Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ...

42
Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 1

Transcript of Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ...

Page 1: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 1

Page 2: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 2

Page 3: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Τέταρτη Ετήσια Διάλεξη προς τιμήν του Νίκου Πουλαντζά

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 3

Page 4: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

EKΔOΣEIΣ νήσος – Π. KAΠOΛA

Σαρρή 14, 10553 Αθήνα

τηλ./φαξ: 210 3250058

e-mail: [email protected]

www.nissos.gr

Διεύθυνση εκδόσεων: Πόλα Καπόλα

Επιστημονική διεύθυνση: Γεράσιμος Κουζέλης

© Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς

Διόρθωση: Νίκος Γιαννόπουλος

Εκτύπωση: Κέντρο Γρήγορης Εκτύπωσης

ISBN 978-960-

Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς έχει θεσμοθετήσει, απότο 2007, την Ετήσια Διάλεξη προς τιμήν του Νίκου Που-λαντζά, στην οποία διακεκριμένες προσωπικότητες απόδιάφορες χώρες αναπτύσσουν διάφορα θέματα του εν-διαφέροντός τους, που συνδέουν τη θεωρία με την, υπότην ευρεία έννοια, πολιτική πρακτική.

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 4

Page 5: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Μάικλ Λίμποβιτς

Χτίζοντας το σοσιαλιασμό του 21ουαιώνα: η λογική του κράτους

Τέταρτη Ετήσια Διάλεξη προς τιμήν του Νίκου Πουλαντζά

Αθήνα, 8 Δεκεμβρίου 2010

Μετάφραση, επιμέλεια:Έλενα Παπαδοπούλου

νήσος | Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς | transform! europe

ΑΘΗΝΑ 2011

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 5

Page 6: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Ο Μάικλ Λίμποβιτς (Michael A. Lebowitz) είναι ομότιμος καθηγη-τής στο Πανεπιστήμιο Σάιμον Φρέιζερ του Καναδά.

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 6

Page 7: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

ΕΙΣΑΓΩΓΗΓιάννης Μηλιός*

Ο Μάικλ Λίμποβιτς είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονο-μίας στο Πανεπιστήμιο Σάιμον Φρέιζερ (Simon Fraser University,Burnaby. B.C.) του Καναδά (Βανκούβερ). Είναι ιδιαίτερα γνωστόςδιεθνώς τόσο για το δημοσιευμένο έργο του γύρω από τη θεωρίατου Μαρξ και τα ζητήματα που αφορούν τη μετάβαση στο σοσια-λισμό όσο και για την πολιτική του δράση.

Το βιβλίο του Beyond Capital: Marx’s Political Economy of theWorking Class (Λονδίνο: Palgrave Macmillan, 2003. Πέρα από τοΚεφάλαιο: Η μαρξική πολιτική οικονομία της εργατικής τάξης), τοοποίο μεταφράστηκε στα ισπανικά (κυκλοφόρησε στην Ισπανία,τη Βενεζουέλα και την Κούβα), τουρκικά, περσικά, κορεάτικα καικινέζικα, κατέκτησε για το έτος 2004 το διεθνές Βραβείο στηΜνήμη των Ισαάκ και Ταμάρα Ντόιτσερ (Isaac and TamaraDeutscher Memorial Prize) ως το καλύτερο και πλέον καινοτόμοσύγγραμμα στη θεωρητική παράδοση του μαρξισμού.

Το επόμενο βιβλίο του, Following Marx: Method, Critique andCrisis (Ακολουθώντας τον Μαρξ: Μέθοδος, κριτική και κρίση) εκ-δόθηκε το 2009 από τον εκδοτικό οίκο Brill Academic Press andHaymarket Books.

7

* Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Ιστορίας την Οικονομικής Σκέψης στοΕθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο.

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 7

Page 8: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Το έργο του Οικοδομήστε τον τώρα! Λόγος για το σοσιαλι-σμό του 21ου αιώνα (Build it Now: Socialism for the Twenty-firstCentury, Νέα Υόρκη: Monthly Review Press, 2006) κυκλοφόρησεπέρσι στα ελληνικά, ενώ έχει ήδη μεταφραστεί επίσης στα ισπα-νικά, νορβηγικά, κορεάτικα, τούρκικα και σε διάφορες ινδικέςγλώσσες. Στο βιβλίο αυτό, ο Mάικλ Λίμποβιτς εξάγει τα συ μπε ράσ -ματά του, μεταξύ άλλων, και από την προσωπική του εμπλοκή στηδιαδικασία κοινωνικού μετασχηματισμού στη Βενεζουέλα. Αναλύειπώς οι συνεχείς προσπάθειες να οικοδομηθεί η εργατική καικοινοτική αυτοδιαχείριση στις αρχές του 21ου αιώνα, υπερβαίνουνπροηγούμενες προσπάθειες ανατροπής του καπιταλισμού.

Το τελευταίο του βιβλίο, The Socialist Alternative: Real HumanDevelopment (Η σοσιαλιστική εναλλακτική λύση: Πραγματική αν-θρώπινη ανάπτυξη) κυκλοφόρησε το 2010 και συνεχίζει τον ίδιογόνιμο προβληματισμό. Ελπίζουμε σύντομα να δούμε την ελληνικήέκδοση και αυτού του βιβλίου. Ένα μικρό δείγμα από τις νέες επε-ξεργασίες του συγγραφέα είδαμε στο κείμενο «Ανακαλύπτονταςεκ νέου το σοσιαλισμό και ανακτώντας τον Μαρξ», που δημοσι-εύθηκε στις Θέσεις τ. 112, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2010. Γράφει εκείο Λίμποβιτς:

«Περιγράφουμε εδώ ένα στοιχείο της έννοιας του σοσια-λισμού για τον 21ο αιώνα – της έννοιας του σοσιαλισμούως ενός ιδιαίτερου οργανικού συστήματος παραγωγής, κα-τανομής και κατανάλωσης. […] Μέσω της επαναστατικήςπρακτικής στις κοινότητές μας, τους χώρους εργασίας καισε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς αναδεικνυόμαστε σε“πλούσιους ανθρώπους” –πλούσιους σε ικανότητες καιανάγκες– σε αντιδιαστολή με τους πτωχευμένους καιακρωτηριασμένους ανθρώπους που παράγει ο καπιταλι-σμός. Η έννοια αυτή είναι μια έννοια δημοκρατίας στηνπράξη, δημοκρατίας ως πρακτικής, δημοκρατίας ως ενερ-γούς συμμετοχής. Η δημοκρατία με αυτή την έννοια –δη-μοκρατία στις γειτονιές, τις κοινότητες, τις κομμούνες–

8

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 8

Page 9: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

είναι η δημοκρατία των ανθρώπων που αυτομετασχηματί-ζονται σε επαναστατικά υποκείμενα».

Ο Μάικλ υπήρξε σύμβουλος του υπουργείου Κοινωνικής Οικονο-μίας της Βενεζουέλας και σήμερα διευθύνει το Πρόγραμμα για τηνΠρακτική Κοινωνικού Μετασχηματισμού και την Ανθρώπινη Ανά-πτυξη στο Διεθνές Κέντρο Miranda (που υπάγεται στο υπουργείοΑνώτερης Εκπαίδευσης της Βενεζουέλας) στο Καράκας. Στο Διε-θνές Κέντρο Miranda οργανώνονται συζητήσεις «στρογγυλής τρα-πέζης» με συνδικαλιστές σε εβδομαδιαία βάση, εστιασμένες κυ-ρίως σε ζητήματα εργατικού ελέγχου της παραγωγικής διαδικα-σίας. Το σύντομο βιβλιαράκι του El Camino al Desarrollo Humano(Ο δρόμος προς την ανθρώπινη ανάπτυξη) εκδόθηκε στη Βενε-ζουέλα το 2008 και κυκλοφόρησε το 2009 στα αγγλικά με τίτλοThe Path to Human Development: Capitalism or Socialism? από τιςεκδόσεις Monthly Review και από τον ινδικό εκδοτικό οίκο Booksfor Change. Το βιβλιαράκι αυτό χρησιμοποιείται από βενεζουελά-νους συνδικαλιστές ως διδακτικό υλικό, χρήσιμο για τη διαδικασίαεργατικού ελέγχου και κοινωνικού μετασχηματισμού στη χώρα.

Σήμερα, ο Μάικλ Λίμποβιτς δουλεύει για την έκδοση ενός νέουβιβλίου, αντικείμενο του οποίου είναι οι αντιφάσεις των καθεστώ-των του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Η αναγκαιότητα γιααυτό το βιβλίο προέκυψε από τις αντιφάσεις και τις συγκρούσειςπου συνοδεύουν το στρατηγικό πρόταγμα για την ανατροπή τουκαπιταλισμού και το «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα» όχι μόνο στηΒενεζουέλα, αλλά και στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική και παντούστον πλανήτη.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο Μάικλ Λίμποβιτς δεν είναι έναςακαδημαϊκός μαρξιστής, αλλά ένας στρατευμένος αγωνιστής τηςΑριστεράς, που συνδέει την πολιτική του παρέμβαση στο χώροτης θεωρίας με την άμεση πολιτική παρέμβαση και δράση, για τηναμφισβήτηση και ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων εξουσίαςσε όλα τα κοινωνικά επίπεδα και για την οικοδόμηση του σοσιαλι-σμού.

9

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 9

Page 10: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Σε αυτή την προοπτική αφιέρωσε ολόκληρη την ενήλικη ζωήτου. Η πρώτη του πολιτικοποίηση αρχίζει όταν ο μηχανουργός πα-τέρας του μένει άνεργος στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ, καθώς η επι-χείρηση που δούλευε μεταφέρει τις δραστηριότητές της στον αμε-ρικανικό Νότο, για να παρακάμψει τα αιτήματα και τους αγώνεςτων συνδικάτων. Ο Μάικλ θυμάται έκτοτε το συνδικαλιστή πατέρατου περιστασιακά μόνο εργαζόμενο, με σημαντικό βάρος για ναεξασφαλιστεί το εισόδημα της οικογένειας να πέφτει στη λογίστριαμητέρα του. Σπουδάζει Οικονομικά στη Σχολή Διοίκησης Επιχει-ρήσεων του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και το 1960 αρχίζειτις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόν-σιν, όπου και αναπτύσσει έντονη πολιτική δραστηριότητα.

Στα χρόνια των μεταπτυχιακών σπουδών του εκδίδει μαζί μεάλλους το περιοδικό Studies on the Left (Μελέτες για την Αρι-στερά) και δραστηριοποιείται στις πρωτοβουλίες Fair Play for Cuba(Τίμια συμπεριφορά απέναντι στην Κούβα) και Friends of StudentNonviolent Coordinating Committee (Φίλοι της φοιτητικής συ-ντονιστικής επιτροπής ειρηνικού [μη βίαιου] αγώνα).

Συμμετείχε στο περίφημο Ιδρυτικό Συνέδριο του Students fora Democratic Society (Φοιτητές για μια δημοκρατική κοινωνία –SDS) στο Port Huron του Μίσιγκαν το 1962, διευθύνοντας μαζί μεάλλους τις συνεδριάσεις για ζητήματα οικονομίας. Η SDS, πουπροήλθε από την παλαιότερη League for Industrial Democracy(Ένωση για τη βιομηχανική δημοκρατία – LID), υπήρξε μια πολύσημαντική πολιτική πρωτοβουλία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του1960 στις ΗΠΑ, στους αγώνες κατά του πολέμου στο Βιετνάμ,κατά του ρατσισμού στον αμερικανικό Νότο, στους φοιτητικούςκαι εργατικούς αγώνες.

