Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώνουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγγραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμο-ποιούν οι μαθητές των φροντιστηρίων μας. Μέσα από τη διαρκή τους αξιοποίηση στις τάξεις μας διασφαλίζουμε τον εμπλουτισμό τους, τη συνεχή τους βελτίωση και την επιστημονική τους αρτιότητα, καθιστώντας τα βιβλία των Εκδόσεών μας εγγύηση για την επιτυχία των μαθητών.

τα βιβλία των επιτυχιών

Γλώσσα

Άννα-Μαρία Γιασημάκη

ΝεοελληνικήΒ́ Γυμνασίου

Σειρά: Γυμνασιο | Β΄ Γυμνασιου

Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου Άννα-Μαρία Γιασημάκη ISBN: 978-618-5325-14-5

Επιστημονική επιμέλεια: Άρτεμις ΤζιτζογλάκηΕπιμέλεια κειμένου: Μαρία ΠαπαδοπούλουΣχεδιασμός έκδοσης: Μαλβίνα ΚότοΣτοιχειοθεσία-σελιδοποίηση: Σπύρος ΚαλογεράτοςΣχεδιασμός εξωφύλλου: Aλέξανδρος ΓιαννακούλιαςΥπεύθυνη έκδοσης: Γωγώ Κουτσούγερα

Copyright 2018 © ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Άννα-Μαρία Γιασημάκη για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο

Κυκλοφορία έκδοσης: Σεπτέμβριος 2018

Επικοινωνία με συγγραφέα: Άννα-Μαρία Γιασημάκη – annagiasimaki@yahoo.gr

Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων.

Αριθμός έκδοσης: 1η | Αριθμός αντιτύπων: 1400

Λ. Βουλιαγμένης 46 & Αλεξιουπόλεως, ΤΚ 164 52 Αργυρούπολη | Τ. 210 4112507www.ekdoseispoukamisas.gr | info@ekdoseispoukamisas.gr

Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του συγγραφέα

1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα (Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό) Α. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Β. Το υποκείμενο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Γ. Σύνθεση με αχώριστα μόρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Δ. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Ε. Λεξιλόγιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ζούμε με την οικογένεια Α. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Β. Εγκλίσεις – Χρόνοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Γ. Τα είδη των συνθέτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Δ. Περίληψη κειμένου – Πλαγιότιτλοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Ε. Λεξιλόγιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

3η ΕΝΟΤΗΤΑ: Φίλοι για πάντα Α. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Β. Ενεργητική και παθητική φωνή – Συζυγίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Γ. Το α΄ συνθετικό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Δ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

4η ΕΝΟΤΗΤΑ: Το σχολείο στον χρόνο... Α. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Β. Διαθέσεις του ρήματος – Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα – Αντικείμενο . . . 109Γ. Συνοχή ευρύτερου κειμένου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Δ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

5η ΕΝΟΤΗΤΑ: Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμαΑ. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Β. Οι βαθμοί των επιθέτων – Η σύγκριση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141Γ. Το β΄ συνθετικό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Δ. Οργάνωση και συνοχή της περιγραφής και της αφήγησης . . . . . . . . . . . . . . . . 152Ε. Λεξιλόγιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

6η ΕΝΟΤΗΤΑ: Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κτλ.) Α. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Β. Οι αντωνυμίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Γ. Ετυμολογικές οικογένειες λέξεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Δ. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Ε. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

7η ΕΝΟΤΗΤΑ: Βιώνοντας προβλήματα της καθημερινής ζωής Α. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Β. Τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Γ. Παράγωγα επιρρήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Δ. Οι συνδετικές λέξεις και φράσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Ε. Λεξιλόγιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

8η ΕΝΟΤΗΤΑ: Συζητώντας για σύγχρονα κοινωνικά θέματα Α. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Β. Οι μετοχές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236Γ. Παρασύνθετα και πολυλεκτικά σύνθετα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Δ. Αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Ε. Λεξιλόγιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

9η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ταξίδι στον μαγικό κόσμο του διαστήματοςΑ. Εισαγωγικά κείμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Β. Ορισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Γ. Η επιχειρηματολογία στα άλλα μαθήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274Δ. Χρήση λεξικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Ε. Λεξιλόγιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281ΣΤ. Δραστηριότητες παραγωγής λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Πρόσθετες ασκήσεις εμπέδωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Κριτήριο αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Απαντήσεις ΑσκήσεωνΑπαντήσεις των ασκήσεων του βιβλίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Απαντήσεις των ασκήσεων του Τετραδίου Εργασιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

1η ΕΝΟΤΗΤΑ Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα

(Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό)

13

Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα (Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό)

1ηΕΝΟΤΗΤΑΕΝΟΤΗΤΑ

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Κείμενο 1 [Στις δύσκολες περιοχές του δάσους]Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 11)1. Τι διαφορετικό είχε η εκδρομή των τεσσάρων παιδιών από τις συνηθισμέ-νες εκδρομές τους;

Τα τέσσερα παιδιά (Μαρίνος, Νικόλας, Δέσποινα, Κασσάνδρα) πραγματοποίησαν μια εκδρομή διαφορετική από τις συνηθισμένες. Η εκδρομή αυτή έγινε υπό αντίξοες συνθήκες («δυνατοί βοριάδες», «κίνδυνος πυρκαγιάς») στο Φαράγγι του Διαβόλου, μια περιοχή του δάσους δύσκολη στην εξερεύνηση. Θέλοντας να κατανοήσουν πώς ζούσαν οι πρωτόγονοι άνθρωποι, τα παιδιά δεν πήραν μαζί τους τρόφιμα και νερό παρά μόνο τον αφηγητή, έναν εθελοντή της Δασικής Υπηρεσίας, ο οποίος μπορούσε να τους μάθει όσα γνώριζε για το δάσος.

