1

Κεφάλαιο 3

Αναζήτηση σε λεξικά

Σύνοψη Το διαδίκτυο αποτελεί σήμερα ένα εκπληκτικό «αποθετήριο» ηλεκτρονικών λεξικογραφικών πόρων (λεξικών, θησαυρών, γλωσσαριών), χρήσιμο όχι μόνο για τους επαγγελματίες και για τους ερευνητές της γλώσσας, αλλά και γενικότερα για τους λάτρεις των λέξεων.

Η χρήση των διαδικτυακών λεξικών προϋποθέτει, αφενός, βασικές ψηφιακές δεξιότητες (internet skills), οι οποίες δε διαφέρουν από αυτές που απαιτούνται κατά τη χρήση του διαδικτύου εν γένει (πλοήγηση, αναζήτηση, ανάκτηση πληροφορίας) και, αφετέρου, ορισμένες δεξιότητες αναφοράς (reference skills), δηλαδή ικανότητες οι οποίες σχετίζονται με την ευχέρεια του χρήστη να ανατρέχει στο λεξικό ή σε άλλο έργο αναφοράς (π.χ. εγκυκλοπαίδεια), να εντοπίζει, να αντλεί και να αξιοποιεί εποικοδομητικά την πληροφορία που τον ενδιαφέρει.

Οι δεξιότητες αναφοράς ως προς τη χρήση λεξικών, διαδικτυακών και μη, μπορούν σχηματικά να αποδοθούν ως εξής:

• ΠΟΥ: σε ποιο έργο αναφοράς ανατρέχω, σε ποιο λεξικό ή σε ποιο είδος λεξικού • ΠΟΤΕ: σε ποια περίπτωση πρέπει να ανατρέξω στο λεξικό, τι πρέπει να κάνω πριν ανατρέξω

στο λεξικό • ΤΙ: ποια λέξη θα κοιτάξω στο λεξικό, τι είδους πληροφορία θα αναζητήσω • ΠΩΣ: πώς αναζητώ, πώς βρίσκω, πώς αξιοποιώ την πληροφορία

Οι δεξιότητες αναφοράς μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με:

• το είδος της χρήσης (πρόσληψη/παραγωγή/μετάφραση κτλ.) • το είδος της ζητούμενης πληροφορίας (ορισμοί/ορθογραφία/γραμματική κτλ.) • τις ανάγκες των χρηστών (πρώτη/δεύτερη γλώσσα, επίπεδο γλωσσομάθειας, ηλικιακή ομάδα

κτλ.).

Στόχοι του κεφαλαίου είναι:

• να παρουσιάσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα των ηλεκτρονικών λεξικών, • να περιγράψουμε τα διαφορετικά είδη των λεξικών που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο και τις

πληροφορίες που περιλαμβάνουν, • να εξερευνήσουμε τις πολλαπλές δυνατότητες αναζήτησης σε αυτά, • να παρουσιάσουμε τις κυριότερες λεξικογραφικές καινοτομίες που οφείλονται στο διαδίκτυο.

3.1 Χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών λεξικών Τα βασικά χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών λεξικών είναι εκείνα που τα διαφοροποιούν από τα έντυπα και που ταυτόχρονα συνιστούν τα πλεονεκτήματά τους. Αν και αρκετά ηλεκτρονικά λεξικά αποτελούν απλές διασκευές των αντίστοιχων έντυπων χωρίς εμφανείς διαφορές ως προς τη λειτουργικότητά τους για τον τελικό χρήστη (Nesi 2000, Wescheler & Pitt 2000, Tarp 2009, Lew 2011), υπάρχουν άλλες περιπτώσεις που αποδεικνύουν ότι η ενσωμάτωση του υπολογιστή στη λεξικογραφική πρακτική μπορεί να επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις τόσο στη διαχείριση και στην κατάρτιση του λεξικογραφικού υλικού όσο και στις

2

δυνατότητες πρόσβασης στο τελικό προϊόν από τους χρήστες. Οι καινοτομίες αυτές μπορούν να συνοψιστούν ως εξής (Granger 2012, de Schryver 2003):

• Μεγαλύτερος όγκος και ποικιλία πληροφοριών συγκριτικά με αυτές που συνήθως περιλαμβάνονται στα έντυπα (πλήρης κλίση για κάθε λέξη-κεφαλή, περισσότερα παραδείγματα, λεξικές συνάψεις, πολυμεσικό υλικό).

• Φιλικότερη παρουσίαση (απλοποίηση της λεξικογραφικής μεταγλώσσας, κατάργηση δυσνόητων συμβόλων και συντομογραφιών, ή/και αντικατάσταση των σύντομων ορισμών από εκτενέστερες και απλούστερες εξηγήσεις).

• Ενσωμάτωση ηλεκτρονικών σωμάτων κειμένων τόσο ως εργαλείων κατά την κατάρτιση του λεξικού όσο και ως συστατικών του τελικού λεξικογραφικού προϊόντος, στο οποίο οι χρήστες έχουν άμεση πρόσβαση σε αυθεντικά γλωσσικά δεδομένα.

• Δυναμική, γρήγορη και εξατομικευμένη πρόσβαση στο περιεχόμενο του λεξικού με πολλαπλές δυνατότητες και επιλογές αναζήτησης.

• Ευελιξία της διεπαφής με δυνατότητες προσαρμογής του λεξικού στις μόνιμες ή παροδικές ανάγκες των χρηστών.

• Δυνατότητα εμπλουτισμού, ενημέρωσης και επικαιροποίησης του περιεχομένου.

3.2 Είδη διαδικτυακών λεξικών Καθώς τα λεξικά που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο είναι πολλά, ο χρήστης καλείται να γνωρίζει ποια είναι τα είδη των λεξικών (μονόγλωσσο-δίγλωσσο, γενικό-ειδικό, γλωσσικό-εγκυκλοπαιδικό, ερμηνευτικό-ορθογραφικό κτλ.) και τι είδους πληροφορία προσφέρει το καθένα ώστε να είναι σε θέση να αποφασίσει σε ποιο θα πρέπει να ανατρέξει. Η σωστή επιλογή λεξικού συνιστά άλλωστε την πρώτη βασική δεξιότητα χρήσης του λεξικού (βλ. Scholfield 1982). Το ακόλουθο δενδροδιάγραμμα αναπαριστά γραφικά τα βασικά είδη έργων λεξικής αναφοράς (βλ. Swanepoel 2003: 46 στο Ξυδόπουλος 2007: 288):

Με βάση την παραπάνω τυπολογία, η οποία αφορά τα λεξικά γενικά, θα παρουσιάσουμε στη

συνέχεια τα χαρακτηριστικά των βασικότερων κατηγοριών, δίνοντας για κάθε κατηγορία αντιπροσωπευτικά παραδείγματα λεξικών που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο.

