«Το θέατρο από την αρχαιότητα έως...

58
2 ο ΓΕΛ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα» Σχολικό έτος: 2012-13

Transcript of «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως...

Page 1: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

2ο ΓΕΛ ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

«Το θέατρο από την αρχαιότητα έως

σήμερα»

Σχολικό έτος: 2012-13

Page 2: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

ΜΑΘΗΤΕΣ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ 2012-2013

• ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

1. ΔΡΟΣΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

2. ΜΠΙΤΣΙΑΝΗ ΕΛΕΑΝΑ

3. ΡΙΣΒΑ ΞΕΝΗ

4. ΤΣΙΚΡΙΚΑ ΣΤΕΦΗ

• AΡΧΑΙΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

5. ΚΑΖΝΑΦΕΡΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ

6. ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

7. ΚΟΥΚΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

8. ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ

• ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

9. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ

10. ΓΚΟΥΒΑ ΜΑΡΙΑ

11. ΖΓΟΥΡΝΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

12. ΚΑΚΟΥΡΑΣ ΑΡΗΣ

• Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

13. ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ ΕΒΙΤΑ

14. ΜΑΧΑΙΡΑ ΜΑΡΙΝΑ

15. ΜΟΥΚΑΝΗ ΑΛΙΚΗ

16. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ

• ΠΑΠΑΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΝΙΚΟΛΙΑ ΠΕ02

• ΚΟΥΤΣΙΑΡΑ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΕ19

Page 3: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ – ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ ................................... 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ............................................................................................................. 1

2. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ. ................................................................................ 4

2.1. Η κωμωδία. .................................................................................................. 5

2.2. Η τραγωδία. ................................................................................................. 6

2.3. Το σατυρικό δράμα. ..................................................................................... 8

3. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ. ....................................................... 8

4. ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ .................................... 13

5. ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΘΕΑΤΡΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

ΚΟΣΜΟΥ ............................................................................................................. 15

6. ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ .......................... 17

6.1. Θρησκευτικότητα και μυθολογία .............................................................. 17

6.2. Κοινωνία και πολιτική ............................................................................... 19

6.3. Αρχιτεκτονική και σκηνογραφία ............................................................... 20

6.4. Επισκόπηση ............................................................................................... 21

II. AΡΧΑΙΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ– ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ .................................... 22

1. ΣΚΗΝΗ ................................................................................................................. 24

2. H ΟΡΧΗΣΤΡΑ ...................................................................................................... 25

3. ΘΕΩΡΕΙΑ ............................................................................................................. 26

4. ΛΟΓΕΙΟ ................................................................................................................ 26

5. ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ....................................................................................................... 27

6. MΟΡΦΗ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ............................ 27

7. ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ....................................................................... 28

8. ΕΠΙΛΟΓΟΣ .......................................................................................................... 28

9. ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡO ........................................................................................ 28

Page 4: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

III. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ – ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ ........................... 31

1. Εισαγωγή στο μεσαιωνικό θέατρο. ....................................................................... 31

2. Το θέατρο το Μεσαίωνα στη Γερμανία. ............................................................... 39

3. Σύγχρονο θέατρο .................................................................................................. 40

IV. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ .................. 44

1. Περίληψη .............................................................................................................. 44

2. Αναγέννηση και Αναγεννησιακό θέατρο ............................................................. 44

3. Ιταλικό, Αγγλικό και Ισπανικό θέατρο ................................................................. 46

4. Cοmmedia dell' Αrte ............................................................................................. 49

5. Ουίλιαμ Σαίξπηρ ................................................................................................... 50

6. Σύγχρονο θέατρο .................................................................................................. 51

V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ .................................................................................... 53

Page 5: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 1

I. ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ – ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο γεννιέται στις αγροτικές γιορτές προς τιμήν του θεού

Διόνυσου. Σε αυτές τις γιορτές ψάλλονταν διθύραμβοι, απαγγέλλονταν ποιήματα,

φαλλικά τραγούδια και τραγούδια με πειράγματα, που περιείχαν στοιχεία διαλόγου

και σπέρματα θεατρικής δράσης.

Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η ανάπτυξη του διθυράμβου οδήγησε στο αρχαίο

δράμα. Ο διθύραμβος ήταν ένα αρχαιότατο αυτοσχεδιαστικό χορικό τραγούδι που σε

αντίθεση με τα ατομικά είδη αρχαίας ποίησης, την ελεγεία και τον ίαμβο, ήταν

ομαδική καλλιτεχνική έκφραση που είχε ως αφορμή θρησκευτικές - λατρευτικές

λειτουργίες. Ο διθύραμβος εξέφραζε τις σκέψεις και τα συναισθήματα του λαού και

την επιθυμία του να κατακτήσει μια καλύτερη κοινωνική, πολιτική και οικονομική

θέση μέσα στα ασφυχτικά πλαίσια της αριστοκρατικής, ολιγαρχικής κοινωνικής

οργάνωσης του 7ου π.χ αιώνα. Ο διθύραμβος με τον ξέφρενο ορμητικό χορό και την

γεμάτη πάθος μουσική υπόκρουση από αυλό ή λύρα, γεννούσε στους συμμετέχοντες

αλλά και στους θεατές, έντονα συναισθήματα που έφταναν ως της έκσταση.

Ο ποιητής Αρίωνας φαίνεται να είναι ο πρώτος που παρουσίασε χορό από σάτυρους

που απάγγελναν έμμετρα στην αυλή του τύραννου της Κορίνθου, Περίανδρου. Στο

χορό και στον εξάρχοντα ή πρωτοτραγουδιστή του χορού, που κάθονταν αντικριστά,

απέναντι από τα υπόλοιπα μέλη του χορού, ο Αριστοτέλης είδε την αφετηρία του

διαλογικού στοιχείου των τραγωδιών. Στην Αττική ο διθύραμβος γνώρισε μεγάλες

Page 6: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 2

δόξες και μάλιστα στα μεγάλα Διονύσια γίνονταν και διαγωνισμοί πολύ πριν

ξεκινήσουν να διδάσκονται τραγωδίες. Με την ανάπτυξη του διθυράμβου συνδέεται

και το όνομα του ποιητή Θέσπη που του αποδίδεται και η ερμηνεία του πρώτου

θεατρικού ρόλου.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο κατείχε από νωρίς σημαντική θέση στην κοινωνική ζωή,

όμως στα χρόνια της ακμής της Αθηναϊκής δημοκρατίας έφτασε στα υψηλότερα

επίπεδα καλλιτεχνικής έκφρασης και λαϊκής αποδοχής. Ο λαϊκός χαρακτήρας του

αρχαίου ελληνικού θεάτρου καθόρισε όλες τις παραμέτρους τις δημιουργίας του. Από

την θεματολογία των έργων και την διαρρύθμιση και την κατασκευή των θεάτρων,

μέχρι την οργάνωση των παραστάσεων. Το αρχαιότερο θέατρο με τη κλασική μορφή,

ορχήστρα, κοίλο, σκηνή, ήταν το θέατρο του Διόνυσου κάτω από την Ακρόπολη. Την

διοργάνωση των παραστάσεων την αναλάμβανε το κράτος. Ο επώνυμος άρχοντας

είχε την εποπτεία των δραματικών αγώνων. Τις δαπάνες της παράστασης

αναλάμβαναν εύποροι πολίτες που τους απονέμονταν ο τίτλος του χορηγού. Το

θέατρο ήταν δωρεάν για όλους τους πολίτες χάρη στο θεσμό των θεωρικών. Οι

θεατρικές παραστάσεις είχαν διαγωνιστικό χαρακτήρα και δίδονταν στα Μεγάλα ή εν

άστει Διονύσια τον Μάρτιο - Απρίλιο και στα Λήναια τον Ιανουάριο - Φεβρουάριο.

Οι τρείς συμμετέχοντες στον θεατρικό διαγωνισμό δραματουργοί, παρουσίαζαν μια

τετραλογία αποτελούμενη από τρείς τραγωδίες και ένα σατιρικό δράμα.

Page 7: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 3

Τους ρόλους στο αρχαίο ελληνικό θέατρο τους ερμήνευαν μόνο άντρες φορώντας

μάσκες που μπορεί να άλλαζαν ακόμη και για τον ίδιο ρόλο ανάλογα με τις ανάγκες

της παράστασης. Για να φαίνονται μεγαλύτεροι και πιο επιβλητικοί οι ηθοποιοί,

φορούσαν τους κοθόρνους, ειδικά παπούτσια με χοντρά ψηλά πέλματα. Την εποχή

του Αισχύλου καθορίστηκε η δομή των έργων και η δομή των παραστάσεων. Εκτός

από τις τραγωδίες και τις κωμωδίες στις αθηναϊκές γιορτές παίζονταν και σατιρικά

δράματα που ήταν εύθυμες παραστάσεις όπου ο χορός αποτελούνταν από σάτυρους

θυμίζοντας την καταγωγή του θεάτρου από τον διθύραμβο. Με την κατακτήσεις του

μεγάλου Αλεξάνδρου και την ελληνιστική εποχή που ακολούθησε, το αρχαίο

ελληνικό θέατρο ήταν ένας από τους φορείς του ελληνικού πολιτισμού στην ευρύτερη

περιοχή της ανατολικής μεσογείου. Ανάμεσα στις σημαντικές αλλαγές που έφερε η

μεγαλύτερη διάδοση του θεάτρου, ήταν ότι εμφανίστηκαν επαγγελματίες ηθοποιοί

και ότι χτίστηκαν πολύ μεγάλα και σημαντικά θέατρα και σε άλλες περιοχές εκτός

αττικής, όπως αυτό στην Επίδαυρο και στην Έφεσο.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο άσκησε τεράστια επίδραση στην ανάπτυξη του

παγκόσμιου θεάτρου. Με τις επιδράσεις στο Ρωμαϊκό θέατρο, αλλά και αργότερα

στην αναγέννηση και στην εποχή του διαφωτισμού. Οι δημοκρατικές παραδόσεις του

αρχαίου ελληνικού θεάτρου, αλλά και η θεματολογία του με τις πανανθρώπινες

αλήθειες που αγγίζουν θεατές με διαφορετική κουλτούρα και σε διαφορετικές εποχές,

έχουν κάνει το αρχαίο ελληνικό θέατρο να είναι όπως ακριβώς και η αρχαία ελληνική

φιλοσοφία, προίκα όλης της ανθρωπότητας.

Το δυτικό θέατρο γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Προήλθε από τις τελετές που

αφιέρωναν στο Διόνυσο, θεό της φύσης και της γονιμότητας ,γνώρισε την πρώτη του

άνθηση κατά την διάρκεια της κλασσικής περιόδου τον 5ο αι. π.Χ. Όσοι δεν έπαιρναν

ενεργό μέρος στην παράσταση σχημάτιζαν μια ομάδα γύρω από καθορισμένους

ερμηνευτές κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι συμμετέχοντες με τις αισθήσεις τους να

βρίσκονται σε επαφή μαζί τους. Αυτός ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ηθοποιούς και

κοινό έπρεπε να βρίσκεται σε ακτίνα ορατότητας και ήχου σε σχέση με το χώρο της

θεατρικής δράσης .Το γεγονός αυτό είναι σχεδόν βέβαιο ότι οδήγησε στις πρώτες

κατασκευές θεάτρων. Οι Έλληνες ζώντας σε μια χώρα ευλογημένη με κλίμα ήπιο και

έδαφος λοφώδες, μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την πλαγιά ενός λόφου ή την

κοιλότητα ανάμεσα σε δύο λόφους ή κάποιο άλλο φυσικό κοίλο σχηματισμό του

Page 8: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 4

εδάφους, ως χώρο κατάλληλο για τα θέατρα τους τοποθετώντας τους θεατές γύρω

από τους ηθοποιούς.

Στην Αθήνα κατά την διάρκεια της κλασσικής περιόδου , χρησιμοποιούσαν για

καθίσματα προσωρινά ξύλινα έδρανα τοποθετημένα σε ευθύγραμμο σχηματισμό. Τα

καθίσματα τοποθετήθηκαν ήδη πριν από την ελληνιστική περίοδο. Οι μελετητές

έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τοποθετούσαν αυτές τις προσωρινές

κατασκευές «αγορά» και για αυτό το λόγο συνιστούν μια πρώτη προσπάθεια της

«θεατρικής πολεοδομίας».

2. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ.

Στην νέα ελληνική γλώσσα η λέξη δράμα έχει απο κτήσει την σημασία ενό ς

δυσάρεστου γεγονότος ή μιας ανεπιθύμητης κατάστασης.

Όσο αναφορά τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, όμως ,η λέξη έχει εντελώς διαφορετική

σημασία. Ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα δράω-δρῶ, επομένως σημαίνει το

είδος της ποίησης που συνοδεύεται από αναπαράσταση των πράξεων που περιγράφει

(σε αντιδιαστολή με το έπος και την λυρική ποίηση). Το δράμα είναι δημιούργημα

του ελληνικού πνεύματος. Γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην Αττική από τις γιορτές

που γίνονταν προς τιμήν του θεού Διονύσου, οι οποίες πρόσφεραν σ' αυτό πολλά

δραματικά στοιχεία (τα δρώμενα). Ξεκίνησε από το αρχικό άσμα, το διθύραμβο, που

τραγουδούσαν κατά τη λατρεία του θεού Διονύσου και το συνόδευαν με αυλό και

ορχηστρικές ή μιμητικές κινήσεις. Το διθύραμβο, που αρχικά δεν είχε ρυθμό, τον

κατέστησε τεχνικό ο ποιητής Αρίωνας ο Μηθυμναίος. Μετά την τελειοποίησή του

Page 9: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 5

από τον Λάσο τον Ερμιονέα, ο φιλόμουσος τύραννος των Αθηνών Πεισίστρατος τον

εισήγαγε στις μεγαλόπρεπες εορτές που ο ίδιος καθιέρωσε, στα Μεγάλα Διονύσια.

Τα είδη του δράματος είναι τρία :

• Η κωμωδία

• Η τραγωδία

• Το σατυρικό δράμα

2.1. Η κωμωδία. Η Κωμωδία προήλθε από τις Διονυσιακές εορτές. Οι κωμικοί ποιητές επιδίωκαν να

γελοιοποιούν πρόσωπα και καταστάσεις ,ώστε μέσα από την φάρσα γέλιο και την

ευθυμία να ασκούν την κριτική τους. Τα πρόσωπα των κωμωδιών ήταν σύγχρονα και

αντιπροσώπευαν καταστάσεις πολιτικές, κοινωνικές, ηθικές ,οι οποίες έβλαπταν ή

ήταν επικίνδυνες για την πόλη. Επομένως οι κωμωδίες αντλούσαν θέματα από την

καθημερινή ζωή, ενώ ταυτόχρονα κατασκεύαζαν μύθους και πλαστές εικόνες με το

υπερβολικό και το γελοίο να πρωταγωνιστούν.

Page 10: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 6

2.2. Η τραγωδία.

Η τραγωδία είναι δραματικό είδος που εμφανίστηκε στην Αρχαία Ελλάδα.

Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης στο έργο του Περί Ποιητικής, δίνει τον εξής ορισμό της

τραγωδίας:

Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης,

ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’

ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων

κάθαρσιν.

Σύμφωνα με τον ορισμό, η τραγωδία είναι απομίμηση μιας σοβαρής και με αξιόλογο

περιεχόμενο πράξης. Είναι αναπαράσταση της πραγματικότητας ,όχι όμως πιστή και

δουλική αλλά ελεύθερη και δημιουργική ,με τάση εξιδανίκευσης. Ο χαρακτηρισμό

τελεία δηλώνει πως η υπόθεση της τραγωδίας έχει αρχή ,μέση και τέλος ενώ το

μέγεθος της έχει τέτοια έκταση, ώστε να μπορεί ο θεατής να έχει πλήρη εποπτεία του

συνόλου του έργου. Επίσης η μίμηση γίνεται με λόγο ήδυσμένο ,πιο συγκεκριμένα

έχει ρυθμό ,αρμονία και μελώδια ,τα οποία είναι διασκορπισμένα ομοιόμορφα.

Page 11: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 7

Από που όμως έχει προέλθει η τραγωδία; Ο Αριστοτέλης συνδέει την τραγωδία με

τον διθύραμβο (ένα χορικό άσμα που χαρακτηρίστηκε διονυσιακό. Κατά τον

Σταγειρίτη φιλόσοφο ,η τραγωδία προήλθε από των εξαρχόντων τόν διθύραμβο,

δηλαδή από τους πρωτοτραγουδιστές των διθυραμβικών χορών. Η λέξη τραγωδία

έχει αβέβαιη προέλευση. Οι πιο γνωστές απόψεις είναι οι εξής:

1. «ωδή των τράγων» (χορικό άσμα των λατρευτών του Διονύσου που φορούσαν

δέρματα ζώων).

2. Χορικό άσμα σε διαγωνισμό ,όπου το βραβείο για τον νικητή ήταν ο τράγος.

Οι παραπάνω απόψεις θεωρούνται αυθαίρετες και χωρίς επιστημονική στήριξη.

Όπως είναι γνωστό σταθμό στην εξέλιξη του Διθυράμβου σημείωσε ο Αρείων,ο

οποίος διαμόρφωσε καλλιτεχνικά τον διθύραμβο, συνθέτοντας τους στοίχους και τη

μουσική. Το περιεχόμενο του στην αρχή ήταν σχετικό με τους μύθους του Διονύσου,

αργότερα όμως και με άλλα μυθικά πρόσωπα ή ήρωες. Τους διθυράμβους του

Αρίωνα εκτελούσε χορός πενήντα ανδρών οι οποίοι έκαναν κινήσεις γύρω από τον

βωμό του Διονύσου. Το μεγάλο βήμα πάντως από τον διθύραμβο στην τραγωδία

έγινε από τον Θέσπη στα μέσα του έκτου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα ο Θέσπης

ξεχώρισε οριστικά τον εξάρχοντα από τον χορό, τον οποίο ταύτισε με το πρόσωπο

που υποδυόταν. Επίσης οι λόγοι του υποκριτή στον διάλογο του με τον χορό, ήταν

στίχοι που απαγγέλλονταν και δεν ήταν όμοιοι με εκείνους της μελωδίας του χορού

(οι στίχοι αυτοί αποτέλεσαν τα πρώτα θεατρικά στοιχεία).Έτσι, η τραγωδία έπαιρνε

με την πάροδο του χρόνου την οριστική της μορφή αφού όσο τα διαλογικά-θεατρικά

μέρη του χορού έπιαναν μεγαλύτερη έκταση τόσο ο ρόλος του χορού περιοριζόταν.

