Ο Μακεδονικός Αγώνας (μέρος 2ο) : Από ηην ίδρσζη ηων κομιηάηων

ζηο Ίλινηεν (1894-1903)

Ο λαόο Κύξηιινπ θαη Μεζόδηνπ ζην Ρέζελ ησλ Πξεζπώλ, όπνπ έγηλε ην πξώην ζπλέδξην ηεο ΔΜΔΟ ην 1894

Η ίδπςζη ηων Βοςλγαπικών Κομιηάηων

Ζ θαηάζηαζε ζηελ Μαθεδνλία ήηαλ ήδε έθξπζκε από ηελ ίδξπζε ηεο εμαξρίαο ην 1870. κσο, ε ίδξπζε ησλ βνπιγαξηθώλ θνκηηάησλ ηε δεθαεηία ηνπ 1890 ζα κεηαβάιιεη ξηδηθά ην ζθεληθό ππεξ ηεο βνπιγαξηθήο πξνπαγάλδαο. Γεκηνπξγήζεθαλ αξθεηέο βνπιγάξηθεο νξγαλώζεηο πνπ πξνζπαζνύζαλ λα νξγαλώζνπλ ηνλ επαλαζηαηηθό ηνπο αγώλα κε ηελ αγνξά θαη πξνκήζεηα όπισλ, ηελ εθπαίδεπζε ζε ππνηηζέκελεο ιέζρεο ζθνπνβνιήο, ηελ δηαμαγσγή ζπιιαιεηεξίσλ θαη εξάλσλ. Μηα θνξπθαία θίλεζε έγηλε ην 1893 κε ηελ ίδξπζε ησλ Βνπιγάξηθσλ Μαθεδνληθώλ-Αλδξηαλνπνιίηηθσλ Δπαλαζηαηηθώλ Δπηηξνπώλ (BMARC) από θύθινπο δαζθάισλ ηνπ Βνπιγάξηθνπ Γπκλαζίνπ Θεζζαινλίθεο. Ζ ίδηα νξγάλσζε ζπλεδξίαζε ην 1894 ζηε Ρέζλα (Ρέζελ) ησλ Πξεζπώλ, όπνπ δηακνξθώζεθε ε Κεληξηθή Δπηηξνπή (Central Κomitet) θαη νη βαζηθνί ζηόρνη ηεο νξγάλσζεο, ελώ σο έδξα νξίζηεθε ε όθηα. Δθ ηνπ Central Κomitet πξνήιζε θαη ε νλνκαζία εληξαιηζηέο, πνπ αλαθεξόηαλ ζπρλά ζε απηή ηελ νξγάλσζε. Σα κέιε ηεο επηηξνπήο ήηαλ νη Υ. Σαηάξηζεθ (πξόεδξνο), Ν. Γθξνύεθ, Γ. Νηέιηζεθ, Π. Πνπάξζσθ, Η. Υαηδεληθόισθ, Υ. Μπαηαληδίεθ θαη Α. Γεκεηξώθ, νη πεξηζζόηεξνη βνπιγαξνδηδάζθαινη ζηε Θεζζαινλίθε[1].

Ο Υ. Σαηάξηζεθ (1869-1952) πξώηνο πξόεδξνο ηεο θεληξηθήο Δπηηξνπήο ηεο ΔΜΔΟ

Ο βνπιγαξνδηδάζθαινο Ν. Γθξνύεθ (1871-1906) απνηέιεζε κηα από ηηο εγεηηθέο κνξθέο ηεο ΔΜΔΟ

Οηπξσηαξρηθνί ζηόρνη ηεο νξγάλσζεο ηέζεθαλ κε ζαθήλεηα ζε εθείλε ηε ζπλεδξίαζε από ην ζηόκα ηνπ πξνέδξνπ ηεο: ‘’πδεηήζακε γηα κεγάιν δηάζηεκα ζρεηηθά κε ην ζθνπό απηήο ηεο νξγάλσζεο θαη ηειηθά πξνζδηνξίζηεθε σο ε απηνλνκία ηεο Μαθεδνλίαο κε πξσηνβνπιία ηνπ βνπιγάξηθνπ ζηνηρείνπ. Γελ κπνξνύζακε λα δερηνύκε ηε ζέζε γηα άκεζε πξνζάξηεζε ζηε Βνπιγαξία επεηδή δηαπηζηώζακε όηη ζα ζπλαληνύζε κεγάιεο δπζθνιίεο ιόγσ ηεο αληίδξαζεο ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ θαη ησλ θηινδνμηώλ

ησλ γεηηνληθώλ κηθξώλ θξαηώλ θαη ηεο Σνπξθίαο. θεθηήθακε όηη κηα απηόλνκε Μαθεδνλία ζα κπνξνύζε λα ελσζεί επθνιόηεξα κε ηε Βνπιγαξία ζηε ζπλέρεηα θαη αλ έξζεη ην ρεηξόηεξν, ζα κπνξνύζε λα παίμεη θάπνην ξόιν σο ελνπνηεηηθόο ζύλδεζκνο κηαο Βαιθαληθήο Οκνζπνλδίαο. Ζ πεξηνρή ηεο Αλδξηαλνύπνιεο, όζν ζπκάκαη, δελ ζπκκεηείρε ζην πξόγξακκά καο θαη λνκίδσ ε ηδέα λα ηελ πξνζζέζνπκε ζηελ απηόλνκε Μαθεδνλία ήξζε αξγόηεξα.’’[2] Σν 1896 ε νξγάλσζε κεηνλνκάζηεθε ζε Μπζηηθή Μαθεδνληθή-Αλδξηαλνπνιίηηθε Δπαλαζηαηηθή Οξγάλσζε (SMARO) θαη ην 1905 ζε Δζσηεξηθή Μαθεδνληθή-Αλδξηαλνπνιίηηθε Δπαλαζηαηηθή Οξγάλσζε (IMARO). Μεηά ηελ πξνζπάζεηα πιήξνπο απνζύλδεζεο ηεο νξγάλσζεο κε ηε Βνπιγαξία θαη ηνληζκνύ ηνπ ‘’καθεδνληθνύ’’ ζηνηρείνπ απν γηνπγθνζιάβνπο ηζηνξηθνύο κεηνλνκάζηεθε ην 1920 ζε ΔΜΔΟ, δειαδή Δζσηεξηθή Μαθεδνληθή Δπαλαζηαηηθή Οξγάλσζε (IMRO), όλνκα πνπ επηθξαηεί έσο ζήκεξα[3]. H EMEO ινηπόλ θήξπηηε θνηλή δξάζε ησλ ρξηζηηαλώλ αλεμαξηήησο εζληθόηεηαο θαη γιώζζαο ελαληίνλ ησλ Οζσκαλώλ, κε ζηόρν λα πξνζειθύζεη ηνπο Έιιελεο, ηνπο ξνπκαλίδνληεο Βιάρνπο θαη ηνπο Αιβαλνύο ρξηζηηαλνύο ηεο Μαθεδνλίαο. ηελ πνξεία απνδείρζεθε πσο νη δξάζεηο ηεο ζηξεθόηαλ πξσηίζησο ελαληίνλ ησλ ειιεληθώλ πιεζπζκώλ θαη θαηά δεύηεξν ιόγo ελαληίνλ ησλ Σνύξθσλ.

Οη εγέηεο ηνπ Verhov Komitet ζηα 1900. Πξόεδξνο ν Μ. αξάθσθ (1872-1907) πνπ

αξγόηεξα κεηαπήδεζε ζηελ ΔΜΔΟ

Σν 1895 έιαβε ρώξα ζπλέδξην ζηε όθηα, όπνπ επηρεηξήζεθε ε απαγσγή όισλ ησλ νξγαλώζεσλ ππν ηελ Αλώηαηε Μαθεδνληθή-Αλδξηαλνπνιίηηθε Δπηηξνπε (SMAC) κε εγέηεο ηνπο Σ. Κηηάληζεθ, Μηραήινθζθη θαη αξγόηεξα ηνπο Β. αξάθσθ θαη Η. Σζόληζεθ. Δθ ηνπ Verhov Komitet (= Αλώηαηε Δπηηξνπή) επηθξάηεζε ε νλνκαζία Βεξρνβηζηέο γηα ηνπο νπαδνύο απηήο ηεο νξγάλσζεο. Απηή ζηόρεπε ζηελ άκεζε πξνζάξηεζε ηεο Μαθεδνλίαο ζηε Βνπιγαξία θαη όρη ηελ απηνλόκεζή ηεο. Δπηδίσθε ηελ εμάξηεζε όισλ ησλ βνπιγάξηθσλ επαλαζηαηηθώλ νξγαλώζεσλ από ηε όθηα, γεγνλόο πνπ δεκηνύξγεζε θάπνηεο ηξηβέο κε ηελ ΔΜΔΟ. Ζ δηαθνξά ησλ Βεξρνβηζηώλ θαη ησλ εληξαιηζηώλ αθνξά πξνζσπηθέο θηινδνμίεο θαη είλαη επνπζηώδεο, θαζώο ν ζηόρνο θαη ησλ δύν ήηαλ ε ηειηθή πξνζάξηεζε ηεο Μαθεδνλίαο ζηε Βνπιγαξία. Ζ κεηαπνιεκηθή γηνπγθνζιάβηθε ηζηνξηνγξαθία, εθκεηαιιεπόκελε

απηέο ηηο πξνζσπηθέο έξηδεο, πξνζπαζεί απεγλσζκέλα έσο ζήκεξα λα παξεξκελεύζεη ηε δξάζε ηεο ΔMEO σο εζληθό καθεδνληθό θίλεκα, πξάγκα πνπ απνηειεί κηα από ηηο κεγαιύηεξεο παγθόζκηεο ηζηνξηνγξαθηθέο απάηεο. Οη ηδξπηέο ηεο ΔΜΔΟ ήηαλ βνύιγαξνη δάζθαινη, θνκηζηέο ηεο βνπιγάξηθεο παηδείαο θαη θνπιηνύξαο θαη ην πξνπαγαλδηζηηθό ζύλζεκά ηνπο ‘’ Ζ Μαθεδνλία ζηνπο Μαθεδόλεο’’ δελ απνηειεί θάηη πεξηζζόηεξν από κηα πξνζπάζεηα πξνζέιθπζεο ησλ εληόπησλ θαηνίθσλ ηεο Μαθεδνλίαο ζηελ νξγάλσζε θαη πξνζεηαηξηζκνύ ησλ Γπηηθώλ Γπλάκεσλ πνπ πξνθαλώο δελ ήζειαλ κηα κεγάιε Βνπιγαξία ζηα Βαιθάληα, όξγαλν ηεο ξώζηθεο πνιηηηθήο. Σν 1900 εμ’ άιινπ ππνγξάθεθε κεηαμύ ηνπ Νηέιηζεθ θαη ηνπ αξάθσθ πξσηόθνιιν, όπνπ πξέβιεπε ηελ έληαμε βνύιγαξσλ αμησκαηηθώλ ζηνπο θόιπνπο ηεο ΔΜΔΟ θαη ηελ αιιεινβνήζεηα.

Πνιπάξηζκε βνπιγαξηθή ηζέηα. Από ην 1895 ηέηνηεο νκάδεο μερύλνληαη ζηε Μαθεδνλία

ηξνκνθξαηώληαο ηνπο γεγελείο

Δπίζεο, ην 1895 εθδειώλεηαη κηα επηδξνκή 600 πεξίπνπ βνπιγάξσλ βαξρνβηζηώλ πξνο ηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία ππό ηνλ αξάθσθ. Αλ εμαηξέζεη θαλείο ηηο νιηγνήκεξεο θαηαιήςεηο ηνπ Μειελίθνπ θαη ηξηγύξσ πεξηνρώλ, ην θίλεκα απέηπρε παηαγσδώο. Ζ ζπλεξγαζία βεξρνβηζηώλ θαη ΔΜΔΟ ζπλερίζηεθε κε ηελ παξνρή ζηε δεύηεξε 4000 ηνπθεθηώλ ηνπ βνπιγαξηθνύ ζηξαηνύ. Ζ πξνζπάζεηα εμεύξεζεο ρξεκάησλ νδήγεζε πνιιέο θνξέο ζε ιεζηείεο ή εθβηαζκνύο ληόπησλ ειιήλσλ, αθόκε θαη ηελ απαγσγή μέλσλ απεζηαικέλσλ κε ζηόρν ηελ πιεξσκή ιύηξσλ[4]. Αθόκε, ε απνζηνιή δαζθάισλ θαη ε ίδξπζε βνπιγάξηθσλ ζρνιείσλ παίξλεη απηή ηελ πεξίνδν κεγάιεο δηαζηάζεηο, ππν ηελ κέξηκλα ηεο βνπιγαξηθήο θπβέξλεζεο ηνπ ηνΐισθ, ησλ θνκηηάησλ θαη ησλ λενδηνξηζζέλησλ βνύιγαξσλ επηζθόπσλ ηεο Μαθεδνλίαο. Οη ηνπξθηθέο αληηδξάζεηο πεξηνξηδόηαλ ζηε ζπγθξόηεζε εμεηαζηηθώλ επηηξνπώλ κε κεδακηλό απνηέιεζκα θαη ηελ ζύιιεςε νξηζκέλσλ επαλαζηαηώλ γηα κηθξό ρξνληθό δηάζηεκα[5]. Σν 1897 ε θαηάζηαζε μέθπγε από θάζε έιεγρν, θαζώο βνπιγάξηθεο αληάξηηθεο κνλάδεο μερύζεθαλ ζε όιε ηε Μαθεδνλία, ζηξεθόκελεο απέλαληη ζηνπο νζσκαλνύο κπέεδεο θαη ηνπο ειιεληθνύο πιεζπζκνύο. Ζ ηξαγηθόηεξε πεξίνδνο γηα ηνπ έιιελεο Μαθεδόλεο είλαη αλακθηζβήηεηα απηή κεηαμύ 1897 θαη 1904.

