1

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΟΠΟΙΙΑΣ ΤΟΥ ’40

Γιάννης1933-1934. Μαύρα σύννεφα καλύπτουν την Ευρώπη. Η φασιστική δικτατορία του Μουσολίνι στην Ιταλία έχει ήδη αντικαταστήσει το δημοκρατικό πολίτευμα. Η οικονομική κρίση οδηγεί σε απελπισία εκατομμύρια ανθρώπων. Στη Γερμανία, ο αγκυλωτός σταυρός παίρνει την εξουσία. Ο Χίτλερ, ανακηρύσσει το «Τρίτο Ράιχ», μια νέα αυτοκρατορική Γερμανία. Όλα τα πολιτικά κόμματα εκτός του ναζιστικού τίθενται εκτός νόμου. Οι Εβραίοι, πρώτοι απ’ όλους, ως κατώτερη ράτσα, είναι στο στόχαστρο των φασιστών και των ναζιστών. Οι τσιγγάνοι, οι διανοούμενοι, οι κομμουνιστές και όσοι αντιστέκονται στο ναζισμό και στο φασισμό ακολουθούν. Η βία και η τρομοκρατία είναι κοινές μέθοδοι. Οι μελανοχίτωνες στην Ιταλία και τα τάγματα εφόδου (απ’ όπου θα προκύψουν αργότερα τα Ες-Ες) στη Γερμανία, τρομοκρατούν προπηλακίζουν, δέρνουν ή και δολοφονούν αθώους πολίτες αν τυχόν δε χαιρετίσουν τα φασιστικά σύμβολα. Οι Εβραίοι στερούνται κάθε δικαιώματός τους ως πολίτες, εκδιώκονται και στέλνονται μαζί με όλους τους άλλους πολιτικούς αντιπάλους των ναζιστών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης με απώτερο στόχο την εξολόθρευσή τους. Η εκπαίδευση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα γράμματα και οι τέχνες ασφυκτιούν κάτω από τη μπότα των ολοκληρωτικών αυτών καθεστώτων. Οι διανοούμενοι που δε συμφωνούν αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη Γερμανία. Ένας νέος μεσαίωνας απειλεί τον κόσμο με το σκοταδιστικό του πέπλο. Στην Κεντρική Ευρώπη, στα Βαλκάνια και τη Ν. Αμερική τα δημοκρατικά πολιτεύματα αντικαθίστανται από φασιστικά καθεστώτα.

Νίκη1936. Στην Ελλάδα επιβάλλεται η δικτατορία της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. Τα κόμματα τίθενται εκτός νόμου, η αστυνομία και οι υπηρεσίας της ασφάλειας οργανώνονται κατά τα φασιστικά πρότυπα. Επιβάλλεται αυστηρή λογοκρισία και η χώρα βυθίζεται σε πρωτοφανή σκοταδισμό. Στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατάργηση πολιτικών ελευθεριών, συστηματική καταδίωξη όλων των διαφωνούντων, εξορίες. Αλλά και οργανώσεις νεολαίας, τύπος και δημόσιοι εορτασμοί που υμνούν το καθεστώς και τον αρχηγό του. Ένα τοπίο που δεν απέχει από αυτό των άλλων φασιστικών καθεστώτων. Μία από τις πρώτες πράξεις της 4ης Αυγούστου ήταν το κάψιμο των «ενοχλητικών» βιβλίων: Μαρξ, Χάινε, Φρόιντ, Ντοστογιέφσκι, Γκαίτε, Δαρβίνος, Παπαδιαμάντης, Καρκαβίτσας και πολλοί άλλοι οι ανεπιθύμητοι συγγραφείς που τα βιβλία τους ρίχνονται στην πυρά. Ο λαός καλείται να παρακολουθεί αυτές τις βαρβαρότητες, κατά τα πρότυπα των ναζιστών.Ελένη1939-1940. Τα σύννεφα του πολέμου πυκνώνουν. Ο Χίτλερ έχει ήδη προσαρτήσει την Αυστρία, τη Ρηνανία, καθώς και Τσεχοσλοβακικά εδάφη. Η Ιαπωνία έχει ήδη εμπλακεί σε πόλεμο με την Κίνα. Ο Μουσολίνι καταλαμβάνει την Αλβανία. Κατόπιν ο Χίτλερ εισβάλλει στην Πολωνία ταυτόχρονα με τους Σοβιετικούς. Η Γαλλία και η Αγγλία, κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία. Η Δανία, η Νορβηγία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και η Γαλλία καταλαμβάνονται διαδοχικά. Η Αγγλία που μένει μόνη της, βομβαρδίζεται ανηλεώς αλλά και βομβαρδίζει

2

αποτελεσματικά τη Γερμανία. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος είναι ήδη ζοφερή πραγματικότητα.