2. Τι καινούργιο είχε μάθει ο Νικόλας και πώς θέλησε να χρησιμοποιήσει αυτή τη γνώση του;

Ο Νικόλας είχε μάθει να βρίσκει τα σημεία του ορίζοντα με έναν απλό και εύκολο τρόπο. Παρατηρούσε τον κορμό της λεύκας και το σημείο που ήταν πιο σκληρό και άγριο στην υφή τού φανέρωνε πού είναι ο Βορράς, καθώς όλος ο υπόλοιπος κορμός ήταν λεί-ος. Έχοντας τη γνώση αυτή, ήθελε να καθοδηγήσει τους φίλους του, ώστε να φτάσουν πιο εύκολα στο φαράγγι.

3. Έχετε επιχειρήσει και εσείς μια παρόμοια εξόρμηση με τους φίλους σας;Όλοι έχουμε, πιστεύω, να θυμόμαστε μια εκδρομή ξεχωριστή για εμάς. Η αλήθεια εί-

ναι ότι η δική μου «ξεχωριστή εκδρομή» δεν έγινε χωρίς εφόδια, όπως αυτή των παιδιών της ιστορίας, αλλά για εμένα αποτελεί μια πραγματική εξερεύνηση και μια εμπειρία που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Η εκδρομή αυτή έγινε στο Σπήλαιο του Διρού, στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής σχολικής εξόρμησης.

Μαζί με τους φίλους μου μπήκαμε σε μια βάρκα, αφού βάλαμε όλοι σωσίβια, και μας οδήγησαν στα έγκατα της Βλυχάδας, όπως ονομάζεται. Εκεί είδαμε πολλούς τερά-στιους σταλαγμίτες και σταλακτίτες. Όλοι κοιτάζαμε γύρω μας με θαυμασμό και δέος.

Στη συνέχεια, ο ξεναγός μάς έδειξε ευρήματα που δεν περιμέναμε να δούμε, όπως τα απολιθωμένα οστά πάνθηρα, λιονταριού και άλλων ζώων. Θυμάμαι πως ένιωσα σαν να ήταν εκεί αυτά τα ζώα, ζωντανά, στο σπήλαιο που εξερευνούσα εγώ με τους φίλους μου.

Αυτή η εκδρομή ήταν μοναδική εμπειρία για εμένα. Τώρα που γνωρίζω και την ιστο-

14

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

ρία των τεσσάρων παιδιών του κειμένου, ίσως την επόμενη φορά να δοκιμάσω και εγώ την τύχη μου ως πρωτόγονος άνθρωπος, χωρίς εφόδια, με βοηθό τη φύση (ίσως και κάποιον μεγαλύτερο!).

Κείμενο 2 [Η μουσική γλώσσα του Ομήρου]Ερωτήσεις Κατανόησης (σελ. 11)1. Τι έκανε ο Ερρίκος Σλήμαν, όταν οι χωρικοί μαζεύτηκαν γύρω του στα «χω-ράφια του Λαέρτη», και ποια εντύπωση τους προκάλεσε; • Ποια αντίληψη του αρχαιολόγου δείχνει αυτή η πράξη;

Όταν ο Σλήμαν επισκέφτηκε τα «χωράφια του Λαέρτη», όλοι οι χωρικοί έσπευσαν να του κάνουν ερωτήσεις, αφού ο ερχομός ενός ξένου αποτελούσε ένα σημαντικό γε-γονός ακόμα και για την πρωτεύουσα του νησιού. Ο Σλήμαν επέλεξε να τους διαβάσει τους στίχους 205 ως 412 της ραψωδίας ω της Οδύσσειας και, ενώ προχωρούσαν στα χωράφια, τους ανέφερε όσα πέρασε εκεί ο βασιλιάς Λαέρτης, αλλά και πόσο χάρηκε όταν βρήκε μετά από τόσα χρόνια τον χαμένο γιο του Οδυσσέα. Όλοι τότε δάκρυσαν από συγκίνηση. Η χαρά τους για τη συνάντηση αυτή με τον Σλήμαν ήταν τόση που τον προέτρεψαν να ξαναεπισκεφτεί τον τόπο τους.

Ο Σλήμαν με την επιλογή του αυτή, να διαβάσει δηλαδή στίχους από την Οδύσ-σεια στους χωρικούς, φανέρωσε τον θαυμασμό που εκείνος έτρεφε για τον Όμηρο και την αξεπέραστη ποίησή του. Επίσης, έδειξε ότι θεωρεί άρρηκτο τον δεσμό του παρελθόντος ενός τόπου με το παρόν του. Για τον αρχαιολόγο ακόμα και ο πιο απλός άνθρωπος είναι σε θέση να συγκινηθεί με την ιστορία του τόπου του, ιδίως όταν αυτή εκφράζεται μέσω της ποιητικής γλώσσας του Ομήρου.

