Διεθνιστική Αριστερά τ.22

ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗΑΡΙΣΤΕΡΑΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ | ΤΕΥΧΟΣ 22 | ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2012 | ΤΙΜΗ 5€

‣ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ;

‣ Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ

‣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

ΟΔΗΓΕΙ Η ΕΞΑΘΛΙΩΣΗ ΣE EΠΑΝΑΣΤΑΣΗ;ΠΡΩΤΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΕΑΜ;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

la lutte continueΑφίσα του Μάη του ‘68

εξώφυλλο

ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΕΥΧΟΣ 22

ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2012

.01 Τηςσύνταξης

.05 ΑναβίωσητουΛαϊκούΜετώπου;

.15 Ηκρίσηστηνευρωζώνη

.27 ΓιατηνκυβέρνησητηςΑριστεράς

.37 ΣτοδρόμοτουΕΑΜ;

.45 Οδηγείηεξαθλίωσησεεπανάσταση;

.55 Πρώτοςχρόνοςτηςαιγυπτιακήςεπανάστασης

.64 Βιβλιοκριτική

1ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2012

Η «Διεθνιστική Αριστερά» εκδίδεται από αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία

Για να γραφτείτε συνδρομητές επικοινωνήστε μαζί μας στο

τηλέφωνο 210-3306286 ή μέσω ταχυδρομείου στη διεύθυνση

Κλαζομενών 3, Αθήνα. Τ.Κ 104 40

Επίσης μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο email:

[email protected]

επισκεφτείτε μας στο www.dea.org.gr

Υπεύθυνος Σύνταξης: Πέτρος Τσάγκαρης

Συντακτική Επιτροπή:

Βασίλης Γιαννούλης, Μήτσος Γκορίτσας, Παναγιώτης Λίλλης,

Θάνος Λυκουργιάς, Σωτήρης Μάρταλης, Πάνος Πέτρου

Ηλ. σελιδοποίηση - Εξώφυλλο:

Βασίλης Γιαννούλης, Πάνος Πέτρου

Τρία είναι τα βασικά δεδομένα που αυτή την πε-

ρίοδο καθορίζουν τις πολιτικές εξελίξεις στην ΕΕ

και στην Ελλάδα. Πρώτο, η καπιταλιστική κρίση

που βαθαίνει πέρα από κάθε εκτίμηση και πρό-

βλεψη των παγκόσμιων ιμπεριαλιστικών Οργανι-

σμών. Για παράδειγμα, ανακοινώθηκε ότι αναμέ-

νεται μεγάλη μείωση στους ρυθμούς ανάπτυξης

της Γερμανίας, η οποία υπολογίζεται στο 1% το

2012 (από 1,8% που ήταν η αρχική εκτίμηση) και

2,9% το 2011 (από 3%).

Δεύτερο, οι οξύτατοι ανταγωνισμοί στο φόντο της

κρίσης για το ποιος θα χάσει λιγότερα από τον

της σύνταξης...

ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗΑΡΙΣΤΕΡΑ

επιμερισμό της ζημιάς που συνεπάγεται η ελεγ-

χόμενη καταστροφή μέρους του κεφαλαίου. Οι

ανταγωνισμοί δεν εκφράζονται μόνο ανάμεσα

στις αστικές τάξεις των διαφορετικών χωρών,

αλλά και ανάμεσα σε μερίδες της κυρίαρχης τά-

ξης μέσα στο ίδιο κράτος.

Τρίτο, η πίεση που ασκεί η λαϊκή δυσαρέσκεια,

με θυμό, οργή και αγανάκτηση, στο πολιτικό προ-

σωπικό της αστικής τάξης, καθώς και με αντιστά-

σεις, οι οποίες κάνουν ακόμα πιο δύσκολη τη δια-

χείριση της κρίσης για τη σωτηρία του κεφαλαίου

με χρεοκοπία του κόσμου της εργασίας.

2 Δ Ι Ε Θ Ν Ι Σ Τ Ι Κ Η Α Ρ Ι Σ Τ Ε ΡΑ

Οφείλουμε να επισημάνουμε παράλληλα τη

στροφή της πολιτικής ζωής σε απολυταρχισμό με

κοινοβουλευτικό μανδύα. Την όλο και πιο συχνή

παράκαμψη ακόμα και αυτού του αστικού συ-

ντάγματος και των κοινοβουλευτικών κανόνων,

την όλο και ευκολότερη προσφυγή στην τελική

λύση, δηλαδή στη βία με τη χρήση των κατα-

σταλτικών μηχανισμών. Ένα φαινόμενο που θα

οξύνεται όσο βαθαίνει η κρίση και μεγαλώνουν

οι αντιστάσεις.

Η κυρίαρχη τάξη, μετά την κατάρρευση της κυ-

βέρνησης του ΓΑΠ, κάτω από την πίεση των

απεργιακών αγώνων, των καταλήψεων, των κινη-

μάτων «Δεν πληρώνω» και των πλατειών, πίστευε

ότι με την τρικομματική κυβέρνηση του τραπεζίτη

Παπαδήμου θα μπορούσε όχι μόνο να κερδίσει

χρόνο, αλλά και να περάσει τα νέα μέτρα. Τα

πράγματα όμως δεν τους βγαίνουν τόσο εύκο-

λα. Εργαζόμενοι σε διάφορους χώρους του ιδι-

ωτικού τομέα, αντί να υποχωρούν μπροστά στο

φάσμα της ανεργίας, στον κίνδυνο της απόλυσης

ή του κλεισίματος της εταιρίας όπου εργάζονται,

προχωράνε σε απεργίες και καταλήψεις.

Το είδαμε τους τελευταίους μήνες στη Χαλυ-

βουργία, Alter, «Ελευθεροτυπία», Λουκίσας, 3Ε.

Είναι απεργίες που όχι μόνο αντέχουν, αλλά συ-

ντονίζονται και πλαισιώνονται από μεγάλο κύμα

συμπαράστασης, μετά την απεργία στο Θριάσιο,

τη συγκέντρωση συμπαράστασης στο Βόλο, την

Παναττική στις 17 Γενάρη των Εργατικών Κέ-

ντρων όλου του Λεκανοπεδίου.

Η πλημμυρίδα και η άμπωτη, που εμφανίζεται

στους εργατικούς και κοινωνικούς αγώνες, φαί-

νεται ότι γεφυρώνεται από αυτές τις απεργίες και

τις καταλήψεις. Δείχνει στους εργαζόμενους ένα

δρόμο άμυνας απέναντι στις επιθέσεις που δέχο-

νται και δυσκολεύει τους χειρισμούς της κυρίαρ-

χης τάξης.

Αυτά τα φαινόμενα αποτελούν στην πραγματι-

κότητα τη συνέχεια των απεργιών των δύο τε-

λευταίων χρόνων στο δημόσιο τομέα, των πα-

νεργατικών, των καταλήψεων υπουργείων, της

κατάληψης του μηχανογραφικού κέντρου της

ΔΕΗ, των κινημάτων «Δεν πληρώνω» και των πλα-

τειών.

Μια τέτοια εξέλιξη βάζει πίεση πάνω στην κυ-

βέρνηση και την εργοδοσία για το τι θα έχουν

να αντιμετωπίσουν με τα νέα μέτρα. Βάζει πίεση

επίσης πάνω στη συνδικαλιστική γραφειοκρατία.

Δεμένο με τις εργατικές αντιστάσεις είναι και το

φαινόμενο της απαξίωσης όχι μόνο της πολιτι-

κής της κυρίαρχης τάξης, αλλά και του πολιτικού

προσωπικού και των κομμάτων της. Ένα φαινό-

μενο που το είδαμε την περσινή χρονιά στις πα-

νεργατικές, στην περικύκλωση της βουλής, στα

κραξίματα, στις επιθέσεις και στα γιαουρτώματα

υπουργών και βουλευτών του ΠΑΣΟΚ και της

ΝΔ. Απαξίωση που καταγράφηκε πανελλαδικά

στους γιορτασμούς της 28ης Οκτωβρίου, ακόμα

και κατά του ανώτερου θεσμικού παράγοντα του

αστικού κράτους των κομμάτων της κυρίαρχης

τάξης, του προέδρου της δημοκρατίας.

Απαξίωση που καταγράφεται και στις δημοσκο-

πήσεις. Το ΠΑΣΟΚ εμφανίζει ποσοστά που όλο

και μειώνονται. Στη δημοσκόπηση της VPRC, που

δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Επίκαιρα» στα τέλη

του Γενάρη, έφτασε το 12%. Η ΝΔ με 30,5%,

παρά το ότι προηγείται του ΠΑΣΟΚ, όχι μόνο δεν

προσεγγίζει την αυτοδυναμία, αλλά αδυνατεί να

φθάσει και το ποσοστό του 33,5% που είναι το

ιστορικά χαμηλότερο ποσοστό που έχει πετύχει

σε βουλευτικές εκλογές. Το ΛΑΟΣ από τον Οκτώ-

βριο και μετά εμφανίζει καθοδική πορεία με 6%,

ενώ η Δημοκρατική Συμμαχία της Μπακογιάννη

πήρε 2,5% και παρά το σπρώξιμο από τα ΜΜΕ

δεν φθάνει καν το όριο εκλογιμότητας του 3%.

Αντίθετα η Αριστερά εμφανίζει παντού άνοδο.

Με ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ από 12,5%, ΔΗΜΑΡ 13%,

Οικολόγοι 3% στο σύνολο ξεπερνάει το 35%.

Το ποσοστό της φασιστικής Χρυσής Αυγής 2,5%

δείχνει ότι δεν πρέπει να υποτιμηθεί καθόλου ο

κίνδυνος των φασιστών.

Για όλους αυτούς τους λόγους τα κυβερνητικά

κόμματα επιδιώκουν να παρατείνουν τη ζωή της

κυβέρνησης Παπαδήμου, με διπλό στόχο να φέ-

ρει σε πέρας όλη τη βρόμικη δουλειά (νέα δανει-

ακή σύμβαση, «υπερ-μνημόνιο», νέα ευρωσυν-

θήκη) και όλα τα μέτρα που συνδέονται με αυτά

(μείωση κατώτερων αμοιβών, κόψιμο επικουρι-

κών συντάξεων, κλείσιμο δημόσιων οργανισμών

και άμεσες απολύσεις).

Κεντρικός στόχος της περιόδου για την Αριστερά

είναι η ανατροπή της κυβέρνησης Παπαδήμου

κάτω από την κλιμάκωση και την πίεση των εργα-


τικών και των λαϊκών αγώνων. Εκεί εντάσσουμε

και τη διεκδίκηση των εκλογών. Η κάθε μάχη σε

οποιοδήποτε εργασιακό χώρο παίρνει άμεσα πο-

λιτικά χαρακτηριστικά, η ανατροπή των απολύσε-

ων, της λιτότητας, των μέτρων, οδηγεί στην ανά-

γκη για στάση πληρωμών του χρέους προς τους

τοκογλύφους, εθνικοποίηση τραπεζών, ακύρωση

της νέας δανειακής σύμβασης. Η ανατροπή αυ-

τής της πολιτικής και της κυβέρνησης, που την

υπηρετεί, μπαίνει στην ημερήσια διάταξη.

Η Αριστερά δέχεται καθημερινά τις πιέσεις για

να δημιουργήσει εναλλακτική πολιτική απάντη-

ση που θα ανατρέπει την πολιτική της κυρίαρχης

τάξης. Αυτές οι πιέσεις έχουν οδηγήσει όλη την

Αριστερά να μιλάει για Μέτωπα.

Έτσι έχει προταθεί, παλλαϊκό μέτωπο, αντικατοχι-

κό, νέο ΕΑΜ, αντιμνημονιακό, αντιμονοπωλιακό,

αντικαπιταλιστικό κ.ά.

Ιστορικά στην παράδοση της Αριστεράς αναπτύ-

χθηκαν και δοκιμάστηκαν δύο λογικές «μετώ-

πων». Αυτή του Ενιαίου Μετώπου και εκείνη των

Λαϊκών Μετώπων.

Οι διάφορες προτάσεις μετώπων, ενώ εμφανίζο-

νται ότι προσπαθούν να δώσουν απάντηση στο

πραγματικό ζήτημα, εμφανίζουν δύο διαφορετι-

κά προβλήματα. Προσπαθούν να καλύψουν την

ανάγκη της μαζικότητας και μέσω αυτής τη δυ-

νατότητα εναλλακτικής πολιτικής πρότασης. Στην

πραγματικότητα είναι παραλλαγές των Λαϊκών

Μετώπων και το βασικό τους πρόβλημα είναι ότι

επιζητούν τη δημιουργία μετώπου με κομμάτια

της αστικής τάξης «πατριωτικά» ή «αντιμνημονια-

κά». Αυτό σημαίνει ότι δεν τίθεται θέμα πολιτικής

εξουσίας, αλλά ότι επιζητείται μια πιο φιλολαϊκή

διαχείριση που θα σώσει όμως τον τόπο και την

οικονομία.

Ιστορικά όλα τα μέτωπα αυτού του τύπου οδήγη-

σαν σε μια διαχείριση που έδινε το χρόνο στην

κυρίαρχη τάξη να ανασυνταχθεί και να επαναθε-

μελιώσει την εξουσία της. Στην πραγματικότητα

οδηγούν σε αυτά που ονομάζουμε κεντροαριστε-

ρά σενάρια διαχείρισης του συστήματος.

Οι προτάσεις του ΚΚΕ για αντιμονοπωλιακό μέ-

τωπο και του ΑΝΤΑΡΣΥΑ για αντικαπιταλιστικό

στην πραγματικότητα είναι είτε αυτοαναφορικές

είτε ουσιαστικά απομονωτικές, αποκλείοντας, με

χρήση του maximum προγράμματος, την οποια-

δήποτε συνεργασία. Γιατί η αποδοχή ενός τέτοιου

προγράμματος οδηγεί στο σχηματισμό κόμματος

και όχι μετώπου.

Από τη δική μας πλευρά προβάλλουμε τη Συμπα-

ράταξη της Αριστεράς. Αυτή η πρόταση λογο-

δοτεί στη λογική του Ενιαίου Μετώπου και δίνει

την απαραίτητη κρίσιμη μάζα για τη δυνατότητα

οικοδόμησης εναλλακτικής πολιτικής πρότασης.

Εδράζεται πάνω στην ταξική αντίθεση και όχι σε

όποιες φανταστικές κυρίαρχες και δευτερεύου-

σες αντιθέσεις Σε μια τέτοια συμπαράταξη της

Αριστεράς παραμένει πάντα ο στόχος για τη σο-

σιαλιστική κοινωνία.

Αυτά τα ζητήματα πραγματεύονται τα άρθρα «Λα-

ϊκά μέτωπα» και «Στο δρόμο του ΕΑΜ;».

Μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει για το ποιο οφείλει

να είναι το ελάχιστο πρόγραμμα της Αριστεράς.

Κέντρο σ’ αυτή τη συζήτηση είναι το ζήτημα του

χρέους και του ευρώ. Μέσα ή έξω από την ευ-

ρωζώνη; Είναι λύση οι «Ενωμένες Πολιτείες της

Ευρώπης»; Είναι ερωτήματα στα οποία απαντάει

το άρθρο «Η κρίση στην ευρωζώνη».

Οι σύντροφοι που διεκδικούν την έξοδο από το

ευρώ, επιχειρηματολογούν λέγοντας ότι μια τέ-

τοια πρόταση είναι αναγκαία για διέξοδο από την

κρίση και δεν είναι ζήτημα minimum, αλλά ανα-

γκαίου προγράμματος.

Τέτοιες αντιλήψεις αναποδογυρίζουν τη σχέση

αιτίας-αποτελέσματος. Δεν είναι τα συστήματα

σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών και οι ανι-

σορροπίες στα εξωτερικά ισοζύγια των χωρών

που οδηγούν στις κρίσεις του καπιταλισμού, αλλά

αντίθετα οι κρίσεις του συστήματος είναι αυτές

που οδηγούν τις σταθερές συναλλαγματικές

ισοτιμίες στην κατάρρευση. Ο στόχος της επι-

στροφής σε εθνικό νόμισμα, που υποστηρίζει ότι

δημιουργεί όρους «για να σωθούμε», ουσιαστικά

παραβλέπει ότι η νέα δραχμή δεν θα χορεύει

μόνη της σε αυτό το νομισματικό χορό, καθώς θα

έχει απέναντί της τη λιρέτα, το εσκούδο, την πε-

σέτα, δηλ. θα επιβληθεί στους εργαζόμενους της

Ευρώπης ένα ντόμινο υποτιμήσεων στο όνομα

της ανταγωνιστικότητας, με τελικό αποτέλεσμα

(στην καλύτερη περίπτωση, γιατί υπάρχει πλέον

και η πιθανότητα των θερμών πολέμων) να «ισορ-

ροπήσουν» οι αγορές σε μισθούς της τάξης των

400 ή των 300 ευρώ. Οι απώλειες αυτού του οι-


κονομικού πολέμου θα αφορούν τους εργαζόμε-

νους, ενώ τα κέρδη τους καπιταλιστές.

Στόχοι όπως της «παραγωγικής ανασυγκρότησης

της χώρας» και της «ανάκτησης της ανταγωνιστι-

κότητάς της», είτε επιδιώκονται μέσω της μεταρ-

ρύθμισης της ΕΕ και του ευρώ, είτε επιδιώκονται

μέσω της μεταρρύθμισης του ελληνικού κράτους

με την «αξιοποίηση του εθνικού νομίσματος», εί-

ναι ουτοπικοί, αλλά ακόμη και αν μπορούσαν να

λειτουργήσουν θα ήταν σε βάρος των εργαζομέ-

νων με νέες θυσίες.

Απέναντι σ’ αυτά τα επιχειρήματα οι σύντροφοι

του ΑΝΤΑΡΣΥΑ μιλάνε για «αντικαπιταλιστική

έξοδο από το ευρώ», ενώ οι σ. του Αριστερού

Ρεύματος του ΣΥΝ ισχυρίζονται ότι αυτό έχει νό-

ημα μόνο με «αριστερό πρόσημο και σοσιαλιστι-

κή προοπτική».

Αν μιλάμε για αντικαπιταλιστική ανατροπή και δη-

λαδή για Σοσιαλισμό, είναι προφανές ότι σε αυτό

δεν θα φθάσουμε μέσα από την αλλαγή νομίσμα-

τος. Και βέβαια το νόμισμα δεν είναι το καλύτερο

σημείο για να αρχίσουμε. Κανένας θεωρητικός

της επανάστασης και κανένα από τα μεγάλα επα-

ναστατικά ξεσπάσματα δεν ξεκίνησαν από εκεί,

ακόμη κι όταν χρειάστηκε να ληφθούν νομισμα-

τικά μέτρα.

Μόνο σε σύγκρουση με την ΕΕ και κυρίως με το

κάθε αστικό κράτος και την κάθε κυβέρνηση και

με στόχο όχι τη μεταρρύθμιση, αλλά την ανατρο-

πή τους, μπορούμε να έχουμε αποτελεσματικότη-

τα στους αγώνες μας και να ανοίξουμε το δρόμο

για τη σοσιαλιστική προοπτική. Και σε αυτό τον

αγώνα δεν θα μας βοηθήσει η υποστήριξη του

ενός ή του άλλου νομίσματος, του ευρώ ή της

δραχμής. Αντίθετα το σύνθημα «καμιά θυσία για

κανένα νόμισμα» βάζει τα πράγματα στη σωστή

τους θέση: Αν δεν διαγράψουμε τα χρέη, αν δεν

κρατικοποιήσουμε τις τράπεζες, αν δεν βάλουμε

χέρι στον πλούτο των καπιταλιστών, κανένα νό-

μισμα δεν μπορεί να μας προστατεύσει από τη

λιτότητα και τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού,

ούτε φυσικά να μας οδηγήσει στην επανάσταση.

Η πίεση στην Αριστερά για εναλλακτική πολιτική

πρόταση άνοιξε τη συζήτηση για το αν η διεκδίκη-

ση αριστερής κυβέρνησης είναι η απάντηση. Έτσι

παρακολουθούμε τους τελευταίους μήνες τον σ.

Τσίπρα να διατυπώνει την πρόταση για μια κυβέρ-

νηση της Αριστεράς με εναλλακτικό πολιτικό σχέ-

διο και πρόγραμμα. Ενώ έχει ανάψει η συζήτηση

με μια σειρά άρθρων στο «Ριζοσπάστη» του Μαΐ-

λη, στο «Πριν» και αλλού.

Το άρθρο «Κυβέρνηση της Αριστεράς;» μας δι-

ευκρινίζει ότι η κυβέρνηση δεν ταυτίζεται με την

εξουσία. Ανατρέχει σε ιστορικά παραδείγματα

κυβερνήσεων της Αριστεράς και προσπαθεί να

ξεκαθαρίσει με ποιους όρους και σε ποιες περι-

πτώσεις μπορούμε να χρησιμοποιούμε το σύνθη-

μα για κυβέρνηση της Αριστεράς.

Το άρθρο «Οδηγεί η εξαθλίωση σε επανάσταση;»

μελετάει τις επιπτώσεις της κρίσης και της εξα-

θλίωσης στην καθημερινότητα των ανθρώπων,

καθώς και την απειλή της ακροδεξιάς. Ανοίγει το

ζήτημα των δικτύων αλληλεγγύης και της αυτοορ-

γάνωσης μέσα από την εμπειρία της Αργεντινής.

Βγάζει συμπεράσματα και δείχνει ποια θα πρέπει

να είναι η απάντηση της Αριστεράς στην εξαθλί-

ωση.

Ένας χρόνος έκλεισε από την αιγυπτιακή επανά-

σταση. Η Αραβική άνοιξη, που μας συγκλόνισε

όλους, φέρνοντας ξανά στην επιφάνεια την επι-

καιρότητα της επανάστασης, συνεχίζεται. Οι τε-

λευταίοι μήνες του 2011 στην Αίγυπτο ήταν γεμά-

τοι σημαντικά γεγονότα: Η διεξαγωγή εκλογών,

ένα μεγάλο απεργιακό κύμα, η εξέγερση του Νο-

έμβρη, η βίαιη επίθεση της στρατιωτικής χούντας

στους επαναστάτες. Στον πρώτο αυτό χρόνο φά-

νηκε ότι η αιγυπτιακή επανάσταση παραμένει ζω-

ντανή, παλεύει, αλλά αντιμετωπίζει θανάσιμους

κινδύνους. Με όλα αυτά καταπιάνεται το άρθρο

«Πρώτος χρόνος της αιγυπτιακής επανάστασης».

Η καπιταλιστική κρίση βαραίνει σαν μια όλο και

μεγαλύτερη απειλή πάνω στην πλατιά πλειοψηφία

της κοινωνίας. Οι εργαζόμενοι έχουν μπροστά

τη μάχη των μαχών για να υπερασπίσουν τη ζωή

τους άμεσα και να ανοίξουν το δρόμο για μια άλλη

κοινωνία από τους παραλογισμούς του συστήμα-

τος και η Αριστερά οφείλει να πρωτοστατήσει σε

αυτό τον αγώνα. Είναι αναγκαίος ο εξοπλισμός

με αποτελεσματικές ιδέες για να παλέψουμε με

επιτυχία. Σε αυτή την ανάγκη προσπαθούν να

ανταποκριθούν τα άρθρα του περιοδικού που

κρατάτε στα χέρια σας.


Ο κατάλογος των γεγονότων στα οποία εφαρμό-

στηκε η τακτική των Λαϊκών Μετώπων είναι πραγ-

ματικά μακρύς. Από το ΕΑΜ μέχρι την ΕΔΑ που

τόσο συχνά ακούγονται το τελευταίο διάστημα.

Από την Ισπανική Επανάσταση του ’36 μέχρι τη

Χιλή του ’73. Και άλλα μικρότερης εμβέλειας.

Παρά τις διαφορές μεταξύ τους, από χώρα σε

χώρα και από περίοδο σε περίοδο, το μοτίβο είναι

ίδιο. Μεγάλη κοινωνική και πολιτική κρίση. Εργα-

τικά κινήματα μαζικά και μαχητικά που έφτασαν

σε ανοιχτή αντιπαράθεση με την κυρίαρχη τάξη,

που έβαλαν –όπως το εννοούσαν– το αίτημα για

μια μεγάλη «αλλαγή», για μια άλλη κοινωνία.

Παντού στην ηγεσία αυτών των κινημάτων ήταν

–λόγω των δεσμών που είχαν με τα εργατικά κι-

νήματα– Κομουνιστικά Κόμματα που όμως δεν

ήθελαν να βάλουν το ζήτημα της πολιτικής εξου-

σίας. Πάντα άνοιγε ο δρόμος για μια ριζική αλλα-

γή ή και για τη σοσιαλιστική επανάσταση, αλλά γι’

αυτά τα κόμματα η στιγμή «δεν ήταν ώριμη» και

τα καθήκοντα ήταν διαφορετικά.

Στο ίδιο διάστημα, οι «από πάνω» έβρισκαν το

Αναβίωση του Λαϊκού Μετώπου;Της Μαρίας Μπόλαρη

Ο όρος «μέτωπο» γίνεται κυρίαρχος στο λεξιλόγιο της Αριστεράς και όχι μόνο. Η εξήγηση βρίσκεται στο βάθεμα της κρίσης και της ταξικής αντιπαράθεσης. Στην παράδοση της Αριστεράς αναπτύχθηκαν και δοκιμάστηκαν δύο λογικές «μετώπων», δύο τακτικές. Αυτή του Ενιαίου Μετώπου και εκείνη των Λαϊκών Μετώπων. Η δεύτερη καθόρισε την πολιτική των Κομμουνιστικών Κομμάτων από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 και μετά. Παντού οδήγησε σε οδυνηρές ήττες. Γι’ αυτό σήμερα πρέπει να απορριφθεί η όποια αναβίωσή της.


χρόνο για να ανασυνταχθούν και να επαναθεμε-

λιώσουν την εξουσία τους. Πάλι ανάλογα με τις

συνθήκες, αυτό γινόταν με σφαγές των κινημά-

των και της Αριστεράς ή με πιο «ομαλούς» τρό-

πους. Σ’ αυτό το άρθρο θα καταπιαστούμε με

κάποιες από αυτές τις μεγάλες «στιγμές», τις με-

γάλες ευκαιρίες που δεν είχαν το νικηφόρο τέλος

που τους άξιζε.

Ξεκινάμε, εξηγώντας τι έλεγε η τακτική των Λαϊ-

κών Μετώπων, πώς και γιατί επικράτησε.

Η τακτική των Λαϊκών ΜετώπωνΗ τακτική των Λαϊκών Μετώπων αποφασίστηκε

επίσημα στο 7ο συνέδριο της 3ης Διεθνούς το

Μάρτη του 1935, αλλά είχε αρχίσει από πιο νωρίς

να είναι η γραμμή των Κομουνιστικών Κομμάτων.

Ήταν η εποχή που η Μεγάλη Ύφεση του 1929 είχε

περάσει τον Ατλαντικό και χτυπούσε τις χώρες

της Ευρώπης.

Οι καπιταλιστικοί ανταγωνισμοί οξύνονταν και

όλα έδειχναν ότι ένας δεύτερος παγκόσμιος

ιμπεριαλιστικός πόλεμος ετοιμαζόταν. Στη Γερ-

μανία το ναζιστικό κράτος ήταν γεγονός. Στη Ρω-

σία η σταλινική αντεπανάσταση είχε επικρατήσει.

Η θεωρία του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα»

καθόριζε τα όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό της

Ρωσίας, την εξωτερική πολιτική του ΚΚΣΕ και

υπαγόρευε τις αποφάσεις στην Κομιντέρν.

Από το 1928 ως το 1934 η πολιτική της σταλινικής

ηγεσίας της Κομιντέρν ήταν αυτή της λεγόμενης

«τρίτης περιόδου». Σύμφωνα με αυτήν ο καπιταλι-

σμός βρισκόταν στην τρίτη και τελευταία περίοδό

του και η σοσιαλιστική επανάσταση ήταν άμεσο

καθήκον. Όποιος δεν ενστερνιζόταν αυτές τις

εκτιμήσεις ήταν «αντικειμενικά ή υποκειμενικά»

όργανο του ταξικού εχθρού και χαρακτηριζό-

ταν σοσιαλφασίστας ή τροτσκιστοφασίστας. Τα

αποτελέσματα αυτής της πολιτικής ήταν τραγικά:

Ήττα των ισχυρών κομουνιστικών και σοσιαλ-

δημοκρατικών οργανώσεων από τους Ναζί στη

Γερμανία, απομόνωση των ΚΚ από την εργατική

βάση των Σοσιαλιστικών Κομμάτων.

Από τις καταλήψεις εργοστασίων το 1936 στη Γαλλία. Συγκέντρωση της επιτροπής των απεργών της Ρενό.


Μετά το 1934 ο ακραίος σεχταρισμός αντικατα-

στάθηκε από τη δεξιά τακτική των Λαϊκών Μετώ-

πων. Αυτή όριζε συνεργασία ακόμα και με αστικά

κόμματα για να εμποδιστεί –τάχα– ο πόλεμος. Η

σοσιαλιστική επανάσταση, όχι μόνο σταμάτησε

να είναι στην ημερήσια διάταξη, αλλά έπρεπε να

προκύψει μετά από στάδια. Στο πρώτο θα έπρεπε

να αντιμετωπιστούν μισοφεουδαρχικά υπολείμ-

ματα, οι αδύναμες καπιταλιστικές οικονομίες να

ξεπεράσουν την «εξάρτηση» από τις ισχυρότε-

ρες, να υπάρξει μια «δημοκρατική» ανάπτυξη του

καπιταλισμού και μετά κάποτε θα ερχόταν η ώρα

του σοσιαλισμού.

Η πολιτική ταίριαζε απόλυτα με τα διπλωματικά

συμφέροντα της τότε ΕΣΣΔ. Ο Χίτλερ προετοιμα-

ζόταν για πόλεμο και ο Στάλιν αναζητούσε στρατι-

ωτικές συμμαχίες με τις τότε κυρίαρχες δυνάμεις

της Ευρώπης: τη Βρετανία και τη Γαλλία.

Ανεξάρτητα από τις επιδιώξεις της Μόσχας, οι

ίδιοι οι εργαζόμενοι αντιδρούσαν στον ακραίο

σεχταρισμό της «τρίτης περιόδου». Η νίκη του

Χίτλερ μέσα στη Γερμανία και η ενίσχυση φασιστι-

κών κομμάτων σε άλλες χώρες δημιουργούσαν

ένα ισχυρό ρεύμα υπέρ της ενότητας μέσα στις

τάξεις του εργατικού κινήματος. Τα Κομουνιστι-

κά Κόμματα, που είχαν βάση μέσα στην εργατική

τάξη, δέχονταν την πίεση της ενωτικής διάθεσης.

Σε αυτά τα γεγονότα πάτησε η πολιτική των Λαϊ-

κών Μετώπων, χωρίς να γίνεται αντιληπτό –εκτός

από το «μέτωπο» και την επιθυμία για συγκέντρω-

ση δυνάμεων– πως δεν είχε τίποτα κοινό με την

τακτική του Ενιαίου Μετώπου. Το 3ο και το 4ο συ-

νέδριο της 3ης Διεθνούς της εποχής του Λένιν και

του Τρότσκι είχαν προσδιορίσει το περιεχόμενο

και τους στόχους της. Δεν ήταν μια πολιτική ταξι-

κής συνεργασίας και πλατιών συμμαχιών με αστι-

κά κόμματα. Γιατί σε κάθε στιγμή τα συμφέροντα

της εργατικής τάξης είναι διαμετρικά αντίθετα με

εκείνα της αστικής τάξης. Η ενότητα στη δράση

αφορούσε στους εργαζόμενους, στην ανάγκη

να απαντήσουν στις επιθέσεις που δέχονται από

την κυρίαρχη τάξη. Είχε σαν στόχο την ανάπτυ-

ξη των αγώνων και ταυτόχρονα το κέρδισμα των

εργαζομένων από τις ρεφορμιστικές ιδέες στη

στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης. Γι’

αυτό και απαιτούσε την πολιτική και οργανωτική

αυτοτέλεια των ΚΚ. Δεν ήταν ούτε η πολιτική της

συγκράτησης των εργατικών αγώνων, ούτε ο αυ-

τοπεριορισμός των ΚΚ σε μια κατάσταση ιδεολο-

γικής και πολιτικής «υποτέλειας».

Γαλλία 1936: Οι καταλήψεις των εργοστασίων και το Λαϊκό ΜέτωποΤο 1936 οι δυνατότητες για μια εργατική επανά-

σταση που θα μπορούσε να απλωθεί σε όλη την

Ευρώπη και να βάλει φραγμό στο φασισμό και

τον πόλεμο ήταν υπαρκτές. Η ισπανική επανά-

σταση ήταν η κορυφαία έκφρασή τους. Δεν ήταν

το μόνο μεγάλο γεγονός. Το κύμα των εργοστα-

σιακών καταλήψεων στη Γαλλία το 1936 έχει ξε-

χωριστή θέση.

Το 1931 βρήκε τη Γαλλία βυθισμένη στην οικο-

νομική κρίση. Ανεργία, κλεισίματα εργοστασίων,

πτώση των πραγματικών μισθών, κατάρρευση

των τιμών των αγροτικών προϊόντων. Η οικονο-

μική κρίση εξελισσόταν σε βαθιά κοινωνική και

πολιτική κρίση. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο

Croix de Feu, μια φασιστική οργάνωση, χρησι-

μοποιώντας εθνικιστική και αντικοινοβουλευτική

προπαγάνδα, στήνοντας παραστρατιωτικές ομά-

δες και έχοντας την οικονομική στήριξη αρκετών

μεγαλοκαπιταλιστών, κέρδιζε έδαφος.

Τα κόμματα που είχαν ισχυρή επιρροή στην εργα-

τική τάξη ήταν το Σοσιαλιστικό (SFIO) και το Κο-

μουνιστικό (PCF). Ενιαία εργατική συνομοσπον-

δία δεν υπήρχε. Το ΣΚ έλεγχε την CGT και το ΚΚ

την CGT-U. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα μιλούσε για τη

«μελλοντική σοσιαλιστική κοινωνία», αλλά στην

πράξη η αντιπολίτευσή του ήταν τόσο υποτονική,

που η ηγεσία του συχνά βρισκόταν αντιμέτωπη με

την οργή μελών και οπαδών του. Το Κομουνιστι-

κό Κόμμα και η CGT-U ακολουθούσαν πιστά τη

Η πολιτική των Λαϊκών Μετώπων, χωρίς να γίνεται αντιληπτό –εκτός από το «μέτωπο» και την επιθυμία για συγκέντρωση δυνάμεων– δεν είχε τίποτα κοινό με

την τακτική του Ενιαίου Μετώπου.


γραμμή της «τρίτης περιόδου».

Στις 6 Φλεβάρη του 1934 οι φασιστικές οργανώ-

σεις οργάνωσαν επίθεση στη βουλή. Ακολούθησε

σκληρή σύγκρουση που κατέληξε σε 13 νεκρούς

και 300 σοβαρά τραυματισμένους. Η απαίτηση

του κόσμου να γίνει κάτι ενάντια στους φασίστες

γιγαντώθηκε. Η σοσιαλδημοκρατική ομοσπονδία

CGT αναγκάστηκε να καλέσει σε μαζική απεργία

και διαδήλωση στις 12 Φλεβάρη. Η κομουνιστική

CGT-U, μετά από μια οξεία αντιπαράθεση στην

κορυφή της, υιοθέτησε το κάλεσμα. Η απεργία

είχε τεράστια συμμετοχή, νεκρώνοντας τα πάντα.

Στο Παρίσι οι ξεχωριστές διαδηλώσεις των δύο

οργανώσεων τελικά ενώθηκαν.

Η πίεση για ενιαίο μέτωπο αυξήθηκε. Διστακτικά

η ηγεσία του ΚΚΓ άρχισε να «στρίβει», έχοντας

και την έγκριση του Στάλιν. Η ηγεσία του Σοσια-

λιστικού Κόμματος δεχόταν και αυτή πίεση από

τη βάση της. Τον Ιούλη του 1934 τα δύο κόμματα

υπέγραψαν κοινό σύμφωνο. Λίγο μετά ξεκίνησαν

συνομιλίες για την ένωση των εργατικών συνο-

μοσπονδιών. Μέχρι εκείνη τη στιγμή το αντιφα-

σιστικό μέτωπο αφορούσε κόμματα που είχαν

δεσμούς με την εργατική τάξη, που αναφέρονταν

–με όποιο τρόπο το έκαναν– στα δικά της ταξικά

συμφέροντα και το σοσιαλισμό.

Όμως τον Οκτώβρη ο Μορίς Τορέζ –ο γενικός

γραμματέας του ΚΚΓ– πρότεινε τη συμμετοχή

των Ριζοσπαστών, του κύριου αστικού κόμματος

του κέντρου, και κάποιων μικρότερων ομάδων.

Έτσι γεννήθηκε το Λαϊκό Μέτωπο, εγκαινιάζοντας

την τακτική εκλογικών και όχι μόνο συμμαχιών, με

περιεχόμενο ένα αόριστο προοδευτικό πρόγραμ-

μα, το οποίο, ανεξάρτητα από φρασεολογία και

παραλλαγές, στο κέντρο του είχε τα συμφέροντα

της «χώρας» και όχι των εργατών. Στις εκλογές

που έγιναν τον Απρίλη-Μάη 1936 (δύο γύροι), το

Λαϊκό Μέτωπο κέρδισε εύκολα τις εκλογές.

Το σοσιαλιστικό και το κομουνιστικό κόμμα αύξη-

σαν τις ψήφους τους. Οι Ριζοσπάστες, όπως και

η Δεξιά, έχασαν έδαφος. Πρωθυπουργός έγινε

ο πρόεδρος του ΣΚ, Λεόν Μπλουμ. Το ΚΚΓ δεν

πήρε υπουργεία, για να μην τρομάξουν οι αστοί

σύμμαχοι, αλλά και να μπορεί να παίζει το ρόλο

της συγκράτησης των αγώνων. Κάτι που χρειά-

στηκε σύντομα, όταν οι ηγέτες του Λαϊκού Με-

τώπου βρέθηκαν μπροστά σε εξελίξεις που δεν

περίμεναν.

Οι εργάτες θεώρησαν, σωστά, την εκλογική επι-

τυχία δική τους νίκη και, με την αυτοπεποίθη-

ση που τους έδωσε, προχώρησαν γρήγορα για

να επιβάλλουν τις διεκδικήσεις τους. Ο Ιούνης

του ’36 ήταν ο μήνας της μεγάλης έκρηξης των

απεργιών και των καταλήψεων. Αυτό το κύμα

ξεκίνησε από τη μεταλλοβιομηχανία Λατεκοέρ

στην Τουλούζ, ακολούθησαν τα εργοστάσια της

χαλυβουργίας στη Λυόν και στο τέλος του μήνα

35.000 εργάτες κατέλαβαν το εργοστάσιο της

Ρενό στα περίχωρα του Παρισιού. Σύντομα και

αλλού ανοργάνωτοι εργάτες, χωρίς προηγούμε-

νη εμπειρία, κατέλαβαν το χώρο δουλειάς τους.

Τα αιτήματα στην αρχή ήταν οι αυξήσεις στους

μισθούς και το σταμάτημα των απολύσεων. Γρή-

γορα όμως το κύμα των καταλήψεων έβαλε αι-

τήματα για εργατικό έλεγχο και κρατικοποιήσεις,

απαιτώντας ριζικές αλλαγές.

Ο Τρότσκι, παρακολουθώντας τα γεγονότα, έγρα-

φε: «Τα πάντα είναι δυνατόν να γίνουν». Ήταν η

ώρα που ένα επαναστατικό κόμμα θα γενίκευε

τους αγώνες των εργατών με στόχο την εργατι-

κή εξουσία. Όμως το Γαλλικό ΚΚ δεν ήταν πλέον

ένα επαναστατικό κόμμα. Τη στιγμή που η αστική

τάξη ήταν τρομοκρατημένη, η «L’ Humanite», η

εφημερίδα του ΚΚΓ, έγραφε: «Το κύμα των απερ-

γιών μπορεί να σταματήσει πολύ γρήγορα, αν

υπάρξει μεγαλύτερη κατανόηση από την εργοδο-

σία, έτσι ώστε να μη συνεχιστούν τα προβλήματα

στην παραγωγική διαδικασία». Η κυβέρνηση του

Λαϊκού Μετώπου έβγαζε τη μία ανακοίνωση μετά

την άλλη, με τις οποίες υποσχόταν ότι θα ικανο-

ποιηθούν τα αιτήματα.

Οι εργάτες συνέχισαν να απεργούν, οι καταλή-

ψεις δεν σταματούσαν. Κάτω από αυτή την πίεση,

υπογράφηκε η συμφωνία της Ματινιόν. Αυτή προ-

έβλεπε αυξήσεις και αναγνώριση των συνδικάτων

και των εκπροσώπων τους σε κάθε εργοστάσιο,

νίκες εντυπωσιακές για την εποχή, ενώ για πρώτη

φορά στην ιστορία του εργατικού κινήματος κα-

τακτήθηκαν η πληρωμένη άδεια για διακοπές και

η βδομάδα των 40 εργάσιμων ωρών.