Page 12: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 8

2.3. Το σατυρικό δράμα. Χαρακτηρίστηκε ως παίζουσα τραγωδία ,ήταν δηλαδή ένα ευχάριστο λαϊκό θέαμα

που διατηρούσε τα εξωτερικά γνωρίσματα της τραγωδίας, αλλά σκοπό είχε μόνο να

προκαλέσει το γέλιο και όχι να διδάξει, όπως η τραγωδία και η κωμωδία. Στο

σατυρικό δράμα οι θεατές ξανάβρισκαν τους Σατύρους και το γέροντα Σειληνό,που

αποτελούσαν τον χορό κι έτσι ικανοποιούσαν την ευλάβειά προς τις θρησκευτικές

παραδόσεις.

Στην αρχαιότητα υπήρχαν επίσης δραματικοί αγώνες, στους οποίους λάμβαναν

μέρος διάφοροι συγγραφείς. Ίσως οι σπουδαιότεροι τέτοιοι αγώνες να ήταν αυτοί που

γίνονταν στα Μεγάλα Διονύσια. Οι ποιητές που συμμετείχαν έπρεπε να

παρουσιάσουν τρείς τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα, ώστε να τελειώνουν οι

παραστάσεις με ένα θέαμα εύθυμο και ανακουφιστικό.

3. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ.

Τρεις ήταν οι μεγάλοι τραγικοί ποιητές, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης.

Καθένας απ' αυτούς έχει να μας επιδείξει ένα διαφορετικό έργο γιατί οι συνθήκες που

έζησαν και έδρασαν ήταν διαφορετικές. Γι' αυτό το λόγο θα τους μελετήσουμε

χωριστά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι γίνεται αξιοκρατική κατάταξη των έργων τους.

α) Αισχύλος

Page 13: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 9

i) H ζωή του: Ο Αισχύλος γεννήθηκε στην Ελευσίνα το 525 π.Χ. Ο πατέρας του ήταν

ιερέας καταγόμενος από την γενεά των Κοδριδών. Η καταγωγή του και το

θρησκευτικό οικογενειακό του περιβάλλον επέδρασαν στο χαρακτήρα του

πλουτίζοντάς τον με ήθος και ευσέβεια. Ο Συρακούσιος τύραννος Ιέρωνας τον

κάλεσε στην Σικελία για να διδάξει. Απέκτησε μεγάλη φήμη που ξεπέρασε τα όρια

της Αττικής. Πέθανε στην Γέλα της Σικελίας το 456 π.Χ. τόπος που είχε επισκεφτεί

τρεις φορές. Πολέμησε στο Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές, με αυτοθυσία.

Στη μάχη του Μαραθώνα, το 490 π.Χ. πληγώθηκε βαριά, ενώ ο αδελφός του

Κυναίγειρος έπεσε ηρωικά στην μάχη. Από τα νεανικά του χρόνια έδειξε ενδιαφέρον

για την ποίηση. Θεωρείται ένας από τους γνωστότερους τραγικούς ποιητές της

αρχαιότητας αλλά και όλου του κόσμου.

ii) Το έργο του: Το έργο του ήταν πολύμορφο. Έγραψε ελεγείες και παιάνες όμως

γρήγορα αφοσιώθηκε στην τραγική ποίηση. Κέρδισε 13 νίκες από τις οποίες την

πρώτη το 486 π.Χ. σε ηλικία 40 ετών. Από τις τραγωδίες, άρτιες σώθηκαν επτά,

"Πέρσαι", "επτά επί Θήβας", "Ικέτιδες", "Προμηθεύς Δεσμώτης" και η τριλογία

"Ορέστεια" (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες). Χαρακτηριστικά των έργων του

ήταν η θρησκευτικότητα, η φαντασία, η φιλοσοφική σκέψη, και η γλωσσοπλαστική

του ικανότητα (δυνατές εικόνες, τολμηρές μεταφορές, σχήματα λόγου, προσθήκη

νέων λέξεων, μεγαλόπρεπες συλλήψεις). Οι μορφές του έχουν τιτανικές διαστάσεις.

Θέτει τα προβλήματα που απορρέουν από το αυτεξούσιο, την ανθρώπινη βούληση

και την πρωτοβουλία, καθώς και από την θεία πρόνοια σε συνδυασμό με την

ανθρώπινη αλαζονεία. Στις Ικέτιδες, η σύγκρουση με τις Θείες δυνάμεις φυλάσσει τις

μεγάλες αξίες (έθιμα, φυσικοί νόμοι, θεσμοί). Στους επτά επί Θήβας, οι θεοί

τιμωρούν αυτούς που παρασύρονται στο μεθύσι της εξουσίας. Στους Πέρσες ο

αλαζόνας ηγεμόνας συντρίβεται, ενώ στην Ορέστεια αναλύεται η πορεία του

ανθρώπου από το πρωτόγονο, φυσικό δίκαιο στο θετό, λογικό δίκαιο.

Η σημαντικότερη καινοτομία που ήταν η εισαγωγή του δεύτερου υποκριτή. Επιπλέον

πρόσθεσε χορό, βελτίωσε τα σκηνικά, μείωσε τους άνδρες του χορού από 50 σε 12

και περιόρισε τα λυρικά μέρη δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στα επεισόδια.

Το έργο του υπήρξε πανανθρώπινο και γι' αυτό τιμήθηκε από την Αθήνα και μετά τον

θάνατό του. Ενδείξεις τιμής ήταν η αναβίωση των τραγωδιών του και ο χάλκινος

ανδριάντας στο θέατρο του Διονύσου.

Page 14: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 10

β) Σοφοκλής

i) Η ζωή του: Γεννήθηκε στον Κολωνό της Αττικής το 496 π.Χ. Ως γιος εύπορου

Αθηναίου, του Σοφίλου, έλαβε καλή ανατροφή και μόρφωση. Διδάχθηκε μουσική και

μόλις σε ηλικία 15 χρόνων αναδείχθηκε κορυφαίος στο χορό των εφήβων. Είχε

σωματική δύναμη και υπηρέτησε πιστά την πατρίδα του καταλαμβάνοντας

στρατιωτικές, οικονομικές, θρησκευτικές και διπλωματικές θέσεις. Διατέλεσε

στρατηγός στην εκστρατεία της Σάμου, ταμίας στην Αθηναϊκή συμμαχία, ιερέας και

μέλος διπλωματικών αποστολών. Είχε πολλές γνωριμίες. Έζησε ήρεμα και πέθανε το

406 π.Χ. σε ηλικία 90 ετών, τιμημένος. Βέβαια και ο ίδιος δεν εγκατέλειψε ποτέ την

Αθήνα, μάλιστα το έργο του "Οιδίπους επί Κολωνώ" την εξυμνούσε.

ii) Το έργο του: Έγραψε 123 τραγωδίες, από τις οποίες σώθηκαν επτά "Αίας",

"Αντιγόνη", "Τραχίνιαι", "Οιδίπους Τύραννος", "Οιδίπους επί Κολωνώ", "Ηλέκτρα",

"Φιλοκτήτης" και ένα μέρος από το σατυρικό δράμα "Ιχνευταί". Έλαβε 24 βραβεία σε

τριάντα περίπου δραματικούς αγώνες, με πρώτη την νίκη από τον Αισχύλο.

Πρωταρχικό γνώρισμα στα έργα του είναι η ηθική τάξη. Οι ήρωες του δεν έχουν τις

μυθικές διαστάσεις του Αισχύλου, ούτε το πάθος του Ευριπίδη. Είναι γενναίοι και

παλεύουν αβοήθητοι, με ακλόνητη δύναμη εκτελώντας το καθήκον τους ακόμη και

κάτω από άθλιες συνθήκες. Δεν είναι έρμαια της τύχης τους παρόλο που πέφτουν σε

σφάλματα, αλλά έχουν ηθική ελευθερία και συνείδηση του χρέους τους. Όπως είπε ο

Αριστοτέλης, παριστάνει τους ήρωες "οίους δει είναι". Οι δευτεραγωνιστές δεν ήταν

αποφασιστικοί και υπερήφανοι, αλλά αδύναμοι και αμαθείς. Ο Σοφοκλής ψάχνει τα

βαθύτερα αίτια των ανθρώπινων πράξεων. Σέβεται τις θρησκευτικές αντιλήψεις,

Page 15: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 11

άλλωστε στο έργο του οι θεοί συμβολίζουν την γαλήνη και την ευρωστία. Οι θεϊκοί

νόμοι επικρατούν στους ανθρώπινους και η παρουσία του ανθρώπου είναι παροδική.

Η ανυπέρβλητη πλοκή (συγκρούσεις, εναλλαγές, αναγνωρίσεις), η περίτεχνη δομή, η

αρμονική έκφραση και η ποιητική ομορφιά δείχνουν ότι ανέβασε την τραγωδία στην

ύψιστη τελειότητα. Η γλώσσα του ήταν η κλασσική αττική (λόγιες λέξεις)

Στα έργα του εκφράζονται τα αποτελέσματα, το μεγαλείο της κακομεταχείρισης, η

αξιοπρέπεια και το μεγαλείο του κατεστραμμένου ανθρώπου, η θέση δίπλα στους

θεούς ενός χτυπημένου από την μοίρα.

Μεταξύ των καινοτομιών του συγκαταλέγονται η αύξηση των χορευτών από 12 σε

15, η ελάττωση των χορικών, η αύξηση των διαλογικών μερών, η εισαγωγή του

τρίτου υποκριτή, η τελειοποίηση της σκηνογραφίας με την χρήση των περιάκτων και

η διάσπαση της ενιαίας τριλογίας σε τρία αυτοτελή δράματα.

Όπως ο Αισχύλος, έτσι και ο Σοφοκλής τιμήθηκε μετά το θάνατό του. Του απέδωσαν

τιμές ήρωα και έστησαν στο θέατρο του Διονύσου έναν χάλκινο ανδριάντα προς

τιμήν του.

γ) Ευριπίδης

i) Η ζωή του: Γεννήθηκε στην Σαλαμίνα γύρω στο 480 με 485 π.Χ. Ήταν γιος του

εύπορου κτηματία Μνήσαρχου, και έλαβε μεγάλη μόρφωση. Επηρεάστηκε από τον

Page 16: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 12

Ηρόδοτο, τον Φειδία, τον Αναξαγόρα και τους σοφιστές. Διατηρούσε την μεγαλύτερη

βιβλιοθήκη, και συχνά έγραφε τα έργα του μόνος, κοντά στην θάλασσα. Ήταν

κλειστός και ιδιόμορφος χαρακτήρας αλλά νοιαζόταν για την πατρίδα του.

Αντιμετώπισε σκληρό ανταγωνισμό και ειρωνεία. Ο Αριστοφάνης τον διακωμώδησε,

ενώ οι συμπολίτες του τον κατηγόρησαν ως ασεβή. Λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του

πήγε στην Πέλλα της Μακεδονίας στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου όπου και πέθανε

το 406 π.Χ.

ii) Το έργο του: Έλαβε μέρος στους δραματικούς αγώνες το 455 π.Χ. και κέρδισε 4

νίκες. (την πρώτη το 441 π.Χ.) Από τα 92 δράματα σώθηκαν τα 19. "Άλκηστις",

"Μηδεία", "Ηρακλείδαι", "Ιππόλυτος", "Ανδρομάχη", "Εκάβη", "Ηρακλής

μαινόμενος", "Ικέτιδες", "Ίων", "Ηλέκτρα", "Τρωάδες", "Ιφιγένεια η εν Ταύροις",

"Ελένη", "Φοίνισσαι", "Ορέστης", "Ιφιγένεια η εν Αυλίδι", "Βάκχαι", το σατυρικό

δράμα "Κύκλωψ" και ο "Ρήσος" που αμφισβητείται αν του ανήκει.

Η αξία των έργων του Ευριπίδη βρίσκεται στο εξής: Ενώ ο Σοφοκλής παρουσίαζε τα

πράγματα όπως πρέπει να είναι στο μέλλον και ο Αισχύλος όπως ήταν στο παρελθόν,

ο Ευριπίδης απηχούσε τα προβλήματα του καιρού του, παρουσιάζοντας τα γεγονότα

όπως πραγματικά είναι. Αναφέρθηκε στα ανθρώπινα πάθη, και χαρακτήρισε τους

θεούς ανήθικους και αχάριστους. Γι' αυτό κατηγορήθηκε για αθεΐα. Είναι ρεαλιστής,

νεωτεριστής και ορθολογιστής αλλά δεν καταφέρεται εναντίον της θρησκείας. Η

αμφισβήτηση των μυθικών λαϊκών αντιλήψεων και η υψηλή του σύλληψη για έναν

απρόσιτο θεό, μπορεί να έδωσαν αφορμή για επικριτικά σχόλια όμως δεν εμπόδισαν

το χαρακτηρισμό του ως τραγικότατο και από σκηνής φιλόσοφο. Επιπλέον

αναφέρθηκε στην θέση και στην υποκρισία των γυναικών αλλά κατέκρινε και τους

άνδρες για την κακία και την υπεροψία τους. Τέλος ασχολήθηκε με τον πόλεμο και

την απανθρωπιά.

Οι ήρωες του είναι καθημερινοί άνθρωποι, με πάθη και αδυναμίες. Μπροστά στο

αδιέξοδο, είναι μόνοι τους και ευθύνονται για τις πράξεις τους. Δεν έχουν

υπερφυσικές ιδιότητες και συντρίβονται. Τα θέματά του τα αντλεί από την πολιτική

και την ηθική ζωή της εποχής του. Διαγράφει ρεαλιστικά τους χαρακτήρες. Παρότι

θεωρείται κατώτερος ως προς την ποιητική τέχνη, αφού δεν φρόντιζε τόσο τη μορφή,

με την τραγικότητα του κατόρθωνε να συναρπάζει.

Page 17: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 13

Βασική καινοτομία του ήταν η εισαγωγή του από μηχανής θεού. Μονιμοποίησε τους

μακρούς προλόγους, περιόρισε τα χορικά μέρη και αύξησε τις μονωδίες. Στη μελωδία

και στο ρυθμό επηρεάστηκε από την ανατολή κάτι που έκανε τους σύγχρονούς του να

τον κατηγορήσουν ως βάρβαρο.

Θεωρήθηκε ο πατέρας του δράματος και τιμήθηκε με 5 βραβεία και ένα μετά τον

θάνατό του. Το έργο του ακολούθησαν τόσο οι Λατίνοι και οι Αναγεννησιακοί όσο

και όλοι οι νεότεροι Ευρωπαίοι.

4. ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι κατά τη διάρκεια της κλασσικής περιόδου,

τον 5ο π.Χ. αι., όταν άκμαζαν οι μεγάλοι τραγικοί Αισχύλος, Σοφοκλής και

Ευριπίδης, ο χορός και οι ηθοποιοί έπαιζαν όλο το έργο μέσα στην κυκλική

ορχήστρα, το έδαφος της οποίας ήταν στρωμένο με πατημένο χώμα. Χωρίζεται από

το κοίλον με ένα υπόγειο χαντάκι. Αυτό χρησίμευε ως αποχέτευση για τα νερά που

μαζεύονταν στην ορχήστρα όταν έβρεχε. Επίσης η ορχήστρα διαχωρίζεται και από το

κτίριο της σκηνής με δυο διαδρόμους τους λεγόμενους παρόδους, που σε μερικά

θέατρα όπως στην Επίδαυρο και στην Πέργαμο, κλείνονται από μια διπλή πύλη, με

βαριές ξύλινες πόρτες. Στο κέντρο της υπάρχει ο βωμός του θεού Διονύσου, η

χαρακτηριστική θυμέλη.

Page 18: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 14

Η σκηνή εκείνη την εποχή, δεν ήταν μια ανυψωμένη εξέδρα, αλλά ένα χαμηλό

μακρόστενο ξύλινο φράγμα, που προοριζόταν για να φυλάγουν οι ηθοποιοί τα σκεύη

και τα υλικά τους και για να αλλάζουν προσωπεία και ενδυμασίες. Κατά μήκος του

τοίχου της σκηνής προς το μέρος των θεατών, κατασκευάστηκε ένα ξύλινο και

αργότερα πέτρινο ή μαρμάρινο υπερυψωμένο δάπεδο, πάνω στο οποίο έπαιζαν οι

ηθοποιοί. Ο χώρος αυτός ονομάστηκε λογείο και δεν υπήρχε κατά τους κλασσικούς

χρόνους.

Το κοίλον δηλ. το κυρίως θέατρο περιλαμβάνει τα εδώλια, καθίσματα, των θεατών

τα οποία περιβάλλουν ημικυκλικά την ορχήστρα. Είναι κτισμένα αμφιθεατρικά και

ακολουθούν την πλαγιά του λόφου, στον οποίο συνήθως κατασκευαζόταν το θέατρο.

Ένα ή δύο διαζώματα πλατείς δηλ. οριζόντιοι διάδρομοι, χώριζαν το κοίλον σε δύο ή

τρεις ζώνες, για να διευκολύνουν την κυκλοφορία των θεατών. Τις σειρές των

εδωλίων διέκοπταν κάθετα προς την ορχήστρα, κλίμακες από τις οποίες οι θεατές

ανέβαιναν στις ψηλότερες θέσεις. Τα τμήματα των εδωλίων ανάμεσα στις κλίμακες

ονομάζονταν κερκίδες. Η χωρητικότητα των αρχαίων θεάτρων ήταν πολύ μεγάλη.

Τα μηχανήματα που χρησιμοποιούσαν οι «τεχνικοί σκηνοθέτες» του αρχαίου

θεάτρου ήταν πολλά και αξιόλογα και βοήθησαν την ανάπτυξη του θεατρικού έργου.

Το σπουδαιότερο από αυτά ήταν εκκύκλημα του οποίου υπήρχαν διάφορες

παραλλαγές. Το μηχάνημα αυτό είχε την ευχέρεια να δείχνει με ένα απλό χειρισμό

αυτά που υποτίθεται πως έγιναν στο εσωτερικό του ανακτόρου ή του σπιτιού που

παρουσιάζει η σκηνή αλλά είχε και άλλες χρήσεις. Άλλο σημαντικό μηχάνημα είναι

η μηχανή που παρουσιάζει ξαφνικά πρόσωπα του δράματος που υποτίθεται πως

έρχονται από τον Όλυμπο ή από τον Άδη. Η ανάμνησή του διατηρήθηκε στη φράση

«από μηχανής θεός» την οποία χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να πούμε για λύση που

δόθηκε από κάποιον που παρουσιάστηκε ξαφνικά σε ένα πολύπλοκο ηθικό, ή

υποθεσιακό πρόβλημα. Χάρη στους «από μηχανής θεούς» ο Ευριπίδης έδωσε τις πιο

απίθανες λύσεις στην πλοκή των τραγωδιών του και ο Σοφοκλής τον μιμήθηκε σε

μικρότερη κλίμακα.