Ο Μάικλ Λίμποβιτς δεν ακολούθησε ολόκληρη την πορεία τηςSDS, με τις διασπάσεις το 1969, καθώς το 1965 αποδέχθηκε μιαθέση διδάσκοντα στο Πανεπιστήμιο Σάιμον Φρέιζερ του Βανκού-βερ και μετανάστευσε στον Καναδά. Εντάχθηκε στην αριστερή

10

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 10

Page 11: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

πτέρυγα του Nέου Δημοκρατικού Κόμματος στη Βρετανική Κο-λούμπια του Καναδά, σε μια εποχή που στο κόμμα αυτό συγκε-ντρώνονταν οι πιο αγωνιστικές δυνάμεις του καναδέζικου συνδι-καλιστικού κινήματος. Υπήρξε μάλιστα ο υπεύθυνος οικονομικήςπολιτικής του κόμματος, αν και, όπως ο ίδιος δήλωσε σε μια συ-νέντευξη αργότερα, από την εμπειρία αυτή πήρε «ένα μάθημα γιατα όρια της σοσιαλδημοκρατίας». Συμμετείχε κατόπιν σε διάφορεςαριστερές οργανώσεις του Καναδά, που όμως αποδείχθηκαν ανα-ποτελεσματικές, γεγονός που τον οδήγησε να προσανατολίσει τηδράση του κυρίως προς τα συνδικάτα και την Πρωτοβουλία Re-building the Left (Για την επανίδρυση της Αριστεράς).

Παρότι σήμερα ζει το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου στηΒενεζουέλα, συνεχίζει τους δεσμούς του με το εργατικό κίνημακαι την Αριστερά του Καναδά. Είναι από τις βασικούς συντελεστέςτης προσπάθειας να ανασυγκροτηθεί η καναδέζικη Αριστερά, γιαπαράδειγμα με τη συγκρότηση της Workers Assembly (ΕργατικήςΣυνέλευσης) στο Βανκούβερ. Αλλά όχι μόνο στον Καναδά. ΟΜάικλ υπήρξε από τους διοργανωτές του μεγάλου διεθνούς Συνε-δρίου «Ο Καρλ Μαρξ και οι προκλήσεις του 21ου αιώνα» (KarlMarx and the Challenges of the 21st Century) στην Αβάνα της Κού-βας κατά τα έτη 2003, 2004 και 2006.

Με ιδιαίτερη χαρά, καλώ τον σύντροφο Μάικλ Λίμποβιτς ναπάρει το λόγο!

11

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 11

Page 12: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

12

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 12

Page 13: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

ΜΑΪΚΛ ΛΙΜΠΟΒΙΤΣ

Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα: η λογική του κράτους

Κρίσεις και ταξικός πόλεμος

Βρισκόμαστε εν μέσω ενός ταξικού πολέμου. Αυτό όμως δεν είναιασυνήθιστο. Πάντα υπάρχει ταξικός πόλεμος στον καπιταλισμό,παρότι ορισμένες φορές συγκαλύπτεται ενώ άλλες «τερματίζεται»με ένα ιντερλούδιο καρχηδονιακής ειρήνης.

Ο ταξικός πόλεμος στις μέρες μας εντείνεται λόγω της κρίσηςτου καπιταλισμού. Μιας κρίσης που έχει τις ρίζες της στην υπερ-συσσώρευση του κεφαλαίου, μιας κρίσης λόγω της οποίας το κε-φάλαιο επιτίθεται ολοένα και σφοδρότερα στις δυνάμεις της ερ-γασίας. Η λιτότητα, οι περικοπές, η ανάγκη για θυσίες αποτελούναπαιτήσεις που μοναδικό σκοπό έχουν να επωμιστούν οι εργαζό-μενοι τις αποτυχίες του κεφαλαίου.

Ο ταξικός αυτός πόλεμος εξαπολύεται από τα καπιταλιστικάκράτη ενάντια στους εργαζόμενους για να τους αναγκάσει να πα-ραιτηθούν από τις κατακτήσεις προηγούμενων αγώνων τους. Σεκάποιες περιπτώσεις (δυστυχώς όχι σε όλες) η εργατική τάξη απα-ντάει «όχι!». Σε κάποιες περιπτώσεις οι εργαζόμενοι αγωνίζονταινα υπερασπιστούν όσα πέτυχαν μέσα στον καπιταλισμό. Αγωνίζο-νται ενάντια στο ρατσισμό και την ξενοφοβία, που γίνονται κανό-νας όταν υπάρχει επίθεση εναντίον τους. Τέτοιοι αγώνες, όπως

13

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 13

Page 14: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

γνώριζε ο Μαρξ, είναι «απαραίτητοι». Είναι ο μόνος τρόπος «για ναμη γίνουν οι εργαζόμενοι απαθείς, απερίσκεπτοι, λιγότερο ή πε-ρισσότερο καλοταϊσμένα εργαλεία στη διαδικασία της παραγωγής»(Lebowitz 2003: 181-3). Ποιος θα κερδίσει όμως αυτό τον ταξικόπόλεμο;

Στο τελευταίο βιβλίο του, την Κομμουνιστική Υπόθεση, ο ΑλένΜπαντιού μιλάει για τις ήττες του Μάη του ’68, της κινέζικης Πολι-τιστικής Επανάστασης και της Παρισινής Κομμούνας, καθώς καιεκείνες των καταλήψεων εργοστασίων και άλλων αγώνων περιγρά-φοντάς τες ως «ένδοξες ήττες» (Badiou 2010: 21, 27). Οι ήττεςαυτές πρέπει να αντιπαραβάλλονται, συνεχίζει, στις «άδοξες ήττες»που έφερε η σοσιαλδημοκρατία γιατί οι πρώτες παραμένουν στημνήμη μας ως έμπνευση (Badiou 2010: 17). Αυτό είναι πράγματιαλήθεια. Τιμάμε αυτούς που αγωνίστηκαν στο παρελθόν και οφεί-λουμε να μεταφέρουμε τους αγώνες τους στο μέλλον. Ωστόσο, οιένδοξες ήττες μας είναι ήδη πολλές. Πιστεύω λοιπόν ότι οι αγώνεςτης δικής μας εποχής ενάντια στην προσπάθεια του κεφαλαίου νααναγκάσει την εργατική τάξη να το σώσει από μία ακόμη από τιςκρίσεις του είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μία ακόμη ένδοξη ήττα.

Φυσικά, η οργάνωση αντιστάσεων απέναντι στις περικοπές καιη πίστη ότι το κεφάλαιο μπορεί να χάσει είναι απαραίτητες. Προ-φανώς, είναι απαραίτητο να κάνουμε το κεφάλαιο να κατανοήσειότι το κόστος της μετατόπισης του φορτίου της αποτυχίας τουστις πλάτες των εργαζομένων θα είναι μεγάλο. Και, βεβαίως, πρέ-πει να ενθαρρύνουμε τους αγώνες που γίνονται όπου η εργατικήτάξη δεν έχει παραλύσει ως αποτέλεσμα άδοξων ηττών του πα-ρελθόντος.

Παρ’ όλα αυτά, ένα απλό «όχι» δεν αρκεί. Κάποιοι πιστεύουνότι ένα σύνολο από «όχι» που εκφράζονται συλλογικά (ή που πα-ράγονται ως «σιωπηρό γεγονός», κατά την έκφραση του Τζον Χό-λογουεϊ), μπορεί να έχει επαρκή αποτελέσματα. Ωστόσο, το μόνοπου αποδεικνύουν αυτοί οι ποιητές της άρνησης είναι ότι δεν κα-

14

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 14

Page 15: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

τανοούν γιατί και πώς αναπαράγεται το κεφάλαιο (Lebowitz 2005).Γιατί, μετά από τόσες ήττες, τόσοι άνθρωποι αδυνατούν ακόμα καισήμερα να καταλάβουν αυτό που ο Μαρξ εξηγούσε από το 19οκιόλας αιώνα: Ότι, δηλαδή, το κεφάλαιο έχει την τάση να παράγειμια εργατική τάξη που θεωρεί την ύπαρξή του απαραίτητη; «Η ανά-πτυξη του κεφαλαίου», τόνιζε, «παράγει μια εργατική τάξη η οποίαλόγω της εκπαίδευσης, της παράδοσης και της συνήθειας θεωρείτις μεθόδους της καπιταλιστικής παραγωγής αυταπόδεικτους φυ-σικούς νόμους» (Marx 1977: 899).

Ο Μαρξ κατανοούσε ότι ο καπιταλισμός τείνει να αναπαράγειτους εργαζόμενους που χρειάζεται. Εργαζόμενους που πιστεύουνότι ο καπιταλισμός είναι συνώνυμος με την κοινή λογική. Δεδομέ-νου του «μυστηρίου» του κεφαλαίου (ως προϊόντος της πώλησηςτης εργατικής δύναμης) που παρουσιάζει την παραγωγικότητα, τακέρδη και την πρόοδο ως αποτελέσματα της συμβολής του καπι-ταλιστή, προκύπτει ότι «η οργάνωση του καπιταλιστικού τρόπουπαραγωγής, από τη στιγμή που αναπτύσσεται πλήρως, γκρεμίζεικάθε αντίσταση».

Γκρεμίζει κάθε αντίσταση! Και ακόμα, πρόσθετε ο Μαρξ, η δη-μιουργία ενός εφεδρικού στρατού ανέργων «σφραγίζει την κυ-ριαρχία του καπιταλιστή πάνω στον εργαζόμενο» έτσι ώστε ο πρώ-τος να στηρίζεται στην «εξάρτηση του εργαζόμενου από το κε-φάλαιο, η οποία προκύπτει από τον ίδιο τον τρόπο παραγωγής καιεξασφαλίζεται επ’ αόριστον» (Marx 1977: 899). Εξασφαλίζεται επ’αόριστον! Προφανώς για το Μαρξ τα τείχη του κεφαλαίου δεν θακαταρρεύσουν ποτέ χωρίς μια δυνατή κραυγή.

Μια κάποια αντίσταση πάντα υπάρχει – αγώνας για τους μι-σθούς, αγώνας για τις συνθήκες εργασίας, αγώνας για την υπερά-σπιση των κεκτημένων του παρελθόντος. Ωστόσο, όσο οι εργα-ζόμενοι συνεχίζουν να θεωρούν τις απαιτήσεις του κεφαλαίου «αυ-ταπόδεικτους φυσικούς νόμους» οι αγώνες αυτοί πραγματοποι-ούνται μέσα στα όρια των καπιταλιστικών σχέσεων. Τελικά, η υπο-

15

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 15

Page 16: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

ταγή των εργαζομένων στη λογική του κεφαλαίου σημαίνει ότι,

όταν ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κρίση, είναι εκείνοι που αργά ή

γρήγορα θα επιστρατευτούν για να διασφαλίσουν ξανά τις συνθή-

κες της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Και η προφα-

νέστερη απόδειξη γι’ αυτό είναι οι άδοξες ήττες της σοσιαλδημο-

κρατίας.

Μια ήττα που καταφέρεται όταν ο καπιταλισμός βρίσκεται σε

κρίση σημαίνει ότι το κεφάλαιο εξέρχεται από αυτή μέσω του με-τασχηματισμού του – όπως έκανε με τη Συνθήκη του Μπρέτον

Γουντς μετά την κρίση της δεκαετίας του ’30 ή στην Αμερική στις

αρχές της δεκαετίας του ’80 με την επίθεσή του στην εκεί εργα-

τική τάξη. Όπως σημειώνεται συχνά, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανά-

μεσα σε μια κρίση στον καπιταλισμό και σε μια κρίση του καπιτα-

λισμού. H τελευταία χρειάζεται συνειδητοποιημένα υποκείμενα,

έτοιμα να δώσουν τέλος στον καπιταλισμό, προετοιμασμένα να

αμφισβητήσουν και τελικά να νικήσουν τη λογική του κεφαλαίου.

