Νέος Εξάντας - Οκτώβριος 2015

Ἅλα Σέβου

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 52 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2015

ΑΡΙΣΤΕΙΟΝ

• ΕΝ

ΩΣ

Η ΕΛ Λ Η Ν Ω Ν Λ Ο ΓΟ

ΤΕΧΝ

ΩΝ

•

ΜΕΤΑΛΛΙΟ

• ΓΡ

ΗΓΟ ΡΙ Ο Σ Ξ Ε Ν Ο Π Ο

ΥΛΟ

Σ •

kataxorisi 25,5X33.indd 1 5/30/12 1:43 PM

Oil Marketing Trading International

M A R I N E F U E L S

ATHENS OFFICE12 Kithiron str. 174 55 AlimosAthens GreeceT: +30 210 96 09 860F: +30 210 96 09 861E-mail: [email protected]

DUBAI OFFICEOffice 2001, Saba Tower 1,Jumeirah Lakes Towers, Dubai,United Arab EmiratesT: +971 44350500F: +971 44350505E-mail: [email protected]

SINGAPORE OFFICEOil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: [email protected]

www.oil-marketing.com

kataxorisi 25,5X33.indd 1 5/30/12 1:43 PM

CHOOSING A FLAG IS ONE OF THE MOST

IMPORTANT DECISIONS

A SHIPOWNER WILL EVER MAKE.

FOR SHIPOWNERS OF APPROXIMATELY

4,000 VESSELS WORLDWIDE,

THE CHOICE IS LIBERIA

Virginia, USA y +1 703 790 3434 y [email protected] y www.liscr.com

DUBAI y HAMBURG y HONG KONG y LONDON y MONROVIA y NEW YORK y PIRAEUS y RIO DE JANEIRO y SEOUL y SHANGHAI y SINGAPORE y TOKYO y ZURICH

PROUDLY SERVING GREEK SHIPOWNERS SINCE 1949

1, Charilaou Trikoupi - 185 36, Piraeus - GreeceTel.: +30 210 42 80 444, Fax: +30 210 42 80 443

e-mail: [email protected]

NEW_tsavliris_FINAL_A4_HIGH.pdf 1 15/02/2012 4:05 ��

Νέος εξάντας Τεύχος 52 | Οκτώβριος 2015

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣΚαρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ίδια χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

11

12

14

16

18

20

22

39

54

59

66

68

72

75

76

77

78

85

88

89

90

92

94

96

Οι δραστηριότητές μας, ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης

Άρθρα - Σχόλια, του Φρίξου Δήμου

Ο γραπτός λόγος των Ελλήνων της Μάρως Φ. Δήμου

Σαντορίνη. Συνοπτική Iστορική Αναδρομή του Δημήτριου Μηνδρινού

SUOMEN JOUTSEN HERITAGE SOCIETY Επίσκεψη Φινλανδικής Ένωσης

Επιστολή κ. J. Troikka προς τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά

Εκδηλώσεις της Λέσχης

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος του Πέτρου Τζιά

Το Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς του Μαρίνου Τσάμη

Ανθρωπική Αρχή του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Ταξιδεμένα Όνειρα της Ρίας Στρίγκου

Μουσεία Μεταναστών του Χάρη Τορτορέλλη

Μη φύγεις… πρέπει να ζήσεις! του Κώστα Γ. Τσάμη

Όρτσα

Η μεγάλη απώλεια...

Οι αγαπημένοι φίλοι μας που έφυγαν πρόσφατα...

ΑΠΟΝΕΥΡΩΣΗ: Τι είναι και πότε χρειάζεται της Φλωράνθης Μπαχά

Τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια του Άλκη Ψυχογιού, Νευρολόγου MD, MSc

Η σύμβαση της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων με το Πειραϊκό Θεραπευτήριο

Φιλολογικά Αφηγήματα του Τάσου Ρήγα

Ιστορίες της Βαρδιόλας: Τσιγαριλίκι του Φρίξου Δήμου

Οκτώβρης. Τότε & Τώρα Της Λίνας Ποταμιάνου

Οδός Θυμάτων Σπερχειού του Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.) Βασ. Παπαγιάννη

Λυρικά ταξίδια: Ποιήματα της Χαράς Ρίζου, της Μάρω Δήμου, του Χρήστου Χρήστου, του Γιώργου Μανέττα, του Σπύρου Ραδίτσα και του Μιχάλη Γ. Χαλκιά

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

PORT CAPTAINS CLUBΦίλωνος 86, 3ος όροφος,

185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236 / 237

Fax: 210 42 94 238E-mail: [email protected]

www.portcaptainsclub.gr

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Μαρίνος Τσάμης

ΠρόεδροςΆγγελος Γαβιώτης

ΑντιπρόεδροςΔημήτρης Μηνδρινός

Β΄ ΑντιπρόεδροςΠαναγιώτης Μηνόγιαννης

Γεν. ΓραμματέαςΔημοσθένης Παπαδόπουλος

ΤαμίαςΧρήστος Γερασίμου

ΚοσμήτωρΣπύρος Ραδίτσας

Μέλος

Εκδότης-Διευθυντής κ. Λίνα ΠοταμιάνουΚιν.: 693 7372665

Νομικοί ΣύμβουλοιΜαρία Σωτηροπούλου

Κολοκοτρώνη 153, ΠειραιάςΤηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916

Χρήστος ΤζάκοςΝαβαρίνου 17, 106 81 Αθήνα

Τηλ.: 210 3303700Κιν.: 697 7898217

Ραλλία Π. ΔρακουλάκουΚάρπου 60, Αθήνα

Τηλ. 210 9021907 - Κιν. 694 5778709

Παραγωγή εντύπουΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα

Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: [email protected]

Ἅλα Σέβου

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 52 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2015

ΑΡΙΣΤΕΙΟΝ

• ΕΝ

ΩΣ

Η ΕΛ Λ Η Ν Ω Ν Λ Ο ΓΟ

ΤΕΧΝ

ΩΝ

•

ΜΕΤΑΛΛΙΟ

• ΓΡ

ΗΓΟ ΡΙ Ο Σ Ξ Ε Ν Ο Π Ο

ΥΛΟ

Σ •

Το τεύχος Οκτωβρίου είναι αφιερωμένο στην έρευνα για τη

μόλυνση του περιβάλλοντος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Λεωφ. Ποσειδώνος & Ζησιμοπούλου 2, 16674 Γλυφάδα, ΑθήναΤηλ.: 210 8912000, Fax: 210 8912049, [email protected], www.chartworld.gr

40 χρόνια εμπειρία στη ναυτιλία

Πλοία φορτηγά και ψυγεία, άριστασυντηρημένα, συμβεβλημένα με το ΝΑΤ

Σταθερή απασχόληση, ικανοποιητικοίμισθοί και επιδόματα

Επιμορφωτικά σεμινάρια και προοπτικήγρήγορης εξέλιξης

Φροντίδα στα στελέχη μας καιτις οικογένειές τους

ανοίξτε νέους ορίζοντες

www.friendscreative.gr

KTX_21X29:Layout 1 2/12/10 15:53 Page 1

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΜΑΣΕνημερώνει ο Πρόεδρος Καπτα Μαρίνος Τσάμης

Ξεκινώντας τη χειμερινή περίο- δο, η Λέσχη έχει ετοιμάσει πολλές και αξιόλογες εκδη- λώσεις. Σε λίγες ημέρες θα

γίνει ο αγιασμός της Λέσχης για τη χειμερινή περίοδο και ακολουθώ-ντας την πάγια τακτική, τρισάγιο για τους φίλους μας που έφυγαν από τη ζωή. Δυστυχώς ο κατάλογος εμπλου- τίσθηκε το καλοκαίρι με τέσσερα αξι-όλογα μέλη μας, τον καπετάν Πάτρο-κλο Χατζηαθανασίου, τον καπετάν Κώστα Σαρημπεγιόγλου, τον καπε-τάν Κώστα Βικελή και την κ. Μαριλέ-να Λασκαρίδη, σύζυγο του κ. Πανα-γιώτη Λασκαρίδη, αντιπρόεδρο του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης μας. Η σκέψη, η αγάπη και οι ευχές μας για καλό Παράδεισο τους συνοδεύουν πάντα. Αρχές Οκτωβρίου θα υποδεχθούμε στον Πειραιά, το Φινλανδικό Ναυτικό Σωματείο «Suomen Joutsen Herit-age». Περιγραφή και φωτογραφίες από τη πολύ σπουδαία αυτή εκδή-λωση θα δημοσιευθούν στο τεύχος Οκτωβρίου του «Εξάντα». Ακολουθεί η διάλεξη του διάσημου καθηγητή

Λεωφ. Ποσειδώνος & Ζησιμοπούλου 2, 16674 Γλυφάδα, ΑθήναΤηλ.: 210 8912000, Fax: 210 8912049, [email protected], www.chartworld.gr

40 χρόνια εμπειρία στη ναυτιλία

Πλοία φορτηγά και ψυγεία, άριστασυντηρημένα, συμβεβλημένα με το ΝΑΤ

Σταθερή απασχόληση, ικανοποιητικοίμισθοί και επιδόματα

Επιμορφωτικά σεμινάρια και προοπτικήγρήγορης εξέλιξης

Φροντίδα στα στελέχη μας καιτις οικογένειές τους

ανοίξτε νέους ορίζοντες

www.friendscreative.gr

KTX_21X29:Layout 1 2/12/10 15:53 Page 1

και επίτιμου μέλους μας κ. Σαράντου Καργάκου με θέμα, «Συμβολή των Ελ-ληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στη συμ-μαχική νίκη και οι αμφισβητητές της».Τον Νοέμβριο θα βραβεύσουμε τρία πολύ σπουδαία ιδρύματα:• Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος• Το κοινωφελές Ίδρυμα «Προποντίς»,

του κ. Διαμαντή Διαμαντίδη• Το Ζάννειο Ίδρυμα, το αρχαιότερο κοινωφελές ίδρυμα του ΠειραιάΣυγχρόνως θα απονεμηθούν Τίτλοι Επιτίμων Μελών της Λέσχης Αρχι-πλοιάρχων σε έξι προσωπηκότητες

που έχουν διακριθεί για την προσφο-ρά τους στην Ελληνική Ναυτιλία και την Κοινωνία. Το Δεκέμβριο θα έχουμε την παρα-δοσιακή Χριστουγεννιάτικη διασκέ-δαση, με πλούσιο μπουφέ και μουσι-κή. Για πρώτη φορά στην εκδήλωση συμμετέχει και η Λέσχη Αποφοίτων της Ναυτικής Σχολής της Ύδρας, γεγονός που εξασφαλίζει μια πολύ ευχάριστη βραδιά. Τα προγράμματά μας μπορείτε να τα δείτε σε επικεφαλίδες στο Ημερολό-γιο της ιστοσελίδας της Λέσχης www.portcaptainsclub.gr, καθώς και την περιγραφή και τις δραστηριότητες όλων των ιδρυμάτων που η Λέσχη μας έχει βραβεύσει. Με αφορμή την θαυμάσια διάλε-ξη του καταξιομένου επιστήμονα και συγγραφέα Δρ. Πέτρου Τζιά με θέμα «Τα βαθύτερα αίτια της ρύπαν-σης του περιβάλλοντος», το τεύχος Οκτωβρίου του «Εξάντα» είναι αφι-ερωμένο στη μελέτη της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Εύχομαι να έχουμε όλοι έναν καλό χειμώνα, με υγεία, πρόοδο και προ-παντός αισιοδοξία.

Στιγμιότυπο από το γεύμα στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο. Η ξενάγηση των φίλων μας στον Πειραιά δημιούρ-γησε πολλές και σταθερές φιλίες μεταξύ Ελλήνων και Φινλανδών.

11

Βιβλιογραφία: 1. Ναυάρχου Δ. Φωκά, «Έκθεση Πεπραγμένων Β. Ναυτικού. 1940-1944» 2. Ναυάρχου Χ. Ντούνη, «Εν καιρώ Πολέμου» και «ναυτιλιακώς Σκέπτεσθαι» 3. Αικ. Φακάλου, περιοδικό τ. 191, «Λογοτεχνική Δημιουργία»

ΑρθρΑ & ΣχολιΑΤου Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν.

Πρώην καθηγητή και διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΜΑΣ ΣΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ

Σαν σήμερα και πριν από 71 χρόνια, την 6η Ιουνίου 1944 δηλαδή, με την ιστορική απόβαση στη Νορ-μανδία ή “D DAY” ή η «Μεγαλύτερη Μέρα του

Πολέμου» δρομολογήθηκε και το τέλος του ναζισμού στην Ευρώπη. Στην τεράστια αυτή και καλοσχεδιασμένη αποβατική επιχείρηση οι συμμαχικές δυνάμεις ανερχό-ντουσαν σε 184.000 στρατιώτες (160.000 μεταφερθέντες διά θαλάσσης και 24.000 αεροπορικώς), 6.720 πλοία (4.000 αποβατικά, 2.350 φορτηγά και επιβατηγά και 370 πολεμικά) και 1.600 αεροπλάνα!! Η συμμετοχή, της κα-τεχόμενης από τους ναζί ακόμη, Πατρίδας μας ήταν με δύο πολεμικά και τέσσερα εμπορικά πλοία. Τις κορβέτες «Κριεζής» με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Δημήτριο Κιοσσέ, ύπαρχο τον ανθυποπλοίαρχο Κ. Ζερβό και Α΄ Μηχανικό τον επίσης ανθυποπλοίαρχο Γ. Βαζάκα και «Τομπάζης» με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Γ. Παναγιωτόπουλο, ύπαρ-χο τον ανθυποπλοίαρχο Μ. Καλιοτζή και Α΄ Μηχανικό το σημαιοφόρο Β. Κυπραίο. Από τα εμπορικά, εξοπλισμένα φυσικά με Άγγλους συνήθως πυροβολητές, τα δύο από τα 15 πρωτοπαραχωρηθέντα από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. στην ελληνική, λίμπερτυ «Αμερική» με πλοίαρχο τον Σπυρίδωνα Κ. Θεοφιλάτο και το «Ελλάς» με πλοίαρχο τον Π. Τριλίβα που χρησιμοποιηθήκανε στις πολεμικές με-ταφορές. Τα άλλα δύο φορτηγά «Άγιος Σπυρίδων» (3337

κ.ο.χ.) του Αιγνουσιώτη πλοιάρχου και εφοπλιστή Γεωρ-γίου Δ. Χαλκιά, με πλοίαρχο τον Γεώργιο Σαμόθρακη, υποπλοίαρχο τον Ελευθέριο Μπίκο και Α΄ Μηχανικό τον Αλεξ. Φουρτουλάκη και το «Γεώργιος Π.» (4052 κ.ο.χ.) του Σκιαθίτη εφοπλιστή Θωμά Επιφανειάδη με πλοίαρχο το Δημήτριο Παρίση, υποπλοίαρχο τον Παναγ. Δαιπανα-γιώτη ή Παπαπαναγιώτη και Α΄ Μηχανικό τον Κωνσταντί-νο Κουφόπουλο. Και τα δύο αυτά πλοία φορτωμένα με άμμο και τσιμέντο, ακολουθώντας τις συμμαχικές οδη-γίες, προσεγγίσανε σε συγκεκριμένο στίγμα πλησίον της Νορμανδικής ακτής όπου και πυροδοτήσανε τα τοποθε-τηθέντα στα κύτη τους εκρηκτικά και αυτοβυθιστήκανε για να χρησιμοποιηθούνε ως τεχνιτοί κυματοθράυστες! Αξίζει να αναφερθεί πως τα πληρώματα και των δύο αυ-τών πλοίων αποτελούνταν από εθελοντές που και παρα-σημοφορήθηκαν με το μετάλλιο του Ναυτικού Αγώνος. Και περαίνοντας σημειώνεται πως το πλωτό μας μουσείο «Ελλάς λίμπερτυ», που κοσμεί σήμερα το λιμάνι του Πει-ραιά, κατά την απόβαση της Νορμανδίας υπό σημαία των Η.Π.Α. και με το όνομα “Arthur M. Huddell” χρησιμοποι-ήθηκε στην επιχείρηση P.L.U.T.O. (Pipe Line Under The Ocean) για να προμηθεύεται η νορμανδική ακτή από την Αγγλία υποθαλασσίως δια μέσου του ειδικού εύκαμπτου αγωγού του πλοίου καύσιμα.

12

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΕΠΙΒΑΤΩΝ

Πολλές φορές οι επιβάτες των ακτοπλοϊκών πλοίων, οι Έλληνες κυρίως γιατί οι ξένοι είναι συνήθως εφοδιασμέ-νοι με κάποιο χάρτη, αναρωτιώνται για τα ονόματα των νησιών ή ακτών που ανταμώνουν κατά το ταξίδι τους.Θα ήταν πολύ χρήσιμο λοιπόν για τους ταξιδιώτες αυτούς η ανάρτηση, σε κάποιο επισκέψιμο χώρο φυσικά,

ναυτικού ή γεωγραφικού χάρτη με χαραγμένη και την πορεία του καραβιού βέβαια.Επίσης καλό θα ήταν τα πάμπολλα κουραστικά μηνύματα που ακούγονται συνεχώς από τα μεγάφωνα του πλοίου να διασκεδάζονταν και από κάποια ενημερωτικά του ακολουθούμενου πλου. Όπως π.χ. τα ονόματα των νησιών ή των ακτών που παραπλέονται, την κατάσταση του καιρού κ. λπ.Σημειώνεται πως το σύστημα αυτό της ενημέρωσης εφαρμοζόταν στα πλοία, της πρωτοπόρου τότε, εταιρείας “KARAGEORGIS LINES”.

μήθηκε το πρώτο βραβείο για το ποιήμα του «Η Γλώσσα της Θάλασσας».Το βιβλίο του καπετάν Βάλσα-μου «Της θηρασιάς», μια καλαί-σθητη έκδοση από τις «Παρα-δοσιακές Εκδόσεις Οίας» είναι ευγενική χορηγία της «Ένω-σης Λεμβούχων Σαντορίνης» και του προέδρου της Μάκη Κανακάρη. Το έργο αυτό απο-τελείται από 26 πεζά και 17 ποιήματα που με τη ρεαλιστική αλλά και γλαφυρή του γραφή ξαναζωντανεύει τη ζωή του αγαπημένου του νησιού.

Κυκλοφόρησε το τρίτο βιβλίο, τα άλλα δύο εί-ναι «Της Θάλασσας και

της Αγάπης» και «Των Ανθρώ-πων και του Τόπου», του γνω-στού θηρασιώτη ποιητή και πε-ζογράφου καπετάν Βάλσαμου Πιτσικάλη. Με τον καλό φίλο και αγαπητό συνάδελφο πλοί-αρχο-συγγραφέα Β. Πιτσικάλη πρωτογνωριστήκαμε το 1961 μπαρκαρισμένοι και οι δυο στο φορτηγό «Αριστοτέλης» και έκτοτε, μέχρι τη συνταξιοδότη-σή μας, συνταξιδευάμε με τα καράβια της εταιρείας Μιχ. Α. Καραγεώργη. Στα λογκάδα τα-ξίδια μας ήταν πάντα περιζήτη-τος στις συντροφιές των ναυ-τικών για τις ωραίες διηγήσεις του. Όταν όμως πήρε σύνταξη εκτός από το γράψιμο ασχολή-θηκε και με τα κοινά του τόπου του όπως π.χ. αντιπρόεδρος της κοινότητας Οίας-Θηρα-σιάς και επίσης της Ένωσης Πλοιάρχων Σαντορίνης.Πήρε επαίνους και βραβεία, για το πλούσιο πολιτιστικό του έργο από πολλούς φορείς με κυριώτερο αυτόν της UNES-CO του νομού Πειραιώς και νήσων που το 2004 του απονε-

ΤΗΣ ΘΗΡΑΣΙΑΣ ΠΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

Στο κέντρο του Πειραιά υπάρχουν δύο μισοτελειωμένα κτίρια της επταετίας, που ίσως γι’ αυτή την αιτία, σαν στοι-

χειωμένα παραμένουν αχρησιμοποίητα για σαράντα χρόνια τώρα!Το πρώτο της Ραλλείου Σχολής βρίσκεται ευτυχώς σε καλό δρόμο μετά την ορθή από-φαση του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά να μεταστεγαστούν σ’ αυτό τα δικαστήρια αντί να μεταφερθούν στο πρώην εργοστάσιο του «Κεράνη» στο γειτονικό δήμο του Ιωάννη Ρέ-ντη! Έτσι και η επιθυμία των Πειραιωτών, για την παραμονή των δικαστηρίων στην πόλη τους, ικανοποιείται και η Ράλλειος από γιαπί μεταμορφώνεται σε στολίδι του Πειραιά.Με το άλλο κτίριο όμως, που δεσπόζει στο με-γάλο λιμάνι και σ’ όλο τον Πειραιά, τον πύρ-γο «τι μέλει γενέσθαι;» θα περιμένουμε πότε θα καταρρεύσει; Έχουν περάσει τέσσερεις δεκαετίες, από την ανέγερσή του, και ψευτο-χρησιμοποιείται μονάχα το ισόγειο του! Δεν θα μπορούσε, μετά την εκτέλεση των απαραίτη-των εργασιών, με έξοδα του δήμου ή του δη-μοσίου ή ιδιώτη με την παραχώρηση μέρους της κυριότητάς του να χρησιμοποιηθεί από το δήμο ή το δημόσιο ή και πουληθεί ακόμη;Ευελπιστούμε πως ο νέος δήμαρχος κ. Ι. Μώ-ραλης, επιτυχημένος επιχειρηματίας στον ιδι-ωτικό του βίο, θα μπορέσει να δώσει ένα καλό «επιχειρηματικό» τέλος σ’ αυτή τη μακροχρό-νια παράλογη εκκρεμότητα.