Η ηχητική των αρχαίων θεάτρων εξασφαλιζόταν με τα αντηχούντα αγγεία. Αυτά

τοποθετούνταν σύμφωνα με έναν μαθηματικό υπολογισμό σε κουφώματα κάτω από

τα σκαλιά του κοίλου. Ειδικά ο σχεδιασμός των θεάτρων επηρεάστηκε σημαντικά

από την ακουστική. Μάλιστα σύμφωνα με σύγχρονες ακουστικές έρευνες έχει

αποδειχθεί ότι στα αρχαία θέατρα έχουν εφαρμοστεί βασικές αρχές σχεδιασμού που

Page 19: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 15

εξασφαλίζουν ηχοπροστασία, ακουστική ζωντάνια, διαύγεια και καταληπτότητα του

θεατρικού λόγου.

Κάτοψη αρχαίου ελληνικού θεάτρου.

5. ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΘΕΑΤΡΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η Επίδαυρος αποτελούσε μια αρχαία πόλη στην Αργολίδα προς το Σαρωνικό

κόλπο. Έγινε γνωστή σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο λόγω του ιερού του

Ασκληπιού, το οποίο θεωρούταν ως το περιφημότερο από όλα τα Ασκληπιεία της

Ελλάδος. Το θέατρο της Επιδαύρου είναι και αυτό ένα εξαιρετικό παράδειγμα της

αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής, που χτίστηκε στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα. Είναι

από τα πλέον αρτιότερα αρχιτεκτονικά και ακουστικά θέατρα. Σε μια χαράδρα το 340

π.Χ., ο Αργείος αρχιτέκτονας, Πολύκλειτος ο Νεότερος έκτισε σύμφωνα με τον

Παυσανία, το θέατρο της Επιδαύρου. Από όλα τα αρχαία θέατρα το θέατρο της

Επιδαύρου είναι το ωραιότερο και το καλύτερα διατηρημένο. Προορισμένο για τη

διασκέδαση των ασθενών είχε χωρητικότητα 13000 θεατών. Χωρίζεται σε δυο μέρη.

Ένα των 21 σειρών καθισμάτων για το λαό και το κάτω από 34 σειρές καθισμάτων

για τους ιερείς και τους άρχοντες. Στοιχείο τυπικό της θρησκείας των αρχαίων

Page 20: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 16

Ελλήνων, η λατρεία του Ασκληπιού πλαισιωνόταν με αθλητικούς και καλλιτεχνικούς

αγώνες, καθώς επίσης και από παραστάσεις δράματος. Συνεπώς οι εκδηλώσεις

(μουσικοί, ωδικοί αγώνες, θεατρικές παραστάσεις) στο θέατρο αποτελούσαν

αναπόσπαστο ουσιαστικό μέρος των εορταστικών δρωμένων προς του ιατρού θεού.

Τις παραστάσεις παρακολουθούσαν οι ασθενείς και οι προσκυνητές που

προσέρχονταν στο ιερό.

Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου

Ένα επίσης λαμπρό και περίτεχνο αρχαίο ελληνικό θέατρο είναι το θέατρο του

Διονύσο υ, πο υ χτίστηκε πιθανώς το ν 6ο π.Χ. αιώνα και είναι ο σημαντικότερος

γνωστός υπαίθριος θεατρικός χώρος στην αρχαία Αθήνα. Αποτελούσε μέρος του

ιερού του Ελευθερέως Διονύσου που βρισκόταν στις νοτιοανατολικές παρυφές της

Ακρόπολης που υπήρξε ο βασικός τόπος παράστασης του αττικού δράματος, αφού

φιλοξενούσε τα Μεγάλα Διονύσια, τη μεγαλύτερη θεατρική γιορτή της πόλης των

Αθηνών. Οι σωζόμενες τραγωδίες και κωμωδίες του 5ου και του 4ου π.Χ., γράφτηκαν

τουλάχιστον οι περισσότερες για παιχτούν σε αυτό το χώρο. Το θέατρο ήταν αρχικά

μόνο ένα μέρος του περιβόλου ή τεμένους του Διονύσου. Ο περίβολος περιείχε τον

αρχαιότερο ναό του Διονύσου και έναν θυσιαστικό βωμό. Αργότερα προστέθηκε μια

αίθουσα ή στοά εξαλείφοντας τον παλαιότερο ναό και χτίστηκε ένας δεύτερος ναός

επεκτείνοντας νότια τα όρια του περιβόλου. Η χωρητικότητα του θεάτρου

υπολογίζεται σε 15000 περίπου θεατές που κατανέμονταν σε κερκίδες.

Page 21: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 17

Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου

6. ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Ορισμός Θεάτρου: θέατρο είναι ο κλάδος της τέχνης που αναφέρεται στην απόδοση

ιστοριών μπροστά σε κοινό, με τη χρήση κυρίως του λόγου, αλλά και της μουσικής

και του χορού. Το θέατρο μπορεί να έχει διάφορες μορφές, όπως είναι ο μονόλογος,

η όπερα, το μπαλέτο, η παντομίμα κ.ά. Το θέατρο δημιουργήθηκε για πρώτη φορά

στην Αρχαία Αθήνα, σαν μια εξέλιξη του διθυράμβου. Οι πρώτες μορφές του

θεάτρου σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής αρχαιότητας ήταν η τραγωδία,

η κωμωδία και το σατυρικό δράμα. Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο πρωταγωνιστούσαν

μονάχα άντρες και ακόμη και σε γυναικείους ρόλους ντύνονταν οι ίδιοι γυναίκες.

Το 1962, από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου, καθιερώθηκε η 27η Μαρτίου ως

Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου.

6.1. Θρησκευτικότητα και μυθολογία

Οποιαδήποτε θεωρία περί της καταγωγής της τραγωδίας και αν ασπάζεται κανείς,

παραμένει γεγονός ότι το αττικό δράμα περιβαλλόταν τον μανδύα της

θρησκευτικότητας και της αρχέγονης διονυσιακής μαγείας. Όλες οι δραματικές

παραστάσεις διδάσκονταν κατά τη διάρκεια των γιορτασμών προς τιμήν του

Διονύσου. Επίσης, το αττικό δράμα διακρινόταν για τις στενές του σχέσεις με

τη μυθολογική παράδοση, καθώς οι ποιητές αντλούσαν το υλικό τους από το

λατρευτικό υπόβαθρο της αρχέγονης μαγείας, της ηρωολατρείας και της λατρείας των

Page 22: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 18

θεών. Η παρουσία των θεών, άλλωστε, υπήρξε καθοριστική για την ελληνική σκέψη

και απετέλεσε σημαντικό μέρος της ζωής της πόλης. Οι δραματικοί αγώνες

διεξάγονταν κατά τη διάρκεια θρησκευτικών γιορτασμών στην πόλη και ήταν

αφιερωμένοι στο θεό Διόνυσο, έστω και αν ο θεός δεν αποτελούσε ενδεχομένως

κεντρικό θέμα στην πλοκή των έργων. Το ίδιο το θεατρικό κτήριο βρισκόταν εντός

του ιερού χώρου του θεού και ακολουθούσε σε μεγάλο βαθμό το συμβολισμό του,

ενώ η σκευή των ηθοποιών συνδεόταν άμεσα με βαθύτερα στρώματα της

διονυσιακής λατρείας.

Σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση του θρησκευτικού χαρακτήρα της αρχαίας

παράστασης είχε ο χορός, στοιχείο που απουσιάζει από τις σύγχρονες θεατρικές

παραστάσεις. Εκτός από τις κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις που του

αποδόθηκαν, ο χορός φέρει και μια βαριά θρησκευτική κληρονομιά. Η ερμηνεία του

θεϊκού και του ανθρώπινου στο χορό είναι εμφανής στην ουσία της λέξης χορός και

του σχετικού ρήματος χορεύω, που σημαίνει χορεύω χορικό ή κυκλικό χορό.

Ο χορός και τα παράγωγά του συνήθως χρησιμοποιούνταν για να περιγράψουν τη

δραστηριότητα θεοτήτων όπως ο Διόνυσος, ο Απόλλων ή η Άρτεμις. Στο ανθρώπινο

πλαίσιο περιέγραφαν έναν ιδιαίτερο τύπο συλλογικών χορών που συνήθως

εκτελούνταν σε κύκλο. Ενώ η γενική λέξη για το χορό στα αρχαία

Ελληνικά είναι ορχούμαι και περιλαμβάνει όλους τους τύπους του χορού,

δραματικούς, λατρευτικούς κ.λπ., το ρήμα χορεύω έχει μια περιορισμένη έννοια

σύμφωνα με τον Μ. Βέγκνερ, στο έργο του Μουσική και Χορός. Στην Αθήνα του 5ου

αιώνα τούτος ο κυκλικός χορός ονομάζεται ιερά, ενώ οι συμμετέχοντες αναφέρονται

ως όσιοι.

Μία από τις σημαντικότερες, λοιπόν, διαφοροποιήσεις της αρχαίας και της σύγχρονης

παράστασης θεμελιώνεται στην έλλειψη θρησκευτικού χαρακτήρα, εξαιτίας μιας

σταθερής μετάβασης από την αρχαϊκή τελετουργία στην αισθητική κυρίως απόλαυση

και τον κοινωνικό προβληματισμό. Η δυναμική της θρησκευτικής τελετουργίας, την

οποία μας υπενθυμίζει σαφώς ο χορός, είναι απούσα στη σύγχρονη θεατρική

παράσταση, η οποία χρησιμοποιεί ενίοτε αρχετυπικές μορφές, αλλά δεν είναι

σταθερά προσδεδεμένη στο άρμα της μυθολογικής προσέγγισης.

Page 23: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 19

Ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά στοιχεία της αρχαίας παράστασης είναι ότι

διαμορφώνεται ως προϊόν πάνδημης συμμετοχής, μέσω του θεσμού της χορηγίας και

της συμμετοχής του θεατή στα θεατρικά δρώμενα (χορηγία, χορός).

6.2. Κοινωνία και πολιτική

Το μεγαλύτερο, όμως, κοινωνικό πλαίσιο για το θέατρο και τον αγωνιστικό του

χαρακτήρα είναι πιθανώς η συγκέντρωση της κοινότητας. Πρόκειται για μια

συνάθροιση που έχει ως χαρακτηριστικό της τον όρο αγών, (από τη ρίζα «aγ-», που

σημαίνει συγκεντρώνω). Τονίζουμε ιδιαίτερα την ιδέα της συνάθροισης, γιατί ακόμη

και ως ανταγωνισμό ή διαγωνισμό να αποδώσει κανείς τη λέξη αγών και πάλι η

συνάθροιση είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για την προβολή της ατομικής

έκφρασης. Κανείς δε διαγωνίζεται με τον εαυτό του.

Παρόλο που τυπικά το σύγχρονο θέατρο παραμένει ένας τόπος συνάθροισης, η

συμμετοχή των πολιτών και ο αγωνιστικός χαρακτήρας λείπουν, εκτός και αν

υιοθετήσει κανείς την ακραία άποψη ότι ο καλλιτεχνικός ανταγωνισμός

των σκηνοθετών και οι κρατικές επιχορηγήσεις μπορούν να εκληφθούν ως μακρινοί

απόγονοι του αγωνιστικού στοιχείου του αττικού δράματος ή του χορηγικού θεσμού.

Όσον αφορά στα πολιτικά χαρακτηριστικά του αττικού δράματος η ευφυέστατη

παρουσίαση και πολιτική κριτική των ιδρυτικών θεσμών που γεννούν την πόλη

στους Όρνιθες του Αριστοφάνη, ή ο προβληματισμός του χορού –της πόλης

ουσιαστικά- που συνδιαλέγεται με το ηρωικό παρελθόν της, αρκούν για να δείξουν

την έντονη πολιτική παρουσία του αττικού δράματος στα δρώμενα της εποχής του.

Οι ανθρωπολόγοι έχουν επινοήσει τον όρο πόλις θέατρο, προκειμένου να εκφράσουν

τους θεατρικούς μηχανισμούς πάνω στους οποίους στηρίζεται η διαχείριση της

κρατικής εξουσίας από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ως πόλις-θέατρο, λοιπόν, το

αθηναϊκό κράτος εκμεταλλευόταν τη γιορτή και τις θεατρικές παραστάσεις για εθνική

αυτοπροβολή απ’ ότι φαίνεται. Ο Θουκυδίδης και ο Αριστοφάνης υπογράμμισαν στα

έργα τους Επιτάφιος Περικλέους και Αχαρνής ότι τα Διονύσια επέτρεπαν στην

πολιτεία να επιδεικνύει το μεγαλείο της στις άλλες πόλεις, μετατρεπόμενη η ίδια σε

θέαμα.

Ιδωμένη από αυτή την άποψη, η άμεση σχέση της διδασκαλίας με την πολιτική είναι

απούσα από τη σύγχρονη θεατρική παράσταση, η οποία ασκεί μεν κοινωνική και

πολιτική κριτική αλλά δεν περιέχει το στοιχείο της συμμετοχής που διασφαλίζει τη

Page 24: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 20

συλλογική κρίση. Η όποια κριτική είναι σταθερά προσδεδεμένη στο άρμα της

ατομικής αντίληψης του σκηνοθέτη ή του θεατρικού συγγραφέα για τα κοινά, ή

κινείται από ένα δεδομένο ιδεολογικό υπόβαθρο.

6.3. Αρχιτεκτονική και σκηνογραφία

Το ίδιο το θέατρο ο φυσικός τόπος της παράστασης είναι εντελώς διαφορετικός κατά

τον 6ο - 5ο Π.Κ.Ε. αι. και ενταγμένος στο φυσικό τοπίο. Ήδη από τις αρχές της

αποκαλούμενης περίκλειας περιόδου, όμως, οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στη

σκηνή διαμορφώνουν ένα διαφορετικό status στη σχέση θεατή και δράματος σε μια

προσπάθεια πιθανώς ρεαλιστικότερης απεικόνισης των σκηνογραφικών

χαρακτηριστικών ή εξυπηρέτησης των αυξανόμενων δραματουργικών απαιτήσεων.

Τούτη η προσπάθεια κορυφώθηκε στη ρωμαϊκή περίοδο και άλλαξε ριζικά την

εσωτερική συνοχή και την εξωτερική μορφή του θεατρικού χώρου.

Αντιρρεαλιστική στο σύνολό της η σκηνοθεσία και η ερμηνεία του αρχαίου δράματος

περιοριζόταν σε σκηνογραφικές συμβάσεις. Η ποιητική εκφορά του λόγου ή η

μακρηγορία των αγγελιαφόρων σε αντίθεση με τους συνήθεις κατά το πλείστον

διαλόγους της σύγχρονης θεατρικής παράστασης είναι μια αντιρρεαλιστική τεχνική.

Το ίδιο αντιρρεαλιστική είναι η γυμνή σκηνή στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή, σε

αντίθεση με το δωμάτιο του Άντον Τσέχωφ στον Βυσσινόκηπο. Ο «χειριδωτός»

χιτώνας των αρχαίων υποκριτών και του χορού σε αντίθεση τα συνηθισμένα

καθημερινά ρούχα των σύγχρονων ηθοποιών είναι μια άλλη αντιρρεαλιστική

πρακτική, όπως επίσης και τα προσωπεία των πρωταγωνιστών -υπολείμματα

αρχαιότερων ανιμιστικών λατρειών σε αντίθεση με τα φυσικά πρόσωπα της

σύγχρονης ερμηνείας.

Το ηλιόφως των αρχαίων παραστάσεων σε αντιπαράθεση με τον επιμελημένο -

ψευδαισθητικό εν γένει- φωτισμό της σκηνής είναι πιθανώς το μόνο εξ ανάγκης

ρεαλιστικό στοιχείο της αρχαίας παράστασης. Στις τεχνικές διαφοροποιήσεις θα

μπορούσαμε να περιλάβουμε και την εγγενή αδυναμία διαρκούς επανάληψης των

θεατρικών παραστάσεων, οι οποίες εντάσσονταν στο ευρύτερο πλαίσιο των ετήσιων

εορταστικών εκδηλώσεων προς τιμήν του Διονύσου. Η διδασκαλία ενός

συγκεκριμένου δράματος δεν ήταν επαναλαμβανόμενη εμπειρία. Ήταν μοναδική

παράσταση σε αντίθεση με τη δυνατότητα των συγχρόνων σκηνοθετών να ανεβάζουν

Page 25: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 21

τις παραγωγές τους για μακρό χρονικό διάστημα και να τις επαναλαμβάνουν σε

διαφορετικές χειμερινές ή θερινές θεατρικές περιόδους.

6.4. Επισκόπηση

Η θεατρική διδασκαλία απ’ ότι φαίνεται δεν υπήρξε απλό ψυχαγωγικό δρώμενο, ή

μάλλον ήταν ψυχαγωγικό με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Διαμόρφωνε

συνειδήσεις και την ίδια στιγμή διαμορφωνόταν από τη συλλογική συνείδηση.

Συνδυάζοντας την αρχέγονη παράδοση, τη θρησκεία, την κοινωνική και πολιτική

κριτική με την εκπαίδευση, έγινε κόμβος, ένα σημαντικό σταυροδρόμι για τις

συνιστώσες που παράγουν συνήθως πολιτισμική δράση, μια βιωματική εμπειρία στην

οποία ο κοινωνικός προβληματισμός, η χαρά της συμμετοχής, η θρησκευτική

ευλάβεια και ο γιορτασμός συνδυάζονταν με τρόπο μοναδικό. Από αυτή την άποψη

θεωρούμενο ενσωμάτωσε τους κανόνες της πόλης και την ίδια στιγμή έγινε ένα

μεγάλο λαϊκό δικαστήριο για την κρίση της κοινωνικής της διαχείρισης. Όλα αυτά τα

στοιχεία λείπουν από το σύγχρονο θέατρο που μπορεί να ασκεί κοινωνική και

πολιτική κριτική, να σατιρίζει θεσμούς και πρόσωπα ή να παράγει πολιτισμό μέσα

στα όρια της αισθητικής απόλαυσης, αποκομμένο όμως από τον παλμό και τη μέθεξη

της πάνδημης συμμετοχής και την τελετουργική δύναμη της αρχαιοελληνικής

παράστασης.

