ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2009-2010

Η ΦΥΣΗ ΣΤΙΣ ΙΔΕΑΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Φύση και Αρχιτεκτονική

ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΑΑγγελιδάκης

Παπακωνσταντίνου Ειρήνη- Αικατερίνη αμ813

Εισαγωγή

Από την εποχή της αρχαιότητας η φύση του ανθρώπου υποκινείται από την ανάγκη της προόδου της ανάπτυξης και της ευημερίας έννοιες που τον έκαναν να οραματίζεται σε όλη τη μακρά περίοδο της Ιστορίας τη μέγιστη δυνατή ευτυχία και αρμονία που μπορεί να επιτευχθεί Τα οράματα αυτά συνιστούν τον όρο 1Utopia(ουτοπία) όπως τον παρουσίασε ο Thomas More το 1516 στο ομώνυμο έργο του Ο όρος σημαίνει μη τόπο ή τόπο ευημερίας όρος που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στην ιστορία του αστικού σχεδιασμού και συγκεκριμένα των ιδεατών πόλεων Πρόκειται για σχέδια που αναζητούν τα βέλτιστα πρότυπα και πλαίσια ζωής τέτοια που να μην επιδέχονται περαιτέρω βελτίωση και που η θεϊκή αρμονία είναι ευκταία αν όχι απαραίτητη μέσα από την κοινωνική αναδιάρθρωση καιή την επιστημονική πρόοδο Είναι συνήθως αστικά (ή προαστιακά) και ορίζονται πάνω σε γεωμετρικές γραμμές που υποδεικνύουν την ορθολογική κυριαρχία της ανθρωπότητας στις χαοτικές δυνάμεις της φύσης Συχνά παρουσιάζονται ως απόλυτες λύσεις πανάκειες που μπορούν να εφαρμοστούν οπουδήποτε στον κόσμο ανεξάρτητα από γεωγραφικούς ιστορικούς πολιτιστικούς ή άλλους παράγοντες γιrsquo αυτό και η έννοια του tabula rasa είναι πολλές φορές συνυφασμένη με αυτές Η ακραία φύση των ιδεατών πόλεων αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για την σύγκρουση δίπολων όπως πόλη- φύση οικουμενισμός- τοπικισμός τέχνη- επιστήμη δομή- μορφή τυποποίηση- αυθεντικότητα κουλτούρα- πολιτισμός ηθική- τεχνολογία ουτοπία- δυστοπία κα Σύγκρουση αναπόφευκτη αν αναλογιστεί κανείς τον διττό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής (τέχνη και επιστήμη) των ιδεατών πόλεων καιή γενικότερα γεγονός που καταδεικνύει την απολυτότητα των έως τώρα προτεινόμενων ιδεατών πόλεων κάτι που πολλές φορές συνιστά και την κύρια αιτία της αναποτελεσματικότητας τους ή της μη εφαρμογής τους Παρrsquo όλα αυτά πρέπει να τονιστεί πως η κινητήρια δύναμη των ιδεατών πόλεων από την αρχαιότητα έως και σήμερα είναι ένα κοινωνικό-ουμανιστικό αίτημα η δημιουργία συμβολικών και νοηματοδοτημένων χώρων ζωής που να ικανοποιούν τις ψυχολογικές ηθικές και πολιτισμικές προσδοκίες για αρμονία ισορροπία και αλληλεγγύη

Κρίνοντας κανείς λοιπόν από τα ολοένα και μεγαλύτερα προβλήματα που προκύπτουν στις παγκόσμιες πόλεις (global cities) τον τύπο πόλεων που φαίνεται να κυριαρχεί στην σύγχρονη εποχή και στις οποίες το παραπάνω αίτημα δε βρίσκει αντίκρισμα καθώς οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες τείνουν να μετατρέψουν τις παγκόσμιες πόλεις σε παραγκουπόλεις όπου η φύση περιορίζεται στους υπολειμματικούς χώρους του αστικού ιστού- τόσο μακριά από την έννοια της ιδεατής πόλης- είναι σκόπιμο να διερευνήσει κανείς τις ιδεατές πόλεις του 20ου αιώνα και το ρόλο της φύσης σε αυτές ώστε να γίνει μια προσπάθεια κατανόησης της παγκόσμιας αστικής πραγματικότητας Σε αυτήν την προσπάθεια είναι απαραίτητη και η αναφορά στις ιδεατές πόλεις από την αρχαιότητα μέχρι και τον 19ο αιώνα όπου και τέθηκαν οι απαρχές της οικολογικής συνείδησης ώστε να υπάρχει μια πλήρης εικόνα του υπόβαθρου πάνω στο οποίο δημιουργήθηκαν τα οράματα για τέτοιες πόλεις και τις βάσεις που τέθηκαν από τους αρχιτέκτονες- οραματιστές Μια τέτοια ανάλυση μπορεί να προσεγγίσει την σύγχρονη προβληματική για το μέλλον τον πόλεων και το βαθμό στον οποίο η αρχιτεκτονική σκέψη για τις ιδεατές πόλεις μπορεί να προφητεύσει ένα κόσμο που έρχεται Στο παρελθόν τουλάχιστον ήδη από τον LEBoulleeacute και τον CNLedoux σκιαγραφήθηκαν έστω και μέσω συνειδητών ουτοπιών αρχιτεκτονικές μορφές του σήμερα επομένως μέσα από την ενδελεχή εξέταση του πνεύματος της εποχής του 20ου αιώνα μπορεί να οραματιστεί κανείς μια ουτοπία τόσο του σήμερα όσο και του αύριο και το βαθμό επιρροής της από τον παράγοντα φύση

Από την αρχαιότητα στον 19ο αιώνα

1 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ16-17

Οι απαρχές για τις ιδεατές πόλεις τέθηκαν στην αρχαιότητα στη βάση της ανωτερότητας του ανθρώπου σε σχέση με τη φύση και τα υπόλοιπα όντα ήδη από τον Πλάτωνα 2ο οποίος οραματιζόταν μια πόλη-κράτος διαφορετική από την εκφυλισμένη κατά την άποψη του Αθήνα της εποχής του Αυτή η πόλη-κράτος είναι η σύλληψη μιας ελίτ φιλοσόφων όπως ο Πλάτωνας που είναι σε θέση να συντονίσουν την κοινωνία στους συμπαντικούς ρυθμούς και έτσι να εισάγουν μια έλλογη τάξη και αρμονία σε ένα χαοτικό κόσμο Αυτή η πίστη σε μια αυτοαποκαλούμενη ελίτ που θα πραγματώσει την ιδεατή πόλη συναντάται και στα επόμενα χρόνια της ιστορίας Συχνά η μοναστική και η στρατιωτική ζωή ήταν στο επίκεντρο των ουτοπικών σχεδίων Οι ουτοπίες σε αναλογία με την Εδέμ καιή τον παράδεισο σχεδιάζονται με τρόπο που εκφράζει τη θεϊκότητα του ανθρώπου και την ενδόμυχη ελπίδα του για την επαναπροσέγγιση του Θεού από αυτόν Στα μέσα του 15ου αιώνα ο Filarete σχεδιάζει την Sforzinda που θεωρείται η πρώτη ιδεατή πόλη της Αναγέννησης στην ιταλική χερσόνησο 3Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και μετά την δημοσίευση του Utopia του Thomas More που οραματίστηκε 54 πανομοιότυπες πόλεις σε ισοτροπική διάταξη που κατά το πλατωνικό πρότυπο η όποια απόκλιση από το προτεινόμενο μοντέλο θα ήταν επιβλαβής διαφαίνεται μια επικίνδυνη τάση των επόμενων γενεών ουτοπιστών και των σχεδιαστών των ιδεατών πόλεων για παγκόσμια ομοιομορφία ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου Σε αυτά τα σχέδια το κατεξοχήν κοινό και παγκόσμιο μοτίβο είναι ο κάνναβος και το ορθογωνικό σχέδιο με τους παράλληλους δρόμους και τις ορθές γωνίες ένας αντικατοπτρισμός του νόμου και της τάξης

Το τέλος του 15ου αιώνα με την μελέτη του Leonardo da Vinci βρίσκει τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου να ενσωματώνει τις τέλειες αναλογίες τις αρχές του σύμπαντος και της φυσικής τάξης Αυτό που είχε εκφράσει ο 4Πρωταγόρας laquoο άνθρωπος είναι το μέσο και το μέτρο των πάντωνraquo χρόνια πριν εκφράζει τώρα την πεποίθηση της ανθρωπότητας ότι μπορεί να ανταγωνιστεί τον Θεό και οδηγεί στην ανάπτυξη ενός πολύπλευρου ανθρώπου που μπορεί να είναι 5laquoταυτόχρονα λόγιος στρατιωτικός τραπεζίτης και ποιητήςraquo Έτσι ο σχεδιασμός των πόλεων από τους ουμανιστές αρχιτέκτονες στοχεύει στην κοσμική αρμονία μέσα από σχέδια με βάση μαθηματικούς κανόνες αντίστοιχους με εκείνους που διέπουν το ανθρώπινο σώμα Αξιοπρόσεχτα σχέδια των επόμενων χρόνων στον ευρωπαϊκό χώρο είναι η ποταμίσια πόλη η πόλη σε διάφορα επίπεδα του Leonardo da Vinci η οχυρωμένη πόλη του Vauban η Freudenstadt του Heinrich Schickhardt η Christianapolis του Johann Valentin Andreae και η Palma Nova του Giulio Savorgnano και του Scamozzi πιθανώς Η Palma Nova που κατασκευάσθηκε εξrsquo ολοκλήρου παρά την ποιοτική και αισθητική της αποτυχία με το παχύ σχεδόν άφθαρτο τοιχίο εκπληρώνει ένα τυπολογικό ουτοπικό κριτήριο την προστασία από τον εξωτερικό κόσμο και τις επιδράσεις του και έναν βαθμό ερμητισμού δεδομένου του χρόνου και του τόπου6 Ταυτόχρονα με τα παραπάνω έργα τα υπερατλαντικά ταξίδια των ανήσυχων και φιλόδοξων Ευρωπαίων οδηγούν στην ανακάλυψη του Νέου Κόσμου που όπως προδίδει και η ονομασία του γινόταν αντιληπτός ως ένας τόπος όπου το πέρασμα του χρόνου μπορούσε να διακοπεί ένας tabula rasa όπου οι ουτοπικές επιθυμίες μπορούσαν να εκπληρωθούν ένας παράδεισος φτιαγμένος από τις θεϊκές δυνάμεις όπου οι δυνάμεις του ανθρώπινου μυαλού πλέον μπορούσαν να εμφυτευθούν Σε αυτόν τον τόπο μπορούσε οι Ευρώπη να αναπτύξει τα ιδανικά της και τα ουτοπικά όνειρά της αντιτιθέμενη στον διεφθαρμένο και παρηκμασμένο Παλιό Κόσμο Η κυρίαρχη αστική έκφραση του αποικισμού εκδηλώθηκε και στην νέα ήπειρο με τον αυστηρό κάνναβο με σχέδια για την πόλη

2 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ143 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ63-714 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 475 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ 2126 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ78-97

του Μεξικού της Παραγουάης και κυρίως της βόρειας Αμερικής Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί πως σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές βλέψεις για την επικράτηση στον χώρο των ιδεών του Νέου Κόσμου ο τελευταίος κατάφερε να παράγει και να διαδώσει τα δικά του ιδανικά