Ανάλογα με το είδος της περιγραφής των λημμάτων που προσφέρουν μπορεί να είναι: • Γλωσσικά: Τα γλωσσικά λεξικά περιγράφουν τις λέξεις. Τα λήμματα περιέχουν

μεταγλωσσικές πληροφορίες όπως γραμματική κατηγορία, προφορά, κλίση, ορισμό ανά σημασία (αν είναι μονόγλωσσα), μετάφραση ανά σημασία (αν είναι πολύγλωσσα), παραδείγματα χρήσης κτλ.

• Εγκυκλοπαιδικά: Τα εγκυκλοπαιδικά λεξικά περιγράφουν τα αντικείμενα της ανθρώπινης γνώσης. Τα λήμματα μοιάζουν με επιστημονικά άρθρα, γράφονται συνήθως από επιστήμονες

3

ή ειδικούς του συγκεκριμένου γνωστικού πεδίου και περιέχουν βιβλιογραφικές αναφορές και, συχνά, εικονογράφηση.

Παραδείγματα εγκυκλοπαιδειών και εγκυκλοπαιδικών λεξικών Αξίζει να σημειωθεί η μεγάλη γαλλική παράδοση (κληρονομιά των Εγκυκλοπαιδιστών) με χαρακτηριστικό παράδειγμα την εγκυκλοπαίδεια Larousse.

Δεδομένου ότι μια εγκυκλοπαίδεια είναι ένα σημαντικό σε όγκο έργο αναφοράς, η δωρεάν διάθεση, ειδικά των έγκυρων εγκυκλοπαιδειών, στο διαδίκτυο δεν είναι εύκολη. Έτσι δικαιολογείται η τεράστια χρήση και απήχηση που βρίσκει στο κοινό του διαδικτύου η δωρεάν και συνεργατική Wikipedia. Για να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο Wikipedia, πολλοί επώνυμοι φορείς προσπαθούν είτε να διαθέσουν δωρεάν μέρος του περιεχομένου τους, όπως η γαλλική Encycopaedia Universalis, είτε να προσφέρουν τη δυνατότητα στους χρήστες τους (άτομα, ακαδημαϊκά ιδρύματα και επιχειρήσεις) να συμβάλουν ενεργά στο περιεχόμενο, όπως η γαλλόφωνη Encyclopédie de l'Agora στον Καναδά.

Ανάλογα με τον αριθμό των γλωσσών που περιγράφουν μπορεί να είναι:

• Μονόγλωσσα: Τα μονόγλωσσα λεξικά περιέχουν λήμματα από μία γλώσσα, τα οποία ερμηνεύονται στην ίδια γλώσσα. Επιπλέον, προσφέρουν πλούσια πληροφορία στο εσωτερικό του λήμματος (διαφορετικές σημασίες, παραδείγματα χρήσης, ετυμολογία, συνώνυμα, εκφράσεις, κλίση κτλ.).

• Πολύγλωσσα ή μεταφραστικά: Τα πολύγλωσσα λεξικά προσδιορίζονται με βάση τις γλώσσες αναφοράς και περιέχουν λήμματα από μία γλώσσα (γλώσσα-πηγή) με τα ισοδύναμά τους σε μία ή περισσότερες γλώσσες (γλώσσες-στόχο). Στη διαδικτυακή τους μορφή τα πολύγλωσσα λεξικά μπορεί να είναι αμφι-κατευθυντικά, δηλαδή για ένα ζεύγος γλωσσών η ίδια γλώσσα να επιλέγεται ως γλώσσα-πηγή ή ως γλώσσα-στόχος.

Παραδείγματα μονόγλωσσων λεξικών Σημαντική αναφορά για την ελληνική πραγματικότητα, τόσο στην έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική μορφή του, είναι το Λεξικό της κοινής νεοελληνικής (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) το οποίο διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο στην πλήρη του έκδοση συνοδευόμενο από ένα σε γενικές γραμμές λειτουργικό εργαλείο αναζήτησης. Για τις άλλες γλώσσες, αναφέρουμε ενδεικτικά το αγγλικό Macmillan και το γαλλικό Larousse, προϊόντα των ομώνυμων σημαντικών εκδοτικών οίκων. Παραδείγματα πολύγλωσσων λεξικών:

Τα διαδικτυακά λεξικά που περιλαμβάνουν την ελληνική περιορίζονται συνήθως στο ζεύγος αγγλικά-ελληνικά, π.χ. Wordreference, ενώ ελάχιστα περιλαμβάνουν και άλλους γλωσσικούς συνδυασμούς, π.χ. Πολύγλωσσο λεξικό (Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου).

Ανάλογα με τη χρονική περίοδο την οποία περιγράφουν τα μονόγλωσσα λεξικά μπορεί να είναι:

• Συγχρονικά: Τα συγχρονικά λεξικά καταγράφουν το λεξικό απόθεμα μιας γλώσσας σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο (σύγχρονη ή παλαιότερη). Όταν πρόκειται για λεξικά σύγχρονης γλώσσας συνήθως καλύπτουν την περίοδο συνολικά τριών γενεών, δηλαδή 80 ετών.

• Διαχρονικά ή ιστορικά: Πρόκειται για λεξικά που εξετάζουν την ιστορική εξέλιξη του λεξικού αποθέματος μιας γλώσσας, π.χ. το μνημειώδες Trésor de la langue française, το οποίο ψηφιοποιήθηκε για τη μεταφορά του στο διαδίκτυο.

Ανάλογα με την έκταση του λημματολογίου αλλά και της πληροφορίας που προσφέρουν τα μονόγλωσσα συγχρονικά λεξικά μπορεί να είναι:

• Γενικά: Τα μονόγλωσσα συγχρονικά λεξικά ονομάζονται γενικά όταν αφορούν το σύνολο της γενικής γλώσσας, όπως αυτά που αναφέραμε παραπάνω.

• Ειδικά ή περιορισμένα: Πρόκειται για λεξικά που περιγράφουν o είτε ένα συγκεκριμένο γνωστικό ή θεματικό τομέα (π.χ. λεξικά φιλοσοφίας,

πληροφορικής, ιατρικής) – λέγονται και ορολογικά λεξικά (βλ. Κεφάλαιο 6).

4

o είτε ένα συγκεκριμένο τομέα της ανθρώπινης γλώσσας (π.χ. λεξικά ακρωνυμίων, εκφράσεων, συνωνύμων, ομωνύμων, γλωσσικών δυσκολιών, νεολογισμών, ρήσεων, σπάνιων λέξεων) – εφεξής θα λέγονται απλώς ειδικά λεξικά.

Παραδείγματα ειδικών λεξικών Για τα ελληνικά: Ακρωνύμια, Συνώνυμα, Αργκό Για τα γαλλικά: Affixes, Synonymes, Expressions, Conjugaison, Sigles, Citations, Néologismes, Mots rares, Argot, Dictionnaire Visuel

5

Μελέτη περίπτωσης: Τα λεξικά των εκφράσεων Μία πληροφορία που προσφέρουν αφειδώς τα περισσότερα διαδικτυακά λεξικά είναι οι εκφράσεις. Άλλοτε εμφανίζονται στο εσωτερικό του λήμματος ενός μονόγλωσσου λεξικού, συνήθως σε χωριστή ενότητα (βλ. Larousse: Expressions) και άλλοτε περιλαμβάνονται σε ειδικά λεξικά εκφράσεων, μονόγλωσσα ή και πολύγλωσσα.