Page 26: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 22

II. AΡΧΑΙΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ– ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

Το θέατρο ως αρχιτεκτόνημα ήταν ένα δάνειο της Ελλάδας προς τη Ρώμη, με τη

διαφορά ότι προσαρμόστηκε στο ρωμαϊκό πνεύμα και τρόπο ζωής. Οι Ρωμαίοι

αρχιτέκτονες προχώρησαν τον 1ο αιώνα π.Χ. στη δημιουργία ενός ενιαίου

αρχιτεκτονικού συνόλου που ήταν ταυτόχρονα και πρακτικό και καλαίσθητο.

Από τα χρόνια του αυτοκράτορα Αυγούστου και έπειτα διαπιστώνεται έξαρση στην

κατασκευή θεάτρων σε όλη την έκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πρώτος ο

Αύγουστος χρησιμοποίησε τα θέατρα ως μέσο προπαγάνδας υπέρ της πολιτικής του

ιδεολογίας, της ύπαρξης δηλαδή μιας μεγάλης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (imperium

romanum) που εγγυάται την ευημερία και την ελευθερία των πολιτών της.

Όλες οι επαρχίες της αυτοκρατορίας σε Ανατολή και Δύση γεμίζουν με θεατρικά

οικοδομήματα. Ακόμα και μικρές πόλεις στη Μικρά Ασία ή την Αφρική, που λίγο

νωρίτερα ήταν φτωχές ή ακατοίκητες, αποκτούν μνημειώδη μαρμάρινα θέατρα.

Στόχος ήταν οι κάτοικοι και των πιο απομακρυσμένων περιοχών να αισθανθούν

κομμάτι του ρωμαϊκού κόσμου και τρόπου ζωής.

Η αγάπη των Ρωμαίων για την οργάνωση και την τάξη από τη μία πλευρά και την

πολυτέλεια από την άλλη οδήγησε στην κατασκευή θεάτρων που εντυπωσίαζαν για

την οργάνωση και το σχεδιασμό τους, αλλά και για τον πλούτο, τη μεγαλοπρέπεια και

τη χλιδή τους. Τα εντυπωσιακά επιτεύγματα οφείλονται στις τεχνολογικές

Page 27: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 23

κατακτήσεις της εποχής, που τους επέτρεψαν να προχωρήσουν σε λύσεις

πρωτότυπες, π.χ. στην κατασκευή θεάτρων σε εδάφη τελείως επίπεδα, στοιχείο που

αποτελεί τη βασική διαφορά των ρωμαϊκών θεάτρων από τα αντίστοιχα ελληνικά. Οι

Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν σε μεγάλο βαθμό τα τόξα και τις καμάρες, κι έτσι

προχώρησαν στη λύση των θολωτών κατασκευών, που διατάσσονταν ακτινωτά κάτω

από το κοίλο (cavea, auditorium), με αποτέλεσμα τα θέατρα να αποκτούν εξωτερικά

τη μορφή πολυώροφων μνημειακών οικοδομημάτων. Αυτές οι κατασκευές έδιναν στο

ρωμαϊκό κοίλο μεγαλύτερη κλίση απ’ ό,τι στο ελληνικό.

Τα διαζώματα (praesinctiones) χώριζαν το ρωμαϊκό κοίλο σε οριζόντια τμήματα

(maeniana: ima cavea, media cavea, summa cavea). Οι θεατές ανέβαιναν στις θέσεις

τους στις κερκίδες (cunei) από τις στενές κλίμακες (scalaria). Στο ανώτατο σημείο

του κοίλου υπήρχε μια στεγασμένη στοά (porticus in summa cavea), στο μέσο της

οποίας συχνά βρισκόταν ναΐσκος (sacellum) αφιερωμένος σε κάποιο θεό. Για την

προστασία των θεατών από το δυνατό ήλιο ή τη βροχή, το κοίλο είχε τη δυνατότητα

να στεγαστεί με μια τεράστια τέντα από καραβόπανο (velarium). Οπές για τη στήριξη

των ειδικών πασσάλων βρίσκουμε ακόμα και σήμερα σε πολλά θέατρα. Η ορχήστρα

των ρωμαϊκών θεάτρων γίνεται ημικυκλική. Στρώνεται είτε απλώς με χώμα (και από

Page 28: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 24

κει πήρε το όνομα κονίστρα) είτε με μαρμάρινες πλάκες.

1. ΣΚΗΝΗ

Ουσιαστική διαφορά της ρωμαϊκής σκηνής (scaena) από τα ελληνικά πρότυπα είναι

το ότι ενώνεται αρχιτεκτονικά με το κοίλο, πάνω από τις παρόδους. Εκεί

δημιουργούνται θεωρεία για τους διακεκριμένους θεατές (tribunalia). Το προσκήνιο

(proscaenium) χαμηλώνει και το λογείο αποκτά μεγαλύτερο βάθος. Ο χώρος όπου

έπαιζαν οι ηθοποιοί ήταν ένα υπερυψωμένο πάτωμα (pulpitum), με πρόσοψη

διακοσμημένη άλλοτε με μικρούς πεσσούς άλλοτε με ανάγλυφες πλάκες. Όταν δεν

παίζονταν έργα μπροστά από τη σκηνή έπεφτε η μεγάλη κουρτίνα, αυτό που σήμερα

ονομάζουμε «αυλαία» (aulaeum), και απομόνωνε την πρόσοψή της.

Δίπλα στη σκηνή υπήρχαν τα παρασκήνια, που εξυπηρετούσαν διάφορες λειτουργίες,

ενώ πίσω υπήρχαν βοηθητικά δωμάτια για τους ηθοποιούς (postscaenium). Μια στοά

πίσω από το σκηνικό οικοδόμημα (porticus post scaenam) εξυπηρετούσε τους θεατές

στα διαλείμματα ή σε περίπτωση βροχής.

Η σκηνή γίνεται ένα πολυώροφο πολυτελές οικοδόμημα και η πρόσοψή της (scaenae

frons) έχει πλούσια αρχιτεκτονική και πλαστική διακόσμηση, με θυρώματα, ναΐσκους

(aediculae), κόγχες, κίονες και αγάλματα. Στα ελληνιστικά θέατρα ο γλυπτός

διάκοσμος ήταν περιορισμένος. Στα ρωμαϊκά θέατρα όμως αποκτά σημασία, διότι

χρησιμοποιείται από την αυτοκρατορική προπαγάνδα.1 Στόχος ήταν η διαμόρφωση

Page 29: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 25

μιας ενιαίας κουλτούρας για το λαό της αυτοκρατορίας, αλλά και η υπενθύμιση της

συνεχούς παρουσίας του αυτοκράτορα και της μεγαλοπρέπειας του αξιώματός του.

Οι πιο σημαντικές θέσεις για την τοποθέτηση αγαλμάτων ήταν πάνω από τις τρεις

κεντρικές θύρες της πρόσοψης. Αυτές οι τρεις θέσεις προορίζονταν για τα αγάλματα

του αυτοκράτορα και της οικογένειάς του, καθώς και των θεών που η πόλη τιμούσε

περισσότερο. Οι εξέχοντες πολίτες που χρηματοδοτούσαν την ανέγερση ή τη

διακόσμηση ενός θεάτρου ή θέσπιζαν θεατρικές γιορτές (ludi scaenici) με δικά τους

έξοδα τιμόνταν από την πόλη τους με αγάλματα που στήνονταν στο θέατρο.

Στις περιοχές εκείνες που προσαρτήθηκαν έπειτα από νικηφόρες εκστρατείες και δεν

είχαν καμία παράδοση σε θεατρικά οικοδομήματα, όπως οι επαρχίες της Δύσης

Γαλλία, Γερμανία και Βρετανία, τα θεατρικά κτίσματα ήταν καθαρά ρωμαϊκού τύπου.

Στις επαρχίες της Ανατολής όμως, όπως η Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου, ήταν

βαθιά ριζωμένη η παράδοση και η πολιτιστική σφραγίδα των Ελλήνων και η

αρχιτεκτονική των θεατρικών εγκαταστάσεων ακολούθησε τα διαμορφωμένα

πρότυπα των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων.

2. H ΟΡΧΗΣΤΡΑ

Aντί της κυκλικής ελληνικής η ρωμαϊκή ορχήστρα (orchestra) είναι ημικυκλική και η

Page 30: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 26

σκηνή πλησιάζει.Tο ημικύκλιο άλλοτε ξεκινάει μετά την πάροδο (Aσπένδου) και

άλλοτε την περιλαμβάνει (Kαρθαγένης Tυνησίας, Merida Iσπανίας).

Eνίοτε υπολείπεται του ημικυκλίου, τμήμα του οποίου κατέχει η σκηνή, συνήθης

περίπτωση σε ωδεία (ωδείο Aπολλωνίας B. Hπείρου). Σε ορισμένα θέατρα χαμηλές

πλατιές βαθμίδες έχουν προστεθεί στην περιοχή της ορχήστρας, περιορίζοντας το

χώρο της (Merida,Segorbiza, Iσπανίας, Dougga Tυνησίας, Lyon Γαλλίας, Nocera

Casino).

3. ΘΕΩΡΕΙΑ

Θέση προορισμένη για επίσημους αξιωματούχους που ήταν υπεύθυνοι για τα

δρώμενα. Τα θεωρεία συνήθως βρίσκονταν ψηλά, πάνω από τις παρόδους του

θεάτρου των Ρωμαϊκών χρόνων, στα σημεία σύνδεσης του κοίλου και της σκηνής.

4. ΛΟΓΕΙΟ

Το επίμηκες βάθρο του σκηνικού οικοδομήματος του ρωμαϊκού θεάτρου, όπου

έπαιζαν οι ηθοποιοί.

Page 31: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 27

5. ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Κιονοστοιχία που προστέθηκε μπροστά από τον τοίχο της σκηνής του αρχαίου

ελληνικού θεάτρου. Τα διαστήματα μεταξύ των κιόνων ενίοτε κλείνονταν με

θυρώματα ή γραπτούς πίνακες. Στα ρωμαϊκά θέατρα το προσκήνιο χαμηλώνει και

φέρει αρχιτεκτονικό και γλυπτό διάκοσμο.

6. MΟΡΦΗ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Στο ρωμαϊκό θέατρο το στοιχείο που εξελίσσεται κυρίως είναι η σκηνή. Αποκτά

μέγεθος καθώς και πλατφορμα για τον ηθοποιό, το λογείο. Περιορίζεται ως προς το

κοίλον στις 180°, με αποτέλεσμα να πλησιάσει η σκηνή τους ακροατές. Αυτό έχει

συνέπεια να μετατραπεί η ορχήστρα σε ημικύκλιο.Oι μεταβολές αυτές, αποτέλεσμα

ορθολογικής επέκτασης της σκέψης των ελλήνων σχεδιαστών, είχαν σαν αποτέλεσμα

να χάσει το ρωμαϊκό θέατρο κάτι από τις γραμμές και την φινέτσα του ελληνικού.

Aντ’ αυτού κέρδισε σε τεχνική και κυρίως σε ακουστική. H υπερύψωση των

ηθοποιών βελτίωσε τόσο τον άμεσο ήχο, όσο και την ανάκλαση από την ορχήστρα,

χωρίς να καταργήσει ούτε την πίσω ανάκλαση, ούτε την διπλή ανάκλαση. Tα

πλεονεκτήματα αυτά διατηρούνται σε όλο το εύρος των 180°. Tο κοίλο αποκτά

μεγαλύτερη κλίση με σαφή οπτικά και ακουστικά πλεονεκτήματα. Νεώτερα

παραδείγματα ρωμαϊκών θεάτρων μας παρουσιάζουν μία σαφέστατη αύξηση της

επιφανείας της πλάτης της σκηνής που σε συνδυασμό με τις στεγασμένες παρόδους

κλείνει, όλο το άνοιγμα του κοίλου. Aυτό έχει συνέπεια να αποκτά το θέατρο

χαρακτήρα όχι υπαίθριου αλλά ημιυπαίθριου χώρου (πλατεία). Aκόμη περισσότερο,

στην κατασκευή αυτή προστίθεται και ένα στέγαστρο με κατάλληλη κλίση που

αποτελεί τον πρόγονο των σύγχρονων ανακλαστήρων.

Page 32: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 28

7. ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Tο ρωμαϊκο θέατρο αποτελεί καλύτερο υπόδειγμα για τον σχεδιαστή του σύγχρονου

θεάτρου. Ως εξέλιξη του ελληνικού διατηρεί όλα τα κύρια χαρακτηριστικά του και

οδηγεί πίσω από το χώρο της θεατρικής δράσης και μάλιστα με κλίσεις στο επάνω

τμήμα του. Aκόμη οδηγεί στην επιλογή μεγάλων ανακλαστικών επιφανειών στην

ιδέα του κλειστού κο ίλου με την προσθήκη μιας μεγάλης κατασκευής πίσω απο τη

σκηνή, που επιτρέπει ακόμη μεγαλύτερη συγκέντρωση της ηχητικής ενέργειας.

Παράλληλα η μορφή αυτή προστατεύει το εσωτερικό του θεάτρου από εξωτερικούς

θορύβους. Oλα αυτά αποτελούν στοιχεία από τα οποία πολλά μπορεί να αντλήσει

κανείς για τον σχεδιασμό σύγχρονων θεάτρων.

8. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Kι όμως κάτι χάνεται. H χάρη της κυκλικής ορχήστρας. H συγκέντρωση που

δημιουργεί το πάνω από 180° κοίλο. H μικρότερη σκηνή που αφήνει το μάτι να βγει

έξω από το θέατρο, η απαλότερη κλίση του κοίλου.H αίσθηση της ακουστικής

τελειότητας παρά την προφανή έλλειψη κάθε υποστήριξης. Kάτι χάνεται και παρά το

γεγονός ότι το ρωμαϊκό θέατρο είναι σαφώς τεχνικά αρτιότερο, δεν κερδίζει τη μάχη

των εντυπώσεων απέναντι στο πρότυπό του.

9. ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡO

Θέατρο είναι ο ειδικός χώρος, όπου συγκεντρώνεται τακτικά κόσμος για να

παρακολουθήσει ένα θέαμα.

Πολλές φορές με τον όρο θέατρο χαρακτηρίζουμε το σύνολο των έργων ενός

ορισμένου συγγραφέα ή μιας ομάδας συγγραφέων, όπως το θέατρο του Αισχύλου, το

θέατρο του Τσέχωφ, το γαλλικό θέατρο. Οπωσδήποτε στη γενική έννοια του θεάτρου

περιλαμβάνεται ένα σύνολο προσώπων, που συναθροίζονται σ' ένα συγκεκριμένο

χώρο με σκοπό να παρακολουθήσουν ένα ζωντανό θέαμα.

Ο όρος ζωντανό θέαμα απέκτησε ιδιαίτερη σημασία στην εποχή μας, επειδή διακρίνει

τις θεατρικές παραστάσεις από τα άλλου είδους θεάματα, όπως τον κινηματογράφο,

την τηλεόραση, τις εκθέσεις έργων τέχνης κλπ. Πράγματι, μόνο στη σκηνή του

θεάτρου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει ανθρώπους να ζωντανεύουν ήρωες,

πραγματικούς ή φανταστικούς. Ο κινηματογράφος και η τηλεόραση μας δείχνουν

Page 33: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 29

απλώς εικόνες προσώπων, όχι τα ίδια τα πρόσωπα.

Τα πρόσωπα που συναθροίζονται στο θέατρο, είτε είναι ηθοποιοί, είτε βοηθοί τους,

είτε θεατές, έχουν ένα σκοπό, τη θεατρική παράσταση. Μπορούμε να χωρίσουμε

αυτά τα πρόσωπα σε δυο κατηγορίες: εκείνα που παρακολουθούν το θέαμα κι εκείνα

που το προσφέρουν. Η διάκριση όμως αυτή δεν μπορεί να είναι απόλυτη, γιατί κατά

ένα τρόπο, στο θέαμα συμμετέχει και το κοινό. Ακόμη κι εμείς οι ίδιοι, μολονότι

βρισκόμαστε στα καθίσματα της πλατείας του θεάτρου, είμαστε μέρος του έργου που

παίζεται στη σκηνή. Χωρίς το κοινό κανένα έργο δεν έχει την ατμόσφαιρα. Η

συμμετοχή των θεατών με ενθουσιασμό ή απάθεια, με χειροκροτήματα ή

αποδοκιμασίες, ανάλογα με το έργο ή τις σκηνές που παίζονται και το επίπεδο της

σκηνοθεσίας, είναι το πιο απαραίτητο στοιχείο της θεατρικής παράστασης.

Όταν η αίθουσα δονείται από τα χειροκροτήματα, οι άνθρωποι που προσφέρουν το

θέαμα, ηθοποιοί, παραγωγοί κ.ά. αισθάνονται ικανοποίηση, αναπτύσσουν πιο

εύστοχα τις δυνάμεις τους και ενδυναμώνουν και ηθικά στην εκτέλεση του ρόλου

τους. Ενώ, όταν οι αντιδράσεις του κοινού είναι εναντίον τους ξέρουν ότι η

παράσταση δεν πάει καλά και αγωνίζονται να την επανορθώσουν, με μια απόδοση

που θα φέρει την αρμονία ανάμεσα στη σιωπηλή αίθουσα και τη σκηνή που έχει το

λόγο. Η παρουσία του κοινού εμφανίζεται έτσι σαν υπολογίσιμος παράγοντας

γενικότερα στην ποιότητα της θεατρικής δημιουργίας.

Page 34: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 30

Το σύγχρονο θέατρο είναι κι αυτό δέκτης της εποχής του. Περικλείει μέσα του όλες

εκείνες τις τάσεις και τα ρεύματα που περνούν μέσα απ' τη ζωή. Ποικίλλει σε μορφή,

περιεχόμενο και εκτέλεση, ωστόσο διατηρεί τα κύρια στοιχεία του, δηλ. σκηνή,

ηθοποιό, κοινό. Όπως πάντα έτσι και τώρα, το θέατρο είναι πνευματική εκδήλωση με

εξαιρετική σημασία. Το κοινωνικό συμφέρον απαιτεί, βέβαια, να παρουσιάζονται

έργα με ευεργετική επίδραση στο πνεύμα και στη διάθεση του κοινού, έργα που

καλλιεργούν ευγενικές φιλοδοξίες και ψηλά συναισθήματα. Φυσικά, όπως μπορεί να

ωφελήσει το θέατρο, έτσι μπορεί και να βλάψει το κοινό του, όταν στην επιλογή του

ρεπερτορίου του κυριαρχούν απλά και μόνο κριτήρια κερδοσκοπικά από την πλευρά

των επιχειρηματιών και των θιάσων. Στο τελευταίο οφείλει, κατά ένα μέρος και την

κρίση που περνά το σύγχρονο θέατρο. Έχει την ανάγκη μιας σωστής και πρέπουσας

μεταχείρισης για ν' ανταποκριθεί στη μεγάλη αποστολή του: τη διαπαιδαγώγηση του

ανθρώπου

Page 35: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 31

III. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ – ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

1. Εισαγωγή στο μεσαιωνικό θέατρο.

