ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ(βάσει κεντρικών θεματικών αξόνων και δόμησης των σημειώσεων):

Οι σημειώσεις αρθρώνονται με βάση τη χρονολογική εξέλιξη από το 1789 ως το Συμβολισμό και συγκεκριμένα ως τον Ιωάννη Γρυπάρη.

Σελ.Γενικό εισαγωγικό πλαίσιο: ....................................................................... 2

Στις σελίδες 2-4 γίνεται μια σύντομη αναφορά στις δύο κομβικές ημερομηνίες που αποτελούν τα όρια μέσα στα οποία εξετάζουμε τις διάφορες μορφές ποιητικής παραγωγής, με άξονα τις ιστορικές συγκυρίες σε ελληνικό κι ευρωπαϊκό επίπεδο.

Σύντομη είναι και μια ανασκόπηση κάποιων βασικών ρευμάτων μέσα σε όλο το φάσμα που εξετάζουμε, όπως ο Νεοκλασικισμός, ο Ρομαντισμός, Ο Παρνασσισμός, Ο Συμβολισμός, κ.α.

Αναφέρεται ο ρόλος των μεταφράσεων εκείνη την εποχή και οι ευρωπαϊκές εισδοχές.

Παρενθετική αναφορά στους κανόνες μετρικής της νεοελληνικής ποίησης.

Ρήγας – Θούριος: ........................................................................................ 4

Στις σελίδες 4-6 ξεκινάμε με το πρώτο έργο το Θούριο του Ρήγα, που ανήκει στο Διαφωτισμό. Ένα έργο πολιτικό, επαναστητικό, ενωτικό.

Ρωσαγγλογάλλος: ........................................................................................ 9

Στις σελίδες 9-12 εκτείνεται το δεύτερο έργο που εξετάζουμε που είναι ο «Ρωσαγγλογάλλος». Έργο χαμηλής λογοτεχνικής αξίας, με ιδιαίτερα καυστικό λόγο.

Ωστόσο ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στους εξής τομείς: Στη διαμόρφωση της ελληνικής ταυτότητας κατά την ίδρυση του νεοσύστατου

κράτους, όπου και δίνεται έμφαση στην αντιμετώπιση των Ελλήνων από τη Δύση.

Στην περιοδολόγηση της μεσαιωνικής λογοτεχνίας, που δηλώνεται παρενθετικά με όσα εξετάζουμε εδώ.

Στα Επτάνησα και την ιστορική και πολιτική συγκυρία. Ο χωρικός αντίποδας του Φαναρίου, που εκφράζει και μια διαφορετική ποίηση, όπως θα πραγματωθεί εντονότερα στα επαναστατικά χρόνια και στα χρόνια της Α’ Αθηναϊκής Σχολής, όταν πλέον οι Φαναριώτες θα έρθουν στην Αθήνα.

Ποίηση Φαναριωτών: ................................................................................. 12

Στις σελίδες 12-15 μετά το Θούριο και τον Ρωσαγγλογάλλο, περνάμε στην ανώνυμη ποίηση των Φαναριωτών, μία ποίηση πάρεργο. Περιδιάβαση στα φαναριώτικα στιχουργήματα.Ορισμός της λέξης «μισμαγιά».

Αθανάσιος Χριστόπουλος: .......................................................................... 15

1

Στις σελίδες 15-16 επικεντρωνόμαστε στα Λυρικά του Αθ. Χριστόπουλου τον λεγόμενο και «νέο Ανακρέων» και στο πώς επηρέασε το έργο του η μεταβατική εποχή από τη φαναριώτικη στιχουργία ως την Α’ Αθηναϊκή Σχολή και την εμφάνιση του Ρομαντισμού.

Γεώργιος Σακελλάριος: .............................................................................. 17

Ιωάννης Βηλαράς: ....................................................................................... 17

Επιρροές φαναριώτικες, ανακρεοντική ποίηση, αλλά συναντούμε πιο χαμηλούς τόνους. Βρισκόμαστε στα πρόθυρα του Ρομαντισμού. Στην εποχή των ποιητών πριν το Σολωμό.

Ζακυνθινοί προσολωμικοί: ......................................................................... 18

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ: ........................................................................ 20

«Ύμνος εις την Ελευθερίαν» (1823): ......................................................... 20

Παρεμβάλονται κάποια στοιχεία βιογραφίας και εκδοτικής για τον Ύμνο.

«Η τρελή μάνα»: .......................................................................................... 22

«Η Ξανθούλα»: ........................................................................................... 22«Η Φαρμακωμένη» (1826): ........................................................................ 22«Προς τον κύριον Γεώργιον δε Ρώσση»: .................................................. 23 «Το όνειρο»: ................................................................................................ 24

Αναφορά στο «Σύνθεμα του 1833-34» των 8 ποιημάτων (4 λυρικά, 4 σατιρικά)

«Εις μοναχήν»: ............................................................................................ 26«Ο Λάμπρος» (1824-1834): ......................................................................... 27

Στις σελίδες 28-30 γίνεται αναφορά στο μεγάλο ζήτημα των χειρογράφων του Σολωμού, στη δουλειά του Πολυλά και στην ανάγκη νέας έκδοσης των ποιημάτων του.

«Η σκιά του Ομήρου»: ............................................................................... 30«Ο Πόρφυρας» (1849): ................................................................................ 30

Στη σελίδα 33 γίνεται σύντομη αναφορά στον «Κρητικό» (1833-34). Προβληματίζει αν εν τέλει ο Κρητικός αντιλήφθηκε τι πραγματικά συνέβη τη στιγμής της εμφάνισης της Φεγγαροντυμένης. Για την Φεγγαροντυμένη βλ. αρχεία pdf (Καλταμπάνος, για μια πιο φιλοσοφική θεώρηση και Τσαντσάνογλου, που αποδίδει το σύμβολο της Φεγγαροντυμένης στην αρραβωνιαστικιά του ποιητή).

«Η Γυναίκα της Ζάκυθος»: ........................................................................ 34

2

Το οικογενειακό πρόβλημα του Σολωμού. Εκτενής αναφορά στα γεγονότα της προσωπικής του ζωής που τον σημάδεψαν και πώς επηρέασαν το έργο του αναφορικά με τη «Γυναίκα της Ζάκυθος».

Από τη σελίδα 34 ως τη σελίδα 37 διαπραγματευόμαστε τα 3 στάδια επεξεργασίας της «Γυναίκας της Ζάκυθος» ως την οριστική εγκατάληψή της.

Η διαπλοκή της με τους Ελεύθερους Πολιορκισμένους. Η ύπαρξη ενός ιταλικού σχεδιάσματος (προφητείας) και πώς το χρησιμοποιεί. Η προφητεία για την πτώση του Μεσολογγιού. Οι επεμβάσεις του Πολυλά κι η ένταξη του Α’ Σχεδιάσματος από τη «Γυναίκα

της Ζάκυθος» στους «Ελεύθερους Πολιορκισμένους». Το οικογενειακό πρόβλημα συνεχίζεται. Η οριστική εγκατάληψη της «Γυναίκας της Ζάκυθος». «Η Τρίχα»

«Όνειρο 1826»: ............................................................................................ 38«Σύνθεμα 1833-34»: .................................................................................... 39

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ: ................................................................................ 39

«Εις Σούλι»: ................................................................................................. 40Α’ Αθηναϊκή σχολή: .................................................................................... 42

Οι περισσότεροι ποιητές της Α’ Αθηναϊκής σχολής είναι Φαναριώτες, ανθρώποι με ευρωπαϊκή παιδεία, που μετά την Επανάσταση έρχονται στην Αθήνα με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και αναλαμβάνουν έντονη πολιτική δράση. Ανάμεσά τους οι κυριότεροι είναι: Οι αδερφοί Σούτσοι, ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, ο Θεόδωρος Ορφανίδης, ο Ιωάννης Καρασούτσας, ο Δημοσθένης Βαλαβάνης.

Ρομαντισμός: ............................................................................................... 41

Ο Ρομαντισμός στην Ελλάδα εισάγεται το 1831 με τον «Οδοιπόρο» του Παναγιώτη Σούτσου.

Παρνασσισμός: ............................................................................................ 43

Οι κύριοι εκφραστές του νέου είδους, που συγκροτούν τη Β’ Αθηναϊκή σχολή ή αλλιώς τη «γενιά του 1880».

Ο Παρνασσιστής Παλαμάς, «Ίαμβοι και Ανάπαιστοι», Ιωάννης Πολέμης.

Συμβολισμός: ............................................................................................... 43

Ο Συμβολιστής Παλαμάς, «Ο Δωδεκάλογος του γύφτου», «Η φλογέρα του βασιλιά».Γρυπάρης, Κρυστάλλης, Μαλακάσης.

3

Α’ Μάθημα:

ΠΟΙΗΣΗ 1789 – 1914

Το 1789 δεν υπήρχε πρωτεύουσα. Τα νησιά απηλλάγησαν πρώτα απ’ την τουρκική κυριαρχία. Ερμούπολη η πρώτη πρωτεύουσα.

Υπήρχαν άλλες ελληνικές πόλεις; Αίγυπτος, Αλεξάνδρεια, Ιταλία, Βενετία, Βιέννη, Τεργέστη, Οδησσός, Παραδουνάβιες ηγεμονίες, Πόντος, Παρευξείνιες.

αυτοκρατορία της Αυστροουγγαρίας 1789

Είναι αυτές οι χρονολογίες μεγάλες τομές; Έχουμε τομές στη λογοτεχνία; Έχουμε ρίξεις και συνέχειες. Δεν έχουμε τομές στη λογοτεχνία.

1789 – 1914Δύο συμβατικές χρονολογίες για να οριστεί η ποίηση του 19ου αιώνα. Και είναι ορόσημα ιστορικά, όχι της λογοτεχνίας. 1789: Γαλλική επανάσταση 1914: Α’ Παγκ. Πόλεμος

Η ιστορία υπόκειται στη λογοτεχνία. Και δεν είναι ελληνικές χρονολογίες. Είναι παγκόσμιες. Ορίζουμε τη ν.ε. ποίηση με ημερομηνίες διεθνών ιστορικών γεγονότων γιατί η Ελλάδα παίρνει από τη Δύση.

Πώς λειτουργούν τα ρεύματα: 18ος αι. Διαφωτισμός → οδηγεί στη Γαλλ. Επανάσταση + Ελλ. Επανάσταση1830 – 1880: Ρομαντισμός που κρατάει 50 χρόνιαΠαρνασσισμός – Συμβολισμός

Στη λογοτεχνία πώς λέγεται ο Διαφωτισμός; (θα απαντηθεί παρακάτω)

Μετάφραση: Όταν οι συνθήκες δεν επιτρέπουν να ξεκινήσει κάτι νέο, ο άνθρωπος βρίσκει

κάτι απ’ το παρελθόν. Η μετάφραση είναι σημαντική στο Διαφωτισμό. Στην Ελλάδα τα πρώτα έργα αυτής της περιόδου είναι:

«Ο Ανώνυμος» του 1789 «Το σχολείο των ντελικάτων εραστών», συλλογή έξι διηγημάτων του Ρήγα

από μετάφραση του Γάλλου συγγραφέα Restif de la Bretonne (Ρετίφ ντε λα Μπρετόν).

Δεν είναι απλή μετάφραση. Είναι δημιουργική, παίζει καθοριστικό ρόλο, μετάφραση οικείωσης.Υπάρχουν 2 τρόποι μετάφρασης: 1) Να πάρει ένα έργο, να διατηρήσει τον ξένο χαρακτήρα, το Χανς, Έρικ, μετάφραση που θέλει να εξοικειώσει το ελλ. κοινό με το ξένο. 2) Αν όμως πει τον Χανς Γιώργο και τον Έρικ Παντελή, συν τα πραγματολογικά, αν όλα αυτά τα φέρει κοντά στην ελλ. πραγματικότητα, τότε θέλει να κάνει οικείο στον Έλληνα αναγνώστη αυτά που του είναι ξένα. Αλλά το κάνει με τρόπο οικείο, για να μην τον σοκάρει.

Αυτό κάνει ο Ρήγας. Το 1789 σκοτώνεται. Άρα ανήκει στο Διαφωτισμό. Ο Ρήγας έχει κάνει μεταφράσεις επιστημονικών έργων. Είναι ένας κατ’ εξοχήν

4

άνθρωπος του Διαφωτισμού, πανεπιστήμων. Στόχος είναι να ετοιμάσει τον κόσμο για την Επανάσταση.

Ο Θούριος είναι η λογοτεχνική απεικόνιση αυτού του οράματος. Η Χάρτα είναι η πολιτική απεικόνιση. Τα διηγήματα είναι η ηθική απεικόνιση, γιατί ο Ρήγας θέλει να πλάσει

αξίες.

Ο Ρήγας ενσωματώνει τραγούδια στα διηγήματα. Τι τραγούδια; Υπήρχαν τα ποιήματα – τραγούδια που τραγουδούσαν οι Φαναριώτες (άνθρωποι πνευματικοί και του εμπορίου στο Φανάρι). Κυρίως εργάζονταν ως δραγουμάνοι (= διερμηνέας).

Οι Έλληνες ήταν των γραμμάτων. Τους χρειάζονταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, για τη διαμεσολάβηση με τις άλλες χώρες της Δύσης για λογαριασμό της Αυτοκρατορίας.

1789 Κέντρα: Φανάρι, Πόλη Παραδουνάβιες ηγεμονίες Κοζάνη, Καστοριά Επτάνησα, κατοχή Βενετών

Παλιά Αθηναϊκή σχολή: Γίνεται η Επανάσταση, τέλος το Φανάρι. Οι άνθρωποι φεύγουν κι έρχονται

στην Αθήνα και καταλαμβάνουν αξιώματα, μετά το 1830. Μετεξέλιξη των Φαναριωτών. Αυτή είναι η Α’ Αθηναϊκή σχολή.

Φαναριώτικα ποιήματα: προφορικά διαδίδονταν, καταγράφονταν σε χειρόγραφα (μισμαγιές), κάποτε έφταναν και να τυπωθούν. (σουξέ της εποχής).

Συχνό το θέμα του τροχού → μοίρα, τύχηΗ αλλαγή είναι η αύρα του Διαφωτισμού.Μια μελαγχολία που ακόμη είναι σε χαμηλό επίπεδο. Θα κορυφωθεί στο

Ρομαντισμό, που εκεί πια πηδάνε απ’ τα παράθυρα (!). Ο τρόπος έκφρασης της μελαγχολίας στο Ρομαντισμό διαφέρει.

Μισμαγιά του Ζήση Δαούτη, 1789

Συλλογέας, ανθολόγος, καταγραφέας. Τα ποιηματάκια είναι ανώνυμα, κοινό κτήμα. Λαϊκός χαρακτήρας, δυνατότητα να σώζονται σε παραλλαγές. Δεν έχουν τίτλους. Για τίτλο στην ανατύπωση ο πρώτος στίχος σε < >, επέχει θέση τίτλου.

Πώς λέγεται, λοιπόν, η λογοτεχνία του Διαφωτισμού;

Ανακρεόντια, αρκαδική, νεοκλασική και το ρεύμα → νεοκλασικισμός.

το φαινόμενο που προηγείται του Ρομαντισμού

Ο Ρομαντισμός έρχεται μετά ως αντίδραση σ’ αυτή τη λογοτεχνία, τη νεοκλασική.

5

Χαρακτήρας του νεοκλασικισμού: καθαρότητα στην έκφραση ωραίο, ισορροπία στα συναισθήματα αισθητικών αξιών αρχές της κλασικής λογοτεχνίας εμφανίζεται η Αφροδίτη, ο ήλιος με τη μυθική σημασία, πάνω σε άλογο μετρικές φόρμες πολύ προσεγμένες. έμφαση στο ωραίο (bello) και αληθινό.

Ενώ στο Ρομαντισμό σε ποια αίσθηση δίνεται η έμφαση; Στο υψηλό. Επιμένει και στο αληθινό ο νεοκλασικισμός. Ενώ ο Ρομαντισμός αδιαφορεί. Ποντάρει στο αληθοφανές.

Ρομαντισμός ως το 1880, Παρνασσισμός, Συμβολισμός.

Όταν τελειώνουμε το 1914, τι έχουμε; Ο Παλαμάς ξεκινάει παρνασσιστικά ποιήματα, αλλά ταυτόχρονα δημοσιεύονται και ρομαντικά. Ο Σολωμός αρκαδικά, ανακρεοντικά στοιχεία, κι είναι κατ’ εξοχήν ρομαντικός.

Μεταβατική περίοδος. Εκκολάπτονται νέες τάσεις.

Τα είδη της ποίησης που γράφονται: Ελεγείες. Σε τι διαφέρουν απ’ τα λυρικά;

Λυρικά: Έκφραση των προσωπικών σκέψεων, συναισθημάτων, ένα λυρικό εγώ.

Είναι ένα λυρικό ποίημα, αφηγηματικό; Ναι. Αλλά μ’ έναν τρόπο λυρικό, όχι πεζολογικό. Η ελεγεία είναι θρηνητικό ποίημα, είδος μοιρολογιού, θρήνος.