Σημαντικό πλεονέκτημα των διαδικτυακών λεξικών εκφράσεων είναι ότι συχνά οι εκφράσεις τους οπτικοποιούνται μέσω εικόνων ή βίντεο, κυρίως για παιδαγωγικούς ή ψυχαγωγικούς σκοπούς (βλ. TV5: Les expressions imagées).

Κάποια διαδικτυακά λεξικά εκφράσεων προσφέρουν προχωρημένες δυνατότητες αναζήτησης με επιλογή της λέξης-κλειδί (είτε στην έκφραση είτε στο συγκείμενο), της γλώσσας ή της θεματικής κατηγορίας κτλ. (βλ. Répertoire trilingue d’expressions FR-EN-ES).

Αποτελέσματα αναζήτησης στη γλώσσα επιλογής

Έκφραση, παράδειγμα χρήσης με φωνητική απόδοση και δυνατότητα

μετάφρασης σε μία από τις άλλες δύο γλώσσες

6

Μελέτη περίπτωσης: Τα παιδαγωγικά λεξικά Τα παιδαγωγικά λεξικά είναι γενικά μονόγλωσσα λεξικά που απευθύνονται σε μη φυσικούς ομιλητές μιας γλώσσας, όπως είναι για παράδειγμα τα λεξικά εκμάθησης της αγγλικής (π.χ. Oxford Learner’s Dictionary, Cambridge Learner’s Dictionary). Η οργάνωση των παιδαγωγικών λεξικών εξαρτάται από τις μαθησιακές ανάγκες και από το επίπεδο γλωσσικής επάρκειας των χρηστών. Τα λεξικά αυτά, στην ηλεκτρονική και διαδικτυακή τους μορφή, δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ευκολότερη ανεύρεση της λέξης, στην καλύτερη κατανόηση της σημασίας αλλά και της χρήσης της. Για παράδειγμα, το λεξικό εκμάθησης της γαλλικής DAFLES (Dictionnaire d'apprentissage du français langue étrangère ou seconde – Πανεπιστήμιο του Leuven στο Βέλγιο) προσφέρει ένα προχωρημένο εργαλείο διαλόγου με τον χρήστη, που του επιτρέπει να προσδιορίσει ακριβώς την πληροφορία που αναζητά (λέξη ή έκφραση, γραμματική κατηγορία, κλίση, προφορά κτλ.) αλλά και τον τρόπο που θα την αξιοποιήσει (π.χ. πώς μπορώ να εκφράσω μία ιδέα, πώς θα σχηματίσω σωστές λεξικές συνάψεις με ορισμένη λέξη, πώς θα αποφύγω τα συχνότερα λάθη με ορισμένη λέξη κτλ.). Για τα ελληνικά, το μοναδικό Λεξικό της ελληνικής ως ξένης γλώσσας (Πρόγραμμα Μουσουλμανοπαίδων, Πανεπιστήμιο Αθηνών) διατίθεται απλώς σε μορφή pdf χωρίς δυστυχώς δυνατότητες αναζήτησης.

Ανάλογα με τον τρόπο περιγραφής των λημμάτων τα μονόγλωσσα λεξικά μπορεί να είναι:

• Σημασιολογικά ή ερμηνευτικά: Για κάθε λέξη (σημαίνον) περιγράφεται η σημασία (σημαινόμενο) μέσω του ορισμού (ερμήνευμα). Στόχος αυτών των λεξικών είναι η κατανόηση λόγου (αποκωδικοποίηση). Πρόκειται κυρίως για τα μονόγλωσσα γενικά λεξικά.

• Εννοιολογικά: Για κάθε έννοια ή σημασία (σημαινόμενο) παρέχονται οι λέξεις (σημαίνοντα) που την περιγράφουν. Στόχος αυτών των λεξικών είναι η παραγωγή λόγου (κωδικοποίηση). Πρόκειται κυρίως για μονόγλωσσα ειδικά λεξικά, π.χ. συνωνύμων.

Μελέτη περίπτωσης: Θησαυροί και λεξικά συνωνύμων Πολύ χρήσιμα, ιδιαίτερα στην παραγωγή λόγου (π.χ. κατά την εκμάθηση ξένης γλώσσας ή τη μετάφραση) είναι τα λεξικά που προσφέρουν πληροφορίες για τις σημασιολογικά σχετιζόμενες λέξεις ενός λήμματος ή μιας σημασίας του (π.χ. συνώνυμα, αντώνυμα, υπερώνυμα, υπώνυμα, μερώνυμα) και μας βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση των σημασιολογικών σχέσεων μεταξύ των λέξεων αλλά και στην ακριβέστερη διατύπωση ή αναδιατύπωση μιας έκφρασης ή μιας πρότασης. Οι πληροφορίες αυτές, όταν δεν εντοπίζονται στο εσωτερικό μιας εγγραφής, συγκροτούν χωριστή ενότητα στο ίδιο λεξικό (βλ. το γαλλικό Larousse : Synonymes) ή και αυτόνομο λεξικό που ονομάζεται «θησαυρός» και προτείνει ένα δίκτυο σχετικών λέξεων για ορισμένη σημασία (βλ. το αγγλικό Macmillan: Thesaurus).

Ορισμένα διαδικτυακά λεξικά συνωνύμων (π.χ. το γαλλικό Dictionnaire des synonymes DES) παρέχουν πληροφορίες όπως συχνότητα συνωνύμων και ομαδοποίηση συνωνύμων ανά σημασία.

Επιπλέον, στο διαδίκτυο υπάρχει πληθώρα εργαλείων που επιπλέον οπτικοποιούν αυτές τις σημασιολογικές σχέσεις, όπως για παράδειγμα τα αγγλικά Visual Thesaurus και Merriam-Webster Visual Dictionary Online, καθώς και ο δίγλωσσος Σημασιολογικός Άτλας (Atlas sémantique) του CNRS για γαλλικά και αγγλικά.

7

https://www.visualthesaurus.com/

http://visual.merriam-webster.com/plants-gardening/plants/tree/structure-tree.php

Εκτός από την ταξινόμηση με βάση το είδος της πληροφορίας τους, τα διαδικτυακά λεξικά

επιδέχονται επιπλέον και ειδικότερες κατηγοριοποιήσεις, που δεν ισχύουν για τα υπόλοιπα, έντυπα ή ηλεκτρονικά, λεξικά.

Ανάλογα με τον συντάκτη ή τον φορέα έκδοσης μπορεί να είναι: • επώνυμα ή θεσμικά (institutional), π.χ. τα λεξικά των μεγάλων εκδοτικών οίκων και των

ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, τα οποία συντάσσονται από επαγγελματίες λεξικογράφους και ερευνητές.

• μη θεσμικά, δηλαδή προϊόντα συλλογικής προσπάθειας μιας κοινότητας μη επαγγελματιών, χρηστών των λεξικών του διαδικτύου. Συχνά περιγράφονται ως συλλογικά (collective), συνεργατικά (collaborative), από κάτω προς τα πάνω (bottom-up) ή ανοιχτά (open) (§ 3.4.1 ).