2. Διαβάστε τους στίχους 205-412 της ραψωδίας ω της Οδύσσειας και σκε-φτείτε γιατί ο Σλήμαν επέλεξε να διαβάσει τους συγκεκριμένους στίχους.

Διαβάζοντας τους στίχους 205-412 της ραψωδίας ω, βλέπουμε ότι ο Οδυσσέας στο σημείο αυτό συναντά τον πατέρα του Λαέρτη, ο οποίος ζει φτωχικά και νιώθει θλίψη λόγω της απουσίας του γιου του. Αρχικά, ο Οδυσσέας σκοπεύει να αποκρύψει την πραγματική του ταυτότητα και παριστάνει ένα αρχοντόπουλο. Η αγάπη του, όμως, για τον πατέρα του και η ανάγκη του να του απαλύνει τον πόνο τον οδηγούν στην αποκάλυψη της αλήθειας, με αποτέλεσμα ο Λαέρτης να συγκινηθεί, αφού περίμενε τόσα χρόνια την επιστροφή του Οδυσσέα.

Η επιλογή του Σλήμαν να διαβάσει τους στίχους αυτούς του έπους εξηγείται από το γεγονός ότι όσα αφηγούνται διαδραματίζονται ακριβώς σε εκείνον τον τόπο όπου ήταν συγκεντρωμένοι. Ο τόπος σε συνδυασμό με τον πόνο του πατέρα Λαέρτη που περιμένει τον γιο του, ένα συναίσθημα που εκφράζεται άμεσα στους στίχους του Ομή-ρου, μπόρεσαν να αγγίξουν την ψυχή των χωρικών. Ήταν σαν να γυρνούσαν πίσω στον χρόνο και γίνονταν θεατές της ζωής των προγόνων τους.

Κείμενο 3 [Ελλάδα είναι οι άνθρωποι]Ερωτήσεις Κατανόησης (σελ. 12)1. Από πού φαίνεται στο κείμενο ότι η φιλοξενία ήταν μια αρετή των Ελλήνων στην αρχαιότητα;

15

Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα

Σύμφωνα με το κείμενο, η φιλοξενία είναι αρετή των Ελλήνων από την αρχαιότητα. Στα ομηρικά έπη υπάρχει περιγραφή πολλών σκηνών φιλοξενίας, στις οποίες βλέπου-με ότι ένας ξένος στην αρχαία Ελλάδα αντιμετωπιζόταν πάντα ως ιερό πρόσωπο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι και οι ίδιοι οι θεοί συνήθιζαν να παίρνουν ανθρώπινη μορφή και να εμφανίζονται ως ξένοι, είτε για να βοηθήσουν έναν θνητό είτε για προ-σωπικές τους υποθέσεις. Επομένως, οι απλοί άνθρωποι έδειχναν πάντα σεβασμό προς τον ξένο επισκέπτη τους. Φρόντιζαν να του παρέχουν φαγητό, κρασί, ξεκούραση, και μόνο όταν είχαν ολοκληρωθεί όλα αυτά, ρωτούσαν πληροφορίες για εκείνον.

2. Ποια πραγματικότητα θα συναντήσει κάποιος σήμερα αν επισκεφθεί μια τουριστική περιοχή;

Στη σύγχρονη Ελλάδα η πραγματικότητα που θα αντιμετωπίσει ένας επισκέπτης δι-αφέρει από αυτή που θα συναντούσε στο αρχαίο παρελθόν. Πολλοί Έλληνες που ερ-γάζονται σε τουριστικές περιοχές είναι περήφανοι για την καταγωγή τους, χωρίς να γνωρίζουν, ωστόσο, το πραγματικό νόημα της λέξης «φιλοξενία». Επιπλέον, στον τουρι-στικό τομέα εργάζονται πολλοί ξένοι (σερβιτόροι, ρεσεψιονίστ, ξεναγοί), με αποτέλεσμα η εξυπηρέτηση να γίνεται σε άλλες γλώσσες κι όχι στην ελληνική, και γενικότερα το περι-βάλλον που συναντά ένας τουρίστας να μη θυμίζει Ελλάδα. Η μόνη σύνδεση με τη χώρα μας γίνεται μέσω μιας αφίσας σε μια ερημική ακρογιαλιά, που αναγράφει «GREECE».

3. Πού προτείνει ο συγγραφέας στους επισκέπτες της Ελλάδας να αναζητήσουν τους «αυθεντικούς Έλληνες» και γιατί νομίζετε ότι κάνει αυτή την πρόταση;

Ο συγγραφέας προτείνει στους επισκέπτες της Ελλάδας να αναζητήσουν τους «αυθεντικούς Έλληνες» μακριά από τις τουριστικές περιοχές. Κατά τη γνώμη μου, ο συγγραφέας κάνει αυτή την πρόταση γιατί οι άνθρωποι στις μη τουριστικές περιοχές είναι πιο γνήσιοι και ειλικρινείς. Έχουν κρατήσει ζωντανή την παράδοσή τους, τις κα-θημερινές τους συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμά τους. Αγαπούν τον τόπο τους και τον φροντίζουν, χωρίς να έχουν απώτερο σκοπό την προσέλκυση τουριστών. Εκεί πραγ-ματικά ο επισκέπτης θα νιώσει την ελληνική φιλοξενία, θα γνωρίσει την κουλτούρα των ανθρώπων, θα θαυμάσει τις μαγειρικές τους ικανότητες, θα συμμετάσχει στην καθημερινότητά τους. Αξίζει, λοιπόν, κάποιος να επισκεφτεί τους τόπους αυτούς, για να συναντήσει τον «πραγματικό» Έλληνα.

