Λατινικά, ερωτήσεις ΚΕΕ, ενότητες 21 - 50

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

ΑΘΗΝΑ 2001

2

Ομάδα Σύνταξης

Ρηγάτου Κωνσταντίνα, ΦιλόλογοςΣταμουλάκης Ιωάννης, Φιλόλογος

Copyright (C) 2000: Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας Αδριανού 91, 105 56 Αθήνα

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή ανατύπωση ή φωτοτύπηση μέρους ή όλου του παρό-ντος βιβλίου, καθώς και η χρησιμοποίηση των ερωτήσεων που περιέχονται σ’ αυτό σεσχολικά βοηθήματα ή για οποιοδήποτε άλλο σκοπό, χωρίς τη γραπτή άδεια του ΚέντρουΕκπαιδευτικής Έρευνας.

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• ΠΡΟΛΟΓΟΣ ................................................................................................. 7

• ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ...................................................................... 9

• ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - AΣΚΗΣΕΩΝ

1. Lectio prima et vicesima ......................................................................... 13

2. Lectio altera et vicesima.......................................................................... 25

3. Lectio tertia et vicesima .......................................................................... 36

4. Lectio quarta et vicesima......................................................................... 47

5. Lectio quinta et vicesima......................................................................... 59

6. Lectio sexta et vicesima .......................................................................... 72

7. Lectio septima et vicesima ...................................................................... 88

8. Lectio duodetricesima ............................................................................. 99

9. Lectio undetricesima ............................................................................. 113

10. Lectio tricesima...................................................................................... 125

11. Lectio prima et tricesima ....................................................................... 137

12. Lectio altera et tricesima........................................................................ 150

13. Lectio tertia et tricesima ........................................................................ 161

14. Lectio quarta et tricesima....................................................................... 173

4

15. Lectio quinta et tricesima ...................................................................... 185

16. Lectio sexta et tricesima........................................................................ 197

17. Lectio septima et tricesima.................................................................... 206

18. Lectio duodequadragesima.................................................................... 217

19. Lectio undequadragesima...................................................................... 228

20. Lectio quadragesima.............................................................................. 239

21. Lectio prima et quadragesima ............................................................... 251

22. Lectio altera et quadragesima................................................................ 260

23. Lectio tertia et quadragesima ................................................................ 271

24. Lectio quarta et quadragesima............................................................... 282

25. Lectio quinta et quadragesima............................................................... 293

26. Lectio sexta et quadragesima ................................................................ 304

27. Lectio septima et quadragesima ............................................................ 311

28. Lectio duodequinquagesima.................................................................. 322

29. Lectio undequinquagesima.................................................................... 337

30. Lectio quinquagesima............................................................................ 348

• ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Δίωρο στο Μάθημα XXIV ......................................................................... 357

Επαναληπτικό στις ενότητες XXI-XXIV ................................................... 362

5

Ωριαίο στο Μάθημα XXIX ........................................................................ 366

Επαναληπτικό στις ενότητες XXXII-XXXIV............................................ 370

Επαναληπτικό στις ενότητες XXXVΙ - XXXVIII...................................... 375

Επαναληπτικό στις ενότητες XL και XLI .................................................. 379

Επαναληπτικό στις ενότητες XLIII και XLIV............................................ 383

Επαναληπτικό στις ενότητες XLVII και XLIX.......................................... 388

• ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ .......................................................................................... 393

• ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...................................................................................... 419

6

Εικόνα εξωφύλλου: Ζακ-Λουί Νταβίντ (1748-1825):Οι Σαβίνες (1796-1799)Παρίσι - Λούβρο

7

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Με τα τελευταία βιβλία αξιολόγησης των μαθητών, που πρόκειται να δημο-σιευθούν στις αρχές του 2000, ολοκληρώνεται μια σημαντική προσπάθεια τουΚέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας, στόχος της οποίας ήταν η εκπόνηση και διά-δοση νέων μεθόδων αξιολόγησης των μαθητών του Ενιαίου Λυκείου. Στοπλαίσιό της εκπονήθηκαν τα τρία τελευταία χρόνια δεκάδες βιβλίων που καλύ-πτουν το σύνολο σχεδόν των μαθημάτων, τα οποία διδάσκονται στο Λύκειο. Ταβιβλία αυτά περιέχουν οδηγίες μεθοδολογίας σχετικές με την αξιολόγηση τωνμαθητών, παραδείγματα ερωτήσεων διαφόρων τύπων, υποδείγματα εξεταστι-κών δοκιμασιών, θέματα συνθετικών - δημιουργικών εργασιών και άλλα χρή-σιμα στοιχεία για τους εκπαιδευτικούς.

Το έντυπο αυτό υλικό συνοδεύτηκε από την παραγωγή ανάλογου ηλεκτρο-νικού υλικού, από τη δημιουργία Τράπεζας Θεμάτων και από πολυάριθμες επι-μορφωτικές δραστηριότητες σχετικές με την αξιολόγηση των μαθητών.

Η παραπάνω προσπάθεια δεν είχε σκοπό να επιβάλει ένα συγκεκριμένο τρό-πο αξιολόγησης ούτε να αυξήσει το φόρτο εργασίας διδασκόντων και διδασκο-μένων, όπως ισχυρίστηκαν ορισμένοι. Επιδίωξε να ενημερώσει τους καθηγητέςγια τις σύγχρονες εξεταστικές μεθόδους, να τους δώσει πρακτικά παραδείγματαεφαρμογής τους, να τους προβληματίσει γύρω από τα θέματα αυτά και να τουςπαράσχει ερεθίσματα για αυτομόρφωση. Πιστεύουμε ότι με το έργο μας συμ-βάλαμε στη διεύρυνση της δυνατότητας των διδασκόντων να επιλέγουν οι ίδιοιτη μέθοδο που θεωρούν πιο κατάλληλη για την αξιολόγηση των μαθητών τουςκαι βοηθήσαμε στην αύξηση της παιδαγωγικής τους αυτονομίας.

Πεποίθησή μας είναι πως όλα αυτά άλλαξαν το τοπίο στον τομέα της αξιο-λόγησης των μαθητών του Ενιαίου Λυκείου, έφεραν νέο πνεύμα και άρχισαν νατροποποιούν σταδιακά ξεπερασμένες αντιλήψεις και τακτικές που κυριάρχησανεπί πολλά χρόνια στο Ελληνικό σχολείο. Τα θετικά σχόλια που εκφράστηκαναπό το σύνολο σχεδόν των επιστημονικών και εκπαιδευτικών φορέων για ταθέματα των εξετάσεων του περασμένου Ιουνίου, τα οποία διαμορφώθηκαν μεβάση το πνεύμα και τη μεθοδολογία της αντίστοιχης εργασίας του Κ.Ε.Ε., επι-βεβαιώνουν όσα προαναφέρθηκαν.

8

Η κριτική που είχε αρχικά ασκηθεί για το έργο μας περιορίζεται συνεχώς, ε-νώ αυξάνει καθημερινά η αποδοχή του από την εκπαιδευτική κοινότητα και ηαναγνώρισή του. Σ’ αυτό συνέβαλε ασφαλώς και η βελτίωση του υποστηρικτι-κού υλικού που παράγεται από το Κ.Ε.Ε., η οποία οφείλεται, μεταξύ άλλων, καιστις παρατηρήσεις και υποδείξεις των διδασκόντων στα Ενιαία Λύκεια. Η συ-νειδητοποίηση, τέλος, του τρόπου με τον οποίο πρέπει να χρησιμοποιείται τουλικό αυτό στη διδακτική πράξη και ο περιορισμός των σφαλμάτων που δια-πράχθηκαν στην αρχή (μηχανική αναπαραγωγή πλήθους ερωτήσεων, υπέρμε-τρη αύξηση της εργασίας των μαθητών, απουσία εναλλακτικών τρόπων αξιο-λόγησης κτλ.) οδήγησαν σε πολύ θετικά αποτελέσματα, τα οποία όσο περνά οκαιρός θα γίνονται εμφανέστερα.

Η διαπίστωση αυτή μας ενισχύει να συνεχίσουμε την προσπάθειά μας και νατην επεκτείνουμε, εκπονώντας ανάλογο υλικό και για άλλες εκπαιδευτικές βαθμί-δες, εφόσον εξασφαλιστούν οι απαραίτητες οικονομικές και λοιπές προϋποθέσεις.

Τελειώνοντας, επιθυμώ να ευχαριστήσω όλους τους συνεργάτες μου στο Κέ-ντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, οι οποίοι εργάστηκαν αφιλοκερδώς, με αφοσίωσηκαι σπάνιο ζήλο και επιτέλεσαν κάτω από δύσκολες συνθήκες σημαντικό έργο.Ευχαριστώ ακόμη όλους τους εκπαιδευτικούς που με ποικίλους τρόπους στήριξαντην προσπάθειά μας και βοήθησαν στην επιτυχία της. Ξέχωρες ευχαριστίες θαήθελα να απευθύνω στις δακτυλογράφους του Κ.Ε.Ε, στο τεχνικό προσωπικότου, στον Προϊστάμενο της Γραμματείας του κ. Γεώργιο Κορκόντζηλα και στουςεκδότες που συνεργάστηκαν μαζί μας από το 1997 μέχρι σήμερα.

Αθήνα, Ιούνιος 2000

Καθηγητής Μιχάλης ΚασσωτάκηςΠρόεδρος του Δ.Σ. του Κ.Ε.Ε.

9

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Το παρόν τεύχος, το οποίο προσφέρει υποστηρικτικό υλικό για την αξιολό-γηση των μαθητών της Θεωρητικής Κατεύθυνσης της Γ΄ τάξης του ΕνιαίουΛυκείου στο μάθημα των Λατινικών, καλύπτει ολόκληρη τη διδακτέα ύλη καιυπηρετεί το βασικό σκοπό του μαθήματος όπως αυτός ορίζεται στο ισχύονΠρόγραμμα Σπουδών.

Κατά τη διδασκαλία και την αξιολόγηση ο διδάσκων πρέπει να έχει υπόψητους επιμέρους στόχους κάθε ενότητας, οι οποίοι παρατίθενται στις τελευταίεςσελίδες του σχολικού εγχειριδίου. Με βάση αυτούς τους στόχους εκπονήσαμετις ασκήσεις-ερωτήσεις, που τροφοδοτούν κυρίως τον γνωστικό τομέα και, συ-γκεκριμένα, αφορούν σε διαδικασίες που έχουν άμεση σχέση με τη γνώση τωνγραμματικών και συντακτικών φαινομένων. Αλλά μια και δεν υπάρχει ερώτησηπου να μπορεί να απαντηθεί χωρίς να λειτουργήσει η αξιολόγηση ή η κρίση τουμαθητή, μπορούμε να πούμε ότι με αυτές τις ερωτήσεις υλοποιούμε όλους τουςστόχους της αξιολόγησης του γνωστικού τομέα. Οι λεξιλογικές λ.χ. ασκήσειςεξετάζουν τη γνώση λεξιλογίου, δεξιότητες κατανόησης εξετάζουν οι σχετικέςμε το περιεχόμενο του κειμένου. Η ικανότητα μετατροπής εξετάζεται με μετα-φραστικές ασκήσεις, η δεξιότητα της προέκτασης διερευνάται με ασκήσεις σεκατασκευασμένα λατινικά κείμενα, η ευχέρεια εφαρμογής μπορεί να διαπιστω-θεί με ασκήσεις χρήσης λεξιλογίου, καθώς και με ασκήσεις σύνδεσης στοιχείωνθεωρίας με παραδείγματα. Βέβαια, οι διάφοροι στόχοι είναι πιθανόν σε πολλέςπεριπτώσεις να επικαλύπτονται, αφού τα όριά τους δεν είναι πάντοτε απολύτωςσαφή. Έτσι, όταν δίνουμε λέξεις για την παραγωγή προτάσεων, δοκιμάζουμεκαι τη συνθετική ικανότητα των μαθητών.

Αποφύγαμε (όπως και στο προηγούμενο τεύχος της Β΄ Λυκείου) την κατη-γοριοποίηση των ασκήσεων σε γραμματικές, συντακτικές, ετυμολογικές, ση-μασιολογικές, επειδή για τη λύση τους απαιτούνται διεργασίες σε περισσότερατου ενός επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης (μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία).Για να απαντηθεί λ.χ. μια άσκηση συμπλήρωσης κενών απαιτείται η γνώση τωνσημασιών των λέξεων, αλλά και η γνώση διαφόρων μορφοσυντακτικών φαινο-μένων. Για το λόγο αυτό προτιμήσαμε την κατηγοριοποίηση των ασκήσεων σε

10

ασκήσεις ανοικτού και κλειστού (αντικειμενικού) τύπου. Βέβαια οι γραμματι-κές και συντακτικές ασκήσεις, δεδομένου ότι το αποτέλεσμά τους είναι αντικει-μενικό, χαρακτηρίζονται από πολλούς ως ερωτήσεις αντικειμενικού (κλειστού)τύπου· από άλλους όμως θεωρούνται ερωτήσεις ανοικτού τύπου σύντομης απά-ντησης, και αυτή την επιστημονική άποψη ακολουθήσαμε. Άλλωστε η ποιότηταμιας άσκησης εξαρτάται από το περιεχόμενό της και όχι από τον τύπο της.

Βάσει του Π.Δ. 246 (ΦΕΚ 183/31-7-98, άρθρο 18), το οποίο αναφέρεται στηναξιολόγηση των μαθητών του Ενιαίου Λυκείου, όσον αφορά τον τρόπο εξέτασηςτων μαθητών της Γ΄ Λυκείου στο μάθημα των Λατινικών ισχύουν τα εξής:

α) Δίνεται διδαγμένο κείμενο 10-15 στίχων και ζητείται από τους μαθητέςνα το μεταφράσουν στη Νέα Ελληνική (25 μονάδες).

β) Δίνονται 4 παρατηρήσεις, από το διδαγμένο, [2 γραμματικές (15 x 2 = 30μονάδες) και 2 συντακτικές (15 x 2 = 30 μονάδες)], οι οποίες μπορεί νααναλύονται σε υποερωτήματα διαφόρων τύπων. Αν χρησιμοποιούνται ε-ρωτήσεις κλειστού τύπου, ο αριθμός τους θα πρέπει να είναι επαρκής γιατην επίτευξη έγκυρου αποτελέσματος και η απάντηση στις ερωτήσεις θαπρέπει να είναι δυνατή στο πλαίσιο του διαθέσιμου χρόνου. Σε περίπτω-ση κατά την οποία ένα θέμα αναλύεται σε υποερωτήματα, η βαθμολογίαπου προβλέπεται γι’ αυτό κατανέμεται ισότιμα στις επιμέρους ερωτήσεις,εκτός εάν κατά την ανακοίνωση των θεμάτων καθορίζεται διαφορετικόςσυντελεστής βαρύτητας γι’ αυτές.

γ) Δίνεται ένα απλό αδίδακτο πεζό κείμενο 5-7 στίχων (από τον Καίσαρα,τον Κικέρωνα ή τον Κορνήλιο Νέπωτα) και ζητείται από τους μαθητέςνα το μεταφράσουν (15 μονάδες). Φυσικά, προς διευκόλυνση των μαθη-τών δίνονται οι άγνωστες λέξεις του κειμένου που δεν εμπεριέχονται στολεξιλόγιο των διδακτικών εγχειριδίων, τα οποία διδάσκονται στις δύο τε-λευταίες τάξεις του Λυκείου, όπως και η ερμηνεία πιθανών ιδιωματικώνεκφράσεων και κάθε άλλο στοιχείο που θα κριθεί από την Κεντρική Επι-τροπή Εξετάσεων αναγκαίο.

11

Η εξέταση των μαθητών στο αδίδακτο κείμενο αποσκοπεί στον περιορισμότης απομνημόνευσης και στην εμπέδωση του λεξιλογίου που διδάχθηκαν στιςδύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου. Είναι γνωστό ότι αρκετοί μαθητές απομνη-μονεύουν τη μετάφραση του διδαγμένου κειμένου. Με την εισαγωγή του αδί-δακτου ως μεταφραστικής άσκησης υπηρετούνται οι στόχοι μιας αξιολόγησηςπου επιδιώκει να καλλιεργήσει την κρίση και να προβάλει τις γνώσεις του μα-θητή. Ο νέος τρόπος αξιολόγησης των μαθητών της Γ΄ τάξης ελπίζουμε ότι θαδώσει κάποιο ερέθισμα στους συναδέλφους, που θέλουν, να ασχοληθούν πε-ρισσότερο με τη λατινική γραμματεία και να φέρουν τους μαθητές τους σε ε-παφή με εύκολα κείμενα της λατινικής λογοτεχνίας. Για τη διδασκαλία τωνκειμένων αυτών δεν απαιτείται ξεχωριστή διδακτική ώρα. Ο διδάσκων, στοπλαίσιο των ασκήσεων, μπορεί να δίνει μικρά κείμενα 5-7 σειρών μαζί με τιςάγνωστες λέξεις (τέτοια κείμενα θα βρει στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ του παρόντος τεύ-χους) για εξάσκηση των μαθητών στη μετάφραση. Τονίζουμε ότι το αδίδακτοπρέπει να αντιμετωπίζεται ως άσκηση μετάφρασης. Επομένως ο διδάσκωνδεν πρέπει να προβαίνει σε εξονυχιστική γραμματική και συντακτική ανάλυση,αλλά να δίνει στο μαθητή εκείνα τα στοιχεία που θεωρούνται απαραίτητα, ώστενα κατανοήσει και να μεταφράσει το κείμενο. Χρειάζεται εδώ να τονιστεί ότι ημετάφραση αδίδακτου κειμένου υπηρετεί το βασικό σκοπό της διδασκαλίας τουμαθήματος, όπως αυτός ορίζεται στο Πρόγραμμα Σπουδών: “Να μάθουν οι μα-θητές τα στοιχεία της λατινικής γλώσσας και να γίνουν ικανοί να διαβάζουν,να μεταφράζουν και να κατανοούν απλά λατινικά κείμενα”.

Στη μετάφραση αξιολογείται:α) η ικανότητα της απόδοσης, η πιστότητα, η κυριολεξία, καιβ) η ικανότητα μεταφοράς ενός κειμένου από τη μια γλώσσα στην άλλη

σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νεοελληνικού λόγου. Πρέπει να αποφεύ-γεται η μηχανική και τυποποιημένη μετάφραση.

Οι ασκήσεις που καταχωρίζονται στις επόμενες σελίδες δεν είναι δυνατόν νααπαντηθούν όλες μέσα στην σχολική τάξη, αφού ο διαθέσιμος χρόνος για τηδιδασκαλία του μαθήματος είναι αρκετά περιορισμένος. Στόχος μας είναι ναπροσφέρουμε αρκετό υλικό, ώστε ο διδάσκων να έχει όσο το δυνατόν μεγαλύ-τερη ευχέρεια επιλογής ασκήσεων, για να τις χρησιμοποιήσει είτε κατά τη

12

διδασκαλία είτε κατά την αξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών· σε κάθεπερίπτωση όμως πρέπει να επιλέγει, με ιδιαίτερη προσοχή, τις ερωτήσεις πουθα χρησιμοποιήσει και να αποφεύγει την υπερφόρτωση των μαθητών μεπλήθος ασκήσεων και εργασιών. Τονίζουμε επίσης ότι ο συνάδελφος πρέπει νααξιοποιεί και τις ασκήσεις του σχολικού εγχειριδίου.

Οι ασκήσεις και τα κριτήρια αξιολόγησης έχουν καθαρά παραδειγματικόχαρακτήρα, δεν είναι δεσμευτικά. Φιλοδοξία μας δεν είναι να προσφέρουμεπρότυπα παραδείγματα. Πιστεύουμε όμως ότι θα προσφέρουν στήριξη στο συ-νάδελφο και θα τον διευκολύνουν, αν δεν τον ικανοποιούν απόλυτα, να κατα-σκευάσει τις δικές του ασκήσεις και τα δικά του κριτήρια, που να ανταποκρίνο-νται στο επίπεδο της τάξης του και στις δικές του απαιτήσεις. Αν οι συνάδελφοιδιατυπώσουν και θέσουν υπόψη μας προτάσεις πιο εύστοχες, πιο ποιοτικές, κα-λόπιστες παρατηρήσεις και υποδείξεις, αυτό θα είναι προς όφελος όλων.

13

ΜΑΘΗΜΑ XXΙ LECTIO PRIMA ET VISESIMA

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Nα μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά1 ονόματα του κειμένου στην α-

ντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και να δηλώσετε το γένος τους.2. Tων προσηγορικών ονομάτων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική

πτώση να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών.3. Nα κλιθούν και στους δύο αριθμούς τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που σχηματί-

ζουν τη γενική πληθυντικού με κατάληξη -ium.4. Tων επιθέτων του κειμένου να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο

αριθμούς και στα τρία γένη.5. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλ-

λου αριθμού και στα τρία γένη.6. Nα μεταφερθούν τα ρήματα του κειμένου στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλ-

λου αριθμού στο χρόνο, στην έγκλιση και στη φωνή που βρίσκονται.7. Nα αντικατασταθούν χρονικώς τα ρήματα της 3ης συζυγίας του κειμένου

στη φωνή που βρίσκονται.8. Tων αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων του κειμένου να γραφούν όλοι

οι τύποι της ενεργητικής φωνής.9. Nα γραφούν και στους δύο αριθμούς οι πλάγιες πτώσεις των μετοχών του

κειμένου στο γένος που βρίσκονται.10. Nα γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύο

φωνές, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.11. Nα ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν οι μετοχές στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και γίνουν, όπου χρειάζεται, οι ανα-γκαίες τροποποιήσεις ώστε οι νέες περίοδοι να είναι νοηματικώς αποδεκτές.

1 Τα ουσιαστικά και στη Λατινική διακρίνονται σε συγκεκριμένα (concreta) και αφηρημένα (ab-

stracta). Εξάλλου τα συγκεκριμένα τα διακρίνουμε σε κύρια (propria) και προσηγορικά (appel-lativa). Βλ. Αχ. Τζαρτζάνου, Λατινική γραμματική, ΟΕΒΔ, § 11.

14

Nα μη θίξετε τις περιόδους εκείνες που δεν είναι δυνατόν να τροποποιηθούνή αν τροποποιηθούν δεν παρέχουν αποδεκτό νόημα: α) Copiis hostium deletis urbes liberatae sunt. β) Ille absens dictator factus erat. γ) Hic hostes abeuntes secutus est. δ) Hostibus interemptis Camillus omne aurum recepit. ε) Urbe a hostibus eversa incolae novam patriam fundaverunt.

στ) Ducibus interfectis legiones discesserunt. ζ) Illo dormiente pastor quidam boves in speluncam caudis traxit aversos. η) Mugitu ex spelunca audito ille in spelunca boves esse sensit. θ) Confusus ille gregem ex loco infesto amovere coepit.ι) Appenso auro illic Pisaurum civitas appellata est.

12. Nα μεταφέρετε τα ρήματα στην αντίστοιχη έγκλιση του ενεστώτα της ίδιαςφωνής και τα υποκείμενα των ρημάτων στην αντίστοιχη πτώση του άλλουαριθμού. Nα επιφέρετε τις αναγκαίες τροποποιήσεις, ώστε οι περίοδοι να εί-ναι νοηματικώς και συντακτικώς αποδεκτές. Nα μη θίξετε τις περιόδους πουδεν είναι δυνατόν να μετασχηματισθούν ή αν μετασχηματισθούν δεν παρέ-χουν αποδεκτό νόημα. α) Copiae Gallorum apud Alliam flumen legiones Romanas deleverant. β) Hostes pro Capitolio immensam pecuniam acceperunt. γ) Brennus, dux Gallorum, urbem praeter templa evertit. δ) Praeda non aequo iure divisa est. ε) Hic Brennum, ducem Gallorum, secutus erat.

στ) Ille Gallos interemit et aurum omne recepit. ζ) Ille post hoc factum in exilium rediit. η) Hostes urbes multas occupaverunt, multas etiam everterunt. θ) Ille in patriam reversus est. ι) Hi illic aurum appendere et civitatem Pisaurum ex hoc facto appellavere.

13. Nα επιφέρετε τις απαιτούμενες διορθώσεις ώστε οι προτάσεις που ακολου-θούν να είναι συντακτικώς και νοηματικώς αποδεκτές. Aν κάποια πρότασηείναι αποδεκτή, να μην τη θίξετε:

15

α) Camillus hostes iam abeuntes cum exercitu suo secutus est et eos vicit. β) Ille de exilium revocatus dictator factus est. γ) Praedam non aequo iure divisam milites discedere cupiebant. δ) Immensa pecunia accepta hostes abierunt. ε) Hostis victis ille in exilium reversus est.

στ) Civitas auro illic pensato Pisaurum appellata est. ζ) Gallis interemptis Camillus omnia pecunia recepit. η) Hostes apud Alliam flumen copias Romanorum deleverant. θ) Galli interempti exercitus Romanus victoriam reportavit. ι) Illi pro suos liberos aurum hostibus dederunt.

14. Nα εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις μετοχές του κειμένου.15. Nα δικαιολογήσετε την πτώση των μετοχών του κειμένου.16. Nα χαρακτηρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και να προσ-

διορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.17. Nα εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και να προσέξετε τη σύνταξή

τους.18. Nα μεταφρασθούν οι παρακάτω περίοδοι στα Λατινικά. Oι επιρρηματικές

δευτερεύουσες προτάσεις, όπου υπάρχουν, να αποδοθούν με αντίστοιχη ε-πιρρηματική μετοχή συνημμένη ή απόλυτη, ανάλογα με την περίπτωση:α) Aφού νίκησαν τις ρωμαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις οι Γαλάτες, κατέστρεψανολοσχερώς τη Pώμη.

β) Aφού νίκησε πολλούς άγριους λαούς ο Aννίβας, διάβηκε στην Iταλία.γ) Aφού συμπλήρωσε έξι χρόνια στην εξορία, οι Pωμαίοι τον ανακάλεσαν στη

Pώμη.δ) Όταν ήταν ύπατος ο Kικέρων, ο Kατιλίνας συνωμότησε εναντίον της πολι-τείας.

ε) Eνώ ο Kάμιλλος ήταν απών, οι Pωμαίοι τον εξέλεξαν δικτάτορα. στ) Όταν οι Pωμαίοι τον έδιωξαν, αυτός αποσύρθηκε στην Aρδέα.ζ) O Kάμιλλος, αφού εξολόθρευσε τον στρατό των εχθρών, πήρε πίσω όλο τοχρυσάφι.

19. Σας δίδονται πέντε ζεύγη κυρίων προτάσεων. Nα μετατρέψετε το ρήμα τηςπρώτης πρότασης του κάθε ζεύγους σε μετοχή, απόλυτη ή συνημμένη ανά-

16

λογα με την περίπτωση, έτσι ώστε οι δύο προτάσεις να αποτελέσουν μία. Nαεπιφέρετε συγχρόνως και τις αναγκαίες τροποποιήσεις και να δηλωθεί τοποιητικό αίτιο όπου χρειάζεται.α) Galli exercitum Romanum profligaverunt. Galli urbem Romam everterunt.β) Veientana praeda non aequo iure divisa est. Romani Camillum exilio

affecerunt.γ) Camillus aberat. Romani Camillum dictatorem creaverunt.δ) Camillus Gallos secutus est. Camillus Gallos interemit.ε) Sulpicius Gallus metum exercitus vicerat. Imperator adversarios vincere

potuit.

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Συμπλήρωση κενών1. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα

στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά, νατεθούν σε οριστική παρακειμένου στη φωνή που βρίσκονται. Nα προσέξετεώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Hostes .............................. urbe et immensa pecunia pro Capitolio

........................ domum ........................ (everto, discedo, accipio)β) Caesar ................................. ................................. ..................................

et .......................... victor Romam ........................... (revertor, capio,interficio, multus, hostis)

γ) Duces .......................... tristes ad Caesarem pro ................................................... producuntur. (sedeo, hostis γεν. πληθ., castra)

δ) Camillus exercitum hostium .......................... .......................... et aurumomne ab eis pro Capitolio .......................... .......................... (abeo,sequor, recipio, accipio)

ε) Camillus dictator ..................................... Gallos ex urbe ...........................et patriam suam ex magno periculo ........................... (fio, expedio,expello)

17

στ) Camillus .......................... copiis Gallorum et omni auro .................................................... in exilium unde tamen .......................... reversus est.(recipio, rogo, vinco, redeo)

ζ) Camillus ....................... copiis hostium et omni pecunia ....................... inexilium reversus est. (recipio, interimo)

η) Auro illic ....................... civitas Pisaurum .......................... (appendo,appello)

θ) Aurum illic ........................ nomen illi .......................... ..........................(penso, do, civitas)

ι) Camillo .......................... exercitus Romanus .......................... copiisGallorum terrore populum .......................... (interimo, dictator, libero)

2. Στηριζόμενοι στο νόημα του κειμένου να συμπληρώσετε τα κενά των παρα-κάτω περιόδων έτσι ώστε να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Camillus ................................... copiis hostium omne aurum

.................................., quod ei pro Capitolio acceperunt.β) Veientana praeda non aequo iure ..................................... Camillus in

exilio fuerat, unde tamen rogatus Romam reversus est et dictator..................................... .

γ) Galli, Brenno ........................, apud Alliam flumen legiones Romanas....................... . Deinde2 ab eis Roma ......................... praeter Capitolium,pro quo eis immensa pecunia a Romanis ................................... .

δ) Pisaurum civitas dicitur, quod illic aurum, quod Galli pro Capitolio.................................., ............................................ .

ε) Copiis Gallorum ................................. et auro recepto Camillus in exilium........................ sed a Romanis de exilio revocatus Romam ....................... .

2 deinde = έπειτα

18

ΙΙ. Ερωτήσεις - ασκήσεις της μορφής “Σωστό - Λάθος”1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς ορθές ή εσφαλ-

μένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:Σωστό Λάθος

α) Hostes legionis Romanis deletis urbem occupaverunt.β) Duci absente haec facta sunt.γ) Romani Camillum absentem dictatorem fecerunt.δ) Civitas illa Pisaurum appellatur, quod illic aurum

appensum est.ε) Camillus copias Gallorum interemit apud civitas,

quae Pisaurum dicitur. στ) Camillus omnia pecunia Gallis interemptis recepit.ζ) Romani Camillo de exilio revocato dictatorem eum

fecerunt.η) Romani Camillum de exilio revocatum dictatorem

fecerunt.θ) Auro illic appenso, civitas Pisaurum appellatum est.ι) Camillus diu in exilium fuerat.

2. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις ανταποκρίνονται στο νόημα τουκειμένου και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Copiae Gallorum, Brenno duce, Capitolium et urbem

Romam everterunt.β) Camillus apud Pisaurum in exilio fuerat, unde revocatus

dictator factus est.γ) Copiae Gallorum apud Ardeam a Romanis victae sunt.δ) Camillus pecuniam, quam Galli pro Capitolio

accererunt, recepit.ε) Gallis interemptis Camillus in Ardeam rediit, unde

tamen rogatus reversus est. στ) Camillus magnam partem auri recepit.

19

ζ) Pisaurum civitas dicitur, quod illic Camillus Gallosinteremit.

η) Camillus apud Ardeam exulabat propter Veientanampraedam non aequo iure divisam.

θ) Galli Brenno duce legiones Romanas apud Alliamflumen delevere.

ι) Camillus dictator factus est, quod Romani in magnopericulo erant.

ΙΙΙ. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Tο ρήμα “reversus est” του κειμένου είναι:

α) μεταβατικό ενεργητικής φωνής, ενεργητικής διαθέσεωςβ) μεταβατικό, παθητικής φωνής, ενεργητικής διαθέσεωςγ) αμετάβατο, παθητικής φωνής, ενεργητικής διαθέσεωςδ) αμετάβατο ενεργητικής φωνής, ενεργητικής διαθέσεωςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. O τύπος “iure” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) αφαιρετική του χρόνουδ) αφαιρετική της ιδιότηταςε) αφαιρετική της αιτίαςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

20

ΙV. Ερωτήσεις - ασκήσεις σύζευξης1. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα της

αντίστοιχης απάντησης. Tέσσερις προτάσεις που καταχωρίζονται στη στήλητων απαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Ubi Galli Brenno duce legiones

Romanas deleverunt?α)β)

Hannibal.Apud Trebiam flumen.

2) Qui dux Gallorum copias Romanasapud Alliam flumen profligavit etdelevit?

γ)δ)ε)

Brennus.Omne aurum.In exilio.

3) Everteruntne Galli urbem Romam anCapitolium?

στ)ζ)

Apud Ardeam.Absens.

4) Cur Camillus apud Ardeam exulabat? η) Absentem.5) Recepitne Camillus partem auri an

omne aurum?θ)ι)

In exilium.Propter Veientanam praedam

6) Ubi Camillus interemptis Gallisrediit? ια)

non aequo iure divisam.Urbem Romam.

7) Ubi Camillus exulavit? ιβ) Apud Alliam flumen.8) Fecerene Romani Camillum

dictatorem praesentem an absentem?

2. Nα αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες πουδίνονται στη B΄ στήλη αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της α-ντίστοιχης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν δύο σημασίες τωνοποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λατινική λέξη, την οποία θα πρέπει να συ-μπληρώσετε, ενώ στην A΄ στήλη υπάρχουν δύο λατινικές λέξεις των οποίωνδεν δίδονται οι αντίστοιχες σημασίες, τις οποίες επίσης θα πρέπει να συ-μπληρώσετε:

Α Β1) everto δίκαιο2) recipio επιστρέφω3) immensus ίσος, δίκαιος

21

4) revertor ζυγίζω5) appendo μοιράζω6) praeda εξολοθρεύω7) aequus τεράστιος8) ius λεία9) divido ακολουθώ

10) abeo χρυσός11) sequor απέρχομαι12) interimo παρακαλώ (κάποιον), ζητώ13) ........................... ..................................14) ........................... ..................................

3. Bάσει του κειμένου να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης μετους όρους της B΄ αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντίστοι-χης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν τέσσερις όροι των οποίωνδεν δίδεται η αντίστοιχη λέξη.

Α Β1) legionibus κατηγορηματικός προσδιορισμός2) duce υποκείμενο3) pecuniam επιθετικός προσδιορισμός4) immensam γενική κτητική5) dictator γενική αντικειμενική6) Romanorum αφαιρετική του μέσου αντικείμενο αφαιρετική του τρόπου κατηγορούμενο γενική υποκειμενική

22

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς ορθές ή εσφαλ-

μένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο. Να δικαιολογή-σετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι εσφαλμένο:

Σωστό Λάθοςα) Camillus secutus Gallos iam abeuntes omne

aurum recepit.β) Camillus secutis Gallis omne aurum recepit.γ) Romani eversa Roma a Gallis in magno periculo fuere.δ) Camillo redeunte in exilio a Romanis revocatus est.ε) L. Aemilio Paulo consule Perses, rex Macedoniae,

bellum gessit cum Romanis. στ) L. Aemilio Paulo consuli bellum cum Perse gerere

obtigit.ζ) Cicerone consuli Catilina contra rem publicam

coniuravit.η) Camillus exulans dictator factus est.θ) Femina iniuria aperta cultro se ipsam interficit.ι) Nostri pilis missis in hostes gladiis rem gerunt.

2. O τύπος “abeuntes” του κειμένου είναι:α) ονομαστική πληθυντικού αρσ. γένουςβ) αιτιατική πληθυντικού θηλ. γένουςγ) ονομαστική πληθυντικού θηλ. γένουςδ) αιτιατική πληθυντικού αρσ. γένουςε) κλητική πληθυντικού αρσ. γένουςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

23

3. H μετοχή “abeuntes” του κειμένου είναι:α) χρονικήβ) επιθετικήγ) κατηγορηματικήδ) αιτιολογικήε) εναντιωματικήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

4. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά νατεθούν σε οριστική παρακειμένου, στη φωνή που απαιτείται. Nα δικαιολο-γήσετε την πτώση των μετοχών. Nα προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναινοηματικώς αποδεκτές.α) Camillus copias Gallorum ..................................... apud Pisaurum,

.............................., quae ita dicitur, quod illic aurum ...............................(interimo, appendo, civitas)

β) Romani ............................... Roma a Gallis in magno periculo fuerunt, sedCamillus ex exilio .................................. exercitum hostium interemit.(everto, revoco)

γ) Camillus ................................... ................................. in ..........................apud Ardeam rediit, sed Romani eum Romam ................................(expello, revoco, hostis, exilium)

δ) ................................... ................................. in exilium a Romanis Romamrevocatus est. (redeo, Camillus)

ε) .............................. Catilinae .................................. et Catilina proelio............................... res publica ex magno periculo ....................................(deprehendo, socius, interficio, servo3)

3 servo, 1 = διασώζω, γλυτώνω

24

στ) Mugitu bovum ex spelunca ................................ Hercules ...........................et Caco clava ................................ boves recepit. (audio, interficio,revertor)

ζ) ........................... domum .............................. imperator ..............................interemit et omne aurum quod ei ..................................... recepit. (redeo,sequor, rapio, hostis)

η) Timore ...................................... ................................. propter magnumpericulum totis castris testamenta obsignabantur. (occupo, exercitus)

θ) In cruentissima pugna .......................... .......................... Romani aurum........................ potuerunt. (vinco, recipio, hostis)

ι) Camillo apud Ardeam ......................... Galli Brenno ..........................copiis Romanorum .............................. Romam everterunt. (dux, profligo,exulo)

25

MAΘHMA XXII LECTIO ALTERA ET VICESIMA

ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ

ΠAPAΔEIΓMATA EPΩTHΣEΩN - AΣKHΣEΩN1. Eρωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα κύρια ονόματα του κειμένου και να γράψετε την ονομα-

στική, γενική και κλητική του ενικού αριθμού.2. deorum immortalium, praesentes fructus: Nα κλιθούν μαζί και στους δύο

αριθμούς.3. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά4 ουσιαστικά του κειμένου στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.4. Να μεταφέρετε τα προσηγορικά ονόματα της 4ης κλίσης στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού.5. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλ-

λου αριθμού και στα τρία γένη.6. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.7. virorum fortium: Να κλίνετε το ουσιαστικό μαζί με το επίθετο στον υπερθε-

τικό βαθμό (στον αριθμό που δίνονται).8. Nα μεταφερθούν τα ρήματα του κειμένου στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλ-

λου αριθμού στο χρόνο, στην έγκλιση και στη φωνή που βρίσκονται.9. Nα μεταφερθούν τα ρήματα της 1ης συζυγίας του κειμένου στο πρώτο και

στο δεύτερο πρόσωπο και των δύο αριθμών της υποτακτικής του ενεστώτα,στη φωνή που βρίσκονται.

10. Nα μεταφερθούν τα ρήματα της 3ης συζυγίας του κειμένου στο γ΄ πληθ.πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα και της υποτακτικής ενεστώτα, στηφωνή που βρίσκονται.

11. Nα μεταφερθούν τα ρήματα της 4ης συζυγίας του κειμένου στο β΄ πληθ.πρόσωπο της οριστικής του παρατατικού και της υποτακτικής του ενεστώταενεργητικής και παθητικής φωνής.

4 Βλ. υποσ. 1.

26

12. volumus: Να γράψετε τους αρχικούς χρόνους του ρήματος και να κλίνετετην υποτακτική ενεστώτα και παρατατικού.

13. feramus: Ποιες ανωμαλίες παρουσιάζει το ρήμα όσον αφορά τους τύπους τουςοποίους σχηματίζει από το ρηματικό θέμα του ενεστώτα; Να κλίνετε την ορι-στική και υποτακτική του ενεστώτα ενεργητικής και παθητικής φωνής.

14. praesentes: Να γράψετε τους αρχικούς χρόνους του ρήματος και να κλίνετετην οριστική και υποτακτική του ενεστώτα.

15. Να γράψετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές όλων των χρόνων των αποθετι-κών ρημάτων του κειμένου.

16. Nα ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε τα ρήματα σταυπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού και κάνετε τις ανα-γκαίες τροποποιήσεις:α) Pareamus senatui.β) Consulamus bonis.γ) Amemus patriam.δ) Gloriae serviamus.ε) Speremus quae volumus.

17. Συχνά συγχέονται τα ρήματα: volo, 1 (= πετώ), volo, volui, velle (= θέλω)και volvo, volvi, volutum volvere, 3 (= κυλάω, μηχανεύομαι). Να εντοπίσετεσε ποιο από τα παραπάνω ρήματα ανήκουν οι τύποι που ακολουθούν. Κά-ποιοι μπορεί να ανήκουν συγχρόνως σε δύο από τα ρήματα:α) volem β) volebam γ) volvit δ) volabam ε) volemus

στ) voluit ζ) volves η) volvisse θ) voluisse ι) volumus ια) volavisse ιβ) volant ιγ) volet ιδ) volvet ιε) volabunt

ιστ) volent ιζ) volas ιη) volvunt18. Να εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και την πτώση που τις συνοδεύει.19. Να εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να τους αναγνωρίσετε.20. Οι παρακάτω ρηματικοί τύποι να μεταφερθούν στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο

της υποτακτικής του ενεστώτα:α) stabiliverunt : ...............................................................................................β) repono: .........................................................................................................γ) est: ................................................................................................................

27

δ) neglegamus: .................................................................................................ε) putemus: .......................................................................................................

στ) imitemur: ......................................................................................................21. Να αναγνωρίσετε το είδος των δευτερευουσών προτάσεων του κειμένου.22. Να αναγνωρίσετε το είδος καθεμιάς από τις υποτακτικές του κειμένου.23. Να αναφέρετε τα είδη της υποτακτικής στις κύριες προτάσεις, όταν εκφρά-

ζουν την υποκειμενικότητα μιας κρίσης. Με ποιες εγκλίσεις της αρχαίας ελ-ληνικής αντιστοιχούν;

24. Να αναφέρετε τα είδη της υποτακτικής στις κύριες προτάσεις, όταν εκφρά-ζουν την υποκειμενικότητα μιας επιθυμίας. Με ποιες εγκλίσεις της αρχαίαςελληνικής αντιστοιχούν;

25. Να τροποποιήσετε τις παρακάτω προτάσεις έτσι ώστε να εκφράζουν ευχή:α) Paretis senatui.β) Imitor fortes viros.γ) Rem publicam stabilimus.δ) Praesentes fructus negligis.ε) Patriam amat.

στ) Sperant quae volunt.26. Nα αναγνωρίσετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν οι εμπρόθετοι

προσδιορισμοί του κειμένου.27. Να προσδιορίσετε και να δικαιολογήσετε το συντακτικό ρόλο των λέξεων

του κειμένου που βρίσκονται σε αιτιατική.28. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτική

λειτουργία των λέξεων ή των προτάσεων που δίνονται:α) immortalium είναι ................................ στο ...........................β) deorum είναι γενική ........................ στο ........................γ) in numero είναι εμπρόθ. προσδιορ. που δηλώνει ...............δ) senatui είναι ...........…….. στο ρήμα .............................ε) gloriae είναι ............................ στο ρήμα ......................

στ) id είναι ..................... στο ...................., διότι ....................................................................................

ζ) rectissimum είναι ............................ στο ...............................η) quae volumus είναι δευτερ. .............. πρόταση, που λειτουργεί

28

.............................. στο ρήμα ..............................θ) virorum είναι γενική .............................. στο ...................ι) esse είναι .............. απαρέμφ., ως .............. στο ρήμα

............................................................................. ια) sempiternam είναι ........................ στα ...................................,

γένους .............................. διότι ....................................................................................................

29. Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις“βούλομαι”, “φρούτο” και “φέρω”;

30. Να καταγράψετε όσες λατινικές λέξεις γνωρίζετε απλές ή σύνθετες ετυμολο-γικά συγγενείς με το επίθετο “immortalis” και το ουσιαστικό “posteritas”.5

31. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις προτάσεις:6

α) Μακάρι να μιμούμαστε αυτούς που στερέωσαν αυτή τη δημοκρατία.β) Ας ελπίζουμε ότι η δόξα της αρετής είναι αιώνια.γ) Ποιος μπορεί να αδιαφορεί για την πατρίδα;δ) Ποιούς να υπηρετήσω;ε) Ας δεχτούμε ότι πράγματι οι δυνάμεις της ψυχής των μεγάλων ανθρώπωνείναι αιώνιες.

στ) Ας ακολουθήσουμε τους αγαθούς άντρες.32. Να μεταφράσετε τις παρακάτω προτάσεις και να δηλώσετε το είδος της υπο-

τακτικής.7

α) Nostrorum amicorum amici sint amici nostri.β) “Ad omnem eventum parati simus, Athenienses”, dictitabat Demosthenes.γ) Utinam dives sim et felix!δ) Audiatur et altera pars.ε) In tanto civili bello quid agamus?

στ) Quis negat agriculturam omnibus esse utilem?

5 mors, -tis (θηλ.) = ο θάνατος, morior, αποθ. 3 = πεθαίνω, mortalis, -e = θνητός.

post (πρόθ.), postea (επίρρ.), posterus, -a, -um = επόμενος.6 α) Utinam imitemur eos, qui hanc rem publicam stabiliverunt. β) Speremus gloriam virtutis

sempiternam esse. γ) Quis patriam negligat? δ) Quos serviam? ε) Sint sane animi motusmagnorum hominum sempiterni. στ) Sequamur bonos viros.

7 α) Οι φίλοι των φίλων μας ας είναι δικοί μας φίλοι. β) “Για κάθε ενδεχόμενο ας είμαστε προε-τοιμασμένοι, Αθηναίοι” έλεγε διαρκώς ο Δημοσθένης. γ) Μακάρι να ήμουν πλούσιος και ευτυ-χισμένος! δ) Ας ακουστεί και η άλλη άποψη (το άλλο μέρος). ε) Σε τέτοιο εμφύλιο πόλεμο τινα κάνουμε; στ) Ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί ότι η γεωργία είναι σε όλους ωφέλιμη;

29

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Ερωτήσεις - ασκήσεις της μορφής “Σωστό - Λάθος”1. Στις παρακάτω προτάσεις να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος:

α) nostros είναι προσωπική ή κτητική αντωνυμία;β) equidem είναι επίρρημα ή αντωνυμία;γ) bonis είναι δοτική ή αφαιρετική πληθυντικού;δ) praesentes είναι μετοχή ή επίθετο;ε) gloriae είναι γενική ή δοτική ενικού;

στ) id είναι ονομαστική ή αιτιατική ενικού;ζ) acciderit είναι οριστική συντελ. μέλλ. ή υποτακ. παρακ.;η) denique είναι επίρρημα ή σύνδεσμος;θ) motus είναι ονομαστική ή αιτιατική πληθυντικού;ι) vero είναι ρήμα ή επίρρημα;

2. Να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:Σωστό Λάθος

α) innumerabiles: αντικείμενο στο “imitemur”.β) hanc: επιθετικός προσδιορισμός.γ) senatui: δοτική προσ. χαριστική.δ) gloriae: γενική κτητική.ε) optimum: κατηγορούμενο.

στ) esse: τελικό απαρ. αντικείμενο στο “putemus”.ζ) quod acciderit: δευτ. αναφ. πρότ., αντικ. στο “feramus”.η) virorum: γενική κτητική από το “corpus”.θ) motus: υποκείμενο στο “esse”.ι) sempiternam: επιθετικός προσδ. στο “gloriam”.

30

3. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις ανταποκρίνονται στο νόημα τουκειμένου και να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Homines, qui rem publicam Romanam stabiliverunt,

pauci sunt.β) Cicero homines excellentes pro deis habet.γ) Romani senatui parere non debent.δ) Cicero Romanos admonet bonis viris consulere.ε) Romani posteritatis gloriae servi non erant.

στ) Romani virtutis gloriam sempiternam esse nonarbitrantur.

ΙΙ. Ερωτήσεις - ασκήσεις σύζευξης1. Να συνδέσετε τους αριθμούς της στήλης Α΄ με τα γράμματα της στήλης Β΄.

Ένα στοιχείο της στήλης Β΄ περισσεύει.Α Β

1) coetu α) αντωνυμικό επίθετο2) corpus β) επίθετο δευτερόκλιτο3) virtutis γ) ουσιασ. δευτερόκλιτο, γένους αρσ.4) rem δ) οριστική αντωνυμία5) immortalium ε) ουσιασ. δ΄ κλίσης, αρσενικό6) sempiternam στ) ουσιασ. τριτόκλιτο, γένους ουδ.7) alios ζ) δεικτική αντωνυμία8) nostros η) ουσιασ. τριτόκλιτο, γένους θηλ.9) hanc θ) τριτόκλιτο επίθετο

10) animi ι) ουσιασ. της ε΄ κλίσης, γένους θηλ. ια) κτητική αντωνυμία

31

2. Να σχηματίσετε τους ρηματικούς τύπους που ζητούνται στην πέμπτη στήληπαίρνοντας τα διάφορα μέρη από τις προηγούμενες.arbitr i nt α΄ ενικό υποτακτικής ενεστώταfer e mus γ΄ πληθ. υποτακτικής ενεστώταimit a t β΄ ενικό υποτακτικής ενεστώταvel e tis α΄ πληθ. υποτακτικής ενεστώταpraes i r γ΄ ενικό υποτακτικής ενεστώταstabili a ris (re) β΄ πληθ. υποτακτικής ενεστώτα

3. Nα συνδέσετε τους αριθμούς με τα γράμματα. Ένα στοιχείο της Β΄ στήληςπερισσεύει:

Α Β1) imitemur α) κατηγορούμενο στο “corpus”2) qui β) αντικείμενο στο “putemus”3) mortale γ) αντικείμενο στο “speremus”4) magnorum δ) υποκείμενο απαρεμφάτου5) quos ε) εμπρόθ. της στάσης σε τόπο (μεταφορικά)6) quae volumus στ) αντικείμενο στο “repono”7) gloriam ζ) εμπρόθετος προσδ. του χρόνου8) in numero η) προτρεπτική υποτακτική9) esse θ) επιρρηματικός του χρόνου

10) denique ι) επιθετικός προσδιορισμός ια) υποκείμενο στο “stabiliverunt”

32

4. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη σημασία τους στη στήλη Β΄.Ένα στοιχείο της στήλης Β΄ περισσεύει:

Α Β1) animi motus α) το μέλλον, οι μεταγενέστεροι2) fero β) στερεώνω3) puto γ) τοποθετώ4) neglego δ) φροντίζω5) consulo ε) υπομένω6) repono στ) οι δυνάμεις της ψυχής7) coetus ζ) ελπίζω8) imitor η) αδιαφορώ9) posteritas θ) συγκέντρωση, συνάθροιση

10) stabilio ι) θεωρώια) μιμούμαι

5. Βάσει του κειμένου να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα της αντί-στοιχης απάντησης. Ένα στοιχείο της στήλης των απαντήσεων περισσεύει.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis Romanos admonet ? α) Mortales sunt.2) Utrum corpus virorum fortium

mortale est an non? β) Minime.8

3) Utrum magni homines mortalessunt an non? γ) Certe.

4) Nonne9 Romani fortunam adversamferre possunt? δ) Mortale est.

5) Num10 Romani praesentibus fructibusconsulere debent? ε) Antiqui Romani.

6) Qui rem publicam Romanamstabiliverunt? στ) Cicero.

ζ) Sempiterna est.

8 ουδόλως, με κανένα τρόπο9 άραγε, μήπως δεν;

10 μήπως;

33

ΙII. Συμπλήρωση κενών1. Να συμπληρώσετε τα πρόσωπα της υποτακτικής του ενεστώτα στον παρα-

κάτω πίνακα:Υποτακτική Ενεστώτα

α΄ εν.

β΄ εν.

γ΄ εν.

α΄ πληθ. imitemur consulamus serviamusβ΄ πληθ.

γ΄ πληθ.

2. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τον αντίστοιχο τύπο των ρημά-των που σας δίνονται στους χρόνους που ζητούνται, στην ίδια φωνή:

Ενεστώτας Μέλλοντας Παρακείμενος Συντελ. Μέλλονταςacciderit

volumus

repono

stabiliverunt

est

3. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό: gloriae, deorum, virorum, corpus,fructus, Scipiones, hominum, coetu, motus, patriam, animi.

A΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός

Β΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός

Γ΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός

Δ΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός

34

4. Να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:ονομαστικήενικού

αιτιατικήενικού

αφαιρετικήενικού

δοτικήπληθ.

αιτιατικήπληθ.

αφαιρετικήπληθ.

nostros

alios

hanc

quae

id

ΙV. Άσκηση κατάταξηςΝα εντάξετε τις παρακάτω λέξεις στον πίνακα που ακολουθεί: motus, alios,coetu, virorum, innumerabiles, hanc, denique, in, sed, quae, vero, -que, et, rem,rectissimum.

ουσιαστικό επίθετο αντ/μία επίρρημα πρόθεση σύνδεσμος

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τα κενά μεταφέροντας τα ρήματα που δίνονται μέσα στις

παρενθέσεις στον κατάλληλο τύπο της υποτακτικής και να δηλώσετε το εί-δος της.α) ......................... mei amici; ......................... felices; (valeo, sum).β) In tanto discrimine, quid .........................? Quem .........................?

(ago, appello).γ) Utinam gentes iustitiam .........................! (amo).δ) Quis lacrimis miserorum non .........................? (moveor).ε) Utinam Romae .........................! (vivo).

στ) Qua via .........................? (recedo).ζ) Vim Romanorum vix soli ......................... (resisto).

35

η) Multos milites ......................... Graeci, multos socios.(habeo).θ) Unde socios belli nostri .........................? (invenio).ι) A Pyrro, rege Epiri, auxilium ........................ . Utinam Pyrrus, rex

Graecorum, civibus Graecis in Italia .........................! Utinam PyrrusRomanos .........................! ......................... et ......................... regnumPyrri (peto, adsum11, supero, vigeo12, floreo 13).

2. Αφού συμπληρώσετε τη σωστή κατάληξη της υποτακτικής, να προσδιορί-σετε το είδος της και να μεταφράσετε τις προτάσεις:α) Cuius adventum exspect......? (ego)β) Quem amorem sper......? (ego)γ) Quas litteras scrib......? (nos)δ) Equos in castra duc...... . (vos)ε) Utinam hoc dic......! (ille)

στ) Eloqu......14 an sile......15? Quid faci......? (ego)ζ) Sine amicis vita tristis esse…θ) Time......, dum in castris se teneant16. (illi)ι) Vel...... videre mea urbem liberam. (ego)

11 adsum, affui, -esse = είμαι παρών, παρευρίσκομαι, βοηθώ12 vigeo, ui, ere, 2 = θάλλω, ακμάζω13 floreo, ui, ere, 2 = ανθώ, ακμάζω14 eloquor, -cutus sum, -i, (απόθ.) 3 = αγορεύω15 sileo, -ui, -ere, 2 = σιωπώ16 Ας φοβούνται, αρκεί μόνο να παραμείνουν στο στρατόπεδο.

36

ΜΑΘΗΜΑ XΧΙIΙ LECTIO TERTIA ET VICESIMA

ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Nα μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα προσηγορικά17 ονόματα του κειμένου στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού, εφόσον είναι δυνατόν.2. Nα μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην α-

ντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και να δηλώσετε το γένος τους.3. Tων επιθέτων του κειμένου να γραφεί η ίδια πτώση και στα τρία γένη και

στους δύο αριθμούς στο βαθμό που βρίσκονται.4. Tων μετοχών του κειμένου να γραφεί η ίδια πτώση και στα τρία γένη και

στους δύο αριθμούς στο χρόνο που βρίσκονται.5. ingentem navem: Nα κλιθούν το επίθετο και το ουσιαστικό μαζί και στους

δύο αριθμούς.6. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, εκτός από τις προσωπικές,

στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.7. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων του κειμένου που βρίσκονται

σε έγκλιση οριστική.8. Nα μεταφερθούν τα ρήματα της 1ης συζυγίας του κειμένου στο δεύτερο και

στο τρίτο πρόσωπο και των δύο αριθμών της οριστικής του μέλλοντος ενερ-γητικής φωνής.

9. Nα μεταφερθούν τα ρήματα της 2ης συζυγίας του κειμένου στο αντίστοιχοπρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα και παρακειμένου ενεργητικής φωνής.

10. Nα μεταφερθούν τα ρήματα της 3ης συζυγίας του κειμένου στο αντίστοιχοπρόσωπο της οριστικής υπερσυντελίκου στη φωνή που βρίσκονται.

11. Tων αποθετικών ρημάτων του κειμένου να γραφούν όλοι οι τύποι της ενερ-γητικής φωνής.


37

12. Nα γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου στην ενερ-γητική και παθητική φωνή, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

13. Στις παρακάτω ομάδες λέξεων να υπογραμμίσετε τις παρείσακτες. Tι κοινόέχουν με τις υπόλοιπες λέξεις της ομάδας και ως προς τι διαφοροποιούνταιαπό αυτές;α) aegrotares, ignorares, intrares, familiares, simulares, pugillares.β) viveres, ageres, sumeres, cohiberes, ascenderes, conduceres, moveres.γ) prorumperet, pareret, imponeret, videret, moveret, contineret.

14. Nα μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική, όπου αυτό είναι δυνατόν:α) Arria filio funus ita paravit, ut maritus suus id ignoraret.β) Filius libenter cibum sumpserat.γ) Cum lacrimae, diu cohibitae, illam vincerent, egrediebatur.δ) Ille milites orabat ut hominem interficerent.ε) Ille milites interrogabat num18 nostri exercitum hostium vincerent.

15. Nα ξαναγραφούν οι παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφερθούν τα ρήματα στοαντίστοιχο πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα και παρακειμένου στη φωνήπου βρίσκονται.α) Ille arma contra hostes moverat.β) Simulabat filium vivere.γ) Lacrimae, diu cohibitae, prorumpebant.δ) Vos lacrimas cohibebatis.ε) Paetus, occiso Scriboniano, Romam trahebatur.

16. Nα μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση ή στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλλουαριθμού τους κλιτούς τύπους των παρακάτω προτάσεων. Nα μη θίξετε τιςπροτάσεις εκείνες που αν μετασχηματισθούν, δεν παρέχουν αποδεκτό νόημα.α) Ille hoc ita paravit, ut ignoraretur ab uxore sua.β) Patri interroganti quid filius faceret, illa non respondebat.γ) Nos interrogabamus num hostes provinciae19 nocerent.δ) Ille ignorabat ubi20 filius esset.

18 num = αν19 provincia, -ae = επαρχία20 ubi = πού

38

ε) Illi quaerebant num inter nos amaremus.στ) Ille dicebat sentire quis hoc faceret.ζ) Hic ignorabat quis in agrum intraret.η) Puer interrogabat quis aegrotaret.θ) Ille rogabat num civis quidam contra rem publicam coniurare cogitaret.ι) Rogabat num filius viros improbos sequeretur.

17. Nα δικαιολογήσετε, με βάση τον κανόνα της ακολουθίας των χρόνων, τονχρόνο της υποτακτικής των δευτερευουσών προτάσεων της προηγουμένηςάσκησης.

18. Nα δικαιολογήσετε, με βάση τον κανόνα της ακολουθίας των χρόνων, τονχρόνο της υποτακτικής των δευτερευουσών προτάσεων:α) Arria hoc ita parabat, ut maritus suus id ignoraret.β) Feminae orabant milites ut hominem interficerent.γ) Ille milites interrogabat num nostri exercitum hostium vincerent.

19. Nα εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτουςονοματικούς προσδιορισμούς του κειμένου.

20. Nα δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων που βρίσκονται σε αφαι-ρετική πτώση.

21. Nα προσδιορίσετε το είδος του απαρεμφάτου του κειμένου και να δικαιολο-γήσετε την πτώση του υποκειμένου του.

22. Nα εντοπίσετε και χαρακτηρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.Nα δικαιολογήσετε την έγκλιση με την οποία εκφέρονται.

23. Nα εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και να προσέξετε τη σύνταξή τους.24. Nα εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να εξηγήσετε τον συ-

ντακτικό τους ρόλο.25. Nα μεταφράσετε στα λατινικά:

α) H γυναίκα συγκρατούσε τα δάκρυά της, αλλά όταν υπερίσχυαν και ήταν έ-τοιμα να ξεσπάσουν, έβγαινε έξω από την κρεβατοκάμαρα και παραδινότανστη θλίψη της.

β) O σύζυγος ρωτούσε την Aρρία πώς ήταν το παιδί.γ) H γυναίκα αγνοούσε πού οδηγείτο σιδηροδέσμιος ο σύζυγός της.

39

26. Mε τις ομάδες λέξεων που σας δίνονται να κατασκευάσετε ισάριθμες αποδε-κτές προτάσεις, αφού τοποθετήσετε την κάθε λέξη στον κατάλληλο τύπο καιστην κατάλληλη θέση. Tα ρήματα των κυρίων προτάσεων να τεθούν σε ορι-στική παρατατικού, στη φωνή που δίδονται. Nα προσέξετε ώστε το νόημα ναείναι αποδεκτό:α) pater, rogo, ubi, sum, filius.β) ille, rogo, num, exercitus, vinco, noster.γ) oro, femina , ut, maritus, cohibeo, lacrima.

27. Ποιος είναι ο ρόλος της οριστικής εγκλίσεως στη Λατινική και ποιος τηςυποτακτικής; Ποια η μεταξύ τους διαφορά;

28. Ποιες δευτερεύουσες προτάσεις της Λατινικής εκφέρονται μόνο με υπο-τακτική και ποιες άλλοτε με οριστική και άλλοτε με υποτακτική;

29. Ποιοι είναι οι αρκτικοί και ποιοι οι ιστορικοί χρόνοι της Λατινικής;30. Nα εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση με αντί-

στοιχες λέξεις της Ελληνικής (αρχαίας και νέας).


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Tα ρήματα των κυρίων προτάσεων τα οποία θα συ-μπληρώσετε, να τεθούν σε οριστική παρατατικού, ενώ τα ρήματα των δευτε-ρευουσών στην έγκλιση και στον χρόνο που απαιτείται όταν δηλώνεται πρά-ξη σύγχρονη. Nα μην αλλάξετε τη φωνή των ρημάτων. Nα προσέξετε ώστεοι προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Huic .................................... quid liberi .................................., illa eos

bene quiescere et libenter cibum ................................... respondebat.(interrogo, sumo, ago)

β) Imperator ................................ speculatores nostros ubi exercitus hostium....................... (sum, interrogo)

γ) Illi ............................... num belua ....................... et incolis ........................(noceo, interrogo, terra)

40

δ) Ille vestigia quaedam vidit et incolas ................................... num ibi apros...................................... (video, rogo)

ε) Ille ....................... ubi illi ........................ et quid contra rem publicamfacere ....................... (sentio, sum, paro)

στ) Hic .............................. quis nocte agrum ............................... et fructus................................. (intro, ignoro, rapio)

ζ) Incolae .................................... a quibus agri ....................................(interrogo, noceor)

η) Medicus21 ................................. quis .................................... (interrogo,aegroto)

θ) Omnes inter se .................................. cur nocte ex castris miles ille.................................... (egredior, rogo)

ι) Magister nos ...................................... ut nostros claros viros, ....................rem publicam stabiliverunt, ................................... (imitor, qui, admoneo)

2. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τα ρήματα που δίδονται στις παρενθέσεις, έτσιώστε να δηλώνεται πράξη σύγχρονη. Nα μην αλλάξετε τη φωνή των ρημά-των.α) Hic interrogabat quid filius ............................... (ago)β) Orabam te ut mihi hoc .......................... (do)γ) Illa milites orabat ut hunc ................................. (deleo)δ) Milites rogabant ubi hostes ............................... (sum)ε) Ille vir ita vivebat, ut a hominibus .............................. (honoror)

στ) Ille rogabat quis ................................... (vinco)ζ) Rogabat num filius cibum ........................ (sumo)η) Quaerebam quid vos .................................... (scribo)θ) Quaerebant num illa maritum ..................................... (amo)ι) Interrogabant num vos ................................. (vivo)

21 medicus, -i = γιατρός

41



α) Rogabat illam num pater vivat.β) Interrogabat quid illa ageret.γ) Ignorabat ubi maritus sit.δ) Ignorabat ubi maritus est.ε) Interrogabat quid illa agit.

στ) Rogabat num pater illius viveret.ζ) Quaerebat quis aegrotet.η) Rogabat num hoc ignoraretur.θ) Interrogabat quis Romam trahebatur.ι) Interrogabat quis arma contra rem publicam moveret.


Σωστό Λάθοςα) Filius Arriae aegrotavit et mortuus est.β) Arria diu lacrimas cohibebat, sed, cum eae vincerent

prorumperentque, ex cubiculo egrediebatur.γ) Arria milites orabat ut cum marito imponeretur, sed

hoc non impetravit. δ) Arria interrogabat maritum quid puer ageret.ε) Filius Arriae bene quiescebat et libenter cibum sumebat.

στ) Scribonianus victus Romam trahebatur.ζ) Paetus navem ascensurus erat et uxor eius milites

orabat ut simul imponeretur.η) Ille piscatoriam naviculam conduxit ingentemque

navem secutus est.θ) Paetus fuit in partibus Scriboniani, qui arma in Illyrico

contra Claudium movit.ι) Arria marito interroganti num filius cibum sumeret

eum libenter sumere respondebat.

42

ΙΙΙ. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. O τύπος “ascensurus erat” της περιφραστικής συζυγίας είναι:

α) γ΄ εν. πρόσωπο οριστικής παρατατικούβ) γ΄ εν. πρόσωπο οριστικής υπερσυντελίκουγ) γ΄ εν. πρόσωπο οριστικής μέλλονταδ) γ΄ εν. πρόσωπο οριστικής παρακειμένουNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. O τύπος “occulis” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) αφαιρετική του χρόνουδ) αφαιρετική της ιδιότηταςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. Πάντοτε με υποτακτική εκφέρονται στη Λατινική οι προτάσεις:α) παραβολικέςβ) παραχωρητικέςγ) αιτιολογικέςδ) υποθετικέςε) βουλητικέςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

4. H υποτακτική της δευτερεύουσας πρότασης “quid ageret puer” είναι χρόνουπαρατατικού, διότι:α) δηλώνεται το σύγχρονο και ο χρόνοςτης κύριας πρότασης είναι ιστορικός.

β) δηλώνεται το προτερόχρονο και ο χρόνοςτης κύριας πρότασης είναι ιστορικός.

γ) δηλώνεται το σύγχρονο και ο χρόνοςτης κύριας πρότασης είναι αρκτικός.

Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

43



Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Aegrotabatne Arriae maritus an

filius?α) Interrogabat quid puer ageret.

2) Quis mortuus erat? β) Illa marito respondebat puerumbene quiescere et libentercibum sumere.

3) Quid persaepe maritus Arriae eaminterrogabat?

γ) Ambo.22

4) Quid Arria marito respondebat? δ) Quia lacrimas suas diucohibere non poterat.

5) Cur Arria ex cubiculo maritiegrediebatur?

ε) Filius Arriae.

6) Quis in Illyrico arma contraClaudium movit.

στ) Caecina Paetus.

7) Quis Romam trahebatur? ζ) Quia ingentem navem sequivolebat.

8) Cur Arria piscatoriam naviculamconduxit?

η) Interrogabat quid liberiagerent.

θ) Nemo.ι) Scribonianus.ια) Interrogabat num puer libenter

cibum sumeret.ιβ) Arria marito Scribonianum

arma in Illyrico contraClaudium movere respondebat.

22 ambo = και οι δύο

44


Α Β1) sumo ζω2) cohibeo ξεσπώ3) prorumpo επιβιβάζω4) egredior συγκρατώ5) aegroto εξέρχομαι6) ignoro κατορθώνω κάτι7) intro ανεβαίνω8) simulo νοικιάζω9) ago ασθενώ

10) ascendo αγνοώ11) conduco προσποιούμαι12) impetro οδηγώ, κάνω13) ........................... ..................................14) ........................... ..................................

3. Bάσει του κειμένου να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης μετους συντακτικούς όρους της B΄ αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμότης αντίστοιχης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν τέσσερις όροιτων οποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λέξη.

Α Β1) maritus επιρρ. προσδιορισμός τρόπου2) vivere υποκείμενο3) illa επιθετικός προσδιορισμός4) suae παράθεση

45

5) paulo γενική αντικειμενική6) eius αφαιρετική του μέτρου7) bene αντικείμενο

αφαιρετική του τρόπου κατηγορούμενο επιρρηματικό γενική υποκειμενική γενική κτητική

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς ορθές ή εσφαλ-

μένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο. Nα δικαιολογή-σετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι εσφαλμένο:

Σωστό Λάθοςα) Ab illo ignorabatur quis aegrotaretur.β) Ab illo ignorabatur quis arma contra Claudium moveret.γ) Ille non sentiebat cur uxor ex cubiculo egrederetur.δ) Ille rogabat cur illa se dolori det.ε) Egrediente illa ex cubiculo mariti puer intravit.

στ) Interrogabat cur ille arma contra imperatorem moveat.ζ) Paulo post siccis oculis redibat in cubiculum et rogabat

quid ille ageret.η) Milites incolas interrogabant num in eo loco hostes

viderent. θ) Ille persaepe interrogabat quid vos faciatis. ι) Ille persaepe interrogabat: “Quid puer agit?”

2. O τύπος “siccis” του κειμένου είναι:α) δοτική ενικού αρσ. γένους. β) αφαιρετική ενικού αρσ. γένους. γ) δοτική ενικού θηλ. γένους. δ) αφαιρετική ενικού θηλ. γένους. ε) αφαιρετική πληθ. αρσ. γένους. Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

46

3. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας, από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις, τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Tα ρήματα των κυρίων προτάσεων τα οποία θα συ-μπληρώσετε, να τεθούν σε οριστική παρατατικού, ενώ τα ρήματα των δευτε-ρευουσών στην έγκλιση και στον χρόνο που απαιτείται όταν δηλώνεται πρά-ξη σύγχρονη. Nα μην αλλάξετε τη φωνή των ρημάτων. Nα δικαιολογήσετετον χρόνο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης. Nα προσέξετε ώστε οιπροτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Illa lacrimas suas diu ............................., sed cum eae ...............................

prorumperentque, ex cubiculo mariti ............................ et paulo postsiccis oculis .................................. (cohibeo, redeo, vinco, egredior)

β) Maritus Arriae navem ...........................................; tum illa milites.............................. ut cum marito ...................................., sed hoc nonimpetravit. (imponor, ascendo, oro).

γ) Ille ..................................... uxorem suam quid puer .................................et num bene .................................... (ago, interrogo, quiesco).

δ) Imperator ........................... cur contra se socii arma ............................(quaero, moveo)

ε) Nos .................................. cur ille Romam .................................., et eumquasi moriturum ...................................... (interrogo, miseror, trahor).