13

Ο γραπτός λόγος των Ελλήνων

14

Της Μάρως Φ. Δήμου

Θα σας πω λίγα για το πως ξεκίνησαν να γράφουν οι Έλληνες. Οι Έλληνες λοι-πόν άρχισαν να γράφουν

σε λείες μικρές πέτρες, δηλαδή στα βότσαλα της θάλασσας. Όσοι ζούσαν στα βουνά και εκείνοι προσπάθησαν, έπερναν δύο πέτρες και με υπομονή τις έτριβαν μέχρι να τις κάνουν λείες. Μετά χάραζαν απάνω με μυτερές, σι-δερένιες γραφίδες, όπως τις ονόμα-ζαν, τα γράμματα.Υπάρχουν ευρήματα στα βουνά της Ηπείρου. Άλλη περίπτωση, ήταν οι αρ-χαίοι Έλληνες που τους άρεσε να χαρά-σουν γράμματα πάνω σε πηλό. Έπερναν τον φρέσκο πηλό τον δούλευαν αρκετά με τα χέρια τους και έπειτα του έδιναν μια μορφή τετράγωνη και ξανά την δού-λευαν μέχρι να την κάνουν λεία και την άφηναν να ξεραθεί για πολύ καιρό. Εν συνεχεία με τις σιδερένιες γραφίδες χά-ραζαν τα γράμματα. Αυτές τις τετράγω-νες επιφάνειες από πηλό τις ονόμασαν ΚΕΡΑΜΙΚΑ.Οι Έλληνες συνέχισαν να πειραματίζο-νται για να βρουν και άλλους τρόπους για τον γραπτό λόγο. Έγραψαν πάνω σε ξύλινες επιφάνειες. Πρώτα τις έκαναν και αυτές λείες και μετά τις άλοιφαν με λιωμένο κερί, τις άφηναν να ξεραθούν και μετά έγραφαν με τις μυτερές γραφί-δες. Επίσης έγραφαν πάνω σε ξύλινες ασβεστωμένες επιφάνειες τις οποίες ονόμασαν ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ.Τέλος έγραψαν πάνω σε επεξεργα-σμένα φύλλα από δέρμα ζώων που τα έξυναν με πολλούς τρόπους μέχρι να γίνουν πολύ λεπτά τα φύλλα. Αυτές ήταν οι περίφημες ΠΕΡΓΑΜΗΝΕΣ.Τα επίσημα κέιμενα συνήθιζαν να τα γρά-φουν πάνω σε τετράγωνα κομμάτια από μάρμαρο. Οι αρχαίοι όλα τα δοκίμασαν, έγραψαν πάνω σε μέταλλα, μόλυβδο, κασσίτερο και ορείχαλκο και σπανιότερα πάνω σε χρυσό και άργυρο.Είναι γνωστό το «Χρυσό Βιβλίο» που αφι-έρωσε η ποιήτρια Αριστομάχη στο μα-ντείο των Δελφών.Ανάμεσα στον 1ο και στον 2ο αιώνα μ.Χ. επινοήθηκε ένας καινούργιος τρόπος για

τον γραπτό λόγο, ήταν ο περίφη-μος πάπυρος. Ο πάπυρος είναι φυτό που έβγαι-νε στις ακτές του Νείλου ποταμού. Το 5ο αιώνα π.Χ. όταν έγινε μια απ’ τις χειρότερες επιδρομές των Ρωμαίων στην Αρχαία Ελλάδα, τότε ήταν που έκλεψαν τα περισσότερα έργα τέχνης και τα μετέφεραν στη Ρώμη. Τότε πολλοί Έλληνες πήγαν στην Αίγυπτο και στη Παλαιστίνη να σωθούν. Παρατήρη-σαν ότι οι Αιγύπτιοι έπαιρνα τον πάπυρο τον ξέραναν και μετά τον έξυναν μέχρι να γίνει λείος και τότε ήταν έτοιμος να χαράξουν τα σύμβολά τους.Ζήτησαν λοιπόν από τους Αιγύπτιους να τους πουλήσουν φυτά πάπυρους και όποτε ξαναχρειαζόταν να τους πουλούν πάπυρους, οι Αιγύπτιοι δέχθηκαν και έτσι άρχισαν το εμπόριο μεταξύ τους.Οι Έλληνες έκαναν την ίδια τεχνική αλλά αμέσως σκέφτηκαν τα φύλλα να γίνουν περισσότερο λεπτά, να είναι πιο όμορ-φα. Δεν σταμάτησαν εκεί, τα δίπλωσαν στη μέση και το ένα φύλλο έγινε δύο, τα δύο φύλλα έγιναν τέσσερα, τα τέσσερα οκτώ και ούτω καθεξής. Όταν τα φύλλα από δύο έγιναν τέσσερα κάποιος από τους αρχαίους Έλληνες ρώτησε τον τε-χνίτη και τώρα τι είναι αυτό που έκανες; Κι εκείνος απήντησε: «είναι μια τετράδα, δηλαδή ένα τετράδιο».Όταν προσέθεταν περισσότερα φύλλα, τότε το ονόμαζαν Κώδικα. Ο παλαιότε-ρος Ελληνικός κώδικας είναι της Αγίας Γραφής του 4ου αιώνα μ. Χ. Βέβαια οι Ρωμαίοι ακόμα και σήμερα αρνούνται να δεχθούν το γεγονός αυτό και λένε ότι η δικιά τους Αγία Γραφή η περίφημη ITALA στα λατινικά είναι παλαιότερη αν και εχει αποδειχθεί ότι είναι του 6ου μ.Χ. αιώνα.Πολύ γνωστό είναι ένα χειρόγραφο «τε-τράδιο» από περγαμηνή του 10ου μ.Χ. αι-ώνα που περιέχει μαθηματικές εργασίες του Αρχιμήδη.Από τους περισσότερους γνωστούς κώ-δικες είναι του Λεονάρδου ντα Βίντσι που περιέχει κείμενα και σχέδια.

15

Καλοκαίρι 2015 στη

Σαντορίνη Μ

εγάλη αύξηση τουριστικής κίνησης εί-χαμε εφέτος στη Σαντορίνη από επι-σκέπτες πολλών εθνικοτήτων και πολυ-άριθμους Κινέζους να κατακλύζουν την

Σαντορίνη και πολλοί από αυτούς θεωρώντας ότι το νησί τους φέρνει καλή τύχη, παντρεύονται με φόντο, λίγο πριν το μοναδικό ηλιοβασίλεμα στην Καλδέρα.Οι Καλλιτεχνικές και Πολιτιστικές Εκδηλώσεις κάθε βράδυ που διοργάνωσαν Περιφέρεια, Δή-μος, Σύλλογος Κρητών κ.α. με επώνυμους καλλι-τέχνες, έδωσαν ζωή, χαρά και κέφι στους επισκέ-πτες και Θηραίους κατοίκους. Την 18η Αυγούστου 2015 έγιναν τα βαπτίσια του Νεότευκτου σκάφους της Ένωσης Λεμβούχων Θήρας με το όνομα «ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ». Κατασκευά-στηκε στα εδώ ναυπηγία της προαναφερομένης Ένωσης. Το δεύτερο κατά σειρά που κατασκευάζε-ται και ακολουθεί και τρίτο, είναι χωρητικότητα 210 επιβατών. Μήκος 30 μέτρων και ταχύτητας 27 ν.μ. Προορίζεται για την μεταφορά επιβατών από τα κρουαζιερόπλοια, αλλά και gια βραχής ακτοπλο-ϊκούς πλόες. Παρευρέθησαν εκπρόσωποι της Κυβέρνησης του Υπουργείου Ναυτιλίας, Τοπικές Αρχές, φορείς και Θηραίοι κάτοικοι. Ακολούθησε δεξίωση. Η Ένωση Λεμβούχων Θήρας διαθέτει ένα στόλο από 21 νεότευκτα σκάφη που είναι ικανά να αποβιβάζουν εκατοντάδες τουρίστες μέσα σ’ ελάχιστο χρόνο.Στη Σαντορίνη υπάρχει αξιόλογο Ναυτικό Μου-σείο, στεγάζεται σ’ ένα διώροφο νεοκλασικό κα-πετανόσπιτο στην Οία δωρεά της κας Μανωλέσου Μπιρμπίλης που ιδρύθηκε το 1958 από τον αεί-μνηστο Πλοίαρχο Ε.Ν. Αντώνιο Δακορώνια με την

συμμετοχή και άλλων Θηραίων. Το Ναυτικό Μου-σείο Θήρας επισκεφτήκαμε με δύο άλλους Σαντο-ρινιούς συναδέλφους capt. Δημήτρη Νομικό και capt. Βάλσαμο Πιστικάλη. Θαυμάσαμε για άλλη μια φορά τα πλούσια εκθέματα από την εποχή της ιστιοπλοΐας μέχρι σήμερα. Δυστυχώς πληροφορη-θήκαμε ότι δεν έχει επισκέψιμοτητα και για λόγους οικονομικούς κινδυνεύει να κλείσει. Στους αρμό-διους επισημάναμε τις απόψεις μας πως μπορεί να συνεχίσει την λειτουργία του. Ελπίζουμε να παρα-μείνει ανοικτό, αξίζει. Τα κρουαζιερόπλοια που καταπλέουν καθημερινά στη Σαντορίνη είναι πολυάριθμα και μια Τετάρτη του Ιουλίου κατέπλευσαν 12 κρουαζιερόπλοια που αποβίβασαν περίπου δέκα χιλιάδες τουρίστες. Υπήρξε το αδιαχώρητο.Οφείλουν οι αρμόδιοι να φροντίσουν να μην κα-ταπλέουν την ίδια ημέρα τόσα πολλά κρουαζιερό-πλοια αλλά να υπάρξει έγκαιρα ένας σωστός προ-γραμματισμός για όλες τις ημέρες της εβδομάδας που θα επιτρέπει την ομαλή διακίνηση πλοίων και τουριστών.

Του Δημήτριου Μηνδρινού

Αντιπροέδρου Β΄ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και μέλους Δ.Σ. Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

17

Η «SUOMEN JOUTSEN HERITAGE SOCIETY» είναι μια Εθνική Ένω-ση της Φινλανδίας, με 250 μέλη, μεταξύ των οποίων ναυπηγοί, πλοίαρχοι Ε.Ν., συγγενείς ή απόγονοι των επιβαινόντων στη

Φρεγάτα «SUOMEN JOUTSEN» τη δεκαετία 1930-39, όταν το πλοίο ως εκπαιδευτικό του Ναυτικού επισκέφθηκε λιμάνια της Ευρώπης και της Μεσογείου. Στο πλαίσιο αυτών των εκπαιδευτικών ταξιδιών επισκέ-φθηκε τον Πειραιά τον Νοέμβριο του 1934, για ν’ ακολουθήσει επίσκε-ψη στη Θεσσαλονίκη. Σκοπός της Ένωσης είναι η μελέτη της ιστορίας της ναυτιλίας και των ανθρώπων της θάλασσας, κυρίως δε τη σπουδαία παρακαταθήκη που έχει αφήσει η ιστορική για την Φινλανδία Φρεγάτα «SUOMEN JOUTSEN».

SUOMEN JOUTSEN HERITAGE SOCIETYΕπίσκεψη Φινλανδικής Ένωσης

στην Ελλάδα

Το πρόγραμμα ξενάγησης των Φινλανδών φίλων μας

Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2015

09.30 Επίσκεψη στο Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη»

10.30 Στη Λέσχη μας για καφέ και απονομή βραβείων

11.45 Επίσκεψη στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

13.00 Επίσκεψη στο «HELLAS LIBERTY»

14.00 Γεύμα στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο Ελλάδος, στο Μικρολίμανο

Το πλοίο ναυπηγήθηκε το 1902 στο Saint-Nazaire της Γαλλίας και έλαβε μέρος και στους δύο παγκοσμίους πολέμους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 πουλήθηκε στη Γερμανία και το 1930 αγοράστηκε από το κρά-τος της Φινλανδίας, για να χρησιμο-ποιηθεί ως εκπαιδευτικό των δοκί-μων του πολεμικού ναυτικού. Σήμε-ρα, η ιστορική Φρεγάτα είναι ελλιμε-νισμένη στο Turku της Φινλανδίας και χρησιμοποιείται ως Μουσείο.

Η ΦΡΕΓΑΤΑ«SUOMEN JOUTSEN»

ΧΟΡΗΓΟΙ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ

SAFETY THROUGH KNOWLEDGE

http://www.seagull.no

19

Piraeus Port Captains ClubCaptain Marios Tsamis

On behalf of the ‘travelling’ group of the Heritage Association of Suomen Joutsen, it is pleasure and honor to express our warmest thanks for your kind hospitality during our visit to the Port Captains Club and Piraeus. It was exceedingly interesting to learn to know about the history of the Port and its influence to the navigation.

We are also most grateful for your contribution to arrange a visit to the historically very valuable Aikaterini Laskaridis Foundation and to the Hellenic Maritime Museum. The facts that Mr. Paloumpis told us about the Battle of Salamis, opened our eyes to realize its importance to the ground of today’s Europe and how it most probably changed the whole course of history.

It is a habit of our Association to make a trip abroad every second year. You can be entirely sure, that this trip to Greece was absolutely one of the best! The incredible beauty of your harbours and the whole country made a very deep, respectful influence on us, which we will never forget.

The highly respected 1st class Gold Medal and Diploma will certainly find a place in Turku, worth themselves!

We are all looking forward to meeting you again, and would take this opportunity to wish your organization continued success.

Sincerely yours,

Juhani Toikka Visa AuvinenChairman Chairman of Honor

Turku, FinlandOctober 16, 2015

Επιστολή κ. J. Troikka προς τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά

3-4. Από τη σπουδαία διάλεξη του κ. Πέτρου Τζιά, με θέμα «Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος».

1-2. Στιγμιότυπα από τις αρχαιρεσίες του Απριλίου 2015.

1 2

3

6

4

5

22

1.-6. Στιγμιότυπα από την πολύ ωραία εκδρομή στον Ελικώνα.

1 2

3 4

5 6

23

1 2

3 4

5 6

1.-6. Όπως κάθε χρόνο, η Λέσχη τέλεσε αγιασμό για την επερχόμενη χειμερινή περίοδο και ακολούθησε τρισάγιο για όλους τους φίλους μας που έφυγαν από την ίδρυση της Λέσχης έως σήμερα.

24

1. Την 7η Οκτωβρίου η Λέσχη μας υποδέχτηκε και ξενάγησε στα αξιοθέατα του Πειραιά 23 μέλη του Φινλανδικού Ομίμλου «Suomen Joutsen Heritage Society». Το πρώτο που οι φίλοι μας θαύμασαν είναι το εντυπωσιακό Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη». 2.-7. Στη Λέσχη οι μας για καφέ, συζήτηση, γνωριμία.

1

4

6

3

2

5

7

25

1.-5. Στους φίλους μας η Λέσχη πρόσφερε ωραία αναμνηστικά δώρα.

1 2

3

4 5

26

1 2

6

1.-6. Η παρουσίαση της ιστορίας του αρχαίου Πειραιά, εντυπωσίασε τους φιλοξενούμενούς μας.

3 4

5

27

1.-6. Ανταλλαγή βραβείων και δώρων μεταξύ της Λέσχης και του Φινλανδικού Ομίλου.

1

2

3

5

4

6

28

1.-6. Την ξενάγηση των φίλων μας στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και την περιγραφή της ιστορικής διαδρομής της Ελληνικής Ναυτιλίας, ανέλαβε ο Αντιναύαρχος και συγγραφέας κ. Ιωάννης Παλούμπης και η αρχαιολόγος κ. Ιωάννα Μπερμπίλη.

1

3

2

4

5 6

29

1

2

6

3 4

5

1.-6. Επιστέγασμα της ξενάγησης των φίλων μας στον Πειραιά ήταν το ωραίο γεύμα στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο.

30

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

39

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος


ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΓΕΝΙΚΑΈνα από το πλέον σημαντικά προβλή-ματα που βρίσκεται συνεχώς στην ημε-ρήσια διάταξη τις τελευταίες δεκαετίες είναι η ρύπανση του περιβάλλοντος. Φυσικό περιβάλλον ή φυσικός κόσμος ονομάζεται όλος ο χώρος που μας περι-βάλλει, μέσα στον οποίο υπάρχουμε και κινούμαστε μαζί με την αδρανή ύλη την χλωρίδα και την πανίδα που υπάρχουν μέσα σ` αυτόν. Η αδρανής ύλη αποτελείται από μεγάλο αριθμό χημικών στοιχείων και ενώσεων που βρίσκονται σε αέρια, υγρή ή στερεά μορφή, η χλωρίδα περιλαμβάνει την τεράστια ποικιλία των ειδών του φυτικού κόσμου ενώ η πανίδα όλα τα έμ-βια όντα από τους μονοκύτταρους μικροοργανισμούς μέχρι τα μεγάλα ζώα που ζουν στην ξηρά τον αέρα και στο νερό. Τα πάντα μέσα στο περιβάλλον κινούνται και μεταβάλλονται, η κινητήρια δε δύναμη όλων αυτών των μεταβολών είναι ο ήλιος. Μεταξύ των στοιχείων που απαρτίζουν το περιβάλλον υπάρχουν ισορροπίες στις οποίες οφείλεται η διατήρηση και η διαιώνιση των διαφόρων μορφών της ζωής μέσα σ` αυτό. Ρύπανση του περιβάλλοντος ονομάζεται η διατάραξη των ανω-τέρω ισορροπιών, η πρόκληση βλάβης στην χλωρίδα, την πανίδα του και η αλλοίωση της μορφής του και της ανόργανης ύλης που περιέχει. Όταν υπάρχει και μεγάλη ανάπτυξη μικροβίων επικίνδυνων για την ανθρώπινη υγεία τότε λέμε ότι έχουμε και μόλυνση του περιβάλ-λοντος. Όταν οι προκαλούμενες αλλοιώσεις του περι-βάλλοντος από την ρύπανση είναι μη αντιστρεπτές, δηλαδή δεν επιδέχονται διόρθωση τότε έχουμε κατα-στροφή του περιβάλλοντος.Η αποφυγή της διατάραξης των ισορροπιών που υπάρ-χουν στο περιβάλλον και η διατήρησή του στην φυσική του κατάσταση είναι μεγάλης σπουδαιότητας για την άνετη και ασφαλή διαβίωση του ανθρώπου εντός αυ-τού, αντίθετα ή ρύπανση, η μόλυνση ή η καταστροφή

του περιβάλλοντος μπορεί να θέσει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία του αλλά και την ίδια του την ζωή.Το πρόβλημα της ρύπανσης του περι-βάλλοντος είναι παγκόσμιο, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τον τελευταίο και-ρό και η κρισιμότητά του οφείλεται στο γεγονός ότι απειλεί όχι μόνο την υγεία

του ανθρώπου αλλά και την ύπαρξη της χλωρίδας, της πανίδας, του ανθρώπου και γενικά της ζωής πάνω στη γη. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες από την διεθνή επιστημονική κοινότητα. Έχει δημιουργηθεί ειδικός κλάδος της επιστήμης που αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, εκπονείται πλήθος σχετικών επιστη-μονικών μελετών, γίνονται ανακοινώσεις και δημοσι-εύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και διοργανώνονται διεθνή συνέδρια για ανταλλαγή απόψεων σχετικών με το εν λόγω θέμα. Μεγάλη βαρύτητα επίσης δίνεται και από πολιτικής απόψεως, όχι μόνο από τις κυβερνήσεις των διαφόρων ανεπτυγμένων κρατών αλλά και σε δι-ακρατικό επίπεδο, στα πλαίσια του ΟΗΕ, όπου έχουν δημιουργηθεί ειδικοί οργανισμοί και φορείς και γίνο-νται παγκόσμια συνέδρια στα οποία επισημαίνονται οι κίνδυνοι για την ρύπανση του περιβάλλοντος και λαμβάνονται σημαντικές αποφάσεις και μέτρα για την αποφυγή του.Ένα ερώτημα που τίθεται πολύ συχνά και το οποίο θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε και να διαφωτί-σουμε στη συνέχεια είναι το ακόλουθο. Μήπως τελικά η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι μία αναπόφευκτη και νομοτελειακή κατάσταση εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού της γης και της ανεπάρκειας της να ικανο-ποιήσει τις απαραίτητες ανάγκες του ανθρώπου ή οφεί-λεται σε κάποιες παραβατικές ενέργειες του ανθρώπου και αν το τελευταίο αληθεύει ποια είναι τα βαθύτερα αίτια αυτής της παραβατικής του συμπεριφοράς;

Το φυσικό περιβάλλον διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση της ζωής και μάλιστα του ανθρώπου και διαθέτει εσωτερικούς μηχανισμούς αυτοσυντήρησης για την διαιώνιση της ζωής. Η αύξηση του πληθυσμού της γης μπορεί να αντιμετωπιστεί από την επιστήμη και την τεχνολογία. Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι πρόβλημα βασικά ηθικής φύσεως και η αντιμετώπισή του απαιτεί εκτός από ειδική νομοθεσία, παιδεία και κυρίως ηθική και πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου.