ΜΕΤΡΙΚΗ

Πώς καθορίζουμε το μέτρο; Από τις 2 πρώτες στροφές τουλάχιστον. Με την 1η καταλαβαίνουμε, με τη 2η

επιβεβαιωνόμαστε. (για την παραδοσιακή ποίηση).

8 συλλαβές, 7 συλλαβές = 15σύλλαβος. Άρα ή ανοιγμένος ή σε 2 στίχους.

Τροχαίος: στόχος στις μονές συλλαβέςΊαμβος: στόχος στις ζυγές.

Πρέπει όλες οι συλλαβές να τονίζονται;

Ίαμβος: 2η + 8η

Πρέπει να πατάει στη 2η και ανάλογα με την έκτασή του πρέπει να πατάει κάπου. Εκεί είναι η μουσικότητα. Πού ρίχνει τους τόνους και πού τους παραλλάσσει.

Τροχαίος: 3η, 11η πρέπει, εξαρτάται και την έκταση.

Δεκαπεντασύλλαβος ανομοιοκατάληκτος: κατ’ εξοχήν ελληνικός στίχος

6

Γι’ αυτό και ο Σολωμός είναι ο εθνικός μας ποιητής. Η ομοιοκαταληξία ήρθε από τη Δύση. Πότε έρχεται στη ελλ. λογοτεχνία; Με το Φαλιέρο, Σαχλίκη, τον 14 ο

αιώνα.

Β’ Μάθημα:

Ρήγας – Θούριος

Η ταυτότητα του Έλληνα εκείνη την εποχή πώς προσδιορίζονταν; Βάση της γλώσσας και της θρησκείας. Σήμερα; Και σήμερα η γλώσσα είναι προϋπόθεση. Πιστοποιητικό ελληνομάθειας.

Τι θα πει θούριος; χαρακτηρισμοί μιας μεγαλύτερης σειράς ποιημάτων

Θούριος: επαναστατικό, ξεσηκωτικό ποίημα, ένθερμο τραγούδι.(βλ. αρχείο pdf Θούριος).

Ορμητικός: μέρος της εννοιολόγησηςεις τον ήχον οδηγία για το πώςΜΙΑ ΠΡΟΣΤΑΓΗ ΜΕΓΑΛΗ θα τραγουδηθεί

Εικάζουμε ότι αυτό ήταν γνωστό σε όλους τότε. Παρόμοια με τη βυζαντινή μουσική. «Εις τον ήχον…» Δε λέει ήχος α’, β’ αλλά ΜΙΑ ΠΡΟΣΤΑΓΗ ΜΕΓΑΛΗ.

Όταν τραγουδιόταν ολοκληρώνονταν ως έργο επαναστατικό, συνωμοτικό τραγούδι.

Για μας έχει ιστορική, πολιτική σημασία. Αντίστοιχα σήμερα; Μ. Θεοδωράκης, τραγούδια της Αντίστασης, ακόμη και τραγούδια ομάδων → έχουν σκοπό την ενότητα.

Μετρική μονάδα του ποιήματος: το δίστιχο

Το ποίημα γράφεται σε 2 δίστιχα, 13σύλλαβα, ομοιοκατάληκτα ανά δύο. 1) Πώς προσδιορίζεται η ταυτότητα του Έλληνα;2) Ποιος ο λόγος που χωρίζονται με κενά;

Ξεκινάει με μια ερώτηση, που περιμένει απάντηση αυτούς που θα συναινέσουν.

κλαδιά: παρανομίαφεύγουμε απ’ τον κόσμο: πεθαίνουμε

Η γραμματική συλλαβή δεν είναι ίδια με τη μετρική συλλαβή. Στο μέτρημα κάνουμε συνιζήσεις. Μιλά για την εξουσία. Ο εχθρός είναι πάνω κι από τυράννους.Τύραννος: εξουσία

Συνεπώς δεν είναι Τούρκοι vs Έλληνες. Δε λέει αυτό. Είναι όλοι vs αυθαίρετο τύραννο. Σταυρόν : δεν είναι μόνο χριστιανικός

7

Νόμοι: Διαφωτισμός, συγγράμματα για τους νόμους. Θα είναι οργανωμένος, θα υπάρχουν νόμοι: ισοπολιτεία, ισονομία → διδάγματα του Διαφωτισμού.

Σηκώνουν τα χέρια προς τον ουρανό. Σημειολογία: δεν είναι χριστιανικό. Είναι μία κίνηση, το σήκωμα των χεριών προς τον ουρανό που δείχνει την επίκληση στον ένα Θεό.

στη γνώμη των Τούρκων: να μη γίνω κι εγώ τύραννος.

Ο στόχος είναι να αφανιστούν οι τύραννοι. Δεν υπάρχει μια τιμωρία ταυτοποιημένη με τον χριστιανισμό. Αφήνεται ελεύθερο το πώς. Καταγράφει μόνο τις γενικές αλήθειες για ένα θεό. Αλλά δεν μαρκάρει.

Στην πίστη του καθένας ελεύθερος να ζη: Ανεξιθρησκεία. Ο Ρήγας την πατρίδα δεν την ταυτίζει μ’ αυτό που εμείς εννοούμε σήμερα.

Ρεαλιστικό κείμενο πρόσκλησης επαναπατρισμού.

στ. 60 εθνικοί: ειδωλολάτρες

Ορίζει τα όρια. Ανήκει όποιος προσκυνήσει αυτό το σκοπό ακόμα κι αν είναι μη χριστιανός, παύει να είναι εχθρός. Αν αντιταχθεί ακόμα κι Έλληνας ή Χριστιανός τότε γίνεται εχθρός.

Η έννοια του «δικού μου» και του «ξένου» ορίζονται διαφορετικά.

ξεφτέρια: είδους πουλιού, αετού.

Καλεί ομάδες. Σας κράζει η Ελλάδα. Και γιατί δεν είναι οι Σουλιώτες, οι Μανιάτες; Ποια είναι η Ελλαδα; Η Ρούμελη = Η Στερεά Ελλάδα.

Τι στέκεις Πασβαντζόγλου: Αυτό που τους συνέχει τους ανθρώπους αυτούς: τοπικοί άρχοντες, ανυπόταχτοι, διεκδικούν αξιώματα για τον εαυτό τους.

Χαλέπι: Πρωτεύουσα της Συρίας.Μίσιρι: Αίγυπτος

Ορίζει τα γεωγραφικά όρια, άλλωστε το ‘χει κάνει και με τη Χάρτα.

Μένει να δούμε τι είναι αυτός ο Σταυρός: +Έλκει την καταγωγή του απ’ τον Χριστιανισμό του Ρήγα, αλλά δεν είναι ο

Χριστιανικός. Η επιτυχία έγκειται στο ότι τα σύμβολα αυτά είναι αποχαρακτηρισμένα.

1797: πρώτη έκδοσηΚυκλοφορεί ως προκήρυξη. Και τον κυνηγούν για να πιάσουν κι άλλο επαναστατικό υλικό. 1798: το τυπώνει δεύτερη φορά ο Περραιβός.

Διαφωτιστικό κείμενο.

8

Εμείς ξεκινάμε απ’ αυτό το ποίημα. Την ίδια εποχή μ’ αυτό τι άλλα ποιήματα;

Μισμαγιές: φαναριώτικα ποιήματα και μεγαλύτερα στιχουργήματα.

μεταίχμιο: 18ος – 19ος αι. Διαφωτισμός – Ρομαντισμός Οθωμ.τυραννία – προετοιμασία επανάστασης

Κρίσιμη μεταβατική περίοδος: Γαλλική Επανάσταση (1789) ως Κριμαϊκός Πόλεμος (1864)

Δεν υπάρχει ακόμα ταυτότητα. Τώρα θα γεννηθούν τα έθνη. Στο α’ μισό του 19ου αι. εθνογενέσεις που συνδέονται με το Ρομαντισμό.

Ρωσαγγλογάλλος(βλ. αρχείο pdf)

Έμμετρο, ανώνυμο έργο, μεγάλο, διαλογικό έργο.«Ο διάλογος του Σολωμού», πεζό. Αγαπητό είδος το διαλογικό έργο 18ο – αρχές 19ου

αι.

Κυκλοφορεί στις αρχές του 19ου αι. Γράφεται το 1805. Το ξέρουμε από εσωτερικά τεκμήρια. Είναι κείμενο σατιρικό. Σατιρικός διάλογος.

Φιλέλληνες: Έλληνες του εξωτερικού που συμπάσχουν με την κατάσταση της Ελλάδας κι έρχονται να βοηθήσουν ή να πολεμήσουν.

Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι: Μεγάλες Δυνάμεις

Κείμενα που δρουν στη συγκυρία την πολιτική κι έχουν αντίκτυπο. Αυτός που το γράφει έχει επίγνωση της εποχής του.

Βάζει το Ρωσαγγλογάλλο, 3 ανθρώπους να λένε στον φιλέλληνα πώς κατέντησαν έτσι την Ελλάδα. Εννοούν τον φιλέλληνα ως «ο καλός Έλληνας».

Η έννοια της αρχαίας Ελλάδας και των Ελλήνων ως κληρονόμων της αρχαιότητας. Δεν είχαν συναίσθηση οι Έλληνες τότε της συνέχειας και της ενότητας. Τώρα κατασκευάζεται. Αλλά όχι απ’ τους ίδιους τους Έλληνες.

Το μόνο που ξέρει ο Έλληνας είναι ότι σ’ αυτό τον γεωγραφικό τόπο ζούσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Ο Έλληνας τότε δε λεγόταν έτσι. Λεγόταν Ρωμιοί, Γραικοί.

Το σχήμα αυτό κατασκευάζεται από τη Δύση. Άλλωστε η σχέση Δύσης – Ελλάδας είναι οργανική. Ξεκινά με την Αναγέννηση. Πτώση Πόλης → μεταφορά βιβλιοθηκών. Ο Διαφωτισμός είναι νεοκλασικισμός. Έτσι λέγεται στις Τέχνες, στα ρούχα, στην αρχιτεκτονική. Επαναφορά κάποιων αξιών αισθητικών που ανάγονται στην αρχαιότητα.

Ποιο ήταν το προσφιλές χόμπι των ανθρώπων της Δύσης του 18ου αι.; Εκπαιδευτικό ταξίδι → διαμόρφωση χαρακτήρων.

Έπρεπε να κάνουν ταξίδια, αυτή τη διαδρομή. Πήγαιναν Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία. Είχαν εξοικείωση με το χώρο της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έτσι κι ο Μπάυρον. Πήγε στην Πόλη. Γράφανε ημερολόγια, ειδήσεις απ’ την Ανατολή. Κι όταν ετοιμάζεται η επανάσταση γίνεται αυτή η σύνθεση.

9

Ποιος κάνει την επανάσταση; Οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Το Βυζάντιο δεν υπήρχε ακόμη. 1848 Παπαρρηγόπουλος. Αισθάνονται τοπικά: Σουλιώτες, Μανιάτες… Άρα πώς καταντήσατε έτσι; Δε σας αξίζει, λένε οι 3 δυνάμεις. παιδεία → ΔιαφωτισμόςΑναφέρεται στο Ρήγα που τον σκότωσαν πριν 3 χρόνια. Υπάρχει αδιέξοδο:

1) μπορούν αλλά δε θέλουν2) κάποιοι που δεν τολμούν3) κάποιοι που τολμούν και τους σκοτώνουν

γαμπινέτο: μικρό δωμάτιο όπου παίρνονται σημαντικές αποφάσεις. Ο όρος έρχεται από τη Γαλλ. Επανάσταση. Κατ’ επέκταση η ομάδα των ανθρώπων που βρίσκονται στο παρασκήνιο.

Από πρώτο χέρι θα έχετε την ευκαιρία να διαπιστώσετε πώς έχει η κατάσταση.

Γ’ Μάθημα:

Παραμονές της ΕπανάστασηςΕίμαστε πια στο 19ο αι.

διάλογος – περιήγηση

έννοιες η μία λογοτεχνική, η άλλη κοινωνική που γνωρίζουν άνθιση στο Διαφωτισμό και είναι πολύ συνηθισμένα το 18ο αι. ΠΡΟΣΟΧΗ! Γνωρίζουν άνθιση, δε δημιουργούνται τότε!!!

Έχουμε ένα συμβολικό πρόσωπο: Ρωσαγγλογάλλος. Κάποιες φορές δεν έχει σημασία ο λόγος τους. Θα μπορούσε να τα λέει οποιοσδήποτε απ’ τους τρεις. Άλλες φορές ως μεμονωμένες εθνικές ταυτότητες. Αντίθετα οι απαντήσεις έχουν σημασία από ποιον τις εκφέρει.

Τι τον νοιάζει τον μητροπολίτη; Τι είναι τα άσπρα; τα νομίσματα. Κοκόνες; οι γυναίκες.

Ο μητροπολίτης δεν ενδιαφέρεται για το καθεστώς της Ελλάδας. Αυτή η κατάσταση του εξασφαλίζει κάποια προνόμια που θέλει να διασφαλίσει. στ. 85 Κοιτάζει να εξοντώσει όλους τους αντιπάλους του.

Μια ιδεολογία της εποχής. Ξεπληρώνει τις αμαρτίες της η Ελλάδα. Τους νουθετεί η Εκκλησία να έχουν πίστη στο βασιλέα, να μη λυπούνται να δίνουν χρήματα στον Τούρκο. Τους νουθετεί στην υποταγή. Και μάλιστα όταν ξεσηκώνονται τους καταστέλλει.

στ.111 Θα λείψει ό,τι εμείς έχουμε. Εμείς λύνουμε και δένουμε. Δεν πα να λέει ο Χριστός…

10

Οι κοκόνες είναι ο σύνδεσμος του παπά με την καλή κοινωνία και τα κονέ του παπά. παρρησία: ορθή σκέψη

Πότε οι Ρώσοι στέλνουν στα μοναστήρια τους παπάδες;

Η σκηνή ορίζεται όταν αλλάζει το πρόσωπο.

στ.140 Μετρικό παραγέμισμα: όταν δε βρίσκει τπτ άλλο να πει…

Οι Έλληνες είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.Αυθέντης της Βλαχίας:

Κι αν μας σφάζει ο Τούρκος, εμείς πάλι τον αγαπούμε. Έχει κι αυτός τους δικούς του λόγους να είναι φιλότουρκος.

Μεσαιωνικό, σκοταδιστικό καθεστώς, γι’ αυτό και πέφτει.

στ.186 Έχουμε και τον Υψηλάντη που ήταν στη Βλαχία, αλλά αυτός είναι μεταγενέστερος, το 1820.Αναφέρεται στο Μουρούζη, το Σούτσο, που βοήθησαν. Όποιος αναλαμβάνει την εξουσία διαφθείρεται. Δόμνα: σαν την κυρία επί των τιμών στο παλάτι του σουλτάνου. Δίνει χρήματα στη Δόμνα (τίτλος) το ιερατείο. σολδία: λάδωμαΗ κατάσταση που περιέγραφε πριν ο μητροπολίτης.

Μεσαιωνική λογοτεχνία: έως το 1669: κατάληψη της Κρήτης απ’ τους Τούρκους. Πέφτει η τελευταία αποικία για τους Βενετούς απ’ τους Κρήτες. Η ν.ε. λογοτεχνία πότε αρχίζει; Με το έπος του Διγενή Ακρίτα. 10ος αιώνας. Περίεργο να τελειώνει ο Μεσαίωνας το 1669 και η ν.ε. λογοτεχνία να αρχίζει το 10ο;Άλλοι λένε ότι αρχίζει το 1509 με τον «Απόκοπο».Άλλοι λένε πως αρχίζει με τη γλώσσα. Αλλά πώς να την κόψεις; Δεν είναι εύκολο να κάνουμε τομές.Άλλοι το 12 ο με τη αναγέννηση των Παλαιολόγων. Πριν την αναγέννηση της τέχνης έχουμε την αναγέννηση των Παλαιολόγων. Ο Κριαράς λέει πως τελειώνει ο Μεσαίωνας το 1669. Άρα 18ο για τη ν.ε. Μα ο Ερωτόκριτος δεν είναι ν.ε. λογοτεχνία;

στ.204 τάγμα: τάξη, ομάδα ανθρώπων

Η προσδοκία ότι συνάντησαν έναν Έλληνα ο οποίος θα πονάει για την κατάσταση στον τόπο του. Έγνοια του είναι οι εμπορικές του δραστηριότητες. Η Ανατολή κι η Δύση. Χρειάζεται να λαδώσει τον Τούρκο για να τον προστατεύει από τους εμπορικούς εχθρούς. Κάνει τοκογλυφία.

υπέροφρυς: είναι συγχισμένος

Το οριστικό άρθρο παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για αναφορικό.

Κοτζάμπασης

11

Εδώ ο καθένας απογυμνώνεται. Αποκαλύπτονται όλο και πιο απροκάλυπτα. Αδυναμία. Αισθητικά δε θα το βάζαμε στα καλύτερα, γιατί έχει πολλές ασυνέπειες. Δε σέβεται το στίχο. Ίσως έχει υποστεί και φθορές.

στ.290 Αν η Δύση δεν είχε πάρει τα συγγράμματα δε θα είχαν δεχθεί τα φώτα της Αρχαίας Ελλάδας.στ.294 Προσωπογραφία της Ελλάδας. Τη βλέπουμε και σε ζωγραφιές εκείνης της εποχής.