στ) Arria ......................., qui interrogabat num filius cibum ..........................,...................................... eum libenter sumere. (sumo, maritus, respondeo)

ζ) Nos hoc factum .............................. ....................................... feminam curse dolori ......................... (ignoro μτχ., interrogo, do)

η) Illi vos ............................ cur ex ............................ ...............................(interrogo, egredior, cubiculum)

θ) Illa ................................ cur pueri cibum libenter non ................................(sentio, sumo)

ι) Nos ................................ quis ..................................... (interrogo, sequor)

47

ΜΑΘΗΜΑ XXIV LECTIO QUARTA ET VICESIMA

ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να μεταφέρετε τα προσηγορικά23 ονόματα της α΄, β΄ και γ΄ κλίσης στην α-

ντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.2. Να κλίνετε στον πληθυντικό αριθμό το επίθετο “paucus” μαζί με το ουσια-

στικό “dies” και το επίθετο “impudens” με το ουσιαστικό “homo”.3. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.4. Ποια η σημασιολογική διαφορά μεταξύ των αντωνυμιών “is” και “ipse”;5. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, εκτός από τις προσωπικές,

στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.6. Των αποθετικών ρημάτων του κειμένου να γράψετε τους αρχικούς χρόνους.7. Να γράψετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές όλων των χρόνων των παρακάτω

ρημάτων στη φωνή που σας δίνονται:α) indignor: .....................................................................................................β) dico: .............................................................................................................γ) mentior: ........................................................................................................δ) accipior: .......................................................................................................

8. fecerit: Να γράψετε το ίδιο πρόσωπο της ίδιας έγκλισης σ’ όλους τους χρό-νους της παθητικής φωνής.

9. Να μεταφέρετε τα ρήματα της κατηγορίας του “capio” στο γ΄ πληθυντικόπρόσωπο της οριστικής όλων των χρόνων της ενεργητικής φωνής.

10. Να μεταφέρετε τους παρακάτω τύπους της υποτακτικής του παρακειμένου στηνυποτακτική ενεστώτα, και του υπερσυντελίκου στην υποτακτική παρατατικού:α) venisset: ......................................................................................................β) dixisset: ........................................................................................................γ) fecerit: ..........................................................................................................δ) responderit: ..................................................................................................


48

11. Να γράψετε το α΄ ενικό πρόσωπο της υποτακτικής όλων των χρόνων τωνπαρακάτω ρημάτων στη φωνή που δίνονται:α) exclamo: .......................................................................................................β) indignor: ......................................................................................................γ) respondeo: ....................................................................................................δ) cognosco: .....................................................................................................ε) credo: ...........................................................................................................

στ) mentior: ........................................................................................................12. Tι γνωρίζετε για τον τρόπο κλίσης του ρήματος “do” ως απλού και ως συν-

θέτου;13. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε τους κλιτούς

τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνους που, ανμετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Ille sensit illam domini iussu id dixisse.β) Visne scire quid hic responderit?γ) Exclamavit is se domi non esse.δ) Ego non cognosco vocem tuam?ε) Tu mihi ipsi non credis?

στ) Ancilla dixit eum domi non esse.ζ) Homo es impudens.η) Ego, cum te quererem, ancillae tuae credidi te domi non esse.

14. Να εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και την πτώση που τις συνοδεύει.15. Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset… dixisset: Να αναγνω-

ρίσετε το είδος των δευτερευουσών προτάσεων και να δικαιολογήσετε τοντρόπο εισαγωγής και εκφοράς τους.

16. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς τουκειμένου.

17. Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς τουκειμένου.

18. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις αιτιατικές του κειμένου.19. Να αναγνωρίσετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν οι εμπρόθετοι

προσδιορισμοί του κειμένου.

49

20. Να δικαιολογήσετε με βάση τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων τοχρόνο και την έγκλιση των παρακάτω προτάσεων του κειμένου:α) … quid Nasica responderit.β) … quid postea Nasica fecerit.γ) Cum Ennius ad Nasicam venisset…δ) … eum a ianua quaereret.

21. Να αντικαταστήσετε τις απόλυτες αφαιρετικές με χρονικές προτάσεις εισα-γόμενες με τον ιστορικό “cum”:α) Grege aspecto Hercules pergit ad proximam speluncam.β) Pedibus animadversis miles eum latentem adgnovit.γ) Deletis legionibus Galli urbem Romam everterunt.δ) Quibus interemptis aurum omne recepit.ε) Pecunia accepta Galli abierunt.

στ) Caco interfecto incolae Herculem honoraverunt.η) Gallis victis Camillus in exilium rediit.ι) Occiso Scriboniano Paetus Romam trahebatur.

22. Να μετατρέψετε τα υπογραμμισμένα τμήματα σε μετοχικές προτάσεις:α) Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse.β) Ancilla Cornelio, qui ab ostio quaerebat Ennium, dixit eum domi non

esse.γ) Ennius, quod indignatus erat, exclamavit se domi non esse.δ) Cum Ennius domum revertisset, cubiculum intravit.ε) Nasica Ennium domi latere vidit.

23. Με βάση τον κανόνα της ακολουθίας των χρόνων να αλλάξετε το χρόνο τηςυποτακτικής, έτσι ώστε να εκφράζονται όλες οι χρονικές βαθμίδες:α) Paulus rogavit a quo Carthago deleta esset.β) Incertum est quando legatus venturus sit.γ) Paulus rogat cur nos erremus.

24. ...quod Nasica tam aperte mentiebatur: Να αναγνωρίσετε το είδος της πρότα-σης και να δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της.24

24 Βλ. Μάθημα 24, παρατ. 7.

50

25. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων που δίδονται:α) eique είναι …………………… στο ρήμα ……………… και

……………………… στη μετοχή ……………………β) domi είναι ……………… στο ………………………………γ) a ianua είναι ……………… στο ………………………………δ) ancillae είναι ……………… στο ………………………………ε) tuae είναι ……………… στο ………………………………

στ) se είναι …………….………… στο ………………..……,λόγω ……………………………………………………

ζ) indignatus είναι ……………………… …………..……… μετοχήκαι εκφράζει το ………………………………..………

η) scire είναι ………….………………….……… απαρέμφατο,ως ……………………..…… στο ……………………

θ) illum είναι ……………… στο ………………………………ι) poetam είναι ……………… στο………………………………

26. Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις:“ποιητής”, “νῦν”, “βούλομαι”, “στόμα”, “Ιανουάριος”, “γνωρίζω”.

27. Να γράψετε όσες λατινικές λέξεις γνωρίζετε που σημαίνουν:“πόρτα”, “γνωρίζω”, “ερωτώ”.

28. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις προτάσεις:α) Η υπηρέτρια του Έννιου είπε ψέματα, όταν πήγε ο Νασικάς στον ποιητή καιτον ζητούσε.

β) Η υπηρέτρια είπε στον Έννιο ότι ο Νασικάς δεν ήταν στο σπίτι, παρόλο πουήταν.

γ) Λίγες μέρες αργότερα ο ίδιος ο Νασικάς φώναξε στον Έννιο πως δεν ήτανμέσα.

δ) Ο Έννιος αγανάκτησε, διότι ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά.ε) Ο Νασικάς ρώτησε τον Έννιο γιατί δεν τον πίστευε.

στ) Ο Νασικάς απάντησε στον Έννιο ότι ήταν αναιδής άνθρωπος.

51

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Ερωτήσεις - ασκήσεις της μορφής “Σωστό - Λάθος”1. Στις παρακάτω προτάσεις να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος.

α) quaerenti είναι μετοχή ή επίθετο;β) domi είναι ουσιαστικό δ΄ ή β΄ κλίσης;γ) iussu είναι ουσιαστικό ή σουπίνο;δ) intus είναι ουσιαστικό ή επίρρημα;ε) post είναι πρόθεση ή επίρρημα;

στ) ianua είναι ονομαστική ή αφαιρετική;ζ) quod είναι αντωνυμία ή σύνδεσμος;η) aperte είναι ρήμα ή επίρρημα;θ) visne είναι ρήμα ή επίρρημα;ι) responderit είναι οριστική ή υποτακτική;

2. Να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο: Σωστό Λάθος

α) poetam: είναι παράθεση στο “Ennium”.β) ei: είναι υποκείμενο στο “quaerenti”.γ) eum: είναι αντικείμενο στο “dixisset”.δ) quid: είναι αντικ. στο “fecerit”.ε) non esse: είναι τελ. απαρ. αντικ. στο “exclamavit”.

στ) se: είναι υποκ. στο “esse”, λόγω ετεροπροσωπίας.ζ) indignatus: είναι αιτιολογική μτχ.η) Quid: είναι αντικείμενο στο “inquit”.θ) homo: είναι υποκείμενο στο “es”.ι) ancillae: είναι έμμεσο αντικ. στο “credidi”.

52


Σωστό Λάθοςα) Cum Ennius poeta Nasicam ab ostio quaereret, ancilla dixit eum domi non esse.β) Nasica sensit Ennium intus esse.γ) Cum Ennius ad Nasicam venisset, Nasica ipse se domi non esse dixit.δ) Ennius valde gaudebat, quod Nasica clara voce intus se esse exclamavit.ε) Ennius Nasicae vocem non cognovit.

στ) Ennius Nasicam impudentem esse respondit.ζ) Nasica indignatus erat quod Ennius ipsi non credebat.

ΙΙ. Ερωτήσεις - ασκήσεις σύζευξης1. Να συνδέσετε τους αριθμούς της στήλης Α΄ με τα γράμματα της στήλης Β΄.


1) poetam α) ουσιαστικό γ΄ κλ. θηλυκό2) ancilla β) ουσιαστικό ε΄ κλ. αρσενικό3) domini γ) ουσιαστικό γ΄ κλ. αρσ. και θηλυκό4) ostio δ) ουσιαστικό α΄ κλ. θηλυκό5) vocem ε) επίθετο τριτόκλιτο6) iussu στ) επίθετο δευτερόκλιτο7) homo ζ) ουσιαστικό β΄ κλ. αρσενικό8) diebus η) ουσιαστικό δ΄ κλ. αρσενικό9) paucis θ) ουσιαστικό α΄ κλ. αρσενικό

10) impudens ι) ουσιαστικό ε΄ κλ. θηλυκό ια) ουσιαστικό β΄ κλ. ουδέτερο

53

2. Να σχηματίσετε τους ρηματικούς τύπους που ζητούνται στην πέμπτη στήληπαίρνοντας τα διάφορα μέρη από τις προηγούμενες.

exclama tus s α΄ εν. υποτακ. ενεργ. παρακειμένουindigna isse nt β΄ εν. υποτακ. παθ. παρακειμένουrespond v esse tis γ΄ εν. υποτακ. ενεργ. υπερσυντέλικουaccep tus eri sim α΄ πλ. υποτακ. ενεργ. παρακειμένουcredi sis β΄ πλ. υποτακ. παθ. υπερσυντέλικουven tus esse t γ΄ πλ. υποτακ. ενεργ. παρακειμένουmenti eri m α΄ εν. υποτακ. παθ. παρακειμένουdic ti eri mus γ΄ εν. υποτακ. παθ. υπερσυντέλικου

3. Να συνδέσετε τους αριθμούς με τα γράμματα. Ένα στοιχείο της στήλης Β΄περισσεύει:

Α Β1) cum… venisset. α) κύρια πρόταση επιθυμίας2) quid postea Nasica fecerit. β) δευτερ. αιτιολογική πρόταση3) cum eum… quaereret. γ) ευθεία ερώτηση ολικής αγνοίας4) quod Nasica mentiebatur. δ) δευτερ. χρον. πρόταση (σύγχρονο)5) etsi domi erat. ε) δευτερ. χρον. πρότ. (προτερόχρονo)6) tu mihi ipsi non credis? στ) δευτερ. εναντιωματική πρόταση7) homo es impudens. ζ) πλάγια ερωτ. πρότ. μερικής αγνοίας8) accipe nunc. η) κύρια πρόταση κρίσεως9) Quid (accidit)? θ) δευτερ. αναφορική πρόταση

ι) ευθεία ερώτηση μερικής αγνοίας

54

4. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη σημασία τους στη στήλη Β΄.Τρία στοιχεία της στήλης Β΄ περισσεύουν:

Α Β1) sentio α) ζητώ, ρωτώ2) accipio β) έρχομαι3) indignor γ) δέχομαι4) mentior δ) γνωρίζω5) exclamo ε) αντιλαμβάνομαι6) facio στ) απαντώ7) quaero ζ) πιστεύω8) cognosco η) αναφωνώ9) credo θ) λέω ψέματα

10) venio ι) λέγω ια) αγανακτώ ιβ) φεύγω ιγ) κάνω

5. Βάσει του κειμένου να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα της αντί-στοιχης απάντησης. Ένα στοιχείο της στήλης των απαντήσεων περισσεύει:

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis ad Ennium poetam venit? α) Certe.2) Quid ancilla Nasicae dixit? β) “Domi non sum”.3) Nasica sensit Ennium domi esse an

non?γ) Quod Nasica mentiebatur.

4) Quid Nasica exclamavit? δ) “Ita est”.5) Cur Ennius indignatus erat? ε) “Dominus intus non est”.6) Ennius vocem eius cognovit an

non?στ) Nasica.

7) Quis domini iussu mentiebatur? ζ) Ennium domi non esse.8) Quis homo impudens erat? η) Ancilla.

θ) Ennius.

55

ΙΙΙ. Συμπλήρωση κενών1. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ρήματα στον πίνακα και να συμπληρώσετε

τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: venisset, sensit,quaereret, exlamavit, mentiebatur.ΕνεστώταςΠαρατατικόςΜέλλονταςΠαρακείμενοςΥπερσυντέλικοςΣυντελ. Μέλ.

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά του κειμένου στον πίνακα πουακολουθεί και να τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατόν):poetam, domini, homo, ancillae, ostio, vocem, ianua, Ennium.


B΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός


3. Nα συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:ονομαστικήενικού

δοτικήενικού


ονομαστικήπληθυντικού

δοτικήπληθυντικού

αφαιρετικήπληθυντικού

eiillumquidse

egotuae

tuipsi

56

4. Να συμπληρώσετε τις αντίστοιχες πτώσεις του θηλυκού και ουδετέρου γέ-νους που λείπουν:

Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτεροimpudenspaucis

5. Να συμπληρώσετε το σωστό τύπο της υποτακτικής, έτσι ώστε να εκφράζεταιη χρονική βαθμίδα που σας δίνεται στην παρένθεση.α) Paulus rogat quid Nasica ................................ (facio, σύγχρονο).β) Paulus rogavit ubi illum hominem............... (video, β΄ εν., προτερόχρονο).γ) Paulus rogat quem librum ......................... (lego, β΄ πληθ., υστερόχρονο).δ) Paulus rogabat ubi amicus meus ................................ (sum, σύγχρονο).ε) Paulus rogat quid legati ................................ (video, προτερόχρονο).

στ) Paulus rogavit quis urbem ................................ (condo, υστερόχρονο).ζ) Paulus rogabit quis tecum ................................ (sum, σύγχρονο).η) Paulus rogat unde Camillus ................................ (redeo, υστερόχρονο).θ) Paulus rogavit quem cives consulem ........................... (deligo, σύγχρονο).ι) Paulus rogabit cur hostes ................................ (fugio, προτερόχρονο).

IV. Άσκηση κατάταξης1. Να εντάξετε τις παρακάτω λέξεις στον πίνακα που ακολουθεί: ei, -que, ostio,

post, quid, quod, cum, etsi, tum, tam, te, tuae, domi, ab, et, nunc, iussu,postea, ad, a, aperte.ουσιαστικό επίθετο αντ/μία επίρρημα πρόθεση σύνδεσμος

57

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τα κενά, αφού μεταφέρετε το ρήμα που σας δίνεται στην

παρένθεση στον κατάλληλο χρόνο της οριστικής ή της υποτακτικής. Να α-ναγνωρίσετε το είδος του “cum”.25

α) Pueri, cum patrem ............................, ad eum laeti cucurrerunt. (aspicio)β) Consul, cum paucae naves ................................, hostes vicisse credidit.

(redeo)γ) Principes, cum civitatem suam in extremo discrimine esse .......................,

legatos ad Caesarem miserunt. (intellego)δ) Cum bellum Troianum ................................, Graeci in patriam redierunt.

(conficior26)ε) Cum caelum ......................, dei magnitudinem admiramur. (contemplor27)

στ) Cum Philippus urbem Methonam ................................, vulneratus est.(oppugno)

η) Vix exercitus Romanus processerat28, cum Galli flumen .............................(transeo)

θ) Oracula Graeci consulebant29, cum bellum ................................ (gero)ι) Phocion pauper fuit, cum divitissimus esse ................................ (possum)

2. Να συμπληρώσετε τα κενά, αφού μεταφέρετε το ρήμα που σας δίνεται στηνπαρένθεση στον κατάλληλο τύπο. Να αναγνωρίσετε το είδος του “quod”.30

α) Ratio docet esse deum. Quod si verum est, necesse est mundum ad eo................................ (administror).

β) Nullum est animal praeter hominem, quod rationis particeps31 ..................(sum, υποτ. ενεστ).

25 H άσκηση περιλαμβάνει όλα τα είδη του cum. Καλό είναι να δοθεί στους μαθητές, όταν διδα-χτούν και τα υπόλοιπα είδη.

26 conficio = φέρω εις πέρας27 contemplor, 1= ατενίζω28 procedo, -cessi, -cessum, -ere 3 = προχωρώ29 consulo, -lui, -ltum, -ere 3 = συμβουλεύομαι, ρωτάω30 α) quod (= id)… adminisrtari (στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου η αναφ. αντωνυμία qui, quae,

quod ισοδυναμεί με δεικτική) β) quod… sit (πρόταση αναφορική προσδιοριστική στο animal) γ) quod vales (αιτιολογική, λόγω του gaudeo) δ) quod… defendebat (αναφορική προσδ. στοoppidum) ε) quod… vivis (αιτιολογική, λόγω του laudare).

58

γ) Quod ................................ (tu), valde gaudeo. (valeo, οριστ. ενεστ.).δ) Clarum oppidum quod dux Gallorum ................................ Caesar

obsedit.32 (defendo, οριστ. παρατ.).ε) Te laudare non possum, quod luxuriose ................................ (vivo, οριστ.

ενεστ).

3. Να μετατρέψετε τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων σε απαρέμφατα εξαρ-τώμενα από την πρόταση Cicero narrat και να δικαιολογήσετε τις αλλαγέςπου απαιτεί η απαρεμφατική σύνταξη.α) P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venit.β) Nasica ab ostio Ennium quaerebat.γ) Ancilla iussu domini mentiebatur.δ) Nasica sensit Ennium intus esse.ε) Ennius vocem Nasicae cognovit.

στ) Nasica Ennium impudentem esse dixit.ζ) Ennius indignatus erat.

31 particeps, -cipis = μέτοχος32 obsideo, -edi, -essum, -ere, 2 = πολιορκώ

59

ΜΑΘΗΜΑ XXV LECTIO QUINTA ET VICESIMA

ΠΩΣ ΕΝΑ ΣΥΚΟ ΣΤΑΘΗΚΕ ΑΦΟΡΜΗΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Nα γραφούν οι πλάγιες πτώσεις των κυρίων ονομάτων του κειμένου.2. Nα μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα προσηγορικά33 ονόματα του κειμένου στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.3. Nα μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην αντί-

στοιχη πτώση του άλλου αριθμού και να δηλώσετε το γένος τους.4. Tων προσηγορικών ονομάτων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική

πτώση να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών.5. Nα γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο αριθμούς των τριτοκλίτων ου-

σιαστικών που σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού με κατάληξη -ium.6. Tων μονοκαταλήκτων επιθέτων του κειμένου να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις

των δύο αριθμών στο αρσενικό και στο ουδέτερο γένος.7. hanc ficum: Nα κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.8. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, πλην των προσωπικών, στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.9. Tων αορίστων αντωνυμιών του κειμένου να κλιθεί ο ενικός αριθμός του αρ-

σενικού γένους.10. Να γράψετε στην ονομαστική ενικού και των τριών γενών όλες τις μετοχές

των ρημάτων του κειμένου στη φωνή που βρίσκονται τα ρήματα.11. Nα γράψετε τις πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού, και στα

τρία γένη, της μετοχής του ενεστώτα που απαντά στο κείμενό σας.12. Nα μεταφερθούν τα ρήματα του κειμένου στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλλου

αριθμού στο χρόνο, στην έγκλιση και στη φωνή που βρίσκονται.


60

13. Nα κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων της 1ηςσυζυγίας του κειμένου στη φωνή που βρίσκονται.

14. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 2ης συζυγίας του κειμέ-νου σε όλες τις εγκλίσεις, στη φωνή που βρίσκονται.



17. Tων ρημάτων “attulit” και “dixissent” να κλιθεί η προστακτική ενεστώταστην οικεία φωνή.

18. Tων αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων του κειμένου να γραφούν όλοιοι τύποι της ενεργητικής φωνής.

19. Nα γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές.

20. Nα συμπληρώσετε τα τακτικά αριθμητικά που αντιστοιχούν στους δέκα πρώ-τους αριθμούς:α) ..................... ficumβ) ..................... bellumγ) .................... diemδ) ..................... ianuamε) ..................... homo

στ) ..................... pueroζ) ..................... cohortiη) ..................... numerusθ) ..................... legionisι) ..................... filius

21. Στις παρακάτω ομάδες λέξεων να υπογραμμίσετε τις παρείσακτες. Tι κοινό έχουνμε τις υπόλοιπες λέξεις της ομάδας και ως προς τι διαφοροποιούνται από αυτές;α) ostendite, decerpite, audite, deponite, dicite.β) ostende, habe, depone, sume, dele, decerpe.γ) scitote, deletote, ostenditote, deponitote, legitote, creditote.δ) tutamini, habemini, delemini, amovemini.

61

22. Nα ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν οι κλιτοί τύποιστον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση), όπουαυτό είναι δυνατόν.α) Imitare, puer, clarissimos viros.β) Affertote hunc et abitote.γ) Interrogate hunc de sociis nostris.δ) Dic quid videris.ε) Noli hoc facere.

στ) Scitote hanc ficum decerptam esse Carthagine.ζ) Hic interrogavit quando ficus decerpta esset.η) Haec ficus ante tertium diem decerpta est.θ) Ne credideritis hunc hominem vobis consulturum esse.ι) Nolite haec credere et nimiam fiduciam deponite.

23. Πώς θα μετασχηματισθούν οι παρακάτω προτάσεις, προκειμένου να εκφρά-σουμε απαγόρευση; Nα χρησιμοποιήσετε τους δύο τρόπους που γνωρίζετεγια το μετασχηματισμό τους.α) Intrate in cubiculum.β) Evertite urbem.γ) Studete agriculturae.δ) Aperi iniuriam.ε) Habe spem.

24. Nα μεταφέρετε τα ρήματα των κυρίων προτάσεων στο αντίστοιχο πρόσωποτης οριστικής υπερσυντελίκου και χωρίς να μεταβάλετε τη χρονική βαθμίδανα επιφέρετε τις απαιτούμενες τροποποιήσεις στις δευτερεύουσες προτάσεις,ώστε οι νέες περίοδοι να είναι νοηματικώς και συντακτικώς αποδεκτές.α) Interrogο quando haec ficus decerpta sit ex arbore.β) Interrogabam quando haec ficus decerpta esset ex arbore.γ) Quaerimus quid Cato attulerit ex Carthagine.δ) Quaerebas num hostis prope esset.ε) Rogabat quis venisset et quid nuntiavisset.

στ) Scimus quid de nobis dixeris.ζ) Interrogabo quando venturi sint.

62

η) Interrogavimus quando haec ficus decerpta esset.θ) Interrogavi quando Carthago deleta esset.ι) Rogo num hominem sciatis.

25. Nα δικαιολογήσετε, με βάση τον κανόνα της ακολουθίας των χρόνων, τονχρόνο της υποτακτικής των δευτερευουσών προτάσεων της προηγουμένηςασκήσεως.

26. Nα μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική, όπου αυτό είναι δυνα-τόν:α) Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine.β) Hanc ficum ex arbore ante tertium diem decerpsi.γ) Romani bello Carthaginem deleverunt.δ) Romani cum Carthaginiensibus bellum sumpserunt, quo Carthago deleta

est.27. Nα εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους

ονοματικούς προσδιορισμούς του κειμένου.28. Nα δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων που βρίσκονται σε αφαι-

ρετική πτώση.29. Nα προσδιορίσετε το είδος των απαρεμφάτων του κειμένου και να δικαιολο-

γήσετε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται. Nα δικαιολογήσετε την πτώση τουυποκειμένου τους.

30. Nα δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της χρονικής πρότασηςτου κειμένου.

31. Nα εντοπίσετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου, να προσδιορίσετε το είδοςτου και να δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς της υπόθεσης και απόδοσης.34

32. Nα εντοπίσετε την πλάγια ερωτηματική πρόταση του κειμένου και να δικαιο-λογήσετε τον τρόπο εκφοράς της.

33. Nα εντοπίσετε τις αναφορικές δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και ναδικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς τους.

34 O διδάσκων δεν πρέπει να επιμείνει ιδιαίτερα στην άσκηση αυτή, αφού οι υποθετικοί λόγοι θαδιδαχθούν αναλυτικά σε επόμενο κεφάλαιο. Πρέπει όμως, όταν θα διδάξει τους υποθετικούςλόγους, να υπενθυμίσει την περίπτωση αυτή. Για την απάντηση της άσκησης βλ. Μ. Πασχάλης -Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγητή, σελ. 73.

63

34. Nα εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και να προσέξετε τη σύνταξή τους.35. Nα εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να εξηγήσετε το συ-

ντακτικό τους ρόλο.36. Nα εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση με αντί-

στοιχες λέξεις της ελληνικής (αρχαίας και νέας).37. Nα τεθεί το σημείο της μακρότητας ή της βραχύτητας πάνω από το φωνήεν

της παραλήγουσας των παρακάτω τύπων της προστακτικής και να θέσετε τοτονικό σημείο της οξείας στην συλλαβή που τονίζεται. Nα δικαιολογήσετετην απάντησή σας: ostendito, ostenditote, tutamini, cavete, decerpe, scitote,legunto, audiunto, dicite, nolite.

38. Nα μεταφρασθούν στα Λατινικά:α) Mάθετε πως αυτό το σύκο πριν τρεις ημέρες το έκοψα στην Kαρχηδόνα.β) Φυλαχτείτε από τον κίνδυνο και αποβάλετε την υπερβολική αυτοπεποίθηση.γ) Πότε νομίζετε ότι αυτό το σύκο κόπηκε από το δέντρο;δ) Mην τον πιστεύετε, διότι λέει ψέματα.ε) Mην τον ακολουθείτε· ο ίδιος δεν γνωρίζει ότι βρίσκεται στον έσχατο κίν-δυνο.

στ) Mην καταστρέφετε τα δάση.39. Mε τις ομάδες λέξεων που σας δίνονται να κατασκευάσετε ισάριθμες αποδε-

κτές προτάσεις, αφού τοποθετήσετε την κάθε λέξη στον κατάλληλο τύπο καιστην κατάλληλη θέση. Tα ρήματα να τεθούν σε οριστική παρακειμένου. Nαπροσέξετε ώστε το νόημα να είναι αποδεκτό:α) hic, decerpor, ficus, Carthagoβ) omnis, dico, sum, recens, hic, ficusγ) confido, opes, suus, hic

64

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Συμπλήρωση κενών1. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στις

παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα, με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά των κυ-ρίων προτάσεων, να τεθούν σε προστακτική ενεστώτα· στην περίπτωση πουεκφράζεται απαγόρευση τα κενά να συμπληρωθούν σύμφωνα με τους γνω-στούς σας κανόνες. Για τη συμπλήρωση των ρημάτων των δευτερευουσώνπροτάσεων να λάβετε υπόψη σας τον κανόνα της ακολουθίας των χρόνων.Nα προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Pueri, ...................... patrem vestrum, virum clarissimum, et eum

...................... (imitor, amo)β) .......................... hominem quis ............................ et quid ...........................

(interrogo, sum, volo)γ) ................................ et imperatori .................................. quid videritis et

................................. (abeo, nuntio, audio)δ) Ille ficum ....................... Carthagine ante ........................ diem decerptam

ostendens civibus suis dixit: “Hostem tam prope ............................... urbishabetis; patriam .............................., periculum .........................., metum..............................” (quidam, murus, tertius, tutor, depono, caveo)

ε) Hanc ficum patribus .................................. (β΄ πληθ.) et .............................eos quando eam decerptam esse ex arbore .................................... (puto,ostendo, interrogo)

στ) Ille dixit militibus: “Ne .................................. fiduciam vestram et ne................................. hanc solum posse periculum ..............................”(depono, puto, expello)

ζ) Mi fili, .......................... patriam, ............................. patri tuo, ....................................... impudens. (amo, pareo, nolo, sum)

η) ....................... fortiter, Romani, ............................ hostes, .........................patriam. (pugno, libero, expello)

θ) Pueri, ............................ sententiam virorum magnorum et eos qui leges etrem publicam stabiliverunt ............................. (sequor, honoro)

65

ι) Neminem .............................. timor; .......................... in timorem se dare.(concipio, nolo)

2. Aπό τα δύο ρήματα που δίδονται μέσα στις παρενθέσεις να επιλέξετε αυτόπου ταιριάζει στο νόημα και να σχηματίσετε από αυτό τον τύπο της προστα-κτικής του ενεστώτα που λείπει:α) Tum ille dixit eis: “................................ patriam et domos vestras.” (tutor,

confido)β) Dux milites his verbis admonet: “........................... vim et dolos hostium.”

(remaneo, caveo)γ) Tum mater filio dixit: “.............................................. viros clarissimos, qui

rem publicam stabiliverunt.” (imitor, decerpo)δ) ......................................, puer, ad id, quod te interrogabo. (respondeo,

ostendo)ε) ......................, mi fili, in pugna fortis. (vinco, sum)

3. Στηριζόμενοι στο νόημα του κειμένου να συμπληρώσετε τα κενά των παρα-κάτω περιόδων έτσι ώστε να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Haec ficus ante tertium diem Carthagine ............................................... .

Tam prope a muris .................................. sunt.β) Debetis periculum ................................, patriam .................................... .

Opibus urbis ne ..........................................γ) Cato attulit in curiam ficum praecocem ex Carthagine, ..............................

eam patribus et eos ............................................... : “Quando hanc ficumdecerptam esse ................................. ex arbore?”

66



α) Interrogate hos num hominem cognoscant.β) Dicite mihi, puer, quid scribas.γ) Sequere, pueri, bonos viros.δ) Quando hoc ficum decerptum est?ε) Ne deposueritis fiduciam tuam.

στ) Mementote urbem in summo periculo quondam esse.ζ) Scitote tam prope a muris nos hostem habere.η) Confidite opibus vestris et cavete pericula.θ) Tutamini urbem et vitam vestram.ι) Quando has ficos ex arbore me decerpsisse putes?


Σωστό Λάθοςα) Cato ficum praecocem Carthagine decerptam ante

tertium diem in curiam attulit et patribus ostendit.β) Propter ficum quandam sumptum est Punicum bellum

tertium, quo Carthago deleta est.γ) Omnes patres ante tertium diem ficum decerptam

esse Carthagine responderunt.δ) Cato interrogavit patres quando ei ficum decerptam

esse ex arbore putarent.ε) Cato patres admonebat ut opibus urbis confiderent.

στ) Omnes patres ficum recentem esse putaverunt.ζ) Patres ubi ficum viderunt, dixerunt eam praecocem

esse.η) Cum Cato ficum patribus ostendisset, omnes eam

Carthagine decerptam esse dixerunt.θ) Cato admonebat patres ut nimiam fiduciam deponerent.

67

ι) Cato his verbis patres admonebat: “Cavete periculum,tutamini patriam, opibus urbis confidite.”

ΙΙΙ. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. H υποτακτική της πλάγιας ερωτηματικής πρότασης του κειμένου είναι χρό-

νου ενεστώτα διότι:α) δηλώνεται το υστερόχρονο και ο χρόνος του ρήματοςτης κύριας πρότασης είναι αρκτικός.

β) δηλώνεται το σύγχρονο και ο χρόνος του ρήματοςτης κύριας πρότασης είναι αρκτικός.

γ) δηλώνεται το προτερόχρονο και ο χρόνος του ρήματοςτης κύριας πρότασης είναι αρκτικός.

δ) δηλώνεται το προτερόχρονο και ο χρόνος του ρήματοςτης κύριας πρότασης είναι ιστορικός.

ε) δηλώνεται το υστερόχρονο και ο χρόνος του ρήματοςτης κύριας πρότασης είναι ιστορικός.

στ) δηλώνεται το σύγχρονο και ο χρόνος του ρήματοςτης κύριας πρότασης είναι ιστορικός.


2. O τύπος “quo” στην τελευταία περίοδο του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπου γ) αφαιρετική του χρόνου δ) αφαιρετική της αιτίας ε) ......................................... Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο ή, αν δεν συμφωνείτε μετις επιλογές που σας δίνονται, να συμπληρώσετε τη δική σας απάντηση.

68



Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quid Cato in curiam attulit? α) Patribus.2) Quibus Cato ficum praecocem

ostendit?β) Ante tertium diem.

3) Quid patres Cato interrogavit? γ) Certe.4) Quando ficus decerpta est ex arbore? δ) Cato.5) Admonuitne Cato patres ut fiduciam

nimiam deponerent?ε) Quondam.

6) Quis ficum praecocem ex Carthagineattulit?

στ) Impetravit ut patres hostemprope esse sentirent.

7) Quid Cato fico praecoci impetravit? ζ) Patres.8) Quando res publica in extremo

discrimine fuit?η) Minime vero.

θ) Ante quartum diem.ι) Interrogavit eos quando ficum

decerptam esse ex arboreputarent.

ια) Ficus praecox ante tertiumdiem Carthagine decerpta est.

ιβ) Ficum praecocem ante tertiumdiem Carthagine decerptam.

69

2. Nα αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες που δίνο-νται στη B΄ στήλη αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντίστοι-χης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν δύο σημασίες των οποίωνδεν δίδεται η αντίστοιχη λατινική λέξη, την οποία θα πρέπει να συμπληρώσε-τε, ενώ στην A΄ στήλη υπάρχουν δύο λατινικές λέξεις των οποίων δεν δίδονταιοι αντίστοιχες σημασίες, τις οποίες επίσης θα πρέπει να συμπληρώσετε:

Α Β1) affero πιστεύω2) ostendo φροντίζω για…3) quando νομίζω4) decerpo ρωτάω5) scio φέρνω6) confido δείχνω7) depono γνωρίζω8) sumo πότε9) interrogo κόβω

10) puto εμπιστεύομαι, στηρίζομαι11) ............................ .......................................12) ............................ ........................................


Α Β1) patribus κατηγορηματικός προσδιορισμός2) neminem υποκείμενο3) recentem επιθετικός προσδιορισμός4) extremo δοτική προσωπική κτητική5) urbis γενική αντικειμενική6) vobis αφαιρετική του μέσου7) ipsi αντικείμενο αφαιρετική του τρόπου κατηγορούμενο

γενική υποκειμενικήγενική κτητική

70

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε την

επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι εσφαλμένο:Σωστό Λάθος

α) Interrogavi vos quando ficus ex arbore decerpta esset.β) Interrogavi vos quando ficus ex arbore decerpta sit.γ) Interrogaveram vos quando ficus ex arbore decerpatur.δ) Interrogavi vos quando ficus ex arbore decerperetur.ε) Interrogo vos quando ficus ex arbore decerpta esset.

στ) Interrogaveram vos quando ficus ex arbore decerpta sit.ζ) Interrogaveram vos quando ficus ex arbore decerpta

esset.η) Interrogabo hos quando arbor decerpta sit.θ) Interrogabam hos quando arbor decerptus esset.ι) Interrogabam hos quando arbor decerptus sit.

2. H λέξη “muris” του κειμένου είναι:α) δοτική πληθυντικούβ) αφαιρετική πληθυντικού γ) γενική ενικού δ) ονομαστική ενικού Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. O υποθετικός λόγος του κειμένου εκφράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότηταγ) υπόθεση πιθανή ή δυνατήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.35

35 Bλ. υποσημ. 34.

71

4. H λέξη “prope” του κειμένου είναι:α) πρόθεσηβ) επίρρημαγ) ουσιαστικόδ) επίθετοNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

5. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στιςπαρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά των κυ-ρίων προτάσεων να τεθούν, σε προστακτική ενεστώτα· στην περίπτωση πουεκφράζεται απαγόρευση τα κενά να συμπληρωθούν σύμφωνα με τους γνω-στούς σας κανόνες. Nα προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς α-ποδεκτές και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας στις περιπτώσεις που δη-λώνεται απαγόρευση:α) Cum patres ficum, quam ex Carthagine Cato in curiam attulit, esse

........................... .............................., is dixit: “................................. ficumante tertium diem Carthagine decerptam esse.” (recens, respondeo, scio)

β) Legatus his verbis milites admonebat: “Ne ................................. fortunamadversam; ................................ ............................... vestris et adversarioscontundetis.” (deploro, confido, vis)

γ) Mi, fili, ................... contra iniuriam; nemini.................... (repugno, noceo)δ) Ille dixit eis: “In suppliciis deorum .............................. sed domi parci

.............................” (sum, magnificus)ε) Nemo .................................. fiduciam suam; pleni fiduciae metum

.................................... (amitto, expello)στ) .......................................... portas Belli, ..................................... pacem.

(claudo β΄πληθ., restituo β΄ πληθ.)ζ) Pueri, ............................. esse ........................ et aperte ..............................

(nolo, impudens, mentior)η) Cum Cato ficum patribus .............................., omnes eam ..........................

esse putaverunt. (ostendo, recens)θ) Dux admonebat milites ut nimiam fiduciam .................................. (depono)ι) Mi fili, .......................... improbos viros ................................ (nolo, sequor)

72

ΜΑΘΗΜΑ XXVI LECTIO SEXTA ET VICESIMA

Ο ΠΛΙΝΙΟΣ ΑΝΑΓΓΕΛΛΕΙ ΕΝΑ ΘΛΙΒΕΡΟ ΓΕΓΟΝΟΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα θηλυκά προσηγορικά36 ονόματα της α΄ και γ΄ κλίσης και

να τα μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.2. Να γράψετε τη γενική και δοτική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθμού

των αρσενικών προσηγορικών ουσιαστικών της β΄ κλίσης.3. anilis prudentia, suavitas puellaris: Να κλιθούν τα ουσιαστικά μαζί με τα

επίθετα που τα συνοδεύουν στον ενικό αριθμό.4. Να γράψετε την αιτιατική, κλητική και αφαιρετική του ενικού όλων των κύ-

ριων ονομάτων του κειμένου.5. Ποια ουσιαστικά του κειμένου δε σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό;6. amabilius, longiore: Να αναγνωρίσετε τα επίθετα και να τα κλίνετε στον

πληθυντικό αριθμό στο βαθμό που βρίσκονται.7. Να αντικαταστήσετε στα παρακάτω ονοματικά σύνολα το συγκριτικό ή υ-

περθετικό βαθμό από το θετικό, όπου αυτό είναι δυνατόν:α) ultima lacrima: .............................................................................................β) superior nox: ................................................................................................γ) primus annus: ...............................................................................................δ) postrema amicitia: .......................................................................................ε) honestiores cives: .........................................................................................

στ) propior domus: .............................................................................................ζ) simillima capita: ..........................................................................................η) minor terra: .................................................................................................θ) acerbissima pericula: ...................................................................................ι) peiori imperio: ..............................................................................................

ια) plures hostes: .................................................................................................ιβ) acriorem animum: .........................................................................................


73

ιγ) maximis urbibus: ...........................................................................................ιδ) veterrimis amicis: ..........................................................................................ιε) liberrimi pueri: ..............................................................................................

ιστ) turpissima res: ................................................................................................8. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.9. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, πλην των προσωπικών, στην

ίδια πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.10. Να γράψετε τους αρχικούς χρόνους και τη σημασία των ρημάτων “diligo”,

“intellego”, “negligo”, “deligo”, “perlego”37. Τι παρατηρείτε;11. Σε ποια κατηγορία ρημάτων ανήκει το “complector”; Ποιους τύπους έχουν

διασώσει αυτά τα ρήματα από την ενεργητική φωνή;12. Να γράψετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές του ρήματος “morior”.13. Να γράψετε και στα τρία γένη τις μετοχές των ρημάτων “complector”,

“fero”, “diligo”. Ποια η σημασία των μετοχών ανάλογα με το χρόνο τους;14. ferebat: Να γράψετε το ίδιο πρόσωπο σ’ όλους τους χρόνους της οριστικής

και υποτακτικής στην παθητική φωνή.15. impleverat, complectebatur: Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και

μέλλοντα των ρημάτων στη φωνή που σας δίνονται.16. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε τα ρήματα στα

υπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού της οριστικής τουμέλλοντα και επιφέρετε τις απαραίτητες τροποποιήσεις:α) Tristissimus haec scribo.β) Quam studiose lectitabat! Ut parce ludebat!γ) Ea puella nihil festivius vidi.

17. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τουςκλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνουςπου αν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Filia minor mortua est.β) Ut illa patris cervicibus inhaerebat!γ) Ut nos amicos paternos et amanter et modeste complectebatur!δ) Ut nutrices, ut paedagogos, ut praeceptores diligebat!ε) Quam studiose lectitabat! Ut parce ludebat!

37 Το ρήμα perlego απαντά στο Μάθημα 45.

74

18. Να μετασχηματίσετε τις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με το παράδειγμα:Pater minus sapiens est quam filius. ⇒ Filius sapientior est quam pater.

α) Ille legatus minus dignus est laude quam hic miles. ⇒β) Servi minus beati sunt quam domini. ⇒γ) Vercingetorix minus felix fuit quam Caesar. ⇒δ) Aqua minus iucunda nobis videtur quam vinum. ⇒ε) Aquam fluminis minus frigidam quam aquam fontis esse puto. ⇒

19. ea puella: Να γράψετε πώς εκφέρεται ο β΄ όρος σύγκρισης στα λατινικά καινα δικαιολογήσετε τον τρόπο με τον οποίο εκφέρεται στη συγκεκριμένη πε-ρίπτωση.

20. Να μετατραπούν τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων σε απαρέμφατα εξαρ-τώμενα από τη φράση “Plinius narrat” και να γίνουν οι αλλαγές που απαιτείη απαρεμφατική σύνταξη με ειδικό απαρέμφατο.α) Tristissimus haec tibi stribo.β) Fundani nosrti filia minor mortua est.γ) Ea puella umquam festivius vidi.δ) Nondum annos XIII impleverat et iam illi anilis prudentia erat.

21. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις δοτικές του κειμένου.22. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις αφαιρετικές του κειμένου.23. Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις:

α) πατρικός ....................................β) φεστιβάλ ....................................γ) παιδαγωγός ................................δ) Κωνσταντίνα ..............................ε) φέρω ..........................................

στ) βαρύς ..........................................ζ) ηδονή .........................................

75

24. Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο38 και να αναγνωρίσετε τα παραθετικάεπιθέτων και επιρρημάτων:

Μαύρο ΧιούμορAulus via Sacra ibat, cum Publio forte occurrit39; tum duo amici in foro40 verbafacere41 coeperunt.AULUS: Valesne, mi Publi?PUBLIUS : Optime, mi Aule; Caeciliam enim uxorem nuper42 duxi.Α.: Bene fecisti; nam pulchra est!P.: Pulcherrima quidem43, sed mox intellexi eam pessimam esse.A.: Miser es igitur, amice?P.: Erras; nam propter istius44 coniugis opes, mihi, pauperrimo et humillimoviro, domus et aurum fuerunt.A: Pecunia quidem multum prodest45et gaudium46 dat.P.: Non mihi quidem, sed curas attulit. Nam uxoris pecunia oves47 emi48,quarum maior pars mox periit.A.: Nemo te infelicior est!P.: Tibi nondum omnia dixi. Nam velleribus49 magno pretio venditis50, nιhilamisi, at opes meas multum auxi 51.A.: Optime!P.: Verum domum, ubi pecuniam imprudenter collocaveram, ignis52 casu totamdelevit.A.: Quae calamitas 53 nimia est!P.: Nihil intellexisti. Nonne tibi dixi me optime valere? Nam non tantumpecuniam in ruinis54 recuperavi,55 sed etiam Caecilia una cum domo inincendio56 periit. Itaque nunc dives ac liber sum.

38 Πηγή: VITA LATINA, Invitation au Latin, de César à Marc-Aurèle, 3e, εκδ. Magnard, Paris 6e.39 occurro, occurri, (occucurri), occursum, -ere + δοτ. = συναντώ40 forum-i = αγορά41 verba facio = συζητώ42 nuper (επίρρ.) = πρόσφατα43 quidem (επίρρ.) = βέβαια, τουλάχιστον44 iste,-a,-ud (δεικτική αντων.) = αυτός, αυτή, αυτό45 prosum, profui, prodesse + δοτ. = συμφέρει, ωφελεί46 gaudium, -i = η χαρά47 ovis, -is ( θηλ.) = το πρόβατο48 emo, emi, emptum, -ere, 3 = αγοράζω49 vellus, -eris (ουδ.) = μαλλί, δέρμα, τα έρια50 venditis, μτχ. παρακ. του vendo, -didi, -ditum, -ere, 3 = πωλώ, (αφαιρ. απόλ., υποκ. velleribus)51 augeo, auxi, auctum, -ere, 2 = αυξάνω52 ignis, -is (αρσ.) = η φωτιά53 calamitas, -atis (θηλ.) = συμφορά54 ruinae, -arum = ερείπια55 recupero, 1 = επανακτώ56 incendium, -i = η πυρκαγιά.

76

25. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων ή προτάσεων που δίνονται:α) suo είναι ……………………… του εννοούμενου

ρήματος ………………………………………β) salutem είναι ……………………… του εννοούμενου

ρήματος ………………………………………γ) tristissimus είναι ……………………….…… που δηλώνει

……………..……… στο ……….…………… δ) haec είναι ………….……… στο …………….……

ε) minor είναι …………………..………… προσδ. στο…………………………………………..……

στ) puella είναι αφαιρετική …………………… από το……………………………………..…………

ζ) vita είναι αφαιρετική …………….……… από το………………………………………..………

η) illi είναι ………………… στο …………………θ) suavitas είναι ………………… στο …………………ι) patientia είναι αφαιρετική του …………………… στο

……………………………………..…………26. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις προτάσεις:57

α) Λέγεται ότι η μικρότερη κόρη του Φουνδανού πέθανε.β) Η Μαρκέλλα στέλνει τις ευχές της στη φίλη της Ιουλία.γ) Οι πατρικοί φίλοι πάντα αγκάλιαζαν με αγάπη τη Μαρκέλλα.δ) Η Μαρκέλλα με σεμνότητα τους δασκάλους της χαιρετούσε.ε) Αν και δεν είχε συμπληρώσει τα δεκατρία της χρόνια, εντούτοις διάβαζε μεεπιμέλεια και με νόημα.

στ) Ο Πλίνιος είναι πάρα πολύ δυστυχισμένος εξαιτίας του θανάτου της κόρηςτου Φουνδανού.

ζ) Η μικρότερη κόρη του Φουνδανού ήταν πιο χαρούνενη και αξιαγάπητη απότη μεγαλύτερη κόρη του.

57 α) Fundani filia minor perisse dicitur. β) Marcella Iuliae suae salutem. γ) Amici paterni semper

Marcellam amanter complectebantur. δ) Marcella praeceptores suos modeste salutabat. ε) EtsiXIII annos non impleverat, tamen studiose et intellegenter lectitabat. στ) Plinius miserrimus estpropter filiae Fundani mortem. ζ) Filia minor Fundani festivior et amabilior erat quam filia eiusmaior.

77

2. Ερωτήσεις-ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουI. Ασκήσεις του τύπου “Σωστό-Λάθος”1. Στις παρακάτω προτάσεις να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος.

α) suo είναι δοτική ή αφαιρετική ενικού;β) haec είναι ονομαστική ή αιτιατική πληθυντικού;γ) ea puella είναι ονομαστική ή αφαιρετική ενικού;δ) dignius είναι αρσενικό ή ουδέτερο;ε) illi είναι θηλυκού ή ουδετέρου γένους;

στ) salutem είναι ουσιαστικό προσηγορικό ή όχι;ζ) ut είναι σύνδεσμος ή επίρρημα;η) quam είναι αναφορική αντωνυμία ή επίρρημα;θ) qua είναι αόριστη ή αναφορική αντωνυμία;ι) nostri είναι προσωπική ή κτητική αντωνυμία;


α) tibi είναι άμεσο αντικείμενο στο “scribo”.β) nostri είναι γενική κτητική στο “filia”.γ) nihil είναι αντικείμενο στο “vidi”.δ) longiore είναι επιθετικός προσδ. στο “vita”.ε) annos είναι αντικείμενο στο “impleverat”.

στ) gravitas είναι υποκείμενο στο “erat”.ζ) cervicibus είναι αντικείμενο στο “inhaerebat”.η) amicos είναι επεξήγηση στο “nos”.θ) nutrices είναι υποκείμενο στο “diligebat”.ι) illa είναι επιθετικός προσδ. στο “patientia”.

78


Σωστό Λάθοςα) Marcellinus unas litteras58 C. Plinio scribit.β) Filia maior Fundani periit.γ) C. Plinius miserrimus est propter puellae mortem.δ) C. Plinius multum puellam diligebat.ε) Nomen puellae Minicia Marcella erat.

στ) Fundani filia gravis et suavis erat.ζ) Illa amicorum paternorum cervicibus inhaerebat.η) Maiores filiae Fundani minus festivae et amabiles erant quam Marcella.θ) Marcella novissimam valetudinem magna patientia

tulisse dicitur.ι) Marcella XII annos, XI menses et VII dies vixit.

II. Ασκήσεις σύζευξης1. Να συνδέσετε τους αριθμούς της στήλης Α΄ με τα γράμματα της στήλης Β΄.

Ένα στοιχείο της στήλης Β΄ περισσεύει. Α Β

1) prudentia α) θηλυκό επιθ., συγκριτικού βαθμού.2) cervicibus β) αναφορική αντωνυμία3) praeceptores γ) δεικτική αντωνυμία4) dignius δ) χρονικός σύνδεσμος5) longiore ε) θηλυκό ουσιαστικό της α΄ κλίσης6) puellaris στ) επίρρημα τροπικό7) qua ζ) θηλυκό ουσιαστικό της γ΄ κλίσης8) ut η) επίρρημα χρονικό9) nondum θ) αρσενικό ουσιαστικό της γ΄ κλίσης

10) illi ι) θηλυκό επιθέτου, θετικού βαθμού ια) ουδέτερο επιθ., συγκριτικού βαθμού

58 Για την έκφραση “unas litteras” βλ. Αχ. Τζαρτζάνου, Λατινική γραμματική, ΟΕΒΔ, § 68, σημ. α΄.

79

2. Να σχηματίσετε τους τύπους που ζητούνται στην πέμπτη στήλη παίρνονταςτα διάφορα μέρη από τις προηγούμενες.

anil i a αιτιατική ενικού αρσενικού γένους.patern is rum γενική πληθυντικού θηλυκού γένουςtrist a or em αιτιατ. πληθ. θηλ. γένους, υπερθ. βαθμού.festiv o ibus ονομαστ. πληθ. ουδετ. γένους, συγκρ. βαθμούmin ior sim rum γενική πληθ. αρσεν. γένους, συγκρ. βαθμού.long as δοτική πληθ. θηλ. γένους, συγκρ. βαθμού.


Α Β1) valetudinem α) αφαιρετική συγκριτική2) illa β) αφαιρετική του τρόπου3) Fundani γ) υποκείμενο4) modeste δ) επιρρηματικό κατηγορ. του τρόπου5) constantia ε) γενική κτητική6) tristissimus στ) αντικείμενο

ζ) επιρρηματικός προσδ. του τρόπου

4. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη σημασία τους στη στήλη Β΄.Τέσσερα στοιχεία της στήλης Β΄ περισσεύουν:

Α Β1) dignius α) ευρωστία, ευεξία, υγεία2) valetudo bona β) γλυκύτητα3) studiose γ) συγκρατημένα4) umquam δ) όχι ακόμη5) suavitas ε) άξιος6) prudentia στ) σοβαρότητα7) parce ζ) με υπομονή8) nondum η) ποτέ9) gravitas θ) με επιμέλεια

80

10) diligo ι) αξιότεροια) με νόημαιβ) διαβάζω συχνάιγ) σύνεσηιδ) αγαπώ

5. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα τηςαντίστοιχης απάντησης. Ένα στοιχείο της στήλης των απαντήσεων περισ-σεύει:

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis litteras scribit? α) Tristitia.2) Cur Plinius epistulam amico suo β) Multum diligebat. mittit? γ) Minicia Marcella.3) Plinius permotus tristitia an laetitia δ) Certe. litteras scribit? ε) C. Plinius4) Plinius puellam diligebat an non? στ) Marcellinus.5) Quod nomen puellae est? ζ) Quia filia Fundani, amici6) Filia maior an minor Fundani sui, mortua est. mortua est? η) Minor.7) Erantne Fundani filiae maiores festi- θ) Minime. viores et amabiliores Marcella?8) Nonne puella magistros suos diligebat?

81

ΙΙΙ. Ασκήσεις συμπλήρωσης κενών1. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ρήματα στον πίνακα και να συμπληρώσετε

τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: mortua est, vidi,inhaerebat, complectebatur, tulit.Ενεστώτας

Παρατατικός

Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.

Συντελ. μέλ.

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατό): nutrices, annos,patientia, amicos, valetudinem, cervicibus, vita.Α΄ κλίση Αντίθετος

αριθμόςΒ΄ κλίση Αντίθετος

αριθμόςΓ΄ κλίση Αντίθετος

αριθμός

3. Nα συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:ονομ. ενι-

κούδοτικήενικού

αφαιρετ.ενικού

ονομ.πληθ.


αιτιατι-κήπληθ.

haecea

illiqua

82

4. Να σχηματίσετε τα αντίστοιχα επιρρήματα των επιθέτων που σας δίνονται καινα συμπληρώσετε τα παραθετικά των επιρρημάτων, όπως στο παράδειγμα:

Επίθετο Θετικόςεπιρρήματος

Συγκριτικός Υπερθετικός

durus dur-e και dur-iter dur-ius dur-issimemiser miser-e miser-ius miser-rimeregiusnimius nimiummaturusceleracergravistristisfacilisprudensbonusparvusmultusmagnusmalus

5. Να συμπληρώσετε το β΄ όρο σύγκρισης και με τους δύο τρόπους εκφοράς:α) Filia Aemili Pauli tristior erat …………/…………… (filia Marcellini).β) Triumphum Aemili Pauli clariorem esse puto ……………/……………

(triumphus Scipionis).γ) Germani ferociores esse puto ……………/…………… (Galli).δ) Puellas Romanorum modestiores fuisse puto ……………/……………

(puellae Gallorum).ε) Terra Germanorum frigidior erat …………/……… (terrra Graecorum).

στ) Usus ephippiorum turpior et inertior habebatur ………………/…………(usus vini).

83

ζ) Simulatio59 amoris peior est ………………/………… (odium )60.η) Servi Romani miserius vivebant ………………/………… (animalia).θ) Cervae61 celeriores sunt celeriusque currunt …………/………… (equi).ι) Romani bellum Gallicum fortius gerebant …………/…………… (bellum

civile).

6. Να συμπληρώσετε τα κενά με τα παραθετικά των επιρρημάτων που σας δίνονται:Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

propediusaepe(prae)satis –intraultrasane –post

7. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τα επίθετα που δίδονται μέσα στις παρεν-θέσεις, αφού τα μεταφέρετε στον υπερθετικό βαθμό.α) Ovidius et Vergilius ………………………… ex omnibus poetis Romanis

sunt. (clarus)β) Nonne ………………………… animalium elephanti sunt? (fortis)γ) ………………………… homines ………………………… saepe non

sunt. (dives, beatus)62

δ) Cicero………………………… oratorum Romanorum erat. (doctus)63

ε) Venus ………………………… dearum erat. (pulcher)στ) Pons Sublicius qui ad forum Boarium pertinebat64 ………………………

pontium Romanorum erat. (vetus)

59 simulatio, -onis (θ.) = προσποίηση60 odium, -i (ουδ.) = το μίσος61 cerva, -ae (θ.) = το ελάφι62 beatus, -a, -um = ευτυχισμένος60 doctus, -a, -um = πεπαιδευμένος

84

ΙV. Ασκήσεις κατάταξης1. Να εντάξετε τις παρακάτω λέξεις στον πίνακα που ακολουθεί: constantia,

dignius, nostri, nondum, et, Fundanus, salutem, anilis, amanter, puellaris,parce, nec, nihil, ea.ουσιαστικό επίθετο αντ/μία επίρρημα σύνδεσμος

2. Τα παρακάτω επίθετα ή επιρρήματα να τα τοποθετήσετε στην οικεία στήληκαι να τα αντικαταστήσετε στους άλλους βαθμούς:

ΕπίθετοΕπίρρημα

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

tristissimusminorfestiviusamabiliuslongioredigniusmodesteamanternovissimam

64 pertineo, -ui, -tentum, -ere, 2 = εκτείνομαι, φτάνω

85

3. Να εντάξετε τα επίθετα στον πίνακα που ακολουθεί, ανάλογα με τον τρόποσχηματισμού των παραθετικών τους: parvus, festivus, longus, dignus, novus,tristis, miser, pulcher, celer, acer, similis, facilis, nobilis, bonus, magnus,multi, malus, magnificus, maturus, superus, vacuus, proximus, ultimus,sacer, regius, tener, ferox, amabilis.

Υπερθετικόςσε -issimus

Yπερθετικόςσε -limus

Υπερθετικόςσε -rimus

Περιφραστικάπαραθετικά μεmagis-maxime

Ανώμαλα παρα-θετικά

Παραθετικάσε -entior

-entissimus

Διπλός υπερθετι-κός

Στερούνται κά-ποιου βαθμού

86

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να εντάξετε στον παρακάτω πίνακα τα επίθετα που σας δίνονται, ανάλογα

με το αν σχηματίζουν παραθετικά ή όχι. Να δικαιολογήσετε την περίπτωσηκατά την οποία δε σχηματίζουν παραθετικά:65 parvus, festivus, tristis,amabilis, longus, dignus, anilis, matronalis, paternus, puellaris, novus.

Σχηματίζουνπαραθετικά

Δεν σχηματίζουνπαραθετικά

Αιτιολόγηση

2. Να συμπληρώσετε το β΄ όρο σύγκρισης με έναν από τους δύο τρόπους καινα δικαιολογήσετε την επιλογή σας.66

α) Homines in advesris rebus prudentiores sunt …………………………(res secundae).....................................................................................................................

β) Nihil ………………………… celerius. (mens).....................................................................................................................

γ) Nemo providentior ………………………… (deus).....................................................................................................................

65 Σχετικά με τα επίθετα που είναι ελλειπτικά ως προς τους βαθμούς παράθεσης βλ. Αχ. Τζαρτζά-

νου, Λατινική γραμματική, ΟΕΔΒ, § 50.66 Κατά προτίμηση ο β΄ όρος εκφέρεται: α) με αφαιρετική, αν η πρόταση είναι αρνητική ή ερωτη-

ματική που ισοδυναμεί με άρνηση, β) πάντοτε με αφαιρετική, όταν είναι αναφορική αντωνυμία,γ) κανονικά με το quam, όταν ο α΄ όρος είναι πτώσης γενικής, δοτικής ή αφαιρετικής. Πολλέςφορές είναι αναγκαίο να εκφέρεται ο β΄ όρος της σύγκρισης με το quam, όταν με τη χρήση τηςαφαιρετικής είναι δυνατό να προκληθεί σύγχυση στη σύνταξη.

87

δ) Qui homo dignior misericordia est …………………………? (servus).....................................................................................................................

ε) Maiores 67 magis pii 68 erant ………………………… (nos).....................................................................................................................

στ) Italiae caelum iucundius ………………………… est. (caelum Galliae).....................................................................................................................

67 maiores, -um = οι πρόγονοι68 pius, -a, -um = ευσεβής

88

ΜΑΘΗΜΑ XXVII LECTIO SEPTIMA ET VICESIMA

TO ΠNEYMA ΩPIMAZEI OΠΩΣ OI KAPΠOI

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Tων κυρίων ονομάτων του κειμένου να γραφεί η ονομαστική, γενική και

αφαιρετική πτώση.2. Nα γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των δευτεροκλίτων προσηγορικών69 ονομά-

των του κειμένου στον άλλο αριθμό.3. Nα γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των τριτοκλίτων προσηγορικών ονομάτων

του κειμένου στον άλλο αριθμό και να δηλώσετε το γένος τους.4. Tων προσηγορικών ονομάτων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική

πτώση να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις του άλλου αριθμού.5. grandi aetate: Nα κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.6. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, πλην των προσωπικών, στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.7. Nα γράψετε τα τρία γένη των επιθέτων του κειμένου και στους τρεις βαθ-

μούς.8. Nα σχηματίσετε τα αντίστοιχα επιρρήματα των επιθέτων του κειμένου (πλην

των “vietus” και “puter”) και στους τρεις βαθμούς.9. Nα γραφούν στον άλλο αριθμό οι πλάγιες πτώσεις των επιθέτων του κειμέ-

νου στο θηλυκό και ουδέτερο γένος του συγκριτικού βαθμού.10. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 2ης συζυγίας του κειμέ-

νου στη φωνή που βρίσκονται.11. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 3ης συζυγίας του κειμέ-

νου σε όλες τις εγκλίσεις, στη φωνή που βρίσκονται.12. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 4ης συζυγίας του κειμέ-

νου σε όλες τις εγκλίσεις, στη φωνή που βρίσκονται.


89

13. Tων αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων του κειμένου να γραφούν όλοιοι υπάρχοντες ενεργητικοί τύποι.

14. Nα γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές, όπου αυτό είναι δυνατόν.

15. Στις παρακάτω ομάδες λέξεων να υπογραμμίσετε τις παρείσακτες. Tι κοινόέχουν με τις υπόλοιπες λέξεις της ομάδας και ως προς τι διαφοροποιούνταιαπό αυτές;α) minoris, arboris, grandioris, sonoris, acerbioris, melioris, iucundioris.β) duriora, sonora, acerbiora, putriora, minora, meliora.γ) meliorum, grandiorum, molliorum, mitiorum, maturorum, pomorum.

16. Nα μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική, όπου αυτό είναι δυνατόν:α) Tu tragoediam quandam Pacuvio desideranti legisti.β) Quae scripsisti sonora et grandia mihi esse videntur.γ) Meliora erunt quae deinceps scribam.

17. Nα ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν οι κλιτοί τύποιστον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση), όπουαυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώς δυνατόν.α) Cum ille ex urbe Roma Tarentum venisset, ad amicum devertit.β) Hic multo minor natu erat illo.γ) Tragoediae Accii “Atreus” nomen est.δ) Poeta huic desideranti tragoediam suam legit.ε) Haec duriora et accerbiora poetae videbantur.

στ) Ita est, ut dicis; neque id me sane paenitet.ζ) Meliora fore speramus quae deinceps scribemus.η) Poma quae dura et acerba nascuntur mox fiunt mitia et iucunda.θ) Poma quae gignuntur statim vieta et mollia, non matura mox fiunt sed

putria.ι) Ille meliorem tragoediam se scripturum esse sperabat.

18. Nα επιφέρετε τις απαιτούμενες διορθώσεις ώστε οι προτάσεις που ακολου-θούν να είναι συντακτικώς και νοηματικώς αποδεκτές. Aν κάποια πρότασηείναι αποδεκτή, να μην την θίξετε:α) Hoc pomum puero videbatur acerbior.

90

β) Poma, cum matura sunt, molliores sunt.γ) Pomum quod nascitur durum, mox fit mitem.δ) Poma quae nascitur acerbum post fiunt iucunda.ε) Poma quae gignuntur statim veta et mollia, non matura mox fiunt sed

putria.στ) Pomum quod gignitur statim vietum et mollem, non maturum mox fiet sed

putrium.ζ) Paenituit illo huius consilii.η) Id me paenituit.θ) Vos paenituit erroris vestri. 70

ι) Pomum, cum maturum sit, iucundum est.19. Nα μεταφέρετε τα ρήματα των κυρίων προτάσεων στο αντίστοιχο πρόσωπο

της οριστικής υπερσυντελίκου και να επιφέρετε τις απαιτούμενες τροπο-ποιήσεις στις δευτερεύουσες προτάσεις, ώστε οι νέες περίοδοι να είναι νοη-ματικώς και συντακτικώς αποδεκτές.α) Accius rogabat Pacuvium num tragoedia ei meliora videretur.β) Puer rogat patrem num poma sint molliora.γ) Miles interrogabat num hostes fortiter proeliarentur.δ) Ille rogat num quod in pomis sit, idem in ingeniis sit.ε) Ille interrogat num poma, quae vieta et mollia statim gignentur, mox

putria fiant.20. Nα δικαιολογήσετε, με βάση τον κανόνα της ακολουθίας των χρόνων, τον

χρόνο της υποτακτικής των δευτερευουσών προτάσεων της προηγουμένηςασκήσεως.


22. Nα δικαιολογήσετε το συντακτικό ρόλο των τύπων που βρίσκονται σε αφαι-ρετική πτώση.

23. Nα εντοπίσετε τους κλιτούς τύπους που βρίσκονται σε αιτιατική και ναδικαιολογήσετε την πτώση τους.

70 Βλ. Μάθ. 29, παρατ. 3 (δ).

91

24. Nα προσδιορίσετε το είδος των απαρεμφάτων του κειμένου και να δικαιολο-γήσετε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται. Nα δικαιολογήσετε την πτώση τουυποκειμένου τους.

25. Nα δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της χρονικής προτά-σεως του κειμένου.

26. Nα εντοπίσετε την παραβολική πρόταση του κειμένου και να δικαιολογήσε-τε τον τρόπο εκφοράς της. 71

27. ...quae scripsisset: Nα δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς της αναφορικήςπρότασης.

28. Nα εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και να προσέξετε τη σύνταξή τους.29. Nα εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να εξηγήσετε τον συντα-

κτικό τους ρόλο.30. Nα εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση με

αντίστοιχες λέξεις της ελληνικής (αρχαίας και νέας).31. Tum Pacuvius dixit... duriora et accerbiora: Nα μετατραπεί ο πλάγιος λόγος

σε ευθύ. 72

32. Nα μεταφρασθούν στα λατινικά:α) Όταν ο Άκκιος διάβασε στον Πακούβιο κάποια τραγωδία του, ο Πακούβιοςείπε ότι όσα είχε γράψει εκείνος ήταν ηχηρά και μεγαλόπρεπα.

β) Δεν μετανιώνω για αυτό, είπε ο Άκκιος. Eλπίζω ότι αργότερα θα γράψω καλύτερα.γ) Όσα έχεις γράψει μου φαίνονται κάπως ηχηρά, τραχιά και μεγαλόπρεπα.

33. Mε τις ομάδες λέξεων που σας δίνονται να κατασκευάσετε ισάριθμες αποδε-κτές προτάσεις αφού τοποθετήσετε την κάθε λέξη στον κατάλληλο τύπο καιστην κατάλληλη θέση. Nα προσέξετε ώστε το νόημα να είναι αποδεκτό:α) Accius, deverto, venio, Tarentum, et, ad, Pacuvius.β) Accius, Pacuvius, lego, tragoedia, desidero, qui, nomen, Atreus, sum.γ) durus, et, acerbus, pomum, fio, nascor, statim, mox, mitis, iucundus, sed et.

71 Βλ. Μάθ. 41.72 H ενότητα προσφέρει την ευκαιρία στον διδάσκοντα για σύντομη εισαγωγή στον πλάγιο λόγο.

Eξυπακούεται ότι δεν πρέπει να δοθεί έμφαση στο φαινόμενο αυτό, αφού περί αυτού θα γίνειδιεξοδικά λόγος σε επόμενη ενότητα· μόνο σύντομη αναφορά μπορεί να γίνει κατά την κρίσητου διδάσκοντος, ώστε οι μαθητές, με τρόπο εμπειρικό στην αρχή, να μπορούν ναμετασχηματίζουν εύκολες περιπτώσεις πλάγιου και ευθέος λόγου.

92


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Tα επίθετα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά νατεθούν στο συγκριτικό βαθμό και τα ρήματα των κυρίων προτάσεων σε ορι-στική παρακειμένου. Nα προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές:α) Accius Pacuvio ................................ ................................. tragoediam

suam legit, ............... nomen erat “Atreus”. (poeta, desidero μτχ., qui)β) Accio .............................. tragoediam suam Pacuvius dixit .........................

esse et .............................. quae ....................................... (lego μτχ.,sonorus, scribo, grandis)

γ) Tum Pacuvius Accio .................................... : “Quae ................ ..................et .................................... videntur mihi.” (scribo, dico, durus, acerbus)

δ) Accius se ...................................... deinceps ..........................................tragoedias sperabat. (scribo, bonus)

ε) Tragoedia, quam Accius legit, videbatur Pacuvio ................................ et......................... (durus, acerbus)

στ) Accius dicebat ............................... esse in ingeniis quod ...........................in pomis. (idem, sum)

ζ) Ille dixit pomum quod durum et acerbum .......................... ...................mox mite et iucundum. (nascor, fio)

η) Poma quae .............................. statim vieta et mollia non matura mox............................... sed putria. (gigno, fio)

θ) Cum ille tragoedias poetae ......................................, dixit ................... easesse. (grandis, audio)

ι) Cum poma matura .................................., mitia et iucunda sunt. (sum)

93



α) Id te sane paenitebit.β) Lecta tragoedia ille cohibere lacrimas non potuit.γ) Id vos sane paenituit.δ) Rogabat num meliora sunt quae scripsisset.ε) Desiderante Pacuvio Accius ei suam tragoediam legit.

στ) Inquit meam tragoediam esse sonora et grandia.ζ) Tragoediae nomen “Atreus” erat.η) Haec poma mihi acerbiores videntur.θ) Pomum quod non est maturum acerbum sit.ι) Vos paenituit consilii vestri. 73


Σωστό Λάθοςα) Pacuvius ad Accium devertit.β) Accius maior natu erat Pacuvio.γ) Accius tragoedias Pacuvi legere desiderabat.δ) Accius Pacuvio tragoediam legit, cui

“Atreus” nomen erat.ε) Pacuvius Accio dixit esse grandia quae scripsisset.

στ) Poma quae statim gignuntur dura, fiunt mox putria.ζ) Accius tragicus poeta erat.η) Quae Accius scripsit Pacuvio videbantur sonora.θ) Cum Accius Romam venisset, vidit Pacuvium.ι) Poma quae nascuntur mollia, post fiunt iucunda.

73 Bλ. Μάθ. 29, παρατ. 3 (δ).

94

ΙΙΙ. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. H πρόταση “ut dicis” είναι:

α) παραβολικήβ) χρονικήγ) τελικήδ) συμπερασματικήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. H αναφορική πρόταση “quae scripsisset” εκφέρεται με υποτακτική διότι:α) εκφράζεται κάτι το υποκειμενικόβ) εκφράζεται το δυνατόγ) εκφράζεται το πραγματικόδ) στον πλάγιο λόγο απαντά κανονικά υποτακτικήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. O τύπος “aetate” συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) αφαιρετική του χρόνουδ) αφαιρετική της ιδιότηταςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

95



Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis ex urbe Roma Tarentum venit? α) Pacuvius.2) Eratne Pacuvius maior natu an

Accius?β)γ)

Ad Pacuvium.Tarentum.

3) Ubi Accius devertit? δ) “Atreus”.4) Ubi Pacuvius grandi iam aetate

recessit?ε) “Sonora et grandia sunt, quae

scripsisti”.5) Quod nomen tragoediae erat, quam

Accius Pacuvio legit?στ)ζ)

Nemo.Quae dura et acerba nascuntur.