Σε πολλούς χώρους οι εργάτες διεκδικούσαν

περισσότερα από αυτά που είχαν υπογραφεί.

Το ΚΚΓ, που πριν δυο χρόνια μιλούσε –τελείως

άκαιρα– για «επαναστατικούς αγώνες και σοβιέτ


παντού», θεωρείτο από τους εργάτες, που μόλις

είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί, ως το πραγματικό

«κόκκινο» κόμμα. Τα μέλη του αυξήθηκαν στις

100.000. Αυτό το κύρος το χρησιμοποίησε για να

σταματήσει το κίνημα.

Ο Τορέζ διακήρυξε: «Αυτή τη στιγμή δεν μπαίνει

θέμα για την εργατική τάξη και το κόμμα να διεκ-

δικήσει την εξουσία… Πρέπει να γνωρίζουμε πώς

να κλείνουμε μια απεργία, όταν τα αιτήματά της

έχουν ικανοποιηθεί. Όμως, ακόμα περισσότερο

πρέπει να γνωρίζουμε πώς να δεχόμαστε ένα

συμβιβασμό, έστω και αν δεν έχουν ικανοποιηθεί

όλα τα αιτήματα».

Το απεργιακό κύμα υποχώρησε. Οι διάφοροι θε-

σμοί και επιτροπές διαιτησίας εμπόδισαν τις συλ-

λογικές συμβάσεις και η συμφωνία της Ματινιόν

μεταφράστηκε όπως συνέφερε την εργοδοσία.

Η αστική τάξη ανέκτησε τις δυνάμεις της και σε

αυτό η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου έδωσε

πολύτιμη βοήθεια. Η οικονομική πολιτική της

εξάλειψε τις κατακτήσεις του Ιούνη του 1936. Οι

συνεχείς υποτιμήσεις του φράγκου –στο όνομα

της «ανταγωνιστικότητας»– οδήγησαν το 1938 τις

λιανικές τιμές να είναι κατά 47% υψηλότερες απ’

τις αντίστοιχες του 1936. Παράλληλα υλοποίησε

ένα τεράστιο πρόγραμμα εξοπλισμών, αφαιρώ-

ντας κάθε πόρο για κοινωνικές δαπάνες. Νωρίτε-

ρα το ΚΚΓ είχε προτείνει ένα γαλλικό μέτωπο με

τη συμμετοχή του κάθε αντιγερμανού που άφηνε,

στο όνομα της άμυνας της πατρίδας, τα περιθώ-

ρια για ακόμα πλατύτερες συνεργασίες.

Οι απολύσεις και οι διαθεσιμότητες εργατών βρέ-

θηκαν στην ημερήσια διάταξη. Ο Μπλουμ, για να

ικανοποιήσει τη δεξιά, έφτασε να καταστέλλει

διαδηλώσεις της Αριστεράς ενάντια στις φασιστι-

κές επιθέσεις. Ακόμα χειρότερα, η κυβέρνηση

αρνήθηκε να βοηθήσει με εξοπλισμό την κυβέρ-

νηση του Λαϊκού Μετώπου της Ισπανίας και την

επανάσταση που είχε ήδη ξεσπάσει.

Η αστική τάξη όμως δεν ήταν ικανοποιημένη.

Τελικά κατόρθωσε να οδηγήσει σε πτώση την

κυβέρνηση Μπλουμ τον Ιούνη του 1937. Οι εργά-

τες αντιμετώπισαν με αδιαφορία την πτώση της

κυβέρνησής «τους». Ακολούθησαν διάφορες

κυβερνήσεις Ριζοσπαστών και Σοσιαλιστικών και

στο τέλος κυβερνήσεις με τη συμμετοχή της Δεξι-

10 Μάη 1936. Ο λαός της Θεσσαλονίκης κηδεύει τα θύματα της εξέγερσης


άς, η οποία πήρε και την ψήφο εμπιστοσύνης των

Κομουνιστών.

Οι εργάτες προσπάθησαν να αντισταθούν στην

αντεπίθεση των αφεντικών. Όμως επειδή το προ-

ηγούμενο διάστημα οι ηγεσίες τους είχαν αποφύ-

γει κάθε σύγκρουση, η κούραση και η σύγχυση

είχαν διαπεράσει τις γραμμές τους.

Η CGT αναγκάστηκε να κηρύξει απεργία στις

30 Νοέμβρη 1938, ορίζοντας όμως ότι δεν θα

γίνουν καταλήψεις και διαδηλώσεις. Αυτή ήταν

μια μεγάλη αποτυχία που είχε σαν αποτέλεσμα

ταπεινώσεις και διώξεις για τους πιο ενεργούς

εργάτες. Λίγο νωρίτερα το ΚΚΓ είχε αποσύρει

την εμπιστοσύνη του στην τότε κυβέρνηση του

Λαϊκού Μετώπου, γιατί είχαν αλλάξει οι συμμαχί-

ες της Σοβιετικής Ένωσης.

Το 1939, μια ημιφασιστική κυβέρνηση, πατώντας

στους συμβιβασμούς και τα ξεπουλήματα της κυ-

βέρνησης του Λαϊκού Μετώπου, κήρυξε εκτός

νόμου το ΚΚΓ.

Η δεκαετία του ’30 στην ΕλλάδαΌσοι αναφέρονται στο ΕΑΜ, με τον ένα ή τον

άλλο τρόπο ξεχνούν πολλά. Ξεχνούν σε ποιους

παράγοντες πάτησε η γιγάντωσή του. Ξεχνούν

επίσης ποια πολιτική οδήγησε σε ήττα την Αντί-

σταση, την «επανάσταση που χάθηκε». Πολλές

από τις απαντήσεις βρίσκονται στα όσα εξελίχθη-

καν στη δεκαετία του ’30.

Το 1932 το εργατικό κίνημα αρχίζει να αναρρώ-

νει. Η εργατική τάξη μεγαλώνει και ξαναβρίσκει

την αυτοπεποίθησή της. Οι απεργίες και διαδηλώ-

σεις πληθαίνουν. Το 1932 γίνονται 199 απεργίες,

με συμμετοχή 80.000 εργατών. Το 1934 έγιναν

περίπου 400 απεργίες και 10 αγροτικές κινητο-

ποιήσεις. Συμμετείχαν πάνω από 150.000 εργά-

τες και αγρότες. Νούμερα εντυπωσιακά για τον

τότε πληθυσμό. Καπνεργάτες –το «βαρύ πυροβο-

λικό» της εργατικής τάξης εκείνη την εποχή– ναυ-

τεργάτες, σταφιδεργάτες, νηματουργοί. Η Πελο-

πόννησος σαρώνεται από το κίνημα των αγροτών

σταφιδοπαραγωγών. Εκτός από την Αθήνα και τη

Θεσσαλονίκη, το κύμα εξαπλώνεται στην Καβά-

λα, την Καλαμάτα, το Ηράκλειο Κρήτης.

Οι εργάτες εξεγείρονται ενάντια στα άθλια μερο-

κάματα και τις εξοντωτικές συνθήκες δουλειάς,

οι αγρότες ενάντια στις μεθόδους που τους πνί-

γουν στα χρέη. Συχνά οι απεργιακοί αγώνες έρ-

χονται σε σύγκρουση με τους μηχανισμούς κατα-

στολής του αστικού κράτους, το στρατό και την

αστυνομία.

Αναμφισβήτητα το μεγάλο εργατικό γεγονός εί-

ναι ο Μάης του ’36 στη Θεσσαλονίκη. Η απεργία

των καπνεργατών ξεκίνησε στις 22 Απρίλη. Οι

απεργιακές φρουρές τους χτυπιούνται από την

αστυνομία. Σε ένδειξη συμπαράστασης βγαίνουν

σε απεργία και άλλοι κλάδοι. Στις 9 Μάη, στη δι-

άρκεια μεγάλης διαδήλωσης, η αστυνομία ανοί-

γει πυρ και δολοφονεί 12 εργάτες και εργάτριες.

Μετά απ’ αυτό η απεργία απλώνεται σε όλη τη

Θεσσαλονίκη, η πόλη περνάει ουσιαστικά στα χέ-

ρια της Κεντρικής Απεργιακής Επιτροπής. Χρει-

άστηκε να επιστρατευθεί το Γ’ Σώμα Στρατού,

αλλά αυτό που εμπόδισε την «επίσημη κατάλυση

των αρχών» ήταν οι πυροσβεστικές παρεμβάσεις

των βουλευτών του κόμματος των Φιλελευθέρων

και του Παλλαϊκού Μετώπου (ΚΚΕ). Οι δολοφο-

νίες υποχρεώνουν τις ηγεσίες της ΓΣΕΕ και της

Ενωτικής ΓΣΕΕ να κηρύξουν γενική απεργία στις

13/5.

Όπως υπογραμμίζει ο Δ. Λιβιεράτος: «Στις 13

Μάη 1936, η απεργία είναι γενική και πρωτοφα-

νής για τα ελληνικά χρονικά. Απλώθηκε σε όλη

την Ελλάδα και επηρέασε πολύ πλατύτερα στρώ-

ματα πληθυσμού από την εργατική τάξη. Η επι-

τυχία της πανεργατικής απεργίας έδειξε ότι τα

Οι εκλογές του Γενάρη του 1936 δεν έδωσαν κοινοβουλευτική αυτοδυναμία. Έτσι το «παλλαϊκό μέτωπο», δηλαδή η συμμαχία του ΚΚΕ με τον εαυτό του, έκανε μια

συμφωνία με τους Φιλελεύθερους. Το περιβόητο Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα.


γεγονότα της Θεσσαλονίκης θα μπορούσαν να

είναι η απαρχή άλλων εξελίξεων».

Τι ήταν αυτό που εμπόδισε τις άλλες εξελίξεις;

Το ΚΚΕ στα προηγούμενα χρόνια είχε γνωρίσει

μεγάλη οργανωτική ανάπτυξη. Η ριζοσπαστι-

κοποίηση του κόσμου ήταν το γόνιμο έδαφος.

Όμως και το ίδιο είχε κάνει μια τεράστια προ-

σπάθεια, επικεντρώνοντας την προσοχή του στο

εργατικό κίνημα. Τα μέλη του ήταν στην πρώτη

γραμμή των αγώνων του εργατικού κινήματος,

είχε κυριολεκτικά δεθεί με αυτό. Όμως αυτές οι

επιτυχίες συνοδεύονταν από μια τελείως λάθος

στρατηγική.

Στην 6η Ολομέλεια της ΚΕ, το Γενάρη του 1934,

είχε αποφασιστεί ότι η επανάσταση στην Ελλά-

δα θα είχε αστικό-δημοκρατικό χαρακτήρα και

όχι σοσιαλιστικό. Η θεωρία των σταδίων, όριζε

τα εξής: Οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες για το

σοσιαλισμό, η εργατική τάξη έπρεπε πρώτα να

εξαλείψει τα «μισοφεουδαρχικά κατάλοιπα» της

κοινωνίας, να σπάσει την «εξάρτηση» της εθνικής

οικονομίας από το ξένο κεφάλαιο. Αφού γίνονταν

και όταν γίνονταν όλα αυτά, θα μπορούσε η ερ-

γατική τάξη να διεκδικήσει για λογαριασμό της

την εξουσία. Αυτή η στρατηγική όμως χρειαζόταν

και την αντίστοιχη τακτική. Έτσι, βρήκε την εφαρ-

μογή της στην τακτική των Λαϊκών Μετώπων.

Οι εκλογές του Γενάρη του 1936 δεν έδωσαν

κοινοβουλευτική αυτοδυναμία. Έτσι το «παλλαϊ-

κό μέτωπο», δηλαδή η συμμαχία του ΚΚΕ με τον

εαυτό του, έκανε μια συμφωνία με τους Φιλελεύ-

θερους. Το περιβόητο Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλά-

βαινα.

Το ΚΚΕ θα ψήφιζε τον βενιζελικό υποψήφιο για

πρόεδρο της βουλής και την κυβέρνηση που

θα σχηματιζόταν, με αντάλλαγμα την υλοποίηση

ενός μίνιμουμ προγράμματος: μείωση της τιμής

του ψωμιού, κατάργηση της προσωποκράτησης

για χρέη προς το δημόσιο, κατάργηση του νόμου

του Ιδιώνυμου, καταπολέμηση κάθε φασιστικής

τάσης. Το πρόγραμμα ήταν τόσο μίνιμουμ, που

δύσκολα ξεχώριζε από το πρόγραμμα των Φι-

λελεύθερων και κυρίως πολύ πίσω από όσα είχε

διεκδικήσει και θα μπορούσε να επιβάλει η επέ-

κταση της γενικής απεργίας της Θεσσαλονίκης.

Η κατάληξη ήταν το ίδιο «αποτελεσματική» όπως

αυτή του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία. Το ΚΚΕ τή-

ρησε τις υποσχέσεις του και αυτοπεριορίστηκε.

Όχι όμως και το Φιλελεύθερο Κόμμα. Η κυβέρνη-

ση, που αναδείχθηκε, είχε αντιπρόεδρο τον Με-

ταξά με τη στήριξη των Φιλελεύθερων. Ακόμα και

τον Ιούνη, ο «μεγάλος αρχηγός» Ν. Ζαχαριάδης

επικρότησε δημόσια το Σύμφωνο ως μια θετική

εμπειρία που έφραζε το δρόμο για μια δικτατο-

ρία.

Στις 4 Αυγούστου ο Μεταξάς ανακήρυξη τη δικτα-

τορία του και ο Ζαχαριάδης βρέθηκε στην εξορία

της Ακροναυπλίας μαζί με μέλη και στελέχη του

ΚΚΕ, αλλά και της τροτσκιστικής αντιπολίτευσης.

Τα ξερονήσια και οι φυλακές γέμισαν με χιλιάδες

αγωνιστές. Ο «γύψος» μπήκε και οι διώξεις της

μεταξικής δικτατορίας ακινητοποίησαν το εργατι-

κό και το αγροτικό κίνημα.

Όμως η μαχητικότητα και η ριζοσπαστικοποίη-

ση της δεκαετίας του ’30 άφησε πίσω της μια

πολύτιμη παρακαταθήκη. Στη «μαγιά» αυτή πά-

τησε το εργατικό ΕΑΜ και έτσι πρόκυψε η με-

γάλη συμμετοχή των αγροτών στην Αντίσταση.

Ο κεντρικός ρόλος του ΚΚΕ στο ΕΑΜ οφείλεται

στην αναγνώριση που είχε κατακτήσει εκείνη

την περίοδο. Όμως η στρατηγική και τακτική

του καταδίκασε το μεγαλειώδες κίνημα της

Αντίστασης σε συντριβή.

Ο Παντελής Πουλιόπουλος, βασισμένος στη

«Διαρκή Επανάσταση» του Τρότσκι και στην

παράδοση των Μπολσεβίκων, προειδοποίησε

με τα γραπτά του και δυστυχώς επιβεβαιώθη-

κε.

Το βιβλίο του «Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επα-

νάσταση» παραμένει ακόμα επίκαιρο και βάση

για μια μαρξιστική ανάλυση του ελληνικού καπι-

ταλισμού και το ρόλο της εργατικής τάξης. Το κεί-

Το βιβλίο του Παντελή Πουλιόπουλου «Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση» παραμένει ακόμα επίκαιρο και βάση για μια μαρξιστική ανάλυση του ελληνικού

καπιταλισμού και το ρόλο της εργατικής τάξης.


μενό του για τα Λαϊκά Μέτωπα ήταν «προφητικό»

για την κατάληξή τους στη Γαλλία, την Ισπανία και

την Ελλάδα.

Κινήματα αντίστασης. Εθνική ενότητα και παραγωγική ανασυγκρότησηΗ πολιτική των Λαϊκών Μετώπων καθόρισε την

εξέλιξη όλων των κινημάτων αντίστασης στην

Ευρώπη. Στην Ιταλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο –στην

καρδιά του τότε ανεπτυγμένου καπιταλισμού της

Ευρώπης– απελευθέρωναν πόλεις από τους

ναζί, συγκρούονταν με τον αγγλικό και αμερικα-

νικό ιμπεριαλισμό και τις «δικές τους» άρχουσες

τάξεις. Οι δυνατότητες για μια έκβαση αντίστοι-

χη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή νίκη

των εργατικών επαναστάσεων, ήταν χειροπια-

στή. Τα ΚΚ περιόρισαν τους στόχους τους στην

κοινοβουλευτική τους ενίσχυση που δήθεν θα

βοηθούσε στην «ωρίμανση των συνθηκών». Οι

αστικές τάξεις αναγκάστηκαν να τα δεχτούν σε

κυβερνήσεις. Όμως, όταν σταθεροποίησαν την

κατάσταση προς όφελός τους, τα έδιωξαν.

Χαρακτηριστική των υποχωρήσεων ήταν η φρά-

ση του Μ. Τορέζ για τη συμμετοχή του ΚΚΓ στην

«προσωρινή κυβέρνηση» του Ντε Γκολ: «ένα κρά-

τος, μία αστυνομία, ένας στρατός».

Αυτά στην Ελλάδα δεν μπορούσαν να συμβούν.

Η Ελλάδα ήταν ο «αδύναμος κρίκος» στην ιμπε-

ριαλιστική αλυσίδα. Ο αστικός κρατικός μηχανι-

σμός είχε καταρρεύσει. Η αστική τάξη δεν διέ-

θετε εφεδρείες τύπου Ντε Γκολ. Οι βιομήχανοι

φοβόντουσαν να λειτουργήσουν τα εργοστάσιά

τους λόγω της «κομουνιστικής απειλής». Χρειά-

ζονταν οπωσδήποτε τα αγγλικά στρατεύματα, όχι

γιατί ήταν ξενόδουλοι, αλλά γιατί δεν μπορούσαν

αλλιώς να τα βγάλουν πέρα με τη συντριπτική

υπεροχή του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.

Το ΚΚΕ στην ηγεσία αυτού του κινήματος ήταν

εγκλωβισμένο σε δύο ισχυρότατες αντιθετικές πι-

έσεις. Από τη μια ήταν η επιθετικότητα της άρχου-

σας τάξης και των ιμπεριαλιστών συμμάχων της.

Από την άλλη το κίνημα προχωρούσε πολύ, διεκ-

δικώντας να γίνει πραγματικότητα η «λαοκρατία»,

να μπει «ο λαός στην εξουσία». Οι συμφωνίες

του Λιβάνου και της Καζέρτας, η συγκρότηση

κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου και η πολιτική της

εθνικής ενότητας που γινόταν πραγματικότητα,

προκαλούσαν ανοιχτές αμφισβητήσεις και αντι-

παραθέσεις στον κόσμο του ΕΑΜ. Δεν έβρισκαν

όμως εναλλακτική διέξοδο, αφού στα αριστερά

του ΚΚΕ δεν υπήρχε άλλη οργάνωση.

Μια πτυχή, που δεν είναι τόσο γνωστή, είναι όσα

συνέβησαν το Νοέμβρη του ’44, λίγο πριν από τα

«δεκεμβριανά». Η κυβέρνηση «εθνικής ενότη-

τας» πήρε μέτρα για τη σταθεροποίηση της δραχ-

μής. Αυτή ήταν η ευκαιρία για τους βιομήχανους

να κατεβάσουν τα μεροκάματα. Οι μισθοί πείνας

ίσχυσαν και για το δημόσιο. Υπουργός Οικονομι-

κών ήταν ο Αλ. Σβώλος, στέλεχος του ΕΑΜ, και

Υπουργός Εργασίας ο Μιλ. Πορφυρογένης, στέ-

λεχος του ΚΚΕ. Οι εργάτες αντέδρασαν οργα-

νώνοντας καθημερινά πορείες από τα εργοστά-

σια στο κέντρο της Αθήνας. Ο Β. Μπαρτζιώτας,

γραμματέας τότε της ΚΟΑ του ΚΚΕ, περιγράφει:

«Δεκάδες χιλιάδες εργάτες περνούσαν έξω από

τα γραφεία… τέτοιες δυσκολίες περνούσαμε

τότε».

Ο Κ. Θέος, επικεφαλής της ΓΣΕΕ, στέλεχος και

αυτός του ΚΚΕ, προσπαθούσε να υποστηρίξει τη

νομισματική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης. Δια-

βεβαίωνε ότι «ο εργατικός κόσμος είναι έτοιμος

να συμβάλει με όλες του τις δυνάμεις στην ανα-

συγκρότηση», ότι ο αγώνας ενάντια στην κατοχή

«δεν είχε σαν επιδίωξη να κάνει προνομιούχο

τάξη την εργατική». Οι εργάτες πάντως δεν πε-

ρίμεναν. Με τη στήριξη των σωματείων τους, κα-

ταλάμβαναν και έβαζαν μπροστά κλειστά εργο-

στάσια, συνεχίζοντας τις διαδηλώσεις τους για τα

μεροκάματά τους. Έτσι, στα τέλη του Νοέμβρη ο

«Ριζοσπάστης» δημοσίευσε μια χλιαρή κριτική για

τα μέτρα και η εφημερίδα του ΕΑΜ, η «Ελεύθερη

Ελλάδα», απείλησε με επίταξη εργοστασίων.

Για πολλά χρόνια μετά, το ΚΚΕ συνέχισε να βάζει

σαν στόχο την «ανάπτυξη των παραγωγικών δυ-

νάμεων». Το βιβλίο του Α. Μπάτση για τη βαριά

βιομηχανία ήταν «ευαγγέλιο» για τους αριστε-

ρούς και το οικονομικό πρόγραμμα της ΕΔΑ.

Ούτε τότε η Αριστερά είχε και πολύ περισσότερο

σήμερα δεν έχει τον παραμικρό λόγο να βάζει

στον εαυτό της τέτοια καθήκοντα.

Κεντροαριστερά

Η τελευταία φορά που η τακτική των Λαϊκών Με-

τώπων δοκιμάστηκε και οδήγησε σε τραγική ήττα

ήταν η Χιλή του ’71-’73. Η κυβέρνηση «Λαϊκής


Ενότητας», με πρωθυπουργό τον Σαλβαδόρ Αλιέ-

ντε, ήταν μια συμμαχία του Σοσιαλιστικού, του

Κομουνιστικού και άλλων μικρότερων κομμάτων.

Μετά από δύο χρόνια με σκληρές ταξικές και πο-

λιτικές μάχες –απεργίες, καταλήψεις, λοκ-άουτ,

εκλογές– το πείραμα του ειρηνικού δρόμου για

το σοσιαλισμό έληξε με ένα αιματηρό πραξικόπη-

μα.

Το τεράστιο λαϊκό κίνημα είχε φτάσει να στήνει

μορφές δυαδικής εξουσίας. Η μεγάλη ευκαιρία

χάθηκε, όχι γιατί η κυβέρνηση της Αριστεράς

προχώρησε πολύ, αλλά γιατί προχώρησε λίγο. Το

ακριβώς αντίθετο συμπέρασμα έβγαλαν τα κόμ-

ματα του ρεύματος του ευρωκομουνισμού. Με

«πρωτοπόρο» το Ιταλικό ΚΚ, κήρυξαν την πολι-

τική του «ιστορικού συμβιβασμού». Συμμετείχαν

σε κυβερνήσεις, μπήκαν και αυτά στον «κόπο»

της παραγωγικής ανασυγκρότησης, καταλήγο-

ντας να στηρίζουν προγράμματα λιτότητας.

Η εικόνα της σημερινής ιταλικής Αριστεράς ξεκι-

νά από τη σοσιαλδημοκρατικοποίηση εκείνης της

περιόδου.

Στη Γαλλία του ’81 το κοινό σύμφωνο του Σοσιαλι-

στικού-Κομουνιστικού Κόμματος, αν και έκφραζε

την επιθυμία του κινήματος για αλλαγή, γρήγορα

έγινε πρόγραμμα νεοφιλελευθερισμού. Το ΚΚΓ

έγινε συνώνυμο της κεντροαριστεράς και της

αποτυχίας της.

Στην Ελλάδα τα δύο ΚΚ –το ΚΚΕ και το ΚΚΕ

εσ.– εφάρμοσαν τη λογική των σταδίων με δια-

φορετικές εκδοχές. Τελικά το 1989, ως Ενιαίος

Συνασπισμός, ανέλαβαν το καθήκον της «κάθαρ-

σης» των σκανδάλων, σχηματίζοντας κυβερνή-

σεις συνεργασίας με τη Δεξιά και αργότερα με

το ΠΑΣΟΚ.

ΣήμεραΗ πίεση για τη δημιουργία μετώπου, ώστε να αντι-

μετωπιστεί η ακραία επίθεση που οργανώνουν

κυρίαρχη τάξη, ΔΝΤ, ΕΕ, ΕΚΤ, είναι πραγματικά

ισχυρή. Έγινε ισχυρότερη μετά τη συγκρότηση

της κυβέρνησης Παπαδήμου, που κατανοήθηκε

από τους εργαζόμενους, και σωστά, ως το «μαύ-

ρο μέτωπο» των από πάνω.

Η ενότητα στη δράση είναι αυτονόητο καθήκον

για όποιον θέλει να παλέψει πραγματικά.

Αυτό δεν σημαίνει τη διάχυση σε πλατιά μέτωπα

που δήθεν θα φέρουν πιο γρήγορα αποτελέσμα-

τα. Η οδυνηρή εμπειρία των Λαϊκών Μετώπων

μας βοηθά να απαντήσουμε στα δύσκολα ζητή-

ματα τακτικής. Η Αριστερά οφείλει να κάνει τις

επιλογές της, παίρνοντας υπόψη τις συγκεκρι-

Διαδήλωση στη Χιλή του Αλιέντε: «Δημιουργήστε τη λαϊκή εξουσία».


μένες συνθήκες, το συγκεκριμένο συσχετισμό,

παραμένοντας όμως προσηλωμένη στο στόχο

της αντικαπιταλιστικής ανατροπής και του σοσι-

αλισμού. Σήμερα, στη βαθιά διεθνή κρίση του

αναπτυγμένου καπιταλισμού, αυτό δεν μπορεί να

μπαίνει σε αμφισβήτηση.

Η Αριστερά οφείλει να θεωρεί τον εαυτό της δε-

σμευμένο στα συμφέροντα της εργατικής τάξης.

Σε ένα πρόγραμμα πάλης που θα εξασφαλίζει

πόρους για την ανακούφιση των εργαζομένων

και των φτωχών στρωμάτων, χωρίς μεν και αλλά.

Οφείλει να θυμάται και να υπογραμμίζει σε όλους

τους τόνους ότι οι προηγούμενες επιτυχίες της

«χώρας», δηλαδή του ελληνικού καπιταλισμού

–η ΟΝΕ, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι επενδύσεις

στα Βαλκάνια– πάτησαν στην εκμετάλλευση και

τις σκληρές θυσίες των εργαζομένων. Ότι θα κά-

νει καθετί που περνά από το χέρι της, για να πλη-

ρώσουν την κρίση αυτοί που τη δημιούργησαν: οι

καπιταλιστές.

Τέλος, στην επιλογή των πολιτικών συμμαχιών

της πρέπει να παίρνει υπόψη της ποιοι μίλησαν

και αντιστάθηκαν έγκαιρα, γιατί η σημερινή κατα-

στροφή προετοιμαζόταν χρόνια από τις νεοφιλε-

λεύθερες πολιτικές του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ.

Με βάση αυτά τα κριτήρια πρέπει να απορρι-

φθούν και το αντικατοχικό μέτωπο που προτεί-

νουν δυνάμεις της Αριστεράς και το αντιμνημο-

νιακό όπως το ορίζει η ηγεσία του ΣΥΝ. Και μαζί

τους, τα αντιτροϊκανά ή αντιμνημονιακά στάδια

της «εθνικής ανασυγκρότησης» ή της «αναθέρ-

μανσης της οικονομίας» που μένουν πολύ πίσω

από τις απαιτήσεις και δυνατότητες του εργατι-

κού κινήματος.

Τα αιτήματα που απαντούν στις σημερινές ανά-

γκες και ανοίγουν το δρόμο για την κοινωνική

απελευθέρωση και το σοσιαλισμό, μπορούν να

στηριχθούν μόνο στη συμπαράταξη της Αριστε-

ράς. Παρά τις υπαρκτές δυσκολίες για τη συ-

γκρότησή της, είναι το μόνο μέτωπο που μπορεί

να απαντήσει στο πραγματικό διακύβευμα της

εποχής μας: Το «ή εμείς ή αυτοί».

Βιβλιογραφία1. Ντάνκαν Χάλας: «Κομιντέρν», εκδόσεις Εργα-

τική Δημοκρατία.

2. Δημ. Λιβιεράτου: «Κοινωνικοί αγώνες στην Ελ-

λάδα, 1932-1936», εκδόσεις Κομμούνα.

3. Παντελή Πουλιόπουλου: «Δημοκρατική ή Σοσι-

αλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα».

4. Παντελή Πουλιόπουλου: «Τα Λαϊκά Μέτωπα

και η προλεταριακή πολιτική».

5. Βασ. Μπαρτζιώτα: «Εθνική Αντίσταση και Δε-

κέμβρης 1944», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.

6. Γ. Κουκουλέ: «Το ελληνικό συνδικαλιστικό κί-

νημα και οι ξένες επεμβάσεις», εκδόσεις Οδυσ-

σέας.

7. Λέανδρου Μπόλαρη: «Αντίσταση, η επανάστα-

ση που χάθηκε», εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπω-

λείο.

8. Εφημερίδα «Εργατική Αριστερά», φύλλα 243,

253, 256, 260.

9. Περιοδικό «Διεθνιστική Αριστερά», τεύχη

14,15,18.

Η Αριστερά οφείλει να θεωρεί τον εαυτό της δεσμευμένο στα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Με βάση αυτά τα κριτήρια πρέπει να απορριφθούν και το

αντικατοχικό μέτωπο που προτείνουν δυνάμεις της Αριστεράς και το αντιμνημονιακό όπως το ορίζει η ηγεσία του ΣΥΝ.


Ο Δεκέμβρης του 2011 σηματοδότησε κατά κά-

ποιο τρόπο μια ποιοτική αλλαγή στη δημόσια συ-

ζήτηση για το μέλλον της ευρωζώνης και της ΕΕ.

Μεμιάς το πρώην αδιανόητο και ανήκουστο για τα

κυρίαρχα ΜΜΕ έγινε πρώτη είδηση: ο κίνδυνος δι-

άλυσης της ευρωζώνης ή ακόμα και της ΕΕ έγινε

κυρίαρχο θέμα συζήτησης όχι μόνο σε έναν μειο-

ψηφικό κύκλο όπως πριν, αλλά σε ένα ακροατήριο

που αγκαλιάζει σχεδόν όλη την κοινωνία και όλες

τις κοινωνικές τάξεις, από τους καπιταλιστές μέχρι

τους εργαζόμενους στις περισσότερες χώρες της

Ευρώπης, αλλά και του κόσμου.

Στην Ελλάδα εξακολουθούν να μας λένε ότι, αν

δεν κάνουμε τις θυσίες του μνημονίου, «κινδυνεύ-

ουμε να μας πετάξουν έξω από το ευρώ». Τα ίδια

πάνω κάτω λένε και στους εργαζόμενους της Ιρ-

λανδίας, της Πορτογαλίας, ακόμα και της Ιταλίας

για να αποδεχτούν την αέναη λιτότητα. Όμως ο

διεθνής Τύπος είναι γεμάτος με άρθρα και δηλώ-

σεις πολιτικών και οικονομικών παραγόντων που

Η κρίση στην ευρωζώνη

Του Μήτσου Γκορίτσα

Το κείμενο που ακολουθεί είναι δύο (από τα δέκα συνολικά*) κεφάλαια του κειμένου, μαζί με μια μικρή εισαγωγή και έναν μικρό επίλογο. Το πλήρες κείμενο μπορείτε να το βρείτε στο www.dea.org.gr

✉[email protected]

* Τα κεφάλαια του πλήρους κειμένου είναι: Έχει μέλλον το ευρώ; – Οι νεοφιλελεύθερες ανοησίες – Οι κεϊνσιανές αυταπάτες –

Φταίνε οι δομικές αδυναμίες της ευρωζώνης; – Ελληνικός καπιταλισμός και ευρωζώνη – Για μια μαρξιστική προσέγγιση της κρίσης

–Ο μύθος της ευρωπαϊκής «ολοκλήρωσης» – Είναι λύση οι «Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης»; – Είναι η επιστροφή στα εθνικά

νομίσματα απάντηση στην κρίση; – «Ευρώ ή δραχμή» ή «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα»: το πραγματικό δίλημμα.


αποκαλύπτουν ότι αυτή η απειλή είναι ψεύτικη,

αφού, αν έστω και μια χώρα υποχρεωθεί να βγει

από το ευρώ, η συνέπεια θα είναι μια αλυσιδωτή

κατάρρευση όλης της ευρωζώνης, ένα φαινόμενο

«ντόμινο» χειρότερο από αυτό που ακολούθησε

την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008.

Τώρα, οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα και στις άλλες

χώρες μαθαίνουν από τα πιο επίσημα χείλη, από

αστούς πολιτικούς και μεγαλοδημοσιογράφους ότι

οι θυσίες που έκαναν, και που συνεχίζουν όλο και

πιο δυσβάστακτα να υφίστανται, γίνονται στο όνο-

μα ενός νομίσματος που στους επόμενους μήνες

ή και βδομάδες μπορεί να έχει γίνει κομμάτια και

θρύψαλα! Και ακόμα ότι το μεγάλο όνειρο που μας

πούλαγαν οι κυρίαρχες τάξεις τις τελευταίες δε-

καετίες για μια Ευρώπη ενωμένη και ευημερούσα

έχει οδηγήσει σε έναν εφιάλτη της φτώχειας και

των εθνικών ανταγωνισμών.

(…)

Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι

οι ευρωπαϊκές άρχουσες τάξεις –συμπεριλαμβα-

νομένης της ελληνικής– βρίσκονται αυτή τη στιγμή

ανάμεσα στις συμπληγάδες, από τη μια να σώσουν

τους μεγάλους καπιταλιστές (και κυρίως τις τράπε-

ζες), καθώς και το ευρώ που τους έδωσε τα περι-

θώρια για έναν αναβαθμισμένο διεθνή οικονομι-

κό ρόλο σαν ένα διεθνές αποταμιευτικό νόμισμα

ανταγωνιστικό του δολαρίου, και από την άλλη να

αποτρέψουν τη σύγκρουση των «εθνικών συμφε-

ρόντων» μεταξύ τους, που οξύνονται λόγω της κρί-

σης και των διλημμάτων για το ποιος θα πληρώσει

περισσότερο τα «σπασμένα».

Αυτή η αντιπαράθεση συμφερόντων τους εμποδί-

ζει να βρουν μια λύση για την κρίση χρέους και

τη σταθεροποίηση του ευρώ, παρόλο που ακόμα

και στη Γερμανία υπάρχουν φωνές που αναγνω-

ρίζουν ότι μια διάλυση της ευρωζώνης θα οδηγή-

σει σε κατάρρευση των εξαγωγών και σε κρίση τη

γερμανική οικονομία. Η «εθνική κυριαρχία» των

διαφόρων κρατών εξακολουθεί να παίζει τον πρώ-

το ρόλο, παρά τη φιλολογία ότι η ΕΕ και το ευρώ

έχουν «καταπιεί τα κράτη».

Για την αντιμετώπιση αυτής ακριβώς της πραγμα-

τικότητας αναπτύσσονται δύο σενάρια «λύσεων»:

είτε θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η ομοσπον-

δοποίησης της ΕΕ σε ένα ενιαίο κράτος όπως οι

ΗΠΑ, είτε η διάλυσή της και η επιστροφή σε εθνικά

νομίσματα.

Είναι λύση οι «Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης»;Το σενάριο ομοσπονδοποίησης της ΕΕ (όπως είναι

οι ΗΠΑ) υποστηρίζεται κυρίως από οπαδούς του

κεϊνσιανισμού, από σοσιαλδημοκρατικά και αρι-

στερά κόμματα (όπως ο ΣΥΝ στην Ελλάδα) και από

κάποια «φωτισμένα» τμήματα των καπιταλιστών

(εντός και εκτός Ευρώπης) που φοβούνται ότι η

κατάρρευση της ευρωζώνης θα είναι μια κατα-

στροφική εξέλιξη για τις ευρωπαϊκές οικονομίες,

αλλά ακόμα και για τον διεθνή καπιταλισμό. Προ-

φανώς αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει αύ-

ριο, αλλά πράγματι υπάρχουν διάφορες προτάσεις

που, παρ’ όλες τις διαφοροποιήσεις μεταξύ τους,

συγκλίνουν σε άμεσα μέτρα (όπως π.χ. η έκδοση

ευρωομολόγων, η μετατροπή της Ευρωπαϊκής Κε-

ντρικής Τράπεζας σε «έσχατο πιστωτή» των κρα-

τών κ.ά.) που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην

κατεύθυνση της ομοσπονδοποίησης.

Ας δούμε τι είναι αυτή η περιβόητη «Δημοσιονομι-

κή Ένωση» ή αλλιώς η μετατροπή της ΕΕ σε «Ενω-

μένες Πολιτείες της Ευρώπης», χρησιμοποιώντας

την περιγραφή του Γιάννη Βαρουφάκη:


«Αυτό που δεν διαθέτει η Ευρωζώνη, απεύχεται η

Γερμανία, αλλά που χαρακτηρίζει τις ΗΠΑ. Όταν

μάλιστα κάποιος (συνήθως με γερμανίζουσα ή

σκανδιναβική προφορά) θέλει να επιχειρηματο-

λογήσει εναντίον της συγκεκριμένης ιδέας, τείνει

να αναφέρεται σε αυτήν ως μεταβιβαστική ένω-

ση (transferunion). Ας δούμε πώς λειτουργεί στις

ΗΠΑ. Όταν π.χ η κρίση χτυπά κάποιες πολιτείες

πιο πολύ από τις άλλες (π.χ τη Νότια Ντακότα), κα-

θώς τα επιδόματα ανεργίας τα καταβάλλει η ομο-

σπονδιακή κυβέρνηση από φόρους που αντλεί

από όλη την επικράτεια των ΗΠΑ, ουσιαστικά το

βάρος που πρέπει να σηκώσει η Νότια Ντακότα

λόγω της Κρίσης είναι μικρότερο κι έτσι εκφράζε-

ται μια μορφή αλληλεγγύης (υπό τη μορφή άτυπων

μεταβιβάσεων) από τους λιγότερο πληττόμενους

προς εκείνους που υποφέρουν περισσότερο. Κι

όταν το ομοσπονδιακό κράτος δανείζεται πιο πολ-

λά απ’ ό,τι αντλεί από τη φορολογία (όταν δηλαδή

η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει έλλειμμα στον

προϋπολογισμό της), εκδίδει ομόλογα (δηλαδή

δανείζεται) εκ μέρους όλων των ΗΠΑ. Αν έπρεπε

η Νότια Ντακότα να εκδίδει δικά της ομόλογα για

να καλύψει όλα τα δημόσια έξοδα στην επικράτειά

της, προφανώς τα επιτόκια δανεισμού θα ήταν τε-

ράστια και το αποτέλεσμα θα ήταν μία Κρίση αλά

ελληνικά... Σε μεγάλο βαθμό, η Κρίση του Ευρώ

οφείλεται στην έλλειψη μιας τέτοιας δημοσιονο-

μικής ένωσης (fiscalunion), την οποία η Ευρώπη

προσπαθεί να καλύψει με το καταστροφικό EFSF/

ESM. Το πολιτικό έλλειμμα της Ευρώπης, υπό αυ-

τήν την έννοια, οδηγεί στην Κρίση του Ευρώ. Τα

πλεονασματικά κράτη-μέλη δεν είναι διατεθειμένα

να προβούν σε μια ομοσπονδοποίηση επειδή δεν

θέλουν να μοιράζονται τους φόρους τους με τα

ελλειμματικά κράτη (θέλουν, όμως, παράλληλα, να

έχουν τα οφέλη του κοινού νομίσματος!)».[1]

Σήμερα πολλοί καλούν τη Γερμανία να χρησιμο-

ποιήσει την οικονομική της δύναμη για να παίξει

έναν ηγεμονικό ρόλο στην ένωση της ΕΕ. Κι όμως

αυτό που βλέπουμε είναι τη γερμανική κυβέρνηση

να αντιστέκεται σε κάθε μέτρο (π.χ. ευρωομόλο-

γα) που θα την οδηγούσε να «μπλέξει» σε μια πο-

ρεία ομοσπονδοποίησης της ευρωζώνης και αντί-

θετα ακολουθεί μια πολιτική που εντείνει την κρίση

χρέους σε όλο και περισσότερες χώρες και τελικά

απειλεί το ευρώ με διάλυση.