Χρησιμοποιείται γλώσσα μεικτή. Δάνεια, αρχαίες λέξεις, δημώδεις, ό,τι να ‘ναι.

Γένη σκληρά και ύπουλα: Γιατί έπρεπε να σας ενοχλήσει; Πάντα έτσι ήταν. Καλά με κοροιδεύετε; Περίπου η Ελλάδα να δικαιολογήσει, να εξηγήσει κάπως τη στάση. Ότι γίνονται με βία. Ο σώσον εαυτώ σωθείτω. Εσείς φταίτε.

ΟρλωφικάΓιατί η Γαλλία φτάνει ως τα σύνορά μας; Ιόνια νησιά. Η Βενετοκρατία τελειώνει με την κατάληψη των Επτανησίων απ’ τον Ναπολέοντα. Συμμαχία Ρωσία-Αγγλία (θέλανε ισορροπία) κι έδιωξαν τους Γάλλους απ’ τα Επτάνησα. Με το λόγο λέτε πως με πονάτε, με τα έργα σας θέλετε το χαμό μου.

Εδώ τελειώνει το ποίημα με τους δήθεν φιλέλληνες. Στιγματίζουν τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων.

Το 1805 έχουμε αυτά ακριβώς τα γεγονότα. 1797 : Οι Γάλλοι φτάνουν στα Επτάνησα . Γίνεται επανάσταση τότε εκεί. Καταργούνται οι τάξεις, η ευγένεια, η αριστοκρατία.1800: Ιδρύεται η Επτάνησος Πολιτεία . Το πρώτο ανεξάρτητο ελλ. κράτος. Φόρου υποτελείς στην Πύλη, υπό της προστασία της Ρωσίας. Έχει σύνταγμα όμως.1807 : έρχονται οι Γάλλοι, οι απολυταρχικοί, του Ναπολέοντα . Στρατός κατάκτησης, όχι απελευθερωτικός. Οι αριστοκρατικοί Γάλλοι παίρνουν την κυριαρχία. 1812 : έρχονται οι Άγγλοι … 1864 που ενώνονται με την Ελλάδα.

Πρώτα φανερώματα του ποιητικού λόγου, ο οποίος δεν είναι στα φόρτε του. Ο 18ος αιώνας είναι αντιποιητικός. Είναι αιώνας της σκέψης, της μετάφρασης.

Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ποίηση πολιτική και ιστορική. Ήταν προς τέρψη. Αυτή είναι η ποίηση των Φαναριωτών. (βλ. αρχείο pdf mismagia)

Φαναριώτες: Έλληνες μορφωμένοι. Η σχέση τους με την εξουσία είναι το διακριτικό χαρακτηριστικό τους. Συνεργάστηκαν με την Υψηλή Πύλη. Συνεργάστηκαν ως δραγουμάνοι.

Οι περισσότεροι απ’ αυτούς δεν ήταν υπέρ της επανάστασης. Δεν είχαν συμφέρον. Ωστόσο κάποιοι απ’ αυτούς βοήθησαν την επανάσταση. Μετά την επανάσταση όσοι έζησαν ήρθαν στην Ελλάδα. Όταν ιδρύθηκε το ελλ. κράτος ήταν έτοιμοι, εκπαιδευμένοι. Έγιναν υπουργοί, ανέλαβαν θέσεις.

12

Η ποίηση που γράφεται εκείνον τον καιρό απ’ αυτούς τους ανθρώπους είναι σημαντικό πράγμα; Η ποίηση είναι ένα πάρεργο εκείνη την εποχή . Τα περισσότερα είναι ανώνυμα. Ρωσαγγλογάλλος, Μισμαγιές, Ανώνυμος. Το ίδιο και στην Ευρώπη.

Θέματα κοινότοπα. Θα έρθει ο Ρομαντισμός να κάνει την ποίηση σημαντική.

Πολίτης ενάρετος. Ο τίτλος χρειάζεται για τον αναγνώστη. Εδώ δε χρειάζεται. Αυτά τα ποιήματα

ανήκουν στο μεταίχμιο μιας εποχής. Συνείδηση των αλλαγών. Καταγράφουν τις αλλαγές του ερχομού του

Διαφωτισμού, αντίθετα με τις αντιλήψεις του Μεσαίωνα.

(από αρχείο pdf mismagia)26. Όταν είναι μπροστά μου κάποιος λέει είναι φίλος μου. Όταν δεν υπάρχω είναι φίλος όλων. Άρα δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. ιερατείον: φαίνεται πως ήταν τυπική φράση της εποχής.

Κι αν κάνω μια τοιχογραφία της εποχής ελπίζω να μην είπα ψέματα. Το ‘κανα για να ξεσπάσω, να ξεσκάσει. Δεν πιστεύει ότι τα καταγγέλλει για να αλλάξει κάτι, αλλά γράφει για να ξεσκάσει.

Ο στόχος της φαναριώτικης ποίησης: Καταγραφή της πραγματικότητας μ’ έναν τρόπο ανάλαφρο. Αυτό είναι το θέμα της φαναριώτικης ποίησης. Όλα καταγράφονται με ελαφρότητα.

Δ’ Μάθημα:

Πάτερ Ιγνάτιος: Μητροπολίτης Ουγγρο-Βλαχίας, αποδέκτης μιας επιστολής του γραμματέα του ηγεμόνα της Βλαχίας.

Το γράμμα γράφεται πριν την Επανάσταση. «Πάτερ, αυτή τη φορά δε σου μιλάω ως γραμματέας, αλλά ως Έλληνας».► Δύο όψεις της ταυτότητας των Φαναριωτών. Άλλοτε βοήθησαν στην Επανάσταση, άλλοτε όχι. Συχνότερα όχι, ανάλογα και με την εξουσία του. Θα διαδραματίσει ρόλο ιστορικό, αλλά και στα πνευματικά πράγματα.

Οργανική θέση υπάρχει με τους Φαναριώτες και την Α’ Αθηναϊκή Σχολή.

Τι ποίηση γράφουν οι Φαναριώτες; μετζμουᾶς

ήμισμαγιά

ήκατάστιχο

Μισμαγιά: η χειρόγραφη και έντυπη συλλογή, ανθολογία ποιημάτων της εποχής τέλους 18ου αρχές 19ου, ποιημάτων ανωνύμων που κυκλοφορεί στα κέντρα του Ελληνισμού.Τα ποιήματα αυτά χωρίζονται σε 2 μεγάλες ενότητες:

1) Εκτενή στιχουργήματα , ακόμα και μεταφράσεις, θεατρικά έργα (Γάλλων και Ιταλών συγγραφέων της εποχής) ή και προσωπικές δημιουργίες.

13

2) Φαναριώτικα τραγούδια . Δεν απαγγέλονταν, τραγουδιόνταν.

Συνήθως τα εκτενή στιχουργήματα μπορεί να είναι και αποσπάσματα. Αδιάκριτα παραθέτονται. Διατίθεντο σε αφθονία. Κάθονταν οι άνθρωποι και κατέγραφαν τα ποιήματα που τους άρεζαν.

Μια απ’ αυτές τις ανθολογίες είναι και του Ζήση Δαούτη που έχουμε κι εμείς σήμερα. Τυπώθηκε το 1818 στη Βιέννη.

Στα φαναριώτικα τραγούδια στο τέλος καμιά φορά βρίσκουμε και νότες για το πώς θα τραγουδηθεί. Τα φαναριώτικα τραγούδια τα ξεχωρίζουμε απ’ το μέτρο και τη θεματική τους.

Θέμα: Συναίσθημα

Αυτός ο κόσμος που αναδύεται μέσα απ’ τα τραγούδια, αισθάνεται. Όχι με κορώνες και εξάρσεις. Γιατί προέρχεται απ’ το Διαφωτισμό. Κυριαρχεί η λογική. Μ’ αυτό τα επεξεργαζόμαστε…. τον κόσμο, με ό,τι περιέχει. Τα συναισθήματα, φιλία, σχέσεις πολιτών, ευγένεια, το άστατο της τύχης, αντιμετωπίζεται με μια θυμοσοφία, με μια ηρεμία και λογική.

Δείχνει έναν κόσμο που περνάει σ’ αυτό που λέγαμε κοινωνία. Κι έρχεται με τη Γαλλική Επανάσταση.

Κοινωνία στην Τουρκοκρατία: δεν υπήρχαν τάξεις, γύρω από μια ενορία. Με τη Γαλλ. Επαν. έχουμε την κοινωνία των πολιτών.

Στιχουργία: Παραδοσιακός 15σύλλαβος ίαμβος με ομοιοκαταληξία. Αλλά έχουμε και πολλές εναλλαγές. Μεγάλη ποιητική ποικιλία και θα ενεργοποιήσει την ποίηση που έρχεται. Θα έχει παρελθόν, θα έχει δουλευτεί η προηγούμενη ποίηση. Ο επόμενος ποιητής που θα ‘ρθει θα βρει εύκολο νήμα να πιαστεί. Σημαντικός ο ρόλος της. Μοιάζει η λήξη της να είναι η Επανάσταση. Συνεχίζει στην Αθηναϊκή Σχολή.

(από αρχείο pdf mismagia)56. Συνομιλεί με τη λογική. Παράκληση για υπέρβαση.

57 . Σχέση άνδρα – γυναίκας.

Εμμονή στην ομοιοκαταληξία → μονοτονία_αν → φοβάται ότι δεν είναι πιστόςη κατάληξη δηλώνει το σημαινόμενο.Έχει μάθει να επιμένει. Εκείνη αμφιβάλλει.

Όλες οι στροφές δένουν με τις ομοιοκαταληξίες του άνδρα και της γυναίκας. Δένεται ο διάλογος και η σχέση τους ανδρός και τη γυναίκας.

Ο τελευταίος στίχος του άνδρα ομοιοκαταληκτεί με της γυναίκας. Διστροφικό σύμπλεγμα.Είναι αυτό που ο Πολίτης ονομάζει επτανησιώτικη στροφή.

φέσταις: πολυφωνίαΚατεξοχήν ποίηση του Διαφωτισμούφιλίαν: πολύ σημαντική για εκείνη την κοινωνία

14

Σκοπός είναι να καταγραφούν τα ήθη του έρωτα. Υπάρχει δυσπιστία.

Ανώνυμα τα ποιήματα. Αλλά σε κάποια, σήμερα, αναγνωρίζουμε τους συγγραφείς τους. Τότε αυτό δεν είχε σημασία, γιατί ήταν μια πληθυντική ποίηση. Δεν ήταν ατομική.

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Δ’, Κάλφογλου, σελ. 25.«--------------------------», Φαναριώτικα Στιχουργήματα, σελ. 30

Το συναίσθημα είναι λεπτό, ήρεμο τρόπο, τα συναισθήματα ελέγχονται.

Αθανάσιος Χριστόπουλος Λυρικά 1811

Επώνυμος και σημαντικός ποιητής. Γεννιέται στην Καστοριά (1772) και πεθαίνει στο Βουκουρέστι (1847).Είναι απ’ τους ανθρώπους που ταξιδεύουν και σπουδάζουν. Ιατρική, Φιλοσοφία, Φιλολογία. Εγκαθίσταται στο Βουκουρέστι, στη Βλαχία. Εκεί θα γίνει γραμματικός σ’ έναν αυθέντη που λέγεται Μουρούζης. Γραμματικός: πολύ κρίσιμο πρόσωπο, με σφαίρες επιρροής, κλπ.Γράφει τη «Γραμματική της αιολοδωρικής ήτοι της ομιλουμένης τωρινής των Ελλήνων γλώσσας». Θα ασχοληθεί ως πάρεργο με την ποίηση. Κάτι σαν τον Κώδικα Ντα Βίντσι. Το 1841 στο Παρίσι, τελευταία φορά εκδόθηκαν τα Λυρικά όσο ζούσε. Πολλές επανεκδόσεις. Ο Χριστόπουλος επανεπεξεργαζόταν πολλές φορές την ποίησή του.

Ποίημα «Ψάλτης», Λ. Πολίτης, τομ. Δ’, σελ. 35

ΑφροδίτηΗ Ερατώ διαμεσολαβεί και φέρνει στον ποιητή – ψάλτη ένα μήνυμα. Τον

χρήζει ποιητή της Αφροδίτης → άρα ποιητή του έρωτα.

«Αγκάλεσμα», (ομοίως, σελ. 36)«Απόφαση» (ομοίως, σελ. 37)→ προτιμά να ‘ναι συνέχεια ερωτευμένος, κρασί…

Ανήκει στην ανακρεοντική παράδοση

Τα ανακρεόντεια, τι ποιήματα είναι; Κρασί, έρωτα, ηδονικά. Είναι παλιά; καινούρια;

Στην πραγματικότητα δεν ανήκουν στον Ανακρέοντα. Είναι βυζαντινά. 1554 ο φιλόλογος Ερρίκος Στέφανος.

Ο Χριστόπουλος ονομάζεται «νέος Ανακρέων». Την έκδοση του 1841 στο Παρίσι την επιμελείται κι ο Νικόλαος Πίκολος.

Ο Χριστόπουλος το 1836 θα έρθει στην Αθήνα, για να δει πώς είναι τα πράγματα.

1830 – 80 ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

1831: γέννηση του Ρομαντισμού στην Αθήνα με τα έργα του Σούτσου.

15

Το 1836 που έρχεται ο Χριστόπουλος με τα ανακρεόντεια ποιηματάκια απογοητεύεται. Δεν είναι η ποίηση της αιχμής. Την ίδια εποχή θα επιστρέψει σε μια μικρή πόλη της Τρανσυλβανίας, Σιμπίνι. Ο Χριστόπουλος έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα. Εκεί θα καθίσει και θα επεξεργαστεί ξανά τα Λυρικά. Και θα τα τυπώσει το 1841 στο Παρίσι!

Λυρικά (1811):

90 ποιήματα, σε 2 ενότητες: 1) ερωτικά 2) βακχικά

Ανάμεσα στις 2 εν. υπάρχει ένα μεγάλο ποίημα σε 15σύλλαβο και λέγεται Έρωτας απολογούμενος. Η συλλογή περιέχει στο τέλος ένα σατιρικό όνειρο που η πατρότητά του αμφισβητείται, γιατί έχει ως θέμα του τη γλώσσα.

Λυρικά (1841):

100 ποιήματα, σε 4 ενότητες και καθεμία έχει ένα όνομα:1) Ερατώ2) Αφροδίτη3) Βάκχος4) Βάκχος – Τριγυτής

Τα ποιήματα καταχωρίζονται χωρίς τίτλο, αλλά με αρίθμηση. Πριν την 1η ενότητα (Ερατώ) προστίθεται μια ενότητα με 5 ποιήματα εγκωμιαστικά για τον πρίγκηπα της Βλαχίας Αλέξανδρο Γκίκα! Η ενότητα αυτή λέγεται Αλέξανδρος.

Αυτό που αλλάζει όταν ο Χριστόπουλος πάει στην Αθήνα είναι ότι έχουμε περάσει απ’ την προφορικότητα στη γραπτότητα, έχουμε αναγνώστες ποίησης… έχουμε ανθρώπους που κάθονται και φυλλομετρούν. Οι άνθρωποι δεν τραγουδούν πια την ποίηση.

Δεν μπορεί να γράψει πια καινούρια ποίηση. Δεν μπορεί ν’ αφομοιώσει τον Ρομαντισμό. Απλά εκσυγχρονίζει τη δική του ποίηση. Να συγκεντρώσει το αναγνωστικό κοινό.

Στον Πολίτη έχουμε τη συλλογή του 1811. (βλ. και αρχείο pdf pexlivanos_lyrika που υπάρχουν ποιήματα απ’ την έκδοση του 1841)

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Δ’, Χριστόπουλος, σελ. 48, 50«Τρύγος»κάλεσμα στον τρύγο → κρασίερωτικό στοιχείο

«Βαρελοθήκη»Στη θέση του Απόλλωνα πρέπει να μπει ο Βάκχος

Αντίδραση. Αυτή η ποίηση κάποιους τους τσάτιζε.

Γ. Σακελλάριος

16

Κοζάνη (1767-1838)

Ένα απ’ τα πνευματικά κέντρα της εποχής αυτής είναι η Μακεδονία και η Ήπειρος. Το Φανάρι, οι Παραδoυνάβιες Ηγεμονίες και τα Επτάνησα. Μετά το ’29 έχουμε την Αθήνα.

Κι ο Σακελλάριος είναι σπουδαγμένος. Θα γνωρίσει τον Ρήγα. Θα γίνει γιατρός. Επιστρέφει στην Κοζάνη. Και καταλήγει ως γιατρός στην αυλή του Αλή Πασά. Δείχνει τις ιδέες εκείνης της εποχής. Τους ανθρώπους της Δύσης. Θα μεταφράει τις «Νύχτες του Γιούνγκ», το προ – ρομαντικό ποίημα.

Σημαντικό στη ζωή του είναι ότι χάνει τη γυναίκα του. Επηρεάζεται. Η συλλογή του τυπώνεται το 1817, έξι χρόνια μετά τον Χριστόπουλο. Κι αυτός στη Βιέννη τυπώνει. Έγραψε και αντιβακχικά και συνομιλεί με τον Χριστόπουλο. (βλ. αρχείο pdf nix_prwti).