8

Ανάλογα με τον τρόπο διάθεσής τους μπορεί να είναι: • δωρεάν, για το σύνολο ή για μέρος του περιεχομένου τους, με ή χωρίς εγγραφή (συνήθως

πρόκειται για τα μη θεσμικά λεξικά, χωρίς αυτό να είναι ο κανόνας). • επί πληρωμή, με συνδρομή ή με πληρωμή ανάλογα με τα «χτυπήματα», ενώ πολλές είναι και

οι ενδιάμεσες περιπτώσεις αφού ο εκδότης μπορεί να αμείβεται έμμεσα και το κόστος να μην επιβαρύνει τον τελικό χρήστη (π.χ. από τις διαφημίσεις ή από τις βιβλιοθήκες που παρέχουν πρόσβαση στους χρήστες τους). Επίσης υπάρχουν περιπτώσεις όπου προσφέρεται δωρεάν πρόσβαση (συνήθως για περιορισμένο χρονικό διάστημα) σαν δώρο στους αγοραστές της έντυπης έκδοσης.

Τέλος, ανάλογα με τον τρόπο ανάπτυξής τους μπορεί να είναι: • πρωτογενώς ηλεκτρονικά, δηλαδή δομημένα εξαρχής σε βάσεις δεδομένων (π.χ. Macmillan,

DAFLES). • ψηφιοποιημένα αναδρομικά από έντυπα λεξικά (π.χ. Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Le

Trésor de la langue française informatisé, Petit Larousse illustré 1905). Η λειτουργικότητά τους ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με τον τρόπο ανάπτυξής τους. Έτσι, τα πρώτα

παρουσιάζουν κατά κανόνα πιο προχωρημένες λειτουργίες πρόσβασης και παρουσίασης του περιεχομένου τους σε σύγκριση με τα δεύτερα, ενώ συχνά μπορεί να ενσωματώνουν εργαλεία για επεξεργασία φυσικής γλώσσας (π.χ. λημματοποιητές, μορφολογικά λεξικά, συνθέτες φωνής).

3.3 Τρόποι αναζήτησης Αντίθετα με τη στατική πρόσβαση που προσφέρουν τα έντυπα λεξικά στους χρήστες, συνήθως μέσω της αλφαβητικής αναζήτησης, τα ηλεκτρονικά λεξικά επιτρέπουν τη δυναμική και γρήγορη πρόσβαση στο περιεχόμενό τους με πολλαπλές δυνατότητες και επιλογές αναζήτησης, απελευθερώνοντας τους χρήστες «από τον κορσέ ... της αλφαβητικής σειράς» (Atkins, 1996: 516).

Αναλύουμε στη συνέχεια τις συχνότερες τεχνικές αναζήτησης που προσφέρουν τα διαδικτυακά λεξικά, δίνοντας έμφαση στους τρόπους με τους οποίους μπορούν να τις αξιοποιήσουν αποτελεσματικότερα οι χρήστες. Οι επιδέξιοι χρήστες των διαδικτυακών λεξικών πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν ορθά τις τεχνικές αυτές και να αποφασίζουν εκ των προτέρων ποια είναι η καταλληλότερη για την άντληση της πληροφορίας που αναζητούν. Επειδή τα περισσότερα λεξικά προσφέρουν μερικές από τις δυνατότητες αυτές και όχι όλες, οι χρήστες πρέπει να είναι ενήμεροι για τις επιλογές αναζήτησης που προσφέρει το λεξικό που θα χρησιμοποιήσουν. Για να αντλήσουν οι χρήστες την πληροφορία αυτή, όπως και άλλα στοιχεία σχετικά με τη χρήση του λεξικού, μπορούν να συμβουλεύονται είτε τον οδηγό χρήσης του, αν υπάρχει, ή συγκεκριμένες ενότητες στον ιστότοπο του λεξικού οι οποίες εμφανίζονται με διάφορους τίτλους, όπως Σχετικά (About), Συχνές Ερωτήσεις (FAQ), Οδηγός χρήστη (User guide) κ.ά.

3.3.1 Αναζήτηση με ολόκληρη λέξη Με τη δυνατότητα αυτή ο χρήστης μπορεί να πληκτρολογεί τη λέξη που αναζητά με τη μορφή που αυτή περιγράφεται στον κατάλογο λημμάτων του λεξικού. Το αποτέλεσμα της αναζήτησης είναι το απόσπασμα του λεξικού (λεξικογραφική εγγραφή) που περιλαμβάνει πληροφορίες για την αναζητούμενη λέξη, όπως ορισμό, παράδειγμα, γραμματική πληροφορία, ετυμολογία κτλ. Η επιλογή αυτή προσφέρεται από όλα τα διαδικτυακά λεξικά (βλ. Εικόνα 3.1).

9

Εικόνα 3.1 Αναζήτηση με ολόκληρη λέξη

3.3.2 Αυτόματη συμπλήρωση λέξης Αυτή η τεχνική έγινε πρόσφατα πολύ δημοφιλής λόγω της χρήσης της σε διάφορες διαδικτυακές διεπαφές αναζήτησης (π.χ. Wikipedia, Google). Κατά την αυτόματη συμπλήρωση, και όσο ο χρήστης πληκτρολογεί την αναζητούμενη λέξη, εμφανίζεται ένας αναπτυσσόμενος κατάλογος με προτεινόμενες λέξεις που ταιριάζουν με τα λήμματα που περιλαμβάνονται στο λεξικό. Για παράδειγμα, όταν ο χρήστης αρχίζει να γράφει uncon, το λεξικό προσφέρει ως προτάσεις για αναζήτηση τις λέξεις unconcealed, unconcern, unconcerned, unconcernedly, unconditional κτλ. (βλ. Εικόνα 3.2). Ο χρήστης μπορεί τότε να επιλέξει τη λέξη που είχε ξεκινήσει να πληκτρολογεί.

Εικόνα 3.2 Αναζήτηση με αυτόματη συμπλήρωση λέξης

ερώτηση

αποτέλεσμα

ερώτηση αναπτυσσόμενος κατάλογος επιλογών

ερώτηση

κατάλογος προτάσεων και με

εκφράσεις

10

1. Οι χρήστες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι όσο περισσότερους χαρακτήρες πληκτρολογούν τόσο μειώνεται ο

αριθμός των επιλογών του καταλόγου και άρα τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουν να εντοπίσουν σε αυτόν την αναζητούμενη λέξη και να την επιλέξουν.

2. Ορισμένα λεξικά με ιδιαίτερα προχωρημένες δυνατότητες αναζήτησης, όπως το Macmillan English Dictionary Online, περιλαμβάνουν μεταξύ των προτεινόμενων επιλογών στον αναπτυσσόμενο κατάλογο όχι μόνο μονολεκτικές λεξικές μονάδες αλλά και πολυλεκτικές λεξικές μονάδες, όπως εκφράσεις, μια πληροφορία που δύσκολα μπορούν να την εντοπίσουν οι χρήστες τόσο στα παραδοσιακά έντυπα λεξικά όσο και στα περισσότερα διαδικτυακά λεξικά.