6) Quid Pacuvius dixit Accio? η) Minime vero.7)

8)

Sperabatne Accius se melioradeinceps scripturum esse?

Quae poma fiunt mitia et iucunda?

θ)ι)

Certe.Sonora et grandia sunt, quaescripserat.

ια) Accius.ιβ) Romam.


96

Α Β1) grandis ηχηρός2) deverto γεννιέμαι3) sonorus γλυκός4) durus σάπιος5) acerbus γεννώ6) nascor καταλύω, μένω7) mitis σκληρός, τραχύς8) puter μεγάλος9) vietus πικρός, άγουρος

10) mollis ώριμος11) ........................... ..................................12) ........................... ..................................


Α Β1) grandi κατηγορηματικός προσδιορισμός2) minor υποκείμενο3) videri επιθετικός προσδιορισμός4) sibi παράθεση5) id αφαιρετική του μέσου6) natu δοτική προσωπική7) Tarentum αντικείμενο αφαιρετική της αναφοράς κατηγορούμενο επιρρ. προσδ. που δηλώνει

κίνηση σε τόπο γενική υποκειμενική

97

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι από συντακτικής απόψεως ορθές

ή εσφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο. Nα δικαιο-λογήσετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι εσφαλμένο:

Σωστό Λάθοςα) Ille grandi iam aetate recesserat Tarentum.β) Tragoediae quas scribam meliores sunt.γ) Pacuvius multo maior natu Accio erat.δ) Cum ille Tarentum veniret, devertebat ad suum amicum.ε) Sonora erant quae Accius scripserit.

στ) Cum poeta Romam veniebat, devertebat ad suum amicum.ζ) Acerbiora quae Accius scripserat Pacuvio videbantur.η) Tragoedia quam legis meliora mihi videtur.θ) Pacuvius dicebat duriora et acerbiora sibi videri

quae audivisset.ι) Dicebat id se paenitere.

2. O τύπος “desideranti” του κειμένου είναι:α) δοτικήβ) αφαιρετικήγ) γενικήδ) ονομαστικήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. H χρονική πρόταση του κειμένου εκφέρεται με υποτακτική διότι:α) δηλώνει κάτι το υποκειμενικόβ) δηλώνει κάτι το πραγματικόγ) απλώς πληροφορεί για το χρόνο της πράξηςδ) …………………………………………………….

(Σημειώστε άλλο λόγο, αν δεν συμφωνείτε με τους προηγούμενους)Nα σημειώσετε την ένδειξη X δίπλα στη σωστή επιλογή και να αναφέρετε τολόγο για τον οποίο απορρίψατε τις υπόλοιπες.

98

4. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Nα δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο τωνρημάτων των δευτερευουσών προτάσεων και να προσέξετε ώστε οι περίοδοινα είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Pueri rogabant magistrum num .......................... ........................... quae

............................. (scribo, sum, bonus)β) Accius sperabat fore meliora ................... deinceps ...................................

(scribo, qui)γ) Aiunt mitia et iucunda ........................ poma quae acerba ..........................

(nascor, fio)δ) Puto quae tu mihi ........................... acerbiora esse, sed spero deinceps

meliora te ................................ (lego, scribo)ε) Nos desiderabamus ....................... tragoediam quam tu ............................

(audio, scribo)στ) Tragoedia quam scribo ....................................... erit ...........................

quas adhuc74 scripsi. (bonus συγκρ., ille)ζ) Cum Accius Pacuvio ............................. tragoediam suam, Pacuvius dixit

sibi videri esse sonora et grandia quae .......................... (lego, audio)η) Poeta ultimis ...................... vitae suae ........................... iam .....................

................................... recessit. (annus, grandis, aetas, Tarentum)θ) Cum illi Athenas .................................., ad amicos vestros .........................

(venio, deverto)ι) Mihi, inquit ille, tum placent .................., cum mitia et iucunda ..................

(fio, pomum)

74 adhuc = μέχρι τώρα

99

ΜΑΘΗΜΑ XXVIII LECTIO DUODETRICESIMA

ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΕΝΟΣ ΔΡΑΠΕΤΗ ΔΟΥΛΟΥ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά75 ουσιαστικά της α΄ και β΄ κλίσης και να τα

μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.2. Να γράψετε τη γενική και δοτική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθμού

των αρσενικών προσηγορικών ουσιαστικών της γ΄ κλίσης.3. paucos menses, parvi preti: Να κλιθούν τα ουσιαστικά μαζί με τα επίθετα

που τα συνοδεύουν στον αριθμό που βρίσκονται.4. Να γράψετε την αιτιατική, κλητική και αφαιρετική όλων των κύριων ονομά-

των του κειμένου, στον αριθμό που δίνονται.5. Ποια από τα επίθετα του κειμένου δε σχηματίζουν παραθετικά;6. libero, summa, parvi, gratius: Να σχηματίσετε τα επιρρήματα των επιθέτων

που σας δίνονται και έπειτα να σχηματίσετε τα παραθετικά των επιρρημά-των.

7. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.8. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, πλην των προσωπικών, στην

ίδια πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.9. Να εντοπίσετε τα σύνθετα του “eo”. Να γράψετε τα απαρέμφατα όλων των

χρόνων και να κλίνετε τη μετοχή του ενεστώτα και στους δύο αριθμούς.10. Να μεταφέρετε στην οριστική τους παρακάτω τύπους της υποτακτικής:

α) eat …………………………… ε) periisset ……………………………β) iremus ………………………. στ) exeant …………………………….γ) iveris ………………………… η) transirem ………………………….δ) redeatis ……………………… θ) issent ………………………………


100

11. Να κλίνετε τα παρακάτω ρήματα στην οριστική των χρόνων που ζητούνται:Ενεστώτας: abeo Παρακείμενος: redeo.Παρατατικός: adeo Υπερσυντέλικος: transeo.Μέλλοντας: exeo Συντελ. Μέλλοντας: pereo.

12. Να κλίνετε τις προστακτικές των ρημάτων “redeo”, “transeo”, “abeo”.13. Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων “nolo”

και “deduco”.14. cognovisset: Να γράψετε το ίδιο πρόσωπο σε όλους τους χρόνους της οριστι-

κής και υποτακτικής στην παθητική φωνή.15. possit, est adfectus: Να κλίνετε την υποτακτική παρατατικού των ρημάτων

στη φωνή που σας δίνονται.16. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αφού μεταφέρετε τα ρήματα στα

υπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού:α) Inde in Asiam abiit.β) Tanto dolore est adfectus.

17. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αφού μεταφέρετε όλους τουςκλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνουςπου αν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Servus tibi notus Roma Athenas fugit.β) Is pro libero fuit.γ) Sardianus quidam hominem in custodiam Ephesi tradidit.δ) Tu hominem investiga summaque diligentia vel Romam mitte vel Epheso

rediens tecum deduc.ε) Noli spectare quanti homo sit.

18. Να δηλώσετε την απαγόρευση με τους τρόπους που γνωρίζετε:α) Tu hominem investiga.β) Summa diligentia Romam hominem mitte.γ) Εpheso rediens tecum hominem deduc.

19. Να αναγνωρίσετε τους τοπικούς προσδιορισμούς του κειμένου.20. Να αναγνωρίσετε τους χρονικούς προσδιορισμούς του κειμένου.

101

21. Να αναγνωρίσετε τους τοπικούς και χρονικούς προσδιορισμούς στις παρα-κάτω προτάσεις:α) Insula Delus in Aegeo mari posita est.β) Reliquo tempore me domi tenui.γ) Tu apud patres conscriptos contra me dicere ausus es?δ) Naves eadem nocte Brundisium a Caesare remittuntur.ε) Viginti iam annos bellum cum improbis civibus gero.

στ) Ab illo tempore annum iam tertium et vicesimum Mithridates regnat.ζ) Rex Sullam post diem decimum redire iubet.η) Post horam nonam diei Caesar ad Ciceronis castra pervenit et ante

mediam noctem ad portas castrorum magnus clamor fuit.θ) Cincinnatus domo Romam venit et postero die exercitum Romanum

liberavit.ι) Decem annos Ulixes Neptuni odio76 per omnia maria erravit et multarum

gentium vidit urbes et mores.22. Με καθένα από τα ονόματα Graecia -ae, Athenae -arum, Corinthus -i,

Carthago -inis να σχηματίσετε τέσσερις σύντομες προτάσεις με ρήματα τα:sum, eo, redeo, transeo, για να εκφράσετε και τα τέσσερα είδη των τοπικώνπροσδιορισμών (στάση σε τόπο, κίνηση σε τόπο, κίνηση από τόπο, διαμέσουκίνηση).

23. Να μετατραπούν τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων σε απαρέμφατα εξαρ-τώμενα από τη φράση “Cicero narrat” και να γίνουν οι αλλαγές που απαιτείη απαρεμφατική σύνταξη με ειδικό απαρέμφατο.α) Licinus servus tibi notus Roma Athenas fugit.β) Is Athenas apud Patronem Epicureum paucos menses pro libero fuit.γ) Postea Plato quidam Sardianus hominem comprehendit.δ) Propter servi scelus et audaciam tanto dolore Aesopus est adfectus.

24. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις γενικές του κειμένου.25. Να αναγνωριστούν οι δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.

76 odium, -i = μίσος

102

26. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων ή των προτάσεων που δίνονται.α) nostri είναι ………… προσδ. στο ……………………β) tibi είναι ..………… από το ….……………………γ) menses είναι …..………………………………………..δ) eum είναι ….…………………. στο ………………..ε) fugitivum είναι …………………… στο …………………

στ) Ephesi είναι ……………… …………………………..ζ) diligentia είναι αφαιρετική ………….…… από …………η) tecum είναι εμπρόθ. ……………….………………….θ) quanti είναι …...…………………….…………………ι) dolore είναι αφαιρετική του ………….…… στο …….

……………..…………………..……………….27. Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις:

“γνωστός”, “μήνας”, “κουστωδία”77, “φεύγω”.28. Να μεταφράσετε στα λατινικά τις προτάσεις: 78

α) Ο Κικέρωνας γράφει επιστολή στον αδελφό του, που βρίσκεται στην Ασία.β) Ο Κικέρωνας διηγείται για τη φυγή και επανάκτηση του Λικίνου, δούλουτου Αισώπου.

γ) Ο Λίκινος από τη Ρώμη κατέφυγε στην Αθήνα και από εκεί πήγε στην Ασία.δ) Κάποιος Πλάτων παρέδωσε το Λίκινο στη φυλακή στην ΄Εφεσο.ε) Ο Κόιντος, επιστρέφοντας από την Έφεσο, θα πάρει μαζί του το Λίκινο απότην Ασία στη Ρώμη.

στ) Οι δούλοι και οι γυναίκες είχαν μικρή αξία στη Ρώμη.

77 κουστωδία = η επίσημη συνοδεία από ομάδα αστυνομικών και στρατιωτών που παρέχεται σε

πρόσωπο (συνήθως δημόσιο), (custodia < custos = φρουρός, φύλακας).78 α) Cicero epistulam suo fratri, qui in Asia est, scribit. β) Cicero narrat de fuga et recuperatione

Licini, servi Aesopi. γ) Licinus Roma Athenas fugit, inde in Asiam abiit. δ) Plato quidamLicinum in custodiam Ephesi tradidit. ε) Quintus Epheso rediens Licinum ex Asia Romamsecum deducet. στ) Servi et feminae parvi (preti) Romae erant.

103


α) Roma είναι ονομαστική ή αφαιρετική;β) fugit είναι ενεστώτας ή παρακείμενος;γ) te(cum) είναι αιτιατική ή αφαιρετική;δ) quanti είναι αναφορική ή ερωτηματική αντωνυμία;ε) nihili είναι αντωνυμία ή ουσιαστικό;

στ) scelus είναι ονομαστική ή αιτιατική;ζ) gratius είναι θετικός ή συγκριτικός βαθμός;η) ei είναι ονομαστική πληθ. ή δοτική εν.;θ) vel είναι σύνδεσμος ή επίρρημα;ι) nostri είναι προσωπική ή κτητική αντωνυμία;


α) tibi είναι δοτική αντικειμενική στο “notus”.β) nostri είναι επιθετικός προσδ. στο “Aesopi”.γ) nihil είναι α΄όρος σύγκρισης από το “gratius”.δ) Athenis είναι αφαιρετ. της από τόπου κίνησης.ε) eum είναι. υποκ. στο “esse”, (ετεροπροσωπία).

στ) Ephesi είναι γενική κτητική στο “custodiam”.ζ) rediens είναι χρονική μτχ. (προτερόχρονο).η) nihili είναι γενική της αξίας στο “est”.θ) esse είναι υποκείμενο στο “possit”.ι) fugitivi είναι γενική αντικειμ. στο “recuperatio”.

104

3. Να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο: “eo” “is” “eo” ή “is”

α) eiusβ) eamγ) is δ) eisε) eo

στ) easζ) iisη) iθ) iiι) eum

ια) idιβ) itιγ) imusιδ) euntιε) ite


Σωστό Λάθοςα) Aesopus servus Roma Athenas fugit.β) Servus in Graecia pro libero fuit.γ) Servus Athenis in Asiam abiit.δ) Plato Licinum Athenas secum deducet.ε) Ciceronis frater servum in custodiam tradidit.

στ) Aesopus valde gaudebat propter servi fugam.ζ) Servus magni preti erat.η) Licinus homo magna audacia erat.θ) Cicero Licinum audacem et sceleratum esse putat.ι) Aesopus recuperatione fugitivi valde gaudebit.

105

ΙΙ. Ασκήσεις σύζευξης1. Να συνδέσετε τους αριθμούς της στήλης Α΄ με τα γράμματα της στήλης Β΄.


1) nostri α) ερωτηματική αντωνυμία2) preti β) υπερθετικός βαθμός επιθέτου3) nihil γ) δεικτική αντωνυμία4) scelus δ) ρήμα5) quanti ε) κτητική αντωνυμία, α΄ προσ.6) summa στ) ουσιαστικό β΄ κλίσης7) te ζ) προσωπική αντωνυμία, α΄ προσ.8) gratius η) αόριστη αντωνυμία9) tanto θ) προσωπική αντωνυμία, β΄ προσ.

10) quaeso ι) ουσιαστικό γ΄ κλίσης ια) συγκριτικός βαθμός επιθέτου


abi i sse γ΄ πληθ. οριστικής παρατατικού.rede eri u te ονομ. πληθ. μτχ. ενεστ. γένους αρσενικού.ab ba es β΄ πληθ. προστακτικής ενεστώτα.rede nt γ΄ πληθ. προστακτικής μέλλοντα.abi u nto απαρέμφατο παρακειμένου.redi nt mus α΄ πληθ. υποτακτικής παρακειμένου.


Α Β1) Cum… cognovisset α) αφαιρετική της στάσης σε τόπο2) Aesopi β) γενική υποκειμενική3) Ephesi γ) δευτερ. αναφορική πρόταση4) nihili δ) γενική αντικειμενική5) quanti homo sit ε) αφαιρετική της κίνησης από τόπο

106

6) Athenis στ) δευτερ. χρονική πρόταση7) ut nihil ei… possit ζ) γενική της στάσης σε τόπο8) fugitivi η) γενική κτητική9) servi θ) πλάγια ερωτηματική πρόταση

10) Roma ι) γενική της αξίας ια) δευτερ. επιρρ. συμπερασματική


Α Β1) summus α) επιστρέφω2) quantus β) τόσος3) superus γ) ευχάριστος4) abeo δ) περιβάλλω5) gratius ε) οργίζομαι6) quaeso στ) ανώτερος7) tantus ζ) πάρα πολύ μεγάλος8) adficio η) φεύγω9) gratus θ) πόσος

10) redeo ι) αναζητώια) πιο ευχάριστοιβ) παρακαλώιγ) μεγάλοςιδ) τέτοιος


Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Unde servus fugit? α) Paucos menses.2) Ubi Licinus pro libero fuit? β) In Asiam.

107

3) Quo79 servus abiit? γ) Ephesi.4) Qua iter80 Licinus fecit? δ) Roma.5) Quamdiu81 Athenis servus se tenebat? ε) Epheso.6) Ubi servus comprehensus est? στ) Athenis.7) Unde Ciceronis frater rediturus erat? ζ) Per Graeciam.8) Quo servus redire debebat? η) In Asia.

θ) Romam.

ΙΙΙ. Ασκήσεις συμπλήρωσης κενών1. Να τοποθετήσετε τoυς παρακάτω τύπους στον πίνακα και να συμπληρώσετε

τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: abiit,cognovisset, rediens, investiga, est adfectus.Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του αντίθετου αριθμού, όπου αυτόείναι δυνατόν: litteris, fugitivum, preti, menses, servus, scelus, custodia,recuperatio, dolore, Athenis.Α΄ κλίση Αντίθετος



αριθμός

79 quο = πού, σε ποιο μέρος;80 iter, itineris (ουδ.) = οδός, πορεία (qua iter facis? = δια μέσου ποίου δρόμου έρχεσαι;)81 quamdiu = επί πόσο χρόνο;

108

3. Nα συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:Ονομ. ενι-



ονομ.πληθ.



tibiisnihil

ei

4. Να συμπληρώσετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων που σας δίνονται, ε-φόσον αυτό είναι δυνατόν:Θετικός Συγκριτικός ΥπερθετικόςEpicureumpaucosliberoSardianus

summaparvi

gratius

5. Με τις λέξεις που δίδονται μέσα στις παρενθέσεις να συμπληρώσετε τουςτοπικούς ή χρονικούς προσδιορισμούς που λείπουν αφού τις μεταφέρετεστην κατάλληλη πτώση και χρησιμοποιήσετε όπου χρειάζεται τις κατάλλη-λες προθέσεις. Να τηρηθεί η σειρά με την οποία δίδονται οι λέξεις μέσα στιςπαρενθέσεις. 82

α) Rex Darius ........................... .............................. exercitum transiit. (Asia,Europa)

β) Conon ......................... ......................... ........................... vixit, Timotheus.............................. (multi anni, Cyprus, Lesbus)

82 α) ex Asia - in Europam β) multos annos - Cypri - Lesbi γ) autumno - vere - in nostras

regiones δ) per Hispaniam Galliamque - in Italiam ε) in Istro flumine - qua viaστ) duobus et viginti annis ζ) tres menses η) Romae - singulis annis - Carthagineθ) Aurelia via ι) Delphis ια) multos annos - domi ιβ) rus - tres dies. [Προσοχή: ruri(στάση σε τόπο), rus (κίνηση σε τόπο), rure (από τόπου κίνηση)].

109

γ) ............................ hirundines83 migrant84, ......................... ......................................................... redeunt. (autumnus85, ver86, nostri regiones)

δ) Hannibal per ........................... ..............................que ..............................venit. (Hispania, Gallia, Italia)

ε) Darius rex pontem ......................... ......................... fecit, ...........................copias traduceret. (Istrum flumen, quae via).

στ) Carthago ............................ ............... .............................. ...........................postquam a Scipione eversa est, restituta est. (duo et viginti anni)

ζ) Ante .............................. .............................. bellum ad fines imperiiadductum est. (tres menses).

η) Ut ........................... ........................... ..............................bini87 consules,ita .............................. bini reges creabantur. (Roma, singuli anni,Carthago)

θ) Catilina ............................ ............................ profectus est88. (Aurelia via)ι) Graeci magnum pondus 89 auri90 .............................. posuerunt. (Delphi)

ια) Diodorus ......................... ......................... ......................... vixit. (multianni, domus).

ιβ) Cras91 ............................ ibo atque ibi ........................... ...........................manebo. (rus92, tres dies).

83 hirundo, -inis (θηλ.) = χελιδόνι84 migro, 1 = αποδημώ85 autumnus, -i = φθινόπωρο86 ver, veris (ουδ.) = άνοιξη87 bini, binae, bina = ανά δύο88 proficiscor, -fectus sum, -sci, (αποθ.) 3 = πορεύομαι89 pondus, -eris (ουδ.) = βάρος90 aurum, -i = χρυσάφι91 cras = αύριο92 rus, ruris (oυδ.) = αγρός

110

ΙV. Ασκήσεις κατάταξης1. Να εντάξετε τις παρακάτω λέξεις στον πίνακα που ακολουθεί: nostri, gratius,

nihil, scelus, preti, tam, vel, postea, sed, parvi, ut, tu, tibi, summa.ουσιαστικό επίθετο αντ/μία επίρρημα σύνδεσμος

2. Να τοποθετήσετε τους τοπικούς προσδιορισμούς στον παρακάτω πίνακα α-νάλογα με το είδος στο οποίο ανήκουν: in urbe, in Asiam, ex Hispania, perSiciliam, via, domo, domum, domi, apud te, ad te, a te, ab urbe, ad flumen,Romae, Athenas, Lacedaemone, per Graeciam, in Lugduno, ex insula Ithaca,ponte, Ithaca (αφαιρ.), ex insula clarissima, in veterem domum, apud flumen.

Ubi sum? Quo vadis? Unde venis? Qua iter facis?π.χ. in Asia π.χ. in Asiam π.χ. ex Asia π.χ. per Asiam

111

3. Να τοποθετήσετε τους παρακάτω χρονικούς προσδιορισμούς στον παρακάτωπίνακα ανάλογα με το είδος στο οποίο ανήκουν: 93

septimo annopostero dieserena noctetres annoshiemein bellomultos dies(regnat) tertium iam annum(Troia) decem annis (expugnata fuit)(Deus) sex diebus (mundum94 creavit95)

Quando?Πότε;

Quanto tempore?Σε πόσο χρόνο;

Quamdiu?Πόσο διαρκεί;

Quamdudum?Από πότε διαρκεί;

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τον προσδιορισμό του χρόνου και να δικαιολογήσετε την

επιλογή σας.96 Να χρησιμοποιήσετε, όπου απαιτείται, τις κατάλληλες προθέ-σεις.α) ……………… ……………… Romani Ludos97 Magnos ………………

……………… agebant. (September, mensis, quindecim dies)

93 Quanto tempore? decem annis, sex diebus. Quamdiu? tres annos, multos dies. Quamdudum?tertium iam annum.

94 mundus, -i = κόσμος95 creo, 1 = δημιουργώ, εκλέγω96 α) Septembri mense - (per) quindecim dies β) septem et triginta annos γ) (per) decem annos

δ) hieme - multos menses ε) post paucos menses (ή paucis post mensibus). στ) duas noctesζ) primo tempore η) decima hora - (per) tres horas. Στον προσδιορισμό του χρόνου οι Ρωμαίοιχρησιμοποιούσαν την πρόθεση per + αιτιατ. για να δηλώσουν ότι μία πράξη διαρκεί χωρίς δια-κοπή. π.χ per tres dies iter fecerunt = έκαναν πορεία τρεις μέρες (χωρίς διακοπή).θ) in pace ι) ab adulescentia.

97 ludi, -orum = αγώνες

112

β) Romulus ……………………………… regnavit. (septem et triginta anni)γ) Graeci cum Troianis …………………….. bellum fecerunt. (decem anni)δ) ………… boves in villa98 ……………… manent. (hiems, multi menses)ε) Post ……………………… Plato Licinum comprehendit. (pauci menses)

στ) …………… de optimo consilio cogitavit. (duae noctes)ζ) ………………………………, rem publicam solus administrare non

potuit. (primum tempus)η) …….……………………… domum rediit, …………….………………

laboravit. (decima hora, tres horae)θ) ………… viri ad arandum99 in agros ibant. (pax) 100

ι) Ille ……………… cum patre suo manet. (adulescentia) 101

2. Να συμπληρώσετε τον προσδιορισμό του τόπου και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.102 Να χρησιμοποιήσετε, όπου απαιτείται, τις κατάλληλες προ-θέσεις.α) Consul ………………… redit. (Gallia)β) Iovis templum est ………………… (Capitolium)γ) Dei signum ……………… stat. (ara103).δ) Servus ……………… fugit, quia misere vivebat. (dominus)ε) Quando ………………… ibis? (consul)

στ) Adulescentes ………………… exibunt. (oppidum)ζ) Liberi nostri ………………… venient. (via Sacra)η) …………… rediens ……………. navigabam. (Asia, Delus)θ) Consules ………………… ierunt. (Syracusae)ι) ………………… …………………que iter fecerunt. (terra, mare)

98 villa, -ae (υποκορ. του vicus) = έπαυλη, αυλή, αγρόκτημα.99 ad arandum = για να oργώσουν (εμπρ. γερούνδιο, που δηλώνει σκοπό)

100 pax, -cis (θηλ.) = ειρήνη101 adulescentia, -ae = νεότητα102 α) e Gallia β) in Capitolio γ) ad aram δ) a domino ε) ad consulem στ) ex oppido

ζ) via Sacra η) ex Asia - Delum θ) Syracusas ι) terra marique. 103 ara, -ae = βωμός

113

ΜΑΘΗΜΑ XXIX LECTIO UNDETRICESIMA

O OKTABIANOΣ, O ΠAΠOYTΣHΣ KAI TO KOPAKI

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Nα μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα ονόματα του κειμένου στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού, όπου αυτό είναι δυνατόν.2. Nα μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ονόματα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση

του άλλου αριθμού, όπου αυτό είναι δυνατόν, και να δηλώσετε το γένοςτους.

3. Tων ονομάτων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γρα-φούν οι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών, όπου αυτό είναι δυνατόν.

4. homo quidam: Nα κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.5. Nα γράψετε τα τρία γένη των επιθέτων του κειμένου και στους τρεις βαθ-

μούς, όπου αυτό είναι δυνατόν.6. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλ-

λου αριθμού και στα τρία γένη.7. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 2ης συζυγίας του κειμέ-

νου στη φωνή που βρίσκονται.8. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 3ης συζυγίας του κειμέ-

νου σε όλες τις εγκλίσεις στη φωνή που βρίσκονται.9. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 1ης και 4ης συζυγίας του

κειμένου σε όλες τις εγκλίσεις στη φωνή που βρίσκονται.10. Nα γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύο

φωνές, όπου αυτό είναι δυνατόν.11. Nα κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων “dixit”,

“attulit” στη φωνή που βρίσκονται.12. Nα ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν τα ρήματα στο

αντίστοιχο πρόσωπο του άλλου αριθμού της οριστικής ενεστώτα και υπερ-συντελίκου και γίνουν, όπου χρειάζεται, οι αναγκαίες τροποποιήσεις ώστε οι

114

νέες προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές. Nα μη θίξετε τις προτάσειςεκείνες που δεν είναι δυνατόν να μετασχηματισθούν:α) Caesaris multum interfuit avem emere.β) Hic viginti milibus sestertium corvum emit.γ) Magister puerum docuit litteras.δ) Hic operam frustra impendebat.ε) Ille dicebat: “Oleum et operam perdidi.”

στ) Avis salutationem didicit.ζ) Homo quidam, cupidus pecuniae, corvum regi attulit.η) Satis salutationum talium audivimus.θ) Tum venit corvo in mentem verborum domini sui.ι) Ille avem docuit salutationes.

13. Nα επιφέρετε τις απαιτούμενες διορθώσεις ώστε οι προτάσεις που ακολου-θούν να είναι συντακτικώς και νοηματικώς αποδεκτές. Aν κάποια πρότασηείναι αποδεκτή, να μην τη θίξετε:α) Cum Octavianus Romam redisset, homo quidam ei occucurrit corvum

tenens.β) Militi multum intererat corvum emere.γ) Homo quidam doceret corvum salutationes.δ) Mea interest te fortem esse.ε) Illi sceleri hunc condemnaverunt.

στ) Te paenitet consiliis tuis.ζ) Hic, cupidus pecuniae, corvum maximo pretio vendidit.η) Id me paenituit.θ) Accii multum interest tragoediam audire.ι) Sutor quendam incitatus est ut corvum doceret salutationes.

14. Nα μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική, όπου αυτό είναι δυνατόν:α) Sutor corvum docuit salutationes.β) Ille corvum milibus sestertium emit.γ) Sutor, cupidus pecuniae, corvum Caesari attulit.δ) Augustus emit avem tanti quanti nullam adhuc emerat.ε) Corvus salutationem didicit.

115


16. Nα εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούςτου κειμένου.

17. Nα επισημάνετε και να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων πουβρίσκονται σε γενική πτώση.

18. Nα επισημάνετε και να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων πουβρίσκονται σε αφαιρετική πτώση.


20. Nα προσδιορίσετε το είδος των μετοχών του κειμένου και να δικαιολογήσετετην πτώση τους.

21. Audita salutatione Caesar dixit: Nα αναλύσετε με δευτερεύουσα πρόταση τημετοχή της πρότασης επιφέροντας συγχρόνως και τις απαιτούμενες αλλαγέςώστε ή περίοδος που θα προκύψει να είναι νοηματικώς αποδεκτή και ταυτό-σημη με την αρχική.

22. Nα δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς των χρονικών προτά-σεων του κειμένου.

23. ...ut corvum doceret parem simulationem: Nα προσδιορίσετε το είδος τηςπρότασης καθώς και το συντακτικό της ρόλο. Nα δικαιολογήσετε την έγκλι-ση και τον χρόνο του ρήματος με το οποίο εκφέρεται.

24. Nα εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να εξηγήσετε το συντα-κτικό τους ρόλο.

25. Nα εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση μεαντίστοιχες λέξεις της ελληνικής (αρχαίας και νέας).

26. Domi satis salutationum talium audio: Nα μετατραπεί ο ευθύς λόγος σεπλάγιο. Nα χρησιμοποιήσετε ως πρόταση εξάρτησης αυτή που επιβάλλει τονόημα του κειμένου.

27. Nα μεταφρασθούν στα Λατινικά:α) O άνθρωπος ενδιαφερόταν να αγοράσει το πουλί, αλλά η τιμή του ήταν υ-ψηλή.

116

β) Δεν μετανιώνουμε ούτε για τα λόγια μας ούτε για τις πράξεις μας.γ) Tότε ήρθαν στο νου του παιδιού τα λόγια του πατέρα του.δ) Όταν το πουλί έμαθε τον χαιρετισμό, το έφερε στον Kαίσαρα, ο οποίος εν-διαφέρθηκε να το αγοράσει.

ε) Όταν μάταια κοπιάζουν οι άνθρωποι, συνηθίζουν να λένε: “Kρίμα στον κό-πο μας.”

28. Mε τις ομάδες λέξεων που σας δίνονται να κατασκευάσετε ισάριθμες αποδε-κτές περιόδους, αφού τοποθετήσετε την κάθε λέξη στον κατάλληλο τύπο καιστην κατάλληλη θέση. Tα ρήματα των κυρίων προτάσεων να τεθούν σε ορι-στική παρακειμένου ενεργ. φωνής, ενώ των δευτερευουσών στην έγκλισηκαι στον χρόνο που απαιτείται. Nα προσέξετε ώστε το νόημα να είναι απο-δεκτό:α) sutor, Caesar, doceo, corvus, dico, ave.β) cum, corvus, disco, salutatio, sutor, interest, vendo, is.γ) sutor, vendo, avis, magnum, pretium.


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά, νατεθούν σε οριστική παρακειμένου, εκτός κι αν η σύνταξη απαιτεί διαφορετι-κό χρόνο και έγκλιση. Nα προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές:α) Salutatio ........................... incitavit Augustum avem ..................................

(corvus, emo)β) Illa avis ...................... ................................. .......................... erat, quod

salutationem non ................................. (sutor, parvus, disco, pretium)γ) .......................... corvum ......................... non intererat, quod satis

..................... .......................... domi habebat. (avis, Augustus, emo, talis)δ) Dominus propter scelus et audaciam sui .......................... ..........................

................................. eum adfecit. (servus, supplicium, caput)

117

ε) Sutor illam avem .............................. .............................., ..........................nullam adhuc vendiderat. (tantus, quantus, vendo)

στ) Cum avis ........................... : “Oleum et operam perdidi”, Caesar......................... emitque eam .................................. ................................(pretium, dico, rideo, magnus)

ζ) Illi multum ............................... et operam frustra ..................................(pecunia, impendo)

η) Cum avis ........................... salutationes, ........................, ...........................pecuniae, interfuit eam ........................... .................................. vendere.(magnus, disco, ille, cupidus, pretium)

θ) Tum venit .......................... in mentem .................................... domini saepe.......................... : “Oleum et operam perdidi.” (avis, verbum, dico μτχ.)

ι) Sutor quidam ............................................ ...........................................adductus salutationes ................................ corvum, quem viginti milibus............................. .................................... (cupiditas104, doceo, vendo,sestertius, pecunia)

2. Nα συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω περιόδων βάσει του νοήματος τουκειμένου.α) Caesar a ............................... quodam .............................. emit viginti

................................ .................................. et a .............................. quodamalteram tanti .............................. nullam avem adhuc emerat.

β) Sutor quidam corvum salutationem ................................ cupiebat et diuoperam frustra impendebat. Cum corvus non respondebat, sutor............................. : “Oleum et operam perdidi.” Tandem, cum corvussalutationem ..........................., sutor eum .......................... attulit.

γ) Cum Augustus ....................... “Domi satis salutationum talium audio”,corvus respondit: “Oleum et operam perdidi.” His .................................auditis Augustus risit et avem emit.

104 cupiditas, -atis (θηλ.) = επιθυμία

118



α) Homo quidam occurrit Octaviani tenens avem,qui salutationes didicerat.

β) Illi interest librum legere.γ) Me miseret hominum, quos magnae miseriae excruciant.δ) Te iniuriarum tuarum non pudet.ε) Illius multum interfuit hoc librum legere.

στ) Taedet me verborum hominis.ζ) Mea interest ut hoc librum legam.η) Mea interest ut hunc librum legam.θ) Me piget stultitiae vestrae.ι) Mihi paenitet verborum, quae dixi.


Σωστό Λάθοςα) Ubi Caesar audivit a corvo sutoris salutationem,

dixit: “Mea interest ut corvum emam.”β) Caesar corvum sutoris viginti milibus sestertium emit.γ) Corvus sutoris praeter salutationem haec dicere

didicerat: “Oleum et operam perdidi.”δ) Sutor, cum avis non respondebat, dicere solebat:

“Oleum et operam perdidi”.ε) Cum Caesar salutationem audivisset a corvo

sutoris, dixit: “Domi satis salutationum talium audio.” στ) Cum corvus dixisset “Oleum et operam perdidi”,

Caesar risit emitque avem.ζ) Sutor frustra operam impendit, quia corvus

salutationem non didicit.

119

η) Sutor, cupidus pecuniae, duo corvos haecdicere instituebat: “Ave, Caesar, victor imperator.”

θ) Caesar rogavit hominem quanti avem venderet.ι) Octavianus a homine quodam corvum viginti

milibus sestertium emit.

ΙΙΙ. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. H έκφραση “tua interest” σημαίνει:

α) τα ενδιαφέροντά σουβ) τον ενδιαφέρειγ) σε ενδιαφέρειδ) το ενδιαφέρον μουε) με ενδιαφέρειNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. O τύπος “salutationum” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) γενική υποκειμενικήβ) γενική αντικειμενικήγ) γενική της αξίαςδ) γενική της ιδιότηταςε) γενική διαιρετικήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. H πρόταση “... ut corvum doceret parem simulationem” είναι:α) χρονικήβ) συμπερασματικήγ) τελικήδ) βουλητικήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

120



Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quanti Augustus corvum sutoris

emit?α) Triginta milibus sestertium.

2) Cur Caesaris interfuit corvum emere,quem homo quidam ei attulit?

β) “Oleum et operam perdidi.”

3) Quid sutor dicere solebat,quotienscumque avis nonrespondebat?

γ) Quia corvus didicerat dicere:“Ave, Caesar, victorimperator.”

4) Quid praeter salutationem corvussutoris dicere didicit?

δ) “Frustra diu operamimpendo.”

5) Cur Caesar risit? ε) Verba sui domini: “Oleum etoperam perdidi.”

6) Quid Caesar dixit, cum salutationema corvo sutoris audivisset?

στ) Quia corvus dixit: “Oleum etoperam perdidi.”

7) Cui sutor corvum attulit, cum avissalutationem didicisset?

ζ) Tanti, quanti nullam avemadhuc emerat.

8) Eratne cupidus pecuniae sutor annon?

η) Domi satis salutationum taliumaudiebat.

θ) Caesari.ι) Viginti milibus sestertium.ια) “Domi satis salutationum

talium audio.”ιβ) Certe.

121


Α Β1) occuro διδάσκω κάποιον, εκπαιδεύω2) instituo είκοσι3) emo παρακινώ4) viginti δαπανώ, ξοδεύω5) incito μαθαίνω κάτι6) impendo αρκετά7) disco πουλί8) affero τέτοιος9) avis επιτέλους

10) talis φέρνω σε κάποιον κάτι11) ........................... ..................................12) ........................... ..................................

3. Bάσει του κειμένου να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης μετους συντακτικούς όρους της B΄ αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμότης αντίστοιχης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν τέσσερις όροιτων οποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λέξη.

Α Β1) Caesaris υποκείμενο2) sestertium συμπλήρωμα επιθέτου3) talium αφαιρετική της αξίας4) verborum γενική της αξίας5) milibus γενική αντικειμενική6) pecuniae αντικείμενο

122

7) salutatione γενική που δηλώνειτο ενδιαφερόμενο πρόσωπο

επιθετικός προσδιορισμός γενική κτητική γενική υποκειμενική γενική διαιρετική

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι από συντακτικής απόψεως

ορθές ή εσφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.Nα δικαιολογήσετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι ε-σφαλμένο και να χαρακτηρίσετε τις γενικές των προτάσεων που συντακτι-κώς ευσταθούν:

Σωστό Λάθοςα) Ille corvum parvi preti aestimabat.β) Hoc liber non assis105 facit.γ) Amicum suum audaciae accusabat.δ) Ille servum, qui Asiam fugit, capitis condemnavit.ε) Illi servum, qui in Asiam fugerat, capiti condemnaverunt.

στ) Pacuvii rettulit tragoediam Accii audire.ζ) Regi interfuit tuas comoedias legere.η) Me taedet horum verborum.θ) Id bonos viros taedet.ι) Boni magistri est suos discipulos106 amare.

2. H λέξη “pecuniae” του κειμένου είναι:α) δοτική ενικού β) ονομαστική πληθυντικούγ) γενική ενικούδ) κλητική πληθυντικούNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

105 as, assis (αρσ.) = ασσάριο, οβολός106 discipulus, -i = μαθητής

123

3. H πρώτη χρονική πρόταση του κειμένου εκφέρεται με υποτακτική διότι:α) δηλώνει κάτι το υποκειμενικόβ) δηλώνει κάτι το πραγματικόγ) απλώς πληροφορεί για το χρόνο της πράξηςδ) ............................................. (Σημειώστε άλλο λόγο, αν δεν συμ-

φωνείτε με τους προηγούμενους.)Nα σημειώσετε την ένδειξη X δίπλα στη σωστή επιλογή και να αναφέρετε τολόγο για τον οποίο απορρίψατε τις υπόλοιπες.

4. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στιςπαρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Nα δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο των ρη-μάτων των δευτερευουσών προτάσεων και να χαρακτηρίσετε συντακτικώςτις γενικές πτώσεις. Nα προσέξετε ώστε οι περίοδοι να είναι νοηματικώς α-ποδεκτές:α) Cum Augustus ................... corvum dicentem: “Oleum et operam perdidi”,

......................... rogavit sutorem ...................... avem ......................., eteam emit. (vendo, audio, quantus, rideo μτχ.)

β) Cum sutor Augustum ........................... num emere .......................... parvi..................... corvum, qui didicerat salutationes quasdam, ille dixit domisatis ...................................... audire. (rogo, salutatio, volo, pretium)

γ) Saepe venit ................... in mentem ....................... magistri ......................................................... esse matrem studiorum. (discipulus, verbum, dicoμτχ., repetitio107)

δ) ...................................... multum interest ..................................... summadiligentia libros virorum ................................. (discipulus, lego, sapiens)

ε) Sutor quidam, ................................ exemplum hominis ..............................,diu operam ................................ salutationes ......................... docebat.(sequor μτχ., quidam, corvus, impendo μτχ.)

107 repetitio, -onis (θηλ.) = επανάληψη, ανακεφαλαίωση

124

στ) Venit ....................... in mentem, inquit ille, ............................... sutoris quidocebat corvos salutationes et eos ............................. preti .......................(ego, exemplum, maximus, vendo)

ζ) Avis .......................... ................................ erat, sed ille eam vendidit................................ quanti nemo adhuc avem .........................................(parvus, pretium, tantus, vendo)

η) ..................... minime interfuit corvum emere, quod ................... triginta........................ ............................ vendebatur. (ille, sestertius, is, mille)

θ) Ille dominum rogavit ................................... servum venderet. Tumdominus respondit: “Noli rogare quanti homo ........................... . Parvienim preti est, qui tam ...................... est.” (quantus, nihilum, vendor)

ι) ....................................... Romam ..................................... post victoriamActiacam homo quidam occurrit tenens avem ........................... instituerat.................................. : “Ave, Caesar, victor, imperator.” (Octavianus,dico, qui, redeo μτχ.)

125

ΜΑΘΗΜΑ XXX LECTIO TRICESIMA

Ο ΛΙΚΙΝΙΟΣ ΜΟΥΡΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΗΘΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά108 ουδέτερα ονόματα της β΄ κλίσης και να τα

μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.2. Να γράψετε τη γενική και δοτική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθμού

των αρσενικών προσηγορικών ονομάτων της γ΄ κλίσης.3. suspicionem quandam, quam rem, aliquod dedecus: Να κλιθούν τα ουσια-

στικά μαζί με τις αντωνυμίες που τα συνοδεύουν στον αριθμό που βρίσκο-νται.

4. Να γράψετε την ονομαστική και αφαιρετική όλων των θηλυκών ονομάτωντου κειμένου, στον αριθμό που βρίσκονται.

5. Το ουσιαστικό luxuria ανήκει στην κατηγορία των “αφθονούντων”(abundantia), δηλαδή κλίνεται σύμφωνα με δύο κλίσεις. Να το κλίνετε στονενικό αριθμό και με τους δύο τρόπους.109

6. magno, fortissimo: Να σχηματίσετε τα επιρρήματα των επιθέτων που σαςδίνονται και έπειτα να σχηματίσετε τα παραθετικά των αντίστοιχων επιρρη-μάτων.

7. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.8. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου στην ίδια πτώση του άλλου α-

ριθμού και στα τρία γένη.9. Να εντοπίσετε τα ρήματα της κατηγορίας του “capio”. Να κλίνετε την ορι-

στική ενεστώτα και την υποτακτική παρατατικού της παθητικής φωνής.10. deportatum, susceptum, meruisse, fuisse: Να γράψετε τα απαρέμφατα και τις

μετοχές των ρημάτων από τα οποία προέρχονται οι τύποι, σε όλους τουςχρόνους και στη φωνή που βρίσκονται.

108 Βλ. υποσ. 1.109 Κλίνεται κατά την πρώτη κλίση (luxuria, -ae) και κατά την πέμπτη (luxuries, -ei).

126

11. Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα των ρημάτων habeo, laudo, vivo,obicio και την προστακτική του μέλλοντα των ρημάτων video, deportor,suscipior, constituor, στη φωνή που σας δίδονται.

12. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους, αφού μεταφέρετε τα ρήματα σταυπόλοιπα πρόσωπα ενικού και πληθυντικού αριθμού και κάνετε τις απαραί-τητες τροποποιήσεις:α) Ille Asiam vidit sed in Asia continenter vixit.β) Accusatores Asiae nomen Murenae obiecerunt.

13. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τουςκλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνουςπου αν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Hic fuit in Asia.β) Hic viro fortissimo magno adiumento fuit.γ) Quam ob rem accusatores non Asia nomen illi obiecerunt.δ) Honos et gloria nomini constituta est.ε) Aliquod flagitium ac dedecus aut in Asia susceptum aut ex Asia

deportatum est.14. Να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο των λέξεων του κειμένου που βρί-

σκονται σε πτώση δοτική.15. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.16. Να αναγνωρίσετε τους τοπικούς προσδιορισμούς του κειμένου.17. Να αναγνωρίσετε τους χρονικούς προσδιορισμούς του κειμένου.110

18. Να αναγνωρίσετε τον συντακτικό ρόλο των λέξεων του κειμένου που βρί-σκονται σε πτώση γενική.

19. ob rem: Να δοθεί το αίτιο με όλους τους δυνατούς τρόπους.111

20. Θυμόσαστε το είδος της δοτικής στις παρακάτω προτάσεις;α) Aeneas reginae insidias Graecorum renarrat.β) Oraculum incolis respondet: “Regia hostia deo placet.”γ) Neptunus urget beluam, quae incolis nocet.δ) Delecti consultabant patriae. Eis corpus ex annis infirmum erat.

110 Μην ξεχάσετε την ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτο που δηλώνει χρόνο.111 Βλ. Μάθ. 13, παρατ. 6.

127

ε) Gloriae Vergili studebat.στ) Caesar tribus imperat in Belgis remanere.η) Gaius Plinius Cornelio Tacito suo salutem.θ) Licebit tibi quoque pugillares adportare.ι) Illis femina cum lacrimis iniuriam aperit.

ια) Populum concitat et Tarquinio imperium adimit.ιβ) Romanis imperium sine fine erit.ιγ) “Quid est”, inquit, “mea Tertia? Cur tristis es? Quid tibi accidit?”ιδ) L. Aemilio Paulo consuli iterum bellum cum Perse rege gerere obtigit.ιε) Pater filiae osculum dedit. Pater Tertiae dixit: “Omen accipio”.

ιστ) Ibi vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit ei specieshorrenda.

ιζ) Cassius iterum se somno dedit.ιη) Existimavit ad se venire hominem similem effigiei mortui.ιθ) Recesserat in diaetam, cui nomen est Hermaeum.κ) Quod illic appensum civitati nomen dedit.

κα) Pareamus senatui, consulamus bonis, posteritatis gloriae serviamus.κβ) Huic Arria funus paravit ac marito persaepe interroganti respondebat.κγ) Cum ei ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse…κδ) Ego ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?κε) Cato ficum ostendens patribus inquit: …

κστ) “Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriaeconsulueritis.”

κζ) Fiduciam, quae nimia vobis est, deponite.κη) C. Plinius Marcellino suo salutem.κθ) Tristissimus haec tibi scribo.λ) Ut illa patris cervicibus inhaerebat! Illi anilis prudentia erat!

λα) Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia quae scripsisset, sed videritamen ea sibi duriora et acerbiora.

λβ) Accius tragoediam suam, cui “Atreus” nomen est, ei desideranti legit.λγ) Tanto dolore Aesopus est adfectus, ut nihil ei gratius possit esse quam

recuperatio fugitivi.

128

λδ) Homo quidam ei occurrit corvum tenens.λε) Venit corvo in mentem verborum domini sui.

λστ) Sutor eum Caesari attulit.21. Να σχηματίσετε σύντομες προτάσεις σύμφωνα με το παράδειγμα:

dominus, auxilium, pauper ⇒ dominus est auxilio pauperi.α) leges, utilitas, cives ⇒β) socii, auxilium, Romani ⇒γ) inopia, dolor, milites ⇒δ) donum, gaudium, pueri ⇒ε) mors filiae, dolor, tu ⇒

στ) libri, usus, nos ⇒22. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτική

λειτουργία των λέξεων που δίνονται.α) viro είναι …………. …………………………………..β) patri είναι ………… στο…………………………………γ) gratulationi είναι …………………………………………………δ) quandam είναι …………………….στο ……………………….ε) Asiae είναι ……………………στο…………………………

στ) nomen είναι ………………στο ……………………………….ζ) Murenae είναι ………………στο ……………………………..η) deportatum είναι ……………………που προσδιορίζει το…………θ) meruisse είναι …...……… απαρ.. ως …………………………..ι) pietatis είναι γενική του ……………… από το ………………

23. Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις: 112

“φαμελιά”, “λούσο”, “μέρος”;24. susceptum < sub + capio: Να σχηματίσετε ρήματα σύνθετα του “capio”, με

τις προθέσεις ή τα προθέματα: ad, cum, re-, inter, prae και να γράψετε τησημασία τους.113

112 φαμελιά < familia, λούσο < ιταλ. lusso < λατ. luxus > luxuria, μέρος < μείρομαι = γίνομαι

μέτοχος σε κάτι, λατ. mereo = λαμβάνω κάτι ως μερίδιο ή ως αμοιβή.113 accipio = λαμβάνω, μαθαίνω (Μάθ. 10, 24), concipio = συλλαμβάνω, πιάνω (Μάθ. 14), recipio

= επανακτώ (Μάθ. 21), intercipio = αρπάζω κάτι πριν φτάσει στον προορισμό του (Μάθ. 45),praecipio = καθοδηγώ (Μάθ. 48).

129

25. obiecerunt < ob + iacio: Να σχηματίσετε ρήματα σύνθετα του “iacio”, με τιςπροθέσεις pro, και ab και να γράψετε τη σημασία τους. Ποιες σημασίες του“obicio”114 γνωρίζετε;

26. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις προτάσεις: 115

α) Ο Μουρήνας βοήθησε πολύ τον πατέρα του στους κινδύνους.β) Αν και η Ασία έχει κάποια υποψία τρυφής, οφείλουμε να επαινέσουμε τονΜουρήνα.

γ) Ο Μουρήνας έζησε στην Ασία με εγκράτεια.δ) Ο Σουλπίκιος κατηγόρησε τον Μουρήνα για κάποια ατιμία και ντροπή πουέφερε μαζί του από την Ασία.

ε) Το ότι υπηρέτησε ως στρατιώτης στον πόλεμο ήταν μεγάλη χαρά για τονπατέρα του.

στ) Το τέλος της στρατιωτικής θητείας του Μουρήνα συνέπεσε με τη νίκη και τοθρίαμβο του πατέρα του.

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουI. Ασκήσεις του τύπου “Σωστό - Λάθος”1. Στις παρακάτω προτάσεις να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος.

α) iudices είναι ονομαστική ή κλητική;β) suo είναι δοτική ή αφαιρετική;γ) solacio είναι δοτική ή αφαιρετική;δ) luxuriae είναι γενική ή δοτική;ε) Asiae είναι γενική ή δοτική;

στ) dedecus είναι ονομαστική ή αιτιατική;ζ) quandam είναι αόριστη ή αναφορική αντωνυμία;

114 proicio = ρίχνω, πετάω, καταθέτω (Μάθ. 16), abicio = πετώ μακριά, καταθέτω τα όπλα (Μάθ.

34), me obicio = ρίχνομαι (Μάθ. 32), obicio + αιτ. + δοτ.= μέμφομαι κάποιον για (Μάθ. 30),obicio = προβάλλω αντίρρηση (Μάθ. 47).

115 α) Murena magno adiumento patri suo in periculis fuit. β) Etsi Asia habet suspicionemquandam luxuriae, Murenam laudare debemus. γ) Murena in Asia continenter vixit.δ) Sulpicius aliquod flagitium ac dedecus ex Asia deportatum Murenae obiecit. ε) Meruissestipendia in bello magno gaudio patri suo fuit. στ) Finis stipendiorum Murenae patrisvictoriam ac triumphum fuit.

130


α) viro είναι δοτ. κατηγ. του σκοπού στο “fuit”.β) patri είναι παράθεση στο “viro”.γ) luxuriae είναι δοτική αντικ. από το “suspicionem”.δ) Asiam είναι αιτιατ. της κίνησης σε τόπο.ε) Asiae είναι γενική επεξηγηματική στο “nomen”.

στ) nomini είναι δοτική αντικειμενική στο “gloria”.ζ) susceptum είναι χρονική μτχ. (προτερόχρονο).η) meruisse είναι υποκείμενο στο “fuit”.θ) pietatis είναι γεν. του χαρακτηρ. γνωρίσματος.ι) patris είναι γεν. αντικειμεν. στο “victoriam”.


Σωστό Λάθοςα) Murena accusatus a Cicerone est.β) Murena in Asia vixit luxuriose.γ) Pater Murenae vir magnae fortitudinis erat.δ) Murena luxuriae honorem et gloriam anteposuit.116

ε) Nomen Asiae laudem familiae Murenae tulit.στ) Murena, victor ac triumphator, magno gaudio patri suo fuit.ζ) Cum pater suus imperator erat, Murena stipendia meruit. η) Romani vitam in Asia esse honestam et modestam

existimabant.θ) Pater et filius felices propter victoriam erant.ι) Accusatores Murenae aliquod dedecus ex Asia

deportatum obiciunt.

116 antepono, -posui, -positum, -ere, 3 (+ αιτ. και δοτ.) = βάζω κάτι πάνω από κάτι άλλο

131



1) solacio α) αρσενικό της γ΄ κλίσης2) pietatis β) αναφορική αντωνυμία3) dedecus γ) διαζευκτικός σύνδεσμος4) finem δ) αρσενικό της δ΄ κλίσης5) quandam ε) θηλυκό της γ΄ κλίσης6) ac στ) αντιθετικός σύνδεσμος7) rem ζ) ουδέτερο της β΄ κλίσης8) qua η) αόριστη επιθετική αντωνυμία9) aut θ) ουδέτερο της γ΄ κλίσης

10) sed ι) συμπλεκτικός σύνδεσμος ια) θηλυκό της ε΄ κλίσης


Α Β1) hic α) δοτική κατηγ. του σκοπού2) familiae β) γενική αντικειμενική3) Asiam γ) γενική του χαρακτηρ. γνωρίσματος4) patri δ) ιδιόμορφη αφαιρ. απόλυτος5) fortissimo ε) υποκείμενο6) gratulationi στ) δοτική προσ. χαριστική7) felicitatis ζ) δοτική αντικειμενική8) Asiae η) αντικείμενο9) luxuriae θ) επεξήγηση

10) patre imperatore ι) γενική επεξηγηματική ια) επιθετικός προσδιορισμός

132


Α Β1) adiumentum α) υποψία2) felicitas β) έπαινος3) suspicio γ) αξίζω4) obicio (+ δοτ. και αιτ.) δ) η έκφραση συγχαρητηρίων5) laus ε) μνήμη6) dedecus στ) υπηρετώ στο στρατό7) me obicio ζ) βοήθεια8) mereo η) μέμφομαι9) memoria θ) ντροπή

10) solacium ι) καλή τύχηια) παραλαμβάνω, δέχομαιιβ) ρίχνομαιιγ) μόχθοςιδ) παρηγοριά

4. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα τηςαντίστοιχης απάντησης. Δύο στοιχεία της στήλης των απαντήσεων περισ-σεύουν:

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Ubi Murena vixit? α) Propter aliquod flagitium ac

dedecus.2) Quem Murena adiuvit? β) Cicero.3) Cur Murena accusatus est? γ) Laudem familiae, memoriam

generi.4) Quando Murena stipendia meruit? δ) In Asia.5) Quis Murenae defensor117 erat? ε) Sulpicius Rufus.6) Quis Murenam accusavit? στ) Patrem suum.7) Cur pater et filius felices erant? ζ) Flagitium ac dedecus.

η) Patre imperatore.θ) Propter secundum118 finem belli.

133


τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: debemus, vixit,obiecerunt, constituta est, meruisse.Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατό): victoriam,solacio, familiae, dedecus, gloria, accusatores, luxuriae, stipendiorum,generi, flagitium, viro, finem.Α΄ κλίση Αντίθετος



αριθμός







hicsuo

quandamquaeo

aliquod

117 defensor, -oris (αρσ.) = υπερασπιστής, συνήγορος118 secundus, -a, -um = ευνοϊκός

134

4. Να συμπληρώσετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων και των επιρρημά-των:

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικόςfortissimo

magnocontinenter

libentissime

ΙV. Aσκήσεις κατάταξης1. Να σημειώσετε την ένδειξη (+) στην οικεία στήλη σύμφωνα με το παρά-

δειγμα, ώστε να δηλώνεται αν οι λέξεις που δίδονται συντάσσονται με γενι-κή ή δοτική αντικειμενική: 119

Γενική αντικει-μενική

Δοτική αντικει-μενική

spes +adversarius +utilisiucunduscupiditasplenusidoneuspar(im)peritussuspicioinopssimiliscongruenterobviammemor

119 α) spes, cupiditas, plenus, (im)peritus, suspicio, inops, memor + γενική αντικ. β) adversarius,

utilis, iucundus, idoneus, par, similis, congruenter, obviam + δοτική αντικειμενική.

135

2. Να τοποθετήσετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις παρακάτω δοτικέςπου απαντούν στις επόμενες περιόδους:α) Unum fuisse Homero servum, tres Platoni, nullum Zenoni tradunt.

(Mάθ. 35)β) O felices viros puellarum, quibus populus Romanus loco soceri fuit!

(Mάθ. 35)γ) Caecilia more prisco omen nuptiale petit filiae sororis. (Mάθ. 38)δ) Puella rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. (Mάθ. 38)ε) Caecilia puellae dixit: “Ego libenter tibi mea sede cedo”. (Mάθ. 38)

στ) Experiri volui, quam aequo animo me ferro essem interemptura, si tibiconsilium non ex sententia cessisset. (Mάθ. 49)

ζ) Tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt. (Mάθ. 44)η) Si quid durius ei videbatur, a cerva sese monitum esse praedicabat.

(Mάθ. 48)

Δοτικήπροσωπικήκτητική

Δοτικήπροσωπικήχαριστική

Δοτικήπροσωπική

ηθική

Δοτικήτου κρίνοντοςπροσώπου

136

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τα κενά με τη δοτική πτώση των τύπων που βρίσκονται

στην παρένθεση. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς απο-δεκτές. Να αναγνωρίσετε τις δοτικές των περιπτώσεων α, γ, δ, στ, η, ι.α) Non ………………… tantum, sed …………………, …………………,

…………………, ………………… vivimus. (nos, patria, familia, liberi,amici)

β) Antepono120 gloriam …………………(pecunia)γ) Libertas sola ……………….. …………….. datur. (nemo, donum)δ) Cur tam aperte mentiris? Istud ………. ……….. non est! (tu, laus)ε) Vitia121 tua, puer, ………………… ………………… …………………

erunt. (tu, mala, fama122)στ) Decem cohortes …………. ………………… relictae sunt. (navis,

praesidium123)ζ) Philosophus qui societatem alienam124 fugit ……….. humano125 nulli

…………… est. (genus, usus)η) Lacedaemonii neque ……………… neque ………………… studebant.

(artes, litterae)θ) Ab omnibus id agmen126 expectabatur quod a sociis …………………

………………… mittebatur. (nos, auxilium)ι) ……………… sunt multi amici. (ego)

120 antepono (+ δοτ. και αιτ.) = προκρίνω, βάζω κάτι πάνω από κάτι άλλο121 vitium, -i = ελάττωμα122 fama, -ae = φήμη123 praesidium, -i = φρουρά124 alienus, -a, -um = αλλότριος, ξένος125 humanus, -a, -um = ανθρώπινος126 agmen, -inis (ουδ.) = το στρατιωτικό άγημα

137

MAΘHMA XXXI LECTIO PRIMA ET TRICESIMA

H ΓENNAIOTHTA ΔE BΓAINEI ΠANTA ΣE KAΛO

ΠAPAΔEIΓMATA EPΩTHΣEΩN - AΣKHΣEΩN1. Eρωτήσεις - Aσκήσεις ανοικτού τύπου1. Nα μεταφέρετε τα πρωτόκλιτα και δευτερόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου

στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.2. Nα μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ονόματα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση

του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, και να δηλώσετε το γένοςτους.

3. Tων ουσιαστικών του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση ναγραφούν οι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών, εφόσον αυτό είναι δυνα-τόν.

4. Nα γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο αριθμούς (εφόσον αυτό είναιδυνατόν) των τριτοκλίτων ουσιαστικών που σχηματίζουν τη γενική του πλη-θυντικού με κατάληξη -ium.

5. Nα μεταφέρετε τα ουσιαστικά της 4ης κλίσης του κειμένου στην αντίστοιχηπτώση του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, και να δηλώσετε τογένος τους.

6. Ποιο ουσιαστικό του κειμένου κλίνεται όπως οι μετοχές που χρησιμοποιού-νται ουσιαστικά; Πώς κλίνεται; 127

7. nobili genere: Nα κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.8. Nα μεταφέρετε τα επίθετα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου

αριθμού και στα τρία γένη των τριών βαθμών, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.9. Nα γραφούν στον άλλο αριθμό οι πλάγιες πτώσεις των επιθέτων του κειμέ-

νου στο θηλυκό και ουδέτερο γένος του συγκριτικού βαθμού, εφόσον αυτόείναι δυνατόν.

10. Nα σχηματίσετε τα αντίστοιχα επιρρήματα των επιθέτων του κειμένου καιστους τρεις βαθμούς, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

127 Bλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγητή, σ. 89.

138

11. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση τουάλλου αριθμού και στα τρία γένη.

12. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση του ρήματος της 2ης συζυγίας του κειμένουσε όλες τις εγκλίσεις στη φωνή που βρίσκεται.

13. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 3ης συζυγίας του κειμέ-νου σε όλες τις εγκλίσεις στη φωνή που βρίσκονται.

14. Nα κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων της 1ηςσυζυγίας του κειμένου στη φωνή που βρίσκονται.

15. praefuit, abiret: Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των τύπων και να κλιθεί ηπροστακτική έγκλιση ενεστώτα και μέλλοντα.

16. Tων αποθετικών ρημάτων του κειμένου να γραφούν όλοι οι ενεργητικοίτύποι.

17. Nα γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

18. Nα ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν τα ρήματα τωνκυρίων προτάσεων στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλλου αριθμού της οριστι-κής ενεστώτα και υπερσυντελίκου και γίνουν, όπου χρειάζεται, οι αναγκαίεςτροποποιήσεις ώστε οι νέες περίοδοι να είναι νοηματικώς αποδεκτές. Nα μηθίξετε εκείνες που δεν είναι δυνατόν να μετασχηματισθούν:α) Consul edixit ut omnes milites pugna abstinerent.β) Consulis filius a duce hostium proelio lacessitus est.γ) Miles Latinus filium consulis proelio lacessivit.δ) Adulescens viribus suis confisus iniussu consulis in certamen ruit.ε) Consul, cum in castra revertisset, adulescentem morte multavit.

στ) Statim hostes fuga salutem petiverunt.ζ) Adulescentis opera hostes fugati sunt.η) Consul in castra reversus adulescentes morte multavit.θ) Cum is aliquando castris abiret, edixit ut omnes pugna abstinerent.ι) Ille fortior hoste hasta eum transfixit et armis spoliavit.

139

19. Nα επιφέρετε τις απαιτούμενες διορθώσεις ώστε οι προτάσεις που ακολου-θούν να είναι συντακτικώς αποδεκτές. Aν κάποια πρόταση είναι αποδεκτή,να μην την θίξετε:α) Ille nobili generi natus exercitui adulescens praefuit.β) Gongrediamur, ut singulare proelio cernatur quis virtute antecellat.γ) Consul castris aliquando abiens edixit ut omnes pugna abstinerent.δ) Consul edicit ut omnis pugna abstineret.ε) Hic scire volebat quanto miles Latinus Romano virtute antecellat.

στ) Cum consul redibit, rogabit quis iniussu ipsius in certamen ruisset.ζ) T. Manlio consule bellum cum Latinis gerere obtigit.η) Ubi consul castris abisset, filius eius castra hostium praeterequitavit.θ) Fortior duci hostium filius Manli eum transfixit.ι) Viribus suis confisus dux hostium proelio adulescentem lacessitus est.

20. Nα μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική, όπου αυτό είναι δυνατόν:α) Dux hostium proelio adulescentem lacessebat.β) Filius consulis ducem hostium hasta transfixit.γ) Adulescens fortior hoste armis eum spoliavit.δ) Ille confisus viribus suis et cupididate pugnandi permotus in certamen

ruit et hostes fugavit.ε) Consul filium suum supplicio capitis adfecit.


22. Nα εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε γενική και δοτική πτώση καινα προσδιορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.

23. Nα προσδιορίσετε και να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των αφαιρετι-κών του κειμένου.

24. Nα εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αιτιατική και να δικαιολογήσε-τε την πτώση τους.

25. Nα χαρακτηρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και να δικαιο-λογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο του ρήματος με το οποίο εκφέρονται.

26. Congrediamur... antecellat: Nα δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς τηςκύριας πρότασης της περιόδου.

140

27. Nα εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να εξηγήσετε τον συντα-κτικό τους ρόλο.

28. Congrediamur... antecellat: Nα μετατρέψετε τον ευθύ λόγο της περιόδου σεπλάγιο χρησιμοποιώντας ως πρόταση εξάρτησης μία πρόταση που να ταιριά-ζει στο νόημα του κειμένου.128

29. Edixit ut omnes pugna abstinerent: Nα μετατραπεί ο πλάγιος λόγος σε ευθύ.129

30. Nα εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση με αντί-στοιχες λέξεις της ελληνικής (αρχαίας και νέας).

31. Nα μεταφρασθούν στα Λατινικά:α) O αρχηγός των εχθρών προκαλεί σε μονομαχία τον γιο του Mανλίου, για νακριθεί από την έκβαση αυτής πόσο υπερέχει ο Λατίνος από τόν Pωμαίοστρατιώτη.

β) O νεαρός όρμησε στον αγώνα παρά τη διαταγή του υπάτου και έτρεψε σεφυγή τους εχθρούς.

γ) Όταν ο ύπατος απουσίαζε, ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το στρα-τόπεδο των εχθρών και ο αρχηγός τους τον προκάλεσε σε μάχη.

32. Mε τις ομάδες λέξεων που σας δίνονται να κατασκευάσετε ισάριθμες αποδε-κτές προτάσεις, αφού τοποθετήσετε την κάθε λέξη στον κατάλληλο τύπο καιστην κατάλληλη θέση. Nα προσέξετε ώστε το νόημα να είναι αποδεκτό:α) consul, multo, revertor, cum, adulescens, morsβ) opera, ille, hostis, fugoγ) Romanus, Latinus, virtus, antecello, virtus

33. Ποιων παλαιότερων πτώσεων τις λειτουργίες συγκεντρώνει η αφαιρετικήπτώση, απλή ή εμπρόθετη;

128 H άσκηση αυτή να διδαχθεί αργότερα, όταν οι μαθητές θα διδαχθούν τον πλάγιο λόγο.129 Βλ. υποσ. 128.

141

2. Eρωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουI. Συμπλήρωση κενών1. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στις

παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά να τε-θούν σε οριστική παρακειμένου, εκτός κι αν η σύνταξη απαιτεί διαφορετικόχρόνο και έγκλιση. Nα προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς α-ποδεκτές:α) Congrediuntur, ut ................................ ........................................, quanto

milites Latini ............................. virtute ................................. (Romanus,proelium, cernor, antecello)

β) Cum consul in castra................................., ................................ permotussuum filium, cuius opera hostes ..............................., ................................................................... adfecit. (revertor, ira130, vincor, supplicium, caput)

γ) His .................................. consul milites admonebat: “In certamen fortiterruite, ut hostes .................................... et patriam ........................................................................” (verbum, libero, expulso, periculum)

δ) Consul ............................. abiens milites omnes pugna ..................................................... (iubeo, castra, abstineo)

ε) Adulescens castra hostium ................................ ducem eorum proelio...............................; cum .................. congressus eum ..............................transfixit et armis spoliavit. (gladius, is, lacesso, praeterequito μτχ.)

στ) Dux hostium credens fortiorem esse ........................................ eum..................................... ................................ lacessit ut cernatur uter131

virtute .................................. (adulescens, proelium, singularis, antecello)ζ) .............................. ................................ hostium antecellens adulescens et

........................... suis confisus, cum consul, pater suus, castris

..................................., praeterequitavit castra hostium et ducem eorum

................................... lacessivit. (audacia, abeo, dux, vis, pugna)

130 ira, -ae = οργή131 uter = ποιος από τους δύο;

142

η) Adulescens ................................ ............................. iniussu consulis cum............................ hostium in certamen ruit et eum hasta transfixit.(congredior, dux, cupio μτχ.)

θ) T. Manlius filium suum, qui hostes ................................., ..........................multavit, quia iniussu ipsius congredi cum Latino .................................................................... (fugo, audeo, mors, miles)

ι) Ille a ........................, ............................... suo, morte .................................,quia ................. non .................................. (consul, pater, is, pareo,multor)

2. Nα συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω περιόδων βάσει του νοήματος τουκειμένου:α) Dux hostium a filio Manli hasta .................................... et ..........................

spoliatur.β) Consul, qui ............................ Romanorum praeerat, omnes .......................

.............................. iussit.γ) Adulescens ............................. consulis cum ........................... hostium

congressus erat, ut singularis proelii eventu cerneretur quanto.................................... miles Romanus Latino .................................

δ) T. Manlius morte adulescentem ............................... iussit.ε) Bello Latino filius T. Manli, consuli, cum aliquando pater suus ..................

.................., praterequitavit castra hostium et ...................................... a

.................... hostium cum eo congressus est.

II. Eρωτήσεις - ασκήσεις της μορφής “Σωστό - Λάθος”1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς ορθές ή εσφαλ-


α) Bello Latino T. Manlius vir nobilis generisexercitui Romanorum praefuit.

β) T. Manlius nobili generi natus bello Latinoexercitui Romanorum praeerat.

143

γ) Adulescentem consul non laudavit, quod hastatransfixit ducem hostium, sed morte multatus est.

δ) Cupiditati pugnandi adulescentes iniussu consulisin certamen ruit.

ε) Adulescens fortior duci hoste eum interficit.στ) Adulescentes viribus suis confisi congressi sunt

cum hostis.ζ) Adulescens hasta transfixo duci hostium et armis

spoliato in castra victor revertit.η) Cum filius Manli castra hostium praeterequitaverit,

a duce hostium proelio lacessitus est.θ) Statim hostes fuga salutem petiverunt interfecto

duce eorum.ι) Manlius filium suum, cuius opera hostes fugati sunt,

morte multavit.


Σωστό Λάθοςα) Consulem praeterequitantem castra hostium dux

eorum proelio lacessivit.β) T. Manlius consul, vir nobilissimi generis, Latino

bello exercitui Latino praefuit.γ) Filius Manli iniussu patris in certamen ruit et

congressus cum duce hostium eum interfecit et armisspoliavit.

δ) Iniussu consulum adulescens castris abiit et cum duceLatino pugnavit.

ε) Consul edixerat ut omnes milites Romani pugnaabstinerent.

στ) Adulescens non paruit patri et pugna non abstinuit.ζ) Dux hostium fortior filio consulis hasta eum transfixit.

144

η) Manlius filium suum, cuius opera hostes fugati sunt,morte multavit.

θ) Cum aliquando filius consulis castra hostiumpraeterequitavisset, miles quidam proelio eumlacessivit.

ι) Multi militum Romanorum cupiditate pugnandi permotiiniussu consulis in pugnam ruerunt.

III. Eρωτήσεις - ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. H πρόταση “ut singularis proelii eventu cernatur” είναι:

α) χρονικήβ) συμπερασματικήγ) τελικήδ) βουλητικήNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. O τύπος “opera” στην τελευταία περίοδο του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) αφαιρετική του χρόνουδ) αφαιρετική της ιδιότηταςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. H υποτακτική της πλάγιας ερωτηματικής πρότασης του κειμένου είναι χρό-νου ενεστώτα διότι:α) δηλώνεται το υστερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται απο ρήμα αρκτικού χρόνου.