Ωστόσο, η εργατική επαναστατική διαδικασία χρειάζεται ένα

όραμα που να αποτελεί για τους εργαζόμενους μια εναλλακτική

κοινή λογική, τη δική τους κοινή λογική. Όπως θα έκανε ακόμα και

ο χειρότερος αρχιτέκτονας, πρέπει να σχεδιάσουμε αυτό το

στόχο στο μυαλό μας πριν μπορέσουμε με βάση αυτόν να οικο-

δομήσουμε την πραγματικότητα. Μόνο αυτός ο συνειδητός στό-

χος μπορεί να εξασφαλίσει την αναγκαία θέληση για την ήττα της

λογικής του κεφαλαίου (Marx 1977: 284), μια μάχη ενάντια σε μια

κατάσταση στην οποία οι εργαζόμενοι «μέσω της εκπαίδευσης,

της παράδοσης και της συνήθειας» βλέπουν τις ανάγκες του κε-

φαλαίου ως «αυταπόδεικτους φυσικούς νόμους», μια μάχη για μια

εναλλακτική κοινή λογική. Ποιo είναι όμως το όραμα μιας νέας κοι-

νωνίας, οι απαιτήσεις της οποίας μπορούν εναλλακτικά να θεωρη-

θούν «φυσικοί νόμοι»; Προφανώς, δεν είναι τα αποτελέσματα της

προσπάθειας οικοδόμησης του σοσιαλισμού που έγιναν τον 20ό

16

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 16

Page 17: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

αιώνα. Μιας προσπάθειας που κατέληξε –κατά την έκφραση τουΜαρξ– «σε μια δειλή αποχαύνωση».

Ο «ισχυρός κρίκος»: πρακτική και ανθρώπινη ανάπτυξη

«Πρέπει να ξαναεφεύρουμε το σοσιαλισμό». Αυτή ήταν η τελευ-ταία φράση της ομιλίας του Ούγκο Τσάβες που συγκλόνισε τουςακτιβιστές του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ του Πόρτο Αλέ-γκρε τον Ιανουάριο του 2005 στη Βραζιλία. «Δεν μπορεί να είναι οίδιος σοσιαλισμός που γνωρίσαμε στη Σοβιετική Ένωση», τόνισε,«Ο νέος σοσιαλισμός θα προκύψει μέσω της διαμόρφωσης νέωνσυστημάτων στη βάση της συνεργασίας και όχι του ανταγωνι-σμού». Αν θέλουμε κάποτε να εξαλείψουμε τη φτώχεια από τονπλανήτη, ο καπιταλισμός πρέπει να ανατραπεί, είπε ο Τσάβες. «Δενμπορούμε όμως να καταφύγουμε στον καπιταλισμό του κράτους,ο οποίος θα δημιουργήσει τις ίδιες στρεβλώσεις όπως στη Σοβιε-τική Ένωση. Πρέπει να επανασυστήσουμε το σοσιαλισμό ως αξία,ως πρόγραμμα και ως μονοπάτι. Πρέπει να εφεύρουμε ένα νέοτύπο σοσιαλισμού που θα έχει στον πυρήνα του τον άνθρωπο καιόχι τις μηχανές ή το κράτος» (Lebowitz 2006: 109).

Εν συντομία, ούτε η επέκταση των μέσων παραγωγής ούτε τοκράτος πρέπει να ορίζουν τη νέα σοσιαλιστική κοινωνία. Στο επί-κεντρο πρέπει να βρίσκονται οι άνθρωποι. Εκεί στηρίζεται το πρό-ταγμα του σοσιαλισμού του 21ου αιώνα, που σηματοδοτεί την επι-στροφή στο σοσιαλιστικό όραμα του 19ου αιώνα, την επιστροφήστον Μαρξ, στην αντίθεση που εντόπιζε στο Κεφάλαιο ανάμεσα σεμια κοινωνία υποταγμένη στη λογική του κεφαλαίου (όπου «ο ερ-γάτης υπάρχει για να ικανοποιεί την ανάγκη πραγματοποίησης τηςαξίας») και τη λογική μιας νέας κοινωνίας, εκείνης της «αντίστρο-φης κατάστασης στην οποία ο πλούτος θα ικανοποιεί την ανάγκητου εργαζόμενου για ανάπτυξη» (Marx 1977: 772).

17

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 17

Page 18: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Αυτή ακριβώς η ανάγκη του εργαζόμενου για ανάπτυξη αποτε-λεί το αποκορύφωμα της επίμονης επισήμανσης του Μαρξ σχε-τικά με τον κεντρικό ρόλο της ανθρώπινης ανάπτυξης – η ουσίααυτού που ονόμαζε «πλούσιος άνθρωπος», η «πλούσια ατομικό-τητα», αυτός ο αληθινός πλούτος της ανάπτυξης των ικανοτήτωντου ανθρώπου. Αυτός είναι ο πραγματικός στόχος της νέας κοι-νωνίας, αυτής της «αντίστροφης κοινωνίας που θα επιτρέψει τηνπολύπλευρη ανάπτυξη του ατόμου», την «πλήρη επεξεργασία τουανθρώπινου περιεχομένου», την «ανάπτυξη όλων των ανθρώπινωνδυνάμεων ως αυτοτελούς σκοπού» (Lebowitz 2003: 131-3, Le bo -witz 2010: 42-4). Με αυτή την αντιστροφή της λογικής του καπιτα-λισμού, η κοινωνία των αλληλεξαρτώμενων παραγωγών θα μετα-τραπεί σε μια κοινωνία όπου «η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενόςαποτελεί τη συνθήκη για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων».

Αυτή, όμως, είναι μία μόνο πλευρά του οράματος του Μαρξ. Ηέμφαση στην πλήρη ανάπτυξη των ικανοτήτων του ανθρώπου ήταντο χαρακτηριστικό γνώρισμα της σοσιαλιστικής σκέψης του 19ουαιώνα (Lebowitz 2006: 53-60). Εκείνο που πρόσθεσε ο Μαρξ ήτανη ανάλυσή του σχετικά με το πώς θα επιτευχθεί αυτή η ανάπτυξητων ικανοτήτων των ανθρώπων. Στις Θέσεις του για τον Φόιερ-μπαχ, ήταν αρκετά σαφής ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς κόποαπό την πλευρά τους, δεν μπορεί να γίνει με το να αλλάξει κάποιοςτις συνθήκες για λογαριασμό τους. Απεναντίας, η πραγματική αλ-λαγή συντελείται μόνο μέσα από την πράξη, μέσα από τη διαδικα-σία να αλλάζουν οι ίδιοι οι άνθρωποι τις συνθήκες. Η σύλληψη τουΜαρξ περί «επαναστατικής πρακτικής», η έννοια της «αλλαγής τωνσυνθηκών και της ανθρώπινης δράσης ή της αυτοαλλαγής», είναι ηκόκκινη κλωστή που διατρέχει ολόκληρο το έργο του (Marx 1976:4). Ο Μαρξ υπήρξε ιδιαίτερα συνεπής με αυτή την ιδέα όταν μι-λούσε για τους αγώνες των εργαζομένων ενάντια στο κεφάλαιο καιτον τρόπο με τον οποίο η επαναστατική αυτή πρακτική μετασχη-ματίζει «τη συγκυρία και τους ανθρώπους» επεκτείνοντας τις ικα-

18

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 18

Page 19: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

νότητές τους και καθιστώντας τους ικανούς να δημιουργήσουν ένανέο κόσμο (Lebowitz 2003: 180-3).

Η διαδικασία, όμως, του να αλλάξουμε τον εαυτό μας δεν πε-ριορίζεται στη σφαίρα των αγώνων στην πολιτική και την οικονο-μία. Μέσα από τη διαδικασία της παραγωγής, επισημαίνει ο Μαρξ,«αλλάζουν και οι ίδιοι οι παραγωγοί, με την έννοια ότι ανακαλύ-πτουν νέες αρετές, μετασχηματίζονται, καλλιεργούν νέες δυνάμειςκαι νέες ιδέες, νέους τρόπους επικοινωνίας, νέες ανάγκες και νέαγλώσσα» (Marx 1973: 494). Και φυσικά οι σχέσεις μέσα από τιςοποίες οι εργαζόμενοι παράγουν επηρεάζουν την ίδια τη φύσητους. Εξάλλου, αυτό ακριβώς εννοούσε ο Μαρξ λέγοντας ότι οι κα-πιταλιστικές σχέσεις παραγωγής «αλλοτριώνουν τον εργαζόμενο»,τον υποβαθμίζουν και τον «αποξενώνουν από το διανοητικόπροϊόν της εργασίας του» (Marx 1977: 799). Όπως αναφέρω καιστο βιβλίο μου Η εναλλακτική του σοσιαλισμού: Πραγματική αν-θρώπινη ανάπτυξη (The Socialist Alternative: Real Human Devel-opment) έχει μεγάλη σημασία να αναγνωρίσουμε ότι κάθε ανθρώ-πινη δραστηριότητα έχει διττό αποτέλεσμα – το μετασχηματισμότου αντικειμένου της εργασίας και το μετασχηματισμό του ίδιουτου εργαζόμενου (Lebowitz 2010: 50-5, 154-9). Δυστυχώς, το δεύ-τερο αποτέλεσμα πολύ συχνά το λησμονούμε.

Ο συνδυασμός ανθρώπινης ανάπτυξης και πρακτικής, στονοποίο αναφέρεται ο Μαρξ, αποτελεί το βασικό στοιχείο που πρέ-πει να αναλύσουμε και αυτό γιατί οι συνέπειές του είναι άμεσες.Κατ’ αρχάς, όσον αφορά τις σχέσεις που αναπτύσσονται στουςχώρους εργασίας: Αντί για τις κατακερματισμένες προσωπικότητεςπου παράγει ο καπιταλισμός, η ικανοποίηση των οποίων προέρχε-ται από την κατοχή και την κατανάλωση αγαθών, να παράγονταιάτομα τα οποία θα είναι σε θέση να αναπτύξουν τις δυνατότητέςτους μέσω της εργασίας. Κατά δεύτερον, όσον αφορά τη φύσητου κράτους: Αντί να εκλέγουμε ανθρώπους που ασκούν κακή δι-οίκηση ως εκπροσώπους μας σε ένα κράτος που λειτουργεί πάνω

19

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 19

Page 20: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

και πέρα από μας, ο Μαρξ προτείνει να εφαρμόσουμε αυτό πουονόμαζε «αυτοδιοίκηση των παραγωγών», μια «επανάκτηση τηςκρατικής εξουσίας από την κοινωνία ως έκφραση της λειτουργίαςτης» (Lebowitz 2003: 192-6). Κατά τρίτον, όσον αφορά το ρόλοτου κόμματος: Αντί να έχουμε έναν οργανισμό που αντιλαμβάνε-ται τον εαυτό του ως ανώτερο από τα κοινωνικά κινήματα και πουτα μέλη του μαθαίνουν τις αρετές της πειθαρχίας ακολουθώντας τιςεντολές που δίνουν κάποιες αλάνθαστες κεντρικές επιτροπές, ναδημιουργήσουμε ένα κόμμα το οποίο θα μαθαίνει από τη λαϊκήπρωτοβουλία και θα απελευθερώνει την παραγωγική ενέργεια τωνμαζών μέσα από την ίδια την πρακτική του. Ο συνδυασμός αν-θρώπινης ανάπτυξης και πράξης έχει άμεσες συνέπειες και για τηνοικοδόμηση του σοσιαλισμού.

Ο σοσιαλισμός του 21ου αιώνα

Η ιδέα στην οποία αναφέρθηκα πιο πάνω, ο συνδυασμός δηλαδήανθρώπινης ανάπτυξης και πρακτικής, αποτέλεσε βασικό στοιχείοτης Μπολιβαριανής Επανάστασης της Βενεζουέλας από το ξεκί-νημά της, με την εγγραφή στο Μπολιβαριανό Σύνταγμα (που υιο-θετήθηκε το 1999) της διακήρυξης ότι στόχος της ανθρώπινης κοι-νωνίας πρέπει να είναι η «καθολική ανθρώπινη ανάπτυξη» και «ηαπελευθέρωση των παραγωγικών δυνατοτήτων κάθε ανθρώπου καιτης προσωπικότητάς του μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία»,καθώς και ότι «καθένας έχει δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη τηςπροσωπικότητάς του». Με άλλα λόγια, η ιδέα της ανθρώπινης ανά-πτυξης είναι πανταχού παρούσα στο Μπολιβαριανό Σύνταγμα.