Η περίοδος του Διαφωτισμού σηματοδοτεί μια νέα εποχή επιστημονικής επανάστασης που διεύρυνε του ορίζοντες της γνώσης και εδραίωσε την υπόσχεση πως η πρόοδος θα αποτελέσει το κλειδί μιας καλύτερης ζωής 7Στο φωτισμένο μυαλό η επιστήμη και η λογική εμφανίζονται ικανές να ξεδιαλύνουν τα δυσκολότερα αινίγματα να χειραφετήσουν την ανθρωπότητα ώστε να βελτιώσει την κατάσταση της και να ελέγξει το πεπρωμένο της ανοίγοντας το δρόμο για περισσότερα και πιο μεγαλεπήβολα σχέδια ιδεατών πόλεων Η πεποίθηση του Διαφωτισμού ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας νέος και ιδανικός κόσμος συνοψίζεται χαρακτηριστικά στα λόγια του 8Piranesi laquoΝιώθω την ανάγκη να παράγω μεγάλες ιδέες και πιστεύω πως αν μου ανέθεταν να σχεδιάσω ένα καινούριο σύμπαν θα ήμουν αρκετά τρελός ώστε να το επιχειρήσωraquo Ένα δυνατό ρεύμα δημιουργείται και απαιτεί νέες προτάσεις και λύσεις ρεαλιστικές ή ουτοπικές αναζητώντας τη φυγή και τη λύτρωση σε ιδανικούς περασμένους κόσμους που σύμφωνα με τον 9JJRousseau μπορεί να ξαναβρεθεί με την laquoεπιστροφή στη φύσηraquo Από την laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου του MALaugier περνάμε στους γάλλους αρχιτέκτονες LEBoulleeacute και τον CNLedoux που συλλαμβάνουν τα μηνύματα της εποχής και προφητεύουν τον κόσμο που έρχεται μέσα από ουτοπικές μελέτες που θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τους πρωτοποριακούς αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα 10Το μνημείο του Νεύτωνα και τα σχέδια για μια νεκρόπολη του Boulleeacute και τα σχέδια για την πόλη και το νεκροταφείο της Chaux του Ledoux εκφράζουν με ριζοσπαστική μνημειακότητα τη μεγαλομανή τους διάθεση και τάση ενώ η αυστηρή γεωμετρία των όγκων (χρήση κανονικών γεωμετρικών σωμάτων σφαίρες κύβοι κύλινδροι κτλ) η λιτότητα και η ψυχρότητα τους είναι φορτισμένα με ένα συμβολισμό σχετικά με τη διάθεση επιστροφής σε πρωτογενείς μορφές σηματοδοτώντας έτσι ένα νέο ξεκίνημα 11Διαφαίνεται εδώ το όραμα τους για μια αρχιτεκτονική που αντιμετωπίζεται ως εργαλείο μιας ισοκρατικής κοινωνικής μεταρρύθμισης που εκφράζεται με μια αλληγορία η οποία χρησιμοποιώντας τη ρουσσωική γλώσσα παρουσιάζει τους κοινωνικούς και ηθικούς στοχασμούς της εποχής Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται στις ουτοπικές αυτές μελέτες είναι η εμφανής απουσία περιττού διακόσμου και η υπέρμετρη κλίμακα όλων των μερών που φανερώνει το μεγαλείο της αρχιτεκτονικής τους φαντασίας αλλά και ταυτόχρονα τον παροδικό χαρακτήρα των υπόλοιπων αρχιτεκτονικών απόψεων 12Ειδικά τα έργα του Ledoux φέρουν λειτουργικές πληροφορίες και σκοπίμως προκαλούν αισθήματα- επιβεβαιώνοντας την πεποίθηση του για την ικανότητα επιρροής της ανθρώπινης συμπεριφοράς από την αρχιτεκτονική- με τρόπο που η πραγματική ουσία και ο σκοπός κάθε αρχιτεκτονήματος να αποκαλύπτεται με ειλικρίνεια και αξιοπρέπεια δίχως τις ψευδαισθήσεις και τα προσωπεία του έως τότε κόσμου

Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη μία πλευρά από την εδραίωση του 13δεκαδικού συστήματος μέτρησης που μετατοπίζει την αναφορά από τον άνθρωπο σε ένα αφηρημένο μέγεθος ( με τη μονοσήμαντη και άτεγκτη ακρίβεια ενός σταθερού μέτρου) και από την άλλη από τη βιομηχανική επανάσταση που

7 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ102-1038 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ3689 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ25-2710 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ40711 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ409-40912 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ116-11713 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ18-19

όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες και συγκρούσεις γεγονότα που οδήγησαν σε μια νέα αντίληψη για την κλίμακα και την έννοια του χώρου Η τελευταία 14laquo σε οργανική συνέχεια του Βολταιρικού ουτοπικού ιδανικού του Διαφωτισμού [hellip]οδηγεί στην διατύπωση μοντέλων δομής του κοινωνικού-πολιτικού χώρου που θα επηρεάσουν αποφασιστικά [hellip] την πολεοδομική λογική του 19ου και 20ου

αιώναraquo Επηρεασμένοι από τα ουτοπικά σοσιαλιστικά ιδεώδη των κειμένων των SSimon και CFourier διατυπώθηκαν από τους Ruskin Morris και Ebenezer Howard μοντέλα πόλεων που προωθούσαν τις ζωογόνες ιδιότητες της αρχιτεκτονικής 15laquoδιαπλάθοντας τη μορφή και το χαρακτήρα της με βάση ηθικά και κοινωνικά ιδεώδηraquo στη βάση μιας δικαιότερης διανομής γης ανάμεσα στην αστική και εργατική τάξη που αναγνωρίζει και σέβεται τη φύση και τη σπουδαιότητα της στον αστικό σχεδιασμό Το ριζοσπαστικό όραμα του laquoνέου βιομηχανικού κόσμουraquo του Fourier προτείνει μια φιλελεύθερη 16κοινωνία βασισμένη σε ιδανικές κοινότητες(φάλαγγες) στεγασμένες σε φαλανστήρια όπου οι ανθρώπινες σχέσεις λειτουργούν όπως είχε ορίσει ο Fourier σύμφωνα με την ψυχολογική αρχή της laquoπαγκόσμιας έλξηςraquo και το οποίο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το φαλανστήριο του AGodin 17Ο 19ος αιώνας κλείνει με δύο εναλλακτικά πρότυπα ιδεατής πόλης την κηπούπολη στην αξονική δομή της ισπανικής γραμμικής κηπούπολης του ASMata και στην αγγλική συγκεντρωτική κηπούπολη του Howard ο οποίος με κατεύθυνση την κοινωνική δημογραφική και λειτουργική μεταρρύθμιση 18δημιουργεί μια κοινότητα οικονομικά αυτάρκη βασισμένη στην αλληλοβοήθεια και με παραγωγή που δε θα ξεπερνούσε παρά ελάχιστα τις δικές τις ανάγκες- ένα μοντέλο κηπούπολης που θα επηρεάσει τις ιδεατές πόλεις του 20ου αιώνα Η δορυφορική κηπούπολη του Howard συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα της πόλης και της υπαίθρου φέρνοντας την πόλη στη φύση ή και αντίθετα αν και δεν καθιερώθηκε ως πρότυπο σχεδιασμού πόλεων έδειξε πως η αρχιτεκτονική ανάπτυξη των αστικών και μη αστικών περιοχών είναι αλληλένδετα προβλήματα στη σύγχρονη εποχή

14 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009 σσ132-13315 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ44416 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3117 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3518 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ147-151

Palma Nova Giulio Savorgnano Scamozzi

H laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου MALaugier

Το μνημείο του Νεύτωνα Boulleeacute

Σχέδια από την πόλη της Chaux Ledoux

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Εισαγωγή

Από την εποχή της αρχαιότητας η φύση του ανθρώπου υποκινείται από την ανάγκη της προόδου της ανάπτυξης και της ευημερίας έννοιες που τον έκαναν να οραματίζεται σε όλη τη μακρά περίοδο της Ιστορίας τη μέγιστη δυνατή ευτυχία και αρμονία που μπορεί να επιτευχθεί Τα οράματα αυτά συνιστούν τον όρο 1Utopia(ουτοπία) όπως τον παρουσίασε ο Thomas More το 1516 στο ομώνυμο έργο του Ο όρος σημαίνει μη τόπο ή τόπο ευημερίας όρος που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στην ιστορία του αστικού σχεδιασμού και συγκεκριμένα των ιδεατών πόλεων Πρόκειται για σχέδια που αναζητούν τα βέλτιστα πρότυπα και πλαίσια ζωής τέτοια που να μην επιδέχονται περαιτέρω βελτίωση και που η θεϊκή αρμονία είναι ευκταία αν όχι απαραίτητη μέσα από την κοινωνική αναδιάρθρωση καιή την επιστημονική πρόοδο Είναι συνήθως αστικά (ή προαστιακά) και ορίζονται πάνω σε γεωμετρικές γραμμές που υποδεικνύουν την ορθολογική κυριαρχία της ανθρωπότητας στις χαοτικές δυνάμεις της φύσης Συχνά παρουσιάζονται ως απόλυτες λύσεις πανάκειες που μπορούν να εφαρμοστούν οπουδήποτε στον κόσμο ανεξάρτητα από γεωγραφικούς ιστορικούς πολιτιστικούς ή άλλους παράγοντες γιrsquo αυτό και η έννοια του tabula rasa είναι πολλές φορές συνυφασμένη με αυτές Η ακραία φύση των ιδεατών πόλεων αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για την σύγκρουση δίπολων όπως πόλη- φύση οικουμενισμός- τοπικισμός τέχνη- επιστήμη δομή- μορφή τυποποίηση- αυθεντικότητα κουλτούρα- πολιτισμός ηθική- τεχνολογία ουτοπία- δυστοπία κα Σύγκρουση αναπόφευκτη αν αναλογιστεί κανείς τον διττό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής (τέχνη και επιστήμη) των ιδεατών πόλεων καιή γενικότερα γεγονός που καταδεικνύει την απολυτότητα των έως τώρα προτεινόμενων ιδεατών πόλεων κάτι που πολλές φορές συνιστά και την κύρια αιτία της αναποτελεσματικότητας τους ή της μη εφαρμογής τους Παρrsquo όλα αυτά πρέπει να τονιστεί πως η κινητήρια δύναμη των ιδεατών πόλεων από την αρχαιότητα έως και σήμερα είναι ένα κοινωνικό-ουμανιστικό αίτημα η δημιουργία συμβολικών και νοηματοδοτημένων χώρων ζωής που να ικανοποιούν τις ψυχολογικές ηθικές και πολιτισμικές προσδοκίες για αρμονία ισορροπία και αλληλεγγύη

Κρίνοντας κανείς λοιπόν από τα ολοένα και μεγαλύτερα προβλήματα που προκύπτουν στις παγκόσμιες πόλεις (global cities) τον τύπο πόλεων που φαίνεται να κυριαρχεί στην σύγχρονη εποχή και στις οποίες το παραπάνω αίτημα δε βρίσκει αντίκρισμα καθώς οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες τείνουν να μετατρέψουν τις παγκόσμιες πόλεις σε παραγκουπόλεις όπου η φύση περιορίζεται στους υπολειμματικούς χώρους του αστικού ιστού- τόσο μακριά από την έννοια της ιδεατής πόλης- είναι σκόπιμο να διερευνήσει κανείς τις ιδεατές πόλεις του 20ου αιώνα και το ρόλο της φύσης σε αυτές ώστε να γίνει μια προσπάθεια κατανόησης της παγκόσμιας αστικής πραγματικότητας Σε αυτήν την προσπάθεια είναι απαραίτητη και η αναφορά στις ιδεατές πόλεις από την αρχαιότητα μέχρι και τον 19ο αιώνα όπου και τέθηκαν οι απαρχές της οικολογικής συνείδησης ώστε να υπάρχει μια πλήρης εικόνα του υπόβαθρου πάνω στο οποίο δημιουργήθηκαν τα οράματα για τέτοιες πόλεις και τις βάσεις που τέθηκαν από τους αρχιτέκτονες- οραματιστές Μια τέτοια ανάλυση μπορεί να προσεγγίσει την σύγχρονη προβληματική για το μέλλον τον πόλεων και το βαθμό στον οποίο η αρχιτεκτονική σκέψη για τις ιδεατές πόλεις μπορεί να προφητεύσει ένα κόσμο που έρχεται Στο παρελθόν τουλάχιστον ήδη από τον LEBoulleeacute και τον CNLedoux σκιαγραφήθηκαν έστω και μέσω συνειδητών ουτοπιών αρχιτεκτονικές μορφές του σήμερα επομένως μέσα από την ενδελεχή εξέταση του πνεύματος της εποχής του 20ου αιώνα μπορεί να οραματιστεί κανείς μια ουτοπία τόσο του σήμερα όσο και του αύριο και το βαθμό επιρροής της από τον παράγοντα φύση