β) δηλώνεται το σύγχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται απο ρήμα αρκτικού χρόνου.

γ) δηλώνεται το προτερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται απο ρήμα αρκτικού χρόνου.

δ) δηλώνεται το προτερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται απο ρήμα ιστορικού χρόνου.

145

ε) δηλώνεται το υστερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται απο ρήμα ιστορικού χρόνου.

στ) δηλώνεται το σύγχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται απο ρήμα ιστορικού χρόνου.


IV. Eρωτήσεις - Aσκήσεις σύζευξης1. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα της


Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis bello Latino exercitui Romano

praeerat?α) Praeterequitavit castra

hostium et lacessitus a duceeorum cum eo congressus est.

2) Quid consul castris abiens edixit? β) Miles quidam Latinus.3) Quid adulescens, cum suus pater

castris abiit, fecit?γ) Dux hostium.

4) Quis filium Manli proelio lacessivit? δ) Quia filius suus non paruitpatri et cum duce hostiumcongressus est.

5) Cur T. Manlius morte suum filiummultavit?

ε) T. Manlius et suus filius.

6) Quando T. Manlius praefuitexercitui Romanorum?

στ) Ut omnes pugnaabstinerent.

7) Quis castra hostiumpraeterequitavit?

ζ) Bello Latino.

8) Quem adulescens hasta transfixit etarmis spoliavit?

η) T. Manlius.

θ) Filius T. Manli, consulis.ι) Miles quidam Romanus.ια) Ducem hostium.ιβ) Militem quendam Latinum.

146


A B1) fugo απογυμνώνω2) abstineo περνώ έφιππος μπροστά από3) praeterequito τιμωρώ4) lacesso απέχω5) congrendior διαπερνώ, καρφώνω6) cerno παρακινώ, παρασύρω7) antecello ορμώ8) transfigo κρίνω9) permoveo υπερέχω, ξεπερνώ κάποιον

10) ruo συγκρούομαι11) ......................... .......................................12) ......................... ........................................


A B1) bello αφαιρετική της αναφοράς2) genere αφαιρετική του μέτρου3) castris αφαιρετική του μέσου4) paulo αφαιρετική του χρόνου5) virtute αφαιρετική της καταγωγής6) viribus αφαιρετική του εσωτερικού αιτίου

147

7) iniussu αφαιρετική της ιδιότητας αφαιρετική του τρόπου αφαιρετική της αξίας αφαιρετική της ποινής αφαιρ. απομάκρυνσης/χωρισμού

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι από συντακτικής απόψεως

ορθές ή εσφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.Nα δικαιολογήσετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι ε-σφαλμένο:

Σωστό Λάθοςα) Ille patre suo virtute antecellit.β) Omnes, iussu consulis, pugna abstinebant.γ) Dux hostium adulescentem singulare proelio lacessivit.δ) Filius consulis fortior duci hostium erat.ε) Milites nostri hastis multos hostium transfixerunt et armis

spoliaverunt.στ) Adulescentes iniussu consulis in pugna ruerunt.ζ) Ille huic modo a patri multatus est.η) Adulescentium opera hostes terga vertunt ac fugiunt.θ) Omnes iussu consulis pugnam abstinere debebant.ι) Confidite vires vestras et fortiter in certamen ruite.

2. O τύπος “hoste” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική της αναφοράςβ) αφαιρετική συγκριτικήγ) αφαιρετική του μέτρουδ) αφαιρετική του μέσουε) αφαιρετική της καταγωγής

στ) αφαιρετική του εσωτερικού αιτίουNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

148

3. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Nα δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο τωνρημάτων των δευτερευουσών προτάσεων και να χαρακτηρίσετε συντακτι-κώς τις αφαιρετικές πτώσεις. Nα προσέξετε ώστε οι περίοδοι να είναι νοη-ματικώς αποδεκτές:α) T. Manlius, qui .............................. Latino exercitui Romano praeerat,

........................... .............................. die castris milites pugna

............................... iussit. (bellum, abstineo, abeo μτχ., quidam)β) Cum Manlius in castra ............................... et ............................ filium

suum cum duce hostium ............................., ............................... permotus................................. eum multavit. (congredior, ira, revertor, audio, mors)

γ) Hostes pavidi terga verterunt ac ............................. salutem petiverunt,cum dux eorum ab ................................... Romano .....................................(fuga, interficior, adulescens)

δ) Omnes milites ................................... abstinebant praeter consulis.........................., qui .................................. pugnandi .................................in certamen ruit. (pugna, filius, permoveor, cupiditas)

ε) Adulescens, qui ............................ suo magno ...................................... inpericulis fuit, ab ....................... patre morte multatus est, quia iniussueius cum ............................ hostium ........................................................(pater, dux, adiumentum, ipse, congredior)

στ) Consul ............................. laudare debebat magis quam .................................................... (adulescens, mors, multo)

ζ) Adulescens dignus ................................ et ................................ magis eratquam ................................., quia ................................. ...............................patriam liberavit. (honor, laus, periculum, magnus, mors)

η) Adulescens cum a ............................. hostium lacessitus esset, fretus............................... suis cum .................... congressus est et eum................................. (dux, vis, is, interficio)

149

θ) Ille ............................... iam ................................ Romam venit et adamicum suum .............................., qui paulo .........................................natu erat. (aetas, parvus συγκρ. βαθ., grandis, deverto)

ι) ....................... post ........................., cum consul in castra ........................,edixit ut adulescens morte ................................. (paucus, dies, revertor,multor)

150

ΜΑΘΗΜΑ XXΧΙΙ LECTIO ALTERA ET TRICESIMA

ΕΝΑΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά132 ονόματα της α΄ κλίσης που απαντούν μόνο

στον πληθυντικό αριθμό (pluralia tantum).2. Να γράψετε τη γενική και δοτική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθμού

των αρσενικών προσηγορικών ονομάτων της γ΄ κλίσης.3. omnes cruciatus, salute vestra, meam mentem, tantas dimicationes: Να κλι-

θούν κατά ζεύγη στον αριθμό που δίνονται.4. Να γράψετε την αιτιατική, κλητική και αφαιρετική όλων των τριτοκλίτων

θηλυκών ουσιαστικών του κειμένου στον αριθμό που βρίσκονται.5. multas, fortissimorum, parvi: Να σχηματίσετε και στους τρεις βαθμούς τα

αντίστοιχα επιρρήματα των επιθέτων που σας δίνονται.6. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.7. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, πλην των προσωπικών, στην

ίδια πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.8. Να εντοπίσετε τα αποθετικά ρήματα του κειμένου και να γράψετε όλους

τους τύπους της ενεργητικής φωνής.9. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς όλα τα γερούνδια

10. Να κλίνετε τα γερούνδια των παρακάτω ρημάτων: iaceo, accedo, propono,obicio.

11. Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων “imitor”και “intueor”.

12. Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων “obicio”και “administro”.

13. proponebam: Να γράψετε το ίδιο πρόσωπο σ’ όλους τους χρόνους της ορι-στικής και υποτακτικής στην παθητική φωνή.

132 Βλ. υποσ. 1.

151

14. potui, reliquerunt: Να κλίνετε την υποτακτική παρατατικού των ρημάτωνστη φωνή που βρίσκονται.

15. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε τα ρήματα σταυπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού της οριστικής τουμέλλοντα και του παρακειμένου και κάνετε τις απαραίτητες τροποποιήσεις:α) Quas ego mihi proponebam.β) Mentem meam conformabam.

16. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τουςκλιτούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνουςπου αν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Pleni exemplorum sunt libri, plenae exemplorum voces sapientium sunt.β) Haec iacerent in tenebris.γ) Imagines fortissimorum virorum scriptores et Graeci et Latini nobis

reliquerunt.δ) Eas ego, cupidus bene gerendi rem publicam, semper mihi proponebam.ε) Sic me pro salute vestra in tantas dimicationes obicere potui.

17. Να αναγνωρίσετε συντακτικώς τα γερούνδια του κειμένου.18. quae iacerent in tenebris onmia: Να δικαιολογήσετε την υποτακτική της

πρότασης.19. Στις παρακάτω ομάδες λέξεων να υπογραμμίσετε αυτές που δεν είναι τύποι

γερουνδίου:α) arbitrando, oppugnandum, colendam, gerendi, ducendo.β) intuendum, imitandi, colendis, administrando, spectandum.γ) scribendi, legendo, amandorum, consulendum, navigando.

20. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις γενικές του κειμένου.21. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτική

λειτουργία των λέξεων που δίνονται.α) libri είναι …….……. στο………………….β) exemplorum είναι γενική…………από το…………γ) nobis είναι ……………στο…………………δ) administrandi είναι γενική……………….στο ………ε) mentem είναι ……………………στο……………

152

στ) semper είναι ……………… …………………………ζ) cogitando είναι αφαιρ. ……………… από …………….η) pro salute είναι εμπρόθ. …………………………………θ) mortis είναι γενική………………… από…….………ι) parvi είναι γενική της ……………… στο ………….

22. Να γράψετε λέξεις της Λατινικής ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: 133

sapiens, vetustas, lumen, scriptor, ad-ministro, semper, colo, con-formo,honestas, cruciatus, dimicatio.


α) Ο Κικέρωνας διηγείται ότι οι λόγοι των σοφών, όλα τα βιβλία και η αρχαι-ότητα είναι γεμάτα από πρότυπα υποδειγματικής συμπεριφοράς.

β) Aυτά τα πρότυπα δεν έμειναν στην αφάνεια, γιατί τα συνόδευε πάντα τοφως των γραμμάτων.

γ) Πάντα βάζω μπροστά μου ως πρότυπα τις εικόνες γενναιότατων ανδρών.δ) Με το να μιμούμαι γενναίους άνδρες, ρίχτηκα σε τόσο μεγάλους αγώνες γιατη σωτηρία σας.

ε) Πρέπει να επιδιώκουμε μόνο τον έπαινο και την τιμή.

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουI. Ασκήσεις του τύπου “Σωστό-Λάθος”1. Στις παρακάτω προτάσεις να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος.

α) cruciatus είναι ονομαστική ή αιτιατική;β) parvi είναι ονομαστική πληθ. ή γενική ενικού;γ) quam είναι αντωνυμία ή επίρρημα;δ) colendo είναι δοτική ή αφαιρετική;

133 sapientia -ae, vetus -eris, veteranus -a -um, vetustus -a -um, luna -ae, illustris -e, scribo,

scriptum -i, minister -stri, sempiternus -a -um, cultura -ae, cultus -a -um (= κομψός, καλλιεργη-μένος), agricultura -ae, forma -ae, formo, formosus -a -um (= ωραίος), honestus -a-um και honoratus -a -um (= έντιμος), honor -oris, ex-crucio, crux -cis (θηλ.) (= σταυρός),dimico.

134 α) Cicero narrat voces sapientium, omnes libros et vetustatem plena exemplorum esse. β) Haecexempla in tenebris non iacuerunt, quia litterarum lumen semper accedebat. γ) Mihi semperimagines fortissimorum virorum propono. δ) Viros fortes imitando me pro salute vestra intantas dimicationes obieci. ε) Laudem et honestatem solum expetere debemus.

153

ε) tot είναι αντωνυμία ή επίρρημα;στ) excellentes είναι μετοχή ή επίθετο;ζ) vestra είναι προσωπική ή κτητική αντωνυμία;η) tenebris είναι πρωτόκλιτο ή δευτερόκλιτο ουσιαστικό;θ) iacerent είναι ρήμα α΄ ή β΄ συζυγίας;ι) obicere είναι ρήμα β΄ ή γ΄ συζυγίας;


α) plenae είναι κατηγορούμενο στο “voces”.β) quae είναι υποκείμενο στο “iacerent”.γ) litterarum είναι γενική αντικειμενική στο “lumen”.δ) ad intuendum είναι εμπρόθ. γερούνδιο του σκοπού.ε) quas είναι έμμεσο αντικ. στο “proponebam”.

στ) colendo είναι δοτική (γερουνδίου) του τρόπου.ζ) laudem είναι υποκ. στο γερούνδιο “expetendo”.η) corporis είναι γενική αντικειμ. στο “cruciatus”.θ) pericula είναι υποκείμενο στο “ducendo”.ι) parvi είναι γενική της ιδιότητας από το “esse”.

3. Nα σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:

Γερούνδιο Γερουνδιακό Γερούνδιο ή Γερουνδιακόα) imitandasβ) colendisγ) gerendaeδ) intuendasε) cogitandum

στ) intuendosζ) administrandiη) expetendorumθ) ducendumι) comformando

154


Σωστό Λάθοςα) In omnibus libris et vocibus sapientium

sunt exempla virorum magnae fortitudinis.β) Haec exempla in tenebris iacent.γ) In litteris multa exempla sunt, ut

adulescentes ea solum intueantur.δ) Scriptores nobis reliquerunt multa exempla,

ut ea imitaremur.ε) Si quidam bene gerere rem publicam vult,

ea exempla sibi proponere debet.στ) Expetendo laudem et honores nostrum

animum conformare debemus.ζ) Cicero putat cruciatus corporis et mortem

magni esse.η) Cicero dimicare pro patria non potuit.



1) tenebris α) θηλυκό ουσ. της γ΄ κλίσης2) pericula β) δεικτική αντωνυμία3) lumen γ) αναφορική αντωνυμία4) salutem δ) κτητική αντωνυμία5) cruciatus ε) θηλυκό ουσ. της α΄ κλίσης6) tot στ) ουδέτερο ουσ. της γ΄ κλίσης7) colendo ζ) ουδέτερο ουσ. της β΄ κλίσης8) parvi η) επίρρημα9) vestra θ) αρσενικό ουσ. της δ΄ κλίσης

10) quam ι) αφαιρετική γερουνδίουια) θετικός βαθμός επιθέτου

155


propon e nd o γενική γερουνδίουcogita e nd um δοτική γερουνδίουobici e nd o αιτιατική γερουνδίουexpet nd i αφαιρετική γερουνδίου


Α Β1) vetustas α) κατηγορούμενο2) mihi β) γενική επεξηγηματική3) in tenebris γ) εμπρόθετος του σκοπού4) parvi δ) υποκείμενο5) animum ε) γενική υποκειμενική6) ducendo στ) έμμεσο αντικείμενο7) mortis ζ) εμπρόθετος της στάσης σε τόπο8) administrandi η) αντικείμενο9) ad intuendum θ) αφαιρετική του τρόπου

10) plenae ι) γενική της αξίας ια) γενική αντικειμενική


Α Β1) vox α) συνοδεύω, πλησιάζω2) intueor β) σκέφτομαι, αναλογίζομαι3) litterae γ) αξίωμα4) relinquo δ) νομίζω5) vetustas ε) ρίχνομαι6) administro στ) γράμματα, λογοτεχνία7) cogito ζ) φωνή, λόγος

156

8) accedo η) αφήνω, κληροδοτώ9) obicio θ) αρχαιότητα

10) honestas ι) διαχειρίζομαιια) ατενίζω, κοιτάζωιβ) ρίχνωιγ) τιμήιδ) επιδιώκω


Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis est plena exemplorum? α) Multas imagines virorum.2) Nonne litterae exempla luminant? β) Cicero.3) Quid scriptores nobis reliquerunt? γ) Vetustas.4) Cur scriptores imagines nobis δ) Certe.

reliquerunt? ε) Colendo et cogitando homines5) Quis eas imagines sibi proponebat? excellentes.6) Cur Cicero imagines sibi proposuit? στ) Ad cogitandum.7) Quid solum expetere debemus? ζ) Imitandi causa.8) Quo modo orator suam mentem η) Quia bene administare rem

conformabat? publicam cupiebat.θ) Laudem et honestatem.


τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: iacerent,accederet, reliquerunt, potui, obicere.Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


157

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατό): tenebris,litterarum, libri, imagines, virorum, scriptores, animum, pericula, salute,lumen, voces, exemplorum.Α΄ κλίση Αντίθετος



αριθμός


κούαιτιατικήενικού


ονομ.πληθ.



memeam

vestratotquastantas

4. Να συμπληρώσετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων:Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

multascupidusparvi

fortissimorum

158

5. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του γερουνδίου.α) Oratores135 sunt viri ………………. periti. (dico)β) Hannibal dedit Scipioni potestatem secum ………………. (conloquor136)γ) Multa de bene beateque137 …………… a Platone disputata sunt. (vivo)δ) Hamilcar numquam hosti cessit, neque locum138 …………….. dedit.

(noceo)ε) Legatos misit ad eos ………………. causa. (conloquor)

στ) Puer studiosus ………………. fuit. (audio)ζ) Miles permotus cupiditate ………………. periit. (pugno)η) Cives coniurationem139 nascentem non ………… confirmaverunt. (credo)θ) Praedones venerunt ad ………………….. (saluto)ι) Hostes salutem …………………. petiverunt. (fugio)

ΙV. Άσκηση κατάταξης1. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω γερούνδια στον πίνακα που ακολουθεί:

α) Nostri fortiter pugnando vicerunt.β) Puer dextra manu utendo140 scribit.γ) Pauci sunt apti regendo.δ) Meam tragoediam legendo valde gaudes.ε) Soli boni idonei sunt iuste141 imperando.

στ) Legendo multa discis.ζ) Hiemando locus est aptus.

Δοτική Αφαιρετική Δοτική Αφαιρετική

135 orator, -oris = ρήτορας136 conloquor, -locutus sum, -loqui (αποθ.), 3 = συζητώ, κουβεντιάζω137 beate (επίρρ.) = ευτυχισμένα138 alicui locum nocendi do = δίνω σε κάποιον αφορμή να με βλάψει139 coniuratio, -onis (θ.) = η συνωμοσία140 utor, usus sum, uti (απόθ.), 3 + αφαιρ.= χρησιμοποιώ141 iuste (επίρρ.) = δίκαια

159

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τον κατάλληλο τύπο γερουνδίου και να δικαιολογήσετε

την επιλογή σας.α) Cupiditas ……………….. unas litteras142. (scribo)

.....................................................................................................................β) Illa ……………………. vivit. (spero)

.....................................................................................................................γ) Tempus est …………. (fugio)

.....................................................................................................................δ) Pervenit143 ………………… Alpes. (transeo)

.....................................................................................................................ε) Suam mentem …………….. et ……………… conformabat. (lego, cogito)

.....................................................................................................................στ) Lucem144 orientis145 solis146 ………………. cupiditate adductus, ex somno

se excitavit. (specto).....................................................................................................................

ζ) Hic locus non erat idoneus ……………….. (pugno).....................................................................................................................

η) Intellexi quos fidos147 amicos haberem amicitiam eorum …….………(experior148).....................................................................................................................

θ) Multa impetravit saepe ……………….. (oro).....................................................................................................................

ι) Sedem petiveras ………………. causa. (scribo).....................................................................................................................

142 Βλ. υποσ. 56.143 pervenio, -veni, -ventum, -ire, 4 = καταφθάνω144 lux, -cis (θηλ.) = το φως145 orior, ortus sum, oriri, (αποθ.) 4 = ανατέλλω146 sol, solis (αρσ.) = ήλιος147 fidus, -a, -um = πιστός148 experior, -pertus sum, -iri, (απόθ.) 4 = δοκιμάζω

160

ια) Spem ………………. numquam amisi. (redeo).....................................................................................................................

ιβ) Multos scimus verba ……….. cupidos esse, ………. paucos. (facio, audio).....................................................................................................................

ιγ) Non est vobis modus …………….. ut vultis. (vivo).....................................................................................................................

ιδ) Aluit149 spem …………………….. ad summos honores. (pervenio150).....................................................................................................................

ιε) Aqua idonea ……………… est. (bibo151).....................................................................................................................

149 alo, alui, alitum (altum), ere, 3 = (εκ)τρέφω 150 pervenio, -veni, -ventum, -ire, 4 = φθάνω 151 bibo, bibi, -ere, 3 = πίνω

161

ΜΑΘΗΜΑ XXXIII LECTIO TERTIA ET TRICESIMA

KAIPOΣ ΓIA ANAΣYΓKPOTHΣH

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις - ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Nα μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.2. Nα μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, και να δηλώσετε τογένος τους.

3. Nα κλίνετε το όνομα “dignitas” στον πληθυντικό αριθμό.4. severis legibus: Nα κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.5. Nα μεταφέρετε επίθετα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου α-

ριθμού και στα τρία γένη των τριών βαθμών, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.6. Nα γραφούν στον άλλο αριθμό οι πλάγιες πτώσεις των επιθέτων του κειμέ-

νου στο θηλυκό και ουδέτερο γένος του συγκριτικού βαθμού, εφόσον αυτόείναι δυνατόν.

7. Nα σχηματίσετε τα αντίστοιχα επιρρήματα των επιθέτων του κειμένου καιστους τρεις βαθμούς, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

8. Nα μεταφέρετε τις αναφορικές αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχηπτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.

9. Tων τύπων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γραφούνοι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

10. Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της παθητικής περιφραστικήςσυζυγίας του κειμένου.

11. fuit, fecit, potest: Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων σε όλες τιςεγκλίσεις.

12. prohibuisset, perdidit: Nα κλιθεί η προστακτική έγκλιση ενεστώτα και μέλ-λοντα και στις δύο φωνές.

162

13. Nα εντοπίσετε τους τύπους των αποθετικών ρημάτων του κειμένου και ναγράψετε όλους τους τύπους της ενεργητικής φωνής των ρημάτων αυτών.

14. Nα γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

15. Nα ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν τα ρήματα στοαντίστοιχο πρόσωπο του άλλου αριθμού της οριστικής μέλλοντα και παρα-κειμένου και γίνουν, όπου χρειάζεται, οι αναγκαίες τροποποιήσεις ώστε οινέες περίοδοι να είναι νοηματικώς αποδεκτές. Nα μη θίξετε εκείνες που δενείναι δυνατόν να μετασχηματισθούν:α) Omnia sunt excitanda tibi uni, C. Caesar.β) Constituenda sunt iudicia vobis.γ) Comprimendae sunt libidines populo.δ) Propaganda est suboles nobis.ε) Omnia iacere perculsa et prostrata impetu belli videtis.

στ) Impetus belli omnia percellit et prosternit.ζ) Omnia nobis prosternenda et postea constituenda erant.η) Omnia quae diffluunt severis legibus tibi vincienda sunt.θ) Subveniendum a nobis152 reipublicae est, quia perculsa et prostrata iacet.ι) Congrendiendum est nobis, ut cernatur quanto Romanus miles Latino

virtute antecellat.16. Nα επιφέρετε τις απαιτούμενες διορθώσεις ώστε οι προτάσεις που ακολου-

θούν να είναι συντακτικώς και νοηματικώς αποδεκτές. Aν κάποια πρότασηείναι αποδεκτή, να μην την θίξετε:α) Adulescens patre suo multandus erit.β) Tu Epheso Romam eundus es.γ) Delendae sunt a nobis urbes hostium.δ) Aurum omnem Camillo recipiendum erat.ε) Aequo iure Veientana praeda dividenda erat.

στ) Imitandum est nobis innumerabiles viri qui rem publicam stabiliverunt.

152 Mε γερουνδιακά ρημάτων συντασσομένων με δοτική το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με ab + α-φαιρ. και όχι με απλή δοτική, έτσι ώστε να αποφεύγεται η ασάφεια εξαιτίας του δυσδιάκριτουσυντακτικού ρόλου των δύο δοτικών. Bλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου.Το βιβλίο του καθηγητή, σ. 102.

163

ζ) Ferendum est nobis quod accidit.η) Cohibendae feminis erunt lacrimae.θ) Tutandum vobis patria erit.ι) Res publica severis legibus tibi uni vincienda sunt.

17. Nα μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική, αντικαθιστώνταςτους τύπους του ρήματος “debeo” και τα απαρέμφατα που εξαρτώνται απόαυτούς με τον αντίστοιχο τύπο της παθητικής περιφραστικής συζυγίας. Nαδηλώσετε το ποιητικό αίτιο:α) Iniuriae repugnare debemus.β) Pueri magistrum honorare debent.γ) Populus Romanus duos consules deligere debebat.δ) L. Aemilius Paulus bellum adversus Persen regem gerere debebat.ε) Pueri patribus parere debent.


19. Nα εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε γενική πτώση και να προσ-διορίσετε το συντακτικό τους ρόλο.

20. Nα εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε δοτική πτώση και να προσ-διορίσετε το συντακτικό τους ρόλο.

21. Nα εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αιτιατική και να προσδιορίσε-τε το συντακτικό τους ρόλο.

22. Nα εντοπίσετε τα γερουνδιακά του κειμένου και να δικαιολογήσετε τη σύ-νταξή τους.

23. Nα εντοπίσετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου και να προσδιορίσετε τοείδος του. Nα δώσετε την πλήρη μορφή του. 153

24. Nα εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις μετοχές του κειμένου.Nα δικαιολογήσετε το συντακτικό τους ρόλο καθώς και την πτώση τους.

153 Για την απάντηση βλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγη-

τή, σ. 97. O διδάσκων μπορεί, κατά την κρίση του, να αποφύγει την άσκηση αυτή, αφού οι μα-θητές δεν έχουν διδαχθεί ακόμη τους υποθετικούς λόγους της Λατινικής· η άσκηση μπορεί ναδοθεί στους μαθητές, όταν θα διδαχθούν τους υποθετικούς λόγους.

164


26. Nα εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση μεαντίστοιχες λέξεις της ελληνικής (αρχαίας και νέας).

27. Nα χρησιμοποιήσετε παθητική περιφραστική συζυγία όπου αυτό είναι δυνα-τόν και να μεταφράσετε στα Λατινικά τις παρακάτω περιόδους:α) Πρέπει να χαλιναγωγήσουμε τα πάθη και να στερεώσουμε με αυστηρούςνόμους όσα η ρημαγμένη πολιτεία έχασε σ’ αυτόν τον φοβερό εμφύλιο πό-λεμο.

β) Πρέπει όλοι οι πολίτες να βοηθήσουν την πολιτεία και να θεραπεύσουν τατραύματά της, τα οποία κανείς εκτός από το λαό δεν μπορεί να θεραπεύσει.

γ) Πρέπει να αποκατασταθεί η ειρήνη και να αναδιοργανωθεί η πολιτεία.28. Mε τις ομάδες λέξεων που σας δίνονται να κατασκευάσετε ισάριθμες αποδε-

κτές προτάσεις αφού τοποθετήσετε την κάθε λέξη στον κατάλληλο τύπο καιστην κατάλληλη θέση. Tα ρήματα να τεθούν σε οριστική ενεστώτα της πα-θητικής περιφραστικής συζυγίας. Nα προσέξετε ώστε το νόημα να είναι α-ποδεκτό:α) medeor, nos, civilis, vulnus, bellum.β) homo, comprehendo, tu.γ) magister, vos, pareo.

29. Πώς σχηματίζεται η ενεργητική και πώς η παθητική περιφραστική συζυγία;Πότε η σύνταξη στην περίπτωση της παθητικής περιφραστικής συζυγίας εί-ναι προσωπική και πότε απρόσωπη;

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Συμπλήρωση κενών1. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στις

παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά των κυ-ρίων προτάσεων να τεθούν στην οριστική ενεστώτα της παθητικής περιφρα-στικής συζυγίας, ενώ για τη συμπλήρωση των ρημάτων των δευτερευουσών

165

προτάσεων να λάβετε υπόψη τους σχετικούς κανόνες που γνωρίζετε. Nαπροσέξετε ώστε οι περίοδοι να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Tam prope a .................... habemus hostem. Itaque bellum .........................

adversus Carthaginienses ............................. . Carthago ....................(murus, nos, gero, deleo)

β) Cupiditas gloriae, puer, cum nimia ...................., .................... nocet.Gloriae cupiditas ............................ ....................... (homo, caveo, tu, sum)

γ) Hostes ..................... audio. Periculum ............................. .....................,patria .............................................. (advento, caveo, vos, tutor)

δ) Nemo praeter nos ............................... consulet. ...........................................pro ea fortiter ...................................... (patria, nos, pugno)

ε) .......................... civis ...................................., cum is ..................................facit. (multo, iudex, scelus)

στ) Opera ............................. ........................, ut avis .............................salutationes. (impendo, homo, disco)

ζ) ...................................... ............................., quia de .......................... fessisumus. (dormio, nos, via)

η) ...................... exercitus ad pugnam ...................... ................................(mitto, imperator, alacer)

θ) Civitates .............................................. .......................................... et legeslibenter .................................. ................................ (contineo, lex, servo,civis)

ι) Murena .................................. ............................, quod Asiam vidit sed inAsia continenter vixit. (vos, laudo)

ΙΙ. Ερωτήσεις - ασκήσεις της μορφής “Σωστό - Λάθος”1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω περίοδοι είναι συντακτικώς ορθές ή εσφαλμέ-

νες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:Σωστό Λάθος

α) Haec excitandum est tibi uni, C. Caesar.β) Subvenienda est patria nobis et belli vulnera

sananda sunt.

166

γ) Excitanda erunt nobis quae diffluxerunt.δ) Sanandum civibus est vulnus reipublicae.ε) Multandus patri fuerat filius, quia scelus fecerat.

στ) Prohibendae erat nobis iniuriae improborum civium.ζ) Quae perculsa iacent civibus excitanda sunt.η) Vulnera reipublicae nemo praeter te mederi154 poterit.θ) Respublica, quae propter civilem bellum diffluxit,

vincienda sunt severis legibus.ι) Revocandi erant mores civitatis, qui impetu civilis

belli prostraverant.

2. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω περίοδοι ανταποκρίνονται στο νόημα του κει-μένου και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) In bello civili res publica ornamenta dignitatis

et praesidia stabilitatis suae perdidit.β) Bellum civile necesse fuit.γ) Omnia C. Caesari excitanda erant quae perculsa

et prostrata impetu civilis belli iacebant.δ) Impetu belli multa perculsa et prostrata erant.ε) Caesar omnia quae iacebant perculsa et prostrata

potuit excitare. στ) Libidines a C. Caesare compressae erant.ζ) C. Caesar reipublicae subvenire debebat et omnia

belli vulnera sanare.η) Caesar omnia quae dilapsa diffluxerunt severis legibus

vinxit.θ) In illo bello civili, in illo ardore animorum et armorum

multi milites occisi et vulnerati sunt.ι) In bello civili multa uter dux fecit armatus quae idem

togatus fieri prohibuisset.

154 Kατά τη διδασκαλία θα πρέπει να επισημανθεί ότι το ρήμα “medeor” συντάσσεται σπανιότερα

και με αιτιατική. Bλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγη-τή, σ. 98.

167

ΙΙΙ. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Mε δοτική συντάσσεται το ρήμα:

α) excitoβ) constituoγ) comprimoδ) vincioε) subvenioNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. Στην πρόταση “Vobis domum eundum erit.” η σύνταξη είναι απρόσωπη διό-τι:α) το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα μεταβατικό που συντάσσεταιμε αιτιατική.

β) το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα αμετάβατο.γ) το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα που συντάσσεται με δοτική.δ) το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα αποθετικό.Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. O τύπος “legibus” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) δοτική του ποιητικού αιτίουδ) αφαιρετική του ποιητικού αιτίουε) δοτική του σκοπούNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

168



Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Cui excitanda erant quae iacebant

perculsa atque prostrata impetu bellicivilis?

α) C. Caesar.

2) Eratne necesse civile bellum an non? β) Minime vero.3) Quid quassata civili bello res publica

perdidit?γ) Certe.

4) Quis libidines comprimere debebat? δ) Multa perdidit, et ornamentadignitatis et praesidiastabilitatis suae.

5) Quis praeter C. Caesarem vulneribusbelli mederi poterat?

ε) Omnia quae dilapsadiffluxerunt.

6) Quid C. Caesar sanare debebat? στ) Multa uter fecit armatus, quaeidem togatus fieri prohibuisset.

7) Quid uter dux fecit in bello civili? ζ) Vulnera civilis belli.8) Quo modo C. Caesari omnia quae

diffluxerant vincienda erant?η) Nemo.

θ) Severis legibus.ι) C. Caesari.ια) Omnes poterant.ιβ) Nihil perdidit.

169


Α Β1) excito ανακαλώ, αποκαθιστώ2) sentio αφήνω απογόνους, διαιωνίζω το είδος3) percello περιορίζω, χαλιναγωγώ4) prosterno καταρρέω5) revoco δένω, στερεώνω6) dilabor βοηθώ7) libido θεραπεύω8) vincio αποκαθιστώ, ανασυγκροτώ9) comprimo ρίχνω κάτω, καταλύω

10) propago αισθάνομαι, γνωρίζω11) ........................... ..................................12) ........................... ..................................


Α Β1) tibi κατηγορηματικός προσδιορισμός2) iacere υποκείμενο3) legibus επιθετικός προσδιορισμός4) necesse αφαιρ. του μέσου5) libidines γενική αντικειμενική6) civili αφαιρετική του εσωτερικού αιτίου

170

7) dignitatis αντικείμενο αφαιρετική του τρόπου δοτική του ποιητικού αιτίου γενική υποκειμενική κατηγορούμενο

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς και νοηματικώς

ορθές ή εσφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.Nα δικαιολογήσετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι ε-σφαλμένο:

Σωστό Λάθοςα) Multandus patri fuerat filius, quia scelus faciet.β) Multandi magistris sunt pueri, cum impudentes

et pravi sunt.γ) Comprimendae nobis libidines sunt, quae diffluxerunt.δ) Subveniendum est nobis patriae, cum in magno

periculo est.ε) Vulnera reipublicae sananda magistratibus erunt.

στ) Ille dicebat omnia severis legibus magistratibusvincienda esse.

ζ) Post bellum civile iudicia illo uno constituenda erant.η) Hostibus a nostris militis occurrendum est.θ) Excitanda fuerant nobis quae dilapsa erant.ι) Quae iacere sentis prostrata tibi uni excitanda sunt.

2. O τύπος “quibus” στην τελευταία περίοδο του κειμένου είναι:α) δοτική πληθυντικού αρσ. γένουςβ) αφαιρετική πληθυντικού αρσ. γένουςγ) δοτική πληθυντικού θηλ. γένουςδ) αφαιρετική πληθυντικού θηλ. γένουςε) δοτική πληθυντικού ουδ. γένους

171

στ) αφαιρετική πληθυντικού ουδ. γένους Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. O υποθετικός λόγος του κειμένου στην πλήρη του μορφή έχει ως εξής:α) ..., quae idem fieri prohibuisset, si togatus fuerit.β) ..., quae idem fieri prohibuisset, si togatus fuisset.γ) ..., quae idem fieri prohibuisset, si togatus futurus sit.Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.155

4. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στιςπαρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά των κυ-ρίων προτάσεων να τεθούν στην οριστική μέλλοντα της παθητικής περιφρα-στικής συζυγίας. Nα δικαιολογήσετε τη σύνταξη (προσωπική -απρόσωπη)στις περιπτώσεις που θα χρησιμοποιήσετε παθητική περιφραστική συζυγία.Nα προσέξετε ώστε οι περίοδοι να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) ................................ et .............................................. .............................,

quae male habent. (percello, tu, prosterno)β) Hostes ......................................... ..................................., ................. contra

rem publicam coniurant. (habeo, vos, qui)γ) Exemplum .......................... clarorum, qui rem publicam stabiliverunt,

............................ ............................................. (vir, consequor, civis)δ) Magni viri ............................ ................................................. in deorum

........................... coetu ac numero. (repono, puer, immortalis)ε) Id .......................... optimum ............................... quod .............................

est. (puto, rectus υπερθ. βαθμ., homo)στ) ..................... .......................... viris bonis et ..................................., ac

amicis ............................................ (puer, pareo, consulo, excellens)

155 Bλ. υποσ. 153.

172

ζ) ................... Romam ..........................., ut libidines comprimantur. (eo, tu)η) Nolite iniurias ............................ . Contra iniurias .........................

..................................... (vos, repugno, facio)θ) ............................................. nobis ............................................., quae

iacet perculsa atque prostrata impetu ................................ belli.(subvenio, respublica, civilis)

ι) .................................... ............................. rei publicae et severis legibus........................... nobis omnia quae .......................... bellum prostravit.(medeor, vulnus πληθ., civilis, vincio)

173

ΜΑΘΗΜΑ XXXIV LECTIO QUARTA ET TRICESIMA

Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά156 ουδέτερα ονόματα της β΄ κλίσης και να τα

μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναιδυνατόν.

2. Να γράψετε τη γενική και αφαιρετική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθ-μού των αρσενικών προσηγορικών ονομάτων της γ΄ κλίσης.

3. clara voce, deis immortalibus: Να κλιθούν τα ουσιαστικά μαζί με τα επίθεταπου τα συνοδεύουν στον αριθμό που βρίσκονται.

4. Να γράψετε την ονομαστική και αφαιρετική όλων των θηλυκών προσηγορι-κών ονομάτων του κειμένου στον αριθμό που βρίσκονται.

5. complures: Να κλίνετε το επίθετο στον πληθυντικό αριθμό του ουδετέρουγένους.

6. clara, sanctum: Να σχηματίσετε και τους τρεις βαθμούς των αντίστοιχωνεπιρρημάτων.

7. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.8. haec, quod, ipsum: Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες στην ίδια πτώση του άλ-

λου αριθμού και στα τρία γένη.9. Να εντοπίσετε τα ρήματα της κατηγορίας του “capio”. Να κλίνετε την ορι-

στική ενεστώτα και την υποτακτική παρατατικού της παθητικής φωνής.10. Να γράψετε τους ονοματικούς τύπους των παρακάτω ρημάτων στη φωνή

που σας δίνονται: conlocavit, solent, posuissent.11. Να εντοπίσετε τα αποθετικά ρήματα του κειμένου. Να γράψετε όλους τους

τύπους της ενεργητικής φωνής.12. rettulerunt: Να κλίνετε τις προστακτικές ενεστώτα και μέλλοντα στην ενερ-

γητική και παθητική φωνή.

156 Bλ. υποσ. 1.

174

13. existimasset: Να αναγνωρίσετε την έγκλιση και το χρόνο του ρήματος και ναεξηγήσετε το σχηματισμό του.

14. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αφού μεταφέρετε τα ρήματα σταυπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού της οριστικής τουενεστώτα και του μέλλοντα και κάνετε τις απαραίτητες τροποποιήσεις:α) is fores reserari eosque intromitti iussit.β) illi domum reverterunt.

15. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τους κλι-τούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνους πουαν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Scipio praesidium domesticorum in tecto conlocavit.β) Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinqua-

verunt.γ) Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is praedones intromitti

iussit.δ) Praedones postes ianuae venerati sunt.ε) Cum ante vestibulum dona posuissent, quae homines deis immortalibus

consecrare solent, domum reverterunt.16. Να αναγνωρίσετε τα σουπίνα του κειμένου salutatum και auditu και να τα

αντικαταστήσετε από εμπρόθετο γερούνδιο.157

17. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.18. Να αναγνωρίσετε τους τοπικούς προσδιορισμούς του κειμένου.19. Να αναγνωρίσετε τους χρονικούς προσδιορισμούς του κειμένου.158

20. Να αναγνωρίσετε τον συντακτικό ρόλο των λέξεων του κειμένου που βρί-σκονται σε πτώση γενική.

21. Να μετατρέψετε την πρώτη από τις δύο προτάσεις της κάθε περιόδου σεαπόλυτη αφαιρετική.159

α) Quod ut animadverterunt, ianuae appropinquaverunt.β) Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari iussit.γ) Cum ante vestibulum dona posuissent, domum reverterunt.

157 Από ad + αιτ. γερουνδίου για να δηλωθεί και σκοπός και αναφορά.158 Μην ξεχάσετε την αφαιρετική απόλυτο που δηλώνει χρόνο, και τις δευτ. χρονικές προτάσεις.

175

22. abiectis armis: Να αναλύσετε τη μετοχή με δευτερεύουσα χρονική πρότασηεισαγόμενη με τον ιστορικό-διηγηματικό cum.160

23. Στις παρακάτω ομάδες λέξεων να υπογραμμίσετε τις παρείσακτες:α) legum, ventum, oratum, conscriptum.β) totum, tenerum, ductum, clarum.γ) datum, militum, positum, abiectum.δ) fructu, manu, senatu, auditu.

24. mitto, lego, eo, venio, teneo, audio, sum, expecto, redeo, accipio: Ποια απότα παραπάνω ρήματα μπορούν να συνοδεύονται από αιτιατική σουπίνου,προκειμένου να δηλωθεί ο σκοπός της κίνησης;

25. Να σχηματίσετε τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων στα οποία ανήκουν ταπαρακάτω σουπίνα: abiectum, relatum, reversum, expulsum, victum161,conditum, petitum, doctum, receptum, debitum.

26. Χρησιμοποιώντας τις λέξεις των παρακάτω συνόλων να φτιάξετε σύντομεςπροτάσεις σύμφωνα με το παράδειγμα:α) venio, praedones, capio, vir ⇒ praedones virum captum venerunt.β) eo, incolae, oraculum, interrogo ⇒γ) mittor, milites, defendo, murus ⇒δ) venio, imperator, urbs, munio ⇒ε) eo, pueri, ludo ⇒

στ) hostes, mitto, legati, peto, pax ⇒ζ) occurro, puella, do, osculum, pater ⇒η) eo, Camillus, recipio, aurum ⇒θ) adducor, servus, do, poenae162 ⇒ι) incolae, convenio, oratio, consul, audio ⇒

159 α) quo animadverso β) his (a domesticis) relatis γ) donis positis.160 cum praedones arma abiecissent,…161 victum < vivo και < vinco162 do poenas = τιμωρούμαι

176

27. Nα συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων ή των προτάσεων που δίνονται.α) praedonum είναι γενική ………… στο…………………………….β) captum είναι ………… που δηλώνει ………………………….γ) venisse είναι ………… απαρ. ως……………… στο …………δ) eos είναι …………………….στο ………………………...ε) cum existimasset είναι δευτερεύουσα …………….. πρόταση.

στ) Quod ut… ani-madverterunt είναι δευτ. …………….. πρόταση.

ζ) ianuae είναι ……………… στο …………………………..…..η) voce είναι αφαιρετική του ……… που προσδιορίζει το ……θ) virtutem είναι …...……… στο…………………………………..ι) intromitti είναι …….απαρ. ως…………στο …………….………

28. Να αντικαταστήσετε τα παθητικά απαρέμφατα από ενεργητικά και να κάνετετις απαραίτητες αλλαγές.Is fores reserari eosque intromitti iussit.

29. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική και να δηλώσετε τοποιητικό αίτιο.α) Tum Scipio praesidium domesticorum in tecto conlocavit.β) Quod (= id) ut praedones animadverterunt…γ) Cum ante vestibulum dona posuissent…δ) Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt…

30. Να σχηματίσετε ρήματα σύνθετα του “fero” με τις προθέσεις cum, de, ad, ob,trans και το πρόθεμα red- και να γράψετε τους αρχικούς τους χρόνους.163

31. Να καταγράψετε λέξεις λατινικές ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτωλέξεις του κειμένου:164 praedo, forte, domesticus, admiror, sanctus, osculor,donum.

163 confero, defero, affero, obfero ή offero, transfero, refero.164 α) praeda β) fortuna, fortuitus γ) domus, dominus δ) mirabilis, miror, mirus ε) sacer, consecro

στ) osculum ζ) do.

177

32. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις προτάσεις:α) Οι ληστές ήλθαν για να θαυμάσουν την παλικαριά του Σκιπίωνα.β) Ο Σκιπίωνας νόμισε ότι ήλθαν να τον συλλάβουν.γ) Οι ληστές φίλησαν με πάθος το δεξί χέρι του Σκιπίωνα - αξίζει να το θυμά-ται κανείς.

δ) Ο Σκιπίωνας διέταξε τους δούλους να ανοίξουν τις πόρτες και να βάλουνμέσα τους ληστές - να το ακούς και να μην το πιστεύεις.

ε) Οι ληστές άφησαν δώρα στην είσοδο -αξίζει να το θυμάται κανείς- και γύ-ρισαν στην πατρίδα τους.

στ) Ο Σκιπίωνας, επειδή φοβήθηκε τον κίνδυνο, τοποθέτησε φρουρά από δού-λους στο σπίτι του.165


α) complures είναι θετικός ή συγκριτικός βαθμός;β) ipsum είναι οριστική ή δεικτική αντωνυμία;γ) praesidium είναι αιτιατική ενικού ή γενική πληθυντικού;δ) ianuae είναι γενική ή δοτική;ε) admiratum είναι μετοχή ή σουπίνο;

στ) haec είναι ονομαστική ή αιτιατική;ζ) quae είναι αόριστη ή αναφορική αντωνυμία;

2. Να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) cum… esset είναι δευτ. χρονική πρόταση.β) praedonum είναι γενική διαιρετική στο

“duces”.

165 α) Praedones virtutem Scipionis admiratum venerunt. β) Scipio eos venisse se ipsum captum

existimavit. γ) Praedones dextram (manum) Scipionis cupide osculati sunt - dignum memoratu.δ) Scipio domesticos fores reserare et praedones intromittere iussit - incredibile auditu.ε) Praedones ante vestibulum dona posuerunt - dignum memoratu - et domum reverterunt.στ) Scipio, veritus periculum, praesidium domesticorum in tecto conlocavit.

178

γ) cum... existimasset είναι δευτ. χρονική πρόταση.δ) quod ut praedones

aminadverterunt είναι δευτ. αναφορική πρότ.ε) adiectis είναι γνήσια αφαιρ. απόλ.,

χρονική μετοχή.στ) se είναι υποκ. στο “venisse”,

(ταυτοπροσωπία).ζ) cum... posuissent είναι χρονική πρόταση

(σύγχρονο).η) intromitti είναι τελ. απαρ. αντικ.

στο “iussit”.θ) praedones είναι υποκείμενο στο “solent”.ι) deis είναι έμμεσο αντικ. στο

“consecrare”.


Σωστό Λάθοςα) Complures duces praedonum Liternum venerunt.β) Praedones Scipionem capturi erant.γ) Scipio, metu adductus, praesidium domesticorum

in tecto conlocavit.δ) Praedones armati ianuae appropinquaverunt.ε) Scipio indignatus praedones comprehendi iussit.

στ) Scipio praedones intromitti sivit.ζ) Praedones paupertatem Scipionis mirati sunt. η) Praedones, quasi templum, domum intraverunt.θ) Posuisse dona ante vestibulum pietatis fuit.ι) Praedones Scipionem pro deo habebant.

179



1) abiectis α) σουπίνο γ΄ συζυγίας2) postes β) ημιαποθετικό ρήμα γ΄ συζυγίας3) solent γ) απαρέμφατο παθ. ενεστ. γ΄ συζυγίας4) armis δ) σουπίνο α΄ συζυγίας5) reserari ε) μετοχή παθ. παρακειμένου6) reverterunt στ) αρσενικό ουσ. της γ΄ κλίσης7) admiratum ζ) αποθετικό της α΄ συζυγίας8) intromitti η) απαρέμφατο παθ. ενεστ. α΄ συζυγίας9) captum θ) θηλυκό ουσ. της γ΄ κλίσης

10) fores ι) ημιαποθετικό ρήμα β΄ συζυγίας ια) ουδέτερο ουσ. της β΄ κλίσης

2. Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τα σουπίνα της στήλης Β΄. 166

Α Βα) pario 1) fictumβ) figo 2) collatumγ) fundo 3) apertumδ) fingo 4) vinctumε) vivo 5) peritum

στ) confero 6) partumζ) venio 7) fusumη) aperio 8) ventumθ) pereo 9) fixumι) vincio 10) victum

ια) sedeo 11) sensumιβ) tundo 12) tentum ή tensumιγ) sentio 13) sessumιδ) tendo 14) tusum

166 α 6, β 9, γ 7, δ 1, ε 10, στ 2, ζ 8, η 3, θ 5, ι 4, ια 13, ιβ 14, ιγ 11, ιδ 12.

180


Α Β1) haec α) αντικείμενο σε σουπίνο2) domum β) αφαιρετική του τρόπου3) auditu γ) αιτιατική του σκοπού4) Scipioni δ) υποκείμενο μετοχής5) voce ε) υποκείμενο ρήματος6) domestici στ) αιτιατική της κίνησης σε τόπο7) eos ζ) έμμεσο αντικείμενο ρήματος8) armis η) άμεσο αντικείμενο ρήματος9) captum θ) αφαιρετική της αναφοράς

10) se ι) αντικείμενο απαρεμφάτου ια) υποκείμ. απαρ. (ετεροπροσ.)


Α Β1) praedo α) ανοίγω2) forte β) φιλώ3) praesidium γ) λεία4) abicio δ) παραστάδα5) resero ε) φρουρά6) pono στ) προσκυνώ7) osculor ζ) τυχαία8) vestibulum η) ληστής9) sanctus θ) ρίχνω μακριά

10) ianua ι) τοποθετώια) είσοδοςιβ) ιερόιγ) πόρταιδ) ιερός

181


Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Ubi Scipio erat? α) Domesticos in tecto conlocavit.2) Quid Scipio putavit, cum β) Fores reseraverunt praedonesque praedones vidisset? intromiserunt.

3) Quid Scipio fecit, cum in conspectu γ) Ei meam virtutem admiratum praedones fuerunt? venerunt.

4) Quid praedones abiecerunt? δ) Venisse eos se ipsum captum.5) Quid Scipio domesticos iussit? ε) Verba praedonum.6) Quid praedones nuntiaverunt? στ) Literni.7) Quid domestici Scipioni rettulerunt? ζ) Se venisse virtutem Scipionis

admiratum.8) Quid domestici fecerunt? η) Sua arma.9) Cur praedones fores venerati sunt? θ) Dona.10) Quid praedones consecraverunt? ι) Fores reserari praedonesque

intromitti.ια) Quia domum Scipionis pro templo

habebant.


τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής:venisse, rettulerunt, intromitti, posuissent, reverterunt.Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


182

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατό): ianuae, duces,tecto, voce, armis, postes, deis, fores, templum.Α΄ κλίση Αντίθετος



αριθμός







eumseipsumquod

haec

4. Να συμπληρώσετε τα παραθετικά των επιθέτων, όπου είναι δυνατόν:Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

clarasanctumdextramimmortalibusincredibile

183

5. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του σουπίνου.α) Servus ibit ………………… (laboro167)β) Imperator centum equites de colle proelium ………………… misit.

(committo168)γ) Haec et tibi ………….. et mihi …………. iucunda erunt. (audio, dico)δ) Pueri saepe ………………… eunt. (ludo)ε) Iuvenis suum magistrum de caeli ratione ……………. adiit. (interrogo)

στ) Nefas est 169 ………………… miseram senectam170 esse. (dico)ζ) Legati Romani Delphos missi sunt auream171 coronam dono Apollini

…………… (ferro)η) Romanorum res gestae172 ……………… utiles sunt. (memoro173, 1)θ) Amici paterni saepe domum nobiscum veniebant …………. (loquor174)ι) Viri multa dona ante templum ……………….. venerant. (pono)

ια) Catellus dominum ………………… domo egredietur. (sequor)ιβ) Caesar multos legatos in castra frumentum …………….. missit. (importo)ιγ) Quid difficilius est …………….. quam futura? (cognosco)ιδ) Dux navem misit non solum legatos Delphos ………….., sed etiam Romam

integros175 ……………… (comitor176, 1, reduco)ιε) Difficillimum ……………. erat cur luna defecerat. (intellego)

167 laboro, 1= εργάζομαι168 comitto proelium = μάχομαι169 nefas est = είναι ανόσιο170 senecta, -ae = γηρατειά171 aurea corona = χρυσό στεφάνι172 res gestae = κατορθώματα173 memoro, 1 = θυμάμαι174 loquor, locutus sum, loqui, (απόθ.) 3 = συζητώ175 integer, -gra, -grum = σώος, ασφαλής176 comitor, 1 = συνοδεύω

184

ΙV. Άσκηση κατάταξης1. Να σημειώσετε την ένδειξη (+) στην οικεία στήλη σύμφωνα με το παράδειγμα:

Αιτιατική του σουπίνουπου δηλώνει το σκοπό της

κίνησης

Αφαιρετική του σουπίνουπου δηλώνει την αναφορά

eo +facilis +venio(ne)fas estredeomirabilisconvenioutilismittomemorabilisdopudethorribilisturpisdignus

185

ΜΑΘΗΜΑ XXXV LECTIO QUINTA ET TRICESIMA

Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΑ ΔΕΙΝΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Nα μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην α-

ντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού (εφόσον αυτό είναι δυνατόν) και να δη-λώσετε το γένος τους.

2. Των προσηγορικών ονομάτων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετικήπτώση να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών, εφόσον αυτόείναι δυνατόν.

3. Να κλίνετε και στους δύο αριθμούς τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που σχηματί-ζουν τη γενική πληθυντικού με κατάληξη -ium.

4. Να κλίνετε τα κύρια ονόματα του κειμένου.5. plebem: Να κλιθεί το όνομα και με τους δύο τρόπους.177

6. aere: Να κλίνετε το όνομα και στους δύο αριθμούς. Τι σημαίνει το όνομαστον πληθυντικό αριθμό.178

7. Των επιθέτων του κειμένου να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο α-ριθμούς και στα τρία γένη.

8. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλ-λου αριθμού και στα τρία γένη.

9. Να μεταφερθούν τα ρήματα του κειμένου στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλ-λου αριθμού στο χρόνο, στην έγκλιση και στη φωνή που βρίσκονται.

10. Να αντικατασταθούν χρονικώς τα ρήματα της 3ης συζυγίας του κειμένουστη φωνή που βρίσκονται.

11. Να μεταφέρετε στο αντίστοιχο πρόσωπο της υποτακτικής, του ίδιου χρόνου καιτης ίδιας φωνής, τα ρήματα του κειμένου που βρίσκονται σε έγκλιση οριστική.

12. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των απαρεμφάτων του κειμένου.13. Να γραφούν και στους δύο αριθμούς οι πλάγιες πτώσεις των μετοχών του

κειμένου στο γένος που βρίσκονται.

177 Για την κλίση του ονόματος βλ. Aχ. Tζαρτζάνου, Λατινική γραμματική, OEΔB, § 34 (3 β΄).

186

14. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου στη φωνήπου βρίσκονται.

15. Να προσδιορίσετε το είδος των αριθμητικών του κειμένου και να τα κλίνετεκαι στα τρία γένη.

16. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους, αφού μεταφέρετε στον άλλο α-ριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση) τους κλιτούς τύ-πους, εφόσον αυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώς δυνατόν.α) Unus fuit Homero servus, tres Platoni, nullus Zenoni.β) Νemo eos miseretur, quod infeliciter vixerint.γ) Menenius Agrippa inter patres et plebem publicae gratiae sequester fuit.δ) Ille aere collato funeratus est.ε) Hic ad senatum scripsit mercenarium suum discessisse.

στ) Ille ad amicum mercenarium suum deserere rus scripserat.ζ) Rus illius senatui publice curari placuit.η) Imperator exercitum Poenorum fudit.θ) Publice Reguli rus curabatur, quia mercenarius, qui id curabat, discessit.ι) O felices viros puellarum, quibus populus Romanus loco soceri fuit!

17. Να μεταφέρετε τα ρήματα των κυρίων προτάσεων στην αντίστοιχη έγκλισητου παρατατικού της ίδιας φωνής και να επιφέρετε τις αναγκαίες τροποποιή-σεις, ώστε οι περίοδοι να είναι νοηματικώς και συντακτικώς αποδεκτές.α) Ille hunc miseratur, quod infeliciter vixerit.β) Illi hunc miserantur, quod infeliciter vixit.γ) Arbitrantur hunc felicem, cum multos servos habeat.δ) Aequum est filias Scipionis dotem ex aerario accipere, cum pater nihil

illis reliquerit.ε) Ille accusatus est, quod in Asia luxuriose vixerit.

στ) Aequum non erit consulem morte filium multare, cum is iniussu patriscum duce hostium congressus sit.

ζ) Felix es, cum amicos habeas.

178 Βλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγητή, σ. 106.

187

η) Consul morte filium suum multare voluit, quia iniussu ipsius ille cumduce hostium congressus est.

θ) Illi perturbati sunt, quoniam exercitus hostium proxime erat.ι) Hoc facit, quia aequum et iustum sit.179

18. Να δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς των αιτιολογικώνπροτάσεων της προηγούμενης άσκησης.

19. Να εντοπίσετε στις παρακάτω περιόδους τις αιτιολογικές προτάσεις και ναδικαιολογήσετε τον τρόπο με τον οποίο εκφέρονται:α) Ennius indignatus quod Νasica tam aperte mentiebatur: “Quid?” inquit

“Ego non cognosco vocem tuam?”β) Quia ille metum exercitus Romani vicerat, imperator adversarios vincere

potuit.γ) Germani vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt, quod ea re, ut

arbitrantur, remollescunt homines atque effeminantur.20. Στα τρία ζεύγη περιόδων που σας δίδονται να εντοπίσετε τη νοηματική δια-

φορά που υπάρχει μεταξύ των περιόδων του κάθε ζεύγους και να δικαιολο-γήσετε την άποψή σας:α) Ille accusatus est, quod iuvenes corrumperet.

Ille accusatus est, quod iuvenes corrumpebat.β) Vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt, quod vino remollescunt

homines atque effeminantur.Vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt, quod vino remollescanthomines atque effeminentur.

γ) Illi hunc miserantur, quod infeliciter vixit.Illi hunc miserantur, quod infeliciter vixerit.

21. collato: Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τη μετοχή του κειμένου και να δι-καιολογήσετε την απάντησή σας.

22. Να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και να δικαιολο-γήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς τους.

179 iustus, -a, -um = δίκαιος

188

23. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτουςονοματικούς προσδιορισμούς του κειμένου.

24. Να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων του κειμένου που βρί-σκονται σε πτώση αφαιρετική.

25. Να προσδιορίσετε το είδος των απαρεμφάτων του κειμένου και να δικαιολο-γήσετε την πτώση του υποκειμένου τους.

26. Να εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και να προσέξετε τη σύνταξήτους.

27. Να μεταφρασθούν οι παρακάτω περίοδοι στα Λατινικά:α) Τον κατηγόρησαν, γιατί τάχα πρόδωσε τους φίλους τους.β) Οι φίλοι όφειλαν να φροντίζουν τα παιδιά του, επειδή εκείνος απουσίαζε.γ) O Μενήνιος Αγρίππας τιμήθηκε από τον Ρωμαϊκό λαό, διότι μεσολάβησεγια την κοινή συμφιλίωση ανάμεσα στους πατρικίους και στους πληβείους.

δ) Πολλοί λυπούνται τους πλουσίους, επειδή τα χρήματα διαφθείρουν τους αν-θρώπους.

2. Ερωτήσεις-ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Ασκήσεις συμπλήρωσης κενών1. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα

στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Τα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενάτων κυρίων προτάσεων να τεθούν σε οριστική παρατατικού και των δευτε-ρευουσών στην έγκλιση και στο χρόνο που απαιτεί η σύνταξη και το νόημα.Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές:α) Claudium, qui in castra tristis et trepidus …………………, οbvia turba

…………….………, quia ………….…………… . …………………tamen die Claudius imperator factus est. (deferor, morior, posterus,miseror)

β) Hi etsi feliciter vivunt, infeliciter se vivere putant. Νolite ………………eos, quod infeliciter ………………… . (miseror, vivo)

γ) Ille a populo Romano ………….……………, quia inter patres ac plebempublicae gratiae sequester ………………… . (honoro, sum)

189

δ) Socrates ………….…………… suis …………………, quod vir summaevirtutis ………………… . (honoro παθ. περ. συζ., sum, civis)

ε) Pugnandum erat, cum ……………… eis non …………… . (licet απρόσ.,discedo)

στ) Murenam ………………… debemus, quia in Asia patri suo magnoadiumento in periculis ……………… et ……………… in laboribus.(sum, solacium, laudo)

ζ) Milites abditi in tabernaculis timore suum fatum …………………, quod……………… spes salutis eis ………….…………… . (queror, sum,nullus)

η) Hostes salutem fuga …………………, quia dux eorum a filio Manli………….…………… . (interficio, peto)

θ) Etsi nihil pater ………………… reliquerat, ex aerario eae dotem nonacceperunt, quod pecunia multa eis ………………… . (filia πληθ., sum)

ι) Ille iniuste accusatus, quod amicos …………………, …………………multatus est. (prodo180, mors)

2. Στηριζόμενοι στο νόημα του κειμένου να συμπληρώσετε τα κενά των παρα-κάτω περιόδων:α) Menenius Agrippa, qui in omni vita pauper181 vixit, cum …………………,

aere quod sui cives ……………………… funeratus est.β) Dicitur ………………………… …………………………… Homero,

………………… Zenoni fuisse.γ) Atilius Regulus ………………… Poenis ad senatum scripsit mercena-

rium agrum ………………… .δ) Rus Atili Reguli senatui publice curari placuit, quoniam id a mercenario

…………………… et Regulus in Africa …………………… bellumgerens adversus …………………… .

ε) Conferendum erat ……………………………… a …………… Romano………………, cum a Carthagine ipse tributum ………………… .

180 prodo, -didi, -ditum, -dere, 3 = προδίδω 181 pauper, -eris = φτωχός

190

ΙΙ. Ασκήσεις του τύπου “Σωστό-Λάθος”1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς ορθές ή εσφαλ-


α) Menenius Agrippa a suis civibus honoratus est, quiainter patres ac plebem publicae gratiae sequester fuisset.

β) Senatui placuit publice curari rus Atili Reguli, quoniamille in Africa bellum adversus Poenos gereret.

γ) Mercenarius Atili Reguli discessit et deseruit rus eius,quoniam Regulus in Africa aberat.

δ) Senatui placuit filias Scipionis ex aerario acciperedotem, quia nihil illis pater reliquerat.

ε) Scipionis filias ex aerario dotem accipere tradunt, quiapater nihil illis reliquerat.

στ) Aequum erat illum honorari, cum inter patres ac plebempublicae gratiae sequester esset.

ζ) Aequum est illas accipere dotem ex aerario, cum nihilillis pater reliquisset.

η) Tres dicuntur fuisse Platoni servos.θ) Aequum est filiae magnorum virorum dotem ex aerario

accipere, cum patres earum rem publicam stabilivissent.ι) Cum lex fundamentum libertatis et fons aequitatis sit,

leges civibus servandi sunt.

2. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις ανταποκρίνονται στο νόημα τουκειμένου και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Illi unum fuisse Homero servum, tres Platoni tradunt.β) Zenoni nullum servum fuisse tradunt.γ) Menenius Agrippa aere collato funeratus est,

quia pauper mortuus est.δ) Menenius Agrippa inter plebem et patres sequester

publicae gratiae fuit.

191

ε) Cum mercenarius rure Reguli discessisset, Regulus,qui in Africa aberat bellum gerens adversus Poenos,ad senatum scripsit suum rus desertum esse.

στ) Felices putabantur puellarum mariti, quibus populusRomanus loco soceri fuit.

ζ) Scipio semper a Carthagine tributum exigebat.η) Senatui placitum est Reguli filias dotem accipere

ex aerario, quoniam nihil illis pater reliquerat.θ) Menenio Agrippae, Atilio Regulo et Scipioni divitiae

non erant; eorum non interfuit divitias parare.ι) Populus Romanus tributum Scipioni conferebat, quia a

Carthagine semper tributum ipse exigebat.

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. H πρόταση “cum a Carthagine semper tributum ipse exigeret” εκφέρεται με

υποτακτική, διότι:α) εκφράζει υποθετική αιτιολογία.β) εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία.γ) εισάγεται με τον διηγηματικό cum, ο οποίοςσυντάσσεται με υποτακτική παρατατικού,όταν δηλώνεται το σύγχρονο.

δ) αιτιολογικές προτάσεις που εισάγονται μετον σύνδεσμο cum εκφέρονται με υποτακτική·η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιαςεσωτερικής λογικής διεργασίας.

ε) η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή. Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

192

2. H υποτακτική της πρώτης αιτιολογικής πρότασης του κειμένου είναι χρόνουπαρακειμένου διότι:α) δηλώνεται το υστερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου.

β) δηλώνεται το σύγχρονο και η δευτερεύουσα εξαρτάταιαπό ρήμα αρκτικού χρόνου.

γ) δηλώνεται το προτερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου.

δ) δηλώνεται το προτερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου.

ε) δηλώνεται το υστερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου.

στ) δηλώνεται το σύγχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου.

Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

IV. Ασκήσεις σύζευξης1. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα της

αντίστοιχης απάντησης. Τρεις από τις προτάσεις που καταχωρίζονται στηστήλη των απαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quanti servi Platoni fuisse dicuntur? α) Menenius Agrippa.2) Quis inter patres ac plebem β) Quia nihil illis

publicae gratiae sequester fuit? pater reliquerat.3) Cur senatui placuit publice curari γ) Tres.

rus Atili Reguli? δ) Atilius Regulus.4) Eratne aequum populus Romanus ε) Certe, cum a Carthagine

tributum Scipioni conferre? semper tributum ipse exigeret.5) Quid Scipio filiabus suis reliquerat? στ) Quia Regulus aberat.6) Erantne felices viri puellarum quibus ζ) Certe.

populus Romanus loco soceri fuit? η) Nihil filiis reliquerat.7) Quis in Africa Poenos fuderat? θ) Platoni unum servum fuisse tradunt.

ι) Nihil.

193

2. Να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες που δί-δονται στη B΄ στήλη αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντί-στοιχης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν δύο σημασίες των ο-ποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λατινική λέξη, την οποία θα πρέπει να συμ-πληρώσετε, ενώ στην A΄ στήλη υπάρχουν δύο λατινικές λέξεις των οποίωνδεν δίδονται οι αντίστοιχες σημασίες, τις οποίες επίσης θα πρέπει να συμ-πληρώσετε:

Α Β1) plebs συγκεντρώνω2) gratia χύνω, τρέπω σε φυγή3) sequester εγκαταλείπω4) confero μισθωτός εργάτης5) dos ευτυχισμένος6) fundo μεσολαβητής7) mercenarius αγρός8) desero χάρη, συμφιλίωση9) exigo πεθερός

10) rus πληβείοι11) ……………. …………….12) ……………. …………….

194

3. Βάσει του κειμένου να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης μετους όρους της B΄ αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντίστοι-χης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν τέσσερις όροι των οποίωνδεν δίδεται η αντίστοιχη λέξη.

Α Β1) fuisse κατηγορηματικός προσδιορισμός2) sequester υποκείμενο3) mercenarium επιθετικός προσδιορισμός4) senatui γενική κτητική5) felices γενική αντικειμενική6) puellarum αφαιρετική του μέσου

αντικείμενο δοτική προσωπική κατηγορούμενο γενική υποκειμενική

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι από συντακτικής απόψεως ορ-

θές ή εσφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο. Ναδικαιολογήσετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι εσφαλ-μένο:

Σωστό Λάθοςα) Romani Menenium Agrippam honoraverant, quia

inter patres ac plebem publicae gratiae sequesterfuisset.

β) Senatui placitum erat publice curari rus Atili Reguli, quod ille in Africa aberat contra Poenos pugnans.

γ) Senatui publice rus Atili Reguli curari placuit,quoniam id a mercenario desertum esset.

δ) Senatui placuit filiabus Scipionis ex aerario daridotem, quia nihil illis pater reliquerat.

195

ε) Scipionis filiae ex aerario dotem accepisse dicuntur, quia pater nihil illis reliquerat.

στ) Aequum erat Romanos Menenium Agrippam honorare,cum inter patres ac plebem publicae gratiae sequesterfuerit.

ζ) Aequum erit filiabus Scipionis dotem ex aerario dari,cum nihil illis pater reliquerit.

η) Unum servum fuisse Homero dicuntur. θ) Aequum est filiae horum virorum dotem ex aerario

accepisse, cum patres earum rem publicam stabiliant. ι) Cum leges fundamentum civitatium et fons aequitatis

sint, cives servare eos debent.

2. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο τουρήματος με το οποίο εκφέρονται οι αιτιολογικές προτάσεις. Να προσέξετεώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές.α) Cum Scipio nihil ………………… suis …………………, Romani illis ex

aerario dotem ………………… debebant. (relinquo, filia, do)β) Cum Atilius Regulus in Africa ………………, rus eius …………………

……………… curandum erat, cum id a mercenario ………………… .(civis, desero, suus, absum)

γ) Venerunt, quod nos ………………… …………......……, ut dicebant;sed mentiebantur. Venerunt, quia te unum videre ………………… .(volo, volo, video)

δ) Mariti filiarum Scipionis …………… erant, quod populus Romanus eis………………… soceri ………………… . (locus, sum, felix)

ε) Servi misere vivebant, quoniam domini …………… pro ………………………………… . (habeo, res, is)

196

στ) Quis illos viros miseratur, quod infeliciter …………………? Nolite………………… eos, quod divitiae eis non erant. ………………… nonstudebant sed gloriae, quia gloria semper vivit. (divitiae, vivo, miseror)

ζ) Magister ………………… punivit, quod impudens …………………;impudentia eius maxima erat. (discipulus, sum)

η) Incolae …………… fuga salutem petiverunt, quod hostes urbem eorum……………………… . (everto, trepidus)

θ) Cum ……………… bene …………… et ……………………………rem publicam, imagines fortissimorum virorum semper mihi proponebam.(cupio, gero, administro)

ι) Nolite divites ………… felices, quod in divitiis …………… felicitas.Felicitas vera in …………… non in divitiis est. (sum, virtus182, puto)

182 virtus, -utis, (θηλ.) = αρετή

197

ΜΑΘΗΜΑ XXXVI LECTIO SEXTA ET TRICESIMA

ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά ονόματα της β΄ κλίσης και να τα μεταφέρετε

στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναι δυνατόν.2. Να γράψετε τη γενική και αφαιρετική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθ-

μού των αρσενικών προσηγορικών ονομάτων της δ΄ κλίσης.3. magnum pondus, ineptae legationis: Να κλιθούν τα ουσιαστικά μαζί με τα ε-

πίθετα που τα συνοδεύουν στον αριθμό που βρίσκονται.4. Να γράψετε την ονομαστική και αφαιρετική όλων των θηλυκών ονομάτων

του κειμένου στον αριθμό που βρίσκονται.5. magnum: Να κλίνετε το επίθετο στο συγκριτικό βαθμό και στους δύο αριθ-

μούς του ουδετέρου γένους.6. facilius: Να σχηματίσετε τους δύο άλλους βαθμούς του επιρρήματος.7. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.8. quodam, ille, eis: Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες στην ίδια πτώση του άλλου

αριθμού και στα τρία γένη.9. praebuit, venerunt: Να γράψετε τους ονοματικούς τύπους των ρημάτων στη

φωνή που βρίσκονται.10. Να εντοπίσετε τα αποθετικά ρήματα του κειμένου και να γράψετε όλους

τους τύπους της ενεργητικής φωνής.11. attulissent, fieri: Να κλίνετε τις προστακτικές ενεστώτα και μέλλοντα στην

ενεργητική και παθητική φωνή.12. posset, malle: Να γράψετε το β΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής και υ-

ποτακτικής όλων των χρόνων.13. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε τα ρήματα

στους υπόλοιπους χρόνους στο πρόσωπο που βρίσκονται:α) Legati ad eum venerunt.β) Ille se in scamno assidentem eis spectandum praebuit.