3.3.3 Αναζήτηση με χαρακτήρες μπαλαντέρ Σε αυτό τον τύπο αναζήτησης, μπορεί ο χρήστης να πληκτρολογήσει μέρος της αναζητούμενης λέξης. Το μέρος της λέξης που παραλείπεται μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιον χαρακτήρα μπαλαντέρ (wild character search). Οι πιο συχνοί χαρακτήρες μπαλαντέρ είναι ο αστερίσκος (*) ή το σύμβολο %, που αντικαθιστούν συνήθως έναν ή περισσότερους χαρακτήρες, και το ερωτηματικό (?), που αντικαθιστά έναν μόνον χαρακτήρα. Για να μπορέσει ο χρήστης να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά αυτή την τεχνική αναζήτησης σε ένα συγκεκριμένο λεξικό, θα πρέπει να γνωρίζει: α) ποιοι είναι οι επιτρεπόμενοι χαρακτήρες μπαλαντέρ και β) και σε ποιο σημείο της αναζητούμενης λέξης μπορεί να τους χρησιμοποιήσει: στην αρχή, στο μέσο ή στο τέλος (βλ Εικόνα 3.3).

Αναζήτηση με χαρακτήρες μπαλαντέρ Χρησιμοποιώντας τους χαρακτήρες μπαλαντέρ μπορούμε π.χ.:

1. να αναζητήσουμε λέξεις που περιέχουν το ίδιο α΄ συστατικό βάζοντας τον αστερίσκο * στο τέλος της λέξης:

2. να αναζητήσουμε λέξεις με τα ίδια καταληκτικά μορφήματα βάζοντας τον αστερίσκο * στην αρχή της λέξης:

περισσότερα αποτελέσματα

11

3. να αναζητήσουμε λέξεις που περιέχουν κάποιο κοινό λεξικό τεμάχιο βάζοντας αστερίσκο * στην αρχή και στο τέλος:

Εικόνα 3.3 Αναζήτηση με χαρακτήρες μπαλαντέρ

Όταν θέλουμε να αναζητήσουμε μια συγκεκριμένη λέξη αλλά δεν είμαστε σίγουροι για την ορθογραφία της, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον αστερίσκο * στη θέση των χαρακτήρων που μας προβληματίζουν (π.χ. γράφουμε προκ*ρ*ξη και εμφανίζεται στα αποτελέσματα η εγγραφή του λεξικού για τη λέξη «προκήρυξη). Συνιστάται η χρήση της σε λεξικά, όπως το Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, που δεν ενσωματώνουν τεχνικές ορθογραφικής διόρθωσης των αναζητούμενων λέξεων και, ως εκ τούτου, δεν επιστρέφουν στον χρήστη κανένα αποτέλεσμα σε αντίστοιχες αναζητήσεις. Δείτε τα δύο παραδείγματα που ακολουθούν:

περισσότερα αποτελέσματα

περισσότερα αποτελέσματα

12

Αν και οι παραπάνω επιλογές προσφέρουν αναμφίβολα βελτιωμένες δυνατότητες αναζήτησης σε

σχέση με αυτές των έντυπων λεξικών, ωστόσο, δεν ικανοποιούν επαρκώς τις προσδοκίες και τις ανάγκες των χρηστών για φιλικότερες προσεγγίσεις στην πρόσβαση του περιεχομένου, δυνατότητα που παρέχεται μέσω της αναζήτησης με ανορθόγραφο τύπο αλλά και της αναζήτησης με κλιτικούς τύπους, που αναλύονται στη συνέχεια.

3.3.4 Αναζήτηση με ανορθόγραφο τύπο Σε αυτό τον τύπο αναζήτησης, όταν ο χρήστης εισάγει μια λέξη ορθογραφικά λανθασμένη, το σύστημα υποδεικνύει πιθανές εναλλακτικές προτάσεις υπό τη μορφή ερωτήσεων ή άλλων σχετικών δηλώσεων, όπως “Did you mean?” («Μήπως εννοείτε;»), «Η λέξη «Χ» δε βρέθηκε. Πιθανές εναλλακτικές» (βλ. Εικόνα 3.4). Η λειτουργία αυτή επιτυγχάνεται στην πιο απλή μορφή της με τη χρήση εργαλείων που χρησιμοποιούν μαθηματικές/στατιστικές τεχνικές όπως το ασαφές ταίριασμα (fuzzy matching), ή/και εργαλείων ορθογραφικής διόρθωσης, που συμβάλλουν αποτελεσματικότερα στον εντοπισμό των ορθών τύπων.

13

Εικόνα 3.4 Αναζήτηση με ανορθόγραφο τύπο

Η λειτουργία αυτή δεν απαιτεί ορθογραφική ακρίβεια κατά την αναζήτηση, αλλά απαιτεί από τον χρήστη να είναι σε θέση να ερμηνεύσει τον κατάλογο των εναλλακτικών υποδείξεων ώστε να εντοπίσει τη λέξη που αναζητούσε, αφού αυτή ενδέχεται να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις των υποδείξεων ή και να μην περιλαμβάνεται καθόλου σε αυτές.

3.3.5 Αναζήτηση με κλιτικό τύπο Μία από τις βασικές συμβάσεις των λεξικών είναι ότι οι κλιτικοί τύποι μιας λέξης ομαδοποιούνται κάτω από τον αντιπροσωπευτικό τύπο που ονομάζεται λήμμα ή λέξη-κεφαλή (lemma or headword). Έτσι, ο χρήστης ενός έντυπου λεξικού για να μπορεί να αναζητήσει μια λέξη στο λεξικό πρέπει να μπορεί να λημματοποιεί τις κλιτικές της μορφές, δηλαδή να αποφασίζει για τη μορφή του λημματικού τύπου που αναζητά. Η τεχνική αναζήτησης με κλιτικό τύπο στα ηλεκτρονικά λεξικά επιτρέπει στον χρήστη να οδηγείται αυτόματα στο λήμμα του λεξικού, ακόμη κι όταν πληκτρολογεί κάποιον κλιτικό του τύπο (π.χ. προηγούνταν προηγούμαι, αναλύσεις αναλύω και ανάλυση). Στο Λεξισκόπιο, όταν πληκτρολογούμε τον τύπο «είδες», οδηγούμαστε αυτόματα στο ρήμα «βλέπω» και, αντίστοιχα, στο Ultralingua, από τον τύπο “played” οδηγούμαστε στο απαρέμφατο “play” (βλ. Εικόνα 3.5) .

Η λειτουργία αυτή είναι πολύ χρήσιμη για γλώσσες με πλούσιο κλιτικό σύστημα (π.χ. ελληνικά, γαλλικά), καθώς βοηθάει στην αποτελεσματικότερη και ταχύτερη αναγωγή οποιουδήποτε κλιτικού τύπου στο λήμμα της λεξικογραφικής εγγραφής, χωρίς να προϋποθέτει την αντίστοιχη δεξιότητα από τον χρήστη.