Από την αρχαιότητα στον 19ο αιώνα

1 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ16-17

Οι απαρχές για τις ιδεατές πόλεις τέθηκαν στην αρχαιότητα στη βάση της ανωτερότητας του ανθρώπου σε σχέση με τη φύση και τα υπόλοιπα όντα ήδη από τον Πλάτωνα 2ο οποίος οραματιζόταν μια πόλη-κράτος διαφορετική από την εκφυλισμένη κατά την άποψη του Αθήνα της εποχής του Αυτή η πόλη-κράτος είναι η σύλληψη μιας ελίτ φιλοσόφων όπως ο Πλάτωνας που είναι σε θέση να συντονίσουν την κοινωνία στους συμπαντικούς ρυθμούς και έτσι να εισάγουν μια έλλογη τάξη και αρμονία σε ένα χαοτικό κόσμο Αυτή η πίστη σε μια αυτοαποκαλούμενη ελίτ που θα πραγματώσει την ιδεατή πόλη συναντάται και στα επόμενα χρόνια της ιστορίας Συχνά η μοναστική και η στρατιωτική ζωή ήταν στο επίκεντρο των ουτοπικών σχεδίων Οι ουτοπίες σε αναλογία με την Εδέμ καιή τον παράδεισο σχεδιάζονται με τρόπο που εκφράζει τη θεϊκότητα του ανθρώπου και την ενδόμυχη ελπίδα του για την επαναπροσέγγιση του Θεού από αυτόν Στα μέσα του 15ου αιώνα ο Filarete σχεδιάζει την Sforzinda που θεωρείται η πρώτη ιδεατή πόλη της Αναγέννησης στην ιταλική χερσόνησο 3Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και μετά την δημοσίευση του Utopia του Thomas More που οραματίστηκε 54 πανομοιότυπες πόλεις σε ισοτροπική διάταξη που κατά το πλατωνικό πρότυπο η όποια απόκλιση από το προτεινόμενο μοντέλο θα ήταν επιβλαβής διαφαίνεται μια επικίνδυνη τάση των επόμενων γενεών ουτοπιστών και των σχεδιαστών των ιδεατών πόλεων για παγκόσμια ομοιομορφία ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου Σε αυτά τα σχέδια το κατεξοχήν κοινό και παγκόσμιο μοτίβο είναι ο κάνναβος και το ορθογωνικό σχέδιο με τους παράλληλους δρόμους και τις ορθές γωνίες ένας αντικατοπτρισμός του νόμου και της τάξης

Το τέλος του 15ου αιώνα με την μελέτη του Leonardo da Vinci βρίσκει τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου να ενσωματώνει τις τέλειες αναλογίες τις αρχές του σύμπαντος και της φυσικής τάξης Αυτό που είχε εκφράσει ο 4Πρωταγόρας laquoο άνθρωπος είναι το μέσο και το μέτρο των πάντωνraquo χρόνια πριν εκφράζει τώρα την πεποίθηση της ανθρωπότητας ότι μπορεί να ανταγωνιστεί τον Θεό και οδηγεί στην ανάπτυξη ενός πολύπλευρου ανθρώπου που μπορεί να είναι 5laquoταυτόχρονα λόγιος στρατιωτικός τραπεζίτης και ποιητήςraquo Έτσι ο σχεδιασμός των πόλεων από τους ουμανιστές αρχιτέκτονες στοχεύει στην κοσμική αρμονία μέσα από σχέδια με βάση μαθηματικούς κανόνες αντίστοιχους με εκείνους που διέπουν το ανθρώπινο σώμα Αξιοπρόσεχτα σχέδια των επόμενων χρόνων στον ευρωπαϊκό χώρο είναι η ποταμίσια πόλη η πόλη σε διάφορα επίπεδα του Leonardo da Vinci η οχυρωμένη πόλη του Vauban η Freudenstadt του Heinrich Schickhardt η Christianapolis του Johann Valentin Andreae και η Palma Nova του Giulio Savorgnano και του Scamozzi πιθανώς Η Palma Nova που κατασκευάσθηκε εξrsquo ολοκλήρου παρά την ποιοτική και αισθητική της αποτυχία με το παχύ σχεδόν άφθαρτο τοιχίο εκπληρώνει ένα τυπολογικό ουτοπικό κριτήριο την προστασία από τον εξωτερικό κόσμο και τις επιδράσεις του και έναν βαθμό ερμητισμού δεδομένου του χρόνου και του τόπου6 Ταυτόχρονα με τα παραπάνω έργα τα υπερατλαντικά ταξίδια των ανήσυχων και φιλόδοξων Ευρωπαίων οδηγούν στην ανακάλυψη του Νέου Κόσμου που όπως προδίδει και η ονομασία του γινόταν αντιληπτός ως ένας τόπος όπου το πέρασμα του χρόνου μπορούσε να διακοπεί ένας tabula rasa όπου οι ουτοπικές επιθυμίες μπορούσαν να εκπληρωθούν ένας παράδεισος φτιαγμένος από τις θεϊκές δυνάμεις όπου οι δυνάμεις του ανθρώπινου μυαλού πλέον μπορούσαν να εμφυτευθούν Σε αυτόν τον τόπο μπορούσε οι Ευρώπη να αναπτύξει τα ιδανικά της και τα ουτοπικά όνειρά της αντιτιθέμενη στον διεφθαρμένο και παρηκμασμένο Παλιό Κόσμο Η κυρίαρχη αστική έκφραση του αποικισμού εκδηλώθηκε και στην νέα ήπειρο με τον αυστηρό κάνναβο με σχέδια για την πόλη

2 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ143 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ63-714 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 475 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ 2126 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ78-97

του Μεξικού της Παραγουάης και κυρίως της βόρειας Αμερικής Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί πως σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές βλέψεις για την επικράτηση στον χώρο των ιδεών του Νέου Κόσμου ο τελευταίος κατάφερε να παράγει και να διαδώσει τα δικά του ιδανικά

Η περίοδος του Διαφωτισμού σηματοδοτεί μια νέα εποχή επιστημονικής επανάστασης που διεύρυνε του ορίζοντες της γνώσης και εδραίωσε την υπόσχεση πως η πρόοδος θα αποτελέσει το κλειδί μιας καλύτερης ζωής 7Στο φωτισμένο μυαλό η επιστήμη και η λογική εμφανίζονται ικανές να ξεδιαλύνουν τα δυσκολότερα αινίγματα να χειραφετήσουν την ανθρωπότητα ώστε να βελτιώσει την κατάσταση της και να ελέγξει το πεπρωμένο της ανοίγοντας το δρόμο για περισσότερα και πιο μεγαλεπήβολα σχέδια ιδεατών πόλεων Η πεποίθηση του Διαφωτισμού ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας νέος και ιδανικός κόσμος συνοψίζεται χαρακτηριστικά στα λόγια του 8Piranesi laquoΝιώθω την ανάγκη να παράγω μεγάλες ιδέες και πιστεύω πως αν μου ανέθεταν να σχεδιάσω ένα καινούριο σύμπαν θα ήμουν αρκετά τρελός ώστε να το επιχειρήσωraquo Ένα δυνατό ρεύμα δημιουργείται και απαιτεί νέες προτάσεις και λύσεις ρεαλιστικές ή ουτοπικές αναζητώντας τη φυγή και τη λύτρωση σε ιδανικούς περασμένους κόσμους που σύμφωνα με τον 9JJRousseau μπορεί να ξαναβρεθεί με την laquoεπιστροφή στη φύσηraquo Από την laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου του MALaugier περνάμε στους γάλλους αρχιτέκτονες LEBoulleeacute και τον CNLedoux που συλλαμβάνουν τα μηνύματα της εποχής και προφητεύουν τον κόσμο που έρχεται μέσα από ουτοπικές μελέτες που θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τους πρωτοποριακούς αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα 10Το μνημείο του Νεύτωνα και τα σχέδια για μια νεκρόπολη του Boulleeacute και τα σχέδια για την πόλη και το νεκροταφείο της Chaux του Ledoux εκφράζουν με ριζοσπαστική μνημειακότητα τη μεγαλομανή τους διάθεση και τάση ενώ η αυστηρή γεωμετρία των όγκων (χρήση κανονικών γεωμετρικών σωμάτων σφαίρες κύβοι κύλινδροι κτλ) η λιτότητα και η ψυχρότητα τους είναι φορτισμένα με ένα συμβολισμό σχετικά με τη διάθεση επιστροφής σε πρωτογενείς μορφές σηματοδοτώντας έτσι ένα νέο ξεκίνημα 11Διαφαίνεται εδώ το όραμα τους για μια αρχιτεκτονική που αντιμετωπίζεται ως εργαλείο μιας ισοκρατικής κοινωνικής μεταρρύθμισης που εκφράζεται με μια αλληγορία η οποία χρησιμοποιώντας τη ρουσσωική γλώσσα παρουσιάζει τους κοινωνικούς και ηθικούς στοχασμούς της εποχής Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται στις ουτοπικές αυτές μελέτες είναι η εμφανής απουσία περιττού διακόσμου και η υπέρμετρη κλίμακα όλων των μερών που φανερώνει το μεγαλείο της αρχιτεκτονικής τους φαντασίας αλλά και ταυτόχρονα τον παροδικό χαρακτήρα των υπόλοιπων αρχιτεκτονικών απόψεων 12Ειδικά τα έργα του Ledoux φέρουν λειτουργικές πληροφορίες και σκοπίμως προκαλούν αισθήματα- επιβεβαιώνοντας την πεποίθηση του για την ικανότητα επιρροής της ανθρώπινης συμπεριφοράς από την αρχιτεκτονική- με τρόπο που η πραγματική ουσία και ο σκοπός κάθε αρχιτεκτονήματος να αποκαλύπτεται με ειλικρίνεια και αξιοπρέπεια δίχως τις ψευδαισθήσεις και τα προσωπεία του έως τότε κόσμου

Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη μία πλευρά από την εδραίωση του 13δεκαδικού συστήματος μέτρησης που μετατοπίζει την αναφορά από τον άνθρωπο σε ένα αφηρημένο μέγεθος ( με τη μονοσήμαντη και άτεγκτη ακρίβεια ενός σταθερού μέτρου) και από την άλλη από τη βιομηχανική επανάσταση που

7 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ102-1038 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ3689 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ25-2710 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ40711 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ409-40912 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ116-11713 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ18-19

όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες και συγκρούσεις γεγονότα που οδήγησαν σε μια νέα αντίληψη για την κλίμακα και την έννοια του χώρου Η τελευταία 14laquo σε οργανική συνέχεια του Βολταιρικού ουτοπικού ιδανικού του Διαφωτισμού [hellip]οδηγεί στην διατύπωση μοντέλων δομής του κοινωνικού-πολιτικού χώρου που θα επηρεάσουν αποφασιστικά [hellip] την πολεοδομική λογική του 19ου και 20ου

αιώναraquo Επηρεασμένοι από τα ουτοπικά σοσιαλιστικά ιδεώδη των κειμένων των SSimon και CFourier διατυπώθηκαν από τους Ruskin Morris και Ebenezer Howard μοντέλα πόλεων που προωθούσαν τις ζωογόνες ιδιότητες της αρχιτεκτονικής 15laquoδιαπλάθοντας τη μορφή και το χαρακτήρα της με βάση ηθικά και κοινωνικά ιδεώδηraquo στη βάση μιας δικαιότερης διανομής γης ανάμεσα στην αστική και εργατική τάξη που αναγνωρίζει και σέβεται τη φύση και τη σπουδαιότητα της στον αστικό σχεδιασμό Το ριζοσπαστικό όραμα του laquoνέου βιομηχανικού κόσμουraquo του Fourier προτείνει μια φιλελεύθερη 16κοινωνία βασισμένη σε ιδανικές κοινότητες(φάλαγγες) στεγασμένες σε φαλανστήρια όπου οι ανθρώπινες σχέσεις λειτουργούν όπως είχε ορίσει ο Fourier σύμφωνα με την ψυχολογική αρχή της laquoπαγκόσμιας έλξηςraquo και το οποίο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το φαλανστήριο του AGodin 17Ο 19ος αιώνας κλείνει με δύο εναλλακτικά πρότυπα ιδεατής πόλης την κηπούπολη στην αξονική δομή της ισπανικής γραμμικής κηπούπολης του ASMata και στην αγγλική συγκεντρωτική κηπούπολη του Howard ο οποίος με κατεύθυνση την κοινωνική δημογραφική και λειτουργική μεταρρύθμιση 18δημιουργεί μια κοινότητα οικονομικά αυτάρκη βασισμένη στην αλληλοβοήθεια και με παραγωγή που δε θα ξεπερνούσε παρά ελάχιστα τις δικές τις ανάγκες- ένα μοντέλο κηπούπολης που θα επηρεάσει τις ιδεατές πόλεις του 20ου αιώνα Η δορυφορική κηπούπολη του Howard συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα της πόλης και της υπαίθρου φέρνοντας την πόλη στη φύση ή και αντίθετα αν και δεν καθιερώθηκε ως πρότυπο σχεδιασμού πόλεων έδειξε πως η αρχιτεκτονική ανάπτυξη των αστικών και μη αστικών περιοχών είναι αλληλένδετα προβλήματα στη σύγχρονη εποχή