Μετά την κατάληψη της Αλβανίας η Ιταλία δείχνει τα δόντια της στην Ελλάδα. Η πρώτη πρόκληση έρχεται τον Δεκαπενταύγουστο του 1940, στην Τήνο: τορπιλίζεται απροειδοποίητα, την ώρα της μεγάλης γιορτής, η φρεγάτα «Έλλη». Όσο κι αν το Μεταξικό καθεστώς προσπαθεί να κρύψει τους πραγματικούς ενόχους, όλοι γνωρίζουν πως πίσω από αυτή την άνανδρη πράξη κρύβεται ο Μουσολίνι. Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 η Ιταλία στέλνει τελεσίγραφο με το οποίο ζητά να περάσουν ελεύθερα τα Ιταλικά στρατεύματα από το Ελληνικό έδαφος. H Ελληνική ουδετερότητα, την οποία επιθυμούσε και ο Μεταξάς και οι Άγγλοι και οι Γερμανοί, γίνεται αδύνατη πια. Ο Ελληνικός λαός παίρνει θέση: ΟΧΙ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ, ΟΧΙ ΣΤΟ ΝΑΖΙΣΜΟ. Ο Ιωάννης Μεταξάς, παρά τη βαθύτερη θέλησή του, υποκύπτει στο μεγαλείο του Ελληνικού λαού και απορρίπτει το τελεσίγραφο. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο λαός είναι στο πόδι, το ξεκίνημα για τον πόλεμο μοιάζει με πανηγύρι: Οι γυναίκες και οι μανάδες αποχαιρετάν τους φαντάρους που φεύγουν για το μέτωπο με χαμόγελα και αυτοί ανταποδίδουν το ίδιο. Είναι χαρούμενοι γιατί θα υπερασπιστούν την ελευθερία της πατρίδα τους, αλλά και την ελευθερία όλου του κόσμου από το καρκίνωμα του φασισμού.

ΓιάννηςΟ Άγγελος Τερζάκης γράφει:

«Ήταν η ώρα έξι όταν οι σειρήνες της αντιαεροπορικής άμυνας ξύπνησαν την πολιτεία…. Οι άνθρωποι ξυπνούσαν ξαφνιασμένοι, ρωτούσαν τους πρώτους διαβάτες. Ένα βουητό ανέβαινε λίγο-λίγο από γύρω. Από μακριά τα πρώτα ομαδικά βήματα πάφλασαν στην άσφαλτο. Μάτια υψώνονταν στον ουρανό, έψαχναν. Όμως σ’ όλη αυτή την κίνηση που άρχιζε και πύκνωνε σε μικρές συντροφιές, σε ομάδες που κίνηση που άρχιζε και πύκνωνε σε μικρές συντροφιές σε ομάδες που ξεκινούσαν για το κέντρο, δεν ξεχώριζες ταραχή ή αγωνία. Μια διάθεση ευφορίας, κέφι ανάλαφρο, αλλόκοτο, ξεσήκωνε τις ψυχές, πρωινό αγέρι που κομπώνει το πανί. Στα μάτια των ανθρώπων αντικρίζονταν, έφεγγε ένα χαρούμενο ξάφνιασμα, σάμπως όλος αυτός ο κόσμος να μάθαινε ξαφνικά πως έχει μέσα του κρυμμένα νιάτα» (Άγγελου Τερζάκη, Ελληνική εποποιία)

Η εποποιία του πολέμου των Ελλήνων ενάντια στους Ιταλούς στα βουνά της Πίνδου και στην Αλβανία, κράτησε 160 ημέρες και ήταν ένας πόλεμος δίκαιος και νικηφόρος. ¨Ήταν ημέρες νίκης, χαράς, δόξας. Όλοι βοηθάνε στον πόλεμο. Οι φαντάροι που πολεμούν γενναία. Οι γυναίκες της Πίνδου που μεταφέρουν πυρομαχικά στο μέτωπο του πολέμου. Οι μανάδες που αποχαιρετώντας τα παιδιά τους τα προστάζουν να νικήσουν. Οι διανοούμενοι, και οι καλλιτέχνες που βρίσκονται στα μετόπισθεν βοηθάν και αυτοί εμψυχώνοντας τον λαό. Επιθεώρηση, γελοιογραφίες, τραγούδια, διαμαρτυρίες, όλα επιστρατεύονται.

3

ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Γυναίκες Ηπειρώτισσεςμέσα στο χιόνι πάνεκι οβίδες κουβαλάνεθεέ μου τι τις πότισεςκαι δεν αγκομαχάνε

Γυναίκες Ηπειρώτισσεςξαφνιάσματα της φύσηςεχθρέ γιατί δε ρώτησεςποιον πας να κατακτήσειςΓιαννιώτισσες Σουλιώτισσεςξαφνιάσματα της φύσηςεχθρέ γιατί δε ρώτησεςποιον πας να κατακτήσεις

Γυναίκες απ’ τα σύνορακόρες γριές κυράδεςφωτιά μες τους βοριάδεςεσείς θα είστε σίγουρατης λευτεριάς μανάδες

Γυναίκες Ηπειρώτισσεςξαφνιάσματα της φύσηςεχθρέ γιατί δε ρώτησεςποιον πας να κατακτήσειςΓιαννιώτισσες Σουλιώτισσεςξαφνιάσματα της φύσηςεχθρέ γιατί δε ρώτησεςποιον πας να κατακτήσεις

Ο απόηχος των τραγουδιών της Σοφίας Βέμπο φθάνει ως το μέτωπο του πολέμου:

********ΤΡΑΓΟΥΔΙ «ΒΑΖΕΙ Ο ΝΤΟΥΤΣΕ ΤΗ ΣΤΟΛΗ ΤΟΥ»

Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του και τη σκούφια την ψηλή του, μ’ όλα τα φτερά, και μια νύχτα με φεγγάρι την Ελλάδα πάει να πάρει, βρε, το φουκαρά!

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

4

Τον τσολιά μας τον λεβέντη βρίσκει στα βουνά και ταράζει τον αφέντη τον μακαρονά.

Αχ, Τσιάνο, θα τρελαθώ Τσιάνο, με τους τσολιάδες ποιος μου είπε να τα βάνω.

Αααααααααααααχ.

Ξεκινάει την άλλη μέρα, μα και πάλι ακούει "Αέρα" από τον τσολιά, δρόμο παίρνει και δρομάκι και πηδάει το ποταμάκι, ξέρει τη δουλειά.