Δύο τάσεις που συνυπάρχουν εκείνη την εποχή. Η προτροπή είναι να υμνηθεί η Επανάσταση κι όχι οι χαρές της ζωής.

Μ. Περδικάρης – Κοζάνη

Ι. Βηλαράς

Πηγαίνει στην Ιταλία. Σπουδάζει στην Πάδοβα κι αυτός Ιατρική και Φιλοσοφία.

1797 τελειώνει η Βενετοκρατία.ρωσοτουρκική συμμαχίααγγλοκρατία 1814-1815

Δεν έχει φήμη ως γιατρός, παρά ως ποιητής και γραμματικός. Η ιδιομορφία του είναι η φωνητική γραφή. Είμαστε σε μια εποχή όπου το γλωσσικό ζήτημα είναι σε έξαρση. Ο Βηλαράς προτείνει όχι απλώς τη γλώσσα του λαού, αλλά και να ξεφύγουμε απ’ την ιστορική ορθογραφία.

Ποιήματα αρκαδικά (παρακλάδι της ανακρεόντειας) πιο φροντισμένη γλώσσα απ’ του Χριστόπουλου.

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Δ’, Βηλαράς, σελ. 51«Άνοιξη» Καθαρισμός από ξένα στοιχεία. Απομακρύνει λέξεις, γαλλικές, ιταλικές, τουρκικές. Θύρσης, Δάφνη: ονόματα βοσκών στο αρκαδικό context

«Πουλάκι» (ομοίως, σελ. 52)Μολονότι προσπαθεί να καθαρίσει τη γλώσσα παίρνει πολλά απ’ τη φαναριώτικη ποίηση, ρίμες, μικρή έκταση στίχου.

«Σε νέας λύρας κόρδες» (ομοίως, σελ. 57)Προγραμματική δήλωση μιας ποίησης που θέλει να είναι διαφορετική. Σε χορδές νέας λύρας. Καταθέτει τη βούλησή του να γράψει νέα ποίηση. Θέλει τους προσωπικούς του στοχασμούς να παραστήσει. ► Βρισκόμαστε στα πρόθυρα του Ρομαντισμού.

17

οχ = από

Έχει έντονο το διαλεκτικό στοιχείο. Αυτό που θα προσπαθήσει να υπερβεί ο Σολωμός και να χτίσει την κοινή ν.ε. ποίηση.

Τρία στάδια στη ν.ε. ποίηση:Φαναριώτες → μεικτή γλώσσαΒηλαράς → μεταβατικήΣολωμός → εθνική (+ ιστορικά πλαίσια και ανάγκες)

Αυτό το ποίημα είναι προσωπικό σε σχέση με τα προηγούμενα που είναι κοινότοπα. Επώνυμη ποίηση πια. Ο Βηλαράς έγραψε και σατιρική ποίηση που κοροϊδεύει διάφορους τύπους. Συνηθισμένο της εποχής εκείνης.Ο Βηλαράς δεν είναι πρόδρομος της Αθηναϊκής Σχολής, αλλά ο πρόδρομος του Σολωμού. Ο Χριστόπουλος πάει εν μέρει και στους Σούτσους. Γιατί οι Σούτσοι θα ξεκινήσουν με ποίηση δημώδη.

Ποιητές που προηγούνται του Σολωμού (προ – σολωμικοί):Ζακυνθινοί ποιητές:

Κουτούζης: σατιρικός, αιχμηρός, τόσο που του ρίξαν βιτριόλι στο πρόσωπο. Και γι’ αυτό λένε πως έγινε παπάς καθολικός κι άφησε γένια για να καλύψει το πρόσωπο. (βλ. αρχείο pdf kotouzis_satira)

Θωμάς ΔανελάκηςΞανθόπουλος ΣιγούροςΑντ. Μαρτελάος (ύμνος) → πάνω εκεί πατάει ο Σολωμός.

Ε’ Μάθημα:

Όλοι αυτοί είναι Ζακυνθινοί που γράφουν Επτανησιακή Λογοτεχνία. (Δεν υπάρχει ακόμη Σχολή).

«Προ-σολωμικοί» → με κάποια αμηχανία ονομάστηκαν έτσι

Διαφορετική λογοτεχνία από τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, λόγω παράδοσης ειδικότερων συνθηκών.Είχαν Βενετοκρατία 1300 – 1797Δημιουργούνται άλλες ποιητικές καταβολές, όπου στηρίζονται οι πρώτοι ποιητές όπως ο Ξανθόπουλος.

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Δ’, Ξανθόπουλος, σελ. 16

Μοιάζει στα θέματα με τα ανακρεόντια του Χριστόπουλου. Πιο καθαρή γλώσσα, χωρίς προσμείξεις. πριχού: τοπική της Ζακύνθου

18

ερωτικό ποίημα: λίγο πιο ρομαντικόδεν έχει το προ-ρομαντικόανάλαφρο τωνΦαναριωτών

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Δ’, Σιγούρος, σελ.18

Καταγράφει τη φθοράΛυπάται τη φθορά που έρχεται. Είναι υπέρ της ζωής.

Πνεύμα ανακρεόντειο, φθορά ως νιότη, χαρά.

«----------------------», Κουτούζης, σελ. 19ζωγράφος, αθυρόστομος ποιητήςΔεν είναι ενδεικτικά του Κουτούζη τα ποιήματα που ανθολογεί ο Πολίτης.

Εναντίον των Γάλλων. Συντηρητικός και αντιδημοκρατικός. γιόστρα: φανερά παρωδία στην γκεόστρα (το κονταροχτύπημα στον Ερωτόκριτο).

πετρίτης: είδος πουλιού

παρωδία: αναφέρεται σε ιπποτικά ποιήματα. αντί να χρησιμοποιήσει σύμβολα ανδρείας, χρησιμοποιεί τσαρούχια...

τενέντε: καπετάνιοςιστόρηση: ζωγραφιά, που εξιστορεί κάποια πραγματικότητα.

Κορόιδεψε τους Έλληνες επαναστάτες Εφτανησιώτες και συνέπραξαν με τους Γάλλους. Ένας τέτοιος ήταν ο Μαρτελάος.

Μαρτελάος – Ύμνος

(ομοίως, σελ. 20)«Ύμνος εις την περίφημον Γαλλίαν τον αρχιστράτηγον Βοναπάρτην και τον στρατηγόν Γεντίλλην»Υμνεί τη Γαλλία και τον Ναπολέοντα. Η Γαλλία στέλνει τον στρατό της στην Ιταλία και μετά στα Επτάνησα.

λιοντάρι: σύμβολο της Βενετοκρατίας

1800 → αλλά κι η Επτάνησος Πολιτεία είχε σύμβολο το λιοντάρι σε μια παραλλαγή.Εθελούσια πράξη που δείχνει ότι αναγνωρίζουν με χαρά οι Επτανήσιοι. Αναζητούν την ταυτότητά τους στους Βενετούς με τους οποίους θα συνεχίσουν να έχουν σχέσεις. Η ιταλική θα είναι η επίσημη γλώσσα του κράτους.Ενάντια στην επανάσταση που φέρουν οι Γάλλοι είναι κι ο πατέρας του Σολωμού που είναι ευγενής.

Δανελάκης – Θούριος(βλ. αρχείο pdf danelakis)Γράφει και λυρικούς, όπως το «ξενιτεμένο πουλί», αλλά και παρωδία στον Κουτούζη.

19

«Εις τον Κουτούζη»

Διονύσιος Σολωμός

Γράφει τον Ύμνο το Μάιο του 1823

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε’, Σολωμός, σελ. 13

Τυπώνεται στο Παρίσι το 1825 σε γαλλική μετάφραση. Περιλαμβάνεται μαζί με ελληνικά τραγούδια σε συλλογή του Φωριέλ.

Το 1825 τυπώνεται και στο Λονδίνο σε αγγλική μετάφραση, αλλά και στο πολιορκημένο Μεσολόγγι σε πεζή ιταλική μετάφραση, την οποία επιμελείται ο ίδιος ο Σολωμός. Τριπλή έκδοση του Ύμνου το 1825.Ο στόχος:Να φανερωθούν οι στόχοι της επανάστασης στους ξένους.

Κινητικότητα ανεύρεσης του κατάλληλου εκδότη. Ποίημα πολιτικό της εποχής. Γράφεται για να ενισχύσει την επανάσταση.

Με το ίδιο πλοίο που πηγαίνει η σωρός του Μπάιρον στο Παρίσι, μπαίνει ο Τρικούπης και κρατάει το χειρόγραφο του Ύμνου για να τυπωθεί.

Ύμνος που επιχειρηματολογείκαθώς υμνεί → δικαιώνει

Δύο πράγματα που θέλει να πείσει ο Ύμνος:1) ο αγώνας των Ελλήνων δεν είναι ταξικός σαν την Γαλλ. Επανάσταση, είναι

ελευθερίας ενάντια σε τυράννους. Σ’ έναν τύραννο αλλόθρησκο. 2) εναντίον σε αλλόθρησκους, ενώ οι Γάλλοι, Άγγλοι είναι Χριστιανοί

Ο Ύμνος αναφέρεται και στη διχόνοια των Ελλήνων. Πολύ σημαντικό πολιτικό ποίημα. Και βέβαια συνομιλεί με τον Μαρτελάο → μνεία στα κόκαλα.

Λειτουργία του προοιμίου: (1-16)3. εκεί μέσα: στα κόκαλα εννοεί5., 6.έκλαψε, χτυπήθηκε9. 10. βοήθεια απ’ τις ξένες δυνάμεις, δεν ανοίγουν εύκολα οι πόρτες 12. επιστρέφει πίσω η Ελλάδα15. τώρα όμως αντιπαλεύει

16. Επωδός στροφή ορίζονται στο τέλος των επιμέρους ενοτήτων.

Η μάχη της Τριπολιτσάς είναι κρίσιμη μάχη. Πήραν δάνειο απ’ την Αγγλία για τον αγώνα

Στο βαθμό που διαχειρίζεται σύγχρονά του ιστορικά γεγονότα

Ανταποκρίνεται ο Σολωμός σ’ αυτό που έγινε στην Τριπολιτσά;

20

Στην Τριπολιτσά οι Έλληνες κάνανε αγριότητες χωρίς να υπάρχει λόγος. Έγινε μεγάλο φονικό. Αυτό ο Σολωμός πρέπει να το διαχειριστεί. Πώς θα το δικαιολογήσει για ένα λαό που οργανώνει επανάσταση για την ελευθερία;

48. συντροφιά νεκρώνσάβαναχορεύουν μες στα αίματα

Εκείνο το άγγιγμα, τα παγωμένα χέρια, πηγαίνει βαθιά στα σωθικά τους και παγώνει η καρδιά τους (χωρίς συναισθήματα) → μετατρέπονται σε μηχανές θανάτου. ΟΧΙ γιατί είναι σαν τους βάρβαρους.Βάζει τα φαντάσματα των σκοτωμένων κι έτσι αυξάνεται ο χορός του πολέμου.

62. έκσταση θανάτου

Για 1 η φορά ο δημώδης λόγος αναλαμβάνει να επεκταθεί σε τόσο μεγάλο κείμενο. Ο Ύμνος συνοδεύεται κι από πραγματολογικές σημειώσεις. Θα κατηγορηθεί από λογίους αρχαιόπληκτους ότι η γλώσσα είναι χυδαία. Ο στόχος είναι να διεκδικήσει την ελευθερία και τους σκοπούς του αγώνα. κι ότι οι Έλληνες ξέρουν να γράφουν λογοτεχνία.

Δίπτυχο ελευθερία – γλώσσα

Το 1924 γράφει το «Διάλογο» για τη γλώσσα. Μέσα από τη συζήτηση (διάλογο) τριών προσώπων, του Ποιητή, του Φίλου του (που αρχικά έφερε το όνομα του Τρικούπη) και του Σοφολογιότατου, ο Σολωμός θα εναντιωθεί στις γλωσσικές θέσεις του Κοραή και των αρχαϊστών και θα υπερασπιστεί την αξία της ομιλούμενης γλώσσας.

Ο Σολωμός ξεκινάει ως Ιταλός ποιητής. Ο πατέρας του είναι κόντες, πλούσιος καπνέμπορος. Φεύγει στα 8 του για Ιταλία, γυρνάει στην Ελλάδα στα 20. Δεν έχει αυτοπεποίθηση στα ελληνικά.Σε μία συνάντηση με τον Σπ. Τρικούπη θα του διαβάσει 1 ποίημα στα ιταλικά. Θα του πει όμως, τότε, ο Τρικούπης, ότι οι Ιταλοί έχουν τον Δάντη τους, η Ελλάδα όμως όχι! Εννοεί κι ότι η Ιταλία έχει αιώνες συνεχούς, αδιάσπαστης ποίησης. Η Ελλάδα έχει αποσπασματική παράδοση

Κρητική λογοτεχνία 1669 μεσαιωνικό κείμενο δημοτική ποίηση φαναριώτικα

Δεν έχει να πατήσει ο Σολωμός.

Γράφει γυμνάσματα στα ιταλικά, να εξοικειωθεί, συχνά τα μεταφράζει. Μετάφραση: συχνός τρόπος μετεκκένωσης απ’ τη μία γλώσσα στην άλλη.

Αρχίζει και γράφει στα ελληνικά με γλώσσα που χρησιμοποιεί και στα ιταλικά. Έως το 1815 είναι ακόμη στο νεοκλασικισμό.

21

Στόχος είναι η έκφραση μέσα απ’ τη μίμηση κι όχι η καινοτομία, μέσα από μια αποθήκη εκφραστική όπως του Δάντη, Πετράρχη, Μόντι.

Παιχνίδι που παίζαν στο σχολείο, Μιλάνο. Παβία, Ζάκυνθο → ένα θέμα μέσα σε 10’ ένα ποίημα με ομοιοκαταληξία.

αυτοσχεδιασμοί (1822) Rime Improvvisate:Από τα ογδόντα σονέτα που περιέχονται στο σολωμικό τετράδιο (σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη) προέκυψε η συλλογή τριάντα σονέτων η οποία κυκλοφόρησε στην Κέρκυρα το 1822 με τίτλο Rime Improvvisate (Αυτοσχέδιες Ρίμες) και επανεκδόθηκε το 1823.

Ανασφάλεια γλωσσική

Μετά τον Τρικούπη ωριμάζει. Διαβάζουν τα Λυρικά του Χριστόπουλου.

Κι έτσι σ’ ένα μήνα γράφει τον Ύμνο. Μετά τον Ύμνο αποφασίζει να γίνει Έλληνας ποιητής, εθνικός ποιητής. Είμαστε στην αρχή του Ρομαντισμού.

Αυτό δε φαίνεται απ’ το ποίημα που διαλέγει να γράψει, αλλά και η γλώσσα που γράφει, που διαλέγει να είναι στη γλώσσα (πολιτικό) του λαού. Αυτό δε σημαίνει πως θα γράψουμε δημοτικά αλλά να πατήσει κανείς στη γλώσσα του λαού και να υψωθεί κατακόρυφα.

Δεν είναι καινούριο το θέμα της γλώσσας. Ο Κοραής υπάρχει, ο Καταρτζής, ο Βούλγαρης.

Τα πρώτα του ποιήματα είναι αρκαδικά, νεοκλασικιστικά. Σιγά σιγά διακρίνουμε προ-ρομαντικά στοιχεία.

Τα υπολοιπα ποιήματα του Σολωμού είτε θα κυκλοφορούν χειρόγραφα, είτε καθόλου.

«Η τρελή μάνα»ρομαντικό ποίημα

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε’, Σολωμός, σελ. 21

Το ποίημα γράφεται πριν από το 1822. Αργότερα, ο ποιητής σκέφτεται να το εντάξει στο ποίημα του Λάμπρου, μαζί με τα Δύο αδέλφια. θα είναι τα τραγούδια που θα λέει ο δυστυχισμένη ηρωίδα του ποιήματος, η Μαρία. Το ποίημα του Λάμπρου, όμως, έμεινε ανολοκλήρωτο.

Τα κυπαρρίσια που κράζουν τους ζωντανούς είναι στοιχείο ρομαντικό. Μεγάλης συναισθηματικής δυναμικής. Μεγάλη επιτυχία στα Επτάνησα .

Θα δούμε πώς θα το βάλει μέσα στο Λάμπρο και γιατί.

«Η Ξανθούλα»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε’, Σολωμός, σελ. 27

Οι δύο τελευταίες στροφές ίσως είναι παραγεμίσματα και δεν ανήκουν στο Σολωμό.

22

ΣκηνοθεσίαΔεν το ‘χουμε ως χειρόγραφο, αλλά μέσω αντιγραφής.

«Προς τον κύριον Γεώργιον δε Ρώσση»

(ομοίως, σελ. 28)

Έμμετρη επιστολή.Φίλος του ο Δε Ρώσσης, 15 χρόνια μεγαλύτερος και γραμματικός του. Αναλάμβανε να καθαρογράφει τα ποιήματά του. Στενός συνεργάτης του. Δημοκρατικός άνθρωπος.