198

14. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τους κλι-τούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνους πουαν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis

spectandum praebuit.β) Samnitium divitias contempsit.γ) Mementote me nec acie vinci nec pecunia corrumpi posse.δ) Cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo

uteretur, vultum risu solvit et protinus dixit.15. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες τελικές προτάσεις του κειμένου.16. Narrate Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperare.: Να δη-

λώσετε την απαγόρευση με τους τρόπους που γνωρίζετε.17. Να αναγνωρίσετε τον συντακτικό ρόλο των λέξεων του κειμένου που βρί-

σκονται σε πτώση γενική.18. Να αντικαταστήσετε το σουπίνο από τελική πρόταση:

α) Dominus servos misit agros cultum.β) Senatus duo legiones mittet auxilium sociis latum.γ) Exercitus in castra venit ea defensum183.δ) Hostes eos viros mittunt istud scelus factum.ε) Galli totam praedam in eum locum contulerunt eam divisum.

στ) Has litteras tibi scripsi consulis mortem nuntiatum.19. Cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent: Να μετατρέ-

ψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε μετοχική.184

20. Nα συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων ή των προτάσεων που δίνονται.α) frugalitate είναι ………… στο ………………………………….β) contemnere είναι ………… απαρ., ως ………… στο ……………γ) die είναι αφαιρετική του …………………………………δ) assidentem είναι …………… μτχ. από το ………………………ε) eis είναι …………….. στο ………………………………

183 defendo, -ndi, -nsum, -ere, 3 = υπερασπίζω 184 pondere (a Samnitibus) allato

199

στ) eius είναι γενική …………….. από το ……………………ζ) auri είναι γενική …………………. από το ……………….η) risu είναι αφαιρ. του ……….. που προσδιορίζει το ……..θ) fieri είναι …...……… στο …………………………..…….ι) vinci είναι ……. απαρ. ως ………… στο ………………….

21. Να καταγράψετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ετυμολογικά συγγενείς μετις παρακάτω λέξεις: usus, divus, facio, pauper, mirabilis, appendo, rideo,legatus.185

22. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις προτάσεις:α) Ο Μ. Κούριος Δεντάτος ήταν πάρα πολύ ολιγαρκής.β) Οι Σαμνίτες ήλθαν, για να θαυμάσουν την ολιγάρκεια του Μ. Κουρίου Δε-ντάτου.

γ) Ο Μ. Κούριος Δεντάτος καθόταν δίπλα στη φωτιά και έτρωγε από ένα ξύ-λινο πιάτο.

δ) Ήταν πολύ φτωχός, για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη.ε) Ο Μ. Κούριος Δεντάτος προτιμούσε να εξουσιάζει τους πλούσιους από τονα είναι ο ίδιος πλούσιος.

στ) Κανείς δεν μπόρεσε να διαφθείρει με χρήματα τον Μ. Κούριο Δεντάτο.


α) quo είναι αντωνυμία ή σύνδεσμος;β) facilius είναι επίθετο ή επίρρημα;γ) quodam είναι αρσενικού ή ουδετέρου γένους;δ) spectandum είναι γερούνδιο ή γερουνδιακό;ε) cenantem είναι μετοχή ή επίθετο;

στ) pondus είναι ονομαστική ή αιτιατική;ζ) ineptae είναι ενικός ή πληθυντικός αριθμός;

185 utor, divitiae, facilis, paupertas, miror, pondus, risus, legatio

200


α) quo facilius… posset είναι δευτ. αναφορική πρόταση.β) se είναι άμεσο αντικ. στο “praebuit”.γ) spectandum είναι κατηγ. προσδ. στο “se”.δ) cenantem είναι τροπική μετοχή.ε) auri είναι γενική του περιεχομένου.

στ) eo είναι αντικείμενο στο “uteretur”.ζ) cum… attulissent είναι χρον. πρόταση (σύγχρονο).η) malle είναι τελ. απαρ. αντικ. στο “narrate”.θ) ministri είναι υποκείμενο στο “narrate”.ι) locupletibus είναι αντικ. στο “imperare”.


Σωστό Λάθοςα) M. Curius Dentatus maxima avaritia utebatur.β) Samnites venerunt, ut Curium pecunia corrumperent,

facile factu!γ) M. Curius Dentatus domi parcus erat.δ) Samnites frugalitatem Curi mirati sunt.ε) M. Curius Dentatus continenter et sine ulla suspicione

luxuriae vivebat. στ) Curius fieri locuples malebat quam imperare locupletibus.ζ) Multi Curium acie vincere potuerunt.η) Magnum pondus auri a Curio acceptum est.θ) Auro accepto, Curius valde gavisus erat.ι) Samnites domum redierunt frugalitatem Curi nuntiatum.

201



1) utebatur α) αόριστη επιθετική αντωνυμία2) risu β) ελλειπτικό ρήμα3) pecunia γ) γερουνδιακό4) mirati sunt δ) μετοχή5) auri ε) μετοχή παθ. παρακειμένου6) quodam στ) αρσενικό ουσ. της δ΄ κλίσης7) acie ζ) αποθετικό της γ΄ συζυγίας8) spectandum η) θηλυκό ουσ. της ε΄ κλίσης9) cenantem θ) θηλυκό ουσ. της α΄ κλίσης

10) mementote ι) αποθετικό ρήμα της α΄ συζυγίας ια) ουδέτερο ουσ. της β΄ κλίσης


Α Β1) ille α) αντικείμενο απαρεμφάτου2) me β) γενική κτητική3) ligneo γ) αφαιρετική του χρόνου4) spectandum δ) υποκείμενο ρήματος5) eo ε) αφαιρετική του οργάνου6) locupletibus στ) γενική του περιεχομένου7) eius ζ) επιθετικός προσδιορισμός8) die η) αντικείμενο ρήματος9) auri θ) υποκείμενο απαρεμφάτου

10) risu ι) αφαιρετική του τρόπου ια) κατηγορηματικός προσδιορισμός

202


Α Β1) acies α) παρέχω, προσφέρω2) protinus β) φτώχεια3) focus γ) κάθομαι4) contemno δ) αμέσως5) praebeo ε) συγκρατώ6) specto στ) παραταγμένος στρατός7) frugalitas ζ) παρουσιάζομαι8) assideo η) φωτιά, εστία9) ceno θ) κοιτάζω, προσέχω

10) solvo ι) περιφρονώ ια) ολιγάρκεια ιβ) κάθομαι δίπλα ιγ) δειπνώ, γευματίζω ιδ) λύνω

4. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα τηςαντίστοιχης απάντησης. Ένα στοιχείο της στήλης των απαντήσεων περισσεύει:

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Ubi M. Curius Dentatus erat? α) Ut Curio aurum darent.2) Utrum Curius maxima frugalitate β) Propter M. Curi frugalitatem.

an avaritia utebatur? γ) Domi erat.3) Quid Scipio faciebat, cum Samnites δ) Maxima frugalitate.

venerunt? ε) Nemo.4) Cur Samnites venerunt? στ) Quia parcus erat.5) M. Curius Dentatus continenter ζ) Certe.

vivebat an non? η) Samnitium civitas.6) Quis aurum misit? θ) Locupletibus.7) Quibus Curius imperare malebat? ι) Samnitibus.8) Cur admiratio magna inter Samnites ια) Apud focum assidebat et cenabat.

orta est?9) Quis Curium corrumpere potuit?

10) Cur Samnitium donum Curius nonaccipiebat?

203


τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής:contemnere, cenantem, mirati sunt, attulissent, uteretur.

Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα και να τα μεταφέρε-τε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατό): pecunia, catillo, pondus, auri,legationis, divitias, ministri, frugalitate, legati.

Α΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός



204

3. Nα συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:

ονομ.ενικού






quodam

eum

ille

ille se

ipsum

me

4. Να συμπληρώσετε τους υπόλοιπους βαθμούς των επιθέτων, όπου είναι δυ-νατόν:

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικόςmaxima

ineptae

ligneo

supervacaneae

205

5. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που δίδεταιστην παρένθεση.α) Cleopatra in Asiam venit, ut Antonio ………………… . (occurro)β) Maximos labores tulit, ut ad provinciae fines ……………… . (pervenio)γ) Milites classem186 parare iussit, ut ……….…………. in Africam.(transeo)δ) Legatos mittunt, ut pacem187………………… . (peto)ε) Hoc fecit, ne poenas188 ……………. . (do)

στ) Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis ……………… .(teneor)189

ζ) Aeneas Troiam reliquit, ut novam urbem ……………… . (condo)η) Domum redeo, ut ………………. (lego)θ) Omnes amici concurrerunt, ut ……………….. . (ceno)ι) In Africam transierunt Romani, ut Carthaginem ……………….. . (everto)

ια) Domi manere debes, ut patrem tuum ………………… . (accipio) ιβ) Hannibal fugit, ne Romani pecuniam eius …………….. . (capio) ιγ) Philosophus vult fortis esse, ut omnia mala ………..……….. . (patior)190

ιδ) Noli loqui191, ut verba eius audire ……………………… . (possum) ιε) Omnes cives convenient192, ut duos consules ……………………. . (deligo)

186 classis, classis (θηλ.) = στόλος 187 pax, -cis (θηλ.) = ειρήνη 188 do poenas = τιμωρούμαι 189 Ο νόμος πρέπει να είναι σύντομος, για να τηρείται ευκολότερα από τους αμαθείς. 190 patior, passus sum, pati, (αποθ.) 3 = ανέχομαι, υπομένω 191 loquor, locutus sum, loqui, (αποθ.) 3 = μιλώ 192 convenio, -veni, -ventum, -venire, 4 = συνέρχομαι

206

ΜΑΘΗΜΑ XXXVII LECTIO SEPTIMA ET TRICESIMA

H KATAPA TΩΝ EMΦYΛIΩΝ ΠOΛEMΩΝ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναι δυνατόν.2. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην α-

ντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, και να δη-λώσετε το γένος τους.

3. Των επιθέτων του κειμένου να γραφεί η ίδια πτώση και στα τρία γένη καιστους δύο αριθμούς στο βαθμό που βρίσκονται.

4. Των επιθέτων του κειμένου να γραφεί ο αντίστοιχος τύπος στους άλλουςβαθμούς εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

5. casus aliqui: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.6. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (πλην των προσωπικών) στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.7. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων του κειμένου που βρίσκονται

σε έγκλιση υποτακτική, στην οικεία φωνή.8. Ποιοι τύποι του ρήματος “nequeo” είναι εύχρηστοι;193

9. Να γίνει χρονική αντικατάσταση στην οριστική και υποτακτική της οικείαςφωνής των ρημάτων της 3ης συζυγίας του κειμένου που στην οριστική ενε-στώτα λήγουν σε -io.

10. Να μεταφερθούν τα ρήματα της 3ης συζυγίας του κειμένου στο αντίστοιχοπρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα και του μέλλοντα στη φωνή που βρί-σκονται.

11. Των αποθετικών ρημάτων του κειμένου να γραφούν οι τύποι της ενεργητι-κής φωνής.

193 Bλ. Αχ. Τζαρτζάνου, Λατινική γραμματική, ΟΕΔΒ, § 94.

207

12. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου στην ενερ-γητική και παθητική φωνή εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

13. Να ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι αφού μεταφερθούν τα ρήματα τωνκυρίων προτάσεων στο αντίστοιχο πρόσωπο της οριστικής υπερσυντελίκουστη φωνή που βρίσκονται και γίνουν οι απαραίτητες τροποποιήσεις στις δευ-τερεύουσες προτάσεις, ώστε οι νέες περίοδοι να είναι νοηματικώς και συ-ντακτικώς αποδεκτές.α) Filio Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito.β) Ego non desisto omnia facere, quae ad concordiam pertineant.γ) In eum locum res deducitur, ut omnes, victores et victi, in periculo magno

simus.δ) Belli civilis exitus talis est, ut nemo victor sit.ε) Tantus furor omnes invasit, ut pugnare cupiant.

14. Να δικαιολογήσετε τον χρόνο της υποτακτικής των δευτερευουσών προτά-σεων της προηγουμένης ασκήσεως.

15. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους, αφού μεταφέρετε στον άλλο α-ριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση) τους κλιτούς τύ-πους, εφόσον αυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώς δυνατόν.α) Ego non destiti omnia et sentire et dicere et facere, quae ad concordiam

pertinerent.β) Omnes pugnare cupiebant, etsi cognoscebant omnia esse misera in bellis

civilibus.γ) In bellis civilibus victoriae victores ferociores impotentioresque reddunt,

ut, etiamsi tales non sint, esse cogantur.δ) Bellorum civilium exitus tales sunt semper, ut ea fiant quae velint victores.ε) Etsi ille non erat ferox, fieri coactus est.

στ) Νisi qui deus subvenerit, nos salvi esse nequimus.ζ) In tanto discrimine illi sunt, ut nulla spes salutis eis sit.η) Debemus omnia dicere et facere, quae ad pacem pertineant.θ) Bella civilia cives reddunt feroces impotentesque.ι) In bellis civilibus non sunt victores et victi.

208


17. Να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων που βρίσκονται σε α-φαιρετική πτώση.

18. Να προσδιορίσετε το είδος των απαρεμφάτων του κειμένου και να δικαιολο-γήσετε την πτώση του υποκειμένου τους.

19. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς των συμπερασματικών προτάσεωντου κειμένου.

20. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς των αναφορικών προτάσεων τουκειμένου.

21. Να χαρακτηρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και να δικαιο-λογήσετε την έγκλιση εκφοράς τους.

22. Τι μορφή θα πάρει στον ευθύ λόγο ο εξαρτημένος υποθετικός λόγος του κει-μένου;

23. Να εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να εξηγήσετε τον συντα-κτικό τους ρόλο.

24. Στα τρία ζεύγη περιόδων που σας δίδονται να εντοπίσετε τη νοηματική δια-φορά που υπάρχει μεταξύ των περιόδων του κάθε ζεύγους και να δικαιολο-γήσετε την άποψή σας:α) Νostri tam fortiter dimicaverunt, ut hostes fuga salutem peterent.Νostri tam fortiter dimicaverunt, ut hostes fuga salutem petiverint.

β) Tantus erat furor hostium, ut feminarum et puellarum caedem perpetra-rent et templa deorum everterent.Tantus erat furor hostium, ut feminarum et puellarum caedem perpetrave-rint et templa deorum everterint.

γ) Tantus terror animos hostium invaserat, ut ei terga verterent et fugerent.Tantus terror animos hostium invaserat, ut ei terga verterint et fugerint.

25. Να μεταφράσετε στα Λατινικά:α) H φύση του εμφυλίου πολέμου είναι τέτοια, ώστε να εξαναγκάζει τους αν-θρώπους να γίνονται άγριοι και αχαλίνωτοι.

β) Oι εμφύλιοι πόλεμοι κάνουν τους ανθρώπους τόσο άγριους, ώστε να μη θέ-λουν να ακούνε εκείνα που στοχεύουν στην ομόνοια.

209

γ) Σε τέτοιο σημείο έχουν φτάσει τα πράγματα, ώστε κανείς να μην επιθυμείτην ειρήνη, αλλά τον πόλεμο.

26. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση με α-ντίστοιχες λέξεις της Ελληνικής (αρχαίας και νέας).

2. Ερωτήσεις-ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Άσκηση συμπλήρωσης κενών1. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στις

παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά, να τε-θούν σε οριστική παρατατικού εκτός εάν το νόημα και η σύνταξη απαιτούνδιαφορετικό χρόνο και έγκλιση. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναινοηματικώς αποδεκτές.α) Tantus ………………… furor illorum, ut non solum urbem sed etiam

templa deorum ………………… . (sum, everto)β) In eum locum res in bellis civilibus deducitur, ut frater194 fratrem

………………… et nemo …………………, nemo …………………,quae ad concordiam ………………… . (interficio, dico, pertineo, sentio)

γ) Tantum ……………… virtute antecellit, ut eum amici …………………et hostes ………………… . (timeo, omnis, admiror)

δ) Illi sic inter se …………………, ut amicitia in ………………… vitaeorum ………………… . (omnis, amo, conservo195)

ε) Romani ita patriam suam …………………, ut ………………… propatria dulcem196 esse ……………… . (puto, amo, mors)

στ) Illa …………… pueros sic ………………, ut ei eius filii …………… .(hic, diligo, habeor)

ζ) Multi hominum adeo ……………… sunt, ut omnia se ……………………………………… . (stultus, arbitror, scio)

194 frater, -tris = αδελφός 195 conservo, 1 = διατηρώ, διαφυλάσσω 196 dulcis, -is, -e = γλυκύς

210

η) Cassiope tam superba forma sua …………………, ut cum Nymphis se………………… . (sum, comparo)

θ) Silius Italicus adeo Vergilium poetam …………………, ut ………………Vergili ……………… ingeniumque eius …………… . (studeo, admiror,foveo, gloria)

ι) Ille tam aperte …………………………, ut omnes ……………………… .(indignor, mentior)



α) Furore belli civilis homines tam feroces fiunt, ut nonaudire vellent quae ad concordiam pertinerent.

β) Tantus fuerat furor horum, ut deorum templa everterent.γ) Tantus erat furor militum, ut feminarum et puellarum

caedem perpetraverint.δ) Tantus terror animos hostium invaserat, ut omnes

terga verterint et fugerint.ε) Tantus terror omnes invasit, ut terga vertissent et

fugissent. στ) Exercitus Romanus tam fortiter dimicabat, ut hostes

fuga salutem petant.ζ) Bellum civile natura tale est, ut homines fieri feroces

impotentesque cogeret.η) Romani tam fortiter pugnabant, ut hostes fuga salutem

peterent.θ) In eum locum res deducitur, ut omnes cupiamus bellum.ι) In eo loco res erat, ut omnes cuperent bellum.

211


Σωστό Λάθοςα) Cicero non destitit omnia sentire et dicere et facere,

quae ad concordiam pertinerent. β) Cicero, ut venit ad urbem, destitit sentire, dicere et

facere illa, quae ad concordiam pertinerent. γ) In bellis civilibus victores ferociores et impotentiores

necessitate esse coguntur, etiamsi natura tales non sint. δ) In bellis victoria victores ferociores impotentioresque

reddit. ε) Cicero omnia esse misera in bellis civilibus arbitrabatur,

sed nihil esse miserius quam ipsam victoriam. στ) Cicero clamabat nihil esse bello civili miserius. ζ) In bellis civilibus non solum ea fiunt, quae victor vult,

sed etiam victor obsequitur iis, quorum auxilio victoriaparta est.

η) Bellorum exitus talis est, ut ea solum fiant, quae victoresvelint.

θ) Cicero sentiebat, dicebat et faciebat omnia, quae adconcordiam pertinerent.

ι) Multos cives tantus furor invaserat, ut pugnare cuperent.

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. O τύπος “civili” είναι:

α) δοτική ενικού αρσ. γένους. β) αφαιρετική ενικού αρσ. γένους. γ) δοτική ενικού θηλ. γένους. δ) αφαιρετική ενικού θηλ. γένους. ε) δοτική ενικού ουδ. γένους.

στ) αφαιρετική ενικού ουδ. γένους. Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

212

2. O τύπος “bello” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) δοτική της αναφοράς.β) αφαιρετική του τρόπου. γ) δοτική του ποιητικού αιτίου. δ) αφαιρετική της ιδιότητας. ε) αφαιρετική συγκριτική.

στ) δοτική κατηγορηματική του σκοπού.Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. Οι συμπερασματικές προτάσεις στη Λατινική είναι δυνατόν να εκφέρονταιμε υποτακτική παρακειμένου όταν:α) το ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνταιβρίσκεται σε χρόνο αρκτικό.

β) το ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνταιβρίσκεται σε χρόνο ιστορικό.

γ) το ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνταιβρίσκεται σε αρκτικό χρόνο και κατά την άποψητου ομιλητή το αποτέλεσμα παρουσιάζεταιως ενδεχόμενο.

δ) το ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνταιβρίσκεται σε ιστορικό χρόνο και κατά την άποψητου ομιλητή το αποτέλεσμα θεωρείται πράξηολοκληρωμένη στο παρελθόν.


213


αντίστοιχης απάντησης. Tρεις προτάσεις που καταχωρίζονται στη στήλη τωναπαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Cur in bellis civilibus nihil est α) Quoniam ea victores ferociores

miserius quam ipsa victoria? impotentioresque fiunt.2) Quis clamabat nihil esse bello β) Quoniam omnes furor inva-

civili miserius? serat, ut pugnare cuperent.3) Quid est miserrimum in bellis γ) Cicero.

civilibus? δ) Quoniam bellum civile victores,4) Cur cives non faciebant ea, quae etiamsi natura non feroces

ad concordiam pertinerent? impotentesque sint, necessitate5) Cur Cicero non destitit sentire, tales esse cogit.

dicere et facere omnia, quae ad ε) Ipsa victoria.concordiam civium pertinerent? στ) Certe.

ζ) Quod nihil esse bello civilimiserius arbitrabatur.

η) Minime.

214

2. Να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες που δί-δονται στη B΄ στήλη αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντί-στοιχης λέξης της Α΄ στήλης. Στη Β΄ στήλη υπάρχουν δύο σημασίες τωνοποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λατινική λέξη, την οποία θα πρέπει να συμ-πληρώσετε, ενώ στην Α΄ στήλη υπάρχουν δύο λατινικές λέξεις των οποίωνδεν δίνονται οι αντίστοιχες σημασίες, τις οποίες επίσης θα πρέπει να συμ-πληρώσετε:

Α Β1) casus παύω, σταματώ2) salvus τύχη, τυχαίο περιστατικό3) nequeo καθιστώ, κάνω4) impotens σώος5) reddo κάνω το χατίρι κάποιου6) equidem εξαναγκάζω7) cogo ανάγκη8) necessitas ανίκανος να κυριαρχηθεί, αχαλίνωτος9) ………………….. …………………..…………………..

10) ………………….. ………………………………..……..

3. Βάσει του κειμένου να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης μετους συντακτικούς όρους της B΄ αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμότης αντίστοιχης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν τέσσερις όροιτων οποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λέξη.

Α Β1) res επιθετικός προσδιορισμός2) salvi υποκείμενο3) dicere κατηγορηματικός προσδιορισμός4) bello παράθεση5) bellorum γενική αντικειμενική6) civilium αφαιρετική του μέσου7) auxilio αντικείμενο

αφαιρετική συγκριτική κατηγορούμενο γενική υποκειμενική γενική κτητική

215

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς ορθές ή εσφαλ-

μένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο. Να δικαιολογή-σετε την επιλογή σας, στην περίπτωση που θα εντοπίσετε κάποιο λάθος.

Σωστό Λάθοςα) In bellis civilibus victoria victores ferociores impo-

tentioresque reddit, ut, etiamsi tales natura non sint,necessitate esse cogarentur.

β) Semper omnia sentio et dico et facio, quae ad concor-diam et pacem pertineat.

γ) Omnes cives debent semper omnia sentire, dicere etfacere, quod ad concordiam pertineant.

δ) Avaritia homines in eum locum deducit, ut non utanturfrugalitate.

ε) Bellorum civilium exitus talis est semper, ut id solumfiat, quod victores velint.

στ) Praedones virtutem Scipionis tam admirati sunt, utvisum et salutatum eum venerint.

ζ) Tantus terror animos nostros invaserat, ut discederevelimus.

η) In eum locum res deducitur, ut nulla spes nobis sit. θ) Ille tam admiratus est avem, ut eum viginti milibus

sestertium emit. ι) Ille adeo laudem et honestatem expetebat, ut omnes

cruciatus corporis et omnia pericula mortis parviesse ducat.

216

2. O εξαρτημένος υποθετικός λόγος του κειμένου στον ευθύ λόγο θα είχε τηνακόλουθη μορφή:197

α) Nisi qui deus subveniat, salvi esse nequeamus. β) Nisi qui deus subvenerit, salvi esse nequimus. Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο τουρήματος με το οποίο εκφέρονται οι δευτερεύουσες προτάσεις. Να προσέξετεώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές.α) In eum locum res deducta est, ut nihil …………………. …………….….

quam ipsa victoria. (sum, miser)β) Ita illum virum honorabat ut in deorum ……………………. ac numero

………………. . (repono, coetus)γ) Tam prope a muris hostes habemus, ut, nisi nos ipsi ………………….

……………., in magno discrimine ……………. . (consulo, patria, sum)δ) …………………. in bellis civilibus in eum locum deducuntur, ut

………………. eis, quorum auxilio victoria parta sit. (obsequor, victor)ε) …………………. erat frugalitas viri, ut divitias ……………….

…………………. . (possum, contemno, talis) στ) Hic ………………. avaritiae vir est, ut facile hostes eum pecunia

…………………. …………………. . (talis, corrumpo, possum)ζ) Tanta erat concordia apud antiquos Romanos, ut alii populi

…………………. …………………. . (admiror, is)η) Tam …………. ……………. hoc factum erat, ut non cives …………….

credere ……………. . (audio σουπ., possum, incredibilis, nuntius198)θ) Menenius Agrippa tam pauper mortuus est, ut aere ………….……

………….………………… . (conferor μτχ., funeror)ι) Talia ……………. belli vulnera sunt, ut nemo praeter te …………….

……………. ……………. . (possum, civilis, is, medeor)

197 H άσκηση αυτή είναι προτιμότερο να δοθεί, όταν οι μαθητές διδαχθούν τους υποθετικούς λόγους. 198 nuntius, -i = αγγελιαφόρος

217

ΜΑΘΗΜΑ XXXVIII LECTIO DUODEQUADRAGESIMA

Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά ονόματα ουδετέρου γένους της β΄ κλίσης και

να γράψετε τη αιτιατική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθμού.2. Να γράψετε τη γενική και δοτική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθμού

των θηλυκών προσηγορικών ονομάτων της γ΄ κλίσης.3. more prisco, omen nuptiale, sacello quodam, aliqua vox, mea sede, hoc dic-

tum, res ipsa: Να κλιθούν τα επίθετα και οι αντωνυμίες μαζί με το ουσιαστι-κό που συνοδεύουν στον αριθμό που βρίσκονται.

4. Να γράψετε την αιτιατική, κλητική και αφαιρετική όλων των πρωτοκλίτωνθηλυκών ουσιαστικών του κειμένου στον αριθμό που βρίσκονται.

5. longa: Να σχηματίσετε και στους τρεις βαθμούς του αντίστοιχου επιρρήμα-τος του επιθέτου που σας δίνεται.

6. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.7. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, πλην των προσωπικών, στην ί-

δια πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.8. Να εντοπίσετε τα αποθετικά ρήματα του κειμένου και να γράψετε όλους

τους τύπους της ενεργητικής φωνής.9. standi: Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τον τύπο και να τον κλίνετε.

10. mortua est, persedebat: Να κλίνετε την υποτακτική παρατατικού των ρημά-των στη φωνή που βρίσκονται.

11. Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων “duco”και “facio”.

12. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αφού μεταφέρετε τα ρήματα σταυπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού της οριστικής τουμέλλοντα και κάνετε τις απαραίτητες τροποποιήσεις:α) Illa rogavit materteram.β) Ego libenter tibi mea sede cedo.

218

13. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αφού μεταφέρετε όλους τους κλι-τούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνους πουαν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa omen fecit.β) In sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat.γ) Puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram, ut sibi paulisper

loco cederet.δ) Ego libenter tibi mea sede cedo.

14. dum aliqua vox congruens proposito audiretur: Να δικαιολογήσετε την υπο-τακτική της πρότασης.

15. dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis: Να αναγνωρίσετε τη δευ-τερεύουσα πρόταση και να τη μετατρέψετε σε μετοχική.199

16. ut sibi paulisper loco cederet: Να προσδιορίσετε το είδος της πρότασης καινα τη μετατρέψετε σε κύρια πρόταση επιθυμίας του ευθέος λόγου.200

17. ego libenter tibi mea sede cedo.: Να μετατρέψετε την πρόταση σε απαρέμ-φατο με εξάρτηση από την πρόταση “Tum Caecilia puellae dixit”.201

18. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις γενικές του κειμένου.19. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτική

λειτουργία των λέξεων που δίνονται.α) uxor είναι …….……. στο …………………………….β) sororis είναι γενική ………… από το ……………………γ) vox είναι …………… στο ……………………………δ) standi είναι γενική ………………. στο …………………ε) proposito είναι …………………… στο …………………….

στ) fessa είναι ……………… ………………………………ζ) mora είναι αφαιρ. ……………… από ………………….η) paulo είναι αφαιρ. .…………… από ……………… …...θ) quam είναι ………………… στο …….…………………ι) dum vixit είναι δευτ. ………… πρόταση που εκφράζει το ……..

199 petens: συνημμένη χρονική μτχ. σε χρόνο ενεστώτα, γιατί η πρόταση εκφράζει το σύγχρονο. 200 “Matertera, mihi paulisper loco cede / cedas”. 201 Tum Caecilia puellae dixit se libenter illi sua sede cedere. (Οι ασκ. 16 και 17, αν και θεωρούνται

απλές μορφές μετατροπής ευθέος λόγου σε πλάγιο και αντιστρόφως, είναι προτιμότερο να δο-θούν μετά τη διδασκαλία του σχετικού κεφαλαίου).

219

20. Να εντοπίσετε λέξεις του κειμένου ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω:mater, persedeo, dico, mortalis, vivus. 202

21. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις προτάσεις:α) Τα κορίτσια που ζούσαν στα πολύ παλιά τα χρόνια, επιδίωκαν γαμήλιοοιωνό σύμφωνα με τις πατροπαράδοτες συνήθειες.

β) Η Καικιλία καθόταν σε ένα ιερό μαζί με την κόρη της αδελφής της και περί-μεναν μέχρι να ακουστεί μια φωνή που να ανταποκρινόταν στον σκοπό τους.

γ) Η κοπέλα κουρασμένη από την πολλή ορθοστασία ζήτησε από τη θεία τηςνα της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της.

δ) Η Καικιλία παραχώρησε πρόθυμα τη θέση της στο κορίτσι.ε) Η ίδια η πραγματικότητα επιβεβαίωσε τον οιωνό, γιατί η Καικιλία πέθανεκαι ο σύζυγός της παντρεύτηκε την κοπέλα.


α) omen είναι ονομαστική ή αιτιατική;β) filiae είναι γενική ή δοτική ενικού;γ) quam είναι αντωνυμία ή επίρρημα;δ) proposito είναι δοτική ή αφαιρετική;ε) post είναι πρόθεση ή επίρρημα;

στ) congruens είναι μετοχή ή επίθετο;ζ) mea είναι προσωπική ή κτητική αντωνυμία;η) aliqua είναι επιθετική ή ουσιαστική αντωνυμία;θ) standi είναι γερούνδιο ή γερουνδιακό;ι) mora είναι ονομαστική ή αφαιρετική ενικού;

202 matertera και matrimonium, sedes, dictum, morior, vivo

220

2. Βάσει του κειμένου να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:Σωστό Λάθος

α) more είναι αφαιρετική του οργάνου.β) omen είναι υποκείμενο στο “petit”.γ) nocte είναι αφαιρετική του χρόνου.δ) proposito είναι αντικείμενο στο “congruens”.ε) ut… cederet είναι δευτερεύουσα τελική

πρόταση. στ) fessa είναι αιτιολογική μτχ. (σύγχρονο).ζ) tibi είναι έμμεσο αντικ. στο “cedo”.η) paulo post είναι εμπρόθ. προσδ. του χρόνου.θ) quam είναι υποκείμενο στο “vixit”.ι) multum είναι επιρρηματικός προσδ.

του τρόπου.

3. Nα δηλώσετε τη χρονική βαθμίδα που εκφράζουν οι παρακάτω δευτερεύου-σες χρονικές προτάσεις, σημειώνοντας την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:α) Dum more prisco omen petit filiae sororis, ipsa fecit omen.

Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

β) Expectabat dum aliqua vox congruens proposito audiretur.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

γ) Quam Metellus, dum vixit, multum amavit.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

δ) Ut veni ad urbem, non destiti omnia et sentire et dicere et facere...Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ε) Cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissennt, vultumrisu solvit.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

221

στ) Atilius Regulus, cum Poenos in Africa funderet, ad senatum scripsit.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ζ) Cum Africanus in Literno esset, complures praedonum duces ad eum venerunt.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

η) Quod, ut praedones animadverterunt, ianuae appropinquaverunt.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

θ) Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari iussit.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ι) Cum ante vestibulum dona posuissent, domum reverterunt.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ια) Is cum aliquando castris abiret, edixit…Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ιβ) Consul, cum in castra revertisset, adulescentem morte multavit.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ιγ) Cum Octavianus Romam rediret, homo quidam ei occurrit corvum tenens.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ιδ) Quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat...Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ιε) Plato, cum eum fugitivum esse cognovisset, hominem comprehendit.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

222

ιστ) Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset, devertit ad Pacuvium.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ιζ) Cum omnes recentem esse dixissent, inquit…Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ιη) Cum Nasica ad Ennium venisset eique ancilla dixisset eum domi non esse,Nasica sensit illam domini iussu id dixisse.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

ιθ) Ego cum te quererem, ancillae tuae credidi te domi non esse.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο

κ) Cum lacrimae suae vincerent prorumperentque, egrediebatur.Σύγχρονο Προτερόχρονο Υστερόχρονο


Σωστό Λάθοςα) Caecilia in sacello quodam cum sua filia persedebat.β) Puellae apud antiquos Romanos omen nuptiale petebant.γ) Caecilia puellaque vocem dei expectabant.δ) Caecilia puellam rogavit ut illi loco cederet.ε) Puella longa mora standi fessa erat.

στ) Caecilia puellae sua sede cedere nolebat.ζ) Paulo post res ipsa fidem ominis confirmavit.η) Postquam Metellus mortuus est, Caecilia iam libera erat.

223



1) ipsa α) αόριστη αντωνυμία2) petit β) δεικτική αντωνυμία3) sibi γ) προσωπική αντωνυμία β΄ προσώπου4) quodam δ) κτητική αντωνυμία5) persedebat ε) ρήμα γ΄ συζυγίας6) tibi στ) ρήμα α΄ συζυγίας7) hoc ζ) προσωπική αντωνυμία γ΄ προσώπου8) cederet η) οριστική αντωνυμία9) more θ) ρήμα β΄ συζυγίας

10) mea ι) ουσιαστικό γ΄ κλίσης ια) ρήμα γ΄ συζυγίας


Α Β1) more α) επιρρηματικός προσδ. του χρόνου2) filiae β) αφαιρετική του χρόνου3) puellam γ) δοτική προσ. χαριστική4) dum… audiretur δ) υποκείμενο5) postea ε) επιρρηματικός προσδ. του τρόπου6) vox στ) έμμεσο αντικείμενο7) multum ζ) δευτ. χρονική πρόταση8) ut… cederet η) αντικείμενο9) libenter θ) αφαιρετική του τρόπου

10) nocte ι) επιρρηματικός προσδ. του ποσού ια) γενική αντικειμενική

224

3. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη σημασία τους στη στήλη Β΄.Τρία στοιχεία της στήλης Β΄ περισσεύουν:

Α Β1) vox α) έθιμο2) mora β) λόγος3) propositum γ) θεία4) sacellum δ) παραχωρώ5) dictum ε) κάθομαι6) mos στ) όνομα7) soror ζ) φωνή, λόγος8) cedo η) μικρό τέμενος9) sedes θ) σκοπός

10) omen ι) αδελφή ια) χρονοτριβή ιβ) οιωνός ιγ) κάθισμα

4. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα τηςαντίστοιχης απάντησης. Τέσσερα στοιχεία της στήλης των απαντήσεων πε-ρισσεύουν:

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis fecit omen? α) Filia suae sororis.2) Ubi feminae persedebant? β) Nocte.3) Quis cum Caecilia erat? γ) “Mihi tua sede cede”.4) Cur feminae expectabant? δ) Caecilia.5) Quid puella materteram rogavit? ε) Dum aliqua vox audita est.6) Utrum Caecilia puellae sua sede στ) In secello quodam.

cessit an non? ζ) Ut dei vox audiretur.7) Quando Metellus puellam in η) Ut sibi loco cederet.

matrionium duxit? θ) Certe.ι) Dum ea viveret.

ια) Post Caeciliae mortem.

225


τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: petit, persede-bat, audiretur, cederet, mortua est.

Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατόν): puella, propo-sito, uxor, loco, more, sacello, filiae, dictum, omen, nocte, sede.




226








ego

ipsa

is

quodam

aliqua

mea

hoc

quam

4. Από τον παρακάτω πίνακα να επιλέξετε τον κατάλληλο χρονικό σύνδεσμοκαι να συμπληρώσετε με αυτόν τα κενά των δευτερευουσών προτάσεων.203

Σύγχρονο Προτερόχρονο ΥστερόχρονοDum Postquam Antequam

Quoad Ubi Prius... quam

Quamdiu Ut Dum

Simulac Donec

Cum primum Quoad

Cum Cum Cum

α) ………………… Hercules mugitum bovum audivit, in speluncam per-rexit.

β) Romam, ………………… venero, tibi scribam.γ) Vixdum epistulam tuam legeram, ………..…………. pater ad me venit.

203 α) postquam β) cum γ) cum δ) ubi ε) postquam στ) quoad ζ) ut η) dum θ) dum ι) dum.

227

δ) Romani, ………………… hostes prope esse senserunt, in civitatesdiscesserunt.

ε) Hostes, …………….…… audiverunt urbem occupatam esse, legatosmiserunt, qui pacem peterent.

στ) Tuam auctoritatem defendam …………….…… tu voles.ζ) Cato ……………… rediit, castra C. Neronis secutus est.η) ………………. spiro, spero.θ) ……………….. Caecilia sedet, aliqua vox audita est.ι) ……………….. scribit, sedet.

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που δίνεται

στην παρένθεση και να δηλώσετε τη χρονική βαθμίδα που εκφράζουν οιδευτερεύουσες χρονικές προτάσεις.204

α) Antequam ……………….., cogitate. (ago)β) Priusquam hostes ……………….., cives urbem reliquerunt. (advenio)γ) Cum luna ……………….., exercitus fiduciam amiserat. (deficio)δ) Non quiescemus priusquam patriam liberam ……………….. . (video)ε) Domi erimus, dum pater ……………….. . (redeo)

στ) Res male se habebat antequam in Siciliam ……………….. . (venio)ζ) Respondes, priusquam ……………….. . (interrogo)η) Miles, cum ……………….., pedes eius animadvertit. (occurro)θ) Antequam Romani in Siciliam ……………….., insula Graeca erat.

(venio)ι) Ut primum epistulam ……………….., tibi librum misi quod rogaveras.

(accipio)

204 α) agatis β) advenirent γ) defecisset δ) videbimus ε) redeat στ) venit ζ) interrogo η) occurre-

ret θ) venerunt ι) accepi.

228

ΜΑΘΗΜΑ XXXIX LECTIO UΝDEQUADRAGESIMA

EΝA ΠPOTYΠO IΔAΝIKOY AΝΘPΩΠOY

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να γραφεί η αιτιατική και αφαιρετική πτώση του κυρίου ονόματος του κει-

μένου.2. Να μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναι δυνατόν.3. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα αρσενικού γένους προσηγορικά ονόματα του

κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.4. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ουδετέρου γένους προσηγορικά ονόματα του

κειμένου στις υπόλοιπες πτώσεις του οικείου αριθμού.5. Των επιθέτων του κειμένου να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις των δύο αριθμών

στο αρσενικό και στο ουδέτερο γένος.6. viliorem materiam: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.7. Να κλίνετε το ουσιαστικό “materia” και με τους δύο τρόπους στον ενικό α-

ριθμό.205

8. Να μεταφέρετε τις αναφορικές αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχηπτώση του άλλου αριθμού στο γένος που βρίσκονται.

9. Να μεταφέρετε τις δεικτικές αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχη πτώ-ση του άλλου αριθμού στο γένος που βρίσκονται.

10. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού του αρσε-νικού γένους της μετοχής ενεστώτα του αποθετικού ρήματος του κειμένου.

11. Να μεταφερθούν τα ρήματα του κειμένου στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλ-λου αριθμού στο χρόνο, στην έγκλιση και στη φωνή που βρίσκονται.

12. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 3ης συζυγίας του κειμέ-νου σε όλες τις εγκλίσεις στη φωνή που βρίσκονται.

205 Βλ. Αχ. Τζαρτζάνου, Λατινική γραμματική, ΟΕΔΒ, § 34 (3).

229

13. Των ρημάτων “obtulisses” και “fecisset” να κλιθεί η προστακτική ενεστώταστη φωνή που βρίσκονται.

14. Του αποθετικού ρήματος του κειμένου να γραφούν όλοι οι τύποι της ενεργη-τικής φωνής.

15. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

16. Να ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι αφού μεταφερθούν οι κλιτοί τύποιστον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση), όπουαυτό είναι δυνατόν.206

α) Sapientem dolor, qui imperitum avertit et praecipitem agit, non prohibet.β) Tu sapientem premi putas malis? Utitur!γ) Νon ex ebore tantum ille sciebat facere simulacrum; ex aere quoque

faciebat.δ) Si marmor illi obtulisses, si viliorem materiam, fecisset tale, quale ex illa

fieri optimum posset.ε) Sapiens virtutem, si licebit, in divitiis explicabit, si minus, in paurertate; si

poterit, in patria, si minus, in exilio. στ) Sapiens semper dolorem omnemque miseriam vincit et memorabilia efficit.ζ) Sapientibus solis uti malis licet; imperitos mala avertunt et praecipites

agunt.η) Sapiens optime uti scit eis quae imperitos avertunt et praecipites agunt.θ) Mala sapientem explicare virtutem suam non prohibent.ι) Si sapiens poterit, integer explicabit virtutem suam, si minus, debilis.

17. Να μετασχηματίσετε τους παρακάτω υποθετικούς λόγους έτσι, ώστε να εκ-φράζουν υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα και υπόθεση δυνατή ήπιθανή.α) Νisi qui deus subveniet, hostes urbem evertent.β) Νisi vos ipsi patriae consuletis, nemo patriae consulet.

206 Tα ουσιαστικά που δηλώνουν ύλη στον πληθυντικό έχουν διαφορετική σημασία και δηλώνουν

τα αντικείμενα που είναι κατασκευασμένα από την ύλη αυτή. Βλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντί-δης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγητή, σ. 106.

230

γ) Si eos qui rem publicam stabiliverunt imitamini, gloria sempiterna vobiserit.

δ) Si frugalitate utamini, nemo vos pecunia corrumpet.ε) Si divitias contemnitis, omnes vos mirabuntur.

στ) Si aperte mentiris, amici tibi non erunt.18. Να εντοπισθούν οι υποθετικοί λόγοι του κειμένου και να δικαιολογήσετε τον

τρόπο εκφοράς τους.19. Να συμπληρώσετε τους ελλειπτικούς υποθετικούς λόγους του κειμένου.20. Να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες (πλην των υποθετικών) προτάσεις του κει-

μένου και να δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς τους.21. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους

ονοματικούς προσδιορισμούς του κειμένου.22. Να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων που βρίσκονται σε α-

φαιρετική πτώση.23. Να προσδιορίσετε το είδος των απαρεμφάτων του κειμένου και να δικαιολο-

γήσετε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται. Να δικαιολογήσετε την πτώση τουυποκειμένου τους.

24. Να εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και να προσέξετε τη σύνταξήτους.


26. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις παρακάτω περιόδους και να δικαιολογή-σετε τον τρόπο εκφοράς των υποθετικών λόγων:α) Aν έδινες οποιοδήποτε υλικό στον Φειδία, μπορούσε να κατασκευάσει απόαυτό το πιο τέλειο άγαλμα.

β) O σοφός αν μπορέσει θα δείξει την αρετή του ως στρατηγός, αν όχι, ωςστρατιώτης.

γ) Oποιαδήποτε τύχη κι αν λάχει στον σοφό, θα τη χρησιμοποιήσει με άριστοτρόπο.

231

2. Ερωτήσεις-ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Άσκηση συμπλήρωσης κενών1. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα

στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά νατεθούν στην έγκλιση που απαιτεί το είδος των υποθετικών λόγων που σαςζητείται. Να προσέξετε ώστε το νόημα να είναι αποδεκτό.α) Si ille ………….., hostes appropinquare ………….. non …………… .

(urbs, vivo, audeo) [υπόθ. αντίθετη προς την πραγματικότητα]β) Si ………….. et ………….. homines excellentes, animum et mentem

………….. optime …………..………….. . (colo, conformo, tuus, cogito)[ανοικτή υπόθεση]

γ) Exempla vetustatis omnia in tenebris …………………….., nisi litterarumlumen …………..………….. . (accedo, iaceo) [υπόθεση αντίθετη προςτην πραγματικότητα]

δ) Si ……………..…….., ego ipse te ………………….. . (mentior, punioμέλλ.) [ανοικτή υπόθεση]

ε) Si cives iustitia inter se ……………….. et libenter leges …………..,liberi esse ……………….. . (servo, certo, possum) [ανοικτή υπόθεση]

στ) Νisi filius Tarquini pudicitiam Lucretiae ………….., populus Romanusimperium ………………… non ………….. . (laedo, adimo, Tarquinius)[υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα]

ζ) Νisi homo cibum sumere …………….., non …………….. . (vivo, nego)[δυνατή υπόθεση]

η) Si quis ………………….. suis …………………….., facile miserias vitae……………………….. . (confido, vis, fero) [δυνατή υπόθεση]

θ) Si tu marmor illis ………………….., si viliorem materiam, simulacrumoptimum …………..…………….. . (obfero, facio) [δυνατή υπόθεση]

ι) Si illi ……………………….. subvenire …………………….., iudicia……………………….. et libidines comprimere ………………………. .(respublica, volo, constituo, debeo) [ανοικτή υπόθεση]

232



α) Si impudentes estis, omnes vos contemnent. β) Si fortiter pro patria dimicabitis, omnes vos honorabunt. γ) Si ita res est, nihil sperare possumus. δ) Si impudentes essetis, omnes vos contemnent. ε) Si ita res esset, nihil sperare possemus.

στ) Si impudentes fuissetis, omnes vos contempsissent. ζ) Si ita res est, nihil sperare possimus. η) Si fortiter pro patria dimicatis, omnes vos honorabunt. θ) Si ita res esset, nihil sperare poterimus. ι) Si fortiter pro patria dimicaretis, omnes vos honorabant.


Σωστό Λάθοςα) Sapientes dolor et eae res, quae imperitum avertunt et

praecipitem agunt, non prohibent.β) Sapientes non premuntur malis. Utuntur malis! γ) Νon ex ebore tantum illi sciebant facere simulacra;

ex aere quoque faciebant. δ) Si marmor illis obtulisses, si viliorem materiam,

fecissent tale, quale ex illa fieri optimum posset. ε) Sapiens, si licebit, in divitiis virtutem explicabit, si

minus, in paurertate; si poterit, in patria, si minus,in exilio.

στ) Imperiti nec mala vincere nec aliquid memorabileefficere possunt.

ζ) Sapientibus uti malis licet; imperitos mala avertunt etpraecipites agunt.

233

η) Phidias optime sciebat uti eis quae imperitos avertunt etpraecipites agunt.

θ) Mala sapientem explicare virtutem suam non prohibent. ι) Si sapiens poterit, integer explicabit virtutem suam, si

minus, debilis.

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. H υποτακτική της πρώτης υποθετικής πρότασης του κειμένου είναι χρόνου

υπερσυντελίκου διότι:α) ο υποθετικός λόγος εκφράζει υπόθεση ανοικτή καιαναφέρεται στο παρελθόν.

β) ο υποθετικός λόγος εκφράζει υπόθεση αντίθετη προςτην πραγματικότητα και αναφέρεται στο παρόν.

γ) ο υποθετικός λόγος εκφράζει υπόθεση αντίθετη προςτην πραγματικότητα και αναφέρεται στο παρελθόν.

δ) ο υποθετικός λόγος εκφράζει υπόθεση ανοικτή καιαναφέρεται στο παρόν.

ε) ο υποθετικός λόγος εκφράζει υπόθεση δυνατή καιαναφέρεται στο παρόν.


2. O τύπος “malis” στη δεύτερη περίοδο του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) αφαιρετική του ποιητικού αιτίουδ) αφαιρετική της αιτίαςε) δοτική του ποιητικού αιτίου

στ).......................................................Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο ή αν δεν συμφωνείτε με τιςεπιλογές που σας δίνονται να συμπληρώσετε τη δική σας απάντηση.

234

IV. Aσκήσεις σύζευξης1. Να γράψετε δίπλα σε κάθε Yπόθεση το γράμμα της αντίστοιχης Aπόδοσης,

έτσι ώστε ο υποθετικός λόγος που θα σχηματισθεί να είναι αποδεκτός απόσυντακτικής και νοηματικής πλευράς. Θα σχηματίσετε υποθετικούς λόγουςισάριθμους των Yποθέσεων που σας δίνονται.

Υποθέσεις Αποδόσεις1) Si marmor illis obtulisses, α) cives inter se non pugnant.2) Si in civitatibus concordia est, β) sentirent, dicerent et facerent omnia,

quae ad concordiam pertinerent.3) Si cives scirent nihil esse miserius

bello civili,γ) fecisset simulacrum.

4) Si quis maxima frugalitate utitur, δ) sentiebant, dicebant et faciebantomnia, quae ad concordiampertinerent.

5) Si quis divitias amet, ε) divitias contemnit. στ) facile pecunia corrumpatur.ζ) cives inter se non pugnabant.η) facile pecunia corrumperetur.θ) fecissent simulacra.

235


Α Β1) prohibeo βγάζω κάποιον από τον δρόμο του2) imperitus καταβάλλω3) averto άπειρος4) praeceps ευτελής, φτηνός5) premo εκφράζω, δείχνω6) obfero υγιής, αρτιμελής7) vilis αδύναμος, ανάπηρος8) explico αξιομνημόνευτος9) integer κατορθώνω, δημιουργώ

10) memorabilis εμποδίζω11) ............................. ..................................12) ............................. ....................................

236


Α Β1) sapientem κατηγορηματικός προσδιορισμός2) res αφαιρετική του ποιητικού αιτίου3) praecipites επιθετικός προσδιορισμός4) malis δοτική του ποιητικού αιτίου5) viliorem γενική αντικειμενική6) ex ebore αφαιρετική του μέσου7) modo αντικείμενο

αφαιρετική του τρόπου αφαιρετική της ύλης υποκείμενο κατηγορούμενο

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. H λέξη “illi” του κειμένου είναι:

α) δοτική ενικού αρσ. γένουςβ) δοτική ενικού θηλ. γένους γ) δοτική ενικού ουδ. γένουςδ) ονομαστική πληθ. αρσ. γένους Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

2. O υποθετικός λόγος του κειμένου, ο οποίος έχει ως απόδοση την πρόταση“in divitiis explicabit” εκφράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότηταγ) υπόθεση πιθανή ή δυνατήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

237

3. O τύπος “acceperit” του κειμένου είναι:α) οριστική μέλλονταβ) υποτακτική υπερσυντελίκουγ) οριστική συντελεσμένου μέλλονταδ) ............................................. [Σημειώστε κάτι

άλλο αν δεν συμφωνείτε με τα προηγούμενα].Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

4. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στιςπαρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά να τε-θούν στην έγκλιση που απαιτεί το είδος των υποθετικών λόγων που σας ζη-τείται. Να δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς των υποθετικών λόγων. Ναπροσέξετε ώστε το νόημα να είναι αποδεκτό.α) Si …………. et ……………… homines excellentes, animum et mentem

……………………. optime …………………. . (colo, tuus, conformo,cogito) [δυνατή υπόθεση]

β) Si ante oculos animi nostri exemplum hominum …………………….……………………. animum et mentem optime ………………………. .(conformo, excellens, habeo) [υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότη-τα στο παρελθόν]

γ) Nisi qui deus nobis …………………., salvi esse ………………………. .(subvenio, nequeo) [ανοικτή υπόθεση]

δ) Nisi Graeci …………………………. ……….………………., Troiamnon ……………………. . (utor, dolus, expugno) [υπόθεση αντίθετη προςτην πραγματικότητα στο παρελθόν]

ε) Si cives iustitia inter se ………………. et libenter leges ……………….,liberi esse …………………. . (servo, certo, possum) [δυνατή υπόθεση]

238

στ) Nisi Sextus Tarquinius, filius Tarquini Superbi, pudicitiam Lucretiae,……………………. Collatini, …………………., imperium pater non………………. . (laedo, perdo, uxor) [υπόθεση αντίθετη προς την πραγ-ματικότητα, στο παρελθόν]

ζ) Nisi exercitus fiduciam ……………………., fortiter ……………………et adversarios ………………. . (certo, amitto, vinco) [ανοικτή υπόθεση]

η) Pueri, si ………………. bene administrare rem publicam, semperimagines fortissimorum virorum vobis ……………. ………………… .(cupio, debeo, propono) [ανοικτή υπόθεση]

θ) Si quis maxima …………………………. ………………., divitiae sibisupervacaneae ………………. . (sum, frugalitas, utor) [δυνατή υπόθεση]

ι) Si cives omnia ………………. et ………………. et ……………. quaead concordiam …………………., bella civilia non ………………. .(sentio, dico, facio, sum, pertineo) [δυνατή υπόθεση]

239

ΜΑΘΗΜΑ XL LECTIO QUADRAGESIMA

ΑΚΛΟΝΗΤΗ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΠΡΟΣΤΑΣΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά ονόματα της α΄ και δ΄ κλίσης και να τα με-

ταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.2. Να γράψετε τη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού αριθμού των θη-

λυκών προσηγορικών ονομάτων της γ΄ κλίσης.3. corpore infirmo: Να κλιθεί το ουσιαστικό μαζί με το επίθετο στο συγκριτικό

βαθμό και στους δύο αριθμούς.4. Να γράψετε την αιτιατική, κλητική και αφαιρετική όλων των αρσενικών ου-

σιαστικών του κειμένου στον αριθμό που βρίσκονται.5. celerrime: Να γράψετε τους υπόλοιπους βαθμούς του επιρρήματος.6. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.7. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου, πλην των προσωπικών, στην ί-

δια πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.8. ire: Να γράψετε τα απαρέμφατα όλων των χρόνων και να κλίνετε τη μετοχή

του ενεστώτα στον ενικό και πληθυντικό αριθμό.9. noluit: Να γράψετε το ίδιο πρόσωπο στην υποτακτική όλων των χρόνων και

να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα.10. audebat, instaret: Να κλίνετε την υποτακτική του μέλλοντα των ρημάτων

στη φωνή που σας δίνονται.11. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε τα ρήματα στα

υπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού:α) Numquam ego hostem iudicabo Marium.β) Senex et corpore infirmo sum.γ) Semper meminero urbem a Mario conservatam esse.δ) Is dixit Sullae.

240

12. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τους κλι-τούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνους πουαν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Solus augur de hac re interrogatus sententiam dicere noluit.β) Licet mihi ostendas agmina militum, licet mortem miniteris, numquam

tamen ego hostem iudicabo Marium.γ) Etsi senex et corpore infirmo sum, semper tamen meminero urbem a

Mario conservatam esse.13. occupata urbe: Να μετατρέψετε τη μετοχή σε δευτερεύουσα πρόταση.207

14. quam celerrime: Να αποδώσετε στα αρχαία Eλληνικά την επίταση των επιρ-ρημάτων του υπερθετικού βαθμού.208

15. interrogatus: Να μετατρέψετε τη μετοχή σε δευτερεύουσα πρόταση.209

16. cum Sulla ei instaret, dixit: Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα χρονική πρό-ταση σε μετοχική.210

17. meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse: Να μετατρέ-ψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.211

18. Να αναγνωρίσετε τους χρονικούς προσδιορισμούς του κειμένου.19. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις δοτικές του κειμένου.20. Να αναγνωριστούν οι δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.21. Να εντοπίσετε αντιστοιχίες και διαφορές ανάμεσα στις εναντιωματικές / πα-

ραχωρητικές προτάσεις της Λατινικής και τις αντίστοιχες προτάσεις της αρ-χαίας και νέας Ελληνικής (τι δηλώνουν, πώς εισάγονται, πώς εκφέρονται).α) Αν και είχε παιδιά, έμεινε στο τέλος μόνος.β) Τέθνηκεν ἐν τῇ μάχ♦ , εἰ καὶ αὐτῷ ἐξῆν σωθῆναι.γ) Etsi Sulla Marium hostem iudicari volebat, Scaevola negavit sententiam

dicere.δ) Και αν ακόμα δεχτείς, πρέπει να πεις τις αντιρρήσεις σου.ε) Καὶ ἂν οἱ πολέμιοι τὸ ναυτικὸν ἡμῶν νικήσωσιν, κρατήσομεν αὐτῶν.

207 Cum Sulla urbem occupavisset… (προτερόχρονο) 208 Ὅ,τι τάχιστα / ὡς τάχιστα 209 Postquam Q. Mucius Scaevola interrogatus est,… 210 Dixit is Sullae instanti… (συνημμένη)

241

στ) Etiamsi natura tales non sint, necessitate esse coguntur.ζ) Ενώ δεν είναι πλούσιος, ζει πολύ ευτυχισμένος.η) Φήσουσι γὰρ δή με σοφὸν εἶναι, εἰ καὶ μή εἰμι.θ) Cum Licinus servus esset, Athenis pro libero vivere volebat.ι) Και να μην μου το ’λεγες, εγώ θα περνούσα.

ια) 'Aνὴρ πονηρὸς δυστυχεῖ, κ ν εὐτυχ↔.

ιβ) Licet armatus sit, non me terret. ιγ) Θα έπρεπε να τον καλέσει το μεσημέρι, μολονότι αυτό δεν του ήταν ευχάρι-

στο. ιδ) Νικίας μέν, εἰ καὶ τὸν ἄλλον χρόνον εἴθιστο συκοφαντεῖν, τότε

ὅμως ν ἐπαύσατο.

ιε) Etsi Murena Asiam vidit, continenter tamen in ea vixit.22. Να συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτική

λειτουργία των λέξεων ή προτάσεων που δίνονται.α) urbe είναι …….……. στη …………………………….β) armatus είναι ………… στο ………………………………γ) hostis είναι …………… στο ……………………………δ) voluntati είναι ………………. στο …………………………ε) augur είναι …………………… στο ……………………

στ) dicere είναι ……………… απαρ., ως …………………..ζ) ei είναι ……………… στο …………………………η) a Mario είναι εμπρόθ. προσδ. του ………………………...θ) militum είναι γενική του ………………… από το …….…ι) corpore είναι αφαιρετική της ……………… στο ………..

23. Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις:“βούλομαι”, “κονσέρβα”, “εἰμί”, “εἶμι”, “δείκνυμι”, “ἄγω”, “μέμνημαι”;212

24. Να γράψετε λατινικές λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τα ρήματα “iudico”,“audeo” και τα ουσιαστικά “senatus” και “mors”.213

211 Meminero Marium urbem Romam et Italiam conservavisse. 212 voluntas < volo, conservo, eo, sum, dico, agmen < ago, memini 213 iudex, iudicium, audacia, audax, senex, senecta (= τα γηρατειά), morior, mortalis, immortalis

242


α) Μετά τον πόλεμο εναντίον του Μάριου, ο Σύλλας ήθελε να κηρύξει όσο πιογρήγορα γινόταν τον Γάιο Μάριο εχθρό του κράτους.

β) Ο Σύλλας ένοπλος συγκάλεσε τη Σύγκλητο.γ) Κανείς δεν τολμούσε να εναντιωθεί στη θέληση του δικτάτορα.δ) Ακόμα κι αν ο Σύλλας τον απειλήσει με θάνατο,αυτός δεν πρόκειται ποτένα ψηφίσει.

ε) Παρόλο που ήταν οπλισμένος, δεν μπόρεσε όλους να τους τρομάξει. στ) Ο Κόιντος Μούκιος Σκαιόλας πάντα θα θυμάται ότι ο Μάριος έσωσε την

πατρίδα.


α) senatum είναι ουσιαστικό β΄ ή δ΄ κλίσης;β) quam είναι αντωνυμία ή επίρρημα;γ) quin etiam είναι σύνδεσμος ή επίρρημα;δ) licet είναι σύνδεσμος ή απρόσωπο ρήμα;ε) infirmo είναι αρσενικού ή ουδετέρου γένους;

στ) nemo είναι αόριστη ουσ. ή επιθ. αντωνυμία;ζ) quibus είναι αρσενικού ή ουδετέρου γένους;


α) occupata είναι γνήσια αφαιρ. απόλ., χρονική μτχ.β) armatus είναι επιρρ. κατηγορούμενο του τρόπου.γ) voluntati είναι δοτική αντικειμενική στο “obviam”.δ) solus είναι κατηγορ. προσδ. στο “augur”.ε) minitans είναι τροπική μετοχή (υστερόχρονο).

στ) mihi είναι άμεσο αντικ. στο “ostendas”.

214 α) Post bellum cum Mario, Sulla C. Marium quam celerrime hostem iudicare volebat. β) Sulla

armatus senatum coegit. γ) Nemo dictatoris voluntati obviam ire audebat. δ) Licet Sulla eimortem minitetur, numquam tamen is sententiam dicet. ε) Quamquam armatus erat, omnestamen terrere non potuit. στ) Q. Mucius Scaevola semper meminerit Marium patriam conser-vavisse.

243

ζ) hostem είναι κατηγορούμενο στο “Marium”.η) corpore είναι αφαιρετική της ιδιότητας.θ) Romam είναι παράθεση στο “Romam”.ι) Italiam είναι αντικ. στο “conservatam esse”.


Σωστό Λάθοςα) Post suam victoriam Marius Romam rediit.β) Sulla patribus institit.γ) Omnes Sullam timebant praeter Q. M. Scaevolam.δ) Sulla dictatore plurimi cives proscriptionibus morte

multati erant.ε) Etsi Sulla auguri mortem minitaretur, is tamen

sententiam dicere negavit. στ) Licet Q. Mucius senex esset, tamen Marium hostem

iudicavit.ζ) Marius quondam Italiam conservavit.



1) senatum α) ουσιαστικό γ΄ κλίσης2) iudicaretur β) επίρρημα3) interrogatus γ) μτχ. ενεστώτα4) minitans δ) ελλειπτικό ρήμα5) instaret ε) υποτακτική παρατ. παθ. φωνής6) agmina στ) ουσιαστικό της δ΄ κλίσης7) obviam ζ) σύνδεσμος παραχωρητικός8) meminero η) υποτακτική παρατ. ενεργ. φωνής9) licet θ) μτχ. παθητ. παρακειμένου

10) quam ι) αναφορική αντωνυμία ια) επιτατικό επίρρημα

244


Α Β1) cum Sulla minitans ei instaret α) δευτ. αναφορική πρόταση2) cuius voluntati nemo… audebat β) δευτ. τελική πρόταση3) conservatam esse γ) δευτ. παραχωρητική πρόταση4) quibus curiam circumsedisti δ) δευτ. εναντιωματική πρόταση5) dicere ε) κατηγορούμενο στο υποκείμενο6) ut C. Marius hostis iudicaretur στ) δευτ. χρονική πρόταση (σύγχρονο)7) etsi senex… sum ζ) κύρια πρόταση8) hostis η) τελικό απαρ., αντικείμενο9) licet mortem miniteris θ) ειδικό απαρ., αντικείμενο

10) hostem ι) δευτ. επιρρ. συμπερ. πρόταση ια) κατηγορούμενο στο αντικείμενο


Α Β1) conservo α) τολμώ2) cogo β) οιωνοσκόπος3) interrogo γ) δεν θέλω4) augur δ) συγκαλώ5) iudico ε) ζητώ τη γνώμη κάποιου6) audeo στ) ψηφίζω7) nolo ζ) διασώζω8) minitor η) κηρύσσω, κρίνω9) ostendo θ) απειλώ

10) insto (+ δοτ.) ι) θυμάμαι ια) απειλώ με θάνατο ιβ) πηγαίνω αντίθετα ιγ) ασκώ πίεση σε κάποιον ιδ) δείχνω

245


Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quando Sulla senatum coegit? α) Q. Mucius Scaevola.2) Qua de causa Sulla senatum coegit? β) Q. Mucio Scaevolae.3) Utrum Sulla dictator est factus γ) Minime.

an non? δ) Quia Marium hostem4) Quis sententiam dicere noluit? iudicare volebat.5) Scaevola vir corpore valido erat ε) Certe.

an non? στ) Postquam Romam occupavit.6) Cui Sulla minitans institit? ζ) Omnes.7) Quis inter patres Sullae obviam iit? η) A Mario.8) A quo patria quondam conservata θ) Nemo praeter augurem.

erat?


τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: coegerat, aude-bat, noluit, minitans, conservatam esse

Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


246

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του αντίθετου αριθμού, όπου αυ-τό είναι δυνατόν: urbe, senatum, agmina, re, hostis, augur, senex, corpore,mortem.


Δ΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός

Ε΄ κλίση Αντίθετοςαριθμός



γενικήενικού


ονομ.πληθ.


αφαιρετ.πληθ.

cuius

nemo

hac

is

quibus

ego

solus

247

4. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που δίνεταιστην παρένθεση.215

α) Haec, quamquam incredibilia tibi …………………, vera tamen erant.(videor)

β) Etsi ambitio216 ………………… vitium217, saepe tamen causa virtutis est.(sum)

γ) Quis sperare potest, quamvis ………..…………. adulescens, se ad ves-perum victurum esse? (sum)

δ) Ista veritas, etiamsi iucunda non …………………, mihi tamen grata est.(sum)

ε) Ille, cum amici Romae eum remanere ……………., tamen Carthaginemreversus est. (cupio)

στ) Nemo fuit miserior Dionysio, quamvis divitiis ……………. . (abundo218)ζ) Cum ……………… puer, nihil tamen puerile219 gessit. (sum)η) Cleomenes terrore adductus, quamquam nox ………………., tamen in

publico esse non audet. (sum)θ) Quamvis Themistocles iure …………………… et ………………….. no-

men eius illustrius Solonis nomine, non minus praeclarus hic quam illemihi videtur. (laudor, sum)

ι) Etsi iam senex …………………….., Cato Graecas litteras didicit. (sum)

215 α) videbantur β) est γ) sit δ) est ε) cuperent στ) abundaret ζ) esset η) erat θ) laudetur, sit ι) erat. 216 ambitio, -onis (θηλ.) = η φιλοδοξία 217 vitium, -ii = ελάττωμα 218 adundat divitiis = έχει περιττά πλούτη 219 puerilis, -e = παιδικός

248

5. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο εναντιωματικό ή παραχωρητι-κό σύνδεσμο επιλέγοντάς τον από τον παρακάτω πίνακα.220

etsi + οριστική

tametsi + οριστική

quamquam + οριστική

cum + υποτακτική

etiamsi + υποτακτική ήοριστική

licet + υποτακτική

quamvis + υποτακτική

ut + υποτακτική

α) ……………….. varios casus passi sunt, milites tamen se recipere po-tuerunt.

β) ……………….. natura tales non sitis, necessitate esse cogemini.γ) ……………….. celeriter milites portas clauderent, pauci hostes castra

inierunt.δ) ……………….. divites simus, tamen continenter vivimus.ε) ……………….. longe ab eo viro sim, eius potestatem veritus sum.

στ) Multi miseri sunt, ……………….. maximas divitias habeant.

220 α) etsi ή quamquam β) etiamsi γ) quamvis δ) cum ε) quamvis στ) licet.

249

ΙV. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Mε δοτική συντάσσεται το ρήμα:

α) cogoβ) iudicoγ) noloδ) instoε) conservoNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. Η αφαιρετική απόλυτος “occupata urbe” μετατρέπεται σε:α) Postquam Sulla urbem occupat...β) Cum urbs a Sulla occupata esset...γ) Cum Sulla urbem occuparet...δ) Cum Sulla urbem occupavisset...Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. Το “quibus” του κειμένου είναι:α) αόριστη αντων., αφαιρ. πληθ. ουδετ. γένουςβ) ερωτημ. αντων., αφαιρ. πληθ. θηλυκού γένουςγ) αναφ. αντων., αφαιρ. πληθ. αρσεν. γένουςδ) αναφ. αντων., αφαιρ. πληθ. ουδετ. γένουςε) αναφ. αντων., αφαιρ. πληθ. θηλυκού γένουςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

4. Το “quin etiam” του κειμένου είναι:α) σύνδεσμος συμπερασματικόςβ) ερωτηματικό επίρρημαγ) σύνδεσμος αντιθετικόςδ) παρακελευσματικό μόριοε) αναφορική αντωνυμίαNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

250

5. Η μετοχή “interrogatus” του κειμένου μπορεί να μετατραπεί σε:α) qui interrogaturβ) dum interrogaturγ) postquam interrogatus estδ) dum interrogareturε) cum interrogareturNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

6. Η πρόταση “etsi senex et corpore infirmo sum” του κειμένου ισοδυναμεί με:α) tametsi senex et corpore infirmo eramβ) quamvis senex et corpore infirmo essemγ) cum senex et corpore infirmo essemδ) licet senex et corpore infirmo essemε) qmamquam senex et corpore infirmo sum


251

ΜΑΘΗΜΑ XLI LECTIO PRIMA ET QUADRAGESIMA

ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ, ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των κυρίων ονομάτων του κειμένου στον α-

ριθμό που βρίσκονται.2. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των δευτεροκλίτων προσηγορικών ονομά-

των του κειμένου στον άλλο αριθμό.3. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των τριτοκλίτων προσηγορικών ονομάτων

του κειμένου στον άλλο αριθμό και να δηλώσετε το γένος τους.4. Των τύπων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γραφούν

οι πλάγιες πτώσεις του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.5. homo inepte: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.6. Να μεταφέρετε τα επίθετα του κειμένου στους άλλους βαθμούς, στην πτώση,

στο γένος και στον αριθμό που βρίσκονται.7. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (πλην των προσωπικών) στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.8. Να σχηματίσετε τα αντίστοιχα επιρρήματα των επιθέτων του κειμένου στο

θετικό βαθμό (πλην του επιθέτου inauditus).9. Να γραφούν όλοι οι τύποι της προστακτικής των ρημάτων της 2ης συζυγίας

του κειμένου στη φωνή του βρίσκονται.10. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 3ης συζυγίας του κειμένου.11. Των αποθετικών ρημάτων του κειμένου να γραφούν οι ενεργητικοί τύποι.12. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύο

φωνές, όπου αυτό είναι δυνατόν.13. Να ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν οι κλιτοί τύποι

στον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση), εφό-σον αυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώς δυνατόν:α) Tu proinde quasi cum matre Evandri nunc loquaris, sermone abhinc

multis annis iam obsoleto uteris.β) Tu neminem scire atque intellegere vis, quae dicas.

252

γ) Quin, homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis?δ) Id quod ab illo scriptum est, habe semper in memoria et in pectore.ε) Tamquam scopulum, sic fugias verbum insolens atque inauditum.

14. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους, αφού μεταφέρετε το ρήμα τωνκυρίων προτάσεων στην αντίστοιχη έγκλιση του παρατατικού και επιφέρετετις απαιτούμενες αλλαγές ώστε οι νέες περίοδοι να είναι από συντακτικήςπλευράς αποδεκτές.α) Vivit, ut viri antiqui, sed loquitur, ut viri aetatis nostrae.β) Tu neminem scire atque intellegere vis, quae dicas.γ) Quin, homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis?δ) Id quod a poeta scriptum est, habet semper in memoria et in pectore.ε) Tamquam scopulum, sic fugis verbum insolens atque inauditum.