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

Τρώει τις σφαίρες σαν χαλάζι από τον τσολιά, κι όλο στρατηγούς αλλάζει για να βρει δουλειά.

Αχ, Τσιάνο, θα τρελαθώ Τσιάνο, και στείλε γρήγορα τα μαύρα μου να βάνω.

Αααααααααααααχ.

Στέλνει ο νέος Ναπολέων μεραρχίες πειναλέων στο βουνό ψηλά, για να βρουν τον διάβολό τους κι ο στρατός μας αιχμαλώτους τσούρμο κουβαλά.

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

Και οι Κένταυροι οι καημένοι, βρε τι τρομερό, νηστικοί, ξελιγωμένοι πέφτουν στο νερό.

Αχ! Γκράτσι, να μη σε δω Γκράτσι, γιατί σε κάρβουνα αναμμένα έχω κάτσει.

Αααααααααααααχ.

Τρέχουν σαν τρελοί στους βράχους κι από μας και τους συμμάχους τρώνε τη κλωτσιά, και χωρίς πολλές κουβέντες μπήκαν Έλληνες λεβέντες μεσ’ τη Κορυτσά.

5

Ωωωωωωωωωωωωωχ.

Μέσα στ’ Αργυρόκαστρο εμπήκε το χακί και σημαία κυματίζει τώρα Ελληνική, Αχ! Τσιάνο, θα σκοτωθώ Τσιάνο, γιατί σε λίγο και τα Τίρανα τα χάνω.

Και `πάθαν οι καημένοι μεγάλη συμφορά, κι η Ρώμη περιμένει κι εκείνη τη σειρά.

Αααααααααααααχ.

ΝίκηΔεν είναι όμως ένας εύκολος πόλεμος. Ο πιο δύσκολος εχθρός είναι η πείνα και το κρύο. Τα πόδια των πολεμιστών γεμίζουν χιονίστρες, πολλοί ακρωτηριάζονται.

Ο ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης, και φαντάρος στο Αλβανικό μέτωπο, περιγράφει στο Άξιον Εστί την πορεία προς το μέτωπο:

«Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω από τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου φορές εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι. Φέγγοντας μ΄ ένα μικρό δαδί, μία-μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα. Ή φορές πάλι ααν ήταν βολετό, λύναμε βιαστικά τα ρούχα μας και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο κι απ’ την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσαμε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ’ αεροπλάνα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το ‘χει συνήθειό του στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως.

Τότες, χωμένοι μες στις ρεματιές, γέρναμε το κεφάλι από το μέρος το βαρύ, όπου δε βγαίνουνε όνειρα. Και τα πουλιά μας θύμωναν, που δε δίναμε τάχα σημασία στα λόγια τους – ίσως και που ασκημίζαμε χωρίς αιτία την πλάση. (Οδυσσέα Ελύτη, Άξιο Εστί)

6

Οι φαντάροι αυτοί, οι παγωμένοι από το κρύο, πεινασμένοι, ψειριασμένοι, ακρωτηριασμένοι, με μοναδικό μεταφορικό μέσο τα πόδια τους και κάποια γαϊδουράκια για τα χρειαζούμενα στον πόλεμο, αυτοί οι “άγνωστοι-γνωστοί”, τίμησαν τη σημαία που κρατούσαν όσο λίγοι. Και μαζί μ’ αυτούς και όλος ο λαός που ολόψυχα τους στήριξε με κάθε τρόπο.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ «Πάνω κει στις Πίνδου μας τις κορφές»

Πάνω κει στης Πίνδου μας τις κορφέςπου θαρρείς τ’ αστέρια φυλούνεκάθε νύχτα χίλιες αγνές μορφέςτα πυκνά σκοτάδια ερευνούν

Της Πατρίδας πάντα πιστοί φρουροίτον εχθρό να `ρθει καρτερούνετον εχθρό που πίστευε πως μπορείστην Ελλάδα νικητής να μπει

Η νύχτα φεύγει σβήνουν τ’ αστέριατ’ αγρίμια πάνε να κρυφτούνμα της Ελλάδας μας τα ξεφτέριαδε θε να παν ν’ αναπαυτούν

Εχθροί μιλιούνια ντροπή αιώνιατ’ άγια μας σύνορα περνούνκαι με ντουφέκια και με κανόνιασίδερο και φωτιά σκορπούν

Οι γενναίοι μας με τη λόγχη ορμούντον εχθρό με λύσσα χτυπούνεείναι λίγοι, μα τους πολλούς νικούνκι απ’ τη γη μας πέρα τους πετούν

O ελληνικός στρατός όχι μόνο διώχνει τους Ιταλούς από το ελληνικό έδαφος αλλά και προελαύνει μέσα στο Αλβανικό έδαφος απωθώντας τους περισσότερο από 60 χιλιόμετρα από τα ελληνικά σύνορα. Ταυτόχρονα, η ελληνική αεροπορία με μονάχα 115 αεροπλάνα και το ναυτικό, άξιο της παράδοσης, εκτελούν απαράμιλλα το καθήκον τους.

Και πάλι ο Ελύτης, στο άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ: ΕΦΕΔΡΟΣ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣΤι γύρευες στ’ αλβανικό βουνό, μονάκριβε νησιώτη;Και λαβωμένο κλαίει το δειλινότην ακριβή σου νιότη...

7

Πάει ο ήλιος, πάει κι η Αμοργός, στα μάτια του νυχτώνει.Κι ο έφεδρος ανθυπολοχαγόςκοιμάται μες στο χιόνι.