Ο αρμοστής που όρισαν οι Άγγλοι ήταν ο Μέτλαντ αυταρχικός, έμεινε για τις αυθαιρεσίες, έφτιαξε ένα σύνταγμα-παρωδία. Ο Δερώσης ήταν ανάμεσα σ’ αυτούς που αντέδρασαν και αυτοεξορίστηκε στην Αγγλία. Εκεί που ηταν πέθανε ο πατέρας του κι ο Σολωμός του στέλνει αυτή την επιστολή.

Ποίηση κοινωνική – είναι επικαιρική. Περιγράφει και χαιρετίζει διάφορα κοινωνικά γεγονότα. Τον Σολωμό τον προβληματίζουν τα κοινά. Επανάσταση, γλώσσα, κοινωνική αδικία.

Θα αναλάβει σιγά σιγά ρόλο κριτή. Με άξονα το καλό θα προσπαθεί να αποδίδει δικαιοσύνη. Όσο λυρικός είναι, άλλο τόσο είναι σατιρικός.

«Η Φαρμακωμένη»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε, Σολωμός, σελ. 29

Μία φίλη του Σολωμού αυτοκτόνησε παίρνοντας φαρμάκι, γιατί την παράτησε ο αρραβωνιαστικός της. Θέλει να πει την άποψή του για αυτό το φαινόμενο της κατακραυγής για τα κορίτσια. Ακόμη και νεκρές τις διασύρει η κοινωνία. Μπορεί να συμβεί στον καθένα.

Ο Σολωμός αγαπάει πολύ την κρίση ενώπιον του Πλάστη → τη Δευτέρα Παρουσία

Εκτός απ’ το κρίμα της αυτοκτονίας, έχω άλλο κρίμα; - Εκφέρει το λόγο της φαρμακωμένης

Το 1826 γράφει κι ένα άλλο ποίημα κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά σατιρικό. «Το όνειρο» του 1826.

ΣΤ’ Μάθημα

Τον ενδιαφέρει να αναδείξει το φαινόμενο της αδικίας. Ποια είναι η θετική θέση στη «Φαρμακωμένη»; Να μην κατατρέχουν αυτές τις κοπέλες που είναι αγνές. Διαχωρίζει το σώμα απ’ την ψυχή.

Δεν επεμβαίνει στα του Θεού. Επεμβαίνει στην κοινωνική δικαιοσύνη. Ταυτίζεται με την κοπέλα. Μας λέει τι θα πει η κοπέλα στον Πλάστη. Θα ήταν ύβρις να μιλούσε ο ίδιος.

23

«Το όνειρο»1826

βλ. αρχείο word «Το όνειρο (1826)»

Γράφεται την ίδια χρονιά με την Φαρμακωμένη.Στηλιτευτική σάτιρα. Μια σάτιρα που πονάει.

Υπάρχει σατιριστής κι ένας σατιριζόμενος.

Πρώτη στροφή: είδος προλόγουΜας προσδιορίζει χρόνο και χώρο

νύχτα Ζάκυνθος (εδώ)

στ. 5 Σημασία δεν έχει ο τόπος! Ειρωνικά εννοεί ότι εδώ, δεν υπάρχουν σε μας κλέφτες. στ. 7 Το όνειρο είναι ένα άλλοθι. Ένα τέχνασμα που τον κρατά σε απόσταση.στ. 10 Είχε δει μια κηδεία που του έμεινε έντονη.

στ. 15 αγροικώ: ακούω, βλέπω, καταλαβαίνωστ. 20 Ο ήχος που είχε εγκιβωτιστεί στον ύπνο του ήταν παραμορφωμένος. στ. 22 καπίτολα: πανιά ζωγραφισμέναΟι παπάδες έχουν έγνοια τα χρήματαστ. 26 λιρόνα: βενετσιάνικο νόμισμα στ. 30 βατσέλια: δίσκοι με θυμίαμα (καθολικούς)

Τα παπαδοπαίδια γελάνε. Οι άνθρωποι λυπημένοι για τις δουλειές τους, όχι για το νεκρό. Οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμη ακολουθία, αλλά ήταν πληρωμένες

Όταν γράφεται το ποίημα ο Κουτούζης είναι ήδη νεκρός. Άρα...στ. 54 Φάντασμα του Κουτούζης. Ο σατιριστής είναι ο Κουτούζης. Ο σατιριζόμενος είναι ο νεκρός.

στ. 77 Ο λόγος του Κουτούζηparlata: σατιρικός λόγος

στ. 84 Τον κατηγορεί ότι ήταν εχθρός της πατρίδας. Ο αδερφός του Γιάννη είναι ο Αντώνης. Ιωάννης Μαρτινένγος – πρόσωπο σημαντικό της εποχής εκείνης, φριχτός τοκογλύφος.στ. 95 καθίγλα: είδος θρόνουστ. 97 σκύφτουνε: σκύβουν να προσκυνήσουνστ. 99 πλεζονιές: καρπούζι, κατρογυάλια: δοχείο νυκτός

στ. 109 Τώρα που πέθανες ποιος σ’ έκλαψε; στ. 113 κριτή: Υπήρξε δικαστής ο Μαρτινέγκοςστ. 122-127: Αναφέρεται στη Δημιουργία του ανθρώπου

Υπάρχει μια δικαιοσύνη που έχει ήδη αποδοθεί.

24

στ. 134 διάφορο: φόρος, τόκοςστ. 135 τρεις και τέσσερις φορές επάνω τον τόκο.

στ. 163 Ο Σκλίβας είχε δανειστεί απ’ τον Μαρτινέγκο. Του πήρε το σπίτι. Μέσα σ’ αυτό πέθανε τρελός ο Μαρτινέγκος.

στ.170 ύποπτος και για φόνο ο Μαρτινέγκοςστ. 175 τσάφοι: κλέφτεςΕκεί μέσα έμπαιναν και τον έκλεβαν, ενώ αυτός δεν ήταν στα καλά του.

Θα μπορούσες στη διαθήκη σου ν’ αφήσεις κάτι στους φτωχούς. Αλλά ο Διάολος σου συμβούλεψε το χειρότερο. (στ. 185-194)

Πολύ αριστοτεχνικά δομημένο ποίημα. Κυρίως για το τέχνασμα. Δεν ασκεί ο ίδιος σατιρικό λόγο. Βάζει ένα προσωπείο.

Αναθέτει ο Σολωμός τη σάτιρα σ’ ένα σατιρικό προσωπείο που είναι ο Κουτούζης. Ο Μαρτινέγκος είναι χθεσινός νεκρός. Την άλλη μέρα βγαίνει ένα ποίημα σαν αυτό να τον κατηγορεί για βρωμιά, φόνους, εχθρό της πατρίδας.

Ο σατιριζόμενος είναι παντελώς ανυπεράσπιστος.

στ. 204-206 Κορύφωση της parlata

Αυτή η στιγμή της αφύπνισης πολύ πετυχημένη!!! Πάει να συμμετάσχει, αλλά ξυπνάει.

Αυτό το σχήμα θα το χρησιμοποιήσει ο Σολωμός σε 4, 5 ποιήματα σατιρικά που γράφει παράλληλα με τον Κρητικό.

Το νούμερο 18 στον Κρητικό είναι γιατί προηγούνται άλλα ποιήματα. Η «Φαρμακωμένη στον Άδη». Δεν τον συλλαμβάνει ως κάτι αυτόνομο. Εντάσσει σ’ ένα πλαίσιο με 8 έργα 4 λυρικά, 4 σατιρικά. Με θέμα διαμάχη καλού – κακού, με άξονα το ζεύγος έρωτα – θάνατος. Πώς οι άνθρωποι συμπεριφέρονται στον έρωτα. (Πρόκειται για το Σύνθεμα του 1833-34).

Στα σατιρικά στηλιτεύει με αρνητικά σε σχέση με τον έρωτα. Όλα αυτά τα συνθέματα έχουν το πλαίσιο του ονείρου.

Ο «Κρητικός» είναι σχεδόν τελειωμένος. Η «Τρίχα» είναι σχεδόν τελειωμένο ποίημα.

Τα 4 λυρικά:1) Κρητικός2) Φαρμακωμένη3) Ο φυλακισμένος4) Ο Λάμπρος (όχι ολόκληρος. Ένα κομμάτι που ο Σολωμός το ξαναδουλεύει το 1833-34. Ο Σολωμός αρχίζει τον Λάμπρο το 1824. Κάποια στιγμή του ζητούν από ένα περιοδικό το 1834 ένα ποίημα και δίνει το Λάμπρο, που τον είχε έτοιμο).

25

Ανακεφαλαίωση του π. «Το όνειρο»: Σατιρικό ποίημα τέχνασμα ονείρου προσωπείο σατιριστή αφηγητής-θεατής αφύπνιση → καίρια στιγμή του ονείρου

Έτσι θα γίνει και για τα συνθέματα του 1833-34, δέκα χρόνια μετά.

13-17 είναι η Φαρμακωμένη στον Άδη. Οι τελίτσες είναι αμηχανία του Πολυλά. Η 1η

μορφή του Κρητικού ήταν μισός ιταλικά, μισός ελληνικά. Δεν μπορούσε να βάλει τα ιταλικά ο Πολυλάς.

«Εις μοναχήν»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε’, Σολωμός, σελ. 31

Ένα απ’ τα λίγα που δημοσίευσε, άρα και ολοκληρωμένο.

Τυπώνεται σε μονόφυλλα, που ίσως δόθηκε στην κοπέλα.

Εναλλαγή 8σύλλαβων7σύλλαβων6σύλλαβων

Η μεζούρα είναι ο 7σύλλαβος. Στη μετρική μετράμε με τον τόνο παροξύτονο. Στην περίπτωση του 8σύλλαβου θα είναι προπαροξύτονος. Στην περίπτωση του 6σύλλαβου θα είναι οξύτονος. Ο 6ος με τον 6ο της επόμενης ανά δυο. Μέτρο που χρησιμοποίησαν πρώτοι οι Επτανήσιοι. 2στροφικό σύμπλεγμα: επτανησιώτικη στροφή

Η μετρική μονάδα είτε είναι στίχος, είτε στροφή ορίζεται από δύο πράγματα:-ολοκλήρωση του περιεχομένου → νοηματική αυτοτέλεια-στιχουργική αυτοτέλεια

Άρα εδώ η μετρική μονάδα φαίνεται να είναι το 2στροφικό σύμπλεγμα.

Ναι, αλλά το ποίημα έχει 15 στροφές! Ερωτήματα – Ζητήματα:Μετρικά τι συμβαίνει;Είναι θεματική μονάδα;Ποιο το περιεχόμενο ποιήματος

Κάθε φορά μιλάει και διαφορετικός. Πολυφωνικός ύμνος αγγέλου.

Σίγουρα αυτός που τα βλέπει είναι ένας μυημένος, ένας ενάρετος πιστός.

26

Απαρνιέται το σώμα ο μοναχός. Γι’ αυτό και παίρνει νέο όνομα. Γι’ αυτό πέφτει κάτω σε σχήμα σταυρού. Δηλώνει το θάνατο. Είναι συμβολικό.

Τι σημαίνει «Χριστός Ανέστη εκάνανε»; Φιλιούνται, όπως στην Ανάσταση.

Οι άγγελοι με το άχρονο που έχουν, έχουν τη δυνατότητα να διανύουν όλο το χρόνο. Απ’ το παρελθόν της κοπέλας, στη Δημιουργία του Κόσμου, ως το μελλοντικό της θάνατο.

Έρως – Χάρος: θέμα αιώνιο

2 εισαγωγικές στροφέςΥμνείται ο ψυχικός της κόσμος.Υμνούνται οι αρετές του άλλου κόσμου.Υπόσχεση του ήρεμου θανάτου και του σώματός της.

Στο ποίημα αυτό τελικά νοηματική μονάδα είναι και 1 στίχος. Άλλοτε περισσότεροι. Αυτό δημιουργεί ποικιλία στο ρυθμό.

σελ. 314η στροφή: παρελθόν5η στροφή: στο διηνεκέςσελ. 321η στροφή: στο αιώνιο2η στροφή: πρώτη στροφή ελεύθερη ή στιχουργικό σφάλμα ή σκόπιμη παρέμβαση, για να τονιστεί το βλέμμα της κοπελιάς στον ουρανό;3η+4η στροφή: ο κόσμος της Δημιουργίας5η στροφή: έρως και χάρος, θέμα άχρονοσελ. 331η στροφή: μελλοντική στιγμή2η στροφή: Υπόσχεση, αντιπαροχή, με τη Δ. Παρουσία (μεταβατική στροφή)3η στροφή: Εικόνα Δ. Παρουσίας, ανάσταση3η στροφή: Πώς θα αναστηθεί στη Δ. Παρουσία

«Ο Λάμπρος»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε΄, Σολωμός, σελ. 34

Ξεκινάει να γράφεται το 1824

Ζακύνθου αρ. 12 (χειρόγραφο του Σολωμού) ΜΙΕΤ

Σημειώσεις άλλοτε του ίδιου, άλλοτε κάποιου αντιγραφέα, που τον βοηθούσε τότε.

«Nuova anthologia” περιοδικό Κέρκυρας που δημοσιεύτηκε ο Λάμπρος στην επανεπεξεργασία του.

Η υπόθεση του «Λάμπρου» είναι σα βραζιλιάνικο σε σχέση με το βυρωνικό ρομαντισμό. Αλλά στον Byron αρέσουν ιστορίες με βρικόλακες...

27

Θέμα: Ο Λάμπρος είναι μια σκοτεινή φιγούρα που συνδυάζει τα χαρακτηριστικά του γενναίου πολεμιστή απέναντι στους Τούρκους (καλό), συγχρόνως όμως είναι προβληματικός στην ερωτική του ζωή. Συζεί με μια κοπέλα, τη Μαρία, χωρίς να την παντρεύεται. Αποκτά πολλά παιδιά, τα οποία τα δίνουν, γιατί είναι εκτός γάμου.

Έτσι ζώντας, ενώ είναι πολεμιστής στα βουνά σε μια συμπλοκή ένας Τούρκος που ήταν πολεμιστής αποκαλύπτεται ότι είναι κοπέλα. Ξεκινούν ερωτική ιστορία.

Στο τέλος βλέπει το χέρι της και ανακαλύπτει ότι είναι η κόρη του, γιατί είχε ένα σταυρό στο χέρι σημάδι. Σε μια βάρκα αυτή πέφτει πνίγεται. Γυρνάει στη γυναίκα του, το ‘χει δει αυτή στο όνειρό της και το ξέρει. Ετοιμάζονται να παντρευτούν, αλλά τρελαίνονται. Η Μαρία πνίγεται σε μια λίμνη.

Η επιστροφή του Λάμπρου στη Μαρία διαδραματίζεται την ημέρα της Λαμπρής. Ένα απ’ τα καλύτερα ποιήματα της ν.ε. ποίησης. Διαύγεια του στίχου και της έκφρασης. Ωραία αποτύπωση της Ανάστασης, των συναισθημάτων των πιστών και του φωτισμού.

Η Δέηση (είναι αποτέλεσμα μεταγενέστερης χρονικής επεξεργασίας το 1833-34)

Προβαίνει στο παράθυρο η Μαρία. Η μνεία της Ανάστασης φέρνει συνειρμικά στο νου της Μαρίας τη μέρα της Δ. Παρουσίας. Ζητάει η Μαρία με διαμεσολάβηση να τη σπλαχνιστεί για όλα αυτά που έκανε. Δεν αισθάνεται καθαρή.

Ο Λάμπρος δεν θα μπορέσει να νιώσει την ταπείνωση όπως η Μαρία. Δεν καταφέρνει να προσευχηθεί. Οι άγιοι του φαίνονται κουφοί. «Ο άντρας είναι θεός του εαυτού του» - Στιγμή ύβρεως. (5)(6) Η απελπισία του δε βρίσκει διέξοδο. Πάει να φύγει απ’ την εκκλησία, αλλά ακούει μια φωνή «Χριστός Ανέστη», αλλά δεν υπάρχει κανείς μέσα στην εκκλησιά. Μεταφυσικό φαινόμενο. Ανοιγοκλείνουν οι πόρτες. Η εκκλησιά αρχίζει να μυρίζει λιβάνι → μεταφυσικό φαινόμενο(8) ανάρια: δεν απομακρύνονταιακούονται τα δικά του: δεν ακούγονται τα άλλα πόδια(9) Έχουν βαμβάκι στο στόμα, γιατί είναι νεκροί. Είναι τα παιδιά του. Τον έχουν πιάσει απ’ τα χέρια. Καταπίνει το νεκρικό βαμβάκι των παιδιών του (12).Μετά απ’ αυτή την επίθεση πάλι δε μετανιώνει (14). Παίρνει τις δάφνες και τις πετάει στην εικόνα του Χριστού! Ο Θεός καταστρέφει το πρόσωπό Του σε μένα. Θίγει το «κατ’ εικόνα».

Όραμα που τον έχει οδηγήσει σε παράκρουση. Όλα μαύρα, σε λίγο θα σκοτωθεί. Κι η Μαρία νομίζοντας ότι πηγαίνει σ’ έναν καλύτερο κόσμο σκοτώνεται.