Κείμενο 4 [Προγραμματίζοντας ένα ταξίδι: Αστυπάλαια]Ερωτήσεις Κατανόησης (σελ. 14)1. Εντοπίστε στον σχολικό χάρτη της Ελλάδας την Αστυπάλαια και πείτε ποια νησιά βρίσκονται κοντά της.

Η Αστυπάλαια βρίσκεται στο Αιγαίο Πέλαγος και ανήκει γεωγραφικά στα Δωδεκά-νησα, όμως είναι ιδιαίτερα κοντά στα νησιά των Κυκλάδων Αμοργό και Ανάφη. Από τα Δωδεκάνησα κοντά στην Αστυπάλαια βρίσκονται η Κως και η Κάλυμνος.

2. Τι είδους πληροφορίες δίνονται για το νησί; Ποιες από αυτές σας παρακι-νούν να επισκεφτείτε το νησί;

16

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

Από τα κείμενα δίνονται ποικίλες πληροφορίες σχετικά με την Αστυπάλαια. Συγκε-κριμένα, μαθαίνουμε για:• την κουζίνα της (ντόπιες λιχουδιές, γλυκά, γεμιστό καλαμάρι στην Ακτή),• τα μαγαζιά της (παλαιοπωλείο του Βαϊκούση),• τα φυσικά της τοπία (θέα από το καμπαναριό του Άη Γιώργη, παραλία στο Μπλε

Λιμανάκι και στις Πλάκες, σπήλαιο με σταλακτίτες),• τα έθιμα και την παράδοση (παραδοσιακοί χοροί, ντόπιοι χορευτές),• τα αξιοθέατα και τα μουσεία (Αρχαιολογικό Μουσείο, Μονή Παναγίας Πορταΐτισσας),• τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (συναυλία έντεχνου λαϊκού τραγουδιού).

Ο πιο σημαντικός λόγος για να επισκεφτώ το νησί αυτό είναι για εμένα τα φυσικά του τοπία, τα οποία θα ήθελα πολύ να εξερευνήσω. Ακόμα, θα ταξίδευα εκεί για την τοπική κουζίνα και τις ντόπιες λιχουδιές, γιατί μου αρέσει ιδιαίτερα να δοκιμάζω νέες γεύσεις. Γενικότερα, η Αστυπάλαια, από τις πληροφορίες που διάβασα, φαντάζει ένας πολύ καλός προορισμός για να περάσει κανείς τις καλοκαιρινές του διακοπές. Ελπίζω κάποια στιγμή να τη «γνωρίσω» από κοντά!

Β. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΒ1. Οι μορφές του υποκειμένου

ΘΕΩΡΙΑ

Υποκείμενο του ρήματος μιας πρότασης είναι το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα το οποίο κάνει ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

Παράδειγμα: Ο Γιώργος διαβάζει. (Κάνει ενέργεια.)Το παιχνίδι συναρμολογείται. (Δέχεται μια ενέργεια.)Η γάτα κοιμάται. (Βρίσκεται σε μια κατάσταση.)

Για να βρούμε το υποκείμενο, πρέπει να κάνουμε την ερώτηση «ποιος/ποια/ ποιο/ποιοι/ποιες/ ποια;».

Παράδειγμα: Οι δημοσιογράφοι αποκαλύπτουν την αλήθεια. Ερώτηση: Ποιοι αποκαλύπτουν την αλήθεια; Απάντηση: Οι δημοσιογράφοι.

Το υποκείμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική. Εξαίρεση αποτελεί το υποκείμε-νο που φανερώνει ποσό κατά προσέγγιση, το οποίο εκφέρεται με προθέσεις (γύρω, σε, περί κ.ά.) και πτώση αιτιατική.

Παράδειγμα: Θα έρθουν δεκαπέντε καλεσμένοι. (πτώση: ονομαστική) Θα έρθουν γύρω στους δεκαπέντε καλεσμένους. (πτώση: αιτιατική)

Το υποκείμενο το συναντάμε σε διάφορες μορφές. Έτσι, το υποκείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, αριθμητικό, ουσιαστικοποιημένη φράση, έναρθρη πρόταση, έναρθρο επίρρημα ή ολόκληρη πρόταση χωρίς άρθρο.

17

Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα

Μορφές υποκειμένου Παραδείγματα

Ουσιαστικό Ο καθηγητής έλεγξε τα διαγωνίσματα.

ΕπίθετοΟι φτωχοί διαμαρτύρονται για τη βαριά

φορολογία.

Αντωνυμία Εγώ διαφωνώ με την άποψη αυτή.

ΜετοχήΟι αδικημένοι από τα νέα μέτρα της

κυβέρνησης εξεγέρθηκαν.

Αριθμητικό Δύο απουσιάζουν.

Ουσιαστικοποιημένη φράση Δεν σε κούρασε το πήγαινε-έλα;

Έναρθρη πρότασηΤο να προσπαθείς συνεχώς σε κάνει

καλύτερο.

Έναρθρο επίρρημα Το αύριο υπόσχεται καλύτερες προοπτικές.