Τα χρόνια σου καπνός τα παιδικά, ανάσα η εφηβεία.Στον τοίχο ματωμένα ιδανικά μετάλλια και βραβεία...

Πάει ο ήλιος, πάει κι η Αμοργός, στα μάτια του νυχτώνει.Κι ο έφεδρος ανθυπολοχαγόςκοιμάται μες στο χιόνι.

ΕλένηΟι ελληνικές επιτυχίες στην Αλβανία είναι και η πρώτη νίκη των συμμάχων την ώρα που ο εχθρός φαινόταν πανίσχυρος. Ενθαρρύνονται έτσι και οι άλλοι λαοί, ενώ καταστρέφεται το γόητρο του Μουσολίνι.

Ο διανοούμενος Γάλλος Αντρέ Ζιντ γράφει σε επιστολή του:

«…..Γενναίε Ελληνικέ λαέ! Καταλαβαίνετε τι είσαστε για μας σήμερα; Για πολλούς φοβερούς μήνες δεν είχαμε γνωρίσει παρά χρεοκοπίες, πικρίες, το γκρέμισμα των αιτιών της περηφάνιας μας και των ελπίδων μας…. και ξαφνικά, σαν από το βάθος ενός πάρα πολύ αγαπητού παρελθόντος, η φωνή σας η πολυαγαπημένη υψώνεται και κυριαρχεί αμέσως στους συγκεχυμένους θορύβους της κόλασης…. Αντιπροσωπεύετε για μας το θρίαμβο της παλικαρίσιας αρετής, της πραγματικής αξίας, εκείνης των ολιγάριθμων. Και τι ευγνωμοσύνη αισθάνονται για σας, γιατί ξαναδώσατε σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα εμπιστοσύνη, θαυμασμό , αγάπη κι ελπίδα στον άνθρωπο»Αντρέ Ζιντ

6 Απριλίου 1941. Η Γερμανία χτυπά την Ελλάδα. Ο ελληνικός στρατός, μετά από ηρωική αντίσταση αναγκάζεται να υποκύψει στην συντριπτική υπεροπλία των Γερμανών. Η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί μετά από 18 ημέρες. Η αντίσταση όμως στην Κρήτη κρατά ακόμα ως το Μάιο του 1941 και προκαλεί την καταστροφή εκλεκτών γερμανικών δυνάμεων. Καθυστερεί έτσι η επίθεση του Χίτλερ κατά της Σοβιετικής Ένωσης, πράγμα που συνέβαλε κατά πολύ στην νίκη των Σοβιετικών.

ΠαναγιώτηςΠοίημα:

Πατρίδα μας περήφανη  Ηρώων συ κοιτίδα 

στον κόσμο πάλι εσκόρπισες  .το φως και την ελπίδα  

8

, ,Πληγώθηκες γονάτισες   ,κι ως πάντα τιμημένη  

ολόρθη ξαναπρόβαλες .δαφνοστεφανωμένη  

Νικήτρα και γιγάντινη  ,σαν τα παλιά τα χρόνια  

συντρίβεις κάθε βάρβαρο  .και τραγουδάς αιώνια  

,Ηλευτεριά σου Ελλάδα μας   .ζωή ψυχή καιΜάνα  

' Τ ανθρώπου μένεις σύμβολο  .των σκλάβων η καμπάνα

Γιάννης27 Απριλίου 1941. Οι Γερμανοί εισέρχονται στην πρωτεύουσα. Παρελαύνουν στους έρημους δρόμους κάτω από τα αδιάφορα βλέμματα ελάχιστων διαβατών. Η κατοχή έχει αρχίσει. Μετά την κατάληψη και της Κρήτης, η Ελλάδα διαμελίζεται ανάμεσα στους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Βουλγάρους. Οι κατακτητές και ιδίως οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι όχι μόνο συντηρούνται από την ελληνική παραγωγή αλλά υποχρεώνουν την Ελλάδα να καταβάλει και μεγάλα χρηματικά ποσά για τον ίδιο λόγο. Λεηλατείται ολόκληρη η γεωργική παραγωγή, τα αγαθά και ο φυσικός πλούτος της χώρας. Δεσμεύονται όλα τα εμπορεύματα που υπάρχουν σε αποθήκες. Η προμήθεια τροφίμων και όλων των ειδών πρώτης ανάγκης γίνεται προβληματική για τον ελληνικό λαό από την πρώτη στιγμή. Η μεγάλη πείνα έχει αρχίσει. Το χρήμα χάνει την αξία του. Την ίδια στιγμή που η πείνα θερίζει, μερικοί, ανάξιοι να ονομάζονται άνθρωποι, κερδίζουν από το εμπόριο τροφίμων στη μαύρη αγορά. 300.000 άνθρωποι πεθαίνουν τον τρομερό χειμώνα του 41-42 στην Ελλάδα.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ:

Μεσ’ τους δρόμους τριγυρνάνεοι μανάδες και κοιτάνεν’ αντικρίσουνε, τα παιδιά τους π’ ορκιστήκανστο σταθμό όταν χωριστήκαννα νικήσουνε.

Μα για `κείνους που `χουν φύγεικαι η δόξα τους τυλίγει, ας χαιρόμαστε, και ποτέ καμιά ας μη κλάψει,

9

κάθε πόνο της ας κάψει, κι ας ευχόμαστε:

Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά, παιδιά στη γλυκιά Παναγιάπροσευχόμαστε όλες να `ρθετε ξανά.