Ζ’ Μάθημα

Όταν πέθανε το 1857 υπήρχε μεγάλη προσδοκία να ακούσουν το έργο του. Το ανέλαβε ο Πολυλάς με μια ομάδα. Τα χειρόγραφα τα είχε ο αδερφός του Σολωμού. Δεν ήταν όλα προς δημοσίευση → σατιρικά που αφορούσαν τον περίγυρο.

Υπήρχαν πολλά ανολοκλήρωτα, άλλα μισοτελειωμένα, άλλα σε εμβρυακό στάδιο, άλλα μισά ελληνικά, μισά ιταλικά.

Έκανε πολύ καλή δουλειά ο Πολυλάς. Αντέγραψε τα χειρόγραφα. Ακατανόητος γραφικός χαρακτήρας του Σολωμού. Αλλά ο Πολυλάς ήταν φίλος του

28

και ήξερε. Τα αντέγραψε σα να τα φωτογράφισε. Πήρε τα ιταλικά σχεδιάσματα και τα μετέφρασε ή παράφρασε.

π.χ. την υπόθεση απ’ τον Λάμπρο την ξέρουμε, γιατί μας την έδωσε ο Πολυλάς σε πεζό σε δική του παράφραση στηριζόμενος σ’ αυτά τα ιταλικά σχεδιάσματα. Αυτά είναι τα γνωστά «μετακινούμενα θέματα στο Σολωμό».

Αν δεν υπήρχε ο Πολυλάς δε θα υπήρχαν αυτά τα ποιήματα. Οι συγκαιρινοί του όταν πέθανε ο Σολωμός δεν ήξεραν ούτε τον Κρητικό, ούτε τους Ελεύθερους Πολιορκημένους. Ο Σολωμός έγραφε παραλλαγές των στίχων. Ο Πολυλάς διάλεξε τους καλύτερους στίχους. Μπήκε στη θέση του Σολωμού, συνάρμοσε σκόρπιους στίχους.

Ιστορία των χειρογράφων:1890: Ο Πολυλάς αποφασίζει να κάνει μια καινούρια έκδοση. Μοιράζεται μ’ έναν άλλον τα χειρόγραφα. Καλοζγούρος: ιταλικά χειρόγραφα. Όμως ο Πολυλάς πεθαίνει το 1897.1901: 100 χρόνια απ’ τη γέννηση του Σολωμού. Η αδερφή της γυναίκας του Πολυλά δώρησε τα χειρόγραφα στην τεκτονική στοά Ζακύνθου που ήταν ακόμη σε λειτουργία. Ο Σολωμός ήταν πιθανότατα μασώνος. Τα χειρόγραφα του Καλοζγούρου πωλούνται στην Ακαδημία Αθηνών. Έτσι λοιπόν χωρίζονται τα χειρόγραφα. 1927: Καιροφύλλας. Βρίσκει στη Ζάκυνθο της «Γυναίκα της Ζάκυθος».Η έκδοση αυτή έφερνε στο Σολωμό κι ανέκδοτο υλικό. Θέτει σε αμφισβήτηση την έκδοση Πολυλά. Ο Καιροφύλλας πούλησε κάποια χειρόγραφα στη Εθν. Βιβλιοθήκη. Σήμερα βρίσκονται σε 3 μέρη: Εθνική Βιβλιοθήκη, Ακαδημία Αθηνών, Ζάκυνθος.

Γίνεται μεγάλη συζήτηση για μια νέα έκδοση. Παίρνουν μέρος πολλοί. Το θέμα είναι τι έκδοση ταιριάζει στο Σολωμό.

Ο Σολωμός πρέπει να εκδοθεί κριτικά, όπως οι αρχαίοι, λένε κάποιοι. Ο Λίνος Πολίτης είπε κάτι πολύ σημαντικό «αλλαγή παραδείγματος». Όχι θα το κάνουμε όπως τις επιγραφές. Στις επιγραφές έχουμε την επιγραφή, μας ενδιαφέρει να το φωτογραφίσουμε. Το κείμενο θα μείνει καθαρό. Στην περίπτωση των έργων του Σολωμού έχουμε τα αυτόγραφα.

Οι παραλλαγές είναι όχι των αντιγραφέων, όπως στα αρχαία κείμενα, αλλά του ίδιου του Σολωμού. Η κριτική έκδοση θα παραποιούσε το έργο. Άρα να αντιγράψουμε το κείμενο, όπως είναι: τυπογραφική μεταγραφή

Το 1964 πραγματοποιείται η έκδοση. Βγαίνουν οι φωτογραφίες. Στέλνονται τα φίλμ στη Γερμανία, τυπώνονται στο νομισματοκοπείο. Διπλωματική έκδοση ή πανομοιότυπη. (έτσι έβγαιναν τα διπλώματα)

2 τόμοι:1) φωτογραφίες2) τυπογραφική μεταγραφή

Μπαίνουμε πια στο εργαστήρι του Σολωμού. Αλλά επειδή αυτή η έκδοση δεν ήταν για το πολύ κοινό, έβγαλε ξανά την έκδοση του Πολυλά εμπλουτισμένη απ’ τις εκδόσεις Ίκαρος.

29

Ελένη Τσαντάνογλου – εκδοτική μέθοδος, αντιμετώπιση σολωμικού έργου.

Ανακάλυψε το «Σύνθεμα του 1833-34». Η αρτιότερη έκδοση της Γυναίκας της Ζάκυθος, στο «Μία λανθάνουσα ποιητική σύνθεση του Διονυσίου Σολωμού».

Στο Σολωμό υπάρχει αυτό το κειμενικό πρόβλημα. Η έκδοση πρέπει να είναι καθαρή. Στην περίπτωση του Σολωμού είναι το πιο σημαντικό απ’ όλους τους άλλους ποιητές.

Άρα ο τίτλος (απόσπασμα) στη Σκιά του Ομήρου είναι ατυχής απ’ τον Πολυλά. Το ποίημα δε φαίνεται να του λείπει τίποτα.

Αυτό το ποίημα ανήκει στη νεανικότερη περίοδο του Σολωμού. Τεχνοτροπικά πού θα το βάζαμε; Προ-ρομαντικό σκηνικό και λίγο ανακρεόντειο «νύχτα, το φεγγάρι, η φύση». Τι περιγράφει; Κοιμάται, ένα όνειρο.

Ο τίτλος είναι του Πολυλά.

Αλληγορική σκηνοθεσία χειροθεσίας. Σηκώνεται ο παλιότερος ποιητής κι έρχεται και χρήζει διάδοχό του τον ποιητή. Σημαντική σημειολογία. Κι έχει σημασία ποιος είναι αυτός ο ποιητής.

Κείμενα ανοιχτά, που εμπλέκουν τον αναγνώστη. -αν είναι ο Όμηρος, τι είδους ποιητής χρήζεται ο Σολωμός; Επικός

-αν ο τυφλός είναι ένας άλλος;Ossian: εισηγητής τους προ-ρομαντισμού. Τότε χρήζεται προ-ρομαντικός

-αλλά τυφλός και ρακένδυτος ήταν κι ο Milton που έγραψε το «Χαμένο Παράδεισο». Αυτόν τον ποιητή τον μνημονεύει ο Σολωμός σ’ ένα ποίημα για τον Μπάιρον. Αίρει τις δυναμικές αντιθέσεις, ο ποιητής του υψηλού. Άρα είναι ποιητής του υψηλού.

-κι άλλος λαϊκός ποιητάρης, προφορικής ποίησης, δημοτικής παράδοσης, ο Κοκόνδρης. Τον εκτιμούσε ο Σολωμός. Άρα είναι δημοτικός ποιητής της Ζακύνθου ο Σολωμός.

«Ο Πόρφυρας»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε’, Σολωμός, σελ. 46

Συνήθως τα ποιήματα του Σολωμού ξεκινούν από ένα πραγματικό συμβάν.

«Λάμπρος»: υπήρχε ένας πολεμιστήςΟ «Κρητικός» είχε βάση στην κρητική κατάληψη απ’ τους Τούρκους.

Απ’ το 1855 και μετά σταματά να γράφει. Το 1849 επιστρέφει στην ιταλική στιχουργία (κρίσιμη καμπή)

30

Ενασχόληση με τον γερμανικό ιδεαλισμό, νεοπλατωνισμό. Πράγματα που έχουν να κάνουν μ’ έναν μυστικισμό. Το βάρος δεν είναι στο γεγονός. Αυτό που θέλει ο Σολωμός να τονίσει είναι το μεγαλείο του ανθρώπου που έρχεται αντιμέτωπος με εξωτερικές και εσωτερικές δυσκολίες. Τον ενδιαφέρει η έννοια της δοκιμασίας. Οι Ελεύθεροι Πολιορκισμένοι δοκιμάζονται από πείνα, δίψα, απ’ την έλλειψη του έρωτα, απ’την ανάμνηση της δόξας.

Αντίστοιχα στον «Πόρφυρα» τον ενδιαφέρει αυτό που ένιωσε αυτός ο άνθρωπος που ήρθε αντιμέτωπος, όχι ψυχογραφικά, αλλά έχει συγκεκριμένες αντιλήψεις που οφείλει στη γερμανική φιλοσοφία.

Το ποίημα μοιράζεται ανάμεσα στον ποιητικό λόγο του αφηγητή και στον ενδόμυχο λόγο του κολυμβητή.

Miltz 19 χρονών (ο κολυμβιστής, ο άνθρωπος του πραγματικού γεγονότος)

1. στ. 3 Και συ σ’ εσέ ‘χεις μέρος. Τι; Της παραδείσου.Ιταλισμός του Σολωμού. Εσύ δεν έχεις πρόβλημα. Δεν μπορεί να σ’ αγγίξει το κακό.

Έχει συνείδηση ο άνθρωπος του μεγαλείου του; Των αρετών του; Μπορεί να μην τις ξέρει, αλλά θα εμφανιστούν στη δοκιμασία.

Η απάντση σ’ αυτό το στίχο βρίσκεται στο 8. «άστραψε...»

2. η εξωτερική ομορφιά στο Σολωμό είναι αντανάκλαση των εσωτερικών αρετών

3. κομμάτι απ’τον ενδόμυχο λόγο του. Εικόνα αντανάκλασης

4. κολυμπάει προς τα μέσα και παρατηρεί τη στεριά

5. Ο ενδόμυχος λόγος του κολυμβιστή.

Με το κελάιδσμά του ενώνει τη θάλασσα με το βράχο.

Του ‘ρχεται μια νοσταλγία για την πατρίδα, να πάει γρήγορα και να γυρίσει. Πιάνει τα χέρια του.

7. αφηγητής

Κοιτάζει ο νεαρός γύρω-γύρω την ομορφιά

Κι αλιά: ελεύθερος πλάγιος λόγος του νέου

Πετάχτηκε μέσα απ’τη μαγεία που τον είχε κυριεύσει στην εγρήγορση. Αιφνίδιο πέρασμα απ’ την χαλάρωση κι ευτυχία. Μπαίνει σε θέση πολεμιστή.

8. Η στιγμή της μάχης παραλείπεται αριστοτεχνικά αποτυπώνεται σ’ εκείνο το δευτερόλεπτο πριν πεθάνει που «άστραψε φως κι εγνώρισε ο νιος τον εαυτό του».

31

Ζακύνθου, αρ. 9 Χειρόγραφο του Σολωμού. Στο δεύτερο στίχο αναγνωρίζεται η φράση «άστραψε φως κι εγνώρισε γοργά τον εαυτό του»

Γιατί; τι συνέβη; τι συνειδητοποίησε;

Εμείς καλούμαστε να το επενδύσουμε. Τι ήταν αυτό το μεγαλείο της αυτογνωσίας που ένιωσε, δεν ξέρουμε. Αυτό είναι μεγάλο χάρισμα της ποίησής του.

Συλλαμβάνει πρώτα τη φιλοσοφία. Δοκιμασία με την έννοια της σύγκρουσης της εσωτερικής.

32

«Κρητικός»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε’, Σολωμός, σελ. 38

Το λυρικό ποίημα του Κρητικού είναι το πιο επεξεργασμένο από τα επτά ποιήματα του οκταμερούς Συνθέματος 1833-1834, τα οποία ο Σολωμός επεξεργάζεται στο τετράδιο Ζακύνθου αρ. 11. Ξεκινώντας την αφήγηση in medias res, ο ανώνυμος πρωταγωνιστής (Κρητικός), τώρα ζητιάνος και με διαταραγμένα τα λογικά του, περιγράφει τις πιο κρίσιμες περιπέτειες της ζωής του προσπαθώντας να κατανοήσει τα γεγονότα και τη σημασία μιας κορυφαίας στιγμής μεταφυσικής αποκάλυψης την οποία έζησε ως ναυαγός μέσα στη θάλασσα, παλεύοντας να φθάσει στην ακτή μαζί με την αρραβωνιαστικιά του, που είχε χάσει τις αισθήσεις της. Από το ναυάγιο άλλωστε ξεκινά την αφήγηση (ενότητα 18) για να συνεχίσει με αναδρομές στο παρελθόν του ως νεαρού αγωνιστή στην Κρήτη, με πρόδρομες αφηγήσεις και προβολές στο μεταφυσικό χρόνο της Δευτέρας Παρουσίας, και με αναλυτική ιστόρηση της κορυφαίας και δυσνόητης εμπειρίας (εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, υπερκόσμιος ήχος), κάνοντας αλλεπάλληλες υπαινικτικές αναφορές στον τελικό θάνατο της αρραβωνιαστικιάς, τον οποίο όμως αποκαλύπτει μόνο στο τέλος.

Έχει καταλάβει ο Κρητικός τι του συμβαίνει; Το παρόν της αφήγησης ο Κρητικός είναι ζητιάνος.

2 κορυφαίες ερμηνείες. Τσαντάνογλου: Η Φεγγαροντυμένη είναι η αρραβωνιαστικιά του. Ο Κρητικός είναι η αδυναμία ύπαρξης νοήματος

(Για μια φιλοσοφική θεώρηση περί συμβολοποίηση της έννοιας της Φεγγαροντυμένης, βλ. αρχείο pdf Kaltampanos_stigmi).

Τρελός ποιητής. Λέει το ποίημα και παίρνει λεφτά.Ο Κρητικός έχει καταλάβει τι του ‘χει συμβεί; Όχι. Γι’ αυτό είναι ταραγμένη η αφήγησή του.

Η οπτική γωνία ταυτίζεται με τον Κρητικό. Αρχίζει απ’ την κρίσιμη στιγμή ανάμεσα στην αντάρα και ξαφνικά.... νηνεμία. Γεμίζει ένα φως και βγαίνει η Φεγγαροντυμένη.

Από κει ξεκινάει, απ’ την πιο κρίσιμη στιγμή. Από το τι συνέβη τότε, εκείνη τη στιγμή. Πολύ μοντέρνο ποίημα ο Κρητικός: η αδυναμία να νοηματοδοτήσουμε τα πράγματα.

εχάρη: γ’ εν. ή α’; αμφισημίαΗ κοπέλα ή μόνο ο Κρητικός; Αυτός κατάλαβε ότι ζει η κοπέλα. Κι αυτό θέλουμε να πιστέψουμε. Άρα χάρηκε κι η κοπέλα;

Δάκρυ της Φεγγαροντυμένης. Ευλογία που τον σώζει. Δακρύζει γιατί νιώθει ότι η κοπέλα είναι νεκρή και δεν μπορεί να τον βοηθήσει.

Παιχνίδι με τη ρίμα. Αυτό που θέλει να ακολουθήσει είναι η αγαπημένη του. Χάνει το άλλο του μισό.

33

Η «Φαρμακωμένη στον Άδη» είναι η αναστροφή του Κρητικού.

Δεν έχει συνείδηση τι έχει συμβεί με τη Φεγγαροντυμένη. Δεν ξέρουμε αν είναι ύμνος. Αλλά είναι μια εμπειρία ενός ανθρώπου που έχει διανύσει το μισό δρόμο προς το θάνατο.

Η’ Μάθημα:

Η Γυναίκα της Ζάκυθος περιέχει 2 ποιήματα κι ένα τρίτο που σχετίζεται με το σύνθεμα 1833-34.

Πεζό, σατιρικό ποίημα, που αρχίζει να το γράφει ο Σολωμός το ’26-’27 .

Έχουμε στα χέρια μας ένα τετράδιο. Το 1927 μαθαίνουμε πρώτη φορά τη «Γυναίκα της Ζάκυθος».Louis CoutelleΗ «Γυναίκα της Ζάκυθος» έχει 3 στάδια επεξεργασίας.

1ο ίσως ξεκινάει το ’26 ως το ‘29 2ο ’29 ως Νοέμβριο 1833 3ο Νοέμβριο 1833 έως και την οριστική εγκατάλειψη του έργου

Στο 1 ο στάδιο η Γ. της Ζ. λέγεται έργο à cl é. Πρέπει να έχεις κάποια κλειδιά για να το διαβάσεις. Δεν κατονομάζεται η Γυναίκα. Η γυναίκα πρέπει να είναι του Δημήτριου Σολωμού, αδερφού του ποιητή. Αυτό φαίνεται να το γνώριζαν οι συγκαιρινοί του και να το είχαν καταλάβει.