14 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009 σσ132-13315 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ44416 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3117 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3518 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ147-151

Palma Nova Giulio Savorgnano Scamozzi

H laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου MALaugier

Το μνημείο του Νεύτωνα Boulleeacute

Σχέδια από την πόλη της Chaux Ledoux

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Οι απαρχές για τις ιδεατές πόλεις τέθηκαν στην αρχαιότητα στη βάση της ανωτερότητας του ανθρώπου σε σχέση με τη φύση και τα υπόλοιπα όντα ήδη από τον Πλάτωνα 2ο οποίος οραματιζόταν μια πόλη-κράτος διαφορετική από την εκφυλισμένη κατά την άποψη του Αθήνα της εποχής του Αυτή η πόλη-κράτος είναι η σύλληψη μιας ελίτ φιλοσόφων όπως ο Πλάτωνας που είναι σε θέση να συντονίσουν την κοινωνία στους συμπαντικούς ρυθμούς και έτσι να εισάγουν μια έλλογη τάξη και αρμονία σε ένα χαοτικό κόσμο Αυτή η πίστη σε μια αυτοαποκαλούμενη ελίτ που θα πραγματώσει την ιδεατή πόλη συναντάται και στα επόμενα χρόνια της ιστορίας Συχνά η μοναστική και η στρατιωτική ζωή ήταν στο επίκεντρο των ουτοπικών σχεδίων Οι ουτοπίες σε αναλογία με την Εδέμ καιή τον παράδεισο σχεδιάζονται με τρόπο που εκφράζει τη θεϊκότητα του ανθρώπου και την ενδόμυχη ελπίδα του για την επαναπροσέγγιση του Θεού από αυτόν Στα μέσα του 15ου αιώνα ο Filarete σχεδιάζει την Sforzinda που θεωρείται η πρώτη ιδεατή πόλη της Αναγέννησης στην ιταλική χερσόνησο 3Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και μετά την δημοσίευση του Utopia του Thomas More που οραματίστηκε 54 πανομοιότυπες πόλεις σε ισοτροπική διάταξη που κατά το πλατωνικό πρότυπο η όποια απόκλιση από το προτεινόμενο μοντέλο θα ήταν επιβλαβής διαφαίνεται μια επικίνδυνη τάση των επόμενων γενεών ουτοπιστών και των σχεδιαστών των ιδεατών πόλεων για παγκόσμια ομοιομορφία ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου Σε αυτά τα σχέδια το κατεξοχήν κοινό και παγκόσμιο μοτίβο είναι ο κάνναβος και το ορθογωνικό σχέδιο με τους παράλληλους δρόμους και τις ορθές γωνίες ένας αντικατοπτρισμός του νόμου και της τάξης

Το τέλος του 15ου αιώνα με την μελέτη του Leonardo da Vinci βρίσκει τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου να ενσωματώνει τις τέλειες αναλογίες τις αρχές του σύμπαντος και της φυσικής τάξης Αυτό που είχε εκφράσει ο 4Πρωταγόρας laquoο άνθρωπος είναι το μέσο και το μέτρο των πάντωνraquo χρόνια πριν εκφράζει τώρα την πεποίθηση της ανθρωπότητας ότι μπορεί να ανταγωνιστεί τον Θεό και οδηγεί στην ανάπτυξη ενός πολύπλευρου ανθρώπου που μπορεί να είναι 5laquoταυτόχρονα λόγιος στρατιωτικός τραπεζίτης και ποιητήςraquo Έτσι ο σχεδιασμός των πόλεων από τους ουμανιστές αρχιτέκτονες στοχεύει στην κοσμική αρμονία μέσα από σχέδια με βάση μαθηματικούς κανόνες αντίστοιχους με εκείνους που διέπουν το ανθρώπινο σώμα Αξιοπρόσεχτα σχέδια των επόμενων χρόνων στον ευρωπαϊκό χώρο είναι η ποταμίσια πόλη η πόλη σε διάφορα επίπεδα του Leonardo da Vinci η οχυρωμένη πόλη του Vauban η Freudenstadt του Heinrich Schickhardt η Christianapolis του Johann Valentin Andreae και η Palma Nova του Giulio Savorgnano και του Scamozzi πιθανώς Η Palma Nova που κατασκευάσθηκε εξrsquo ολοκλήρου παρά την ποιοτική και αισθητική της αποτυχία με το παχύ σχεδόν άφθαρτο τοιχίο εκπληρώνει ένα τυπολογικό ουτοπικό κριτήριο την προστασία από τον εξωτερικό κόσμο και τις επιδράσεις του και έναν βαθμό ερμητισμού δεδομένου του χρόνου και του τόπου6 Ταυτόχρονα με τα παραπάνω έργα τα υπερατλαντικά ταξίδια των ανήσυχων και φιλόδοξων Ευρωπαίων οδηγούν στην ανακάλυψη του Νέου Κόσμου που όπως προδίδει και η ονομασία του γινόταν αντιληπτός ως ένας τόπος όπου το πέρασμα του χρόνου μπορούσε να διακοπεί ένας tabula rasa όπου οι ουτοπικές επιθυμίες μπορούσαν να εκπληρωθούν ένας παράδεισος φτιαγμένος από τις θεϊκές δυνάμεις όπου οι δυνάμεις του ανθρώπινου μυαλού πλέον μπορούσαν να εμφυτευθούν Σε αυτόν τον τόπο μπορούσε οι Ευρώπη να αναπτύξει τα ιδανικά της και τα ουτοπικά όνειρά της αντιτιθέμενη στον διεφθαρμένο και παρηκμασμένο Παλιό Κόσμο Η κυρίαρχη αστική έκφραση του αποικισμού εκδηλώθηκε και στην νέα ήπειρο με τον αυστηρό κάνναβο με σχέδια για την πόλη

2 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ143 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ63-714 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 475 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ 2126 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ78-97

του Μεξικού της Παραγουάης και κυρίως της βόρειας Αμερικής Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί πως σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές βλέψεις για την επικράτηση στον χώρο των ιδεών του Νέου Κόσμου ο τελευταίος κατάφερε να παράγει και να διαδώσει τα δικά του ιδανικά

Η περίοδος του Διαφωτισμού σηματοδοτεί μια νέα εποχή επιστημονικής επανάστασης που διεύρυνε του ορίζοντες της γνώσης και εδραίωσε την υπόσχεση πως η πρόοδος θα αποτελέσει το κλειδί μιας καλύτερης ζωής 7Στο φωτισμένο μυαλό η επιστήμη και η λογική εμφανίζονται ικανές να ξεδιαλύνουν τα δυσκολότερα αινίγματα να χειραφετήσουν την ανθρωπότητα ώστε να βελτιώσει την κατάσταση της και να ελέγξει το πεπρωμένο της ανοίγοντας το δρόμο για περισσότερα και πιο μεγαλεπήβολα σχέδια ιδεατών πόλεων Η πεποίθηση του Διαφωτισμού ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας νέος και ιδανικός κόσμος συνοψίζεται χαρακτηριστικά στα λόγια του 8Piranesi laquoΝιώθω την ανάγκη να παράγω μεγάλες ιδέες και πιστεύω πως αν μου ανέθεταν να σχεδιάσω ένα καινούριο σύμπαν θα ήμουν αρκετά τρελός ώστε να το επιχειρήσωraquo Ένα δυνατό ρεύμα δημιουργείται και απαιτεί νέες προτάσεις και λύσεις ρεαλιστικές ή ουτοπικές αναζητώντας τη φυγή και τη λύτρωση σε ιδανικούς περασμένους κόσμους που σύμφωνα με τον 9JJRousseau μπορεί να ξαναβρεθεί με την laquoεπιστροφή στη φύσηraquo Από την laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου του MALaugier περνάμε στους γάλλους αρχιτέκτονες LEBoulleeacute και τον CNLedoux που συλλαμβάνουν τα μηνύματα της εποχής και προφητεύουν τον κόσμο που έρχεται μέσα από ουτοπικές μελέτες που θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τους πρωτοποριακούς αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα 10Το μνημείο του Νεύτωνα και τα σχέδια για μια νεκρόπολη του Boulleeacute και τα σχέδια για την πόλη και το νεκροταφείο της Chaux του Ledoux εκφράζουν με ριζοσπαστική μνημειακότητα τη μεγαλομανή τους διάθεση και τάση ενώ η αυστηρή γεωμετρία των όγκων (χρήση κανονικών γεωμετρικών σωμάτων σφαίρες κύβοι κύλινδροι κτλ) η λιτότητα και η ψυχρότητα τους είναι φορτισμένα με ένα συμβολισμό σχετικά με τη διάθεση επιστροφής σε πρωτογενείς μορφές σηματοδοτώντας έτσι ένα νέο ξεκίνημα 11Διαφαίνεται εδώ το όραμα τους για μια αρχιτεκτονική που αντιμετωπίζεται ως εργαλείο μιας ισοκρατικής κοινωνικής μεταρρύθμισης που εκφράζεται με μια αλληγορία η οποία χρησιμοποιώντας τη ρουσσωική γλώσσα παρουσιάζει τους κοινωνικούς και ηθικούς στοχασμούς της εποχής Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται στις ουτοπικές αυτές μελέτες είναι η εμφανής απουσία περιττού διακόσμου και η υπέρμετρη κλίμακα όλων των μερών που φανερώνει το μεγαλείο της αρχιτεκτονικής τους φαντασίας αλλά και ταυτόχρονα τον παροδικό χαρακτήρα των υπόλοιπων αρχιτεκτονικών απόψεων 12Ειδικά τα έργα του Ledoux φέρουν λειτουργικές πληροφορίες και σκοπίμως προκαλούν αισθήματα- επιβεβαιώνοντας την πεποίθηση του για την ικανότητα επιρροής της ανθρώπινης συμπεριφοράς από την αρχιτεκτονική- με τρόπο που η πραγματική ουσία και ο σκοπός κάθε αρχιτεκτονήματος να αποκαλύπτεται με ειλικρίνεια και αξιοπρέπεια δίχως τις ψευδαισθήσεις και τα προσωπεία του έως τότε κόσμου

Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη μία πλευρά από την εδραίωση του 13δεκαδικού συστήματος μέτρησης που μετατοπίζει την αναφορά από τον άνθρωπο σε ένα αφηρημένο μέγεθος ( με τη μονοσήμαντη και άτεγκτη ακρίβεια ενός σταθερού μέτρου) και από την άλλη από τη βιομηχανική επανάσταση που

7 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ102-1038 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ3689 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ25-2710 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ40711 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ409-40912 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ116-11713 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ18-19

όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες και συγκρούσεις γεγονότα που οδήγησαν σε μια νέα αντίληψη για την κλίμακα και την έννοια του χώρου Η τελευταία 14laquo σε οργανική συνέχεια του Βολταιρικού ουτοπικού ιδανικού του Διαφωτισμού [hellip]οδηγεί στην διατύπωση μοντέλων δομής του κοινωνικού-πολιτικού χώρου που θα επηρεάσουν αποφασιστικά [hellip] την πολεοδομική λογική του 19ου και 20ου