Ανάμεσα στην θεατρική παράδοση των κλασσικών της αρχαίας Ελλάδας, του

Ρωμαικού θεάτρου και το θέατρο της Αναγέννησης οι γνώσεις μας είναι ελλιπείς και

κατά βάση αντιλαμβανόμαστε τη περίοδο σαν αντιθεατρική. Σαν ένα κενό που

απότομα ξαναπιάνει το νήμα της θεατρικής παράδοσης με τη commedia dell’arte.

Αυτό όμως δεν είναι πραγματικό. Παρά τις λίγες πληροφορίες μας στη διάρκεια όλων

αυτών των ετών υπήρξαν έργα, μια έστω πρωτόλεια θεατρική παράδοση ζωντανή με

τη μορφή κυρίως των λειτουργικών δραμάτων. Η εκκλησία αρχικά χτύπησε αρκετά

τη θεατρική τέχνη ως εκφυλιστική αλλά σύντομα αντιλήφθηκε το πόσο χρήσιμο θα

ήταν να την αξιοποιήσει ως εργαλείο κατήχησης. Λειτουργικά δράματα εμφανίζονται

σε ό λη την ευρώπη:ως mystery p lays στην Αγγλία, sacre rappresentazioni στην

Ιταλία, mysteres στη Γαλλία, geistspiele στην Γερμανία (ενδεικτικές αναφορές). Εδώ

εντάσσεται και το βυζαντινό θέατρο που υπήρξε και αυτό με την αντίστοιχη μορφή

(εκκλησιαστικό δράμα) αλλά η πορεία του είναι ένα πεδίο που χρίζει ξεχωριστής

ανάλυσης και διχάζει ακόμα τους ιστορικούς. Το υλικό τους, αυτά τα δράματα, το

αντλούν από την βιβλική λογοτεχνία, από βίους αγίων και μαρτύρων. Ήδη στις

πρώτες χριστιανικές εορτές υπήρχαν οι τρόποι (tropes) τραγουδιστικά κομμάτια τα

οποία στη τελετουργία του Πάσχα ήταν έντονα διαλογικά και συνοδεύονταν από

σκηνικές οδηγίες-δείγμα μιας υποτυπώδους έστω παραστασιοποιήσης. Σταδιακά με

την προσθήκη κωμικών σκηνών (εμπλουτισμό δηλαδή της θεματικής) και

περισσότερων ρόλων, το δράμα δεν μπορούσε να παραμείνει στο χώρο της

εκκλησίας. Βγαίνοντας λοιπόν στον κόσμο η γλώσσα απλουστεύεται (γεγονός που

αργότερα θα δώσει και την ευκαιρία για την ανάπτυξη εθνικών θεάτρων) τα

κουστούμια φροντίζονται περισσότερο και τα σκηνικά εμπλουτίζονται με τη χρήση

των ‘τρύκ’ .Οι παραστάσεις δίνονταν τόσο σε υπαίθριους χώρους όσο και σε

διώροφες άμαξες / άρματα, κάτι που παραπέμπει στο θέατρο των πλανόδιων, είδος

που συνυπήρχε με το λειτουργικό δράμα αλλά διώκονταν κα εκείνο αρχικά. Δίχως το

κανονιστικό θρησκευτικό πλαίσιο το θέατρο είναι ελεύθερο τώρα να διερυνθεί και

θεματικά. Στο μεσαιωνικό σχήμα της τραγωδίας με happy end προστίθενται τώρα

αρκετά στοιχεία ηθολογίας (το καλό και το κακό με ηθικούς πια όρους) και κωμικοί

τύποι (έμποροι, βοσκοί αλλά κυρίως αυτός του σατανά) φορώντας αντίστοιχες

Page 36: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 32

μάσκες. Πλάι με το λειτουργικό δράμα συνέχιζαν λοιπόν να επιβιώνουν τα πλανόδια

σχήματα/θίασοι, τα mummings plays, κλόουν και οι σπουδαστικές φάρσες. Η

εισαγωγή αυτή της κωμικής φιγούρας στη μετεξέλιξη του θρησκευτικού δράματος

και η συνύπαρξή του με τους λιγότερο αυστηρούς τύπους του ‘ανεπίσημου’ θεάτρου

αποτελεί τη γέφυρα ανάμεσα στο ‘παλιό’ θέατρο και σε αυτό της αναγέννησης που

ακολουθεί.

Το Θέατρο Στον Μεσαίωνα Μεσαίωνας ονομάζεται η χρονική περίοδος της Ευρωπαϊκής ιστορίας που διαδέχεται

την περίοδο της Αρχαιότητας και τελειώνει με την περίοδο της Αναγέννησης. (5ο έως

τον 15ο αιώνα)

Ο Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από την έντονη θρησκευτικότητά του. Το θεατρικό

είδος που αναπτύσσεται είναι το είδος των "Μυστηρίων". Τα στάδια που

μεσολάβησαν για την ανάπτυξή του, διαμορφώνονται μέσα στο χώρο των ναών.

Αρχικά τα θέματά του ήταν παρμένα μόνο από τη ζωή και τα πάθη του Χριστού.

Αργότερα η ανάγκη για ψυχαγωγία στο μοναχικό βίο, οδήγησε διάφορους μοναχούς,

με πρωτοπόρο τη θαρραλέα Ροσβίτα, να γράψουν μερικές πολύ μικρές κωμωδίες. Με

την πάροδο του χρόνου το θεατρικό αυτό είδος ξεφεύγει περισσότερο από τον κλήρο.

Γράφεται σε κατανοητή γλώσσα και ερμηνεύεται από ηθοποιούς και απλούς

ανθρώπους. Τα θέματά του πλουτίζονται με κάποια κωμικά και ρεαλιστικά στοιχεία

χωρίς όμως να απομακρύνονται από το θρησκευτικό πλαίσιο. Στη βυζαντινή περίοδο

το θέατρο παραμένει στάσιμο.

Page 37: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 33

Αγία Ροσβιτά

Βυζαντινά θεατρικά έργα δεν υπάρχουν εκτός από το θρησκευτικό δράμα Ο Χριστός

Πάσχων, άγνωστου συγγραφέα. Οι ανάγκες του βυζαντινού λαού για θέαμα

καλύπτονταν από τον Ιππόδρομο. Κατά το 16ο αιώνα ο κρητικός πολιτισμός, που

διαμορφώνεται μέσα από συνεχείς εξεγέρσεις και επαναστάσεις, αναπτύσσει τα

γράμματα και τις τέχνες. Οι λόγιοι της Κρήτης, επηρεασμένοι από την ιταλική και

γενικότερα τη δυτική λογοτεχνία, δημιουργούν σπουδαία έργα στον τομέα του

δράματος και της κωμωδίας. Τα αξιολογότερα έργα της θεατρικής παραγωγής είναι

το βουκολικό δράμα "Ο Γύπαρις", το μυστήριο "Η θυσία του Αβραάμ", οι τραγωδίες

"Ερωφίλη" και "Ζήνωνας" και οι κωμωδίες "Φορτουνάτος", "Στάθης" και

"Κατζούρμπος".

ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Σε όλη την ιστορία του θεάτρου λοιπόν, πουθενά δεν υπάρχει ένα τέλειο σπάσιμο

στην ακολουθία της εξέλιξης. Ανάμεσα στην παρακμή μιας φόρμας στη θεατρική

παρουσίαση και στην ακμή μιας άλλης, έστω και πολύ διαφορετικής, θα πρέπει πάντα

να υπήρξε κάποια σχέση, κάποιο, έστω υπόγειο ρεύμα για να μεταφέρει τα βασικά

στοιχεία της συγκεκριμένης θεατρικής τέχνης από τη μια εποχή στην άλλη. Μετά την

εξαφάνιση του Κλασικού δράματος, ήρθε η εποχή του Λειτουργικού ή

Εκκλησιαστικού δράματος της Δυτικής Ευρώπης. Για πολύ καιρό επικρατούσε η

άποψη, ότι δεν υπήρχε καμία σχέση ανάμεσα στα δύο αυτά θεατρικά είδη. Πίστευαν

Page 38: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 34

ότι το ένα πέθανε με την εισβολή των βαρβάρων, ενώ το άλλο άρχισε να

δημιουργείται μετά από ένα χάσμα μερικών αιώνων. Μια τέτοια άποψη υποτιμά από

τη μια τη δύναμη του μιμητικού ένστικτου στον άνθρωπο και από την άλλη την

ανθεκτικότητα στο χρόνο των κληρονομημένων παραδόσεων. Ο Μεσαίωνας ίσως να

μην ήταν τελικά και τόσο σκοτεινός, τουλάχιστον από θεατρική σκοπιά.

Είναι αλήθεια ότι το ύστερο Ρωμαϊκό Θέατρο δε διέθετε μεγάλους δραματουργούς.

Τα έργα διαβάζονταν ή απαγγέλλονταν, χωρίς όμως να παίζονται. Βέβαια από

μαρτυρίες εικονογραφημένων χειρογράφων γνωρίζουμε ότι έργα συγγραφέων ίσως

συχνά διαβάζονταν μεγαλόφωνα, ενώ ταυτόχρονα ηθοποιοί αναπαριστούσαν την

ιστορία. Στο μεταξύ, οι ταπεινοί «διασκεδαστές» του κλασικού κόσμου

περιπλανιούνταν μόνοι ή σε μικρές ομάδες σε όλη την Ευρώπη. Ανάμεσά τους

υπήρχαν ακροβάτες, χορευτές, μίμοι, θηριοδαμαστές με αρκούδες ή μαϊμούδες,

ζογκλέρ, παλαιστές, λαϊκοί τραγουδιστές και παραμυθάδες. Κουβαλώντας μέσα τους

τον «σπόρο» του θεάτρου είναι έτοιμοι να ριζώσουν και πάλι όταν θα το επέτρεπαν οι

συνθήκες, όλοι αυτοί ζούσαν όπως μπορούσε ο καθένας και μεταβίβαζαν τις τέχνες

και τις τεχνικές, που και οι ίδιο είχαν κληρονομήσει από προηγούμενες γενιές

πρωτόγονων ηθοποιών και μίμων. Η ύπαρξή τους επιβεβαιώνεται και από τις

επιθέσεις που εξαπέλυαν εναντίον τους οι πλέον αυστηροί από τους πατέρες της

εκκλησίας, επιθέσεις που συντέλεσαν σημαντικά στο να καταστραφεί η κλασική

παράδοση (δράμα), αφού άλλωστε από τα πρώτα ήδη κιόλας χρόνια του ο

Χριστιανισμός απαγόρευε αυστηρά στους πιστούς να παρακολουθούν θεατρικές

παραστάσεις ή να παίζουν σε αυτές. Επιπλέον αποτελεί ένα είδος ειρωνείας το

γεγονός ότι το δράμα που τόσο αυστηρά απαγορεύτηκε στους χριστιανούς, και

Page 39: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 35

μάλιστα από ανθρώπους σαν τον Άγιο Αυγουστίνο που συνήθιζαν να το

απολαμβάνουν πριν προχωρήσουν στη νέα πίστη, θα ξεπηδούσε μέσα από τους

κόλπους της ίδιας της χριστιανικής λατρείας.

Ωστόσο, φαίνεται ότι στο Βυζάντιο έγιναν προσπάθειες να προσαρμόσουν το παλιό

παγανιστικό θέατρο στις ανάγκες της νέας θρησκείας, και υπάρχουν δείγματα

θρησκευτικών έργων που παίζονταν με στόχο την ηθική βελτίωση των πιστών, ίσως

και κάτω από την επίδραση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, η οποία υπήρξε ηθοποιός

πριν παντρευτεί τον Ιουστινιανό. Παρόλο που τα ίχνη αυτού του

«χριστιανοποιημένου» θεάτρου είναι ελάχιστα, ωστόσο υπάρχουν και πρέπει να μην

τα αγνοούμε όταν εξετάζουμε την ανάπτυξη του νέου Λειτουργικού δράματος.

Ακόμη και αν δεχτούμε την παραδοσιακή άποψη για τη γέννηση του Λειτουργικού

δράματος δεν μπορούμε ωστόσο να παραβλέψουμε την πιθανότητα επίδρασης, έστω

και αργοπορημένης, του Βυζαντινού θεάτρου του 9ου και 10ου αιώνα πάνω στο

θέατρο του 12ου και 13ου αιώνα.

Αντιθέτως στο Βυζάντιο είναι αναμφισβήτητη η διστακτικότητα μπροστά στις

ενδεχόμενες αποκλίσεις από το λατρευτικό τυπικό, οι οποίες μπορούσαν εύκολα να

ολισθήσουν προς τον επίφοβο χώρο του θεάματος. Με τον όρο «θέαμα» μπορούμε

τώρα να μεταφράσουμε τις χειρότερες εκδοχές του μιμοθεάτρου και τις πιο ζοφερές

εικόνες του ιπποδρόμου. Επίσης μπορούμε να ακούσουμε καθαρά την απαγόρευση

του μωσαϊκού νόμου για κάθε μορφή μιμήσεως που μπορεί να αφήσει αφρούρητη την

απρόσιτη μορφή του Θεού και, ακόμα χειρότερα, να εκτρέψει την πίστη προς την

πολυθεΐα. Η μίμηση και το θέαμα ανοίγουν εύκολα την πόρτα του θεάτρου, το οποίο

πια θα θεωρείται κοινό διδασκαλείο ασελγείας, δημόσιο γυμνάσιο ακολασίας και

καθέδρα λοιμών, κατά τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

Ο Βιβιλάκης υπενθυμίζει εύλογα τη διάκριση των βυζαντινών μεταξύ θεάτρου και

δραματικής λογοτεχνίας: το πρώτο υπάγεται στο συνονθύλευμα του θεάματος, η

δεύτερη όμως προστατεύεται, αλλά και ενεργοποιείται προκειμένου να ενισχυθεί η

πατερική διδασκαλία. Σε αυτήν θα εντάξει τα έργα των αρχαίων κλασικών, αλλά και

τα κείμενα της κοσμικής γραμματείας των Βυζαντινών, κυρίως τους διαλόγους, και

θα υπογραμμίσει τα δραματικά στοιχεία στους Βίους των αγίων, στο κοντάκιο κ.α.

Εδώ βεβαίως συγκαταλέγεται και ο περίφημος βυζαντινός κέντρων «Χριστός

Πάσχων», που αποδόθηκε στον Γρηγόριο τον Θεολόγο και παρουσιάστηκε από

σκηνής μόλις το 1964 από τον Αλέξη Σολομό.

Page 40: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 36

Θεατρικότητα στη λατρεία

Oλα αυτά τα στοιχεία, όπως και οι σκηνές της έγερσης του Λαζάρου, του Νιπτήρος ή

του Aρατε Πύλας, παρά τις δραματικές εντάσεις που δημιουργούν, παραμένουν στον

περιορισμένο κύκλο των εορτών και των τοπικών εθιμικών πλαισίων, ενώ δεν

παρέχουν καμία βάση για ένα βυζαντινό θέατρο, πιστοποιούν όμως τον σεβασμό των

λογίων για τη δραματική τέχνη.

Στο δοκίμιό του ο συγγραφέας, αφού εκθέσει με σαφήνεια τους όρους της

προβληματικής του, επανέρχεται στη συνέχεια σε αρκετά κεντρικά σημεία της, για να

τα διευκρινίσει καλύτερα και να τα εμπεδώσει ο αναγνώστης. Θα τονιστεί λοιπόν ότι

οι Πατέρες γνώριζαν την ουσία του θεάτρου, ότι οι λατρευτικές μορφές διαθέτουν μία

θεατρικότητα, η οποία μάλιστα θα περιγραφεί στη βάση μιας σκηνικής εικόνας του

ναού (αρχιτεκτονικά στοιχεία, χειρονομίες, κίνηση, φωτισμοί, άμφια, ψαλμοί) και ότι

οι λόγοι άρνησης της Ορθοδοξίας να δεχτεί αυτόνομους από τη λατρεία θεατρικούς

τύπους, ανάγονται αποκλειστικά στον χώρο της θεολογίας. Ο τελευταίος στόχος είναι

και ο πιο σημαντικός, γι’ αυτό αφιερώνονται πολλές σελίδες για να σχολιασθεί ο

«Κύκλος των Παθών» της Κύπρου, για να εξεταστεί ξανά η θεατρική εμπειρία της

μεσαιωνικής Δύσης από τις απλούστερες δραματοποιήσεις του πασχαλινού

κηρύγματος έως τις πιο σύνθετες μορφές του θρησκευτικού θεάτρου, για να

συζητηθεί η θεατρομαχία που διατύπωσε ο Συμεών, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης,

τον 15ο αιώνα – αρκούντως γνωστή στη θεολογική σκέψη.

Ο Βιβιλάκης τραβάει με ευαίσθητη και προσεκτική κίνηση τη λεπτή γραμμή που

χωρίζει την απόλαυση της όψεως, που προσφέρει το θρησκευτικό θέατρο, από την

πνευματική σύλληψη του θείου, στην οποία προτρέπει η ζωγραφική εικονογράφηση,

για να φανεί έτσι καλύτερα η διαφορά ανάμεσα στη ζωντανή ενσάρκωση, που

αντιμάχονταν οι βυζαντινοί λόγιοι, και στην αφαιρετική παραπεμπτικότητα, την

οποία δέχτηκαν ως καίριο και «ασφαλή» εκφραστικό τρόπο.

Ο Χριστιανισμός κατάφερε να κυριαρχήσει και εντέλει να επιβληθεί στις

ανεξίθρησκες τάσεις του ύστερου ελληνορωμαϊκού κόσμου, αφού πρωτίστως

“ελληνοποιήθηκε” μέσα από το πρίσμα, κυρίως του Νεοπλατωνισμού. Ξεκινώντας ως

μια αντίδραση στη ρωμαϊκή τρυφηλότητα και συγκινώντας τα κατώτερα κοινωνικά

στρώματα, ο Χριστιανισμός κατόρθωσε να γίνει η επίσημη θρησκεία του κράτους την

εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η μεταβατική περίοδος ασφαλώς διήρκησε πολύ,

ενώ κατά τον 4ο και κυρίως τον 5ο αιώνα πραγματοποιείται ένας πρωτοφανής “ιερός

Page 41: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 37

πόλεμος” προς καθετί μη χριστιανικό. Στο στόχαστρο των φανατικών της νέας

θρησκείας βρίσκονται έργα τέχνης, επιστημονικές πραγματείες και φυσικά το θέατρο.