40

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ Σύμφωνα με την σύγχρονη επιστήμη η θέση της γης στον γαλαξία μας, η θέση της στο ηλιακό μας σύστημα και οι συνθήκες που επικρατούν γύρω και πάνω σ` αυτήν είναι τέτοιου είδους ώστε να ευνοείται η εμφάνιση, η ανάπτυ-ξη και η διατήρηση της ζωής σ` αυτήν. Πχ. η θέση της γης στον γαλαξία αλλά και η θέση της στο ηλιακό σύστημα που ανήκει είναι η πλέον κατάλληλη για την ζωή πάνω σ` αυτήν και για τον άνθρωπο. Διαφορετική θέση της γης στον γαλαξία, πιο κοντά στο κέντρο του ή πιο απο-μακρυσμένη απ` αυτή που κατέχει σήμερα θα συνεπά-γετο έκθεση του ανθρώπου σε ισχυρότερη ακτινοβολία ή αντίστοιχα διαφορετική σύσταση της γης σε μέταλλα, συνθήκες υπό τις οποίες είναι αδύνατη η επιβίωση του ανθρώπου. Πιο μικρή ή πιο μεγάλη απόσταση της γης από τον ήλιο από την υπάρχουσα θα είχε σαν συνέπεια την πολύ υψηλή θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης ή την κάλυψή της με πάγους, συνθήκες που επίσης απο-κλείουν την δυνατότητα ύπαρξης ζωής πάνω σ` αυτήν.Η σύσταση του αέρα σε οξυγόνο, άζωτο και άλλα αέ-ρια είναι η πλέον ενδεδειγμένη για την επιβίωση του ανθρώπου και των χερσαίων και ιπτάμενων ζώων. Πα-ρομοίως οι συνθήκες που επικρατούν στην θάλασσα είναι οι πλέον κατάλληλες για του υδρόβιους οργανι-σμούς. Το φως και η θερμότητα που εκπέμπει ο ήλιος είναι πηγή ενέργειας και ζωής για τον άνθρωπο και την χλωρίδα και την πανίδα της γης, η δε ατμόσφαιρα με τα διάφορα στρώματά της απορροφά τις βλαβερές για τα έμβια όντα υπεριώδεις ακτινοβολίες και δεν τους επιτρέπει να φθάσουν στην γη, αφήνει δε να διέλθουν μόνο οι ακτίνες με τα μεγαλύτερα μήκη κύματος που φωτίζουν και θερμαίνουν την γη και ζωοποιούν την φύση πάνω σ` αυτήν. Κάποια αέρια της ατμόσφαιρας εγκλωβίζουν τόσο ποσοστό θερμικής ακτινοβολίας έτσι ώστε η γη να έχει την κατάλληλη θερμοκρασία για την διατήρηση της ζωής σ` αυτήν.Η περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της δίνει την δυνατότητα εναλλαγής νύκτας και ημέρας ώστε την ημέρα να μπορεί ο άνθρωπος να εργάζεται και την νύ-κτα να ηρεμεί και να αναπαύεται, αλλά και αν δεν υπήρ-χε εναλλαγή μέρας και νύκτας στο μισό ημισφαίριο θα υπήρχε μόνιμα σκοτάδι και χαμηλή θερμοκρα-σία ενώ στο άλλο μισό μόνιμα μέρα και υψηλή θερμοκρασία, πολλές δε διεργασίες όπως της φωτοσύνθεσης δεν θα ήταν δυνατές. Η έλξη μεταξύ Σελήνης και γης δημιουργεί μία μι-κρή κλίση του άξονα περιστροφής της γης σε σχέση με την τροχιά της γύρω από το ήλιο, έτσι κατά την περιφο-

ρά της γης γύρω από τον ήλιο έχουμε για κάθε μέρος της γης εναλλαγή εποχών κατά την διάρκεια του έτους. Στις θερμές εποχές εξατμίζεται το νερό της θάλασσας, με τους ανέμους μεταφέρεται υπό μορφή νεφών σε ψυχρότερα μέρη όπου ψύχεται, καταπίπτει σαν βρο-χή και ποτίζει την γη τρέφοντας φυτά, ζώα και τον άν-θρωπο. Η σύσταση της γης και το νερό με τις ιδιότητές του δίνουν την δυνατότητα ανάπτυξης των φυτών και αυτά την συντήρηση των ζώων. Το ένα είδος ευνοεί και συντηρεί την ύπαρξη του άλλου και έτσι υπάρχει και διαιωνίζεται η ζωή. Κεντρική θέση σε όλο τον φυσικό κόσμο κατέχει ο άνθρωπος, όλα δε φαίνεται ότι ευνο-ούν και εξυπηρετούν την ύπαρξη, την ανάπτυξη και την συντήρησή του. Αυτό το γεγονός από τους επιστή-μονες ονομάζεται ανθρωποκεντρική αρχή. Θα πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο έμβιο ον που έχει συνείδηση της ύπαρξής του και του κόσμου που τον περιβάλλει προσέτι δε και την δυνα-τότητα να μελετάει τον φυσικό κόσμο, να τον κατανοεί και να λαμβάνει απ` αυτόν όλα τα αγαθά που του είναι απαραίτητα για την επιβίωσή του, τα οποία υπάρχουν σε αφθονία, εφόσον διαχειρίζεται την φυσικό υλικό κό-σμο με σύνεση και σοφία.

Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ • Βιογεωχημικοί κύκλοιΗ ύλη της γης ποσοτικά παραμένει σταθερή, δηλαδή νέα ύλη δεν εισέρχεται σ` αυτήν από το σύμπαν αλλά ούτε και εξέρχεται απ` αυτήν. Όμως τα χημικά στοιχεία και οι διάφορες χημικές ενώσεις της γης με την βοήθεια της ηλιακής ενέργειας διαρκώς μετακινούνται και ανα-κυκλώνονται μέσα από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο και την αδρανή ύλη. Οι κυκλικές αυτές μεταβολές υπα-κούν στους φυσικούς νόμους και ονομάζονται βιογεω-χημικοί κύκλοι. Χάρη στη σύσταση του υλικού κόσμου και στους βιογεωχημικούς κύκλους που επικρατούν στη φύση είναι δυνατή όχι μόνο η εμφάνιση της ζωής αλλά και η διατήρησή της. Η διατάραξη των ανωτέρω ισορροπιών επηρεάζει δυσμενώς την ζωή πάνω στην γη και αποτελεί απειλή για την διατήρησή της.


Θέση της γης στον γαλαξία και στο ηλιακό σύστημα.

41

Από τους βιογεωχημικούς κύκλους της φύσης ιδιαίτε-ρο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κύκλοι του νερού, του άνθρακα, του αζώτου, του οξυγόνου, του φωσφόρου και του θείου που είναι βασικά στοιχεία για την ζωή.

Ο κύκλος του νερούΤο νερό στη φύση βρίσκεται υπό τη μορφή τριών διαφορετικών μορφών, την αέρια φάση, τους υδρα-τμούς, την υγρή φάση, το γνωστό νερό και την στε-ρεά φάση που είναι το χιόνι και οι πάγοι. Το νερό ακο-λουθεί στη φύση ένα συνεχή κύκλο που ονομάζεται υδρολογικός κύκλος, κατά τον οποίο από την θάλασ-σα, τις λίμνες, τα ποτάμια, και την ξηρά εξατμίζεται με την βοήθεια της θερμικής ενέργειας του ήλιου και σχηματίζει σύννεφα, τα οποία μεταφέρονται με τους ανέμους σε διάφορα μέρη της γης. Τα σύννεφα ψυ-χόμενα επαναφέρουν το νερό στη γη υπό την μορφή βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων ποτίζοντας κατ` αυτό τον τρόπο και δίνοντας ζωή στα φυτά και τα ζώα και ξαναγεμίζοντας τις λίμνες και τα ποτάμια και τον υπόγειο υδροφορέα.

Ο κύκλος του άνθρακαΟ κύκλος του άνθρακα είναι από τους τελειότερους βι-ογεωχημικούς κύκλους χάρις στη μεγάλη ταχύτητα που λαμβάνουν χώρα οι μεταβολές σ` αυτόν και την διακίνη-σή του σ` ολόκληρη την βιόσφαιρα. Το βασικό στοιχείο του κύκλου αυτού, ο άνθρακας, υπάρχει στην ατμόσφαι-ρα υπό την μορφή του διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Το CO2 της ατμόσφαιρας αλλά και της θάλασσας παρα-λαμβάνεται από τα φυτά και μέσω του φαινομένου της φωτοσύνθεσης με την βοήθεια του ήλιου μετατρέπεται κατά βάση σε γλυκόζη και άλλες οργανικές ενώσεις. Μέ-ρος των ενώσεων αυτών καταναλώνονται για την διερ-γασία της αναπνοής των φυτών αποδίδοντας πάλι CO2 στην ατμόσφαιρα ενώ οι υπόλοιπες χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξή τους. Οι ενώσεις του άνθρακα των φυ-τών παραλαμβάνονται από τα ζώα και τον άνθρωπο σαν τροφή και χρησιμοποιούν για την ανάπτυξή τους αποδί-δοντας με την αναπνοή τους πάλι CO2 στην ατμόσφαιρα. Επίσης άνθρακας επιστρέφει πάλι στην ατμόσφαιρα σαν

CO2 με την βοήθεια μικροοργανισμών από την σήψη των νεκρών σωμάτων των ζώων και των φυτών. CO2 μεταφέρεται επίσης στην ατμόσφαιρα από τις καύσεις ενώσεων του άνθρακα και επιστρέφει πάλι στην γη με την διαδικασία της φωτοσύνθεσης.

Ο κύκλος του αζώτουΤο άζωτο (Ν) βρίσκεται σε μεγάλη συγκέντρωση στον ατμοσφαιρικό αέρα (78%) και αποτελεί σημαντικό συ-στατικό των φυτών και των ζώων, αφού είναι από τα βασικά στοιχεία των νουκλεϊνικών οξέων και των πρω-τεϊνών. Το μοριακό άζωτο της ατμόσφαιρας δεν μπο-ρεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα από τα φυτά και τα ζώα. Η αζωτοδέσμευση γίνεται είτε βιολογικά από βακτηρί-δια που ζουν στις ρίζες φυτών όπως τα κουκιά και τα φασόλια, τα οποία το μετατρέπουν σε νιτρικές ενώσεις, οι οποίες εν συνεχεία παραλαμβάνονται από τα φυτά είτε με χημικό τρόπο, όπου με την βοήθεια κεραυνών το Ν στην ατμόσφαιρα ενώνεται με το οξυγόνο του αέρα και το υδρογόνο των υδρατμών σχηματίζοντας αμμωνία και νιτρικές ενώσεις που πέφτουν στο έδαφος και παραλαμβάνονται έτσι από τα φυτά. Τα φυτά από τις νιτρικές ενώσεις σχηματίζουν αμινοξέα και φυτικές πρωτεΐνες. Μέσω της τροφικής αλυσίδας οι ενώσεις αυτές παραλαμβάνονται από τα ζώα, τα οποία παρά-γουν ζωικές πρωτεΐνες. Από τα περιττώματα των ζώων και τα νεκρά φυτά και ζώα αζωτούχες ενώσεις κατα-λήγουν πάλι στο έδαφος, όπου με την βοήθεια βακτη-ριδίων μετατρέπονται κατ` αρχήν σε αμμωνιακές ενώ-σεις και μετά σε νιτρικές. Μέρος αυτών των νιτρικών παραλαμβάνονται πάλι από τα φυτά ενώ άλλο μέρος με την βοήθεια απονιτροποιητικών βακτηριδίων δια-σπώνται και παράγουν μοριακό άζωτο που επιστρέφει πάλι στην ατμόσφαιρα.


Διάγραμμα του κύκλου του νερού

Διάγραμμα του κύκλου του άνθρακα

42

Ο κύκλος του φωσφόρουΟ φωσφόρος (Ρ) στην φύση φέρει την προέλευσή του από πετρώματα, στα οποία βρίσκεται υπό την μορφή φωσφορικών αλάτων (-ΡΟ4). Τα άλατα αυτά είναι δυσ-διάλυτα στο νερό, αλλά ξεπλένονται από τα επίγεια ή υπόγεια νερά και παρασυρόμενα συγκρατούνται από το έδαφος ή καταλήγουν σε λίμνες και την θάλασσα. Από το έδαφος και την θάλασσα απορροφώνται από τις ρί-ζες των φυτών και χρησιμοποιούνται από αυτά για δημι-ουργία χρήσιμων οργανικών ενώσεων για την ανάπτυξή τους. Μέσω της τροφικής αλυσίδας παραλαμβάνονται από επίγειους ή θαλάσσιους οργανισμούς και μετατρέ-πονται σε φωσφορικές οργανικές ενώσεις που χρειά-ζονται για την δική τους ανάπτυξη. Από τα περιττώμα-τα των ζώων και τα νεκρά φυτά και ζώα ο φωσφόρος επιστρέφει πάλι στο έδαφος. Επίσης τα διάφορα πτηνά που τρέφονται με ψάρια, μέσω των περιττωμάτων τους ή των νεκρών σωμάτων τους επανέρχεται ο φωσφόρος από την θάλασσα στην ξηρά. Σημειώνουμε ότι στον κύκλο αυτό του φωσφόρου δεν συμμετέχει ο αέρας.

Ο κύκλος του θείουΤο θείο (S) αν και ευρισκόμενο σε μικρότερες ποσό-τητες σε σχέση με τον άνθρακα και το άζωτο στους διάφορους οργανισμούς είναι όμως απαραίτητο στοι-χείο για την ζωή σαν συστατικό των βιταμινών και των πρωτεϊνών. Το θείο της γης προέρχεται από ορισμένα θειούχα πετρώματα και αποτελεί και συστατικό ορυ-κτών καυσίμων. Επίσης απαντάται στο έδαφος υπό την

μορφή θειικών αλάτων. Το εδαφικό θείο απορροφάται από τα φυτά και αφομοιώνεται σχηματίζοντας αμινο-ξέα και μέσω της τροφικής αλυσίδας περνάει και στα ζώα. Από τις εκρήξεις ηφαιστείων και την καύση των ορυκτών καυσίμων το θείο περνάει στην ατμόσφαι-ρα σαν διοξείδιο του θείου (SO2). Από την αναερόβια σήψη περιττωμάτων ζώων και νεκρών φυτών και ζώων παράγεται υδρόθειο (H2S) που ανέρχεται επίσης στην ατμόσφαιρα. Το SO2 και το H2S της ατμόσφαιρας διαλύ-εται στο νερό της βροχής και πέφτει πάλι στη γη. Παρο-μοίως και στο υδάτινο περιβάλλον ενώσεις του θείου απορροφώνται από φυτά και κατόπιν από θαλάσσιους οργανισμούς, ενώ με την βοήθεια αναερόβιων βακτη-ριδίων ενώσεις του θείου μετατρέπονται σε H2S που διαφεύγει προς την ατμόσφαιρα.

ξΟ κύκλος του οξυγόνουΤο οξυγόνο (Ο)αποτελεί το 20% του ατμοσφαιρικού αέρα και συνιστά το απαραίτητο συστατικό της αναπνο-ής των φυτών, των ζώων και του ανθρώπου. Κατά την αναπνοή απορροφάται και καταναλώνεται Ο2 ενώ παρά-γεται CO2. Επίσης ατμοσφαιρικό οξυγόνο καταναλώνε-ται από τις καύσεις διαφόρων οργανικών ενώσεων όπως καυσίμων, ξύλων κλπ. Το οξυγόνο επανέρχεται πάλι στον αέρα μέσω του φαινομένου της φωτοσύνθεσης από τα φυτά, που απορροφούν το CO2 της ατμόσφαιρας και αποδίδουν οξυγόνο. Παρά το γεγονός ότι η αναπνοή γίνεται καθ` όλο το εικοσιτετράωρο ενώ η φωτοσύνθε-ση μόνο τις φωτεινές ώρες της ημέρας, επειδή η τελευ-ταία είναι εντονότερη της πρώτης κατορθώνεται η σταθερότητα της ποσό-τητας του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα. Παρομοίως και στο υδάτινο περιβάλ-λον με την αναπνοή των υδρόβιων οργανισμών καταναλώνεται το διαλυ-μένο οξυγόνο του νερού, αναπαράγεται με την φω-τοσύνθεση από το φυτο-πλαγκτόν.


Διάγραμμα του κύκλου του αζώτου

Διάγραμμα του κύκλου του φωσφόρου

Διάγραμμα του κύκλου του θείου

Διάγραμμα του κύκλου του οξυγόνου

43

Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι διάφοροι τύποι οικο-συστημάτων ανάλογα με την τοποθεσία που βρίσκονται καθώς και παραστατική απεικόνιση μερικών από τους σπουδαιότερους τύπους αυτών των οικοσυστημάτων:

Υπάρχουν και άλλοι βιογεωχημικοί κύκλοι στη φύση, όπως ο κύκλος των διαφόρων μετάλλων, των διαφόρων ιχνοστοιχείων, ο κύκλος του όζοντος κ.λπ.• ΟικοσυστήματαΟ ζωικός και ο φυτικός κόσμος επίσης, μαζί με την αδρανή ύλη, βρίσκονται σε άμεση σχέση και εξάρτηση μεταξύ των. Ένα σύνολο ζώων, φυτών και αδρανούς ύλης που βρίσκονται σε άμεση σχέση, αλληλεξάρτηση και σταθερή ισορροπία μεταξύ των, κατά τέτοιο τρόπο που να προκύπτει η διαιώνισή των, λέμε ότι αποτελούν ένα οικοσύστημα. Προϋπόθεση για την ύπαρξη και δι-ατήρηση ενός οικοσυστήματος είναι οι σταθερές κλι-ματολογικές συνθήκες. Η ενέργεια για την διατήρηση της κίνησης και της διαιώνισης ενός οικοσυστήματος προέρχεται από τον ήλιο. Η σχέση και αλληλεξάρτηση μεταξύ των παραγόντων που συνιστούν ένα οικοσύ-στημα είναι η διατροφική αλυσίδα, δηλαδή το γεγονός ότι το ένα είδος χρησιμεύει ως τροφή του άλλου. Οι ορ-γανισμοί που ζουν σε ένα οικοσύστημα διακρίνονται ανάλογα με τον τρόπο που εξασφαλίζουν την τροφή τους σε παραγωγούς, καταναλωτές και αποδομητές. Οι παραγωγοί, που ονομάζονται και αυτότροφοι οργανι-σμοί, είναι τα φυτά που λαμβάνοντας ενέργεια από τον ήλιο με την διεργασία της φωτοσύνθεσης παράγουν τις απαραίτητες ενώσεις για την ανάπτυξή τους. Στους κα-ταναλωτές ανήκουν τα ζώα που τρέφονται με φυτά ή με άλλα ζώα, τα οποία διαχωρίζονται σε καταναλωτές πρώτης τάξης, τα φυτοφάγα ζώα, σε καταναλωτές δεύ-τερης τάξης που τρέφονται με φυτοφάγα ζώα και τους καταναλωτές τρίτης τάξης που τρέφονται με σαρκοφά-γα ζώα. Οι αποδομητές τρέφονται με τα περιττώματα και τα νεκρά σώματα φυτών και ζώων παράγοντας ενώ-σεις που παραλαμβάνονται από τις ρίζες των φυτών και αέρια που διαφεύγουν προς το περιβάλλον. Ο κυκλικός αυτός τρόπος της διατροφής που λαμβάνει χώρα στα οικοσυστήματα ονομάζεται διατροφική αλυσίδα. Οι ακόλουθες εικόνες παρουσιάζουν την διατροφική αλυ-σίδα χερσαίου και θαλάσσιου οικοσυστήματος.

Παρόμοια διατροφική αλυσίδα παρατηρείται και στο θαλάσσιο περιβάλλον.


Διατροφική αλυσίδα θαλάσσιου οικοσυστήματος

Διατροφική αλυσίδα χερσαίου οικοσυστήματος

Διάφοροι τύποι οικοσυστημάτων

Χερσαίο οικοσύστημα

44

• Περιβάλλον και άνθρωποςΟ άνθρωπος είναι και αυτός ένας από τους πολλούς οργανισμούς που βρίσκονται μέσα στο φυσικό περι-βάλλον και συμμετέχει στους βιογεωχημικούς κύκλους και τις διατροφικές αλυσίδες της φύσης. Τα απαραίτητα για την διατροφή του υπάρχουν άφθονα και τα λαμβά-νει από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Επίσης για την ένδυση, την κατοικία και γενικά για την διαβίωσή του χρησιμοποιεί τόσο το φυτικό και το ζωικό βασίλειο όσο και την ανόργανη φύση. Με την έμφυτη ευφυία που δι-αθέτει και που τον κάνει να διαφέρει από τα άλλα ζώα μπορεί και εκμεταλλεύεται όλη την φύση και να καλύ-

πτει κατ` αυτό τον τρόπο όλες του τις ανάγκες. Τα από-βλητα που παράγονται από τον άνθρωπο, τόσο από τις οργανικές λειτουργίες του σώματός του όσο και από τις οικιακές και λοιπές του δραστηριότητες παραλαμβάνο-νται από μικροοργανισμούς ως τροφή και διασπώνται παράγοντες άλλες χρήσιμες ουσίες για τους βιολογι-κούς κύκλους που υπάρχουν στη φύση. Όταν ο άνθρω-πος κάνει σωστή και λογική διαχείριση και εκμετάλλευ-ση του υλικού κόσμου που τον περιβάλλει και λαμβάνει τα απαραίτητα για την διαβίωσή του τότε βρίσκεται σε πλήρη ισορροπία με το περιβάλλον και δεν διαταράσ-σει καθόλου τους διάφορους βιολογικούς κύκλους και τα οικοσυστήματα που υπάρχουν σ` αυτό.


Παραποτάμιο οικοσύστημα

Λιμναίο οικοσύστημαΘαλάσσιο οικοσύστημα

Παράκτιο οικοσύστημα

Δασικό οικοσύστημα

45

ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΞΗ ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝΤόσο στους βιογεωχημικούς κύκλους όσο και στα οι-κοσυστήματα υπάρχουν αυτορυθμιστικοί μηχανισμοί που διασφαλίζουν τις κυκλικές μεταβολές εντός αυτών και την διαιώνισή τους. Σε περίπτωση πχ. απόκλισης της συγκέντρωσης ενός στοιχείου ενός βιογεωχημικού κύκλου στον αέρα, την ξηρά ή την θάλασσα από την κατάσταση ισορροπίας τίθενται σε εφαρμογή μηχανι-σμοί για την επαναφορά της ισορροπίας. Επίσης σ` ένα οικοσύστημα, όταν υπάρχει αλλαγή του πληθυσμού κάποιων ζώων, υπάρχουν μηχανισμοί και εναλλακτικές επιλογές για την διατήρηση της ισορροπίας και της δι-αιώνισής του οικοσυστήματος. Η δυνατότητα αποκα-τάστασης των συστημάτων αυτών από παροδικές απο-κλίσεις από την κατάσταση ισορροπίας παρουσιάζει μεγάλες ανοχές. Στα οικοσυστήματα ότι είναι περιττό και αποβάλλεται στο περιβάλλον από κάποια κατηγο-ρία οργανισμών, παραλαμβάνεται και αξιοποιείται από άλλους οργανισμούς και έτσι διατηρείται ισορροπία στα συστήματα αυτά. Σπουδαίο ρόλο για την σταθε-ρότητα των οικοσυστημάτων παίζει η βιοποικιλότητα, δηλαδή η μεγάλη ποικιλία ειδών εντός αυτών, διότι έτσι αποκλίσεις από την ισορροπία εξαιτίας αυξομειώσεως των πληθυσμών κάποιων ειδών μπορούν πιο εύκολα να αποκαθίστανται. Για χιλιάδες ή καλύτερα για εκα-τοντάδες χιλιάδες χρόνια οι ανωτέρω βιογεωχημικοί κύκλοι και τα διάφορα οικοσυστήματα εκτός κάποιων εξαιρέσεων, όπως θα δούμε στην συνέχεια, διατηρού-νται στην ύπαρξη.Διατάραξη βιογεωχημικών κύκλων ή οικοσυστημά-των ονομάζεται η διατάραξη των ισορροπιών μεταξύ των συντελεστών που συνιστούν τα συστήματα αυτά και μπορεί να είναι παροδική και αντιστρεπτή οπότε μετά από κάποιο διάστημα οι ισορροπίες αποκαθίστα-νται ή να είναι μη αντιστρεπτή οπότε μπορεί να προ-κύψει ακόμη και η καταστροφή ενός οικοσυστήματος. Οι διαταράξεις αυτές μπορεί να οφείλονται σε φυσικά εξωγενή αίτια όπως πχ. στην έκρηξη ενός ηφαιστείου,

σε κάποιο σεισμό η πλημύρα, σε αλλαγή του κλίματος της γης ή αλλαγή της ακτινοβολίας του ήλιου κλπ. ή σε άστοχες και λανθασμένες ενέργειες και παρεμβάσεις του ανθρώπου όπως αλόγιστη εκμετάλλευση της χλω-ρίδας, της πανίδας και των ορυκτών πόρων ή ανεξέλε-γκτη απόρριψη αποβλήτων στο περιβάλλον. Απόβλη-τα ονομάζονται διάφορα άχρηστα υλικά και ουσίες που προέρχονται από οικιακές, γεωργικές ή βιομηχανικές δραστηριότητες του ανθρώπου και που αποβάλλονται στο περιβάλλον.