Λέω σ’ όσες αγαπούνεκαι για κάποιον ξενυχτούνεκαι στενάζουνε, πως η πίκρα κι η τρεμούλασε μια τίμια Ελληνοπούλα, δεν ταιριάζουνε.

Ελληνίδες του Ζαλόγγουκαι της πόλης και του λόγγουκαι Πλακιώτισσες, όσο κι αν πικρά πονούμευπερήφανα ας πούμεσαν Σουλιώτισσες.

Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά, παιδιά στη γλυκιά Παναγιάπροσευχόμαστε όλες να `ρθετε ξανά.

Με της νίκης τα κλαδιά, σας προσμένουμε παιδιά

ΝίκηΈνας λογοτέχνης περιγράφει:

«Χειμώνας του 41 με 42. Τώρα πεινώ και φοβάμαι. Η Αθήνα ρημάζει μέρα με τη μέρα. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι σκουπίδια. Οι άνθρωποι ζαρώνουν και τρέχουν να ζεσταθούν. Πολλοί φορούν τις ρόμπες τους για πανωφόρια. Κάποιο είναι τυλιγμένοι τσουβάλια και εφημερίδες. Κόπηκε και το ηλεκτρικό ρεύμα κατόπιν από το ψωμί. ….Αν προχωρούσες από την Ομόνοια στο Σύνταγμα σε πεντέξι σημεία θα συναντούσες κόσμο γύρω από σωριασμένους στο δρόμο. Μπουλούκια παιδιά ζητιάνευαν στους δρόμους και αρπούσαν ό,τι βρίσκαν που να μασιέται. Πολλά βλέπουν το ενδιαφέρον που προκαλούν οι πεσμένοι, ξαπλώνουν και κείνα στο πεζοδρόμιο, το ένα πλάι στο άλλο, κι εκεί

10

ξεχνιούνται κι αρχίζουν να παίζουν. Κάποτε ο θάνατος τα μαζεύει ευχαριστημένα. Είδαμε στην πλατεία Κλαυθμώνος ένα τσούρμο παιδάκια μισόγυμνα κι ένας μαντράχαλος 25 χρονών σα χασές άσπρος από την πείνα, ο αρχηγός τους. Τα παιδάκια λεηλατούσαν τους σκουπιδοτενεκέδες από τα γύρω εστιατόρια των «των Αθηνών» και του «Αβέρωφ» που τρώγαν οι Γερμανοί»

Τζέση

Ποίημα:

, !Εμπρός οι ψυχές οι ελεύθεροι εμπρός   Με την πίστη κοντάρι κι ελπίδα 

κι ήρθε πάλι παιάνων και ηρώων καιρός  .στου φωτός την αιώνια πατρίδα  

, !Εμπρός οι ψυχές οι ελεύθεροι εμπρός   .Νέων θρύλων εσήμανε η ώρα  

Ο βάρβαρος πάλι θα σκύψει εχθρός  , .στων Δελφών στων Αισχύλων την χώρα  

! ,Εμπρός οι ψυχές Αίμα ολόθερμο αγνό   ' .πάντα οι δάφνες διψούν για ν ανθίσουν  

, , ,Στον περήφανο πόση δόξα Λαό   ' .που οι νεκροί και νεκρούς θ αναστήσουν  

!. ,Εμπρός οι ψυχές Οι ελεύθεροι εμπρός   .στον μεγάλο και δίκαιον Αγώνα   ,Στην Ελλάδα ανατέλλει πάλι το φως  

.που θα φέξει τον νέον Αιώνα  

! Εμπρός οι ψυχές Όσοι αγνοί και πιστοί  ... δεύτε λάβετε φως Στην κοιλάδα 

,την μαύρη των γόων αγρυπνά γελαστή   !των ψυχών κολυμπήθρα η Ελλάδα

11

ΕλένηΑκόμα μια μαρτυρία:

Πεινώ Κατοχή. Στις γωνιές των δρόμων οι ντενεκέδες με τα σκουπίδια περιμένουν όχι το αυτοκίνητο ή μάλλον το κάρο να τους αδειάσει. Περιμένουν τους πεινασμένους ανθρώπους να ψάξουν μέσα να βρουν κάτι φαγώσιμο: λεμονόκουπα, φύλλα κρεμμυδιού... [...] Τα μπακάλικα άδεια. Το μόνο που βρίσκαμε ήταν μουστάρδα. Ο κυρ Βαγγέλης -ο παντοπώλης μας- διερωτάται πώς αγοράζουμε όλο μουστάρδα... Μια μέρα του έλυσα την απορία αυτή: "Σπουδαίο φαγητό" του λέω...

Η λέξη "πεινώ" αντηχούσε συνεχώς στ' αυτιά μας. Παιδιά γύριζαν σκελετωμένα, ωχρά, σύρριζα στο πεζοδρόμιο και φώναζαν "πεινώ" για να τ' ακούσουν οι ένοικοι των ισογείων σπιτιών να συγκινηθούν και να τους δώσουν κάτι, αν είχαν. [...] Κάποτε μας έδιναν με δελτίο λίγο ψωμί οι φούρνοι. Ήταν από σκουπόσπορο. Αν το κρατούσες στα χέρια να πας στο σπίτι, κάποιος σου τ' αρπούσε χωρίς ντροπή...