Η δπάζη ηων Κομιηάηων ζηην Καζηοπιά

Ο βνπιγαξνδηδάζθαινο Λ. Πνπηξάτθσθ (1878-1903) απνηέιεζε έλαλ από ηνπο πξώηνπο βνεβόδεο

πνπ μεθίλεζαλ ηελ βνπιγάξηθε έλνπιε πξνπαγάλδα ζηελ Καζηνξηά. ην Ίιηληελ είρε

νξηζζεί σο γεληθόο αξρεγόο ζηελ πεξηνρή Καζηνξηάο-Φιώξηλαο

Ζ ύπαξμε ιηγνζηώλ εμαξρηθώλ ζηελ Καζηνξηά αλάγεηαη ζην 1870, όπνπ πξσηεξγάηεο ηεο βνπιγαξηθήο εθπαηδεπηηθήο θίλεζεο είλαη νη ηεξσκέλνη Σ. Πόπνθζθη (παπα-Σέξπνο), κνλαρόο Γεξάζηκνο (Σξάτηζεθ), Γ. Μπατληώθ θαη Ε. Καξαηαλάζσθ, όινη δάζθαινη ζηα ιηγνζηά βνπιγάξηθα ζρνιεία ηεο Καζηνξηάο[6]. Σν 1895 κπείηαη ζηελ ΔΜΔΟ ν Λ. Πνπηξάτθσθ από ην Γεληξνρώξη σο θνηηεηήο ζην Βνπιγάξηθν Γπκλάζην Θεζ/λίθεο θαη μεθηλά πξνεξγαζίεο ζηελ πεξηνρή ήδε από ην 1896. Ζ εμάπισζε όκσο ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά έγηλε ην 1898 κε πξώην ππέπζπλν γηα ηξία ρξόληα ηνλ Πάβει Υξεζηώθ (1874-1922), δηεπζπληή ηνπ βνπιγάξηθνπ Ζκηγπκλαζίνπ Καζηνξηάο. Μαδί κε ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ Λ. Πνπηξάτθσθ, Κ. ηέθνβα, Λ. Μνζθώθ θαη Μ. Νηθόισθ-Ρνδώθ αλαιακβάλνπλ ηε ζύζηαζε ηζεηώλ, δειαδή αληάξηηθσλ νκάδσλ έλνπισλ Κνκηηαηδήδσλ. Σν πξώην δηάζηεκα ζπνπδαίν ξόιν ζηελ πξνζέιθπζε λέσλ κειώλ δηαδξακάηηζε ν Γ. Ηβάλσθ (Μάξθν Λεξίλζθη), πνπ έδξαζε θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηεο Φιώξηλαο. Αξρηθά, νη δξάζεηο ησλ εμαξρηθώλ ζπλαληνύζαλ παληνύ εκπόδηα, όπσο ήηαλ εμάιινπ θπζηθό κηαο θαη ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ ληόπησλ είρε ειιεληθή ζπλείδεζε. πσο παξαδέρεηαη θαη ν κεηέπεηηα αξρηθνκηηαηδήο Π. Κιηάζεθ ζηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ νη εμαξρηθνί είραλ ππνινγίζηκε δύλακε κόλν ζηα ρσξηά Γεληξνρώξη θαη Βέξγα[7]. Σν 1899 ν Λ. Πνπηξάτθσθ θπιαθίδεηαη γηα ηνλ θόλν δύν Οζσκαλώλ θαη απνθπιαθίδεηαη ην 1901. Ζ πξώηε ηζέηα πνπ δεκηνπξγείηαη είλαη απηή ηνπ βνεβόδα Α. Πεηξώθ από ην ηδεξνρώξη, πνπ ζηξάθεθε αξρηθά θαηά ησλ ηνύξθσλ κπέεδσλ, όπσο νη Ατξεληίλ θαη Ννπξεληίλ Μπέεδεο από ηελ Αγία Κπξηαθή (1901). Ζ δηαξξνή νξηζκέλσλ πιεξνθνξηώλ γη’ απηέο ηηο δνινθνλίεο νδεγνύλ ζηε θπιάθηζε ησλ Π. Υξεζηώθ θαη Κ. ηέθνβα[8]. Νσξίηεξα, νη εγέηεο ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά πξνζπάζεζαλ λα πξνζεηαηξηζηνύλ ηνλ θαπεηάλ Κώηηα, πνπ δξνύζε ήδε απηόλνκα κε ηελ νκάδα ηνπ ζηα Κνξέζηεηα από ην 1897. Σνπ δήηεζαλ λα ζπλδξάκεη ηνλ αγώλα ηνπο ελάληηα ζηνπο Σνύξθνπο θαη εθείλνο δέρζεθε. Σα πξώηα δύν ρξόληα

όλησο ν Κώηηαο ζπλεξγάζηεθε κε ηνπο θνκηηαηδήδεο ζε κεξηθέο δνινθνλίεο ηνύξθσλ κπέεδσλ, όκσο πνηέ δελ εληάρζεθε πιήξσο ζηηο βνπιγάξηθεο νξγαλώζεηο. πλέρηδε λα δξά απηόλνκα, ελώ αληηδξνύζε ζηηο ζθαγέο ειιήλσλ πξνθξίησλ θαη ηεξέσλ, θαη απηό θπζηθά ελόριεζε ηα κέιε ηεο ΔΜΔΟ. Οη Βνύιγαξνη θνβόληνπζαλ ηε δύλακή ηνπ θαη πξνζπάζεζαλ λα ηνλ ζθνηώζνπλ αιιεπάιιειεο θνξέο κε ύπνπιν ηξόπν, ζηήλνληάο ηνπ ελέδξεο. Αξρηθά ν βνεβόδαο Σάλε Γθνξάλσθ, έπεηηα ν Κιηάζεθ θαη αξγόηεξα ν Σζαθαιάξσθ[9] [10].

Ο Μήηξν Βιάρνο (1873-1907) ήηαλ έλαο από ηνπο πην αηκνζηαγείο θνκηηαηδήδεο ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο, δξώληαο θπξίσο ζηα Κνξέζηεηα. πλεξγάζηεθε

αξρηθά κε ηνλ Κώηηα, ζθνηώλνληαο αξθεηνύο κπέεδεο. Αξγόηεξα επζύλεηαη γηα ηηο

δνινθνλίεο δεθάδσλ ειιήλσλ ακάρσλ παηξηαξρηθώλ

Ο Β. Σζαθαιάξσθ (1874-1913) αλακθηζβήηεηα απνηειεί ηνλ ηζύλσλ λνπ

θαη ηνλ κπξνζηάξε αξρηθνκηηαηδή ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά. Φέξεη ζαθώο

ην κεγαιύηεξν κεξίδην επζύλεο γηα ηα εγθιήκαηα θαηά ησλ Διιήλσλ

Σν ζώκα ηνπ Μήηξνπ Βιάρνπ ζηα Κνξέζηεηα. Κάησ αξηζηεξά δηαθξίλεηαη μαπισκέλνο ν ίδηνο

Πξναλαθέξζεθε όηη ν βνπιγαξηθόο ζηξαηόο εθνδίαζε ηελ ΔΜΔΟ αξρηθά κε 4000 όπια, όκσο ην πξόβιεκα εθνδηαζκνύ ζπλέρηζε λα ππάξρεη. Έηζη, ζηάιζεθε θξπθά ην 1900 ζηελ ειεύζεξε Διιάδα ν Μ. Ρνδώθ θαη αξγόηεξα ν Β. Σζαθαιάξσθ κε ζθνπό λα πξνκεζεπηνύλ όπια. Ο πξώηνο απέηπρε, αιιά ν δεύηεξνο γλσξίδνληαο θαιά ειιεληθά θαη κε ηε ζπλδξνκή ησλ Α. Κεξζάθσθ θαη Λ. Κηζειίληζεθ θαηάθεξε λα πξνκεζεπηεί αξθεηά όπια από ηελ εηαηξεία Μαιηζηληώηε[11]. Αθόκε, ηα θνκηηάηα πξνκεζεύνληαλ όπια από ηελ Αιβαλία. ΄απηό ην ζεκείν, πξέπεη λα γίλεη αληηιεπηή ε ηξνκεξή αλνξγάλσζε θαη αλππνιεςία πνπ είρε πεξηπέζεη ην Διιεληθό Κξάηνο, εηδηθά κεηά ηνλ πόιεκν ηνπ 1897, θαη ε ηξαγηθή εηξσλία ηεο ππόζεζεο, ην όηη δειαδή πνιιά από ηα όπια πνπ ζθόησλαλ ηνπο Έιιελεο ηεο Μαθεδνλίαο πξνέξρνληαλ από ίδηα ηελ Διιάδα. Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1901 αλαθαιύθζεθε από ηηο νζσκαληθέο αξρέο ην ιαζξεκπόξην όπισλ κεηά από πξνδνζία εθ ησλ έζσ ηνπ Ηβάληζν Μπνπδώθ θαη αθνινύζεζαλ εθηεηακέλεο ζπιιήςεηο (πεξίπνπ 100) ησλ κειώλ ηεο ΔΜΔΟ, θπξίσο από ηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο. ια ζρεδόλ ηα εγεηηθά κέιε ηνπ Κνκηηάηνπ ηεο Καζηνξηάο θπιαθίζηεθαλ θαη νη δξάζεηο ηνπο αλαζηάιζεθαλ ζεκαληηθά γηα έλα κηθξό ρξνληθό δηάζηεκα[12]. ηηο αξρέο ηνπ 1902 ν Γ. Νηέιηζεθ θαηαθζάλεη ζηελ πεξηνρή θαη πξνζπαζεί λα αλαδηνξγαλώζεη ηα βνπιγάξηθα αληάξηηθα ζώκαηα, ελώ νξίδεηαη σο επηθεθαιήο ν Η. Πνπώθ πνπ ζηάιζεθε από ηε Βνπιγαξία. Ζ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο ρσξίδεηαη ζε πεξηθέξεηεο, όπνπ ζα δξα ν θάζε αξρεγόο κε ηελ ηζέηα ηνπ. Έηζη, αλαζαξξύλνληαη νη θνκηηαδήδεο, επαλεκθαλίδνληαη παιηέο θαη δεκηνπξγνύληαη λέεο νκάδεο. Ο Μήηξν Βιάρνο[13] ζπλερίδεη λα δξά ζηα Κνξέζηεηα, νη Λ. Πνπηξάτθσθ[14], Β. Σζαθαιάξσθ[15], Π. Κιηάζεθ[16], Α. Κεξζάθσθ[17], Υ. ηιηάλσθ[18], Λ. Μνζθώθ[19] ζην Σξηθιάξην (πεξηνρέο Κξπζηαιινπεγήο - Ηεξνπεγήο – Γεληξνρσξίνπ), ν Ν. Αληξέεθ[20] ζην Βαξηθό, ν αμησκαηηθόο ηνπ βνπιγάξηθνπ ζηξαηνύ Γ. Παπάληζεθ[21] ζηα Κνξέζηεηα θαη κεηά ζε πεξηνρέο ηεο Φιώξηλαο, ν Η. Πνπώθ[22] ζηε Λεύθε, ν Κ. ηέθνβα[23] ζηελ πεξηνρή γύξσ από ηε Βαζηιεηάδα, ν Ν. Νηνκπξνιίηζθη[24] ζην Νεζηόξην,

νη Γ. Υξεζηώθ[25] θαη Κ. Είθθσθ (Κσλζηάλησθ)[26] ζηα Καζηαλνρώξηα θαη άιινη.

Ο Α. Γηαγθώθ (1857-1906) ήηαλ βεξρνβηζηήο θαη ζπληαγκαηάξρεο ηνπ βνπιγάξηθνπ ζηξαηνύ πνπ έδξαζε γηα ιίγν ην 1902 ζηελ Καζηνξηά.

Αξγόηεξα πνιέκεζε ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία

Σνλ Φεβξνύξην ηνπ 1902 απνθαιύπηεηαη πάιη έλα θύθισκα ιαζξεκπνξίαο όπισλ θαη θπιαθίδνληαη νξηζκέλνη βνεβόδεο από ηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο. Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1902 θαηαθζάλεη ζηελ Καζηνξηά ν βεξρνβηζηήο ζπληαγκαηάξρεο ηνπ βνπιγαξηθνύ ζηξαηνύ Α. Γηαγθώθ[27]. Οη Βεξρνβηζηέο ήδε είραλ εηζβάιιεη ζηελ Αλαη. Μαθεδνλία θαη αλεζπρνύζαλ γηα ηελ νιηγσξία πνπ έδεημαλ νη εληξαιηζηέο ζηελ Γπη. Μαθεδνλία θαη ηελ ηάζε κεξηθήο αλεμαξηεηνπνίεζήο ηνπο. πλαληήζεθε κε ηνπο εγέηεο ηεο ΔΜΔΟ ζηελ πεξηνρή, αξρηθά ζηελ Ομπά θαη κεηά ζην ηδεξνρώξη, αιιά ε ζπκθσλία δελ επηηεύρζεθε θαζώο νη ηνπηθνί βνεβόδεο ζακπνηάξηδαλ ην έξγν ηνπ. Οη κόλεο ελέξγεηέο ηνπ ζηελ πεξηνρή είλαη θάπνηεο κηθξέο κάρεο κε ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό γύξσ από ηελ Βέξγα[28]. Μέρξη ην ηέινο ηνπ 1902 νη Οζσκαλνί θξαηνύζαλ κηα ζρεηηθά ζθιεξή ζηάζε απέλαληη ζηνπο θνκηηαηδήδεο ιόγσ ηεο δνινθνλίαο αξθεηώλ κπέεδσλ. Καηά δηαζηήκαηα θπιαθίζηεθαλ δηάθνξνη βνύιγαξνη αληάξηεο, ελώ πνιινί ζθνηώζεθαλ ή απηνθηόλεζαλ θαηά ηηο ζπκπινθέο κε ηνπξθηθά ζώκαηα. Ζ θαηάζηαζε άιιαμε πνιύ ζηηο αξρέο ηνπ 1903, νπόηε δώζεθε γεληθή ακλεζηία θαη κεηώζεθαλ νη ηνύξθηθεο πεξηπνιίεο. Έηζη, νη θνκηηαηδήδεο άδξαμαλ ηελ επθαηξία λα νξγαλώζνπλ θαιύηεξα ηελ ηειηθή επαλάζηαζή ηνπο, πνπ εθδειώζεθε ηνλ Ηνύιην ηνπ 1903 (Ίιηληελ). πσο γίλεηαη αληηιεπηό, όινη ζρεδόλ νη θνκηηαηδήδεο νπιαξρεγνί ηεο Καζηνξηάο ζπνύδαζαλ ζε βνπιγάξηθα ζρνιεία θαη πνιινί εξγαδόηαλ σο βνπιγαξνδηδάζθαινη. Άιινη θαηάγνληαλ από νηθηζκνύο ηεο πεξηνρήο, ελώ άιινη ζηάιζεθαλ εληεηαικέλνη από ηε Βνπιγαξία, σο αμησκαηηθνί ηνπ βνπιγαξηθνύ ζηξαηνύ. Οη ίδηνη ζεσξνύζαλ ηνπο εαπηνύο ηνπο Βνύιγαξνπο θαη

ζε θαλέλα από ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπο δελ γίλεηαη κλεία κε ηνλ πξνζδηνξηζκό ‘’εζληθά Μαθεδόλεο’’, παξά κόλν σο ηόπνο θαηαγσγήο. Πνιεκνύζαλ γηα ηνλ εθβνπιγαξηζκό ηεο Μαθεδνλίαο θαη όρη ηελ απειεπζέξσζε θάπνηνπ άιινπ ‘’καθεδνληθνύ έζλνπο’’. Ζ δήζελ επαλάζηαζε ‘’εζληθά Μαθεδόλσλ’’ πξνζηέζεθε πνιύ αξγόηεξα κέζσ ησλ πνιπάξηζκσλ κεηαπνιεκηθώλ ζπγγξακκάησλ ηεο γηνπγθνζιάβηθεο ηζηνξηνγξαθίαο θαη ηελ πξνζπάζεηα απαγθίζηξσζεο ησλ θαηνίθσλ ζηα θόπηα κε ηνπο Βνύιγαξνπο. Σν γεγνλόο όηη κέρξη ην 1945 θαη ηελ παξαίηεζε ηεο Βνπιγαξίαο από ηελ Μαθεδνλία όινη νη παξαπάλσ ζεσξνύληαλ εζληθνί ήξσεο ζηε όθηα, ηα απνζαθελίδεη όια. Ζ δξάζε ινηπόλ ησλ νπιαξρεγώλ ηνπ Κνκηηάηνπ πεξηιάκβαλε αξρηθά δνινθνλίεο κε ελέδξα ηνύξθσλ κπέεδσλ πνπ θαηαδπλάζηεπαλ ηελ πεξηνρή. παληόηεξα εξρόηαλ ζε θαηά κέησπν επίζεζε κε ηνύξθηθα κεκνλσκέλα απνζπάζκαηα γηαηί έηζη δερόηαλ κεγάιεο απώιεηεο. κσο, από πνιύ λσξίο θάλεθαλ νη ζηόρνη ησλ θνκηηαηδήδσλ, πνπ πεξηιάκβαλαλ όρη κόλν ηε δίσμε ησλ Σνύξθσλ αιιά θαη ηελ εμόλησζε ή ηνπιάρηζηνλ ηνλ αθειιεληζκό ησλ ειιεληθώλ πιεζπζκώλ. Γεθάδεο είλαη ηα ζύκαηα ησλ ειιήλσλ παηξηαξρηθώλ ην δηάζηεκα από ην 1899 έσο ην 1904, πξηλ αθόκε εθδεισζεί ε αλνηρηή έλνπιε αληηπαξάζεζε Διιήλσλ - Βνπιγάξσλ. Ο ηξόπνο δξάζεο ζε θάζε νηθηζκό ήηαλ ζρεδόλ παλνκνηόηππνο. Δθκεηαιιεπόκελνη ηελ ζιαβόθσλε γιώζζα αξθεηώλ γεγελώλ, δξνύζαλ απνθιεηζηηθά ζε νξεηλά ρσξηά πνπ νκηινύληαλ ην ηδίσκα απηό. Αξρηθά, δνινθνλνύζαλ ηνπο έιιελεο (ή γξεθνκάλνπο όπσο ηνπο νλόκαδαλ) πξόθξηηνπο, ηεξείο θαη δαζθάινπο ηνπ ρσξηνύ θαη νπνηνδήπνηε άιιν ζεκαίλνλ πξόζσπν πνπ ζα κπνξνύζε λα πξνβάιιεη αληίζηαζε. Έπεηηα, ζπγθέληξσλαλ ηνπο ρσξηθνύο ζηελ εθθιεζία (ζπλήζσο βξάδπ γηα λα απνθύγνπλ ηα ηνύξθηθα απνζπάζκαηα) θαη ηνπο εμαλάγθαδαλ λα ππνγξάςνπλ δήισζε πξνζρώξεζεο ζηελ Δμαξρία[29].