Ωστόσο, και παρά την απαγόρευση του θεάτρου, πολλές πρακτικές λατρείας και όχι

μόνο υιοθετούνται από το Χριστιανισμό, μιας και στάθηκε αδύνατο να εξαφανιστούν

εντελώς. Η θεατρική πράξη καθαυτή θα ξαναγεννηθεί αργότερα, κατώτερη

δραματουργικά, ξαναβρίσκοντας όμως κάτι από τη χαμένη της θρησκευτική

παράδοση.

Κύκλος και Ανατολή, ευθεία και Δύση

Η έννοια του κύκλου, τη σημασία του οποίου διαπιστώσαμε στο αρχαίο ελληνικό

θέατρο, εξακολουθεί υπό διαφορετικό πρίσμα τη σημειολογική της πορεία και στον

ορθόδοξο χριστιανισμό, ο οποίος επιχειρεί μια υπέρβαση της “κυκλικής” έννοιας του

χρόνου (στον Ελληνισμό) και της “ευθύγραμμης” αντίστοιχα (στον Ιουδαϊσμό). Σε

ένα βυζαντινό ναό της κυρίαρχης ναοδομίας (σταυροειδής με τρούλο), ο

Παντοκράτορας του (ημισφαιρικού) τρούλου δίνει στον πιστό την αίσθηση ότι

βρίσκεται κάτω από την πατρική εποπτεία του Θεού.

Όσον αφορά τώρα δύο απ’ τις σημαντικότερες χριστιανικές τελετές, στο γάμο,

Page 42: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 38

έχουμε το “χορό του Ησαΐα”, όπου ο ιερέας οδηγεί το ζευγάρι γύρω από το τραπέζι

του μυστηρίου τρεις φορές. Ο κυκλικός αυτός χορός συμβολίζει την αιωνιότητα του

γάμου. Ο γάμος, όπως ακριβώς και ο κύκλος δεν έχει αρχή και τέλος. Στη βάπτιση,

μετά τη συμβολική νίψη του νηπίου στην κολυμβήθρα, ακολουθεί η περιφορά του

ιερέα και του νεοφώτιστου μαζί με τον ανάδοχο γύρω από αυτήν. Πρόκειται για ένα

πνευματικό κυκλικό “χορό”, μια εκδήλωση χαράς και πανηγυρισμού για το ότι ένας

ακόμη άνθρωπος δέχτηκε τη χριστιανική σωτηρία. Η κυκλική διάταξη (προσώπων

και όχι μόνο) είναι εξίσου φανερή και στην επίσημη εικονογραφία της Ανατολικής

Αυτοκρατορίας, σε αντίθεση πάντοτε με την τέχνη της Δύσης, εφόσον αυτή βέβαια

απομακρυνθεί από τη βυζαντινή επιρροή προς το τέλος του Μεσαίωνα.

Επιπλέον, ο ορθόδοξος μυστικισμός με το απομονωμένο Ιερό δείχνει να συναντά το

συμβολισμό του αρχαίου θεάτρου και τα όσα αποκρύπτονται από τα βλέμματα των

θεατών, όσων δηλαδή υποτίθεται ότι συμβαίνουν πίσω από τη σκηνή. Δεν είναι

τυχαία εξάλλου η χρήση τριών κεντρικών θυρών στο χριστιανικό Ιερό, όπως ακριβώς

στην αρχαία σκηνή, με την κεντρική να είναι σαφώς η μεγαλύτερη και την οποία

χρησιμοποιεί για να εξέρχεται ο ιερέας.

Τυπικός Ρωμαιοκαθολικός ναός με ευθύγραμμη διάταξη κάτοψης Από τον 5ο αιώνα

και στο εξής, η ιστορία της Δύσης ακολουθεί διαφορετικό δρόμο από την ορθόδοξη

Ανατολή. Οι φυλές του βορρά σταδιακά εκχριστιανίζονται, ενώ οι διαφορές όσο πάνε

και διογκώνονται, ως το τελικό σχίσμα, το 1054. Στην Ανατολή έχουμε την

εικονομαχία, ενώ στη Δύση, από τον ύστερο Μεσαίωνα πραγματοποιείται μια

ιδιόμορφη επιστροφή στο παγανιστικό παρελθόν, με τη λατρεία του γυμνού σώματος

(από τη ζωγραφική μέχρι τη γλυπτική), ακόμα και μέσα στις εκκλησίες.

Έγινε αναφορά στην ευθύγραμμη σκηνή του ρωμαϊκού θεάτρου, απουσία κυκλικής

ορχήστρας. Παρά το αδιαμφισβήτητο γεγονός της προέλευσης της βυζαντινής

αρχιτεκτονικής από τη ρωμαϊκή, στη Δύση οι χριστιανικοί ναοί εξελίσσονται

σύμφωνα με τον τύπο της (ευθύγραμμης) ρωμαϊκής Βασιλικής. Οι Ρωμαίοι υπήρξαν

λαός στρατιωτικός. Παρ’ ότι χρησιμοποιούν πλήθος αρχιτεκτονικών μορφών, είναι

εμφανής στην κουλτούρα τους η έννοια της παρατακτικότητας και της επανάληψης,

απ' τις ρωμαϊκές λεγεώνες, ως τα δομικά τους έργα. Η γραμμική παρατακτικότητα

καθορίζει τη χριστιανική Δύση. Η γραμμική αντίληψη για το χρόνο στέκεται

απέναντι στην κυκλική, καθώς γεννάει την ελπίδα και την προσδοκία για τη λύτρωση.

Για τον Αυγουστίνο, ο χρόνος δημιουργείται μετά την πτώση από τον παράδεισο και

θα λήξει με το “Σάββατο των Σαββάτων”.

Page 43: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 39

Τέλος, αξίζει να γίνει μνεία και στην εισβολή του ρωμαϊκού ρεαλισμού στην

κουλτούρα των καθολικών. Η ωμότητα της ρωμαϊκής αρένας παραπέμπει συνειρμικά

στην έντονη δραματικότητα στα θρησκευτικά δρώμενα και την κοσμική νοοτροπία

της Δύσης, όπου τίποτα δεν υπονοείται. Αυτοτιμωρία μέσω του σωματικού πόνου,

αιματοβαμμένα αγάλματα, ακραίες θρησκευτικές οργανώσεις και τις μπαρόκ

προσόψεις των εκκλησιών της αντιμεταρρύθμισης, να θυμίζουν εντυπωσιακά

ρωμαϊκή frons scenae…

2. Το θέατρο το Μεσαίωνα στη Γερμανία.

Κατά το Μεσαίωνα το θέατρο ξεκινά από τις λειτουργιές που μετατρέπονται σε

θέαμα με διείσδυση κοσμικών στοιχείων και κωμικών σκήνων : η λειτουργία του

Πάσχα γίνεται αναπαράσταση του θειου πάθους και σε αυτήν προσθέτονται οι

χριστουγεννιάτικες παραστάσεις, οι παραστάσεις της θειας ευχαριστίας

,ηθοπλαστικές και άλλες παραστάσεις αυτές των παθών διευρύνονται όλο και πιο

πολύ πλουτίζοντας με καινούρια επεισόδια και σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις,

όπως στο Alsfeder Spiel κρατούν ολόκληρες ημέρες .

Στις αρχές του 14ου αιώνα εμφανίζονται επίσης και λαϊκά θεάματα, γραμμένα από

λαϊκούς για τον λαό. Τέτοια θεάματα, fastnachtspiele (αποκριάτικες φάρσες) έχουν

ως κύριο θέμα την μοιχεία, τους καβγάδες μεταξύ υπηρετών, σκηνές από δικαστήρια

κλπ. Κέντρο από το οποίο ξεκίνησαν ήταν οι Νυρεμβέργη κι οι πρώτοι συγγραφείς

που ξέρουμε είναι ο Χύτης μετάλλων Ροζενπλυτ (γύρω στο 1400- γύρω στο 1460) και

κουρέας Χανς Φολτς (1433-1513). Η διάδοση του είδους αυτού είναι σύγχρονη με

εκείνη των Meistersinger (Αρχιτραγουδιστών) και το περιβάλλον είναι το ίδιο:

επικρατούν τα ρεαλιστικά και σατιρικά στοιχεία, η γκροτέσκ παραμόρφωση την

ανακάλυψη των αρχαίων κειμένων η τεχνικά του θεάματος τροποποιείτε: ο αριθμός

των ηθοποιών περιορίζεται, επαναφέρεται η διαίρεση σε πράξεις και ο λόγος

επιβάλλεται της χειρονομίας. Γλώσσα των ουμανιστικών δραμάτων είναι η λατινική

και το περιβάλλον που υπάρχει περισσότερο είναι η σχολή.

Page 44: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 40

Ντύσιμο της Μεσαιωνικής εποχής στο Θέατρο.

Πολλά χρόνια μετά τους δραματικούς διαλόγους του Ροσβίτα (10ος αι.),ο Τερέντιος

ξανά έρχεται στην επιφάνεια σε όλες τις τιμές. Οι ουμανιστές Ρόιχλιν, Τσέλτις,

Σατένιους, Στυμέλιους και Φρίσλιν γράφουν κωμωδίες και δράματα. Τότε γεννιέται

το σχολαστικό λατινικό δράμα .Στους προτεσταντικούς κύκλους είναι διαδεδομένο το

λαϊκό δράμα σε Γερμανική γλώσσα με κύριο εκπρόσωπο Νικλάους Μανουέλ (1484 -

1530) ή το δράμα σε λατινική με το Ναογκεόργκους (1511 - 1530). Για την διάδοση

της νέας πίστης προτιμάται η Γερμανική γλώσσα.

Οι ιησουίτες όμως εξακολουθούν , αντίθετα να χρησιμοποιούν την λατινική στα

σχολαστικά δράματα τους κατά την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης ή και αργότερα.

Στη Νυρεμβέργη μετά τους Ροζευπλυτ και Φολτς, ο οποίος είχε ιδρύσει τη σχολή των

αρχιτραχουδιστών, ακμάζει ο περίφημος δάσκαλος Χανς Ζαξ (1494 - 1576), ο οποίος

έγραψε δράματα, κωμωδίες, φάρσες και Fastnachtspiele, μερικά από τα οποία

παίζονται ακόμα και σήμερα.

Κατά το Μεσαίωνα οι θεατρικές παραστάσεις δίνονται σε πρόχειρες κατασκευές που

προσαρμόζονται σε οποιονδήποτε χώρο και οι οποίες με τις αλλεπάλληλες βελτιώσεις

τους συμβάλλουν στην ανάπτυξη της μορφής του νεώτερου θεάτρου. Μετάβαση από

το μεσαιωνικό κινητό, στο νεώτερο μόνιμο θέατρο αποτελεί το αυλικό θέατρο με

αίθουσα παραστάσεων που προορίζεται για ένα προνομιούχο κοινό.

3. Σύγχρονο θέατρο

Σύγχρονα θεατρικά ρεύματα. Η θεατρική δραστηριότητα κατά τις τελευταίες

δεκαετίες του 20ού αιώνα παρουσιάζεται τολμηρή και ρευστή. Η παρουσία της αυτή

γίνεται, ιδιαίτερα από το 65 και μετά μέσα από σκηνοθετικούς πειραματισμούς ή

Page 45: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 41

μέσα από διάφορες έντονες κοινωνικοπολιτικές διακηρύξεις ή από πολιτικές θέσεις

που αφορούν τα καυτά προβλήματα της εποχής. Θα δημιουργήσουν έτσι αρκετές

εκφράσεις που ακόμα δεν έχουν παγιωθεί. Στην Αμερική, στην Ευρώπη, στις

τριτοκοσμικές χώρες και σε άλλες περιοχές της γης το θέατρο θα προσπαθήσει να

ριζοσπαστικοποιηθεί μορφικά και θεματικά. Αποπειράται η συλλογική εργασία στο

επίπεδο της συγγραφής και της σκηνοθεσίας όπως επίσης και η άρνηση της

παρουσίασης του έργου στον παραδοσιακό χώρο "θέατρο". Αποτέλεσμα, η

δημιουργία διαφόρων θεατρικών πρωτοβουλιών που θα εκφράσουν τις σύγχρονες

αυτές τάσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε το θίασο "Λίβινγκ Θίατερ" (ζωντανό θέατρο),

το "Όπεν θίατερ" (ανοιχτό θέατρο) το "Νιου Λαφαγιέτ Θίατερ", το θέατρο Τοtal

(Συνολικό θέατρο) το θέατρο "Ντοκουμέντο", το θέατρο του Ήλιου, το θέατρο του

Ντάριο Φο κ.ά.

Νεοελληνικό και Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο: Με τον όρο νεοελληνικό θέατρο

καθορίζουμε την ελληνική θεατρική κίνηση που παρουσιάστηκε και αναπτύχτηκε

μετά από την επανάσταση του 1821. Την πρώτη μετεπαναστατική περίοδο η θεατρική

τέχνη καλύπτεται από την όψιμη περίοδο του Κρητικού και Επτανησιακού θεάτρου

και από την εμφάνιση λίγων καινούριων συγγραφέων όπως οι Ιωάννης Ζαμπέλιος και

Ρίζος Νερουλός (1778 - 1850) που καταπιάνονται κυρίως με τραγωδίες όπως

Τιμολέων, Ρήγας Θεσσαλός του πρώτου και Ασπασία, Πολυξένη του δεύτερου. Έργο

του Νερουλού είναι και η σατιρική κωμωδία Τα κορακίστικα. Ακολουθούν οι

Αλέξανδρος Σούτσος (1803 - 1863) με τις σατιρικές κωμωδίες του "Άσωτος",

"Πρωθυπουργός", "Ατίθασος ποιητής", Δημήτρης Βυζάντιος (1777 - 1853) με τη

"Βαβυλωνία". Η ουσιαστική ανάπτυξη της μετεπαναστατικής προσπάθειας αρχίζει

όταν η Αθήνα γίνεται πρωτεύουσα. Το 1835 ανοίγει το πρώτο υπαίθριο θέατρο. Ο

Βερναρδάκης με τη "Μαρία Δοξαπατρή" και ο Άγγελος Βλάχος με την "Κόρη του

παντοπώλη", όπως και διάφορα άλλα ελληνικά έργα, σημειώνουν μεγάλη επιτυχία.

Το 1889 παρουσιάζονται στην Αθήνα το κωμειδύλλιο και το ειδυλλιακό δράμα. Είναι

έργα ηθογραφικά, γεμάτα ρομαντισμό και πολύ ανθρώπινα. Χαρακτηριστικοί

εκπρόσωποί του οι: Δημήτρης Κόκος (1856 - 1891 -"Καπετάν Γιακουμής",

"Μπάρμπα Λινάρδος" κ.ά.), Δημήτρης Κορομηλάς (1850 - 1898- "Τύχη της

Μαρούλας"), Κ. Ξένος ("Περί όνου σκιάς") και Σ. Περεσιάδης ("Γκόλφω"). Στον 20ό

αιώνα το ελληνικό θέατρο θα οργανωθεί περισσότερο. Στην ανάπτυξή του

συμβάλουν δημιουργικές μορφές από όλους τους τομείς: συγγραφείς, ηθοποιοί,

Page 46: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 42

σκηνοθέτες. Από τους σπουδαίους δημιουργούς του νεοελληνικού θεάτρου είναι ο

Γρηγόριος Ξενόπουλος (1897 - 1951). Πρωτοπόρος στη δημοτική γλώσσα, γράφει

θέατρο περιλαμβάνοντας πολλά είδη όπως δράματα, κωμωδίες, ηθογραφίες. Έργα

του: "Στέλλα Βιολάντη" "Ποπολάρος", "Φωτεινή Σάντρη", "Φοιτητές", "Τερέζα

Βάρμα Δακόστα" κ.ά. Σημαντική είναι επίσης και η συμβολή των θεατρικών

συγγραφέων: Σπύρου Μελά ("Ο γυιός του Ίσκιου", " Ο μπαμπάς εκπαιδεύεται" κ.ά.),

Παντελή Χορν ("Φυντανάκι", "Μελτεμάκι"), Δημήτρη Μπόγρη, Γιώργου Θεοτοκά ("

Αντάρα στ' Ανάπλι", "Γεφύρι της Άρτας"), Αλέξη Πάρνη ("Φτερά του Ίκαρου",

"Λεωφόρος Πάστερνακ"), Άγγελου Τερζάκη ("Σταυρός και Σπαθί", "Θωμάς ο

δίψυχος") κ.ά.

Τομή για το ελληνικό θέατρο είναι το τέλος του Β' Παγκόσμιου πολέμου. Το πριν

από τον πόλεμο ελληνικό θέατρο θα μπορούσαμε να το κατατάξουμε σε δύο μεγάλες

κατηγορίες: στο ηθογραφικό και κοινωνικό-ηθογραφικό (Ξενόπουλος), παράλληλα

με κάποιες δοκιμές αστικού θεάτρου (Μελάς) και ιστορικού δράματος (Τερζάκης).