λανθασμένη λέξη

πιθανές εναλλακτικές

Η αναζητούμενη λέξη δεν περιλαμβάνεται στις

υποδείξεις

14

Εικόνα 3.5 Αναζήτηση με κλιτικό τύπο

3.3.6 Αναζήτηση με κριτήρια Είναι γνωστή επίσης και ως αναζήτηση με φίλτρα (filtered search) ή σύνθετη αναζήτηση. Σε αυτόν τον τύπο αναζήτησης, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να περιορίσει την αναζήτησή του σε ορισμένο υποσύνολο

ερώτηση με κλιτικό τύπο

αποτέλεσμα: το ρήμα βλέπω

ερώτηση με κλιτικό τύπο

αποτέλεσμα: το ρήμα play

15

λημμάτων που παρουσιάζουν κοινές γραμματικές, σημασιολογικές, ετυμολογικές ή πραγματολογικές ιδιότητες με βάση κριτήρια όπως γραμματική κατηγορία (π.χ. ουσιαστικό), ετυμολογία (π.χ. προέλευση από τα γαλλικά), θεματικό πεδίο (π.χ. αρχιτεκτονική, γλωσσολογία) ή χρήση (π.χ. επίσημο/ανεπίσημο, αργκό). Ας σημειωθεί ότι τα δωρεάν διαδικτυακά λεξικά που προσφέρουν αυτή τη δυνατότητα είναι περιορισμένα (Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Wordsmyth, DAFLES).

Χάρη στη σύνθετη αναζήτηση το λεξικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ερευνητικό εργαλείο στο πλαίσιο γλωσσολογικών μελετών, ως εκπαιδευτικό εργαλείο στο πλαίσιο της διδασκαλίας της γλώσσας ή ως εργαλείο για την άντληση γλωσσικής πληροφορίας στο πλαίσιο ψυχαγωγικών παιχνιδιών (π.χ. σταυρόλεξων) (βλ. Εικόνα 3.6).

Αναζήτηση με κριτήρια Δείτε ενδεικτικές προτάσεις αξιοποίησης της αναζήτησης με κριτήρια:

Αναζήτηση με κριτήρια Παραδείγματα 1. Αναζήτηση με ένα κριτήριο

Αναζήτηση με βάση τη γραμματική κατηγορία

Όλους τους συνδέσμους

Αναζήτηση με βάση την ετυμολογία Όλες τις λέξεις που προέρχονται από τα γαλλικά

Αναζήτηση με βάση το κλιτικό παράδειγμα

Όλες τις λέξεις που κλίνονται σύμφωνα με το κλιτικό παράδειγμα «διεθνής»

Αναζήτηση με βάση το επίπεδο λόγου

Όλες τις λέξεις που απαντούν σε επίσημο ύφος

Αναζήτηση με βάση λέξεις του ορισμού

Όλες τις λέξεις που περιλαμβάνουν στον ορισμό τους τη λέξη «κίτρινο φρούτο»

2. Αναζήτηση με συνδυασμό κριτηρίων

Όλες τις λέξεις που στο σημασιολογικό πεδίο έχουν τιμή «Αθλητικά» και στο πεδίο ετυμολογία έχουν την τιμή «γαλλικά».

Σενάριο χρήσης με συνδυασμό κριτηρίων Στο πλαίσιο έρευνας για τον δανεισμό της νέας ελληνικής από τη γαλλική εστιάζετε στο λεξιλόγιο του αθλητισμού. Ανατρέχετε στο Λεξικό της κοινής νεοελληνικής και πραγματοποιείτε σύνθετη αναζήτηση με συνδυασμό κριτηρίων: α) το κριτήριο ετυμολογία με τιμή «γαλλικά» και β) το κριτήριο σημασιολογικό πεδίο με τιμή «Αθλητικά».

κριτήριο ετυμολογικό: γαλλικά

κριτήριο σημασιολογικό πεδίο: αθλητικά

16

Με την αναζήτηση αυτή μπορείτε να αντλήσετε με εύκολο, γρήγορο και συστηματικό τρόπο τις λέξεις που περιλαμβάνονται στο λεξικό και να δημιουργήσετε ένα πρώτο ενδεικτικό υποσύνολο για την έρευνά σας.

Σε δεύτερο στάδιο, μπορείτε να εξειδικεύσετε την έρευνά σας διακρίνοντας επιμέρους κατηγορίες δανείων από τη γαλλική (π.χ. μεταφραστικό δάνειο, σημασιολογικό δάνειο).

Σκεφτείτε ότι η ίδια αποδελτίωση στην έντυπη μορφή του λεξικού θα ήταν απίστευτα πιο χρονοβόρα έως και αδύνατη!

Εικόνα 3.6 Αναζήτηση με κριτήρια

κριτήριο ετυμολογικό: εκτός από τη γλώσσα γαλλικά,

δηλώνεται και το είδος του δανείου σημδ. (σημασιολ. δάνειο)

κριτήριο σημασιολογικό πεδίο: αθλητικά

17

3.4 Λεξικογραφικές καινοτομίες στο διαδίκτυο

3.4.1 Συνεργατικά λεξικά Πρόκειται για τη βασικότερη καινοτομία του διαδικτύου στον τομέα των λεξικών. Η ανάπτυξη και ο εμπλουτισμός του λεξικογραφικού περιεχομένου γίνεται από τους ίδιους τους χρήστες (bottom-up), συνήθως μέσω της τεχνολογίας wiki. Υπάρχουν αρκετά συνεργατικά λεξικά στο διαδίκτυο αλλά θα εστιάσουμε σε τρία αντιπροσωπευτικά παραδείγματα:

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί το Wiktionary (για τα αγγλικά), που έχει το αντίστοιχό του σε όλες τις γλώσσες (Βικιλεξικό για τα ελληνικά, Wiktionnaire για τα γαλλικά). Σε αντίθεση με αυτό που υποστηρίζεται στις οδηγίες του, το Wiktionary δεν είναι ένα πολύγλωσσο λεξικό αλλά ένα αγγλικό λεξικό, που προσφέρει μια μεταφραστική πλατφόρμα για σύνδεση με άλλες γλώσσες, στις οποίες όμως καθένα από τα αντίστοιχα μονόγλωσσα λεξικά αναπτύσσεται χωριστά.

Το πιο επιτυχημένο συνεργατικό λεξικό της αγγλικής είναι το Urban dictionary, ένα διαδικτυακό λεξικό με περισσότερες από 7 εκατ. σημασίες για λέξεις και φράσεις της αργκό, του οποίου η σύνταξη ξεκίνησε το 1999. Οι εγγραφές του λεξικού συντάσσονται και ελέγχονται από εθελοντές συντάκτες και βαθμολογούνται από τους επισκέπτες της ιστοσελίδας. Ακολουθώντας τις προδιαγραφές αλλά και το λεξικογραφικό ύφος επώνυμων και καθιερωμένων λεξικών, κάθε εγγραφή περιλαμβάνει ορισμούς, παραδείγματα χρήσης και χαρακτηρισμούς χρήσης. Πολλές μάλιστα από τις εγγραφές του υιοθετούνται από επώνυμα λεξικά.