Ο βνπιγαξνδηδάζθαινο θαη αξρηθνκηηαηδήο Π. Κιηάζεθ (1882-1907) ήηαλ από ηα εγεηηθά ζηειέρε ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά. Καηά ην

Ίιηληελ ζπγθξόηεζε έλα πνιύ κεγάιν ζώκα καδί κε ηνλ Σζαθαιάξσθ.

Σέινο, όξηδαλ ππεύζπλε επηηξνπή πνπ ζα επέβιεπε ηε ζηάζε ησλ ρσξηθώλ θαη ζα εηδνπνηνύζε ηηο ηζέηεο ζε πεξίπησζε κεηαζηξνθήο. Οη εθβηαζκνί, νη

βηαηνπξαγίεο θαη ε απεηιή ησλ όπισλ αλάγθαζαλ αξθεηά νξεηλά ρσξηά λα απνδερηνύλ ηνπο όξνπο ηνπο. Γεγνλόο πάλησο είλαη όηη ζηελ εμάπισζε ηεο Δμαξρίαο ζπλεηέιεζαλ θαη άιινη παξάγνληεο όπσο ε δσξνδνθία ηνύξθσλ αμησκαηνύρσλ, ε βαξηά θνξνινγία από ηηο παηξηαξρηθέο κεηξνπόιεηο θαη ε παληειήο απνπζία ειιεληθώλ έλνπισλ ζσκάησλ, πνπ ζα κπνξνύζαλ λα αλαραηηίζνπλ ηηο ελέξγεηεο απηέο. Μ΄απηό ηνλ ηξόπν πξνζρώξεζαλ ζηελ Δμαξρία (ζηελ νπζία βξηζθόηαλ ππν θαηνρή ησλ βνπιγάξσλ αληαξηώλ) από ην 1902 έσο ην 1904 πνιινί νηθηζκνί, ελώ ζπρλό είλαη ην θαηλόκελν επαλαπξνζρώξεζεο ζην Παηξηαξρείν, θπξίσο κεηά ηελ απνηπρεκέλε Δπαλάζηαζε ηνπ Ίιηληελ. Φπζηθά, ππήξρε θηινβνπιγάξηθε κεξίδα ζρεδόλ ζε θάζε ρσξηό ηνπ Βηηζίνπ θαη ησλ Κνξεζηείσλ (θαη ζε ιηγνζηά Καζηαλνρώξηα), αιιά ηα ακηγή εμαξρηθά ρσξηά ήηαλ ειάρηζηα. Ζ παλίζρπξε βνπιγάξηθε πξνπαγάλδα πξνζπάζεζε λα δεκηνπξγήζεη ηελ εληύπσζε ζηηο Μεγάιεο Γπλάκεηο αιιά θαη ζηνπο γεγελείο όηη νη Βνύιγαξνη απνηεινύλ ηελ κεγάιε πιεηνςεθία, πξάγκα πνπ επ’ νπδελί ηξόπν ίζρπζε πνηέ. Απηό απνδείρζεθε πεξίηξαλα όηαλ ελεξγνπνηήζεθαλ ηα ειιεληθά αληάξηηθα ζώκαηα κεηά ην 1904 θαη ε ηξνκνθξαηία ησλ θνκηηαηδήδσλ θαηαπνιεκήζεθε.

Ο Γεπμανόρ Καπαβαγγέληρ και ηα ππώηα ελληνικά ζώμαηα

Ο Μεηξνπνιίηεο Καζηνξηάο Γεξκαλόο Καξαβαγγέιεο (1866-1935) πξνζέθεξε ηα κέγηζηα ζηελ πξνζηαζία ησλ ειιεληθώλ πιεζπζκώλ ηεο πεξηνρήο από ηνπο θνκηηαηδήδεο. Οξγάλσζε θαη ζπληόληζε ηνλ αγώλα

ην δηάζηεκα 1900-1907

ην κεηαίρκην 19νπ θαη 20νπ αη. ε δηακνξθώκελε θαηάζηαζε ζηε Μαθεδνλία ήηαλ εμαηξεηηθά ερζξηθή γηα ηνπο ειιεληθνύο πιεζπζκνύο. Ο Παηξηάξρεο Κσλζηαληίλνο Δ’ (1833-1914) αλέιαβε λα αληηθαηαζηήζεη αξθεηνύο αδξαλείο, αλίθαλνπο ή αθόκε θαη θηινβνύιγαξνπο ηεξάξρεο κε λένπο θαη δξαζηήξηνπο,

πνπ ζα ήηαλ ζε ζέζε λα αληηκεησπίζνπλ απνηειεζκαηηθόηεξα ηελ βνπιγαξηθή ιαίιαπα. Μεηαμύ απηώλ δηνξίζηεθαλ ην 1900 ν Υξπζόζηνκνο Καιαθάηεο (1867-1922) ζηελ Γξάκα (κεηέπεηηα Μεηξνπνιίηεο κύξλεο θαη εζλνκάξηπξαο ζηε Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή) θαη ν Γεξκαλόο Καξαβαγγέιεο[30] (1866-1935) ζηελ Καζηνξηά. Ο Καξαβαγγέιεο ζηα επηά θξίζηκα ρξόληα ηεο ζεηείαο ηνπ ζηελ πεξηνρή απνηέιεζε ηνλ πξσηαξρηθό θαη ηνλ βαζηθόηεξν παξάγνληα ηεο ειιεληθήο επαγξύπλεζεο, πνπ εγθαηλίαζε θαη νξγάλσζε ηνλ έλνπιν αγώλα. Ο ίδηνο αξρηθά δελ επηζπκνύζε απηή ηε ζέζε, ελώ ε ηξαγηθή απνπζία βνήζεηαο από ην Παηξηαξρείν θαη ην Διιεληθό Κξάηνο ηνλ νδήγεζαλ λα ππνβάιιεη επαλεηιιεκέλα ηελ παξαίηεζή ηνπ, ε νπνία δελ γηλόηαλ δεθηή. Αμίδεη λα παξαηεζεί κέζα από ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξήθε ηελ Καζηνξηά κε ηελ έιεπζή ηνπ: ‘’ Όηαλ έθηαζα εθεί, βξήθα ηνλ ηόπν ζε άζιηα θαηάζηαζε. Ο πόιεκνο ηνπ 97 ήηαλ αθόκα πξόζθαηνο. Οη Σνύξθνη από κίζνο γηα ηελ Διιάδα ππεζηήξηδαλ ηαο εμαξρηθάο αμηώζεηο, νη Βνύιγαξνη επσθεινύλην ηεο ςπρνινγηθήο θαηάζηάζεσο θαη ήηαλ θύξηνη ηνπ ηόπνπ. Οη βιέςεηο ηνπ Βνπιγαξηθνύ Κνκηηάηνπ έθηαλαλ σο ηνλ Αιηάθκνλα θαη ηα Καζηαλνρώξηα, θαη γη΄απηό ην ζηξαηόπεδν ησλ ζπκκνξηώλ ζηήζεθε ζηα Κνξέζηεηα ηεο Καζηνξηάο, γηα λ’ απνδείμνπλ κηα κέξα ζηελ επξσπατθή δηπισκαηία όηη ζηελ Καζηνξηά έπξεπε λα ραξαρζνύλ ηα ζύλνξα ηεο Μεγάιεο Βνπιγαξίαο. ηελ αξρή ζπγθξνηήζεθαλ εθεί δύν ζπκκνξίεο , ε κία ππό ηνλ Πεηξώθ από ην ηζηέβν γηα ηα Κνξέζηεηα, ε άιιε ππό ηνλ Μαξθώθ από ην ρσξηό Παηέιη γηα ηελ πεξηθέξεηα Φισξίλεο. Σα πξώηα αηκαηεξά θξνύζκαηα παξνπζηάζηεθαλ ζηελ Δπαξρία Καζηνξηάο. Σν Βνπιγαξηθό Κνκηηάην εθηειώληαο ην αλζειιεληθό ηνπ ζρέδην άξρηζε λα ξίρλεη ηνλ έλα ππό ηνλ άιιν ηνπο ζηύινπο ησλ ειιεληθώλ θνηλνηήησλ, γηα λα εκπλεύζεη ηνλ παληθό θαη λα ππνηάμεη ηνλ πιεζπζκό ζηε βνπιγαξηθή Δμαξρία. Σν ειιεληθό αίκα άξρηζε λα βάθεη ηε γε ηεο Μαθεδνλίαο. Σα ζιαβόθσλα ρσξηά κπξνο ζην ηξαγηθό δίιεκκα «Δμαξρία ή ζάλαηνο» απνζθηξηνύζαλ ζηελ Δμαξρία, θαη κάιηζηα θαζώο κε ηνλ θαηξό επιεζύλνλην θη νη ζπκκνξίεο κε ηελ εκθάληζη λέσλ νπιαξρεγώλ, όπσο ν Σζαθαιάξσθ από ην καξδέζη, ν Κόιεο από ηε Μόθξαηλα, ν Κώηαο από ηε Ρνύιηα, ν Μήηξνο Βιάρνο από ην Κνλνκπιάηη, ν Κσλζηάλησθ από ηα Καζηαλνρώξηα, ν Καξζάθσθ από ην Κνζηελέηζη, ν Γθέιεθ από ηελ Σύξζηα, άιινο Κόιεο από ηε Νηνκπξόιηηζα, ν Νηθόιαο από ην Κνλνκπιάηη, ν Αιέμεο από ην Δμί-νπ (πνπ ηνύξθηθα ζεκαίλεη Ξπλό Νεξό), ν Παληειήο από ηε Μπάληηζα, ν Λάδνο Παπα-Σξάτθσθ από ηε Νηύκπελε, ν Κνύδνο, ν βνπιγαξνδηδάζθαινο ηνπ Μπιάηε, ν Χξεζηώθ από ηε ηαξίηζαλε, ν ζπληαγκαηάξρεο Γηαγθώθ από ηε Εαγνξίηζαλε, ν Γθνπξάλσθ από ηε Βνπιγαξία, ν Λνύθαο, πνπ ήηαλ Βιάρνο, από ηελ Καζηνξηά, θη έλα ζσξό άιινη πνπ σπιίδνλην ζηε όθηα θαη ηνπο έζηειλαλ ζηα Κνξέζηεηα.Ζ θαηάζηαζηο γηλόηαλ απειηζηηθή. Οη ζπκκνξίεο ζπγθαινύζαλ ηε λύρηα ηνπο ρσξηθνύο κέζα ζ’ εθθιεζίεο θαη αθνύ ηνπο ώξθηδαλ ζην Κνκηηάην, ηνπο απνζπνύζαλ ππό ηελ απεηιή ησλ όπισλ αλαθνξέο πξνο ηελ Δμαξρία θαη ηελ Κπβέξλεζη, όπνπ εδήισλαλ όηη απνζθηξηνύλ ζηελ Δμαξρία. Όζνη από ηνπο ρσξηθνύο εθηλδύλεπαλ σο ύπνπηνη ζηνπο Βνπιγάξνπο θαηέθεπγαλ ζηελ Καζηνξηά, νη δάζθαινη εγθαηαιείπαλε ηηο ζέζεηο ηνπο, ηδίσο κεηά ηνλ ηξαγηθό ζάλαην ηνπ δαζθάινπ εηόκνπ Μαιηγγάλνπ, πνπ έθεξε ηξηάληα ινρηζκνύο, θαη νη ηεξείο ύζηεξα από ηε δνινθνλία ησλ ηεξέσλ Νεξεηίνπ, Πξνθνπάλαο θαη Μπνζδίβηζηαο, άιινη θαηέθπγαλ ζηελ Καζηνξηά, όπσο νη ηεξείο ηεο Ενξκπάληζηαο, ηνπ Απνζθέπνπ, ηεο Λακπάληηζαο, ηεο Εαγνξίηζαλεο, ηεο Κνιίζηαο, ηεο Σεηρόιηηζαο, θαη άιινη

έκελαλ ζηα ρσξηά ηνπο ζησπώληαοθαη πεξηκέλνληαο ηεο εκέξα ηεο απειεπζεξώζεσο ησλ από ηελ ηπξαλλία ηνπ Βνπιγαξηθνύ Κνκηηάηνπ.’’[31]

Ο Η. Γξαγνύκεο (1878-1920) γηόο ηνπ ηέθαλνπ ήηαλ ππνπξόμελνο ηνπ Μνλαζηεξίνπ θαη πξόμελνο ζε δηάθνξεο πόιεηο ηεο Αλαη. Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο. Σν δηάζηεκα

1902-1905βξηζθόηαλ ζε ζπλερή ζπλεξγαζία κε ηνλ Καξαβαγγέιε

Ο Καξαβαγγέιεο ην 1901 έθαλε κηα κεγάιε πεξηνδεία ζηα Κνξέζηεηα θαη θαηάθεξε λα επαλαθέξεη ζην Παηξηαξρείν έλα ζεκαληηθό αξηζκό νηθηζκώλ. Λεηηνύξγεζε ζε εθθιεζίεο νηθηζκώλ πνπ είραλ θαηαιάβεη νη εμαξρηθνί, όπσο ην Μαθξνρώξη, ε Βαζηιεηάδα θαη ην θιήζξν, αλαπηεξώλνληαο ην εζηθό ησλ Διιελώλ. Οη θνκηηαηδήδεο πξνζπάζεζαλ αιιεπάιιειεο θνξέο λα ηνπ ζηήζνπλ ελέδξα θαη λα ηνλ δνινθνλήζνπλ. Ζ απνπζία ειιήλσλ νπιαξρεγώλ πνπ ζα ηνλ πξνζηάηεπαλ ζηηο πεξηνδείεο ηνπ ηνλ νδήγεζε ζηελ πξνζσπηθή νπινθνξία θαη ηελ έθθιεζε ζηνλ Κατκαθάκε ηεο Καζηνξηάο λα ηνπ παξαρσξεί πεξηζηαζηαθά έλα ζπλνδεπηηθό ηνύξθηθν απόζπαζκα[32]. Πξάγκαηη, ν Καξαβαγγέιεο μεθίλεζε από ην κεδέλ ηελ νξγάλσζε ηνπ αγώλα. Αιιεινγξαθνύζε ηαθηηθά κε ηνλ έιιελα πξόμελν ηνπ Μνλαζηεξίνπ Κ. Πεδά, ηνλ ππνπξόμελν Η. Γξαγνύκε, ηνπο πξσζππνπξγνύο ηνπ Διιεληθνύ Κξάηνπο Α. Εαΐκε θαη Θ. Γειηγηάλλε, κε έιιελεο αμησκαηηθνύο θαη ην Παηξηαξρείν. Οη αιιεπάιιειεο δξακαηηθέο εθθιήζεηο ηνπ γηα απνζηνιή έκςπρνπ δπλακηθνύ ή πνιεκνθνδίσλ από ηελ ειεύζεξε Διιάδα έπεθηαλ ζπλερώο ζην θελό, θαζώο ην απνδπλακσκέλν θξάηνο είρε απνπνηεζεί ηελ επίζεκε αλάκημε ζηελ Μαθεδνλία κεηά ηνλ ρακέλν πόιεκν ηνπ 1897. Οη κνλαδηθέο ηζρλέο δξάζεηο από ηελ Διιάδα ηα πξώηα ρξόληα πξνέξρνληαη απνθιεηζηηθά από ηελ Δζληθή Δηαηξεία (κέρξη ηε δηάιπζή ηεο ην 1900)θαη ηελ νηθνγέλεηα Γξαγνύκε. ηαδηαθά, άξρηζαλ λα δεκηνπξγνύληαη κηα ζεηξά από ζύιινγνη πνπ πεξηνξηδόηαλ εληνύηνηο κόλν ζηελ ελίζρπζε ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο θαη όρη ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ έλνπινπ αγώλα. Αξγόηεξα, από κέιε ηεο πξώελ Δζληθήο εηαηξείαο δεκηνπξγήζεθε έλαο ζύλδεζκνο ινραγώλ θαη αλζππνινραγώλ, πνπ πξνζπάζεζε λα ζπγθεληξώζεη ρξήκαηα, όπια θαη εζεινληέο γηα ηε Μαθεδνλία. Μέιε ηνπ ζπλδέζκνπ νη Π. Μειάο, Γ. Σζόληνο, Κ. Αηλείαλ-Μαδαξάθεο, Α. Δμαδάθηπινο, Γ. Καηεράθεο, Γ. Αλαγλσζηόπνπινο θαη

Α. Κνληνύιεο[33]. Σειηθώο, ην επίζεκν θξάηνο άξγεζε δξακαηηθά λα ελεξγνπνηεζεί θαηά ην 1904-05, ηελ ώξα πνπ βνπιγάξηθα ζώκαηα δξνύζαλ ζηελ Μαθεδνλία ήδε από ην 1895.