Ολόκληρη πρόταση (χωρίς άρθρο)σε απρόσωπο ρήμα

Πρέπει να διαβάσεις.

Ολόκληρη πρόταση (χωρίς άρθρο) σε προσωπικό ρήμα (αναφορικές προτάσεις)

Όποιος βιάζεται, σκοντάφτει.

Το υποκείμενο παραλείπεται όταν: Είναι το α΄ και β΄ πρόσωπο της προσωπικής αντωνυμίας (εγώ/εμείς-εσύ/εσείς),

όταν δεν θέλουμε να δώσουμε έμφαση σε αυτό, π.χ. Τακτοποίησα το σπίτι. (Εννοείται: εγώ.) ΑΛΛΑ Εγώ τακτοποίησα το σπίτι. (Τονίζεται ότι η πράξη έγινε από εμένα.)

Είναι γ΄ προσώπου, αλλά:α. Εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, π.χ. Ο Παναγιώτης πέρασε στο Πανε-

πιστήμιο. Ήταν πολύ ευτυχισμένος. (Εννοείται: ο Παναγιώτης.)β. Η έννοια του ρήματος είναι τέτοια ώστε να εννοείται ένα μόνο υποκείμενο, π.χ.

Μου βάφουν το σπίτι. (Εννοείται: οι ελαιοχρωματιστές.)γ. Είναι γενικό και αόριστο, π.χ. Λένε πως δεν συμπεριφέρεται σωστά. (Εννοείται:

οι άνθρωποι.)δ. Είναι σύστοιχο, π.χ. Τραγουδιέται από πολλούς. (Εννοείται: το τραγούδι.)ε. Το ρήμα αφορά ένα φυσικό φαινόμενο, π.χ. Βρέχει.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ακούω και μιλώ (σελ. 15)

1. Ποια είναι τα υποκείμενα των ρημάτων που υπογραμμίζονται στις παρα-κάτω προτάσεις και σε ποια πτώση βρίσκονται; • Ποια μορφή (ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, πρόταση ή κάτι άλλο) έχουν τα υποκείμενα που βρήκατε;α. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδρα είχαν αποφασίσει να

εξερευνήσουν το Φαράγγι του Διαβόλου. (κείμ. 1) β. Θα σας οδηγήσω εγώ. (κείμ. 1)

18

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

γ. Πολλοί από αυτούς που ζουν και εργάζονται στις τουριστικές περιοχές αγνο-ούν παντελώς το νόημα της λέξης φιλοξενία. (κείμ. 3)

δ. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέρα ανήκει στη σφαίρα του ονείρου. (κείμ. 4) Υποκείμενα: α. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδραβ. Εγώγ. Πολλοίδ. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέραΜορφή υποκειμένων:α. Ο Μαρίνος, ο Νικόλας, η Δέσποινα και η Κασσάνδρα: ουσιαστικά σε πτώση ονομαστικήβ. Εγώ: προσωπική αντωνυμία α΄ προσώπου σε πτώση ονομαστικήγ. Πολλοί: επίθετο αρσενικού γένος, πληθυντικού αριθμού σε πτώση ονομαστικήδ. Ό,τι θα δείτε από εκεί και πέρα: δευτερεύουσα πρόταση (αναφορική)

2. Εντοπίστε τα υποκείμενα των ρημάτων που είναι γραμμένα με έντονους χαρακτήρες: Και αξίζει να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο, ίσως περισσότερο τους ανθρώ-πους της. Αλλά αν είναι μία φορά δύσκολο να ανακαλύψετε αμόλυντα και αυθεντικά τοπία, είναι δύο φορές δύσκολο να ανακαλύψετε αυθεντικούς Έλληνες. (κείμ. 3)αξίζει (απρόσωπο ρήμα): υποκείμενο → να αναζητήσετε στα ταξίδια σας και τα δύο, ίσως περισσότερο τους ανθρώπους τηςείναι δύσκολο (απρόσωπη έκφραση): υποκείμενο → να ανακαλύψετε αμόλυντα και αυθεντικά τοπίαείναι δύσκολο (απρόσωπη έκφραση): υποκείμενο → να ανακαλύψετε αυθεντικούς Έλληνες

3. Στο τελευταίο τμήμα του 2ου κειμένου: Τα μάτια όλων είχαν δακρύσει… πα-ρατηρήστε αν σε όλα τα ρήματα υπάρχει υποκείμενο. • Μπορείτε να βρείτε τα υποκείμενα που παραλείπονται; • Μπορείτε τώρα να πείτε γιατί παραλείπονται;

Τα μάτια όλων είχαν δακρύσει, κι όταν τελείωσα την ανάγνωση, άντρες, γυναίκες και παιδιά με πλησίασαν, με αγκάλιασαν και μου είπαν: «Μας έδωσες μεγάλη χαρά, σ’ ευχαριστούμε χίλιες φορές». Με συνόδεψαν θριαμβευτικά μέχρι την πόλη, όπου ήθελαν να με φιλοξενήσουν με κάθε γενναιοδωρία και χωρίς κανείς να ενοχληθεί στο ελάχιστο. Δεν μ’ άφησαν να φύγω πριν να υποσχεθώ πως θα ξαναεπισκεφτώ το χωριό τους.