Η άλλη πλευρά αυτής της σχέσης αποτυπώνεται στο σημείο τουΣυντάγματος που αναφέρει ότι η συμμετοχή των ανθρώπων «στηδιαμόρφωση, την εκτέλεση και τον έλεγχο της δημόσιας διοίκησηςαποτελεί αναγκαία συνθήκη για την καλλιέργεια μιας εμπλοκής με τα

20

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 20

Page 21: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

δημόσια πράγματα, τέτοιας ώστε να εξασφαλίζει την ατομική καισυλλογική τους ανάπτυξη». Τονίζω εδώ την έκφραση αναγκαία συν-θήκη. Η ίδια έμφαση στη δημοκρατική, συμμετοχική και πρωταγω-νιστική κοινωνία δίνεται και στην οικονομική σφαίρα μέσω της «αυ-τοδιοίκησης, συνδιοίκησης και συνεταιρισμού κάθε μορφής»,καθώς και μέσω της «ενεργούς, συνειδητής και κοινωφελούς συμ-μετοχής» (Lebowitz 2006: 72, 89-90, 2010: 14).

Φυσικά, όλοι ξέρουμε ότι η απόσταση που υπάρχει ανάμεσαστην πραγματικότητα και τις λέξεις που είναι γραμμένες ακόμα καιστο καλύτερο Σύνταγμα είναι τεράστια (πολλώ δε μάλλον στοΜπολιβαριανό Σύνταγμα, που παρασάγγας απέχει από το να είναιτέλειο). Ωστόσο, η δημιουργία κοινοτικών συμβουλίων και ο ερ-γατικό έλεγχος εργοστασίων και τομέων της κρατικής διοίκησηςτα τελευταία χρόνια στη Βενεζουέλα αποτελούν προφανή προ-σπάθεια οικοδόμησης μιας κοινωνίας στην οποία ο πρωταγωνιστι-κός ρόλος των υποκειμένων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση γιατην «πλήρη ατομική και συλλογική τους ανάπτυξη».

Η δημιουργία των συνθηκών εκείνων στους χώρους εργασίαςκαι τις κοινότητες, μέσα στις οποίες οι άνθρωποι θα μπορέσουν νααναπτύξουν τις ικανότητές τους, αποτελεί βασική πλευρά της έν-νοιας του σοσιαλισμού του 21ου αιώνα. Είναι όμως μία μόνοπλευρά. Πώς μπορεί η ανάγκη του εργαζόμενου για ανάπτυξη ναπραγματωθεί αν το κεφάλαιο κατέχει την κοινωνική μας κληρονο-μιά – τα προϊόντα της ανθρώπινης διανόησης και της ανθρώπινηςεργασίας; Πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε το δυναμικό μας ανο κάθε παραγωγός βλέπει τον άλλο σαν ανταγωνιστή ή σαν αγορά;Αν το ατομικό, υλικό μας συμφέρον είναι το μοναδικό μας κίνητρο;

Ο καπιταλισμός είναι ένα οργανικό σύστημα που έχει την τάσηνα αναπαράγει τις συνθήκες επιβίωσής του (συμπεριλαμβανομέ-νης μιας εργατικής τάξης που θεωρεί τις απαιτήσεις του «αυταπό-δεικτους φυσικούς νόμους»). Αυτή είναι και η δύναμή του. Για ναμπορέσουμε να τον ανατρέψουμε και ταυτόχρονα να ικανοποιή-

21

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 21

Page 22: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

σουμε την «ανάγκη του εργαζόμενου για ανάπτυξη», πρέπει ναεξασφαλίσουμε ότι η εναλλακτική του σοσιαλισμού θα αποτελείεπίσης ένα οργανικό σύστημα, έναν ορισμένο συνδυασμό παρα-γωγής, διανομής και κατανάλωσης, ένα σύστημα αναπαραγωγής.Αυτό που ο Τσάβες ονόμασε «το βασικό τρίγωνο του σοσιαλι-σμού» τον Ιανουάριο του 2007 (κοινωνική ιδιοκτησία, κοινωνικήπαραγωγή και ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών) είναι ένα πρώτοβήμα για τη δημιουργία ενός τέτοιου συστήματος (Lebowitz 2010β:24-5).

Ας αναλογιστούμε τη λογική αυτού του σοσιαλιστικού συν-δυασμού, την έννοια του σοσιαλισμού του 21ου αιώνα που ανα-δύθηκε στη Βενεζουέλα (Lebowitz 2007; 2010). Η ενοποίησηαυτών των τριών πλευρών του τριγώνου του σοσιαλισμού είναι οπυρήνας της ανθρώπινης ανάπτυξης:

Α. Η κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής είναι κρίσιμημέσα σε αυτή τη δομή, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να εξασφαλιστείότι η συλλογική κοινωνική παραγωγικότητα θα προσανατολίζεταιστην ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός, αντί να χρησιμοποιείται γιανα ικανοποιήσει τους ατομικούς στόχους των καπιταλιστών, τωνεργοδοτικών ενώσεων και των κρατικών γραφειοκρατών. Αυτόόμως δεν αφορά μόνο τις τρέχουσες δραστηριότητές μας. Η ιδιο-κτησία της κοινωνικής μας κληρονομιάς, τα προϊόντα της κοινωνι-κής εργασίας του παρελθόντος, αποτελεί εχέγγυο για το δικαίωμαόλων των ανθρώπων στην πλήρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους– στον πραγματικό πλούτο. Εκφράζει τη διαπίστωση ότι «η ελεύ-θερη ανάπτυξη του καθενός είναι προϋπόθεση για την ελεύθερηανάπτυξη όλων».

Β. Η κοινωνική παραγωγή που οργανώνεται από τους εργαζό-μενους διαμορφώνει νέες σχέσεις συνεργασίας και αλληλεγγύης,επιτρέπει στους εργαζόμενους να σταματήσουν τον κατακερματι-σμό «του σώματος και του μυαλού τους» και την απώλεια «κάθεέννοιας ελεύθερης σωματικής και διανοητικής δραστηριότητας»που προέρχεται από το διαχωρισμό εργασίας και διανόησης. Έτσι,

22

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 22

Page 23: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

η οργάνωση της παραγωγής από τους εργαζόμενους σε όλα τα επί-πεδα αποτελεί συνθήκη για την πλήρη ανάπτυξή τους και την καλ-λιέργεια των δυνατοτήτων τους – μια συνθήκη για τη δημιουργίαπλούσιων ανθρώπων με την ουσιαστική έννοια του όρου.

Γ. Η ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και στόχων ως σκο-πός της παραγωγικής δραστηριότητας σημαίνει ότι, αντί τα άτομανα συνυπάρχουν ως ξεχωριστές και ανταγωνιστικές μονάδες, θαλειτουργούν ως μέλη μιας κοινότητας. Αντί να αντιλαμβανόμαστετις δυνατότητές μας ως ιδιοκτησία μας και μέσο εξασφάλισης τουμεγαλύτερου δυνατού οφέλους σε μια συναλλαγή, πρέπει να ξεκι-νήσουμε από την αναγνώριση της κοινής μας φύσης και της σημα-σίας των συνθηκών μέσα στις οποίες καθένας από μας μπορεί νααναπτύξει τις ικανότητές του. Όταν η παραγωγική μας δυναμικό-τητα προσανατολίζεται στις ανάγκες όλων, επιτυγχάνει ένα διττόστόχο: Καλλιεργεί την αλληλεγγύη και ταυτόχρονα κάνει τους αν-θρώπους να σκέφτονται σοσιαλιστικά.

Οι τρεις αυτές πλευρές του «τριγώνου του σοσιαλισμού» απο-τελούν μέρη ενός συνόλου, μιας δομής στην οποία «όλα τα στοι-χεία συνυπάρχουν και αλληλοϋποστηρίζονται». Αυτή είναι και η έν-νοια κάθε οργανικού συνόλου. Ωστόσο, η ίδια η αλληλεξάρτησητων τριών πλευρών του τριγώνου υπονοεί ότι η πραγματοποίησητης καθεμιάς εξαρτάται από την ύπαρξη των υπολοίπων. Χωρίς πα-ραγωγή που προσανατολίζεται στην κάλυψη των κοινωνικών ανα-γκών δεν υπάρχει κοινωνική ιδιοκτησία. Χωρίς κοινωνική ιδιοκτη-σία δεν υπάρχει εργατικός έλεγχος με στόχο την κάλυψη των κοι-νωνικών αναγκών και μετασχηματισμός των ίδιων των ανθρώπωνκαι των αναγκών τους. Παραφράζοντας τη μαρξιστική περιγραφήτου καπιταλισμού ως οργανικού συστήματος, σε ένα σοσιαλιστικόοργανικό σύστημα «κάθε οικονομική σχέση προϋποθέτει κάθεάλλη στη (σοσιαλιστική) οικονομική της μορφή και κάθε συνθήκηαποτελεί ταυτόχρονα προϋπόθεση. Αυτή είναι η έννοια κάθε ορ-γανικού συστήματος» (Marx 1973: 278).

23

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 23

Page 24: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Υποτάσσοντας την παλιά κοινωνία

Φυσικά, ένα οργανικό σύστημα δεν πέφτει από τον ουρανό. Ένανέο σύστημα ποτέ δεν φανερώνει τη δυναμική του ευθύς εξαρχής.Απεναντίας, όταν ένα νέο σύστημα αρχίζει να διαμορφώνεται, κλη-ρονομεί αναπόφευκτα στοιχεία από το παλιό. Τα στοιχεία αυτάείναι «ιστορικά» και παράγονται εκτός του συστήματος και συνε-πώς δεν αφορούν τα θεμέλιά του. Εν ολίγοις, κάθε νέο σύστημαείναι εξ ορισμού προβληματικό και φέρει «από κάθε άποψη –οι-κονομική, ηθική και διανοητική– τα σημάδια της παλιάς κοινωνίας».Ταυτόχρονα, η ανάδυση ενός οργανικού συστήματος αποτελεί μιαδιαδικασία δημιουργίας. «Η πλήρης ανάπτυξή του», τονίζει οΜαρξ, «συνίσταται ακριβώς στην υποταγή όλων των στοιχείων τηςκοινωνίας ή στη δημιουργία, μέσω αυτής, των εργαλείων που τουλείπουν. Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται ιστορικά ως όλον»(Marx 1973: 278). Στη δεκαετία του 1920, ο ρώσος οικονομολόγοςΕβγκένι Πρεομπραζένσκι ανέδειξε αυτό ακριβώς το στοιχείο.«Καμιά οικονομική δομή», υποστήριξε, «δεν μπορεί να αναπτυ-χθεί εν κενώ στη βάση των δικών της εσωτερικών νόμων. Κάτι τέ-τοιο θα αντίκειτο στην ίδια την έννοια της ανάπτυξης η οποία υπα-γορεύει την απόρριψη των άλλων οικονομικών υποδειγμάτων, τηνυποταγή τους στο νέο υπόδειγμα και τελικά τη σταδιακή εξάλειψήτους» (Preobrazhensky 1965: 77).