(Έφη Mελέκου, στο: Χατζηπατέρα-Φαφαλιού, Μαρτυρίες 40-44, β' έκδοση, Αθήνα, Κέδρος, 1993, σ. 305)

ΤΡΑΓΟΥΔΙ:Μελαχρινέ Ναπολιτάνεο πόλεμος είναι φριχτόςεσύ μαχαίρωσες τον Πάνομετά σε σκότωσε κι αυτός

Τώρα κοιμάστε αγκαλιασμένοιόπως το θέλησε ο Θεόςνα `ναι οι λαοί αδελφωμένοιΜαύροι, λευκοί, ένας λαός

Εσύ στη Νάπολη μπαρμπέρηςκι αυτός ψαράς στο Αιτωλικόνα μάθεις δε θα καταφέρειςπώς φτάσατε στο φονικό

ΓιάννηςΚι ο παράνομος ελληνικός τύπος:

«Τις πρωινές ώρες στα μικρά δίτροχα καρράκια και στα κάρα καθαριότητας ακόμη φορτώνονται οι νεκροί που δε μπόρεσαν να φτάσουν στα σπίτια τους….

12

Η αυτοσυντήρηση σε όσους ακόμα μπορεί να λειτουργήσει, οδηγεί στις πρώτες διαρπαγές των μεταφερόμενων τροφίμων. Και οι ηρωικοί αυτοί επιδρομείς δέχονται κατάστηθα τις σφαίρες των Γερμανών και των Ιταλών ενώ από το στόμα τους πέφτουν λίγες σταφίδες που δεν πρόλαβαν να καταπιούν.. Οι αγωνιώδεις παρακλήσεις των πεινασμένων μέσα στο σκοτάδι προκαλούν σπαραγμό. Τα πτώματα των ενδόξων τραυματιών μας, που πετάχτηκαν στους δρόμους παραμερίζονται για να μη σκοντάφτουν απάνω τους τα ανθρώπινα κτήνη (οι κατακτητές).»

ΓιώργοςΠοίημα:Ήταν ωραίο παιδί. Την πρώτη μέρα που γεννήθηκε Σκύψανε τα βουνά της Θράκης να φανεί Σους ώμους της στεριάς το στάρι που αναγάλλιαζε Σκύψανε τα βουνά της Θράκης και το φτύσανε Μια στο κεφάλι, μια στον κόρφο, μια μέσα στο κλάμα του Βγήκαν Ρωμιοί με μπράτσα φοβερά Και το σηκώσαν στου βοριά τα σπάργανα. 

2. Ήταν γενναίο παιδί Με τα θαμπόχρυσα κουπιά και το πιστόλι του Με τον αέρα του άντρα στην περπατηξιά Και με κράνος του, γυαλιστερό σημάδι (Φτάσανε τόσο εύκολα μεσ' στο μυαλό Που δεν εγνώρισε κακό ποτέ του) Με του στρατιώτες του ζερβά-δεξιά Και την εκδίκηση της αδικίας μπροστά του -Φωτιά στην άνομη φωτιά!- Με το αίμα πάνω από τα φρύδια Τα βουνά της Αλβανίας βροντήξανε Ύστερα λιώσαν χιόνι να ξεπλύνουν Το κορμί του, σιωπηλό ναυάγιο της αυγής Και το στόμα του, μικρό πουλί ακελάηδιστο Και τα χέρια του, ανοιχτές πλατείες της ερημίας 

βρόντηξαν τα βουνά της Αλβανίας  Δεν έκλαψαν 

Γιατί να κλάψουν  !Ήταν γενναίο παιδί  

13

ΝίκηΗ διαστροφή της ναζιστικής εξουσίας δεν αρκείται στη γενοκτονία του ελληνικού λαού μέσω του λιμού. θέλει την μαζική εξόντωση ειδικότερα των Εβραίων. Στη Θεσσαλονίκη αδειάζουν οι εβραϊκές συνοικίες. Από τους 50.000 περίπου Εβραίους στην αρχή της κατοχής, απομένουν μόνο 2000 το 1947. Οι υπόλοιποι εξοντώνονται μαζικά στα εφιαλτικά στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.

ΕλένηΜπροστά σ’ αυτό το άγριο τοπίο της καταστροφής της κοινωνίας ο ελληνικός λαός οργανώνει την αντίστασή του. Πρωτόφαντες μορφές αυτοβοήθειας εμφανίζονται και σε πολλά μέρη τα τοπικά εργατικά κέντρα, οι σύλλογοι των υπαλλήλων και οι επαγγελματίες ενώνουν τις δυνάμεις τους και σχηματίζουν ανεπίσημες «Λαϊκές επιτροπές» με πρωταρχικό στόχο να αποσπάσουν τρόφιμα από τις κατοχικές δυνάμεις και από τις αποστολές του Ερυθρού Σταυρού για να τραφεί ο πληθυσμός. Τα λαϊκά συσσίτια είναι η πρώτη αυθόρμητη αντιστασιακή πράξη.

Δημήτρης ΟρφανόςΠοίημα:

.Για μας παιχνίδι ο πόλεμος και το ντουφέκι γλέντι   , .Τα βόλια που σφυρίζουνε δε σκιάζουν το λεβέντη   , , Κι είναι χαρά Πατρίδα μου για σε να πολεμήσω 

' , .και τη ζωή που μού δωσες να σου τη δώσω πίσω  

, ,Τώρα που το άδικο του εχθρού με βασανίζει χέρι  , , .γέροι γυναίκες και παιδιά θε να γενούμε ταίρι   , , ' !Ένας στρατός με μια καρδιά σε μια φωνή θ ακούμε  

" "!Ελεύθερα πεθαίνουμε και δούλοι εμείς δε ζούμε  

' , ' , Οι Θερμοπύλες τό δειξαν τ Αρκάδια οιΜαραθώνες  ' , .και τό δαν και θαμπώθηκαν χώρες λαοί και αιώνες   , Μες στην καρδιά με γράμματα γραμμένο μια για πάντα ' , ' , πάντ άσβηστο πάντ άγρυπνο θα ζει και το Σαράντα