Ρήματα χωρίς υποκείμενο

Υποκείμενο που εννοείται

Λόγος παράλειψης υποκειμένου

τελείωσα εγώ α΄ πρόσωπο

αγκάλιασαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα

είπαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα

έδωσες εσύ β΄ πρόσωπο

19

Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα

ευχαριστούμε εμείς α΄ πρόσωπο

συνόδεψαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα

ήθελαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα

να φιλοξενήσουν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα

άφησαν άντρες, γυναίκες και παιδιά εννοείται από τα συμφραζόμενα

να φύγω εγώ α΄ πρόσωπο

να υποσχεθώ εγώ α΄ πρόσωπο

θα ξαναεπισκεφτώ εγώ α΄ πρόσωπο

Διαβάζω και γράφω (σελ. 15)

1. Υπογραμμίστε τα υποκείμενα των ρημάτων και σημειώστε δίπλα ποια μορ-φή έχουν: α. Οι σημερινοί Έλληνες είναι αρκετά διαφορετικοί. (ουσιαστικό) (κείμ. 3) β. Εγώ πήγα μ’ έναν άλλο οδηγό απ’ τον παλιό δρόμο. (αντωνυμία) (κείμ. 2) γ. Ένας ξένος χτυπούσε την πόρτα τους. (επίθετο) (κείμ. 3) γ. Το καλύτερο ήταν (το) να διαβάσω μεγαλόφωνα τους στίχους 205 ως 412 της ρα-

ψωδίας ω. (ουσιαστικοποιημένη πρόταση) (εγώ, εννοούμενο υποκείμενο στο ρ. να διαβάσω, προσωπική αντωνυμία) (κείμ. 2)

2. Αντικαταστήστε τα υποκείμενα των προτάσεων της προηγούμενης άσκη-σης με άλλα, διαφορετικής μορφής από αυτή που έχουν: α. Οι άλλοι είναι αρκετά διαφορετικοί. (κείμ. 3) (αντωνυμία)β. Το παιδί χτυπούσε την πόρτα τους. (κείμ. 3) (ουσιαστικό)γ. Το καλύτερο ήταν το πρώτο. (κείμ. 2) (αριθμητικό επίθετο)

3. Εντοπίστε στο κείμενο 4 στις παραγράφους Μπλε Λιμανάκι και Μονή Πα-ναγίας τα ρήματα χωρίς υποκείμενο. • Μπορείτε να συμπληρώσετε τα υποκεί-μενα που παραλείπονται;

Μπλε Λιμανάκι

Ρήματα χωρίς υποκείμενο

Υποκείμενα που παραλείπονται

προχωρήστε εσείς

βρείτε εσείς

αφήστε εσείς

ξεκινήστε εσείς

θα βρεθείτε εσείς

20

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

Μονή Παναγίας

Ρήματα χωρίς υποκείμενο

Υποκείμενα που παραλείπονται

είναι η εκκλησία

προσέξτε εσείς

4. Σχηματίστε καινούργιες προτάσεις, αντικαθιστώντας τις προτάσεις-υποκεί-μενα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες με άλλες δικές σας: α. Είναι αλήθεια ότι είχαν προσαρμοστεί τέλεια μέσα στο φυσικό περιβάλλον και

στη ζωή του δάσους. (κείμ. 1) Απάντηση: Είναι αλήθεια όσα μας είπε.β. Απαγορεύεται να έχετε ανοικτά τα κινητά σας στο θέατρο. Απάντηση: Απαγο-

ρεύεται να σταθμεύσεις στο συγκεκριμένο σημείο.

Β2. Συμφωνία υποκειμένου – ρήματος

ΘΕΩΡΙΑ

Με βάση τον κανόνα συμφωνίας υποκειμένου – ρήματος, το ρήμα πρέπει να βρίσκεται στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό με το υποκείμενό του. Παράδειγμα: Εγώ (α΄ ενικό) θα αγοράσω (α΄ ενικό) ένα βιβλίο. Οι γονείς (γ΄ πληθυ-ντικό) φροντίζουν (γ΄ πληθυντικό) τα παιδιά τους.

Όταν έχουμε παραπάνω από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει στον πληθυντι-κό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο. Το α΄πρόσωπο είναι επικρατέστερο από το β΄πρόσωπο και το β΄είναι επικρατέστερο από το γ΄.Παράδειγμα: Εγώ (α΄ ενικό) και εσύ (β΄ ενικό) περάσαμε (α΄ πληθυντικό) πολλά μαζί. Εσύ (β΄ ενικό) και η αδελφή σου (γ΄ ενικό) μοιάζετε (β΄ πληθυντικό) πολύ.

ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ! Όταν έχουμε δύο υποκείμενα ή περισσότερα στον ενικό αριθμό τα οποία παρου-

σιάζονται με τη μορφή διάζευξης, το ρήμα μπαίνει στον ενικό αριθμό, π.χ. Την απόφαση αυτή την πήρε ή ο διευθυντής ή ο υποδιευθυντής.

Όταν έχουμε δύο ή περισσότερα υποκείμενα τα οποία νοηματικά ανήκουν στην ίδια ομάδα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στο ρήμα ενικό αριθμό, π.χ. Ο θυμός και η οργή τον οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα.