Ο Π. Κύξνπ ( -1906) ήηαλ ζιαβόθσλνο έιιελαο νπιαξρεγόο πνπ ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Κώηηα θαη έιιελεο αμησκαηηθνύο

ελαληίνλ ησλ Βνπιγάξσλ.

Έηζη, ν Καξαβαγγέιεο ζηεξνύκελνο βνήζεηαο πξνζπάζεζε λα δεκηνπξγήζεη έλα θξπθό δίθηπν κεηαμύ ησλ παηξηαξρηθώλ θάζε νηθηζκνύ πνπ ζα ηνλ εηδνπνηνύζαλ γηα ηηο θηλήζεηο ησλ θνκηηαηδήδσλ θαη λα πάξεη κε ην ειιεληθό κέξνο δηάθνξνπο ζιαβόθσλνπο γεγελείο νπιαξρεγνύο νη νπνίνη αληηδξνύζαλ κε ηηο πξαθηηθέο ηεο ΔΜΔΟ. Μεξίκλεζε λα θπγαδεύζεη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο από ηελ νξγή ησλ θνκηηαηδήδσλ θαη ηνπο πξνζέθεξε νξηζκέλα ρξεκαηηθά πνζά γηα ηνλ εμνπιηζκό θαη ηε δηαηξνθή ηνπο, ώζηε λα ζηακαηήζνπλ ηηο ιεζηξηθέο επηδξνκέο. Πξώηε ηνπ θίλεζε ν πξνζεηαηξηζκόο ηνπ θαπεηάλ Κώηηα[34], ελόο απηόλνκνπ ζιαβόθσλνπ νπιαξρεγνύ πνπ δξνύζε από ην 1897 ζηα Κνξέζηεηα θαη είρε ζπλεξγαζηεί ηνλ πξνεγνύκελν θαηξό κε ηελ ΔΜΔΟ ελαληίνλ ησλ Σνύξθσλ, αιιά αληηδξνύζε ζηηο δνινθνλίεο ησλ ειιήλσλ ρσξηθώλ. Έθηνηε, ελαληίνλ ηνπ Κώηηα πξαγκαηνπνηήζεθαλ 3-4 απόπεηξεο δνινθνλίαο από ηνπο βνεβόδεο ηεο πεξηνρήο. Μεηά ηνλ Κώηηα ν Μεηξνπνιίηεο πξνζέγγηζε ηνλ Γ. Σαξζηγηάλζθη ή Γθέιεθ[35], γλσζηό βνεβόδα ησλ Κνξεζηείσλ. Απηόο είρε έξζεη ζε ξήμε κε ηνλ Σζαθαιάξσθ επεηδή εθείλνο πνζνύζε ηε γπλαίθα ηνπ θαη είρε δνινθνλήζεη ηνλ παηξηαξρηθό παπα-Ζιία ηεο Υαιάξαο, ζπγγελή ηνπ Γθέιεθ. Έηζη, πήξε κε ην κέξνο ηνπ αθόκα έλαλ νπιαξρεγό πνπ όκσο ζθνηώζεθε ζε κηθξό ρξνληθό δηάζηεκα από ηηο ηζέηεο ηνπ αξάθσθ (Ματ 1903)[36]. Δπόκελνο νπιαξρεγόο πνπ ππνζηήξημε ηνλ αγώλα ησλ Διιήλσλ είλαη ν Β. ηξεκπεληώηεο[37], αλεςηόο ηνπ δνινθνλεζέληα παπα-Γεκήηξε ησλ Αζπξνγείσλ. Απηόο δεκηνύξγεζε κηα νκάδα 12 αηόκσλ θαη πξνέβε ζε δνινθνλίεο αληεθδίθεζεο ησλ Βνπιγάξσλ. Αθόκε, άιινη ζεκαίλνληεο γεγελείο νπιαξρεγνί πνπ δξαζηεξηνπνηήζεθαλ ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο πξηλ έξζνπλ ηα ζώκαηα από ηελ Διιάδα είλαη νη ζπκπνιεκηζηέο ηνπ Κώηηα Π. Κύξνπ[38], Γ. Νηαιίπεο[39] θαη Λ. Νηατιάθεο[40], ν Ν. παλόο[41] θαη ν παιηόο θιέθηεο Α. Καξαιίβαλνο[42].

Ο Κσλζηαληίλνο Υξήζηνπ ή θαπεηάλ Κώηηαο (1863-1905) απνηέιεζε ηνλ πξώην νπιαξρεγό πνπ έδξαζε κε ην ειιεληθό κέξνο ζηελ πεξηνρή, ελώ αξρηθά ζπλεξγάζηεθε κε κέιε ηεο ΔΜΔΟ. Δδώ κε

ηα παηδηά ηνπ θαη ηνλ . Ησαλλίδε

Ο Β. ηξεκπεληώηεο (1876-1904) απνηέιεζε ζεκαληηθό έιιελα νπιαξρεγό πξηλ ηελ έιεπζε

ηνπ Παύινπ Μειά

Ο Δ. Κανύδεο (1866-1956) ήηαλ θξεηηθόο νπιαξρεγόο, από ηνπο πξώηνπο λνηηνειιαδίηεο

πνπ έδξαζαλ ζηελ Γπηηθή Μαθεδνλία.

Σν πξώην ζώκα από ηε λόηηα Διιάδα έθαλε ηελ εκθάληζή ηνπ ζηελ Καζηνξηά ζηηο 21 Ηνπλίνπ ηνπ 1903, έλα κόιηο κήλα πξηλ ην μέζπαζκα ηνπ Ίιηληελ. πγθξνηήζεθε από ηνπο Γεώξγην Σζόλην θαη Παύιν Μειά ζηελ Αζήλα θαη απνηεινύληαλ από 10 θξεηηθνύο πνιεκηζηέο. Απηνί ήηαλ νη Δ. Κανύδεο, Γ. Πέξξνο, Γ. Γηθώλπκνο, Λ. Βξαλάο, Γ. ετκέλεο, Γ. Ενπξίδεο, Γ. ηξαηηλάθεο, Δ. Μπνλάηνο, Μ. Καληνπλάηνο θαη Ν. Λνπθάθεο[43]. Απηνί αθίρζεζαλ ζηελ Μνλή Σζηξηιόβνπ θαη κεηά ζπλαληήζεθαλ κε ηνλ Καξαβαγγέιε θαη ηνλ ηξεκπεληώηε ζην Λέρνβν. ινη καδί πεξηόδεπζαλ ζηα ρσξηά ηνπ αλαηνιηθνύ Βηηζίνπ θαη θαηά ηα γεγνλόηα ηνπ Ίιηληελ θπγαδεύηεθαλ ζηε Μεηξόπνιε. Ο Γ. ετκέλεο παξέκεηλε ζην Λέρνβν, όληαο αζζελήο, θαη βξήθε ηξαγηθό ζάλαην από ηελ νκάδα ηνπ Σζαθαιάξσθ[44]. ε πνιιέο πεγέο αλαθέξεηαη ιαλζαζκέλα όηη είλαη ην πξώην ζύκα ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα, όκσο πξηλ από απηόλ είραλ δνινθνλεζεί δεθάδεο άκαρνη έιιελεο ρσξηθνί, κεξηθνί νπιίηεο θαη ν νπιαξρεγόο Γθέιεθ. Μεηά από δύν βδνκάδεο νη πεξηζζόηεξνη Κξεηηθνί έθπγαλ θαη πεξέκεηλε κόλν ν Δ. Κανύδεο[45] πνπ έδξαζε καδί κε ηνλ Κώηηα θαη ηνπο άιινπο γεγελείο νπιαξρεγνύο.

Η εξέγεπζη ηος Ίλινηεν

Κνηλή θσηνγξαθία ησλ Σζαθαιάξσθ θαη αξάθσθ ζηε Βνπιγαξία

Καηά ην 1901 θαη 1902 ηα ξσζηθά θαη απζηξηαθά δηαβήκαηα ζηελ Σνπξθία πιήζπλαλ, δηακαξηπξόκελα γηα ηελ αλάζηαηε θαηάζηαζε ζηε Μαθεδνλία. Φπζηθά, ην ελδηαθέξνλ απηό ζηξεθόηαλ έθδεια ππεξ ησλ ζπκθεξόλησλ ηεο ‘’θίιεο’’ θαη ζπκκάρνπ Βνπιγαξίαο. Έηζη, κεηά ηελ βνπιγάξηθε εμέγεξζε ηνπ 1902 ε νζσκαληθή εμνπζία πξνέβε ζε θάπνηεο θηλήζεηο, όπσο ν δηνξηζκόο επηζεσξεηώλ ζηε Μαθεδνλία θαη ε πξόζιεςε ρξηζηηαλώλ ζηελ ηνπξθηθή ρσξνθπιαθή, κέηξα πνπ δελ θαξπνθόξεζαλ. ηηο αξρέο ηνπ 1903 ζπλαληήζεθαλ ζηε Βηέλλε νη Τπνπξγνί Δμσηεξηθώλ ησλ δύν παξαπάλσ δπλάκεσλ θαη ζπκθώλεζαλ ζε νξηζκέλα κέηξα ηα νπνία απέζηεηιαλ ζηελ Κσλ/πνιε θαη έγηλαλ απνδεθηά[46]. Παξάιιεια, νη Οζσκαλνί είραλ δώζεη ην ίδην δηάζηεκα ακλεζηεία ζε όινπο ηνπο βνύιγαξνπο αληάξηεο πνπ είραλ ζπιιεθζεί ηα πξνεγνύκελα ρξόληα. Σν γεγνλόο απηό έδσζε κεγάιε ώζεζε ζηελ πξνεηνηκαζία ηεε ηειηθήο βνπιγαξηθήο εμέγεξζεο. Ζ πξνεηνηκαζία ησλ Βνπιγάξσλ ζηε Μαθεδνλία είρε μεθηλήζεη από ην 1870 κε ηελ ίδξπζε ηεο Δμαξρίαο θαη ηελ εθπαηδεπηηθή δηείζδπζε. πλερίζηεθε κε ηελ εκθάληζε έλνπισλ ζσκάησλ από ην 1897 πνπ ηξνκνθξαηνύζαλ θαη εθβίαδαλ ηνπο γεγελείο πιεζπζκνύο. ιε απηή ε πνιπεηήο θίλεζε θνξπθώζεθε ηειηθά κε ηελ εμέγεξζε ηνπ Ίιηληελ, πνπ εθδειώζεθε ζηηο 20 Ηνπιίνπ ηνπ 1903. Νσξίηεξα, νη παξάκεηξνη απηήο ηεο εμέγεξζεο πξνζδηνξίζηεθαλ ηνλ Απξίιην ηνπ 1903 ζε πλέδξην ζην κίιεβν ηνπ Κξνπζόβνπ, ηόπν θαηαγσγήο ηνπ Ν. Γθξνύεθ. Από ηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο σο αληηπξόζσπνη ζηάιζεθαλ νη Κιηάζεθ θαη Σζαθαιάξσθ, ελώ εγεηηθέο κνξθέο ηνπ ζπλεδξίνπ απνηέιεζαλ νη Ν. Γθξνύεθ θαη Μ. αξάθσθ. Αθνινύζεζε θαη δεύηεξν ζπλέδξην ζην ίδην

κέξνο ζηηο 13 Ηνπιίνπ ηνπ 1903. Λίγν πξηλ ην μέζπαζκα ηεο επαλάζηαζεο είραλ ζπγθεληξσζεί πεξίπνπ 1600 βνύιγαξνη αληάξηεο κόλν ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία, ελώ ζε νιόθιεξε είραλ δηακνηξαζζεί πεξίπνπ 40000 όπια[47]. Ωο πξόδξνκα γεγνλόηα ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ Ίιηληελ ραξαθηεξίδνληαη δύν αλαηηλάμεηο ζηδεξνδξνκηθώλ γεθπξώλ ζην βίιεγθξαλη θαη ηε Γξάκα, ε απόπεηξα αλαηίλαμεο κηαο ακαμνζηνηρίαο, πνιιέο δνιηνθζνξέο, ε αλαηίλαμε ηνπ γαιιηθνύ πινίνπ Γθνπαιληαγθηβίξ ζην ιηκάλη ηεο Θεζ/λίθεο θαη νη ηνπνζεηήζεηο βνκβώλ ζηελ Οζσκαληθή Σξάπεδα, ηελ ειιεληθή Μεηξόπνιε, ην Σαρπδξνκείν θαη πνιιέο ειιεληθέο νηθίεο ηεο ίδηαο πόιεο. ηελ Καζηνξηά νη Σνύξθνη εηζέβαιιαλ ζηηο 26 Απξηιίνπ ζηελ Κξπζηαιινπεγή θαη έθαςαλ ηα 233 από ηα 300 ζπίηηα ηνπ ρσξηνύ, ζθνηώλνληαο 85 θαηνίθνπο. Βνπιγάξηθν ζώκα ππό ηνλ Σζαθαιάξσθ βξίζθεη ηελ επθαηξία θαη κεηά ηελ απνκάθξπλζε ησλ Σνύξθσλ εηζβάιιεη ζην ρσξηό θαίγνληαο ην παηξηαξρηθό ζρνιείν θαη ηελ εθθιεζία θαη δνινθνλώληαο παηξηαξρηθνύο. ηηο αξρέο Μαΐνπ δίλεηαη κάρε ζην Αληαξηηθό κεηαμύ νζσκαληθνύ ζηξαηνύ θαη κειώλ ηεο ΔΜΔΟ θαη ζηηο 12 Ηνπλίνπ ζε πςώκαηα θνληά ζην Γεληξνρώξη[48].