Από το 1951 κυριαρχεί η ελληνική φαρσοκωμωδία. Παράλληλα, στο μη εμπορικό

θέατρο έχουμε τη διμέτωπη συγγραφή του Τερζάκη με τα ιστορικά και αστικά

δράματά του, τις συνθέσεις πάνω σε πρόσωπα και γεγονότα του 1821 των Μελά,

Φωτιάδη και Ρώτα και τέλος τις λυρικές ηθογραφίες του Περγιάλη. Τη δεκαετία όμως

του 1950 δύο γεγονότα άνοιξαν ένα δρόμο πολύ πιο αισιόδοξο για το ελληνικό

θέατρο. Η ανάπτυξη του "Θεάτρου Τέχνης" από τον Κάρολο Κουν και η παρουσία

των συγγραφέων Ιάκωβου Καμπανέλλη ("Αυλή των θαυμάτων") και Γιώργου

Σεβαστίκογλου ("Αγγέλα"). Τη δεκαετία του 1960 συνέβηκε η μεγάλη στροφή. Για

πρώτη φορά στη θεατρική ζωή της Ελλάδας παρουσιάστηκαν τόσοι συγγραφείς

ταυτόχρονα και προβληματισμένοι με τη γύρω τους πραγματικότητα. Στα έργα τους

θα μπορούσαμε να διακρίνουμε μερικά κοινά χαρακτηριστικά. Ενώ συχνά

ακολουθούν τις κλασικές τομές που επέβαλε το ρεαλιστικό θέατρο όσον αφορά τις

πράξεις και οι περιγραφές των σκηνικών χώρων δε διαφέρουν πολύ από πιστές

φωτογραφήσεις, ωστόσο είναι απόλυτα αποκομμένοι από το ρεαλιστικό και

ψυχολογικό θέατρο. Οι ήρωές τους, συχνά δεν εξαρτώνται από ψυχολογικές

αναλύσεις, δεν είναι χαρακτήρες, αλλά είναι μορφές μέσα στις οποίες

συμπυκνώνονται υπερατομικές καταστάσεις. Το χάσμα που χωρίζει τους συγγραφείς

της εποχής του 1960 από τις προηγούμενες γενιές δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Για

πρώτη φορά το ελληνικό θέατρο αντιπροσωπεύεται από μια συγγραφική κίνηση

Page 47: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 43

χωρίς εθνικές προκαταλήψεις. Είδαν την ελληνική πραγματικότητα, όχι σαν μια

κλειστή, ειδυλλιακή κοινωνία που κρατιέται από τις παραδόσεις, αλλά όπως ακριβώς

είναι: μια σύγχρονη κοινωνία ενταγμένη σ' ένα παγκόσμιο σύστημα. Οι

σημαντικότεροι συγγραφείς του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου είναι : Δημήτρης

Κεχαΐδης ("Προάστειον Νέου Φαλήρου", "Το Πανηγύρι", " Η Βέρα και το Τάβλι"),

Βασίλης Ζιώγας ("Προξενειό της Αντιγόνης", "Πασχαλινά παιχνίδια"), Κώστας

Μουρσελάς ("Η κυρία δεν πενθεί", "Επικίνδυνο φορτίο"), Λούλα Αναγνωστάκη ("Η

πόλη", "Αντόνιο ή το Μήνυμα"), Παύλος Μάτεσης ("Τελετή", "Καθαίρεση",

"Βιοχημεία"), Στρατής Καρράς ("Παλαιστές", "Νυχτοφύλακες"), Γιώργος Σκούρτης

("Νταντάδες", "Κομμάτια και θρύψαλα"), Μάριος Ποντίκας ("Ο Λάκκος και η

Φάβα", "Τρομπόνι").

Page 48: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 44

IV. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟ

ΘΕΑΤΡΟ

1. Περίληψη

Στην εργασία αυτή θα συναντήσετε έναν συνδυασμό από μια πληθώρα πληροφοριών

σε σχέση με την εποχή της Αναγέννησης και το θέατρο που άνθισε μέσα σε αυτήν

μαζί με όλες τις παραμέτρους της. Επιπλέον γίνονται αναφορές σε μεγάλους και

σπουδαίους καλλιτέχνες εκείνης της εποχής. Τέλος θα γνωρίσετε και μέσα από ένα

κεφάλαιο το σύγχρονο θέατρο και τη μορφή του.

2. Αναγέννηση και Αναγεννησιακό θέατρο

Η Αναγέννηση ήταν ένα πολιτιστικό κίνημα που τοποθετείται ανάμεσα στον 15ο και

τον 17ο αιώνα ξεκινώντας στην Ιταλία κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, από όπου

εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι μία ανανεωτική περίοδος καθώς και μια

άνθιση ζωής και τέχνης με βάση το αρχαίο ελληνικό ιδανικό της ομορφιάς, της

ελεύθερης σκέψης και του ορθού λόγου. Επιπλέον η Αναγέννηση άσκησε έντονη

επίδραση στην πνευματική ζωή της Ευρώπης. Με εφαλτήριο την Ιταλία, άφησε το

σημάδι της στη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, την τέχνη, την πολιτική, την επιστήμη, τη

θρησκεία και άλλες πτυχές της πνευματικής αναζήτησης του ατόμου. Στον τομέα της

τέχνης η πρώιμη Αναγέννηση γεφυρώνει τα καλλιτεχνικά ρεύματα του Μεσαίωνα με

εκείνα της Υψηλής Αναγέννησης στην Ιταλία. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της

αναγεννησιακής τέχνης είναι η ανάπτυξη της άκρως ρεαλιστικής γραμμικής

προοπτικής. Η ανάπτυξη τεχνικών προοπτικής ήταν μέρος μιας ευρύτερης τάσης των

τεχνών προς το ρεαλισμό. Για τον ίδιο σκοπό, οι ζωγράφοι ανέπτυξαν κι άλλες

τεχνικές, μελετώντας το φως, τη σκιά και την ανατομία του ανθρωπίνου σώματος(

Λεονάρντο Ντα Βίντσι ). Στον τομέα της επιστήμης συναντάμε την επανανακάλυψη

των αρχαίων κειμένων και την εφεύρεση της τυπογραφίας, στοιχεία που

εκδημοκράτισαν τη μάθηση και επέτρεψαν την ταχύτερη διάδοση των ιδεών. Ωστόσο

η πρώτη περίοδος της Αναγέννησης θεωρείται συχνά ως εποχή επιστημονικής

οπισθοδρομικότητας, καθώς οι ουμανιστές ευνόησαν τη μελέτη των ανθρωπιστικών

επιστημών σε βάρος της φυσικής φιλοσοφίας και των εφαρμοσμένων μαθηματικών.

Η ευλάβεια που έδειξαν απέναντι στις κλασσικές πηγές εδραίωσε περεταίρω τις

Page 49: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 45

απόψεις του Αριστοτέλη και του Πτολεμαίου αναφορικά με την ερμηνεία του

σύμπαντος.

Η αναγεννητική προσπάθεια είχε μεγάλες επιδράσεις στο θέατρο, που ως τότε δεν

περνούσε και ευχάριστες στιγμές κάτω από το μάτι της Εκκλησίας και με το καθαρά

θρησκευτικό μεσαιωνικό θέατρο. Συνέβη λοιπόν μια πνευματική ανανέωση και για το

θέατρο, με κορύφωση της τον Σαίξπηρ. Στα μέσα του 15ου αιώνα έχουμε το πρώτο

αρχιτεκτονικό περίφημο θέατρο, το Τέατρο Ολύμπικ της Βιτσέντσας, μετά την

ανακάλυψη ενός έργου του Καίσαρα Βιτρούβιου. Στην Ιταλία, η Ρώμη και η

Φερράρα δίνουν τις πρώτες θεατρικές παραστάσεις. Στα τέλη του 16ου αιώνα,

κυριαρχούν στην Ιταλία τα Μαντριγκάλια, ποιήματα λιγόστιχα με ερωτικό

περιεχόμενο και μουσική. Αυτό ήταν το πρώτο βήμα για τη δημιουργία της όπερας, η

οποία είναι δημιούργημα της Ιταλικής Αναγέννησης, που μαζί με την Κομέντια Ντελ

Άρτε θα κάνει τη μεγάλη προσφορά της στο αναγεννησιακό θέατρο. Η Κομέντια

Ντελ Άρτε είναι μια επανάσταση στο θέατρο ερασιτεχνών του μεσαίωνα. Είναι ένα

θέατρο λαικό, αφού ξεκίνησε από τις παραστάσεις στο δρόμο και τα πανηγύρια στους

σκοτεινούς χρόνους. Επηρέασε το παγκόσμιο θέατρο, ερέθισε το πνεύμα του

Μολιέρου και του Γκολντόνι, ακόμα και τον ίδιο τον Σαίξπηρ. Χαρακτηρίζεται ως

θέατρο των ηθοποιών. Στην Ισπανία, το θέατρο γνωρίζει μεγάλη άνθιση την περίοδο

αυτή. Ο Πόπε ντε Βέγκα, είναι η μεγάλη στιγμή της Αναγέννησης για την Ισπανία.

Χαρακτηριστικό στοιχείο της τέχνης του είναι το λαικό στοιχείο που τον απασχολεί

πολύ και η πολυγραφία τους. Τα έργα στα ακρωτήρια της Ισπανίας τα χαρακτήριζε ο

λυρισμός, ο ρομαντισμός και η ιπποτική διάθεση χωρίς όμως να λείπει ο ρεαλισμός.

Από την επο χή της Αναγέννησης και μετά, το θέατρο έμο ιαζε να προ σπαθεί να

αγγίξει το ρεαλισμό, ή, τουλάχιστον, να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της

πραγματικότητας. Για να φτάσει αυτό το στόχο στα τέλη του 19ου αιώνα, ξεκίνησε

μια σειρά από θεατρικά ρεύματα. Το Avant-garde είχε τα πρώτα ψήγματα Μοντέρνου

Θεάτρου και προσπάθησε να προτείνει εναλλακτικές λύσεις για το ρεαλιστικό δράμα

και την παραγωγή. Πλάι πλάι με σύγχρονα κινήματα της τέχνης, το θέατρο έγινε για

πολλούς μια μορφή λύτρωσης από πάθη και έντονα συναισθήματα, γιατί όπως και

στην αρχαιότητα προσέφερε την κάθαρση.

Page 50: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 46

3. Ιταλικό, Αγγλικό και Ισπανικό θέατρο

• Το αγγλικό θέατρο

Η Αγγλία, στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα μέχρι και το τέλος του 16ου βρίσκεται

μπροστά στις σημαντικότερες, πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις. Χαράζει

νέους δρόμους για να περπατήσουν νέοι άνθρωποι. Το Λονδίνο γίνεται καρδιά αυτού

του κόσμου. Κυκλοφορούν άνθρωποι με πνεύμα έτοιμο να αγκαλιάσει τα πάντα.

Παράλληλα τα μέσα διαμόρφωσης κοινής συνείδησης όλο και πληθαίνουν. Στα

πανεπιστήμια της Αγγλίας η φιλοσοφία οι άλλες επιστήμες, η τέχνη και τα γράμματα

μελετούν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Η θεατρική γλώσσα προσεταιρίζεται

εκφράσεις από την ελληνική ποίηση και τους Ρωμαίους. Το θέατρο προσπαθεί να

κάνει τους θεατές του ικανούς να καταλάβουν τη νέα μεγάλη αλλαγή. Προβάλλει

έντονα τις καινούριες ηθικές αξίες. Τα θέατρα στο Λονδίνο είναι υπαίθρια και

προσπαθούν να στεγαστούν σε αυλές με υπόστεγα. Τα μέσα τους είναι απλά, λαϊκά,

με πολύ πάθος όμως και ζωή. Η ακριβολογία, η περίτεχνη έκφραση, τα σχήματα

λόγου, οι ρίμες, τα λογοπαίγνια ανθούν. Τα ιστορικά έργα με θέματα από τους

αγώνες των Άγγλων λόρδων και του αστικού φιλελευθερισμού γίνονται της μόδας. Οι

συγγραφείς αμείβονται για τα έργα τους από τους θιάσους. Ανεβάζονται ή αυτούσια ή

διασκευασμένα. Οι συγγραφείς δεν απαιτούν πνευματικά δικαιώματα και δόξες.

Ανάμεσα στα 1570 - 1640 παίχτηκαν 2.500 θεατρικά έργα περίπου. Σήμερα σώζονται

γύρω στα 400 χωρίς όμως να γνωρίζουμε τα ονόματα αυτών που τα έγραψαν. Ο

Τζαίημς Μπερμπέιτζ χτίζει το πρώτο θέατρο στο Σοάρντιτς το 1576 και το αποκαλεί

"το θέατρο". Άλλα θέατρα που έγιναν λίγο αργότερα είναι κατά χρονολογική σειρά

"Το παραπέτασμα", "Το ρόδο", "Ο κύκνος", "Η Υδρόγειος", "Η τύχη" και η

"Ελπίδα". Από τα ελισαβετιανά αυτά θέατρα δε σώθηκε κανένα. Στο θέατρο

"Υδρόγειος" ανέβηκαν τα περισσότερα έργα του Σαίξπηρ. Τον Απρίλη του 1564

γεννήθηκε ο μεγάλος συγγραφέας Γουίλιαμ Σαίξπηρ (1564 - 1616). Ο Σαίξπηρ

ξεπερνά όλους τους σύγχρονούς του μεγάλους ποιητές και κερδίζει την αναγνώριση

σ' όλο τον κόσμο. Παίρνει θέση σαν ένας από τους πολύ μεγάλους δραματουργούς

της ανθρωπότητας. Οι διάφοροι χαρακτήρες του παρουσιάζουν ολόκληρη σχεδόν την

ανθρωπότητα. Οι ήρωες του, σαν σύμβολα, είναι καθημερινά στα στόματα όλων των

ανθρώπων. Έργα του: το ιστορικό δράμα Ριχάρδος ο Γ΄, το δράμα της αρχαιότητας

Αντώνιος και Κλεοπάτρα, το ανθρώπινο δράμα Ρωμαίος και Ιουλιέτα, η κωμωδία

Page 51: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 47

Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας κ.ά. Την ίδια εποχή το θέατρο στην Αγγλία πλουτίζεται

και με άλλους μεγάλους δραματουργούς όπως ο Τόμας Κιντ, ο Κρίστοφερ Μάρλοου,

ο Μπεν Τζόνσον κ.ά. Ο Τόμας Κιντ είναι ο συγγραφέας της Ισπανικής τραγωδίας και

μιας πρώτης έκδοσης του Άμλετ. Ο Κρίστοφερ Μάρλοου παρουσιάζει στα έργα του

μια πιο δραματική έκδοση του Φάουστ. Ο Μπεν Τζόνσον με τις σάτιρές του

αναπτύσσει την αγγλική κωμωδία. Έργα του: Ο καθένας με το κέφι του και Μάσκες

στο οποίο οι ηθοποιοί έπαιζαν μόνο με μάσκες.

• Το γαλλικό θέατρο.

Η Γαλλία θα γνωρίσει από την ιταλική Αναγέννηση τα καινούρια ρεύματα του

θεάτρου της. Έτσι, ανεξάρτητα από τις θεατρικές της παραδόσεις, θα δημιουργήσει

και αυτή, πιο καθυστερημένα βέβαια από την Ιταλία, τους δικούς της μεγάλους

δραματουργούς που θα χαράξουν τη θεατρική της παιδεία. Στη Γαλλία, τα

μεσαιωνικά μυστήρια αντιπροσωπεύουν από το 12ο αι. τη θεατρική αντίληψη και

παρακολουθούνται με ενδιαφέρον από το λαό. Το 1550 χτίζεται στη Γαλλία το πρώτο

θέατρο· σ' αυτό στεγάζεται η "Συντεχνία των Παθών" και παρουσιάζει τα

Μεσαιωνικά Μυστήρια. Η Γαλλία μετά το τέλος των πολέμων με τους Άγγλους

δείχνει ένα έντονο ενδιαφέρον για τα θεατρικά ρεύματα της ιταλικής Αναγέννησης.

Ενδεικτικό είναι το ότι ο βασιλιάς Λουδοβίκος και ο καρδινάλιος Ρισελιέ συγκροτούν

δικούς τους θιάσους. Ο Ρισελιέ γράφει και σκηνοθετεί ο ίδιος τα έργα που ανεβάζει ο

θίασός του και καθιερώνει το ιταλικό προσκηνιακό πλαίσιο και τη σκηνογραφία με

προοπτική. Αργότερα η Γαλλία διχάζεται σε δύο μεγάλα ιδεολογικά και φιλοσοφικά

ρεύματα, τον Καθολικισμό και το Σκεπτικισμό. Μέσα από αυτά τα αντίθετα ρεύματα

γεννιέται και αναπτύσσεται η γαλλική Αναγέννηση. Ονόματα όπως Κορνέιγ,

Μολιέρος και Ρακίνας δημιουργούν το νέο θεατρικό πρόσωπο της Γαλλίας, το

γαλλικό κλασικισμό. Ο Πιέρ Κορνέιγ (1606-1684) κατακτά το γαλλικό κοινό με την

πρώτη του κωμωδία. Το λεπτό πνεύμα του σε αντίθεση με τις μέχρι τότε

χοντροκομμένες θεαματικές κωμωδίες τον καθιερώνει όχι μόνο στους καθολικούς

ομοϊδεάτες του αλλά και γενικότερα. Κωμωδίες του είναι: Ο ιδιότροπος εραστής, Η

τιμωρία του προδότη κ.ά. Περνώντας στο τραγικό ύφος δημιουργεί με την αλήθεια

και το ρεαλισμό του τις πρώτες μεγάλες γαλλικές τραγωδίες με θέματα ρωμαϊκά και

χριστιανικά όπως οι: Σιντ, Οράτιος, Κίνας κ.ά. Ο Ζαν Μπατίστ Παιλέν ή Μολιέρος

(1622-1673) ανήκει στο αναγεννησιακό ρεύμα της γαλλικής σκέψης. Το 1655 γίνεται

Page 52: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 48

διάσημος με την κωμωδία του Ασυλλόγιστος. Διαπαιδαγωγεί το κοινό μέσα από τη

χάρη και την καυστικότητα των κωμωδιών του. Ο Μολιέρος, συγγραφέας και

ηθοποιός των έργων του, θα γίνει ο διαμορφωτής της γαλλικής κωμωδίας. Όπως και ο

Σαίξπηρ, με την παγκοσμιότητα των χαρακτήρων του θα περάσει τα εθνικά του

σύνορα και την εποχή του μένοντας ένας από τους κλασικούς δημιουργούς του

θεάτρου. Μερικά από τα αριστουργήματά του είναι: Ο Δον Ζουάν, Ο Μισάνθρωπος,

Ο κατά φαντασίαν ασθενής, Ο Αρχοντοχωριάτης κ.λπ. Ο Ζαν Ρασέν (Ρακίνας) (1639

- 1699) είναι ο κυριότερος εκφραστής της προσπάθειας για προσαρμογή του

πνεύματος της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στη νεότερη εποχή. Τον χαρακτηρίζει η

δημιουργική συνένωση των δύο κύριων ρευμάτων. Η πρώτη του κωμωδία

παρουσιάζεται το 1664 από το Μολιέρο και έχει τίτλο Η Θηβαΐς ή οι εχθροί αδελφοί.

Μετά από την πρώτη του αυτή επιτυχημένη επαφή με το θέατρο και το κοινό

δημιουργεί μια σειρά από τραγωδίες όπως Βρετανικός, Φαίδρα, Μιθριδάτης κ.ά.