ΔΙΑΤΑΡΑΞΗ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΑΠΟ ΦΥΣΙΚΑ ΑΙΤΙΑΚατά το παρελθόν εξαιτίας διαφόρων έκτακτων και έντονων φυσικών γεγονότων, όπως εκρήξεις ηφαιστεί-ων, πυρκαγιές δασικών εκτάσεων, νεροποντές, μαζικοί θάνατοι ζώων κλπ. υπήρξε παροδική διατάραξη ορι-σμένων βιογεωχημικών κύκλων. Τέτοιες διαταράξεις ήταν η πρόσκαιρη αύξηση του διοξειδίου του θείου ή του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η μείω-ση του διαλυμένου οξυγόνου σε διάφορες υδάτινες λε-κάνες ή αλλαγή της σύστασης του εδάφους, του νερού ή του αέρα ορισμένων περιοχών κλπ. Σε σύντομο όμως χρονικό διάστημα οι βιογεωχημικοί αυτοί κύκλοι με την βοήθεια των εσωτερικών μηχανισμών που τους διέπουν επανέρχονταν στην κανονική τους ισορροπία. Παρόμοι-ες διαταράξεις από φυσικά αίτια έχουν παρουσιαστεί στο παρελθόν και στα οικοσυστήματα διαφόρων περι-οχών της γης, τα οποία στη συνέχεια ή επανήλθαν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα στην κατάσταση ισορρο-πίας ή άλλαξαν μορφή αλλά και κάποια εξαφανίστηκαν ή μετατοπίστηκαν σε άλλες περιοχές. Πχ. εκρήξεις με-γάλων ηφαιστείων προκάλεσαν την εκπομπή σημαντι-κών ποσοτήτων διοξειδίου του θείου και αιθάλης στον αέρα, που στην συνέχεια έπεσαν στην γη σαν όξινη βροχή και στάχτη και μείωσαν ή κατέστρεψαν την χλω-ρίδα μεγάλων περιοχών και κατά συνέπεια ελάττωσαν ή εξαφάνισαν αντίστοιχα και την πανίδα τους. Αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών σε ορισμένες περιοχές είχε σαν αποτέλεσμα την εξαφάνιση ορισμένων ζώων από τις περιοχές αυτές ή την μετανάστευσή τους σε άλ-λες περιοχές ή και την επικράτηση άλλων κατηγοριών ζώων και την κατά τον τρόπο αυτό αλλαγή των οικοσυ-στημάτων διαφόρων περιοχών. Μεγάλες πυρκαγιές που προκλήθηκαν σε δασικές εκτάσεις από κεραυνούς κα-τέστρεψαν μαζί με τα δάση και τα οικοσυστήματά τους. Μεγάλες πλημύρες ή παρατεταμένες ξηρασίες, εμφά-νιση ή εξαφάνιση λιμνών και ποταμών, απόσυρση των θαλάσσιων νερών από ορισμένα μέρη και εμφάνιση της ξηράς ή κάλυψη χερσαίων τμημάτων από την θάλασσα κλπ. είχαν ανάλογα αποτελέσματα εξαφάνισης οικοσυ-στημάτων, δημιουργίας νέων ή μετατροπής τους σε οι-κοσυστήματα άλλης μορφής. Πάντως είναι γεγονός ότι από τις ανωτέρω φυσικές μεταβολές με το πέρασμα των αιώνων, οι βιογεωχημικοί κύκλοι δεν έχουν αλλοιωθεί


Ο άνθρωπος κέντρο του ζωικού βασιλείου

46

του πληθυσμού. ΟΙ πόλεμοι οι επιδημίες και η παιδική θνησιμότητα ήταν ανασταλτικοί παράγοντες της αύξη-σης του πληθυσμού της γης. Με την πρόοδο όμως της επιστήμης και της ιατρικής κυρίως από τον 16ο αιώνα και μετά ο πληθυσμός παρουσιάζει μία διαρκή αύξηση, η οποία με την τεχνολογική ανάπτυξη και την συνεχή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης γίνεται εκρηκτική από τον 20ό αιώνα και μετά όπως φαίνεται από το ακό-λουθο διάγραμμα. Τίθεται επομένως το ερώτημα, εάν η αλματώδης αυτή αύξηση του πληθυσμού των ανθρώ-πων σε σχέση με τα άλλα είδη των ζώων δημιουργεί δι-αταραχές στο παγκόσμιο οικοσύστημα και πώς αντιμε-τωπίζονται ενδεχόμενα σχετικά προβλήματα.

• Ο άνθρωπος για την επιβίωσή του καταναλώνει οξυγόνο από την ατμόσφαιρα και αποδίδει προς αυτήν διοξείδιο του άνθρακα κατά τις διεργασίες της αναπνοής και της καύσης σε επίπεδο οικιακών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων. Το οξυγόνο εί-ναι το αέριο με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση στην φύση μετά το άζωτο η δε συγκέντρωση του διοξει-δίου του άνθρακα ανέρχεται μόλις σε 0,03%. Εφό-σον οι δραστηριότητες του ανθρώπου κινούνται μέσα σε λογικά πλαίσια για να καλύπτονται οι απα-ραίτητες ανάγκες του και δεν γίνεται άσκοπη κατα-στροφή των δασών δεν τίθεται θέμα, από την αύ-ξηση του πληθυσμού των ανθρώπων, διατάραξης των κύκλων του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα στη φύση. Το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους βιογεωχημικούς κύκλους όπως του νερού, του αζώτου, του φωσφόρου, του θείου, των διαφό-ρων ιχνοστοιχείων κλπ.

• Για την διατροφή του ο άνθρωπος λαμβάνει ότι χρει-άζεται από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Τα διάφο-ρα ζώα τρέφονται με ότι υπάρχει έτοιμο στην φύση και στο στενό περίγυρό τους γι` αυτό και ο πληθυ-σμός τους είναι σε άμεση εξάρτηση από τον αριθμό των άλλων ζώων και των φυτών. Ο άνθρωπος όμως με την ένθετη ευφυία του μπορεί να επιδίδεται σε εκτεταμένες και οργανωμένες καλλιέργειες, να ανα-πτύσσει μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες, να αλιεύει ακόμη και στα πιο βαθιά νερά ή να δημιουργεί μονά-

και η σύσταση του αέρα, της ξηράς και της θάλασσας παραμένει σταθερή. Επίσης τα διάφορα οικοσυστήματα συνεχίζουν να υπάρχουν σε μεγάλη ποικιλία ανά την γη. Μπορεί κάποια να μετατοπίστηκαν με την πάροδο των αιώνων σε άλλα μέρη, μπορεί κάποια είδη ζώων, ορ-γανισμών και φυτών να εξαφανίστηκαν, την θέση τους όμως πήραν άλλα είδη και τα οικοσυστήματα αυτά συ-νέχισαν την ύπαρξή τους υπό άλλη μορφή και τελικά η ζωή στον πλανήτη μας με όλο τον πλούτο της ποικιλίας και της ομορφιάς της συνεχίζει να υπάρχει και δεν φαί-νεται να απειλείται από φυσικά αίτια για πάρα πολλούς αιώνες στο μέλλον.

ΔΙΑΤΑΡΑΞΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ας δούμε κατ` αρχήν αν η αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων αποτελεί αυτή καθ` εαυτή αιτία για την ρύ-πανση του περιβάλλοντος.Αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων βιογεωχημικοί κύκλοι και οικοσυστήματα.Στα οικοσυστήματα οι διάφοροι οργανισμοί, τα φυτά και η ανόργανη φύση βρίσκονται σε άμεση αλληλεπί-δραση και αλληλεξάρτηση μεταξύ των, προϋπόθεση δε της διατήρησης των ισορροπιών μέσα στα οικοσυ-στήματα και επομένως της διαιώνισης των είναι οι πο-σοτικές σχέσεις μεταξύ των ζώων, των διαφόρων ζω-ντανών οργανισμών, των φυτών, και της σύστασης της ανόργανης φύσης να παραμένουν σε γενικές γραμμές σταθερές. Διατάραξη των ανωτέρω ποσοτικών σχέσε-ων μπορεί να δημιουργήσει ρήξη στις ισορροπίες και αποδιοργάνωση ή καταστροφή των οικοσυστημάτων. Πχ. εάν μειωθούν ή εξαφανιστούν τα φίδια μίας περιο-χής αυτό θα προκαλέσει μεγάλη αύξηση των ποντικών και αυτό θα έχει σαν συνέπεια την καταστροφή των σιτηρών. Μείωση του πληθυσμού των βατράχων θα προκαλούσε αύξηση των ακρίδων με αποτέλεσμα την καταστροφή των καλλιεργειών κλπ. Στην γη σαν σύνολο παρατηρούμε ότι για αιώνες οι ποσοτικές σχέσεις μετα-ξύ των διαφόρων κατηγοριών ζώων και φυτών καθώς και η σύσταση του αέρα της γης και της θάλασσας πα-ραμένουν σε γενικές γραμμές σταθερές, γι` αυτό και η γη σαν τεράστιο οικοσύστημα συνεχίζει να διατηρείται και να υπάρχει παρά τις διάφορες κατά τόπους μεταβο-λές με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχει όμως μία εξαί-ρεση στην ανωτέρω παρατηρούμενη σταθερότητα των ποσοτικών σχέσεων των διαφόρων παραγόντων των οικοσυστημάτων και αυτή είναι ο άνθρωπος. Ο πληθυ-σμός των ανθρώπων με την πάροδο των αιώνων πα-ρουσιάζει συνεχή αύξηση. Οι πρώτοι άνθρωποι ζούσαν κυρίως από το κυνήγι, έβρισκαν με δυσκολία την τροφή τους, ζούσαν κάτω από δύσκολες συνθήκες γι` αυτό και ο πληθυσμός τους δεν αυξανόταν πολύ. Με την εφεύρε-ση της καλλιέργειας και την ενασχόληση του ανθρώπου με την γεωργία δίδεται μία ώθηση στον ρυθμό αύξησης


47

δες ιχθυοκαλλιέργειας και γενικά να επινοεί μεθόδους οι οποίες του επιτρέπουν να έχει επάρκεια τροφίμων παρά την συνεχή αύξηση του πληθυσμού του. Είναι μύθος ότι περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού της γης θα δημιουργήσει επισιτιστικό πρόβλημα. Σύμφωνα με μελέτη ειδικών τα διαθέσιμα αυτή τη στιγμή τρό-φιμα επαρκούν για να διαθρέψουν 1,5 φορές μεγαλύ-τερο πληθυσμό από αυτό που έχει η γη σήμερα και αυτό χωρίς να κινδυνεύει με αφανισμό το ζωικό και το φυτικό βασίλειο. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η πείνα που παρατηρείται σε ορισμένα μέρη του τρίτου κόσμου είναι αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης των πόρων της γης και της εκμετάλλευσης κάποιων αν-θρώπων από άλλους. Άλλωστε ενώ σε κάποια μέρη της γης το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η πείνα στα δυτικά κράτη από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η παχυσαρκία.

• Για την ένδυσή του, την κατοικία του και διάφορες άλλες ανάγκες του ο άνθρωπος χρησιμοποιεί αφε-νός την χλωρίδα και την πανίδα της γης αφετέρου δε την ανόργανη φύση. Η γη διαθέτει πολύ μεγάλο πλούτο, ικανό να καλύψει με υπερεπάρκεια όλες τις ανάγκες του ανθρώπου και εάν οι πόροι της χρησι-μοποιούνται με την βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας ορθολογιστικά και με μεθόδους αειφό-ρου ανάπτυξης τότε ούτε οι βιογεωχημικοί κύκλοι διαταράσσονται ούτε και τα κατά τόπους οικοσυ-στήματα.

• Ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός κατά την δια-βίωσή του παράγει στερεά και υγρά απορρίμματα, τα οποία αποτιθέμενα στο έδαφος ή σε διάφορους υδά-τινους αποδέκτες παραλαμβάνονται ως τροφή από μικροοργανισμούς και καταναλώνονται στα πλαίσια της τροφικής αλυσίδας του οικοσυστήματος που ζού-με. Όμως ως ον κοινωνικό ο άνθρωπος, ζει σε κοινό-τητες διότι έτσι αφενός μπορεί να αλληλοκαλύπτει τις διάφορες ανάγκες του αφετέρου να προφυλάσσεται πιο αποτελεσματικά από εξωτερικούς κινδύνους. Με αυτό όμως τον τρόπο διαβίωσης σε μεγάλες ομάδες παράγει υγρά και στερεά απόβλητα, τα οποία εάν απορριφθούν στο περιβάλλον, επειδή είναι σε μεγά-λες ποσότητες, δεν θα μπορούν να απορροφηθούν από τους υπάρχοντες μικροοργανισμούς και θα προ-καλέσουν ρύπανση, η οποία θα είναι τόσο σοβαρό-τερη όσο οι ανθρώπινες κοινότητες είναι πολυπλη-θέστερες. Παρόμοιο πρόβλημα ρύπανσης μπορεί επίσης να προκληθεί από τα αέρια, υγρά και στερεά απόβλητα της βιομηχανίας. Με την πρόοδο όμως της επιστήμης και της τεχνολογίας έχουν αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται μέθοδοι, με τις οποίες αποφεύγε-ται η ρύπανση του περιβάλλοντος. Έτσι τα υγρά από-βλητα από τις διάφορες δραστηριότητες των ανθρώ-πων συλλέγονται σε ειδικές μονάδες και με βιολογι-κές και φυσικοχημικές μεθόδους καθαρίζονται πριν απορριφθούν στο περιβάλλον.

Τα στερεά απόβλητα υπόκεινται σε διαλογή απ` όπου τα μέταλλα, τα πλαστικά, το γυαλί κλπ. διαχωρίζονται και ανακυκλώνονται ενώ το υπόλειμμα με ειδική επε-ξεργασία μετατρέπεται σε λίπασμα ή με θερμικές με-θόδους τα στερεά απόβλητα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας.

Επίσης είναι δυνατόν με την χρήση διαφόρων τεχνο-λογικών μεθόδων τα αέρια απόβλητα να καθαρίζονται πριν την διαφυγή τους στην ατμόσφαιρα.Από τα ανωτέρω συμπεραίνεται ότι με την βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας η αύξηση του πλη-θυσμού των ανθρώπων αυτή καθαυτή δεν αποτελεί κίνδυνο για το περιβάλλον και την διατήρηση και διαι-ώνιση των βιογεωχημικών κύκλων και των οικοσυστη-μάτων του πλανήτη μας. Ο άνθρωπος λοιπόν θα μπο-ρούσε για πολλά χρόνια ακόμη να ζει άνετα μέσα στην φύση και να βρίσκεται σε αρμονική σχέση με το περι-βάλλον χωρίς να το αλλοιώνει και να το καταστρέφει.Πραγματική κατάσταση-παραβατική συμπεριφορά του ανθρώπου.Η κατάσταση όμως του περιβάλοντος σήμερα δυστυχώς δε είναι αυτή που θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι. Ο άνθρωπος με διάφορες αντιδεοντολογικές, άστοχες και λανθασμένες ενέργειές του, τις οποίες στη συνέχεια θα διερευνήσουμε και θα αναλύσουμε, προκαλεί διατα-ραχές στους διάφορους βιογεωχημικούς κύκλους της φύσης και αποσταθεροποιεί ή και καταστρέφει διάφορα


Βιολογικός καθαρισμός

Παραγωγή χώματος από απορρίμματα

48

οικοσυστήματα με αποτέλεσμα να θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία του, την εξασφάλιση της διατροφής του αλλά και πολύ χειρότερο ακόμη την διατήρηση της ζωής στον όμορφο και φιλόξενο πλανήτη μας. Έτσι σήμερα παρατηρούνται τα κόλουθα φαινόμενα: Αέρια ρύπανση. Μεγάλες ποσότητες καυσαερίων παράγονται από την βιομηχανία, τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα και τα πλοία αλλά και από τις πυρκαγιές δασικών εκτάσεων, με αποτέλεσμα το παραγόμενο διοξείδιο του άνθρακα να μην μπορεί να καταναλωθεί με το φαινόμενο της φωτο-σύνθεσης από τα φυτά της γης και έτσι να αυξάνει συνε- χώς η συγκέντρωσή του στην ατμόσφαιρα. Η διατά-ραξη αυτή του βιογεωχημικού κύκλου του διοξειδίου του άνθρακα επιτείνεται και από την μείωση των δασι- κών εκτάσεων από τις πυρκαγιές και από την ανεξέλεγ-κτη και υπερβολική υλοτόμηση. Από την αναερόβια διάσπαση στερεών απορριμάτων σε ανεξέλεγκτες χω- ματερές παράγεται επίσης διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο. Αυτά τα δύο αέρια μαζί με τα οξείδια του αζώ- του που παράγονται από τις εξατμίσεις των αυτοκινή-των και κυρίως των αεροπλάνων και που ονομάζονται αέρια του θερμοκηπίου συσσωρεύονται στην ατμό-σφαιρα, δεν επιτρέπουν στην θερμική ακτινοβολία του ήλιου που ανακλάται από την γη να φύγει από την ατμό- σφαιρα με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση της γης. Αυτό έχει σαν συνέπεια την τήξη των πάγων, αλλαγή κλιμα- τολογικών συνθηκών και διαταραχή και εξαφάνιση πα- ράκτιων και χερσαίων και λοιπών οικοσυστημάτων.

Οι παραγόμενες αλογονωμένες αρωματικές ενώσεις (CFCs) από την βιομηχανία που χρησιμοποιούνται σε διά-φορα ψυκτικά μηχανήματα και κλιματιστικά συστήματα καθώς επίσης και σαν προωθητικά αέρια σε διάφορες συσκευές ψεκασμού ανέρχονται προς την στρατόσφαιρα, όπου καταστρέφουν το όζον διαταράσσοντας τον κύκλο του αερίου αυτού. Αυτό έχει σαν συνέπεια βλαβερές υπε-ριώδεις ακτινοβολίες να μην συγκρατούνται από το στρώ-μα του όζοντος και να φθάνουν στην επιφάνεια της γης προκαλώντας καρκίνους στον άνθρωπο και απειλώντας την ύπαρξη μονοκύτταρων οργανισμών άρα και όλη την διατροφική αλυσίδα και την ύπαρξη των διαφόρων οικο-συστημάτων και αυτής της ζωής.

Από την χρήση ακα-τάλληλων καυσίμων που περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις θείου εκπέμπεται στην ατμό-σφαιρα διοξείδιο του θείου, το οποίο κατό-πιν με τους υδρατμούς μετατρέπεται σε θειικό οξύ και πέφτει στην γη σαν όξινη βροχή κατα-στρέφοντας την χλωρί-δα κατά συνέπεια τα οι-κοσυστήματα των πε- ριοχών που πέφτει.

Ρύπανση νερώνΣημαντικές διαστάσεις στις μέρες μας έχει λάβει και η ρύπανση της θάλασσας καθώς και πολλών λιμνών και ποταμών. Μεγάλες ποσότητες ανεπεξέργαστων αστι-κών λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων καταλή-γουν στους ανωτέρω υδάτινους αποδέκτες προξενώ-ντας σοβαρά προβλήματα ρύπανσης. Το ρυπαντικό φορτίο που πέφτει στο νερό δεσμεύει το οξυγόνο του με αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών υδρόβιων οργανι-σμών, όπως τα ψάρια. Αυτό επηρεάζει την επιβίωση και των άλλων ζωντανών οργανισμών των υδροβιότοπων,


Καταστροφή χλωρίδας από όξινη βροχή .

Αέρια ρύπανση από καυσαέρια βιομηχανιών.

Επίταση του φαινομένου του θερμοκηπίου

Καταστροφή του στρώματος του όζοντος

49

την ρήξη της διατροφικής αλυσίδας τους και την κατα-στροφή των αντίστοιχων οικοσυστημάτων.

Παρόμοια αποτελέσματα προκύπτουν από διάφορες τοξικές ενώσεις που απορρίπτονται από την βιομηχα-νία παράνομα στους διάφορους υδάτινους αποδέκτες. Οι τοξικές αυτές ενώσεις είτε σκοτώνουν τους υδρόβι-ους οργανισμούς είτε συσσωρεύονται στο σώμα τους και τους καθιστούν ακατάλληλους προς βρώση. Μία άλλη αιτία ρύπανσης είναι η υπερβολική χρήση φυτο-φαρμάκων και λιπασμάτων, τα οποία όταν ξεπλένονται από τα νερά της βροχής μέσω ρεμάτων καταλήγουν στην θάλασσα, στις λίμνες κλπ. Τα φυτοφάρμακα είναι τοξικές ενώσεις που σκοτώνουν διάφορους υδρόβιους οργανισμούς με αποτέλεσμα την διαταραχή και απο-διοργάνωση των υδάτινων οικοσυστημάτων, τα δε λι-πάσματα προκαλούν το φαινόμενο του ευτροφισμού, δηλαδή την ασύμμετρη αύξηση του φυτοπλαγκτόν, το οποίο δεσμεύει το διαλυμένο οξυγόνο του νερού προξενώντας ασφυξία στα ψάρια και σε άλλους θαλάσ-σιους οργανισμούς άρα και την καταστροφή των δια-φόρων υδροβιότοπων. Επίσης στερεά απόβλητα που απορρίπτονται στους υδάτινους αποδέκτες και είτε επιπλέουν στην επιφάνειά τους είτε καταβυθίζονται στον πυθμένα τους επηρεάζουν δυσμενώς τα υδάτινα οικοσυστήματα. Παρόμοια απο

Αποτέλεσμα της ρύπανσης των νερών

Ρύπανση του εδάφουςΜεγάλες ποσότητες στερεών αστικών απορριμμά-των επιλέγεται να απορριφθούν στο έδαφος σαν εύκολη και οικονομική λύση από διάφορες κοινότη-τες. Στερεά και υγρά βιομηχανικά ή και τοξικά ακόμη απόβλητα απορρίπτονται παράνομα και ανεξέλεγκτα είτε επιφανειακά στο έδαφος είτε σε διάφορες χαρά-δρες και καταβόθρες ή θάβονται κάτω από το έδα-φος. Αυτό έχει σαν συνέπεια εκτός από την άσχημη από αισθητικής απόψεως εικόνα των περιοχών αυ-τών και τα ακόλουθα δυσμενή αποτελέσματα για τα υπάρχοντα εκεί οικοσυστήματα. Από την αναερόβια διάσπαση των απορριμμάτων παράγονται δύσοσμες ενώσεις και αέρια του θερμοκηπίου. Αναπτύσσονται παθογόνοι μικροοργανισμοί βλαβεροί για την υγεία ανθρώπων και ζώων. Πολλαπλασιάζονται υπερβολι-κά και ασύμμετρα διάφορα φυτά όπως ζιζάνια ή ζώα όπως τρωκτικά με αποτέλεσμα την διαταραχή των υπαρχόντων οικοσυστημάτων. Τοξικές ενώσεις που περιέχονται στα απόβλητα καταστρέφουν την χλω-ρίδα αλλά και την πανίδα του εδάφους νεκρώνοντας ολόκληρες περιοχές. Οι τοξικές ενώσεις με τα νερά της βροχής περνούν στο έδαφος σκοτώνοντας χρήσιμους μικροοργανισμούς και επίσης στον υπόγειο υδροφορέα τον οποίο ρυ-παίνουν και μολύνουν προξενώντας κινδύνους για την υγεία και την ζωή των ζώων και των ανθρώπων. Οι ενώσεις αυτές καταστρέφουν επίσης την χλωρίδα του εδάφους που έχει σαν συνέπεια και τον αφανισμό της πανίδας, νεκρώνοντας τελικά ολόκληρες περιοχές.