Οη Σζαθαιάξσθ θαη Κιηάζεθ καδί κε άιινπο αληάξηεο

Με ην μεκέξσκα ηεο 20εο Ηνπιίνπ (2 Απγνύζηνπ κε ην λέν εκεξνιόγην) νη πνιπάξηζκεο ηζέηεο ησλ Βνπιγάξσλ μερύζεθαλ ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Βνξεηνδπηηθήο Μαθεδνλίαο. Ήηαλ εκέξα ηεο ενξηήο ηνπ Πξνθήηε Ζιία θαη γη΄απηό ε εμέγεξζε πήξε ην όλνκα Ίιηληελ (= κέξα ηνπ Ζιία). Ζ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο θαηαηκήζεθε ζε πέληε ππνπεξηνρέο θαη αξρεγνί νξίζηεθαλ νη Σζαθαιάξσθ, Κιηάζεθ, Ρνδώθ θαη Νηθόισθ κε γεληθό αξρεγό ηνλ Λ. Πνπηξάτθσθ, ελώ ζεκαληηθό ξόιν δηαδξακάηηζαλ επίζεο νη Μήηξν Βιάρνο, Πνπρξίζησθ, Πνπώθ θαη Αληξέεθ. Αξρηθά ηα ζπλαζπηζκέλα βνπιγάξηθα ζώκαηα επηηέζεθαλ κε επηηπρία ζε κεκνλσκέλα ηνύξθηθα ζηξαηησηηθά απνζπάζκαηα ηεο πεξηνρήο ησλ Κνξεζηείσλ. Σέηνηεο επηζέζεηο έγηλαλ ζην Αληαξηηθό, ηνλ Κώηηα, ηε Βπζζηληά θαη ηε Βίγιηζηα, ελώ παξάιιεια πξνέβεζαλ ζε πνιιέο ιεζηείεο θαη αξπαγέο. Μαδί κε ηνπο θνκηηαηδήδεο δξαζηεξηνπνηήζεθε θαη ν θαπεηάλ Κώηηαο, ελώ ηα ππόινηπα ειιεληθά ζώκαηα ήηαλ εμαθαληζκέλα, εθηόο ίζσο από απηό ηνπ Καξαιίβαλνπ θαη ηνπ ηξεκπεληώηε πνπ άζθεζε κηθξή αληίζηαζε θαηά ηελ θαηάιεςε ηεο Κιεηζνύξαο. Ζ εμέγεξζε απηή δελ είρε επ΄νπδελί ηξόπν θαζνιηθό ραξαθηήξα, νύηε ππνζηεξηδόηαλ από ηελ πιεηνςεθία ησλ γεγελώλ θαηνίθσλ. Απνηεινύζε απνθιεηζηηθά επαλάζηαζε ησλ Βνπιγάξσλ ή βνπιγαξηδόλησλ αληαξηώλ πνπ

δξνύζαλ ζηελ Γπηηθή Μαθεδνλία θαη εμαξρηθώλ ρσξηθώλ, νπαδώλ ηνπο. Σξαγηθή απόδεημε ηνπ παξαπάλσ απνηειεί ε ζηξαηνιόγεζε κε ηε βία αλδξώλ ηνπ Αληαξηηθνύ (3 Απγ), ε αλαγθαζηηθή επίηαμε ηξνθίκσλ ηνπ νηθηζκνύ Φιάκπνπξν (7 Απγ) θαη ε βαξηά ππνρξέσηηθή θνξνινγία πνπ επέβαιιαλ ζηνπο θαηνίθνπο ηεο Κιεηζνύξαο (5-27 Απγ)[49]. Αλ νη ληόπηνη ήηαλ πξαγκαηηθά κε ην βνπιγάξηθν κέξνο ηόηε απηνβνύισο ζα ζπλέδξακαλ ζην έξγν ηνπο, πξάγκα πνπ δελ ζπλέβε. Ούηε ζα παξέδηδαλ ηα όπια πνπ ηνπο είραλ δσζεί όηαλ εκθαλίζηεθε ν ηνύξθηθνο ζηξαηόο. Δπίζεο, θύξηνο ζηόρνο ησλ αληαξηώλ ήηαλ νη παηξηαξρηθνί Έιιελεο θαη δεπηεξεπόλησο νη Οζσκαλνί. Γελ είλαη ηπραίν πνπ σο θέληξα ηεο εμέγεξζεο επηιέρζεθαλ ηα πνιππιεζή θαη εύξσζηα βιαρνρώξηα Κιεηζνύξα, Νπκθαίν θαη Κξνύζνβν, όπνπ απνηεινύληαλ θπξίσο από ειιεληθήο ζπλείδεζεο πιεζπζκνύο. Οη βνύιγαξνη επαλαζηάηεο ζ΄απηά ηα ρσξηά είραλ ειάρηζηνπο νπαδνύο, αιιά γλώξηδαλ όηη ηα ηνπξθηθά αληίπνηλα εδώ ζα ήηαλ βαξύηαηα κεηά ηε θπγή ηνπο.

Ο Η. Πνπώθ (1871-1921) ήηαλ απεζηαικέλνο αμησκαηηθόο ηνπ βνπιγαξηθνύ ζηξαηνύ πνπ

έδξαζε θαηά ην Ίιηληελ ζηελ Καζηνξηά

Έηζη, ζηηο 2 Απγνύζηνπ 800 αληάξηεο θαηέιαβαλ ην Κξνύζνβν, ζηηο 5 Απγνύζηνπ ζπγθεληώζεθαλ πνιιέο ηζέηεο θαη θαηέιαβαλ ηελ Κιεηζνύξα, ελώ ζηηο 12 ηνπ κελόο θαηαιακβάλνπλ ην Νπκθαίν. Ζ παξνπζία ηνπο ηεξκαηίζηεθε ζηηο 27 Απγνύζηνπ θαη θαηά ηε θπγή ηνπο ππξπόιεζαλ ηα ρσξηά Βαζηιεηάδα, Βέξγα θαη Πνιπθέξαζνο γηα αληηπεξηζπαζκό ζηνλ ηνύξθηθν ζηξαηό πνπ εξρόηαλ. ην Κξνύζνβν θεξύρζεθε ε ίδξπζε ηεο ‘’Γεκνθξαηίαο ηνπ Κξνύζνβν’’ πνπ δηαηεξήζεθε γηα 10 κόιηο κέξεο, έσο ηελ ηνύξθηθε θαηάιεςε. Παξάιιεια, εθδειώζεθαλ θάπνηεο κεκνλσκέλεο εμεγέξζεηο ζηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία ππό ηνλ Γ. αληάλζθη θαη ηελ πεξηνρή ηεο Αλδξηαλνύπνιεο. ηελ Καζηνξηά, ζηηο 19 Απγνύζηνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ επίζεζεηο ζην Βαηνρώξη θαη ην Πηζνδέξη, όπνπ δνινθνλήζεθαλ πνιινί άκαρνη παηξηαξρηθνί, αθόκα θαη παηδηά, ελώ ζηε ζπλέρεηα ππξπνινύληαη ζπίηηα ειιήλσλ ζην Νεζηόξην, ην Σνηρηό θαη ηνλ Πεύθν[50]. Κάζε επαλαζηαηηθή εζηία έζβεζε κέζα ζηνλ επηέκβξην ηνπ 1903 κεηά από βίαηεο ηνύξθηθεο επεκβάζεηο. ε απηό ην δηάζηεκα νη κνλαδηθέο επηζέζεηο ησλ θνκηηαηδήδσλ ζε κνπζνπικαληθά ρσξηά ηεο πεξηνρήο ήηαλ απηέο ζηνλ Άγην Αληώλην θαη ειάρηζηα ηνπξθαιβαληθά

ρσξηά ηνπ Γξάκκνπ, όπσο ηα Φνύζηα. ιεο νη ππόινηπεο ζηξεθόηαλ ελάληηα ζε παηξηαξρηθνύο πιεζπζκνύο, εθηόο βέβαηα από ηηο εθηεηακέλεο ζπκπινθέο κε ηνλ ηαθηηθό νζσκαληθό ζηξαηό.

Οη ζπλαζπηκέλεο ηζέηεο Σζαθαιάξσθ, Κιηάζεθ, Πνπώθ, Ρνδώθ θαη Αληξέεθ θαηά ηελ θαηάιεςε ηεο Κιεηζνύξαο ζηηο 23 Ηνπιίνπ/5 Απγνύζηνπ 1903

Ζ ηνπξθηθή απάληεζε ζηηο επαλαζηαηηθέο ελέξγεηεο ησλ Βνπιγάξσλ ήηαλ άκεζε θαη δπζαλάινγα ζθιεξή. Ζ κεγάιε πιεηνςεθία ησλ αληαξηώλ δηέθπγε ζηελ Βνπιγαξία θαη ε καλία ησλ Σνύξθσλ μέζπαζε πάλσ ζηνπο γεγελείο πιεζπζκνύο, πεξηζζόηεξνη από ηνπο νπνίνπο δελ ζπκκεηείραλ θαλ ζηελ εμέγεξζε. Οη απαηειέο ππνζρέζεηο ησλ θνκηηαηδήδσλ ζε γεγελείο πιεζπζκνύο επηβεβαηώζεθαλ κε ηνλ ρεηξόηεξν ηξόπν, θαζώο εγθαηαιείθζεθαλ ζηελ κνίξα ηνπο. Δθείλν ην δηάζηεκα θαηαζηξάθεθαλ νινζρεξώο πεξίπνπ 20 ρσξηά ηνπ Καδά Καζηνξηάο, πνπ είραλ πξνζρσξήζεη πξόζθαηα ζηελ Δμαξρία βίαηα ή απηνβνύισο. ηνλ καθξύ θαηάινγν ησλ δνινθνλεζέλησλ από ηνπο Βνπιγάξνπο ηα πξνεγνύκελα έηε, πξνζηέζεθαλ αθόκε 103 ζύκαηα ησλ ηνπξθηθώλ σκνηήησλ. Ο αξηζκόο απηόο βαζίδεηαη ζε γλσζηέο αλαθνξέο, αιιά ην πηζαλόηεξν είλαη λα είλαη κεγαιύηεξνο. Φπζηθά, ηα πεξηζζόηεξα ζύκαηα ήηαλ εμαξρηθνί, όκσο καδί πεξηιακβάλνληαη θαη πνιινί παηξηαξρηθνί, πνπ ζα ήηαλ πεξηζζόηεξνη αλ δελ επεκβαίλε ν Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλόο θαη θάπνηνη έιιελεο νπιαξρεγνί όπσο ν Καξαιίβαλνο[51]. Μέζα ζηνλ Αύγνπζην ηνπ 1903 ηα πνιπάξηζκα ζηξαηεύκαηα[52] ηνπ Υνπζεΐλ Υνπζλή Παζά θαηέζηξεςαλ ζρεδόλ νινζρεξώο ηνλ Αγ. Γεκήηξην, ηελ Άλσ θαη Κάησ Λεύθε, ηνλ Άλσ θαη Κάησ Κξαληώλα, ην Βαξηθό, ηε Βαζηιεηάδα, ηε Βέξγα, ηε Βπζζηληά, ην Γελδξνρώξη, ηελ Ηεξνπεγή, ηνλ Μειηζζόηνπν, ηνλ Μαπξόθακπν, ην Μνζρνρώξη, ηελ Ομπά, ηνλ Πνιπθέξαζν θαη ηνλ ηαπξνπόηακν, ελώ έθαςαλ αξθεηά ζπίηηα ηνπ

ηδεξνρσξίνπ θαη ηεο Υαιάξαο. ηνλ Καδά ηεο Φιώξηλαο θαηέθαςαλ νινζρεξώο ηα Άισλα, ηελ Ηηηά, ηελ Πεξηθνπή θαη ηελ Τδξνύζζα, όπσο θαη ηελ Βιάζηε ζηνλ Καδά Κατιαξίσλ[53].

Σα παηδηά ηνπ Οξθαλνηξνθείνπ Καζηνξηάο καδί κε ηνλ Γεξκαλό Καξαβαγγέιε

Πεξίπνπ 300 γπλαηθόπαηδα από ηα πιεγέληα ρσξηά θαηέθπγαλ γηα πξνζηαζία ζηελ Μεηξόπνιε ηεο Καζηνξηάο, ελώ πεξίπνπ 5000 ζπγθεληξώζεθαλ ζηε Μνλή Αγ. Αλαξγύξσλ, δεηώληαο από ηνλ Καξαβαγγέιε ζπγρώξεζε θαη βνήζεηα. Απηόο ζπγθέληξσζε ηξόθηκα θαη ρξήκαηα θαη ηα κνίξαζε ζηνπο ρσξηθνύο, καδί κε απηά πνπ έζηεηιε ην Διιεληθό Κξάηνο κέζσ ηνπ βνπιεπηή Η. Καπηαληδόγινπ[54]. Δπίζεο, ηνπο έβαιε λα ππνγξάςνπλ δήισζε επαλαπξνζρώξεζεο ζην Παηξηαξρείν κε απνηέιεζκα λα κελ ππάξρεη ζρεδόλ θαλέλα εμαξρηθό ρσξηό ζηα ηέιε ηνπ 1903 θαη αξρέο ηνπ 1904. Αθόκε, έθιεηζε ην βνπιγάξηθν ζρνιείν ηεο Καζηνξηάο θαη ηδξύζεθε νξθαλνηξνθείν γηα ηα παηδηά ησλ ζπκάησλ. Σελ πεξίνδν κεηά ην Ίιηληελ νη ζρέζεηο Σνπξθίαο - Βνπιγαξίαο ήηαλ ηεηακέλεο, ιόγσ ηεο βνήζεηαο θαη ηνπ αζύινπ πνπ παξείρε ε δεύηεξε ζηνπο επαλαζηάηεο, ελώ ήηαλ αλνηρηό ην ελδερόκελν λα επέξζεη εθηεηακέλε πνιεκηθή ζύγθξνπζε. Γηα ηνλ ιόγν απηό νη Μεγάιεο Γπλάκεηο θαη εγγπήηξηεο ηεο πλζήθεο ηνπ Βεξνιίλνπ μεθίλεζαλ κηα ζεηξά δηαβνπιεύζεσλ πνπ θαηέιεμαλ ζην πξόγξακκα κεηαξξπζκίζεσλ ηεο Μπξζηέγεο (Οθηώβξηνο 1903). Ζ Σνπξθία κεηά από πηέζεηο δέρζεθε ηα έλλέα ζεκεία ηεο ζπλζήθεο, πνπ ζηελ νπζία επαλαιάκβαλε ηνπο όξνπο ηεο Βηέλλεο θαη επηπξόζζεηα πξνέβιεπε επαλαπαηξηζκό θαη απνδεκίσζε ησλ ‘’πξνζθύγσλ’’ ζηε Βνπιγαξία[55] [56]. Ζ βνπιγαξηθή πνιηηηθή εθκεηαιιεύζεθε κε ηνλ πην απξνθάιππην ηξόπν ηελ εμέγεξζε, πξνπαγαλδίδνληαο όηη επξόθεηην γηα έλα θαζνιηθό θίλεκα, ελώ επέξξηπηε ηελ ζπλνιηθή επζύλε ζηελ Σνπξθία. Πξνζπαζνύζε λα δηακνξθώζεη κηα πιαζηή εηθόλα ζηηο θνηλσλίεο ησλ ρσξώλ ηεο Γπηηθήο Δπξώπεο κέζσ ηνπ Βαιθαληθνύ Κνκηηάηνπ ζην Λνλδίλν θαη ησλ πνιπάξηζκσλ θηινβνπιγαξηθώλ εληύπσλ. Φπζηθά, απηή ε βνπιγάξηθε ζηάζε δελ ζπγθξίλεηαη θαλ κε ηελ κεηαπνιεκηθή γηνπγθνζιαβηθή ηζηνξηνγξαθία ηνπ 20νπ αη., πνπ κεηέθεξε ηελ πξνπαγάλδα ζε λέα επίπεδα, ππνζηεξίδνληαο πσο ην Ίιηληελ ήηαλ θαζνιηθό θίλεκα ησλ ‘’Μαθεδόλσλ’’ θαη απνηέιεζε ηελ εζλνγέλεζε ηνπ ‘’καθεδνληθνύ έζλνπο’’. Αζύιεπηνη θελαθηζκνί πνπ είραλ ζθνπό ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ θαηνίθσλ ηεο Νόηηαο Γηνπγθνζιαβίαο κε ηνπο Βνπιγάξνπο, νη νπνίνη νξγάλσζαλ ελ ηέιεη ην Ίιηληελ. Οη κεγάινη εηηεκέλνη ηεο εμέγεξζεο ηνπ Ίιηληελ ήηαλ νη γεγελείο θάηνηθνη ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηδίσο νη ειιεληθνί πιεζπζκνί. Ζ ειιεληθή θνηλή γλώκε

ζνθαξηζκέλε δεηνύζε πιένλ ειιεληθή επέκβαζε θαη ην αδξαλέο Διιεληθό Κξάηνο δέρζεθε ην επόκελν δηάζηεκα ηελ απνζηνιή ειιήλσλ αμησκαηηθώλ θαη αληάξηηθσλ ζσκάησλ, πνπ ζα νδεγήζεη ζηνλ ηεηξαεηή έλνπιν αγώλα γηα ηε Μαθεδνλία.