Ακόμα και πολέμιοι της ευρωζώνης, που θεωρούν

ότι αυτό που χτίζεται είναι μια «Γερμανική Ευρώ-

πη», αδυνατούν να εξηγήσουν γιατί η Γερμανία

ακολουθεί μια τέτοια πολιτική που τελικά μπορεί

να βλάψει και την ίδια. Ο Κώστας Λαπαβίτσας, για

παράδειγμα, υποστηρίζει σε συνέντευξή του σε

γερμανικό περιοδικό:

«Αν η γερμανική άρχουσα τάξη διέθετε πραγματι-

κή σοφία, θα αντιμετώπιζε την ανισορροπία, προ-

σπαθώντας να περιορίσει τα πλεονάσματα της,

ίσως και μέσω της αύξησης της εγχώριας κατανά-

λωσης. Αντί γι’ αυτό λέει ότι όλοι οι άλλοι πρέπει

να προσπαθήσουν να παρουσιάσουν πλεόνασμα.

Πρόκειται για ανοησία. Δεν μπορούν όλοι στην

Ευρωζώνη να έχουν πλεονάσματα, ειδικά όταν το

ευρώ έχει υψηλή συναλλαγματική ισοτιμία σε σχέ-

ση με το δολάριο, πράγμα που καθιστά δύσκολο

το εμπόριο εκτός Ευρωζώνης. Ο εξαναγκασμός

όλων σε περικοπές μισθών και η μείωση της συ-

νολικής ζήτησης στην Ευρωζώνη, όπως επιτάσσει

σήμερα η γερμανική πολιτική, θέτει τα θεμέλια για

την καταστροφή της Ευρωζώνης…

Είναι βέβαια αλήθεια ότι η γερμανική άρχουσα

τάξη δεν επιθυμεί να καταστρέψει την Ευρωζώνη,

δεδομένου ότι επιτυγχάνει σημαντικά κέρδη από

αυτή. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι κατανοεί πλήρως

τις αντιφάσεις και τις συνέπειες του τι κάνει. Η επι-

δίωξη του άμεσου εθνικού συμφέροντος δεν προ-

άγει απαραιτήτως τη σταθερότητα του συστήματος

συνολικά».[2]

Πρόκειται για μια περιγραφή που επαναφέρει τη

Σήμερα πολλοί καλούν τη Γερμανία να χρησιμοποιήσει την οικονομική της δύναμη για να παίξει έναν ηγεμονικό ρόλο στην ένωση της ΕΕ. Κι όμως αυτό που βλέπουμε

είναι τη γερμανική κυβέρνηση να αντιστέκεται σε κάθε μέτρο (π.χ. ευρωομόλογα) που θα την οδηγούσε να «μπλέξει» σε μια πορεία ομοσπονδοποίησης της

ευρωζώνης


θεωρία της «ανοησίας», αυτή τη φορά για την τα-

κτική της γερμανικής άρχουσας τάξης και της κυ-

βέρνησής της απέναντι στην ευρωζώνη. Υπάρχει

όμως και η περίπτωση η «έλλειψη σοφίας» να βρί-

σκεται όχι στους Γερμανούς καπιταλιστές, αλλά

στους αναλυτές που υποστηρίζουν λαθεμένα ότι

το «ευρώ» ευνοεί μόνο το γερμανικό καπιταλισμό

(άντε και μερικές ακόμα βόρειες χώρες) και δεν

ωφελεί καθόλου τον ελληνικό καπιταλισμό και τις

χώρες της «περιφέρειας».

Η μόνη σωστή παρατήρηση του Λαπαβίτσα είναι η

αναφορά του στην «επιδίωξη του άμεσου εθνικού

συμφέροντος [που] δεν προάγει απαραιτήτως τη

σταθερότητα του συστήματος συνολικά». Η φύση

όμως του καπιταλισμού είναι η επιδίωξη του «άμε-

σου εθνικού συμφέροντος» από κάθε άρχουσα

τάξη και όχι το «αλτρουιστικό» ενδιαφέρον για

το «σύστημα συνολικά» και αυτό έχει αποδειχτεί

από όλη την ιστορία του και έχει επισημανθεί από

όλους τους κλασικούς του μαρξισμού.

Η φύση του συστήματος είναι ανταγωνιστική και

η προσπάθεια ξεπεράσματος μιας κρίσης εντείνει

αυτόν τον ανταγωνισμό στο έπακρο. Δεν υπάρ-

χουν «συνολικές» λύσεις για το ξεπέρασμα μιας

κρίσης, αλλά ατομικές και κυρίως «εθνικές». Αν

ένας καπιταλιστής καταφέρει να οδηγήσει στο

κλείσιμο έναν ανταγωνιστή του, η παραγωγή στο

«σύστημα συνολικά» θα πέσει. Όμως για το νικητή

καπιταλιστή η κρίση θα έχει ξεπεραστεί.

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το «σύστημα συνο-

λικά» βρισκόταν μπροστά σε έναν σωρό από ερεί-

πια σε σύγκριση με τον προπολεμικό καπιταλισμό.

Αλλά αυτή η «συνολική» καταστροφή καθόλου

δεν ενόχλησε την αμερικάνικη άρχουσα τάξη που

βγήκε ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας στο δυτικό

μπλοκ, ξεπερνώντας έτσι με «εθνικό τρόπο» και

την κρίση της δεκαετίας του ’30 (ή αντίστοιχα την

κρατικοκαπιταλιστική Ρωσία που, παρά το μεγάλο

κόστος που πλήρωσε στον πόλεμο, επειδή νίκησε

βρέθηκε με μια εκτεταμένη σφαίρα επιρροής στην

κατοχή της μεταπολεμικά στην Ανατολική Ευρώ-

πη).

Το ίδιο «εθνικά» είχαν επιδιώξει να αντιμετωπίσουν

την κρίση και οι δυνάμεις του «άξονα» (Γερμανία,

Ιταλία, Ιαπωνία) με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν

είχαν βγει αυτοί νικητές, πάλι το αποτέλεσμα του

πολέμου στο «σύστημα συνολικά» θα ήταν η κατα-

στροφή, αλλά γι’ αυτές τις άρχουσες τάξεις η κρί-

ση θα είχε ξεπεραστεί προς όφελός τους και δεν

θα βρισκόταν η Γερμανία τα πρώτα μεταπολεμικά

χρόνια υπό κατοχή από τις νικήτριες δυνάμεις.

Για να επανέλθουμε πιο συγκεκριμένα στην ευ-

ρωζώνη, ένα πρώτο δείγμα του τι είναι το «άμεσο

εθνικό συμφέρον» της Γερμανίας είναι αυτό που

αναφέρει ο Βαρουφάκης: «Τα πλεονασματικά

κράτη-μέλη… δεν θέλουν να μοιράζονται τους

φόρους τους με τα ελλειμματικά κράτη». Όμως

τα εμπόδια δεν βρίσκονται μόνο στην «ομοσπον-

δοποίηση» της φορολογίας και του κρατικού δα-

νεισμού μέσω «ευρωομολόγων» (κάτι π.χ. που θα

οδηγούσε σε μικρότερα επιτόκια στην Ελλάδα,

αλλά θα επέβαλλε μεγαλύτερα επιτόκια στη Γερ-

μανία σε σύγκριση με αυτά που δανείζεται σήμε-

ρα).

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν κάνει μόνο αυτά στα

πλαίσια της «δημοσιονομικής της ένωσης». Η κυ-

βέρνηση των ΗΠΑ αποφασίζει, για παράδειγμα,

πώς θα αντιμετωπίσει την κρίση στις αμερικάνικες

αυτοκινητοβιομηχανίες ή στις αμερικάνικες τρά-

πεζες, με κριτήριο τι συμφέρει συνολικά την οικο-

νομία (δηλαδή τους καπιταλιστές) των ΗΠΑ. Έτσι

τα σχέδια διάσωσης, που διαμορφώνει, μπορεί να

οδηγούν στο κλείσιμο κάποια τμήματα μερικών τέ-

τοιων επιχειρήσεων σε κάποιες πολιτείες και στην

επιδότηση κάποιων άλλων τμημάτων τους σε άλ-

λες πολιτείες (έτσι έγινε π.χ. στην περίπτωση της

αμερικάνικης αυτοκινητοβιομηχανίας). Μπορεί

και το κάνει αυτό, γιατί έχει από πίσω της μια ενι-

αία παναμερικανική άρχουσα τάξη της οποίας τα

συμφέροντα υπηρετεί. Το ίδιο και όταν αποφασίζει

π.χ. να κάνει πολέμους στο εξωτερικό: η πολιτική

της εξυπηρετεί την αμερικάνικη άρχουσα τάξη ως

σύνολο και όχι τα μεμονωμένα συμφέροντα των

καπιταλιστών κάποιων πολιτειών.

Τίποτα παρόμοιο δεν θα μπορούσε να γίνει στην

Ευρώπη. Αν μια υποθετική κεντρική ευρωπαϊκή

κυβέρνηση έπρεπε να πάρει τέτοιες αποφάσεις,

πώς θα έπειθε, για παράδειγμα, την ιταλική άρχου-

σα τάξη να συνταχθεί πίσω από μια πολιτική που

κλείνει την Fiat και επιδοτεί την Volkswagen ή το

αντίστροφο; Πώς θα έπειθε τη γαλλική άρχουσα

τάξη –και ειδικά τους Γάλλους τραπεζίτες– να δε-

χτούν την απορρόφηση για παράδειγμα της BNP

Paribas από την Deutsche Bank ή το αντίστροφο;


Πώς θα έπειθε τους Έλληνες εφοπλιστές να «θυ-

σιαστούν» φορολογικά για χάρη ενός ευρωπαϊκού

προϋπολογισμού που δεν θα τους έδινε καμιά

εγγύηση ότι θα επιδοτήσει την επέκτασή τους στη

συνέχεια;

Πώς θα έπειθε μια τέτοια «ευρωπαϊκή» κυβέρνηση

ότι, αναβαθμίζοντας τις σχέσεις με τη Ρωσία στον

τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου,

ακολουθεί το κοινό «ευρωπαϊκό καλό», τη στιγμή

που οι ευρωπαϊκές πετρελαιοβιομηχανίες (μεταξύ

των οποίων όλο και πιο ισχυρή θέση κατέχουν οι

ελληνικές εταιρίες ΕΛΠΕ και Μότορ-Όιλ) έχουν

αντικρουόμενα συμφέροντα και διεθνείς συμμα-

χίες;

Πώς θα έπειθε τελικά τις διάφορες άρχουσες

τάξεις ότι ακολουθεί μια πολιτική για το καλό της

υποτιθέμενης «ευρωπαϊκής οικονομίας» αντί για

μια επιλεκτική πολιτική που ευνοεί μια εθνική ομά-

δα καπιταλιστών σε βάρος μιας άλλης; Η απάντη-

ση είναι ότι όχι μόνο δεν θα έπειθε, αλλά μια τέτοια

«πανευρωπαϊκή» κυβέρνηση δεν μπορεί καν να

υπάρξει όσο υπάρχουν εθνικές άρχουσες τάξεις

με τα δικά τους κράτη να τις υποστηρίζουν.

Ο μόνος τρόπος διαφορετικές άρχουσες τάξεις

με διαφορετικά κράτη να ενωθούν σε μια είναι η

χρήση της ισχύος (οικονομικής, πολιτικής, στρατι-

ωτικής). Για να ενωθούν, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ

σε ομόσπονδο κράτος χρειάστηκε ένας αιματη-

ρός εμφύλιος πόλεμος στην Αμερική μεταξύ «Βο-

ρείων» και «Νοτίων». Η ένωση της Ευρώπης κάτω

από μια ισχυρή άρχουσα τάξη ήταν ένας από τους

βασικούς στόχους των Γερμανών καπιταλιστών

στους δυο παγκόσμιους πολέμους.

Σήμερα δεν υπάρχει καμιά χώρα στην Ευρώπη που

να μπορεί να παίξει το ρόλο του αδιαμφισβήτητου

ηγεμόνα και να «ενώσει» την Ευρώπη. Η Γερμανία

–ο μόνος πιθανός «υποψήφιος»– δεν μπορεί να

ανταποκριθεί σε έναν τέτοιο ρόλο. Η οικονομική

δύναμη της Γερμανίας είναι συγκριτικά πολύ μικρή

για να υποχρεώσει τις άλλες άρχουσες τάξεις να

υποταχθούν. Η Γερμανία σήμερα διαθέτει μόλις το

20% της οικονομίας της ΕΕ (βλέπε πίνακα 3).

Το 2009 η Γερμανία είχε ύφεση στην οικονομία της

που προσέγγιζε το –5%. Κατάφερε να ανακάμψει

γρήγορα εκμεταλλευόμενη την εξαγωγική της δυ-

ναμική, αλλά μόλις το 2011 θα ξαναφτάσει το ΑΕΠ

της σε επίπεδα προ κρίσης. Επίσης η εξάρτηση

της γερμανικής οικονομίας από τις εξαγωγές εί-

ναι δίκοπο μαχαίρι (όπως και για την Κίνα): μια νέα

παγκόσμια ύφεση, όπως αυτή που αναμένεται, θα

μπορούσε να μετατρέψει αυτό το πλεονέκτημα σε

μειονέκτημα, αφού η συρρίκνωση της κατανάλω-

σης πλήττει πολύ περισσότερο τα εξαγωγικά κράτη

από ό,τι όσα έχουν ισχυρή εγχώρια ζήτηση.

Επιπλέον, αν η γερμανική οικονομία αντιμετωπίσει

κρίση, τότε η Μέρκελ θα ξεχάσει την ίδια στιγμή τα

κηρύγματα για «αυστηρή δημοσιονομική πολιτική»

και θα τρέξει να διασώσει τους Γερμανούς καπιτα-

λιστές, αδιαφορώντας για το έλλειμμα και το χρέ-

ος. Αν κάποιος έχει καμιά αμφιβολία περί αυτού,

μπορεί να δει πόσο «κρατικιστικά» αντέδρασαν ο

Μπους και οι Ρεπουμπλικάνοι, όταν ξέσπασε η κρί-

ση στις ΗΠΑ το 2007. Από την άλλη, η Γερμανία

στρατιωτικά είναι νάνος μπροστά στη Γαλλία και

Πίνακας 3


τη Βρετανία, αλλά και σε σύγκριση με τη «μικρή»

Ελλάδα, η οποία έχει έναν από τους ισχυρότερους

στρατούς στην Ευρώπη.[3]

Από τη στιγμή λοιπόν που η Γερμανία δεν είναι σε

θέση να επιβάλει τη θέλησή της στις άλλες ευρω-

παϊκές άρχουσες τάξεις, δεν είναι καθόλου «ανό-

ητη» η στάση της να θέλει να αποφύγει κινήσεις

προς τη «δημοσιονομική ένωση» της ευρωζώνης

και της ΕΕ. Το πρώτο συμφέρον των Γερμανών

καπιταλιστών –όπως και των καπιταλιστών κάθε

άλλου κράτους– είναι να χρησιμοποιήσουν την

όποια οικονομική δύναμη διαθέτουν για να προ-

στατέψουν πρώτα και κύρια τον εαυτό τους και όχι

να δίνουν χαριστικά χρήματα στην Ιταλία για να

επιδοτεί τη Fiat ή στο ελληνικό κράτος για να επι-

δοτεί τους Έλληνες εφοπλιστές. Τι να το κάνουν

το καλό του «συστήματος συνολικά», π.χ., τα αφε-

ντικά της Volkswagen, αν υποχρεωθούν να συρρι-

κνωθούν, επειδή η γερμανική κυβέρνηση βοηθάει

τους ανταγωνιστές της στις άλλες χώρες;

Η ανησυχία για το μέλλον της ευρωζώνης και τις

συνέπειες της κρίσης της στον υπόλοιπο κόσμο

απασχολεί πολύ τις κυβερνήσεις όλου του κό-

σμου. Κι όμως εκτός από λόγια, ούτε η Κίνα ούτε

οι ΗΠΑ βάζουν το χέρι στην τσέπη για να βοηθή-

σουν την ευρωπαϊκή ένωση, ακριβώς επειδή αυτό

που προέχει είναι το «εθνικό τους συμφέρον» και

όχι το συμφέρον του «συστήματος συνολικά». Το

ίδιο συμβαίνει και στο εσωτερικό της ΕΕ, επειδή,

όπως εξηγήσαμε προηγουμένως, δεν πρόκειται

για καμιά «Ενωμένη Ευρώπη», αλλά για μια λυκο-

συμμαχία ξεχωριστών καπιταλισμών, που ο καθέ-

νας κοιτάει πρώτα και κύρια το συμφέρον του.

Σίγουρα, η πραγματικότητα παραμένει ότι, εκτός

ευρωζώνης και ΕΕ, οι ευρωπαϊκοί καπιταλισμοί εί-

ναι ιμπεριαλιστικοί νάνοι στη διεθνή σκακιέρα, και

αυτό εξακολουθεί να λειτουργεί ως πίεση πάνω

στις ευρωπαϊκές άρχουσες τάξεις και θα οδηγήσει

στη συνέχιση των προσπαθειών τους να περισώ-

σουν το ευρώ (π.χ. συνεχίζοντας τις εκτυπώσεις

χρήματος από την ΕΚΤ). Αλλά στην πραγματικό-

τητα αυτό θα είναι μια προσπάθεια να κερδίσουν

χρόνο και είναι απίθανο να καταλήξει σε ομοσπον-

δοποίηση της ΕΕ.

Η μόνη πιθανότητα σωτηρίας της ευρωζώνης είναι

μια –αναπάντεχη– αλλαγή της διεθνούς οικονομί-

ας προς μια νέα δυναμική ανάπτυξης, κάτι που θα

επέτρεπε την επιστροφή σε μια κατάσταση όπου

όλοι οι συμμετέχοντες στην ΕΕ θα άρχιζαν ξανά

να ωφελούνται –άλλος λιγότερο και άλλος περισ-

σότερο– και έτσι να καταλαγιάσουν και οι αντα-

γωνισμοί στο εσωτερικό τους. Αν η διεθνής οικο-

νομική κρίση συνεχίζει και οξύνεται, τότε αργά ή

γρήγορα η διάλυση της ευρωζώνης ή και της ΕΕ

είναι το πιθανότερο ενδεχόμενο.

Κάποτε υπήρχε η ΕΣΣΔ, η Comecon (η αντίστοιχη


ΕΕ για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης) και το

«σύμφωνο της Βαρσοβίας» (το αντίστοιχο ΝΑΤΟ).

Μάλιστα σε αυτές τις ενώσεις υπήρχε και ένας

αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας, η Ρωσία. Κι όμως η

κρίση που χτύπησε τις χώρες του κρατικού καπιτα-

λισμού τη δεκαετία του ’80, παρά την προσπάθεια

να αντιμετωπιστεί με τη λεγόμενη «Περεστρόικα»

υπό την ηγεσία του Γκορμπατσώφ, συνέχισε να

οξύνεται και οδήγησε τελικά στην κατάρρευση της

ΕΣΣΔ και του ανατολικού μπλοκ, στην επιστροφή

στις εθνικές χώρες και στις εθνικές πολιτικές και

στην καταστροφή οικονομικών «ολοκληρώσεων»

πολύ πιο ισχυρών από αυτή που συνδέει σήμερα

τις χώρες της ΕΕ.

Μια τελευταία παρατήρηση. Ακόμα κι αν γινό-

ταν ένα θαύμα και η ΕΕ μετατρεπόταν πράγματι

σε «Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης», αυτή θα

ήταν μια αντιδραστική εξέλιξη. Δεν θα ήταν κα-

θόλου ένα «ειρηνικό αντίβαρο» στη δύναμη των

ΗΠΑ, αλλά η ανάδειξη μιας ακόμα ιμπεριαλιστι-

κής υπερδύναμης στον κόσμο που θα έκανε τα

ίδια και χειρότερα απ’ αυτά που τώρα κάνουν οι

ΗΠΑ και σε μικρότερο βαθμό η Κίνα και η Ρωσία:

πολέμους, αύξηση των εξοπλισμών, όξυνση των

διεθνών ανταγωνισμών με τους άλλους καπιταλι-

σμούς, επεμβάσεις στρατιωτικές και οικονομικές

για την κατοχύρωση σφαιρών επιρροής (μια αντι-

δραστική πολιτική που σε μικρογραφία –λόγω έλ-

λειψης δύναμης– ακολουθεί και η σημερινή ΕΕ).

Τίποτα καλό δεν θα προμήνυε κάτι τέτοιο ούτε για

τους εργάτες των ευρωπαϊκών χωρών (όπως τίπο-

τα καλό δεν αποκομίζουν οι εργάτες των ΗΠΑ ή

της Κίνας από την ισχύ των χωρών «τους»), ούτε

για την ανθρωπότητα συνολικά.

Συμπερασματικά, η προπαγάνδα των κυβερνήσε-

ων ότι «πρέπει να κάνουμε θυσίες για να παραμεί-

νουμε στο ευρώ» ή για να «σώσουμε το ευρώ»,

είναι πέρα για πέρα ψεύτικη. Η πολιτική των κυ-

βερνήσεων θα συνεχίσει να είναι η εξόντωση των

εργαζομένων με βασικό στόχο την ενίσχυση των

καπιταλιστών σε κάθε χώρα. Η κρίση θα συνεχίσει

να οξύνεται, λόγω και της αυξανόμενης έντασης

των εθνικών ανταγωνισμών, και το τελικό αποτέ-

λεσμα θα είναι η καταστροφή των κοινωνιών (της

μεγάλης πλειοψηφίας των εργαζομένων και των

μικρομεσαίων δηλαδή), είτε σωθεί τελικά το ευρώ

είτε όχι.

Είναι η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα απάντηση στην κρίση;Όπως αναφέραμε και πιο πριν, ένα από τα απο-

τελέσματα των κρίσεων που χτύπησαν το διεθνή

καπιταλισμό ήταν η κατάρρευση των συστημάτων

σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών (του κανό-

να του χρυσού τη δεκαετία του ’30 και της συμφω-

νίας του Μπρέτον Γουντς τη δεκαετία του ’70). Το

ίδιο είναι πολύ πιθανό να συμβεί και για το ευρώ,

εξαιτίας της σημερινής κρίσης, όπως εξηγήσαμε

παραπάνω. Υπάρχουν αρκετοί –από ένα ευρύτατο

πολιτικό φάσμα εντός και εκτός ΕΕ– που υποστη-

ρίζουν ότι η διάλυση του ευρώ και η επιστροφή

στα εθνικά νομίσματα –και συνεπώς η ελευθερία

υποτιμήσεων μεταξύ τους– είναι όχι απλά πιθανή,

αλλά επιθυμητή, ότι μπορεί δηλαδή να λειτουργή-

σει ως λύση απέναντι στη σημερινή κρίση της ευ-

ρωζώνης και στην οικονομική κρίση χωρών όπως

η Ελλάδα. Πρόκειται για αυταπάτη.

Η κατάρρευση της συμφωνίας του Μπρέτον

Γουντς έδωσε ξανά στα διάφορα κράτη του δυτι-

κού μπλοκ τη δυνατότητα να ασκήσουν «ανεξάρ-

τητη» νομισματική πολιτική, ώστε να επιχειρήσουν

να αυξήσουν την «ανταγωνιστικότητά» τους. Την

κατάρρευση της συμφωνίας ακολούθησαν νομι-

σματικοί πόλεμοι –λιγότερο ή περισσότερο έντο-

νοι– που χαρακτήρισαν τις δεκαετίες του ’70 και

του ’80. Τα αποτελέσματα αυτών των νομισματικών

ανταγωνισμών ήταν πενιχρά για τις περισσότερες

χώρες, εξαιτίας από τη μια της αλληλοακύρωσης

της υποτίμησης του ενός νομίσματος από το άλλο

και δεύτερο και κυριότερο εξαιτίας της κρίσης του

καπιταλισμού που συνέχιζε να βαραίνει πάνω στο

διεθνές καπιταλιστικό σύστημα, άλλοτε πιο υποβό-

σκουσα με αναιμική ανάπτυξη και άλλοτε πιο φα-

νερή με νέες υφέσεις.

Το πιο σημαντικό διεθνώς «επεισόδιο» αυτών των

νομισματικών πολέμων ήταν η λεγόμενη «συμφω-

νία του Πλάζα», το 1985, που υπογράφτηκε ανάμε-

σα στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τη Γερμανία, τη Γαλλία

και τη Βρετανία στο ξενοδοχείο Πλάζα της Νέας

Υόρκης.

Το 1980, ο Ρήγκαν, ακολουθώντας τα νεοφιλε-

λεύθερα δόγματα, αύξησε τα επιτόκια στις ΗΠΑ

με στόχο την καταπολέμηση του πληθωρισμού. Το

αποτέλεσμα ήταν η ανατίμηση του δολαρίου και


μια συνεχής αύξηση στο –ήδη μεγάλο– έλλειμ-

μα του εξωτερικού ισοζυγίου των ΗΠΑ. Έτσι, το

1985, οι ΗΠΑ οδηγήθηκαν σε στροφή της πολιτι-

κής τους προς την υποτίμηση του δολαρίου και,

αξιοποιώντας τη στρατιωτική, πολιτική και οικο-

νομική εξάρτηση των άλλων χωρών από τις ΗΠΑ

μέσα στο δυτικό μπλοκ, τις υποχρέωσαν σε μια

συμφωνία ανατίμησης των νομισμάτων τους (το

δολάριο υποτιμήθηκε κατά 50% έναντι των άλλων

νομισμάτων). Αυτό τόνωσε σε ένα βαθμό τις εξα-

γωγές, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν έλυσε ριζικά

το πρόβλημα της οικονομίας των ΗΠΑ (η οποία

μπήκε σε σημαντική ανάπτυξη μόνο μετά το 1994).

Επιπλέον οδήγησε σε απρόβλεπτα αποτελέσμα-

τα: Η ανατίμηση του Yen δημιούργησε την πρώτη

«φούσκα» της μεταπολεμικής οικονομίας στην

αγορά ακινήτων της Ιαπωνίας, το σκάσιμο της

οποίας το 1991 είχε σαν συνέπεια τη συνεχή στα-

σιμότητα της –πριν ραγδαία αναπτυσσόμενης– ια-

πωνικής οικονομίας από τότε μέχρι και σήμερα, με

ελάχιστα διαλλείματα. Ειδικά η δεκαετία του ’90

χαρακτηρίστηκε ως «χαμένη δεκαετία».[4]

Στην περίπτωση της Ελλάδας, από το 1953 που η

δραχμή εντάχθηκε στη συμφωνία του Μπρέτον

Γουντς και για δυο δεκαετίες μετά, είτε είχες στην

κατοχή σου 30 δραχμές είτε ένα δολάριο ήταν το

ίδιο και το αυτό, αφού αυτή η ισοτιμία παρέμενε

σταθερή.[5] Αυτή η σταθερή ισοτιμία της δραχμής

με το δολάριο δεν εμπόδισε τον ελληνικό καπιταλι-

σμό να οδηγηθεί σε μια τεράστια εκβιομηχάνιση και

συνολική ανάπτυξη με ρυθμούς από τους υψηλότε-

ρους στο δυτικό κόσμο. Αντίθετα, σημαντικά προ-

βλήματα αντιμετώπισε η ελληνική οικονομία μετά

τη δεκαετία του ’70, χάρη στο ξέσπασμα της διε-

θνούς κρίσης της εποχής και παρόλο που είχε πια

στα χέρια της –μετά την κατάρρευση του Μπρέτον

Γούντς– το «όπλο» της νομισματικής υποτίμησης.

Όπως γράφαμε και παλιότερα:

«Στη δεκαετία του’80 η ελληνική οικονομία μπή-

κε επίσης σε κρίση, πάλι σαν μέρος της τότε διε-

θνούς κρίσης του συστήματος. Η τότε κυβέρνηση

του ΠΑΣΟΚ υιοθέτησε δυο διαδοχικές υποτιμή-

σεις το 1983 και το 1985, 15% και 15%, καθώς και

μια πολιτική διολίσθησης της δραχμής με στόχο

και τότε την τόνωση της ανταγωνιστικότητας και τη

μείωση του εμπορικού ελλείμματος. Τα αποτελέ-

σματα ήταν από τη μια θυσίες για τους εργαζόμε-

νους και από την άλλη συνέχιση της κρίσης στην

οικονομία. Η δραχμή, όταν μπήκε στο ευρώ, ήταν

υποτιμημένη κατά 90% σε σχέση με την αξία που

είχε το 1980! Κι όμως ο ελληνικός καπιταλισμός

μπήκε σε τροχιά σημαντικής ανάκαμψης μόλις τη

δωδεκαετία 1995-2007, όταν η δραχμή “σκλήρυ-

νε” και στη συνέχεια κλειδώθηκε στο ευρώ (η ανά-

καμψη οφειλόταν βέβαια στην παράλληλη διεθνή

ανάκαμψη εκείνη την εποχή, στη λιτότητα για τους

εργαζόμενους και στην επέκταση του ελληνικού

καπιταλισμού στα Βαλκάνια και όχι φυσικά στη

“μαγική” δύναμη του ευρώ)».[6]

Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναμένουμε ότι η

διάλυση του ευρώ ή ακόμα και συνολικά της ΕΕ και

η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα θα έχει διαφο-

ρετικά αποτελέσματα από ό,τι η κατάρρευση των

σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Μπρέ-

τον Γουντς. Παρενθετικά έχει σημασία να διευκρι-

νίσουμε ότι μιλάμε για διάλυση και της ΕΕ, γιατί η

επιστροφή στα εθνικά νομίσματα δεν έχει κανένα

νόημα, αν οι ισοτιμίες μεταξύ τους είναι σταθερές

–έχει νόημα μόνο αν αρχίζουν να υποτιμούνται και

να ανατιμούνται. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε ροές

τουλάχιστον χρηματιστικών κεφαλαίων από χώρες

με αδύνατα νομίσματα σε χώρες με ισχυρότερα,

όπως συμβαίνει ήδη σήμερα με την εξαγωγή κε-

φαλαίων, για παράδειγμα, στην Ελβετία.

Από το 1953 που η δραχμή εντάχθηκε στη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς και για δυο δεκαετίες μετά, είτε είχες στην κατοχή σου 30 δραχμές είτε ένα δολάριο ήταν

το ίδιο και το αυτό, αφού αυτή η ισοτιμία παρέμενε σταθερή.[5] Αυτή η σταθερή ισοτιμία της δραχμής με το δολάριο δεν εμπόδισε τον ελληνικό καπιταλισμό να

οδηγηθεί σε μια τεράστια εκβιομηχάνιση και συνολική ανάπτυξη με ρυθμούς από τους υψηλότερους στο δυτικό κόσμο.


Πιθανά αυτό θα επέβαλε στις κυβερνήσεις με

εθνικό νόμισμα να βάλουν περιορισμούς στις

ροές κεφαλαίων, κάτι που θα αναιρούσε τον ένα

από τους βασικούς πυλώνες της ΕΕ, που είναι η

ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων. Οι άλλοι δύο είναι η

ελεύθερη –δηλαδή χωρίς εθνικούς δασμούς και

ελέγχους– διακίνηση εμπορευμάτων και η –σχε-

τικά– ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων. Ακόμα κι

αν η ΕΕ επιβιώσει από τέτοιους περιορισμούς (που

κατά καιρούς έχουν γίνει, όπως π.χ. πρόσφατα το

κλείσιμο των συνόρων της Γαλλίας με την Ιταλία,

με αιτιολογία τη μη είσοδο μεταναστών), προφα-

νώς θα είναι μια πολύ πιο κουτσουρεμένη οικονο-

μική συνεργασία από ό,τι σήμερα (όπως αντίστοι-

χες οικονομικές συνεργασίες υπάρχουν ανάμεσα

σε κράτη διαφόρων περιοχών του πλανήτη).

Επιστρέφοντας στο ερώτημα αν το εθνικό νόμισμα

είναι απάντηση στην κρίση, χρειάζεται καταρχήν

να κατανοήσουμε ότι η έξοδος ακόμα και μιας

χώρας από το ευρώ θα προκαλούσε αλυσιδωτές

εξελίξεις και τελικά θα οδηγούσε στη συνολική δι-

άλυση του ευρώ σαν νόμισμα. Δεν είναι απίθανο,

π.χ., η Γερμανία με την Ολλανδία να διατηρήσουν

κοινό νόμισμα, αλλά ούτε ευρώ με τη σημερινή

του μορφή θα είναι αυτό, ούτε πιθανότατα θα λέ-

γεται ευρώ.[7]

Αν μια άρχουσα τάξη υποτιμήσει λοιπόν το νεοα-

ποκτηθέν της εθνικό νόμισμα για να τονώσει την

«ανταγωνιστικότητά» της και τις εξαγωγές της,

αυτό δεν θα συγκρίνεται με ένα –ανύπαρκτο–

ανατιμημένο ευρώ, αλλά με τα διάφορα άλλα –πι-

θανότατα επίσης υποτιμημένα– εθνικά νομίσματα

άλλων χωρών. Ακόμα κι αν κάποιων ισχυρών χω-

ρών, όπως π.χ. της Γερμανίας, το εθνικό νόμισμα

ανατιμηθεί, και πάλι οι καπιταλιστές έχουν όπλα να

επιβάλλουν την υποτίμησή του, όπως π.χ. η αμε-

ρικανική κεντρική τράπεζα που τυπώνει συνεχώς

δολάρια ή η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα που που-

λάει συνεχώς ελβετικά φράγκα στη διεθνή αγορά

για να μην ανατιμηθεί το νόμισμά της. Παρεμπι-

πτόντως στην «αδιάφθορη» Ελβετία ο επικεφαλής

της Κεντρικής Τράπεζας έβγαλε και το προσωπικό

«κατιτίς» του από αυτή την πολιτική, γεγονός που

τον οδήγησε σε παραίτηση, όταν μαθεύτηκε.[8]

Συμπερασματικά, η λογική ότι το εθνικό νόμισμα,

για παράδειγμα στην Ελλάδα η δραχμή, θα δώσει

«ανταγωνιστικό» πλεονέκτημα στον ελληνικό κα-

πιταλισμό είναι έωλη, αφού θα αλληλοαναιρείται

από τις υποτιμήσεις των νομισμάτων των άλλων

ευρωπαϊκών χωρών.

Κατά δεύτερον, για την αύξηση των εξαγωγών και

την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω

αυτών δεν απαιτείται απλά η «ανταγωνιστικότητα»

μιας χώρας μέσω της υποτίμησης του νομίσματός

της. Απαιτείται και μια αυξημένη ζήτηση για προ-

ϊόντα αυτής της χώρας στο εξωτερικό. Σήμερα,

μέσα στη διεθνή κρίση του συστήματος, με τη λι-

τότητα να κυριαρχεί σε όλες τις χώρες, εντός και

εκτός Ευρώπης, πού θα βρει «αγορές» μια χώρα

για τις εξαγωγές της;

Το 2009, η διεθνής ύφεση οδήγησε σε κατάρρευ-

ση το διεθνές εμπόριο κατά 25%. Ακόμα κι αν

υποθέσουμε ότι η νέα διεθνής ύφεση, που από

όλους προαναγγέλλεται, δεν είναι τόσο βαθιά, εί-

ναι δεδομένο ότι θα χτυπήσει και πάλι το διεθνές

εμπόριο. Έτσι, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι ένα

υποτιμημένο εθνικό νόμισμα οδηγήσει σε ισορ-

ροπία το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αυτό

καθόλου δεν ισοδυναμεί με ανάκαμψη της οικο-

νομίας. Το πιθανότερο είναι η εξισορρόπηση του

εμπορικού ισοζυγίου να γίνει με «εξίσωση προς τα

κάτω» και όχι με ανάπτυξη (να μειωθούν δηλαδή

και οι εξαγωγές και απλά το ισοζύγιο να ισοσκε-


λίζεται, γιατί ταυτόχρονα καταρρέουν πολύ περισ-

σότερο οι εισαγωγές). Κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με

το αστείο «η εγχείρηση πέτυχε, ο ασθενής απεβί-

ωσε». Δεν υπάρχει καμιά εγγύηση λοιπόν ότι ένα

υποτιμημένο νόμισμα και μια τόνωση της «ανταγω-

νιστικότητας» θα φέρει αύξηση των εξαγωγών και

ανάπτυξη, μείωση της ανεργίας και βελτίωση των

εισοδημάτων, ειδικά μέσα στη σημερινή συστημική

κρίση του διεθνούς καπιταλισμού.

Ένα προτέρημα υποτίθεται του εθνικού νομίσμα-

τος και της υποτίμησής του είναι η λεγόμενη ανά-

πτυξη μέσω της «υποκατάστασης εισαγωγών». Με

απλά λόγια αυτό το επιχείρημα λέει ότι θα συμφέ-

ρει πλέον έναν Έλληνα αγρότη να επενδύσει στην

παραγωγή λεμονιών, αφού –λόγω του υποτιμημέ-

νου νομίσματος– θα έχουν «ανταγωνιστική» τιμή

στην εγχώρια αγορά σε σύγκριση με τα λεμόνια

Αργεντινής που εισάγονται τώρα, ή θα συμφέρει

έναν Έλληνα βιομήχανο να παράγει ρούχα, αφού

πλέον τα εισαγόμενα θα είναι ακριβότερα. Μια τέ-

τοια τάση πράγματι θα υπάρξει, αλλά η πιθανότητα

αυτή η εξέλιξη να είναι αρκετή, ώστε να εξασφαλί-

σει την οικονομική ανάπτυξη, είναι πέρα για πέρα

λάθος.

Ο πρώτος λόγος είναι ότι ο Έλληνας αγρότης χρει-

άζεται λιπάσματα και φυτοφάρμακα για να παρά-

γει λεμόνια και ο Έλληνας βιομήχανος χρειάζεται

πετρέλαιο για να παράγει ρούχα. Με άλλα λόγια,

η υποτίμηση του νομίσματος δεν αυξάνει μόνο τις

τιμές των εισαγομένων αγαθών, αλλά και τις τιμές

των εισαγομένων πρώτων υλών που ανεβάζουν

κατά πολύ το εγχώριο κόστος παραγωγής σε ση-

μείο που σε πολλές περιπτώσεις να είναι ασύμφο-

ρο για τους εγχώριους «παραγωγούς» να προχω-

ρήσουν σε επενδύσεις.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι για να πουληθούν αυτά

τα εγχώρια προϊόντα δεν αρκεί να έχουν «αντα-

γωνιστικές» τιμές, αλλά και καταναλωτές που θα

τα αγοράζουν. Αν η συνολική οικονομία μιας χώ-

ρας χαρακτηρίζεται από υπανάπτυξη και ανεργία,

όπως εξηγήσαμε προηγουμένως σαν πιθανό εν-

δεχόμενο, τότε όσο «καλές» τιμές και να έχουν

τα εγχώρια προϊόντα δεν θα βρίσκουν επαρκείς

αγορές στο εσωτερικό μιας χώρας, ώστε να απο-

δίδουν ικανοποιητικά κέρδη στους «εγχώριους

επενδυτές», με συνέπεια το φρενάρισμα τέτοιων

επενδύσεων.

Υπάρχει τέλος κι ένας τρίτος λόγος. Αντί μια πο-

λιτική «υποκατάστασης εισαγωγών» να φτηνύνει

τα «εγχώρια» προϊόντα, σε διάφορους τομείς θα

οδηγήσει στο αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή στο

να τα… ακριβύνει. Για παράδειγμα, στην περίπτω-

ση της Ελλάδας είναι γνωστό ότι ήδη σήμερα οι ελ-

ληνικές πολυεθνικές τροφίμων, όπως η ΔΕΛΤΑ και

η ΦΑΓΕ, εκμεταλλευόμενες και την ολιγοπωλιακή

τους θέση, πουλάνε τα γαλακτοκομικά προϊόντα

σε ίδιες ή ακόμα και σε ακριβότερες τιμές στην

Ελλάδα από ό,τι σε άλλες χώρες της ευρωζώνης.

Με ένα υποτιμημένο νόμισμα, οι πολυεθνικές αυ-

τές δεν θα έχουν κανένα συμφέρον να πουλούν

στην εγχώρια αγορά τα προϊόντα τους στη μισή

τιμή –θα τα εξάγουν όλα– με αποτέλεσμα ελλεί-

ψεις αγαθών στη ντόπια αγορά. Ή θα αυξήσουν

δυσθεώρητα τις τιμές στο εσωτερικό, ώστε, με

βάση τη νέα ισοτιμία, οι τιμές εσωτερικού και εξω-

τερικού να συμπίπτουν και να αποδίδουν το ίδιο

κέρδος.

Επιπλέον, η υποτίμηση του νομίσματος δεν αποτε-

λεί εργαλείο τόνωσης της «ανταγωνιστικότητας»

παρά μόνο αν οι εργαζόμενοι δεχτούν να πληρώ-

σουν τις συνέπειές της, όπως αντίστοιχα συμβαί-

νει και με την «εσωτερική υποτίμηση» που επιχει-

ρεί η κυβέρνηση και η τρόικα εντός του ευρώ. Αν

οι εργαζόμενοι με τους αγώνες τους διεκδικήσουν

και πετύχουν αυξήσεις στους μισθούς τους και

ανεβάσουν έτσι το «εργατικό κόστος», αρνούμε-

Επιπλέον, η υποτίμηση του νομίσματος δεν αποτελεί εργαλείο τόνωσης της «ανταγωνιστικότητας» παρά μόνο αν οι εργαζόμενοι δεχτούν να πληρώσουν τις

συνέπειές της, όπως αντίστοιχα συμβαίνει και με την «εσωτερική υποτίμηση» που επιχειρεί η κυβέρνηση και η τρόικα εντός του ευρώ.