• Το Ισπανικό θέατρο

Στην Ισπανία ο καθολικισμός και το πνεύμα του διαμορφώνουν την κοινωνική

κατάσταση σε όλους τους τομείς. Είναι το κράτος με την πιο βαθιά θρησκευτική

πίστη. Το πάθος της ισπανικής ψυχής βρίσκεται συνυφασμένο με το Θεό, το βασιλιά

και τον έρωτα. Από αυτό το πάθος το θέατρο θα γεννήσει τις τραγωδίες και τις

κωμωδίες του. Μέχρι το 16ο αι. εκφράζεται από τα μεσαιωνικά μυστήρια και τις

πρωτόγονες κωμωδίες. Η Αναγέννηση, αλλά κυρίως η Κομέντια ντελ Άρτε, δεν

αφήνει την Ισπανία ανεπηρέαστη. Αποτέλεσμα μια τεράστια σε ποσότητα θεατρική

παραγωγή το 16ο και 17ο αι. Σ' όλα σχεδόν τα έργα αυτής της εποχής παρουσιάζεται

με άμεσο και ζωντανό τρόπο ο χαρακτήρας και η ψυχοσύνθεση του ισπανικού λαού.

Πατέρας του ισπανικού θεάτρου θεωρείται ο Χουάν ντε' Ενθίνα (1468 - 1534). Στο

θέατρο ανεβαίνει έργο του για πρώτη φορά το 1492. Παρ' όλη την αδυναμία τους

στην πλοκή και τον κάποιο πρωτογονισμό τους τα έργα του είναι γεμάτα από

ειδυλλιακές εικόνες. Ακολούθησαν και πλούτισαν τη θεατρογραφία της Ισπανίας οι:

Ροντρίγκο Κοτά και Φερνάντο ντε Ροχάς. Η κωμωδία εδραιώνεται από τον

Μπαρτολόμε ντε Τόρις Ναχάρο. Διάδοχος και δημιουργικός συνεχιστής του, σ' αυτό

τον τομέα, ήταν ο Ποπέ ντε Ρουέντα (1510 - 1565), για τον οποίο ο Θερβάντες είπε

χαρακτηριστικά ότι "έβγαλε την κωμωδία από τα σπάργανα και την έντυσε με τα πιο

λαμπρά φορέματα". Ερμήνευε ο ίδιος τους πρωταγωνιστικούς ρόλους των έργων του

Page 53: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 49

και επεξέτεινε τις δραστηριότητές του και στη βελτίωση των ισπανικών θεάτρων.

Καλύτερα έργα του: Ευφημία, Αρκαλίνα, Μεδόρα. Ο χρυσός αιώνας του ισπανικού

θεάτρου αρχίζει με το Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547 - 1616). Την πρώτη του παρουσία

την κάνει με το ερωτικό ποίημα Γαλάτεια. Καινοτομεί με τον περιορισμό των πέντε

θεατρικών πράξεων σε τρεις και στα ισπανικά θέατρα ανεβαίνουν περίπου 20 έργα

του. Η θεματογραφία του βασίζεται κυρίως στις προσωπικές του εμπειρίες και

αναμνήσεις.

4. Cοmmedia dell' Αrte

Είναι μια μορφή του θεάτρου χαρακτηρίζεται από μασκοφόρους "τύπους" που

ξεκίνησε στην Ιταλία τον 1 6 ο αιώνα και ήταν υπεύθυνο ς για την έλευση το υ

ηθοποιού και αυτοσχέδιες παραστάσεις που βασίζονται σε σχέδια ή σενάρια . Η πιο

κοντινή μετάφραση του ονόματος είναι «κωμωδία του σκάφους "? είναι μικρότερη

από την commedia dell'arte all'improvviso , ή «κωμωδία της τέχνης του

αυτοσχεδιασμού». Εδώ, arte δεν αναφέρεται σε «τέχνη» καθώς θεωρούμε σήμερα τη

λέξη, αλλά μάλλον σε αυτό που γίνεται από ARTIGIANI (τεχνίτες). Στην

πραγματικότητα, ο όρος arte επινοήθηκε πολύ αργότερα, στην πρώιμη περίοδο της ο

όρος που χρησιμοποιείται στη σύγχρονη λογαριασμούς είναι commedia all'improviso. Οι καλλιτέχνες που έπαιζαν στο εξωτερικό :Τα καλύτερα συγκροτήματα έχουν

ζητήσει προστασία από ευγενείς, και κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού θα

μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από τις διάφορες πόλεις στις οποίες

έπαιξαν. Επιπλέον κεφάλαια ελήφθησαν από δωρεές (κυρίως περνώντας το καπέλο),

ώστε ο καθένας θα μπορούσε να δεί την παράσταση δωρεάν. Κλειδί για την επιτυχία

της commedia ήταν η ικανότητα των καλλιτεχνών να διανύσουνε έως την επίτευξη

φήμη και οικονομική επιτυχία. Τα πιο επιτυχημένα συγκροτήματα

πραγματοποιήθηκαν πριν από βασιλείς και ευγενείς που επιτρέπει μεμονωμένους

φορείς, όπως Isabella Andreini και Dionisio Martinelli , για να γίνει γνωστό.

Οι χαρακτήρες της Commedia αντιπροσωπεύουν συνήθως σταθερές κοινωνικές

μορφές, χαρακτήρες αποθεμάτων , όπως ανόητο γέροι, δόλια υπαλλήλων,

αξιωματικών του στρατού ή πλήρη ψευδών νταηλίκι.

Η πρώτη καταγεγραμμένη παράσταση της commedia dell'arte έρχοται στη Ρώμη το

1551.Η Commedia dell'arte πραγματοποιήθηκε σε εξωτερικούς χώρους σε

προσωρινή χώρους με επαγγελματίες ηθοποιούς οι οποίοι φορούσαν μάσκες, σε

Page 54: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 50

αντίθεση με commedia erudita . . Μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα, συγκεκριμένα

συγκροτήματα της commedia εκτελεστές άρχισαν να ενώνονται, και από 1568 η

Gelosi έγινε μια ξεχωριστή εταιρεία. Σύμφωνα με την παράδοση των Ιταλικών

Ακαδημιών, έχει προσαρμοστεί η Gelosi ως οικόσημο ο δικέφαλος ρωμαϊκός

θεό Ιανό . Ιανός συμβόλιζε τόσο τα σούρτα φέρτα του θιάσου που ταξιδεύουν, και τη

διπλή φύση του ηθοποιού που υποδύεται τον «άλλο». Η Gelosi εκτελούνται στη

Βόρεια Ιταλία και τη Γαλλία, όπου έλαβε προστασία από τον βασιλιά της

Γαλλίας. Παρά τις διακυμάνσεις, ο Gelosi διατήρησε τη σταθερότητα για

παραστάσεις με τη «συνήθη δέκα": "δύο Vecchi (γέροντες), τέσσερα Innamorati (δύο

άνδρες και δύο γυναίκες λάτρεις), δύο Ζαννή , ένας λοχαγός και έναςservetta .

(εξυπηρετούν καθαριότητα) " Θα πρέπει να σημειωθεί ότι commedia συχνά γίνεται

μέσα σε θέατρα ή αίθουσες δικαστηρίου, όπως επίσης και μερικά από τα πάγια

θέατρα όπως το Teatro Baldrucca στη Φλωρεντία.

5. Ουίλιαμ Σαίξπηρ

Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ ήταν Άγγλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Θεωρείται

ευρέως ως ο σημαντικότερος συγγραφέας που έγραψε στην αγγλική γλώσσα και ένας

από τους σημαντικότερους δραματουργούς παγκοσμίως. Συχνά αποκαλείται εθνικός

ποιητής της Αγγλίας και "Βάρδος του Έιβον. Τα σωζόμενα έργα του,

συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων συνεργασιών, αποτελούνται από περίπου 38

θεατρικά έργα, 154 σονέτα, δύο μεγάλα αφηγηματικά ποιήματα και πολλά άλλα

ποιήματα. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου

και ερμηνεύονται περισσότερο συχνά από τα έργα οποιουδήποτε άλλου θεατρικού

συγγραφέα.

Δεν έχουν σωθεί παρά λίγες καταγραφές για την ιδιωτική ζωή του Σαίξπηρ και έχουν

σημειωθεί σημαντικές εικασίες για ζητήματα όπως η εξωτερική του εμφάνιση, η

σεξουαλικότητά του, οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις και κατά πόσον τα έργα που

του αποδίδονται είναι γραμμένα από άλλους.

Ο Σαίξπηρ έγραψε τα περισσότερα από τα γνωστά έργα του μεταξύ του 1589 και

του 1613 και κατάφερε να χειριστεί με απόλυτη δεξιοτεχνία τόσο την κωμωδία όσο

και το δράμα και την τραγωδία. Τα έργα του διαπνέονται από μία βαθειά κατανόηση

της ανθρώπινης φύσης και παραμένουν επίκαιρα. Η επίδρασή του, ειδικότερα

Page 55: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 51

στην αγγλική λογοτεχνία, θεωρείται τεράστια. Οι Ρομαντικοί αναγνώρισαν την

ιδιοφυία του και οι Βικτωριανοί τον λάτρεψαν κατά τρόπο που ο Τζορτζ Μπέρναρντ

Σω αποκάλεσε "βαρδολατρεία.

Λίγου συγγραφείς είχαν την εξέλιξή του κατά τη δημιουργική τους περίοδο όπως ο

Σαίξπηρ. Στο τέλος του 16ου αιώνα είχε γράψει σχεδόν 22 έργα, όμως κανένα από

αυτά δεν αντιπροσωπεύει την ωριμότητά του, αν και μερικά, κατά ποικίλους τρόπους,

δίνουν μια αλάνθαστη πρόγευση του τι επρόκειτο να επακολουθήσει. Με τον ερχομό

του νέου αιώνα, επήλθε μια αιφνίδια και διαρκής αλλαγή, όχι στους

προσανατολισμούς της σκέψης του, αλλά στην έντασή της. Είναι σαν να

σαγηνεύτηκε ξαφνικά από το σύμπαν μετά από μια περίοδο γαλήνιους και σχεδόν

απροκατάληπτου στοχασμού. Η περίσκεψη μεταμορφώθηκε σε ζήλο. Η αλλαγή αυτή

αποκαλύπτεται κατά πρώτο λόγο στον Άμλετ. Ο Σαίξπηρ δεν επηρεάστηκε από την

τάση της Αναγέννησης, αλλά έκανε ένα άνοιγμα στο καθολικό. Αυτός είναι ο λόγος

που τα έργα του ξεπέρασαν τα σύνορα της χώρας του και της εποχής του.

Ο Σαίξπηρ περιβάλλεται επιπλέον από ένα μυστήριο που πολλοί προσπαθούν να

βρουν λύση και η αιτία για αυτό το μυστήριο είναι τα πενιχρά βιογραφικά στοιχεία

που διαθέτουν, το ότι πέραν των γραπτών του πέρασε από τη ζωή αθόρυβα και το ότι

δε διασώθηκε κανένα χειρόγραφο του. Συνειδητοποιούμε την ύπαρξη ενός αινίγματος

γύρω από το πρόσωπό του, οι όροι του οποίου είναι δύσκολο να τεθούν.

6. Σύγχρονο θέατρο

1. Οι σύγχρονες θεατρικές παραστάσεις είναι μέρος της καθημερινής ζωής της

κοινωνίας μας και γίνονται σε όλη τη διάρκεια το υ έτο υς. Η διάρκεια μιας

παράστασης είναι καθορισμένη και κυρίως γίνεται απογευματινές ή βραδινές ώρες.

Στην αρχαιότητα επειδή δεν υπήρχε η ηλεκτρική ενέργεια οι παραστάσεις ξεκινούσαν

από την αυγή και τελείωναν με τη δύση του ηλίου.

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

2. Η συμμετοχή των πολιτών σε μια παράσταση δεν είναι υποχρεωτική από το

κράτος. Οι ηθοποιοί όπως και οι υπόλοιποι συντελεστές της παράστασης είναι

Page 56: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 52

επαγγελματίες, συμμετέχουν σε ακροάσεις και επιλέγονται ανάλογα με τα προσόντα

τους.

3. Οι συντελεστές μιας παράστασης δεν ανήκουν σε κάποια ιδιαίτερη κοινωνική

τάξη. Το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών μπορούν να παρακολουθήσουν την

παράσταση ως θεατές.

4. Ο σκηνοθέτης είναι ο «οργανωτής» μιας παράστασης. Εκτός από αυτόν υπάρχει

μια πλειάδα ανθρώπων που εργάζονται για να «ανεβεί» μια θεατρική παράσταση π.χ.

χορευτές, μουσικοί, ηλεκτρολόγοι, ηχολήπτες, υποβολείς, ενδυματολόγοι, μακιγιέρ

κ.α

5. Το κράτος μπορεί να χρηματοδοτήσει μια παράσταση αλλά οι περισσότερες

παραστάσεις γίνονται με ιδιωτική πρωτοβουλία σε ιδιωτικά θέατρα.. Η χορηγία δεν

είναι υποχρεωτική και δεν καθορίζεται από το κράτος.

6. Οι γυναικείοι ρόλοι ενσαρκώνονται από γυναίκες ηθοποιούς.

7. Ο αριθμός των ηθοποιών που συμμετέχουν σε μια παράσταση δεν είναι

συγκεκριμένος.

8. Τα προσωπεία τα αντικατέστησε το μακιγιάζ. Τα υπερφυσικά ενδύματα

αντικαταστάθηκαν από ενδύματα που συμφωνούν με την περίοδο στην οποία

διαδραματίζεται το έργο. Ενώ και σήμερα χρησιμοποιούνται οι περούκες.

9. Οι περισσότερες θεατρικές παραστάσεις δεν είναι ενταγμένες σε αγωνιστικό

πλαίσιο (π.χ. όπως ο διαγωνισμός σχολικού θεάτρου). Δεν υπάρχουν κριτές ή

κρινόμενοι. Σκοπός της παράστασης είναι να ψυχαγωγήσει και να προβληματίσει το

θεατή.

10.Μερικές θεατρικές παραστάσεις είναι ενταγμένες στα πλαίσια πολιτιστικών

εκδηλώσεων και εορτασμών.

11.Το θέατρο μπορεί να χρησιμεύσει και ως όργανο πειθούς μη δημοκρατικών

πολιτευμάτων (στρατευμένο θέατρο).

12.Η θεματολογία του σημερινού θεάτρου κυρίως αντλείται από τα προβλήματα της

καθημερινής ζωής.

13.Το ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων σε μια πόλη είναι δείγμα ευημερίας και

φανερώνει το πολιτιστικό επίπεδό της.

14.Τα θέατρα και σήμερα μπορεί να είναι υπαίθρια αλλά δεν είναι κτισμένα όπως τα

αρχαία θέατρα. Τα θέατρα χωρίζονται στην πλατεία, τα διαζώματα, τη σκηνή, τα

παρασκήνια, διαδρόμους, εισόδους και εξόδους.

Page 57: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 53

15.Για μια θεατρική παράσταση μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλων των ειδών τα

σκηνικά από τα τελείως αφαιρετικά ως και τα άκρως ρεαλιστικά ανάλογα με το

μήνυμα που θέλει να περάσει στους θεατές το έργο και ο σκηνοθέτης. Για το φωτισμό

και τη μουσική επένδυση του έργου χρησιμοποιούνται όλα τα επιτεύγματα της

σύγχρονης κοινωνίας (π.χ. λέιζερ, συστήματα ήχου κλπ)

16.Στο αρχαίο θέατρο ποτέ δεν εμφανίζονταν δολοφονίες επί σκηνής, κάτι που δεν

ισχύει για το μοντέρνο θέατρο.

17. Οι αρχαίες κωμωδίες πλησιάζουν στο ύφος των σημερινών επιθεωρήσεων,

σατιρίζουν, ειρωνεύονται και κάνουν καυστικά σχόλια για επιφανή άτομα της

κοινωνίας.

18. Τα είδη των θεατρικών παραστάσεων είναι περισσότερα σήμερα π.χ. κωμωδίες,

δράματα, έργα δράσης, έργα μυστηρίου, θρίλερ, μιούζικαλ, όπερα κλπ.

19. Στην αρχαιότητα το κράτος χορηγούσε στους άπορους πολίτες το αντίτιμο των

εισιτηρίων (το «θεωρικόν»). Αυτή η πράξη ομοιάζει με τα δωρεάν εισιτήρια που δίνει

το κράτος (π.χ. η Εργατική Εστία) σε εργαζόμενους διαφόρων κλάδων με χαμηλό

εισόδημα.

V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

Εγκυκλοπαίδεια 21ος αι. του Χάρη Πάτση

Πάπυρος Larousse Britannica

Θέατρο του Διονύσου – Βικιπαιδεία, http://tinyurl.com/6wtmnb7

Αρχαίο ελληνικό θέατρο – Βικιπαιδεία, http://tinyurl.com/oslmdy3

Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου – Travelmagic,

http://www.travelmagic.gr/magictravel/show_business/9606

Το μυστικό της ηχητικής των αρχαίων θεάτρων -

http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2010/12/blog-post_4474.html

Εισαγωγή στο μεσαιωνικό θέατρο – Artic.gr, http://tinyurl.com/obj2qew

Ιστορία Παγκόσμιου Θεάτρου 17ος-18ος αι. - Μαρία Σπυριδοπούλου,

http://tinyurl.com/ntcoplq

Tο θέατρο στον μεσαίωνα – Καθημερινή, http://tinyurl.com/ppqgxgk

Ελληνικό και Ρωμαϊκό θέατρο: Δύο κόσμοι σε αντιπαράθεση (Μέρος Γ') – Artic.gr,

http://tinyurl.com/q2p2bm8

Page 58: «Το θέατρο από την αρχαιότητα έως σήμερα»2lyk-kamat.att.sch.gr/files/kkoytsiara/Theater_B_Lyk.pdf · ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ –

Σελίδα 54

Το Θέατρο στο Μεσαίωνα – EN-GR, http://tinyurl.com/owfpf6b

http://www.neo.gr/website/ergasiamathiti/20.htm

http://www.arnos.gr/dmdocuments/eap/elp/elp31/ergasieselp31/2004-2005-

1hergasiaelp31sx.pdf

Σοφοκλέους “Αντιγόνη”, B’ Γενικού Λυκείου (ΟΕΔΒ)

Βίκτωρ Ουγκώ – Βικιπαιδεία, http://tinyurl.com/oucj8s7

Εγκυκλοπαίδεια : ΝΕΑ ΔΟΜΗ

Pωμαϊκά Θέατρα – Η Καθημερινή, http://tinyurl.com/pqqvfx5

Βικιπαίδεια

Εγκυκλοπαίδεια Η ΔΟΜΗ

Αρχεία από βιβλία και πληροφορίες των καθηγητριών