Όταν το υποκείμενο είναι ένα περιληπτικό ουσιαστικό (π.χ. η λέξη πλήθος, που ενώ είναι ενικός αριθμός γραμματικά, στην πραγματικότητα είναι πληθυντικός γιατί αντιπροσωπεύει μεγάλο αριθμό), μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ρήμα:α. στον γραμματικό αριθμό, π.χ. Ένα πλήθος από παιδιά έτρεχε στην αυλή.β. στον πραγματικό αριθμό, π.χ. Ένα πλήθος από παιδιά έτρεχαν στην αυλή.

Όταν το υποκείμενο είναι σε ενικό αριθμό αλλά συνδέεται με άλλα πρόσωπα ή πράγματα, μπορεί το ρήμα να χρησιμοποιηθεί στον πληθυντικό αριθμό, π.χ. Ο Γιάννης με τη Ματούλα παίζουν.

21

Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ακούω και μιλώ (σελ. 16)

Στο παρακάτω απόσπασμα έχει αλλάξει το υποκείμενο των ρημάτων της β΄ παραγράφου του κειμένου 1 (ήταν τα παιδιά και έχει γίνει εγώ). Συγκρίνετε τα δύο κείμενα και πείτε ποιες αλλαγές έγιναν στα ρήματα.

Δε θέλησα να πάρω τίποτα μαζί μου, ούτε φαγητό ούτε νερό. Θα έψαχνα να βρω μόνος (-η) την τροφή μου μέσα στο δάσος, όπως έκαναν οι πρωτόγονοι άνθρωποι για χιλιάδες χρόνια.Απάντηση: Με βάση τον κανόνα συμφωνίας υποκειμένου – ρήματος, όλα τα ρήματα έχουν μεταφερθεί σε α΄ ενικό πρόσωπο, ακολουθώντας το υποκείμενό τους που είναι σε α΄ ενικό.

Διαβάζω και γράφω (σελ. 17)

1. Έφτασα λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισα να ξεκουραστώ και να διαβάσω τη ραψωδία ω της Οδύσσειας. (κείμ. 2) • Ξαναγράψτε αυτό το από-σπασμα ξεκινώντας έτσι:

Ο Ερρίκος Σλήμαν έφτασε λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισε να ξεκου-ραστεί και να διαβάσει τη ραψωδία ω της Οδύσσειας.

Ο Ερρίκος Σλήμαν και ο συνοδός του έφτασαν λοιπόν στα χωράφια του Λαέρτη και κάθισαν να ξεκουραστούν και να διαβάσουν τη ραψωδία ω της Οδύσσειας.

2. Χωριστείτε σε ομάδες και κάθε ομάδα να ξαναγράψει τη συνταγή (κείμ. 5) ξεκινώντας με έναν από τους παρακάτω τρόπους: Εγώ…, Εσύ…, Εσύ και η μη-τέρα σου…, Οι μαγείρισσες… • Έπειτα συγκρίνετε τα κείμενα και παρατηρήστε πώς συμφωνεί το ρήμα κάθε φορά με το υποκείμενό του.

Εγώ καθαρίζω και ψιλοκόβω τις τομάτες. Προσθέτω αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνω όλα μαζί σε μια μεγάλη κούπα. Προσθέτω όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζω λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνω μια κουταλιά από το μείγμα μου και το ρίχνω στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνάω κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορώ να προσθέσω και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι.

Εσύ καθαρίζεις και ψιλοκόβεις τις τομάτες. Προσθέτεις αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνεις όλα μαζί σε μια μεγάλη κούπα. Προσθέτεις όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζεις λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνεις μια κουταλιά από το μείγμα σου και το ρίχνεις στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνάς κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορείς να προσθέσεις και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι.

Εσύ και η μητέρα σου καθαρίζετε και ψιλοκόβετε τις τομάτες. Προσθέτετε αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνετε όλα μαζί σε μια μεγάλη

22

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

κούπα. Προσθέτετε όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζετε λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνετε μια κουταλιά από το μείγμα σας και το ρίχνετε στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνάτε κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορείτε να προσθέσετε και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι.

Οι μαγείρισσες καθαρίζουν και ψιλοκόβουν τις τομάτες. Προσθέτουν αλάτι, πι-πέρι, δυόσμο, τα κρεμμύδια και την κανέλα και τα ζυμώνουν όλα μαζί σε μια μεγάλη κούπα. Προσθέτουν όσο αλεύρι χρειάζεται για να γίνει ένας πολτός πολύ μαλακός. Βάζουν λάδι να κάψει στο τηγάνι και παίρνουν μια κουταλιά από το μείγμα τους και το ρίχνουν στο τηγάνι. Όταν οι κεφτέδες ψηθούν από τη μια μεριά, τους γυρνούν κι από την άλλη. Κατά προτίμηση, σερβίρονται ζεστοί. Στο μείγμα μπορούν να προσθέσουν και λίγο τριμμένο τυρί φέτα για να γίνουν ακόμα πιο εύγευστοι.

Παρατήρηση: Σε κάθε περίπτωση τα ρήματα συμφωνούν σε πρόσωπο και αριθμό με το υποκείμενό τους.

Γ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ

ΘΕΩΡΙΑ

Αχώριστα μόρια είναι οι λέξεις οι οποίες δεν χρησιμοποιούνται μόνες τους στον λόγο, αλλά μόνο για την παραγωγή άλλων λέξεων. Τα αχώριστα μόρια διακρίνονται σε λόγια και λαϊκά.