Τι είναι, λοιπόν, αυτό που πρέπει να υποταχθεί; Αν ο σοσιαλι-σμός πρόκειται να εξελιχθεί σε οργανικό σύστημα, η κοινωνικήιδιοκτησία των μέσων παραγωγής πρέπει να αντικαταστήσει τηνατομική ιδιοκτησία. Ο εργατικός έλεγχος πρέπει να αντικαταστή-σει την εξουσιαστική δομή στους χώρους εργασίας και η παρα-γωγική εργασία που στηρίζεται στην αλληλεγγύη και τη συλλογι-κότητα πρέπει να υποτάξει το ιδιωτικό συμφέρον. Και φυσικά τοπαλιό κράτος πρέπει να αντικατασταθεί από νέους θεσμούς πουταυτόχρονα θα προωθούν την αλλαγή των συνθηκών προσωπικού

24

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 24

Page 25: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

μετασχηματισμού – τα τοπικά συμβούλια (τα οποία ο Τσάβες ονό-μασε «κύτταρα ενός νέου σοσιαλιστικού κράτους») και τα εργατικάσυμβούλια.

Προφανώς, αυτό δεν μπορεί να συμβεί εν μία νυκτί. Ωστόσο,είναι κάτι που δεν μπορεί να υλοποιηθεί ούτε σε στάδια. Η ιδέα τηςαναβολής ορισμένων ζητημάτων για ένα απώτερο («ρόδινο») στά-διο είναι ξένη στη λογική ενός οργανικού συστήματος. Η παρου-σία στοιχείων του καπιταλιστικού συστήματος δε σημαίνει απλώςότι ο σοσιαλισμός είναι ατελής γιατί του λείπουν κάποια μέρη.Εξάλλου, τι είδους άνθρωποι δημιουργούνται μέσα από τις παλιέςπαραγωγικές σχέσεις; Στην πραγματικότητα, κάθε στιγμή που οιάνθρωποι δρουν μέσα στο πλαίσιο των σχέσεων του παλιού συ-στήματος συμμετέχουν στη διαδικασία αναπαραγωγής παλιώνιδεών και συμπεριφορών. Η οργάνωση της εργασίας στη βάση τουιεραρχικού συστήματος, η στέρηση της δυνατότητας λήψης απο-φάσεων στους χώρους εργασίας και στην κοινωνία, η επιδίωξη τουατομικού συμφέροντος αντί για την αλληλεγγύη είναι δραστηριό-τητες που διαμορφώνουν τους ανθρώπους σε καθημερινή βάσηκαι εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή του συντηρητισμού στην κα-θημερινή ζωή. Την αναπαραγωγή, στην ουσία, των στοιχείων τουκαπιταλισμού.

Η ουσία της ιδέας του σοσιαλισμού στον 21ο αιώνα ως οργα-νικού συστήματος αναδεικνύει αυτό που δίδαξε η εμπειρία του σο-σιαλισμού στον 20ό αιώνα: Την ανάγκη να αναπτυχθούν όλες οιπλευρές του τριγώνου του σοσιαλισμού. Ένας πόλεμος, τρία μέ-τωπα. Ελλείψει μιας μάχης, η οποία θα υποτάξει όλα τα στοιχείατης παλιάς κοινωνίας, η νέα κοινωνία μολύνεται αναπόφευκτα απότην παλιά. Το ζήτημα γίνεται ακόμα πιο σοβαρό αν χρησιμοποιή-σουμε ομοιοπαθητική θεραπεία για να αντιμετωπίσουμε την ασθέ-νεια. Εν συντομία, αντί να χτίζουμε πάνω στα προβληματικά στοι-χεία του παλιού συστήματος (όπως, για παράδειγμα, την επιδίωξητου υλικού ατομικού συμφέροντος, για την οποία μας προειδο-

25

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 25

Page 26: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

ποίησε ο Μαρξ στην Κριτική του προγράμματος της Γκότα), πρέ-

πει να τα υποτάξουμε (Lebowitz 2010: 70-2,78-81, 108-9).

Η πρόκληση της αναπαραγωγής

Όπως ο καπιταλισμός προϋποθέτει ότι η ανάπυξη ενός συγκεκρι-

μένου καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής πρέπει να αποτελεί ορ-

γανικό σύστημα, έτσι και ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να υποτάξει

όλα τα στοιχεία της κοινωνίας στη λογική του έως ότου διαμορ-

φώσει ένα συγκεκριμένο σοσιαλιστικό μοντέλο παραγωγής. Μπο-

ρούμε να πάρουμε εδώ ως παράδειγμα τον καπιταλισμό πριν ανα-

πτυχθεί σε τέτοιο σημείο ώστε να μπορεί να παράξει τις δομές

του στην καπιταλιστική τους μορφή, όταν δηλαδή βρισκόταν σε

διαδικασία διαμόρφωσης.

Αυτή η διαδικασία αφορούσε αναπόφευκτα και την παγιωμένη

αναπαραγωγή των υπαρχουσών σχέσεων, τις οποίες ο Μαρξ πε-

ριέγραφε ως «σχέσεις όπου ο παραγωγός, ως ιδιοκτήτης της ερ-

γατικής του δύναμης, τη χρησιμοποιεί προς δικό του όφελος, αντί

προς όφελος του καπιταλιστή». Ο διαχωρισμός των παραγωγών

από τα μέσα παραγωγής τους και η υποχρέωσή τους να πουλάνε

την εργατική τους δύναμη είναι το στοιχείο που οριοθέτησε την

αρχή των καπιταλιστικών σχέσεων. Παρ’ όλα αυτά, και όπου ήταν

δυνατό, οι εργαζόμενοι προσπάθησαν να αποφύγουν αυτή τη δια-

δικασία και να γίνουν ανεξάρτητοι παραγωγοί αντί να ξεπουλάνε

«τα βασικά δικαιώματά τους για ένα κομμάτι ψωμί». Η δυνατότητα

αυτή υπήρχε πάντα καθώς οι μισθοί αυξάνονταν κατά τη διαδικα-

σία συσσώρευσης κεφαλαίου και εν τη απουσία ενός συγκεκριμέ-

νου καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής. Το ζήτημα ήταν η συνύ-

παρξη «δύο διαμετρικά αντίθετων οικονομικών συστημάτων» – και

αυτό δεν αφορούσε μόνο τις αποικίες όπου το πρόβλημα της μη

26

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 26

Page 27: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

αναπαραγωγής των μισθωτών ήταν χαρακτηριστικό (Marx 1977:900, 931).

Η πάλη για την υποταγή των στοιχείων της παραγωγικής διαδι-κασίας επομένως δεν τελείωσε με την αρχική (ή πρωταρχική) δια-μόρφωση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Η αναπαρα-γωγή των νέων σχέσεων δεν εξασφαλίστηκε παρά μόνο με τηνανάπτυξη του συγκεκριμένου μοντέλου καπιταλιστικής παραγωγής,το οποίο διασφάλιζε την αναπαραγωγή των δομών του συστήμα-τος. «Μόλις το καπιταλιστικό σύστημα στάθηκε στα πόδια του»,παρατηρεί ο Μαρξ, «δεν διατήρησε απλώς αυτό το διαχωρισμό[ανάμεσα στον παραγωγό και τα μέσα παραγωγής], αλλά τον ανα-παρήγαγε σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα» (Marx 1977: 874, 1083).Ωστόσο, μέχρι το κεφάλαιο να αναπτυχθεί πάνω στα δικά του θε-μέλια, οι διαφορετικές λογικές και οι διαφορετικές σχέσεις συνυ-πήρχαν.

Τι γίνεται, λοιπόν, όταν συμβαίνει αυτό; Τότε, αντί για ειρηνικήσυνύπαρξη, έχουμε ανταγωνιστική αναπαραγωγή, κατά την οποίακάθε σύστημα προσπαθεί να εξαπλωθεί σε βάρος του άλλου. Έχο-ντας στο μυαλό του τη Σοβιετική Ένωση της δεκαετίας του 1920,ο Πρεομπραζένσκι υποστήριζε ότι η κεντρικά σχεδιασμένη οικο-νομία βρισκόταν «σε διαρκή οικονομικό πόλεμο με τη δυναμικήτης καπιταλιστικής ανάπτυξης και την προσπάθεια εδραίωσης τουκαπιταλιστικού συστήματος» (Filzer 1979: 173). Επρόκειτο, όπωςέλεγε, «για μια πάλη ανάμεσα σε δύο αμοιβαία εχθρικά συστή-ματα». Έναν πόλεμο ανάμεσα σε δύο ρυθμιστικές αρχές – τηναρχή που προέκυπτε λόγω των καπιταλιστικών σχέσεων (του«νόμου της αξίας») και την αρχή που βασιζόταν στις συνειδητέςαποφάσεις των ρυθμιστικών οργάνων του κράτους (την οποία ονό-μαζε «νόμο της αρχικής σοσιαλιστικής συσσώρευσης»).

Ο Πρεομπραζένσκι υποστήριζε ότι καθεμιά από αυτές τις ρυθ-μιστικές αρχές «αγωνιζόταν για εκείνο τον τύπο ρύθμισης που θαμπορούσε να ενσωματωθεί ως οργανικό στοιχείο του συγκεκρι-

27

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 27

Page 28: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

μένου συστήματος παραγωγικών σχέσεων στην αμιγή του μορφή».Ωστόσο, το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής τους ήταν η αδυνα-μία ρύθμισης της σοβιετικής οικονομίας από οποιαδήποτε από τιςδύο αρχές και η συνύπαρξή τους κατέληγε στη σύγκρουση, τονπεριορισμό και τη (σημαντική) διαστρέβλωσή τους (Preo brazhen -sky 1965: 62-65).

Εν συντομία, το επιχείρημα του Πρεομπραζένσκι ήταν ότι κατάτη διαδικασία διαμόρφωσης ενός νέου συστήματος, τα δύο συ-στήματα και οι δύο διαφορετικές λογικές δεν συνυπάρχουν απλά,αλλά αλληλεπιδρούν και διεισδύουν το ένα στο άλλο, γι’ αυτό καιδιαστρεβλώνονται. Αντί όμως ο συνδυασμός τους να μας επιτρέ-πει να εκμεταλλευτούμε τα καλύτερα στοιχεία από τον κάθεκόσμο, αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ακριβώς τοαντίθετο. Επειδή ο τρόπος αναπαραγωγής που επιδιώκει να εγκα-θιδρύσει το κάθε σύστημα δημιουργεί ανταγωνισμό στις παραγω-γικές σχέσεις, η αλληλεπίδραση των δύο συστημάτων μπορεί ναδημιουργήσει κρίσεις, αναποτελεσματικότητα και ανακολουθίεςπου δεν θα συναντούσαμε σε κανένα από τα συστήματα στηναμιγή τους μορφή. Αντίθετα, ο Πρεομπραζένσκι αναφέρει ότι, αντίνα επιδιώκουμε την ισορροπία ανάμεσα στα δύο συστήματα, αυτόπου έπρεπε να κάνουμε είναι να υποτάξουμε και να αντικαταστή-σουμε το νόμο της αξίας με αυτό που ονόμαζε αρχική σοσιαλι-στική συσσώρευση.

Ας σκεφτούμε όμως τη διαδικασία διαμόρφωσης του καπιτα-λισμού. Με ποιον τρόπο, χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένο μοντέλοκαπιταλιστικής παραγωγής, αναπαράγονταν οι καπιταλιστικές σχέ-σεις παραγωγής; Όπως έλεγε ο Μαρξ, η αλληλεπίδραση ανάμεσασε αυτά τα «δύο διαμετρικά αντίθετα συστήματα» δημιουργούσεπροβλήματα που χωρίς αυτή δεν θα προέκυπταν. Αυτό ακριβώςσυνέβαινε όταν η συσσώρευση κεφαλαίου προκαλούσε την τάσηγια μη αναπαραγωγή της μισθωτής εργασίας ως αποτέλεσμα τηςαύξησης των μισθών.