Κοινωνικά ο Σολωμός ήταν σε πολύ δύσκολη θέση. Πλούσιος ο πατέρας του, ένα είδος τραπεζίτη της εποχής, ενδεχομένως τοκογλύφος, ιταλικής καταγωγής έμπορος. Είχε δύο παιδιά το Ροβέρτο και την Ελένη. Γύρω στα 67-68 συνάπτει σχέσεις με την υπηρέτρια που ήταν 14 ετών. Εκείνη μένει έγκυος και γεννάει δύο αγόρια το Διονύσιο και το Δημήτριο.

Το 1798 στη διαθήκη του Νικολάου αναγνωρίζει τα 3 φυσικά του παιδιά Διονύσιο, Δημήτριο και Ροβέρτο και αποκληρώνει την Ελένη. Μία μέρα πριν πεθάνει παντρεύεται την υπηρέτρια, που ακούει στο όνομα Αγγελική Νίκλη. Αυτή εν τω μεταξύ είχε συνάψει σχέσεις με τον ιδιοκτήτη του μαγαζιού που είχαν στο κάτω μέρος του σπιτιού τον Λεονταράκη.

Όταν πεθαίνει ο Νικόλαος Σολωμός 1807-8 η Αγγελική είναι ήδη έγκυος στο παιδί του Λεονταράκη. Πρόβλημα νομικό:

Έχει ιδρυθεί η Επτάνησος Πολιτεία, αλλά διαλύεται. Μπέρδεμα με το Δίκαιο. Υποχωρεί κι η γαλλοκρατία, με τους Άγγλους 1809-15 (πολιορκία) και τέλος την αγγλοκρατία. Αλλά υπήρχε έλλειμα δικαίου. Ευφημικά ακολουθούν ακόμη το δίκαιο των Ενετών, το οποίο όμως δεν προβλέπει τίποτα για τους νοθογέννητους. 1841 ψηφίζονται νέοι κώδικες. Μέχρι τότε εκκρεμούσε το θέμα.

34

Ο Δημήτριος Σολωμός προσπαθεί να προσεταιριστεί τους Άγγλους για να αναλγηθεί στα αξιώματα. Πίεζαν και τον Διονύσιο να συσχετιστεί με τους Άγγλους για να λύσουν το θέμα. Εκεί αρχίζει η μεταξύ τους ρήξη. Δυσανασχετεί στο να προσεταιριστεί την εύνοια των Άγγλων. Ήταν ένας φιλελεύθερος άνθρωπος.

Αποτέλεσμα σηκώνεται και φεύγει ο Σολωμός. Πηγαίνει στην Κέρκυρα, για να αποφύγει τις τριβές.

Άλλη αντίληψη: είχε καταλάβει την ανάγκη των Άγγλων, αλλά θέλει να το ρυθμίσει ο ίδιος κι όχι ο αδερφός του.

Το έργο, η «Γυναίκα της Ζάκυθος» λειτουργεί και χωρίς όνομα. Ιδίως όταν στο 2ο

στάδιο ο Σολωμός θέλει να ανυψώσει το έργο απ’ την προσωπική σάτιρα σ’ ένα έργο κοινής ωφέλειας, σ’ ένα οικουμενικό επίπεδο.

2 άξονες: 1) άξονα κοινωνικού πεδίου 2) άξονα πατριωτικού πεδίου

Αντιπαραθέτει παραδείγματα θετικής συμπεριφοράς

Ενώ η «Γυναίκα της Ζάκυθος» είναι υπέρ των Τούρκων, όλοι προσεύχονται οι Μεσολογγίτισσες και οι Ζακυνθινοί. Στη σκηνή της δέησης, όπου οι γυναίκες έχουν κατέβει στο γυαλό να κάνουν δέηση, ο Σολωμός σκέφτεται να βάλει ένα ποίημα μέσα. Ποιο είναι αυτό; Είναι το Α’ Σχεδίασμα των «Ελεύθερων Πολιορκισμένων».

Δεν ανήκε στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους». Ούτε κάν λέγονταν «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι». Δε σχεδιάστηκε για να είναι ανεξάρτητο.

Γιατί ο Πολυλάς μας το παρουσίασε ως Α’ Σχεδίασμα; Ως μέρος, δηλαδή, των «Ελεύθερων Πολιορκημένων»; Πώς είναι δυνατόν να έχει πεζό και ποίημα μαζί;

Ο Πολυλάς δεν μπορούσε να δημοσιεύσει τη «Γυναίκα της Ζάκυθος» αλλά αυτό το ποίημα ήθελε να το βάλει. Έκοψε το κομμάτι που προηγείται, που μιλά ο Ιερομόναχος. Μιλά με εδάφια. Η «Γυναίκα της Ζάκυθος» είναι χωρισμένη σε κεφάλαια κι αυτά είναι αριθμημένα. Ο λόγος είναι παρατακτικός. Κι είπε ο Πολυλάς «δε σώζεται τίποτε άλλο απ’ αυτό το έργο»!

Αλλά αυτό ποια σχέση έχει με τους υπόλοιπους «Ελεύθερους Πολιορκημένους»;

Α’ Σχεδίασμα: αμφιβραχικό στίχο (αυτιστικό) Ελεύθεροι ΠολιορκημένοιΣχέση:

1) μορφή

Το Α’ Σχεδίασμα είχε προσωρινά άλλο τίτλο. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι = ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ

ΑΠΑΝΩ ΕΙΣ ΤΟ ΠΕΣΙΜΟΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

α’ στάδιο → 1826 (τότε πέφτει το Μεσολόγγι)

35

Στη β’ πολιορκία οι Σπετσιώτες μάλωσαν για τα χρήματα κι έφυγαν. Λόγω της διχόνοιας των Ελλήνων χάθηκε το Μεσολόγγι. Εξοργισμένος γι’ αυτό ο Σολωμός γράφει ένα ιταλικό ποίημα.

O Σολωμός άρχισε να καταπιάνεται με το έργο το 1826 στη Ζάκυνθο (κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγιού) και ολοκλήρωσε την πρώτη γραφή το 1829, έναν χρόνο μετά την εγκατάστασή του στην Κέρκυρα. Τότε καθαρόγραψε το κείμενο σε ένα τετράδιο, γνωστό ως τετράδιο Ζακύνθου, αρ. 13.

β’ στάδιο → 1829-1833 = β’ στάδιο επεξεργασίας «Γυναίκας της Ζάκυθος».(εκεί δουλεύει το ιταλικό σχεδίασμα)

Καθώς θέλει να κάνει τη «Γυναίκα της Ζάκυθος» θέλει να βάλει την προφητεία εδώ στα ελληνικά. Άρα υπήρχε μια προφητεία στα ιταλικά. Είναι καλό μια προφητεία για το πέσιμο, γιατί η «Γυναίκα της Ζάκυθος» εξελισσόταν τις παραμονές της πτώσης του Μεσολογγιού.

Προσπαθεί να αναπτύξει καινούρια επιμέρους θέματα, έτσι ώστε να αντιπαραθέσει στον αρνητικό χαρακτήρα της Γυναίκας περιπτώσεις που παραδειγματίζουν τη θετική ανθρώπινη συμπεριφορά. Για το λόγο αυτό αποφασίζει να αναπτύξει και να ενσωματώσει στο πεζό σατιρικό κείμενο το όραμα του Ιερομόναχου και την «Προφητεία πάνω στο πέσιμο του Μεσολογγιού», δηλαδή το λεγόμενο Α´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων, καθώς και σκηνές που να αποτυπώνουν την πάνδημη αναστάτωση του νησιού της Ζακύνθου με αφορμή την κορύφωση της πολιορκίας στο Μεσολόγγι, έτσι ώστε να αντιπαρατεθούν στην ανθελληνική μορφή της Γυναίκας

Κι ο ιερομόναχος δεν είναι δυνατόν να ξέρει ότι το Μεσολόγγι θα πέσει. Πέφτει να κάνει δέηση κι απ’ την ταραχή του βλέπει όραμα. Αλλά δε βλέπει τίποτα, γιατί έχει καπνό. Βλέπει μόνο μια γυναίκα με αιματοβαμένο φόρεμα και του λέει το ποίημα.

Αλλά ο ιερομόναχος δεν το καταλαβαίνει το ποίημα. Νομίζει ότι οι Μεσολογγίτες έχουν νικήσει. Αλλά αμέσως καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να ξέρει την έκβαση. Στην πραγματικότητα οι Μεσολογγίτες έχουν χάσει. Οι φωνές που ακούει είναι απ’ την έξοδο. Αλλά δεν μπορεί να ερμηνεύσει τα λόγια της θεάς, γιατί αυτός προσδοκεί τη νίκη. Εικόνα εγκατάλειψης, εικόνα λίγο πριν την έξοδο.

Δικαιοσύνη για το Σολωμό είναι να πέσει το Μεσολόγγι. Αξίζει να τιμωρηθεί η Ελλάδα γι’ αυτή τη διχόνοια που έδειξε.

Δεν υπάρχει τίποτα που να δείχνει αυτό που θα ακολουθήσει τους Ελεύθερους Πολιορκημένους.

Η Γυναίκα της Ζάκυθος δεν τελειώνει ποτέ.

Ο Σολωμός ήθελε να δώσει τον τίτλο «Όραμα Διονυσίου ιερομονάχου εγκατοίκου της ξωκκλήσιου Ζακύνθου».

Το 2ο ποίημα:

Αποφασίζει να βάλει τη «Νεκρική ωδή ΙΙ», με αφορμή το θάνατο μιας ενάρετης κοπέλας που έχει πεθάνει κι έρχονται οι άγγελοι να μεταφέρουν την ψυχή της,

36

προκειμένου να αντιπαρατεθεί στην κοινωνικά και ηθικά επιλήψιμη δράση της Γυναίκας. Κάτι σαν το «Εις μοναχήν».

Αντιπαρατίθεται στο φρικτό θάνατο. Η «Γυναίκα της Ζάκυθος» πεθαίνει τρελή, νομίζοντας ότι σκοτώνει την αδερφή της.

Κι ενώ ο Σολωμός πήγαινε να τελειώσει πια τη «Γυναίκα της Ζάκυθος», ο αδερφός του ο Ιωάννης Λεονταράκης, αφού είχε πια μεγαλώσει, δηλώνει στο τελωνείο γυρνώντας από Ιταλία όπου σπούδασε το όνομα Ιωάννης Σολωμός. Επειδή ήταν το μόνο παιδί που συνελήφθη εντός γάμου είναι ο μόνος νόμιμος και δικαιούται αυτός την περιουσία.

Κάνουν αγωγή. Δίκη μέχρι 1838. Η μητέρα παίρνει το μέρος του Ιωάννη. Ζει με τη νέα της οικογένεια με τον Λεονταράκη. Φίλοι του Σολωμού θα αποδειχθούν λίγοι για εκείνον.

Κι ο Σολωμός, το Νοέμβριο του 1833, εκεί που γράφει το τελευταίο στάδιο αποφασίζει να βάλει το Διάβολο, με διάφορες μορφές, να κατευθύνει όλους. Να τον βάλει κάτω απ’ τα πόδια της Γ. της Ζ. σταυροπόδι με τον ταμπουρά (νεκροφιλική σκηνή). Ο Διάβολος θα λέει τραγούδι και θα σατιρίζει το δικηγόρο του Ιωάννη, τον Ναπολέων Ζαμπέλη.

Έχουμε λίγους στίχους απ’ αυτό το τραγούδι.

Καταλαβαίνει όμως, ότι δε δένει με την υπόλοιπη μορφή κι εγκαταλείπει εκεί τη «Γυναίκα της Ζάκυθος» το Νοέμβριο του 1833. Παίρνει τότε αυτό το τραγούδι και γράφει ένα καινούριο ποίημα. Αυτό το ποίημα θα είναι η «Τρίχα».

Αλλάζει τετράδιο. Αν η «Γυναίκα της Ζάκυθος» αριθμείται στο τετράδιο Ζ αρ.13, η Τρίχα –Ζ 11

(συνέχεια στη σχέση)2) περιεχόμενο ( όχι τα θέματα)και κυρίως

3) ύφος - είδος

Είναι θρηνητικό το Α’ Σχεδίασμα

Το 1834 θέλησε να γράψει ένα ποίημα για το Μεσολόγγι. Να υμνήσει το εσωτερικό μεγαλείο των ανθρώπων, που στο τέλος αποδείχθηκαν ελεύθεροι εσωτερικά, όπως ο Πόρφυρας.

Οι Ελεύθεροι πολιορκισμένοι, Σχεδίασμα Β´

Το Β´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων απασχόλησε τον Σολωμό από το 1833 ως το 1844. Στο Β´ Σχεδίασμα ο στόχος είναι διαφορετικός και σημειώνεται στους πολυάριθμους ιταλόγλωσσους στοχασμούς που κατάγραψε σε σχέση με τις επεξεργασίες. Μια από τις πιο συνοπτικές διατυπώσεις είναι: «Στο Μεσολόγγι, <το θέμα είναι> η δύναμη της θέλησης που δοκιμάζεται από φοβερές συμφορές]. Συμφορές που βάλουν το σώμα (πείνα, αρρώστιες, κακουχίες, τραύματα) και, κυρίως

37

το πνεύμα/την ψυχή (π.χ. τον έρωτα, την αγάπη για ζωή), ανάμεσα στις οποίες ως μέγιστη αξιολογείται από την ποιητή «η ενθύμησις της περασμένης δόξας».

Παίρνει υλικό απ’ την Προφητεία. Η σχέση Ελεύθερων Πολιορκισμένων και Προφητείας είναι σχέση ασυνέχειας.

Όπως το ποίημα με τον Μαρτινέγκο «Το Όνειρο» 1826, τη σάτιρα την κάνει ο Κουτούζης-Σατιριστής και προσωπείοparlata/ομιλία σατιρική-Σατιριζόμενος (ανυπεράσπιστος και βουβός)-Αφύπνιση απότομη

Αυτό το σχέδιο θα εφαρμοστεί και στην Τρίχα. Β’ Τόμος Απάντων του Λ. ΠολίτηΣτόχος αυτού του πρώτου σατιρικού ονείρου είναι ο δικηγόρος του Ιωάννη

Λεονταράκη Ναπολέων Ζαμπέλης. Η υπόθεση έχει ως εξής. Ο ποιητής κοιμάται και βλέπει στον ύπνο του τον φλάρη (καθολικό καλόγερο) του βαρόμετρού του να ζωντανεύει και να μιλά κοροϊδευτικά για διάφορους επτανησιώτες ευγενείς. Ο βασικός στόχος όμως είναι ο Ζαμπέλης, ο «δόχτορας» (ή «νιος»), ο οποίος κατηγορείται από τον φλάρη (φλάρη-Διάβολο) για νόθος, με βάση κάποια στοιχεία που έχει στην κατοχή του και τα οποία δεν αργούν να εμφανιστούν: πρόκειται για κάποιες ερωτικές επιστολές της μητέρας του Ζαμπέλη καθώς και για μία τρίχα, η οποία συνδέεται με την ερωτική ζωή της («il pelo della putana» = η τρίχα της πόρνης).

Ο φλάρης εμφανίζεται ξαφνικά να κρατά μια ζυγαριά. Βάζει στον ένα δίσκο την τρίχα και στον άλλο τον δόχτορα (Ζαμπέλη) και τους ζυγίζει. Η τρίχα (δηλαδή, η ερωτική δραστηριότητα της μητέρας του) είναι πάντα βαρύτερη, πράγμα που αποδεικνεύει πως ο δόχτορας δεν μπορεί να ξέρει ποιανού γιος είναι.

Το ζύγισμα συνεχίζεται με επιμονή –στο μεταξύ ο φλάρης θα έχει ζυγίσει και άλλους επιφανείς επτανησιώτες, οι οποίοι προφανώς έχουν το ίδιο «στίγμα» με τον Ζαμπέλη. Στην περίπτωση του Ζαμπέλη, όμως, το ζύγισμα επαναλαμβάνεται χωρίς σταματημό και με αυξανόμενη ένταση, έτσι που ο ποιητής σκέφτεται να παρέμβει και να παρακαλέσει τον φλάρη να λυπηθεί τον νιο. Πάει να τον σώσει, αλλά δεν ξυπνάει. Βλέπει τον φλάρη να του κάνει «έλα» με το δάχτυλο!!! Έλα κι εσένα να σε ζυγίσω για το παρελθόν σου κι έτσι ξυπνάει. Αυτοειρωνεύεται. Ποίημα τραγικής σάτιρας

Τότε πρέπει να συλλαμβάνει και το σύνθεμα του 1833-34. Ήθελε κάτι μισό σατιρικό, μισό λυρικό-υψηλό. Να είναι οικουμενικό.

[=Είναι καλύτερο να κάνεις ένα Σύνθεμα μάλλον μακρύ, που να είναι το μισό σοβαρό και υψηλό και το άλλο φαρμακερό-κωμικό. Στο πρώτο μέρος μπορεί να είναι η Αρχή του καλού, που μάχεται με την Αρχή του κακού στο δεύτερο. Έτσι το σύνθεμα θα μπορέσει να έχει κοινή ωφέλεια κρύβοντας κάτω από το πέπλο της ποίησης ένα Μέρος ενεργητικό, Βαθύ – και σ’ αυτό παρεμπιπτόντως θα ονειδίζεται και ο νέος. – (Σκέψου βαθιά την Ουσία και τη Μορφή τούτου του συνθέματος).] (Ε. Τσαντσάνογλου, Μία λανθάνουσα ποιητική σύνθεση του Διονυσίου Σολωμού. Το αυτόγραφο τετράδιο Ζακύνθου αρ. 11. Εκδοτική δοκιμή, Αθήνα, Ερμής, 1982 [διδακτορική διατριβή: Θεσσαλονίκη 1978], 46-47).