Λόγια αχώριστα μόρια

Μόρια Παραδείγματα

αρχι-Δηλώνει το επικεφαλής άτομο ανάμεσα σε άλλα της ίδιας επαγγελματικής κλίμακας.

αρχιστράτηγος, αρχιεπίσκοπος

Δηλώνει το πρόσωπο που έχει στον μεγαλύτερο βαθμό την ιδιότητα αυτού που εκφράζει το β΄συνθετικό.

αρχικατάσκοπος, αρχικλέφτης

Φανερώνει την έναρξη χρόνου. αρχιχρονιά, αρχιμηνιά

αμφι-Σημαίνει «γύρω από», «και από τις δυο πλευρές».

αμφίπλευρος, αμφίκοιλος

Δείχνει διπλή δυνατότητα. αμφίβιο, αμφίδρομος

Χρησιμοποιείται για καταστάσεις που δεν είναι ξεκάθαρο προς τα πού κλίνουν.

αμφίβολος, αμφιταλαντεύομαι

δια- (δι-)

Δηλώνει κίνηση από τη μια μεριά ως την άλλη. διαπερνώ, διαβαίνω, διασχίζω

23

Από τον τόπο μου σ’ όλη την Ελλάδα

Εκφράζει αμοιβαιότητα, μοιρασιά, εναντιότητα. διάλογος, διανομή, διαμάχη

Τονίζει την εξέλιξη, την υπεροχή. διαμορφώνω, διαπρέπω, διακρίνομαι

Φανερώνει χρονική διάρκεια. διανυκτέρευση, διαμονή

Χρησιμοποιείται για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση).

διακατέχομαι, διαφθείρω, διαστρεβλώνω

διχο-

Δηλώνει τη διαίρεση σε δύο μέρη. διχοτόμος, διχογνωμία

δυσ-

Δηλώνει δυσκολία. δυσεύρετος, δυσεπίλυτος

Σημαίνει κάτι αρνητικό. δύσοσμος, δυσφορία

Αφαιρεί τη θετική σημασία από τη λέξη. δυσανάλογος, δυσαρμονία

εισ-

Φανερώνει κίνηση προς τα μέσα. εισβολή, εισέρχομαι

εκ- (εξ-)

Φανερώνει αφαίρεση ή απομάκρυνση. εκτοπίζω, εκθρονίζω

Δείχνει κίνηση προς τα έξω. εξέρχομαι, εκδηλώνω

Δηλώνει μεταβολή. εκχριστιανισμός, εξελληνισμός

Χρησιμοποιείται για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση).

εκμάθηση, εκθαμβωτικός

εν- (εμ-, εγ-, ερ-, ελ-)

Σημαίνει «μέσα». εγκαθιστώ, εντοπίζω

Δηλώνει κατοχή.έμπειρος (αυτός που έχει πείρα), έγχορδος (αυτός που έχει χορδές)

επι- (επ-, εφ-)

Δηλώνει τον τόπο (πάνω). επιτραπέζιος, έφιππος

Φανερώνει χρόνο. επίκαιρος, επίλογος

Λειτουργεί για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση).

επιμορφώνω, επιτάχυνση

Φανερώνει εχθρική διάθεση. επιβουλεύομαι, επιτίθεμαι

ημι-

Δηλώνει το μισό. ημικύκλιο, ημισέληνος

24

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

περι-

Σημαίνει «γύρω». περιβάλλω, περίμετρος

Δείχνει κυκλική κίνηση. περιστρέφω, περιήγηση

Λειτουργεί εμφατικά. περίλυπος, περιχαρής

Σημαίνει «κρατώ μέσα». περιλαμβάνω, περιέχω

συν-

Δηλώνει ότι κάτι συντελείται από κοινού ή με τη βοήθεια άλλου.

συνεργασία, συνδιδασκαλία, συγκατοικώ

Λειτουργεί για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση).

συντριβή, συνεπαίρνω

Φανερώνει ένα κοινό χαρακτηριστικό. συνομήλικος, σύμφωνος

υπο-

Δηλώνει αυτό που βρίσκεται κάτω από κάτι, υπό την επίδραση, υπό την εξουσία.

υπόγειο, υπόδουλος, υπόδικος

Φανερώνει ενέργεια που γίνεται κρυφά. υποκινώ, υπαινίσσομαι

Δείχνει το μικρότερο ή την υποδιαίρεση. υποκατάστημα, υποαπασχόληση, υφάλμυρος

Λαϊκά αχώριστα μόρια

Μόρια Παραδείγματα

α- (αν-) (ανα-)

Λειτουργεί στερητικά ή αντιθετικά.ασύλληπτος, ανεργία, αναλφάβητος, αναδουλειά

ανα-

Δηλώνει ανοδική κίνηση. ανάβαση, αναβάθμιση

Δείχνει μια ενέργεια που επαναλαμβάνεται. ανακατασκευάζω, αναδάσωση

ξε-

Λειτουργεί αντιθετικά. ξεσκεπάζω, ξεκουράζω

Σημαίνει «έξω». ξεπορτίζω, ξεμυτίζω

Χρησιμοποιείται για να τονίσει την έννοια της λέξης (επίταση).

ξετρελαίνω, ξεφεύγω

Δείχνει το χρονικό διάστημα. ξεχειμωνιάζω, ξεκαλοκαιριάζω

Φανερώνει το τέλος μιας κατάστασης. ξεϊδρώνω, ξεδιψώ