νοι να πληρώνουν αγόγγυστα στη διπλάσια τιμή τα

εισαγόμενα προϊόντα (πετρέλαιο θέρμανσης, ηλε-

κτρονικοί υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, αυτοκί-

νητα κ.λπ.), τότε το «ανταγωνιστικό πλεονέκτημα»

της υποτίμησης του νομίσματος για την αποτροπή

των εισαγωγών και την τόνωση των εξαγωγών εξα-

φανίζεται.

Αν πάλι οι εργαζόμενοι δεν μπορέσουν να αντι-

δράσουν ή αν μπουν στην παγίδα της «στήρι-

ξης» του εθνικού νομίσματος, τότε οι εξελίξεις

δεν θα είναι καθόλου καλές γι’ αυτούς. Οι μι-

σθοί τους θα έχουν πολύ μικρότερη αγοραστι-

κή αξία και θα υπάρχουν και άλλες συνέπειες,

αφού δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι οι εργα-

ζόμενοι θα δεχτούν να δουλεύουν με μισθούς

πείνας για να στηρίξουν την «ανταγωνιστικότη-

τα» της χώρας. Όσο θα υπάρχουν καλύτεροι

μισθοί και δουλειά σε άλλα μέρη του κόσμου,

μια βασική συνέπεια της κρίσης θα είναι η μα-

ζική μετανάστευση (ντόπιων και μεταναστών)

εργαζομένων από την Ελλάδα σε άλλες χώρες

και η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και

του πληθυσμού συνολικά. Γι’ αυτό βέβαια θα

ευθύνεται η κρίση και η υποτίμηση των μισθών

–είτε «εσωτερική» εντός ευρώ είτε «εξωτερι-

κή» λόγω εθνικού νομίσματος– και όχι το ένα

ή το άλλο νόμισμα και γι’ αυτό αυτή η τάση έχει

αρχίσει ήδη να διογκώνεται από τώρα που βρι-

σκόμαστε εντός του υποτιθέμενου «σωτήριου»

ευρώ.

Ένα τελικό επιχείρημα που αφορά τη διεθνή δι-

άσταση του ζητήματος. Κάποιοι θεωρούν ότι η

επιστροφή σε εθνικά νομίσματα θα δώσει στις

διάφορες χώρες της ευρωζώνης τη δυνατότητα

να επιτύχουν σχέσεις «εθνικής ισοτιμίας», σε αντί-

θεση με τις ανισότητες που υποτίθεται επιβάλλει

το ευρώ. Πρόκειται για αυταπάτη. Οι διάφοροι

εθνικοί καπιταλισμοί δεν έχουν και δεν πρόκειται

να έχουν ποτέ σχέσεις «ισοτιμίας» μεταξύ τους.

Είτε εντός ευρώ, είτε εκτός, οι σχέσεις μεταξύ

των διάφορων χωρών θα συνεχίσουν να καθορί-

ζονται από το συσχετισμό δύναμης ανάμεσα στις

διάφορες άρχουσες τάξεις, όπως συμβαίνει και

σε όλο τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο που δεν

βρίσκεται στο ευρώ.

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν χοντρικά 200 χώρες

στον πλανήτη και 180 εθνικά νομίσματα. Αυτό

δεν έχει αποτρέψει καθόλου τη διεθνή κρίση,

που χτυπάει παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια

το σύστημα, και την όξυνση των διεθνών αντα-

γωνισμών. Σε τι θα αλλάξει αυτή η κατάσταση,

αν, αντί για 180, τα εθνικά νομίσματα γίνουν

200 (αν επιστρέψουν σε εθνικά νομίσματα οι

χώρες της ευρωζώνης); Θα δώσει αυτό ώθηση

στη διεθνή οικονομία και στον παγκόσμιο καπι-

ταλισμό; Θα βοηθήσει στο ξεπέρασμα της δομι-

κής κρίσης του συστήματος συνολικά, αλλά και

σε κάθε επιμέρους χώρα; Θα περιορίσει τους

εθνικούς ανταγωνισμούς;

Η απάντηση σε όλα αυτά είναι προφανώς όχι. Τα

νομίσματα είναι όπλα των καπιταλιστών (όπως οι

δασμοί και οι εξοπλισμοί) που τα χρησιμοποιούν

στον ανταγωνισμό μεταξύ τους για το πώς θα μοι-

ράσουν τα κέρδη που βγαίνουν από την εκμετάλ-

λευση των εργατών διεθνώς. Δεν είναι όπλα ούτε

ξεπεράσματος της συστημικής κρίσης του καπιτα-

λισμού, ούτε πολύ περισσότερο όπλα βελτίωσης

της ζωής των εργαζομένων.

Επίλογος Συμπερασματικά, όσο αυταπάτη είναι ότι «μέσα στο

ευρώ θα σωθούμε», άλλο τόσο αυταπάτη είναι ότι

«το εθνικό νόμισμα θα μας σώσει». Είτε με ευρώ, είτε

με δραχμή, η διέξοδος από την οικονομική κρίση θα

Τι θα αλλάξει αν, αντί για 180, τα εθνικά νομίσματα γίνουν 200 (αν επιστρέψουν σε εθνικά νομίσματα οι χώρες της ευρωζώνης); Θα δώσει αυτό ώθηση στη διεθνή οικονομία και στον παγκόσμιο καπιταλισμό; Θα βοηθήσει

στο ξεπέρασμα της δομικής κρίσης του συστήματος συνολικά, αλλά και σε κάθε επιμέρους χώρα; Θα περιορίσει τους εθνικούς ανταγωνισμούς;Η

απάντηση σε όλα αυτά είναι προφανώς όχι.


εξαρτάται απολύτως από τις εξελίξεις στην κρίση του

διεθνούς καπιταλισμού. Μόνο αν από θαύμα η διε-

θνής οικονομία ανακάμψει δυναμικά, τότε θα υπάρξει

ανάπτυξη και στην Ελλάδα με το ένα ή το άλλο νόμι-

σμα. Και επειδή θαύματα δεν γίνονται, ανεξάρτητα

από το νόμισμα, ο μόνος δρόμος που απομένει για

τους εργαζόμενους είναι η όξυνση της ταξικής πάλης

σε βαθμό κοινωνικού ξεσηκωμού, με απαίτηση να

πληρώσουν την κρίση οι καπιταλιστές που τη δημιούρ-

γησαν και με τελικό στόχο την ανατροπή του ίδιου του

καπιταλισμού και τη δημιουργίας μιας σοσιαλιστικής

κοινωνίας, όπου η κινητήρια δύναμη θα είναι οι ανά-

γκες των ανθρώπων και όχι το κέρδος των λίγων.

Για να ξαναγυρίσουμε στη «μεγάλη εικόνα» της διε-

θνούς κρίσης σήμερα, καθώς και των αγώνων των

εργαζομένων παγκόσμια, μπορούμε να επισημάνου-

με ότι είναι ίσως η πρώτη φορά που τόσο ξεκάθαρα

οι άρχουσες τάξεις της Ευρώπης δυσκολεύονται να

κρύψουν ότι η κρίση δεν οφείλεται στους «τεμπέληδες

εργάτες» ή στο «σπάταλο κράτος» της όποιας χώρας,

αλλά ότι έχει συστημικό χαρακτήρα και αγκαλιάζει όχι

απλά την ευρωζώνη, αλλά στην ουσία τον παγκόσμιο

καπιταλισμό. Και μάλιστα όλο και περισσότερος απλός

κόσμος συνειδητοποιεί τη συστημική φύση της κρίσης

όχι στον καναπέ του, βομβαρδιζόμενος από τα δελ-

τία ειδήσεων, αλλά όλο και πιο συχνά στους δρόμους

παγκόσμια, από αυθόρμητα κινήματα όπως των «αγα-

νακτισμένων» και του «Occupy Wall Street», μέχρι τις

πιο οργανωμένες απεργίες των εργαζομένων, όπως

αυτές που χαρακτήρισαν την Ελλάδα τους προηγού-

μενους μήνες ή την απεργία στις 30 Νοέμβρη στη Με-

γάλη Βρετανία που ήταν η μεγαλύτερη απεργία στη

χώρα αυτή από το 1926.

Αυτό που χρειαζόμαστε λοιπόν επειγόντως σήμερα

είναι ο προσανατολισμός των εργαζομένων και των

άλλων καταπιεσμένων στρωμάτων όχι στο ψευτο-

δίλημμα «εντός ή εκτός ευρώ», όχι στην ψεύτικη

ελπίδα της «παραγωγικής ανασυγκρότησης και της

ανταγωνιστικότητας της χώρας», όχι στην παθητική

αναμονή για «εκλογική ενίσχυση» της Αριστεράς

και «αλλαγή συσχετισμών», αλλά στο πραγματικό

δίλημμα «εντός ή εκτός» του καπιταλισμού, ο προ-

σανατολισμός στον αγώνα να υπερασπίσουμε τις

ζωές μας άμεσα και με τελικό στόχο να λύσουμε

το πραγματικό δίλημμα που αντιμετωπίζει η κάθε

χώρα και συνολικά η ανθρωπότητα στην εποχή

μας: Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Γιάννης Βαρουφάκης: «Κρίσης Λεξιλόγιο», εκ-

δόσεις «Ποταμός», σελ. 45.

2. «Οι εργαζόμενοι της Ευρώπης δεν έχουν συμ-

φέρον από τη διάσωση του ευρώ», 1 Δεκεμβρίου

2011, www.aformi.gr

3. http://en.wikipedia.org/wiki/Military_of_the_

European_Union και http://en.wikipedia.org/wiki/

Military_of_Greece

4. http://en.wikipedia.org/wiki/Plaza_Accord

5. http://en.wikipedia.org/wiki/Greek_drachma

6. http://da.dea.org.gr/index.php?option=com_

content&task=view&id=3024&Itemid=46

7. Μια καλή περιγραφή αυτών των αλυσιδω-

τών συνεπειών και τελικά της αναπόφευκτης

διάλυσης του ευρώ έχει κάνει ο Γιάννης Βαρου-

φάκης http://www.protagon.gr/?i=protagon.

el.8emata&id=7118

8. http://www.capital.gr/news.asp?id=1275217

και http://www.tanea.gr/oikonomia/

article/?aid=4687234

27ΑΝΟΙΞΗ 2011

Στην αρχή ήταν η παθητική δυσαρέσκεια στην κυ-

βερνητική πολιτική. Ακολούθησαν οι πρώτες αντι-

στάσεις, με τα συνδικάτα να καλούν σε 24ωρες

γενικές απεργίες. Ταυτόχρονα ένα ακτιβίστικο

κομμάτι προχώρησε στη συγκρότηση επιτροπών

αγώνα «Δεν πληρώνω» ενάντια στα διόδια και

στην αύξηση των εισιτηρίων στις δημόσιες συ-

γκοινωνίες. Η συνέχεια δόθηκε στις πλατείες, με

κυρίαρχα συνθήματα «Να φύγουν» και «Κάτω η

κυβέρνηση». Ύστερα ήρθε το σύνθημα «Να τους

διώξουμε με αγώνες» και τέλος το «Γενική πολιτική

απεργία».

Όλες αυτές οι αναβαθμίσεις των συνθημάτων

αντιστοιχούσαν σε ανεβάσματα της μαζικότητας

του κινήματος αντίστασης, σε φθορά της κυβέρ-

νησης του ΠΑΣΟΚ, αλλά και σε πολιτικά προχω-

ρήματα. Όλα όμως σκάλωναν στην έλλειψη μιας

θετικής διεξόδου, μιας εναλλακτικής πρότασης.[1]

Σ’ αυτή την πρόκληση των καιρών, ο ΣΥΝ πήρε την

πρωτοβουλία να απαντήσει. Έτσι τους τελευταί-

ους μήνες διατύπωσε ανοικτά την πρόταση για μια

«κυβέρνηση της Αριστεράς» με εναλλακτικό πολι-

τικό σχέδιο και πρόγραμμα.[2] Αυτή την πρόταση

την έβαλε μπροστά, καλώντας σε συσκέψεις και

εκδηλώσεις αριστερές οργανώσεις και πολιτικούς

παράγοντες ΠΑΣΟΚικής προέλευσης. Παράλλη-

λα αναβάθμισε το κάλεσμα για εκλογές εδώ και

τώρα.

Για την κυβέρνηση της Αριστεράς

΅ [email protected]

Η κυβέρνηση του τραπεζίτη Λουκά Παπαδήμου «χλόμιασε» μέσα τρείς μήνες, αλλά το ζήτημα της «κυβέρνησης της Αριστεράς» έχει γίνει ένα ερώτημα πρώτης γραμμής. Και δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός, γιατί γεννήθηκε και ωρίμασε μέσα στην εξέλιξη των ταξικών αντιστάσεων τα τελευταία δύο χρόνια.

Του Παναγιώτη Λίλλη


Η «κυβέρνηση της Αριστεράς» (ή οι «εργατικές

κυβερνήσεις», όπως λέγονταν τα πρώτα χρόνια

της Τρίτης Διεθνούς[3]), είναι από τα σημεία που

διαχωρίζουν τα ρεύματα της Αριστεράς σε στρα-

τηγική βάση και όχι σε επίπεδο τακτικής. Και είναι

στο κέντρο μιας αντιπαράθεσης με επάλληλα ερω-

τήματα. Ποιο είναι το περιεχόμενο μιας τέτοιας

κυβέρνησης; Σε ποιες συνθήκες μπορεί να προ-

κύψει; Ποια είναι η στάση των επαναστατών κ.λπ.

Σ’ αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να κάνουμε

ένα πρώτο σχόλιο της πρότασης του ΣΥΝ, αλλά

και να διερευνήσουμε τους όρους και τους τρό-

πους που έγινε πράξη η γραμμή των «εργατικών

κυβερνήσεων» στο παρελθόν. Γι’ αυτό είμαστε

αναγκασμένοι να καταφύγουμε στην επαναστατι-

κή παράδοση.

Προσωρινή κυβέρνηση και ΣοβιέτΤο 1917 μπαίνει για πρώτη φορά το ζήτημα της

κυβέρνησης για τους επαναστάτες.[4] Από το

Φλεβάρη του 1917 (η πρώτη επανάσταση που

γκρέμισε τον τσάρο), μέχρι τον Οκτώβρη (η δεύ-

τερη επανάσταση που ανέβασε στην εξουσία τους

Μπολσεβίκους) υπήρχε στη Ρωσία μια κατάσταση

δυαδικής εξουσίας. Απ’ την μια ήταν η Προσωρινή

Κυβέρνηση αστών και μικροαστικών κομμάτων και

δυνάμεων και απ’ την άλλη τα Σοβιέτ που στήριζαν

εθελοντικά την Προσωρινή Κυβέρνηση. Οι Μεν-

σεβίκοι και οι Εσέροι είχαν στην αρχή τη συντριπτι-

κή πλειοψηφία στα Σοβιέτ.

Τον Απρίλη αυτής της χρονιάς ο Λένιν και οι Μπολ-

σεβίκοι έριξαν το σύνθημα «Κάτω οι καπιταλιστές

υπουργοί- Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ».[5] Μ’ αυτό

το σύνθημα καλούσαν τους Μενσεβίκους και τους

Εσέρους (τα μικροαστικά δημοκρατικά κόμματα)

να ξεκόψουν από τη συμμαχία τους με την αστική

τάξη και το κόμμα των Καντέ και να συγκροτήσουν

μόνοι τους κυβέρνηση στη βάση των Σοβιέτ, με

άμεσο πρόγραμμα την ειρήνη, το μοίρασμα της

γης και τις εκλογές για τη Συντακτική.

Τι στάση θα κρατούσαν οι Μπολσεβίκοι απέναντι

σε μια τέτοια κυβέρνηση; Πρώτα απ’ όλα δεν θα

συμμετείχαν σε καμιά κυβερνητική θέση, γιατί

είχαν διαφορετικό πολιτικό πρόγραμμα, αλλά θα

ήταν η «νόμιμη αντιπολίτευση». Όμως θα υπο-

στήριζαν την κυβέρνηση, αν δεχόταν επίθεση

της αντίδρασης και ταυτόχρονα θα συνέχιζαν την

ανεξάρτητη κριτική και προπαγάνδα τους από τα

αριστερά.

Σε περίπτωση που οι Μενσεβίκοι και οι Εσέροι συ-

νέχιζαν τη συμμαχία τους με την αστική τάξη, τότε

το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» καταρχήν

θα εκπαίδευε τις επαναστατημένες μάζες στην

Πετρούπουλη 1917: «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ!»

29ΑΝΟΙΞΗ 2011

ιδέα της αυτοκυβέρνησης. Παράλληλα όμως θα

αποκάλυπτε το συμβιβαστικό και ασταθή ρόλο των

μικροαστικών κομμάτων ανάμεσα στο Σοβιέτ και

την Προσωρινή Κυβέρνηση και την αδυναμία τους

να ξεκόψουν από την άρχουσα τάξη. Και αυτό σί-

γουρα θα λειτουργούσε υπέρ της αποφασιστικής

και ξεκάθαρης μπολσεβίκικης γραμμής.

Η εξέλιξη της επανάστασης, παρά τα διάφορα

ζιγκ-ζαγκ, επιβεβαίωσε τελικά την πολιτική πρό-

βλεψη των Μπολσεβίκων. Από το Σεπτέμβρη και

μετά, η πολιτική γραμμή τους έγινε ένα σαρωτικό

λαϊκό ρεύμα που κατέκτησε την απόλυτη πλειοψη-

φία στα Σοβιέτ και τα οδήγησε στην Οκτωβριανή

Επανάσταση.

Πριν όμως την τελική έφοδο για την εξουσία, ο

Λένιν κατοχύρωσε τα μαθήματα από την επανα-

στατική εμπειρία του 1917. Για την παλιά κρατική

μηχανή: Οι επαναστάτες είναι αδύνατον να την

διαχειριστούν ή να την διευθύνουν, αλλά πρέπει

μόνο να την τσακίσουν, ώστε να μη μείνει πέτρα

πάνω σε πέτρα.[6] Για τη δυαδική εξουσία[7] και

την επαναστατική κατάσταση[8]: Είναι μια μικρή

και οξύτατη πολιτική περίοδος και δεν καταλήγει

ποτέ σε συμβιβασμό. Για τα σοβιέτ (ή την Κομού-

να): Είναι ο μόνος τύπος οργάνωσης της εργατι-

κής εξουσίας.

Τρίτη Διεθνής: Ενιαίο Μέτωπο και εργατικές κυβερνήσεις Μέχρι το 1922 και το τέταρτο συνέδριο της Τρίτης

Διεθνούς, το ζήτημα των εργατικών κυβερνήσεων

είχε παραχωρήσει τη θέση του σε άλλες προτεραι-

ότητες... Πρέπει όμως να δούμε απ’ την αρχή πώς

ξετυλίχτηκε η συζήτηση στο χώρο των επαναστα-

τών.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918), πέρα από

την τεράστια κοινωνική καταστροφή που προκάλε-

σε, είχε και βαθιές επιπτώσεις στο εργατικό κίνη-

μα και την Αριστερά της εποχής. Τα σοσιαλιστικά

κόμματα διασπάστηκαν σε υποστηρικτές των εθνι-

κών τους κυβερνήσεων στον πόλεμο (σοσιαλπα-

τριώτες) και σε αντιπάλους (διεθνιστές). Η ρωγμή

βάθυνε με τη ρωσική επανάσταση. Όλοι οι διεθνι-

στές στάθηκαν στο πλευρό της αδιαπραγμάτευτα,

ενώ οι πρώην «υπερασπιστές της πατρίδας στον

ιμπεριαλιστικό πόλεμο» μετατράπηκαν σε αδιάλ-

λακτους πολέμιούς της.

Μετά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου, ένα

κύμα επαναστάσεων (με κέντρα κυρίως τη Γερ-

μανία, την Ουγγαρία και την Ιταλία) σάρωσε όλη

την Ευρώπη. Μέσα σ’ αυτή τη συγκυρία ιδρύθηκε

η Τρίτη Διεθνής το 1919, σαν το παγκόσμιο επιτε-

λείο της επανάστασης. Στις τάξεις της συγκέντρω-

νε τα κομουνιστικά κόμματα διαφόρων χωρών, τα

οποία γεννήθηκαν σαν αριστερές διασπάσεις της

σοσιαλδημοκρατίας. Έτσι στο εργατικό κίνημα

διαμορφώθηκαν δύο αντίπαλες πτέρυγες: η ρε-

φορμιστική-σοσιαλδημοκρατική και η επαναστατι-

κή-κομουνιστική. Ο Τρότσκι συνήθιζε να παρουσι-

άζει τους σοσιαλδημοκράτες σαν τον γιατρό που

στέκεται στο προσκεφάλι του άρρωστου καπιταλι-

σμού και προσπαθεί να τον σώσει, ενώ τους επα-

ναστάτες σαν το νεκροθάφτη που του ετοιμάζει το

φέρετρο.

Η δυτική μπουρζουαζία όμως κατόρθωσε να απο-

κρούσει την επαναστατική επίθεση (1918-1920) με

τη βοήθεια της σοσιαλδημοκρατίας. Το 1921 το

επαναστατικό κύμα υποχώρησε. Ήταν η ώρα της

επίθεσης των καπιταλιστών στο οικονομικό και πο-

λιτικό επίπεδο, για να ξαναπάρουν πίσω όλες τις

παροχές και παραχωρήσεις που είχαν κάνει, όταν

το επαναστατικό κύμα ξεσπούσε.

Αυτή τη νέα πολιτική πραγματικότητα στην Ευ-

ρώπη είχε να αντιμετωπίσει το τρίτο συνέδριο της

Τρίτης Διεθνούς (1921). Οι νέοι συσχετισμοί επέ-

βαλλαν την αλλαγή του άμεσου σκοπού των επα-

ναστατών. Τη θέση της εφόδου για την εξουσία

πήρε η στροφή για την κατάκτηση της πλειοψηφί-

Μετά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου, ένα κύμα επαναστάσεων (με κέντρα κυρίως τη Γερμανία, την Ουγγαρία και την Ιταλία) σάρωσε όλη την Ευρώπη. Μέσα

σ’ αυτή τη συγκυρία ιδρύθηκε η Τρίτη Διεθνής το 1919, σαν το παγκόσμιο επιτελείο της επανάστασης. Έτσι στο εργατικό κίνημα διαμορφώθηκαν δύο αντίπαλες

πτέρυγες: η ρεφορμιστική-σοσιαλδημοκρατική και η επαναστατική-κομουνιστική.


ας των μαζών, που ακολουθούσαν ακόμη τη σοσι-

αλδημοκρατία. Ταυτόχρονα έπρεπε να διεξάγουν

αδυσώπητους αγώνες επιβίωσης ενάντια στην πεί-

να και την ανεργία, που θέριζαν τις φτωχές λαϊκές

μάζες. Και η τακτική που θα εξυπηρετούσε αυτά

τα δύο καθήκοντα ήταν το ενιαίο εργατικό μέτωπο.

Ο Τρότσκι συμπύκνωσε πολύ καλά αυτή την πο-

λιτική: Αν το πρώτο καθήκον των κομουνιστικών

κομμάτων είναι η ιδεολογική τους ανεξαρτησία

από τους ρεφορμιστές, τότε το δεύτερο είναι η

κατάκτηση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης.

[9] Χωρίς αυτούς τους δύο όρους είναι ανέφικτη η

κατάκτηση της εξουσίας.

Το ενιαίο μέτωπο απευθύνεται στις μάζες, αλλά και

στις ηγεσίες τους και το προνομιακό πεδίο εφαρμο-

γής του είναι οι μαζικοί αγώνες και όχι οι κρατικοί

θεσμοί και τα κοινοβούλια. Ταυτόχρονα με την ενό-

τητα δράσης με τους ρεφορμιστές, οι επαναστάτες

δεν θυσιάζουν κάτω από οποιουσδήποτε όρους την

ανεξαρτησία τους και το δικαίωμα στην ελεύθερη

κριτική, την οποία ασκούν ανοικτά ενάντια στους

ρεφορμιστές. Τελικό κριτήριο της επιτυχίας της ενι-

αιομετωπικής τακτικής είναι η εξάπλωση της κομου-

νιστικής επιρροής στις εργατικές μάζες.

Με τη νέα τακτική τα κομουνιστικά κόμματα ανα-

συγκρότησαν γρήγορα τις δυνάμεις τους και διεκ-

δίκησαν την ηγεσία του εργατικού κινήματος από

τους σοσιαλδημοκράτες. Στη Γερμανία αυτή την

περίοδο (1921-1922) η γραμμή του ενιαίου μετώ-

που απέδωσε τους περισσότερους καρπούς. Το

ΚΚ Γερμανίας έγινε το μεγαλύτερο κομουνιστικό

κόμμα στις αναπτυγμένες βιομηχανικές χώρες

του κόσμου με εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, με κα-

θοριστική επιρροή σ’ ολόκληρους βιομηχανικούς

κλάδους και μεγάλη συγκέντρωση δυνάμεων στην

κεντρική Γερμανία. Η απειλητική ισχύς των Γερ-

μανών κομουνιστών και το ξεκίνημα μιας κρίσης,

που σε λίγους μήνες θα βρισκόταν εκτός ελέγχου,

δημιούργησαν ξανά τις συνθήκες μιας επαναστα-

τικής κατάστασης, στο κέντρο της ευρωπαϊκής

ηπείρου.

Σ’ αυτές τις συνθήκες, στα τέλη του 1922, έγινε

το τέταρτο συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς, που δι-

αμόρφωσε τις θέσεις για τις «εργατικές κυβερνή-

σεις».[10]

Σαν ιδεολογικό σύνθημα η «εργατική κυβέρνηση»

είναι μια λαϊκή έκφραση για την εργατική εξουσία

και οι κομουνιστές τη χρησιμοποιούν έτσι και αλ-

λιώς. Σαν πολιτικό σύνθημα όμως περιπλέκει πολύ

τα πράγματα.

Από τις συζητήσεις στο τέταρτο συνέδριο καθορί-

στηκαν τρείς διαφορετικές παραλλαγές εργατικών

κυβερνήσεων, που επιβεβαιώνονταν εμπειρικά και

υποχρέωναν στη διαμόρφωση ανάλογης τακτικής.

Η πρώτη παραλλαγή εργατικής κυβέρνησης ήταν

οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις που εφάρμο-

ζαν ένα φιλοκαπιταλιστικό πρόγραμμα και δεν αμ-

φισβητούσαν τους θεσμούς του αστικού κράτους.

Ήταν οι λεγόμενες «κατά φαντασία εργατικές κυ-

βερνήσεις», σαν του ΑΚΕΛ σήμερα στην Κύπρο.

Η τακτική απέναντι τους ήταν απλή και ξεκάθαρη:

αδιάλλακτη αντιπολίτευση απ’ τα αριστερά, μέχρι

την ανατροπή τους.

Η δεύτερη παραλλαγή ήταν η εργατική κυβέρνη-

ση που ήταν ταυτόσημη με τα Σοβιέτ, όπως στη

Ρωσία. Αυτές είναι και οι μόνες κυβερνήσεις που

στηρίζουν οι κομουνιστές και στις οποίες συμμε-

τέχουν.

Η τρίτη παραλλαγή όμως ήταν αυτή που προκά-

λεσε το πιο έντονο ενδιαφέρον: Τι γίνεται στην

εξαιρετική περίπτωση που η πολιτική του ενιαίου

Γερμανοί επαναστατημένοι φαντάροι το 1919.

31ΑΝΟΙΞΗ 2011

μετώπου αναδείξει τις συνασπισμένες εργατικές

οργανώσεις σε πλειοψηφικό ρεύμα μέσα στην κοι-

νωνία, ενώ την ίδια ώρα κλυδωνίζεται η ισορροπία

του κράτους και μπαίνει ζήτημα εξουσίας;

Αυτό το υποθετικό ερώτημα έγινε το 1923, στη

Γερμανία, καθοριστικό στρατηγικό ζήτημα για τη

γερμανική και για την παγκόσμια επανάσταση.

Η χαμένη επανάστασηΤο 1923 η Γερμανία μπήκε στο μάτι του κυκλώνα. [11]

Το Γενάρη τα γαλλικά στρατεύματα κατέλαβαν τη βι-

ομηχανική περιοχή του Ρουρ για να απαιτήσουν τις

πολεμικές αποζημιώσεις,[12] που δεν μπορούσε να

ξεπληρώσει η γερμανική κυβέρνηση. Τότε πρωθυ-

πουργός ήταν ο Κούνο, ένας αντιδραστικός πολιτικός

που εκπροσωπούσε τους Γερμανούς βιομήχανους .

Η κυβέρνηση κήρυξε παθητική αντίσταση στην κατο-

χή και βρήκε πολιτική στήριξη, εν ονόματι της εθνικής

ενότητας, από τη σοσιαλδημοκρατία και τα συνδικάτα.

Η μόνη αντιπολίτευση στο γερμανικό εθνικισμό

και την οικονομική πολιτική ήταν το ΚΚΓ. Με κε-

ντρικό σύνθημα «Χτυπάμε τον Πουανκαρέ[13] στο

Ρουρ και τον Κούνο στον Σπρέε»,[14] το ΚΚΓ συ-

γκέντρωσε και οργάνωσε την εργατική άμυνα. Τον

Αύγουστο, ένα τεράστιο απεργιακό μέτωπο, που

καθοδηγούσε η συνδικαλιστική αντιπολίτευση και

τα εργατικά συμβούλια, σάρωσε όλη τη Γερμανία.

Οι κομουνιστές ενίσχυσαν ραγδαία τις δυνάμεις

τους.

Μπροστά στο φόβο ενός επαναστατικού κτυπήμα-

τος, η άρχουσα τάξη αποφάσισε να διαπράξει μια

απροκάλυπτη εθνική προδοσία (πετώντας τον πα-

τριωτισμό της στα σκουπίδια) και να συμβιβαστεί

με τους Γάλλους ιμπεριαλιστές. Μ’ αυτό τον τρό-

πο έκλεισε το εξωτερικό μέτωπο και έστρεψε την

προσοχή της αποκλειστικά στον εσωτερικό εχθρό:

το εργατικό κίνημα.

Παρ’ όλα αυτά, τον Οκτώβρη η κατάσταση είχε

φτάσει στο πιο κρίσιμο σημείο της. Το ΚΚΓ ήταν

πια ξεκάθαρα η ηγετική δύναμη μέσα στη γερμα-

νική εργατική τάξη. Οργανωτικά στηριζόταν στα

εργατικά συμβούλια που είχαν προσπεράσει τα

επίσημα συνδικάτα στους χώρους δουλειάς, στις

«επιτροπές τιμών»[15] που είχαν εξαπλωθεί σχε-

δόν σε κάθε μεγάλη πόλη της Γερμανίας και στις

Προλεταριακές Εκατονταρχίες, την ένοπλη εργα-

τική πολιτοφυλακή που αριθμούσε χιλιάδες μαχη-

τές.

Πάνω σ’ αυτή τη βάση και κάτω από την επιμονή

των Τρότσκι, Ζηνόβιεφ και Ράντεκ, οι Γερμανοί κο-

μουνιστές αποδέχτηκαν πρόταση των αριστερών

σοσιαλδημοκρατών και μπήκαν στις κυβερνήσεις

των δύο κεντρικών κρατιδίων της Σαξονίας και της

Θουριγγίας. Παρότι η συγκρότηση των δύο συγκε-

κριμένων εργατικών κυβερνήσεων έγινε με τους

πιο τυπικούς κοινοβουλευτικούς όρους (απόλυτη

πλειοψηφία της Αριστεράς σε ψήφους και βου-

λευτικές έδρες), η κεντρική ιδέα της συμμετοχής

ήταν η πρόσβαση στις στρατιωτικές αποθήκες και

ο έλεγχός τους.

Για την ηγεσία της Τρίτης Διεθνούς η ένοπλη σύ-

γκρουση με το γερμανικό στρατό ήταν αναπό-

φευκτη και θα ήταν άμεση. Η γραμμή όμως της

εξέγερσης νικήθηκε στο συνέδριο των προλεταρι-

ακών οργανώσεων που έγινε στο Κέμνιτζ εκείνες

τις αποφασιστικές μέρες. Ο στρατός της εργατι-

κής τάξης ήταν στη θέση του, αλλά το σύνθημα

της επίθεσης δεν δόθηκε ποτέ... Από εκείνη τη

στιγμή και ύστερα το εργατικό κίνημα άρχισε να

υποχωρεί και ο γερμανικός Οκτώβρης έμεινε στην

ιστορία σαν μια χαμένη ευκαιρία και μια μεγάλη

ήττα.[16]

Ο Τρότσκι συνεχίζει την παράδοσηΗ παγκόσμια κρίση και η επικράτηση του ναζισμού

στη Γερμανία το 1933 άνοιξαν ξανά ένα νέο κε-

φάλαιο μεγάλων ταξικών αναμετρήσεων στην

ευρωπαϊκή ήπειρο. Το κέντρο της επαναστατικής

Η παγκόσμια κρίση και η επικράτηση του ναζισμού στη Γερμανία το 1933 άνοιξαν ξανά ένα νέο κεφάλαιο μεγάλων ταξικών αναμετρήσεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Το κέντρο της επαναστατικής θύελλας μεταφέρθηκε στη Γαλλία (1934-1938) και την Ισπανία(1936-1939).


θύελλας μεταφέρθηκε στη Γαλλία (1934-1938) και

την Ισπανία(1936-1939).

Ταυτόχρονα όμως ο σταλινισμός, που είχε επι-

κρατήσει στη Ρωσία απ’ το 1928, είχε μεταλλάξει

τα παλιά κομουνιστικά κόμματα σε γραφειοκρατι-

κούς ρεφορμιστικούς μηχανισμούς. Αυτή τη φορά

οι επαναστάτες ήταν ασήμαντες ομάδες, απομο-

νωμένες από το εργατικό κίνημα και δεν είχαν κα-

μιά αναλογία με το κόμμα των Μπολσεβίκων πριν

την επανάσταση του 1917 ή με τους Γερμανούς

Σπαρτακιστές τη δεκαετία του ’20.

Για τον Τρότσκι, η κατάσταση που είχε διαμορφω-

θεί, χαρακτηριζόταν από μια αντίφαση, που φαι-

νόταν αξεπέραστη: Απ’ τη μια η κατάσταση ήταν

αντικειμενικά ώριμη για επανάσταση, ενώ απ’ την

άλλη ο υποκειμενικός παράγοντας, το επαναστατι-

κό κόμμα, είτε καθυστερούσε πολύ είτε απλά δεν

υπήρχε. Επαναστατική κατάσταση[17] χωρίς επα-

ναστατικά κόμματα σαν αντίπαλο δέος απέναντι

στις ηγεσίες των κομουνιστικών και σοσιαλιστικών

κομμάτων σε τι πολιτικό αποτέλεσμα θα οδηγού-

σε; Η ίδια η ιστορία θα έδινε την απάντηση σ’ αυτό

το ερώτημα.

Η Γαλλία ήταν το πρώτο τεστ των μικρών επανα-

στατικών δυνάμεων, που προσπαθούσαν να ανα-

συγκροτηθούν μετά την άνοδο του Χίτλερ στην

εξουσία. Ενώ η κρίση στη Γαλλία βάθαινε, το κίνη-

μα της εργατικής τάξης γινόταν όλο και πιο επιθετι-

κό και ενωτικό. Η γαλλική αριστερά υποχρεώθηκε

έτσι να ξεπεράσει τους παλιούς διαχωρισμούς και

να συγκροτήσει την πρώτη αντιφασιστική συμμα-

χία. Σ’ αυτό το περιβάλλον ο πυρήνας των επανα-

στατών έπρεπε να υπερβεί τη στενή προπαγάνδα

και να ανοιχτεί στη μαζική δουλειά.

Με την καθοδήγηση του Τρότσκι μπήκε στην πρώ-

τη γραμμή το σύνθημα «Κυβέρνηση Ενιαίου Μετώ-

που, κυβέρνηση Σοσιαλιστών- Κομουνιστών»[18],

με βάση ένα πρόγραμμα μεταβατικών αιτημάτων,

που θα στηριζόταν στις επιτροπές αντιφασιστικής

πολιτοφυλακής και στη γενική πολιτική κινητοποίη-

ση της εργατικής τάξης.

Αυτό το σχέδιο ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την

εκτίμηση των σταλινικών ότι όχι μόνο δεν υπήρχε

στη Γαλλία επαναστατική κατάσταση, αλλά ούτε

καν προεπαναστατική και άρα στο κέντρο της πο-

λιτικής δράσης έπρεπε να είναι οι άμεσοι οικονομι-

κοί αγώνες και όχι το ζήτημα της κυβέρνησης (μια

γραμμή που συγγενεύει εκπληκτικά με τις θέσεις

του ΚΚΕ σήμερα...).

Παρότι η ιστορία επιβεβαίωσε τελικά την τροτσκι-

στική γραμμή ανάλυσης, τα πολιτικά και οργανωτι-

κά οφέλη για τους επαναστάτες δεν ήταν αρκετά

για να αλλάξουν τους συσχετισμούς μέσα στο κί-

νημα.

Ο Τρότσκι επανήλθε στο θέμα το 1938. Τότε έκλει-

νε ένας κύκλος 20 χρόνων μεγάλων ταξικών μα-

χών, αλλά με αρνητικό ισολογισμό για την εργατι-

κή τάξη. Ο κόσμος είχε ήδη πάρει την τροχιά του

πολέμου.[19] Στο Μεταβατικό πρόγραμμα[20] αφι-

ερώνει στις εργατικές κυβερνήσεις ένα ιδιαίτερο

κεφάλαιο. Κέντρο έχει ξανά την εμπειρία του 1917

και το όπλο αγκιτάτσιας των Μπολσεβίκων ενά-

ντια στους Εσέρους και τους Μενσεβίκους «Σπά-

στε τους δεσμούς σας με την μπουρζουαζία. Πάρ-

τε στα χέρια σας την εξουσία!». Σ’ αυτό το σημείο

ο Τρότσκι ήταν απόλυτα ξεκάθαρος. Θεωρούσε

ότι αυτό το γενικευμένο σύνθημα ακολουθούσε

την πορεία πολιτικής ανάπτυξης της εποχής και η

ζύμωση γύρω του είχε (και έχει) μια τεράστια παι-

δαγωγική σημασία για την εργατική τάξη.

Συμπύκνωση των θέσεων για τις εργατικές κυβερνήσεις 1. Οι επαναστάτες δεν συμμετέχουν σε καμιά

κυβέρνηση που στηρίζεται στον παλιό κρατικό

μηχανισμό της αστικής τάξης για να εφαρμό-

σουν το πρόγραμμα τους. Γιατί είτε θα εγκατα-

λείψουν το πρόγραμμα τους, είτε θα αναγκα-

Ο Τρότσκι επανήλθε στο θέμα το 1938. Τότε έκλεινε ένας κύκλος 20 χρόνων μεγάλων ταξικών μαχών, αλλά με αρνητικό ισολογισμό για την εργατική τάξη. Στο

Μεταβατικό πρόγραμμα[20] αφιερώνει στις εργατικές κυβερνήσεις ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο.

33ΑΝΟΙΞΗ 2011

στούν να συντρίψουν αυτό το μηχανισμό για να

το εφαρμόσουν.

2. Η «εργατική κυβέρνηση» σαν άμεσο πολιτικό

σύνθημα έχει μεγάλη σημασία στο βαθμό που εί-

ναι προέκταση της τακτικής του ενιαίου μετώπου.

Μ’ αυτή την έννοια έχει τη βάση της στις μαζικές

επιτροπές δράσης, στους χώρους παραγωγής και

στις γειτονιές. Σηματοδοτεί επίσης το πέρασμα

του αγώνα από αμυντικό σε επιθετικό και αντι-

στοιχεί σε μια μεταβολή των συσχετισμών μεταξύ

ρεφορμιστών και επαναστατών... Με άλλα λόγια,

είναι μια «κυβέρνηση» σε συγκυρία που έχει δυνα-

μική επαναστατικής κατάστασης.

3. Στο μέτρο που συγκροτηθεί μια τέτοια κυβέρνη-

ση της Αριστεράς, τότε πρέπει να είναι ξεκάθαρο

στους επαναστάτες και την εργατική πρωτοπορία

ότι δεν θα είναι μια κυβέρνηση ενδιάμεσος στό-

χος, σταθμός, στάδιο ή καθεστώς. Θα είναι όμως

μια κυβέρνηση «έκτακτων αναγκών και ειδικών

αποστολών», θα έχει πολύ μικρή διάρκεια και θα

αποτελεί το τελευταίο στάδιο προετοιμασίας για τη

σύγκρουση για την εξουσία.