Παράνομη και ανεξέλεγκτη απόρριψη στερεών αποβλήτων

Ρύπανση θάλασσας

Ρύπανση ποταμών

Αποτέλεσμα της ρύπανσης των νερών

50

ΑΙΤΙΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣΕίδαμε ότι στη φύση υπάρχουν μηχανισμοί που δι-ατηρούν τις ισορροπίες μεταξύ χλωρίδας, πανίδας και ανόργανης φύσης, οι οποίοι και προστατεύουν τα διάφορα οικοσυστήματα και ότι ο άνθρωπος με την επιστήμη και την τεχνολογία μπορεί να προ-στατεύσει το περιβάλλον από την ρύπανση που θα μπορούσε να προκαλέσει η αύξηση του πληθυσμού του. Εντούτοις όμως όπως προαναφέρθηκε κάποιες άστοχες ενέργειες προξενούν ρύπανση και κατα-στροφή του περιβάλλοντος. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει τα προαναφερθέντα είδη ρύπανσης του αέρα, του εδάφους και των νερών, τις αιτίες που κατ` αρχήν προκαλούν αυτή την ρύπανση αλλά και τα βα-θύτερα αίτια-κίνητρα που βρίσκονται πίσω από τις ανωτέρω αιτίες.


Αποτέλεσμα ρύπανσης εδάφους

Πίνακας 1. Αίτια και βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

Είδος ρύπανσης Αιτία ρύπανσης Βαθύτερα αίτια

Υπερβολική συγκέντρωση καυσαερίων στην ατμόσφαιρα

Πολεμική βιομηχανία, πόλεμοι, παραγωγή και χρήση άχρηστων υλικών, πυρκαγιές, αλόγιστη υλοτομία

Φιλαρχία, αρχομανίαεγωισμός, φιλοδοξία, ματαιοδοξία, υλοφροσύνη, αμέλεια, απληστία

Αέρια θερμοκηπίου, παθογόνοι μικροοργανισμοί

Ανεξέλεγκτη απόρριψη ανεπεξέργαστων αποβλήτων στο έδαφος

Άγνοια,αμέλεια, αδιαφορία, κερδοσκοπία

Εκπομπή τοξικών ενώσεων στον αέρα, διαταραχή βιογεωχημικών κύκλων, προβλήματα υγείας

Παράνομες βιομηχανίες, ελλιπής επεξεργασία αποβλήτων, αθέμιτος ανταγωνισμός βιομηχανιών

Άγνοια,κερδοσκοπία απληστία, φιλοχρηματία, άγνοια, αφροσύνη

Υπερβολική κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, αέρια θερμοκηπίου, όξινη βροχή

Ασύμφορη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ασύμφορη μετατροπή βιομηχανιών και βιομηχανίας καυσίμων

Άγνοια,κερδοσκοπία, φιλαυτία, φιλοχρηματία, καιροσκοπισμός, αφροσύνη

Απόρριψη ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων και βιομηχανικών υγρών αποβλήτων σε υδάτινους αποδέκτες, καταστροφή υδροβιοτόπων, πρόκληση νόσων

Έλλειψη υποδομών του κράτους, ελλιπής λειτουργία αρμόδιων υπηρεσιών, παράνομη εγκατάσταση και λειτουργία βιομηχανιών, μεταφορά βιομηχανιών σε χώρες τρίτου κόσμου με χαλαρή νομοθεσία

Άγνοια, αμέλεια, αδιαφορία διαφθορά κρατικών υπηρεσιών, κερδοσκοπία, απληστία, φιλοχρηματία αθέμιτος ανταγωνισμός

Απόρριψη τοξικών ενώσεων στο υδάτινο περιβάλλον, καταστροφή υδροβιότοπων, κίνδυνοι για την υγεία του ανθρώπου

Απόρριψη αποβλήτων χωρίς επεξεργασία, χρήση νέων ενώσεων για αύξηση του κέρδους χωρίς να έχει δοκιμαστεί η καταλληλόλητά τους

Άγνοια, αμέλειακερδοσκοπία, απληστία, αθέμιτος ανταγωνισμός, φιλαυτία, αφροσύνη

Απόρριψη φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων μέσω ρεμάτων σε υδάτινους αποδέκτες

Υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων, υπερβολική χρήση λιπασμάτων

Άγνοια, αμέλεια,αδιαφορία, απληστία κερδοσκοπία

Απόρριψη ανεπεξέργαστων αστικών απορριμμάτων στο έδαφος, αέρια θερμοκηπίου, άσχημη αισθητική εικόνα, μόλυνση υπόγειου υδροφορέα, ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών, παρασιτικών ζώων και φυτών, καταστροφή οικοσυστημάτων

Έλλειψη βασικών υποδομών του κράτους, ελλιπής λειτουργία κρατικών υπηρεσιών, αδιαφορία, παράνομη και ασύνετη συμπεριφορά ιδιωτών

Άγνοια, αμέλεια, αδιαφορία, διαφθορά υπηρεσιών και πολιτικών, έλλειψη παιδείας πολιτών, ανικανότητα αρμοδίων

51


ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΑπό τα ανωτέρω εκτεθέντα και τον προηγούμενο πίνα-κα 1, μπορούμε να συμπεράνουμε, όπως παραστατικά φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα, ότι τα βαθύτερα της ρύπανσης του περιβάλλοντος είναι αφενός μεν η άγνοια αλλά κατά κύριο λόγο η ηθική κατάπτωση του ανθρώπου.Όσον αφορά την άγνοια, η ελλιπής γνώση κατά το πα-ρελθόν του κινδύνου που ενέχει η ανεξέλεγκτη απόρ-ριψη κάθε είδους αποβλήτων στο περιβάλλον οδήγησε στην σοβαρή ρύπανση του αέρα, του εδάφους και των υδάτινων αποδεκτών πολλών περιοχών και ιδίως των βιομηχανικά ανεπτυγμένων. Εξαιτίας της ρύπανσης αυ-τής δημιουργήθηκαν κρατικοί και διεθνείς φορείς για την προστασία του περιβάλλοντος, εκδόθηκαν οδηγί-ες και θεσπίστηκαν ειδικοί νόμοι για την επεξεργασία, διαχείριση και απόρριψη των αποβλήτων. Παράλληλα η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης παρέ-σχε την δυνατότητα ικανοποιητικής επεξεργασίας και καθαρισμού των αποβλήτων πριν την απόρριψή τους ώστε να προστατεύεται το περιβάλλον. Ελλιπής γνώση και ενημέρωση σχετικά με την σοβαρότητα της ρύπαν-σης του περιβάλλοντος έχει επίσης σαν αποτέλεσμα την αμέλεια και την αδιαφορία των ανθρώπων ως προς την διαχείριση των αποβλήτων, γι` αυτό κρίνεται απα-ραίτητη και πολύ μεγάλης σημασίας η περιβαλλοντική παιδεία σε επίπεδο οικογένειας από την παιδική ηλικία, στο σχολείο, στην δουλειά με επιδοτούμενα σεμινάρια και από το κράτος μέσω των μέσων μαζικής ενημέρω-σης με διαφημιστικά σποτ και σχετικές εκπομπές. Τα κύρια όμως αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος ( βλ.πίνακα 1) είναι ηθικής φύσεως και είναι αρκετά πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Ο άνθρωπος, το μόνο λογικό ζώο κατά τον Αριστοτέλη, δυστυχώς έχει υπο-δουλωθεί σε πάθη ψυχοφθόρα και βαδίζει ένα δρό-μο αυτοκαταστροφής. Η απληστία, η ματαιοδοξία, η

φιλαυτία, η γαστριμαργία και η φιληδονία τον έχουν καταστήσει ένα υπερκαταναλωτικό όν που έχει την ψευδαίσθηση ότι κατ` αυτό τον τρόπο θα βρει την ευ-τυχία. Αυταπατάται όμως και απογοητεύεται. Από την άλλη η φιλοχρηματία, ο εγωισμός, η αρχομανία και η κενοδοξία οδηγούν τον άνθρωπο σ` ένα παράλογο και αντιδεοντολογικό τρόπο εκμετάλλευσης του φυσικού κόσμου, σε αθέμιτους ανταγωνισμούς, διαμάχες και πολέμους. Με όλη αυτή την συμπεριφορά του όμως ο άνθρωπος και τον εαυτό του βλάφτει αλλά και ρυπαί-νει και καταστρέφει το περιβάλλον. Η παραβατική και συχνά βάναυση διαγωγή του ανθρώπου στη σχέση του με το περιβάλλον κατανοείται πληρέστερα και επεξη-γείται διεξοδικότερα όταν εξεταστεί υπό το πρίσμα της ορθοδόξου μας πίστεως. Σύμφωνα με την διδασκαλία της ορθοδόξου εκκλησίας μας ο Θεός αφού δημιούρ-γησε όλο τον υλικό κόσμο, στο τέλος δημιούργησε τον άνθρωπο και τον διόρισε κύριο όλης της υλικής κτί-σεως με σκοπό να λαμβάνει απ` αυτήν ότι χρειάζεται αλλά και να την προσέχει και να την φροντίζει, όχι να την εκμεταλλεύεται παράλογα και ασύδοτα. Η πτώση του ανθρώπου και η απομάκρυνσή του από τον Θεό τον υποδούλωσε σταδιακά σε όλα τα προαναφερθέντα ψυχοφθόρα πάθη, τα οποία του σκοτίζουν τον νου, θο-λώνουν την κρίση του και τον οδηγούν σε λανθασμένες αποφάσεις και ενέργειες. Υπό το καθεστώς αυτής της νοσηρής ψυχικής κατάστασής, συν τοις άλλοις, έχει πα-ρεκκλίνει και από την ορθή στάση και διαχείριση του φυσικού κόσμου και κάνει κατάχρηση της εξουσίας που του έχει δοθεί με αποτέλεσμα να το ρυπαίνει και να το καταστρέφει. Ο Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή του (Ρωμ. 8. 20-22) λέει ότι η κτί-ση έχει υποταγεί ακούσια στην ματαιότητα εξαιτίας του ανθρώπου και “συστενάζει και συνωδίνει άχρι του νυν”.Η κρισιμότητα του προβλήματος της ρύπανσης του πε-ριβάλλοντος, το οποίο έχει ιδιαίτερα οξυνθεί κατά τις

Διαγραμματική παράσταση αιτίων ρύπανσης του περιβάλλοντος.

ΡΥΠΑΝΣΗΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΗΘΙΚΗΚΑΤΑΠΤΩΣΗΑΓΝΟΙΑ

έλλειψη γνώσης

έλλειψη παιδείας

αμέλεια

υπερκαταναλωτισμός

ματαιοδοξία

απληστία

εγωισμός

αφροσύνη

φιληδονία

αθέμιτος ανταγωνισμός

φιλοχρηματία

αρχομανία-φιλοδοξία

52


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. National Geographic, Εγκυκλοπαίδεια του περιβάλλοντος, Ρύπανση, http://www.inedivim.gr/images/ng-egkykpolaideia/ng-egkykpolaideia-perivalon-5-ripansi.pdf 2. Περιβάλλον – Βικιπαίδεια, https://el.wikipedia.org/wiki/Περιβάλλον 3. Αρχή και τέλος του κό-σμου, Κοσμολογία και Αγία Γραφή, π. Αστέριος Χατζηνικολάου, εκδόσεις “ο Σωτήρ“. 4. Φυσικό περιβάλλον, http://7gym-n-smyrn.att.sch.gr/fisiko_peribolon.htm 5. Βιογεωχημικοί κύκλοι, Ενότητα 3, http://www.lib.teiher.gr/webnotes/steg/OikologiaTheoria/pdfs/Enotita_3.pd 6. Βιο-γεωχημικοί κύκλοι Retikus 844, SlideShare, http://www.slideshare.net/reticus/ss-11200611 7. Βιοποικιλότητα – Βιβλιογραφία, ΚΠΕ Καστοριάς, http://kpe-kastor.kas.sch.gr/biodiversity_site/b/ecosystems.htm 8. Οικολογία, http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/oikotoxikologia/oiktxk2_K08.pdf 9. Παιδίον τόπος: Οικοσύστημα-Τροφικές αλυσίδες και.., http://paidio.blogspot.com/2011/01/blog-post_20.htm 10. http://kte.teiep.gr/pdf/oikosyst/1.pd 11. Υδατικά οικοσυστήματα: Λιμναία και θαλάσσια, http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/5007/1430.pdf 12. 1502 ΚΒ, http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/oikotoxikologia/oiktx_K05.pdf 13. Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, http://lap.physics.auth.gr/pms/upload/WEB_POLLUTION.DOC 14. ΤΡΥΠΑ ΟΖΟΝΤΟΣ, http://users.sch.gr/xtsamis/OkosmosMas/Ozon.htm 15. ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ, http://users.sch.gr/xtsamis/OkosmosMas/FainThermoKip.htm 16. Το νέο ιστορικό πλαίσιο της γήρανσης, Πανεπιστήμιο…, http://www.demography- lab.prd.uth.gr/DemoNews/1_DEMONEWS 17. Περιβαλλοντικά προβλήματα-Βικιπαίδεια, https://el.wikipedia.org/wiki/%25CE%25A0%25CE%25B5%25CF%2581%25CE%25B9%25CE%25B2%25CE%25B1%25CE% 18. Επεξεργασία λυμάτων, Σελίδες χρηστών Α.Π.Θ. http://users.auth.gr/darakas/Wastewater.pdf 19. Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων, Σελίδες χρηστών Α.Π.Θ. http://users.auth.gr/darakas/Solid_Waste.pdf 20. 81-120, http://www.pi-schools.gr/books/gymnasio/oikiaki_b/math/p_81_120.pdf 21. Η οικολογία στην αρ-χαία Ελλάδα, Βάλια Μπαζού, Αρχαιολογία (τεύχος 35). 22. Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα, Ευάγγελος Μανωλάς, Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 2010. 23. Πλάτωνος Πολιτεία. 24. Αριστοτέλης, Ηθικά Νι-κομάχεια. 25. Περιβαλλοντική ηθική, ορθοδοξία και Αποκάλυψη, http://www.srcosmos.gr/srcosmos/showpub.aspx%3Faa%3D7500 26. Η θερα-πευτική των πνευματικών νοσημάτων, Τομ. Α,Β, Jean Claude Larchet 27. Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία, Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου Βλάχου.

τελευταίες δεκαετίες, ανάγκασε τα ανεπτυγμένα κράτη να αναπτύξουν ειδικές τεχνολογίες επεξεργασίας των αποβλήτων και να θεσπίσουν αυστηρούς νόμους για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Παρομοίως στα πλαίσια του ΟΗΕ συντάχτηκαν και ψηφίστηκαν σχετικές οδηγίες και πρωτόκολλα. Οπωσδήποτε με τα μέτρα αυτά υπήρξε βελτίωση της κατάστασης και ανάσχεση της επι-δείνωσης του προβλήματος, όμως όχι και επίλυσή του. Οι νόμοι, οι οδηγίες και οι απαγορεύσεις δεν επαρκούν για να αναχαιτίσουν τις παρά φύση μάταιες επιθυμίες του ανθρώπου για υπερκατανάλωση, την μέθη του για τη δόξα, το χρήμα και την εξουσία. Συχνά μεγάλα και ανεπτυγμένα κράτη αρνούνται να εφαρμόσουν ψηφί-σματα του ΟΗΕ για το περιβάλλον, επειδή αντιβαίνουν στα οικονομικά τους συμφέροντα, προβάλλοντας κατά υποκριτικό τρόπο παραπλανητικά επιχειρήματα. Τελικά η μη αποτελεσματική επίλυση του προβλήματος της ρύ-πανσης του περιβάλλοντος οφείλεται στο γεγονός ότι το κρίσιμο αυτό θέμα δεν καταπολεμείται στην ρίζα του που είναι η ηθική πτώση του ανθρώπου. Είναι παρόμοιο αυτό που συμβαίνει και με το πολυπόθητο αγαθό της ειρήνης. Παρά τους διεθνείς οργανισμούς, τις συμφωνίες και τα ψηφίσματα πόλεμοι δυστυχώς δεν έπαψαν να γίνονται. Για να αντιμετωπιστεί λοιπόν κατά θετικό τρόπο η ρύ-πανση του περιβάλλοντος παράλληλα με τις οδηγίες και τα απαγορευτικά μέτρα θα πρέπει να καταβάλλεται σοβαρή προσπάθεια για την συνεχή ηθική και πνευμα-τική ανάταση του σημερινού εγωκεντρικού ανθρώπου, ώστε να στρέψει τα ενδιαφέροντά του από τις υλιστι-κές απολαύσεις στην επιδίωξη και κατάκτηση ηθικών αξιών και να μάθει να σέβεται και να φροντίζει το πε-ριβάλλον. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι το φυσικό περιβάλλον είναι ιερό και το είχαν θεοποιήσει, γι` αυτό το σέβονταν και του απέδιδαν τιμές. Επίσης θεωρού-σαν ότι μεταξύ των διαφόρων στοιχείων της φύσεως επικρατούν αρμονικές σχέσεις, στις οποίες συμμετέχει και ο άνθρωπος και ότι για να είναι σωστός και συνεπής στη συμπεριφορά του απέναντι στο περιβάλλον, όπως

και στα καθήκοντά του προς την πολιτεία και τους συ-μπολίτες του, απαραίτητη είναι η παιδεία και η συνεχής επιδίωξη της αρετής. Εάν εξαιρέσουμε την υπερβολική θεώρηση της θεοποιήσεως του φυσικού κόσμου, την οποία εμμέσως και στην σημερινή εποχή πολλές φιλο-σοφικές τάσεις και περιβαλλοντικές οργανώσεις υιοθε-τούν σε κάποιο βαθμό, οι υπόλοιπες από τις ανωτέρω θέσεις και απόψεις συμβαδίζουν με την σύγχρονη επι-στήμη και την εν γένει φιλοσοφία του δυτικού λεγόμε-νου πολιτισμού. Όμως για την αλλαγή της διεστραμμέ-νης νοοτροπίας του ανθρώπου, την ηθική του ανάταση ή αλλιώς την ψυχική του θεραπεία από όλα τα προανα-φερθέντα ψυχοφθόρα πάθη δεν αρκεί μόνο η παιδεία. Χρειάζεται σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη μας και η χάρη του Θεού (“χωρίς εμού oυ δύνασθε ποιείν ουδέν”, Ιωαν. 15,5) που παρέχεται μέσω των μυστηρίων της εκ-κλησίας μας, κάτι που δυστυχώς διαφεύγει της προσο-χής των ισχυρών αυτού του κόσμου. Ας ελπίσουμε και ας ευχηθούμε όχι μόνο να γίνουν κατανοητά τα βαθύ-τερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος αλλά και να πάρουμε την απόφαση να αγωνιστούμε προς την ορθή κατεύθυνση για την λύση του προβλήματος, προς το συμφέρον όλων μας.

53

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ Του Μαρίνου Τσάμη

Στη περιοχή των Δελφών η αρ-χαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως όλες τις οικοδομές

που χαρακτήριζαν κάθε αρχαία Ελ-ληνική πόλη: ναούς, θέατρο, στά-διο, γυμναστήριο, αγορά και το άξιο αναφοράς ιερό της Προνάου Αθη-νάς. Εκείνο όμως που την έκανε γνω-στή και σεβαστή την αρχαία πόλη των Δελφών, ακόμα και στον εκτός Ελλάδος τότε γνωστό κόσμο, ήταν το περίφημο Ιερό του Απόλλωνα.

Το ιερό καταλάμβανε ένα τεράστιο επικλινή χώρο (περίπου 22.000 μ2), οριοθεριμένο με τείχος (ολικού μήκους περίπου 650 μ.), σχήμα-τος σκαληνού τραπεζίου. Το τείχος δεν χτίστηκε για την ασφάλεια του Ιερού, αλλά για να διαγράψει τον χώρο που ανήκε στον Απόλλωνα. Αυτό τεκμηριώνεται από το γεγο-νός ότι η περιοχή εκτός περιβόλου ήταν κατοικημένη σε όλες τις πλευ-ρές εκτός της βόρειας που είναι

βραχώδης. Επιπλέον το τείχος είχε 11 ανοίγματα χωρίς θύρες, 5 στην ανατολική, 1 στη βόρεια και 5 στη δυτική πλευρά. Εντός του Ιερού υπήρχαν εντυπω-σιακά αφιερώματα, πανέμορφα κτήρια και ο υπέρλαμπρος ναός του Απόλλωνα, των οποίων σήμερα μόνο ερείπια διακρίνουμε. Η κυρία είσοδος στο Ιερό ήταν το ΝΑ άνοιγ-μα του τείχους (Α, στο σχέδιο). Προ της εισόδου υπήρχε πλακόστρωτη

Στη περιοχή των Δελφών η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως όλες τις οικοδο-μές που χαρακτήριζαν κάθε αρχαία Ελληνική πόλη: ναούς, θέατρο, στάδιο, γυμνα-στήριο, αγορά και το άξιο αναφοράς ιερό της Προνάου Αθηνάς. Εκείνο όμως που την έκανε γνωστή και σεβαστή την αρχαία πόλη των Δελφών, ακόμα και στον εκτός Ελλάδος τότε γνωστό κόσμο, ήταν το περίφημο Ιερό του Απόλλωνα.