αιώναraquo Επηρεασμένοι από τα ουτοπικά σοσιαλιστικά ιδεώδη των κειμένων των SSimon και CFourier διατυπώθηκαν από τους Ruskin Morris και Ebenezer Howard μοντέλα πόλεων που προωθούσαν τις ζωογόνες ιδιότητες της αρχιτεκτονικής 15laquoδιαπλάθοντας τη μορφή και το χαρακτήρα της με βάση ηθικά και κοινωνικά ιδεώδηraquo στη βάση μιας δικαιότερης διανομής γης ανάμεσα στην αστική και εργατική τάξη που αναγνωρίζει και σέβεται τη φύση και τη σπουδαιότητα της στον αστικό σχεδιασμό Το ριζοσπαστικό όραμα του laquoνέου βιομηχανικού κόσμουraquo του Fourier προτείνει μια φιλελεύθερη 16κοινωνία βασισμένη σε ιδανικές κοινότητες(φάλαγγες) στεγασμένες σε φαλανστήρια όπου οι ανθρώπινες σχέσεις λειτουργούν όπως είχε ορίσει ο Fourier σύμφωνα με την ψυχολογική αρχή της laquoπαγκόσμιας έλξηςraquo και το οποίο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το φαλανστήριο του AGodin 17Ο 19ος αιώνας κλείνει με δύο εναλλακτικά πρότυπα ιδεατής πόλης την κηπούπολη στην αξονική δομή της ισπανικής γραμμικής κηπούπολης του ASMata και στην αγγλική συγκεντρωτική κηπούπολη του Howard ο οποίος με κατεύθυνση την κοινωνική δημογραφική και λειτουργική μεταρρύθμιση 18δημιουργεί μια κοινότητα οικονομικά αυτάρκη βασισμένη στην αλληλοβοήθεια και με παραγωγή που δε θα ξεπερνούσε παρά ελάχιστα τις δικές τις ανάγκες- ένα μοντέλο κηπούπολης που θα επηρεάσει τις ιδεατές πόλεις του 20ου αιώνα Η δορυφορική κηπούπολη του Howard συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα της πόλης και της υπαίθρου φέρνοντας την πόλη στη φύση ή και αντίθετα αν και δεν καθιερώθηκε ως πρότυπο σχεδιασμού πόλεων έδειξε πως η αρχιτεκτονική ανάπτυξη των αστικών και μη αστικών περιοχών είναι αλληλένδετα προβλήματα στη σύγχρονη εποχή

14 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009 σσ132-13315 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ44416 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3117 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3518 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ147-151

Palma Nova Giulio Savorgnano Scamozzi

H laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου MALaugier

Το μνημείο του Νεύτωνα Boulleeacute

Σχέδια από την πόλη της Chaux Ledoux

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

του Μεξικού της Παραγουάης και κυρίως της βόρειας Αμερικής Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί πως σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές βλέψεις για την επικράτηση στον χώρο των ιδεών του Νέου Κόσμου ο τελευταίος κατάφερε να παράγει και να διαδώσει τα δικά του ιδανικά

Η περίοδος του Διαφωτισμού σηματοδοτεί μια νέα εποχή επιστημονικής επανάστασης που διεύρυνε του ορίζοντες της γνώσης και εδραίωσε την υπόσχεση πως η πρόοδος θα αποτελέσει το κλειδί μιας καλύτερης ζωής 7Στο φωτισμένο μυαλό η επιστήμη και η λογική εμφανίζονται ικανές να ξεδιαλύνουν τα δυσκολότερα αινίγματα να χειραφετήσουν την ανθρωπότητα ώστε να βελτιώσει την κατάσταση της και να ελέγξει το πεπρωμένο της ανοίγοντας το δρόμο για περισσότερα και πιο μεγαλεπήβολα σχέδια ιδεατών πόλεων Η πεποίθηση του Διαφωτισμού ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας νέος και ιδανικός κόσμος συνοψίζεται χαρακτηριστικά στα λόγια του 8Piranesi laquoΝιώθω την ανάγκη να παράγω μεγάλες ιδέες και πιστεύω πως αν μου ανέθεταν να σχεδιάσω ένα καινούριο σύμπαν θα ήμουν αρκετά τρελός ώστε να το επιχειρήσωraquo Ένα δυνατό ρεύμα δημιουργείται και απαιτεί νέες προτάσεις και λύσεις ρεαλιστικές ή ουτοπικές αναζητώντας τη φυγή και τη λύτρωση σε ιδανικούς περασμένους κόσμους που σύμφωνα με τον 9JJRousseau μπορεί να ξαναβρεθεί με την laquoεπιστροφή στη φύσηraquo Από την laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου του MALaugier περνάμε στους γάλλους αρχιτέκτονες LEBoulleeacute και τον CNLedoux που συλλαμβάνουν τα μηνύματα της εποχής και προφητεύουν τον κόσμο που έρχεται μέσα από ουτοπικές μελέτες που θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τους πρωτοποριακούς αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα 10Το μνημείο του Νεύτωνα και τα σχέδια για μια νεκρόπολη του Boulleeacute και τα σχέδια για την πόλη και το νεκροταφείο της Chaux του Ledoux εκφράζουν με ριζοσπαστική μνημειακότητα τη μεγαλομανή τους διάθεση και τάση ενώ η αυστηρή γεωμετρία των όγκων (χρήση κανονικών γεωμετρικών σωμάτων σφαίρες κύβοι κύλινδροι κτλ) η λιτότητα και η ψυχρότητα τους είναι φορτισμένα με ένα συμβολισμό σχετικά με τη διάθεση επιστροφής σε πρωτογενείς μορφές σηματοδοτώντας έτσι ένα νέο ξεκίνημα 11Διαφαίνεται εδώ το όραμα τους για μια αρχιτεκτονική που αντιμετωπίζεται ως εργαλείο μιας ισοκρατικής κοινωνικής μεταρρύθμισης που εκφράζεται με μια αλληγορία η οποία χρησιμοποιώντας τη ρουσσωική γλώσσα παρουσιάζει τους κοινωνικούς και ηθικούς στοχασμούς της εποχής Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται στις ουτοπικές αυτές μελέτες είναι η εμφανής απουσία περιττού διακόσμου και η υπέρμετρη κλίμακα όλων των μερών που φανερώνει το μεγαλείο της αρχιτεκτονικής τους φαντασίας αλλά και ταυτόχρονα τον παροδικό χαρακτήρα των υπόλοιπων αρχιτεκτονικών απόψεων 12Ειδικά τα έργα του Ledoux φέρουν λειτουργικές πληροφορίες και σκοπίμως προκαλούν αισθήματα- επιβεβαιώνοντας την πεποίθηση του για την ικανότητα επιρροής της ανθρώπινης συμπεριφοράς από την αρχιτεκτονική- με τρόπο που η πραγματική ουσία και ο σκοπός κάθε αρχιτεκτονήματος να αποκαλύπτεται με ειλικρίνεια και αξιοπρέπεια δίχως τις ψευδαισθήσεις και τα προσωπεία του έως τότε κόσμου

Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη μία πλευρά από την εδραίωση του 13δεκαδικού συστήματος μέτρησης που μετατοπίζει την αναφορά από τον άνθρωπο σε ένα αφηρημένο μέγεθος ( με τη μονοσήμαντη και άτεγκτη ακρίβεια ενός σταθερού μέτρου) και από την άλλη από τη βιομηχανική επανάσταση που

7 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ102-1038 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ3689 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ25-2710 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ40711 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ409-40912 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ116-11713 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996 σσ18-19

όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες και συγκρούσεις γεγονότα που οδήγησαν σε μια νέα αντίληψη για την κλίμακα και την έννοια του χώρου Η τελευταία 14laquo σε οργανική συνέχεια του Βολταιρικού ουτοπικού ιδανικού του Διαφωτισμού [hellip]οδηγεί στην διατύπωση μοντέλων δομής του κοινωνικού-πολιτικού χώρου που θα επηρεάσουν αποφασιστικά [hellip] την πολεοδομική λογική του 19ου και 20ου

αιώναraquo Επηρεασμένοι από τα ουτοπικά σοσιαλιστικά ιδεώδη των κειμένων των SSimon και CFourier διατυπώθηκαν από τους Ruskin Morris και Ebenezer Howard μοντέλα πόλεων που προωθούσαν τις ζωογόνες ιδιότητες της αρχιτεκτονικής 15laquoδιαπλάθοντας τη μορφή και το χαρακτήρα της με βάση ηθικά και κοινωνικά ιδεώδηraquo στη βάση μιας δικαιότερης διανομής γης ανάμεσα στην αστική και εργατική τάξη που αναγνωρίζει και σέβεται τη φύση και τη σπουδαιότητα της στον αστικό σχεδιασμό Το ριζοσπαστικό όραμα του laquoνέου βιομηχανικού κόσμουraquo του Fourier προτείνει μια φιλελεύθερη 16κοινωνία βασισμένη σε ιδανικές κοινότητες(φάλαγγες) στεγασμένες σε φαλανστήρια όπου οι ανθρώπινες σχέσεις λειτουργούν όπως είχε ορίσει ο Fourier σύμφωνα με την ψυχολογική αρχή της laquoπαγκόσμιας έλξηςraquo και το οποίο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το φαλανστήριο του AGodin 17Ο 19ος αιώνας κλείνει με δύο εναλλακτικά πρότυπα ιδεατής πόλης την κηπούπολη στην αξονική δομή της ισπανικής γραμμικής κηπούπολης του ASMata και στην αγγλική συγκεντρωτική κηπούπολη του Howard ο οποίος με κατεύθυνση την κοινωνική δημογραφική και λειτουργική μεταρρύθμιση 18δημιουργεί μια κοινότητα οικονομικά αυτάρκη βασισμένη στην αλληλοβοήθεια και με παραγωγή που δε θα ξεπερνούσε παρά ελάχιστα τις δικές τις ανάγκες- ένα μοντέλο κηπούπολης που θα επηρεάσει τις ιδεατές πόλεις του 20ου αιώνα Η δορυφορική κηπούπολη του Howard συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα της πόλης και της υπαίθρου φέρνοντας την πόλη στη φύση ή και αντίθετα αν και δεν καθιερώθηκε ως πρότυπο σχεδιασμού πόλεων έδειξε πως η αρχιτεκτονική ανάπτυξη των αστικών και μη αστικών περιοχών είναι αλληλένδετα προβλήματα στη σύγχρονη εποχή

14 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009 σσ132-13315 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ44416 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3117 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3518 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ147-151

Palma Nova Giulio Savorgnano Scamozzi

H laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου MALaugier

Το μνημείο του Νεύτωνα Boulleeacute

Σχέδια από την πόλη της Chaux Ledoux

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες και συγκρούσεις γεγονότα που οδήγησαν σε μια νέα αντίληψη για την κλίμακα και την έννοια του χώρου Η τελευταία 14laquo σε οργανική συνέχεια του Βολταιρικού ουτοπικού ιδανικού του Διαφωτισμού [hellip]οδηγεί στην διατύπωση μοντέλων δομής του κοινωνικού-πολιτικού χώρου που θα επηρεάσουν αποφασιστικά [hellip] την πολεοδομική λογική του 19ου και 20ου