Μόνο μ’ αυτές τις προϋποθέσεις το σύνθημα

για την «κυβέρνηση της αριστεράς» δεν θα με-

τατραπεί σε παγίδα του κινήματος. Είτε παθητι-

κοποιώντας το κίνημα εν όψει μιας λύσης απ’

τα πάνω, είτε εγκλωβίζοντας τους επαναστάτες

σε διαχειριστές και διευθυντές της κρατικής

μηχανής.

Οικονομική και πολιτική κρίσηΗ κρίση στην Ελλάδα δεν είναι μόνο οικονομική.

Ξεκίνησε το 2009 με τη μορφή της κρίσης χρέους

και μετατράπηκε σε μια πολιτική κρίση διαρκείας.

Στην αρχή φούσκωσε η δυσαρέσκεια της κοινής

γνώμης, αλλά μετασχηματίστηκε γρήγορα σε αλ-

λεπάλληλα κύματα αγώνων. Πίσω όμως απ’ αυτή

την εργατική αναταραχή υπήρχε το αγεφύρωτο

χάσμα μεταξύ της κυβερνητικής πολιτικής του

Μνημονίου και της κοινής γνώμης. Εδώ βρίσκεται

και η ουσία της πολιτικής κρίσης.

Αυτό το χάσμα προήλθε από τη δραματική επι-

δείνωση των συνθηκών ζωής των μαζών. Και δεν

αναφερόμαστε μόνο στους εργαζόμενους, τους

ανέργους[21] και τους μετανάστες, αλλά και στα

μεσαία στρώματα που βλέπουν τη ζωή τους να

αναποδογυρίζει κυριολεκτικά. Αυτή η κατάσταση

είναι που παράγει την αναταραχή και μια ψυχολο-

γία εξέγερσης στις πλατιές μάζες και με τη σειρά

της προκαλεί ανατροπές στις παλιές κομματικές

ισορροπίες (κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, βάλτωμα

της ΝΔ και εκτίναξη των δημοσκοπικών ποσοστών

της Αριστεράς).

Παρ’ όλα αυτά, ούτε η οικονομική και πολιτική

Ο Τρότσκι σε συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς.


κρίση δεν σημαίνουν ότι μπαίνει αυτόματα ζήτημα

εξουσίας (αν και η ρευστότητα της κατάστασης

δεν αποκλείει ένα τέτοιο ενδεχόμενο). Αλλά ούτε

βεβαίως και το επίπεδο συνείδησης των μαζών, τα

τελευταία δύο χρόνια, έχει ξεπεράσει πολλές κοι-

νοβουλευτικές αυταπάτες.

Σ’ αυτή ακριβώς τη στιγμή έρχεται η πρόταση του

ΣΥΝ για ένα συνασπισμό εξουσίας των αντιμνη-

μονιακών δυνάμεων, που θα γίνει πλειοψηφικό

εκλογικό ρεύμα και θα ανεβάσει στην εξουσία μια

κυβέρνηση της Αριστεράς. Αυτή η κυβέρνηση θα

έχει σαν άμεσο στόχο την ανατροπή του Μνημονί-

ου (για τη σωτηρία της χώρας) και προοπτική το σο-

σιαλισμό. Σίγουρα η πρόταση δείχνει να συμβαδίζει

με τα προχωρήματα της κοινής γνώμης. Επιπλέον

προσφέρει μια θετική εκλογική ερμηνεία στα κενά

που άφηνε το σύνθημα «Κάτω η κυβέρνηση».[22]

Ποια είναι όμως η βασική εκτίμηση στην οποία στη-

ρίζεται η πρόταση του ΣΥΝ; Οι μαζικοί αγώνες δεν

θα είναι η καθορίζουσα πλευρά των εξελίξεων,

αλλά ο μόνος εφικτός δρόμος, ενάντια στην κυ-

βέρνηση του Μνημονίου, θα είναι ο εκλογικός. Γι’

αυτό «εκλογές εδώ και τώρα» ή ακόμη και «αγώ-

νες για εκλογές»! Θα λέγαμε ότι αυτό το σενάριο

είναι απελπιστικά μονομερές και ηττοπαθές. Αλλά

πάνω σ ’αυτό το σενάριο πατάει το τρίπτυχο της

πολιτικής του ΣΥΝ αυτή την περίοδο: «εκλογές, δί-

κτυα αλληλεγγύης και κυβέρνηση της Αριστεράς».

Η πρόταση του ΣΥΝ δέχτηκε αμέσως τη χλευα-

στική επίθεση του ΚΚΕ[23] και απορρίφτηκε μετά

φανών και λαμπάδων. Πρέπει να ομολογήσουμε

όμως ότι η κριτική του, ως ένα σημείο, ήταν σω-

στή: Οι σύμμαχοι είναι εντελώς αφερέγγυοι και το

πρόγραμμα πολύ ανεπαρκές και δεν υπολογίζει

καθόλου τις αντιδράσεις του κεφαλαίου...

Το πρόγραμμα της «κυβέρνησης της Αριστεράς»Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθούμε στο

πρόγραμμα της «κυβέρνησης της Αριστεράς». Το

πρόγραμμα είναι πολύ πίσω από τις ανάγκες και τα

βάσανα των απλών ανθρώπων. Μιλάει πολύ λίγο και

πολύ γενικά για τα προβλήματά τους (ανεργία, φτώ-

χεια, υγεία κ.λπ.). Την ίδια ώρα, κεντρική ιδέα του

προγράμματος αναδεικνύεται η «παραγωγική ανα-

συγκρότηση» της οικονομίας. Και το τι σημαίνει αυτό

φαίνεται από την ορολογία που χρησιμοποιείται: ελ-

ληνική οικονομία, χώρα, ανάπτυξη, επενδύσεις κ.λπ.

Όροι που πνίγουν ερωτήματα όπως «Θα έχουμε δου-

λειά;», «Πόσες ώρες θα δουλεύουν οι εργάτες;», «Τι

μισθούς θα παίρνουμε;». Αλλά αυτά είναι τα ζητήμα-

τα αφετηρίας μιας εργατικής οικονομικής πολιτικής

για να φτάσει στη συνέχεια στην «παύση πληρωμών

στους τοκογλύφους», στις «εθνικοποιήσεις με ερ-

γατικό έλεγχο» και στην «προοδευτική φορολογία»

πάνω στην ιδιοκτησία και τον πλούτο.

Η «παραγωγική ανασυγκρότηση» της οικονομίας

συμπληρώνεται με τη «δημοκρατική ανασυγκρότη-

ση» του κράτους (ή τη διεύρυνση της δημοκρατί-

ας...). Και σε ποια βάση και με ποιο περιεχόμενο;

Στη βάση της αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της

αποτελεσματικότητας κ.λπ. Αυτές όμως οι «αι-

ώνιες αξίες» είναι κούφιες λέξεις χωρίς κανένα

πολιτικό νόημα, γιατί δεν υπάρχουν προτάσεις

στοιχειωδώς σοβαρές. Τι να σημαίνει άραγε «δη-

μοκρατική ανασυγκρότηση» για την αστυνομία;

Αλλά, πέρα απ’ αυτό, υπάρχει ένα σοβαρότερο

πρόβλημα. Η μεταφυσική φλυαρία για το κράτος

συγκαλύπτει, στην πράξη, την ταξική του ουσία: το

κράτος δεν είναι ένα ουδέτερο εργαλείο που μπο-

ρεί να το χρησιμοποιεί ο καθένας, αλλά είναι το

κράτος της αστικής τάξης που έχει κύριο σκοπό του

την προστασία της ιδιοκτησίας της και της εξουσίας

της. Και όλα αυτά μέσα στην κλιμάκωση της κρί-

σης, που το κράτος πετάει όλο και συχνότερα κάθε

δημοκρατική και κοινωνική μάσκα, παίρνοντας το

δρόμο του κοινοβουλευτικού αυταρχισμού.

Τέλος, με τη «δημοκρατική ανασυγκρότηση» υπο-

νοείται ότι η «κυβέρνηση της Αριστεράς» θα έχει

πίστωση χρόνου και θα συγκρούεται με την αντί-

Ποια είναι όμως η βασική εκτίμηση στην οποία στηρίζεται η πρόταση του ΣΥΝ; Οι μαζικοί αγώνες δεν θα είναι η καθορίζουσα πλευρά των εξελίξεων, αλλά ο μόνος εφικτός δρόμος, ενάντια στην κυβέρνηση του Μνημονίου, θα είναι ο εκλογικός.

35ΑΝΟΙΞΗ 2011

δραση στους κρατικούς μηχανισμούς με όρους

εκλογικής πλειοψηφίας και πίεσης του μαζικού κι-

νήματος και θα επιβάλλει τμηματικά «διαρθρωτικές

αλλαγές»... Όλα αυτά όμως είναι οι φαντασιώσεις

των μοντέρνων ρεφορμιστών (ευρωκομουνιστικού

τύπου ). Δεν ισχύσαν ποτέ και πουθενά, γιατί το

κράτος δεν είναι ένας ναρκωμένος τίγρης που θα

μπορείς να τον κόβεις κομματάκι-κομματάκι.

Θα προσθέταμε κάτι ακόμη. Η πρόταση του ΣΥΝ

λειτουργεί σαν φράγμα στους μαζικούς αγώνες με

δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι ότι πάνω απ’ όλα πα-

ραχωρεί χωρίς περιστροφές την πρωτοβουλία των

κινήσεων ξανά στην κυβέρνηση (αυτή τη φορά του

Λ. Παπαδήμου) για το αν και το πότε θα εξαγγείλει

εκλογές, μετατρέποντας τους εργαζόμενους και

την Αριστερά σε θεατές των εξελίξεων. Ο δεύτερος

είναι σοβαρότερος, γιατί καλλιεργεί αυταπάτες στις

μάζες που αντιστέκονται και ριζοσπαστικοποιού-

νται, ότι η άμεση δράση τους δεν είναι η διέξοδος,

αλλά ότι υπάρχει μια κοινοβουλευτική-κυβερνητική

λύση της κρίσης από καλύτερους διαχειριστές.

Μ’ αυτή την έννοια, η πρόταση του ΣΥΝ δεν απευ-

θύνεται στην πραγματικότητα στο ριζοσπαστισμό των

αγώνων ενάντια στο Μνημόνιο. Κοιτάζει πολύ περισ-

σότερο προς τους ΠΑΣΟΚογενείς παράγοντες παρά

στην Αριστερά, επιλέγοντας μια εκλογική πολιτική

συμμαχιών που αλλοιώνει το ξεχωριστό στίγμα του

ΣΥΡΙΖΑ, στον οποίο συμμετέχει και ο ΣΥΝ.

Να γιατί πρέπει να απορρίψουμε την πρόταση του

ΣΥΝ για «κυβέρνηση της Αριστεράς», σαν το εναλ-

λακτικό ριζοσπαστικό πολιτικό σχέδιο: Πρώτο, για-

τί είναι δεξιά σε επίπεδο προγράμματος. Δεύτερο,

γιατί δεν έχει ρεαλιστική βάση. Τρίτο, γιατί είναι

εμπόδιο στην ανάπτυξη των μαζικών αντιστάσεων.

ΕπίλογοςΠαρ’ όλα αυτά μένουν μια σειρά αναπάντητα ερωτή-

ματα. Το σύνθημα «κυβέρνηση της Αριστεράς» έχει

μια εντελώς διαφορετική ανάγνωση για τους μεταρ-

ρυθμιστές και τους επαναστάτες. Για τους μεταρρυθ-

μιστές είναι μια πραγματικά κυβερνητική πρόταση,

είναι η πιο εξέχουσα στιγμή του κοινοβουλευτικού

και κυβερνητικού δρόμου για το «σοσιαλισμό».[24]

Για τους επαναστάτες, αντίθετα, είναι ένα ξεκάθαρα

αντικυβερνητικό και αντιρεφορμιστικό σύνθημα. Είναι

ένα γενικό σύνθημα, κομμάτι των άμεσων και μεταβα-

τικών διεκδικήσεων που αποτελούν την επαναστατική

απάντηση στην κρίση. Απευθύνεται στις λαϊκές μάζες,

που ακολουθούν τα ρεφορμιστικά κόμματα, που μπο-

ρούν να ξεπεράσουν τις αυταπάτες τους μόνο μέσα

από την εμπειρία του αριστερού κυβερνητισμού.

Πάνω σ’ αυτή τη στρατηγική διαίρεση, που στη συ-

γκυρία της κρίσης οξύνεται και δεν αμβλύνεται,

προκύπτουν μια σειρά τακτικά ζητήματα. Πριν απ’

όλα για το άμεσο μέλλον και τις εκλογές που έρχο-

νται: πρέπει να δώσουμε τη μάχη των εκλογών ενά-

ντια στο μπλοκ του Μνημονίου, υποστηρίζοντας και

συμμετέχοντας στον ΣΥΡΙΖΑ ή και σε μια ευρύτερη

αριστερή εκλογική συνεργασία, χωρίς να εγκαταλεί-

ψουμε ούτε στιγμή την πολιτική ανεξαρτησία μας.

Το πιο σημαντικό είναι όμως, αν προέκυπτε μια τέ-

τοια κυβέρνηση, δηλαδή κυβέρνηση ΚΚΕ και ΣΥΝ

–και προφανώς μέσα στο περιβάλλον της παγκό-

σμιας κρίσης– τι στάση θα κρατούσαμε σαν επα-

ναστατική Αριστερά; Είναι αδύνατο για τους επανα-

στάτες να συμμετέχουν σε μια τέτοια κυβέρνηση,

αν και θα τη στηρίζαμε, αν δεχόταν επίθεση από την

αντίδραση. Όμως δεν θα ήταν μια χαμένη ευκαιρία

για μας: Το κύριο καθήκον μας θα ήταν να ρίξουμε

όλες τις δυνάμεις μας για να οργανώσουμε την πιο

αδιάλλακτη αντιπολίτευση… με προοπτική την ανα-

τροπή αυτής της κυβέρνησης από τα αριστερά!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Πολύ σημαντική είναι η παρατήρηση του Λένιν

για τα αρνητικά συνθήματα: «...Δεν υπάρχει, ούτε

μπορεί να υπάρξει, κάτι σαν “αρνητικό” σοσιαλ-

δημοκρατικό σύνθημα που σκοπεύει μόνο στην

“όξυνση της εργατικής συνείδησης ενάντια στον

ιμπεριαλισμό” χωρίς ταυτόχρονα να υπάρχει η

Το σύνθημα «κυβέρνηση της Αριστεράς» έχει μια εντελώς διαφορετική ανάγνωση για τους μεταρρυθμιστές και τους επαναστάτες. Για τους μεταρρυθμιστές είναι

μια πραγματικά κυβερνητική πρόταση, για τους επαναστάτες, αντίθετα, είναι ένα ξεκάθαρα αντικυβερνητικό και αντιρεφορμιστικό σύνθημα.


θετική απάντηση στο ερώτημα πως η Σοσιαλδημο-

κρατία θα λύσει το πρόβλημα, όταν θα πάρει την

εξουσία. Ένα “αρνητικό” σύνθημα, ασύνδετο με

μια σαφή θετική πρόταση, δεν θα οξύνει, αλλά θα

αμβλύνει τη συνείδηση, γιατί ένα τέτοιο σύνθημα

είναι μια άδεια φράση, μια διακήρυξη χωρίς νόη-

μα...». Στο «Η καρικατούρα του μαρξισμού και ο

ιμπεριαλιστικός οικονομισμός», 1916.

2. Πολλές δηλώσεις και άρθρα στελεχών του

ΣΥΝ, αλλά βασικά οι δύο πρόσφατες ΚΠΕ του

κόμματος τον Οκτώβρη και το Δεκέμβρη του 2011.

3. Τρίτη Διεθνής (1919-1943). Τα τέσσερα πρώτα

συνέδριά της (1919-1922) θεωρούνται οι βάσεις

της επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής. Πολύ

κατατοπιστικό είναι το βιβλίο του Ντάκαν Χάλας «Η

Τρίτη Διεθνής», 1985.

4. Η Κομούνα, το 1871, ήταν η πρώτη ιστορική

εμπειρία εργατικής εξουσίας. Σαν έννοια θεωρεί-

ται ταυτόσημη με τα Σοβιέτ (εργατικά συμβούλια).

Γι’ αυτό διαχωρίζουμε την Κομούνα από τις «εργα-

τικές κυβερνήσεις» σαν πολιτικό σύνθημα.

5. Λένιν: «Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην

επανάσταση (Οι θέσεις του Απρίλη)», 1917. «On

compromises», 1917.

6. Λένιν: «Κράτος και επανάσταση», 1917.

7. Λένιν: «Για τη δυαδική εξουσία», 1917.

8. Λένιν: «Μαρξισμός και εξέγερση», 1917.

9. Λ.Τρότσκι : «On the united front», 1922.

10. John Riddell: «German workers and the birth

of the united front». ISR, Νο 79, 2011.

11. Κρις Χάρμαν: «Η χαμένη επανάσταση».

12. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, 1919. Ληστρική

συνθήκη που υπέγραψαν οι νικήτριες ιμπεριαλιστι-

κές δυνάμεις του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου με τους

νικημένους, ιδιαίτερα τη Γερμανία.

13. Ακραίος εθνικιστής και αντικομουνιστής πρω-

θυπουργός της Γαλλίας.

14. Ποτάμι που διασχίζει το Βερολίνο.

15. Μαζική οργάνωση που συγκέντρωνε κυρίως

τις γυναίκες στις φτωχές και εργατικές γειτονιές

ενάντια στις αυξήσεις τιμών που επέβαλλαν οι

έμποροι στα βασικά είδη ανάγκης.

16. Η γερμανική ήττα προκάλεσε την οξύτατη

αντιπαράθεση του Λ. Τρότσκι με την τρόικα Ζη-

νόβιεφ, Κάμενεφ και Στάλιν. Αφορμή στάθηκε το

βιβλίο του Τρότσκι «Τα μαθήματα του Οκτώβρη»,

το1924. Από τις πιο ενδιαφέρουσες παρεμβά-

σεις στη διαμάχη ήταν αυτή του Αύγουστου Ταλ-

χάιμερ (Γερμανού κομουνιστή ηγέτη): «A missed

opportunity;»,1931 και «The struggle for the united

front in Germany 1920-23», 1932.

17. Λ. Τρότσκι: «What is a revolutionary situation»,

1931.

18. Λ. Τρότσκι: «Ακόμη μια φορά πού βαδίζει η

Γαλλία»,1935.

19. Λ. Τρότσκι: «Το Μεταβατικό πρόγραμμα» απο-

τέλεσε την πολιτική πλατφόρμα ίδρυσης της 4ης

Διεθνούς το 1938. Σ’ εκείνη τη σκοτεινή εποχή έγι-

νε η σημαία συσπείρωσης των λίγων και διασκορ-

πισμένων επαναστατών σ’ όλο τον κόσμο.

20. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945). Το

μεγαλύτερο ανθρώπινο σφαγείο στην ιστορία. Ξε-

κίνησε με την εισβολή της Γερμανίας στην Πολω-

νία και έληξε με τη ρήψη των ατομικών βομβών

στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι της Ιαπωνίας. Αλλά

το αξεπέραστο σημείο φρίκης ήταν τα ναζιστικά

στρατόπεδα συγκέντρωσης.

21. ΙΝΕ-ΓΣΕΕ.

22. Σίγουρα επίσης διαφέρει από το 6ο συνέδριο

του ΣΥΝ τον Ιούνιο του 2011 και την 4η Συνδιά-

σκεψη του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιούλιο, όπου δεν έμπαινε

το ζήτημα της κυβέρνησης.

23. Αλλεπάλληλα άρθρα στο «Ριζοσπάστη», κυρί-

ως από τον Μεντρέκα και τον Μαΐλη.

24. Όπως έλεγε και η Ρόζα Λούξεμπουργκ, η δια-

φορά μας με τους μεταρρυθμιστές δεν είναι μόνο

στο δρόμο, αλλά και στο περιεχόμενο του ίδιου

του σοσιαλισμού.



Οι παραπάνω απόψεις, που είναι δημοφιλείς

στον κόσμο του ΣΥΡΙΖΑ και σε συνιστώσες

του, πρέπει να απαντήσουν σε δύο ερωτήμα-

τα. Πρώτο, αν αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε υπό

κατοχή από το γερμανικό ή κάποιον άλλο καπι-

ταλισμό και δεύτερο, αν το ΕΑΜ είναι το κατάλ-

ληλο εργαλείο για να οργανωθεί η άμυνα των

λαϊκών στρωμάτων.

Σε ό,τι αφορά το πρώτο ερώτημα, η γνώμη μας

είναι ότι ο βασικός ένοχος για τις πολιτικές που

εφαρμόζονται δεν είναι κάποιο ξένο κράτος, αλλά

η συνεργασία του ντόπιου και του ξένου κεφαλαί-

ου. Σε σχέση όμως με το δεύτερο ερώτημα την

απάντηση θα προσπαθήσει να δώσει το συγκεκρι-

μένο άρθρο.

Η κατοχήΤέλη Μαΐου του 1941 ολόκληρη η Ελλάδα είχε

κατακτηθεί από τις δυ-νάμεις του άξονα. Το με-

γαλύτερο μέρος της χώρας το έλεγχε ο ιτα-λικός

στρατός. Οι Γερμανοί περιορίστηκαν να ελέγχουν

τον Πειραιά, την Κρήτη –ο νομός Λασιθίου πέρασε

στον έλεγχο των Ιταλών– τα νησιά Λήμνο, Λέσβο

και Χίο, τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία ως τα

σύνορα και μια λωρίδα βάθους λίγων χιλιομέτρων

κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία στο νομό

Έβρου. Την Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική

Θράκη έλεγχαν οι Βούλγαροι.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του νέου καθεστώτος

ήταν η εκμετάλλευση και η τρομοκρατία. Οι πόροι

της χώρας τέθηκαν στη διάθεση των κατακτητών

Στο δρόμο του ΕΑΜ;

■ 70 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ

Του Νίκου Αναστασιάδη

Σήμερα ζούμε σε μια περίοδο κατά την οποία η επίθεση της άρχουσας τάξης στα δικαιώματα και τις κατακτήσεις της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων κλιμακώνεται. Και στην Αριστερά έχει ανοίξει μια συζήτηση για το πώς μπορεί αυτή η επίθεση να απαντηθεί. Ξεκινώντας από μια ανάλυση για οικονομική κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς καπιταλιστές, αναδεικνύεται η ανάγκη δημιουργίας ενός νέου Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου που, όπως κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οργάνωσε τον αγώνα ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές, έτσι και σήμερα θα οργανώσει την αντίσταση στη νέα μορφή κατοχής της χώρας. Σε αυτό το νέο ΕΑΜ χωράνε όσοι θέλουν να παλέψουν ενάντια στο μνημόνιο, για να σωθεί η χώρα από την οικονομική καταστροφή.


και η οικονομία κατέρρευσε. Το χειμώνα 1941-

1942 πέθαναν από την πείνα σχεδόν 100.000

άνθρωποι σαν αποτέλεσμα της αποδιάρθρωσης

των συγκοινωνιών, του εμπάργκο στα τρόφιμα

που υλοποίησαν οι σύμμαχοι και της άρνησης

των αγροτών να παραδώσουν τις σοδειές τους με

αντάλλαγμα την πληθωριστική δραχμή.[1]

Όμως η κατάσταση δεν ήταν ίδια για όλους και

ο θάνατος δεν χτυπούσε με τον ίδιο τρόπο την

κάθε τάξη. Στο Κολωνάκι, στις συνοικίες της

καλής κοινωνίας του κέντρου, τα πράγματα δεν

ήταν τόσο δραματικά. Όποιος είχε κάτι να δώ-

σει, μπορούσε να βρει ό,τι επιθυμούσε, ακόμα

και είδη πολυτελείας. Στη μεγάλη αλάνα του

Πολυγώνου, όπου η μαύρη αγορά λειτουργού-

σε χωρίς πρόβλημα, κλείνονταν όχι μόνο συμ-

φωνίες για επιβίωση, αλλά και για καλοπέραση.

Οι φτωχοί και οι απόκληροι πλήρωσαν δυσανά-

λογα μεγάλο τίμημα, λόγω της κατάστασης που

είχε δημιουργηθεί. Το ταξικό μίσος, που προ-

κάλεσε στα λαϊκά στρώματα αυτή η προκλητική

ανισότητα στο θάνατο, έστρωσε το δρόμο για

το χαρακτήρα της μάχης που ακολούθησε.

Όσο για την μεγαλοαστική τάξη… Αυτή συνέχι-

σε να κάνει δουλειές όπως συνήθως. Η καπνο-

βιομηχανία και η κλωστοϋφαντουργία συνέχι-

σαν να παράγουν για το γερμανικό στρατό, ενώ

τη διεύθυνση του ομίλου Μποδοσάκη –ενός

από τους μεγιστάνες της εποχής– την ανέλαβε

Γερμανός αξιωματικός, πρώην σύμβουλος και

συνεταίρος του, που κατέβαλλε κανονικά τα δι-

καιώματα του Μποδοσάκη στο δεσμευμένο του

λογαριασμό στη Γερμανία. Οι υπόλοιποι μεγα-

λοβιομήχανοι παρήγαγαν για τη μαύρη αγορά,

όπου ήταν ο μόνος τρόπος να εξασφαλίσουν

κέρδη. Παρ’ όλα αυτά τα περισσότερα εργο-

στάσια υπολειτουργούσαν ή έκλειναν και οι

μισθοί είχαν πέσει στο 1/6 των προπολεμικών.

Δεν ήταν όμως μόνο η πείνα και το κρύο που

προκάλεσαν το μίσος απέναντι στους κατα-

κτητές και τους συνεργάτες τους. Μετά τη

μάχη της Κρήτης, εκατοντάδες άμαχοι δολο-

φονήθηκαν σε αντίποινα της συμμετοχής του

πληθυσμού του νησιού στη μάχη ενάντια στην

κατάκτησή της. Στην Κεντρική Μακεδονία, με

αφορμή τη δράση δύο πρόωρα δημιουργημέ-

νων αντάρτικων ομάδων, οι κατοχικές δυνάμεις

προχώρησαν σε μαζικά αντίποινα και σε κατα-

στροφή χωριών, ενώ στη Δράμα η εξέγερση,

που οργάνωσε η Περιφερειακή Επιτροπή του

Συνθήματα του ΕΑΜ στους τοίχους της Αθήνας ενάντια στην επιστράτευση.


ΚΚΕ, αντιμετωπίστηκε με πάνω από 1.500 εκτε-

λέσεις από τις βουλγάρικες δυνάμεις κατοχής.

Το ΕΕΑΜ και η εργατική αντίστασηΗ αντίσταση στην κατοχή ξεκίνησε από τις πόλεις.

Το εργατικό κίνημα καθόρισε και το χαρακτήρα

της αντίστασης. Στις 16 Ιουλίου του 1941 ιδρύθηκε

το Εθνικό Εργατικό Απελευθερωτικό Μέτωπο με

πρωτοβουλία του ΚΚΕ. Αναπτύχθηκε παράλληλα

με το επίσημο συνδικαλιστικό κίνημα που το έλεγ-

χε το κράτος από τη μεταξική περίοδο μέχρι τον

Οκτώβρη του 1944, τότε που η Κ.Ε. του ΕΕΑΜ

αποφάσισε να μετονομαστεί σε ΓΣΕΕ, αντικαθι-

στώντας τους δοσίλογους «συνδικαλιστές».

Η ανάπτυξη του ΕΕΑΜ ήταν παράλληλη με τη γιγά-

ντωση του εργατικού κινήματος στις πόλεις. Από

το 1941 και μετά ήταν ο οργανωτής εκατοντάδων

μικρών και μεγάλων αγώνων, όπως απεργίες και

διαδηλώσεις έως σαμποτάρισμα της παραγωγής,

συγκέντρωση πληροφοριών, φυγάδευση ανταρ-

τών και ένοπλη αντίσταση στους κατακτητές.

Έπαιξε επίσης κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη των

συνεταιριστικών οργανώσεων και στη συλλογική

αντιμετώπιση των συνεπειών της κατοχής.

Στην Ελλάδα η ύπαιθρος ακολουθεί τις πόλεις.

Έτσι έγινε και με την αντίσταση. Το κοινωνικό και

ταξικό περιεχόμενο της αντίστασης προήλθε από

τους μεγάλους αγώνες των εργαζομένων στις πό-

λεις. Αυτοί δεν είχαν να κάνουν μόνο με οικονο-

μικά αιτήματα, αλλά έβαζαν το ζήτημα της συνολι-

κής αλλαγής της κοινωνίας.

Το εργατικό κίνημα έδωσε στις 14 Απρίλη του 1942

την πρώτη απεργία στην κατεχόμενη Ευρώπη. Οι

δημόσιοι υπάλληλοι, μετά από οκτώ ημέρες απερ-

γίας, πέτυχαν μια πρώτη νίκη ενάντια στη διαρκή

εξαθλίωσή τους. Το Σεπτέμβρη και το Δεκέμβρη

του 1942 διαδοχικές απεργιακές κινητοποιήσεις

αγκάλιασαν διάφορους κλάδους και συμμετείχαν

σ’ αυτές δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι.

Η κορυφαία όμως μάχη δόθηκε το Φλεβάρη και

Μάρτη του 1943, όταν οι γερμανικές αρχές προ-

σπάθησαν να καλύψουν την έλλειψη εργατικού

δυναμικού στη Γερμανία, αλλά και στα εργοστάσια

της Βέρμαχτ στην Ελλάδα μέσα από την πολιτική

επιστράτευση. Οι μαζικές απεργίες, που ακολού-

θησαν, κατέληξαν σε κατάληψη του υπουργείου

Εργασίας στις 5 Μάρτη και κάψιμο των καταλόγων

της επιστράτευσης.

Μαζικές απεργίες και διαδηλώσεις θα ακολουθή-

σουν όλο το επόμενο διάστημα και η κυβέρνηση

Λογοθετόπουλου, που είχε αντικαταστήσει την

κυβέρνηση Τσολάκογλου, ανατράπηκε λόγω της

αδυναμίας της να ελέγξει τις κινητοποιήσεις. Την

ακολούθησε η κυβέρνηση Ράλλη που ετοιμαζόταν

για τον εμφύλιο πόλεμο. Η ίδρυση των ταγμάτων

ασφαλείας ήταν πρωτοβουλία της.

Όλες οι ενέργειες καθυπόταξης των εργατικών

και λαϊκών στρωμάτων από τις κυβερνήσεις των

δοσίλογων γίνονται με τη συναίνεση του βασιλιά

και της κυβέρνησης στη Μέση Ανατολή. Έτσι απο-

δεικνύεται ότι ο αστικός κόσμος και στις δύο εκ-

δοχές του, των δοσίλογων και των εξόριστων, βά-

ζει πάνω απ’ όλα τη διαιώνιση της κυριαρχίας του

πάνω στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα.

Η κυβέρνηση Ράλλη οργάνωσε ένα κύμα τρομο-

κρατίας στους χώρους δουλειάς. Η απαγόρευση

των αυξήσεων, η απελευθέρωση των απολύσεων,

ο περιορισμός του δικαιώματος στο επίδομα ανερ-

γίας, μαζί με τις συλλήψεις και τις εκτελέσεις φέρ-

νουν μια προσωρινή κάμψη του κινήματος στην

Αθήνα και τον Πειραιά. Οι απεργίες κλιμακώνονται

ξανά τον Απρίλη του 1944, και η Αθήνα και ο Πει-

ραιάς γίνονται θέατρο ένοπλων συγκρούσεων. Τα

μπλόκα και οι μαζικές εκτελέσεις από τα Τάγμα-

τα Ασφαλείας, τις ακροδεξιές συμμορίες και την

αστυνομία γίνονται καθημερινότητα.

Το κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο της αντίστασης προήλθε από τους μεγάλους αγώνες των εργαζομένων στις πόλεις. Αυτοί δεν είχαν να κάνουν μόνο με

οικονομικά αιτήματα, αλλά έβαζαν το ζήτημα της συνολικής αλλαγής της κοινωνίας.


Επίκεντρο των μπλόκων είναι οι εργατογειτονιές.

Περιοχές γύρω από το κέντρο της πόλης αποκλεί-

ονται και ακολουθούν συλλήψεις και εκτελέσεις

που πολλές φορές συναντούν ένοπλη αντίσταση.

Τα μπλόκα της Καλογρέζας και της Κοκκινιάς είναι

χαρακτηριστικά δείγματα της θηριωδίας των ναζί

και των συνεργατών τους. Ο εμφύλιος πόλεμος

πλησιάζει…

Το ΕΑΜΛίγο μετά την ίδρυση του ΕΕΑΜ ακολούθησε η

ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου.

Το ΕΑΜ ιδρύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941

και στην ίδρυσή του συμμετείχαν το ΚΚΕ, το Σο-

σιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας και το Αγροτικό Κόμμα

Ελλάδας. Το επόμενο διάστημα θα προσχωρήσει

και η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας- Σοσιαλιστικό

Κόμμα (ΕΛΔ-ΣΚ). Λίγο αργότερα, το Φεβρουάριο

του 1942, δημιουργείται και ο Εθνικός Λαϊκός Απε-

λευθερωτικός Στρατός. Φυσικά οργανώσεις του

ΕΑΜ ήταν το ΕΕΑΜ, η Εθνική Αλληλεγγύη και η

ΕΠΟΝ.

Το ΕΑΜ και οι οργανώσεις του αγκαλιάστηκαν από

την πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Στην ΕΠΟΝ,

την παράνομη οργάνωση νεολαίας, συμμετείχαν

600.000 νέοι, ενώ πάνω από 1,5 εκατομμύριο μέλη

είχε η Εθνική Αλληλεγγύη που οργάνωνε την επιβί-

ωση του κόσμου στις απίστευτα δύσκολες συνθή-

κες που επικρατούσαν.

Σημαντικότατο ρόλο στη δράση του ΕΑΜ είχε ο

ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ, η πιο μαζική από τις αντάρτικες ορ-

γανώσεις, έφτασε τις 50.000 άντρες στο απόγειο

της δύναμής του, με άλλους 50.000 εφεδρικούς.

Με ηγέτη του τον αρχικαπετάνιο Άρη Βελουχιώτη,

ξεκίνησε απελευθερώνοντας τα βουνά από τους

ληστές, επίταξε τα σιτηρά, που είχε συγκεντρώσει

η κυβέρνηση των δοσίλογων, και επέστρεψε τμή-

μα τους στους αγρότες, ενώ ταυτόχρονα έδιωξε

τους χωροφύλακες από τις περιοχές που βρίσκο-

νταν υπό τον έλεγχό του. Έτσι μια ολόκληρη περι-

οχή της ηπειρωτικής Ελλάδας ελευθερώθηκε από

τους Ιταλούς κατακτητές.

Άλλες αντάρτικες οργανώσεις, όπως ο ΕΔΕΣ του

στρατηγού Ζέρβα και η ΕΚΚΑ του συνταγματάρχη

Ψαρρού ή ακόμα μικρότερες καθαρά εθνικιστι-

κές, δεν μπόρεσαν ποτέ να πλησιάσουν τη δύναμη

του ΕΛΑΣ. Ο λόγος ήταν το κοινωνικό περιεχόμε-

νο των διακηρύξεων και της δράσης του ΕΛΑΣ. Ο

ΕΛΑΣ μετατράπηκε σε ισχυρή στρατιωτική δύνα-

μη, όταν έπεσε στα χέρια του τμήμα του πολεμικού

υλικού των Ιταλών, μετά την παράδοση της Ιταλίας

και τον αφοπλισμό των δυνάμεών της.

Ωστόσο, πέρα από το γεγονός ότι η αντίσταση που

προέβαλλε ο ΕΛΑΣ επηρέασε την έκβαση του πο-

λέμου, το κυριότερο ήταν ότι δημιουργήθηκε μια

αντάρτικη δύναμη που ήταν ασύγκριτα ισχυρότε-

ρη από ό,τι μπορούσε να αντιπαραβάλλει η αστι-

κή τάξη μετά την απελευθέρωση. Η καταστροφή

αυτού του στρατού ήταν απαράβατος όρος για

τη συνέχιση της κυριαρχίας της. Αυτό ήταν και το

βασικό άγχος των Βρετανών, που ήθελαν να εξα-

σφαλίσουν την ομαλή συνέχεια του αστικού καθε-

στώτος.

Το ΕΑΜ ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην Ελλάδα,

όταν αποχώρησαν οι Γερμανοί. Και η βασική δύνα-

μη πίσω από το ΕΑΜ ήταν το ΚΚΕ. Η λογική όμως

του ΚΚΕ ήταν εκείνη της ταξικής συνεργασίας.

Θεωρούσε ότι η ταξική πάλη περνούσε σε δεύτε-

ρη μοίρα μπροστά στη λογική της εθνικής απελευ-

θέρωσης. Παρά τη συντριπτική υπεροχή του δεν

επιδίωξε ποτέ να πάρει την εξουσία. Ήταν σταθε-

ρά προσανατολισμένο στη συγκυβέρνηση με την

αστική τάξη. Η Β’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του

ΚΚΕ, το Δεκέμβρη του ’42, υπογράμμισε ως εξής

το στόχο του:

«Η συγκρότηση προσωρινής κυβέρνησης από τα

κόμματα και οργανώσεις που αγωνίζονται σύμφω-

να με τους σκοπούς του Εθνικού Απελευθερωτι-

κού Μετώπου αμέσως μετά το διώξιμο του ξένου

καταχτητή, η οποία θα αποκαταστήσει τις λαϊκές

ελευθερίες, θα ενεργήσει ελεύθερο δημοψήφι-

σμα για τη λύση του πολιτειακού ζητήματος και

Το ΕΑΜ ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην Ελλάδα, όταν αποχώρησαν οι Γερμανοί. Και η βασική δύναμη πίσω από το ΕΑΜ ήταν το ΚΚΕ. Η λογική όμως του ΚΚΕ ήταν εκείνη

της ταξικής συνεργασίας.


εκλογές συντακτικής εθνοσυνέλευσης με το ανα-

λογικό εκλογικό σύστημα, αποτελεί τον πιο σωστό

τρόπο λύσης του εσωτερικού ζητή-ματος και εξυ-

πηρετεί τα συμφέροντα της χώρας και του ελλη-

νικού λαού. [...] Η πραγματοποίηση του άμεσου

πολιτικού σκοπού του κόμματός μας –εθνική απε-

λευθέρωση και λαοκρατική λύση του εσωτερικού

καθεστώτος– αποτελεί στη συγκεκριμένη στιγμή

τη μοναδική επαναστατική θέση».[2]

Βέβαια η «λαοκρατική λύση» δεν σήμαινε σοσια-

λισμό. Αυτός αφηνόταν κάπου σε ένα απροσδιό-

ριστο μέλλον. Στην 44η Συνεδρίαση της Πολιτικής

Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) (η κυ-

βέρνηση του βουνού, όπως είναι γνωστή), στις 27

Ιουλίου 1944, σε συζήτηση σχετική με τις διαπραγ-

ματεύσεις στο Λίβανο και το ενδεχόμενο συμμετο-

χής της ΠΕΕΑ στην κυβέρνηση Παπανδρέου, ο α΄

γραμματέας του ΚΚΕ, Γ. Σιάντος, διευκρίνιζε:

«...Στην Ελλάδα δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε

σοσιαλισμό κι αν ακόμα όλος ο κόσμος μας πει

πάρτε την και κάνετε σοσιαλισμό [...]. Η ωρίμανση

των συνθηκών οδηγεί σε αστικοδημοκρατικές λύ-

σεις, αλλαγές της κατάστασης [...]. Αφού λυθούν

όλα αυτά τα αστικοδημοκρατικά προ-βλήματα,

τότε δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να πάμε

προς το σοσιαλισμό, ομαλά, μέσα στη δημοκρατι-

κή εξέλιξη».[3]

Όμως η αστική τάξη και οι Βρετανοί δεν ενδιαφέ-

ρονταν για συγκυβέρνηση με το ΕΑΜ. H μεταπολε-

μική καπιταλιστική ανασυγκρότηση δεν μπορούσε

να γίνει με μια εργατική τάξη που είχε δώσει μια

τόσο σκληρή μάχη, ήταν ένοπλη και νικηφόρα απέ-

ναντι στην πιο σκληρή καταστολή. Οι οργανώσεις

της αντίστασης έπρεπε να τσακιστούν και να αφο-

πλιστούν.

Αυτό το έργο δεν θα μπορούσε να το φέρει σε πέ-

ρας μόνο του το πολιτικό προσωπικό της αστικής

τάξης, το οποίο ήταν απόλυτα απαξιωμένο, αφού

είτε είχε συνεργαστεί με τους Γερμανούς, είτε είχε

διαφύγει στην Αίγυπτο με το βασιλιά, ώστε να κά-

νει αντίσταση από μακριά, υπό την προστασία των

Βρετανών.