Αναπαράσταση του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς, από «Παυσανίου Ελλάδος. Περιήγησης, Φωκικά», της Εκδοτικής Αθηνών σελ. 318-319.

54

πλατεία με στοές και στο βάθος άλ-λες στοές, εργαστήρια ή καταστή-ματα. Ο Παυσανίας δεν αναφέρει τη πλατεία και τις στόες γιατί χτί-στηκαν πολύ αργότερα της εποχής του. Από το άνοιγμα Α του τείχους ξεκινάει η Ιερά Οδός, ένας πλακό-στρωτος ανηφορικός δρόμος, που κάνει δύο μεγάλες στροφές για να καταλήξει στο ναό του Απόλωνα. Το σχήμα αυτό, έκανε την Ιερά Οδό λιγότερο ανηφορική, ενώ μεγλώνο-ντας το μήκος της, επέτρεψε να χτι-στούν περισσότερα κτήρια και ανα-θήματα εκατέρωθέν της. Το πρώτο

που συναντά ο επισκέπτης είναι το λίθινο βάθρο (1 στο σχέδιο), επί του οποίου είχε στηθεί ο Χάλκινος Ταύ-ρος των Κερκυραίων, που σμίλευσε ο γλύπτης Θεόπροπος από την Αίγι-να, στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα. Στην αριστερή πλευρά της οδού υπήρχε το Μνημείο των Ναυάρ-χων, (5, στο σχέδιο) αφιέρωμα των Λακεδεμονίων, το οποίο κατασκευ-άστηκε το 404 π.Χ., μετά τη ναυ-μαχία στους Αιγός ποταμούς, όπου οι Σπαρτιάτες κατέστρεψαν τον αθηναϊκό στόλο. Περιλάμβανε 37 χάλκινα αγάλματα λακεδαιμονίων

ναυάρχων, του στόλαρχου Λύσαν-δρου και των θεών που βοήθησαν τη Σπάρτη στον αγώνα της. Ακο-λουθούν τα βάθρα του, Δούρειου Ίππου (α) και του αναθήματος των Αθηναίων (6), αφιερωμένο στη Νίκη τους στη μάχη του Μαραθώνα. Το ανάθημα αποτελούσαν 13 αγάλμα-τα της νεαικής ηλικίας του Φειδία, που παρίσταναν την θεά Αθηνά, τον Απόλλωνα, το νικητή της μάχης στρατηγό Μιλτιάδη και τους επώνυ-μους ήρωες των αθηναϊκών φυλών. Ακολουθούν τα ερείπια τριών αφι-ερωμάτων των Αργείων. Το πρώτο (7), χτίστηκε το 456 π.Χ. μετά τη νίκη των Αργείων κατά των Λακεδαιμο-νίων και περιλάμβανε τα αγάλματα των 7 στρατηγών των Αργείων, που έκαναν την πρώτη εκστρατεία κατά της Θήβας. Την εκστρατεία αυτή πε-ριγράφει ο Αισχύλος στην περίφη-μη τραγωδία του «Επτά επί Θήβαις», που για πρώτη φορά διδάχτηκε το 467 π.Χ. Το δεύτερο (8) στήθηκε στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, μέσα σε ημικυκλική εξέδρα, η οποία σή-μερα σώζεται αρκετά καλά. Εικονί-ζει τους Επιγόνους των στρατηγών της πρώτης εκστρατείας, οι οποίοι οργάνωσαν τη δεύτερη και νικη-φόρα εκστρατεία κατά της Θήβας. Το τρίτο (9) υψώθηκε στην απέ-ναντι πλευρά της Ιεράς Οδού και παρίστανε επί ημικυκλικής επίσης εξέδρας, εικόνες μυθικών βασιλέων του Άργους.Δίπλα στο ημικύκλιο των Επιγό-νων, σε μεγάλη βάση υψώθηκε το αφιέρωμα των Ταραντίνων (10). Κατά τον Θουκυδίδη το 708 π.Χ., Σπαρτιάτες ίδρυσαν αποικία στη περιοχή Σατύριον της Νότιας Ιταλί-ας, την οποία ονόμασαν Τάρας (το σημερινό Taranto), προς τιμή του μυθικού ήρωα Τάραντος, γιού του Ποσειδώνα. Οι πρώτοι άποικοι ήταν οι Παρθενίες, νόθα παιδιά γυναικών της Σπάρτης που έζησαν με είλωτες όταν οι σύζυγοί τους πολεμούσαν στη Μεσσηνία. Οι Παρθενίες δεν θεωρήθηκαν γνήσιοι Σπαρτιάτες και ως εκ τούτου δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Ύστερα από στάση, ο Φάλανθος, μετά από χρησμό που έλαβε από το Μαντείο των Δελφών,

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ

Τοπογραφικό σχέδιο του Ιερού του Aπόλλωνα, από «Παυσανίου Ελλάδος. Περιήγησης, Φωκι-κά», της Εκδοτικής Αθηνών, σελ. 315.

55

οδήγησε τις Παρθενίες στην Ιταλία. Οι Ταραντίνοι αφιέρωσαν το 473 π.Χ. το μεγάλο χάλκινο σύμπλεγμα στους Δελφούς, που εικονίζει αιχ-μάλωτες γυναίκες και άλογα, έργο του σπουδαίου αργείου χαλκοπλά-στη Αγελάδα. Αμέσως μετά συναντάμε τα ερείπια του θησαυρού των Σικυωνίων (11). Τι ήταν όμως οι θησαυροί στην αρ-χαιότητα; Στην αρχιτεκτονική σήμαι-νε μικρά ναόμορφα οικοδομήματα που έχτιζαν οι ελληνικές πόλεις στα μεγάλα πανελλήνια ιερά για να στε-γάσουν τα πολύτιμα αναθήματα που προσέφεραν στους θεούς. Ο τύπος τους ήταν συνήθως «εν παραστάσει», δηλαδή με δύο κίονες ιωνικού ή δω-ρικού ρυθμού μεταξύ των παραστά-δων του πρόναου. Συνήθως χτίζο-νταν με υλικά που προέρχονταν από τη χώρα που αντιπροσώπευαν. Η Σικυών υπήρξε σημαντική πόλη της Πελοποννήσου, πρωτεύουσα της Σι-κυωνίας χώρας, σε απόσταση 26 πε-ρίπου χιλιομέτρων από την Κόρινθο, στην ευρύτερη περιοχή του σημερι-νού Κιάτου. Ο θησαυρός των Σικυ-ωνίων κατασκευάστηκε περί το 500 π.Χ. Στα θεμέλιά του βρέθηκαν αρχι-τεκτονικά μέλη από δύο παλαιότερα κτήρια, ανάμεσα στα οποία σημαντι-κές ανάγλυφες μετόπες, που σήμερα κοσμούν το Μουσείο των Δελφών. Ακολουθεί ο θησαυρός των Σιφνί-ων (13). Αφιερώθηκε στο ιερό του Απόλωνα γύρω στο 525 π.Χ. από τη «δεκάτην» των κερδών από τα με-ταλλεία χρυσού και αργύρου που είχαν βρεθεί στο νησί της Σίφνου. Είναι ένα κομψό ιωνικού ρυθμού κτήριο, χτισμένο εξ ολοκλήρου από λαμπρό παριανό μάρμρο, ενώ οι συνηθισμένοι κίονες στη πρόσο-ψη αντικαταστάθηκαν με δύο πα-νέμορφες Καρυάτιδες. Θαυμάσια ήταν η γλυπτική διακόσμηση του αετώματος και της ζωφότου, μεγά-λο μέρος της οποίας έχει διασωθεί και σήμερα εκτίθεται στην αίθουσα 3 του Μουσείου. Προσπερνάμε τους θησαυρούς άλλων πόλεων, όπως των Μεγαρέ-ων (14), των Θηβαίων (17), για να σταματήσουμε στο θαυμάσιο θη-σαυρό των Αθηναίων (22). Εδώ δεν


Πάνω: Ο αναστηλωμένος Θησαυρός των Αθηναίων (22 στο τοπογραφικό). Κάτω: Ο Μέγας Κωνσταντίνος μετάφερε στη Κωνσταντινούπολη, για να κοσμήσει τον Ιππόδρομο της πόλης, τμήμα του χάλκινου κίονα με τα 3 συμπλεγμάνα φίδια, που συγκρατούσε τον Χρυσό Τρίποδα των Πλαταιών (43 στο τοπογραφικό). Σήμερα δεν υπάρχει ο Βυζαντινός ιππόδρομας, όμως ο χάλκινος κίονας των Δελφών παραμένει στη θέση του, πλησίον της Αγίας Σοφίας.

βλέπουμε ερείπια αλλά ένα πλήρως αναστηλωμένο κρήριο δωρικού ρυθμού. Το οικοδομικό υλικό του βρέθηκε σχεδόν ακέραιο, επέτρε-ψε την ακριβή αναστήλωσή του, που πραγματοποιήθηκε το 1903-1906, με δαπάνη του Δήμου των Αθηναίων. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοίχοι του, που εί-ναι γεμάτοι επιγραφές, μεταξύ των οποίων δύο περίφημοι ύμνοι στον Απόλλωνα, σήμερα στη αίθουσα 7 του Μουσείου. Αξιόλογη είναι και η γλυπτική διακόσμηση του κτη-ρίου, αποτελούμενη από 24 μετό-πες, που εικονίζουν τους άθλους του Ηρακλή και του Θησέα καθώς και Αμαζονομαχία και που σήμερα κοσμούν την αίθουσα 6 του Μου-σείου. Ο θησαυρός των Αθηναίων πρέπει να χτίστηκε περί το 500 π.Χ.

Κοντά υπήρχε το Βουλευτήριο (23), όπου συνεδρίαζαν οι 15 βουλευτές των Δελφών. Εντύπωση όμως προ-ξενούν οι βράχοι (29) που υψώνο-νται ανάμεσα στα ερείπια των οικο-δομών του ιερού. Οι Έλληνες τους θεωρούσαν ιερούς γιατί παλαιό-τερα ανήκαν στο ιερό της Γης, που ήταν η κυρίαρχη θεότητα πριν την εγκατάσταση στους Δελφούς του Απόλωωνα. Ο μεγαλύτερος βράχος καλείται πέτρα της Σίβυλλας, γιατί σ’ αυτόν στάθηκε η πρώτη πανάρχαιη Σύβυλλα και χρησμοδότησε για πρώτη φορά. Ο μικρός βράχος είναι η πέτρα της Λητούς, όπου η μετέρα του Απόλλωνα Λητώ στάθηκε και παρότρυνε το θεό βρέφος να σκο-τώσει τον δράκοντα Πύθωνα, φύλα-κα της πηγής του ιερού της Γης. Ο μύθος που αφηγείται τον φόνο του

56

Πύθωνα από τον Απόλλωνα δραμα-τοποιήθηκε και παριστανόταν κάθε 8 χρόνια στη στρογγυλή πλατεία απέναντι από την πέτρα της Λητούς, στη δεξιά πλευρά της Ιεράς Οδού. Η πλατεία αυτή ονομαζόταν Άλως, δη-λαδή αλώνι. Στο βράχο, πίσω από την πέτρα της Λητούς, ήταν στημένη η ψηλή στήλη με τη Σφίγγα των Ναξίων (30), σήμερα στην αίθουσα 3 του Μουσείου. Στο σημείο αυτό τραβά την προσοχή μας ο μακρύς ανα-λημματικός τοίχος, που χτίστηκε για να συγκρατεί τα χώματα ώστε να θεμελιωθεί ο δεύτερος ναός του Απόλλωνα. Έμεινε γνωστός ως πο-λυγωνικός τοίχος, διότι απολελείται από πολυγωνικούς λίθους, θαυ-μάσια προσαρμοσμένους μεταξύ τους. Στην ανατολική άκρη του πο-λυγωνικού τοίχου διακρίνουμε σή-μερα τρεις ιωνικού ρυθμού κίονες. Είναι τμήμα της ανάλαφρης στοάς των Αθηναίων (33), που είχε συνο-λικά 7 ιωνικούς κίονες. Οι Αθηναίοι έχτισαν τη στοά το 479 π.Χ., μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνος, για να το-ποθετήσουν τα λάφυρα που πήραν από τους Πέρσες. Στην δεξιά πλευρά της Ιεράς Οδού συναντάμε τα ερείπια του θησαυ-ρού των Κορινθίων (37). Πρόκειται για τον αρχαιότερο θησαυρό των Δελφών, του οποίου μόνο ένα μι-κρό τμήμα των θεμελίων βλέπουμε σήμερα. Όμως, μπροστά από το θη-σαυρό αυτό και κάτω από το πλα-κόστρωτο της Ιεράς Οδού, το 1935 ανακαλύφθηκαν κομμάτια από με-γάλα χρυσελεφάντινα αγάλμτα και άλλα σημαντικά αντικείμενα της αρ-χαϊκής και της πρώϊμης κλασικής πε-ριόδου. Είχαν τοποθετηθεί σε λάκ-κους περί τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, μετά τη καταστροφή του κτηρίου που τα φιλοξενούσε. Σήμερα εκτίθε-νται στην αίθουσα 5 του Μουσείου. Ανηφορίζοντας την Ιερά οδό, βλέ-πουμε δεξιά μας το βάθρο του ανα-θήματος που συνδέεται με την πιο αποφασιστική νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών. Ήταν ο χρυσός Τρίπους των Πλαταιών (43), τον οποίο οι Έλληνες αφιέρωσαν στο ιερό του Απόλλωνα, μετά τη μάχη

των Πλαταιών το 479 π.Χ. Ο Ηρόδο-τος (9, 81) λέει ότι μετά την ιστορική νίκη οι Έλληνες χρησιμοποίηασν την «δεκάτην» των λαφύρων για να αριερώσουν στο θεό των Δελφών χρυσό τρίποδα, επί χάλκινου κίονα συμπλεγμένων φιδιών. Το βάθρο του σπουδαίου αυτού αναθήματος που ήταν στρογγυλό, λίθινο με τρεις βαθμίδες, βρέθηκε και αναστηλώ-θηκε στην αρχική του θέση. Επί του βάθρου υψωνόταν χάλκινος κίο-νας, ύψους περίπου 10 μέτρων, τον οποίο σχημάτιζαν τα σώματα τριών συμπλεγμένων φιδιών, στα κεφάλια των οποίων στηριζόταν ο χρυσός τρίπους. Τον ιστορικό τρίποδα σύ-λησαν και έλυωσαν οι φωκείς κατά τον τρίτο ιερό πόλεμο (357-346 κ.Χ.). Ένα μεγάλο τμήμα του χάλκι-νου κίονα με τα τρία συμπλεγμάνα φίδια, μετέφερε ο Μέγας Κωνστα-ντίνος στην Κωνσταντινούπολη για να κοσμίσει τον μεγάλο ιππόδρομο της πόλης. Σήμερα, ο κίονας παρα-μένει στην ίδια θέση και στις σπεί-ρες των φιδιών μορεί κανείς να δια-βάσει τα ονόματα των πόλεων που έλαβαν μέρος στη μάχη κατά του Πέρση Μαρδονίου στις Πλαταιές. Αρχικά ο λακεδαιμόνιος στρατηγός Παυσανίας αξίωσε να αναφερθεί μόνο αυτός στις σπείρες των όφεων. Ας δούμε όμως τι λένε σχετικά οι πη-γές. Ο Θουκυδίδης λέει (1, 132) ότι ο αρχιστράτηγος των Ελλήνων στη μάχη των Πλαταιών Παυσανίας «επί τον τρόποδα τον εν Δελφοίς ον ανέθε-σαν οι Έλληνες από των μήδων ακρο-θίνιον, ηξίωσε επιγράψασθαι αυτός ιδία το ελεγείο τόδε: ελλήνων αρχη-γός, επεί στρατόν ώλεσεν μήδων». Αργότερα ο Παυσανίας αναφέρει: «Φοίβω μνήμ’ ανέθηκε τόδε. Το μεν ουν ελεγείον οι λεκεδαιμόνιοι εξεκό-λαψαν (έσβησαν) ευθύς τότε από του τρόποδος τούτο και επέγραψαν ονο-μαστί τας πόλεις όσαι συγκαθελούσαι τον βάρβαρον έστησαν το ανάθημα». Ο τρίπους των Πλαταιών είναι πολύ κοντά στο σπουδαιότερο κτίσμα του Δελφικού ιερού, τον ναό του Απόλ-λωνα, με τον οποίο θα ασχοληθού-με, μαζί με τα άλλα σημαντικά οικο-δομήματα του βόρειου τομέα του ιερού, στο επόμενο άρθρο.

Πάνω: Μία από τις δύο Καρυάτιδες που κο-σμούσαν την πρόσοψη του Θησαυρού των Σιφνίων (13 στο τοπογραφικό), σήμερα στην αίθουσα 3 του Μουσείου των Δελφών. Κάτω: Η κολοσσιαία Σφίγγα των Ναξίων (30 στο τοπογραφικό), σήμερα στην αίθουσα 3 του Μουσείου των Δελφών.


57

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝΚαι είπεν ο Θεός • γεννηθήτω φως • και εγένετο φως.

Και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν.Γεν. 1:3,4

Και είπεν ο Θεός • γεννηθήτω φως • και εγένετο φως. Και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν.

Γεν. 1:3,4


Γεν. 1:3,4


Γεν. 1:3,4


Γεν. 1:3,4


Γεν. 1:3,4


Γεν. 1:3,4


Γεν. 1:3,4

Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός - Αστροφυσικός

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια.Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο.Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

59

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Παρ’ όλο που από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του στη Γη ο άνθρωπος έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό, μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε

να υποψιάζεται την τεράστια απεραντοσύνη του σύμπα-ντος. Τότε πια έγινε κοινά παραδεκτό ότι τα αστέρια δεν ήταν παρά μακρινά αντίγραφα του Ήλιου1 και μια σειρά νέων πλανητών ανακαλύφθηκε στο Ηλιακό μας σύστημα – από τους αμυδρούς και μακρινούς Ουρανό και Ποσει-δώνα, έως τα μικρά αλλά συμπαγή μικρότερα σώματα, όπως η Δήμητρα και η Εστία λίγο πέρα από την τροχιά του Άρη. Ακόμα είχε αρχίσει να αποκαλύπτεται και η σύστα-ση των εξωγήινων αντικειμένων με την τελειοποίηση της φασματοσκοπίας, που κορυφώθηκε με την ανακάλυψη ενός καινούριου στοιχείου στον Ήλιο, το οποίο ακριβώς για αυτό ονομάσθηκε Ήλιο2.

Όμως τα μεγάλα ερωτήματα παρέμεναν: Ήταν άραγε το Σύμπαν άπειρο σε έκταση; Ήταν η ηλικία του άπειρη; Ήταν αυτό το άπλωμα των άστρων που ονομάζουμε Γα-λαξία η πλήρης έκταση του σύμπαντος, ή θα μπορούσαν μερικές από αυτές τις παράξενες μικρές «μουτζούρες», τα νεφελώματα σαν αυτό της Ανδρομέδας, να είναι στην πραγματικότητα άλλοι γαλαξίες; Στα ερωτήματα αυτά έμελε να δώσει απαντήσεις ο 20ος αιώνας.

Μια πραγματικά αξεπέραστη έκρηξη εφευρετικότητας και επινοητικότητας μέσα στις τρείς πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, άλλαξε ριζικά την εικόνα που είχαμε για τον κόσμο και μας αποκάλυψε τους πολύπλοκους τρόπους

με τους οποίους το πολύ μεγάλο συμπλέκεται με το απί-στευτα μικρό γρήγορο και ενεργητικό, που αποτελεί το υπόστρωμα της πραγματικότητας. Η Θεωρία της Σχετι-κότητας του Einstein, η μέτρηση της πραγματικής κλίμα-κας του σύμπαντος, η φύση των γαλαξιών και η κβαντική μηχανική είναι θεωρίες επιβεβαιωμένες πια με πλήθος πειραμάτων και γνωστές σε όλους. Αναπόφευκτα λοιπόν μπήκε σε νέες βάσεις και το ερώτημα: Ποια είναι η θέση μας στον κόσμο;

Η αρχή του Κοπέρνικου, σύμφωνα με την οποία το ηλιακό σύστημα φαίνεται πάνω κάτω το ίδιο ανεξάρτητα από τον πλανήτη που βρίσκεται ο παρατηρητής, είχε μια φυσική προέκταση. Ολόκληρο το Σύμπαν πια φαίνεται πάνω κάτω το ίδιο ανεξάρτητα από τη θέση του παρατη-ρητή. Φιλοσοφικά για τον Einstein η αρχή αυτή ήταν πολύ βολική, αφού με το τρόπο αυτό η εφαρμογή της θεωρίας της Γενικής Σχετικότητας γινόταν πιο άμεση σε ολόκληρο το Σύμπαν. Έτσι γεννήθηκε η «Κοσμολογική Αρχή».

Η αρχή αυτή διατυπωμένη με λίγο πιο τεχνική γλώσσα λέει ότι το Σύμπαν σε μεγάλη κλίμακα είναι ομογενές και ισότροπο3. Η Κοσμολογική Αρχή συνδέθηκε με τις ιδέες του Κοπέρνικου για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του ‘50 από το διάσημο Αυστριακό φυσικό Herman Bodi που χρησιμοποίησε τον όρο «Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή» όταν πρότεινε ένα θεωρητικό μοντέλο του Σύμπα-ντος γνωστό ως θεωρία της «Σταθερής Κατάστασης».

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή το Σύμπαν είναι αιώνιο,

Ανθρωπική Αρχή"Αν αυτό δεν συμφωνεί με το πείραμα ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ" (R. Feynman)"Αν αυτό δεν συμφωνεί με τη παρατήρηση ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ" (C. Wagner)

1. Το γεγονός ότι οι απλανείς αστέρες απέχουν τεράστιες αποστάσεις από τη Γη, αποδείχθηκε όταν ο Bessell κατάφεραν να μετρήσει την αδιόρατη παράλλαξη τους, που οφείλεται στην ετήσια κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο.2. Το ήλιο ονομάστηκε έτσι από τον αρχαίο ελληνικό θεό Ήλιο, επειδή ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά σε μια άγνωστη κίτρινη φα-σματική χαρακτηριστική γραμμή στο ηλιακό φάσμα, το 1868.3. Ισότροπο σημαίνει ότι από οποιοδήποτε σημείο του και σε οποιοδήποτε διεύθυνση το Σύμπαν φαίνεται ίδιο.

Το κέντρο του Γαλαξία από το τροχιακό τηλεσκόπιο Hubble.