28

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 28

Page 29: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Ο Μαρξ ήταν αρκετά σαφής ως προς τον τρόπο με τον οποίοτο κεφάλαιο απαντούσε σε τέτοιες περιπτώσεις – πώς, για παρά-δειγμα, εξασφάλιζε την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεωνπαραγωγής υπό τέτοιες συνθήκες. Περιέγραφε αναλυτικά τα μέτραπου έλαβε το καπιταλιστικό σύστημα εξαρχής: την «αιματηρή πει-θαρχία», τις «αστυνομικές μεθόδους», «την υποχρέωση του κρά-τους να περιορίσει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο κεφάλαιο και τηνεργασία μέσα σε όρια διαχειρίσιμα από το κεφάλαιο». Σε αντίθεσημε τις συνθήκες που απαιτούνται για την αναπαραγωγή των καπιτα-λιστικών σχέσεων αφότου παγιωθεί ένα συγκεκριμένο μοντέλο κα-πιταλιστικής παραγωγής, ο Μαρξ υποστήριζε ότι «η ανερχόμενηαστική τάξη χρειάζεται την κρατική εξουσία και τη χρησιμοποιεί γιανα “ρυθμίσει” τους μισθούς» (Marx 1977: 899, 904, 905).

Εν συντομία, μέχρι το κεφάλαιο να δημιουργήσει τις δικές τουδομές με τη διαμόρφωση ενός συγκεκριμένου μοντέλου καπιταλι-στικής παραγωγής χρειαζόταν αυτό που έχω ονομάσει «καπιταλι-στικό τρόπο ρύθμισης» – έναν τρόπο ρύθμισης που μπορεί να εξα-σφαλίσει την ευθυγράμμιση της συμπεριφοράς των εργαζομένωνμε τις απαιτήσεις του κεφαλαίου (Lebowitz 2010: 96-9). Απουσίααυτού που ο Μαρξ ονόμασε «αυτόνομη δυναμική των οικονομι-κών σχέσεων», ο συγκεκριμένος αυτός τρόπος ρύθμισης βασί-στηκε στην καταναγκαστική κρατική εξουσία, ούτως ώστε να εμπο-δίσει την άνοδο των μισθών και να αναγκάσει τους εργαζόμενους(μέσω «τραγελαφικών τρομοκρατικών νόμων») «να αποδεχθούντην πειθαρχία που απαιτεί το σύστημα της μισθωτής εργασίας»(Marx 1977: 382, 899).

Η αναγκαιότητα του σοσιαλιστικού μοντέλου ρύθμισης

Μπορούν οι εμπλεκόμενοι παραγωγοί να χρησιμοποιήσουν ένα τέ-τοιο κράτος προκειμένου να υποστηρίξουν τις σοσιαλιστικές σχέ-

29

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 29

Page 30: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

σεις παραγωγής πριν από την ανάπτυξη του σοσιαλισμού ως ορ-γανικού συστήματος;

Ας σκεφτούμε την κατάσταση που περιγράφεται στο Κομμου-νιστικό Μανιφέστο, όπου η «πάλη για τη δημοκρατία» κερδήθηκε(μέσω μιας επαναστατικής τομής ή μιας πιο μακροπρόθεσμης δια-δικασίας) με αποτέλεσμα να προκύψει μια κυβέρνηση που να εκ-προσωπεί τους εργαζόμενους.

Σε κάθε βήμα της διαδικασίας οικοδόμησης του σοσιαλισμού,τα στοιχεία του καπιταλισμού και του κομμουνισμού («δύο διαμε-τρικά αντίθετων συστημάτων») αλληλεπιδρούν και παράγουν συ-στημική ασυνέχεια και κρίση. Για παράδειγμα, όταν κυριαρχούν ταστοιχεία του καπιταλισμού, οι προσπάθειες να υποταγούν θα τεί-νουν να δημιουργούν εμπόδια στο κεφάλαιο και να καταλήγουν σεοικονομικές κρίσεις. Αν η κυβέρνηση είναι έτοιμη να διαχωριστείαπό τη λογική του κεφαλαίου, θα κατανοήσει (σύμφωνα με το Μα-νιφέστο) ότι «είναι αναγκασμένη να προχωράει ολοένα και πιοπέρα», να «επιβάλλεται ακόμα περισσότερο πάνω στην παλιά τάξητης κοινωνίας» και συνεπώς να «αποσπά σταδιακά το κεφάλαιοαπό την αστική τάξη και να παραδίδει τα μέσα παραγωγής στονέλεγχο του κράτους». Αντίθετα, η λυπηρή ιστορία της σοσιαλδη-μοκρατίας έχει δείξει ότι αυτή, αργά ή γρήγορα, ενδίδει στη λογικήτου κεφαλαίου και ενισχύει την εξουσία του.

Εν συντομία, δύο δρόμοι υπάρχουν. Από την πλευρά του σο-σιαλισμού, όλα τα στοιχεία που κληροδοτήθηκαν από το προη-γούμενο σύστημα αποτελούν «μειονεκτήματα» που πρέπει ναυπερνικηθούν. Από την πλευρά του καπιταλισμού, τα ίδια αυτάστοιχεία πρέπει να απελευθερωθούν από την προσπάθεια υποτα-γής τους. Υπ’ αυτή την έννοια, κάθε κρίση έχει δύο λύσεις: Η μίαδείχνει προς την κετεύθυνση του σοσιαλισμού και η άλλη στρέ-φεται πίσω στον καπιταλισμό. Ποια θα επικρατήσει;

Ο σοσιαλιστικός τρόπος ρύθμισης πρέπει να πετύχει συνει-δητά εκείνο που το συγκεκριμένο μοντέλο σοσιαλιστικής παρα-

30

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 30

Page 31: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

γωγής θα τείνει να κάνει αυθόρμητα: Να εξασφαλίσει την αναπα-ραγωγή των κοινωνικών σχέσεων που διέπουν την παραγωγή. Ηοικοδόμηση και η αναπαραγωγή αυτών των σχέσεων (που αναπα-ρίστανται στο τρίγωνο του σοσιαλισμού) «συνίστανται ακριβώςστην υποταγή σε εκείνες όλων των στοιχείων της κοινωνίας ή στηδημιουργία μέσω αυτής των εργαλείων που της λείπουν». Έτσι, οσοσιαλιστικός τρόπος ρύθμισης πρέπει να υποτάσσει συνειδητάκάθε στοιχείο που υποστηρίζει η παλιά κοινωνία, τόσο τους θε-σμούς όσο και την «κοινή λογική» που βρίσκεται πίσω από τις σχέ-σεις που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιό της. Επιπλέον, πρέπει ναδημιουργεί νέα στοιχεία που θα αποτελέσουν τα θεμέλια και τιςπροϋποθέσεις για τη νέα κοινωνία.

Αντίστοιχα, το σοσιαλιστικό μοντέλο ρύθμισης πρέπει να κερ-δίσει και την πάλη των ιδεών, τον ιδεολογικό αγώνα για την αν-θρώπινη ανάπτυξη. Πρέπει να αναδείξει το γεγονός ότι η λογικήτου κεφαλαίου αντίκειται στην πλήρη ανάπτυξη των ανθρώπινωνδυνατοτήτων και να χρησιμοποιήσει όλες τις προσπάθειες του κε-φαλαίου να αντικρούσει την υπεράσπιση της ανθρώπινης ανάπτυ-ξης ως παραδείγματα του παραλογισμού του καπιταλισμού. Επι-πλέον, η αποδοχή της λογικής του κεφαλαίου ως «αυταπόδεικτουφυσικού νόμου» πρέπει να ανατραπεί μέσω της διαμόρφωσης ενόςσυνεκτικού εναλλακτικού σχεδίου που θα προωθεί τη δημοκρα-τική, συμμετοχική πρακτική στους χώρους εργασίας και τις κοινό-τητες, δίνοντας έμφαση σε ένα νέο τρόπο κοινωνικής συνύπαρξηςστη βάση της συνεργασίας και της αλληλεγγύης.

Φυσικά, η ιδεολογική μάχη δεν μπορεί να πετύχει από μόνητης. Χωρίς τη δημιουργία θεσμών, όπως τα εργατικά συμβούλιακαι τα συμβούλια γειτονιάς που θα αποτελέσουν χώρους ανάπτυ-ξης των ανθρώπινων δυνατοτήτων μέσω της πρακτικής, η πάλη τωνιδεών στερείται τη ρεαλιστική βάση για την ανάδειξη («ατομική καισυλλογική») νέων κοινωνικών υποκειμένων. Τέλος, αυτός ο τρό-πος ρύθμισης προϋποθέτει την ύπαρξη ενός κράτους που θα υπο-

31

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 31

Page 32: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

στηρίζει αυτή τη μάχη ιδεολογικά, οικονομικά και στρατιωτικά, λει-

τουργώντας συνεπώς ως προπομπός για τη γέννηση της νέας κοι-

νωνίας.

Το κράτος στο σοσιαλιστικό μοντέλο ρύθμισης

Ποια είναι όμως η έννοια του κράτους; Μήπως εννοούμε το παλιόκράτος ή το νέο κράτος που αναδύεται σταδιακά, έχοντας στον

πυρήνα του τα εργατικά συμβούλια και τα συμβούλια γειτονιάς;

Πώς θα μπορούσε το παλιό κράτος, οι θεσμοί του οποίου περι-

λαμβάνουν τη «συστηματική, ιεραρχική οργάνωση της εργασίας»,

–το κράτος που έχει το χαρακτήρα μιας δημόσιας εξουσίας, η

οποία οργανώνεται για την κοινωνική καθυπόταξη, αποτελώντας

εργαλείο ταξικής επιβολής– να αποτελέσει τμήμα του σοσιαλιστι-

κού τρόπου ρύθμισης; (Marx 1871β: 68-9)

Δεν ήξεραν καλύτερα ο Μαρξ και ο Ένγκελς; Μετά την αυθόρ-

μητη ανακάλυψη ενός άλλου τύπου κράτους από τους εργάτες της

Παρισινής Κομμούνας, ενός νέου, δημοκρατικού και αποκεντρω-

μένου κράτους, όπου οι νόμιμες λειτουργίες «πρέπει να αναλη-

φθούν από μια αρχή που θα επιβληθεί πάνω στην ίδια την κοινω-

νία και να αποδοθούν στους ίδιους του πολίτες της», ο Μαρξ και

ο Ένγκελς συνειδητοποίησαν ότι η εργατική τάξη «δεν μπορεί

απλώς να χρησιμοποιεί τον υπάρχοντα κρατικό μηχανισμό για τους

δικούς της σκοπούς» (Lebowitz 2003: 189-96). Επιτέλους, είπε ο

Μαρξ, «ανακαλύφθηκε ο τύπος του κράτους που ταιριάζει στους

εργαζόμενους: Η Κομμούνα (η οποία συνδύαζε νομοθετικές και

εκτελεστικές αρμοδιότητες) ήταν «το πολιτικό μόρφωμα μέσω του

οποίου μπορούσε επιτέλους να προωθηθεί η οικονομική χειραφέ-

τηση της εργασίας». Αυτό το κράτος θα μπορούσε «να λειτουρ-

γήσει ως μοχλός για την αποδιάρθρωση της οικονομικής βάσης

32

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 32

Page 33: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

πάνω στην οποία χτίζονται οι τάξεις και άρα η ταξική κυριαρχία»(Marx 1871β: 75).

Η Κομμούνα συμβόλιζε την καταστροφή της κρατικής εξου-σίας. Ο Μαρξ την ονόμαζε «επαναπορρόφηση της κρατικής εξου-σίας από την κοινωνία, έτσι ώστε οι λαϊκές μάζες να λειτουργούνμε τις δικές τους δυνάμεις αντί για τις δυνάμεις που τις ελέγχουνκαι τις καταδυναστεύουν – το πολιτικό υποκείμενο της κοινωνικήςχειραφέτησης». Με τη μετατροπή του κράτους «από εργαλείο επι-καθορισμού της κοινωνίας σε όργανο που χρησιμοποιείται απόεκείνη», οι αυτοκαθοριζόμενοι πλέον παραγωγοί μπορούν να δια-χειρίζονται το κράτος προς όφελος των δικών τους στόχων αλλά-ζοντας συνεχώς και τις συνθήκες και τους εαυτούς τους (Marx1875: 32, Marx 1871α).