Η αστική τάξη χρειαζόταν τη στήριξη των Βρετα-

νών. Μαζί είχαν τσακίσει την εξέγερση των ναυτών

και των στρατιωτών στη Μέση Ανατολή, οι οποίοι

δεν ήθελαν να πολεμούν υπό τις διαταγές φασι-

στών και βασιλικών αξιωματικών και προσπαθού-

σαν μέσα από ένα δίκτυο επιτροπών να επιβάλ-

λουν τη δημιουργία κυβέρνησης που να στηρίζεται

στην ΠΕΕΑ.

Προκειμένου να διαμορφωθούν οι στρατιωτικές

μονάδες που θα στήριζαν την επιστροφή του βασι-

λιά και την παλινόρθωση της εξουσίας της αστικής

τάξης στην Ελλάδα, έπρεπε να διαλυθούν τα στρα-

τεύματα της Μ. Ανατολής, όπως και έγινε. Από τα

στρατεύματα αυτά δημιουργήθηκε η Τρίτη Ορεινή

Ταξιαρχία η οποία λίγο αργότερα θα πολεμούσε

κατά του ΕΑΜ στη μάχη της Αθήνας.

Η απελευθέρωση και η ήττα του ΕΑΜΣτις 12 Οκτώβρη του ’44 οι Γερμανοί αποχώρησαν

από την Ελλάδα. Στις 18 Οκτώβρη έφτασε στην

Αθήνα η κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυ-

πουργό το Γεώργιο Παπανδρέου και τη συμμετοχή

5 υπουργών του ΕΑΜ. Η Αθήνα υποδέχτηκε τον

Παπανδρέου με μια μεγαλειώδη συγκέντρωση.

Στις 6 ημέρες που είχαν μεσολαβήσει, το ΕΑΜ,

παρότι μπορούσε, δεν πήρε την εξουσία. Αυτό το

εξασφάλισαν οι συμφωνίες του Λιβάνου και της

Καζέρτας που είχε υπογράψει νωρίτερα.

Με τη συμφωνία του Λιβάνου όχι μόνο η δράση

του ΕΛΑΣ καταδικαζόταν ως τρομοκρατική και

αποκηρυσσόταν η εξέγερση στη Μ. Ανατολή, αλλά

Άγημα του ΕΛΑΣ περιφρουρεί διαδήλωση του ΕΑΜ στην Αθήνα.


το ΕΑΜ θα συμμετείχε στην υπάρχουσα κυβέρνη-

ση της Μ. Ανατολής και έβαζε τον ΕΛΑΣ κάτω από

την εξουσία μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Με τη συμφωνία της Καζέρτας, το ΕΑΜ αποδε-

χόταν την αποστολή βρετανικών δυνάμεων στην

Ελλάδα, τον άγγλο στρατηγό Σκόμπι ως διοικητή

όλων των αντιστασιακών δυνάμεων στην Ελλάδα

και την παραμονή των δυνάμεων του ΕΑΜ εκτός

Αττικής.

Η νέα κυβέρνηση δεν συμμεριζόταν τις από-

ψεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ για εθνική συμφιλί-

ωση. Ο βασικός της στόχος ήταν η καταστροφή

του ΕΛΑΣ και η ανεμπόδιστη λειτουργία της κα-

πιταλιστικής οικονομίας. Ακόμα πιο ξεκάθαροι

ήταν οι Βρετανοί. Ο Τσόρτσιλ, σε γράμμα του

προς τον Ίντεν, τον υπουργό Πολέμου της Βρε-

τανίας, έγραφε λίγο μετά την άφιξη του Παπαν-

δρέου στην Αθήνα:

«Κατά τη γνώμη μου, έχοντας πληρώσει ένα τέ-

τοιο τίμημα προς τη Ρωσία για να έχουμε από-

λυτη ελευθερία κινήσεων στην Ελλάδα, δεν θα

έπρεπε να διστάσουμε να χρησιμοποιήσουμε

τα βρετανικά στρατεύματα για να υποστηρίξου-

με τη βασιλική κυβέρνηση της Ελλάδας υπό τον

κύριο Παπανδρέου. Αυτό σημαίνει ότι τα βρε-

τανικά στρατεύματα θα πρέπει οπωσδήποτε να

παρέμβουν για να αποτρέψουν πράξεις απεί-

θειας προς το νόμο. Σίγουρα , ο Παπανδρέου

μπορεί να κλείσει τις εφημερίδες του ΕΑΜ, αν

αυτές καλούν σε απεργία.[…] Προβλέπω σί-

γουρα ένοπλη σύγκρουση με το ΕΑΜ και δεν

θα πρέπει να οπισθοχωρήσουμε σ’ ένα τέτοιο

ενδεχόμενο, υπό τον όρο να έχουμε επιλέξει

πολύ καλά το έδαφος».

Από κει και πέρα η σύγκρουση ήταν ζήτημα

χρόνου. Η κυβέρνηση Παπανδρέου και οι Βρε-

τανοί ζήτησαν τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, χωρίς

να αφοπλιστούν οι δυνάμεις που ήταν πιστές

στο καθεστώς (ΕΔΕΣ, Ορεινή Ταξιαρχία). Όταν

δεν μπόρεσε να επιτευχθεί συμφωνία για τον

αφοπλισμό, ο Σκόμπι διέταξε τον ΕΛΑΣ να

αφοπλιστεί. Οι υπουργοί του ΕΑΜ αποσύρθη-

καν από την κυβέρνηση και κηρύχτηκε γενική

απεργία και διαδήλωση για τις 4 Δεκέμβρη. Η

διαδήλωση απαγορεύτηκε και την Κυριακή 3

Δεκέμβρη μια μαζική άοπλη διαδήλωση χτυπή-

θηκε από την αστυνομία, σκορπώντας 15 νε-

κρούς. Η σύγκρουση κλιμακώθηκε. Τα Δεκεμ-

βριανά είχαν ξεκινήσει.

Τις πρώτες μέρες ο ΕΛΑΣ σάρωσε κάθε αντί-

σταση, κατέλαβε τα αστυ-νομικά τμήματα και

περιόρισε τους αντιπάλους σε ελάχιστους θύ-

λακες στην πόλη. Οι δυνάμεις των Βρετανών

ήταν ακόμα περιορισμένες. Θα μπορούσε αυ-

τές τις πρώτες μέρες να πάρει άνετα την εξου-

σία. Όμως το ΕΑΜ ακόμα και αυτή την ώρα

προσπαθούσε να αποφύγει τη σύγκρουση με

του Βρετανούς και έκανε συνεχώς εκκλήσεις

για παύση των εχθροπραξιών και επίτευξη συμ-

φωνίας. Έστειλε μάλιστα τις κύριες δυνάμεις

του ΕΛΑΣ και τον Άρη Βελουχιώτη να κυνηγή-

σουν το Ζέρβα στην Ήπειρο.

Ο Τσόρτσιλ όμως έγραφε στον Σκόμπι να μη δι-

στάσει να συμπερι-φερθεί όπως σε μια κατακτη-

μένη πόλη όπου έχει ξεσπάσει εξέγερση και του

επισήμαινε ότι ο βασικός στόχος ήταν η συντριβή

του ΕΑΜ.[4] Ο εφεδρικός ΕΛΑΣ, που σήκωσε το

βάρος της σύγκρουσης χωρίς επαρκή εξοπλισμό,

δεν μπόρεσε να αντέξει απέναντι σε έναν αντίπαλο

που έριξε σταδιακά στη μάχη 26.000 άντρες, τανκς,

πλοία και αεροπορία. Ολόκληρη η Αθήνα και ο Πει-

ραιάς φλέγονταν από τους βομβαρδισμούς.

Τη νύχτα 4 με 5 Γενάρη, ο ΕΛΑΣ αποσύρθηκε από

την Αθήνα. Λίγο μετά υπογράφηκε η συμφωνία

Βρετανικά τεθωρακισμένα διαλύουν συγκέντρωση του ΕΑΜ.


της Βάρκιζας για τον αφοπλισμό του. Έτσι, ενώ

με τα Δεκεμβριανά χάθηκε η μάχη της Αθήνας,

με τη συμφωνία της Βάρκιζας χάθηκε ο πόλεμος.

Τη στιγμή που υπογράφηκε η συμφωνία ο ΕΛΑΣ

έλεγχε τα 4/5 της χώρας και είχε στις γραμμές του

75.000 άντρες.

ΣυμπεράσματαΔιαβάζουμε από την ιστοσελίδα του ΚΚΕ στα άρ-

θρα για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ:

«Τις ημέρες της απελευθέρωσης από τους Γερ-

μανούς (12 Οκτώβρη 1944) στην Ελλάδα είχε δια-

μορφωθεί επαναστατική κατάσταση. Ταυτόχρονα,

το ΕΑΜ κυριαρχούσε, ενώ ο αστικός κρατικός

μηχανισμός ήταν σμπαραλιασμένος. Η αστική κυ-

βέρνηση που είχε δημιουργηθεί, βρισκόταν στην

Αίγυπτο και οι Εγγλέζοι δεν είχαν καταφθάσει

ακόμα στην Ελλάδα. Το βασικό συ-μπέρασμα είναι

ότι το Κόμμα μας, παρά την τεράστια συνεισφορά

και τον πρωταγωνιστικό ρόλο του, δεν μπόρεσε

να διαμορφώσει τη στρατηγική που θα οδηγούσε

προς την επαναστατική επίλυση του προβλήματος

της πολιτικής εξουσίας και τότε ακόμη, ιδίως μετά

το 1943, που οι συνθήκες επέβαλαν να θέσει το

ζήτημα της επαναστατικής κατάκτησης της εξουσί-

ας. Έτσι, οδηγήθηκε στην υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο

εγγλέζικο στρατηγείο της Μ. Ανατολής (5 Ιούλη

1943) και αργότερα στις συμφωνίες του Λιβάνου

(20 Μάη 1944) και της Καζέρτας (26 Σεπτέμ-βρη

1944), για να διατηρήσει και να διευρύνει την

"εθνική ενότητα". Δε διαμόρφωσε τις υποκειμε-

νικές προϋποθέσεις μιας πορείας, που, ανάλογα

και με άλλους παράγοντες, μπορούσε να οδηγή-

σει στη νίκη».

Και ακόμα: «Η ιστορική εξέλιξη, επίσης, έχει απο-

δείξει με οδυνηρό πολ-λές φορές τρόπο ότι αν το

αστικό κράτος δεν τσακιστεί από τις επανα-στα-

τικές δυνάμεις, η δυνατότητα εγκαθίδρυσης και

στερέωσης της διάδοχης εξουσίας τίθεται υπό

αίρεση.»[5]

Το ΚΚΕ, προσπαθώντας να απαντήσει στην κρι-

τική που του γίνεται ότι μιλάει για λάθη χωρίς να

ερευνά τις αιτίες της ήττας, προτιμάει σήμερα να

μιλήσει για αδυναμία σωστής εκτίμησης της κα-

τάστασης και χάραξης πολιτικής. Αυτό καταρχήν

είναι προτιμότερο από μια ανάλυση, την οποία

συναντάμε σε διάφορους χώρους, που μιλάει για

στρατιωτική ήττα του ΕΑΜ και αναγκαίο κακό την

παράδοση. Γιατί δεν είναι μόνο οι διαδοχικές ευ-

καιρίες που δεν αξιοποιήθηκαν για να παρθεί η

Η συμφωνία της Βάρκιζας.


εξουσία από το ΕΑΜ. Είναι και το ότι χρειάστηκαν

χρόνια μαχών και απεριόριστοι πόροι στον Εθνι-

κό στρατό για να ηττηθεί ο Δημοκρατικός Στρατός

Ελλάδας που ήταν πολύ υποδεέστερος του ΕΑΜ

στην επόμενη περίοδο. Δυστυχώς όμως ούτε και

αυτή η ανάλυση δεν αποτελεί ερμηνεία για το πώς

μια επαναστατική κατάσταση οδηγήθηκε στην κα-

ταστροφή. Ούτε μας βοηθάει, ώστε κάτι τέτοιο να

μην ξανασυμβεί.

Για να βρούμε τι πραγματικά έφταιξε, πρέπει να

πάμε αρκετά πίσω. Στο Γενάρη του 1934 και στην

6η Ολομέλεια, τότε που το ΚΚΕ άλλαξε τον επανα-

στατικό χαρακτήρα του κόμματος και συντάχτηκε

με τη σταλινική αντεπανάσταση που είχε επικρα-

τήσει στη Σοβιετική Ένωση και είχε ανατρέψει τις

κατακτήσεις του Οκτώβρη.

Η επανάσταση στην Ελλάδα, σύμφωνα με την 6η

Ολομέλεια, δεν θα ήταν σοσιαλιστική. Η Ελλάδα,

λόγω έλλειψης επαρκών παραγωγικών δυνάμεων

και υπολειμμάτων φεουδαρχίας, δεν μπορούσε να

προχωρήσει στη σοσιαλιστική επανάσταση. Έπρε-

πε πρώτα να πραγματοποιηθεί η αστικοδημοκρατι-

κή επανάσταση και αργότερα, όταν θα ωρίμαζαν

οι συνθήκες, θα προχωρούσε στη σοσιαλιστική

επανάσταση.

Η θεωρία λοιπόν των σταδίων, στην ελληνική εκ-

δοχή της, αντικαθιστούσε τη θεωρία της διαρκούς

επανάστασης που είχε οδηγήσει στη νίκη την επα-

νάσταση στη Ρωσία. Η στροφή αυτή ήταν σύμφω-

νη με τη διεθνή στροφή των σταλινοποιημένων Κο-

μουνιστικών Κομμάτων στα «λαϊκά μέτωπα». Έτσι

προσδιορίζονταν οι συμμαχίες με τους «δημοκρά-

τες-αντιφασίστες» αστούς και ιμπεριαλιστές. Αυτή

ήταν η απάντηση της Κομιντέρν στην τραγικά απο-

τυχημένη πολιτική της τρίτης περιόδου, που άνοι-

ξε διάπλατα την πόρτα στο Χίτλερ, ονομάζοντας τα

σοσιαλδημοκρατικά κόμματα σοσιαλφασιστικά και

αρνούμενη οποιαδήποτε συνεργασία μαζί τους.

Έκφραση των παραπάνω αποφάσεων ήταν η

γραμμή που υλοποίησε το ΚΚΕ και συνεπώς το

ΕΑΜ στα χρόνια της κατοχής. Η «ομαλή δημο-

κρατική εξέλιξη», η συνεργασία με τους αντιφα-

σίστες Βρετανούς, η προσπάθεια για κυβέρνηση

εθνικής ενότητας ακολούθησε το ΚΚΕ μέχρι το

τέλος. Έφτασε ως το σημείο να αποκηρύξει το κί-

νημα των φαντάρων στη Μ. Ανατολή, αρνούμενο

να υπονομεύσει με οποιονδήποτε τρόπο τη συμμα-

χία με τους «αντιφασίστες» ιμπεριαλιστές. Όμως

για να χορέψεις ταγκό, χρειάζονται δύο. Παρά τις

απεγνωσμένες προσπάθειες του ΕΑΜ, οι Έλληνες

αστοί, και οι Βρετανοί ακόμη περισσότερο, είχαν

ξεκάθαρο ότι η ανασυγκρότηση του ελληνικού κα-

πιταλισμού περνούσε από το τσάκισμα του ΕΛΑΣ

και του ΕΑΜ.

Τα αποτελέσματα της ήττας δεν ήταν άλλα από τα

αναμενόμενα. Η γενιά της αντίστασης έπρεπε να

σκύψει το κεφάλι στα παλιά αφεντικά. Το ΚΚΕ εξω-

θήθηκε στον εμφύλιο ως αυτοάμυνα απέναντι στη

φοβερή κλιμάκωση της τρομοκρατίας το επόμενο

διάστημα. Η ολοκλήρωση της ήττας, τα ξερονήσια

και οι φυλακές για τους αγωνιστές της Αριστεράς,

μαζί με την αμερικάνικη βοήθεια έστρωσαν το

δρόμο στη μεταπολεμική ανάπτυξη του καπιταλι-

σμού στην Ελλάδα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Γιώργος Μαργαρίτης: «Κατοχή και αντίστα-ση» – «Η κατοχή της πείνας και των στερήσεων», Ε-ιστορικά.2. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τόμ. 5ος, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981, σελ. 91-92.3. «Αρχείο της ΠΕΕΑ-Πρακτικά Συνεδριάσεων», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1990, σελ. 156-157.4. Θανάσης Δ. Σφήκας: «Οι Άγγλοι Εργατικοί και ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα», σελ. 69.5.http://www.kke.gr/istoria/sta_70_xronia_apo_thn_idrysh_toy_eam?morf=1

Για να βρούμε τι πραγματικά έφταιξε, πρέπει να πάμε αρκετά πίσω. Στο Γενάρη του 1934 και στην 6η Ολομέλεια, τότε που το ΚΚΕ άλλαξε τον επαναστατικό χαρακτήρα του κόμματος και συντάχτηκε με τη σταλινική αντεπανάσταση που είχε επικρατήσει

στη Σοβιετική Ένωση και είχε ανατρέψει τις κατακτήσεις του Οκτώβρη.


Για πολλούς εντός, αλλά και εκτός Αριστεράς, η

εξαθλίωση και η φτωχοποίηση μεγάλων τμημάτων

της κοινωνίας είναι εκτός από μια πραγματικό-

τητα και η συνθήκη που μπορεί να οδηγήσει νο-

μοτελειακά σε επαναστάσεις. Με άλλα λόγια, το

γεγονός ότι «πιάνουμε πάτο» θα μας οδηγήσει σε

εξεγέρσεις και επαναστάσεις με έναν τρόπο μάλ-

λον αντανακλαστικό και αυτόματο. ́ Η από την ανά-

ποδη: Γιατί, ενώ δεχόμαστε μια τέτοια εξοντωτική

επίθεση, ο κόσμος δεν αντιδρά αναλόγως;

Επιδίωξή μας είναι να απαντήσουμε σε αυτό το

ερώτημα, αξιοποιώντας ιστορικά παραδείγματα

τόσο από την Ελλάδα, όσο και παγκόσμια, πρό-

σφατα, αλλά και παλαιότερα. Και αυτό γιατί,

παρότι δεν θεωρούμε ότι η ιστορία επαναλαμ-

βάνεται με ένα μηχανιστικό τρόπο, η ιστορική

παράδοση και η εμπειρία του κινήματος μπορεί

και πρέπει να είναι σημείο αναφοράς, ώστε να

βγάλουμε συμπεράσματα για τον τρόπο που

πρέπει να κινηθούμε, να μάθουμε από τα λάθη

Οδηγεί η εξαθλίωση σε επανάσταση;Του Βασίλη Γιαννούλη

Βρισκόμαστε στην αρχή του 2012. Η φτώχεια, που μετά από δεκαετίες ανάπτυξης υποτίθεται ότι δεν θα απειλούσε πλέον τον ανεπτυγμένο κόσμο, κάνει δυναμικά την επανεμφάνισή της. Στρατιές ανέργων, συνταξιούχων ανήμπορων να ανταποκριθούν στις βασικές ανάγκες για επιβίωση, εργαζόμενων που είναι στα όρια της εξαθλίωσης, είναι εδώ και μας θυμίζουν το πραγματικό πρόσωπο των κρίσεων, το πραγματικό πρόσωπο του καπιταλισμού. Δεν πρόκειται για νούμερα, αλλά για ανθρώπινες ζωές, τις δικές μας ζωές.



και να διδαχτούμε από τις εμπειρίες του παρελ-

θόντος.

Εξαθλίωση και επιπτώσεις στην καθημερινότητα των ανθρώπωνΗ εξαθλίωση και η φτώχεια μπορεί να επανεμφα-

νίζονται μαζικά, μετά από ένα διάλειμμα μερικών

δεκαετιών στην ανεπτυγμένη Ευρώπη, αλλά αυτό

δεν σημαίνει ότι δεν ήταν (και εξακολουθεί να εί-

ναι) παρούσα στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη.

Και αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να διαφεύγει

της προσοχής μας, όταν εξετάζουμε κατά πόσο η

εξαθλίωση οδηγεί αυτόματα στην επανάσταση.

Δεν υπάρχει πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της

αυξανόμενης φτώχειας και εξαθλίωσης από τις

παραγκουπόλεις του Τρίτου Κόσμου. Σύμφωνα

με τον Mike Davis, συγγραφέα του «Planet of

Slums»: «Μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από

250.000 παραγκουπόλεις στον πλανήτη. Μόνο

οι πέντε μεγαλύτερες μητροπολιτικές περιοχές

της νότιας Ασίας (Καράτσι, Μουμπάι, Δελχί, Καλ-

κούτα και Ντάκα) περιλαμβάνουν σχεδόν 15.000

διακριτές κοινότητες παραγκουπόλεων, με συνο-

λικό πληθυσμό μεγαλύτερο των 20 εκατομμυρίων.

Ένας ακόμη μεγαλύτερος πληθυσμός στριμώχνε-

ται στην αστικοποιημένη παράκτια ζώνη της δυτι-

κής Αφρικής, ενώ άλλες τεράστιες συσσωρεύσεις

φτώχειας εξαπλώνονται στην ανατολική Αφρική

και τα αιθιοπικά υψίπεδα• αγκαλιάζουν τους πρό-

ποδες των Άνδεων και των Ιμαλαΐων• επεκτείνο-

νται ραγδαία γύρω από τους ουρανοξύστες του

Μεξικού, του Γιοχάνεσμπουργκ, της Μανίλα και

του Σάο Πάολο και φυσικά γεμίζουν τις όχθες των

ποταμών Αμαζόνιου, Νίγηρα, Κονγκό, Νείλου, Τί-

γρη, Γάγγη, Irrawaddy και Μεκόγκ».

Και συνεχίζει περιγράφοντας το πώς η φτώχεια

επιδρά στις ζωές των γυναικών που αποτελούν το

πιο χτυπημένο κομμάτι της εργατικής τάξης: «Στον

Τρίτο Κόσμο το οικονομικό σοκ του ’80 υποχρέω-

σε τους ανθρώπους να ανασυνταχθούν με κέντρο

τα ισχνά εισοδήματα του νοικοκυριού και κυρίως

τις ικανότητες επιβίωσης και την απελπισμένη επι-

νοητικότητα των γυναικών. Στην Κίνα και τις βιο-

μηχανικές πόλεις της νοτιοανατολικής Ασίας, εκα-

τομμύρια γυναικών δουλεύουν ως μαθητευόμενες

στις αλυσίδες συναρμολόγησης και τα άθλια ερ-

γοστάσια. Στην Αφρική και το μεγαλύτερο μέρος

της Λατινικής Αμερικής δεν υπάρχει καν αυτή η

δυνατότητα. Αντίθετα, η αποβιομηχάνιση και ο

αποδεκατισμός των νόμιμων θέσεων εργασίας

εξανάγκασε τις γυναίκες να σκαρφιστούν νέους

τρόπους επιβίωσης, ως εργάτριες με το κομμάτι,

πωλήτριες αλκοόλ, πλανόδιες πωλήτριες, καθαρί-

στριες, πλύστρες, ρακοσυλλέκτριες, νοσοκόμες

και πόρνες».

Δυστυχώς, η εμπειρία δισεκατομμυρίων ανθρώ-

πων σε ολόκληρο τον πλανήτη διαψεύδει όσους

πιστεύουν ότι η εξαθλίωση οδηγεί άμεσα τους κα-

ταπιεσμένους σε επανάσταση ενάντια στους κατα-

πιεστές τους. Άλλωστε και η δυσβάσταχτη καθη-

μερινότητα ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων στη

Δύση αποδεικνύει ακριβώς το ίδιο. Στις σύγχρονες

δυτικές μητροπόλεις ένα μεγάλο μέρος της κοινω-

νίας εξακολουθεί να ζει στο περιθώριο. Η πραγ-

ματικότητα αυτή αποτυπώνεται στους εκατοντάδες

χιλιάδες άστεγους στα καπιταλιστικά κέντρα των

ευρωπαϊκών χωρών, στα εκατομμύρια εργάτες

που δεν τα βγάζουν πέρα και στους μετανάστες

που γκετοποιούνται στις υποβαθμισμένες περιο-

χές των κατά τα άλλα «ανεπτυγμένων» χωρών.

Ολοένα και περισσότεροι αναζητούν την τροφή τους στα

σκουπίδια.


Ωστόσο, εκτός από τις συνέπειες στην καθημερι-

νότητα των ανθρώπων που έχουν βίαια εκδιωχθεί

στην εξαθλίωση και παλεύουν για την επιβίωση,

οι συνέπειες της φτώχειας και κατ’ επέκταση της

εξαθλίωσης καταγράφονται και έμμεσα. Η εσωτε-

ρίκευση της άσχημης κατάστασης στην οποία ζει

ένας άνθρωπος, η αυτοενοχοποίηση για τη «δει-

νή» θέση στην οποία έχει περιέλθει, λειτουργούν

αθωωτικά για το σύστημα, που γέννα τις ανισότη-

τες, και αποτελούν το έδαφος για την εμφάνιση

αυξανόμενου αριθμού περιστατικών κατάθλιψης

και άλλων διαταραχών, που ολοένα και πιο συχνά

απασχολούν το δυτικό κόσμο.

Όπως προκύπτει από πληθώρα ερευνών,[1] οι κυ-

ριότερες συνέπειες της οικονομικής κρίσης, που

είναι η ανεργία, η μείωση του εισοδήματος και οι

περικοπές των δαπανών για την υγεία, οδηγούν με

μαθηματική ακρίβεια σε υψηλά επίπεδα νοσηρό-

τητας, θνητότητας, κατάθλιψης και αυτοκτονιών,

καταστάσεις που επιβεβαιώθηκαν και σε αντίστοι-

χες κρίσεις του προηγούμενου αιώνα: στο κραχ

του 1929 στις ΗΠΑ, στην οικονομική κατάρρευση

των χωρών του ανατολικού μπλοκ (αρχές ’90) και

στην ασιατική κρίση (τέλη ’90) όπου υπήρξε δρα-

ματική αύξηση των αυτοκτονιών.

Κρίση, εξαθλίωση και η απειλή της ακροδεξιάς[2]Ο τρόμος, που προκαλεί η φτώχεια και η εξαθλίωση,

ξυπνά σε κάποιους ανθρώπους τα πιο συντηρητικά

αντανακλαστικά τους: τον ατομισμό και την απόδοση

ευθυνών σε όσους βρίσκονται σε πιο αδύναμη θέση.

Με άλλα λόγια, μη μπορώντας ή μη θέλοντας να χτυ-

πήσουν τους «από πάνω»: τους βιομήχανους, τους

τραπεζίτες και το πολιτικό τους προσωπικό, στρέ-

φουν τα πυρά στους «από κάτω»: στους μετανάστες,

στους πρόσφυγες, στους τοξικομανείς. Πρόκειται

για μια επίθεση που καθοδηγείται ιδεολογικά από

την άρχουσα τάξη, η οποία εξυπηρετείται πολλαπλά

από τη στοχοποίηση των πιο αδύναμων.

Σε αυτή την προσπάθεια η ακροδεξιά αποτελεί ένα

χρήσιμο εργαλείο για τους αστούς. Παρ’ όλο που

οι νεοφασιστικές-νεοναζιστικές ιδέες είναι μισητές

για τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας, η ιστορία

μας δείχνει ότι οφείλουμε να μην υποτιμούμε αυτό

τον κίνδυνο μέσα στην κρίση. Η κυριαρχία του να-

ζισμού στη Γερμανία και του φασισμού στην Ιταλία,

την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης του 1930, οδή-

γησε στη σφαγή δεκάδων εκατομμυρίων εργατών

στα πεδία των μαχών του Β’ Παγκοσμίου Πολέ-

μου. Οδήγησε επιπλέον στη μαζική εξόντωση 11

εκατομμυρίων ανθρώπων που στάθηκαν εμπόδιο

ή χρησιμοποιήθηκαν ως αποδιοπομπαίοι τράγοι

αυτών των καθεστώτων (Εβραίοι, Ρομά, ομοφυλό-

φιλοι, συνδικαλιστές, κομουνιστές).

Η επικράτηση των ναζιστών έγινε εφικτή χάρη

στην ανοιχτή πολιτική και οικονομική υποστήριξή

τους από το σύνολο των καπιταλιστών, προκειμέ-

νου αυτοί να κάνουν στους δρόμους τη «βρόμικη

δουλειά». Παράλληλα, ο διεθνής καπιταλισμός

είδε στο πρόσωπο του Χίτλερ τον καλύτερο εγγυ-

ητή ενάντια στην «κόκκινη απειλή» και έναν αξιό-

λογο επιχειρηματικό εταίρο. Μόνο όταν ο γερμα-

νικός ιμπεριαλισμός έγινε επιθετικός απέναντι στα

συμφέροντα των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμε-

ων (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ) αυτές οδηγήθηκαν σε

πόλεμο, καλλιεργώντας στη συνέχεια το μύθο του

«δημοκρατικού μετώπου».

Εξάλλου και στις μέρες μας η δύναμη και η

απειλή του φασισμού είναι η προσπάθειά του

σε συνθήκες κρίσης να συσπειρώνει απογοη-

τευμένους και εξαθλιωμένους ανθρώπους και

να τους στρέφει ενάντια στο εργατικό κίνημα.

Στη σημερινή συγκυρία η ακροδεξιά, σε όλες

τις της εκφάνσεις, έχει αναδείξει σε πρώτο

στόχο της το πιο αδύναμο κομμάτι της τάξης

μας που είναι οι μετανάστες. Τελικός της στό-

χος όμως ήταν και θα είναι πάντα η οργανωμέ-

νη εργατική τάξη.

Ο τρόμος, που προκαλεί η φτώχεια και η εξαθλίωση, ξυπνά σε κάποιους ανθρώπους τα πιο συντηρητικά αντανακλαστικά τους: τον ατομισμό και την απόδοση ευθυνών

σε όσους βρίσκονται σε πιο αδύναμη θέση


Η «αντιμνημονιακή» Χρυσή Αυγή φρόντισε να το

ξεκαθαρίσει αυτό, επιτιθέμενη στους απεργούς

της Χαλυβουργίας[3] και παρέχοντας απόλυτη

στήριξη στο βιομήχανο Μάνεση. Παράλληλα οι

γραβατωμένοι φασίστες του ΛΑΟΣ δεν χάνουν

την ευκαιρία να επιτίθενται λυσσαλέα από τη βου-

λή και την τηλεόραση «στους τεμπέληδες εργαζό-

μενους, που με τις απεργίες τους διασύρουν τη

χώρα μας στο εξωτερικό».

Έτσι, σύμφωνα με όλες τις εκδοχές της ακροδεξι-

άς στην Ελλάδα, για την κρίση δεν φταίνε οι τραπε-

ζίτες, οι βιομήχανοι και οι κυβερνητικές πολιτικές,

φταίνε οι απεργίες. Για την εγκληματικότητα δεν

φταίει η φτώχεια και η διάλυση του κράτους πρό-

νοιας από τις κυβερνήσεις, φταίνε οι μετανάστες.

Η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι η κρίση και η φτώ-

χεια, αλλά οι μουσουλμάνοι.

Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνη από

το γεγονός ότι μέσα στην κρίση και προκειμένου

να αποφύγει να πληρώσει για τα εγκλήματά της,

η αστική τάξη στηρίζει με κάθε τρόπο τα ακροδε-

ξιά κόμματα και τις ιδέες τους και υλοποιεί στο

έπακρο τις προτάσεις τους. Κάπως έτσι φτάσαμε

στην Ελλάδα να ζήσουμε τη συμμετοχή χουντικών

υπολειμμάτων και ακροδεξιών τσεκουροφόρων

σε μια κυβέρνηση αγαστής συνεργασίας ΠΑΣΟΚ-

ΝΔ-ΛΑΟΣ υπό την αρχηγία ενός τραπεζίτη.

Αλλά η Ελλάδα δεν αποτελεί το μοναδικό παρά-

δειγμα αξιοποίησης των ακροδεξιών εργαλείων

από τους καπιταλιστές σε συνθήκες κρίσης. Στις

τελευταίες ευρωεκλογές (2010) ο χώρος της

ακροδεξιάς έφτασε τους 37 ευρωβουλευτές, ενώ

κέρδισε συμμετοχή σε κυβερνήσεις όπως αυτές

της Ιταλίας, της Αυστρίας, της Ρουμανίας, της Πο-

λωνίας και της Ελβετίας. Επιπλέον, η ακροδεξιά

έχει ισχυρή παρουσία σε μια σειρά από χώρες,

όπως η Ουγγαρία (Γιόμπικ), η Γαλλία (Εθνικό Μέ-

τωπο), η Αυστρία (FPO) η Ιταλία (Λίγκα του Βορ-

ρά), η Ολλανδία (Κόμμα Ελευθερίας) και το Βέλγιο

(Φλάαμς Μπέλανγκ).

Σήμερα που η καπιταλιστική κρίση παράγει τερά-

στια εξαθλίωση και ταξική πόλωση, οι φασίστες

επιχειρούν να εκφράσουν την κοινωνική οργή και

να εμφανιστούν ως αντίπαλο δέος στην Αριστε-

ρά και στο δρόμο και στο κοινοβούλιο. Η εικόνα

που περιγράφηκε παραπάνω, είναι ανησυχητική,

δείχνει το πρόβλημα, αλλά δεν είναι ούτε πλειο-

ψηφική, ούτε μη αναστρέψιμη. Σίγουρα ένα λάθος

που πρέπει να αποφύγουμε είναι μια μοιρολατρική

εκτίμηση της μεσοπολεμικής περιόδου που λέει

ότι η οικονομική κρίση μεταφράζεται αυτόματα σε

συντηρητικοποίηση, ότι η Μεγάλη Ύφεση έφερε,

αναπόφευκτα, τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι, τον Β’

Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η ανάλυση ξεχνάει ότι η

ίδια περίοδος «γέννησε» την επανάσταση και τον

εμφύλιο στην Ισπανία, το κύμα καταλήψεων εργο-

στασίων στη Γαλλία, το μαχητικό εργατικό κίνημα

στις ΗΠΑ.

Σήμερα που η καπιταλιστική κρίση παράγει τεράστια εξαθλίωση και ταξική πόλωση, οι φασίστες επιχειρούν να εκφράσουν την κοινωνική οργή και να εμφανιστούν ως

αντίπαλο δέος στην Αριστερά και στο δρόμο και στο κοινοβούλιο.


Αρκεί η αυτοoργάνωση;Η εξέγερση στην Αργεντινή και η εκδίωξη του

Προέδρου Ντε Λα Ρούα με ελικόπτερο είναι μια

εικόνα που θα θέλαμε να επαναληφθεί στην Ελ-

λάδα. Το σύνθημα «Μια νύχτα μαγική σαν την

Αργεντινή, να δούμε στο ελικόπτερο ποιος θα

πρωτομπεί» επαναλαμβάνεται σε κάθε πορεία και

κινητοποίηση το τελευταίο διάστημα. Πράγματι η

Αργεντινή αποτελεί ένα παράδειγμα διαφορετικό

από αυτά που είδαμε μέχρι τώρα, ένα παράδειγ-

μα όπου η εξαθλίωση οδήγησε στην εξέγερση και

στην αλλαγή πολιτικής με εκδίωξη του Διεθνούς

Νομισματικού Ταμείου.

Η αντιμετώπιση της πείνας αποτέλεσε την οργα-

νωτική αρχή της εξέγερσης. Αυτή οδήγησε στην

επιδρομή στα σούπερ μάρκετ το Δεκέμβριο του

2001, στην οργάνωση των μπλόκων στους δρό-

μους, αλλά και στις διαδηλώσεις των ανέργων που

απαιτούσαν δουλειά. Όμως, ενώ αυτό αποτέλεσε

το υπόβαθρο, ήταν κυρίως κάποιοι από τους πιο

συνειδητοποιημένους εργάτες του κινήματος,

που είχαν εμπειρία από συνδικαλιστικές οργανώ-

σεις και από την Αριστερά, οι οποίοι άρχισαν να

θέτουν ζητήματα όπως τη διαγραφή του χρέους,

την αύξηση των δημόσιων επενδύσεων, αλλά και

την επανεθνικοποίηση στρατηγικών τομέων της

βιομηχανίας.

Ενώ λοιπόν η πείνα και η εξαθλίωση υπήρξε ο πυ-

ροκροτητής του κινήματος, αυτό που επέβαλε την

αλλαγή πολιτικής ήταν οι οργανώσεις βάσεις που

δημιουργήθηκαν από το κίνημα και στις οποίες

έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι ιδέες της Αριστεράς.

Η Αργεντινή αποτέλεσε, τον πρώτο χρόνο μετά

την πρώτη νίκη του κινήματος κατά της κυβέρνη-

σης, ένα τεράστιο κοινωνικό εργαστήρι. Καταλή-

ψεις εργοστασίων, συνελεύσεις σε γειτονιές, δια-

δηλώσεις των πικετέρος (ανέργων) σε ολόκληρη

τη χώρα, αποτελούν δείγματα της αφύπνισης της

κοινωνικής συνείδησης και της δύναμης του κινή-

ματος. Η πολιτική ατζέντα μετατοπίστηκε σύντομα

προς τα αριστερά, κάτω από την επιρροή των ιδε-

ών της. Όμως αυτό αφορούσε κυρίως το επίπεδο

των ιδεών και λιγότερο την ύπαρξη μιας μαζικής

οργανωμένης Αριστεράς.

Για όσους έλκονται από τις θεωρίες του Negri και

του Halloway, βασικών θεωρητικών της αυτονομί-

ας, η Αργεντινή αποτέλεσε μια απόδειξη της αυτο-

οργάνωσης των μαζών και των νέων μορφών ορ-

γάνωσης του κινήματος. Και πράγματι ήταν. Όμως

Το πείραμα της αυτοοργάνωσης. Αργεντινή 2001.


ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά, που γοητεύουν

ακόμα και σήμερα τους οπαδούς της αυτονομίας,

ήταν εκείνα που φανέρωναν την αδυναμία του κι-

νήματος για συνολική απάντηση. Τα ανταλλακτικά

παζάρια (στα οποία εργάτες και αγρότες μοιράζο-

νταν αγαθά και υπηρεσίες χωρίς χρήματα), οι κα-

ταλήψεις εργοστασίων και οι κολεκτίβες, αλλά και

οι ίδιες οι συνελεύσεις στις γειτονιές έφθιναν, όσο

η νέα κυβέρνηση αποκαθιστούσε την κυκλοφορία

αγαθών και χρήματος, χωρίς να υπάρχει πολιτική

αντιπρόταση από το κίνημα. [4]

Έτσι η μαχητικότητα του κινήματος, η οποία δεν

συνδυαζόταν με οργάνωση, πρόταση εξουσίας

και ιδεολογική συνοχή, δεν οδήγησε σε πραγμα-

τική ανατροπή. Αποδείχτηκε με αυτό τον τρόπο ότι

δεν «μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο, χωρίς

να πάρουμε την εξουσία». Αυτό δεν σημαίνει σε

καμία περίπτωση ότι δεν έγιναν βήματα και μάλι-

στα πολύ σημαντικά για τη βελτίωση της ζωής των

«από κάτω». Όμως υπήρξε όριο στις δυνατότητες

αυτού του κινήματος, ένα όριο το οποίο, αν είχε

ξεπεραστεί, θα μας επέτρεπε να μιλάμε για επα-

ναστατική κατάσταση.

Η αριστερή απάντηση στην εξαθλίωση Με όσα εξετάσαμε ως τώρα, γίνεται σαφές ότι η

εξαθλίωση δεν οδηγεί αυτόματα σε επαναστάσεις.

Υπήρξαν όμως ιστορικές περίοδοι όπου, σε συν-

θήκες εξαθλίωσης, οι καταπιεσμένοι βρήκαν τη

δύναμη και τον τρόπο να μετατρέψουν την οργή

τους σε όπλο για την ανατροπή, θέτοντας την κοι-

νωνία σε επαναστατική κατάσταση.

Σκιαγραφώντας την επαναστατική περίοδο, ο Λέ-

νιν υποστήριζε πως τα κύρια γνωρίσματά της είναι

τα εξής:

1. Η αδυναμία των κυρίαρχων τάξεων να διατηρή-

σουν αμετάβλητη τη μορφή κυριαρχίας τους, με έκ-

δηλη αντίθεση των κυριαρχούμενων σε ενδεχόμενη

παράταση της ισχύος αυτής της μορφής κυριαρχίας.

2. Η εξαιρετική επιδείνωση της ανέχειας και της

δυστυχίας των καταπιεσμένων τάξεων (απόλυτη

είτε σχετική εξαθλίωση).

3. Η σημαντική άνοδος της πολιτικής ενεργητικό-

τητας των μαζών, οι οποίες ωθούνται από τη συ-

γκυρία της κρίσης και από τη στάση των κυρίαρ-

χων τάξεων σε αυτόνομη ιστορική παρέμβαση.

Είναι πολλές οι στιγμές στην ιστορία όπου ο κό-

σμος έζησε τέτοιες καταστάσεις και όπου οι κα-

ταπιεσμένοι, οι εργάτες, η νεολαία πέτυχαν το

«ακατόρθωτο». Ένα από τα πιο φωτεινά παρα-

δείγματα αντίστασης στη στυγνή καταπίεση και την

εξαθλίωση έρχεται από τη σύγχρονη ιστορία του

τόπου μας. Είναι η δράση του ΕΑΜ που κατάφερε

να συσπειρώσει το λαό ενάντια στους ξένους και

ντόπιους δυνάστες του.