Η ελληνική εκδοχή του είναι το slang.gr, με ασύγκριτα μικρότερο αριθμό εγγραφών και χαμηλότερη ποιότητα στο περιεχόμενο και στις διαδικασίες ελέγχου των λημμάτων και των ορισμών.

Το Wordnik αποτελεί ένα ενδιαφέρον νέο είδος διαδικτυακού λεξικού, που συνδυάζει τα χαρακτηριστικά επώνυμων διαδικτυακών λεξικών με τη συμμετοχή των χρηστών στην οργάνωση του λεξικογραφικού περιεχομένου (π.χ. δήλωση σημασιολογικών σχέσεων μεταξύ των λέξεων). Το Wordnik αντλεί τους ορισμούς του κυρίως από επώνυμα λεξικά αλλά δίνει έμφαση στην αποτύπωση της χρήσης των λέξεων, προσφέροντας παραδείγματα, που αντλούνται σε πραγματικό χρόνο με σύγχρονα εργαλεία εξόρυξης δεδομένων, από έγκυρα μέσα ενημέρωσης, όπως η Wall Street Journal και η USA Today, από βιβλία του Project Gutenberg, καθώς και από άλλες πηγές στο διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένων των ιστολογίων.

Η συμμετοχή των χρηστών στην παραγωγή λεξικογραφικού περιεχομένου έχει πρόσφατα υιοθετηθεί και από τους εμπορικούς δημιουργούς των λεξικών. Οι εκδότες, στην προσπάθειά τους να πείσουν τους χρήστες των διαδικτυακών τους λεξικών να παραμείνουν τακτικοί επισκέπτες του ιστοτόπου τους, τους προσφέρουν τη δυνατότητα να εμπλακούν ενεργά στη δημιουργία περιεχομένου μέσω των ανοιχτών λεξικών, όπως το Merriam-Webster Open Dictionary και το Macmillan Open Dictionary. Σε άλλες περιπτώσεις, παρέχεται στους χρήστες η δυνατότητα αποστολής υποδείξεων (π.χ. για προσθήκες ή βελτιώσεις) προς τους διαχειριστές ή υπεύθυνους ενός λεξικογραφικού ιστότοπου, όπως στην περίπτωση του Le dictionnaire vivant de la langue française (DVLF) από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο.

3.4.2 Περισσότερες υπηρεσίες Εκτός από την πρόσβαση στο περιεχόμενο του λεξικού, ορισμένοι ιστότοποι επώνυμων εκδοτικών οίκων προσφέρουν πρόσθετες υπηρεσίες όπως:

• τη Λέξη της Ημέρας/Word of the Day (π.χ. Merriam-Webster) • Εκπαιδευτικό υλικό για γλωσσικά φαινόμενα (π.χ. το Macmillan Dictionary Online

περιλαμβάνει στην ενότητα “Language resources” σειρά μαθημάτων που αφορούν ζητήματα πραγματολογίας, γλωσσικής επικοινωνίας και χρήσης της αγγλικής)

• Ενότητες με θέματα γραμματικής και ορθογραφίας • Ρώτησε τον ειδικό (Ask the editor), υπηρεσία μέσω της οποίας οι χρήστες έχουν τη

δυνατότητα να υποβάλλουν γλωσσικές απορίες και να λαμβάνουν απαντήσεις από τους ειδικούς

18

• Γλωσσικά παιχνίδια και κουίζ, όπου οι χρήστες μπορούν να ελέγχουν τις λεξιλογικές τους γνώσεις και να διασκεδάζουν παίζοντας γλωσσικά παιχνίδια, όπως Scramble σταυρόλεξα κ.ά.

• Λέξεις της μόδας (π.χ. Macmillan Dictionary Online) • Φόρουμ συζητήσεων μεταξύ των χρηστών για θέματα που αφορούν τη χρήση ή τη

μετάφραση λέξεων (π.χ. Wordreference).

3.4.3 Ταυτόχρονη αναζήτηση σε περισσότερα λεξικά Το διαδίκτυο προσφέρει καινοτομικές δυνατότητες πρόσβασης σε λεξικογραφικό περιεχόμενο απαντώντας σε δύο βασικές ανάγκες των χρηστών: α) στην ανάγκη για ενημέρωση σχετικά με την πληθώρα λεξικών που είναι πλέον διαθέσιμα στον παγκόσμιο ιστό και β) στην ανάγκη για γρήγορη πρόσβαση σε όσο το δυνατόν περισσότερα λεξικογραφικά προϊόντα. Τις δυνατότητες αυτές προσφέρουν οι:

• Λεξικογραφικές πύλες (dictionary portals): πρόκειται για πύλες ενημέρωσης σχετικά με λεξικά ή άλλα λεξικογραφικά προϊόντα στα οποία οι χρήστες οδηγούνται μέσω υπερσυνδέσμων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι λεξικογραφικές πύλες δεν εμφανίζουν λεξικογραφικό περιεχόμενο στις ιστοσελίδες τους αλλά μόνο παραπέμπουν σε αυτό (βλ. Εικόνα 3.7).

Λεξικογραφικές πύλες

Το Lexilogos είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο για ανεύρεση λεξικών και άλλων πηγών για 180 περίπου γλώσσες (Μάιος του 2014), που ξεκίνησε το 2003 και συντηρείται και ανανεώνεται ως σήμερα. Μεταξύ των γλωσσών περιλαμβάνονται γλωσσικά ιδιώματα και γεωγραφικές παραλλαγές, όπως τα πορτογαλικά της Πορτογαλίας και της Βραζιλίας. Χαρακτηριστικό του ιστοτόπου είναι η απουσία διαφημίσεων.

Αντίστοιχο εργαλείο μπορεί να θεωρηθεί και το Your Dictionary, που περιλαμβάνει μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή συλλογή λεξικών σε διάφορες γλώσσες.

Υπερσύνδεσμοι σε ελληνικά λεξικά

Εργαλείο αναζήτησης σε λεξικά

19

Εικόνα 3.7 Λεξικογραφικές πύλες

• Συλλέκτες λεξικών (dictionary aggregators): πρόκειται για μεταμηχανές αναζήτησης που

συγκεντρώνουν το περιεχόμενο διαφορετικών λεξικών σε μία ιστοσελίδα, συνοδεύοντας κάθε αποτέλεσμα με την ένδειξη της πηγής του (βλ. Εικόνα 3.8).

Συλλέκτες λεξικών

Το Onelook είναι ο πιο δημοφιλής συλλέκτης λεξικών στο διαδίκτυο. Αντλεί δεδομένα πό 1061 διαδικτυακά λεξικά και άλλα γλωσσικά εργαλεία αναφοράς.

Εικόνα 3.8 Συλλέκτες λεξικών

αναζήτηση λέξης

αποτελέσματα σε διαδικτυακά λεξικά

Υπερσύνδεσμοι σε λεξικά ακρωνυμίων

20

Βιβλιογραφία προς μελέτη

Για τα ηλεκτρονικά λεξικά

de Schryver, G.-M. (2003). Lexicographers’ Dreams in the Electronic-Dictionary Age. International Journal of Lexicography, 16 (2), 143-199.