αιώναraquo Επηρεασμένοι από τα ουτοπικά σοσιαλιστικά ιδεώδη των κειμένων των SSimon και CFourier διατυπώθηκαν από τους Ruskin Morris και Ebenezer Howard μοντέλα πόλεων που προωθούσαν τις ζωογόνες ιδιότητες της αρχιτεκτονικής 15laquoδιαπλάθοντας τη μορφή και το χαρακτήρα της με βάση ηθικά και κοινωνικά ιδεώδηraquo στη βάση μιας δικαιότερης διανομής γης ανάμεσα στην αστική και εργατική τάξη που αναγνωρίζει και σέβεται τη φύση και τη σπουδαιότητα της στον αστικό σχεδιασμό Το ριζοσπαστικό όραμα του laquoνέου βιομηχανικού κόσμουraquo του Fourier προτείνει μια φιλελεύθερη 16κοινωνία βασισμένη σε ιδανικές κοινότητες(φάλαγγες) στεγασμένες σε φαλανστήρια όπου οι ανθρώπινες σχέσεις λειτουργούν όπως είχε ορίσει ο Fourier σύμφωνα με την ψυχολογική αρχή της laquoπαγκόσμιας έλξηςraquo και το οποίο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το φαλανστήριο του AGodin 17Ο 19ος αιώνας κλείνει με δύο εναλλακτικά πρότυπα ιδεατής πόλης την κηπούπολη στην αξονική δομή της ισπανικής γραμμικής κηπούπολης του ASMata και στην αγγλική συγκεντρωτική κηπούπολη του Howard ο οποίος με κατεύθυνση την κοινωνική δημογραφική και λειτουργική μεταρρύθμιση 18δημιουργεί μια κοινότητα οικονομικά αυτάρκη βασισμένη στην αλληλοβοήθεια και με παραγωγή που δε θα ξεπερνούσε παρά ελάχιστα τις δικές τις ανάγκες- ένα μοντέλο κηπούπολης που θα επηρεάσει τις ιδεατές πόλεις του 20ου αιώνα Η δορυφορική κηπούπολη του Howard συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα της πόλης και της υπαίθρου φέρνοντας την πόλη στη φύση ή και αντίθετα αν και δεν καθιερώθηκε ως πρότυπο σχεδιασμού πόλεων έδειξε πως η αρχιτεκτονική ανάπτυξη των αστικών και μη αστικών περιοχών είναι αλληλένδετα προβλήματα στη σύγχρονη εποχή

14 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009 σσ132-13315 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ44416 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3117 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ3518 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ147-151

Palma Nova Giulio Savorgnano Scamozzi

H laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου MALaugier

Το μνημείο του Νεύτωνα Boulleeacute

Σχέδια από την πόλη της Chaux Ledoux

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Palma Nova Giulio Savorgnano Scamozzi

H laquoπρώτηraquo καλύβα του ανθρώπου MALaugier

Το μνημείο του Νεύτωνα Boulleeacute

Σχέδια από την πόλη της Chaux Ledoux

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Το μνημείο του Νεύτωνα Boulleeacute

Σχέδια από την πόλη της Chaux Ledoux

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Garden City Howard

Οι ιδεατές πόλεις στον 20ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σημειώνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του ανθρώπου ρηξικέλευθες αλλαγές που υποκινούνται από την οξυμένη αίσθηση καινοτομίας στο χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας από τις κοινωνικές αναζητήσεις που προέκυψαν από τις επαναστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και από τις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση Η εδραίωση των ουρανοξυστών ως κύρια κτιριακή τυπολογία των πόλεων έθεσε νέα υψομετρικά όρια και την αίσθηση μιας παγκόσμιας μητροπολιτικής κλίμακας που σε συνδυασμό με τη δημογραφική έκρηξη το μαζικό φαινόμενο της αστικοποίησης και την εισαγωγή του αυτοκινήτου στη δομή της πόλης έθεσαν στο επίκεντρο του αστικού σχεδιασμού την επιτακτική ανάγκη για μια νέα χωρική αντίληψη ικανή να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα Σε όλα αυτά τα νέα δεδομένα ο παράγοντας φύση άλλοτε υποβαθμίστηκε σημαντικά στη βάση της παραδοχής της αναπόφευκτης εκβιομηχάνισης όλων των εκφάνσεων της ζωής και άλλοτε βρέθηκε στο επίκεντρο του σχεδιασμού στη βάση της αναγκαιότητας της οικολογικής συνείδησης ή της σπουδαιότητα της φύσης με μορφές δανεισμένες από αυτήν Πράγματι ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ο φιλόσοφος MFoucault εύστοχα προβλέπει πως laquoο 20ος αιώνας θα είναι η εποχή του χώρου όπως ο 19ος αιώνας υπήρξε η εποχή της ιστορίαςraquo γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής όπου τα κινήματα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του(Art Nouveau μοντερνισμός φουνξιοναλισμός πουρισμός φουτουρισμός μεταβολισμός κα) επέφεραν μια ριζική αλλαγή στις ιδέες του χώρου θεμελιώνοντας μια καινούρια κατασκευαστική σκέψη και τη χρήση νέων υλικών

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

επιδρώντας σημαντικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Στη διάρκεια της πραγμάτωσης των χωρικών αυτών αλλαγών πολλές φορές η αξία του 19locus του ARossi laquoτη μοναδική και οικουμενική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σrsquo ένα συγκεκριμένο τόπο και τις κατασκευές που υπάρχουν σrsquo αυτό τον τόποraquo υποβαθμίστηκε δραματικά στο πλαίσιο του δίπολου του ιστορισμού και της νέας βιομηχανοποιημένης αισθητικής Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν μέσα στο παραπάνω πλαίσιο που κινούνται μεταξύ της άρνησης συνομιλίας με το παρελθόν και της τάσης προς την ανεξαρτησία την αναζήτηση και τον πειραματισμό και της ενδοστρεφούς ερμητικής ατμόσφαιρας που αποστρέφεται τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη

Η ιστορία των ιδεατών πόλεων του 20ου αιώνα εισάγεται με την Citeacute Industrielle του TGarnier στη Λυών όπου συνοπτικά διατυπώνονται οι βασικές οικονομικές και τεχνικές αρχές της ίδρυσης και οργάνωσης της σύγχρονης ιδεατής πόλης Πρόκειται για μία σοσιαλιστική πόλη 20laquoχωρίς τείχη και ατομική ιδιοκτησία χωρίς εκκλησίες και στρατώνες χωρίς αστυνομία και δικαστήριαraquo μια πόλη 35000 κατοίκων με ένα τοπικό κέντρο μεσαίου μεγέθους κτισμένη στην όχθη ενός ποταμού σε ορεινή περιοχή η οποία οργανώνεται σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες μια οργάνωση που αποτέλεσε τον πρόδρομο των αρχών που έθεσε η Χάρτα των Αθηνών των CIAM λίγο αργότερα το 1933 στην οποία οι ελεύθερες επιφάνειες λειτουργούν σαν δημόσια πάρκα Είναι η πρώτη φορά μετά από την ιδανική πόλη της Chaux του Ledoux που μια ιδανική πόλη περιγράφεται με τόση συνεκτικότητα σαφήνεια και πληρότητα -σε αντίθεση με την κηπούπολη του Howard που αποτέλεσε ουσιαστικά ένα δοκιμαστικό πρότυπο πόλης- με τέτοιο τρόπο ώστε να διακηρύσσεται η κυριαρχία της ως εκπολιτιστική δύναμη κάτω από το 21κλασικό βουκολικό πρότυπο ζωής του Garnier που υμνεί τη φύση και τα προτερήματα της ζωής μέσα σε αυτήν Λίγα χρόνια αργότερα ο LHilberseimer σχεδιάζει με ορθολογιστικό τρόπο δύο ιδεατές πόλεις μία οικιστική δορυφορική πόλη γύρω από ένα αυτόνομο και αυτάρκες διοικητικό οικονομικό πολιτιστικό και βιομηχανικό κέντρο και μία laquoπολυώροφηraquo πόλη με οικιστικούς πύργους κατοίκησης 15 ορόφων πάνω από μια φαρδύτερη πενταόροφη επιχειρηματική περιοχή στις οποίες η φύση παραγκωνίζεται χάρη στην εκβιομηχανοποίηση και τις αρχές που αυτή επιβάλλει τις οποίες απέρριψε ο ίδιος μερικά χρόνια αργότερα με αναπάντεχη αυτοκριτική θεωρώντας ότι κινούμενες στη σφαίρα της δυστοπίας συμβολίζουν περισσότερο μια νεκρόπολη απrsquo ότι μια μητρόπολη όντας απάνθρωπες από κάθε άποψη στο αμιγώς στείρο ασφαλτικό τους τοπίο

Την ίδια περίπου εποχή οι Ιταλοί φουτουριστές συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία των ιδεατών πόλεων με την 22εισαγωγή της τέταρτης διάστασης του χρόνου τοποθετώντας τον στο επίκεντρο του σχεδιασμού τους που εκθείαζε τον πόλεμο την επίθεση το μιλιταρισμό τον πατριωτισμό την ταχύτητα την τεχνολογία τη μαζικότητα και γενικά την μεταμόρφωση της πόλης Με αρχή την tabula rasa οι φουτουριστές θεωρούσαν ότι κάθε γενιά θα έπρεπε να καταστρέφει τις υπάρχουσες πόλεις αδιαφορώντας για τις οικολογικές συνέπειες και να κτίζει εκ νέου τις δικές τις καινούριες πόλεις αρχή που εκφράστηκε και μέσα από την προτεινόμενη Cittagrave Nuova του ΑSElia η οποία θα πραγματώσει τη μηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου που οραματίστηκε με έναν επιθετικό αστικό κόσμο μέσα από την μαζική κατεδάφιση εκτάσεων αστικών παραγκουπόλεων 23στη θέση των οποίων θα ανεγερθούν πολυώροφες πολυκατοικίες με βαθμιδωτή υποχώρηση ενώ ουρανοξύστες θα συνδέονται με ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων προσγείωσης αεροπλάνων και αυτοκινητοδρόμων σε διάφορα επίπεδα

19 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδουσσ14520 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ98-10121 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ196-19822 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ179-18223 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ632

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

και στην οποία η επικοινωνία θα έχει εξέχουσα θέση Στην ίδια λογική του άγραφου πίνακα βασίστηκε και το φιλόδοξο σχέδιο του προοδευτικού κατά Choay πολεοδόμου και αρχιτέκτονα Le Corbusier στο σχέδιο του Plan Voisin για το Παρίσι όπου πρότεινε το ξήλωμα μεγάλου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης και την αντικατάσταση του από μια ομάδα 18 ουρανοξυστών με σταυροειδή κάτοψη το μοτίβο της οποίας θα υλοποιήσει μετά από μερικές δεκαετίες στην πόλη Τσάντιγκαρ στην Ινδία με αξονικά τοποθετημένους ουρανοξύστες που συνδέονταν μεταξύ τους με γιγάντιους αυτοκινητοδρόμους ταχείας κυκλοφορίας Θερμός υποστηρικτής της πεποίθησης πως 24laquoμια πόλη φτιαγμένη για την ταχύτητα είναι μια πόλη προορισμένη να πετύχειraquo και εξέχων μέλος των CIAM που με ακραίο και δογματικό τρόπο στο κείμενο τους 25η Χάρτα των Αθηνών υποστήριζαν την πολεοδομική σπουδαιότητα του διαχωρισμού των πόλεων σε προγραμματικές λειτουργικές ζώνες με κτίρια κατοίκησης μεγάλου υψομέτρου σε απόσταση μεταξύ τους έπλασε μια δελεαστική οπτική εικονοπλασία η οποία ακόμη και σήμερα διακρίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα 26Παρά την αντίληψη του πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο βιομηχανικό κόσμο είναι να ερμηνεύει τις θεμελιώδεις αλήθειες της εποχής ώστε να προσδώσει μια νέα παγκόσμια αρμονία αποτρέποντας την επανάσταση που εγκυμονούσε να ξεσπάσει από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος -αναδεικνύοντας έτσι την αρχιτεκτονική ως μια αγνή πράξη δημιουργίας η οποία συντονίζει την ανθρωπότητα με το σύμπαν του οποίου τους νόμους αναγνωρίζει σέβεται και στους οποίους υπακούει- 27είχε την παράδοξη άποψη ότι παρrsquo όλο που το αυτοκίνητο κατέστρεψε τη δομή της πόλης laquoθα μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη σωτηρία τηςraquo