Ήταν ο κόσμος του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, όλοι αυτοί

και αυτές που πάλεψαν και υπέφεραν στη διάρ-

κεια της κατοχής, που έκαναν απεργίες και διαδη-

λώσεις (την πρώτη εργατική απεργία στη σκλαβω-

μένη Ευρώπη στις 12/4/1942). Ήταν το ΕΑΜ που

οργάνωσε τη διανομή τροφίμων για να σταματήσει

την εξόντωση του λαού από την πείνα.

Ήταν το οργανωμένο εργατικό κίνημα, οι αγρότες,

οι φοιτητές, οι γυναίκες, που πάλεψαν όχι μόνο

ενάντια στην κατοχή, αλλά και για μια καλύτερη

και δίκαιη ζωή μετά τον πόλεμο.

Συγκεκριμένα, οι πρώτες μαζικές διαμαρτυρί-

ες ξεκίνησαν στην Αθήνα τον Οκτώβρη του 1941,

ενώ το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς σημειώθηκαν

και φοιτητικές κινητοποιήσεις. Οι πρώτες μεγάλες

απεργίες ξέσπασαν τον Απρίλη του 1942 με τους

Τριατατικούς (Ταχυδρομεία-Τηλεγραφεία-Τηλεφω-

νεία) και συνεχίστηκαν όλο το καλοκαίρι, παρά την

τρομοκρατική διαταγή της Ανωτάτης Γερμανικής Δι-

οίκησης που απειλούσε με βαρύτατες ποινές, μέχρι

και με θάνατο τους απεργούς ή διαδηλωτές.

Το απεργιακό κλίμα κορυφώθηκε επιπλέον το Σε-

πτέμβρη του ’42, όταν με πρωτοβουλία του ΕΑΜ

...οι ίδιες οι συνελεύσεις στις γειτονιές έφθιναν, όσο η νέα κυβέρνηση αποκαθιστούσε την κυκλοφορία αγαθών και χρήματος, χωρίς να υπάρχει πολιτική

αντιπρόταση από το κίνημα


πολλοί επαγγελματικοί κλάδοι (ανθρακωρύχοι της

Καλογρέζας, υφαντουργοί, εργάτες της ΟΥΛΕΝ, της

ηλεκτροπαραγωγής και του ΦΙΞ, σιδηροδρομικοί,

δημόσιοι υπάλληλοι, γιατροί, δικηγόροι κ.λπ.) κατέ-

βηκαν σε απεργία στην Αθήνα και στον Πειραιά.

Η αντίδραση της κυβέρνησης των δωσίλογων

για την καταστολή των κινητοποιήσεων ήταν άμε-

ση. Συγκεκριμένα, ετοιμάστηκε ένα πρόγραμμα

απολύσεων για το δημόσιο, το οποίο όμως δεν

εφαρμόστηκε λόγω της αγωνιστικής στάσης των

εργαζομένων στο εθνικό τυπογραφείο, οι οποίοι

αρνήθηκαν να το δημοσιεύσουν και κατέβηκαν σε

απεργία.

Οι κινητοποιήσεις κράτησαν συνολικά οκτώ μέρες

και οι απεργίες πέτυχαν, παρά την άγρια καταστο-

λή που εξαπέλυσε η κυβέρνηση μαζί με τις κατο-

χικές δυνάμεις. Σημαντικές αυξήσεις δόθηκαν

στα ημερομίσθια και σχεδόν τετραπλασιάστηκαν

οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων. Ξανάρχισαν

να λειτουργούν τα λαϊκά και παιδικά συσσίτια,

αυξήθηκαν οι διανομές του μπακάλη και αφέθη-

καν ελεύθεροι οι συλληφθέντες στη διάρκεια της

απεργίας.[5]

Οι μαζικοί εργατικοί αγώνες στην Αθήνα, αλλά και

σε άλλες πόλεις, όπως για παράδειγμα στο Βόλο,

αυξήθηκαν με την ανάπτυξη του αντάρτικου στα

βουνά. Το εργατικό κίνημα έπαιρνε φωτιά, καθώς

τα νέα από το αντάρτικο έφταναν στην πόλη, και

το αντάρτικο εξαπλωνόταν, καθώς γινόταν ευρύ-

τερα γνωστή η ηρωική αντίσταση των εργατών στις

πόλεις.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα οι προσπάθειες στις αρχές

του ’43 των γερμανικών αρχών για εθελοντική

επιστράτευση εργατικού δυναμικού για κατανα-

γκαστική εργασία στα γερμανικά εργοστάσια απέ-

τυχαν. «Επιστράτευση ίσον θάνατος – Όλοι αντάρ-

τες», έγραφαν τα συνθήματα του ΕΑΜ σε τοίχους

των σπιτιών της Αθήνας. Μπροστά σ’ αυτή την

κατάσταση οι κατοχικές δυνάμεις προχώρησαν σε

βίαιη επιστράτευση, στην οποία το ΕΑΜ απάντησε

με τη διοργάνωση μιας νέας απεργίας.

Σχεδόν 100.000 εργάτες και δημόσιοι υπάλληλοι,

με επικεφαλής ανάπηρους στρατιώτες και φοι-

τητές, κατέβηκαν στους δρόμους. Ομάδες δια-

δηλωτών εισέβαλαν στο υπουργείο Εργασίας, το

κατέλαβαν για μία ώρα και κατέστρεψαν τις ονο-

μαστικές καταστάσεις πολιτικής επιστράτευσης. Οι

απεργίες συνεχίστηκαν ακόμα και μετά την υπό-

σχεση του Ράλλη για αύξηση στους μισθούς κατά

50%.

Οι μαζικές απεργίες και διαδηλώσεις στις πόλεις

απέκτησαν γιγάντιες διαστάσεις. Αυτό δεν έγινε


αυθόρμητα, αλλά μέσα από την οργανωμένη πα-

ρέμβαση της Αριστεράς. Η μεγάλη ανάπτυξη του

κινήματος, τόσο του αντάρτικου στα βουνά όσο

και των μαζικών διαμαρτυριών στις πόλεις, σημει-

ώθηκε την άνοιξη του 1943. Σημαντικό ρόλο έπαι-

ξε η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της

υπαίθρου.

Μπροστά στην ανάπτυξη επαναστατικού ρεύμα-

τος, η αστική τάξη, αναζητώντας σωτηρία από τον

κομουνιστικό κίνδυνο, στράφηκε προς τις κατο-

χικές δυνάμεις. Έτσι, το φθινόπωρο του 1943 ο

Ράλλης, ύστερα από διαταγή του ίδιου του Χίτλερ,

ίδρυσε τα Τάγματα Ασφαλείας, για να αντιμετωπί-

σουν την κομουνιστική απειλή.

Το φθινόπωρο του 1944, τα ναζιστικά στρατεύ-

ματα αποχώρησαν από την Ελλάδα, αφήνοντας

ελεύθερη σχεδόν όλη την ελληνική ύπαιθρο.

Ελευθερώθηκαν όχι μόνο ορεινά χωριά, αλλά και

επαρχιακές πόλεις όπως η Καρδίτσα, ακόμα και

συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά, όπως η

Καισαριανή και η Κοκκινιά, παρά τα συχνά τρομο-

κρατικά μπλόκα. Καθώς η αστική κρατική μηχανή

είχε καταρρεύσει, στις ελευθερωμένες περιοχές

αναδύθηκε μια νέα εξουσία, η εξουσία των εργα-

τών και αγροτών, με νέους θεσμούς τη «λαϊκή αυ-

τοδιοίκηση» και τη «λαϊκή δικαιοσύνη.

Η αναμέτρηση του Δεκέμβρη του 1944, στο τέ-

λος της τετράχρονης φασιστικής κατοχής, ήταν

το αποκορύφωμα, αλλά και το σημείο καμπής της

επαναστατικής διαδικασίας.

Για την ήττα του Δεκέμβρη του ’44 και την εξευ-

τελιστική συμφωνία της Βάρκιζας δεν υπήρχε

κανένας αντικειμενικός λόγος. Οι αιτίες βρίσκο-

νται στην πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΕ που πε-

ριόριζε τον αγώνα σε εθνικοαπελευθερωτικό και

υποστήριζε τη γραμμή της «εθνικής ενότητας»

και τη στρατηγική των σταδίων. Περιγράφοντας

την επαναστατική κατάσταση, ο Λένιν συμπληρώ-

νει, στα γνωρίσματα που αναφέραμε παραπάνω,

πως η βαθμιαία κλιμάκωση της επανάστασης, ως

αποτέλεσμα συσχετισμού δυνάμεων σε εθνικό και

διεθνές επίπεδο, δεν οδηγεί αυτόματα σε νίκη, αν

δεν συνοδεύεται από αντίστοιχους υποκειμενι-

κούς όρους (μαχητική οργάνωση του επαναστατι-

κού υποκειμένου, θεωρητική θεμελίωση της στρα-

τηγικής και τακτικής του).

Συγκέντρωση στα Προπύλαια 1944.


Είναι αυτοί οι υποκειμενικοί όροι που, όποτε υπήρ-

ξαν, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη μετατροπή

εξεγερσιακών καταστάσεων σε ευθεία αμφισβή-

τηση της εξουσίας και οδήγησαν στην αρχή επα-

ναστατικών αλλαγών. Βεβαίως ο Λένιν δεν μίλαγε

θεωρητικά. Είχε στο μυαλό του την ίδια την οκτω-

βριανή επανάσταση και την παρέμβαση των μπολ-

σεβίκων στο πώς μια εξέγερση για ψωμί, ειρήνη

και αναδιανομή της γης μετατράπηκε σε νικηφόρα

εργατική επανάσταση.

ΣυμπεράσματαΈνα είναι σίγουρο για όλους, είτε ανήκουμε στην

οργανωμένη Αριστερά είτε όχι: Δεν επιλέγουμε τις

συνθήκες στις οποίες καλούμαστε να διεκδική-

σουμε ένα καλύτερο αύριο και να «κάνουμε πο-

λιτική». Είμαστε υποχρεωμένοι να παρεμβαίνουμε

και να οργανώνουμε αντιστάσεις σε εύκολες και

δύσκολες εποχές και με αυτή την έννοια έχει ση-

μασία να δούμε σε ποιο σημείο βρισκόμαστε και

με ποιους τρόπους μπορούμε να συνεχίσουμε.

Προσπαθήσαμε να κάνουμε μια αναδρομή στην

ιστορία και μέσα απ’ αυτή να βγάλουμε, στο βαθ-

μό που μπορούμε, κάποια συμπεράσματα.

Τόσο η σημερινή συγκυρία όσο και το παρελθόν

μας καθιστούν απολύτως σαφές ότι πάνω στο

έδαφος της εξαθλίωσης και της φτώχειας, που το

σύστημα επιβάλλει, η οργάνωση των κοινωνικών

αντιστάσεων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για το

ξεδίπλωμα της δικής μας αντεπίθεσης. Οι επιτρο-

πές ενάντια στα χαράτσια, οι συνελεύσεις σε χώ-

ρους δουλειάς, οι συνελεύσεις του κινήματος των

«αγανακτισμένων» είναι το πεδίο στο οποίο αρχίζει

να ενισχύεται και να αποκτά δύναμη η φωνή των

καταπιεσμένων.

Η ιστορία μας δείχνει ότι υπάρχει μια πληθώρα

τρόπων και μορφών με τις οποίες μπορεί να εκ-

φραστεί το κίνημα. Οι καταλήψεις κτιρίων και υπη-

ρεσιών, οι διαδηλώσεις και οι κατασκηνώσεις στις

πλατείες, η ομηρία διευθυντικών στελεχών, είναι

μόνο μια μερική εικόνα του τι συμβαίνει, όπου οι

λαοί αρχίζουν να οργανώνονται σε ολόκληρο τον

κόσμο.

Δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποια μορφή

θα πάρει η αντίσταση την επόμενη περίοδο και

ούτε είναι στα σχέδια μας να το κάνουμε. Με

όποιο τρόπο και να γίνεται όμως, είναι καλοδε-

χούμενη η είσοδος των λαϊκών μαζών στο προ-

σκήνιο και αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία

πατάει ο αγώνας για τη διεκδίκηση μιας καλύ-

τερης ζωής.

Ανεξάρτητα από τη μορφή όμως των κινημάτων,

τεράστια σημασία έχουν οι ιδέες που επικρατούν

στο εσωτερικό του, καθώς είναι αυτές που σε ση-

μαντικό βαθμό καθορίζουν τις κατευθύνσεις, τους

στόχους, αλλά και τα μέσα για την επίτευξή τους.

Με λίγα λόγια έχει τεράστια σημασία η πολιτική

κατεύθυνση και οι πολιτικές ιδέες που επικρατούν

στο κίνημα.

Σε αυτό το επίπεδο θεωρούμε ότι οι ιδέες της Αρι-

στεράς είναι αναντικατάστατες. Και αυτό όχι μόνο

για τη διακηρυγμένη θέση της για κοινωνική χει-

ραφέτηση, ούτε για το πλήθος των αγώνων που

έχει δώσει στο παρελθόν και οι οποίοι αποτελούν

παράδειγμα για το πώς μπορούν αυτές οι ιδέες να

γίνουν πράξη. Πολύ περισσότερο για τη σημασία

που δίνει στο ζήτημα της εξουσίας και στο πόσο

κεντρική σημασία έχει αυτό για τη διατήρηση των

κατακτήσεων του κινήματος. Γιατί δυστυχώς δεν

υπάρχει επανάσταση χωρίς να καταλάβουμε την

εξουσία.

Προφανώς η Αριστερά σε κάθε περίοδο και πόσο

μάλλον σε τέτοιες περιόδους κρίσης έχει υπο-

χρέωση να αποδεικνύει τη χρησιμότητά της. Έχει

κομβική σημασία η στάση της και το κατά πόσο

καλύπτει πολιτικά και οργανωτικά τις ανάγκες του

Οι επιτροπές ενάντια στα χαράτσια, οι συνελεύσεις σε χώρους δουλειάς, οι συνελεύσεις του κινήματος των «αγανακτισμένων» είναι το πεδίο στο οποίο αρχίζει

να ενισχύεται και να αποκτά δύναμη η φωνή των καταπιεσμένων.


κόσμου. Στην περίοδο την οποία διανύουμε οφεί-

λει να δώσει βάρος στην καλύτερη οργάνωση της

αντίστασης, στην πολιτική συγκρότηση του κινή-

ματος, αλλά και στο άνοιγμα της συζήτησης για

μια άλλη κοινωνία την οποία αρχίζουμε να δημι-

ουργούμε εδώ και τώρα, μέσα από τις μάχες του

σήμερα. Μια κοινωνία αλληλεγγύης, αξιοπρέπειας

και σεβασμού της ανθρώπινης ύπαρξης.

Σημειώσεις1. Βλ. ενδεικτικά:

http://www.medinfo.gr/?cat_id=563

http://www.alfavita.gr/artro.php?id=30468

http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=24301&

subid=2&pubid=63429164

2 . h t t p : / / w w w . d e a . o r g . g r / i n d e x .

php?option=com_content&task=view&id=3027&

ac=0&Itemid=46

3.http://www.inews.gr/200/i -chrysi -avgi -

epitithetai-stous-apergous-tis-chalyvourgias.htm

4.ClaoudioCatz,http://www.isreview.org/

issues/44/autonomism.shtml

5 . h t t p : / / w w w. p o l i t i k o k a f e n e i o . c o m / t r /

polemos1311.htm


Ο στρατός υποκινεί θρησκευτικές διαμάχες, δη-

μιουργεί ένα κλίμα «χάους και ανασφάλειας»,

έχει εξαπολύσει προπαγανδιστικό πόλεμο ενά-

ντια στους «αντεπαναστάτες και ταραξίες της

Ταχρίρ», για να κερδίσει την υποστήριξη του φο-

βισμένου και «φιλήσυχου» τμήματος του πληθυ-

σμού, που στην Αίγυπτο κυνικά ονομάζεται «κόμ-

μα του καναπέ». Ταυτόχρονα, ενάντια σε όσους

επιμένουν να αγωνίζονται, χρησιμοποιεί κατα-

σταλτική βία που η Αίγυπτος είχε να ζήσει πάρα

πολλά χρόνια. Ένας Αιγύπτιος δημοσιογράφος

περιέγραψε την τακτική του στρατού: Τείχη σε

όλο το Κάιρο (χτίζονται για να ελέγχονται οι δι-

αδηλωτές), «τείχη» ανάμεσα στους επαναστάτες

της Ταχρίρ και τον υπόλοιπο αιγυπτιακό λαό.

Η εξέγερση του Νοέμβρη αποκάλυψε τη ρήξη

ανάμεσα στο Στρατιωτικό Συμβούλιο και μια κινη-

ματική πρωτοπορία που απαιτεί την ανατροπή της

εξουσίας του. Ανάμεσα στις δύο δυνάμεις βρί-

σκεται η μεγάλη πλειοψηφία του λαού. Υποστηρί-

ζει τους στόχους της επανάστασης, δεν θέλει το

στρατό στην εξουσία, αλλά δεν δείχνει πρόθυμη

να επιστρέψει στους δρόμους (προς το παρόν).

Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη αυτή η εξέλιξη.

Ο Τρότσκι στην «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστα-

σης» σχολίαζε για το πώς ο Φλεβάρης του 1917

παρέδωσε την εξουσία στους αστούς υπουρ-

γούς:

«Μια μειοψηφία της επαναστατικής τάξης συμμε-

τέχει ενεργά στην εξέγερση, αλλά η δύναμη αυ-

Πρώτος χρόνος της αιγυπτιακής επανάστασης

Οι τελευταίοι μήνες του 2011 στην Αίγυπτο ήταν γεμάτοι από σημαντικά γεγονότα: διεξαγωγή εκλογών, μεγάλο απεργιακό κύμα, εξέγερση του Νοέμβρη, βίαιη επίθεση της στρατιωτικής χούντας στους επαναστάστες. Στα γεγονότα αυτά φάνηκε αφενός πως, κλείνοντας πια ένα χρόνο, η αιγυπτιακή επανάσταση παραμένει ζωντανή, αλλά αντιμετωπίζει θανάσιμους κινδύνους.


Του Πάνου Πέτρου


τής της μειοψηφίας βρίσκεται στην υποστήριξη,

ή έστω τη συμπάθεια, της πλειοψηφίας. Αυτή η

κατάσταση αλλάζει τη στιγμή που επιτυγχάνεται η

νίκη και αρχίζει η πολιτική οχύρωση».

Στην Αίγυπτο πολλοί παράγοντες εξηγούν αυτή

την κατάσταση. Ο Φλεβάρης του 2011 πήρε χαρα-

κτηριστικά «πανεθνικού» ξεσηκωμού. Ο Μουμπά-

ρακ είχε αποξενώσει το σύνολο της αιγυπτιακής

κοινωνίας, εκτός από έναν κύκλο επιχειρηματιών

με στενούς δεσμούς με την κορυφή του καθε-

στώτος. Την επομένη κιόλας της ανατροπής του

Μουμπάρακ επανεμφανίστηκαν οι βαθιές ταξικές

διαιρέσεις μέσα στο «έθνος».

Οι καπιταλιστές, που «πήδηξαν στο τρένο» της

επανάστασης, όταν αυτή έγινε επικίνδυνη για

τους ίδιους, τώρα βιάζονται να ξανακλείσουν «το

τζίνι στο λυχνάρι». Η ριζοσπαστικοποίηση στους

δρόμους, η εργατική μαχητικότητα, τα νέα συν-

δικάτα, η απειλή να γκρεμιστεί το καθεστώς που

υπερασπίζεται τα συμφέροντά τους εδώ και 50

χρόνια είναι θανάσιμη απειλή για την οικονομική

και την πολιτική τους εξουσία.

Ο «Αιγύπτιος Ροκφέλερ», Naguib Sawiris, είναι

από αυτούς που μέσα σε μια νύχτα έγιναν «αντι-

πολιτευόμενοι» στον Μουμπάρακ. Σήμερα, έχει

ιδρύσει το «Κόμμα Ελεύθερων Αιγυπτίων», το πιο

καθαρόαιμο κόμμα της αστικής τάξης. Όταν ρω-

τήθηκε σε συνέντευξή του στο Bloomberg γιατί

ασχολήθηκε με την πολιτική, απάντησε πως ανη-

συχεί από την κυριαρχία των σοσιαλιστικών ιδεών

στην αιγυπτιακή νεολαία.

Χαμηλότερα στην κοινωνική πυραμίδα τα μεσαία

στρώματα, πολλοί επαγγελματίες, η μικροαστική

τάξη επιθυμούν την επιστροφή στην πολιτική και

κοινωνική «ηρεμία». Η δραματική κατάσταση της

αιγυπτιακής οικονομίας εντείνει τους φόβους

τους απέναντι στις διαδηλώσεις και τις απεργίες

και ενισχύει την επιθυμία τους για «ομαλότητα»,

για να «λειτουργήσει η αγορά».

Στον αντίποδα βρίσκεται η εργατική τάξη της Αι-

γύπτου και η μεγάλη μάζα της φτωχολογιάς και

των ανέργων. Οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να

γυρίσουν στις ίδιες άθλιες συνθήκες εργασίας ή

στα πεινασμένα τους παιδιά με την ικανοποίηση

του εκλογικού δικαιώματος. Για τους ανέργους,

τη φτωχολογιά που επιβιώνει με δουλειές του πο-

δαριού, τη φοιτητική νεολαία που το μέλλον της

παραμένει ζοφερό δεν άλλαξε τίποτα. Είναι οι

δυνάμεις οι οποίες έκαναν σημαία της επανάστα-

σης το «ψωμί-ελευθερία-κοινωνική δικαιοσύνη».

25 Γενάρη 2012. Στην πρώτη επέτειο της επανάστασης, εκατομμύρια Αιγύπτιοι κατέβηκαν στην Ταχρίρ. Ήταν η καλύτερη απάντηση

στην αιματηρή καταστολή του Νοέμβρη-Δεκέμβρη και ένα δείγμα πως η επανάσταση δεν έχει τελειώσει.


Όμως ο μεγάλος όγκος αυτών των δυνάμεων

δεν έχει κάνει την εμφάνισή του στον πολιτικό

αγώνα ενάντια στη χούντα. Πολλοί εργαζόμε-

νοι συμμετέχουν ως «διαδηλωτές», ενώ κάποια

πρωτοπόρα κομμάτια του εργατικού κινήματος

επιχείρησαν να οργανώσουν τη συμμετοχή

συνδικάτων στην εξέγερση του Νοέμβρη. Αλλά

η αλήθεια είναι πως η πολυάριθμη εργατική

τάξη, που θα μπορούσε να κάνει μεγαλειώδεις

τις διαδηλώσεις της Ταχρίρ, να μεταφέρει το

κίνημα στο Σουέζ και την Αλεξάνδρεια, να κα-

τέβει σε απεργίες, δεν κινητοποιήθηκε μαζικά

και οργανωμένα.

Αυτό το γεγονός αξίζει περισσότερη εξήγηση,

καθώς έχει κεντρική σημασία για την πορεία της

επανάστασης, πολύ μεγαλύτερη από τη συμπερι-

φορά των εν δυνάμει «σύμμαχων» στρωμάτων.

Πρέπει και πάλι να επιστρέψουμε στην επανά-

σταση του Γενάρη. Πολλοί ισχυρίζονται πως ήταν

αυθόρμητη, δίχως ηγεσία και παρουσιάζουν

αυτό το χαρακτηριστικό ως «καινοτομία» και ως

«δύναμη». Δεν υπάρχει τίποτα καινοτόμο: Καμία

επανάσταση στο παρελθόν δεν ξέσπασε μετά

από σχεδιασμό πολιτικού κόμματος. Η κατάλη-

ψη της Βαστίλλης το 1789, η Κομούνα το 1871,

τα σοβιέτ το 1905, ο Φλεβάρης του 1917 (χωρίς

τα τελευταία δύο δεν μπορεί να γίνει κατανοητός

ο Οκτώβρης του 1917, τον οποίο υπονοούν όσοι

μιλάνε για «νέο αυθόρμητο») ξέσπασαν «αυθόρ-

μητα». Όμως αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπήρξε

κανένα είδος ηγεσίας. Ο Γκράμσι γράφει χαρα-

κτηριστικά: «Καθαρός αυθορμητισμός δεν υπάρ-

χει στην ιστορία: Θα συνέπιπτε με καθαρά μηχα-

νιστική δράση. Στα «πιο αυθόρμητα» κινήματα τα

στοιχεία της «συνειδητής καθοδήγησης» είναι

απλώς ανεξέλεγκτα... Υπάρχει μια πολλαπλότητα

στοιχείων συνειδητής καθοδήγησης σε αυτά τα

κινήματα, αλλά κανένα από αυτά δεν είναι κυρί-

αρχο».

Στην Αίγυπτο, οι νεολαιίστικες οργανώσεις που

κάλεσαν τις κινητοποιήσεις και σχεδίασαν τις

προσυγκεντρώσεις, η νεολαία των Αδελφών

Μουσουλμάνων που περιφρούρησε αποτελεσμα-

τικά την πλατεία, ακόμα και οι σύνδεσμοι φιλάλ-

θλων που αξιοποίησαν τη «στρατιωτική» εμπειρία

τους στις συγκρούσεις με την αστυνομία, είναι τέ-

τοια στοιχεία ηγεσίας. Αργά ή γρήγορα σε τέτοια

γεγονότα τίθεται το ζήτημα του πολιτικού αγώνα,

της «πολιτικής οχύρωσης» στην οποία αναφερό-

ταν ο Τρότσκι.

Η εργατική τάξη της Αιγύπτου είναι η μόνη χωρίς

τη δική της μαζική πολιτική οργάνωση (παρά την

ύπαρξη πολλών μικρών επαναστατικών οργανώ-

σεων) και αυτό βαραίνει αρνητικά στην προοπτική

να μπει στον πολιτικό αγώνα απέναντι στα αστικά

κόμματα, να αντιμετωπίσει την επιρροή των ισλα-

μικών κομμάτων, να διεκδικήσει την ηγεσία της

επανάστασης.

Η ηγεσία του κινήματος βρέθηκε ουσιαστικά στα

χέρια των νεολαιίστικων οργανώσεων (Νέοι της

Επανάστασης, Κίνημα της 16 Απρίλη) και της

«δημοκρατικής διανόησης» που πρωταγωνίστησε

στο δημοκρατικό κίνημα από το 2000 και μετά.

Είναι μια έντιμη δημοκρατική πτέρυγα, αλλά ανί-

κανη από την ταξική της θέση να καθοδηγήσει

αποτελεσματικά την επανάσταση. Έχει ως κινη-

τήρια δύναμη έναν «προοδευτικό» εθνικισμό, το

μίσος για το δικτατορικό καθεστώς και μια θολή

επιθυμία να «αλλάξει η Αίγυπτος». Τα όριά της

έχουν φανεί ήδη.

Έδειξε εμπιστοσύνη στις προθέσεις των στρατη-

γών, συμμετείχε στο αντεργατικό μέτωπο που επι-

τέθηκε στους απεργούς ως σε εγωιστές, καταγ-

γέλλοντας τα «στενά ταξικά τους συμφέροντα».

Οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να γυρίσουν στις ίδιες άθλιες συνθήκες εργασίας ή στα πεινασμένα τους παιδιά με την ικανοποίηση του εκλογικού δικαιώματος.

Για τους ανέργους, τη φτωχολογιά που επιβιώνει με δουλειές του ποδαριού, τη φοιτητική νεολαία που το μέλλον της παραμένει ζοφερό δεν άλλαξε τίποτα. Είναι οι δυνάμεις οι οποίες έκαναν σημαία της επανάστασης το «ψωμί-ελευθερία-κοινωνική

δικαιοσύνη».


Για μήνες ταλαντευόταν ανάμεσα στην καταγγε-

λία των απεργιών και την οργάνωση πολιτικών

κινητοποιήσεων ως «πίεση» στο στρατό. Μετά

την εξέγερση του Νοέμβρη, βρίσκεται σε ανοιχτή

ρήξη με το καθεστώς, αλλά είναι ανίκανη να κινη-

τοποιήσει τη μεγάλη πλειοψηφία στους δρόμους.

Στο μυαλό των δημοκρατών σινικό τείχος χωρίζει

τους κοινωνικούς αγώνες από τους πολιτικούς.

Επιχειρώντας μια καθαρά «δημοκρατική» επανά-

σταση, υψώνουν αυτό το σινικό τείχος και στη ζω-

ντανή πάλη, αποδυναμώνοντας ακόμα και τη δική

τους προοπτική. Με όλες τις ιστορικές διαφορές,

οι παρατηρήσεις του Τρότσκι για την Αυστρία του

1848 (και την ήττα της) μοιάζουν να περιγράφουν

αυτή την κατάσταση στην Αίγυπτο του 2011:

«Το βιεννέζικο προλεταριάτο το 1848 εκδήλω-

σε εκπληκτικό ηρωισμό και ανεξάντλητη ενέρ-

γεια. Ξανά και ξανά ρίχτηκε στη μάχη, ωθού-

μενο μόνο από ένα ασαφές ταξικό ένστικτο...

περνώντας ψηλαφιστά από το ένα σύνθημα στο

άλλο. Η ηγεσία του προλεταριάτου πέρασε στα

χέρια των φοιτητών, της μόνης δραστήριας δη-

μοκρατικής ομάδας... Το προλεταριάτο, ανορ-

γάνωτο, χωρίς πολιτική εμπειρία και ανεξάρ-

τητη ηγεσία, ακολούθησε τους φοιτητές... Οι

φοιτητές τη μια στιγμή κάλεσαν τους εργάτες

για να πολεμήσουν και την άλλη οι ίδιοι τους

εμπόδισαν... Μερικές φορές... απαγόρευαν

στους εργάτες να διατυπώσουν τα δικά τους

ανεξάρτητα αιτήματα».

Αν μέναμε στην εικόνα της Ταχρίρ και τη συμμε-

τοχή στις «πολιτικές» διαδηλώσεις, θα έπρεπε να

διαγράψουμε την εργατική τάξη από το επανα-

στατικό μπλοκ. Η πραγματικότητα είναι πολύ δι-

αφορετική. Τους μήνες μετά την πτώση του Μου-

μπάρακ, η κοινωνική δύναμη που πρωτοστάτησε

είναι οι εργαζόμενοι. Σε πείσμα των καθαρών

σχημάτων που έχουν στο μυαλό τους οι φιλελεύ-

θεροι, στους εργατικούς, οικονομικούς αγώνες

χτίζεται η δύναμη που μπορεί να νικήσει την αντί-

δραση, να επιβάλει και να υπερασπιστεί ακόμα

και τους στοιχειώδεις δημοκρατικούς στόχους

της επανάστασης.

Ο επαναστάτης σοσιαλιστής Χαμαλαουΐ εξηγεί

αυτή τη διάσταση, σχολιάζοντας το ζήτημα της

«απομόνωσης της Ταχρίρ»:

«Νομίζω πως είναι υπερβολή (σ.σ., η διάσταση

ανάμεσα στην Ταχρίρ και την κοινωνία). Η Ταχρίρ

είναι σίγουρα το σύμβολο της επανάστασης, αλλά

δεν θα πέσουμε στην παγίδα να βλέπουμε την

Ταχρίρ ως το βαρόμετρο του αν η επανάσταση

προχωρά ή υποχωρεί. Αυτό προσπαθούσαμε να

εξηγήσουμε στους ακτιβιστές τους περασμένους

μήνες που είχαν αποθαρρυνθεί. Για παράδειγμα,

καλείς μια «διαδήλωση του ενός εκατομμυρίου»

στην Ταχρίρ για να καταγγείλεις τα στρατιωτικά

δικαστήρια, εμφανίζονται μερικές εκατοντάδες

και αποθαρρύνεσαι. Αλλά την ίδια στιγμή, τον ίδιο

μήνα, έχεις 750.000 Αιγύπτιους να απεργούν και,

εκ των πραγμάτων, να τσακίζουν το νόμο έκτα-

κτης ανάγκης. Ακόμα και αν δεν εμφανίζονται

στη δική σου διαδήλωση στην πλατεία Ταχρίρ,

έχουν σπάσει αποτελεσματικά το νόμο έκτακτης

ανάγκης».

Ο Χαμαλαουΐ δηλώνει κάτι που μπορεί να ξενί-

ζει όσους στη δύση μάθαμε να εστιάζουμε στην

Ταχρίρ:

«Για μένα, ότι συμβαίνει στα πανεπιστήμια και τους

χώρους δουλειάς είναι πολύ πιο σημαντικό από

την Ταχρίρ. Αν είσαι ένας εργάτης από την Μαχά-

λα και σε δω στην Ταχρίρ, θα σου πω: «Τι διάολο

κάνεις εσύ εδώ μαζί μου; Γύρνα στο εργοστάσιό

σου και πάλεψε να διώξεις τους αξιωματικούς

του NDP (σ.σ. το κόμμα του Μουμπάρακ) και της

ασφάλειας που έχετε εκεί. Παλέψτε να πάρετε το

εργοστάσιο και να το δουλέψετε μόνοι σας!».

Πράγματι, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας

το εργατικό κίνημα οργανώνεται, δίνει αγώνες

και το Σεπτέμβρη του 2011 έζησε ένα σημείο κα-

μπής.

Το 2008, κορυφαία χρονιά του εργατικού κινή-

ματος για δεκαετίες, 540.000 εργαζόμενοι συμ-

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για την Αριστερά είναι πως στην αλληλεπίδραση των οικονομικών και των πολιτικών αγώνων υπάρχει η δυνατότητα που έβλεπε ο

Τρότσκι για τη μετατροπή μιας δημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική.


μετείχαν σε κινητοποιήσεις. Στις «μετεπαναστα-

τικές» απεργίες του 2011, από το Μάρτη ως τον

Αύγουστο, συμμετείχαν 400.000 εργαζόμενοι.

Το Σεπτέμβρη του 2011, απέργησαν 750.000 ερ-

γαζόμενοι.

Ο Σεπτέμβρης κατέγραψε και ποιοτική άνοδο

στις απεργίες. Από τους διάσπαρτους αγώνες το

εργατικό κίνημα πέρασε στους συντονισμένους.

Το Μάρτη μόνο το 15% των απεργών συμμετεί-

χε σε συντονισμένες πανεθνικές ή διακλαδικές

απεργίες, η πλειοψηφία συμμετείχε σε απεργίες

περιορισμένες στο χώρο δουλειάς. Το Σεπτέμ-

βρη, το ποσοστό αυτό έφτασε το 75%.

Ακόμα και όταν υπάρχει ύφεση στις απεργίες, ο

«τυφλοπόντικας» συνεχίζει τη δουλειά του. Από

τα τρία ανεξάρτητα συνδικάτα που υπήρχαν το

Γενάρη στην Αίγυπτο σήμερα υπάρχουν 139 και

εκπροσωπούν 1.670.000 εργαζόμενους. Για να

κατανοήσουμε την ιστορική διάσταση αυτών των

εξελίξεων στο αιγυπτιακό εργατικό κίνημα, πρέ-

πει να θυμόμαστε πως αυτή η διαδικασία ανόδου

της οργάνωσης και της μαχητικότητας ξεκίνησε

το 2006 και συνεχίζεται αδιάκοπα.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, γράφοντας για τη «μαζι-

κή απεργία» και τη ρωσική εμπειρία, ξεκινά από

τους υφαντουργούς της Πετρούπολης το 1896-

97, παίρνει υπόψη όλα τα απεργιακά «επεισόδια»

ως την πολιτική επανάσταση του 1905, αλλά και

τους οικονομικούς αγώνες που τη διαδέχτηκαν.

Η περιγραφή της «διάχυσης» της πολιτικής επα-

νάστασης του 1905 σε οικονομικούς αγώνες θα

μπορούσε να έχει γραφτεί για την Αίγυπτο σήμε-

ρα:

«Εδώ αγωνίζονται για το οκτάωρο, εκεί εναντίον

της δουλειάς με το κομμάτι, πιο πέρα «πετάνε»

έξω από το εργοστάσιο τσουβαλιασμένους στα

βαγονέτα τους στυγνούς επιστάτες, αλλού αγω-

νίζονται να αλλάξει το επαίσχυντο σύστημα των

προστίμων, παντού αγωνίζονται για καλύτερα με-

ροκάματα και την κατάργηση της δουλειάς στο

σπίτι... Όταν τα τηλεγραφήματα δεν περιείχαν

κανένα συνταρακτικό νέο από τη Ρωσία και όταν

ο Δυτικο-Ευρωπαίος παραμέριζε την εφημερίδα

του με την απογοητευτική δήλωση “δεν συμβαίνει

τίποτα στη Ρωσία”, η σπουδαία υπόγεια δουλειά

της επανάστασης συνεχιζόταν ακατάπαυστα...».

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για την Αρι-

στερά είναι πως στην αλληλεπίδραση των οικονο-

Αφίσα για την πρώτη ελεύθερη εργατική πρωτομαγιά, μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ.


μικών και των πολιτικών αγώνων υπάρχει η δυ-

νατότητα που έβλεπε ο Τρότσκι για τη μετατροπή

μιας δημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστι-

κή.

Αυτή η προοπτική, αν ίσχυε στον καπιταλισμό της

εποχής του Τρότσκι, ακόμα και του Μαρξ που την

είχε εντοπίσει μελετώντας τα επαναστατικά γεγο-

νότα στην Ευρώπη του 1848, ισχύει ακόμα περισ-

σότερο στον καπιταλισμό του 21ου αιώνα.

Οι αποφασιστικές συγκρούσεις που θα κρίνουν

την τροπή που θα πάρει η αιγυπτιακή επανάσταση

είναι αναπόφευκτες. Όχι γιατί αυτό θέλει η μία

ή η άλλη πλευρά. Η πλειοψηφία των Αιγυπτίων

πιθανότατα θέλει μια σταθερή και δίκαιη οικονο-

μία, με μια «πραγματική» αστική δημοκρατία. Η

άρχουσα τάξη (και οι στρατηγοί) θέλουν να διατη-

ρήσουν την εξουσία τους με λαϊκή συναίνεση. Γι’

αυτό χτίζονται τα φιλελεύθερα κόμματα, γι’ αυτό

το καθεστώς προσεγγίζει τους Αδελφούς Μου-

σουλμάνους με τη μεγάλη λαϊκή βάση, γι’ αυτό

οι παραδοσιακά «αντι-πολίτικοι» Σαλαφιστές μπή-

καν στην πολιτική αρένα (με πλούσια χρηματοδό-

τηση από τη Σαουδική Αραβία). Είναι δυνάμεις

που φλερτάρουν με το στρατό και υπόσχονται αλ-

λαγή στις μάζες, με στόχο να ελέγξουν το κίνημα.

Οι στρατηγοί, σε αντίθεση με αναλύσεις που

υπάρχουν, θέλουν πραγματικά τις εκλογές και

την ανάδειξη μιας πολιτικής κυβέρνησης με νομι-

μοποίηση στο δρόμο. Το Στρατιωτικό Συμβούλιο

επιδιώκει να επιστρέψει στις «σκιές», από όπου

υπερασπίζεται την εξουσία και τα προνόμιά του

πολύ πιο αποτελεσματικά.

Αλλά η ίδια η πραγματικότητα εμποδίζει την

ομαλοποίηση. Η Αίγυπτος περνά μια ιδιότυπη

περίοδο. Στην ίδια χώρα, την ίδια στιγμή, δημο-

σιογράφοι συλλαμβάνονται, διαδηλωτές δολο-

φονούνται, χιλιάδες περνάνε από στρατιωτικά

δικαστήρια και ταυτόχρονα στήνονται συνδικά-

τα, εργοστάσια και νοσοκομεία ελέγχονται από

εκλεγμένες εργατικές επιτροπές που πετάνε έξω

τους διευθυντές. Τα δύο δεν μπορούν να συνυ-

πάρξουν επ’ άπειρον. Τρεις είναι οι παράγοντες

που κάνουν τη σύγκρουση πιο δύσκολη από την

ανατροπή του Μουμπάρακ, αλλά πιο βαθιά.

Ο ένας είναι το αίτημα για πραγματική δημοκρα-

τία. Το γκρέμισμα του μουμπαρακικού καθεστώ-

τος στην Αίγυπτο, αν προχωρήσει μέχρι τέλους,

θα σημαίνει το γκρέμισμα του κράτους που είχε

στα χέρια της η αιγυπτιακή άρχουσα τάξη εδώ και

δεκαετίες. Το «saneamiento» της «επανάστασης

των γαρυφάλλων», δηλαδή το «ξήλωμα» κάθε

καθεστωτικού στοιχείου, έφερε την Πορτογαλία

κοντά στη σοσιαλιστική επανάσταση. Στην Αίγυπτο

έχει εμφανιστεί το «tathir» («εξαγνισμός»), η «πάλη

ενάντια στους μικρούς Μουμπάρακ» στα νοσοκο-

μεία, τα πανεπιστήμια, τα ΜΜΕ, τα εργοστάσια.