Το σπονικό ηος Ίλινηεν ζηην Καζηοπιά

20 Ηνπι/ 2 Απγ

Οη νκάδεο ησλ Πνπηξάτθσθ, Σζαθαιάξσθ ζπλαληώληαη θνληά ζηνλ Κξαληώλα θαη θεξύζζνπλ ηελ επαλάζηαζε ζηελ πεξηνρή. ε δηάζηεκα δύν εκεξώλ εμεγείξνληαη ή εμαλαγθάδνληαη λα εμεγεξζνύλ αξθεηά ρσξηά ζην Σξηθιάξην, ηα Κνξέζηεηα θαη ην δπηηθό Βίηζη

21 Ηνπι/ 3 Απγ

Οη απεζηαικέλνη θξεηηθνί πνξεπόκελνη πξνο ηελ Καζηνξηά ζπγθξνύνληαη κε νκάδεο θνκηηαηδήδσλ θνληά ζηε Ληζηά. Γίλεηαη επίζεζε αληαξηώλ ζε ηνύξθηθεο θξνπξέο ζηε Βπζζηληά θαη ην ρσξηό Κώηηαο. ηξαηνινγνύληαη κε ηε βία άλδξεο από ην Αληαξηηθό

22 Ηνπι/ 4 Απγ

Ο βνεβόδαο Κόιε Αληξέεθ απνηπγράλεη λα θαηαιάβεη ηελ Κιεηζνύξα ράξε ζηελ ηνπηθή ηνύξθηθε θξνπξά θαη ην ζώκα ηνπ ηξεκπεληώηε

23 Ηνπι/ 5 Απγ

Οη 9 Κξεηηθνί αςηκαρνύλ κε ηηο ζπλαζπηζκέλε νκάδα ησλ Σζαθαιάξσθ θαη Κιηάζεθ θαη θαηαθεύγνπλ ζηε Μνλή Σζηξηιόβνπ. Σελ ίδηα κέξα θαηαιακβάλεηαη ε Κιεηζνύξα από πνιπάξηζκεο ηζέηεο θαη ζθνηώλεηαη ν Γ. ετκέλεο

24 Ηνπι/ 6 Απγ

Καηαζηξέθεηαη νινζρεξώο από ηηο ηζέηεο ην κνπζνπικαληθό ρσξηό Αγ. Αληώληνο από ην ζώκα ηνπ Πνπηξάτθσθ

26 Ηνπι/ 8 Απγ

Γίλνληαη ζπκπινθέο θνληά ζην ηδεξνρώξη θαη ππξπνινύληαη κεξηθά ζπίηηα

28 Ηνπι/ 10 Απγ

Καηαζηξέθεηαη ην Γεληξνρώξη από ηνπο Σνύξθνπο θαη έπεηηα δίλεηαη κεγάιε κάρε κε βνπιγάξηθα ζώκαηα. πλαζπηζκέλνη θνκηηαηδήδεο πξνζβάιινπλ ηα ηνπξθαιβαληθά ρσξηά Βίγιηζηα θαη Καπεζηίηζα ηνπ Καδά Κνξπηζάο

4/17 Απγ Οη Σνύξθνη θαηαζηξέθνπλ Λεύθε, ηελ Ηεξνπεγή θαη ηνλ Αγ. Γεκήηξην. Ο Πνπρξίζησθ επηηίζεηαη ζην Πηζνδέξη θαη επαθόινπζα νη Σνύξθνη θαίνπλ ηα Άισλα

12/ 25 Απγ πλαζπηζκέλεο ηζέηεο θαηαιακβάλνπλ ην Νπκθαίν

13/26 Απγ Σνύξθηθν ζηξάηεπκα ζπκπιέθεηαη κε θνκηηαηδήδεο θνληά ζηε Φσηεηλή. Ππξπνιεί ηελ Μεηακόξθσζε, ηνλ Πνιπθέξαζν θαη δίλεηαη κάρε ζηελ Πεξηθνπή, ε νπνία θαηαζηξέθεηαη παληειώο. Έπεηηα, ηνύξθηθα ηκήκαηα ππξπνινύλ ζπίηηα ζηελ Ομπά, ηε Βπζζηληά, ηνλ Μαπξόθακπν, ηε Υαιάξα θαη ηνλ Κξαληώλα

14/27 Απγ Ο ηνύξθηθνο ζηξαηόο ππξπνιεί ηνλ Μειηζζόηνπν, ηνλ ηαπξνπόηακν, ηελ Βαζηιεηάδα, ηελ Βέξγα θαη εηζέξρεηαη ζηελ Κιεηζνύξα. Σηο επόκελεο κέξεο θαηαθεύγνπλ ρηιηάδεο γπλαηθόπαηδα ζηελ Μνλή Αγ. Αλαξγύξσλ θαη ηελ Μεηξόπνιε, δεηώληαο βνήζεηα από ηνλ Γεξκαλό Καξαβαγγέιε

16/29 Απγ

Οη βνύιγαξνη αληάξηεο θαίλε ζπίηηα ζηε Βέξγα, ηε Βαζηιεηάδα θαη ηνλ Πνιπθέξαζν, θαζώο ππνρσξνύλ από ηελ Κιεηζνύξα. Ο ηνπξθηθόο ζηξαηόο θαηαζηξέθεη νινζρεξώο ην Βαξηθό

19 Απγ/ 1 επ

Οη ηζέηεο Σζαθαιάξσθ θαη Κιηάζεθ θηλνύκελεο πξνο ηελ Κξπζηαιινπεγή εηζβάιινπλ ζην Βαηνρώξη, ππξπνιώληαο θαη δνινθνλώληαο ηνλ έιιελα πξόεδξν θαη άιινπο πξόθξηηνπο, ελώ νη πεξηζζόηεξνη άλδξεο πνιεκνύζαλ κε ην ζώκα ηνπ Κώηηα ζηελ Πξέζπα

22 Απγ/ 4 επ

θνηώλνληαη ρσξηθνί ζην Πνηκεληθό (Βαςώξη) από ηνπο Σνύξθνπο

27 Απγ/ 9 επ

Απνθαζίδεηαη ε αλαζηνιή ηεο δξάζεο ησλ βνπιγάξηθσλ αληάξηηθσλ νκάδσλ ζηελ πεξηνρή. Οη πεξηζζόηεξνη θνκηηαηδήδεο θηλνύληαη βόξεηα θαη θαηαθεύγνπλ ζηε Βνπιγαξία

28 Απγ/ 10 επ

Οη Σνύξθνη θαηαζηξέθνπλ ην Μνζρνρώξη

29 Απγ/ 11 επ

Γίλεηαη ε ηειεπηαία κάρε θνληά ζηνλ Απόζθεπν κεηαμύ ηνύξθηθνπ ζηξαηνπ θαη ηηο ελαπνκείλαζεο ζπλαζπηζκέλεο ηζέηεο. Ππξπνινύληαη κεξηθά ζπίηηα ζην ρσξηό από ηνπο Σνύξθνπο

1/14 επ Ο Σζαθαιάξσθ ππξπνιεί ζπίηηα θαη ζθνηώλεη έιιελεο παηξηαξρηθνύο ζην Νεζηόξην

3/16 επ Ο Σζαθαιάξσθ ππξπνιεί ζπίηηα ζηνλ Πέπθν θαη ηνλ ηνπξθαιβαληθό νηθηζκό Φνύζηα. Οη βνεβόδεο Ρνδώθ θαη Σνζλίηζεθ ππξπνινύλ ζπίηηα ζην Σνηρηό

11/24 Οθη Ο Κώηηαο αηρκαισηίδεη ηνλ Πνπηξάτθσθ θνληά ζην Πξάζηλν θαη’ εληνιή ηνπ Καξαβαγγέιε θαη ηνλ ζθνηώλνπλ νη Π. Κύξνπ θαη Σ. Λαληδάθεο

17/30 Οθη Οη Κιηάζεθ θαη Σζαθαιάξσθ κεηακθηεζκέλνη δηαθεύγνπλ ζηελ λόηηα Διιάδα θαη ζηε ζπλέρεηα ζηε Βνπιγαξία

πεγέο εηθόλσλ: αξρείν Μνπζείνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα Θεζ/λίθεο

πεξηνδηθό Ilyustratsia Ilinden (βνπιγ), Sofia 1927-1938

Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993

Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979

H. Silyanov, Pisma i izpovedi na edin chetnik. Spomeni ot Strandzha

(βνπιγ), Sofia 1967

L. Miletich, Purviyat tsentralen komitet (Memoirs of Dr. Hristo Tatarchev) (βνπιγ), Materiali za istoriyata na Makedonskoto osvoboditelno dvizhenie, vol. IX, Makedonski Nauchen Institut, Sofia, 1928

T. Bajdaroff, Le Mouvement en Macedoine, Sofia, 1918

en.wikipedia.com (public domain) bg.wikipedia.com (public domain)

[1] D. Dakin, The Greek Struggle in Macedonia 1897-1913, Berkley University, 1966, California, ζ. 47

[2] L. Miletich, Purviyat tsentralen komitet (Memoirs of Dr. Hristo Tatarchev) (βνπιγ), Materiali za istoriyata na Makedonskoto osvoboditelno dvizhenie, vol. IX, Makedonski Nauchen Institut, Sofia, 1928, ζ. [3] ηε βνπιγάξηθε βηβιηνγξαθία ε νξγάλσζε νλνκάδεηαη BMΡΟ θαη ζηε γηνπγθνζιάβηθε (ζθνπηαλή) VMΡΟ

[4] D. Dakin, The Greek Struggle in Macedonia 1897-1913, Berkley University, 1966, California, ζ. 57

[5] Κ. Βαθαιόπνπινο, Ζ Μαθεδνλία ζηηο παξακνλέο ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα (1894-1904), Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1986, ζ. 75-80

[6] Σ. Popovski, Macedonian diary (βνπιγ), Fema, Sofia, 2006, ζ. [7] L. Miletich, Osvoboditelnata borba v Kostursko (Memoirs of Pando Klyashev) (βνπιγ), Materiali za istoriyata na Makedonskoto osvoboditelno dvizhenie, vol. IΗ, Makedonski Nauchen Institut, Sofia, 1925, ζ. 11

[8] ν.π, ζ. 32

[9] ν.π, ζ. 40

[10] Γ. Μόδεο, Μαθεδνληθόο αγώλ θαη καθεδόλεο αξρεγνί, ΔΜ, Θεζ/λίθε, 1967, ζ. 153-159

[11] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 69

[12] D. Dakin, The Greek Struggle in Macedonia 1897-1913, Berkley University, 1966, California, ζ. 66, 67

[13] Ο Μήηξν Βιάρνο (1873-1907) γελλήζεθε ζην Μαθξνρώξη (Κνλνκπιάηη) θαη ήηαλ βιάρηθεο θαηαγσγήο από ηελ Πιηάζα ηεο Κνξπηζάο. Σν γεγνλόο απηό δελ ηνλ εκπόδηζε λα γίλεη κηα από ηηο πην εγθιεκαηηθέο θπζηνγλσκίεο αλάκεζα ζηνπο θνκηηαηδήδεο ηεο πεξηνρήο. Ζ όςε ηνπ ήηαλ πξαγκαηηθά ηξνκαθηηθή θαη έδξαζε θπξίσο ζηα Κνξέζηεηα θαη δεπηεξεπόλησο ζηα Καζηαλνρώξηα θαη ηηο Πξέζπεο. Μπήζεθε ην 1901 ζηελ ΔΜΔΟ, εληάρζεθε ζηελ ηζέηα ηνπ Πεηξώθ θαη ηα πξώηα ρξόληα ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Κώηηα κέρξη λα δεκηνπξγήζεη ηε δηθή ηνπ νκάδα. θνηώζεθε από ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό ζηελ Λεύθε ην 1907 κεηά από ππόδεημε ηνπ Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. [14] Ο Λαδάξ Πνπηξάτθσθ (1878-1903) θαηάγνληαλ από ην Γεληξνρώξη (Νηέκπελε) θαη είρε ζπνπδάζεη ζην βνπιγάξηθν Γπκλάζην Θεζ/λίθεο, όπνπ εληάρζεθε ζηελ ΔΜΔΟ. Ξεθίλεζε από πνιύ λσξίο ηηο πξνπαγαλδηζηηθέο ηνπ δξάζεηο σο δάζθαινο θαη θπιαθίζηεθε ζπλνιηθά 3 θνξέο από ηνπο Σνύξθνπο γηα δνινθνλίεο θαη επαλαζηαηηθή δξάζε. Πξηλ από ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ Ίιηληελ δηνξίζηεθε γεληθόο αξρεγόο γηα ηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο. Γνινθνλήζεθε από ηνπο Π. Κπξνπ θαη Σ. Λαληδάθε ζην Πξάζηλν ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1903. [15] Ο Βαζίι Σζαθαιάξσθ (1874-1913) ίζσο απνηειεί ηελ εηδερζέζηεξε κνξθή από ηνπο θνκηηαηδήδεο πνπ έδξαζαλ ζηελ Καζηνξηά. Γηαθξηλόηαλ γηα ηελ απίζηεπηε ζθιεξόηεηά ηνπ θαη ηνλ ζθιεξνηξάρειν ραξαθηήξα ηνπ. Γνινθόλεζε δεθάδεο έιιελεο άκαρνπο θαη πξνζπάζεζε επαλεηιιεκέλα λα ζθνηώζεη ηνλ θαπεηάλ Κώηηα θαη ηνλ Γεξκαλό Καξαβαγγέιε. Υαξαθηεξηζηηθή