Περισσότερη προσκείμενη στα κουμμουνιστικά ιδεώδη του διακήρυττε το ομώνυμο μανιφέστο του 1848 ήταν η Broadacre City η ιδεατή πόλη του FLWright την ιδέα της οποίας συνέλαβε λίγα χρόνια αργότερα από το Plan Voisin Αποστρεφόμενος τη σύγχρονη βιομηχανική πόλη σε αντίθεση με τον Le Corbusier αλλά θεωρώντας και αυτός το αυτοκίνητο ως ένα δημοκρατικό μεταφορικό μέσο και εργαλείο που σαν από μηχανής θεός θα αντιμαχόταν το αστικό μοντέλο και σύμφωνα με μια οργανική κατrsquo αυτόν αρχιτεκτονική του (ο ρόλος της φύσης μοιάζει να περιορίστηκε σε μορφές δανεισμένες από αυτήν σε έργα μικρότερης κλίμακας πχ στο Johnson Wax Administration Building με το laquoδάσοςraquo από τις νουφαροειδείς κολώνες στην κεντρική αίθουσα γραφείων) οραματίστηκε αυτήν την ιδεατή πόλη η οποία θεσμοποιούσε ndashένα ήδη υπάρχον- ρεύμα προς τα απρόσωπα προάστια στην αγροτική περιφέρεια των οποίων θα ανακατανέμονταν οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα καθώς και οι εκτάσεις γης μεταξύ των κατοίκων 28ώστε να πετύχει laquoτη σταδιακή εξαφάνιση κάθε διάκρισης ανάμεσα στη πόλη και την ύπαιθρο με την περισσότερο ομοιόμορφη κατανομή του πληθυσμού σε ολόκληρη τη χώραraquo Σύμφωνα με αυτόν η πόλη του μέλλοντος θα βρίσκεται παντού και πουθενά και θα είναι τόσο διαφορετική από την αρχαία πόλη σε τέτοιο σημείο που να μην είναι καν αναγνωρίσιμη καταλήγοντας προς το τέλος της ζωής του σε μια νέα εκδοχή της ιδεατής πόλης την Living City φαίνεται να συμφιλιώνεται ως ένα βαθμό με τη βιομηχανοποιημένη ζωή της πόλης 29laquoΤα θαύματα των τεχνικών εφευρέσεων που άλλωστε δεν είναι οι υπαίτιοι του lsquoετοιμοθάνατου και αβοήθητου πολιτισμούrsquo ndashεκτός από τις περιπτώσεις της κατάχρησης ή της κακής χρήσης τους- είναι οι νέες δυνάμεις που πρέπει να εκτιμήσει κάθε αυτόχθονος

24 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14425 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ61826 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ200-20127 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ14528 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ17229 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ174

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

πολιτισμόςraquo έγραφε φανερώνοντας έτσι το δίλλημα του δίπολου του ρόλου της μηχανής στην πολεοδομική ανάπτυξη και του ενδεχομένου εκφυλισμού των πόλεων από αυτήν

Ο τελευταίος ουτοπικός πολεοδομικός οραματισμός πριν από την έναρξη του Βrsquo Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αποδείχτηκε λιγότερο εξωπραγματικός από τους αντίστοιχους προηγούμενους 30αφορούσε τη πόλη του Μανχάταν η οποία κατά τη σκέψη του HFerriss στο βιβλίο του The Metropolis of Tomorrow θα εξελισσόταν σε μια νέα Βαβυλωνία καθώς με περισσή επιστημονική φαντασία και σκηνογραφική και θεατρική διάθεση απέδωσε μια εικόνα με πληθώρα ουρανοξυστών ζιγκουράτ η οποία θα γεννιόταν laquoμέσα από την ευφορία τις αξίες της γης και τις οδοντωτές τομές των κτιρίων όπως επέβαλλε ο οικοδομικός κανονισμός της Νέας Υόρκης το 1916raquo με εξέχον στοιχείο το Rockefeller Center Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο η πίστη της κοινωνίας στις ιδεολογίες και το ρόλο των αρχών κλονίστηκε σημαντικά και μέχρι την δεκαετία του 60rsquo 31όπου και μαρτυρείται μια χωρίς προηγούμενο έκρηξη αυτο-έκφρασης και αντίδρασης ενάντια στο κατεστημένο γίνεται μια προσπάθεια αυτό-επαναπροσδιορισμού της και επανάκτησης της θέσης της στο περιβάλλον Η πορεία αυτών των αναζητήσεων ανέδειξε την καλλιεργούμενη αντίδραση που αφορούσε το χώρο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής λόγω της απουσίας αναφορών στην κλασσική γλώσσα και στις ιστορικές παραδόσεις και στην αξία της φύσης έστω και αν τα στοιχεία αυτά δεν την εμπόδισαν να εκφραστεί με αμέριστη φαντασία για ολόκληρες χιλιετίες 32Με τη συνειδητοποίηση επομένως της σφοδρότητας του μοντέρνου κινήματος ενάντια στη μνήμη που προκάλεσαν τα έργα ακόμα και των πιο χαρισματικών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής σκηνής του διεθνούς στυλ και του κινδύνου της απώλειας της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας του ανθρώπου εμφανίστηκαν νέα κινήματα στο πεδίο του πολεοδομικού σχεδιασμού και των ιδεατών πόλεων τα οποία δε δίστασαν να εκφραστούν ακόμα και με την αναβίωση του κλασικισμού στους κόλπους της αρχιτεκτονικής

Η πρώτη εκδήλωση της μεταστροφής της αρχιτεκτονικής ιδεολογίας από το μοντέρνο κίνημα σε ένα καινούριο που δεν εκμηδενίζει την έννοια και την αξία της μνήμης γίνεται από τους κατεξοχήν εκφραστές της λειτουργικής πόλης την ομάδα CIAM η οποία επιδιώκει να ξεπεράσει τη στειρότητα των προηγούμενων πολεοδομικών της προτάσεων δηλώνοντας ότι 33laquoσκοπός των CIAM είναι να εργαστούν για τη δημιουργία ενός φυσικού περιβάλλοντος που θα ικανοποιεί τις συναισθηματικές και υλικές ανάγκες του ανθρώπουraquo - το εύρος όμως του πεδίου των νέων αναζητήσεων τους θα επιφέρει μετά από λίγα χρόνια και το οριστικό τους σχίσμα- δηλώνοντας μια γενική πρόθεση 34στο πλαίσιο της αδήριτης ανάγκης που προέκυψε μετά τον πόλεμο για ταχεία και οικονομική ανοικοδόμηση σε πρωτοφανή κλίμακα Ένα από τα μέλη της νεοσύστατης ομάδας Team X που δημιουργήθηκε από τους αποσχισθέντες CIAM 35ο Aldo van Eyck εξέφρασε τη δυσαρέσκεια της γενιάς του σχετικά με την ανία της οργάνωσης και της αποστείρωσης των πόλεων στο πλαίσιο του αποκλεισμού της ενόχλησης και της σύγχυσης άποψη που θα προκαλέσει περαιτέρω αναζητήσεις πολλές φορές τοποθετημένες σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης ή της high-tech αρχιτεκτονικής όπου πλέον η ιδέα του tabula rasa είναι ndash προσωρινά τουλάχιστον- απορριπτέα Σε αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκε και η ομάδα Archigram 36η οποία προέβαλε νέο-φουτουριστικές απόψεις συνδυασμένες με υποδομές που στηρίζονταν στη χρήση υψηλής τεχνολογίας και ελαφρών

30 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ200-20131 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21732 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ66233 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ24234 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ217-21835 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ21836 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ516-521

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

κατασκευών προτείνοντας λύσεις που κινούνταν περισσότερο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας με ειρωνικές εκδοχές παρά σε πραγματικές εφαρμόσιμες και αφομοιώσιμες λύσεις 37Ωστόσο οι μελέτες τους Living City Plug in City και Walking City με όραμα ζωντανές ελεύθερες ευέλικτες πλωτές προσαρμόσιμες κατασκευές με εφήμερες χωρικές δομές προέβαλαν έναν βιολογικό φουνξιοναλισμό που αποτέλεσε εν μέρει πηγή έμπνευσης για ανάλογες μελέτες περισσότερο ή λιγότερο ουτοπικές 38Τέτοιες ήταν και οι μελέτες των μεταβολιστών οι οποίοι πρότειναν μεγακατασκευές με δομές προερχόμενες από τον χώρο της βιολογίας καθώς και φιλόδοξα σχέδια ιδεατών πόλεων που συνιστούσαν μια εικόνα σύνθεσης της πλασματικής διαστημικής αρχιτεκτονικής και των βιολογικών οργανισμών 39στη βάση της θεώρησης της κοινωνίας ως μιας ζωντανής διαδικασίας όπου θα μπορούσε να βρεθεί ένα σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο της τεχνολογίας Ανάμεσα στα έργα των Γιαπωνέζων μεταβολιστών ξεχωρίζει αυτό του KKurokawa που πρότεινε μια εναλλακτική ουτοπική πόλη (Helicoids) που δανείζεται τη μορφή της διπλής έλικας του DNA 40στην κατεύθυνση μιας πόλης που μπορεί να εγγυηθεί μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία -από τα προπολεμικά πρότυπα πόλεων Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα τα έργα του κινήματος παρήκμασαν καθώς λειτουργούσαν ολοένα και περισσότερο ως εικόνες της μόδας μιας τεχνολογικής κοινωνίας Παράλληλα με τους μεταβολιστές παρουσιάζεται στην κατηγορία των μεγακατασκευών μια 41ιδεατή πόλη με μορφή εξαέδρου (Hexahedron) του PSoleri η οποία όμως συνδυάζει μια ισχυρή οικολογική συνείδηση σε μια κατασκευή που μπορεί να φιλοξενήσει από 500000 έως 8 εκατομμύρια κατοίκους και στοχεύει στην εξάλειψη της εγκληματικότητας και των εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών αφού υποστήριζε ότι laquoένα κοινωνικό πρότυπο επηρεάζεται αν όχι κατευθύνεται από τα φυσικά πρότυπα που το περικλείουνraquo Άλλες αναζητήσεις στο χώρο των ιδεατών πόλεων που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι οποίες εκφράστηκαν περισσότερο με εννοιολογικούς συμβολισμούς και λιγότερο με αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο 42ήταν η New Babylon του Constant Nieuwenhuys μια μεγακατασκευή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα πολλαπλά επίπεδα και ικανότητα τροποποίησης ώστε να ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση η No Stop City των Archizoom και οι Continuous Monument και Ton City των Superstudio οι οποίες στράφηκαν με έκδηλο ειρωνικό τρόπο εναντίον των μεγακατασκευών μέσα από πιο ελεύθερες λιγότερο επιτηδευμένες λύσεις Καθώς πλησιάζουμε στη νέα χιλιετία με την εντεινόμενη αγωνία της κοινωνίας στην προσπάθεια της να οραματιστεί την ιδανική πόλη του μέλλοντος παρουσιάζεται η τελευταία σημαντική συστηματική προσπάθεια του 20ου αιώνα προσέγγισης του αστικού μοντέλου του αύριο από τον RKoolhaas μέσα από σχέδια και κυρίως θεωρητικά κείμενα που έχουν 43σκοπό να ανακαλύψουν εφαρμόσιμες στρατηγικές και λύσεις σε παγκόσμια κλίμακα δίνοντας έναν νέο ορισμό στη μορφή και τη λειτουργία της σύγχρονης μητροπολιτικής ανάπτυξης Τα μοντέλα του όπως το 44Exodus για την εξέλιξη των μητροπολιτικών δομών βασίζονται πάνω σε μια νέα προσέγγιση της πρόσφατης μοντέρνας λειτουργικής ανάλυσης για μία σύγχρονη κοινωνία μαζικής κατανάλωσης και ολοένα ταχύτερης επικοινωνίας 45Στο θεωρητικό του έργο Delirious New York A Retroactive Manifesto for Manhattan -ως ένα ύστερο μανιφέστο για μια συγκεκριμένη αστική κουλτούρα που προσέδιδε στο Μανχάταν- υποστηρίζει πως η υπέρθεση διαφορετικών τρόπων ζωής ιδεολογιών και λειτουργιών μέσα σε ένα 37 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ250-25138 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ218-21939 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ52240 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22041 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 219-22042 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 226-23443 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55644 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 234-23545 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ556