16. Να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων που βρίσκονται σε α-φαιρετική πτώση.

17. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αιτιατική και να δικαιολογή-σετε την πτώση τους.

18. Να προσδιορίσετε το είδος των απαρεμφάτων του κειμένου και να δικαιολο-γήσετε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται. Να δικαιολογήσετε την πτώση τουυποκειμένου τους.

19. Να δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς των παραβολικώνπροτάσεων του κειμένου.

20. Να δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς των προτάσεων του κειμένου πουεκφέρονται με υποτακτική.

21. Να εντοπίσετε τις προθέσεις του κειμένου και να προσέξετε τη σύνταξή τους.22. Να εντοπίσετε τους συνδέσμους του κειμένου και να εξηγήσετε τον συντα-

κτικό τους ρόλο.23. Sed antiquitatem tibi placere dicis, quod honesta et bona et modesta sit.: Να

μετατραπεί ο πλάγιος λόγος σε ευθύ.221

221 Κατά τη διδασκαλία της ενότητας δεν πρέπει να δοθεί έμφαση στο φαινόμενο του πλαγίου λό-

γου, αφού περί αυτού θα γίνει διεξοδικά λόγος σε επόμενη ενότητα.

253

24. Να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο χρησιμοποιώντας την πρόταση“Hic me admonebat” ως πρόταση εξάρτησης:222

α) Sic vive, ut viri antiqui, sed sic loquere, ut viri aetatis nostrae.β) Id quod a C. Caesare scriptum est, habe semper in memoria et in pectore.γ) Tamquam scopulum, sic fugias verbum insolens atque inauditum.

25. Πώς μπορεί να εκφρασθεί με διαφορετικό τρόπο η έκφραση “abhinc multisannis”;223

26. Να μεταφρασθούν στα Λατινικά:α) Ο νεαρός μιλούσε όπως μιλούσαν οι αρχαίοι άνδρες, διότι εθαύμαζε τηναρχαιότητα.

β) Δεν μιλούσε όπως οι σύγχρονοί μας, αλλά σαν να ήταν αρχαίος Ρωμαίος,γιατί δεν ήθελε να καταλαβαίνει κανείς τι έλεγε.

γ) Οι αρχαίοι άνδρες χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα των συγχρόνων τους, ενώεσύ, σαν να μην είσαι σύγχρονος, χρησιμοποιείς λόγο απαρχαιωμένο.


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές:α) Curius et Fabricius, antiquissimi viri, non utebantur ………………... Si-

canorum aut Pelasgorum, sed sic ………………..., ut viri aetatis suae.(loquor, verbum πληθ.)

β) Antiquiores ………………... et ………………... Horatii, non ut tu nunc………………..., sed plane et dilucide cum suis loquebantur. (loquor,Curius, Fabricius)

γ) Omnes admirabantur feminas illas, quod sic ………………..., quasi viri………………... . (certo, sum)

222 Μετά το ρήμα “admoneo” είναι δυνατόν να ακολουθεί βουλητική πρόταση ή απαρέμφατο. 223 Για την απάντηση βλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγη-

τή, σ. 122.

254

δ) Omnes admirantur feminas illas, quod sic ………….., quasi viri ……… .(certo, sum)

ε) Hic poetam honorabat ut puer ………………..., et monumentum eius,quod Neapoli iacebat, tamquam sanctum …………………………..………………………. . (magister, templum, veneror)

στ) Ille similiter amabat feminam et ………... ab …………... . (amo, is θηλ.)ζ) Vos similiter …………………………... ac …………………………... ab

illis. (honoro, amo)η) Amicos ………………... ita debetis ………………... ac ………………...

ut sese ………………... . (vester, ipse, amo, honoro)θ) Illa ………………... amaverat, proinde quasi ipsa eos ………………... .

(puer, pario)ι) Illa puellas amat, proinde quasi ipsa ………………... ……………...... .

(is, pario)

ΙΙ. Ασκήσεις του τύπου “Σωστό-Λάθος”1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω χαρακτηρισμοί είναι ορθοί ή εσφαλμένοι και

να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:Σωστό Λάθος

α) quae dicas: αναφορική πρότασηβ) antiquissimi viri: επεξήγησηγ) his: αφαιρετική συγκριτική δ) cum suis: εμπρόθετος προσδ. της συνοδείαςε) Sicanorum: γενική αντικειμενική

στ) Italiam: αντικείμενο του απαρ. “coluisse”ζ) sermone: αντικείμενο του ρήματος “uteris”η) quod vis: αιτιολογική πρότασηθ) antiquitatem: αντικείμενο του απαρ. “placere”ι) scopulum: κατηγορούμενο

255

2. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω περίοδοι ανταποκρίνονται στο νόημα του κει-μένου και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Curius et Fabricius verbis Sicanorum et Pelasgorum

utebantur.β) Horatii, qui antiquiores Curio et Fabricio erant, plane

ac dilucide cum suis locuti sunt.γ) C. Gaesar scripsit: “Sic ergo vive, ut viri antiqui, sed

sic loquere ut viri aetatis nostrae”.δ) Mater Evandri sermone obsoleto utebatur, non sermone

aetatis suae.ε) Adulescens, de quo scriptor narrat, antiquitatem sibi

placere dicebat, quod honesta et bona et modestaesset.

στ) Caesar admonebat: “Τamquam scopulum, sic fugiasverbum insolens atque inauditum.”

ζ) Philosophus admonet adulescentem vivere sic, ut viriantiqui, sed sic loqui ut viri aetatis suae.

η) Sicani et Pelasgi primi coluisse Italiam dicuntur.θ) Adulescens, de quo scriptor narrat, semper in memoria

et in pectore habebat haec verba: “Sic ergo vive, ut viriantiqui, sed sic loquere ut viri aetatis nostrae.”

ι) Curius neminem scire atque intellegere volebat, quaediceret.

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Η πρόταση “ut consequaris” είναι:

α) παραβολικήβ) χρονικήγ) τελικήδ) συμπερασματικήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

256

2. Ο τύπος “sermone” συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσου β) αφαιρετική του τρόπου γ) αφαιρετική της αναφοράςδ) αφαιρετική της ιδιότητας ε) αντικείμενο Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.


αντίστοιχης απάντησης. Τέσσερις περίοδοι που καταχωρίζονται στη στήλητων απαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quo sermone Curius et Fabricius α) Sermone aetatis suae utebatur.

utebantur? β) Sermone Pelasgorum2) Erantne Curius et Fabricius anti- aut Sicanorum utebantur.

quiores Horatiis an Horatii anti- γ) Curius et Fabricius antiquioresquiores Curio et Fabricio? Horatiis erant.

3) Cur adulescens, de quo scriptor δ) Horatii antiquiores Curio etnarrat, obsoleto sermone utebatur? Fabricio erant.

4) Qui primi coluisse Italiam dicuntur? ε) Sicani et Pelasgi.5) Quid a C. Caesare de verbis inso- στ) “Tamquam scopulum, sic fugias

lentibus atque inauditis scriptum verbum insolens atque inauditum.”est? ζ) “Sic ergo vive, ut viri antiqui, sed

6) Cui antiquitas placet? sic loquere, ut viri aetatis nostrae.”η) Quia neminem scire atque

intellegere volebat, quae diceret.θ) Adulescenti.ι) Sermone aetatis suae utebantur.

257

2. Να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες που δίδο-νται στη B΄ στήλη αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντίστοιχηςλέξης της Α΄ στήλης. Στη Β΄ στήλη υπάρχουν δύο σημασίες των οποίων δεν δί-δεται η αντίστοιχη λατινική λέξη, την οποία θα πρέπει να συμπληρώσετε, ενώστην Α΄ στήλη υπάρχουν δύο λατινικές λέξεις των οποίων δεν δίνονται οι α-ντίστοιχες σημασίες, τις οποίες επίσης θα πρέπει να συμπληρώσετε:

Α Β1) antiquus μιλώ2) plane εποχή3) dilucide αρχαίος4) loquor καθαρά5) aetas εδώ και πολλά χρόνια6) colo απαρχαιωμένος7) intellego σιωπώ8) taceo ασυνήθιστος9) insolens καταλαβαίνω

10) obsoletus σαν να 11) ………………….. …………………..… 12) ………………….. …………………..…

3. Βάσει του κειμένου να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης μετους συντακτικούς όρους της B΄ αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμότης αντίστοιχης λέξης της A΄ στήλης. Στη B΄ στήλη υπάρχουν τέσσερις όροιτων οποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λέξη.

Α Β1) antiquissimi viri γενική κτητική2) his υποκείμενο3) dilucide επιθετικός προσδιορισμός4) neminem παράθεση5) intellegere αφαιρετική του μέτρου6) bona δοτική προσωπική7) antiqui αντικείμενο

γενική υποκειμενική κατηγορούμενο επιρρ. προσδ. τρόπου αφαιρετική συγκριτική

258

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω χαρακτηρισμοί είναι ορθοί ή εσφαλμένοι και

να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο. Να δικαιολογήσετε την ε-πιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι εσφαλμένο:

Σωστό Λάθοςα) Horatii: γενική ενικούβ) verbis: αφαιρετική πληθυντικούγ) sermone: αφαιρετική ενικούδ) annis: δοτική πληθυντικούε) vis: ονομαστική ενικού

στ) homo: ονομαστική ενικούζ) bona: ονομαστική πληθυντικούη) antiqui: γενική ενικούθ) id: ονομαστική ενικούι) verbum: ονομαστική ενικού

2. O τύπος “viri” της πρώτης περιόδου του κειμένου είναι:α) δοτική ενικού β) αφαιρετική ενικούγ) γενική ενικούδ) ονομαστική πληθυντικούΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. Η υποτακτική της τελευταίας πρότασης του κειμένου είναι:α) δυνητικήβ) απορηματικήγ) παραχωρητικήδ) προτρεπτικήε) ευχετικήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

259

4. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές. Να δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς των παρα-βολικών προτάσεων.α) Antiquissimi …………………. non ut Sicani et Pelasgi, qui primi Italiam

………………………………., loquebantur inter se, sed ut viri aetatis………………………. . (colo, vir, suus)

β) Tu nunc sic …………………., quasi unus ex antiquis Sicanis aut Pelasgis…………………… . (loquor, sum)

γ) Sic illi ………………, quasi omnia …………………. . (loquor πρτ., scio)δ) Omnes ……………………. αdmirabantur, quod sic …………………….,

quasi senex …………………. . (adulescens, loquor, sum)ε) Noli ……………. et ……………. sic, ut multi ……………., sed dic et fac

sic, ut ipse ………………. . (dico, facio, volo, sentio) στ) Nolite credere …………………….; illi alia ………………………. et

………………………. . (facio, ille πληθ., dico)ζ) Nos similiter ………………………………. ac loquimur; vos alia sentitis

et …………………………. . (sentio, loquor)η) Hunc nemo pecunia …………………………. potest, quod divitias tam

contemnit quam ……………………. Curius Dentatus …………………. .(corrumpo, contemno πρτ., is)

θ) Scipio tam pauper …………………. quam Menenius Agrippa. Scipio ni-hil ……………………. reliquerat, Menenius Agrippa aere collato…………….…………. . (sum πρτ., filia, funeror)

ι) Hic tam plane ac dilucide …………………. quam Curius et Fabricius et………… antiquiores Horatii. (loquor, hic)

260

ΜΑΘΗΜΑ XLII LECTIO ALTERA ET QUADRAGESIMA

Ο ΚΙΚΕΡΩΝΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙΛΙΝΑ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην α-


2. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των ουσιαστικών της 1ης και 5ης κλίσηςτου κειμένου στον αριθμό που βρίσκονται.

3. coniurationem nascentem: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.4. Να μεταφέρετε τα επίθετα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου

αριθμού και στα τρία γένη των τριών βαθμών, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.5. Να γραφούν στον άλλο αριθμό οι πλάγιες πτώσεις των επιθέτων του κειμέ-

νου στο αρσενικό και ουδέτερο γένος του συγκριτικού βαθμού, εφόσον αυτόείναι δυνατόν.

6. Να σχηματίσετε και στους τρεις βαθμούς τα αντίστοιχα επιρρήματα των επι-θέτων του κειμένου, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

7. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλ-λου αριθμού και στα τρία γένη, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

8. Των τύπων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γραφούνοι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

9. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 2ης συζυγίας του κειμέ-νου στη φωνή που βρίσκονται.


11. confirmaverunt, dissimulent: Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτωνσε όλες τις εγκλίσεις.

12. dicerent: Να κλιθεί η προστακτική έγκλιση ενεστώτα και μέλλοντα στη φω-νή που βρίσκεται το ρήμα.

261

13. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

14. Να ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν τα ρήματα τωνκυρίων προτάσεων στο αντίστοιχο πρόσωπο της οριστικής παρατατικού καιγίνουν, όπου χρειάζεται, οι αναγκαίες τροποποιήσεις ώστε οι νέες περίοδοινα είναι νοηματικώς αποδεκτές. Να μη θίξετε εκείνες που δεν είναι δυνατόννα μετασχηματισθούν:α) Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant, aut

ea, quae vident, dissimulent.β) Hi spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt coniurationemque

nascentem non credendo confirmaverunt.γ) Horum auctoritatem secuti multi, non solum improbi verum etiam

imperiti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum essedicerent.

δ) Nemo tam stultus erit, qui non videat coniurationem, nemo tam improbusqui non fateatur.

ε) Si Catilina in Manliana castra perveniet, quo intendit, omnesconiurationem esse factam videatis.

15. Να ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι αφού μεταφερθούν τα ρήματα στοαντίστοιχο πρόσωπο του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, και γί-νουν οι απαραίτητες τροποποιήσεις, ώστε οι νέες περίοδοι που θα προκύ-ψουν να είναι νοηματικώς αποδεκτές.α) Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant, aut

ea, quae vident, dissimulent.β) Hi spem Catilinae aluerunt et coniurationem nascentem non credendo

confirmaverunt.γ) Horum auctoritatem secuti multi, non solum improbi verum etiam

imperiti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum essedicerent.

δ) Nemo tam stultus erit, qui non videat coniurationem, nemo tam improbusqui non fateatur.

ε) Si ille in Manliana castra perveniet, quo intendit, omnes coniurationemesse factam videatis.

262


17. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση και ναπροσδιορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.

18. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αιτιατική και να προσδιορίσε-τε τον συντακτικό τους ρόλο.

19. Να εντοπίσετε τις αναφορικές προτάσεις του κειμένου, να προσδιορίσετε τοείδος τους και να δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς τους.

20. Να εντοπίσετε τους υποθετικούς λόγους του κειμένου, να προσδιορίσετε τοείδος τους και να δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς τους.224

21. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις μετοχές του κειμένου.Να δικαιολογήσετε τον συντακτικό τους ρόλο καθώς και την πτώση τους.



24. Μα μεταφράσετε στα Λατινικά:α) Ήσαν τόσο αχρείοι αυτοί, που δεν ήθελαν να ομολογήσουν ότι έγινε συνω-μοσία.

β) Αν τον είχαμε τιμωρήσει, πολλοί θα ήταν εκείνοι που θα έλεγαν ότι τον τι-μωρήσαμε σκληρά και τυραννικά.

γ) Υπάρχουν πολλοί στην τάξη των Συγκλητικών που δεν θέλουν να δουν αυτόπου μας απειλεί, που κάνουν πως δεν βλέπουν αυτά που όλοι βλέπουμε.


τή, σ. 124.

263


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές:α) Nonnulli tam stulti et …………….. erant, ……………….. non

……………….. id, quod civitati ………………….. . (imperitus, video,qui, immineo)

β) Nonnulli ea …………….. vident, …………….. et non ……………... .(qui, fateor, dissimulo)

γ) Illi tam improbi erant, ………………….. coniurationes nascentes noncredendo …………………….. . (qui, confirmo)

δ) Multi tam stulti sunt, ……………….. coniurationem …………………..non ……………………….., et tam improbi, qui non eam factam esse…………………….. . (qui, nascor μτχ., video, fateor)

ε) Si in hos ……………………….., ……………….. contra rem publicam………………….., multi id crudeliter et regie factum esse dicerent.(animadverto, coniuro, qui)

στ) Vos spem Catilinae sententiis, ………………….. …………………..erant, ……………………….. et coniurationem nascentem non credendoconfirmavistis. (aluo, mollis, qui)

ζ) Multi …………………….. auctoritatem eius secuti sunt, non solum stultiverum etiam ……………………….. et improbi ……………………….. .(qui, sum, imperitus)

η) Speculatores ab eo misi erant, ………………….. …………………..quo hostes ………………….. . (qui, video, intendo)

θ) Vos stulti estis, qui ea, ………………….. …………………………,…………….……………. . (qui, dissimulo, video)

ι) …………………….. facere non licet quidquid ……………………..,sed ea, …………………….. leges iubent. (civis, qui, volo)

264

ΙΙ. Ασκήσεις του τύπου “Σωστό-Λάθος”1. Να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Η αναφορική πρόταση “quo intendit” μολονότι ο λόγοςείναι πλάγιος, εκφέρεται με οριστική, διότι θεωρείταιότι η πρόταση λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο.

β) Οι αναφορικές συμπερασματικές προτάσεις του κειμένουεκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα, διότι στην κύριαπρόταση υπάρχει ρήμα αρκτικού χρόνου.

γ) Η αναφορική προσδιοριστική πρόταση “quae imminent”εκφέρεται με υποτακτική, διότι εκφράζει κάτι τιυποκειμενικό.

δ) Απόδοση στην υπόθεση “si animadvertissem” είναι η υπο-τακτική “dicerent”. Στον υποθετικό λόγο έχουμε συν-δυασμό της υποτακτικής παρατατικού και υπερσυντελίκου.

ε) Η πρόταση “qui aluerunt” είναι αναφορική προσθετική, διότι προσδιορίζει το περιεχόμενο ολόκληρηςπρότασης.

στ) Οι αναφορικές συμπερασματικές προτάσεις εκφέρονταιμε οριστική.

ζ) Οι αναφορικές τελικές προτάσεις εκφέρονται με υποτα-κτική.

η) Ο τύπος “credendo” είναι αφαιρετική γερουνδίου, πουδηλώνει τρόπο.

θ) Η μετοχή “nascentem” είναι εναντιωματική.ι) Το απαρέμφατο “fore” εξαρτάται από το ρήμα “intellego”και είναι ειδικό απαρέμφατο.

265

2. Να εξετάσετε αν ο χαρακτηρισμός των λέξεων του κειμένου είναι ορθός ήεσφαλμένος και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) hoc: αφαιρετική ουδετέρου γένουςβ) sententiis: δοτική πληθυντικού γ) nascentem: αιτιατική ενικού αρσενικού γένουςδ) quorum: γενική πληθυντικού ουδετέρου γένους ε) solum: αιτιατική ενικού αρσενικού γένους

στ) id: ονομαστική ενικού ουδετέρου γένουςζ) castra: αιτιατική πληθ. ουδετέρου γένουςη) pervenerit: γ΄ ενικό οριστικής συντελ. μέλλονταθ) stultum: αιτιατική ενικού αρσενικού γένουςι) fateatur: γ΄ ενικό υποτακτικής ενεστώτα

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. H πρόταση “qui non fateatur” είναι:

α) αναφορική τελική β) αναφορική συμπερασματικήγ) αναφορική αιτιολογικήδ) αναφορική υποθετικήε) αναφορική εναντιωματικήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. O πρώτος υποθετικός λόγος του κειμένου εκφράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότηταγ) υπόθεση δυνατήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. O τύπος “sententiis” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) δοτική του ποιητικού αιτίουδ) αφαιρετική του ποιητικού αιτίουε) δοτική του σκοπούΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

266

IV. Aσκήσεις σύζευξης1. Στηριζόμενοι στο κείμενο να γράψετε δίπλα σε κάθε ερώτηση το γράμμα της

αντίστοιχης απάντησης. Τέσσερις περίοδοι που καταχωρίζονται στη στήλητων απαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Qui spem Catilinae aluerunt?2) Quo modo nonnulli, qui in ordine

senatorio erant, spem Catilinaealuerunt?

3) Quo modo nonnulli, qui in ordinesenatorio erant, coniurationemnascentem confirmaverunt?

4) Quid multi, improbi et imperiti,dicerent, si Cicero in Catilinamanimadvertisset?

5) Qui ea, quae imminebant, nonvidebant et ea, quae videbant, dis-simulabant?

α) Mollibus sententiis.β) Non credendo eam nasci.γ) Nonnulli, qui aut ea, quae immine-

bant, non videbant, aut ea, quaevidebant, dissimulabant.

δ) Nonnulli, qui in ordine senatorioerant.

ε) Si Cicero in eum animadvertisset,crudeliter et regie id factum essedicerent.

στ) Cicero crudeliter et regie in huncanimadvertet.

ζ) Nonnulli, qui spem Catilinae alu-erunt.

η) Auctoritate sua.θ) Illi tam stulti erant, qui coniuratio-

nem nascentem non viderent.

267


Α Β1) ordo επιεικής2) immineo (εκ)τρέφω3) mollis με σκληρότητα4) alo ανόητος5) coniuratio φθάνω6) auctoritas τιμωρώ κάποιον7) crudeliter κατευθύνομαι8) pervenio τάξη9) intendo ομολογώ

10) stultus συνωμοσία11) ............................. ..................................12) ............................. ....................................

268


Α Β1) hoc αφαιρετική του μέσου2) Catilinae υποκείμενο3) sententiis επιθετικός προσδιορισμός4) regie αφαιρετική του ποιητικού αιτίου5) id γενική αντικειμενική6) stultum επιρρ. προσδιορισμός τρόπου7) fore αντικείμενο

γενική κτητική αφαιρετική του τρόπου γενική υποκειμενική κατηγορούμενο

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι από συντακτικής απόψεως

ορθές ή εσφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτι ε-σφαλμένο.

Σωστό Λάθοςα) Nonnulli sunt in hoc ordine, qui id, quod imminet,

non videant. β) Nonnulli sunt in ea urbe, qui ea, quae vident, dissimulent. γ) Multi homines ea, quae imminent non videant aut ea,

quae vident, dissimulent. δ) Homines stulti et imperiti videntes ea, quae imminent,

stultitia sua saepe confirmant.ε) Si in hunc animadvertissemus, crudeliter et regie id

factum esse diceres.

269

στ) Si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie idfactum esse dixisses.

ζ) Illos, qui contra rem publicam coniuravere, mortemultare non vultis.

η) Ille, cuius spem mollibus sententiis aluistis, nunc inManliana castra intendat.

θ) Quis tam stultus est, qui non videt ea, quae omnes vident?ι) Legatos ad eum misit, qui auxilium petebant.

2. O τύπος “mollibus” του κειμένου είναι:α) δοτική πληθυντικού αρσ. γένουςβ) αφαιρετική πληθυντικού αρσ. γένουςγ) δοτική πληθυντικού θηλ. γένουςδ) αφαιρετική πληθυντικού θηλ. γένουςε) δοτική πληθυντικού ουδ. γένους

στ) αφαιρετική πληθυντικού ουδ. γένουςΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. O εξαρτημένος υποθετικός λόγος του κειμένου εκφράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότηταγ) υπόθεση δυνατήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

270

4. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στιςπαρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο, και να δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράςτων δευτερευουσών προτάσεων. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναινοηματικώς αποδεκτές.α) Nos stulti et improbi fuissemus, nisi in hunc ………………………….,

………………… arma contra suam patriam ………………………. .(animadverto, moveo, qui)

β) Cicero dicebat molles ……………………………. aluisse spem Catilinae,……………………. verum ……………………. . (sententia, qui, sum)

γ) Accius, qui multo minor Pacuvio natu ………………………., tragoediamsuam, ……………………. “Atreus” nomen est, ei, qui ……………….,legit. (qui, desidero, sum)

δ) Quod in ……………………………. est, idem esse aiunt in ingeniis:…………………. dura et acerba nascuntur, post …………………. mitiaet iucunda. (pomum, qui, fio)

ε) Nonnulli tam stulti et improbi sunt, qui ea, ……………………. vident,…………………. et non …………………. . (qui, fateor, dissimulo)

στ) Sententiae vestrae tam ………………. fuerunt, …………………. spemCatilinae et eorum, qui eum secuti sunt, ……………………. et coniura-tionem nascentem …………………. . (qui, mollis, confirmo, alo)

ζ) Qui non …………. ea, ……………… ………………, homines stulti etimperiti sunt. (qui, video, immineo)

η) Nisi in hunc, iudices, …………………, ……………………. contra rempublicam ……………………., multi id stulte et improbe factum essedicerent. (animadverto, coniuro, qui)

θ) Nuntios ad eum mittit, …………………… …………………. victoriam.(qui, nuntio)

ι) Cicero Catilinam coniuraturum esse intellexit, ……………………….paucis post …………………… ……………………. (qui, dies, aperior)

271

ΜΑΘΗΜΑ XLIII LECTIO TERTIA ET QUADRAGESIMA

Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.2. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη


3. Των ονομάτων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γρα-φούν οι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

4. minaci animo: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.5. Να μεταφέρετε τα επίθετα του κειμένου στους άλλους βαθμούς, εφόσον αυ-

τό είναι δυνατόν.6. Των επιθέτων του κειμένου να γραφούν στον άλλο αριθμό οι πλάγιες πτώ-

σεις στο θηλυκό και ουδέτερο γένος του συγκριτικού βαθμού, εφόσον αυτόείναι δυνατόν.

7. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (πλην των προσωπικών) στηναντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού στο γένος που βρίσκονται.



10. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 4ης συζυγίας του κειμένουσε όλες τις εγκλίσεις, στη φωνή που βρίσκονται.

11. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

12. Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων “veni”,“viderem” στη φωνή που βρίσκονται.

272

13. Να ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι, αφού μεταφερθούν οι κλιτοί τύποιστον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση), εφό-σον αυτό είναι νοηματικώς και γραμματικώς δυνατόν:α) Num ad hostem veni et captiva in his castris sum?β) Qui potuistis populari hanc urbem, quae vos genuit atque aluit?γ) Ego nihil iam pati possum nec diu miserrima futura sum.δ) In hoc me longa vita et infelix senecta traxit, ut primum exulem deinde

hostem te viderem?ε) Nisi ego peperissem, Roma non oppugnaretur.

στ) Nisi filios haberemus, liberae in libera patria mortuae essemus.ζ) Hos immatura mors aut longa servitus manet.η) Non vobis ingredientibus fines patriae ira cecidit?θ) Intra illa moenia domus ac penates mei sunt.ι) Infesto et minaci animo Romam pervenerant.


15. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούςτου κειμένου.

16. Να επισημάνετε και να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων πουβρίσκονται σε δοτική πτώση.

17. Να επισημάνετε και να δικαιολογήσετε τον συντακτικό ρόλο των τύπων πουβρίσκονται σε αφαιρετική πτώση.


19. Να προσδιορίσετε το είδος της μετοχής του κειμένου και να δικαιολογήσετετην πτώση της.

20. Να αναλύσετε με δευτερεύουσα πρόταση τη μετοχή του κειμένου.21. Να δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς των ερωτηματικών

προτάσεων του κειμένου.22. Να εντοπίσετε τους υποθετικούς λόγους του κειμένου, να προσδιορίσετε το

είδος τους και να δικαιολογήσετε τον τρόπο εκφοράς τους.

273



25. Ego nihil... aut longa servitus manet.: Να μετατραπεί ο ευθύς λόγος σε πλά-γιο. Να χρησιμοποιήσετε ως πρόταση εξάρτησης αυτή που επιβάλλει τονόημα του κειμένου.225

26. Να μεταφράσετε στα Λατινικά:α) Μήπως μέσα στα τείχη αυτής της πόλης δεν βρίσκονται το σπίτι σου και οιθεοί σου, η μάνα, η γυναίκα και τα παιδιά σου; (ρητορική ερώτηση)

β) Γιατί έχεις έλθει με τόσο εχθρική και απειλητική διάθεση εναντίον της πα-τρίδας σου;

γ) Μήπως υπάρχει κανείς πιο δυστυχισμένος από εκείνον; (ρητορική ερώτηση)27. Στα τρία ζεύγη περιόδων που σας δίδονται, να εντοπίσετε τη νοηματική δια-

φορά μεταξύ των περιόδων καθενός ζεύγους και να δικαιολογήσετε την α-πάντησή σας.α) Num captiva in castris tuis sum?

Nonne captiva in castris tuis sum?β) Num haec terra te genuit atque aluit?

Nonne haec terra te genuit atque aluit?γ) Num hoc fecerunt?

Nonne hoc fecerunt?28. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω διμελείς ευθείες ερωτήσεις κάνοντας χρήση

όλων των τρόπων με τους οποίους εισάγονται οι προτάσεις αυτές στα Λατι-νικά:α) Utrum immaturam mortem an longam servitutem mavultis?β) Utrum mortuus est ille an vivit?γ) Utrum exercitus noster vicit an victus est?δ) Utrum vera dicit an mentitur?ε) Utrum manebit ille an fugiet?

225 Η άσκηση αυτή να δοθεί στους μαθητές, όταν θα διδαχθούν τον πλάγιο λόγο.

274


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές:α) Nonne mater …………………. sum, …………... te …………………...

atque aluit? (qui, tuus pario)β) Qui poteris evertere urbem …………………... te ……………………...

atque aluit? Nonne cives, liberos, matrem, …………………………...………………………...? (qui, gigno, miseror, coniunx)

γ) Quis tu …………….., qui templa deorum evertere ……………………... .(sum, audeo πρκ.)

δ) Quin, homines inepti, ……………..., ut …………………..., quod vultis?(taceo, consequor)

ε) Nonne omnia misera in bellis civilibus ……………... et nihil miseriusquam ……………... ……………... ? (victoria, sum, ipse)

στ) Saepe ille in bellis ………………... utebatur. Nonne Graeci Troiam dolo…………………... ? (expugno, dolus)

ζ) Leges sunt fundamentum ……………………..., fons aequitatis. Nonne idverum …………………...? Quis …………………... ? (dubito υποτ. εν.,sum, libertas)

η) Freti ………………... vestris fortiter pugnate et hostes fuga salutem pe-tent. Num milites hostium fortiores …………………... ……………... ?(vis, sum, tu πληθ.)

θ) Ille erat homo maximae ……………….. . Num quisquam ……………...divitias plus illo? (frugalitas, contemno)

ι) Cur infesto et ……………………... animo fines urbis …………………?Cur tibi non succurrit: “intra ………………... penates mei sunt, mater,coniunx liberique”? (ingredior, urbs, minax)

275

ΙΙ. Ασκήσεις του τύπου “Σωστό-Λάθος”1. Βάσει του κειμένου να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Η πρώτη ευθεία ερώτηση του κειμένου είναι ρητορικήκαι εισάγεται με το “num”, διότι περιμένουμεαρνητική απάντηση.

β) “In hoc me longa… te viderem?”: Της ευθείαςερωτήσεως δεν προηγείται ερωτηματικό μόριο, γιανα δοθεί έμφαση.

γ) Η συμπερασματική πρόταση “ut primum… te viderem”εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, διότι εξαρτάταιαπό ρήμα αρκτικού χρόνου.

δ) Η αναφορική πρόταση “quae te genuit” είναι επιθετικήπροσθετική.

ε) Η ευθεία ερώτηση “Qui potuisti populari hancterram… ?” είναι ερώτηση ολικής άγνοιας.

στ) Η ευθεία ερώτηση “Non tibi ingredienti… cecidit?”είναι ερώτηση ολικής άγνοιας. Δεν προηγείται ερωτη-ματικό μόριο, για να δοθεί έμφαση.

ζ) Η μετοχή “ingredienti” είναι απόλυτη και γι’ αυτόβρίσκεται σε αφαιρετική πτώση.

η) Η πρόταση “Quamvis infesto… perveneras” είναιπαραχωρητική.

θ) Η χρονική πρόταση “cum in conspectu Roma fuit”εισάγεται με τον διηγηματικό σύνδεσμο “cum”.

ι) Ο υποθετικός λόγος “Ergo ego nisi… oppugnaretur”εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα.

276

2. Να εξετάσετε αν η αναγνώριση των λέξεων του κειμένου είναι ορθή ή ε-σφαλμένη και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) veni: β΄ ενικό πρόσ. προστακτικής ενεστώταβ) tuis: αφαιρετική πληθυντικούγ) infelix: ονομαστική ενικού του αρσεν. γένουςδ) patriae: γενική ενικούε) minaci: αφαιρετική ενικού

στ) illa: ονομαστική ενικού θηλ. γένουςζ) domus: ονομαστική πληθυντικούη) liberi: ονομαστική πληθ. αρσ. γένους του επιθ. “liber”θ) mors: τριτόκλιτο ουσιαστικό θηλυκού γένουςι) manet: υποτακτική ενεστώτα

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Η ευθεία ερώρηση: “Non tibi ingredienti… cecidit?” του κειμένου:

α) εκφράζει μερική άγνοια και εισάγεται με το “non”,γιατί αναμένεται απάντηση αρνητική.

β) εκφράζει μερική άγνοια και εισάγεται με τον “non”, γιατίαναμένεται καταφατική απάντηση.

γ) εκφράζει ολική άγνοια και εισάγεται με το “non”, γιατίαναμένεται απάντηση καταφατική.

δ) εκφράζει ολική άγνοια· δεν προηγείται ερωτηματικό μόριογια να δοθεί έμφαση.


2. Η έκφραση “tibi non succurrit” του κειμένου σημαίνει:α) μου έρχεται κάτι στο μυαλό β) δεν μου έρχεται κάτι στο νου γ) δεν του ήρθε στο νου δ) δεν σου ήρθε στο νου ε) δεν σκέφτηκε Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

277

3. Η μετοχή “ingredienti” του κειμένου είναι:α) χρονική β) αιτιολογική γ) εναντιωματικήδ) τροπική ε) επιθετική Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

4. Ο υποθετικός λόγος της τελευταίας περιόδου του κειμένου εκφράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα γ) υπόθεση δυνατήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

5. Η ευθεία ερώτηση: “Num ad hostem venit…?” του κειμένου:α) εκφράζει μερική άγνοια και εισάγεται με το “num”,γιατί αναμένεται απάντηση αρνητική.

β) εκφράζει μερική άγνοια και εισάγεται με το “num”,γιατί αναμένεται καταφατική απάντηση.

γ) εκφράζει ολική άγνοια και εισάγεται με το “num”,γιατί αναμένεται απάντηση καταφατική.

δ) εκφράζει ολική άγνοια και εισάγεται με το “num”,γιατί αναμένεται απάντηση αρνητική.


278


αντίστοιχης απάντησης. Τρεις προτάσεις που καταχωρίζονται στη στήλη τωναπαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis populatus est terram, in qua α) Minime vero.

natus et alitus est? β) Gnaeus Marcius Coriolanus.2) Ceciditne Coriolano ira ingredienti γ) Certe.

fines patriae? δ) Coriolani mater.3) Quae mater vidit suum filium primum ε) Infesto et minaci animo.

exulem deinde hostem? στ) Coriolanus cum exercitu Romam4) Quo animo Coriolanus Romam pervenit eam occupatum.

pervenit? ζ) Intra moenia Romae.5) Ubi domus, mater, coniunx et liberi η) Coriolani filius.

Coriolani erant?

2. Να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες που δίδο-νται στη B΄ στήλη αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντίστοι-χης λέξης της Α΄ στήλης. Στη Β΄ στήλη υπάρχουν δύο σημασίες των οποίωνδεν δίδεται η αντίστοιχη λατινική λέξη, την οποία θα πρέπει να συμπλη-ρώσετε, ενώ στην Α΄ στήλη υπάρχουν δύο λατινικές λέξεις των οποίων δεν δί-νονται οι αντίστοιχες σημασίες, τις οποίες επίσης θα πρέπει να συμπληρώσετε:

Α Β1) captivus εξόριστος2) infelix σύνορο3) senecta απειλητικός4) exsul δυστυχισμένος5) populor εισβάλλω6) ingredior σύζυγος7) finis αιχμάλωτος8) pergo λεηλατώ9) patior γηρατειά

10) minax οι θεοί του σπιτιού 11) ………………….. …………………… 12) ………………….. ……………………

279


Α Β1) infelix υποκείμενο2) exulem αφαιρετική της ιδιότητας3) patriae αφαιρετική του τρόπου4) minaci animo γενική υποκειμενική5) pati γενική αντικειμενική6) servitus αντικείμενο

κατηγορούμενο επιθετικός προσδιορισμός γενική κτητική κατηγορηματικός προσδιορισμός

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω περίοδοι είναι από συντακτικής απόψεως ορ-


Σωστό Λάθοςα) Cur infesto et minaci animo fines urbis ingressus estis?β) Qui potes populari hanc terram, quae te genuit et aluit?γ) Hae nihil iam pati possunt nec diu miserae futurae sunt.δ) Nonne haec terra vos genuit atque aluit?ε) Nisi ego peperissem, Roma non oppugnata esset.

στ) Nonne captivi in castris tuis sum?ζ) In hoc me longa vita traxit, ut filios primum exsules

deinde hostes vidissem?η) Coriolanus cum exercitu Romam pervenerat, ut urbem

occupet.

280

θ) Nonne intra haec moenia mater, coniunx liberique sunt?ι) Illi infesto et minaci animo Romam pervenere.

2. O τύπος “infesto” του κειμένου είναι:α) δοτική ενικού αρσ. γένουςβ) αφαιρετική ενικού αρσ. γένουςγ) δοτική ενικού ουδ. γένουςδ) αφαιρετική ενικού ουδ. γένουςΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. Ο υποθετικός λόγος “nisi filium haberem… mortua essem” εκφράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότηταγ) υπόθεση δυνατήΝα σημειώσετε την ένδειξη X δίπλα στη σωστή επιλογή και να αναφέρετε τολόγο για τον οποίο απορρίψατε τις υπόλοιπες.

4. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς των ερωτη-ματικών προτάσεων. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές.α) Nonne in eum locum ……………. …….……………., ut nisi qui deus vel

casus aliqui ……………………., salvi esse nequeamus? (res, subvenio,deducor πρκ.)

β) Cur tristissimi …………………….? Quid …………………… accidit?(sum, tu πληθ.)

γ) Cur ……………………. ? Cur fiduciam vestram ……………………….?(perturbor ενεστ., amitto πρκ.)

281

δ) Nonne cives ………………………. patriam amare, leges servare, virosexcellentes …………………, …………….……… rem publicam sta-biliverunt? (qui, debeo, imitor)

ε) Quid faciam? …………………. fines patriae, quae me ………………….atque aluit, an non? (ingredior, gigno)

στ) Quis …………………. servus esse? Quis servitutem ………………….………………………. ? (volo υποτ. εν., antepono226 υποτ. εν., libertas)

ζ) Lex est fundamentum civitatis. Num ………………….…. civitas sine………………………. ? (sto, lex)

η) Leges sunt fundamentum libertatis. Num ……………………. liberi……………………. sine ……………………. ? (possum, is, sum)

θ) Utrum putatis ………………………. premi malis an ……………………………………. ? (sapiens, utor, is)

ι) Quis non ……………… ………………… liber in libera patria? (cupio,morior)

226 antepono (+ αιτ. και δοτ.) = προτιμώ, βάζω κάτι πάνω από κάτι άλλο (Βλ. Μάθ. 46)

282

ΜΑΘΗΜΑ XLIV LECTIO QUARTA ET QUADRAGESIMA

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να εντοπίσετε τα ουσιαστικά της α΄ κλίσης και να γράψετε τη γενική και α-

φαιρετική του ενικού αριθμού.2. Να γράψετε τη γενική και αφαιρετική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθ-

μού των αρσενικών προσηγορικών ονομάτων της β΄ κλίσης.3. nulla fides: Να κλιθεί το ουσιαστικό μαζί με το αντωνυμικό επίθετο που το

συνοδεύει, στον αριθμό που βρίσκονται.4. Να γράψετε την ονομαστική και αφαιρετική όλων των θηλυκών ονομάτων

της γ΄ κλίσης στον αριθμό που βρίσκονται.5. inopes: Να κλίνετε το επίθετο και στους δύο αριθμούς στο γένος που βρί-

σκεται.6. stabilis: Να σχηματίσετε και τους τρεις βαθμούς του αντίστοιχου επιρρήματος.7. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.8. haec, quis, quem, eis: Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες στην ίδια πτώση του

άλλου αριθμού και στα τρία γένη.9. Να εντοπίσετε τα αντωνυμικά επίθετα του κειμένου και να γράψετε τη γενι-

κή και αφαιρετική ενικού και πληθυντικού και στα τρία γένη.10. Να γράψετε τους ονοματικούς τύπους των παρακάτω ρημάτων στη φωνή

που σας δίνονται: potest, referre, metui.11. coluntur: Να κλίνετε την υποτακτική του παρακειμένου της παθητικής περι-

φραστικής συζυγίας.12. fit: Να κλίνετε τις προστακτικές ενεστώτα και μέλλοντα στην ενεργητική και

παθητική φωνή.13. exulantem: Να κλίνετε τη μετοχή και στους δύο αριθμούς στο γένος που

βρίσκεται. Να δικαιολογήσετε το σχηματισμό της αφαιρετικής του ενικού.

283

14. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους αφού μεταφέρετε τα ρήματα σταυπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού της οριστικής τουχρόνου στον οποίο βρίσκονται:α) Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus.β) Tum intellexi, quos fidos amicos habuissem.

15. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τους κλι-τούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνους πουαν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se

metui putet.β) Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus.γ) Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum intellegitur, quam fuerint

inopes amicorum.δ) Tum intellexi, quos fidos amicos habuissem, quos infidos, cum iam neutris

gratiam referre poteram.16. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.17. Να αναγνωρίσετε τον συντακτικό ρόλο των λέξεων του κειμένου που βρί-

σκονται σε πτώση δοτική.18. Να μετατρέψετε τις πλάγιες προτάσεις του κειμένου σε ευθείες ερωτηματικές.

α) quis possit diligere eum.β) quam fuerint inopes amicorum.γ) quos fidos amicos habuissem, quos infidos.

19. quodsi forte ceciderunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicorum: Ναεντοπίσετε τον πλάγιο υποθετικό λόγο και να τον μετατρέψετε σε ευθύ, πουνα εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο παρόν.

20. quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: Να ξαναγράψετε την πρότασηαφού αντικαταστήσετε το ρήμα ferunt με το παθητικό του και επιφέρετε τιςαπαραίτητες τροποποιήσεις.

21. Nα συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων ή των προτάσεων που δίνονται.α) tyrannorum είναι γενική …….……. στο ……………………….β) stabilis είναι ………… προσδ. στο ………………..………

284

γ) tyrannis είναι δοτική ………………………………………δ) amicitiae είναι δοτική ………………. στο …………………ε) eis είναι δοτική ………………… στο ………………...

στ) se είναι ……………… στο …………………………..ζ) a quo είναι ……………… στο …………………………..η) simulatione είναι αφαιρετική του ………………….….….….....θ) inopes είναι ………………… στο …….………………….ι) dixisse είναι ………… απαρ. ως ………… στο ……..……

ια) neutris είναι …………………… στο ……..……..……...... ιβ) gratiam είναι …………………… στο ……..……..……...... ιγ) referre είναι ………… απαρ. ως ………… στο ……..……

22. Να σχηματίσετε ρήματα σύνθετα του “lego” με τις προθέσεις “de”, “inter”,“per”, και το πρόθεμα “ne-” και να γράψετε τους αρχικούς τους χρόνους καιτη σημασία τους.227

23. Να καταγράψετε λέξεις λατινικές228 ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτωλέξεις του κειμένου: caritas, benevolentia, stabilitas, suspectus, metuo,simulatio, inops, fidus.


α) Στην ταραγμένη ζωή των τυράννων δεν μπορεί να υπάρξει καμιά φιλία,καμιά πίστη σε σταθερή φιλία.

β) Στους τυράννους δεν υπάρχει θέση για αγάπη και φιλία.γ) Ποιος μπορεί να αγαπάει αυτόν που φοβάται;δ) Οι τύραννοι υποκριτικά λατρεύονται όσο χρόνο κατέχουν την εξουσία.

227 deligo, -legi, -lectum, -ere, 3 = εκλέγω (Μάθ. 9), intellego (intelligo), -lexi, -lectum, -ere,

3 = καταλαβαίνω (Μάθ. 42, 44), perlego, -legi, -lectum, -ere, 3 = διαβάζω μέχρι το τέλος(Μάθ. 45), neglego (negligo), neglexi, neglectum, -ere, 3 = αδιαφορώ για (Μάθ. 22).

228 carus = αγαπητός, benevolus, -a, -um = ευνοϊκός, φιλόφρων, ευγενής, stabilis, -e = σταθερός,stabilio, 4 = στερεώνω, suspicio, -onis = υποψία, metus, -us = φόβος, fides, -ei = πίστη, εμπι-στοσύνη, fiducia,-ae = εμπιστοσύνη, αυτοπεποίθηση, confido, -fisus sum, -fidere, 3 (+ αφαιρ.) =εμπιστεύομαι.

229 α) In vita sollicita tyrannorum nulla amicitia, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest.β) Nullus locus caritati amicitiaeque tyrannis est. γ) Quis possit deligere eum quem metuit?δ) Tyranni simulatione coluntur, dum imperium habent. ε) Cum tyranni cadunt (ή imperiumperdunt), tum intellegitur quam sint inopes amicorum. στ) Cum Tarquinius, septimus atque ulti-mus regum, in exilio erat, intellexit quos fidos amicos habuisset, quos infidos.

285

ε) Όταν οι τύραννοι χάνουν την εξουσία, τότε καταλαβαίνουν πόσο τους έλει-παν οι φίλοι.

στ) Ο Ταρκύνιος, ο έβδομος και τελευταίος βασιλιάς, όταν ήταν εξόριστος, κα-τάλαβε ποιοι ήταν οι αληθινοί φίλοι και ποιοι οι ψεύτικοι.

25. Στα παρακάτω τρία αποσπάσματα230 να εντοπίσετε τις πλάγιες ερωτηματικέςπροτάσεις. Να αναγνωρίσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς τους.

Τρεις σοφές απαντήσειςα) Cum Xenocrates maledico231 quorundam sermoni adesset summo silen-

tio232, uno ex his quaerente cur solus ita linguam233 suam contineret:“Quia dixisse quaedam”, inquit, “me aliquando paenituit, tacuisse num-quam”.

β) Unicae filiae pater a Themistocle quaerebat utrum eam viro pauperi, sedhonestissimo234, an diviti parum probato235 collocaret236. Cui responditille: “Malo virum pecunia quam pecuniam viro indigentem237”. His verbisistum patrem monuit ut generum238 potius239 quam divitias generi legeret.

γ) Nec parum sapienter respondit Anaxagoras interroganti cuidam quisesset beatus240: “Nemo”, inquit, “ex his quos tu felices existimas; sedeum reperies241 in illorum numero qui miseri creduntur: non erit ille di-vitiis et honoribus abundans242, sed aut parvi agri aut non ambitiosae243

doctrinae244 cultor245”.

230 Πηγή: Valerius Maximus. 231 maledicus, -a, -um = κακολόγος 232 silentium, -ii = σιγή 233 lingua, -ae = γλώσσα 234 honestus, -a, -um = τίμιος 235 homo probatus = άνθρωπος δόκιμος, αποδεκτός 236 filiam colloco alicui = παντρεύω την κόρη 237 indigens, -ntis (+ αφαιρ.)= ενδεής 238 gener, -eri = γαμβρός 239 potius (επίρρ.) = μάλλον 240 beatus, -a, -um = ευτυχισμένος 241 reperio, reperi, repertum, -ire = ανακαλύπτω 242 abundo divitiis = έχω πλούτο περισσό, είμαι εύπορος 243 ambitiosus, -a, -um = φιλόδοξος, φιλότιμος, κολακευτικός 244 doctrina, -ae = παιδεία 245 cultor agri = γεωργός

286

26. Να μετατραπούν οι παρακάτω ευθείες ερωτήσεις σε πλάγιες (η πρόταση ε-ξάρτησης βρίσκεται στην παρένθεση).α) Cui arma tradidit? (Quaerit ex te)β) Num arma ad pugnam idonea accipiet? (Rogat)γ) Quam antiqui sunt hi mores? (Scis)δ) Nonne dei omnia vident? (Rogaverunt)ε) Qua re posteri nobis ingrati246 erunt? (Quaerebat ex te)

στ) Habueratne consul orationem in curia? (Rogavit)ζ) Quis castra munivit? (Quaerit ex te)η) Quando ad pontem247 faciendum curabis? (Nescimus)θ) Num dux equitatum trans flumen traducet248? (Rogant omnes)ι) A qualibus maioribus orti estis? (Rogo)

ια) Quot hostes accedunt? (Legatus rogaverat) ιβ) Quid ei contingit? (Scis)

27. Να μετατραπούν σε πλάγιες οι παρακάτω ευθείες ερωτήσεις (εξάρτηση πρώ-τα από το “rogat” και μετά από το “rogavit”).α) Utrum ludis an legis?β) Utrum pugnemus an fugiamus?γ) Expectabitisne eum an abibitis?δ) Ridetne puella an flet249?ε) Utrum nescimus an scimus?

στ) Ubi illam statuam vidisti?ζ) Quis tecum erat?η) Quis urbem condidit?θ) Germanosne Romani vicerunt?ι) Utrum risisti an non?

ια) Manebitne Caesar cum exercitu? ιβ) Qua via in Galliam ibit? ιγ) Cur Caesar Germanos continere conabitur? ιδ) Utrum auxilium expectabit an statim urbem oppugnabit? ιε) Quem cives delegerunt consulem?

246 ingratus, -a, -um = αχάριστος 247 pons, -ntis (αρσ.) = γέφυρα 248 traduco, -xi, -ctum, -ere, 3 = μεταβιβάζω, μεταφέρω 249 fleo, -evi, -etum, -ere, 2 = κλαίω

287


α) stabilis είναι ονομαστική ή γενική;β) tyrannis είναι δοτική ή αφαιρετική;γ) amicitiae είναι γενική ή δοτική;δ) eis είναι δοτική ή αφαιρετική;ε) metui είναι απαρέμφατο ή οριστική παρακ.;

στ) quos είναι αναφορική ή ερωτηματική αντων.;ζ) quam είναι επίρρημα ή αντωνυμία;η) quodsi είναι σύνδεσμος ή αντωνυμία;θ) dumtaxat είναι επίρρημα ή σύνδεσμος;ι) fuerint είναι οριστική ή υποτακτική;


α) benevolentiae είναι δοτική αντικειμενική.β) tyrannis είναι δοτική προσ. του κρίνοντος.γ) amicitiae είναι δοτική του σκοπού.δ) quem είναι υποκ. στο “metuat”.ε) a quo είναι ποιητικό αίτιο.

στ) inopes είναι κατηγορούμενο.ζ) amicorum είναι γενική κτητική.η) dixisse είναι ειδ. απαρ. αντικ. στο “ferunt”.θ) se είναι υποκείμενο στο “metui”.ι) fidos είναι αντικ. στο “habuissem”.


Σωστό Λάθοςα) Vita tyrannοrum omnibus admiranda est.β) Tyrannorum vita omnis in studiis iustitiae consistit.

288

γ) Populus tyrannos colere simulat.δ) Tyranni quos fidos amicos habeant non intellegunt.ε) Cum tyranni imperium perdunt, tum intellegunt

quos fidos amicos habuerint. στ) Gratia tyrannis referenda est eis, quorum auxilio

imperium habent.ζ) Tarquinius in exilio intellexit quam fuisset inops

amicorum.η) Tyranni a populo se metui existimant.θ) Tyranni numquam delecti sunt.ι) Nullus locus suspicioni tyrannis est.



1) exulantem α) μονοκατάληκτο επίθ. της γ΄ κλίσης2) neutris β) ερωτηματικό επίρρημα3) metui γ) μτχ. παθητ. παρακειμένου4) stabilis δ) ερωτηματική αντωνυμία5) suspecta ε) μτχ. ενεστώτα6) inopes στ) αντωνυμικό επίθετο7) quam ζ) δικατάληκτο επίθ. της γ΄ κλίσης8) fiducia η) ουσιαστικό της ε΄ κλίσης9) metuat θ) απαρέμφατο παθ. ενεστώτα

10) fides ι) υποτακτική ενεστώτα ια) ουσιαστικό της α΄ κλίσης

289


Α Β1) esse α) αντικείμενο2) eum β) επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου3) metui γ) επιθετικός προσδιορισμός4) tum δ) επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού5) quos ε) τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο6) se στ) κατηγορούμενο7) fidos ζ) αντικείμενο απαρεμφάτου8) quam η) υποκείμενο απαρεμφάτου9) amicos θ) δοτική του σκοπού

10) eis ι) ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο ια) δοτική προσωπική χαριστική


Α Β1) refero α) ταραγμένος2) suspectus β) αυτοπεποίθηση3) simulatio γ) φιλία4) gratia δ) αγάπη, στοργή5) infidus ε) ανταποδίδω τη χάρη σε κάποιον6) sollicitus στ) υποκριτικά7) fiducia ζ) ανταποδίδω8) caritas η) ύποπτος9) stabilis θ) ανησυχώ

10) inops ι) εύνοια, χάρη ια) προσποίηση ιβ) ενδεής ιγ) σταθερός ιδ) αβέβαιος, άπιστος

290


Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Qualis vita tyrannorum est? α) Nemo.2) Nonne tyrannis omnia suspecta β) Minime.

atque sollicita sunt? γ) Eorum vita est sine ulla3) Num ullus locus amicitiae benevolentia, sine ulla fide.

tyrannis est? δ) A populo.4) Quis putat se metui? ε) Eis, quorum auxilio imperium habent.5) A quo tyranni se metui putant? στ) Tarquinius.6) Quanto tempore tyranni coluntur? ζ) Cum imperium perdunt.7) Quis possit diligere eum, quem η) Diu.

metuit? θ) Tyrannus.8) Quando intellegitur quos fidos ι) Dum imperium habent.

amicos tyranni habuerint? ια) Sic est.9) Quis intellexit quam inops

amicorum erat?10) Quibus tyranni gratiam referunt?


τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: diligere, nescio,possit, ceciderunt, metuat.

Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


291

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατό): locus, tyrannis,gratiam, amicitiae, tempus, fiducia, caritas, simulatione.











eum

se

haec

quem

nulla

neutris

quis

4. Να συμπληρώσετε τα παραθετικά των επιθέτων, όπου είναι δυνατόν:

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικόςfidos

sollicita

stabilis

inopes

292

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις πλάγιες ερωτήσεις με τον κατάλληλο τύπο

της υποτακτικής. Στη συνέχεια να μετατρέψετε τις πλάγιες σε ευθείες ερω-τήσεις.α) Incertum est, quando legatus ……………….. . (venio, υστερόχρονο)β) Haud scio an aliter vos ……………….. . (sentio, σύγχρονο)γ) Deum rogaverunt homines cur in his terris mala …………………….. .

(existo, σύγχρονο)δ) Consul nescit num exercitus …………………….. . (pugno, σύγχρονο)ε) Intellegit Caesar cur hostes …………………….. . (fugio, προτερόχρονο)

στ) Egone possum scire quo vos …………………….. . (eo, υστερόχρονο)ζ) Dic mihi utrum cum amico an cum inimico …………………………….. .

(loquor, σύγχρονο)η) Possumusne dicere num terra parva ………………….. . (sum, σύγχρονο)θ) Rogabant quid legati consuli …………………….. . (dico, υστερόχρονο)ι) Rogas quod monumentum nos in Roma …………………………….. .

(video, υστερόχρονο) ια) Caesar nescit utrum ipse ad Ariovisti castra …………………… an duo

legatos …………………….. . (eo, mitto, σύγχρονο) ιβ) Audio quam opinionem de me vos …………….. . (habeo, προτερόχρονο) ιγ) Olim250, serve, inveniam num pecuniam domo ……………………….. .

(rapio, προτερόχρονο) ιδ) Sciebas quo nos …………………….. . (eo, υστερόχρονο) ιε) Dubium est ……………ne Romae imperator an …………….. . (maneo,

abeo, σύγχρονο)

250 οlim (επίρρ.) = κάποτε

293

ΜΑΘΗΜΑ XLV LECTIO QUINTA ET QUADRAGESIMA

ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙΤΟ ΗΘΙΚΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να μεταφέρετε τα πρωτόκλιτα και δευτερόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου

στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναι δυνατόν.2. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα προσηγορικά ονόματα του κειμένου στην α-


3. Των ουσιαστικών του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση ναγραφούν οι πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών.

4. Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο αριθμούς των τριτοκλίτωνουσιαστικών που σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού με κατάληξη -ium.

5. quam rem: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.6. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (πλην των προσωπικών) στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.7. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 2ης συζυγίας του κειμέ-

νου στην οριστική και υποτακτική στη φωνή που βρίσκονται.8. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 3ης συζυγίας του κειμέ-

νου στην οριστική και υποτακτική στη φωνή που βρίσκονται.9. Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα των ρημάτων της 3ης συ-

ζυγίας του κειμένου στη φωνή που βρίσκονται.10. deferat, defertur: Να γίνει χρονική αντικατάσταση των τύπων και να κλιθεί η

προστακτική έγκλιση ενεστώτα και μέλλοντα.11. Να γίνει αναγνώριση των τύπων που ανήκουν σε αποθετικά ρήματα και να

γράψετε όλους τους τύπους της ενεργητικής φωνής των ρημάτων αυτών.12. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύο

φωνές εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

294

13. Να μεταφερθούν οι μετοχές του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλουαριθμού και στα τρία γένη.

14. Να ξαναγραφούν οι παρακάτω περίοδοι αφού μεταφερθούν οι κλιτοί τύποιστον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση), εφό-σον αυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώς δυνατόν:α) Ille ex captivis cognoscit quanto in periculo res sit.β) Tum cuidam equiti persuadet ut ad Ciceronem epistulam deferat.γ) Curat et providet ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cog-

noscantur.δ) Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit.ε) Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae

adliget et intra castra abiciat. στ) In litteris scribit se cum legione celeriter adfore.ζ) Legatus, periculum veritus, constituit ut tragulam mitteret.η) Epistula a quodam milite conspicitur et ad Ciceronem defertur.θ) Caesar epistulam perlegit et hos adhortatur ut salutem sperent.ι) Eques quidam a Caesare persuadetur ut in castra Ciceronis eat.

15. Να μεταφερθούν τα ρήματα των κυρίων προτάσεων στο αντίστοιχο πρόσω-πο της οριστικής υπερσυντελίκου και να γίνουν οι απαραίτητες τροποποιή-σεις:α) Caesar ex captivis cognoscit quae apud Ciceronem gerantur.β) Ille equiti cuidam persuadet ut ad Ciceronem epistulam deferat.γ) Providet ne, intercepta epistula, nostrum consilium ab hostibus

cognoscatur.δ) Caesar cognoscebat ex speculatoribus quanto in periculo res esset.ε) Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae

adliget et intra castra abiciat. στ) Caesar monet milites suos ut fortiter adversus hostem pugnent.ζ) Legatus, periculum veritus, constituit ut tragulam mitteret.η) Dux ab equite quodam petit ut adeat et videat quid hostes faciant.θ) Caesar epistulam perlegit et hos adhortatur ut salutem sperent.ι) Eques quidam a Caesare persuadetur ut in castra Ciceronis eat.

295


17. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε γενική και δοτική πτώση καινα προσδιορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.

18. Να εντοπίσετε τις αφαιρετικές του κειμένου και να προσδιορίσετε τον συ-ντακτικό τους ρόλο.

19. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αιτιατική και να δικαιολογή-σετε την πτώση τους.

20. Να χαρακτηρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και να δικαιο-λογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο του ρήματος με το οποίο εκφέρονται.

21. Ποια μορφή θα πάρει ο εξαρτημένος υποθετικός λόγος του κειμένου στονευθύ λόγο;251

22. Να μετατρέψετε τις μετοχές του κειμένου σε δευτερεύουσες επιρρηματικέςπροτάσεις.


24. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση με α-ντίστοιχες λέξεις της Eλληνικής (αρχαίας και νέας).

25. Να μεταφρασθούν στα Λατινικά:α) Ο ύπατος διέταξε όλους να απέχουν από τη μάχη.β) Ο Καίσαρ γράφει επιστολή στα Ελληνικά και διατάζει κάποιον ιππέα να τημεταφέρει στον Κικέρωνα.

γ) Ο Κικέρων προέτρεψε τους στρατιώτες να φυλάγονται από τους εχθρούς.26. Πώς διακρίνονται οι τελικές προτάσεις από τις βουλητικές; Στα παρακάτω

παραδείγματα να εντοπίσετε τις τελικές και βουλητικές προτάσεις.α) Is cum aliquando castris abiret, edixit ut omnes pugna abstinerent.β) Arria milites orabat ut simul imponeretur.γ) Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur, quanto miles Latinus

Romano virtute antecellat.δ) Ad illum magnum pondus auri publice missum attulerant, ut eo uteretur.

27. Τι γνωρίζετε για τη χρήση του ουσιαστικού “littera”;252

251 Η άσκηση αυτή μπορεί, κατά την κρίση του διδάσκοντος, να διδαχθεί αργότερα, όταν οι μαθη-

τές θα διδαχθούν τον πλάγιο λόγο. 252 Για την απάντηση βλ. Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά Λυκείου. Το βιβλίο του καθηγητή, σ. 135.

296


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Τα ρήματα των κυρίων προτάσεων με τα οποία θασυμπληρώσετε τα κενά να τεθούν σε οριστική παρατατικού. Να προσέξετεώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς αποδεκτές.α) Illi ex speculatoribus ……………... quid apud Ciceronem ……………...

quantoque in periculo res ………………... . (cognosco, geror, sum)β) Ille ………………... ex ………………... imperavit ut ad Ciceronem

epistulam ………………... . (defero, quidam, eques)γ) Caesar …………………………… ne nostra consilia ab hostibus

……………………... . (provideo, cognoscor)δ) Caesar legatum monuit ut, si adire non …………………..., epistulam ad

amentum tragulae ………………... et intra castra …………………... .(possum, adligo, abicio)

ε) Magister pueros …………………... ut iustitia inter se ……………... etpatriam ……………... . (moneo, certo, curo)

στ) Romani constituerunt ut Camillum, qui in exilio …………………...,………………... dictatorem …………….... . (facio, absum μτχ., sum)253

ζ) Cato persuasit Romanos ut tertium Punicum bellum ………………..., quoCarthago ………………….. . (sumo, deleor)

η) Ille adulescentulum ………………... ut ……………..., ut viri antiqui,sed sic ………………..., ut viri aetatis suae. (moneo, loquor, vivo)

θ) Consul …………………….. cives ne opibus urbis …………….…….. .(hortor, confido)

ι) Ille imperatorem ……………………... ut corvum ……………………... .(orο, emo)

253 Στην αναφορική πρόταση της περιόδου μπορεί να τεθεί οριστική ή υποτακτική παρατατικού.

297


Σωστό Λάθοςα) Η πρόταση “ut ad Ciceronem epistulam deferat”είναι τελική.

β) Η πρόταση “ne… cognoscantur” είναι αντικείμενοτων ρημάτων “curat” και “providet”.

γ) Η βουλητική πρόταση “ut salutem sperent” εκφέρεταιμε υποτακτική ενεστώτα, επειδή εξαρτάται από ρήμααρκτικού χρόνου.

δ) Η βουλητική πρόταση “ut tragulam mitteret” εξαρτάταιαπό ρήμα αρκτικού χρόνου.

ε) Η πρόταση “quae apud Ciceronem gerantur” είναιαναφορική προσδιοριστική.

στ) Η βουλητική πρόταση “ut epistulam ad amentumtragulae adliget” είναι αντικείμενο του ρήματος“monet”.

ζ) Η μετοχή “intercepta” είναι υποθετική.η) Η πρόταση “quantoque in periculo res sit” είναι πλάγιαερωτηματική εξαρτώμενη από το ρήμα “gerantur”.

θ) Η μετοχή “conscriptam” είναι αιτιολογική.ι) Η μετοχή “veritus” είναι χρονική.

298

2. Να εξετάσετε αν η αναγνώριση των παρακάτω λέξεων του κειμένου είναιορθή ή εσφαλμένη και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) captivis: δοτική πληθυντικούβ) cuidam: δοτική ενικού του θηλυκού της αντων. “quidam”γ) Graecis litteris: αφαιρετική πληθυντικούδ) adliget: οριστική μέλλοντοςε) periculum: αιτιατική ενικού

στ) constituit: οριστική ενεστώταζ) haec: ονομ. πληθ. του ουδετέρου της αντων. “hic”η) perlegit: οριστική παρακειμένουθ) milites: αιτιατική πληθυντικούι) sperent: υποτακτική ενεστώτα

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Η πρόταση “ut salutem sperent” είναι:

α) χρονικήβ) συμπερασματικήγ) τελικήδ) βουλητικήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. Ο τύπος “quanto” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) επιθετικός προσδιορισμός β) αφαιρετική του τρόπου γ) αφαιρετική του μέτρουδ) αφαιρετική της ιδιότηταςε) …………………………….Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο ή να συμπληρώσετε κάτιάλλο, αν δεν συμφωνείτε με καμιά από τις τέσσερις επιλογές.

299

3. Η υποτακτική της πρώτης πλάγιας ερωτηματικής πρότασης του κειμένου εί-ναι χρόνου ενεστώτα διότι:α) δηλώνεται το υστερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου.

β) δηλώνεται το σύγχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου.

γ) δηλώνεται το προτερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου.

δ) δηλώνεται το προτερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου.

ε) δηλώνεται το υστερόχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου.

στ) δηλώνεται το σύγχρονο και η δευτερεύουσαεξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου.



αντίστοιχης απάντησης. Τρεις περίοδοι που καταχωρίζονται στη στήλη τωναπαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Ex quibus Caesar cognovit quae α) Cuidam ex equitibus Gallis.

apud Ciceronem gererentur β) Curavit et providit ne, interceptaquantoque in periculo res esset? epistula, sua consilia ab hostibus

2) Cui Caesar persuasit ut ad cognoscerentur.Ciceronem epistulam deferret? γ) Caesar eum monet ut, si adire non

3) Quid Caesar curavit et providit? possit, epistulam ad amentum tragu-lae adliget et intra castra abiciat.

4) Quid Caesar legatum monet? δ) Cuidam ex militibus.5) Quid Caesar in litteris scripsit? ε) Scripsit se cum tribus legionibus6) Cur Gallus constituit ut tragulam celeriter adfore.

mitteret? στ) Ut salutem sperarent.7) Quis milites adhortatus est ut ζ) Se cum legionibus celeriter adfore.

salutem sperarent? η) Cicero.θ) Quia periculum veritus est.ι) Ex captivis.

300

2. Να αντιστοιχίσετε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες που δί-δονται στη B΄ στήλη αναγράφοντας μέσα στο πλαίσιο τον αριθμό της αντί-στοιχης λέξης της Α΄ στήλης. Στη Β΄ στήλη υπάρχουν δύο σημασίες των ο-ποίων δεν δίδεται η αντίστοιχη λατινική λέξη, την οποία θα πρέπει να συμ-πληρώσετε, ενώ στην Α΄ στήλη υπάρχουν δύο λατινικές λέξεις των οποίωνδεν δίνονται οι αντίστοιχες σημασίες, τις οποίες επίσης θα πρέπει να συμ-πληρώσετε:

Α Β1) persuadeo προτρέπω2) defero προνοώ3) adhortor γράφω4) provideo συμβουλεύω5) intercipio πλησιάζω6) conscribo φοβούμαι7) moneo πείθω8) adeo προκολλιέμαι, καρφώνομαι9) adsum μεταφέρω

10) vereor διαβάζω μέχρι το τέλος 11) ………………….. ………………………….. 12) ………………….. …………………………..

301


Α Β1) cuidam γενική κτητική2) intercepta επιθετικός προσδιορισμός3) epistula γενική επεξηγηματική4) tragulae επιθετική μετοχή5) veritus αντικείμενο6) ab hostibus αιτιολογική μετοχή7) quodam υποκείμενο

γενική της ιδιότητας ποιητικό αίτιο υποθετική μετοχή γενική διαιρετική



Σωστό Λάθοςα) Hostes ex speculatore cognoscent quae apud

Ciceronem genantur.β) Ille cuidam ex equitibus persuaserat ut ad Ciceronem

epistulam deferret.γ) Providete ne nostrum consilium ab hostibus

cognosceretur.δ) Nostri ex quodam captivo cognoscunt quanto in

periculo res esset.

302

ε) Illum monuit ut, si adire non possit, epistulam adamentum tragulae adliget et intra castra abiciat.

στ) Ille suos filios monet ut lege pareant.ζ) Miles constituit ut tragulam mittat.η) Ille equitibus quibusdam imperavit ut adeat et videat

quid hostes faciant.θ) Caesar epistulam perlegit et milites adhortatus est ut

salutem sperent.ι) Equites quidam a Caesare persuadentur ut in castra

Ciceronis eant.

2. O τύπος “constituit” του κειμένου είναι:α) οριστική ενεστώταβ) οριστική παρακειμένουγ) οριστική μέλλονταΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

3. O τύπος “perlegit” του κειμένου είναι:α) οριστική ενεστώταβ) οριστική παρακειμένουγ) οριστική μέλλονταΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

4. Ο υποθετικός λόγος στην περίοδο “Legatum monet… intra castra abiciat.”εκφράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότηταγ) υπόθεση δυνατήΝα σημειώσετε την ένδειξη X δίπλα στη σωστή επιλογή και να αναφέρετε τολόγο για τον οποίο απορρίψατε τις υπόλοιπες.

303

5. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς των δευτε-ρευουσών προτάσεων. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές.α) Populus Romanus …….……………. ut duo consules, Iunium Brutum et

Tarquinium Collatinum, …………………. . (deligo, constituo πρκ.)β) Dux hostium adulescentem persuasit ut …………….………, ut singularis

proelii eventu ……………………………. quanto miles Latinus Romanovirtute ………………………. . (congredior, cernor, antecello)

γ) Pater filios monebat ut bonos viros ……………………………., patriam…………………., legibus …………………. .(imitor, amo, pareo)

δ) Magister pueros hortabatur ut colendo et ………………. homines excel-lentes animum et mentem ………………. . (conformo, cogito)

ε) Illa …………………. orabat ut exercitum suum ex………………….……………………. . (amoveo, urbs, filius)

στ) Ille ………………………. ne hostes cognoscant quanto in periculo res………………… . (provideo, sum)

ζ) Hoc factum cives incitavit ut arma ……………….…. et illo imperium…………………… . (sumo, adimo)

η) Caesar tribus legionibus imperat ut in Belgis ……………., et quattuor utin Nerviis …………………. . (remaneo, hiemo)

θ) Ille hortatus est cives ut neminem ……………………. consulturum esse………………….. . (credo, patria)

ι) Legatus, quia periculum …………………………, constituit ut tragulam………………… . (vereor, mitto)

304

MAΘHMA XLVI LECTIO SEXTA ET QUADRAGESIMA

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΜΠΑΙΝΕΙΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΙΚΟ

ΠAPAΔEIΓMATA EPΩTHΣEΩN - AΣKHΣEΩN1. Eρωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. communem urbem: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.2. vir bonus et sapiens: Nα κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς, αλλά με τα

επίθετα στο συγκριτικό βαθμό.3. Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (πλην της προσωπικής) στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.4. singulorum: Να γράψετε τα υπόλοιπα αριθμητικά επίθετα του διανεμητικού

που σας δίνεται.254

5. Να κλίνετε το ουσιαστικό salutem στον ενικό αριθμό μαζί με την αντωνυμίαsuam στο β΄ πρόσωπο για πολλούς κτήτορες.

6. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.7. bonus, cariorem: Να σχηματίσετε τα επιρρήματα των επιθέτων που σας δί-

νονται και στους τρεις βαθμούς.8. nostrum, nostrae: Να κλίνετε τις αντωνυμίες στον αριθμό που σας δίνονται.9. nosmet: Να κλίνετε την αντωνυμία και στους δύο αριθμούς. Να δικαιολογή-

σετε την ύπαρξη του προσφύματος -met.255

10. plus: Να κλίνετε τον συγκριτικό βαθμό του επιθέτου, από το οποίο προέρχε-ται το επίρρημα, στον πληθυντικό αριθμό στο αρσενικό γένος.

11. consequitur: Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα του ρήμα-τος στη φωνή που βρίσκεται.

12. regi: Να γράψετε τους υπόλοιπους ονοματικούς τύπους στην ίδια φωνή. Γιατους περιφραστικούς τύπους να λάβετε υπόψη το υποκείμενο του απαρεμφάτου.

254 Aπόλυτο: unus, -a, -um, τακτικό: primus, -a, -um, πολλαπλασιαστικό: simplex, -plicis, αναλογι-

κό: simplus, -a, -um. 255 Οι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών, εκτός από τον τύπο tu και τους τύπους της γενικής πληθυ-

ντικού του α΄ και του β΄ προσώπου, ενισχύονται, όταν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή, με το πρό-σφυμα met. Ο τύπος tu ενισχύεται με το πρόσφυμα te: tute. Τέλος οι τύποι me, te, se ενισχύονταιμε διπλασιασμό: meme, tete, sese. Βλ. Αχ. Τζαρτζάνου, Λατινική γραμματική, ΟΕΔΒ, § 56.

305

13. anteponamus: Να σχηματίσετε το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής όλων τωνχρόνων της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας του ρήματος.

14. laudandus sit: Να κλίνετε την υποτακτική του παρακειμένου της παθητικήςπεριφραστικής συζυγίας του ρήματος.

15. fit: α) Να γράψετε τους ονοματικούς τύπους του ρήματος. β) Να κλίνετε τηνπροστακτική του ενεστώτα της ενεργητικής και μέσης φωνής. γ) Να γράψετετο β΄ πληθυντικό πρόσωπο της υποτακτικής όλων των χρόνων της ενεργητι-κής φωνής.

16. qui pro re publica cadat: Να αναγνωρίσετε τη δευτερεύουσα πρόταση, ναδικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο και να τη μετατρέψετε σε μετοχι-κή (η μετοχή συνημμένη).

17. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου που εισάγονταιμε το σύνδεσμο “ut”. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο, όπουείναι απαραίτητο.

18. Philosophi mundum censent regi numine deorum.: Να μετατρέψετε την πα-θητική σύνταξη σε ενεργητική.

19. Nec magis vituperandus est proditor patriae quam proditor communis utili-tatis.: Να δικαιολογήσετε την προσωπική σύνταξη του γερουνδιακού. Να α-ναγνωρίσετε τον συντακτικό ρόλο όλων των όρων της πρότασης.

20. ut laudandus is sit: Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική,αντικαθιστώντας το ρήμα από τον αντίστοιχο τύπο του “debeo” + απαρέμφα-το.

21. quod decet cariorem nobis esse patriam quam nosmet ipsos: α) Να αναγνω-ρίσετε το είδος της πρότασης. β) Να δικαιολογήσετε την έγκλιση. γ) Θα μπο-ρούσε το “decet” + απαρ. να αντικατασταθεί από τον αντίστοιχο τύπο τηςπαθητικής περιφραστικής συζυγίας; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

22. Eum esse putant quasi communem urbem et civitatem hominum et deorum, etunum quemque nostrum eius mundi esse partem.: Να εντοπιστεί η μορφή τουπλαγίου λόγου και να μετατραπεί σε ευθύ.

306

23. Vituperandus est proditor patriae: Να μετατρέψετε την πρόταση σε δευτε-ρεύουσα (ή σε απαρέμφατο) χρησιμοποιώντας ως προτάσεις εξάρτησης τιςπαρακάτω:α) Sequitur...β) Cicero constituit... (πρκ.)γ) Nemo dubitat quin...δ) Cicero timuit...ε) Cicero homines impedivit...

στ) Cicero populum monuit...ζ) Cicero censet...

24. Να αναγνωρίσετε τις συμπερασματικές προτάσεις. Να δηλώσετε, αν είναιουσιαστικές ή επιρρηματικές. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς καιτον χρόνο.α) Huic Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito. (Mάθ. 23)β) Sed, propter servi scelus et audaciam, tanto dolore Aesopus est adfectus,

ut nihil ei gratius possit esse quam recuperatio fugitivi. (Mάθ. 28)γ) In eum locum res deducta est, ut, nisi deus vel casus aliqui subvenerit,

salvi esse nequeamus. (Mάθ. 37)δ) Sed tantus furor omnes invaserat, ut pugnare cuperent. (Mάθ. 37)ε) Ea victores ferociores reddit, ut, etiamsi natura tales non sint, necessitate

esse cogantur. (Mάθ. 37) στ) Bellorum enim civilium exitus tales sunt semper, ut non solum ea fiant,

quae velit victor, sed etiam ut victor obsequatur iis, quorum auxilio victo-ria parta sit. (Mάθ. 37)

ζ) In hoc me longa vita et infelix senecta traxit, ut primum exsulem deindehostem te viderem? (Mάθ. 43)

η) Ex quo illud natura consequitur, ut communem utilitatem nostrae ante-ponamus. (Mάθ. 46)

θ) Ex quo fit, ut laudandus is sit, qui pro re publica cadat. (Mάθ. 46)ι) Scipio obtinuit, ut neuter in provinciam mitteretur. (Mάθ. 50)

307

2. Ερωτήσεις - ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουΙ. Ασκήσεις συμπλήρωσης κενών1. Να συμπληρώσετε τα υπόλοιπα πρόσωπα των ρημάτων στον χρόνο, στην

έγκλιση και στη φωνή που σας δίδονται:α΄ εν.

β΄ εν.

γ΄ εν.α΄ πληθ. anteponamus

β΄ πληθ.

γ΄ πληθ. censent putant

2. Να τοποθετήσετε τους παρακάτω τύπους στον πίνακα και να συμπληρώσετετον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: fit, consequitur,cadat.Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμενος

Υπερσυντέλικος


3. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό: patriam, philosophi, numine, na-tura, mundum, urbem, deorum, desertor, vir, partem, hominum.




308

4. Να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν:ονομ.ενικού

γενικήενικού





eum

unum-quemque

illud

quo

suam

uniusalicuius

qui

nobis

ipsos

5. Να συμπληρώσετε τους άλλους βαθμούς:Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

bonus

cariorem

plus

magis

309

II. Άσκηση κατάταξηςΝα εντάξετε τις παρακάτω λέξεις στον πίνακα που ακολουθεί: regi, quasi,unum, et, ex, ut, communem, enim, sic, parens, plus, quam, aut, nec, magis,propter, pro, quod, cariorem.

ονοματ.τύπος

επίθετο αντ.επίθ.

επίρρημα πρόθεση σύνδεσμος

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω ουσιαστικών συμπερασματικών

προτάσεων με το ρήμα στο σωστό τύπο και να δικαιολογήσετε την επιλογήσας. Να χαρακτηρίσετε τον συντακτικό ρόλο των προτάσεων:α) Fit ut nemo suam salutem utilitati omnium ………………… . (antepono)β) Accidit (πρκ.) ut femina domi non ………………… . (sum)γ) Evenit (πρκ.) ut luna ………………… . (deficio)δ) Contigit ut L. Aemilius Paulus bellum cum Perse rege ………… . (gero)ε) Necessitate consequitur ut victores feroces impotentesque ………. . (sum)

στ) Gallus effecit ut epistula ab hostibus ……………………… . (intercipior)ζ) Camillus perfecit ut Roma …………………… . (liberor)η) Restat ut suum nomen …………………… . (audior)θ) Relinquitur ut corvus salutem …………………… . (disco)ι) Tempus est ut fortes milites …………………… . (honoror)

ια) Consuetudo erat ut filiae omen nuptiale …………………… . (peto) ιβ) Tempus est ut legati pacem …………………… .(peto) ιγ) Apud antiquos Romanos satis erat ut iustitia inter se …………… . (certo) ιδ) Lex erat ut nemo, iniussu consulis, in certamen …………………… . (ruo) ιε) Mos erat ut Germani equestribus proeliis ex equis …………………… ac

pedibus …………………… . (desilio, proelior)ιστ) Scipio obtinuit ut neuter in Hispaniam …………………… . (mittor)

310

2. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω περίοδοι είναι από συντακτικής απόψεως ορ-θές ή εσφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο. Ναδικαιολογήσετε την επιλογή σας στην περίπτωση που θεωρείτε κάτιεσφαλμένο:

Σωστό Λάθοςα) Mundus a numine deorum regitur.β) Consequitur ut salutem nostram utilitatem omnium

anteponamus.γ) Vir bonus et sapiens nobis laudandum est.δ) Decet cariorem nobis esse patriam quam nos ipsos.ε) Omnium salutis desertor ob suam salutem

vituperandus est. στ) Ex quo fit ne amandus sit proditor patriae.

311

ΜΑΘΗΜΑ XLVII LECTIO SEPTIMA ET QUADRAGESIMA

Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναι δυνατόν.2. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη


3. Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στους δύο αριθμούς των τριτοκλίτωνουσιαστικών που σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού με κατάληξη -ium.

4. aliis sermonibus: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.5. Να μεταφέρετε τα επίθετα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου

αριθμού και στα τρία γένη εφόσον αυτό είναι δυνατόν.6. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (εκτός από τις προσωπικές)

στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού στο γένος που βρίσκονται.7. Των τύπων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γραφούν

οι πλάγιες πτώσεις του άλλου αριθμού.8. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ονοματικών τύπων του κειμένου που

ανήκουν σε ρήματα της 2ης συζυγίας στη φωνή που βρίσκονται.9. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων της 2ης συζυγίας του κειμένου.

10. voluit, mallet, nolis: Nα γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων στην ο-ριστική και υποτακτική.

11. faceret, nolis: Να γράψετε όλους τους τύπους της προστακτικής ενεστώτακαι μέλλοντα των ρημάτων αυτών.

12. Του ημιαποθετικού ρήματος του κειμένου να γράψετε όλους τους ενεργητι-κούς τύπους.

13. Του ελλειπτικού ρήματος “coeperat” να γραφούν όλοι οι υπάρχοντες τύποι.

312

14. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύοφωνές εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

15. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους αφού μεταφέρετε τους κλιτούς τύ-πους στον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχη πτώση),εφόσον αυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώς δυνατόν:α) Puella mature habere coeperat canos, quos legere secrete solebat.β) Hac re audita pater voluit filiam deterrere quominus id faceret.γ) Eo consilio pater aliquando repente intervenit oppressitque ornatrices.δ) Interrogavit filiam, utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva.ε) Non dubito quin calva esse nolis.

στ) Quid non times ne istae te calvam faciant?ζ) Post aliquot annos canus esse mavis an calvus?η) Ille non dubitabat quin filia sua calva fieri nollet.θ) Tum filia patri respondet se malle canam esse.ι) Mater veretur ne filia sua calva fiat.

16. Να μεταφερθούν τα ρήματα των κυρίων προτάσεων στο αντίστοιχο πρόσω-πο της οριστικής παρατατικού και να γίνουν οι απαραίτητες τροποποιήσεις:α) Interrogat filiam, utrum post aliquot annos cana esse malit an calva.β) Hac re audita pater voluit filiam deterrere quominus id faceret.γ) Mater veretur ne filia sua calva fiat.δ) Quid non timetis ne istae vos calvas faciant?ε) Non dubito quin calvus esse nolis.

στ) Puella non timet ne ornatrices eam calvam faciant.ζ) Augustus dissimulavit canos vidisse et aliis sermonibus tempus extraxit,

donec induxit mentionem aetatis.η) Caesar veretur ne epistula intercipiatur et sua consilia ab hostibus

cognoscantur.θ) Ille non aperte impedit filias suas quin legant suos canos, sed mendacio

eis persuadet ne hoc faciant.ι) Magister pueros deterret quominus mentiantur.

313


18. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αιτιατική και να προσδιορίσε-τε τον συντακτικό τους ρόλο.

19. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε αφαιρετική και να προσδιορί-σετε τον συντακτικό τους ρόλο.

20. Να χαρακτηρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου και να δικαιο-λογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς.

21. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τη μετοχή του κειμένου και να τη μετατρέ-ψετε σε δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση. Να δικαιολογήσετε τον συ-ντακτικό της ρόλο καθώς και την πτώση της.


23. Ego, pater, cana esse malo: Να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο χρη-σιμοποιώντας την πρόταση “Iulia respondit…” ως πρόταση εξάρτησης.

24. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που έχουν ετυμολογική σχέση με α-ντίστοιχες λέξεις της Eλληνικής (αρχαίας και νέας).

25. Να μεταφρασθούν στα Λατινικά:α) Η Ιουλία χάρη στον πατέρα της, που την εμπόδιζε να βγάζει τις άσπρες τρί-χες, δεν έγινε φαλακρή.

β) Ο Αύγουστος, επειδή φοβόταν μήπως η κόρη του γίνει φαλακρή, την απο-θάρρυνε από το να βγάζει τις άσπρες τρίχες.

γ) Όταν ο Αύγουστος ρώτησε τη θυγατέρα του αν θα προτιμούσε να έχειάσπρες τρίχες ή να είναι φαλακρή, εκείνη απάντησε πως προτιμούσε να έχειάσπρες τρίχες.

314


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές.α) Ille …………….…... ne praedones …………….…... se ipsum captum;

quam ob rem praesidium domesticorum in tecto …………….…... .(vereor πρκ., conloco, venio)

β) Caesar timebat ne …………….…... de collibus …………….…... etcaedem militum …………….…... . (advolo, hostis, perpetro)

γ) Furor civilis belli cives prohibet ne …………….…... et …………….…...et …………….…... quae ad concordiam …………….…... . (sentio, dico,facio, pertineo)

δ) Non dubitamus quin …………….…... et cogitando homines …………….animum et mentem nostram ………………………... . (conformo, colo,excello μτχ.)

ε) Ille impedivit …………….…... quominus urbem …………….…... et…………….…... . (occupo, hostis, everto)

στ) Non multum …………….…... quin Galli Brenno …………….…... Capi-tolium praeter urbem Romam …………….…. . (absum πρκ., everto, dux)

ζ) Illi recusaverunt quominus cibum ……………..., et sic …………….…... .(sumo, morior)

η) Non …………….…... dubium quin nos imitari …………….…... magnosviros et …………….…... patriam ut illi. (sum ενεστ., debeo, amo)

θ) Per illum …………….…... …………….…... quominus exercitus fidu-ciam …………….…... . (vir, amitto, sto πρκ.)

ι) Aperte et impudender ……………………….… Nasica Ennius facere non………………….…... quin …………………….. . (mentior μτχ., possumπρτ., indignor)

315


Σωστό Λάθοςα) Η πρόταση “quominus id faceret” εκφέρεται μευποτακτική παρατατικού, διότι το απαρέμφατο“deterrere”, από το οποίο εξαρτάται, είναιαντικείμενο ρήματος ιστορικού χρόνου.

β) Η ενδοιαστική πρόταση “quin calva esse nolis” εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, διότι εξαρτάταιαπό ρήμα αρκτικού χρόνου.

γ) Η ενδοιαστική πρόταση “ne istae te calvam faciant” εκφράζει φόβο μήπως δεν γίνει κάτι.

δ) Η χρονική πρόταση “donec induxit mentionem aetatis”εκφράζει το προτερόχρονο.

ε) Η πλάγια ερωτηματική διμελής πρόταση του κειμένουεκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, διότι εξαρτάται απόρήμα αρκτικού χρόνου.

στ) Η αναφορική πρόταση του κειμένου είναι επιρρηματική.ζ) Η εναντιωματική πρόταση του κειμένου εκφέρεται μεοριστική, διότι εκφράζει μια πραγματική κατάσταση.

η) Στην πρόταση “cum illa respondisset” ο σύνδεσμος“cum” είναι διηγηματικός.

θ) Η πρόταση “cum illa respondisset” εκφράζει τοπροτερόχρονο.

ι) Η ευθεία ερώτηση του κειμένου εκφέρεται μευποτακτική, διότι εκφράζει απορία.

316


Σωστό Λάθοςα) audita: ονομ. πτώση θηλ. γένους μετοχής πρκ.β) id: ονομαστική ενικού ουδετέρου γένουςγ) eo: αφαιρετική ενικού γένους ουδετέρουδ) consilio: αφαιρετική ενικούε) intervenit: οριστική ενεστώτα

στ) deprehendit: οριστική παρακειμένουζ) aliis: αφαιρετική πληθ. θηλυκού γένουςη) aliquot: αιτιατική πληθ. αρσ. γένουςθ) illi: δοτική ενικού θηλ. γένουςι) nolis: υποτακτική ενεστώτα

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Ο τύπος “re” συντακτικώς είναι:

α) υποκείμενοβ) αντικείμενογ) αφαιρετική της αιτίαςδ) αφαιρετική του τρόπουε) αφαιρετική του μέσουΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. Η πρόταση “quominus id faceret” εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού,διότι:α) εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου. β) εισάγεται με το quominus.γ) εξαρτάται από το ρήμα voluit.δ) το απαρέμφατο από το οποίο εξαρτάται λογίζεται ωςχρόνος ιστορικός, επειδή εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου.


317

3. Ο τύπος “sermonibus” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του μέσουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) δοτική του ποιητικού αιτίουδ) αφαιρετική του ποιητικού αιτίουε) ………………………….……...Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο ή να συμπληρώσετε κάτιάλλο, αν δεν σας ικανοποιούν οι τέσσερις επιλογές.


αντίστοιχης απάντησης. Τρεις προτάσεις που καταχωρίζονται στη στήλη τωναπαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quis secrete canos legere solebat? α) Cana.2) Quid Augustus filiam interrogavit? β) Cana malo esse.3) Malebatne Iulia esse cana an calva? γ) Minime vero.4) Cuius filia Iulia erat? δ) “Utrum post aliquot annos cana5) Quis canos vidit sed dissimulavit esse mavis an calva?”

eos vidisse? ε) Iulia, Augusti filia. στ) Augusti.ζ) Augustus.η) Ornatrices.

318


Α Β1) mature κρυφά2) secrete κομμώτρια3) deterreo πιάνω, ανακαλύπτω4) intervenio προσποιούμαι ότι δεν5) ornatrix εισάγω, φέρνω για συζήτηση6) vestis αμφιβάλλω7) deprehendo προβάλλω αντίρρηση8) dissimulo φόρεμα9) dubito αποθαρρύνω

10) opprimο πρόωρα 11) ………………….. …………………………… 12) ………………….. ……………………………

319


Α Β1) Augusti filia κατηγορηματικός προσδιορισμός2) legere υποκείμενο3) aliis επιθετικός προσδιορισμός4) sermonibus κατηγορούμενο5) earum γενική αντικειμενική6) aetatis αφαιρετική του τρόπου7) calvam αντικείμενο

γενική κτητική παράθεση γενική υποκειμενική αφαιρετική του μέσου



Σωστό Λάθοςα) Ille filias interrogavit, utrum post aliquot annos cana

esse malit an calva.β) Hac re audita pater voluit filias deterrere quominus

id faceret.γ) Augustus verebatur ne filia sua calva fieret.δ) Quid non times ne ornatrices filias calvas faciant?ε) Non dubitabam quin calvi esse nolitis.

στ) Puellae timebant ne ornatrices eas calvas faciant.

320

ζ) Augustus dissimulavit id vidisse et aliis sermonibus tempore extracto, induxit mentionem aetatis.

η) Caesar veritus erat ne epistula intercipiatur et suaconsilia ab hostibus cognoscantur.

θ) Ille non aperte impedivit filias suas quin legant suoscanos, sed mendacio eas persuasit ne hoc faciant.

ι) Magistri pueros deterrent quominus ei mentiantur.

2. O τύπος “illi” του κειμένου είναι:α) δοτική ενικού αρσενικού γένουςβ) ονομαστική πληθ. αρσενικού γένουςγ) δοτική ενικού θηλυκού γένουςδ) δοτική ενικού ουδετέρου γένουςΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. O τύπος “intervenit” του κειμένου είναι:α) οριστική ενεστώταβ) οριστική παρακειμένουγ) οριστική μέλλονταΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

4. Ο τύπος “deprehendit” του κειμένου είναι:α) οριστική ενεστώταβ) οριστική παρακειμένουγ) οριστική μέλλονταΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

321

5. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς των δευτε-ρευουσών προτάσεων. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώςαποδεκτές.α) Omnes …………….……… ne exercitus hostium copias nostras

…………….……… . (vereor πρτ., contundo)β) Imperator …………….……… ne exercitus ob repentinum monstrum fi-

duciam …………….……… . (timeo πρκ., amitto)γ) Non dubium est quin corpus virorum …………….……… magnorumque

hominum …………….……… mortale, animi vero motus et virtutis glo-ria sempiterna …………….……… . (sum, sum, fortis)

δ) Non est dubium quin sine legibus liberi …………………….……… non…………….……… . (possum, sum)

ε) Exercitus noster fortiter …………….……… …………….……… copiashostium quominus eae urbem …………….……… . (pugno μτχ., impedioπρκ., occupo)

στ) Sapientem paupertas non …………….……… quin aliquid memorabile…………….……… . (prohibeo ενεστ., efficio)

ζ) Ille non …………….……… quin se …………….……… in tot et tantasdimicationes pro …………….……… civium. (recuso πρκ., obicio, salus)

η) Non dubitamus quin homo frugalitate divitias …………….…………………….……… . (possum, contemno)

θ) Non dubitabamus quin propter ………………….……… civilis belli respublica multa …………….……… et ornamenta dignitatis et praesidiastabilitatis …………….……… . (perdo, furor, suus)

ι) Non multum …………….……… quin hostes urbem …………….……… .(absum, occupo)

322

ΜΑΘΗΜΑ XLVIII LECTIO DUODEQUINQUAGESIMA

ΤΟ ΕΛΑΦΙ ΤΟΥ ΣΕΡΤΩΡΙΟΥ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. postero die, eum locum: Να κλιθούν μαζί στον αριθμό που βρίσκονται.2. Να εντοπίσετε τα προσηγορικά αρσενικά ονόματα της β΄ κλίσης και να τα

μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.256

3. Να γράψετε τη γενική και αφαιρετική πτώση ενικού και πληθυντικού αριθ-μού των προσηγορικών ονομάτων της γ΄ κλίσης.257

4. magna, utilia: Να σχηματίσετε τους τρεις βαθμούς του παράγωγου επιρρή-ματος των επιθέτων που σας δίνονται.

5. durius: Να μεταφέρετε το επίθετο στους άλλους βαθμούς. Να σχηματίσετετους τρεις βαθμούς του παράγωγου επιρρήματος.

6. utilia: Να κλίνετε τον θετικό και τον συγκριτικό βαθμό του επιθέτου στον ε-νικό αριθμό, στο γένος που σας δίνεται το επίθετο.

7. Να εντοπίσετε τα επίθετα του κειμένου που δεν σχηματίζουν παραθετικά.8. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.9. quodam, ei, aliquis: Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες στην ίδια πτώση του άλ-

λου αριθμού και στα τρία γένη.10. sibi: Να κλίνετε την αντωνυμία στον πληθυντικό αριθμό στο πρόσωπο που

βρίσκεται.11. praecepit: Να κλίνετε την οριστική ενεστώτα και την υποτακτική παρατατι-

κού της παθητικής φωνής.12. factu, instinctam, admissis: Να γράψετε τους ονοματικούς τύπους της οικεί-

ας φωνής.13. conloqui: Να γράψετε τους τύπους της ενεργητικής φωνής του ρήματος. Από

αυτούς να κλίνετε μόνο το γερούνδιο και την υποτακτική.

256 locus, amicus, somnus, servus 257 pulchritudo, numen, miles

323

14. visum esse: Να κλίνετε τις προστακτικές ενεστώτα και μέλλοντα στην ενερ-γητική και παθητική φωνή.

15. inventam esse: Να γράψετε το γ΄ ενικό πρόσωπο της υποτακτικής όλων τωνχρόνων της ενεργητικής φωνής.

16. perisset: Να κλίνετε: α) την οριστική και την προστακτική του μέλλοντα β)την υποτακτική και την προστακτική του ενεστώτα.

17. futurus esset, imperandum esset: Να αναγνωρίσετε τους τύπους και να κλί-νετε την υποτακτική του παρακειμένου στη συζυγία που σας δίνονται.

18. οrta est, reverti: Να κλίνετε την υποτακτική του παρατατικού και την προ-στακτική του ενεστώτα. Να γράψετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές.

19. dixit, factu, praedicabat, tacere, fugit: Να κλίνετε την προστακτική ενεστώ-τα στη φωνή που βρίσκονται οι τύποι.

20. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αφού μεταφέρετε τα ρήματα σταυπόλοιπα πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού της οριστικής τουενεστώτα και του μέλλοντα και κάνετε τις απαραίτητες τροποποιήσεις:α) Εum iussit tacere.β) Οmnibus persuasit cervam conloqui secum.

21. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις, αφού μεταφέρετε όλους τους κλι-τούς τύπους στον αντίθετο αριθμό. Να μη θίξετε τους τύπους εκείνους πουαν μετασχηματιστούν, προκύπτουν προτάσεις νοηματικώς εσφαλμένες:α) Εa cerva quodam die fugit et perisse credita est.β) Cerva alba eximiae pulchritudinis dono data erat.γ) Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse, Sertorius eum

iussit tacere.δ) Praeterea praecepit, ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in

quo ipse cum amicis futurus esset.ε) Ille dixit eis visum in somno sibi esse cervam, quae perisset, ad se reverti.

22. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.23. Να αναγνωρίσετε τους τοπικούς προσδιορισμούς του κειμένου.24. Να αναγνωρίσετε τους χρονικούς προσδιορισμούς του κειμένου.25. Να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο των λέξεων του κειμένου που βρίσκο-

νται σε πτώση δοτική.

324

26. Να μετατρέψετε τη σύνταξη από παθητική σε ενεργητική:α) Cerva alba eximiae pulchritudinis Sertorio a Lusitano quodam dono data

erat.β) Si quid durius ei videbatur, quod imperandum militibus esset, a cerva

sese monitum esse praedicabat.27. admissis amicis: Να αναλύσετε τη μετοχή με δευτερεύουσα χρονική πρότα-

ση εισαγόμενη με τον ιστορικό-διηγηματικό cum.28. Να μεταφέρετε τις παρακάτω μορφές του πλαγίου λόγου σε ευθύ:

α) Sertorius omnibus persuasit cervam conloqui secum et docere, quae utiliafactu essent.

β) Α cerva sese monitum esse praedicabat.γ) Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse…δ) Sertorius eum iussit tacere.ε) Praeterea praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in

quo ipse cum amicis futurus esset. στ) Sertorius dixit eis visum in somno sibi esse cervam, quae perisset, ad se

reverti.29. Να αντικαταστήσετε το σουπίνο του κειμένου από εμπρόθετο γερούνδιο.30. Si quid durius ei videbatur, a cerva sese monitum esse praedicabat.: Να α-

ναγνωρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου και να τον μετασχηματίσετε έ-τσι ώστε να εκφράζει υπόθεση δυνατή ή πιθανή.

31. Si quid durius ei videbatur: Να δικαιολογήσετε την παράλειψη του β΄ όρουσύγκρισης.

32. perisse credita est: Να δικαιολογήσετε την παράλειψη του υποκειμένου τουειδικού απαρεμφάτου.

33. quod imperandum militibus esset: Να κάνετε συντακτική αναγνώριση τουγερουνδιακού και να αντικαταστήσετε τον τύπο της παθητικής περιφραστι-κής συζυγίας από το ρήμα debeo και απαρέμφατο.

34. Ea cerva quodam die fugit: Να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο με ε-ξάρτηση από τη φράση “Aliquis nuntiavit…”.

325

35. Nα συμπληρώσετε τα κενά, ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων ή των προτάσεων που δίνονται.α) pulchritudinis είναι γενική ………… της ………………………β) dono είναι ………… που δηλώνει …………………….γ) conloqui είναι ………… απαρ. ως …………… στο ………δ) utilia είναι …………………… στο ……………………ε) ei είναι …………….. από το ……………………….

στ) quae utilia factu essent είναι δευτ. …………….. πρόταση.ζ) a cerva είναι ……………… στο …………………………η) sibi είναι δοτική …………….. από το ………………..θ) amicis είναι …...……… στο …………………………….ι) reverti είναι ………. απαρ. ως ………… στο ……………

36. Να καταγράψετε λέξεις λατινικές του κειμένου ετυμολογικά συγγενείς με τιςπαρακάτω λέξεις: “κέρατο”, “άλμπουμ”, “ένστικτο”, “ντούρος”.

37. Να σχηματίσετε σύνθετα του ρήματος “eo” με τις προθέσεις ab, ad, ex, per,trans και το πρόθεμα red- και να γράψετε τη σημασία τους.258


α) Κάποιος είχε δώσει στο Σερτώριο για δώρο ένα πολύ όμορφο ελάφι.β) Το ελάφι μιλούσε μαζί του και του έδειχνε τι ήταν χρήσιμο να κάνει.γ) Ο Σερτώριος πολλές φορές έπρεπε να δίνει διαταγές στους στρατιώτες τουσκληρότερες από τις συνηθισμένες.

δ) Λέγεται πως κάποτε το ελάφι χάθηκε.ε) Κάποιος βρήκε το ελάφι, αλλά ο Σερτώριος τον διέταξε να το κρατήσει μυστικό.

στ) Όταν το ελάφι αφέθηκε ελεύθερο από το δούλο και όρμησε στην κρεβατοκάμα-ρα, όπου ήταν ο Σερτώριος με τους φίλους του, προκλήθηκε μεγάλη κατάπληξη.

258 abeo = φεύγω, adeo = πλησιάζω, exeo = βγαίνω, pereo = χάνομαι, πεθαίνω, redeo = επιστρέφω,

transeo = περνώ, διέρχομαι. 259 α) Aliquis cervam eximiae pulchritudinis Sertorio dono dederit. β) Cerva secum loquebatur et

docebat quae utilia factu essent. γ) Saepe duriora imperanda erant a Sertorio (εμπρόθετηαφαιρετ. του ποιητικού αιτίου για να αποφευχθούν δύο δοτικές) militibus. δ) Quondam cervaperisse fertur. ε) Aliquis cervam invenit sed Sertorius eum iussit tacere. στ) Cum cerva a servoemissa esset et in cubiculum introrupisset, ubi Sertorius cum amicis erat, admiratio magna ortaest.

326

39. Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο και στη συνέχεια να το μεταφέρετεστον ευθύ λόγο:

Hannibal Antiocho regi dixit iniuria eum dubitare sibi confidere: eumHannibalem non novisse; se novem annos natum, iubente patreAmilcare, ubi sacrum faceret et deos immortales precaretur, propearam venisse et promisisse se numquam Romanorum amicum fore; seillorum verborum semper meminisse, Romanisque semper obfuisse etobesse; ne spem suam Antiochus falleret; sibi potius confideret etpraecepta sua sequeretur.

Άγνωστες λέξεις: nosco, novi, notum, -ere, 3 = γνωρίζω, precor (αποθ.), 1 = ι-κετεύω, προσεύχομαι, ara, -ae = βωμός, promitto, -misi, -missum, -ere, 3 = υπό-σχομαι, obsum, -fui, -esse + δοτ. = βλάπτω, fallo, fefelli, (deceptum), -ere, 3 =σφάλλω, απατώ, potius (επίρρ.) = μάλλον, praeceptum, -i = δίδαγμα, παράγγελμα.


α) dono είναι δοτική ή αφαιρετική;β) omnibus είναι δοτική ή αφαιρετική;γ) secum είναι αιτιατική ή αφαιρετική;δ) durius είναι επίρρημα ή επίθετο;ε) imperandum είναι γερούνδιο ή γερουνδιακό;

στ) diei είναι γενική ή δοτική;ζ) eis είναι δοτική ή αφαιρετική;η) quid είναι αόριστη ή ερωτηματική αντωνυμία;

2. Στηριζόμενοι στο κείμενο να σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο:Σωστό Λάθος

α) quae utilia factu essent είναι δευτ. αναφορική πρόταση.β) quod imperandum… esset είναι δευτ. αναφορική πρόταση.γ) cum… nuntiavisset είναι δευτ. χρονική πρόταση.δ) ut… emitteret είναι δευτ. τελική πρόταση.

327

ε) emissa είναι αφαιρ. απόλ., χρονικ. μτχ. στ) sese είναι υποκ. στο “monitum esse”.ζ) cum... introrupisset είναι χρονική πρόταση.η) reverti είναι ειδ. απαρ. αντικ. στο “dixit”.θ) admiratio είναι υποκείμενο στο “orta est”.ι) eis είναι έμμεσο αντικ. στο “dixit”.


Σωστό Λάθοςα) Lusitanus quidam cervam albam Sertorio dono dederit.β) Sertorius aperte mentiebatur, quod praedicabat

cervam secum conloqui.γ) Cerva Sertorium monebat ut militibus duriora imperaret.δ) Aulus Gellius tradit cervam perisse et paulo post

inventam esse.ε) Cum cerva inventa esset, Sertorius laetitia adductus

id omnibus aperuit. στ) Sertorius cervam repente in suum cubiculum emitti

a servo iussit.ζ) Sertorius amicos in cubiculum suum admisit, ut eis

somnium suum narraret.η) Sertorius in somno ad se venire cervam perditam vidit.θ) Cerva perdita in cubiculum mirabili quodam casu

introrupit.ι) Sertorius amicis mendacium obiecit: “Visum est mihi

in somno cervam ad me reverti.”

328



1) pulchritudinis α) κατηγορούμενο2) factu β) έμμεσο αντικείμενο ρήματος3) die γ) δοτική προσ. του κρίνοντος4) dono δ) υποκείμενο απαρεμφάτου5) utilia ε) γενική της ιδιότητας6) a servo στ) δοτική του σκοπού7) ei ζ) αφαιρετική της αναφοράς8) sese η) αφαιρετική του χρόνου9) aliquis θ) εμπρόθ. αφαιρ. του ποιητικού αιτίου

10) eis ι) επιθετικός προσδιορισμός ια) υποκείμενο ρήματος


Α Β1) orior α) αφήνω ελεύθερο2) admiratio β) δωρίζω3) admitto γ) πεθαίνω4) emitto δ) κατευθύνω5) invenio ε) διδάσκω6) introrumpo στ) θαυμασμός7) praecipio ζ) συζητώ8) pereo η) προκαλώ9) doceo θ) αφήνω κάποιον να περάσει, δέχομαι

10) conloquor ι) εισβάλλω ια) καθοδηγώ ιβ) πείθω ιγ) ανατέλλω, γεννιέμαι ιδ) βρίσκω

329


Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Quid Lusitanus Sertorio dono dedit? α) Certe.2) Quid Sertorius praedicabat? β) Nescio.3) Quis Sertorium docuit quae γ) A cerva sese monitum esse.

utilia factu essent? δ) Cervam albam.4) Conloquebaturne cerva cum Sertorio? ε) Admirationem provocatum.5) Quid cervae accidit? στ) Minime.6) Utrum cerva inventa est an non? ζ) Ea quodam die fugit et periit.7) Quid Sertorius servum iussit? η) In cubiculum suum.8) Cur Sertorius servum praecepit θ) Tacere.

ut cervam repente emitteret? ι) “Cerva ad me revertit.”9) Ubi Sertorius cum amicis suis erat? ια) Suum somnium, quod non verum

10) Quid Sertorius amicis narrabat? erat.

ΙΙΙ. Ερωτήσεις - Ασκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Οι κύριες προτάσεις κρίσης (με οριστική) του ευθέος λόγου γίνονται στον πλάγιο:

α) πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςβ) ειδικά απαρέμφαταγ) βουλητικές προτάσειςδ) τελικά απαρέμφαταNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. Οι κύριες προτάσεις κρίσης (με οριστική μέλλοντα) του ευθέος λόγου γίνο-νται στον πλάγιο:α) πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςβ) ειδικά απαρέμφατα μέλλονταγ) βουλητικές προτάσειςδ) ειδικά απαρέμφαταNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

330

3. Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας του ευθέος λόγου γίνονται στον πλάγιο:α) πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςβ) ειδικά απαρέμφαταγ) βουλητικές προτάσειςδ) απαρέμφατα μέλλονταNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

4. Οι ευθείες ερωτήσεις γίνονται στον πλάγιο λόγο:α) πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςβ) ειδικά απαρέμφαταγ) βουλητικές προτάσειςδ) τελικά απαρέμφαταNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

5. Οι δευτερεύουσες προτάσεις του ευθέος λόγου γίνονται στον πλάγιο:α) τελικά απαρέμφαταβ) πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςγ) ειδικά απαρέμφαταδ) βουλητικές προτάσειςε) δευτερεύουσες προτάσεις (με υποτακτική)Nα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

6. Τα τελικά απαρέμφατα του πλαγίου λόγου γίνονται στον ευθύ:α) κύριες προτάσεις κρίσηςβ) ευθείες ερωτήσειςγ) δευτερεύουσες προτάσεις (με οριστική)δ) κύριες προτάσεις επιθυμίαςε) επιφωνηματικές προτάσειςNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

331

7. Οι κτητικές αντωνυμίες α΄ προσώπου (εφόσον δηλώνεται αυτοπάθεια) τουευθέος λόγου στον πλάγιο γίνονται:α) κτητικές β΄ προσώπουβ) κτητικές γ΄ προσώπουγ) ipsius/ipsorumδ) illius/illorumε) eius/eorumNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

8. Το χρονικό επίρρημα “cras” στον πλάγιο λόγο γίνεται:α) hodieβ) nuncγ) postero dieδ) heriε) ad hucNα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

ΙV. Ασκήσεις συμπλήρωσης κενών1. Να τοποθετήσετε τoυς παρακάτω τύπους στον πίνακα και να συμπληρώσετε

τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: data erat,docere, emitteret, reverti, persuasit.

Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


332

2. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό (όπου είναι δυνατό): cerva (αφαιρ.),dono, numine, Dianae, locum, militibus, somno, pulchritudinis, cubiculum.








αφαιρ.ενικού

ονομ.πληθ.


quodam

quae

quae

sese

aliquis

quo

suum

sibi

ipse

eis

333

4. Να συμπληρώσετε τους άλλους βαθμούς, όπου είναι δυνατόν:

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικόςalba

eximiae

durius

postero

magna

utilia

5. Να μεταφέρετε όλες τις μορφές του πλαγίου λόγου στον ευθύ:

Πλάγιος λόγος Ευθύς λόγος

Μάθ. 23 …marito interroganti quidageret puer…

Μάθ. 23 Arria milites orabat ut simulimponeretur.

Μάθ. 24 …ancilla dixisset eum dominon esse.

Μάθ. 24 Visne scire quid Nasicaresponderit.

Μάθ. 24 Εxclamavit Nasica se dominon esse.

Μάθ. 24 Accipe nunc quid posteaNasica fecerit.

Μάθ. 25 …quando hanc ficumdecerptam esse putetis…

Μάθ. 25 Νeminem credideritis patriaeconsulturum esse, nisi vos ipsipatriae consulueritis.

Μάθ. 27 Tum Pacuvius dixit sonoraquidem esse et grandia quaescripsisset, sed videri tamenea sibi duriora et acerbiora.

334

Μάθ. 27 Meliora enim fore spero,quae deinceps scribam.

Μάθ. 28 Noli spectare quanti homo sit.

Μάθ. 29 Id exemplum sutoremquendam incitavit, ut corvumdoceret parem salutationem.

Μάθ. 31 Is edixit ut omnes pugnaabstinerent.

Μάθ. 31 Congrediamur, ut singularisproelii eventu cernatur,quanto miles Latinus Romanovirtute antecellat.

Μάθ. 34 Is fores reserari eosqueintromitti iussit.

Μάθ. 34 Νuntiaverunt virtutem eiusadmiratum se venisse.

Μάθ. 35 Atilius Regulus scripsitmercenarium suum discessisseet ab eo desertum esse rus.

Μάθ. 36 Narrate Samnitibus ManiumCurium malle locupletibusimperare quam ipsum fierilocupletem.

Μάθ. 37 In eum locum res deducta est,ut, nisi qui deus vel casusaliqui subvenerit, salvi essenequeamus.

Μάθ. 38 Tandem puella rogavitmaterteram, ut sibi paulisperloco cederet.

Μάθ. 41 Sed antiquitatem tibi placeredicis, quod honesta et bona etmodesta sit.

335

Μάθ. 42 Nunc intellego, si iste inManliana castra pervenerit,quo intendit, neminem tamstultum fore, qui non videatconiurationem esse factam,neminem tam improbum, quinon fateatur.

Μάθ. 44 Nescio enim quis possitdiligere eum, quem metuat.

Μάθ. 44 Tum intellexi, quos fidosamicos habuissem.

Μάθ. 45 Tum cuidam persuadet ut adCiceronem epistulam deferat.

Μάθ. 45 Curat et providet ne,intercepta epistula, nostraconsilia ab hostibuscognoscantur.

Μάθ. 45 Legatum monet ut, si adirenon possit, epistulam adamentum tragulae adligat etintra castra abiciat.

Μάθ. 45 In litteris scribit se cumlegionibus celeriter adfore.

Μάθ. 45 Gallus constituit ut tragulammiterret.

Μάθ. 47 Tum interrogavit filiam,utrum post aliquot annos canaesse mallet an calva.

Μάθ. 48 α) Sertorius omnibuspersuasit cervam conloquisecum et docere, quae utiliafactu essent. β) Α cerva sese monitum essepraedicabat.

336

γ) Cum aliquis Sertorionuntiavisset cervam inventamesse…

δ) Sertorius eum iussit tacere. ε) Praeterea praecepit ut eam

postero die repente in eumlocum emitteret, in quo ipsecum amicis futurus esset.

στ) Sertorius dixit eis visum insomno sibi esse cervam, quaeperisset, ad se reverti.

Μάθ. 49 Experiri enim volui, quamaequo animo me ferro esseminteremptura, si tibi consiliumnon ex sententia cesisset.

Μάθ. 50 Scipio obtinuit, ut neuter inprovinciam mitteretur.

Μάθ. 50 Cum consules contenderentuter adversus Viriathum inHispaniam mitteretur, magnadissensio erat.

337

ΜΑΘΗΜΑ XLIX LECTIO UNDEQUINQUAGESIMA

Η ΠΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Ο ΒΡΟΥΤΟΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. Να μεταφέρετε τα προσηγορικά ονόματα της 1ης κλίσης του κειμένου στην

αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού.2. Να μεταφέρετε τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναι δυνατόν.3. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου στην αντίστοιχη

πτώση του άλλου αριθμού και να δηλώσετε το γένος τους.4. Να κλίνετε το όνομα “unguis” και στους δύο αριθμούς.5. amoris mei: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς.6. Να μεταφέρετε τα επίθετα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου

αριθμού και στα τρία γένη στο βαθμό που βρίσκονται.7. Να μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (εκτός από τις προσωπικές)

στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.8. Των τύπων του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γραφούν

οι πλάγιες πτώσεις του άλλου αριθμού εφόσον αυτό είναι δυνατόν.9. Να γίνει χρονική αντικατάσταση του ρήματος της περιφραστικής συζυγίας του

κειμένου.10. praeripuisset, cessisset: Να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων στην

οριστική και υποτακτική.11. interficiendo: Να κλιθεί η προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα και στις δύο

φωνές.12. Να αντικατασταθούν χρονικώς τα ρήματα της 3ης συζυγίας του κειμένου

στη φωνή που βρίσκονται.13. Να εντοπίσετε τους τύπους των αποθετικών ρημάτων του κειμένου και να

γράψετε τους ενεργητικούς τύπους των ρημάτων αυτών.14. Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι όλων των ρημάτων του κειμένου και στις δύο

φωνές, όπου αυτό είναι δυνατόν.

338

15. Να αντικαταστήσετε το γερούνδιο με γερουνδιακό, όπου η σύνταξη το επι-τρέπει, και να επιφέρετε τις απαιτούμενες μεταβολές:α) Hostibus magna spes vincendi nostras copias erat.β) Ille cupidus administrandi rempublicam erat.γ) Coriolanus consilium evertendi urbem cepit.δ) Caesar legionibus imperavit in Belgis remanere hiemandi causa.ε) Imperator duo legiones misit ad pugnandum.

στ) Cogitando mens nostra confirmatur.ζ) Colendo viros excellentes animum et mentem meam conformabam.η) Illis magna cupiditas videndi urbem erat.θ) Confirmando fiduciam exercitus dux alacres milites in pugnam mittit.ι) Legendo libros virorum sapientium homines sapientes fiunt.

16. Να αντικαταστήσετε το γερουνδιακό με γερούνδιο, όπου η σύνταξη το επι-τρέπει, και να επιφέρετε τις απαιτούμενες μεταβολές:α) Dux tres legiones misit ad fugandos hostes ex provincia.β) Duo consules populus constituit deligere administrandae reipublicae

causa.γ) Pueri imitandis magnis viris animum et mentem suam conformant.δ) Contudit populos feroces, quibus consuetudo immolandorum260 hominum

erat.ε) Illa poposcit stilum scribendae epistulae causa.

στ) Adulescens permotus cupiditate vincendi hostis ruit in certamen et hostemhasta transfixit.

ζ) Manius Curius Dentatus utenda frugalitate divitias contemnere poterat.η) Legendis libris pueri multa discunt.θ) Coriolanus cum exercitu ad urbem expugnandam venit.ι) Magnam spem occupandae urbis ille tenebat.


260 immolo, 1 = θυσιάζω

339

18. Να εντοπίσετε τους τύπους του κειμένου που βρίσκονται σε γενική πτώσηκαι να προσδιορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.

19. Να εντοπίσετε τους τύπους που βρίσκονται σε δοτική πτώση και να προσ-διορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.

20. Να εντοπίσετε τους τύπους του κειμένου που βρίσκονται σε αιτιατική πτώσηκαι να προσδιορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.

21. Να εντοπίσετε τους τύπους του κειμένου που βρίσκονται σε αφαιρετικήπτώση και να προσδιορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο.

22. Να εντοπίσετε τα γερουνδιακά του κειμένου και να δικαιολογήσετε τηνπτώση τους· να εξηγήσετε αν η σύνταξη επιτρέπει την αντικατάστασή τουςμε γερούνδια.

23. Να δικαιολογήσετε την πτώση του υποκειμένου των γερουνδιακών του κει-μένου.

24. Να εντοπίσετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου και να προσδιορίσετε τοείδος του. Ποια μορφή θα πάρει στον ευθύ λόγο;261

25. Να εντοπίσετε και να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις μετοχές του κειμένου.Να δικαιολογήσετε τον συντακτικό τους ρόλο καθώς και την πτώση τους.

26. Με ποιους τρόπους είναι δυνατόν να εκφρασθεί ο προσδιορισμός του σκο-πού στη Λατινική;

27. Να μεταφράσετε στα Λατινικά τις παρακάτω περιόδους. Να αποδοθεί οπροσδιορισμός του σκοπού με όλους τους τρόπους που γνωρίζετε:α) Ήλθαν ληστές για να δουν και να θαυμάσουν τον Σκιπίωνα.β) Έστειλε κάποιον στρατιώτη για να μεταφέρει την επιστολή.γ) Ζήτησε γραφίδα για να γράψει επιστολή.


τή, σσ. 148-49.

340


στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να χρησιμοποιήσετε το γερουνδιακό των ρημάτωνπου σας δίδονται στις παρενθέσεις, ενώ στις περιπτώσεις που η σύνταξη δενεπιτρέπει τη χρήση γερουνδιακού να χρησιμοποιήσετε γερούνδιο. Να προ-σέξετε ώστε οι περίοδοι που θα προκύψουν να είναι νοηματικώς αποδεκτές.α) Quo facto dux hostium habuit causam ………………………………...

……………………………... . (interficio, captivus)β) Hunc maxima cupiditas invaserat ……………………. ……………... .

(video, Roma)γ) Pueri ……………... sunt ad ……………………... ……………………... .

(audio, alacer, magister)δ) Praedones venerunt ad ……………………... ……………………....

(saluto, Scipio)ε) Ille ……………………... ……………………... sine metu vixerit. (mors,

contemno) στ) Sutor docuit corvum …………………... salutationes …………………...

……………………... . (impendo, opera, multus)ζ) Permotus cupiditate ……………………... ……………………...

pecuniam impendi ……………………... eorum causa. (lego, liber, emo)η) Duo annos oppugnabant urbem spe adducti ……………………...

……………………... . (occupo, is)θ) Illi rem publicam stabiliverunt …………………... …………………..,

quae ad concordiam pertinent. (facio, omnis)ι) Este cupidi ………………... …………………... et …………………...

……………………... . (audio, multus ουδ. γέν., dico, paucus)

341


Σωστό Λάθοςα) de interficiendo Caesare: Η γερουνδιακή έλξηείναι υποχρεωτική.

β) unguium resecandorum causa: Η γερουνδιακή έλξηδεν είναι υποχρεωτική.

γ) ad eam obiurgandam: Η γερουνδιακή έλξη είναιυποχρεωτική.

δ) cum viri sui… cognovisset: Αιτιολογική πρόταση.ε) Η χρονική πρόταση του κειμένου εκφέρεται μευποτακτική παρατατικού, γιατί δηλώνει το σύγχρονο.

στ) quod tonsoris… officium: αναφορική αιτιολογικήπρόταση.

ζ) Η αιτιολογική πρόταση του κειμένου εκφέρεται μευποτακτική, επειδή έχουμε πλάγιο λόγο.

η) quam aequo animo… interemptura: πλάγιαερωτηματική πρόταση.

θ) Η πλάγια ερωτηματική πρόταση του κειμένουεκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου.

ι) Ο υποθετικός λόγος του κειμένου είναι εξαρτημένος και εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα.


Σωστό Λάθοςα) viri: ονομαστική πληθυντικούβ) sui: γενική ενικού ουδ. γένουςγ) interficiendo: αφαιρετική ενικούδ) unguium: γενική πληθυντικούε) elapso: δοτική ενικού

στ) cubiculum: ονομαστική ενικού

342

ζ) officium: αιτιατική ενικούη) secreto: αφαιρετική ενικούθ) aequo: αφαιρετική ενικούι) sententia: ονομαστική ενικού

III. Aσκήσεις πολλαπλής επιλογής1. Ο εξαρτημένος υποθετικός λόγος στην τελευταία περίοδο του κειμένου εκ-

φράζει:α) υπόθεση ανοικτήβ) υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότηταγ) υπόθεση δυνατήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

2. Η υπόθεση του εξαρτημένου υποθετικού λόγου του κειμένου στον ευθύ λόγοέχει ως εξής:α) si tibi consilium non ex sententia cesserit (συντ. μέλ.)β) si tibi consilium non ex sententia cesserit (υποτ. πρκ.)γ) si tibi consilium non ex sententia cessitδ) si tibi consilium non ex sententia cessissetΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο.

3. Ο τύπος “eoque” του κειμένου συντακτικώς είναι:α) αφαιρετική του οργάνουβ) αφαιρετική του τρόπουγ) αφαιρετική της ιδιότηταςδ) αφαιρετική του ποιητικού αιτίουε) ………………………………...Να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο ή να συμπληρώσετε κάτιάλλο, αν δεν σας ικανοποιεί καμιά από τις τέσσερις επιλογές.

343

4. Σε ποια περίπτωση δεν είναι υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη;α) Όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε εμπρόθετη γενικήγερουνδίου συντασσομένου με αιτιατική.

β) Όταν η σύνταξη επιβάλλει να χρησιμοποιήσουμετη δοτική γερουνδίου συντασσομένου με αιτιατική.

γ) Όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε εμπρόθετηαφαιρετική γερουνδίου συντασσομένου με αιτιατική.

δ) Όταν το αντικείμενο του γερουνδίου είναι το ουδέτεροαντωνυμίας ή επιθέτου.



αντίστοιχης απάντησης. Πέντε προτάσεις που καταχωρίζονται στη στήλητων απαντήσεων δεν ανταποκρίνονται σε αντίστοιχες ερωτήσεις.

Ερωτήσεις Απαντήσεις1) Cuius uxor Porcia erat? α) Caesaris.2) Quis cepit consilium de β) Bruti.

interficiendo Caesare? γ) Brutus.3) Quis cultellum tonsorium quasi δ) Catilina.

unguium resecandorum causa ε) Porcia. poposcit? στ) Ancilla.

4) Cur Porcia cultellum tonsorium ζ) Quia se vulnerare volebat.poposcit? η) Experiri voluit quam aequo animo

5) Quid experiri Porcia voluit? se ferro esset interemptura, si suoviro consilium non ex sententiacessisset.

θ) Experiri volui quam aequo animome ferro essem interemptura, si tibiconsilium non ex sententiacessisset.

ι) Brutus ad Porciam obiurgandamvenit.

344


Α Β1) consilium κουρέας2) cultellus γλυστρώ3) tonsor ζητώ4) tonsorius μαχαιράκι, ξυράφι5) posco μηχανεύομαι6) elabor αρπάζω, κλέβω7) vulnero δοκιμάζω8) obiurgo σχέδιο9) temerarius μαλώνω

10) praeripio πληγώνω 11) ………………….. ………………….. 12) ………………….. …………………..

345


Α Β1) Bruti uxor κατηγορηματικός προσδιορισμός2) viri υποκείμενο3) sui κατηγορούμενο4) cultellum γενική κτητική5) hoc γενική αντικειμενική6) indicium αφαιρετική του οργάνου7) ferro αντικείμενο

αφαιρετική του ποιητικού αιτίου παράθεση γενική υποκειμενική επιθετικός προσδιορισμός



Σωστό Λάθοςα) Magnam spem vincendis nostras copias illi tenebant.β) Illi cupidi administrandam rempublicam erant.γ) Magnam spem occupandae nostrae provinciae ille

tenebat.δ) Illi cum copiis ad expugnandum terram venit.ε) Imperator duo legiones misit bellandi causa.

στ) Imperator duo legiones misit ad liberandam provinciam.ζ) Audiendo viro animum et mentem tuam conformavisti.η) Mihi magna cupiditas videndi viri erat.

346

θ) Ille cupivit venire Romam videndorum amicorum causa.ι) Legendi libros sapientium pueri mentem suam

conformant.

2. Η γερουνδιακή έλξη στη χρονική πρόταση της πρώτης περιόδου του κειμέ-νου:α) είναι υποχρεωτικήβ) δεν είναι υποχρεωτικήΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

3. O τύπος “elapso” του κειμένου είναι:α) δοτική ενικού αρσ. γένουςβ) αφαιρετική ενικού αρσ. γένουςγ) δοτική ενικού ουδ. γένουςδ) αφαιρετική ενικού ουδ. γένουςΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

4. Ο τύπος “venit” του κειμένου είναι:α) οριστική ενεστώταβ) οριστική παρακειμένουγ) οριστική μέλλονταΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηναπάντησή σας.

5. Η μετοχή “elapso” του κειμένου είναι:α) απόλυτηβ) συνημμένηΝα σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.

347

6. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσαστις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετεστον κατάλληλο τύπο. Να χρησιμοποιήσετε το γερουνδιακό των ρημάτωνπου σας δίδονται στις παρενθέσεις, ενώ στις περιπτώσεις που η σύνταξη δενεπιτρέπει τη χρήση γερουνδιακού να χρησιμοποιήσετε γερούνδιο. Να δικαι-ολογήσετε σε ποιες περιπτώσεις είναι υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη καισε ποιες όχι. Να προσέξετε ώστε οι περίοδοι να είναι νοηματικώς αποδεκτές.α) Ille fingebat262 causam …………………. ……………. ex ……………. .

(expello, urbs, philosophus)β) Hunc maxima cupiditas invaserat …………………. …………………. .

(lego, tragoedia πληθ.)γ) Hic …………………. erat ad …………………. ………………………. .

(litterae, alacer, disco)δ) …………………. veniunt ad nos ………………………. . (capio, praedo)ε) Multi disputaverunt de ……………. ……………. . (contemno, pecunia)

στ) Ille vir est cupidus …………………………. et ……………………….……………………, quae ad pacem pertinent. (dico, facio, omnis)

ζ) Hic consilium ………………. ………………. cepit. (everto, respublica)η) Illi ………………. …………………. liberi esse poterant. (servo, lex)θ) Veni ad te …………………. …………………. causa. (peto, aliquid)ι) Pauci sciunt artem …………………….……… ………………….……… .

(scribo, oratio263)

262 fingo causam = βρίσκω πρόφαση 263 oratio, -onis (θηλ.) = ρητορικός λόγος

348

ΜΑΘΗΜΑ L LECTIO QUINQUAGESIMA

Η ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΛΗΣΤΙΑΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΣΚΗΣΕΩΝ1. Ερωτήσεις-ασκήσεις ανοικτού τύπου1. magna dissensio: Να κλιθούν μαζί και στους δύο αριθμούς, αλλά με το επί-

θετο στο συγκριτικό βαθμό.2. toto senatu, ulla malevolentia: Nα κλιθούν μαζί στον ενικό αριθμό.3. Nα μεταφέρετε τα αντωνυμικά επίθετα του κειμένου στην αντίστοιχη πτώση

του άλλου αριθμού και στα τρία γένη.4. Ποια η σημασιολογική διαφορά μεταξύ των αντωνυμικών επιθέτων alius και

alter.5. Να κλίνετε μαζί και στους δύο αριθμούς: aliud scelus, altera manus, ego

solus, nullus furor, tota urbs.6. Στα παρακάτω σύνολα λέξεων να εντοπίσετε τις παρείσακτες:

α) facilius, totius, gravius, antiquius.β) alteri, miseri, uni, toti.γ) fluvius, nullius, solius, illius.δ) ipsi, toti, ulli, patri.ε) imperio, altero, toto, uno.

7. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του κειμένου.8. magna, malam: Να σχηματίσετε τα επιρρήματα των επιθέτων που σας δίνο-

νται και στους τρεις βαθμούς.9. graviter: Να κλίνετε το ουδέτερο γένος του επιθέτου από το οποίο προέρχε-

ται το επίρρημα που σας δίνεται, στο θετικό και συγκριτικό βαθμό και στουςδύο αριθμούς.

10. patres conscriptos: Να κλίνετε το ουσιαστικό μαζί με τη μετοχή που το συ-νοδεύει και στους δύο αριθμούς.

349

11. inquit: Να καταγράψετε τους τύπους στους οποίους είναι εύχρηστο τορήμα.264

12. mitteretur, obtinuit: Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντατων ρημάτων στη φωνή που σας δίνονται.

13. mitti, conscriptos: Να γράψετε τους υπόλοιπους ονοματικούς τύπους στηφωνή που βρίσκονται.

14. contenderent: Να σχηματίσετε το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής όλων τωνχρόνων της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας του ρήματος.

15. iudicabat: Να κλίνετε την υποτακτική του παρακειμένου της παθητικής πε-ριφραστικής συζυγίας του ρήματος.

16. Να συνδέσετε τις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με το παράδειγμα:

Abiit; numquam redii. ⇒ Abiit neque umquam rediit.

α) Fortis est; nullum periculum timet.β) Semper iustitiam colam; numquam iniuriam faciam.γ) Amici mei domum venerunt; neminem vidi.δ) Nihil cupit; nulli rei studet.ε) Milites nostri fortissimi fuerunt; nullum eos periculum movit.

στ) Hic honestus est; nemini nocet.ζ) Semper habitavi in Graecia; numquam Romam ivi.η) Diu expectavi; nemo venit.θ) Iste magnas divitias habet; nemini utiles sunt.ι) Tres dies Athenis mansit; nihil fecit.

17. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου (είδος, εισαγω-γή, εκφορά, εξάρτηση, ακολουθία χρόνων, όπου είναι απαραίτητο).

18. Cum Servius Sulpicius Galba et Aurelius Cotta consules in senatu conten-derent...: Να μετατρέψετε τη δευτερεύουσα χρονική πρόταση σε μετοχική.265

19. ...uter adversus Viriathum in Hispaniam mitteretur...: Να μετατρέψετε τηνπλάγια ερωτηματική πρόταση σε ευθεία.266

264 Βλ. Αχ. Τζαρτζάνου, Λατινική γραμματική, ΟΕΔΒ, § 98 (β). 265 Servio Sulpicio Galba et Aurelio Cotta consulibus in senatu contendentibus... 266 Uter adversus Viriathum in Hispaniam mittatur?

350

20. qua sententia... dicta: Να αναλύσετε τη μετοχή σε δευτερεύουσα πρόταση.267

21. ut neuter in provinciam mitteretur: Να δοθεί η πρόταση στον ευθύ λόγο.268

22. quia alter nihil habet: Να μετατρεπεί η δευτερεύουσα αιτιολογική πρότασησε μετοχική.269

23. Neutrum mihi mitti placet, quia alter nihil habet, alteri nihil est satis: Να με-τατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο χρησιμοποιώντας ως εξάρτηση την πρό-ταση “Scipio in senatu dixit”.270

24. Να μεταφραστεί στα Λατινικά με όλους τους δυνατούς τρόπους η πρόταση:Κανέναν ύπατο δεν έστειλαν στην Ισπανία για να κάνει πόλεμο εναντίον τουΒιριάθου.271

25. Να μετατραπεί ο ευθύς λόγος σε πλάγιο (η πρόταση εξάρτησης βρίσκεταιστην παρένθεση):α) Inopia et avaritia malae imperii magistrae sunt. (Scipio censebat)β) Neuter consulum missus est. (Scipio effecit)γ) Inopia et avaritia malae imperii magistrae sunt. (Scipio non dubitabat)δ) Neuter consulum missus est. (Accidit πρκ.)ε) Neuter consulum missus est. (Per Scipionem stetit)

στ) Consules pecunia in Hispania corrumpuntur. (Scipio timuit)ζ) Patres sententiam dicebant. (Scipio patres impedivit)η) Neuter in provinciam mittatur! (Scipio patres monuit)θ) Neutrum mihi mitti placet, quia alter nihil habet, alteri nihil est satis.

(Scipio consulibus respondet)

267 Cum Scipio (quam) eam sententiam graviter et sine ulla malevolentia dixisset,… 268 “Neuter in provinciam mittatur”. 269 Altero nihil habente. 270 Scipio in senatu dixit neminem sibi mitti placere, quia alter nihil haberet, alteri nihil esset satis. 271 α) Neutrum consulum miserunt bellum gestum adversus Viriathum. β) Neutrum consulum

miserunt ut bellum gereret adversus Viriathum. γ) Neutrum consulum miserunt qui bellumgereret adversus Viriathum. δ) Neutrum consulum miserunt ad bellum gerendum adversusViriathum. ε) Neutrum consulum miserunt belli gerendi causa adversus Viriathum.

351

2. Ερωτήσεις-ασκήσεις κλειστού (αντικειμενικού) τύπουI. Ασκήσεις συμπλήρωσης κενών1. Να συμπληρώσετε τα υπόλοιπα πρόσωπα:

α΄ εν.

β΄ εν.

γ΄ εν. mitteretur dissensit

α΄ πληθ.

β΄ πληθ.

γ΄ πληθ. contenderent

2. Να τοποθετήσετε τους παρακάτω τύπους στον πίνακα και να συμπληρώσετετον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής: obtinuit, iudi-cabat, dissensit.

Ενεστώτας


Μέλλοντας

Παρακείμ.

Υπερσυντ.


352

3. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί καινα τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό: magistram, imperii, consules,senatu, provinciam, patres, dissensio.

Α΄κλίση

Αντίθ.αριθμός

Β΄κλίση


Γ΄κλίση


Δ΄κλίση








αφαιρετ.πληθ

nihilqua

uteraliis

solustoto

neutrumalter

ullaneuter

5. Να συμπληρώσετε τα παραθετικά των επιρρημάτων:

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικόςgraviter

satis

aeque

353

II. Άσκηση κατάταξηςΝα εντάξετε τις παρακάτω λέξεις στον πίνακα που ακολουθεί: cum, et, in, uter, adver-sus, inter, pro, aliis, cum, quia, satis, nam, aeque, malam, inopiam, atque, sine, ulla, ut.

ουσιαστικό επίθετο αντ. επίθ. επίρρημα πρόθεση σύνδεσμος

3. Συνδυασμός ασκήσεων ανοικτού και κλειστού τύπου1. Να συμπληρώσετε τα κενά με το αντωνυμικό επίθετο alter ή το alius στον

σωστό τύπο και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας: 272

α) Consules, ne ……………….. ……………….. nocueritis.β) ……………….. ……………….. amate.γ) Quia de futuris rebus nihil certum est, ……………….. ………………..

sentiunt.δ) Duo fratres mei de itinere suo non eadem sentiebant: …………………..

lutetiam, ……………... Athenas ire volebat.ε) Ex duobus amicis meis ……………….. numquam credi.

στ) Ex omnibus rebus quas apud philosophos discimus ……………………..certas, ……………….. incertas putamus.

ζ) Pater liberos suos spectat: ……………….. scribere incipit, …………..res in libro scriptas discit, ……………….. nihil agit.

η) De anima ……………….. ……………….. credunt: ………………...nullam esse animam, ……………….. esse animam, sed eam cum corporeperire, …………………… eam corpori superesse putant.

272 α) alter, alteri β) alii, alios γ) alii, alia δ) alter, alter ε) alteri στ) alias, alias ζ) alius, alius, alius

η) alii, alia, alii, alii, alii θ) alii, aliis ι) alter, alterius ια) alteri, alteri ιβ) aliud, ιγ) altera ιδ) alter,alter ιε) alii, alii, alii.

354

θ) Hostes, postquam victi sunt, ……………….. ……………... viis fugerunt.ι) Tibi sunt duo servi: ……………….. ………………….. vitia273 semper

reprehendit274. ια) …………… laborare voluerunt, ……………….. noluerunt. ιβ) Da mihi …………….. librum. ιγ) Mihi sunt duae domus quarum ………….. veterrima est. ιδ) Consulum ……………….. Romam rediit, ……………….. ad Capuam

mansit. ιε) ………… armis gloriam, …………….. lobore pecuniam, ……………..

sapientia otium275 quaerunt.

2. Αφού συμπληρώσετε το σωστό τύπο των λέξεων που σας δίνονται στην πα-ρένθεση, να μεταφράσετε τις προτάσεις:α) Hostes ad portas sunt. Quo periculo instante ……….. moenia, ………..

lex, …………….. ius, sed virtus vestra vobis salutem dabit. (nullus, nul-lus, nullus)

β) Cur, puella, te …………….. amicitiam querere et ……………….. vitam……………….. acturam esse dicis? (nemo, totus, solus)

γ) ………………….. mihi auxilium ferente, quid facerem? (nemo)δ) Tibi …………………….. donum dabo. (solus)ε) E ……………….. exercitu me ……………….. superfuisse276 tunc intel-

lexi. (totus, solus) στ) Tum in …………………….. urbe timor pectora omnium premit. (totus)ζ) ………………….. Caesar res multas in civitate Romana fecit. (solus)θ) Fratri tuo duae filiae sunt: una pulchra, ……………….. bona est. (alter)ι) Imperator …………………………….. legionem in proelio misit. (alter)

273 vitium, -i = κακία, πονηρία, σφάλμα, ελάττωμα 274 reprehendo, -ndi, -nsum, -ere, 3 = κατηγορώ 275 otium, -ii = ησυχία276 supersum, -fui, -esse = επιζώ

ΠΠΑΑΡΡΑΑΔΔΕΕ ΙΙ ΓΓΜΜΑΑΤΤΑΑ ΚΚΡΡ ΙΙ ΤΤΗΗΡΡ ΙΙ ΩΩΝΝΑΑΞΞ ΙΙ ΟΟΛΛΟΟΓΓΗΗΣΣΗΗΣΣ

357

1. Κριτήριο γραπτής δίωρης δοκιμασίας

Στοιχεία μαθητήΟνοματεπώνυμο:…………………………………………………………………Τάξη:………………… Τμήμα:…………………… Σχολικό Έτος:……………Εξεταζόμενο μάθημα: ΛατινικάΗμερομηνία:………………………………………………………………………Βαθμός:……………………………………(αριθμητικώς) ………………………………..…..(ολογράφως)

Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο:Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset eique ab ostio

quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasica sensit illamdomini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasicafecerit. Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset et eum a ianuaquaereret, exclamavit Nasica se domi non esse, etsi domi erat. Tum Enniusindignatus [ ] “Quid?” inquit “Ego non cognosco vocem tuam? ” Visne scirequid Nasica responderit? “Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillaetuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?”.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5

358

Β. Παρατηρήσεις

1. α) Να γράψετε τις παρακάτω φράσεις μεταφέροντας όλους τους τύπους τωνκλιτών λέξεων στον αντίθετο αριθμό:– Tu mihi ipsi non credis?– Ancilla dixit eum domi non esse.– Ego, cum te quererem, ancillae tuae credidi te domi non esse................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1. β) ancillae tuae: Να κλίνετε στον πληθυντικό αριθμό το ουσιαστικό μαζί μετην αντωνυμία, η οποία όμως να αναφέρεται σε πολλούς κτήτορες...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 3 (25 λέξεις x 0,12)

2. α) homo impudens: Να κλίνετε στον αριθμό που σας δίνεται το ουσιαστικόμαζί με το επίθετο στο συγκριτικό βαθμό. Να σχηματί-σετε και το παράγωγο επίρρημα του επιθέτου και ναγράψετε τα παραθετικά του.

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

359

2. β) Να συμπληρώσετε τον πίνακα:Ενεστώτας quaerentiΠαρατατικόςΜέλλονταςΠαρακείμενος sensit responderitΥπερσυντέλικοςΣυντελεσμένοςΜέλλοντας


3. α) Να συμπληρωθούν τα κενά ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτι-κή λειτουργία των λέξεων που δίνονται:α) eique είναι …………………… στο ρήμα ……………… και

…………..……………… στη μετοχή …………………β) domi είναι ……………… στο ……………………………….γ) a ianua είναι ……………… στο ……………………………….δ) ancillae είναι ……………… στο ……………………………….ε) tuae είναι ……………… στο ……………………………….

στ) se είναι ……………… στο ………………, λόγω ………..ζ) indignatus είναι ………..…………… ……………… μετοχή και

εκφράζει το ……………………………………..………η) scire είναι ………………… απαρέμφατο, ως …….…………

στο ……………………………………………………..θ) illum είναι …………….… στο ………………………………ι) poetam είναι ……………… στο……………………………….