παξακέλεη ε δνινθνλία όισλ ησλ ειηθησκέλσλ πξνθξίησλ ηνπ Βαηνρσξίνπ θαη ε πεξίπησζε ηξηώλ άκαρσλ παηξηαξρηθώλ γπλαηθώλ από ηε Λεύθε, ηηο νπνίεο μεθνίιηαζε θαη θξέκαζε από έλα δέληξν. Γελλήζεθε ζηελ Κξπζηαιινπεγή (καξδέζη) θαη κεηέβε ζηελ Βνπιγαξία, απ’ όπνπ ζηάιζεθε ζηελ Καζηνξηά. Αζρνιήζεθε επηηπρώο κε ην ιαζξεκπόξην όπισλ από ηελ Διιάδα θαη δηαδξακάηηζε ζεκαίλνληα ξόιν ζην Ίιηληελ. θνηώζεθε από ηνλ ειιεληθό ζηξαηό ζηελ Γξνζνπεγή Φιώξηλαο θαηά ηνλ 2ν Βαιθαληθό Πόιεκν. ώδνληαη ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ. [16] Ο Πάλην Κιηάζεθ (1882-1907) θαηαγόηαλ από ηελ Κξπζηαιινπεγή (καξδέζη), ζπνύδαζε ζε Θεζ/λίθε θαη Μνλαζηήξη, θαη δηνξίζηεθε δάζθαινο ζην ρσξηό ηνπ. Δληάρζεθε από λσξίο ζηελ ηζέηα ηνπ Μάξθν Λεξίλζθη θαη αξγόηεξα δεκηνύξγεζε ηε δηθή ηνπ, αιιεινζπκπιεξώλνληαο ζπρλά ηνλ Σζαθαιάξσθ. θνηώζεθε από ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό ην 1907 ζηνλ Κξαληώλα. Σα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ απνηεινύλ κηα πεγή γηα ηελ δξάζε ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά. [17] Ο Αζάλαο Κεξζάθσθ (1883-1907) γελλήζεθε ζηελ Ηεξνπεγή (Κσζηελέηζη) θαη πήγε γηα ζπνπδέο ζην Μνλαζηήξη. Δληάρζεθε αξρηθά ζηελ ηζέηα ηνπ Μάξθν Λεξίλζθη θαη αξγόηεξα αζρνιήζεθε κε ηελ πξνκήζεηα όπισλ από ηελ Διιάδα. Απηνθηόλεζε ην 1907 κεηά από πεξηθύθισζε ησλ ζσκάησλ Σόκπξα θαη Πιαηαληά ζηελ Πηειέα. [18] Ο Υξήζην ηιηάλσθ (1880-1939) γελλήζεθε ζηελ Κσλ/πόιε θαη ζπνύδαζε ζην βνπιγάξηθν ζρνιείν ηεο Θεζ/λίθεο. Γηνξίζηεθε δάζθαινο ζην Πξίιεπ θαη ηελ Φιώξηλα θαη αθνινύζεζε ηνλ Μ. Λεξίλζθη. Γηα θάπνην δηάζηεκα ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Σζαθαιάξσθ ζηελ πξνκήζεηα όπισλ. Καηά ην Ίιηληελ έδξαζε ζηελ Αλαηνιηθή Ρσκπιία θαη πνιέκεζε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο κε ηνλ βνπιγάξηθν ζηξαηό. Αξγόηεξα, έκεηλε κόληκα εθεί, εξγάζηεθε σο δεκνζηνγξάθνο θαη εμέδσζε ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ. [19] Ο Λαδάξ Μνζθώθ (1877-1902) θαηαγόηαλ από ην Γεληξνρώξη (Νηέκπελε) θαη ζπνύδαζε ζην βνπιγάξηθν Γπκλάζην ηεο Θεζ/λίθεο, όπνπ κπήζεθε ζηελ ΔΜΔΟ. Απηνθηόλεζε ζηελ Βπζζηληά ην 1902 θαηά ηε ζπκπινθή κε ηνύξθηθν απόζπαζκα. [20] Ο Νηθόια (Κόιε) Αληξέεθ (1879-1911) γελλήζεθε ζην Βαξηθό (Μόθξελε) Φισξίλεο θαη πήγε ζηελ Βνπιγαξία, όπνπ ζπνύδαζε θαη εληάρζεθε ζηνλ βνπιγαξηθό ζηξαηό. Σν 1902 ζηάιζεθε ζηελ Καζηνξηά γηα λα αλαπηύμεη αληάξηηθε δξάζε. Σν 1905 έθαςε ην κνλαζηήξη ηνπ Σζηξηιόβνπ θαη δνινθόλεζε ηνπο κνλαρνύο. Έδξαζε αξρηθά ζηηο αλαηνιηθέο πεξηνρέο ηεο Καζηνξηάο θαη αξγόηεξα ζε πεξηνρέο ηεο Φιώξηλαο θαη ηεο Πηνιεκαΐδαο. Μεηά ην 1908 έγηλε δάζθαινο θαη ζθνηώζεθε ππό αδηεπθξίληζηεο ζπλζήθεο ην 1911. [21] Ο Γθηόξγθη Παπάληζεθ (1870-1903) γελλήζεθε ζηελ Κνξνκειηά (ιίβελε) θαη κεηνίθεζε κηθξόο ζηελ Βνπιγαξία. Δθεί έγηλε αμησκαηηθόο ηνπ βνπιγάξηθνπ ζηξαηνύ θαη ην 1902 ζηάιζεθε ζηελ Καζηνξηά, ζπλεξγαδόκελνο αξρηθά κε ηνλ Μήηξν Βιάρν. Έδξαζε θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηεο Φιώξηλαο θαη πξηλ ην Ίιηληελ νξίζηεθε γεληθόο αξρεγόο. θνηώζεθε όκσο πξίλ ηελ επαλάζηαζε ζηελ Βεύε από ηνλ νζσκαληθό ζηξαηό. [22] Ο Ηβάλ Πνπώθ (1871-1921) θαηαγόηαλ από ηελ πεξηνρή ηνπ Νεπξνθνπίνπ ηεο Αλαη. Μαθεδνλίαο θαη θαηαηάρζεθε αξρηθά ζηνλ βνπιγάξηθν ζηξαηό. Αξγόηεξα αθνινύζεζε ηνλ Μάξθν Λεξίλζθη θαη ην 1902 ζηάιζεθε από ηνλ Γθόηζε Νηέιηζεθ σο επηθεθαιήο ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά. Αζρνιήζεθε κε ηελ πξνκήζεηα όπισλ θαη δεκηνύξγεζε ηελ δηθή ηνπ κηθξή νκάδα.

πκκεηείρε ζηα δξακαηηθά γεγνλόηα ηνπ Ίιηληελ θαη ζπλέρηζε λα είλαη ν αξρεγόο κέρξη ην ηέινο ησλ ερζξνπξαμηώλ. ηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ηνλ Α’ Παγθόζκην Πόιεκν πνιέκεζε κε ηνλ βνπιγάξηθν ζηξαηό θαη πέζαλε ην 1921 ζηελ Βνπιγαξία. Άθεζε θαη απηόο απνκλεκνλεύκαηα. [23] Ο Κνύζκαλ (Κνύδν) ηέθνβα (1875-1902) γελλήζεθε ζηελ Βαζηιεηάδα (Εαγνξίηζαλε) θαη ζπνύδαζε ζε Μνλαζηήξη θαη ζε Θεζ/λίθε. Γηνξίζηεθε σο βνπιγαξνδηδάζθαινο ζην Άξγνο Οξεζηηθό θαη θπιαθίζηεθε γηα θάπνην δηάζηεκα. Σν 1902 απηνθηόλεζε ζην ηδεξνρώξη, πεξηθπθισκελνο από ηνλ ηνύξθηθν ζηξαηό. [24] Ο Νηθόια (Κόιε) Νηνκπξνιίηζθη (1879-1906) γελλήζεθε ζην Καινρώξη (Νηνκπξόιηζηα) θαη έδξαζε ζηελ πεξηνρή ηνπ Νεζηνξίνπ. Μεηά ην Ίιηληελ θαηέθπγε ζηε Βνπιγαξία αιιά επέζηξεςε σο επηθεθαιήο πιένλ όιεο ηεο πεξηνρήο ηνπ Νεζηνξίνπ. Απηνθηόλεζε ην 1906 ζην ρσξηό ηνπ. [25] Ο Γθεόξγθη Υξεζηώθ (1876-1964) γελλήζεθε ζην Αζπξνλέξη (θξαπάξη) θαη ζπνύδαζε ζε Θεζ/λίθε θαη Μνλαζηήξη. Γηνξίζηεθε δάζθαινο ζηελ Οκνξθνθθιεζηά θαη ζην Άξγνο Οξεζηηθό. Γεκηνύξγεζε ηζέηα καδί κε ηνλ Κ. θνύξησθ θαη έδξαζε ζηα Καζηαλνρώξηα, ηδίσο γύξσ από ηα Λαθθώκαηα. πλειήθζε αιιεπάιιειεο θνξέο από ηνπο Σνύξθνπο θαη θαηέθπγε ζηελ Βνπιγαξία. Ήηαλ έλαο από ηνπο κνλαδηθνύο θνκηηαηδήδεο ηεο επνρήο ηνπ πνπ επαλήιζε ζηελ πεξηνρή ην 1941 σο ζπλεξγάηεο πιένλ ησλ Γεξκαλώλ θαη βνήζεζε ζην λα δεκηνπξγεζνύλ ηα ηάγκαηα αζθαιείαο ησλ θνκηηαηδήδσλ ηεο γεξκαληθήο θαηνρήο. πλέγξαςε ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ θαη πέζαλε ζηε Βνπιγαξία ην 1964. [26] Ο Κσλζηάλην Είθθσθ (πεξηζζόηεξν γλσζηόο σο Κσλζηάλησθ) ( -1904) γελλήζεθε ζηελ Κνινθπλζνύ (Σίθθελε) θαη εληάρζεθε ζηελ ΔΜΔΟ ην 1901. Αλέπηπμε δξάζε ζηα Καζηαλνρώξηα, όπνπ ζθόησζε αξθεηνύο έιιελεο πξνθξίηνπο. ηα ηέιε ηνπ 1904 ζπγθξνύζηεθε κε ην ζώκα ηνπ Σζόληνπ Βάξδα ζηνλ Άγην Ζιία θαη πέζαλε από αζθπμία κεηά από ππξπόιεζε ηνπ θηίζκαηνο, όπνπ είρε θαηάθύγεη. [27] Ο Αλάζηαο Γηαγθώθ (1857-1906) γελλήζεθε ζηε Βαζηιεηάδα (Εαγνξίηζαλε), ζπνύδαζε ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε θαη εγθαηαζηάζεθε ζηε Βνπιγαξία όπνπ αλαδείρζεθε ζε ζπληαγκαηάξρε. πκκεηείρε ζηνλ Ρσζνηνπξθηθό Πόιεκν ηνπ 1878. ηάιζεθε ην 1902 ζηελ Καζηνξηά γηα λα πξνεηνηκάζεη ηελ επαλάζηαζε ησλ Βεξρνβηζηώλ θαη λα έιζεη ζε ζπκθσλία κε ηνπο εληξαιηζηέο. πγθάιεζε ζπλειεύζεηο κε ηελ εγεζία ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά, αιιά ε πξνζέγγηζε απηή απέηπρε. Πξνζπάζεζε λα πξνζεηαηξηζηεί ηνλ Κώηηα θαη ζπλεξγάζηεθε καδί ηνπ ζε θάπνηεο κηθξήο ζεκαζίαο κάρεο κε ηνπο Σνύξθνπο. Έθπγε απνγνεηεπκέλνο από ηελ Καζηνξηά θαη έδξαζε ζηελ πεξηνρή ηνπ Πηξίλ, όπνπ ζθνηώζεθε από ηνλ ηνύξθηθν ζηξαηό. [28] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 73, 74

[29] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 28

[30] Ο Μεηξνπνιίηεο Καζηνξηάο Γεξκαλόο Καξαβαγγέιεο (1866-1935), θαηά θόζκνλ ηπιηαλόο, γελλήζεθε ζηε ηύςε ηεο Λέζβνπ θαη θνίηεζε αξρηθά ζην Αδξακκύηηη, κεηά ζηελ Θενινγηθή ζρνιή ηεο Υάιθεο θαη ηέινο ζηηο Φηινζνθηθέο ρνιέο ηεο Λεηςίαο θαη ηεο Βόλλεο. Σν 1882 ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο θαη ην 1896 ρσξνεπίζθνπνο ηνπ Πέξαλ ηεο Κσλ/πνιεο. Παξάιιεια, είρε δηνξηζηεί θαζεγεηήο ζηελ Υάιθε θαη ζπλέηαμε ηελ Παηξηαξρηθή Δγθύθιην ηνπ Παηξηάξρε Άλζηκνπ Ε’ σο απάληεζε ζε απηή ηνπ Πάπα Λένληνο ΗΓ’. Σν

1900 δηνξίζηεθε Μεηξνπνιίηεο Καζηνξηάο, απνηειώληαο ηνλ αθξνγσληαίν ιίζν ηεο ειιεληθήο αληίζηαζεο απέλαληη ζηε βνπιγάξηθε πξνπαγάλδα. Οξγάλσζε ηα πξώηα ζώκαηα γεγελώλ νπιαξρεγώλ θαη έθαλε ζπλερείο εθθιήζεηο γηα βνήζεηα από ηελ Διιάδα. Πεξηόδεπε ζπρλά ζηα ρσξηά ηεο Καζηνξηάο, επαλαθέξνληαο πνιιά από απηά ζην Παηξηαξρείν. ηαλ ηειηθά εκθαλίζηεθαλ ζηελ Καζηνξηά νη αληάξηηθεο νκάδεο, ζπλέρηζε λα ζπληνλίδεη ηνλ αγώλα ηνπο κέρξη ην 1907, νπόηε απνκαθξύλζεθε από ηνλ Παηξηάξρε Ησαθείκ Γ’, κεηά από έληνλεο πηέζεηο ηνπ Βεδύξε Φεξήη Παζά. Έπεηηα, δηεηέιεζε κεηξνπνιίηεο ζηελ Ακάζεηα ηνπ Πόληνπ θαη θπιαθίζηεθε ην 1917 από ηνπο Οζσκαλνύο γηα ηελ αληίζηαζή ηνπ θαηά ηε γελενθηνλία ησλ Πνληίσλ θαη ησλ Αξκελίσλ. Γηα έλα ρξόλν δηνξίζηεθε Μεηξνπνιίηεο Ησαλλίλσλ θαη ην 1924 ηνπνζεηήζεθε Έμαξρνο Κεληξηθήο Δπξώπεο ζηε Βηέλλε, όπνπ θαη πέζαλε ην 1935. Σν 1959 έγηλε ε κεηαθνξά ησλ νζηώλ ηνπ ζηελ Καζηνξηά θαη εθδόζεθαλ ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ. [31] ν.π, ζ. 28, 29

[32] ν.π, ζ. 30-34

[33] Κ. Αηλείαλ – Μαδαξάθεο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ : Αλακλήζεηο, ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1963, ζ. 12 [34] Ο Κσλζηαληίλνο Υξήζηνπ (θαπεηάλ Κώηηαο) (1863-1905) θαηάγνληαλ από ηνλ νηθηζκό ησλ Κνξεζηείσλ Κώηηαο (Ρνύιηα), πνπ πήξε ηελ δεθαεηία ηνπ ’20 ην όλνκά ηνπ. Σα πξώηα ρξόληα έθαλε πνιιέο εξγαζίεο ζην ρσξηό ηνπ, κεηαμύ ησλ νπνίσλ γεσξγόο, θεξνπνηόο, κπαθάιεο, ηζαγθάξεο θαη παλδνρέαο. Σν 1896 ήηαλ πξόεδξνο ηνπ ρσξηνύ ηνπ θαη είρε αλαιάβεη ηελ ιεηηνπξγία ηνπ παλδνρείνπ ηεο θνηλόηεηαο. Σόηε ήξζε ζε ξήμε κε ηνλ θαηαδπλαζηεπηηθό ηνπξθαιβαλό Καζίκ Μπέε, πνπ ιπκαηλόηαλ ηελ πεξηνρή. Ο Κώηηαο δηαηεξνύζε εθ θύζεσο αηζζήκαηα κίζνπο γηα ηνπο Σνύξθνπο, έρνληαο σο πξόηππα ηνπο παιαηόηεξνπο έιιελεο ιεζηέο όπσο ν Μπξνύθαο, ν Καξαλανύκεο, ν Ενύξθαο θαη ν Καηαξξαρηάο. Σν 1897 δεκηνύξγεζε καδί κε ηνλ Πάπιν Κύξνπ ηελ αληάξηηθε νκάδα ηνπ θαη ην 1898 δνινθόλεζε ηνλ Καζίκ Μπέε. Αθνινύζεζαλ νη κπέεδεο ηεο πεξηνρήο Ακπεληίλ, Ννπξεληίλ, Σδεκάι, Σαΐξ θαη άιινη. Παξάιιεια, πξνέβαηλε ζε αξθεηέο ιεζηείεο ηνύξθσλ δηαβαηώλ θαη ρξεκαηαπνζηνιώλ, κε απνηέιεζκα λα θπιαθηζηεί γηα θάπνην δηάζηεκα ην 1899. Ζ εληππσζηαθή δξάζε ηνπ ελάληηα ζηνπο Σνύξθνπο θίλεζε ην ελδηαθέξνλ ηεο λενζύζηαηεο ΔΜΔΟ ζηελ πεξηνρή, πνπ εθκεηαιιεύηεθε ηε ζιαβόθσλε νκηιία ηνπ. Μέρξη ην 1901 ζπλεξγάζηεθε κε δηάθνξνπο θνκηηαηδήδεο θαη ηδίσο κε ηνλ Μήηξν Βιάρν ζηελ δνινθνλία αξθεηώλ κπέεδσλ, δηαηεξώληαο παξάιιεια κηα απηόλνκε ζηάζε πνπ ηνπο ελόριεζε. Δπίζεο, ε αληίδξαζή ηνπ ζηηο δνινθνλίεο ησλ παηξηαξρηθώλ ρσξηθώλ αλάγθαζε ηελ ΔΜΔΟ λα δηαηάμεη ηελ εμόλησζή ηνπ. Σξεηο θνξέο επηρεηξήζεθε αλεπηηπρώο ε δνινθνλία ηνπ κε ελέδξα. Σν 1901 πξνζεγγίδεηαη από ηνλ Γεξκαλό Καξαβαγγέιε θαη δξα πιένλ κε ην ειιεληθό κέξνο. Σα παηδηά ηνπ ζηάιζεθαλ γηα πξνζηαζία ζηελ Αζήλα θαη ηνπ παξαρσξήζεθε πνζό γηα λα ζηακαηήζεη ηηο ιεζηείεο. Έδξαζε θπξίσο ζηα Κνξέζηεηα θαη δπηεξεπόλησο ζηηο Πξέζπεο, πξνζθέξνληαο πνιύ ζεκαληηθέο ππεξεζίεο ζηνπο ειιεληθνύο πιεζπζκνύο. Σν 1902 ζπλεξγάζηεθε γηα ιίγν κε ηνλ βεξρνβηζηή ζπληαγκαηάξρε Γηαγθώθ ελάληηα ζηνπο Σνύξθνπο. Καηά ηελ εμέγεξζε ηνπ Ίιηληελ ν Κώηηαο, πξνζπαζώληαο λα εθκεηαιιεπηεί ηελ αλαζηάησζε, ππξπόιεζε κνπζνπικαληθά ρσξηά ησλ Πξεζπώλ, ελώ θαηά πάζα πηζαλόηεηα είλαη απηόο πνπ αηρκαιώηηζε ηνλ Λ. Πνπηξάτθσθ, αξρεγό ηεο ΔΜΔΟ ζηελ Καζηνξηά. Μεηέβε ζηελ Αζήλα θαη αξγόηεξα ππνδέρζεθε ηελ απνζηνιή ηνπ