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

στενό πεπερασμένο χώρο προσδιορίζει το χαρακτήρα του περιβάλλοντος της πόλης 46laquo την κουλτούρα της συμφόρησηςraquo Σύμφωνα με τον Koolhaas η μεγάλη πυκνότητα είναι το αποτέλεσμα ενός ουδέτερου ορθοκανονικού συστήματος σχεδίασης το οποίο είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το Μανχάταν σε μεγάλη κλίμακα και το οποίο είναι προαπαιτούμενο για τον διαχρονικό και ευέλικτο αστικό σχεδιασμό 47Η ουδετερότητα αυτή του καννάβου από τη μία πλευρά αιτιολογεί την απουσία ιστορικών δεσμεύσεων και από την άλλη δημιουργεί τις συνθήκες οριοθέτησης και ατομικότητας παρουσιάζοντας τους ουρανοξύστες του Μανχάταν σε μια αλληγορία ως ένα αρχιπέλαγος δυνατοτήτων που υπόκειται σε διαρκείς αλλαγές στη βάση της πεποίθησης του Koolhaas ότι μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στην ταχύτητα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα του σύγχρονου πολιτισμού 48Σε ένα μεταγενέστερο θεωρητικό του κείμενο την Γενική Πόλη (The Generic City) περιγράφει με χαρακτηριστική τολμηρότητα και laquoαυθάδειαraquo την ιδεατή πόλη της παγκόσμιας κοινωνίας όπως την οραματίστηκε μια πόλη χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά που είναι το αποτέλεσμα της απελευθέρωσης από ιστορικά πρότυπα ταυτότητας μια πόλη χωρίς περιορισμούς διαθέσιμη και ανοιχτή Πρόκειται για μια πόλη που ανάγεται σε μεγάλους κόμβους υποδομής και συγκεκριμένα σε μεγαλεπήβολα αστικά σχέδια σαν γιγαντιαία αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς προορισμένους για διεθνείς αμαξοστοιχίες υψηλής ταχύτητας που παρουσιάζεται ως εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας Σε αυτήν ούτε η φύση ούτε η αρχιτεκτονική βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού απλά συνυπάρχουν με εύκαμπτες σχέσεις φαινομενικά χωρίς λογική 49laquoμερικές φορές δεν βλέπεις κανένα κτίριο μόνο φύση τότε εξίσου απρόβλεπτα περιβάλλεσαι μόνο από το κτισμένοraquo 50Η πραγματική ουσία ωστόσο της Γενικής Πόλης πίσω από το πλέγμα της ριζοσπαστικής και κυνικής πολεμικής της θεωρίας της με την χαρακτηριστική νιτσεϊκή μηδενιστική φράση laquoΗ πόλη δεν υπάρχει πια Μπορούμε τώρα να φύγουμε από την αίθουσαhellipraquo είναι η εκδήλωση της ταυτότητας της παγκόσμιας κοινωνίας η οποία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια σύγχρονη σχεδιαστική προβληματική των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων

Citeacute Industrielle TGarnier

46 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος47 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ55848 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος49 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος κεφ 61050 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006σσ559

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Πολυώροφη πόλη LHilberseimer

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Plan Voisin Le Corbusier

Broadacre City Frank Lloyd Wright

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Νέα Βαβυλωνία HFerriss

Walking City Archigram

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Plug in City Archigram

Helix City KKurokawa

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Hexahedron PSoleri

New Babylon Constant Nieuwenhuys

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

No Stop City Archizoom

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Superstudio

Θεωρήσεις για τον 21ο αιώνα

Ο καινούριος αιώνας εγκαινιάστηκε με μια ενδεχομένως δυσοίωνη προβληματικήγια τις ιδεατές πόλεις του μέλλοντος η οποία αναφέρεται κυρίως όχι στα ανεφάρμοστα ή πολλές φορές ανεπιτυχή ουτοπικά σχέδια και τις καταστροφικές συνέπειες τους στον πραγματικό κόσμο αλλά στην έλλειψη τους στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στα συμπεράσματα που εξάγονται από την έλλειψη αυτή καθώς σύμφωνα με τον LMumford στο έργο του The Story of Utopias laquoΈνα χάρτη του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία δεν αξίζει καν να τον αντικρίζει κανείςraquo Είναι κοινή αλήθεια πως η 51δυσκολία της αντοχής και αφομοίωσης του σύγχρονου πολιτισμού από οποιαδήποτε κουλτούρα είναι σχεδόν ανυπέρβλητη σε βαθμό που έχει καταστήσει τον αστικό σχεδιασμό ανίκανο να ανταποκριθεί στα δεδομένα της παγκόσμιας πόλης Η πολυπλοκότητα του δίπολου του παγκόσμιου(global) με το τοπικό (local) οδήγησε σύμφωνα με την 52πολιτισμική θεωρία από τη μία στην ομογενοποίηση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων του δυτικού κόσμου και από την άλλη στη δημιουργία υβριδικών μορφών που προκύπτουν από τη μείξη πολιτισμών και τρόπων ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιούνται περαιτέρω βαθύτατες δομικές αλλαγές σε κοινωνικό περιβαλλοντικό τεχνολογικό και ιδεολογικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα που σε συνδυασμό με την εκρηκτική τεχνολογική ανάπτυξη ειδικά στον τομέα των μεταφορών αλλοτρίωσαν σημαντικά την πόλη σε τέτοιο βαθμό που κινδύνευσε και η ύπαρξη της ίδιας της έννοιας της πόλης με την έκλειψη του δημόσιου χώρου και που επέφερε καθολική ριζοσπαστική διαφοροποίηση της καθημερινής πραγματικότητας των αστικών κέντρων

Ωστόσο παρά την έκρυθμη αυτή κατάσταση που αναπόφευκτα εκδηλώθηκε και σε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο αλλά και με την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της διατήρησης των φυσικών πόρων του πλανήτη σε οικολογικό επίπεδο φαίνεται πως υπάρχουν ορισμένες 53κατευθύνσεις μέσα στις οποίες θα κινηθεί ο αστικός σχεδιασμός και ίσως και ο σχεδιασμός ιδεατών πόλεων στις επόμενες

51 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ27752 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκεροςσσ352-353

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

δεκαετίες Μία επιλογή είναι ο μεταμοντερνισμός ή η εξέλιξη αυτού και άλλων αποδομιστικών θεωρήσεων που θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται ως προστιθέμενη εμπορική συσκευασία με το φιγουράτο διάκοσμο τους ή θα ακολουθήσουν μια πιο μινιμαλιστική απλή και οικολογική κατεύθυνση Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να εξελιχθεί και η high-tech αρχιτεκτονική κάτω από ένα γενικότερο πλαίσιο επιστημονικής φαντασίας που παράγει αναπόδραστα η συνεχής έκθεση τεχνολογίας στο πλαίσιο όμως συνθηκών λιγότερο ή περισσότερο προσκείμενων στην ανθρώπινη φύση Η τελευταία επιλογή είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με ρίζες σε μια διαχρονική γλώσσα ανώνυμη και κλασική που θα αμφιταλαντευτεί μεταξύ της στείρας αρχιτεκτονικής απομίμησης και αυτήν της επιστροφής στην παράδοση με τρόπο που να εκφράζει την πρόοδο και το καινούριο Και στις τρεις αυτές κατευθύνσεις κοινός παρονομαστής είναι η αναζήτηση μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης αρχιτεκτονικής αφήνοντας πίσω την αέναη προσπάθεια όπως άλλωστε έδειξε και η ιστορία των ιδεατών πόλεων του ανθρώπου για κυριαρχία στο χάος του φυσικού κόσμου καθώς αυτή προκάλεσε σε τελική ανάλυση μονάχα την ολοένα και μεγαλύτερη αποξένωση του από τη φύση απορρίπτοντας επομένως τη λογική του tabula rasa στο σχεδιασμό των ιδεατών πόλεων Έτσι προκύπτει μια άλλη αναγκαιότητα για τον αστικό σχεδιασμό αυτή της συνειδητοποίησης της ευαισθησίας της τοπικότητας η έλλειψη της οποίας προκάλεσε την απώλεια προσανατολισμού και την αποξένωση την καταστροφή ή την μετάθεση του δημόσιου χώρου και της υπαίθρου και την απουσία κοινοτικού αισθήματος 54Η ουτοπική φιλοδοξία αν και μπορεί να λειτουργήσει μέσα σε παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές ορισμένων αρχών -στην περίπτωση της σύγχρονης εποχής τις αρχές που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη- πρέπει να αποκτήσει όμως μια νέα σεμνότητα ανταποκρινόμενη ειδικά στις τοπικές συνθήκες δημιουργώντας μια συλλογή από ετερογενείς σεβόμενες το γενικό πλαίσιο μελέτες που υπερβαίνουν ένα πλήθος πραγματικοτήτων

Η αλήθεια των παραπάνω θεωρήσεων δε μπορεί παρrsquo όλα αυτά να χαρακτηρισθεί ως αντικειμενική καθώς η συστηματική και ξεκάθαρη ιστορική προσέγγιση τους θα δοθεί μονάχα μέσα από τη χρονική απόσταση καθώς δεν αποτελούν ιστορία με την αυστηρή αντίληψη της έννοιας Παραμένουμε λοιπόν σε ένα θολό τοπίο στον χώρο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που δημιουργείται στη σφαίρα του δίπολου της διατήρησης μιας κουλτούρας αναλλοίωτης και της ένταξης της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο όπου το αστικό-τεχνολογικό-καλλιτεχνικό τοπίο και το φυσικό-οικολογικό τοπίο θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι πόλοι μιας νέας διαλεκτικής σύλληψης της σχέσης ανθρώπου τεχνολογίας και φύσης τα οποία μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσαν να ξεδιαλύνουν και να αποδειχτούν αντίστοιχα Συνοψίζοντας ο 55PRicoeur στο έργο του Universal Civilization and National Cultures εύστοχα παρατηρεί laquoΚανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί όταν ο πολιτισμός μας έρθει πραγματικά αντιμέτωπος με διαφορετικούς πολιτισμούς χωρίς όμως τους όρους της κατάκτησης και της κυριαρχίας Πρέπει ωστόσο να παραδεχτούμε πως η σύγκρουση αυτή δεν έχει ακόμη συμβεί στο επίπεδο ενός γνήσιου διαλόγου Γιrsquo αυτό ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανάπαυλας ή παύσης χωρίς πια να μπορούμε να προβάλουμε τον δογματισμό μιας και μοναδικής αλήθειας αλλά και χωρίς να είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε τον σκεπτικισμό που μας διακατέχει Είμαστε μέσα σε ένα τούνελ στη δύση του δογματισμού και την απαρχή ενός πραγματικού διαλόγουraquo

53 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος σσ670-68154 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002 σσ 239-24155 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου σσ277

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page

Βιβλιογραφία

1 David Watkin Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2005 μετάφραση Κώστας Κουρεμένος

2 Kenneth Frampton ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ιστορία και Κριτική βrsquo έκδοση Αθήνα Θεμέλιο 1999 61-63171-173 μετάφραση Θόδωρος Κούρκουλας Μαρία Παγκάλου

3 Taschen Architectural Theory from the Renaissance to the Present China Taschen2006

4 Ruth Eaton Ideal Cities Utopianism and the (Un)Built Environment London Thames amp Hudson Ltd 2002

5 Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 2006 μετάφραση Δήμητρα Δότση-Χρίστος Ρομποτής

6 Rem Koolhaas lsquoThe Generic Cityrsquo S M L XL(Rotterdam 010 Publishers 1995) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Πρόγραμμα 103 104

7 Rem Koolhaas laquo lsquoLife in the Metropolisrsquo or lsquoThe Culture of Congestionrsquoraquo Architectural Design 47 αρ 5 (Αύγουστος 1977) Μετάφραση Γιάννης Αίσωπος Downtown Athletic Club

8 Philip Smith Πολιτισμική Θεωρία Μια Εισαγωγή Αθήνα Εκδόσεις Κριτική 2006 μετάφραση Αθανάσιος Κατσίκερος

9 Aldo Rossi Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1991 μετάφραση Βασιλική Πετρίδου

10 ΓΠ ΛΑΒΒΑΣ 19ος- 20ος αιώνας ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Θεσσαλονίκη University Studio Press 1996

11 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ Αθήνα νήσος 2009

12 Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ 2 Σημειώσεις Μαθήματος Επιλογή Κειμένων Αθήνα 2008

Διαδίκτυο

httpwwwthe-utopianorg httpwwwcdgovbccalgdintergov_relationslibrarywuf_the_ideal_citypdf httpenwikipediaorgwikiMain_Page