Μονάδες 1,5 (10 λέξεις x 0,15)

360

3. β) Να συνδέσετε τους αριθμούς με τα γράμματα. Ένα στοιχείο της στήλης Β΄περισσεύει:

Α Β1) Accipe nunc. α) ευθεία ερώτηση μερικής αγνοίας2) quid postea Nasica fecerit. β) κύρια πρόταση κρίσεως3) Homo es impudens. γ) ευθεία ερώτηση ολικής αγνοίας4) tu mihi ipsi non credis? δ) κύρια πρόταση επιθυμίας5) Quid (accidit)? ε) δευτ. χρον. πρότ. (προτερόχρονο)

στ) πλάγια πρόταση μερικής αγνοίας Moνάδες 1,5

4. α) Να δικαιολογήσετε με βάση τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων τοχρόνο των παρακάτω προτάσεων:– …quid Nasica responderit.– Cum Ennius ad Nasicam venisset et eum a ianua quaereret...

Moνάδα 1

4. β) Να μετατρέψετε την υπογραμμισμένη πρόταση σε μετοχική με συνημμένημετοχή και να συμπτυχθούν οι δύο προτάσεις σε μία.– Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse.

Μονάδα 1

4. γ) Να μετατρέψετε το ρήμα της πρότασης που σας δίνεται σε απαρέμφατοεξαρτώμενο από την πρόταση “Nasica Ennio respondit”.– Homo es impudens.

Μονάδα 1

361

5. Με τη βοήθεια των λέξεων και των σχολίων που σας δίνονται να μετα-φράσετε το παρακάτω κείμενο:

Domi autem creant decem praetores, qui exercitui praeessent, in eisMiltiadem. Inter quos magna fuit contentio, utrum moenibus se defenderentan obviam irent hostibus acieque decernerent. Unus Miltiades maximenitebatur, ut primo quoque tempore castra fierent.

Corneli Nepotis, Miltiades, 4, 4-5

Λεξιλόγιοpraetor, -oris πραίτωρ, στρατηγόςde-fendo, -ndi, -nsum, -ere, 3 υπερασπίζωacies, -ei παραταγμένος στρατόςdecerno, -crevi, - cretum, -ere, 3 αποφασίζω, ψηφίζω, αγωνίζομαιnitor, nisus και nixus sum, niti, (αποθ.) 3 υποστηρίζω, έχω θάρροςprimo quoque tempore το ταχύτερο δυνατό

Σχόλιαqui… praeessent δευτερεύουσα αναφορική τελικήutrum… defenderent an obviam irent…decernerent

διμελής πλάγια ερωτηματική πρόταση,από το magna fuit contentio

ut…castra fierent δευτερεύουσα βουλητική, αντικείμενοστο nitebatur

Μετάφραση: .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

362



A. Nα μεταφράσετε τα παρακάτω αποσπάσματα:α) Id esse optimum putemus, quod est rectissimum; speremus quae volumus, sed

feramus quod acciderit; arbitremur denique corpus virorum fortium magno-rumque hominum esse mortale, animi vero motus et virtutis gloriam sempi-ternam esse.

β) Cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat, ac mariti per-saepe interroganti, quid ageret puer, respondebat: “Bene quievit, libentercibum sumpsit”. Deinde, cum lacrimae suae, diu cohibitae, vincerent pro-rumperentque, egrediebatur; tum se dolori dabat et paulo post siccis oculisredibat..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 5

363

B. Παρατηρήσεις

1. α) Nα μεταφέρετε τους τύπους της υποτακτικής του κειμένου (α) στο αντί-στοιχο πρόσωπο της υποτακτικής παρατατικού, στην φωνή που βρίσκο-νται.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 1 (4 x 0,25)

1. β) Nα μεταφέρετε τις αντωνυμίες του κειμένου (β) στην αντίστοιχη πτώσητου άλλου αριθμού και στα τρία γένη.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

2. Nα μεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση ή στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλλουαριθμού τους κλιτούς τύπους των παρακάτω προτάσεων. Nα μη θίξετε τιςπροτάσεις εκείνες οι οποίες, αν μετασχηματισθούν, δεν παρέχουν αποδεκτόνόημα.α) Ille hoc ita paravit, ut ignoraretur ab uxore sua.β) Nos interrogabamus num illi terrae nocerent.γ) Ille ignorabat ubi (= πού) filius esset.δ) Illi quaerebant num inter nos amaremus.ε) Ille dicebat sentire quis hoc feceret.

στ) Hic ignorabat quis in agrum intraret.ζ) Puer interrogabat quis aegrotaret.η) Huic interroganti quid filius faceret, illa non respondebat.

Μονάδες 3

364

3. α) Nα δικαιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς των κυρίων προτάσεων του κει-μένου (α)................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδα 1

3. β) Nα εξετάσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι συντακτικώς ορθές ή ε-σφαλμένες και να σημειώσετε την ένδειξη X στο οικείο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Rogabat illam num pater vivat.β) Interrogabat quid illa ageret.γ) Ignorabat ubi maritus sit.δ) Ignorabat ubi maritus est.ε) Interrogabat quid illa agit.

στ) Rogabat num pater illius viveret. ζ) Quaerebat quis aegrotet. η) Rogabat num hoc ignoraretur. θ) Interrogabat quis Romam trahebatur. ι) Interrogabat quis arma contra rem publicam moveret.

Μονάδες 2 (10 X 0,2)

4. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τα ρήματα που δίδονται στις παρενθέσεις έτσιώστε να δηλώνεται πράξη σύγχρονη. Nα μην αλλάξετε τη φωνή των ρημάτων.α) Hic interrogabit quid filius ............................... (ago)β) Orabam te ut mihi hoc .......................... (do)γ) Illa milites orat ut hunc ................................. (deleo)δ) Milites rogabant ubi (= πού) hostes ............................... (sum)ε) Ille vir ita vivebat, ut a hominibus .............................. (honoror)

στ) Ille rogat quis ................................... (vinco)ζ) Rogabat num (= αν) filius cibum ........................ (sumo)η) Rogo quid vos .................................... (scribo)θ) Rogant num illa maritum ..................................... (amo)ι) Interrogabant num vos ................................. (vivo)


365


Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus ut viri fortes acrioribussuppliciis civem perniciosum quam acerbissimum hostem coercerent.Habemus senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave, non deest reipublicae consilium neque auctoritas huius ordinis: nos, nos, dico aperte,consules desumus.

M. Tulli Ciceronis, In L. Catilinam, I, 3

Λεξιλόγιοiste, -a, -ud (δεικτική αντωνυμία) αυτός, -ή, -όquondam (επίρρ.) κάποτε, άλλοτε, παλαιάcoerceo, -ui, -itum, -ere 2 εγκλείω, περιορίζω, τιμωρώperniciosus, -a, -um ολέθριος, φθοροποιός, βλαβερός, επιζή-

μιοςsenatus consultum απόφαση της συγκλήτουvehemens, -ntis σφοδρός, ορμητικός, δραστικόςgravis, -is, -e βαρύς, χαλεπός, δεινός, αυστηρόςconsilium, -i βουλή, συμβούλιο, συμβουλή, γνώμη,

απόφαση, φρόνηση, σύνεσηdesum, -fui, -esse (+ δοτική) απουσιάζω, λείπωauctoritas, -atis (θ.) κύροςordo, ordinis (αρσ.) η τάξη των συγκλητικών

Σχόλιαut… coercerent δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασμα-

τική πρόταση, λόγω του ista

Μετάφραση: .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

366

3. Κριτήριο γραπτής ωριαίας δοκιμασίας


A. Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο:Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, homo quidam

ei occurrit corvum tenens; eum instituerat haec dicere: “Ave Caesar, victorimperator”. Caesaris multum interfuit corvum emere; itaque viginti milibussestertium eum emit. Id exemplum sutorem quendam incitavit, ut corvumdoceret parem salutationem. Diu operam frustra impendebat; quotienscumqueavis non respondebat, sutor dicere solebat “Oleum et operam perdidi”. Tandemcorvus salutationem didicit et sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit.Audita salutatione Caesar dixit: “Domi satis salutationum talium audio”. Tumvenit corvo in mentem verborum domini sui: “Oleum et operam perdidi”. Adhaec verba Augustus risit emitque avem tanti, quanti nullam adhuc emerat.


1. Nα μεταφράσετε τις παρακάτω περιόδους:α) Ubi Caesar audivit a corvo sutoris salutationem, dixit: “Mea interest ut

corvum emam.”..........................................................................................................................................................................................................................................

β) Caesar corvum sutoris viginti milibus sestertium emit...........................................................................................................................................................................................................................................

367

γ) Corvus sutoris praeter salutationem haec dicere didicerat: “Oleum etoperam perdidi.”..........................................................................................................................................................................................................................................

δ) Sutor, cum avis non respondebat, dicere solebat: “Oleum et operamperdidi.”..........................................................................................................................................................................................................................................

ε) Cum Caesar salutationem audivisset a corvo sutoris, dixit: “Domi satissalutationum talium audio.”..........................................................................................................................................................................................................................................

στ) Cum corvus dixit “Oleum et operam perdidi”, Caesar risit emitque avem...........................................................................................................................................................................................................................................

ζ) Sutor frustra operam impendit, quia corvus salutationem dicere nondidicit...........................................................................................................................................................................................................................................

η) Sutor, cupidus pecuniae, duo corvos instituebat haec dicere: “Ave,Caesar, victor imperator.”..........................................................................................................................................................................................................................................

θ) Caesar rogavit hominem quanti avem venderet...........................................................................................................................................................................................................................................

ι) Octavianus a homine quodam corvum viginti milibus sestertium emit...........................................................................................................................................................................................................................................


368

2. homo quidam, id exemplum: Nα κλιθούν τα ουσιαστικά με τις αντωνυμίεςπου τα συνοδεύουν και στους δύο αριθμούς...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 3

3. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη των παρακάτω προτάσεων σε πα-θητική. Να δηλώσετε το ποιητικό αίτιο:α) Itaque Caesar viginti milibus sestertium eum emit.

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................β) Caesar rogavit hominem quanti avem venderet.

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................γ) Sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit.

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................Mονάδες 3

4. Nα δικαιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς των χρονικών προτά-σεων του κειμένου........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 3

369

5. Nα συμπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίδονται μέσα στιςπαρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη μεταφέρετε στονκατάλληλο τύπο. Tα ρήματα με τα οποία θα συμπληρώσετε τα κενά, να τε-θούν σε οριστική παρακειμένου, εκτός κι αν η σύνταξη απαιτεί διαφορετικόχρόνο και έγκλιση. Nα προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηματικώς α-ποδεκτές:α) ..................................... corvum ............................................ non intererat,

quod satis............................... .................................. domi habebat. (avis,Augustus, emo, talis)

β) Cum avis ...............................: “Oleum et operam perdidi”, Caesar......................... emitque eam ............................. .............................(pretium, dico, rideo, magnus)

γ) Illi multum ........................... et operam frustra ..............................(pecunia, impendo)

δ) Cum avis .......................... salutationes, ........................, ............................pecuniae, interfuit eam ........................... .............................. vendere.(magnus, disco, sutor, cupidus, pretium)

ε) Sutor quidam ....................................... ......................................... adductussalutationes ......................... corvum, quem viginti milibus ........................................................ (cupiditas, doceo, vendo, sestertius, pecunia)

Μονάδες 3 (20 X 0,15)

370



Α. Να μεταφράσετε τα παρακάτω αποσπάσματα:α) Quas ego, cupidus bene gerendi et administrandi rem publicam, semper mihi

proponebam. Colendo et cogitando homines excellentes animum et mentemmeam conformabam.

β) Quare subveniendum reipublicae est et omnia nunc belli vulnera tibisananda sunt, quibus praeter te mederi nemo potest.

γ) Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuaeappropinquaverunt et clara voce Scipioni nuntiaverunt (incredibile auditu!)virtutem eius admiratum se venisse..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5

371


1. α) Να συνδέσετε τους αριθμούς της στήλης Α με τα γράμματα της στήλης Β.Ένα στοιχείο της στήλης Β΄ περισσεύει:

Α Β1) quas α) προσωπική αντωνυμία β΄ προσώπου2) eius β) οριστική αντωνυμία3) meam γ) κτητική αντωνυμία α΄ προσώπου4) tibi δ) αναφορική αντωνυμία5) se ε) ερωτηματική αντωνυμία

στ) προσωπική αντωνυμία γ΄ προσώπουΜονάδες 1,5

1. β) Να συμπληρώσετε τις πτώσεις του αριθμού στον οποίο δίνονται οι παρα-κάτω λέξεις:

Ονομαστική Γενική Δοτική Αιτιατική Αφαιρετικήnemo

vulnera

praedones

armis

reipublicae

Μονάδες 1,5

2. α) bene: Να γράψετε τα παραθετικά του επιρρήματος και να κλίνετε τον συ-γκριτικό βαθμό του επιθέτου, από το οποίο παράγεται, στο ουδέτερο γέ-νος και στον ενικό αριθμό..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

372

2. β) admiratum: Να κλίνετε το γερούνδιο του ρήματος και την προστακτικήμέλλοντα...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. γ) Να συμπληρώσετε τον πίνακα:Ενεστώτας potestΠαρατατικός proponebamΜέλλονταςΠαρακείμενοςΥπερσυντέλικοςΣυντελεσμένοςΜέλλοντας


3. α) Να συμπληρωθούν τα κενά ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτικήλειτουργία των λέξεων που δίνονται:• gerendi είναι ………… ………… από το …………• mihi είναι ………… στο ………………………..• cogitando είναι ………… …………………..…………• quibus είναι ………… στο ………………………...• mederi είναι ………… απαρ., ως ……… στο…….• ianuae είναι ………… στο ………………………..• voce είναι ………… που δηλώνει…..………..…• Scipioni είναι ………… στο ………………………...• auditu είναι ………………… από το…………….• se είναι ……… στο……………. λόγω……..

Μονάδες 1,5

373

3. β) Να μετατρέψετε τα ρήματα στις παρακάτω προτάσεις σε απαρέμφατο μεεξάρτηση από το ρήμα που δίνεται στην παρένθεση:

• Quas ego semper mihi proponebam. (Cicero dixit)• Colendo et cogitando homines excellentes animum et mentem meam

conformabam. (Cicero narrat)....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 1,5

4. α) Quod ut praedones animadverterunt...: Να αναγνωρίσετε το είδος τηςπρότασης και στη συνέχεια να τη μετατρέψετε σε μετοχή απόλυτη.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. β) abiectis armis: Να μετατρέψετε τη μετοχή στην αντίστοιχη δευτερεύου-σα πρόταση.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. γ) Subveniendum reipublicae est et omnia belli vulnera tibi sananda sunt:Να μεταφέρετε την πρόταση στην ενεργητική φωνή.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Moνάδες 3

374


Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum. Reliqui se incastra recipiunt unde erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cummagna multitudine hostium premeretur, aquilam intra vallum proiecit; ipsepro castris fortissime pugnans occiditur. Illi aegre ad noctem oppugnatio-nem sustinent; noctu ad unum omnes desperata salute se ipsi interficiunt.

C. Iuli Caesaris, Be bello Gallico, V, 37, 4-6

Λεξιλόγιοse recipio υποχωρώaquilifer, -eri σημαιοφόρος (αυτός που φέρει τον αετό)aquila, -ae αετός, η σημαία των λεγεώνωνaegre (επίρρ.) δύσκολαvallum, -i χαράκωμα, οχύρωμαoppugnatio, -onis (θ.) επίθεση, πολιορκίαsustineo, -ui, -tentum , -ere, 2 υπομένωad unum μέχρις ενός, ως τον τελευταίο

Σχόλιαunde erant egressi δευτ. αναφορική προσδ. στο in castracum… premeretur δευτ. αιτιολογική, cum αιτιολογικόςdesperata salute αφαιρετική απόλυτος αιτιολογική μτχ.

Μετάφραση: .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

375


Στοιχεία μαθητήΟνοματεπώνυμο:…………………………………………………………………Τάξη:………………… Τμήμα:…………………… Σχολικό Έτος:……………Εξεταζόμενο μάθημα: ΛατινικάΗμερομηνία:………………………………………………………………………Βαθμός: ……………………………………(αριθμητικώς) ………………………………..…..(ολογράφως)

A. Nα μεταφράσετε τα παρακάτω αποσπάσματα:α) Samnitium divitias contempsit et Samnites paupertatem eius mirati sunt. Nam

cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo uteretur,vultum risu solvit.

β) Equidem, ut veni ad urbem, non destiti omnia et sentire et dicere et facere,quae ad concordiam pertinerent; sed tantus furor omnes invaserat, ut pug-nare cuperent, etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius.

γ) Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat expectabatque dumaliqua vox congruens proposito audiretur. Tandem puella, longa mora standifessa, rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Caecilia puel-lae dixit: “ego libenter tibi mea sede cedo”.

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................Mονάδες 10

376

B. Παρατηρήσεις1. α) Nα μεταφέρετε τους τύπους της υποτακτικής και των τριών κειμένων στο

αντίστοιχο πρόσωπο της υποτακτικής του μέλλοντα στη φωνή πουβρίσκονται. (Για το σχηματισμό των περιφραστικών τύπων να ληφθεί υ-πόψη το υποκείμενο των ρημάτων)................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 1,25

1. β) standi: Nα αναγνωρίσετε γραμματικώς τον τύπο, να τον κλίνετε και ναγράψετε τα απαρέμφατα και τις μετοχές του ρήματος στην ίδια φωνή.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 1,252. α) Nα ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους αφού μεταφέρετε τους κλιτούς

τύπους στον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχηπτώση), εφόσον αυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώςδυνατόν.i) Cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo

uteretur, vultum risu solvit.ii) Ut veni ad urbem, non destiti omnia et sentire et dicere et facere.

iii) Etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius.iv) Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram, ut sibi

paulisper loco cederet.v) “Ego libenter tibi mea sede cedo”.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 1,25

377

2. β) magnum: Να κλίνετε τον συγκριτικό βαθμό του επιθέτου στο ίδιο γένος,στον ενικό και πληθυντικό αριθμό, και να σχηματίσετε τους τρεις βαθ-μούς του αντίστοιχου επιρρήματος.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 1,25

3. Να αναγνωρίσετε το είδος των δευτερευουσών προτάσεων που εισάγονται μετον “ut” (και στα τρία αποσπάσματα) και να δικαιολογήσετε την έγκλισηεκφοράς τους..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 2,5

4. Nα σημειώσετε την ένδειξη Χ στο οικείο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τηνεπιλογή σας.α) H δευτερεύουσα πρόταση “cum ad eum magnum pondus auri publice mis-

sum attulissent…” εκφράζει: i) το σύγχρονο στο παρελθόν ii) το υστερόχρονο στο παρόν iii) το προτερόχρονο στο παρόν iv) το προτερόχρονο στο παρελθόν v) το σύγχρονο στο παρόνδιότι ...................................................................................................................................................................................................................................

378

β) Ο τύπος “auri” του α΄ κειμένου είναι : i) γενική κτητική ii) γενική της ιδιότηταςiii) γενική υποκειμενικήiv) γενική του περιεχομένου v) γενική επεξηγηματικήδιότι ...................................................................................................................................................................................................................................

γ) O τύπος “bello ” του β΄ κειμένου συντακτικώς είναι: i) αφαιρετική του μέσου ii) αφαιρετική του τρόπουiii) αφαιρετική συγκριτικήiv) αφαιρετική του ποιητικού αιτίου v) δοτική του σκοπούδιότι ...................................................................................................................................................................................................................................

δ) Η πρόταση “dum aliqua vox congruens proposito audiretur” του γ΄ κειμέ-νου εκφράζει i) σύγχρονο ii) προτερόχρονοiii) υστερόχρονοδιότι ...................................................................................................................................................................................................................................

ε) O τύπος “mora ” του γ΄ κειμένου συντακτικώς είναι: i) αφαιρετική του μέσου ii) αφαιρετική του τρόπουiii) αφαιρετική του τόπουiv) αφαιρετική της αιτίας v) αφαιρετική του χρόνουδιότι ...................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 2,5

379


Στοιχεία μαθητήΟνοματεπώνυμο:…………………………………………………………………Τάξη:………………… Τμήμα:…………………… Σχολικό Έτος:……………Εξεταζόμενο μάθημα: ΛατινικάΗμερομηνία:………………………………………………………………………Βαθμός: ……………………………………(αριθμητικώς) ………………………………..…..(ολογράφως)

Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο:α) Quin etiam cum Sulla minitans ei instaret, dixit is Sullae: “Licet mihi osten-

das agmina militum, quibus curiam circumsedisti; licet mortem miniteris,numquam tamen ego hostem iudicabo Marium. Etsi senex et corpore infirmosum, semper tamen meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatamesse”.

β) Tu autem, proinde quasi cum matre Evandri nunc loquaris, sermone abhincmultis annis iam obsoleto uteris, quod neminem scire atque intellegere vis,quae dicas. Quin, homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis? Sed antiqui-tatem tibi placere dicis, quod honesta et bona et modesta sit.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 10

380


1. α) Να γράψετε τους υπόλοιπους βαθμούς των επιθέτων senex, infirmo καιmultis, στο γένος και στον αριθμό που βρίσκονται. Να σχηματίσετε το ε-πίρρημα του επιθέτου bona και στους τρεις βαθμούς .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 1,25

1. β) Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του β΄ αποσπάσματοςκαι να τις μεταφέρετε στο ίδιο γένος ή πρόσωπο του αντίθετου αριθμού:

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................Mονάδες 1,25

2. α) Να εντοπίσετε στο β΄ απόσπασμα τα προσηγορικά ονόματα όλων τωνκλίσεων και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. β) circumsedisti: Να κλίνετε την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα τουρήματος στη φωνή που βρίσκεται.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

381

2. γ) vis: Να κλίνετε την οριστική ενεστώτα και την υποτακτική παρατατικούτου ρήματος...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. δ) miniteris: Να γράψετε τους ονοματικούς τύπους του ρήματος. Από αυτούςνα κλίνετε το γερούνδιο...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 2,5

3. α) Να συμπληρωθούν τα κενά ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτι-κή λειτουργία των λέξεων που δίνονται:α) ei είναι …………………… στο …………………β) militum είναι ………… …………στο …………………γ) quibus είναι ……………… στο……………………….δ) hostem είναι ……………… στο ……………………….ε) corpore είναι ……………… στο ……………………….

στ) Italiam είναι ……………… στο ………………………ζ) conservatam esse είναι………………….στο ……………………..η) sermone είναι ……………………στο…………………..θ) neminem είναι …………….………….. στο ……………ι) tibi είναι ……………… στο………………………..

Μονάδες 1,25

382

3. β) Να αναγνωρίσετε το είδος των παρακάτω προτάσεων και να δικαιολογή-σετε τον τρόπο της εισαγωγής τους, την έγκλιση και το χρόνο, όπου είναιαπαραίτητο:

i) Licet mihi ostendas agmina militum... ii) Etsi senex et corpore infirmo sum...iii) Proinde quasi cum matre Evandri nunc loquaris...

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................Moνάδες 1,25

4. α) Sed antiquitatem tibi placere dicis, quod honesta et bona et modesta sit.:Να εντοπίσετε τη μορφή του πλαγίου λόγου και να τον μετατρέψετε σεευθύ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Moνάδα 1

4. β) Να αναγνωρίσετε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης και να την μετα-τρέψετε σε μετοχική. Οι δύο προτάσεις να συμπτυχθούν σε μία.Quin etiam cum Sulla minitans ei instaret, dixit is Sullae................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 0,75

4. γ) ut consequaris: Να εκφράσετε τον προσδιορισμό του σκοπού με δύο του-λάχιστον διαφορετικούς τρόπους................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 0,75

383


Στοιχεία μαθητήΟνοματεπώνυμο: …………………………………………………………………Τάξη:………………… Τμήμα:…………………… Σχολικό Έτος:……………Εξεταζόμενο μάθημα: ΛατινικάΗμερομηνία:………………………………………………………………………Βαθμός: ……………………………………(αριθμητικώς) ………………………………..…..(ολογράφως)

Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο:α) Num ad hostem veni et captiva in castris tuis sum? In hoc me longa vita et

infelix senecta traxit, ut primum exsulem deinde hostem te viderem? Qui po-tuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit? Non tibi ingredientifines patriae ira cecidit? [ ] Ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugna-retur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. Ego nihiliam pati possum nec diu miserrima futura sum.

β) Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metuiputet. Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus. Quodsi forte, ut fitplerumque, ceciderunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicorum...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 10

384


1. α) Nα ξαναγράψετε τις παρακάτω περιόδους, αφού μεταφέρετε τους κλιτούςτύπους στον άλλο αριθμό (στο αντίστοιχο πρόσωπο ή στην αντίστοιχηπτώση), εφόσον αυτό είναι νοηματικώς, συντακτικώς και γραμματικώςδυνατόν. i) Num ad hostem veni et captiva in castris tuis sum? ii) Qui potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit?iii) Nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem.iv) Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se

metui putet.v) Quodsi forte ceciderunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amico-

rum.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

1. β) infelix senecta: Να κλίνετε το ουσιαστικό μαζί με το επίθετο στο συγκρι-τικό βαθμό, στον ενικό αριθμό...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 0,5

385

2. α) Να μεταφέρετε τους τύπους της οριστικής του β΄ αποσπάσματος στο α-ντίστοιχο πρόσωπο της οριστικής του υπερσυντέλικου στην ίδια φωνή.Για το σχηματισμό των περιφραστικών τύπων να λάβετε υπόψη το υπο-κείμενο..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 1,25

2. β) populari: Να γράψετε τα απαρέμφατα όλων των χρόνων του ρήματος.ingredienti: Να γράψετε τις μετοχές όλων των χρόνων, στην πτώση, στο

γένος και στον αριθμό που βρίσκεται ο τύπος.peperissem: Να κλίνετε την υποτακτική μέλλοντα του ρήματος στη φωνή

που σας δίνεται.pati: Να κλίνετε τις προστακτικές ενεστώτα και μέλλοντα.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 1,25

386

3. α) Να συνδέσετε τους αριθμούς με τα γράμματα. Ένα στοιχείο της στήλης Β΄περισσεύει:

Α Β1) senecta α) αντικείμενο απαρεμφάτου2) eum β) εμπρ. αφαιρ. του ποιητικού αιτίου3) metui γ) κατηγορούμενο στο υποκείμενο4) exsulem δ) επιρρ. προσδ. του ποσού5) a quo ε) επιρρ. προσδ. του τρόπου6) se στ) αντικείμενο μετοχής7) miserrima ζ) ειδικό απαρέμφ. αντικείμενο8) quam η) υποκείμενο απαρεμφάτου9) simulatione θ) κατηγορούμενο στο αντικείμενο

10) fines ι) υποκείμενο ρήματος ια) αφαιρετική του τρόπου

Μονάδες 1,25

3. β) Να αναγνωρίσετε το είδος των παρακάτω δευτερευουσών προτάσεων και ναδικαιολογήσετε τον τρόπο της εισαγωγής τους, την έγκλιση και το χρόνο: i) ut primum exsulem deinde hostem te viderem…ii) ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur….............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Moνάδες 1,25

387

4. α) Να μετατρέψετε τις παρακάτω ευθείες ερωτήσεις σε πλάγιες με ρήμα ε-ξάρτησης α) “mater rogat ” και β) “mater rogavit”: i) Num ad hostem veni et captiva in castris tuis sum?ii) Qui potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit?...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Moνάδες 1,25

4. β) Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ:Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat.Tum intellegitur, quam fuerint inopes amicorum.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 1,25

388


Στοιχεία μαθητήΟνοματεπώνυμο:…………………………………………………………………Τάξη:………………… Τμήμα:…………………… Σχολικό Έτος:……………Εξεταζόμενο μάθημα: ΛατινικάΗμερομηνία:………………………………………………………………………Βαθμός: ……………………………………(αριθμητικώς) ……………………………..…..(ολογράφως)

Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω κείμενο:α) Iulia, Augusti filia, mature habere coeperat canos, quos legere secrete sole-

bat. Hac re audita Augustus voluit filiam deterrere quominus id faceret.[ ] Tum interrogavit filiam, utrum post aliquot annos cana esse mallet ancalva. Cum illa respondisset “ego, pater, cana esse malo”, mendacium illipater obiecit: “Non dubito quin calva esse nolis. Quid ergo non times neistae te calvam faciant?”

β) Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cognovis-set, cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum causa poposcit eoquevelut forte elapso se vulneravit. Clamore deinde ancillarum in cubiculum vo-catus Brutus ad eam obiurgandam venit, quod tonsoris praeripuisset offi-cium...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 10

389


1. α) Να γράψετε τις παρακάτω φράσεις μεταφέροντας όλους τους τύπους τωνκλιτών λέξεων στον αντίθετο αριθμό:Non dubito quin calva esse nolis. Quid ergo non times ne istae te calvamfaciant?...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1. β) Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες του β΄ αποσπάσματος:...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 2,5

2. α) mature: Να γράψετε τα παραθετικά του επιρρήματος...........................................................................................................................................................................................................................................

2. β) obiecit: Να γράψετε το β΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής όλων των χρόνωντης παθητικής φωνής...........................................................................................................................................................................................................................................

2. γ) faciant: Να γράψετε την προστακτική του ενεστώτα στην ενεργητική καιπαθητική φωνή...........................................................................................................................................................................................................................................

2. δ) elapso: Να γράψετε τους υπόλοιπους ονοματικούς τύπους του ρήματος.Από αυτούς να κλίνετε το γερούνδιο...........................................................................................................................................................................................................................................

Mονάδες 2,5

390

3. α) Να συμπληρωθούν τα κενά ώστε να χαρακτηρίζεται πλήρως η συντακτι-κή λειτουργία των λέξεων που δίνονται:α) filia είναι …………………… στο ………………………….β) legere είναι …………απαρέμφ. ως …………στο ……………γ) audita είναι …………………………………………………….δ) illi είναι ……………… στο ……………………………….ε) calvam είναι ……………… στο ……………………………….

στ) consilium είναι ……………… στο ………………………………..ζ) unguium είναι ………..…………… στο ………………………..η) eo(que) είναι …………………………στο……………………..θ) clamore είναι …………….………….. στο ……………………ι) de interficiendo είναι ……………… που δηλώνει ………………………

Μονάδες 1,25

3. β) Να αναγνωρίσετε το είδος των παρακάτω προτάσεων και να δικαιολογή-σετε τον τρόπο της εισαγωγής τους, την έγκλιση και τον χρόνο:…utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva.…cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cognovisset…...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Moνάδες 1,25

4. α) ego, pater, cana esse malo: Να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο χρη-σιμοποιώντας ως πρόταση εξάρτησης την πρόταση: “Iulia respondit. ”..........................................................................................................................................................................................................................................

4. β) Να μετατρέψετε την δευτερεύουσα πρόταση της περιόδου σε μετοχική.Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cog-novisset, cultellum tonsorium poposcit.............................................................................................................................................................................................................................................

391

4. γ) Να μετατρέψετε την παρακάτω πρόταση σε δευτερεύουσα χρησιμοποιώ-ντας ως πρόταση εξάρτησης την πρόταση που βρίσκεται μέσα στην πα-ρένθεση:.Iulia canos suos secrete legebat. (Augustus persuasit).....................................................................................................................Iulia canos suos secrete legebat. (Augustus impedivit).....................................................................................................................

4. δ) ad eam obiurgandam venit: Να εκφράσετε τον προσδιορισμό του σκοπούμε όλους τους δυνατούς τρόπους...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2,5

ΠΠΑΑΡΡΑΑΡΡΤΤΗΗΜΜΑΑ

395

ΘΕΜΑ 1

Domi autem creant decem praetores, qui exercitui praeessent, in eis Miltia-dem. Inter quos magna fuit contentio, utrum moenibus se defenderent an obviamirent hostibus acieque decernerent. Unus Miltiades maxime nitebatur, ut primoquoque tempore castra fierent: id si factum esset, et civibus animum accessu-rum, [ ] et hostes eadem re fore tardiores.

Corneli Nepotis, Miltiades, 4, 4-5Λεξιλόγιο

praetor, -oris (αρσ.) πραίτωρ, στρατηγόςcontentio, -onis (θ.) φιλονικίαdefendo, -ndi, -nsum, -ere, 3 υπερασπίζωdecerno, -crevi, -cretum, -ere, 3 αποφασίζω, ψηφίζω, αγωνίζομαιnitor, nisus και nixus sum, niti (απόθ.), 3 υποστηρίζω, έχω θάρροςprimo quoque tempore το ταχύτερο δυνατόtardus, -a, -um βραδύς

Σχόλιαqui… praeessent δευτ. αναφορ. τελικήutrum... defenderent an obviam irent...decernerent

διμελής πλάγια ερωτημ. πρόταση, από τοmagna fuit contentio

hostibus δοτική αντικ. στο obviamut… castra fierent δευτ. βουλητική, αντικ. στο nitebaturaccessurum (esse), fore. ειδικά απαρέμφατα του πλαγίου λόγου

από το ενν. dicebat

ΜετάφρασηΣτην πατρίδα, λοιπόν, εκλέγουν δέκα στρατηγούς, μεταξύ αυτών τον Μιλτιάδη, για να

διοικούν το στρατό. Ανάμεσά τους υπήρξε μεγάλη φιλονικία, να υπερασπίσουν τους εαυ-τούς τους στα τείχη ή να βαδίσουν εναντίον των εχθρών και να πολεμήσουν με παραταγ-μένο στρατό. Μόνο ο Μιλτιάδης επέμενε πάρα πολύ να στρατοπεδεύσουν ευθύς αμέσως:αν γινόταν αυτό, ισχυριζόταν ότι και οι πολίτες θα έπαιρναν θάρρος και οι εχθροί για τονίδιο λόγο θα γίνονταν πιο διστακτικοί.

396

ΘΕΜΑ 2

Omnes autem et dicuntur et habentur tyranni, qui potestate sunt perpetua inea civitate, quae libertate usa est. Sed in Miltiade erat cum summa humanitastum mira communitas, ut nemo tam humilis esset, cui non ad eum aditus pa-teret; magna auctoritas apud omnis civitatis, nobile nomen, laus rei militarismaxima.

Corneli Nepotis, Miltiades, 8, 4

Λεξιλόγιοperpetuus, -a, -um διαρκήςhumanitas, -atis (θηλ.) φιλοφροσύνη, ευγένεια, μόρφωσηmirus, -a, -um θαυμαστός, παράδοξοςcum… tum και… και, αφενός… αφετέρουcommunitas, -atis επικοινωνία, ευπροσηγορίαpateo, -ui, -ere, 2 είμαι ανοικτός, προσιτός

Σχόλιαcui non… pateret δευτ. αναφ. συμπερασματική, από το tammagna auctoritas… laus maxima ενν. το ρήμα eratpotestate (perpetua) αφαιρ. της ιδιότητας (+ επιθ. προσδιορ.)ut nemo tam... esset δευτερ. επιρρ. συμπερασματική

ΜετάφρασηΌλοι όμως όσοι έχουν συνεχή εξουσία σ’ αυτή την πολιτεία, η οποία υπήρξε ελεύθερη,

και ονομάζονται και θεωρούνται τύραννοι. Αλλά ο Μιλτιάδης είχε και πολύ μεγάλη καλο-σύνη και θαυμαστή καταδεκτικότητα, ώστε και ο τελευταίος πολίτης να βρίσκει την πόρτατου ανοιχτή. Είχε μεγάλη επιρροή σ’ όλες τις πολιτείες, ένδοξο όνομα, πολύ μεγάλα εγκώ-μια για τα στρατιωτικά του κατορθώματα.

397

ΘΕΜΑ 3

Cotidie sic cena ei coquebatur, ut, quos invocatos vidisset in foro, omnis de-vocaret, quod facere nullo die praetermittebat. Nulli fides eius, nulli opera,nulli res familiaris defuit: multos locupletavit, complures pauperes mortuos, quiunde efferrentur non reliquissent, suo sumptu extulit. Sic se gerendo minime estmirandum, si et vita eius fuit secura et mors acerba.

Corneli Nepotis, Cimon, 4, 3-4

Λεξιλόγιοcotidie (επίρρ.) καθημερινάcena, -ae δείπνοcoquo, coxi, coctum, ere, 3 μαγειρεύωinvocatus, -a, -um απρόσκλητοςdevoco, 1 προσκαλώpraetermitto, misi, misum, ere, 3 παραλείπω, παραμελώres familiaris περιουσίαlocupleto, 1 πλουτίζωeffero, extuli, elatum, efferre εκφέρω, εξάγω, κηδεύω, θάπτωunde (επίρρ.) από πούsumptus, -us (αρσ.) δαπάνηsecurus, -a, -um ασφαλής, αμέριμνος

Σχόλιαut... omnis devocaret δευτ. επιρρ. συμπερασματική πρότασηquos… vidisset δευτ. αναφ. προσδιορ. στο omnes, με υποτ. καθ’ έλξηquod praetermittebat αναφορ. προσθετικήqui non reliquissent δευτ. αναφ. προσδ. στο complures (με υποτ. καθ’ έλξη)se gerendo απρόθ. αφαιρ. γερουνδίου, που δηλώνει τρόποest mirandum απρόσωπη σύνταξη γερουνδιακού

398

ΜετάφρασηΚαθημερινά έτσι μαγείρευαν γι’ αυτόν το δείπνο, ώστε προσκαλούσε όλους, όσους είχε

δει απρόσκλητους στην αγορά, πράγμα το οποίο δεν παρέλειπε να κάνει καμιά μέρα. Σεκανένα δεν έλειψε η αφοσίωσή του, σε κανένα η βοήθειά του, σε κανένα η περιουσία του.Πολλούς πλούτισε, πολλούς που πέθαναν φτωχοί, οι οποίοι δεν είχαν αφήσει χρήματα,που μ’ αυτά να κηδευτούν, τους έθαψε με δικά του έξοδα. Μια και συμπεριφερότανμ’ αυτόν τον τρόπο, καθόλου δεν πρέπει να απορεί κανείς που και η ζωή του ήταν αμέρι-μνη και ο θάνατός του πικρός.

399

ΘΕΜΑ 4

Lysander Lacedaemonius magnam reliquit sui famam, magis felicitate quamvirtute partam: Atheniensis enim in Peloponnesios sexto et vicesimo anno bel-lum gerentes confecisse apparet. Id qua ratione consecutus sit latet: non enimvirtute sui exercitus, sed immodestia factum est adversariorum, qui, quod dictoaudientes imperatoribus suis non erant, dispalati in agris relictis navibus inhostium venerunt potestatem.

Corneli Nepotis, Lysander, 1, 1-2Λεξιλόγιο

sui: γεν. εν. της προσ. αντ. γ΄ προσ. του εαυτού τουfama, -ae φήμηapparet < appareo (απρόσ.) είναι φανερόconficio, -feci, -fectum, -ere, 3 καταβάλλωlatet < lateo, 2 (απρόσ.) είναι άγνωστοimmodestia, -ae απειθαρχία, ακολασίαalicui dicto audiens sum πείθομαι, υπακούω σε κάποιονdispalatus, -a, -um < dispalor, (αποθ.), 1 διασκορπισμένος

Σχόλιαqua ratione consecutus sit πλάγια ερωτ., υποκ. στο απρόσ. latetquod… non erant δευτ. αιτιολ. πρόταση, αντικειμ. αιτιολ.relictis navibus αφαιρετ. απόλ. χρονική μτχ. (νόθος)

ΜετάφρασηΟ Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος άφησε μεγάλη φήμη για τον εαυτό του, η οποία απο-

κτήθηκε μάλλον από τύχη παρά από ανδρεία Γιατί είναι φανερό ότι νίκησε τους Αθηναί-ους, που για εικοσιέξι χρόνια πολεμούσαν εναντίον των Πελοποννησίων. Παραμένει ά-γνωστο όμως με ποιο τρόπο το πέτυχε: γιατί το κατόρθωσε όχι λόγω της ανδρείας τουστρατού του, αλλά λόγω της απειθαρχίας των αντιπάλων, οι οποίοι, επειδή δεν υπάκουσανστους στρατηγούς τους, διασκορπισμένοι στους αγρούς, εγκατέλειψαν τα πλοία και υποτά-χτηκαν στην εξουσία των εχθρών.

400

ΘΕΜΑ 5

Bello Peloponnesio huius consilio atque auctoritate Athenienses bellumSyracusanis indixerunt: ad quod gerendum ipse dux delectus est, duo praetereacollegae dati, Nicia et Lamachus. Id cum appararetur, prius quam classisexiret, accidit, ut una nocte omnes Hermae, qui in oppido erant Athenis, deicer-entur praeter unum, qui ante ianuam erat Andocidi (itaque ille postea Mercu-rius Andοcidi vocitatus est).

Corneli Nepotis, Alcibiades, 3, 1-2

Λεξιλόγιοindico, -xi, -ctum, ere, 3 (bellum) κηρύττω πόλεμοcollega, -ae (αρσ.) συστράτηγοςclassis, -is (θ.) στόλοςoppidum, -i πόληdeicio, -ieci, -iectum, -ere, 3 καταβάλλω, καταρρίπτω, απομακρύνωvocito (θαμιστ.), 1 ονομάζω

Σχόλιαad quod (= bellum) gerendum υποχρεωτική γερουνδιακή έλξηid cum appararetur δευτ. χρονική, cum ιστορικός, σύγχρονο,

id = bellum (υποκείμενο)prius quam... exiret δευτ. χρονική, υστερόχρονοut… deicerentur δευτ. ουσιαστική συμπερασματική, υπο-

κείμενο στο accidit

ΜετάφρασηΚατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο με τη συμβουλή και το κύρος του Αλκιβιάδη, οι Α-

θηναίοι κήρυξαν πόλεμο στους Συρακουσίους: ο ίδιος εκλέχτηκε στρατηγός για τη διεξα-γωγή του πολέμου, και του δόθηκαν επιπλέον δύο συστράτηγοι, ο Νικίας και ο Λάμαχος.Κι ενώ προετοίμαζαν την εκστρατεία, πριν αποπλεύσει ο στόλος, συνέβη ώστε σε μια νύ-χτα όλες οι ερμαϊκές στήλες να γκρεμιστούν, εκτός από μία, η οποία βρισκόταν μπροστάστην πόρτα του Ανδοκίδη (γι’ αυτό το λόγο αργότερα εκείνη ονομάστηκε “Ερμής του Αν-δοκίδη”).

401

ΘΕΜΑ 6

Id responsum quo valeret cum intellegeret nemo, Themistocles persuasitconsilium esse Apollinis, ut in naves se suaque conferrent: eum enim a deo sig-nificari murum ligneum. Tali consilio probato addunt ad superiores totidemnaves triremes suaque omnia, quae moveri poterant, partim Salamina, partimTroezena deportant: arcem sacerdotibus paucisque maioribus natu sαcra pro-curanda tradunt, reliquum oppidum relinquunt.

C. Corneli Nepotis, Themistocles, 2, 7-8

Λεξιλόγιοresponsum, -i απάντησηvaleo, -ui, -ere, 2 είμαι υγιής, ισχύω, δηλώνωsignifico, 1 φανερώνω ( με σημάδια)probo, 1 δοκιμάζω, επιδοκιμάζωaddo, addidi, additum, -ere, 3 προσθέτωsuperior, -oris (συγκρ. του superus) ανώτερος, προηγούμενοςtotidem (άκλ. δεικτ. αντ. μόνο στο πληθ.) άλλοι τόσοιtriremis (navis) τριήρηςpartim… partim άλλοι μεν… άλλοι δεarx, arcis (θ). ακρόποληsacerdos, -tis (αρσ. και θηλ.) ιερέας, η ιέρειαprocuro, 1 φροντίζω

Σχόλιαquo valeret id (επιθ. προσδ.) responsum πλάγια ερωτημ. αντικ. στο intellegerentcum intellegeret nemo δευτ. αιτιολογική, cum αιτιολογικόςut… conferrent δευτ. βουλητική πρόταση, από το

consilium essesignificari ειδ. απαρ. του πλαγίου λόγου, από το ενν.

dicebatSalamina, Troezena απρόθετες αιτιατικές που δηλώνουν κίνη-

ση σε τόποprocuranda (sacra) γερουνδιακό, κατηγ. προσδ. του σκοπού

402

ΜετάφρασηΕπειδή όμως κανένας δεν καταλάβαινε τι σήμαινε αυτή η απάντηση, ο Θεμιστοκλής

τους έπεισε ότι συμβουλή του Απόλλωνα ήταν να επιβιβασθούν οι ίδιοι με τα υπάρχοντάτους στα πλοία. Γιατί έλεγε ότι αυτό παρουσίαζε ο θεός ως ξύλινο τείχος. Αφού τέτοιαγνώμη έγινε αποδεκτή, προσθέτουν στα προηγούμενα καράβια άλλες τόσες τριήρεις καιόλα τα δικά τους, όσα μπορούσαν να μετακινηθούν, και τα μεταφέρουν άλλα στη Σαλαμί-να και άλλα στην Τροιζήνα· παραδίνουν την ακρόπολη στους ιερείς και σε λίγους ηλικιω-μένους για να φροντίζουν τα ιερά και εγκαταλείπουν την υπόλοιπη πόλη.

403

ΘΕΜΑ 7

Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum. Reliqui se incastra recipiunt unde erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cummagna multitudine hostium premeretur, aquilam intra vallum proiecit; ipse procastris fortissime pugnans occiditur. Illi aegre ad noctem oppugnationem susti-nent; noctu ad unum omnes desperata salute se ipsi interficiunt.

C. Iuli Caesaris, De bello Gallico, V, 37, 4-6

Λεξιλόγιοse recipio υποχωρώaquilifer, -eri σημαιοφόρος (αυτός που φέρει τον αετό)aquila, -ae αετός, σημαία των λεγεώνωνaegre (επίρρ.) δύσκολαvallum, -i χαράκωμα, οχύρωμαoppugnatio, -onis (θηλ.) επίθεση, πολιορκίαsustineo, -ui, -tentum , -ere, 2 υπομένωad unum μέχρις ενός, ως τον τελευταίο

Σχόλιαunde erant egressi δευτ. αναφορική προσδ. στο in castracum… premeretur δευτ. αιτιολογική, cum αιτιολογικόςdesperata salute αφαιρετική απόλυτος αιτιολογική μτχ.

ΜετάφρασηΕκεί ο Λεύκιος Κόττας πολεμώντας με το μεγαλύτερο τμήμα των στρατιωτών σκοτώ-

νεται. Οι υπόλοιποι υποχωρούν στο στρατόπεδο από όπου είχαν βγει. Από αυτούς ο Λεύ-κιος Πετροσίδιος, ο σημαιοφόρος, επειδή πιεζόταν από μεγάλο πλήθος εχθρών, έριξε μα-κριά τη σημαία μέσα στο χαράκωμα, ενώ ο ίδιος πολεμώντας πολύ γενναία σκοτώνεταιμπροστά στο στρατόπεδο. Εκείνοι με δυσκολία υπομένουν την επίθεση μέχρι το σούρουπο·κατά τη νύχτα απελπισμένοι αυτοκτονούν όλοι μέχρις ενός.

404

ΘΕΜΑ 8

Galli se omnes ab Dite patre prognatos praedicant, idque ab Druidibus pro-ditum dicunt. Ob eam causam spatia omnis temporis non numero dierum sednoctium finiunt; dies natales et mensum et annorum initia sic observant ut noc-tem dies subsequatur. In reliquis vitae institutis hoc fere ab reliquis differun,tquod [ ] filium puerili aetate in publico in conspectu patris adsistere turpeducunt.

C. Iuli Caesaris, De Bello Gallico, VI, 18, 1-3

ΛεξιλόγιοDis, Ditis Πλούτωναςprognatus, -a, -m < pro(g)nascor απόγονοςspatium, -ii διάστημα χώρου ή χρόνουfinio, -ivi, -itum, -ire, 4 ορίζω, τελειώνωnatalis, -e γενέθλιοςinitium, -i αρχήοbservo, 1 παρατηρώsubsequor, -secutus sum, -sequi (αποθ.) 3 ακολουθώ στη συνέχειαinstitutum, -i το καθιερωμένο, το πατροπαράδοτο

(στον πληθ.) οι συνήθειεςfere (επίρρ.) σχεδόνpuerilis, -e παιδικόςadsisto, -stiti, -ere, 3 παρίσταμαι, παρευρίσκομαι

Σχόλιαprognatos (esse) ειδικό απαρ. από το praedicantproditum (esse) ειδικό απαρ. από το dicuntnatalis (αντί natales) επιθετικός προσδ. στο diesmensum et annorum γενικές υποκειμενικές από το initiaut noctem dies subsequatur δευτ. επιρρ. συμπερ. (sic, στην κύρια)puerili aetate αφαιρετική της ιδιότητας

405

ΜετάφρασηΌλοι οι Γαλάτες ισχυρίζονται ότι κατάγονται από τον πατέρα Πλούτωνα και λένε ότι

αυτό παραδόθηκε από τους Δρυίδες. Γι’ αυτό το λόγο τα διαστήματα όλου του χρόνου δεντα καθορίζουν με τον αριθμό των ημερών, αλλά των νυκτών· τις μέρες των γενεθλίων καιτην αρχή των μηνών και των ετών τα παρατηρούν έτσι, ώστε η μέρα να ακολουθεί τη νύ-χτα. Στις υπόλοιπες συνήθειες της ζωής τους σ’ αυτό γενικά διαφέρουν από τους άλλους,ότι θεωρούν προσβλητικό ο γιος τους που βρίσκεται στην παιδική ηλικία να παρευρίσκεταιδημόσια μπροστά στον πατέρα του.

406

ΘΕΜΑ 9

Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus ut viri fortes acrioribus sup-pliciis civem perniciosum quam acerbissimum hostem coercerent. Habemussenatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave; non deest rei publicae con-silium neque auctoritas huius ordinis: nos, nos, dico aperte, consules desumus.

M. Tulli Ciceronis, In Catilinam, I, 3

Λεξιλόγιοiste, ista, istud αυτός, τέτοιοςquondam (επίρρ.) κάποτε, άλλοτε, παλαιάcoerceo, -ui, -itum, -ere, 2 εγκλείω, περιορίζω, τιμωρώperniciosus, -a, -um ολέθριος, βλαβερός, επιζήμιοςconsultum, -i βούλευμα, ψήφισμα, απόφασηvehemens, -ntis σφοδρός, ορμητικός, δραστικόςgravis, -is, -e βαρύς, χαλεπός, δεινός, αυστηρόςconsilium, -i βουλή, συμβούλιο, συμβουλή, γνώμη,

απόφαση, φρόνηση, σύνεσηdesum, -fui, -esse απουσιάζω, λείπω

Σχόλιαut viri... coercerent συμπερασματική πρόταση, (προηγείται η

αντωνυμία ista = τέτοια)suppliciis αφαιρετική της ποινήςcivem perniciosum - acerbissimum hostem α΄ και β΄ όρος σύγκρισης αντίστοιχαrei publicae δοτική, εξαρτώμενη από το ρήμα deesthuius ordinis εννοεί την τάξη των συγκλητικών, το σώ-

μα της συγκλήτου

ΜετάφρασηYπήρξε, υπήρξε κάποτε σ’ αυτή την πολιτεία τέτοια αρετή, ώστε άνδρες τολμηροί

τιμωρούσαν τον επιζήμιο πολίτη με τιμωρίες πιο σκληρές απ’ ό,τι τον πιο μισητό εχθρό.Έχουμε εναντίον σου, Kατιλίνα, απόφαση της συγκλήτου δραστική και αυστηρή· δεν λείπειαπό την πολιτεία η φρόνηση ούτε το κύρος αυτού του σώματος. Eμείς, εμείς, το λέωανοιχτά, οι ύπατοι λείπουμε.

407

ΘΕΜΑ 10

Mihi parcere ac de me cogitare desinite. Nam primum debeo sperare omnisdeos qui huic urbi praesident pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam;deinde, si quid obtigerit, aequo animo paratoque moriar. Nam neque turpismors forti viro potest accidere neque immatura consulari nec misera sapienti.

M. Tulli Ciceronis, In Catilinam, IV, 3

Λεξιλόγιοdesino, -sivi ή -sii, -situm, -ere, 3 παύω, λήγω, σταματώparco, peperci και parsi, parcitum καιparsum, -ere, 3 (+ δοτική)

φείδομαι, λυπάμαι, νοιάζομαι για κά-ποιον, μεριμνώ για κάποιον, ενδιαφέρομαι

praesideo, -sedi, -sessum, -ere, 2 κάθομαι στην πρώτη θέση, προεδρεύω,προστατεύω, φρουρώ, φυλάττω, προΐστα-μαι, επιστατώ

pro eo γι’ αυτό (εννοεί τις υπηρεσίες του για τησωτηρία της πατρίδας)

mereo, -ui, -itum, -ere, 2 και mereor,-itus sum, -eri (+ αιτιατική)

αξίζω, είμαι άξιος για κάτι

aequus, -a, -um ίσος, δίκαιος, ήσυχος, ατάραχος, γαλήνιοςparatus, -a, -um (παθ. μτχ. του paro) προετοιμασμένος, έτοιμοςconsularis, -is, -e υπατικός, αυτός που ανήλθε στο υπατικό

αξίωμα

Σχόλιαomnis αιτιατ. πληθ. αρσ. γένους αντί omnesac mereor παραβολική πρότασηrelaturos esse ειδικό απαρέμφατο εξαρτώμενο από το

απαρέμφατο speraresi quid obtigeritaequo animo paratoque moriar

υπόθεσηαπόδοσηυποθετικός λόγος ανοικτής υπόθεσης

408

ΜετάφρασηΠάψτε να νοιάζεστε για μένα και να με σκέφτεστε. Γιατί, κατά πρώτον, οφείλω να

ελπίζω πως όλοι οι θεοί που προστατεύουν αυτή την πόλη, θα μου ανταποδώσουν χάρηγι’ αυτό, όπως το αξίζω· έπειτα, αν συμβεί κάτι, θα πεθάνω με ήσυχη την ψυχή και έτοιμη.Διότι ούτε ατιμωτικός θάνατος μπορεί να συμβεί στον γενναίο άνδρα ούτε πρόωρος σ’αυτόν που ανήλθε στο ύπατικό αξίωμα ούτε αξιοθρήνητος στον σοφό.

409

ΘEMA 11

Quo quidem in bello semper de pace audiendum putavi semperque dolui nonmodo pacem sed etiam orationem civium pacem flagitantium repudiari. Nequeenim ego illa nec ulla umquam secutus sum arma civilia semperque mea consi-lia pacis et togae socia, non belli atque armorum fuerunt.

M. Tulli Ciceronis, Pro M. Marcello, 14

Λεξιλόγιοdoleo, -ui, -itum, -ere, 2 πονώ, λυπούμαι, στενοχωριέμαιmodo (επίρρ.) μόνοflagito, 1 απαιτώ, ζητώrepudio, 1 αποπέμπω, αποβάλλω, καταφρονώ, απο-

δοκιμάζωarma civilia εμφύλιοι πόλεμοιsequor arma civilia λαμβάνω μέρος σε εμφύλιους πολέμουςtoga, -ae τήβεννος, (μεταφορ.) ειρήνη (εδώ θα

μπορούσαμε να μεταφράσουμε “πολιτικήλύση”)

Σχόλιαaudiendum (ενν. esse) ειδικό απαρέμφατο εξαρτ. από το putavidolui, putavi μεταφράσαμε τον παρακείμενο με παρα-

τατικό λόγω του επιρρήματος semper, τοοποίο εδώ δηλώνει χρονική διάρκεια στοπαρελθόν

flagitantium επιθετική μετοχή που αναφέρεται στοcivium

repudiari το απαρέμφατο εξαρτάται από το ψυχικούπάθους ρήμα dolui

410

ΜετάφρασηΣ’ αυτόν, βέβαια, τον πόλεμο πίστευα πάντα ότι πρέπει να εισακουσθεί η πρόταση για

ειρήνη και πάντα στενοχωριόμουνα να αποδοκιμάζεται όχι μόνο η ειρήνη, αλλά και ολόγος των πολιτών που ζητούσαν ειρήνη. Γιατί εγώ ούτε σ’ εκείνους ούτε σε άλλους εμφύ-λιους πολέμους έλαβα ποτέ μέρος και πάντοτε οι γνώμες μου υπήρξαν σύμμαχοι τηςειρήνης και της πολιτικής λύσης, όχι του πολέμου και των όπλων.

411

ΘEMA 12

Ac primum agros quos bello Romulus ceperat divisit viritim civibus,docuitque sine depopulatione atque praeda posse eos collendis agris abundarecommodis omnibus, amoremque eis otii et pacis iniecit, quibus facillime iustitiaet fides convalescit, et quorum patrocinio maxime cultus agrorum perceptioquefrugum defenditur.

M. Tulli Ciceronis, De republica, II, 26

Λεξιλόγιοviritim (επίρρ.) κατά άνδρα, σε καθένα χωριστάdepopulatio, -onis (θηλ.) εκπόρθηση, ερήμωση, κατάκτησηabundo, 1 ευπορώ, έχω περίσσειαotium, -i ησυχίαinicio, inieci, iniectum, -ere, 3 εμβάλλω, εμφυσώcommoda, -orum αγαθά, ωφελήματαconvalesco, -lui, -ere, 3 ενδυναμώνομαιpatrocinium, -i υπεράσπιση, προστασίαcultus, -us καλλιέργειαperceptio, -onis (θηλ.) συλλογή, συγκομιδήfrux, - gis (θηλ.) καρπόςdefendo, -fendi, -fensum, -ere, 3 αποκρούω, αμύνομαι, προστατεύω

Σχόλιαcollendis agris γερουνδιακή έλξη, που δεν είναι υποχρεωτι-

κή (collendo agros = με το να καλλιεργούντους αγρούς). Το γερουνδιακό βρίσκεται σεαφαιρετική που δηλώνει τρόπο

commodis omnibus αφαιρετική εξαρτώμενη από το abundare

412

ΜετάφρασηKατά πρώτον τους αγρούς τους οποίους με πόλεμο ο Pωμύλος κατέκτησε, διαμοίρασε

στους πολίτες, στον καθένα χωριστά, και δίδαξε ότι, εάν καλλιεργούν τους αγρούς, είναιδυνατόν, χωρίς κατακτήσεις και αρπαγές, να έχουν περίσσεια όλων των αγαθών, καιεμφύσησε σ’ αυτούς την αγάπη για την ησυχία και την ειρήνη, χάρη στα οποία πάρα πολύεύκολα ενισχύεται η δικαιοσύνη και η εμπιστοσύνη, και με την προστασία των οποίωνπροστατεύεται κατεξοχήν η καλλιέργεια των αγρών και η συγκομιδή των καρπών.

413

ΘEMA 13

Atqui, quem ad modum misericordia aegritudo est ex alterius rebus adversis,sic invidentia aegritudo est ex alterius rebus secundis. In quem igitur cadit mis-ereri, in eundem etiam invidere; non cadit autem invidere in sapientem; ergo nemisereri quidem. Quodsi aegre ferre sapiens soleret, misereri etiam soleret.Abest ergo a sapiente aegritudo.

M. Tulli Ciceronis, Tusculanae disputationes III, 21

Λεξιλόγιοatqui (σύνδ.) καίτοι, και όμως, αλλ’ όμωςquem ad modum καθ’ ον τρόπον, όπωςmisericordia, -ae συμπάθεια, οίκτοςaegritudo, -inis (θηλ.) ασθένεια, νόσος, λύπη, νόσος της ψυχήςres adversae οι συμφορέςinvidentia, -ae φθόνος, ζηλοτυπίαres secundae ευτυχία, ευδαιμονίαmisereor, miseritus sum, -eri, 2 οικτίρω, νιώθω οίκτοigitur (επίρρ.) λοιπόνcado, cecidi, casum, -ere, 3 πέφτω, συμβαίνω, αποβαίνωinvideo, -vidi, -visum, -ere, 2 φθονώ, βασκαίνωne... quidem ουδέ, μηδέ, ούτε καιaegre (επίρρ.) με λύπη, με πικρία, βαρέως, χαλεπώς, πικρώςaegre fero βαρέως φέρω, λυπάμαι, υποφέρω

Σχόλιαquem ad modum... adversis παραβολική πρόταση (sic στην κύρια πρόταση)alterius και στις δύο περιπτώσεις είναι γενική κτητική,

εξαρτώμενη την πρώτη φορά από την έκφρασηrebus adversis και τη δεύτερη από την έκφρασηrebus secundis

misereri, invidere απαρέμφατα τελικά, υποκείμενα του ρήματοςcadit

quodsi... soleretmisereri etiam soleret

υπόθεσηαπόδοσηο υποθετικός λόγος δηλώνει το μη πραγματικό

414

ΜετάφρασηAλλά όμως, όπως ο οίκτος είναι λύπη για τις συμφορές του άλλου, έτσι ο φθόνος είναι

λύπη για την ευτυχία του άλλου. Σ’ όποιον λοιπόν συμβαίνει να νιώθει οίκτο, στον ίδιοσυμβαίνει επίσης να φθονεί· δεν συμβαίνει όμως στον σοφό να φθονεί· συνεπώς, ούτε καινα νιώθει οίκτο. Aν όμως ο σοφός είχε τη συνήθεια να λυπάται, θα είχε επίσης τη συνή-θεια να νιώθει οίκτο. Aπουσιάζει επομένως από τον σοφό η λύπη.

415

ΘEMA 14

Summam eruditionem Graeci sitam censebant in nervorum vocumque can-tibus; igitur et Epaminondas, princeps meo iudicio Graeciae, fidibus praeclarececinisse dicitur, Themistoclesque aliquot ante annos cum in epulis recusaretlyram, est habitus indoctior. Ergo in Graecia musici floruerunt, discebantque idomnes, nec, qui nesciebat, satis excultus doctrina putabatur.

M. Tulli Ciceronis, Tusculanae disputationes I, 4

Λεξιλόγιοeruditio, -onis (θηλ.) παίδευση, παιδεία, πολυμάθειαcenseo, -sui, -sum, -ere, 2 υπολογίζω, προσδιορίζω, φρονώ, νομίζωsitus, - a, - um (παθ. μτχ. του sino) κείμενοςnervus, -i νεύρο, νευρά, χορδή οργάνουcantus, -us ωδή, μέλος, άσμαigitur (επίρρ.) λοιπόνprinceps, -ipis (μονοκ. επίθ.) άρχοντας, ηγεμόνας, πρώτοςiudicium, -i κρίση, γνώμη, άποψη, δίκη, δικαστήριοfides ή fidis, -is (θηλ.) και συνήθως στονπληθ. fides, -ium

χορδή, έγχορδο όργανο (λύρα, κιθάρα)

fidibus cano άδω, ψάλλω, τραγουδώpraeclare (επίρρ.) σαφώς, καταφανώς, κάλλιστα, υπέροχα,

πολύ ωραίαcano, cecini, cantum, ere 3 άδω, ψάλλω, τραγουδώepulae, -arum (πληθ.) εδέσματα, ευωχία, συμπόσιοindoctus, -a, -um απαίδευτος, αμαθής, ανεπιτήδειος, αδέ-

ξιοςergo (σύνδ. συμπερ.) επομένως, γι’ αυτόfloreo, -ui, - ere, 2 ανθώ, ακμάζω, θάλλωmusicus, - i μουσικόςexcultus, -a, -um (παθ. μτχ. του excolo, -lui, -cultum, -ere, 3)

καλλιεργημένος

doctrina, -ae εκπαίδευση, παιδεία, διδασκαλία, επιστήμη

416

Σχόλιαcum in epulis recusaret lyram χρονική πρόταση εισαγόμενη με τον ιστο-

ρικό - διηγηματικό cum. Εκφέρεται μευποτακτική παρατατικού διότι δηλώνεταιπράξη σύγχρονη στο παρελθόν

discebant id omnes εννοεί ότι όλοι μάθαιναν μουσικήqui nesciebat αναφορική υποθετική πρότασηdoctrina αφαιρετική της αναφοράς

ΜετάφρασηOι Έλληνες φρονούσαν ότι η υπέρτατη παιδεία βρίσκεται στη μελωδία των χορδών και

των φωνών· λοιπόν, και ο Eπαμεινώνδας, ο πρώτος της Eλλάδας κατά τη γνώμη μου,λέγεται πώς τραγούδησε πολύ ωραία με κιθάρα, και ο Θεμιστοκλής μερικά χρόνια πιοπριν, όταν σε συμπόσιο δεν θέλησε τη λύρα, θεωρήθηκε κατώτερης παιδείας. Γι’ αυτόστην Eλλάδα άκμασαν μουσικοί και όλοι μάθαιναν μουσική, ούτε θεωρούνταν, ως προςτην παιδεία, αρκετά καλλιεργημένος όποιος την αγνοούσε.

417

ΘEMA 15

Ego vos hortari tantum possum, ut amicitiam omnibus rebus humanis ante-ponatis; nihil est enim tam naturae aptum, tam conveniens ad res vel secundasvel adversas. Sed hoc primum sentio, nisi in bonis amicitiam esse non posse;neque id ad vivum reseco, ut illi, qui haec subtilius disserunt, fortasse vere, sedad communem utilitatem parum; negant enim quemquam esse virum bonum nisisapientem.

M. Tulli Ciceronis, De amicitia, 17-18

Λεξιλόγιοconveniens, -ntis (μτχ. του convenio) ταιριαστός, σύμφωνος, πρέπων, αρμόδιοςres secundae ευτυχίαres adversae δυστυχίαnisi (συνδ.) αν δεν, ειμή, παρά μόνοreseco, -ui, ctum, -are, 1 τέμνω, ανατέμνωaliquid ad vivum reseco ακριβολογώ, κυριολεκτώ, μιλώ με σαφή-

νεια για κάτι, μιλώ με ακρίβεια για κάτιdissero, -rui, -rtum, -ere 3 πραγματεύομαι, συζητώ, υποστηρίζωsubtilis, -is, -e λεπτός, ισχνός, ακριβής, λεπτομερήςsubtiliter (επίρρ.) λεπτώς, ακριβώς, λεπτομερώςfortasse (επίρρ.) ίσωςvere (επίρρ.) σωστά, ορθά, αληθώςparum (επίρρ.) λίγο, όχι επαρκώς

Σχόλιαut amicitiam... anteponatis βουλητική δευτερεύουσα πρότασηparum Eδώ μεταφράσαμε “λίγο χρήσιμα”, όπως

απαιτείται από τα συμφραζόμενα.negant... sapientem εναλλακτική μετάφραση: “γιατί δεν δέχο-

νται ότι κάποιος είναι άνδρας αγαθός ανδεν είναι σοφός”

418

ΜετάφρασηEγώ μπορώ μόνο να σας προτρέψω να βάζετε τη φιλία πάνω απ’ όλα τα ανθρώπινα

πράγματα· γιατί δεν υπάρχει τίποτε τόσο ταιριαστό στη φύση, τόσο κατάλληλο είτε στηνευτυχία είτε στη δυστυχία. Aλλά κατά πρώτον ετούτο πιστεύω, ότι δεν μπορεί να υπάρξειφιλία ειμή μόνο στους αγαθούς· ούτε επ’ αυτού μιλώ με απόλυτη ακρίβεια, σαν εκείνους,που με περισσή λεπτομέρεια συζητούν αυτά, ίσως σωστά, αλλά λίγο χρήσιμα για την κοινήωφέλεια· γιατί δέχονται ότι κανείς δεν είναι άνδρας αγαθός, αν δεν είναι σοφός.

419

BIBΛIOΓPAΦIA

Στη Bιβλιογραφία που ακολουθεί καταχωρίζονται βασικά έργα σχετικά με τη λατινικήγλώσσα και γραμματεία, στα οποία αρκετές φορές, κατά την εκπόνηση των ασκήσεων,αναζητήσαμε πληροφορίες.

ALBRECHT, M. v., Geschichte der römischen Literatur, I, zweite, verbesserte underweiterte Auflage, München 21994. [Iστορία της ρωμαϊκής λογοτεχνίας από τονAνδρόνικο ως τον Bοήθιο και η σημασία της για τα νεότερα χρόνια, τόμος 1ος,Παν/κές εκδόσεις Kρήτης, Hράκλειο 1997, επιστημ. επιμέλεια ελλην. έκδοσης:Δ. Z. Nικήτας].

BIELER, L., Geschichte der römischen Literatur, I-II, Berlin 21965. [Iστορία τηςρωμαϊκής λογοτεχνίας, Aθήνα 1965, ελλην. μετάφρ. A. Σκιαδάς].

ΓIAΓKOΠOYΛOΣ, A., Συντακτικό της λατινικής γλώσσας, Θεσσαλονίκη 1974.ERNOUT, A., - MEILLET, A., Dictionnaire etymologique de la langue latine, Paris

51967.ERNOUT, A., - THOMAS, F., Syntaxe latin, Paris 31964.GILDERSLEEVE, B. L., - LODGE, G., Latin Grammar, rev. ed. 1895, reprinted in

1997 by Bristol Classical Press.GLARE, P. G. W., Oxford Latin Dictionary, Oxford 1982.GRIMAL, P., Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Paris. [Λεξικό της

ελληνικής και ρωμαϊκής λογοτεχνίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991,επιμέλεια ελλην. έκδοσης: B. Άτσαλος].

KAKPIΔHΣ, Θ. A., Γραμματική της λατινικής γλώσσης, Bιβλιοπωλείον της EστίαςI. Δ. Kολλάρου, Aθήνα.

KAKPIΔHΣ, I. Θ., Tο μεταφραστικό πρόβλημα, Aθήνα 41966.KENNEY, E. - CLAUSEN, W., The Cambridge History of Classical Literature, II: Latin

Literature, Cambridge 1982. [Ιστορία της Λατινικής Λογοτεχνίας, Δ. N. Παπαδήμας,Aθήνα 1998, ελλην. μετάφρ. Θ. Πίκουλα και Α. Σιδέρη-Τόλια.]

KOYMANOYΔHΣ, Σ., Λεξικόν λατινοελληνικόν, εκδ. Γρηγόρη, ανατύπ., Aθήνα 1972.KROH, P., Lexicon der antiken Autoren, Stuttgart 1972. [Λεξικό αρχαίων συγγραφέων

Eλλήνων και Λατίνων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1996, Mετάφραση -Eπιμέλεια: Δ. Λυπουρλής - Λ. Tρομάρας].

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ, Γ., Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας,Αθήνα 1998.

420

PISANI, V., Storia della lingua latina (vol. I), Grammatica latina storica e comparativa(vol. II), Torino 1962.

ΡΑΜΜΟΣ, Χ. Α., Ασκήσεις Λατινικών για το Λύκειο, Σαββάλας, Αθήνα 1997.ROSE, H. J., A Handbook of Latin Literature. From the Earliest Times to the Death of

Sn. Augustine, London 1967. [Iστορία της λατινικής λογοτεχνίας, τόμοι 2, MIET,Aθήνα 21980, ελλην. μετάφρ. K. X. Γρολλίου].

SAUSY, L., Grammaire latine complète, Paris 81995.ΣKAΣΣHΣ, E. A., Iστορική γραμματική της λατινικής γλώσσης μετά διαγράμματος της

ιστορίας των λατινικών γραμματικών ερευνών, τόμοι 2, Eν Aθήναις 1969/1972-75.TZOYΓANATOΣ, Ν. Δ., Λατινικά θέματα, Χαλάνδρι 1957.TΣAKAΛΩTOΣ, E., Eλληνολατινικόν λεξικόν, Δημητράκος, Aθήνα 1934.WOODCOCK, E. C., A New Latin Syntax, London 31962.

Λατινικά, ερωτήσεις ΚΕΕ, ενότητες 21 - 50

Education

Transcript of Λατινικά, ερωτήσεις ΚΕΕ, ενότητες 21 - 50