Granger, S. & Paquot Μ. (Eds) (2012). Electronic Lexicography. Oxford: Oxford University Press.

Fuertes-Olivera, P. & Bermudez-Bausela Μ. (Eds) (2011). e-Lexicography: The Internet, Digital Initiatives and Lexicography. London/New York: Continuum.

Larsonneur, C. (2008). La recherche Internet en lettres et langues. Paris : Ophrys.

Lew, R. (2011). Online Dictionaries of English. In Pedro A. Fuertes-Olivera and Montserrat Bermudez Bausela (Eds.) e-Lexicography: The Internet, Digital Initiatives and Lexicography, 230-250. London/New York: Continuum.

Nesi, H. (1999). A User’s Guide to Electronic Dictionaries for Language Learners. International Journal of Lexicography, 12 (1), 55-66.

Για τεχνικές αναζήτησης σε ηλεκτρονικά λεξικά

Lew, R. (2013). Online Dictionary Skills. In I. Kosem, J. Kallas, P. Gantar, S. Krek, M. Langemets and M. Tuulik, (Eds). Electronic Lexicography in the 21st Century: Thinking Outside the Paper. Proceedings of the eLex 2013 Conference, 17-19 October 2013, Tallinn, Estonia. Ljubljana/Tallinn: Trojina, Institute for Applied Slovene Studies/Eesti Keele Instituut. Ανακτήθηκε 27 Φεβρουαρίου 2014, από http://eki.ee/elex2013/proceedings/eLex2013_02_Lew.pdf

Pastor, V. & Alcina A. (2010). Search techniques in electronic dictionaries: A classification for translators. International Journal of Lexicography 23(3), 307-354.

Μάντζαρη, Έ. & Πανταζάρα M. (2014). Γενικά και Ειδικά Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νέας ελληνικής». Στα Ηλεκτρονικά Πρακτικά του 11ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Ρόδος 26-29 Σεπτεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε 7 Ιουνίου 2015, από http://www.rhodes.aegean.gr/Assets/announcements/diafora/ICGL-Conf.html

Ασκήσεις

Άσκηση 1 Αναζητήστε μία πολύσημη λέξη σε διαφορετικά μονόγλωσσα λεξικά και καταρτίστε συγκριτικούς πίνακες με τα αποτελέσματα της αναζήτησής σας. Εξετάστε ενδεικτικά: με ποια σειρά οργανώνονται οι διαφορετικές σημασίες; πότε δίνονται παραδείγματα και από πού προέρχονται; ποια είδη πληροφορίας παρέχονται από όλα τα λεξικά και ποια όχι;

Άσκηση 2 Αναζητήστε στο Onelook καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: hiccup, hasty, huck up.

α) Σημειώστε για κάθε λέξη ποια λεξικά σάς βοήθησαν να καταλάβετε καλύτερα τις σημασίες της. β) Να αναφέρετε για κάθε λέξη ένα λεξικό του οποίου το περιεχόμενο δε σας ικανοποίησε καθόλου. γ) Να αναφέρετε δύο πλεονεκτήματα και δύο μειονεκτήματα για το εργαλείο Onelook.

21

Άσκηση 3 Επιλέξτε ένα σύντομο κείμενο στα αγγλικά ή στα γαλλικά και μεταφράστε το, χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες από ένα και μόνο δίγλωσσο λεξικό. Σκεφτείτε ποια σημεία δε σας ικανοποιούν και τι είδους πληροφορία θα χρειαζόσαστε επιπλέον (π.χ. συνώνυμα, παραδείγματα χρήσης, συντακτικές πληροφορίες, λεξικές συνάψεις ή εκφράσεις) και ανατρέξτε στο αντίστοιχο λεξικό.

Άσκηση 4 Επιλέξτε μία συγκεκριμένη θεματική περιοχή (π.χ. πληροφορική) και κατασκευάστε ένα σενάριο χρήσης με βάση το εργαλείο σύνθετης αναζήτησης του Λεξικού της κοινής νεοελληνικής με στόχο τη διδασκαλία του λεξιλογίου.

Κριτήρια αυτοαξιολόγησης

Κριτήριο 1 Συγκρίνετε ένα διαδικτυακό και ένα έντυπο λεξικό με βάση:

α) την παρουσίαση της πληροφορίας, β) την περιήγηση στο εσωτερικό του λεξικού, γ) την ευκολία/ταχύτητα ανάκτησης της αναζητούμενης πληροφορίας.

Κριτήριο 2 Συγκρίνετε την ταυτόχρονη αναζήτηση και την αναζήτηση σε περισσότερα μεμονωμένα λεξικά. Ποια τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα της καθεμίας;

Κριτήριο 3 Πόσο σημαντική είναι για τον χρήστη η διάκριση των λεξικών α) σε επώνυμα/θεσμικά και μη και β) σε δωρεάν και μη. Ποιοι κίνδυνοι ή περιορισμοί υπάρχουν σε κάθε περίπτωση;

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ξενόγλωσσες αναφορές

de Schryver, G.-M. (2003). Lexicographers’ Dreams in the Electronic-Dictionary Age. International Journal of Lexicography, 16 (2), 143-199.

Granger, S. & Paquot Μ. (Eds) (2012). Electronic Lexicography. Oxford: Oxford University Press.

Lew, R. (2011). Online Dictionaries of English. In Pedro A. Fuertes-Olivera and Montserrat Bermudez Bausela (Eds.) e-Lexicography: The Internet, Digital Initiatives and Lexicography, 230-250. London/New York: Continuum.

Nesi, H. (2000). Electronic Dictionaries in Second Language Vocabulary Comprehension and Acquisition: The State of the Art. In Ulrich Heid, Stefan Evert, Egbert Lehmann, and Christian Rohrer (Eds.),

22

Proceedings of the Ninth EURALEX International Congress, EURALEX 2000, 839-847. Stuttgart: Institut for Μaschinelle Sprachverarbeitung, Universität Stuttgart.

Scholfield, P. (1982). Using the English dictionary for comprehension, TESOL Quarterly 16, 185-194.

Tarp, S. (2009). Beyond Lexicography: New Visions and Challenges in the Information Age. In Henning Bergenholtz, Sandro Nielsen, and Sven Tarp (Eds.), Lexicography at a Crossroads: Dictionaries and Encyclopedias Today, Lexicographical Tools Tomorrow. Linguistic Insights - Studies in Language and Communication, 90, 28-30. Bern: Peter Lang.

Weschler, R. & Pitts C. (2000). An Experiment Using Electronic Dictionaries with EFL Students. The Internet TESL Journal, 6 (8). Ανακτήθηκε 27 Φεβρουαρίου 2014, από http://iteslj.org/Articles/Weschler-ElectroDict.html

Ελληνόγλωσσες αναφορές

Ξυδόπουλος, Γ. (2007). Λεξικολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.