Ο Μαρξ είχε δίκιο. Αυτό το νέο κράτος που λειτουργεί στηβάση της άμεσης πρωταγωνιστικής δημοκρατίας στους χώρους ερ-γασίας και τις κοινότητες είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη τουσοσιαλισμού ως οργανικού συστήματος. Όχι μόνο επιτρέπει τηναπελευθέρωση γνώσης και συλλογικής ενέργειας, η οποία συνδέειτις ικανότητες των ανθρώπων με τις ανάγκες της κοινότητας, αλλάταυτόχρονα παράγει νέα κοινωνικά υποκείμενα με νέες ικανότη-τες, υπερηφάνεια και αξιοπρέπεια. Με τη διαφάνεια που απαιτείταιγια κάθε είδους έλεγχο από τα κάτω, τα εργατικά και τα κοινοτικάσυμβούλια μπορούν να επιβλέπουν τις σπατάλες, τη δολιοφθοράκαι άλλες προσπάθειες ανατροπής της διαδικασίας, γεγονός τοοποίο ενισχύει την αίσθηση ότι η ίδια η διαδικασία ανήκει στουςανθρώπους και δεν είναι πέρα ή πάνω από αυτούς.

Ωστόσο, το νέο αυτό κράτος δεν θα πέσει από τον ουρανό.Δεδομένης της επίδρασης της «εκπαίδευσης, της παράδοσης καιτης συνήθειας» πάνω σε εκείνους που διαμόρφωσαν την ταυτό-τητά τους μέσα στην παλιά κοινωνία, δεν πρέπει να μας εκπλήσσειη δύναμη των παλιών ιδεών στην υπονόμευση της απόπειρας οι-κοδόμησης του νέου κράτους από τα κάτω. Παρότι οι άνθρωποι

33

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 33

Page 34: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

αυτομετασχηματίζονται μέσω της δράσης τους στα εργατικά και τακοινοτικά συμβούλια, αυτό συμβαίνει αργά και σταδιακά, ενώ τοαυθόρμητο ενδιαφέρον (τόσο το ατομικό όσο και το συλλογικό)αυτών των αρχικών κυττάρων του νέου κράτους θα είναι αναπό-φευκτα τοπικιστικό και εγωκεντρικό. Η καλλιέργεια της αλληλεγ-γύης και η δράση μιας κοινότητας που προχωράει πέρα από το το-πικό επίπεδο σε άλλες κοινότητες και χώρους εργασίας (καθώς καιπέρα από το ατομικό συμφέρον που εκφράζεται μέσω του κατα-ναλωτισμού) θα τείνουν να αναδυθούν μόνο μέσα από την πράξη.

Εν συντομία, τα κύτταρα αυτά πρέπει να συνδέονται προκει-μένου να μπορέσουν να μετεξελιχθούν σε αυτό που ονομάζω «νέοκράτος». Πρέπει να αναπτύξουν οριζόντιους και κάθετους δε-σμούς με άλλους χώρους εργασίας και κοινότητες (καθώς και μετους φορείς που αποτελούν τη συμπύκνωσή τους). Η δημιουργίαόμως τέτοιων δεσμών μέσω αντιπροσώπων δεν είναι το ίδιο πράγ -μα με την καλλιέργεια της αλληλεγγύης η οποία υπερβαίνει το το-πικό και το ατομικό συμφέρον. Η συνειδητοποίηση του συλλογι-κού στόχου, η οργανική του ανάπτυξη και η εσωτερικοποίησή τουαπό τα κύτταρα της νέας κοινωνίας απαιτεί χρόνο. Επομένως, πα-ρότι η διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού με τη μορφή ορ-γανικού συστήματος πρϋποθέτει τη δημιουργία δεσμών στη βάσητης αλληλεγγύης από τα κάτω, καθώς και την αποδοχή της συλλο-γικής δημοκρατίας που τους συμπυκνώνει, η διαδικασία αυτή δενμπορεί να ολοκληρωθεί αυτόματα. Αντίστοιχα, το νέο κράτος δενθα έχει αρχικά τη δυνατότητα να πάρει αποφάσεις που απαιτούνσυγκέντρωση και συντονισμό δυνάμεων.

Αντίθετα, το παλιό κράτος θα έχει συνολική εποπτεία της κα-τάστασης. Η παρουσία επαναστατικών υποκειμένων στην κυβέρ-νηση του παλιού κράτους δεν διευκολύνει μόνο την αντιμετώπισηατομικών κεφαλαίων, αλλά και την εξουσία του κεφαλαίου συνο-λικά. Αυτό είναι ουσιώδες, λόγω του ότι η διαδικασία καθυπόταξηςτου κεφαλαίου απαιτεί την κατάληψη του κράτους από την εργα-

34

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 34

Page 35: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

τική τάξη και, κατ’ επέκταση, τον έλεγχο των δυνάμεων του στρα-τού από εκείνο. H δύναμη του παλιού κράτους έγκειται στη δυνα-τότητά του να εντοπίζει κρίσιμα σημεία και περιοχές όπου απαι-τείται συγκέντρωση δυνάμεων (συμπεριλαμβανομένων ενεργειώνγια τη στρατιωτική υπεράσπιση της διαδικασίας ενάντια σε εσωτε-ρικούς και εξωτερικούς εχθρούς αποφασισμένους να την ανατρέ-ψουν). Μπορούμε να φανταστούμε την οικοδόμηση της νέας κοι-νωνίας χωρίς την κατάληψη της εξουσίας από εκείνους που τηνκατέχουν στην παλιά; Σε αντίθεση με τους σύγχρονους ουτοπι-στές, ο Μαρξ κατανοούσε ότι «η μεταφορά της κρατικής εξου-σίας, από τους καπιταλιστές και τους γαιοκτήμονες στους ίδιουςτους παραγωγούς είναι απαραίτητη». Κατανοούσε ότι «ο κόσμοςδεν μπορεί να αλλάξει χωρίς την κατάληψη της εξουσίας»(Lebowitz 2003: 95-8, 89).

Ωστόσο, όπως μπορεί να περιμένει κανείς από αυτή τη «συ-στηματική και ιεραρχική διάρθρωση της εργασίας και τον προϋ-πάρχοντα κρατικό μηχανισμό», το παλιό κράτος έχει την τάση ναδρα από τα πάνω για να αλλάζει τις συνθήκες, αντί να ευνοεί τηνεπαναστατική πρακτική. Το κράτος βρίσκεται πάντα πάνω από τηνκοινωνία και τη διαιρεί σε δύο κομμάτια, ένα από τα οποία την επι-καθορίζει και θα μπορούσε να της επιβάλει το σοσιαλισμό σανδώρο.

Πώς θα μπορούσε το παλιό ιεραρχικό κράτος –ακόμα και αν γι-νόταν πιο δημοκρατικό– να ενισχύσει το δεσμό ανάμεσα στην αν-θρώπινη ανάπτυξη και την πρακτική; Ο διαχωρισμός των κυβερ-νώντων από τους κυβερνώμενους είναι σύμφυτος με τη λογική τηςαντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Συνεπώς, αντί για την απαραί-τητη εμπλοκή των ανθρώπων η οποία «εξασφαλίζει την πλήρη ανά-πτυξή τους, ατομική και συλλογική», η αυθόρμητη τάση ενός τέ-τοιου κράτους είναι να αναπαράγει «την ψευδαίσθηση ότι η κρα-τική διοίκηση και η πολιτική εξουσία αποτελούν κάποιου τύπου μυ-στήρια, σύνθετες δραστηριότητες που μπορούν να εναποτεθούν

35

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 35

Page 36: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

μόνο στα ικανά χέρια μιας καλά εκπαιδευμένης ομάδας». Όσοόμως και να αλλάζουν τα πρόσωπα του διοικητικού μηχανισμού, τοπαλιό κράτος έχει την εικόνα ενός αξιωματούχου, «μιας εξουσίαςπου σφετερίζεται την υπεροχή της πάνω σε ολόκληρη την κοινω-νία». Γι’ αυτό ακριβώς, ο συνδυασμός νομοθετικών και εκτελεστι-κών εξουσιών της Κομμούνας παίζει τόσο κεντρικό ρόλο στην οι-κοδόμηση ενός κράτους που αποτελείται από τις «ζωτικές δυνά-μεις της κοινωνίας αντί για τις δυνάμεις που την ελέγχουν και τηνυποτάσουν» (Marx 1871α: 152-4, 1871β: 72-3).

Στο μεσοδιάστημα κατά το οποίο το παλιό κράτος δεν έχειακόμα πεθάνει και το νέο δεν είναι ακόμα σε θέση να σταθεί σταπόδια του, είναι λογικό να εμφανίζονται κάποια νοσηρά συμπτώ-ματα. Στην αρχή και τα δύο κράτη είναι απαραίτητα για την υπο-ταγή της παλιάς κοινωνίας και την ανάδυση της καινούργιας.Ωστόσο, η εγγενής ένταση που υπάρχει ανάμεσα στον από ταπάνω προσανατολισμό της παλιάς κοινωνίας και την από τα κάτωοργάνωση των εργατικών και των κοινοτικών συμβουλίων είναιπροφανής. Κατά την αλληλεπίδραση των δύο, το κάθε κράτος θατείνει να αλλάξει τη μορφή του άλλου.

Έτσι, η ανάγκη που υπάρχει από την πλευρά του παλιού κρά-τους είναι να επιβάλλει εθνικές πολιτικές σύμφωνα με ένα προκα-θορισμένο πρόγραμμα, για παράδειγμα, τείνει να δημιουργήσει ενι-αίους κανόνες που παραβλέπουν τις διαφορές στην ιστορία και τιςπρακτικές των κυττάρων του νέου κράτους που διαμορφώνεταιαπό τα κάτω. Και στις δύο περιπτώσεις –απουσία οργανικής ανά-πτυξης από τη μία και υπερβολικής ανάπτυξης από την άλλη– ηεπίπτωση των απαιτήσεων που δημιουργεί το παλιό κράτος πάνωστο καινούργιο τείνει να παραμορφώσει και τα δύο. Στην πρώτηπερίπτωση, η ανυπομονησία των αξιωματούχων του παλιού κρά-τους θα τείνει να μολύνει τα κύτταρα της νέας κοινωνίας και να ταμετατρέψει σε όργανα του παλιού κράτους. Στη δεύτερη περί-πτωση, η έμφαση στην ομοιογένεια θα ανατρέπει την πρόοδο που

36

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 36

Page 37: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

έχει γίνει και θα τείνει να αποθαρρύνει τη διάθεση για πρωτοβου-λίες και τον ενθουσιασμό εκείνων που διαμορφώνουν την ταυτό-τητά τους μέσω της πρακτικής.

Από την άλλη πλευρά, δεν είναι εύκολο για το παλιό κράτος ναπετύχει τους στόχους του συνεκτικού προγραμματισμού, τηςισορροπίας και της ισότητας όταν τα εργατικά και τα κοινοτικάσυμβούλια ασκούν το δικαίωμά τους στον αυτοπροσδιορισμό.Όσο αυτές οι ομάδες εμμένουν στην ιδιαιτερότητα του χαρακτήρατους και στο δικαίωμά τους να διεκδικούν τους συλλογικούς τουςστόχους χωρίς παρεμβολές, θα υπάρχει η τάση να προωθούνται οισχέσεις στη βάση της ανταλλαγής, η ανισότητα και η έλλειψη αλ-ληλεγγύης. Και εδώ, ο συνδυασμός των δύο κρατών παράγει ασυ-νέχεια αντί για βέλτιστη συνύπαρξη των δύο κόσμων.