ΓιάννηςΤο Μάιο του 1941 δυο φοιτητές ο Μανόλης Γλέζος και ο Αποστόλης Σάντας κατεβάζουν τη χιτλερική σημαία από την Ακρόπολη. Το πρώτο αποτελεσματικό ράπισμα στα στρατεύματα κατοχής έχει δοθεί. Η Εθνική αντίσταση είναι πραγματικότητα.Απεργίες ενάντια στην πολιτική επιστράτευση για υποχρεωτική εργασία στη Γερμανία, φοιτητικές διαδηλώσεις αλλά και σαμποτάζ είναι μόνο η αρχή. Η αντίσταση στην ύπαιθρο κορυφώνεται και απελευθερώνονται ολόκληρες πόλεις.

14

Δημήτρης ΓιαννόπουλοςΠοίημα:

’ Δύο λόγια θα θελα να πω  σε σας που βρίσκεστε στο χώμα 

που στους πολέμους δώσατε  , .τα νιάτα σας ψυχή και σώμα  

Με αίμα γράψατε εσείς  λεμπρές τουΈθνους μας σελίδες 

τη λευτερία χαρίσατε ’ .σ Έλληνες και Ελληνίδες  

Δεχτείτε το στεφάνι αυτό  που η γαλανόλευκη το δένει 

το χώμα που σας σκέπασε  .αιώνια ελαφρό να μένει

ΝίκηΤα αντίποινα των κατοχικών δυνάμεων, παραπάνω από σκληρά, κτηνώδη. Προσπαθούν με κάθε τρόπο να τρομοκρατήσουν για να κάμψουν την αντίσταση, και βρίσκουν βοήθεια και από τους «ταγματασφαλίτες». Τα μπλόκα όπου οι δοσίλογοι Έλληνες, συνεργάτες των Γερμανών υποδεικνύουν τους αντιστασιακούς, είναι καθημερινά. Οι μαζικές εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, στο Χαϊδάρι, στο Επταπύργιο και σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης - είναι η άνανδρη εκδίκηση των Γερμανών για τις δολιοφθορές των αντιστασιακών μέσα στις πόλεις.

ΧαράΠοίημα:

, , Σε βλέπω πάλι Ελλάδα μου Πατρίδα μου χρυσή  , ' :να υψώνεσαι περήφανη γιατ είσαι πάντα εσύ   ,Σύ που το φως εσκόρπισες στον κάμπο πέρα ως πέρα  

.κι ήτανε μέρα Ελληνική του κόσμου η πρώτη μέρα  

,Πατρίδα μου μεγάλη   , πάλι σε βλέπω όρθια κι ατρόμητη και πάλι 

' , ,μαύρη είν η νύχτα στα βουνά στους βράχους πέφτει χιόνι   , .στα άγρια τα σκοτεινά οΈλλην ξεσπαθώνει  

' ,Χιόνια της Πίνδου γίνονται λευκά ρόδα τ Απρίλη   , κι ο Νικητής που πάει μπροστά στεφανωμένος με λουλούδια 

στο χέρι έχει το σπαθί του Διάκου και στα χείλη  .του Ρήγα τα τραγούδια  

' ' ,Το λέει τ αγέρι στα κλαριά και στο κλαρί τ αηδόνι   τα λέει κι ο αντίλαλος κάθε κορφής και λόγγου 

Ελληνοπούλες στα βουνά φορούν τη φλόγα ζώνη 

15

.καινούριες βόλτες ο χορός αρχίζει του Ζαλόγγου  

,Κι ο μαχητής που δίκοπο κρατεί σπαθί στο χέρι  " ' μ ιδρώτα βγάζει το ψωμί 

να ζήσει ξέρει με τιμή  .και να πεθάνει ξέρει

ΝίκηΌμως οι μεγάλες πόλεις δεν έχουν την αποκλειστικότητα στις θηριωδίες των Γερμανών. Τα ολοκαυτώματα στα Καλάβρυτα στην Κάνδανο και στο Δίστομο εξαφανίζουν τις περιοχές αυτές από το χάρτη. Στη Δράμα μια εξέγερση πνίγεται στο αίμα από τους Βουλγάρους. Η αντίσταση όμως του Ελληνικού λαού αντί να κάμπτεται, γιγαντώνεται.

ΘοδωρήςΠοίημα:

Της δάφνης ξανανθίσαν τα κλωνάρια  ,απάνω στις Ηπείρου τις πλαγιές  

,τα νέα να στολίσουν παλικάρια   ' που απ όλες της Ελλάδας τις μεριάς 

' , ' τραβούν μ ορμή με θάρρος και μ ελπίδα  .για να δοξάσουν τη γλυκιά πατρίδα  

Ο βάρβαρος εχθρός τώρα ας το μάθει  , .κι ας φύγει ντροπιασμένος ταπεινός   ,Ηδάφνη στην Ελλάδα δεν ξεράθει  

.της Λευτεριάς δε σβήστει ο αυγερινός   , Κρατεί η Ελλάδα κλώνο ελιάς μα ξέρει 

' να σπέρνει κεραυνούς με τ άλλο χέρι

ΕλένηΗ Γερμανία και οι σύμμαχοί της νικήθηκαν. Η ανθρωπότητα γλίτωσε τότε από το τρομακτικό όραμα της «Νέας Τάξης Πραγμάτων». Ο πόλεμος και η κατοχή άφησαν πίσω τους χιλιάδες νεκρών και μια χώρα κατεστραμμένη και διαιρεμένη. Σε άλλες χώρες, της απέναντι όχθης άφησε ακόμα πιο ανεξίτηλα σημάδια, εκείνα του πυρηνικού ολέθρου.