Παύινπ Μειά ζηα Κνξέζηεηα. πιιήθζεθε από ηηο νζσκαληθέο αξρέο κεηά από πξνδνζία θαη απαγρνλίζηεθε ζην Μνλαζηήξη ην 1905. [35] Ο Βαγγέιεο (Γθέιεθ) Σαξζηγηάλζθη ( -1903) γελλήζεθε ζην Σξίβνπλν (Σύξζηα) Φισξίλεο θαη ήηαλ βνπιγαξνδηδάζθαινο ζην ρσξηό ηνπ. Δληάρζεθε ζηελ ΔΜΔΟ ην 1902, αιιά πξνζσπηθέο έξηδεο κε ηνλ Σζαθαιάξσθ θαη δηαθσλίεο κε δηάθνξεο πξαθηηθέο ηεο απέλαληη ζε ειιεληθνύο πιεζπζκνύο, ηνλ νδήγεζαλ λα κεηαπεδήζεη ζηελ ειιεληθή πιεπξά. θνηώζεθε από ηελ πνιπάξηζκε ηζέηα ηνπ Μ. αξάθσθ ην 1903, πξηλ ην Ίιηληελ. [36] ν.π, ζ. 36-38

[37] Ο Βαγγέιεο Γεσξγίνπ (Νάηζεο ή ηξεκπεληώηεο) (1876-1904) γελλήζεθε ζηα Αζπξόγεηα (ηξέκπελν) Φισξίλεο θαη είρε επεηξώηηθε θαηαγσγή, αιιά κηινύζε ζην ζιαβόθσλν ηδίσκα. Αξρηθά, είρε κεηαβεί σο θηίζηεο ζηελ Πόιε αιιά εμνξίζηεθε πίζσ ζην ρσξηό ηνπ. Έπεηηα, είρε επηζηξαηεπηεί κε ηε βία από ηνπο θνκηηαηδήδεο αιιά κεηά ηε δνινθνλία ηνπ ζείνπ ηνπ θαη παηξηαξρηθνύ ηεξέα παπα-Γεκήηξε θαηέθπγε ζηνλ Καξαβαγγέιε καδί κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. Σν 1901 ίδξπζε ην δηθό ηνπ ζώκα θαη έδξαζε ζηελ πεξηνρή ηνπ αλαηνιηθνύ Βηηζίνπ. Σνλ Ηνύλην ηνπ 1903 ππνδέρηεθε θαη ζπκπηύρζεθε κε ην πξώην ζώκα πνπ θαηέθζαζε από ηε λόηηα Διιάδα. Καηά ην Ίιηληελ πξνζπάζεζε λα πξνζηαηεύζεη ηελ Κιεηζνύξα από ηα ζηίθε ησλ επαλαζηαηεκέλσλ Βνπιγάξσλ. θνηώζεθε ζε βνπιγάξηθε ελέδξα ην 1904 ζην ρσξηό Αεηόο. [38] Ο Παύινο Κύξνπ ( -1906) γελλήζεθε ζην Αληαξηηθό (Εέινβν) ησλ Κνξεζηείσλ θαη ήηαλ εγγνλόο ηνπ παιηνύ θιέθηε Νανύκ Κύξνπ. Μηινύζε ζην ζιαβόθσλν ηδίσκα αιιά δηαηεξνύζε κηα μεθάζαξε ειιεληθή ζπλείδεζε. Πήξε κέξνο από πνιύ λσξίο ζε επηρεηξήζεηο ελαληίνλ ησλ Σνύξθσλ θαη κεηέβε ζηελ Αζήλα γηα θάπνηα ρξόληα. Αλαδείρζεθε ζε πξσηνπαιιίθαξν ηνπ θαπεηάλ Κώηηα θαη ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Καξαβαγγέιε θαη ηνπο αμησκαηηθνύο από ηε λόηηα Διιάδα. Μεηά ην ζάλαην ηνπ Κώηηα ζπγθξόηεζε ηε δηθή ηνπ νκάδα πνπ έδξαζε ζηα Κνξέζηεηα θαη ηηο Πξέζπεο. θνηώζεθε ην 1906 ζηνλ νηθηζκό Σξίγσλν. [39] Ο Γεκήηξηνο Νηαιίπεο ( -1906) θαηάγνληαλ από ηνλ Γάβξν (Γθακπξέζη) ησλ Κνξεζηείσλ θαη ήηαλ ζιαβόθσλνο θηελνηξόθνο. Σν πξαγκαηηθό ηνπ όλνκα ήηαλ Κεραγηάο ή Κσλζηαληηλίδεο θαη ην όλνκα Νηαιίπεο ην επνκίζηεθε ράξηλ αλάκλεζεο ηνπ παιηνύ θιέθηε Νηαιίπε από ηελ θήθα ησλ Πξεζπώλ. πκκεηείρε ζην ζώκα ηνπ Κώηηα θαη αξγόηεξα ζπλεξγάζηεθε κε πνιινύο αμησκαηηθνύο ζε αξθεηέο κάρεο ελαληίνλ ησλ Βνπιγάξσλ. θνηώζεθε ζην Αληαξηηθό ην 1906. [40] Ο Νηθόιανο (Λάθεο) Νηατιάθεο (1880-1941) γελλήζεθε ζην Βεξλίθη πνπ βξίζθεηαη ζήκεξα ζε αιβαληθό έδαθνο πνιύ θνληά ζηα ζύλνξα, ελώ κέρξη ην 1924 αλήθε ζηελ Δπαξρία Καζηνξηάο. Γόλνο ζεκαληηθήο παηξηαξρηθήο νηθνγέλεηαο ζηξάθεθε αξρηθά ελάληηα ζηνπο ηνπξθαιβαλνύο κπέεδεο, ζθνηώλνληαο κάιηζηα ηνλ Νηεκήξ Αγά. Φπιαθίζηεθε γηα θάπνηα ρξόληα θαη αξγόηεξα εληάρζεθε ζηελ νκάδα ηνπ Κώηηα θαη ζπγθξόηεζε ην δηθό ηνπ ζώκα. πκκεηείρε ζε πνιιέο κάρεο κε ηνπο βνπιγάξνπο θνκηηαηδήδεο ή ηνπο ηνπξθαιβαλνύο θιέθηεο, δξώληαο θπξίσο ζε πεξηνρέο ηεο Κνξπηζάο, ηνπ Γξάκκνπ, ηνπ Σξηθιάξηνπ θαη ησλ Πξεζπώλ. πλήζσο, ππαξρεγόο ηνπ ήηαλ ν αδεξθόο ηνπ Γηάλλεο Νηατιάθεο. πλεξγάζηεθε σο ην ηέινο ηνπ αγώλα κε πνιινύο έιιελεο νπιαξρεγνύο θαη ζπλέρηζε λα δξά κέρξη ηελ απειεπζέξσζε ηνπ ‘12. Μεηά ην 1924 εγθαηαζηάζεθε ζηελ Κνξνκειηά θαη ήηαλ από ηνπο κνλαδηθνύο έιιελεο καθεδνλνκάρνπο πνπ αηύρεζαλ λα μαλαέξζνπλ

αληηκέησπνη κε ηα ζώκαηα θνκηηαηδήδσλ ζηελ Καηνρή. Γνινθνλήζεθε ην 1941 ζηελ Κνξνκειηά από ηνλ Λάδαξν Σεξπόθζθη, θνκηηαηδή θαη κέινο ηνπ ΔΑΜ. Ο αδεξθόο ηνπ Γηάλλεο είρε ηελ ίδηα ηύρε δύν ρξόληα αξγόηεξα. Ζ ηνπηθή θνηλσλία ζέινληαο λα ηνλ ηηκήζεη έδσζε ην όλνκά ηνπ ζε κηα από ηηο ζπλνηθίεο ηεο Καζηνξηάο. Δπίζεο, ζώδνληαη ηα ιεπηνκεξή απνκλεκνλεύκαηά ηνπ. [41] Ο Νανύκ παλόο (θαπεηάλ Απίθξαληνο) ( -1955) γελλήζεθε ζην Άξγνο Οξεζηηθό (Υξνύπηζηα) θαη ήηαλ βιάρηθεο θαηαγσγήο. πκκεηείρε ζηνλ πόιεκν ηνπ 1897 θαη εγθαηαζηάζεθε ζηελ Αζήλα κέρξη ην 1901, εξρόκελνο ζε επαθή κε καθεδνληθνύο ζπλδέζκνπο. Έπεηηα, επαλήιζε ζηελ Καζηνξηά, όπνπ ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Γεξκαλό Καξαβαγγέιε θαη ηνλ Βαγγέιε ηξεκπεληώηε. Αξγόηεξα, ζπγθξόηεζε ην δηθό ηνπ κηθξό ζώκα πνπ έδξαζε ζηελ πεξηνρή ησλ Καζηαλνρσξίσλ κέρξη ην 1904 ιόγσ δηαγσλίαο κε ηνλ Βάξδα. Έπεηηα, έδεζε ζηνλ Πεηξαηά θαη ηε Νέα κύξλε σο ηνλ ζάλαηό ηνπ ην 1955. πλέγξαςε ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ, ηα νπνία ζώδνληαη. [42] Ο Αιέμαλδξνο Καξαιίβαλνο θαηαγόηαλ από ηελ Κνδάλε θαη ήηαλ παιηόο θιεθηεο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο. Σνπ είρε δσζεί ακλεζηεία θαη είρε δηνξηζηεί από ηηο ηνπξθηθέο αξρέο σο αξκαηνιόο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ιαζξεκπνξίνπ όπισλ ηεο ΔΜΔΟ. πλεξγάζηεθε κε ηνλ Καξαβαγγέιε από ην 1901 θαη πξνζηάηεπζε πνιιά παηξηαξρηθά ρσξηά ηνπ Βηηζίνπ θαηά ηελ εμέγεξζε ηνπ Ίιηληελ. Δπίζεο, καδί κε ηνλ νπιαξρεγό σηήξην Βηζβίθε από ην Βνγαηζηθό βνήζεζε κε ην ζώκα ηνπ ηνλ Παύιν Μειά θαη ηνλ Γεώξγην Σζόλην. Σν 1905 θπιαθίζηεθε ζην Μνλαζηήξη. [43] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 128

[44] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 45-50

[45] Ο Δπζύκηνο Κανύδεο (1866-1956) γελλήζεθε ζηνλ Καιιηθξάηε ησλ θαθηώλ θαη είρε εγθαηαζηαζεί από ην 1900 ζηελ Αζήλα. Σν 1903 εκθαλίζηεθε ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο καδί κε άιινπο 9 απεζηαικέλνπο θξεηηθνύο πνιεκηζηέο. Παξέκελε κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα ζηελ πεξηνρή θαη πήγαηλε ηνλ ρεηκώλα ζηελ Αζήλα γηα λα αλαζπγθξνηήζεη ηελ νκάδα ηνπ θαη λα μεθνπξαζηεί. πλεξγάζηεθε κε πνιινύο γεγελείο νπιαξρεγνύο θαη αμησκαηηθνύο, δξώληαο θπξίσο ζηα Κνξέζηεηα. Σν 1906 απνζύξζεθε γηα ζεξαπεία ζηελ Αζήλα θαη ζπλέρηζε ηε δξάζε ηνπ ζηε άκν θαη ηε Μαθεδνλία θαηά ηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο. ηνλ Μεζνπόιεκν πξνάρζεθε ζε ινραγό θαη ζπκκεηείρε ελεξγά ζε καθεδνληθά ζέκαηα. Έδεζε ζηελ Κξήηε θαη ηελ Θεζ/λίθε, όπνπ πέζαλε ην 1956. Έρνπλ εθδνζεί ηα ιεπηνκεξή απνκλεκνλεύκαηά ηνπ. [46] D. Dakin, The Greek Struggle in Macedonia 1897-1913, Berkley University, 1966, California, ζ. 85-90

[47] ν.π, ζ. 98, 99

[48] L. Miletich, Osvoboditelnata borba v Kostursko (Memoirs of Pando Klyashev) (βνπιγ), Materiali za istoriyata na Makedonskoto osvoboditelno dvizhenie, vol. IΗ, Makedonski Nauchen Institut, Sofia, 1925, ζ. [49] . Πειαγίδεο, Λίγν κεηά ην Ίιηληελ (20 Ηνπιίνπ 1903) ζηηο πεξηνρέο Καζηνξηάο θαη Φιώξηλαο, πκπόζην Μαθεδνληθνύ Αγώλα (1984), ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1987, ζ. 350, 351 (βάζεη βξεηαληθώλ αλαθνξώλ πνπ δεκνζηεύζεθαλ ζηελ Κπαλή Βίβιν ηνπ 1903, εγγξάθσλ από ην αξρείν ηνπ

Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθώλ γηα ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα θαη ηνπ αξρείνπ ηνπ Αξγύξε Εάρνπ) [50] Γ. Μόδεο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλαο θαη ε λεόηεξε καθεδνληθά ηζηνξία, Θεζ/λίθε, ΔΜ, 1967, ζ. 190, 191

[51] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 49, 50

[52] Ο Γεξκαλόο Καξαβαγγέιεο αλαθέξεη 10 κε 15 ρηιηάδεο, ηελ ώξα πνπ νη Βνύιγαξνη επαλαζηάηεο ζηελ πεξηνρή ήηαλ πεξίπνπ 670

[53] . Πειαγίδεο, Λίγν κεηά ην Ίιηληελ (20 Ηνπιίνπ 1903) ζηηο πεξηνρέο Καζηνξηάο θαη Φιώξηλαο, πκπόζην Μαθεδνληθνύ Αγώλα (1984), ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1987, ζ. 355, 358

[54] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 49, 50

[55] Α. Μαδαξάθεο, Αη ηζηνξηθαί πεξηπέηεηαη ηεο Μαθεδνλίαο, Αζήλαη, 1912, ζ. 86, 87

[56] Ν. Βιάρνο, Σν Μαθεδνληθόλ σο θάζηο ηνπ Αλαηνιηθνύ Εεηήκαηνο 1878-1908, Αζήλαη, 1935, ζ. 295