Στο πλαίσιο της αύξησης των εντάσεων και των κρίσεων πουπαράγονται λόγω της αλληλεπίδρασης δύο διαμετρικά αντίθετωνσυστημάτων, θα υπάρχουν κάποιοι στο παλιό κράτος που θα επι-διώξουν την επίλυση της κατάστασης μέσω της άσκησης περισ-σότερης εξουσίας από τα πάνω. Παρομοίως, θα υπάρχουν κάποιοιμέσα στα κύτταρα της νέας κοινωνίας που θα αναζητήσουν τη λύσηστην αποτίναξη κάθε εξουσίας, έτσι ώστε να διευκολύνουν την επί-τευξη των δικών τους συλλογικών στόχων. Και οι δύο αυτές τά-σεις πρέπει να καταπνιγούν γιατί καθεμία οδηγεί σε διαφορετικούτύπου παραμόρφωση του τριγώνου του σοσιαλισμού, δηλαδή τηςκοινωνικής παραγωγής που οργανώνεται από τους εργαζόμενουςμε τη χρήση μέσων παραγωγής που βρίσκονται υπό συλλογικήιδιοκτησία για την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών.

Ο σοσιαλιστικός τρόπος ρύθμισης απαιτεί την ύπαρξη επανα-στατικών υποκειμένων και στο παλιό και στο νέο κράτος. Οι πολι-τικές που ακολουθούνται στο πλαίσιο του παλιού κράτους πρέπεινα εστιάζονται και στην αλλαγή των συνθηκών και στην αλλαγή τωνανθρώπων. Αυτό προϋποθέτει την απόρριψη του καπιταλιστικούτρόπου μέτρησης και αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας και

37

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 37

Page 38: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

την αντικατάστασή τους από ένα σύστημα σοσιαλιστικών αξιώνπου αναγνωρίζει τη χρησιμότητα των αποτελεσμάτων που παρά-γονται από την αλληλεπίδραση της ανθρώπινης ανάπτυξης και τηςπρακτικής (Lebowitz 2010: 154-9). Μέσα στα κύτταρα του νέουσοσιαλιστικού κράτους η πάλη πρέπει να προσανατολιστεί ενάντιαστα μειονεκτήματα του αυτοπροσδιορισμού που προέρχεται απότην παλιά κοινωνία. Τόσο στους χώρους εργασίας όσο και στιςκοινότητες είναι αναγκαίο να βρούμε τρόπους να καλλιεργήσουμετην αλληλεγγύη με την κοινωνία και να προβάλουμε και στο πεδίοτης πάλης των ιδεών και στο πεδίο της πρακτικής ότι η ελεύθερηανάπτυξη κάθε ανθρώπου προϋποθέτει την ελεύθερη ανάπτυξηόλων.

Εν συντομία, ο σοσιαλιστικός τρόπος ρύθμισης αφορά ένα συν-δυασμό ανάδυσης του νέου κράτους και μαρασμού του παλιού.Μέσα σ’ αυτή τη διαδικασία, υπάρχει μια φυσική συμμαχία ανά-μεσα στο παλιό και το νέο που δεν έχει στόχο να πετύχει την ισορ-ροπία ανάμεσα στα δύο κράτη, αλλά που προκύπτει λόγω της δέ-σμευσης για την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας, η οποία είναιπροσανατολισμένη στην ανθρώπινη ανάπτυξη και ορίζεται από τοτρίγωνο του σοσιαλισμού.

Η πάλη για τη δημιουργία μιας κρίσης του καπιταλισμού

Eκεί που το κεφάλαιο ελέγχει την κυβέρνηση χρειαζόμαστε μια δέ-σμευση για να επανεφεύρουμε το σοσιαλισμό. Αν θέλουμε να με-τατρέψουμε την κρίση στον καπιταλισμό σε κρίση του καπιταλι-σμού, το όραμα μιας εναλλακτικής σοσιαλιστικής πρότασης είναιαπαραίτητο προτού κερδίσουμε τη «μάχη της δημοκρατίας». Πρέ-πει να αμφισβητήσουμε τη λογική ότι οι απαιτήσεις του κεφαλαίουαποτελούν «αυταπόδεικτους φυσικούς νόμους» και πρέπει να αγω-νιστούμε για να οικοδομήσουμε μια νέα κοινή λογική στη βάση

38

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 38

Page 39: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

«της ανάγκης των ίδιων των εργαζόμενων για ανάπτυξη». Πώς αλ-λιώς μπορούμε να το πετύχουμε αυτό αν δεν προβάλουμε έναεναλλακτικό όραμα;

Η λογική του σοσιαλιστικού τριγώνου καταδεικνύει την ανάγκηνα παλέψουμε ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία των μέσων παρα-γωγής, ενάντια στην ιεραρχία και το δεσποτισμό στους χώρουςεργασίας και τις κοινότητες και ενάντια στην παραγωγή με στόχοτο κέρδος και όχι τις κοινωνικές ανάγκες. Μας καλεί να αγωνι-στούμε και στα τρία αυτά μέτωπα ταυτόχρονα. Στο βιβλίο μου Ηεναλλακτική του σοσιαλισμού πρότεινα να συνταχθεί μια Χάρταγια την Ανθρώπινη Ανάπτυξη, η οποία θα διασφαλίζει το δικαίωμαόλων να χρησιμοποιούν και να ωφελούνται από το προϊόν της κοι-νωνικής εργασίας, το δικαίωμα να μπορούν να αναπτύξουν το δυ-ναμικό και τις ικανότητές τους μέσα από την πρωτοβουλία στουςχώρους εργασίας και την κοινωνία, στη βάση της συνεργασίας καιτης αλληλεγγύης.

Μέσα στην πάλη των ιδεών, μια τέτοια ιδέα εκφράζει ακριβώςτο στοιχείο που ενοποιεί τους αγώνες μας – εκφράζει την ανάγκημας για ανάπτυξη. Στο αίτημά μας για διαφάνεια, τα «μυστικά» τουκεφαλαίου και οι κυβερνήσεις που τα στηρίζουν πρέπει να αποκα-λυφθούν με το άνοιγμα των λογιστικών βιβλίων. Ο αγώνας των ερ-γαζομένων και των κοινοτήτων για το δικαίωμα στην υγεία και τηνασφάλιση συμπυκνώνει την προτεραιότητα των ανθρώπινων ανα-γκών πάνω στα δικαιώματα ιδιοκτησίας και την απόκρουση τηςαπαίτησης του κεφαλαίου για εμπορευματοποίηση των βασικώναγαθών και υπηρεσιών, διεκδικώντας την επέκταση των δημόσιωνυπηρεσιών. Όλα αυτά είναι παραδείγματα του πώς μπορούμε ναπροωθήσουμε το όραμα μιας κοινωνίας, η οποία βασίζεται στηνανθρώπινη ανάπτυξη και μπορεί να γίνει η αρχή δημιουργίας ενόςνέου ιστορικού μπλοκ που δεν θα υποκύψει στο κεφάλαιο.

Μέσα στον ταξικό πόλεμο πρέπει να αγωνιστούμε σε πολλάμέτωπα και να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται

39

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 39

Page 40: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

οι αγώνες μας. Αυτό γίνεται πιο αναγκαίο από ποτέ σε μια περίοδοέντασης του ταξικού πολέμου, όταν το κεφάλαιο βρίσκεται σεκρίση και η φύση του έρχεται στην επιφάνεια. Αυτή είναι η χρονικήστιγμή στην οποία μπορούμε να αναδείξουμε το χάσμα ανάμεσαστη λογική του κεφαλαίου και αυτή της ανθρώπινης ανάπτυξης.Αποτελεί μοναδική ευκαιρία να αποκρούσουμε την ιδέα ότι η λο-γική του κεφαλαίου ταυτίζεται με την κοινή λογική και ότι δενυπάρχει καμιά εναλλακτική λύση.

Φυσικά, ξέρουμε ότι όταν το κεφάλαιο βρίσκεται σε κρίσηυπάρχουν πάντα δύο επιλογές – να ενδώσουμε ή να δράσουμε.Όταν αγωνιζόμαστε εξοπλισμένοι με μια σαφή αντίληψη για τη σο-σιαλιστική προοπτική, μπορούμε να φτιάξουμε ένα κίνημα που θαβάλει τέλος στη διαστροφή του καπιταλισμού. Είναι βέβαια πιθανόότι, λόγω του ιδεολογικού μας αφοπλισμού, ο αγώνας ενάντια στηνεπίθεση του κεφαλαίου μπορεί τελικά να οδηγήσει σε μια ακόμηένδοξη ήττα. Πρέπει όμως να πάρουμε αυτό το ρίσκο γιατί γνωρί-ζουμε ήδη το αποτέλεσμα ενός αγώνα που δεν θα δώσουμε.

Το να απαντήσουμε στην τρέχουσα κρίση προσπαθώντας ναβάλουμε ανθρώπινο πρόσωπο στην επίθεση του κεφαλαίου πάνωστην εργατική τάξη ισοδυναμεί με το να διασφαλίσουμε ότι τοαποτέλεσμα θα είναι μια άδοξη ήττα, μια ήττα που θα ενισχύσει τηδύναμη του κεφαλαίου. Η συνέπεια μιας τέτοιας ήττας για τον τα-ξικό πόλεμο θα είναι αυτό που ο Μαρξ περιέγραψε ως «πληγω-μένη, φθαρμένη μάζα χωρίς φαντασία και αντιστάσεις» (Lebowitz2003: 182).

40

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 40

Page 41: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

Βιβλιογραφία

Badiou, Alain (2010), The Communist Hypothesis, Λονδίνο: Verso. [ελλ.μτφρ. Η κομμουνιστική υπόθεση, Αθήνα: Πατάκης, 2009].

Filzer, Donald A. (επιμ.) (1979), The Crisis of Soviet Industrialization: Se-lected Essays of E.A. Preobrazhensky, Γουάιτ Πλέινς: M.E. Sharpe,Inc.

Lebowitz, Michael A. (2003), Beyond CAPITAL: Marx’s Political Economy ofthe Working Class, β΄ έκδοση, Νέα Υόρκη: Palgrave Macmillan.

― (2005), «Holloway’s Scream», Historical Materialism, 13:4.― (2006), Build it Now: Socialism for the Twenty-First Century, Νέα Υόρ -

κη: Monthly Review Press. [ελλ. μτφρ. Οικοδομήστε τον τώρα: Λό -γος για το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα, Αθήνα, Monthly ReviewImprint, 2009].

― (2007), «New Wings for Socialism», Monthly Review (Απρ.).― (2010), The Socialist Alternative: Real Human Development, Νέα Υόρ -

κη: Monthly Review Press.Marx, Karl (1871α), «First Outline of The Civil War in France», στο Karl

Marx και Friedrich Engels, On the Paris Commune, Μόσχα:Progress Publishers, 1971.

― (1871β), The Civil War in France, στο Karl Marx και Friedrich Engels,On the Paris Commune, Μόσχα: Progress Publishers, 1971.

― (1875), Critique of the Gotha Programme, στο Karl Marx και FriedrichEngels, Selected Works, τόμ. II, Μόσχα: Foreign Languages Pub-lishing House, 1962.

― (1973), Grundrisse, Νέα Υόρκη: Vintage Books.― (1976), «Theses on Feuerback», στο Karl Marx και Friedrich Engels,

Collected Works, τόμ. 6, Νέα Υόρκη: International Publishers.― (1977), Capital, τόμ. I, Νέα Υόρκη: Vintage Books.Preobrazhensky, Evgeny (1965), The New Economics, Οξφόρδη: Claren-

don Press.

41

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 41

Page 42: Χτίζοντας το σοσιαλισμό του 21ου αιώνα - Μάικλ Λίμποβιτς

42

Lebowitz hell:Layout 1 12/7/11 2:46 PM Page 42