60

χωρίς αρχή και τέλος. Ο Bodi ισχυρίσθηκε ότι: Το Σύμπαν εμφανίζεται το ίδιο προς κάθε κατεύθυνση, για οποιον-δήποτε παρατηρητή, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Αν και τώρα γνωρίζουμε ότι το Σύμπαν δεν βρίσκεται σε μια σταθερή κατάσταση η Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή βοήθησε στην εμπέδωση της γενικής άποψης ότι δεν κα-τέχουμε κάποια προνομιακή θέση στο Σύμπαν ούτε ζούμε σε κάποια ιδιαίτερη χρονική περίοδο.

Η θεωρία της Σταθερής Κατάστασης διαψεύσθηκε βέ-βαια καθώς ένα πλήθος παρατηρήσεων έδειχνε όλο και πιο καθαρά ότι το Σύμπαν είναι κάτι πολύ διαφοροποιημέ-νο, που εξελίσσεται διαρκώς. Ωστόσο αρκετοί ερευνητές είχαν αρχίσει να παρατηρούν κάποιες παράξενες συμπτώ-σεις στην τιμή των θεμελιωδών φυσικών σταθερών. Αυ-τές οι σταθερές περιγράφουν ιδιότητες όπως η ένταση της βαρύτητας ή οι μάζες των υποατομικών σωματιδίων και ιδιαιτέρως η ηλικία του Σύμπαντος. Μερικοί συνδυασμοί αυτών των αριθμών οδηγούν σε αξιοπερίεργα αποτελέ-σματα. Εμφανίζονται ορισμένοι πολύ «μεγάλοι αριθμοί» που είναι περίπου ίσοι μεταξύ τους. Οι αριθμοί αυτοί είναι:1. Ο λόγος της ηλεκτρικής δύναμης μεταξύ πρωτονίου και

ηλεκτρονίου προς την βαρυτική δύναμη μεταξύ των ίδιων σωματιδίων είναι περίπου ίσος με 1040.

2. Η ηλικία του Σύμπαντος (≌13,5 x 109 έτη) αν μετρηθεί όχι σε έτη4 αλλά με μονάδα τον «στοιχειώδη χρόνο» te (που είναι ο χρόνος που χρειάζεται το φως να διατρέξει την «θεωρητική ακτίνα» του ηλεκτρονίου και αντιστοι-χεί σε περίπου 2×10-17 δευτερόλεπτα) είναι επίσης 1040.

3. Η τετραγωνική ρίζα του αριθμού των σωματιδίων του παρατηρούμενου Σύμπαντος είναι και αυτή 1040.

Το γεγονός αυτό είχε ήδη επισημανθεί από το 1937 από τον Paul Dirac, ο οποίος υποστήριξε ότι η σύμπτω-ση αυτή μεταξύ αριθμών τόσο διαφορετικής φύσεως δεν μπορεί να είναι τυχαία, αλλά εκφράζει ένα νόμο της φύσε-ως. Δηλαδή οι τρείς αυτοί αριθμοί κατ’ ανάγκην είναι ίσοι. Ο δεύτερος όμως από αυτούς μεταβάλλεται με τον χρόνο. Κατά συνέπεια θα πρέπει και οι άλλοι δύο να μεταβάλ-λονται παρ’ όλο που εκφράζονται μέσα από αμετάβλητες σταθερές ποσότητες. Οι συμπτώσεις αυτές οδήγησαν τον Dirac να διατυπώσει μια επαναστατική θεωρία που προ-έβλεπε τη μεταβολή της σταθεράς της παγκόσμιας έλξης και τη δημιουργία νέας ύλης στο Σύμπαν. Η θεωρία αυτή όμως δεν έγινε ευρέως αποδεκτή γιατί ερχόταν σε αντί-θεση με την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Έτσι γεν-νιέται το ερώτημα: Γιατί θα πρέπει αυτοί οι τρείς αριθμοί να είναι ίσοι τώρα; Προφανώς αυτό δεν θα συνέβαινε στο παρελθόν, ούτε θα συμβαίνει στο μέλλον. Ίσως σε κάποια άλλη χρονική στιγμή της ζωής του Σύμπαντος οι συνθή-κες να είναι τέτοιες που να μην επιτρέπουν την ύπαρξη ευφυούς ζωής που να παρατηρεί αυτές τις συμπτώσεις! Αυτό όμως, όπως είναι φανερό, δημιουργεί προβλήματα στην Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή γιατί υποδηλώνει ότι υπάρχει κάτι ξεχωριστό σε σχέση με την θέση μας στο Σύμπαν και την χρονική στιγμή που παρατηρούμε τις ιδι-

ότητες που έχει το Σύμπαν τώρα. Στα 1965 με την ανακάλυψη της ακτινοβολίας των

μικροκυμάτων ήρθε η τελική και αποφασιστική απόδει-ξη ότι η ηλικία του Σύμπαντος δεν ήταν άπειρη, αλλά το Σύμπαν είχε αρχή. Κατέρρευσαν έτσι όλες οι κοσμολο-γίες που ήθελαν το Σύμπαν σταθερό και αμετάβλητο στο χρόνο. Η Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή δέχθηκε ένα ισχυρό κτύπημα αφού αποδείχθηκε πλέον ότι το Σύμπαν δεν φαίνεται ίδιο για όλους τους παρατηρητές σε κάθε χρονική στιγμή, αλλά εξελίσσεται και εμφανίζεται διαφο-ρετικό, ανάλογα με την χρονική στιγμή κατά την οποία γί-νεται η παρατήρηση. Τότε, στα 1973, ένας Αυστραλιανής καταγωγής φυσικός, ο Branton Carter, κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου στην Κρακοβία της Πολωνίας αφιερωμέ-νου στην 500στη επέτειο από τη γέννηση του Κοπέρνικου έκανε μια ανακοίνωση που τάραξε τα επιστημονικά νερά.

Ο Carter, που ας σημειωθεί είχε την ενθάρρυνση του John Wheeler και του νεαρού τότε Stephen Hawking, πα-ρουσίασε μια μελέτη που έδειχνε πόσο διαφορετικό θα ήταν το Σύμπαν αν ορισμένα βασικά μεγέθη του είχαν λίγο διαφορετική τιμή. Ο Carter ξεκίνησε από τις περίεργες συ-μπτώσεις των μεγάλων αριθμών της τάξεως του 1040 που παρατηρούμε στο Σύμπαν, και τους έδωσε μια τελείως διαφορετική ερμηνεία μέσα στα πλαίσια της Γενικής Θεω-ρίας της Σχετικότητας. Ισχυρίσθηκε ότι οι μεγάλοι αριθμοί συμπίπτουν διότι υπάρχει λογική ζωή στο Σύμπαν. Το επι-χείρημά του βασιζόταν στο ότι η ηλικία του σύμπαντος εί-ναι της ίδιας τάξεως μεγέθους με την ηλικία των αστέρων του Γαλαξία μας (≅ 1040 μονάδες στοιχειώδους χρόνου). Αν η ηλικία του Σύμπαντος ήταν μικρότερη, δεν θα είχαν προλάβει να δημιουργηθούν αστέρες στο Σύμπαν ενώ αν ήταν πολύ μεγαλύτερη οι αστέρες θα είχαν σβήσει. Επο-μένως ούτε στη μία ούτε στην άλλη περίπτωση θα υπήρ-χε ζωή στο Σύμπαν, αφού στην πρώτη περίπτωση δε θα είχαν προλάβει να δημιουργηθούν τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη ζωή ενώ στη δεύτερη δεν θα υπήρχε επαρκής ενέργεια για τη δημιουργία ζωντανών οργανι-σμών. Συνέδεσε δηλαδή την ηλικία του σύμπαντος με την ύπαρξη της ζωής. Με ανάλογους συλλογισμούς κατέληξε ότι και ο αριθμός των σωματιδίων του ορατού Σύμπαντος δεν θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετικός χωρίς να χαθεί η ζωή από το Σύμπαν. Αυτό φυσικά προϋποθέτει ότι η ζωή δεν μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από αυτή που γνωρίζουμε –αλλά είναι δύσκολο να φανταστούμε πως ένα Σύμπαν που περιέχει μόνο Υδρογόνο και Ήλιο μπορεί να δημιουργήσει δομές τόσο πολύπλοκες όσο αυ-τές που στηρίζονται στην χημεία του άνθρακα. Με άλλα λόγια, κατά τον Carter, η ίδια μας η ύπαρξή αφηγείται κάτι για την φυσική του Σύμπαντος– ίσως να είμαστε πιο σημαντικοί απ’ όσο νομίζαμε. Ο Carter ονόμασε αυτή την προσέγγιση «Ανθρωπική Αρχή», μια μάλλον ατυχής έκ-φραση, αφού δεν αναφέρεται αποκλειστικά στην ύπαρξη ανθρώπων αλλά σε οποιαδήποτε μορφή ζωής5. Η βασική

ΑΝΘρΩΠΙΚΗ ΑρχΗ

4. Το έτος είναι μια χρονική μονάδα που ορίζεται με βάση τη περιστροφή της Γης γύρω από τον Ήλιο. Είναι επομένως μια «τοπική» μονάδα και δεν μπορεί να έχει εφαρμογή σε ολόκληρο το Σύμπαν. 5. Ίσως πιο επιτυχημένη να είναι η ονομασία «Αρχή του Παρατηρητή».

61

του θέση ήταν ότι δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την πλη-θώρα των κοσμικών συμπτώσεων που είναι απαραίτητες για την ύπαρξη της ζωής και επομένως και για την ίδια μας την ύπαρξη. Παραφράζοντας τη γνωστή φράση του Καρτέσιου «cogito ergo sum» (σκέπτομαι άρα υπάρχω), ο Carter διακήρυξε: «cogito ergo mundus talis est» (σκέ-πτομαι γι αυτό το Σύμπαν είναι έτσι).

Η Ανθρωπική αρχή διατυπώνεται συνήθως σε δύο εκδοχές: την ασθενή και την ισχυρή.

Η Ασθενής Ανθρωπική Αρχή λέει ότι: «Οι αριθμητικές τιμές των φυσικών και κοσμολογικών μεγεθών περιορί-ζονται αφενός μεν από την απαίτηση ύπαρξης περιοχών στο Σύμπαν όπου μπορεί να αναπτυχθεί ζωή με βάση τον άνθρακα, αφετέρου δε η σημερινή ηλικία του Σύμπαντος να είναι τέτοια ώστε να έχει αναπτυχθεί τέτοια μορφή ζωής σ’ αυτό». Άμεση συνέπεια είναι ότι εάν υπάρχουν παρατηρητές του Σύμπαντος τότε αυτό πρέπει να είναι όπως το παρατηρούν. Η τελευταία πρόταση μπορεί σε πρώτη ανάγνωση να φαίνεται ταυτολογία αλλά μας οδη-γεί σε αναζήτηση νέων σχέσεων μεταξύ φυσικής και βι-ολογίας, όπως για παράδειγμα: πόση ελευθερία υπάρχει στην δυνατότητα μεταβολής των φυσικών νόμων έτσι ώστε να παραμένει δυνατή η ανάπτυξη νοήμονος ζωής και συνείδησης; Σχετικές μελέτες έχει κάνει ο Άγγλος κο-σμολόγος Rees. Σύμφωνα με τον Rees αν οι πυρηνικές δυνάμεις ήσαν ισχυρότερες τα πρωτόνια θα δημιουργού-σαν διπρωτόνια και δεν θα υπήρχε υδρογόνο, που είναι απαραίτητο για τη ζωή, ενώ αν ήσαν ασθενέστερες θα

ήταν αδύνατος ο σχηματισμός χημικών στοιχείων βαρύ-τερων του υδρογόνου. Ανάλογα θα ίσχυαν αν η ένταση της βαρύτητας ήταν μικρότερη ή οι ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις ασθενέστερες. Επίσης η Ασθενής Ανθρωπική Αρχή υπήρξε η αφετηρία επιτυχών επιστημονικών προ-βλέψεων, όπως π.χ. τα ενεργειακά επίπεδα του 12C από τον Fred Hoyle και η εσωτερική πηγή ενέργειας της Γης.

Σύμφωνα με την Ισχυρή Ανθρωπική Αρχή: «Το Σύ-μπαν πρέπει να διαθέτει τις ιδιότητες που απαιτεί η ύπαρ-ξη νοήμονος ζωής». Οι περισσότεροι κοσμολόγοι απορ-ρίπτουν της Ισχυρή Κοσμολογική Αρχή αφού οδηγεί στο εμφανώς παράλογο συμπέρασμα ότι το Σύμπαν υπάρχει επειδή υπάρχουν παρατηρητές.

Σήμερα οι συζητήσεις σχετικά με την Ανθρωπική Αρχή επικεντρώνονται κυρίως στο φαινόμενο που είναι γνωστό ως «λεπτή ρύθμιση» και αφορούν μια πιο λεπτο-μερή εξέταση των κοσμικών συμπτώσεων που προβλη-μάτισε τους επιστήμονες.

Το ποια ακριβώς χαρακτηριστικά είναι τα σημαντικό-τερα για την ύπαρξη της ζωής δεν είναι και τόσο φανερό. Οι επιστήμονες Bernard Carr και Martin Rees (κυρίως ο δεύτερος) κατέληξαν σε έξι αριθμούς η τιμή των οποίων πρέπει να βρίσκεται μέσα σε πολύ στενά όρια ώστε το Σύ-μπαν να έχει τη μορφή που γνωρίζουμε και επομένως να υπάρχει ζωή σ’ αυτό. Οι αριθμοί αυτοί είναι:• Ο λόγος της ηλεκτρικής προς τη βαρυτική δύναμη.• Το ποσοστό της ύλης που μετατρέπεται σε ενέργεια

κατά την πυρηνική σύντηξη του υδρογόνου σε ήλιο.


62

• Η συνολική πυκνότητα της συνήθους ύλης στο Σύμπαν.• Η ενεργειακή πυκνότητα των ενεργειακών διακυμάν-

σεων του κενού (που ίσως και να είναι η σκοτεινή ενέρ-γεια που προκαλεί τη διαστολή του Σύμπαντος.

• Το μέγεθος των μικρών ανομοιομορφιών στο πρώιμο Σύμπαν που τελικά κατέληξαν στην δημιουργία των γα-λαξιών και των γαλαξιακών σμηνών.

• Ο πραγματικός αριθμός των χωρικών διαστάσεων του Σύμπαντος.

Ο κατάλογος είναι αρκετά μακρύς και οι πιθανότητες όλες αυτές οι σταθερές να έχουν τις κατάλληλες τιμές για την εμφάνιση της ζωής κατά τύχη, ελάχιστες. Φυσικά καθώς διαβάζει κανείς αυτές τις γραμμές θα μπορούσε να σκεφθεί: «Αλλά αν δεν συνέβαινε αυτό εμείς δεν θα υπήρχαμε. Απλά ήμαστε υποχρεωμένοι να υπάρχουμε σε ένα τέτοιο Σύμπαν» και βέβαια θα είχε δίκιο. Όμως αν αυτό είναι το μοναδικό Σύμπαν που υπάρχει χωρίς να έχει προηγηθεί ή να ακολουθεί κάποιο άλλο, μπαίνει ένα ενο-χλητικό ερώτημα: Γιατί αυτό το μοναδικό Σύμπαν να είναι κατάλληλο για την εμφάνιση της ζωής;

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες απαντήσεις στο πρό-βλημα που θέτει η Ανθρωπική Αρχή είναι ότι το δικό μας Σύμπαν δεν είναι παρά ένα ανάμεσα σε άπειρα άλλα δυνα-τά Σύμπαντα, που υπάρχουν ίσως σε άλλες, άγνωστες σε μας διαστάσεις και δεν είναι συνδεδεμένα αιτιακά μεταξύ τους. Είναι μια από τις πολλές πραγματικότητες απομο-νωμένη στο χώρο και στο χρόνο. Αν αυτή η ιδέα είναι σω-στή τότε το πρόβλημα της λεπτής ρύθμισης δεν υφίσταται. Απλά υπάρχουμε σε ένα από τα άπειρα δυνατά Σύμπαντα που είναι κατάλληλο για τον σχηματισμό γαλαξιών, αστέ-ρων, βαρέων στοιχείων και πολύπλοκης χημείας του άν-θρακα. Ωστόσο θα άξιζε να ερευνηθεί η ιδέα αν είναι λογι-κά δυνατός ένας μόνο τύπος Σύμπαντος. Στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να εξηγήσουμε γιατί η μία αυτή πιθανότη-τα είναι τόσα λεπτά ρυθμισμένη. Εδώ προβάλλει ένα ση-μαντικό ερώτημα: είναι γεγονός ότι μόνο για ένα Σύμπαν είμαστε βέβαιοι ότι υπάρχει. Τι θα μπορούσαμε να πούμε για τα άλλα υποθετικά Σύμπαντα, με τα οποία εξ ορισμού δεν μπορούμε καν να επικοινωνήσουμε; Τι νόημα έχει να μιλάμε γι’ αυτά; Ωστόσο η πρόταση των πολλαπλών Συ-μπάντων οδηγεί σε μια πρόβλεψη που είναι δυνατόν να ελεγχθεί. Αν το Σύμπαν μας ήταν μοναδικό θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται από πολύ ειδικές αρχικές συνθήκες. Ήδη ο Roger Penrose έχει προτείνει ότι το Σύμπαν ήταν αρχικά σύμμορφα επίπεδο, ενώ ο Stephen Hawking έχει εισάγει μια πολύ ειδική αρχή για να υπολογισθεί η αρχική συνθήκη στην οποία υπακούει η κβαντική κυματοσυνάρ-τηση του Σύμπαντος. Στην αντίθετη περίπτωση οι αρχικές συνθήκες του Σύμπαντος θα ήταν τέτοιες ώστε απλά να εξασφαλίζουν την ύπαρξή μας και δεν θα υπάκουαν σε έναν απλό μαθηματικό κανόνα6. Το ζήτημα θα μπορέσει να λυθεί μόνον όταν μετρήσουμε τον αρχικό βαθμό ανι-σοτροπίας του Σύμπαντος.

Πίσω από την ιδέα των πολυσυμπάντων κρύβεται εν μέρει η πεποίθηση ότι το δικό μας Σύμπαν είναι πράγμα-τι ρυθμισμένο με ακρίβεια για την εμφάνιση της ζωής, όπως αυτή εμφανίσθηκε στο δικό μας πλανήτη, χωρίς να χρειάζεται να γίνει οποιαδήποτε υπόθεση σχετικά με την ύπαρξη ζωής σε άλλο σημείο του Σύμπαντος, ίσως με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά. Είναι σαν να προσπα-θεί κάποιος να στηρίξει όλη τη φιλοσοφία της επιστήμης στην ύπαρξη ενός μόνο είδους παπαγάλου. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια πληθώρα παλαιοντολογικών ενδείξεων και απολιθωμάτων που δείχνουν ότι η ζωή εξελίχθηκε μέσα από την προσαρμογή της στις περιβαλ-λοντικές συνθήκες και όχι αντίστροφα. Δεν σχεδιάσθη-καν οι συνθήκες επίτηδες ώστε να εμφανισθούν νοή-μονα όντα. Η ζωή έχει βρει το δρόμο της ανάλογα με το

ΑΝΘρΩΠΙΚΗ ΑρχΗ

6. Ο Hawking, στο βιβλίο του Μια Συνοπτική Ιστορία του χρόνου, Από τη Μεγάλη Έκρηξη στις Μαύρες Τρύπες, ισχυρίζεται ότι η μόνη οριακή συνθήκη είναι ότι δεν υπάρχουν οριακές συνθήκες.

περιβάλλον και με τις χημικές ενώσεις που βρίσκονταν σ’ αυτό, πάντα βέβαια σε συμφωνία με τους φυσικούς νόμους του Σύμπαντος. Οι ζωντανοί οργανισμοί στη Γη είναι αρκετά διαφοροποιημένοι ώστε να ακολουθούν μια ποικιλία διαφορετικών βιοχημικών στρατηγικών και όχι μόνο μία. Ίσως το φαινόμενο της ζωής να μην χρειάζεται ένα περιβάλλον ρυθμισμένο με ακρίβεια αλλά απλώς εκ-μεταλλεύεται τις όποιες συνθήκες επικρατούν σ’ αυτό. Το ζήτημα της λεπτής ρύθμισης έχει να κάνει μάλλον με την ευκολία με την οποία εμφανίζεται η ζωή και όχι με την εμφάνιση της καθ’ εαυτή.

Σήμερα η επιστήμη δεν διαθέτει καμιά φυσική εξή-γηση για τις συμπτώσεις που οδηγούν στην ανθρωπική αρχή. Καμιά ενοποιημένη θεωρία δεν τις εξηγεί. Απλά από παρατηρήσεις βρίσκουμε τις τιμές που έχουν. Οι υπερασπιστές της ανθρωπικής αρχής θεωρούν ότι οι ίδιοι οι φυσικοί νόμοι έχουν μια σκοπιμότητα που καταλήγει

63


στην ύπαρξη της ζωής. Αυτή η σκοπιμότητα είναι «πέτρα σκανδάλου» για πολλούς άλλους, διότι μαρτυρεί ένα σχέ-διο, έναν νου, μια συνείδηση πίσω από το Σύμπαν. Είναι πάρα πολλοί εκείνοι που αμφισβητούν την οποιαδήποτε σκοπιμότητα στη φύση και στο Σύμπαν. Τα επιχειρήματά τους είναι κυρίως δύο κατηγοριών.

Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται τα επιχειρήματα που θεωρούν ότι η σκοπιμότητα είναι φαινομενική και αποτέλεσμα των ελλιπών γνώσεών μας για το Σύμπαν. Ελπίζουν ότι με την πάροδο του χρόνου η γνώση μας για το Σύμπαν θα γίνει πληρέστερη και δεν θα χρειάζεται να καταφύγουμε σε εξηγήσεις σαν κι αυτές που προβάλλει η ανθρωπική αρχή. Σ’ αυτό βέβαια έχουν με το μέρος τους και την μαρτυρία της ιστορίας, αλλά πως μπορούμε να εί-μαστε βέβαιοι εκ των προτέρων ότι όλα τα φαινόμενα κά-ποτε θα εξηγηθούν αιτιοκρατικά; Πολλά άλλωστε φαινό-μενα δεν εξηγούνται χωρίς τη σκοπιμότητα. Το θέμα της σκοπιμότητας στο Σύμπαν δεν κλείνει με τον ισχυρισμό ότι κάποτε θα αποδειχτεί ότι δεν υπάρχει σκοπιμότητα.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα επιχειρήματα που θεωρούν ότι το Σύμπαν έτυχε να είναι έτσι και γι' αυτό

έχει ζωή και λογικά όντα. Με την ίδια λογική θα μπορούσε κάποιος τότε να θεωρήσει ότι και όλα τα φαινόμενα στο Σύμπαν είναι αποτέλεσμα τύχης και ότι δεν υπάρχουν φυ-σικοί νόμοι αλλά μονάχα τυχαίες συμπτώσεις. Μια άποψη που καταργεί κάθε έννοια επιστήμης.