38

Η σύνθεση των σατιρικών και των λυρικών ποιημάτων δεν θα γινόταν μέσω μιας ενιαίας ιστορίας, αλλά μέσω του κοινού, αξονικού θέματος «έρωτας-θάνατος» και στο πλαίσιο της διαμάχης του Καλού και του Κακού. Τα τέσσερα σατιρικά ποιήματα θα στηλίτευαν περιπτώσεις αρνητικής συμπεριφοράς ενώ τα τέσσερα λυρικά θα αναδείκνυαν περιπτώσεις θετικής συμπεριφοράς.

Τι έχω έτοιμο που να σχετίζεται; Τον Λάμπρο, που ήταν 128 στίχοι. Θέμα: οι συμπεριφορές των ανθρώπων απέναντι στον έρωτα.Ήθελε 1000 στίχους (εμμονές του Σολωμού)Θα ξεκινήσει απ’ τον Λάμπρο.Θα αρχίσει να κάνει αριθμητικές πράξεις αλλεπάλληλες για να βρει τους στίχους και να τους χωρίσει σε 8 μέρη. Μέχρι πρόσφατα νομίζαμε ότι ήταν τα οικονομικά της οικογένειας!!!!!!!

Σύνθεμα 1833-34

1) Η Τρίχα2) Δευτερο Όνειρο – Γ. Δερώση3) Η μετατόπιση του αγάλματος του Μέτλαντ – Γ. Δερώση4) «ο Φουρκισμένος» - Γ. Δερώση ή κπν άλλον

1) Λάμπρος (το όνειρο...)→ έτοιμο το Γενάρη του ’34 – συμπεριφορά που καταδικάζεται με τρόπο λυρικό

2) Κρητικός – το καλό παράδειγμα για τον έρωτα3) Η Φαρμακωμένη στον Άδη – νικάει το θάνατο μέσω του έρωτα (κανονικά σε

15σύλλαβο, λάθος του Πολυλά)4) «Ο φυλακισμένος»

Τα πιο επεξεργασμένα είναι ο Κρητικός, η Τρίχα, η Φαρμακωμένη στον Άδη, το Δεύτερο όνειρο, για τη Μετατόπιση έχουμε όλη την υπόθεση σε ιταλικό πεζό. Το λιγότερο είναι ο Φυλακισμένος.

Το «Δεύτερο όνειρο» είναι προσωρινός τίτλος. Δείχνει ότι γράφτηκε μετά την Τρίχα. Υπάρχουν στην έκδοση της Τσαντσάνογλου «Μια λανθάνουσα ποιητική σύνθεση του Σολωμού».

Μεγάλη ωρίμανση του Σολωμού με τη Φαρμακωμένη στον Άδη. Ο έρωτας θα καθορίσει το φυσικό θάνατο, ώστε ο έρωτας δε θα τελειώσει ποτέ. Αιώνια αξία.

Θ’ Μάθημα:

Ανδρέας Κάλβος

(για περισσότερες πληροφορίες, βλ. αρχείο pdf tziovas_ neoklasikes_apixisis. Ενδιαφέροντες πληροφορίες για τη μετωνυμία και τη νεωτερικότητα του Κάλβου).

Τι σημαίνει Λυρικά; Δεν είναι σατιρικά. Ίσως ένας τρόπος για να πει κανείς «ποιήματα». Γιατί δε λέει «Ωδαί»; Αφού μόνο ωδές έχει...

Γλώσσα του Κάλβου:

39

Πολλές δάνειες λέξεις αρχαίες. Δεν παραπέμπει σε κάποια γραμματική. Γλώσσα κατασκευασμένη. Ενώ η γλώσσα του Σολωμού είναι πιο συνεπής γραμματικά.

Η γλώσσα των Ωδών είναι όλες κι όλες 2000. Προέρχονται από την α.ε. γραμματεία. Ένα άλλο ποσοστό είναι λαϊκότροπος λόγος, δημώδης. Υπάρχουν λέξεις άπαξ. Υπάρχουν αρκετοί ιταλισμοί, κυρίως στη σύνταξη.

Η στροφή του Κάλβου: Δική του κατασκευή. Θεώρησαν ότι σπάζει το 15σύλλαβο, γιατί είναι 7 και 7 και 5 (αδώνειος). Έτσι οι στροφές του θυμίζουν τη σαπφική και πινδαρική στροφή. Μια άλλη ανάγνωση: ανάγει αυτή τη στροφή όχι στην α.ε. ποίηση, αλλά στην ιταλική ποίηση, που ήταν κι αυτή οικεία στον Κάλβο.

Καινοτομίες του Κάβλου στην καλβική στροφή:Ποικιλία καταλήξεων, τονισμού, κατακλείδα του τελευταίου στίχου που μένει ανομοιοκατάληκτος σε σχέση με την ιταλική στροφή. Φτιάχνει τη δική του στιχουργία και τώρα αυτό που είναι το στίγμα της ποιητικής του χαρακτηρίζεται ως νεοκλασικιστής ποιητής. Τι σημαίνει αυτό;-Χρήση συγκεκριμένου λεξιλογίου που παραπέμπει στην α.ε. μυθολογία και γραμματεία. -Ισορροπία εκφραστική και συναισθηματική. Δεν είναι των μεγάλων παθών.

Εξωτερική περιγραφή των πραγμάτων.

Ο Κάβλος πρωτοτυπεί. Έχει ένα προσωπικό «εγώ» που τον πλησιάζει στον προ-ρομαντισμό του Ossian και του Young, με τις παρομοιώσεις του, τα επίθετά του, που τον αποκλείουν από τον νεοκλασικισμό. Πρωτότυπη ποιητική δημιουργία.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι υπερρεαλιστές θα ξανανακαλύψουν τον Κάλβο.

Η Βρεττανική Μούσα: θρηνητικό για τον Μπάιρον (βλ. αρχείο word)ελεγειακό ποίημα.

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. Ε’, Κάλβος, σελ. 60

Εις Σούλι

γ. Έχουμε μάχηδ. Τετραχώρου: 4 βουνάστ. Ποιητική μετουσίωση του «Ελευθερία ή Θάνατος»ζ. άντρα: λιμέριαι. γνωρίζω τη φωνή σου: με την έννοια του «σε γνωρίζω από την όψη», αναγνωρίζω.ια. όπως με το αυτοκίνητοιζ. ύμνος στη νύχταιη. Πνευματική νύχτα, έχουν δολοφονηθεί πολλοί τύραννοι κι απ’ τη ζώνη βγαίνει στάχτη.ιθ. Εδώ της ζητάει κάτι, να πέσει σκότος γιατί οι άλλοι δε θα ξέρουν τον τόπο. κ. να φοβηθούν οι εχθροίκα. παρομοιώσεις του θορύβου

40

κβ. στροφή για να γεμίσει το κενόκγ. Να: δεικτικό μόριο για να μας δείξει μόνο το θόρυβο.προδήλως: υπονομεύεται γιατί έχει σκοτάδι!κδ. δεν καταλαβαίνουμε τους νικητέςκε. στο τέλος ακούγεται ο ήρωας του ποιήματος

Εκμεταλλεύεται το τέχνασμα του σκοταδιού. Υιοθετεί το τέχνασμα του αυτόπτη μάρτυρα κι επειδή δε βλέπει, γιατί είναι σκοτάδι, προσεύχεται, όπως ο Σολωμός με τον Ιερομόναχο.

κη. Πολέμησαν τον Σταυρό.ρομφαία: Αρχάγγελος Μιχαήλ

Βλέπει τις ψυχές των Τούρκων να υπερίπτανται στους αιθέριους κάμπους και τις ψυχές να συνοδεύει ο άγγελος της Δικαιοσύνης.

κθ. Οι ψυχές των Ελλήνων.

Δε μας λέει τίποτα για την έκβαση της μάχης, μόνο για τους νεκρούς.

υπέρ τα νέφη: πάνε στον Ουρανό, στον Παράδεισο

Εις Δόξαν: φανερός νεοκλασικισμός. Η πορεία του γένους μέσα απ’ τους προγόνους

Ι’ Μάθημα:

Συνέχεια:Χριστόπουλος – Σολωμός:δημώδης γλώσσα

Ασυνέχεια Χριστόπουλου – Σολωμού:Ο Σολωμός περνάει στο Ρομαντισμό, γράφει νεο-κλασικιστική ποίηση. Μελετάει τον νεο-πλατωνισμό. αλλά τέμνονται στη γλώσσα, στην παράδοση.

Ο Κάλβος δεν έχει τόσα κοινά χαρακτηριστικά, όσο ο Σολωμός με τον Χριστόπουλο.

Προσπαθεί ο Κάλβος να φτιάξει μια συνέχεια, ενώ ο Σολωμός επιλέγει τους προγόνους του.

Ο Κάλβος δε βρίσκεται στην Ελλάδα. Τεχνητή γλώσσα. Η γλώσσα του Κάλβου είναι βιβλιακή γλώσσα.

Εκεί βρίσκεται η συνέχεια Κάλβου-Χριστόπουλου, στην προσπάθεια του Κάλβου να συγκροτήσει 2 ψηφίδες της ν.ε. παράδοσης για τους αναγνώστες της Ευρώπης κυρίως.

Πότε τελειώνει η φαναριώτικη ποίηση; Τέμνεται με τον Ρομαντισμό που αρχίζει το 1830. Πάνε στην Αθήνα.

41

Σούτσοι, Ραγκαβίδες, Νερουλός

Α. Σούτσος Α΄ Αθηναϊκή Σχολή Α. Ραγκαβής + ένας Ηπειρώτης ο Ζαλοκώστας

Εισηγητές του Ρομαντισμού: 1831 Οδοιπόρος του Σούτσου. Αρχίζει ο Αθηναϊκός Ρομαντισμός

3 περίοδοι Ρομαντισμού:1830-50: εξόρμηση1850-70: ακμή ισχύουν μόνο για τον Αθηναϊκό Ρομαντισμό1870-80: παρακμή

Διαφορές Επτανησιακού – Αθηναϊκού:

Με τους Βαυαρούς έχουμε την «ανάσχεση του Ρομαντισμού», που οδηγεί σ’ έναν κλασικό ρομαντισμό.

Η ποίηση είναι η κατ’ εξοχήν έκφραση του Ρομαντισμού. Υψηλό λογοτεχνικό είδος. 18ος αι. ανύπαρκτη, πάρεργο19ος αι. κατ’ εξοχήν η υψηλή έκφραση.

Θέματα Ρομαντισμού: θέμα αλλαγής ως δομής του ποιήματοςΣ’ αυτό το σημείο ο Οδοιπόρος έχει γίνει καλόγερος στο Αγιον Όρος. Σημαντικό κομμάτι του Ρομαντισμού ο Χριστιανισμός, η θρησκεία, η θρησκευτική πίστη.

Ερωτική μελαγχολία.

Τελευταίο μαθήμα:

Εποχές:Φαναριώτες 1789 Ανακρεόντεια – αρκαδικήπρο-σολωμική (Νεοκλασικισμός)Σολωμός ΡομαντισμόςΑ’ Αθηναϊκή ΣχολήΒ’ Αθηναϊκή Σχολή 1914 Παρνασσισμόςγενιά του 1880 Συμβολισμός1890 Αισθητισμός1910

1866 στη Γαλλία → ΠαρνασσισμόςΑντίστοιχα τέλη ακμής Ρομαντισμού στην Ελλάδα

ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ

Τι είναι ο Παρνασσισμός; Λιγότερο έντονα συναισθήματα, έχει τη γαλήνη στη θέση της τρελής φαντασίας, αντλεί τα πράγματα απ’ την πεζή καθημερινότητα. Δίνουν πολύ σημασία στη φόρμα. Μικρά κομψά.

42

Μουσικότητα: η μουσική της αρμονίας, ρυθμικότητα.

Στρέφονται στο α.ε. παρελθόνΈτσι θα γραφτούν ποιήματα για αγάλματα, για μύθους. Φιλοσοφικές σκέψεις πάνω όμως σε καθημερινά, απλά πράγματα. Αλλά υπάρχει στοχασμός για τη μνήμη, το θάνατο.

Ποιοι είναι οι Παρνασσιστές; Παλαμάς, Σουρής, Δροσίνης, Πολέμης, Καμπάς.

1880γενιά του ’80 ΠαρνασσισμόςΒ’ Αθηναϊκή Σχολή

Μέσα απ’ τα περιοδικά «Ραμπαγάς» και το «Μη χάνεσαι».Νίκος Καμπάς – «Ιστοί αράχνης»Δροσίνης, «Η μυγδαλιά»

Καθημερινό θέμα και στοχασμοί για το χρόνο. Πολύ μουσικότητα.

Ιωάννης Πολέμης

«Το παλιό βιολί»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. ΣΤ’, Πολέμης, σελ. 35

Η τέχνη για τους Παρνασσιστές είναι μια υψηλή μορφή έκφρασης. «Η τέχνη για την τέχνη». Η τέχνη είναι αυτόνομη. Ο Πολέμης έχει και κάποια κατάλοιπα ρομαντικά, αλλά οι τόνοι έχουν κατεβεί. Ο Παρνασσισμός χρησιμοποιεί απλή-καθημερινή γλώσσα. Πέρασμα σταδιακό στη δημοτική.

Κωστής Παλαμάς

«Ίαμβοι και Ανάπαιστοι»

βλ. Λ. Πολίτης, τομ. ΣΤ’, Παλαμάς, σελ. 49

18978σύλλαβους7σύλλαβους που εναλλάσσονται

3. τελευταία στροφή: συνομιλία με τον αναγνώστη

Στο Ρομαντιμό: η Τέχνη έπρεπε να διδάσκει, να κάνει καλύτερο τον άνθρωπο.Στον Παρνασσισμό: η Τέχνη υπάρχει για να τη θαυμάζουμε.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ

Η εικονοποίηση του αφηρημένου.

43

Μέσα από συγκεκριμένες εικονοποιίες να εκφράζονται συγκεκριμένα ιδέες.

Ιωάννης Γρυπάρης

«Εστιάδες»

βλ. Λ. Πολίτη, τομ. ΣΤ’, Γρυπάρης, σελ. 132

Παρνασσιστικό ποίημα.

Έτσι και η γενιά του Γρυπάρη, τηρουμένων των αναλογιών άφησαν μια φωτιά να σβήσει. Κοινωνικό, ιστορικό. Μικρασιατική Καταστροφή.

Στο πέρασμα από την ιστορία στο συμβολιζόμενο υπάρχει η δυνατότητα αυτοί να καθορίσουν, να βγουν απ’ τη ραθυμία. Κάτι να αλλάξουν.

Συμβολιστική ποίηση του Παλαμά:

«Εκατό Φωνές»Πρώτη νύχτα, 7.

βλ. Λ. Πολίτη, τομ. ΣΤ’, Παλαμάς, σελ. 64

Δηλώνει την κατάσταση της ψυχής στο εξωτερικό ερεθίσματα. Το κυπαρίσσι διατηρείται αναλοίωτο στις αλλαγές. απελπισμένο: ίσως μια σοφία

Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907):Η φλογέρα του βασιλιά

βλ. Λ. Πολίτη, τομ. ΣΤ’, Παλαμάς, σελ. 66, 73

Ο Γύφτος ποιος είναι; Ο ποιητής.

Δημοφιλές θέμα της εποχής. Ξεκινά απ’ τον Νίτσε. Υπερκαλλιτέχνης. Απαξίωση όλων των αξιών. Τα καταστρέφει όλα για να τα ξαναφτιάξει. Όλο το ποίημα είναι τοποθετημένο στην Κων/πολη. 100 χρόνια πριν την άλωση και λίγο μετά την άλωση.

Ο Προφήτης προφητεύει τη άλωση, αλλά και τη μελλοντική ανάσταση.

Ε’ Ο θάνατος των αρχαίων.Η’ Ο Προφήτης.

Το σύμβολο του Γύφτου: σύμβολο καινούριο. Ποιητής υπεράνθρωπος.Η πτώση της Πόλης → 1897 ο ατυχής πόλεμος

Μετά τον Συμβολισμό;

44

ΑισθητισμόςΝεοσυμβολισμός ΚαρυωτάκηςΝεορομαντισμός

Μοντερνισμός

Κρυστάλλης → επιστροφή στο δημοτικό τραγούδι, το αντίστοιχο της ειδυλλιακής ηθογραφίας, όπως η πεζογραφία του Δροσίνη και του Βλαχογιάννη.

Χαρακτηριστικός συμβολιστής και αισθητιστής ο Χατζόπουλος!

Μαλακάσης – συμβολιστής και αισθητιστής. Τέμνεται με την ηθογραφία της εποχής.

«Τάκη – Πλούμας»

Ανάμνηση του ξαδέλφου τουΕίδος μνημόσυνου. Ηθογραφεί τον Τάκη-Πλούμα.

45