ΧάρηςΠοίημα

ΔΥΟΛΟΓΙΑΘΑΗΘΕΛΑΝΑΠΩ 

’ Δύο λόγια θα θελα να πω  σε σας που βρίσκεστε στο χώμα 

που στους πολέμους δώσατε 

16

, .τα νιάτα σας ψυχή και σώμα  

Με αίμα γράψατε εσείς  λεμπρές τουΈθνους μας σελίδες 

τη λευτερία χαρίσατε ’ .σ Έλληνες και Ελληνίδες  

Δεχτείτε το στεφάνι αυτό  που η γαλανόλευκη το δένει 

το χώμα που σας σκέπασε  .αιώνια ελαφρό να μένει

Τα παιδιά είναι πάντα οι τραγικές φιγούρες. Γι΄ αυτά, δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Παιδιά της κατοχής, παιδιά του Άουσβιτς, παιδιά της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, παιδιά ορφανά, παιδιά τρομοκρατημένα.Υπάρχουν όμως και σήμερα παιδιά του πολέμου. Υπάρχουν και σήμερα υποστηρικτές μιας ανάλογης Νέας Τάξης Πραγμάτων, με διαφορετικούς πρωταγωνιστές.

ΑγλαίαΗ Ελληνοπούλα

Είμαι μια Ελληνοπούλαπου σαν μια Σουλιωτοπούλααγαπώ με την καρδιά μουτην πατρίδα την γλυκιά μου.

Κι αν ο εχθρός μας έρθει πάλιμε σκοπό να την προσβάλειΟΧΙ!δε θα τον αφήσωκαι θα του φωνάξω πίσω.

ΦωτεινήΗ  Σημαία

Πάντα κι όπου σε αντικρίζωμε λαχτάρα σταματώκαι περήφανα δακρύζωταπεινά σε χαιρετώ

Δόξα αθάνατη στολίζεικάθε θεία σου πτυχή

17

και μαζί σου φτερουγίζειτης πατρίδας η ψυχή.

ΚατερίναΑθάνατη Ελλάδα

Αθάνατη Ελλάδα μαςστον κόσμο ξακουσμένη,μ’ όλες τις χάρες οι Θεοίσ’ έχουνε προικισμένη.

Γαλάζιος ειν’ ο ουρανός,γαλάζια η θάλασσά σου,γαλάζια κι η σημαία σου,το θείον έμβλημά σου.

Χαρείτε Ελληνόπουλα,Του Έθνους η ελπίδα.Χαρείτε, γιατί έχουμεΤρισένδοξη Πατρίδα.   

Γιάννης Είναι χρέος όλων μας να λέμε καθημερινά ένα μεγάλο ΟΧΙ στο ρατσισμό και το φασισμό, Νίκηένα μεγάλο ΟΧΙ στη Νέα Τάξη Πραγμάτων, και ένα μεγάλο ΟΧΙ στον ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ελένηκαι στην καταστροφή της κοινωνίας και της ανθρωπότητας. Για να βρουν κάποτε όλα τα παιδιά της γης ΕΝΑ ΤΟΠΟ ΧΩΡΙΣ ΠΟΛΕΜΟ.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ:

Ειρήνη, τ’ όνομά σου να γραφτείστους αιώνες των αιώνων, ειρήνη.Τ’ όνομά σου να γραφτεί στα κανόνια που σκουριάζουν, ειρήνη.

Ειρήνη, θέλουμε ειρήνη!

Ειρήνη, τα παιδιά σε αγαπούνοι μεγάλοι σε λατρεύουν, ειρήνη.Σαν θεός αληθινός πάντα στέλνεις την αγάπη ειρήνη, του πολέμου το θεριό

18

το χτυπάς και το σκοτώνεις, ειρήνη.

Ειρήνη, θέλουμε ειρήνη!

ΤΡΑΓΟΥΔΙ: ΤΩΝ ΕΧΘΡΩΝ ΤΑ ΦΟΥΣΑΤΑ

ων εχθρών τα φουσάτα περάσανσαν το Λίβα που καίει τα σπαρτάμε κανόνια τις πόλεις χαλάσανμας ανάψαν φωτιές στα χωριάΜα οι εχθροί μας πια τώρα σκορπίσανκαι ξανάρθε για μας λευτεριά, για να φτιάξουμε τα όσα γκρεμίσανας κοιτάξουμε τώρα μπροστά

Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνειδεν τη σκιάζει φοβέρα καμιάμόνο λίγο καιρό ξαποσταίνεικαι ξανά προς τη δόξα τραβά (τραβά, τραβά)και ξανά προς τη δόξα τραβά

Νέα δύναμη το έθνος θα πάρεισαν και πριν να βαδίσουμε εμπρόςκι ο καινούργιος στρατός με καμάριθα σταθεί των συνόρων φρουρόςΌλη ορθή μες στον ήλιο προβάλεικαι ψηλά το κεφάλι κρατείμια πατρίδα πολύ πιο μεγάλη, μια πατρίδα πολύ πιο τρανή

ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΕΟΡΤΗΣ: Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ

Σε γνωρίζω από την κόψητου σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψηπου με βία μετρά τη γη.

Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

Ευχαριστώ θερμά την κυρία Ελένη Παπαποστόλου για τα κείμενα που περιλαμβάνονται στο χρονικό.