Αυτός ο παράγοντας αποκτά μεγαλύτερη δυναμι-

κή στην Αίγυπτο, καθώς ο στρατός αποτελεί έναν

από τους μεγαλύτερους καπιταλιστές στη χώρα

και ελέγχει το 25% του αιγυπτιακού ΑΕΠ.

Ένας δεύτερος παράγοντας είναι οι ΗΠΑ και το

Ισραήλ. Οι δεσμοί της Ουάσινγκτον με το Στρα-

τιωτικό Συμβούλιο είναι πολύ ισχυροί για να

σπάσουν. Η Αίγυπτος είναι χώρα-κλειδί για τον

αμερικανικό ιμπεριαλισμό: η «ναυαρχίδα» του

αραβικού κόσμου, το «μαξιλάρι» ασφαλείας για

το Ισραήλ, η χώρα που εξασφαλίζει τη διέλευση

του αμερικανικού στόλου από το Σουέζ.

Παρά τις αναλύσεις των δυτικών ΜΜΕ, το αντι-

ιμπεριαλιστικό και αντισιωνιστικό στοιχείο είναι

παρόν στην αιγυπτιακή επανάσταση. Η αντίσταση

στον Μουμπάρακ ξεκίνησε άλλωστε με το ξέσπα-

σμα της δεύτερης Ιντιφάντα, ως κίνημα αλληλεγ-

γύης στην Παλαιστίνη. Οι διαδηλώσεις έξω από

την Ισραηλινή πρεσβεία ήταν από τις πιο μαχη-

τικές τους μήνες που πέρασαν. Ο αγωγός που

τροφοδοτεί με φυσικό αέριο το Ισραήλ έχει ανα-

τιναχτεί 10 φορές μέσα στο 2011.

Είμαστε σε μια εποχή που ο καπιταλισμός δεν προσφέρει «φιλολαϊκή» διέξοδο από την κρίση του. Διεθνώς οι κυβερνήσεις επιτίθενται ενάντια στους λαούς τους και

ανάλογοι σχεδιασμοί γίνονται και στην Αίγυπτο που μετεπαναστατικά βυθίζεται ακόμα πιο βαθιά στην κρίση. Την ίδια στιγμή το αιγυπτιακό εργατικό κίνημα

βρίσκεται σε φάση επίθεσης.


Μια πραγματικά δημοκρατική κυβέρνηση, που θα

εκπροσωπεί την πλειοψηφία του πληθυσμού, θα

είναι εχθρική προς το σιωνισμό και τον ιμπεριαλι-

σμό. Ακόμα και μια κυβέρνηση στοιχειωδώς δη-

μοκρατική θα υποχρεωθεί να είναι περισσότερο

ανεξάρτητη από ό,τι η χούντα στις σχέσεις της με

τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Όπως έγραψε ένας Ισρα-

ηλινός σχολιαστής: «το Ισραήλ έχει καταληφθεί

από φόβο: το φόβο της δημοκρατίας. Όχι εδώ,

αλλά στις γειτονικές χώρες».

Για να πετύχει πραγματικές νίκες το κίνημα αλ-

ληλεγγύης στην Παλαιστίνη, από τη διακοπή

παροχής φυσικού αερίου στο Ισραήλ μέχρι την

ακύρωση του Καμπ Ντέιβιντ, θα χρειαστεί να

συγκρουστεί αποφασιστικά με τον αμερικανικό

ιμπεριαλισμό και τις προτεραιότητές του.

Τελευταίος, αλλά πιο καθοριστικός παράγοντας

είναι η παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού. Ήταν

η άθλια οικονομική κατάσταση που «γέννησε»

την επανάσταση και δεν υπάρχει κανένα σημάδι

διεξόδου από αυτή. Η πιο δημοκρατικά εκλεγ-

μένη κυβέρνηση δεν θα έχει απαντήσεις στο αί-

τημα των αγροτών για γη (επί Μουμπάρακ αντι-

στράφηκε η αγροτική μεταρρύθμιση του Νάσερ),

των ανέργων για δουλειά, των φτωχών για ψωμί.

Είμαστε σε μια εποχή που ο καπιταλισμός δεν

προσφέρει «φιλολαϊκή» διέξοδο από την κρίση

του. Διεθνώς οι κυβερνήσεις επιτίθενται ενάντια

στους λαούς τους και ανάλογοι σχεδιασμοί γίνο-

νται και στην Αίγυπτο που μετεπαναστατικά βυθί-

ζεται ακόμα πιο βαθιά στην κρίση.

Την ίδια στιγμή το αιγυπτιακό εργατικό κίνημα

βρίσκεται σε φάση επίθεσης: Στους εργατικούς

αγώνες υπάρχει μια «δέσμη» αιτημάτων που είναι

λίγο πολύ κοινή και αναδεικνύει αυτό τον επιθετι-

κό χαρακτήρα. Η αύξηση του κατώτατου μισθού

και η οριοθέτηση ενός μειωμένου ανώτατου μι-

σθού για τα στελέχη. Η πάλη για την κατάργηση

της επισφαλούς εργασίας και τη μονιμοποίηση

όλων των συμβασιούχων. Η αντιστροφή των ιδι-

ωτικοποιήσεων μέχρι τα κοινωνικά αιτήματα των

κλάδων: Η απεργία των δασκάλων διεκδικούσε

την αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης για

τα φτωχά παιδιά, γιατροί και νοσοκόμοι διεκδι-

κούν την αναβάθμιση της δημόσιας υγείας, οι

απεργοί στις μεταφορές διεκδικούσαν επενδύ-

σεις στα λεωφορεία.

Το κίνημα αντίστασης έχει σήμερα χοντρικά τρεις

πτέρυγες.

1. Τους άνεργους, τους νέους από τις φτωχογει-

τονιές και τους οργανωμένους οπαδούς ποδο-

σφαιρικών ομάδων. Είναι οι ήρωες των συγκρού-

Οι σημαίες και τα σύμβολα της Αριστεράς είναι πια εμφανή στις διαδηλώσεις.


σεων με την αστυνομία, αυτοί που κατεβαίνουν

πρώτοι στην Ταχρίρ, όταν υπάρχει διαδήλωση

για να την υπερασπιστούν, που είναι γεμάτοι μί-

σος για τους στρατηγούς, που προσφέρουν τους

περισσότερους μάρτυρες στην επανάσταση. Δεν

έχουν όμως πολιτική προοπτική. Προσφέρουν

τα κορμιά τους στην επανάσταση, περιμένοντας

από τους «μορφωμένους» να βάλουν το μυαλό.

Είναι χαρακτηριστική η ιστορία ενός τέτοιου νε-

αρού που σκοτώθηκε στη μάχη της οδού Μοχά-

μεντ Μαχμούντ. Απομάκρυνε μια φοιτήτρια που

έσπαγε πέτρες, λέγοντάς της: «Εγώ θα πεθάνω

εδώ. Έτσι κι αλλιώς κάποια στιγμή θα με σκοτώ-

σουν. Εσύ φύγε, είσαι μορφωμένη, σε χρειάζεται

η επανάσταση».

2. Η εργατική τάξη με τον καθοριστικό ρόλο που

παίζει και τους αγώνες που δίνει, αλλά που η έλ-

λειψη οργάνωσης την έχει αφήσει εκτός πολιτικής

αρένας. Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στην οργά-

νωση των εργαζομένων και τη ριζοσπαστικοποίη-

σή τους, όμως το έλλειμμα πολιτικής παραμένει.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε τη φύση των συνδικάτων

ως διαπραγματευτικών οργάνων μέσα στον κα-

πιταλισμό και την πίεση που δέχονται και από τα

κάτω και από τα πάνω. Τα αιγυπτιακά συνδικάτα,

με όλη την αίγλη που τα περιβάλλει ως ανεξάρτη-

τα, δεν διαφέρουν από τα συνδικάτα στον υπό-

λοιπο πλανήτη. Και οι πιέσεις από τα πάνω είναι

σίγουρο πως θα αυξηθούν με τον καιρό.

3. Η «πολιτική πτέρυγα» που αποτελείται από

τους ριζοσπάστες δημοκράτες (νασερικοί, ορ-

γανώσεις νεολαίας) και την Αριστερά. Οι δυνά-

μεις αυτές συμμαχούν στο δρόμο, το Νοέμβρη

κατόρθωσαν να αναλάβουν το ρόλο ηγεσίας της

εξέγερσης, αλλά παραμένουν σχετικά περιθωρι-

οποιημένοι από τα μεγάλα κόμματα.

Εξηγήσαμε ήδη την αδυναμία του εργατικού κι-

νήματος να ηγηθεί στον πολιτικό αγώνα και τα

όρια των ριζοσπαστών δημοκρατών. Είναι απόλυ-

τα κρίσιμος ο ρόλος της Αριστεράς. Ο «χάρτης»

ξεκαθάρισε μετά την 25η Γενάρη.

Στις δυνάμεις της Αριστεράς υπάρχει η Σοσιαλι-

στική Λαϊκή Συμμαχία (κάποιες αριστερές ομά-

δες και αποχωρήσαντες από το πλατύ αριστερό

Ταγκαμού που έχει εκφυλιστεί), το Κομμουνιστι-

κό Κόμμα (ιδρύθηκε το 1975 από τους διαφωνού-

ντες στην προσχώρηση του ιστορικού ΚΚ στο να-

σερικό κόμμα), το Σοσιαλιστικό Κόμμα (ιδρύθηκε

μετά την πτώση του Μουμπάρακ από βετεράνους

του φοιτητικού κινήματος του ’70), οι Επαναστά-

τες Σοσιαλιστές (οργάνωση της επαναστατικής

Αριστεράς που έχει δεσμούς με την IST-Διεθνής

Σοσιαλιστική Τάση).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η δημιουργία του Δη-

μοκρατικού Εργατικού Κόμματος που χτίζεται με

τη στήριξη στελεχών των Επαναστατών Σοσιαλι-

στών και πρωτοπόρων αγωνιστών των νέων ανε-

ξάρτητων συνδικάτων και επιδιώκει να εκφράσει

πολιτικά την εργατική τάξη.

Το χτίσιμο των νέων συνδικάτων στους χώρους

δουλειάς, η ανάπτυξη και ο συντονισμός των Επι-

τροπών για την Υπεράσπιση της Επανάστασης

στις γειτονιές, η πάλη για την ανατροπή του καθε-

στώτος είναι κρίσιμα καθήκοντα.

Αλλά το μεγάλο καθήκον, στενά συνδεδεμένο με

τα προηγούμενα, είναι, όπως το θέτει ο Χαμαλα-

ουΐ: «το χτίσιμο του μαζικού πολιτικού επαναστα-

τικού κόμματος... που θα συνδέσει τα εργοστά-

σια με τα πανεπιστήμια και με την Ταχρίρ.[…]

»Το νέο επαναστατικό καθεστώς το οποίο ονει-

ρευόμαστε δεν θα έρθει αυτόματα. Αν δεν ξέ-

ρουμε πώς θα οργανώσουμε τους εργάτες των

εργοστασίων σε πανεθνικά δίκτυα, σε συνδικάτα

ικανά για συντονισμένες απεργίες. Αν δεν ξέρου-

με πώς να συντονίζουμε το εργατικό και το φοι-

τητικό κίνημα. Αν δεν ξέρουμε πώς να συνδέσου-

με τα πολιτικά αιτήματα των επαναστατών στην

Ταχρίρ με τα οικονομικά αιτήματα κοινωνικής

απελευθέρωσης των εργατών και των «φελαχίν»

(αγρότες και φτωχοί των πόλεων) στο Κάιρο και

στην επαρχία. Αν έχουμε ένα ρόλο στο να γίνουν

αυτές οι συνδέσεις και αποτύχουμε σε αυτό, η

επανάσταση θα αποτύχει. Είναι αλήθεια πως η

επανάσταση ήταν αυθόρμητη, αλλά δεν μπορού-

με να διαγράφουμε το ρόλο των οργανώσων και

των ακτιβιστών. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά

στην επόμενη φάση, τη δεύτερη φάση της επα-

νάστασης».

Δεν έχουμε αμφιβολία πως μέσα από τους αγώ-

νες της αιγυπτιακής εργατικής τάξης θα προκύψει

το αναγκαίο πρόγραμμα και πως οι εργαζόμενοι

θα βρουν τα εργαλεία να το διεκδικήσουν. Μικρά

δείγματα έχουμε ήδη: Τα ριζοσπαστικά αιτήματα

των ανεξάρτητων συνδικάτων, οι προσπάθειες σε


κάποιους χώρους δουλειάς να ασκούν έλεγχο

οι εργατικές επιτροπές, η σποραδική εμφάνιση

έστω θολών, αλλά προωθημένων προτάσεων για

μια «επαναστατική δημοκρατία» είτε «από τους

δρόμους για τους δρόμους», είτε «της Ταχρίρ»,

είτε με «δημιουργία συμβουλίων» κ.λπ. Το ζήτη-

μα είναι η πολιτική δύναμη που θα μπορέσει να

σταθεροποιήσει, να ενοποιήσει, να καθοδηγήσει

αυτή την κοινωνική δυναμική.

Το κεντρικό σύνθημα των Επαναστατών Σοσιαλι-

στών «η εξουσία και ο πλούτος στο λαό» μπορεί

να «μεταφραστεί» σε τέτοιες συνθήκες σε πρό-

γραμμα και πολεμική κραυγή που θα πολιορκήσει

το κοινοβούλιο (όταν αυτό διαψεύσει τις μεγάλες

προσδοκίες) και θα κατευθύνει την εργατική μα-

χητικότητα ενάντια στους καπιταλιστές. Είναι τε-

ράστια καθήκοντα για τις μικρές επαναστατικές

οργανώσεις που βγήκαν από την παρανομία και

οργανώνονται. Όμως η αλλαγή στις συνειδήσεις

από το Φλεβάρη στο Νοέμβρη, η ανάπτυξη της

εμβέλειας και των δυνατοτήτων της επαναστατι-

κής Αριστεράς μέσα σε αυτούς τους μήνες είναι

ενδεικτική των ανατροπών.

Πολλοί αναλυτές συγκρίνουν το αραβικό 2011

με το ευρωπαϊκό 1848. Εκείνη τη χρονιά ο Μαρξ

έγραψε το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Λίγα

χρόνια μετά υποχρεώθηκε να γράψει τη «18η

Μπρυμέρ» για να εξηγήσει την ήττα της γαλλικής

επανάστασης.

Σήμερα, το «φάντασμα» της επανάστασης πλα-

νιέται πάνω από τον αραβικό κόσμο. Και όπως

λέει ο Γιοζέφ Μασάντ, Άραβας καθηγητής Σύγ-

χρονης Αραβικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο

Κολούμπια της Νέας Υόρκης: «Όλες οι δυνάμεις

του γερασμένου αραβικού κόσμου ενώθηκαν σε

ιερή συμμαχία μεταξύ τους και με τις ΗΠΑ ενά-

ντια σ’ αυτό το φάντασμα: Ο βασιλιάς και ο σουλ-

τάνος, ο εμίρης και ο πρόεδρος, νεοφιλελεύθε-

ροι και σιωνιστές».

Από την ανάπτυξη μιας νέας επαναστατικής Αρι-

στεράς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό αν η Αίγυ-

πτος και ο αραβικός κόσμος θα καταλήξουν με

ένα νέο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ή με έναν

Λουδοβικό Βοναπάρτη...


β ιβλιοκριτική

«Από τον Κέυνς στην Θάτσερ Χωρίς Επιστροφή»

Των Χρήστου Λάσκου, Ευκλείδη

Τσακαλώτου,

Εκδόσεις «ΚΨΜ», Σελίδες 220

Το βιβλίο των Ευκλείδη Τσα-

καλώτου και Χρήστου Λάσκου

«Από τον Κέυνς στη Θάτσερ

Χωρίς Επιστροφή: Καπιταλι-

στικές Κρίσεις, Κοινωνικές

Ανάγκες, Σοσιαλισμός» απο-

τελεί ένα πολύτιμο βοήθημα

για την κατανόηση τόσο της

έκτασης της παγκόσμιας οι-

κονομικής κρίσης, όσο και

των διεργασιών που οδήγησαν

στην επικράτηση του νεοφιλε-

λευθερισμού. Η ανάγκη για βι-

βλία ανάλυσης της παρούσας

κρίσης από μαρξιστική σκοπιά

είναι κάτι παραπάνω από εμ-

φανής. Και νομίζουμε πως το

συγκεκριμένο βιβλίο, παρά

τις επιμέρους διαφωνίες που

μπορεί να δημιουργεί, πατά-

ει στέρεα στο έδαφος αυτής

της ανάλυσης, παρουσιάζο-

ντας μια συνεκτική ερμηνεία

της εξέλιξης του σύγχρονου

καπιταλισμού και αναλύοντας

τα σημεία καμπής σε αυτή την

πορεία.

Ένα από αυτά τα σημεία και

στο οποίο αφιερώνεται το

πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου

είναι η κρίση της δεκαετίας

του 1970. Μια κρίση που είναι

συνδεδεμένη, σύμφωνα με

τους συγγραφείς, με μια δρα-

στική μείωση του ποσοστού

κέρδους, έστω και αν το μέγε-

θος αυτής της μείωσης προκά-

λεσε πολλές αντιπαραθέσεις

μεταξύ των οικονομολόγων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα

αυτής της πορείας μείωσης

του ποσοστού κέρδους είναι

ότι για τις ΗΠΑ αυτό κινήθηκε

από το 14% το έτος 1965 σε

μόλις 4% το 1982.

Η εισαγωγή νεοφιλελεύθερων

πολιτικών τη δεκαετία του 1970

και η εξάπλωσή τους αποτέλε-

σε τον τρόπο με τον οποίο οι

άρχουσες τάξεις προσπάθη-

σαν να απαντήσουν σε αυτή τη

μείωση, μέσα από το ξήλωμα

των κατακτήσεων του κόσμου

της εργασίας της προηγούμε-

νης περιόδου. Δεν πρόκειται

για κάτι καινούργιο στην ιστο-

ρία του καπιταλισμού. Όπως

αναφέρουν και οι συγγραφείς:

«Έτσι και αλλιώς, πάντως, ανε-

ξαρτήτως της «αιτίας» της κα-

θεμιάς συγκεκριμένης κρίσης,

η αύξηση της εκμετάλλευσης

είναι η βασιλική οδός για την

καπιταλιστική της υπέρβαση».

Είναι εκείνη η περίοδος που

σημαίνει την αρχή πολιτικών

περιορισμού του κοινωνικού

κράτους και τη δυναμική είσο-

δο των «αγορών» στο δανει-

σμό κρατών και στη διαμόρ-

φωση της πολιτικής ατζέντας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η

αναφορά στη στάση της ευρω-

παϊκής σοσιαλδημοκρατίας,

αλλά και κομμάτων της Αρι-

στεράς, όπως του Κομμουνι-

στικού Κόμματος Ιταλίας και

του Εργατικού Κόμματος στη

Μεγάλη Βρετανία, τα οποία,

μέσα από μια ρητορική υπεύ-

θυνης εθνικής στάσης απένα-

ντι στην κρίση, επέτρεψαν την

αντεπίθεση του κεφαλαίου.

Η αντεπίθεση του κεφαλαίου

και η κρίση του 2008 είναι τα

θέματα του δεύτερου κεφα-

λαίου του βιβλίου. Σύμφωνα

με τον Ντέιβιντ Χάρβεϊ, ο νε-

οφιλελευθερισμός είχε δύο

βασικούς στόχους: την απο-

κατάσταση της ταξικής ισχύ-

ος των καπιταλιστών και την

εγκαθίδρυση μιας νέας επο-

χής εκτεταμένης καπιταλιστι-

κής συσσώρευσης. Αυτό το

ιδιαίτερα ενδιαφέρον κεφά-

λαιο του βιβλίου ασχολείται με

τις οικονομικές διαδικασίες οι

οποίες χαρακτηρίζουν την πε-

ρίοδο μέχρι το 2008, παραθέ-

τοντας αρκετά τεκμηριωμένα

στοιχεία.

Η παγκοσμιοποίηση, η φιλε-

λευθεροποίηση των χρημα-

ταγορών, το διεθνές εμπόριο

αναλύονται και εξηγείται η

επίδραση τους στον τομέα

της εργασίας. Η ανάλυση του

ρόλου του χρηματιστικού κε-

φαλαίου στην παρούσα κρίση,

ξεφεύγει από την πεπατημέ-

νη των κυρίαρχων μέσων και

είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική,

ενώ η πραγματική αρετή της

οπτικής των συγγραφέων γί-

νεται φανερή στο βάρος που


δίνουν στη μελέτη των κοινω-

νικών αιτίων της κρίσης, όπως

η αύξηση των ανισοτήτων μετά

τη δεκαετία του ’70.

Το τέταρτο κεφάλαιο αφιερώ-

νεται αρκετά στην ανάλυση

της κατάστασης στην Ευρώπη

και την Ελλάδα. Όσον αφορά

την από εδώ πλευρά του Ατ-

λαντικού σημειώνεται ότι «Η

διαδικασία της ευρωπαϊκής

ολοκλήρωσης υπαγορεύτηκε

από το χειροπιαστό και άμεσο

κοινό συμφέρον των εθνικών

αρχουσών τάξεων να αμφι-

σβητήσουν το κοινωνικό κε-

κτημένο στην Ευρώπη, δηλαδή

τις εργατικές κατακτήσεις των

προηγούμενων δεκαετιών»,

ενώ για την Ελλάδα παρατίθε-

νται αναλυτικά στοιχεία για την

κερδοφορία του ελληνικού κε-

φαλαίου τα τελευταία χρόνια,

το μερίδιο των μισθών, όπως

επίσης στοιχεία για την μισθο-

δοσία των δημοσίων υπαλλή-

λων, αλλά και για το πραγμα-

τικό κόστος του κοινωνικού

κράτους.

Στην εξήγηση της αύξησης

του δημοσιονομικού ελλείμ-

ματος και του χρέους οι συγ-

γραφείς αναφέρονται σε μια

σειρά παράγοντες που δεν πε-

ριλαμβάνονται στις επίσημες

ερμηνείες: «την τεράστια και

εμπράκτως νομιμοποιημένη

από την εξουσία φοροδιαφυγή

και φοροκλοπή... την έμμονη

και διαρκή μέριμνα των κυ-

βερνήσεων να μειώνουν τους

φόρους στο κεφάλαιο (ο φο-

ρολογικός συντελεστής στα

κέρδη μειώθηκε από 40% το

1995, στο 24% το 2010... (ο εν

δυνάμει φορολογικός συντε-

λεστής ήταν μόνο 15,9%), την

κοινωνικοποίηση των χρεών

των εταιρειών του ιδιωτικού

τομέα, τις υπερβολικές στρα-

τιωτικές δαπάνες... τη στήριξη

των ιδιωτικών τραπεζών μετά

την κρίση (με συνολικό μέγε-

θος άνω των 110 δισ. ευρώ).

Στις εκσυγχρονιστικές-νεο-

φιλελεύθερες αναλύσεις, οι

τραπεζίτες, οι κατασκευαστές,

οι προμηθευτές όπλων και μια

σειρά άλλων ομάδων σπάνια

αντιμετωπίζονται ως συντεχνι-

ακά συμφέροντα»

Συμπερασματικά πρόκειται

για ένα βιβλίο που προσπαθεί

και καταφέρνει μια αριστερή

ανάλυση της κρίσης και του

τρόπου με τον οποίο λειτουρ-

γεί το σύστημα, όχι με έναν

αφηρημένο τρόπο, αλλά με

παραδείγματα από την πρό-

σφατη ιστορία. Οφείλουμε να

αναγνωρίσουμε ότι πρόκειται

για μία όχι εύκολη προσπάθεια

αποδόμησης της κυρίαρχης

ιδεολογίας και του τρόπου με

τον οποίο γίνονται οι αναλύ-

σεις για την κρίση από τη με-

ριά της.

Έχει πολύ μεγάλη σημασία για

την επίσημη αφήγηση η προ-

σπάθεια να διαχωριστεί η τρέ-

χουσα οικονομική κρίση από

τα αίτιά της και να παρουσια-

στεί σαν ένα αποκομμένο φαι-

νόμενο από τις επιλογές των

προηγούμενων δεκαετιών και

τον τρόπο που είχε οργανωθεί

η παραγωγή. Η αντιμετώπι-

σή της περιορίζεται μόνο στο

επίπεδο καλύτερης ρύθμισης

«υποτίθεται» των κρατικών

χρεών και του νοικοκυρέμα-

τος των οικονομικών τους. Το

βιβλίο, με τον τρόπο που είναι

γραμμένο, δίνει πλήθος απα-

ντήσεων σε αυτή την οπτική.

Όπως αναφέρεται και στην ει-

σαγωγή του βιβλίου από τους

συγγραφείς, πρόκειται περισ-

σότερο για ένα βοήθημα πο-

λιτικής ανάλυσης παρά για μια

τεχνική πραγματεία γύρω από

τα ζητήματα της κρίσης. Θέτει

τα θέματα της οικονομίας σε

σχέση με την κοινωνία και τις

ταξικές αντιπαραθέσεις, ξανα-

πιάνοντας το νήμα μιας μαρξι-

στικής παράδοσης ερμηνείας

των οικονομικών θεμάτων, δί-

νοντας έμφαση στα βαθύτερα

αίτια και στην ταξική πάλη.

Επίσης καίρια είναι η συμβολή

του βιβλίου στην προσπάθεια

να τοποθετηθεί η ελληνική κρί-

ση στο πλαίσιο μέσα στο οποίο

αυτή ανήκει: δεν πρόκειται για

μια ειδική περίπτωση, αλλά

μάλλον για ένα κομμάτι της

παγκόσμιας κρίσης, με τις ιδι-

αιτερότητές της βέβαια, αλλά

σε καμία περίπτωση αποκομ-

μένη από την αλυσίδα των εξε-

λίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πρόκειται λοιπόν για ένα πολύ

χρήσιμο βιβλίο για τους αγω-

νιστές της Αριστεράς και σε

αυτή την κατεύθυνση βοηθάει

η επιμονή στις θέσεις που ενο-

ποιούν τα διάφορα ρεύματα

της Αριστεράς, αποφεύγοντας

να πάρει θέση για τα ζητήμα-

τα της τρέχουσας πολιτικής

επικαιρότητας. Από την άλλη,

αυτή ακριβώς η έλλειψη ίσως

να αποτελεί και το αδύνατο

σημείο του.

Βασίλης Γιαννούλης



Το εξώφυλλο του βιβλίου μας

εξηγεί αμέσως το νόημα του

βιβλίου του Νίκου Μπογιόπου-

λου. Ο Μαρξ κοιτάζει προς

τους απολογητές του μνημονί-

ου –στους οποίους αφιερώνε-

ται ο υπότιτλος– και φωνάζει:

«Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε».

Σε εποχές που η ζωή μας χει-

ροτερεύει μέρα με τη μέρα,

τα ψέματα για το ποιος φταίει

μας έχουν κατακλύσει ή εναλ-

λακτικά αποσιωπούνται τα

πάντα και όσα βιώνουμε θε-

ωρούνται περίπου αυτονόητα.

Η απάντηση λοιπόν ότι φταίει

ο καπιταλισμός είναι αναγκαία

και επίκαιρη όσο ποτέ και εί-

ναι ζήτημα ζωής και θανάτου

να δωθεί από όσο το δυνατόν

μεγαλύτερα τμήματα της εργα-

τικής τάξης και της κοινωνίας

γενικότερα στην Ελλάδα και

σε όλο τον κόσμο. Σε αυτή τη

μάχη το διάβασμα του συγκε-

κριμένου βιβλίου έχει να προ-

σφέρει αρκετά.

Γραμμένο τέσσερα χρόνια

μετά το ξέσπασμα της κρίσης

και περίπου ενάμιση χρόνο

μετά την υπογραφή του πρώ-

του μνημονίου στην Ελλάδα,

το βιβλίο προσπαθεί με διαλε-

κτικό τρόπο να απαντήσει στο

«ελληνικό πρόβλημα του χρέ-

ους», όπως θέλουν να το πα-

ρουσιάζουν οι εκμεταλλευτές

μας. Για να δώσει μια συνολική

και συνεκτική απάντηση, χω-

ρίζεται σε τρία διαδοχικά τμή-

ματα. Στο πρώτο παρουσιάζει

τον παγκόσμιο καπιταλισμό

και τον τρόπο λειτουργίας του.

Στο δεύτερο αναλύει την πε-

ρίπτωση της Ελλάδας και στο

τρίτο εκθέτει τις απαντήσεις

για έξοδο από την κρίση και

την εναλλακτική πρόταση μιας

άλλης κοινωνίας.

Στα δύο πρώτα τμήματα, ακό-

μα και όταν πλατιάζει και

επαναλαμβάνεται, ο Μπογιό-

πουλος παρουσιάζει αποκα-

λυπτικά στοιχεία και βγάζει

συμπεράσματα που πρέπει

να έχουμε όλοι στο οπλοστά-

σιο των επιχειρημάτων μας.

Επιλέγοντας μία-μία όλες τις

πτυχές του παγκόσμιου καπι-

ταλισμού, απαντά καθαρά και

με απλή γλώσσα σε κάθε ένα

από τα ερωτήματα που συνα-

ντάμε στην καθημερινότητα.

Από το πώς λειτουργεί το σύ-

στημα και αν θα μπορούσε να

υπάρχει χωρίς την «ακραία»

χρηματιστική μορφή που έχει

σήμερα, μέχρι την αποκάλυψη

των παραμυθιών για το ρόλο

των πολυεθνικών, για τη δια-

φθορά που φταίει για όλα, για

την απάνθρωπη εκμετάλλευση

των εργαζομένων, για το βι-

ασμό του περιβάλλοντος, τη

«φιλανθρωπία» των καπιταλι-

«Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε»Του Νίκου Μπογιόπουλου

Εκδόσεις Λιβάνη, σελίδες 480


στών σε περιπτώσεις ανάγκης

όπως το τσουνάμι κ.λπ.

Αντίστοιχα στο κομμάτι για την

Ελλάδα γίνεται ιστορική ανα-

δρομή για την υπερχρέωση της

Ελλάδας από τη σύσταση ακό-

μα του ελληνικού κράτους μέ-

χρι σήμερα. Απαντιούνται ένα-

ένα όλα τα επιχειρήματα που

ακούμε μέσα σε κλίμα τρομο-

ϋστερίας από την κυβέρνηση

και τα κανάλια. Αν υπάρχουν

λεφτά, αν τα φάγαμε μαζί, αν

υποφέρουμε όλοι οι Έλληνες

από το μνημόνιο, αν το τελευ-

ταίο ήρθε για να απαντήσει

στο χρέος ή για εξυπηρετήσει

άλλα συμφέροντα κ.λπ.

Συμπληρωματικά στα στοιχεία

ο συγγραφέας παραθέτει τμή-

ματα από τον Μαρξ, τον Λένιν

μέχρι και από τον Αριστοτέλη

για να συνολικοποιήσει την

ανάλυση.

Αν όμως με τα παραπάνω τμή-

ματα το βιβλίο είναι πολύτιμο,

το κομμάτι για τις προτεινόμε-

νες απαντήσεις έχει ορισμένα

προβλήματα. Ο συγγραφέας

στέκει στην πλευρά της επα-

νάστασης, αλλά οι απαντήσεις

του είναι συγκεχυμένες. Οι

γνωστές αναφορές του ΚΚΕ

για τη λαϊκή εξουσία και την

οικονομία επαναλαμβάνονται,

χωρίς να εξηγείται η διαφο-

ρά τους από το σοσιαλισμό.

Παρουσιάζονται με θριαμβευ-

τικό τρόπο δυνατότητες για

ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων, αν έρθει αυτή η

λαϊκή εξουσία στην Ελλάδα,

χωρίς να ξεκαθαρίζει ποιοι θα

τις ελέγχουν. Και φυσικά στον

επίλογο τονίζεται, σε συμφω-

νία με τη στράτευση του συγ-

γραφέα μέσα από τις γραμμές

του ΚΚΕ, ότι μόνο από αυτό

μπορεί να υπάρξει ταξική ενό-

τητα και επιτυχία, μακριά από

τους οπορτουνιστές...

Σε γενικές γραμμές λοιπόν το

βιβλίο «Είναι ο καπιταλισμός,

ηλίθιε» αξίζει προσοχής. Είναι

γραμμένο για να δώσει απα-

ντήσεις σε μαζικά ακροατήρια,

απευθυνόμενο σε όλη την κοι-

νωνία.

Θάνος Λυκουργιάς



«Ρωμαίος και Ιουλιέτα»Ουΐλιαμ Σαιξπηρ, Μετάφραση Βα-

σίλη Ρώτα, Εκδόσεις Επικαιρότητα,

Άπαντα Σαίξπηρ

H τραγωδία τοποθετείται στη

Βερόνα, πόλη με ηγεμόνα,

άρχοντες, πολίτες, επαγγελ-

ματίες, νεολαία, αλλά και

κατάλοιπα της σκοτεινής φε-

ουδαρχίας: Οι Μοντέγοι και

οι Καπουλέτοι «εχτροί παλιοί,

λερώνουν με ανταρσία νέα και

μ’ αίμα πολιτών την τάξη την

πολιτισμένη». Οι πολίτες της

Βερόνας, αλλά και ο φορέας

του νέου πνεύματος, ο ηγεμό-

νας Έσκαλος (αυτός λιγότερο)

τους θεωρούν κανίβαλους,

τους χωρίζουν, όταν συγκρού-

ονται οι δύο οίκοι μεταξύ τους,

αλλά και τους ξυλοφορτώ-

νουν.

Η Βερόνα είναι πόλη με δημό-

σια δικαιοσύνη, θεσμούς, δη-

μόσιο χώρο, αλλά και νεολαία.

Αυτή η νεολαία είναι η κεντρι-

κή αναφορά του έργου. Ο Ρω-

μαίος και η Ιουλιέτα, αλλά και

οι υπόλοιποι (με την απόλυτη

εξαίρεση του Τυβάλδου), είναι

ανατρεπτικοί, απρόσμενοι, φι-

λειρηνικοί, ερωτιάρηδες: είναι

«ροκ» με την ευρεία έννοια,

ριζοσπαστικοί. Βρίσκονται

δέκα βήματα πιο μπροστά κι

απ’ τον ίδιο τον Έσκαλο και

τους πολίτες.

Τα εμπόδια που βάζουν στο

δρόμο των δύο ερωτευμένων

οι δύο μεσαιωνικές φατρίες

τελικά καταλήγουν στο θάνα-

το των βλαστών των καλύτε-

ρων οικογενειών της πόλης.

Τα πρόσωπα βέβαια είναι δο-

μημένα και με άλλα στοιχεία,

ξέχωρα απ’ την καθαρή πολι-

τική διαμάχη. Ο Σαίξπηρ, για

παράδειγμα, χρησιμοποιεί την

ψυχική ανάλυση, επιστήμη

άγνωστη στον καιρό του, για

να παρουσιάσει την Ιουλιέτα

με την παιδική της ηλικία και

τον Ρωμαίο με το χαρακτήρα

της εφηβείας. Στοιχεία επίσης

από τον κρυπτοκαθολικισμό

της γενέτειράς του είναι διά-

σπαρτα στο έργο.

Υπάρχουν επίσης κοινωνιο-

λογικά στοιχεία που για τους

σύγχρονους ελισαβετιανούς

θεατές θα είχαν σημασία επί-

καιρη, όπως ο υπηρέτης στην

αρχή της δεύτερης σκηνής

που απαριθμεί τα επαγγέλμα-

τα (κωμικά και με λάθος τρό-

πο) και αμέσως ακολουθεί ο

κατάλογος με όλους αυτούς

τους κόντηδες, σινιόρους, θεί-

ους, εξαδέλφες και εξαδέλ-

φους. Απ’ τη μια οι άνθρωποι

της εργασίας, χωρίς όνομα, κι

από την άλλη αυτοί που κάθο-

νται και εισπράττουν.

Η τραγωδία είναι παιδαγωγική.

Δεν προτρέπει στην αυτοκτο-

νία και το αδιέξοδο. Αντίθετα.

Ο Καπουλέτος, αναφορικά με

το σκοτωμό του ανιψιού του

Τυβάλδου, κάπου λέει «γεν-

νηθήκαμε για θάνατο», ενώ ο

ηγεμόνας αναφέρεται «στην

παλιά μας πόλη, τη λεύτερη».

Πρακτικά, το νέο πνεύμα με

όχημα τη νεολαία, και όχι

μόνο, δεν μπορεί να σταμα-

τήσει αυτό που σήμερα θα

λεγόταν «το ποτάμι πίσω δεν

γυρνά».

Βιβλιογραφία1.W.Shakespeare: «Romeo

and Jyliet», Penguin Books.

2.Ουΐλλιαμ Σαίξπηρ: «Ρωμαί-

ος και Ιουλιέτα», μετάφραση

Κ.Καρθαίου, εκδόσεις Βιβλιο-

θήκη Βασιλειου «Θέατρο».

3. Βούλας Δαμιανάκου: «Ουΐλ-

λιαμ Σαίξπηρ, Εκφραστής της

αναγέννησης στην Αγγλία»,

τόμος Α’, εκδόσεις Επικαιρό-

τητα.

4. Πίτερ Ακρόιντ: «Σαίξπηρ, Η

Βιογραφία», εκδόσεις Μικρή

Άρκτος.

Τάσος Φάκος

Γραφτείτε συνδρομητές στη ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗΑΡΙΣΤΕΡΑ

20€ετήσια σ

υνδρομή (4 τεύχη

)

Το Κυπριακότου Άγγελου Καλοδούκα

Πολλοί ισχυρίζονται ότι η ρίζα του κυπριακού προβλήματος βρίσκεται στην «προαιώνια εθνοτική» σύγκρουση ανάμεσα σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. Ωστόσο η ιστορική εμπειρία δεν επιβεβαιώνει αυτή την άποψη. Τα μικτά χωριά το 1891 ήταν 346, ακόμα και το 1931 ήσαν 252 αλλά έκτοτε μειώθηκαν με αυξανόμενο ρυθμό. Το 1960 ήσαν 114 και μόνο 48 το 1970. Ο εθνικισμός ήταν πλέον το κυρίαρχο πρόβλημα και σε αυτό καλείται ακόμη να απαντήσει η Αριστερά.

Η πάλη ενάντια στο ρατσισμό Το μικρό μέγεθος (88 σελίδες) του βιβλίου το κάνει ευκολοδιάβαστο. Όμως ταυτόχρονα το μέγεθος είναι αντιστρόφως ανάλογο με την χρησιμότητά του, η οποία είναι καίριας σημασίας στην σημερινή εποχή. Το βιβλίο αυτό αποτελείται από μια συλλογή κειμένων και δίνει τις απολύτως απαραίτητες απαντήσεις για το φαινόμενο του ρατσισμού και τον τρόπο να τον παλέψουμε.

Παγκοσμιοποίηση & Νεοφιλελευθερισμός.Οι εξελίξεις στην Ε.Ε.του Άγγελου Καλοδούκα

Φιλελευθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας; Ξεπέρασμα των ανταγωνισμών μεταξύ των κρατών; Ένας κόσμος διαρκούς ειρήνης; Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι τίποτε άλλο παρά η συνέχεια και η μετεξέλιξη του ιμπεριαλισμού των αρχών του 20ού αιώνα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει αλλάξει τίποτε από τότε. Όμως οι αλλαγές αυτές σε τίποτε δεν αναιρούν, αλλά αντίθετα επιβεβαιώνουν, τα συμπεράσματα που έβγαλαν οι επαναστάτες του τότε.

Παλαιστίνη, Σιωνισμός, Αντίστασητου Χρήστου Πετράκου

Συλλογή κειμένων για τη διαφορά αντισημιτισμού-αντισιωνισμού, για τη φύση του κράτους του Ισραήλ, αλλά και τη στάση της Αριστεράς απέναντι στην ισλαμική αντίσταση ενάντια στους σιωνιστές. Γράφουν οι Χρήστος Πετράκος, Lance Selfa μέλος της συντακτικής επιτροπής του «Socialist Worker» και οι αντιιμπεριαλιστές ακτιβιστές Moshe Machover, Akira Orr και Mostafa Omar.

Νοέμβρης 1973. Η Εξέγερση του Πολυτεχνείουτου Αντώνη Νταβανέλλου

Σε μια περίοδο διαμόρφωσης μιας νέας γενιάς αγωνιστών ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση, η αναφορά στις μεγάλες μάχες του παρελθόντος είναι σημαντική. Η μπροσούρα αυτή ελπίζουμε να βοηθήσει νέους συντρόφους να λύσουν τα προβλήματα προσανατολισμού του κινήματος, παίρνοντας υπόψη την πείρα από τον προηγούμενο γύρο γενικευμένου ξεσηκωμού.

ΔΙΕ

ΘΝ

ΙΣΤΙ

ΚΗ

ΑΡ

ΙΣΤΕ

ΡΑ 2

2

Διεθνιστική Αριστερά τ.22

Documents

Transcript of Διεθνιστική Αριστερά τ.22