Υπάρχει βέβαια απέναντι στην ανθρωπική αρχή και η στάση της επιφυλακτικότητας. Πολλοί που αμφιβάλλουν αν η φύση και το Σύμπαν έχουν κάποιο σκοπό δεν θέ-λουν καν να συζητούν τέτοια «επικίνδυνα» θέματα. Όμως η αμφιβολία, πράγμα συνηθισμένο στην επιστήμη, πρέπει να γίνεται για τον επιστήμονα, και γενικότερα για κάθε άν-θρωπο που αποζητά την γνώση, κίνητρο για έρευνα και όχι ευκαιρία για καύχηση και αυτοϊκανοποίηση.

Τα βασικότερα προβλήματα του ανθρώπου, το νόημα της ζωής και του θανάτου, δεν μπορούν να αντιμετωπι-σθούν ούτε με μια επιπόλαιη αισιοδοξία ότι κάποτε θα απαντηθούν όλα τα ερωτήματα, ούτε με υψηλή περιφρό-νηση. Εδώ αναδεικνύεται όλη η ανεπάρκεια του επιπόλαι-ου αγνωστικισμού. Μόνο όταν ο άνθρωπος συνειδητο-ποιήσει τη σοβαρότητα των προβλημάτων αυτών βρίσκει μέσα του δύναμη και για να τα λύσει.

64

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος.

ΩΜΕΓΑ ΣΥΝΟΛΑ

Κενού ΠανσυμμετρίαΕνέργειας ΓεωμετρίαΑξονική Αιτιοκρατία

Αστρο - Υπερσυμμετρικός ΟργασμόςΕναρμόνιος Κβαντοκυματισμός

Διαγαλαξιακός Ηχοπληθωρισμός

Συμμετριών ΠαραλλαγέςΔιασωματιδιακές Αρμονικές

Υλοενέργειας Δομές

Κύκλοι ΚοσμογονικοίΕνέργειας Αναγωγή

Πανσυμμετρία η Αρχή

Ενεργο - Συχνοτήτων ΕναλλαγέςΠαλλόμενες Υπερχορδές

Υπερσυμμετριών Διατονικές

Σωματιδίων ΗχοχρώματαΣυγχορδιών Νεφελώματα

Συμμετριών Γεω - Κυκλώματα

Κ ε ν όΕνέργειας Πανσυμμετρία

Κοσμική Αφετηρία

Χ ά ο ςΥπερσυμμετριών Ολογραφία

Ακτινοβολιών Συμφωνία

Γ ηΣυμμετριών Τοπολογία

Γονιδιακή Αλληλουχία !!!

* Αξονική Αιτιοκρατία: Μαθηματικά Υπερσύνολα(K.Gödel - R.Penrose)









































του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μήτε που θυμάμαι πως άρχισα να γράφω. Είχε περισσέψει θλίψη μέσα μου, είχε περισσέψει και

συλλογή και ήθελα κάπου να τα πω, σε έναν άνθρωπο και δεν έβρισκα τούτον τον άνθρωπο. Έτσι ανάκατα τα είχα όλα και προσπαθούσα να ξε-μπερδέψω το κουβάρι του νου. Να βάλω μια σειρά στις σκέψεις μου. Μα όση προσπάθεια και αν έκανα εκεί αυτές ανάκατες, μπερδεμένες. Σκε-φτόμουν, μπας και δεν μπαίνουν σε σειρά οι σκέψεις; Όλη η προσπάθεια πήγαινε χαμένη. Σκεφτόμουν και ξαφνικά μου μύριζε θάλασσα και ήθελα να τσουρμώσω σε ένα μπάρκο. Φτερά οι σκέψεις μου, και να εμπρός μου το όνειρο πάλι: η θάλασσα. Η μάνα μου τρωγό-τανε όταν έβλεπε να με συνεπαίρνει το όνειρο, μου έλεγε βουνίσιος με ψυχή θαλασσόλυκου; Γίνονται αυτά; Όσοι θέλησαν σώνει και καλά να τα ταιριάσουν φαγώθηκαν. Έτσι με ξύ-πναγε από το όνειρο. Σε λίγο εγώ, πάλι σε γραμμή να βάλω σε σειρά τον νου και άντε στο ξεστράτησμα. Σούρουπο καλοκαιριάτικο και η θά-λασσα απλωνόταν ήρεμη και ήσυχη και έμοιαζε να συλλογιέται την απε-ραντωσύνη της, ερωτικά ξαπλωμέ-νη, έτοιμη να δεχτεί στον κόρφο της τα πρώτα αστέρια. Κοίταζα πέρα στον ορίζοντα, εκεί που έσμιγαν ουρανός

Της Ρίας Στρίγκου

Ταξιδεμένα Όνειρα

και θάλασσα λίγα λεπτά μετά την δύση του ήλιου. Η ώρα του δειλινού ήταν κόκκινη και γαλάζια, πράσινη και ασημένια σαν σκηνογραφία θεάτρου.Το βιβλίο ακουμπισμένο στα γόνατα, το βλέμμα ακουμπισμένο στην θά-λασσα και ο νους να σεργιανίζει το όνειρο….! Στρατή, έλα εδώ, τι κάμεις τόσες ώρες εκεί; Έλα και νύχτωσε πιάνει υγρασία θα σε βλάψει γιε μου. Η φωνή της θειάς, έφερε τον νου μου πίσω στην πραγματικότητα. Είχα έλ-θει στο νησί για να περάσω λίγο από το καλοκαίρι εδώ, στην χερσόνησο στην θειά και μετά θα ανέβαινα για λίγο στο Μετόχι να δω τους γέρους μου. Η μάνα και ο πατέρας νησιώ-τες λένε, αφού η Κρήτη νησί είναι! Μα νησιώτες που την θάλασσα λίγες φορές την είχαν δει, όταν κατέβαιναν στην Αθήνα για καμιά ανάγκη τους και κάνα-δυό φορές στην ζωή τους στην χερσόνησο στην θειά, αδελφή της μά-νας. ζούσαν ψηλά στην Νέα-Ζαρό στο Μετόχι. χωράφια, κτήματα, παιδιά και λίγες οι χαρές τους. Κανένας γάμος, καμιά βάφτιση, άντε και καμιά κηδεία, αυτό όλο το ενδιαφέρον του χωριού. Που να καταλάβουν την λαχτάρα που με γέμιζε ολόκληρο όταν παιδάκι με στέλνανε κάτω στην χερσόνησο στην θειά ν΄αλλάξω λίγο τον αέρα μου όπως έλεγαν. Από τότε που πρωτο-είδα την θάλασσα, με πήρε το όνειρο της, να την ταξιδέψω, να την δω να με

σεργιανάει στα πέρατα του κόσμου. Είπα την λαχτάρα μου στους γέρους. Έτσι λέγαμε τους γονιούς μας εκεί στα μέρη μας, και ας είμαστε εμείς παιδά-κια και ας ήταν αυτοί πάνω στην βρά-ση της νιότης τους. Οι γέροι μας ήτανε. Έτσι τους λέγαμε και έμοιαζε σαν χάδι. Η μάνα που λες αλαφιάστηκε: Άκου εκεί βουνήσιος εσύ να θέλεις θάλασσες και καράβια! Βουνήσιος με ψυχή θαλασσόλυκου! Όχι στο έχω ξαναπεί δεν συνταιριάζουν αυτά τα δυο, όσοι το προσπάθησαν φαγώθη-καν. Την άκουγα και πικραινόμουνα. Ήταν εποχές που τα παιδιά γίνονταν ότι αποφάσιζαν οι γονείς, δύσκο-λα έκαναν κάτι άλλο. Αυτό το άλλο ήθελα εγώ να κάνω. Μέσα στον νου μου όλα ανάκατα. Γονείς και σκέψεις, όνειρα και πραγματικότητα, όλα μαζί κουβάρι. Όταν τελείωσα το δημοτικό, δεν ξέρω πως έγινε και πήραν την απόφαση να με στείλουν κάτω στα χανιά στο γυμνάσιο. Ίσως ένοιωθαν ότι δεν ήμουν και τόσο άξιος για τα χωράφια και τα κτήματα. Από εννιά παιδιά ήμουν ο μικρότερος, όχι πως ήμουν και χαϊδεμένος, μα κάπου γο-νείς και αδέλφια με ξεχώριζαν, και με φρόντιζαν περίσια. Πήρα τέτοια χαρά όταν μου το είπαν που η καρδιά μου νόμιζα πως αν δεν την κρατούσα σφιχτά με τα χέρια μου θα ξεπετα-γόταν σαν πουλί και θα έφευγε από τα στήθια μου. Πήγα και τελείωσα το

Ταξιδεμένα Όνειρα

66

καράβι το ξέρεις λίγος είναι. Δύο λι-μάνια όλα κι’ όλα έχουμε πιάσει. Σαν θαμπωμένος κοίταζα έξω που βγή-κα και νόμιζα πως σειόταν η γης στο κάθε μου βήμα, μαθημένος από το λίγο η το πολύ κούνημα στο καράβι. Θαμπωμένος και περίεργος κοίταζα γύρω μου τα καινούργια πράγματα τους άλλους ανθρώπους, άκουγα τις ξένες κουβέντες και ξαφνικά ένοιωσα τέτοια λαχτάρα να βρεθώ κοντά σας, δίπλα σας, ν’ ακούσω τις γνώριμες δι-κές σας φωνές κι’ όχι αυτό το ανακά-τωμα που άκουγα τριγύρω μου.Γύρισα πίσω στο καράβι κλείστηκα στην καμπίνα μου και έκλαψα από νοσταλγία και θύμησες. Όμως έπρεπε να κατέβω στην βάρδια για δουλειά, σε λίγες ώρες θα φεύγαμε. Σκέφτηκα με την πρώτη ευκαιρία να πάω στον καπετάνιο να δηλώσω παραίτηση και να ξεμπαρκάρω μόλις θα φθάναμε σε κάποιο κοντινότερο προς την πατρί-δα τόπο. Μ’ αυτήν την απόφαση κα-τέβηκα για δουλειά. Κάθε μέρα έλεγα

«αύριο θα πάω» και το αύριο γινόταν σήμερα και το σήμερα γινόταν χθες, και εγώ δεν έπαιρνα απόφαση. Κο-ντεύει χρόνος σε λίγους μήνες που λείπω από κοντά σας πατέρα, όμως την πήρα την απόφαση και θα την δηλώσω την παραίτηση. Έρχομαι να τα πούμε από κοντά, θα φέρω με τις ιστορίες μου το όνειρο εκεί, σιμά σου, δίπλα σου, να το αγγίξεις, να το ασπαστείς και να μέσα από αυτό το όνειρο το νέο σου βιβλίο. Μπορεί πα-τέρα οι θάλασσες και τα καράβια να σε πηγαίνουν στα πέρατα της γης, σε τόπους ωραίους και άσχημους, κα-λούς η κακούς να βλέπεις και να ζεις πολλά, η φαντασία όμως που γίνεται σκέψη και την ακουμπάς στο χαρτί δουλεμένη με την γνώση, είναι κάτι το θαυμαστό Σταμάτησα το διάβασμα και έμεινα στην τελευταία φράση. Σκέφθηκα πως όταν σε δω, θα σου απαντήσω σε αυτά τα τελευταία σου

λόγια. Ότι ο άνθρωπος δεν κάνει μόνο βιβλία, κάνει και ζωή, και ζωή κάνεις όταν γίνεσαι αυτό που θέλεις, και όχι αυτό που μπορείς, γιατί την ζωή που μπορείς να ζήσεις την διαλέγεις, ενώ την ζωή που θέλεις να ζήσεις την πα-λεύεις και σπάνια καταλαβαίνεις ότι την έζησες όπως ήθελες.Εγώ έζησα και ζω αυτό που θέλω μέσα από την φαντασία. Είναι πολλές φορές όμως που η πραγματικότητα ξεπερνά την φαντασία, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι είναι πάντα καλύτερη. Είναι όμως ζωή. Αυτά θα σου πω, καθώς και ότι το να ακου-μπάω την φαντασία μου στο χαρτί το έχω κάνει τέχνη. Αυτή η τέχνη είναι η εκδήλωση της λαχτάρας να ξεδιψάσω πίνοντας το όνειρο. Και να σου πω ακόμη ότι αυτή την τέχνη την έκανα τεχνική, και προσπαθώ να μην μου λείψει αυτή η τεχνική, γιατί τότε θα είναι σαν να σου χυθεί το νερό πριν προφτάσεις να φέρεις το ποτή-ρι στα χείλη σου. Μέσα από αυτή την

τεχνική και μέσα από εσένα που έκα-νες το όνειρο μου πραγματικότητα, ζω και είμαι ευτυχισμένος, γιατί ήταν και δικό σου όνειρο.Κάποτε με ρώτησες, πως άρχισα να γράφω. Τότε σου είπα πως είχε περισσέψει μέσα μου η θλίψη, πως είχε περισσέψει και η συλλογή και πως έπρεπε να το πάρω απόφαση και να κάνω την ζωή που μπορούσα. Έτσι έκλεισα το όνειρο στο νου και την ψυχή, το έκανα φαντασία και το ακούμπησα εδώ στο χαρτί, να το δια-βάζει όποιος θέλει. «Ε, Στρατή, περασμένα μεσάνυχτα γιέ μου, έπεσε δροσιά, έμπα μέσα μπορείς να ονειρευτείς και στο κρε-βάτι». Σηκώθηκα μάζεψα το βιβλίο, τα χαρτιά τα μολύβια και με το νου γεμάτο απ’ αυτά που θα έλεγε στον γιό που θ’ αποκτούσε ο ήρωας του καινούργιου μου βιβλίου, πήγα να ονειρευτό στο κρεβάτι μου.

γυμνάσιο και το πώς βρέθηκα στο Πανεπιστήμιο και έγινα φιλόλογος, ούτε εγώ το κατάλαβα. Δάσκαλο με λένε οι γέροι μου ακόμα και σήμερα που είμαι καθηγητής στο Πανεπιστή-μιο. Καμάρι οι γέροι και τα’ αδέλφια όταν ανεβαίνω κατά καιρούς κει πάνω στο Μετόχι. Τα τρία μόνο από τα αδέλφια μου έμειναν εκεί, κοντά στους γέρους και έστησαν εκεί τα σπιτικά τους. Τα δύο κορίτσια και δύο αγόρια σκόρπια στην Κρήτη και την Αθήνα και μια αδελφή στην Αμερική. Κι’ εγώ ο τελευταίος, ο μικρός όπως λένε στην Αθήνα.Καθισμένος στην αυλή της θειάς, κάτω από τα γιασεμιά και τις κλημα-ταριές, με όλες τις μυρουδιές της κα-λοκαιριάτικης νύχτας να τις ρουφώ αχόρταγα, και μέσα σ’ αυτές ανάκα-τη και η μυρουδιά της θάλασσας. Η θάλασσα το όνειρο…. Βγάζω από την τσέπη μου το τελευταίο γράμμα του γιού μου, πλησιάζω πιο κοντά στο φως, βάζω τα γυαλιά μου και διαβά-ζω δυνατά. Μαζί με την μυρωμένη νύχτα, με το όνειρο στα μάτια, με την φωνή μου να ακούγεται δυνατά μέσα στην ησυχία, ζω το όνειρό μου.Διαβάζω. Σου έχω ξαναγράψει πατέ-ρα πολλές φορές πως είναι η θάλασ-σα στην κάθε στιγμή της και σε κάθε σου γράμμα όλο μου το ξαναζητάς, μα κι’ εγώ μην νομίζεις ας γκρινιά-ζω, μ’ αρέσει να στα γράφω. Λοιπόν σ’ αυτό το ταξίδι, είδα μια θάλασσα αλλιώτικη απ’ αυτήν που ήξερα Μα πόσο μπορούσα να την γνωρίζω με τους λίγους μήνες που την αρμενίζω; Εδώ χρόνια ταξιδευτές της και δεν την μάθανε, και όλο εκπλήξεις τους κάνει. Γνώρισα που λες μια αλλιώτι-κη θάλασσα, μια θάλασσα γκρίζα και σκοτεινή που με φόβισε, σαν να είχε πένθος, γιατί μερικές φορές γινότανε και μαύρη. Μέρες παλεύαμε μαζί της. Είπα ότι το όνειρο μας είχε γίνει εφι-άλτης. Και εκεί που το πίστεψα, όλα κόπασαν σιγά-σιγά, σαν τον άνθρωπο που χτυπιέται και κλαίει με λυγμούς και μετά καταλαγιάζει, ημερεύει και πετάει από πάνω του την θλίψη και αρχίζει πάλι να χαμογελάει. Έτσι και αυτή αντάριασε, μάνιασε, μας κού-ρασε, μας φόβισε και αφού ξεθύμανε την αντάρα της, γαλήνεψε, και έγινε τέτοια που την βλέπεις και τρελαίνε-σαι. Δεν μπορώ να σου γράψω πολλά, γιατί δεν έχω, ο καιρός μου πάνω στο

67

άρκεια του πρώτου μισού του 20ου.Έως τις αρχές του 17ου αιώνα το νησί ονομαζόταν Γκαλ. Στις 12 Ιουλί-ου του 1603 ο κυβερνήτης του Νέου Άμστερνταμ, της μετέπειτα δηλαδή Νέας Υόρκης, το αγόρασε από τους Ινδιάνους και το μετονόμασε σε Όι-στερ Άιλαντ. Κατόπιν, μετονομάστη-κε σε Έλις Άιλαντ και μετατράπηκε σε σταθμό υποδοχής μεταναστών.Εγκαινιάστηκε την 1η Ιανουαρίου του 1892 και ως τις 12 Νοεμβρίου του 1954, οπότε και έκλεισε, υποδέχθηκε πάνω από 20 εκατομμύρια μετανάστες απ’ όλο τον κόσμο. Εκεί υποβάλλονταν σε ιατρικές εξετάσεις, προκειμένου να εγκριθεί η είσοδός τους στις ΗΠΑ. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που έπαιρ-ναν την πολυπόθητη άδεια, εγκαθί-σταντο, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, στη Νέα Υόρκη και το Νιου Τζέρσεϊ.

Μουσείο Μεταναστών ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣΤο πιο γνωστό και εμβληματικό μου-σείο μετανάστευσης στον κόσμο εί-ναι το Μουσείο Μετανάστευσης της Νέας Υόρκης. O οργανισμός «Άγαλμα της Ελευθερίας - Έλις Άϊλαντ» που διαχειρίζεται το μουσείο, ουσιαστικά παρουσιάζει στο κοινό δύο εμβλη-ματικούς, μουσειακούς χώρους που υποδέχτηκαν εκατομμύρια μετανά-στες στην Αμερική, δηλαδή το κτίριο του Έλις Άϊλαντ και το κτίριο - βάση του αγάλματος της Ελευθερίας στο παραπλήσιο νησάκι Λίμπερτυ.Το νησί Έλις (Ellis Island), στ’ ανοι-χτά του Μανχάταν, υπήρξε ο κύριος σταθμός υποδοχής των μεταναστών που έφταναν στην Αμερική, αναζη-τώντας μια καλύτερη τύχη, από τα τέλη του 19ου αιώνα και κατά τη δι-

Μουσεία ΜεταναστώνΣτην παρούσα δημοσίευση θα γνωρίσουμε μουσεία μεταναστών σε μεγάλα λιμάνια του κόσμου που υποδέχτηκαν εκατομμύρια μεταναστών.

του Χαράλαμπου Τορτορέλη | Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

Από το 1924 χρησιμοποιήθηκε μόνο για κρατουμένους και πρόσφυγες. Η υποδοχή των συνηθισμένων μετανα-στών γινόταν σε άλλους, παραπλήσι-ους σταθμούς.Κατά κάποιο τρόπο, το Έλις Άιλαντ λειτούργησε και ως μία κολυμπήθρα, καθώς πολλοί άνθρωποι απέκτησαν εκεί ένα νέο όνομα. Λέγεται πως αν κάποιος από τους υπαλλήλους δεν μπορούσε να εκφέρει το όνομα ενός μετανάστη, το άλλαζε κατά προσέγγι-ση σε κάτι πιο σύντομο και απλό. Ιδι-αίτερα, αν ο νεοφερμένος δεν ήξερε να γράφει και να διαβάζει Αγγλικά.Έξω από το Μουσείο Μετανάστευσης του Έλις Άϊλαντ μπορεί ο επισκέπτης να συναντήσει το Αμερικάνικο Τοίχος Μνήμης Μεταναστών. Πρόκειται για ένα τοίχος όπου αναγράφονται τα ονόματα μεταναστών που κατέφθα-

Αριστερά: Το Άγαλμα της Ελευθερίας. Η βάση του λειτουργεί ως παράρτημα του Μου-σείου Μεταναστών. Κάτω & δεξιά: Το νησάκια Έλις και Ελευθερίας στην Νέα Υόρκη.

68

σαν στην Νέα Υόρκη. Από το 1990 που ξεκίνησε η καταγραφή μέχρι σή-μερα, αριθμούνται 700.000 ονόματα ενώ η έρευνα συνεχίζεται. Το άγαλμα της Ελευθερίας δεσπόζει στην νησίδα Λίμπερτυ Άιλαντ (Liberty Island) στην είσοδο του λιμανιού της Νέας Υόρκης. Κρατάει πυρσό στο ανυψωμένο, δεξί της χέρι και πλάκα στο αριστερό όπου αναγράφεται η ημερομηνία «4 Ιουλίου 1776» δηλα-δή η ημερομηνία ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Εθνών. Η ιδέα του αγάλματος ανήκει στον

Γάλλο ιστορικό Εντουάρ ντε Λαμπου-λέ, ο οποίος πρότεινε να κατασκευ-αστεί ένα μνημείο προς τιμήν της γαλλοαμερικανικής φιλίας. Το 1874, ο Φρεντερίκ Μπαρτολντί, έμπειρος γλύπτης, άρχισε να εργάζεται στο Παρίσι για την κατασκευή του, ενώ τη στατική δομή του μελέτησε ο μη-χανικός Γκυστάβ Άιφελ, για την κα-τασκευή ενός τεράστιου χαλύβδινου σκελετού. Τον σκελετό αυτό κάλυψε ο Μπαρτολντί με φύλλα χαλκού σφυ-ρηλατημένα στο χέρι για να δώσει στο άγαλμα την μορφή που ήθελε.

Το κολοσσιαίο άγαλμα αποσυναρμο-λογήθηκε σε 350 κομμάτια και με-ταφέρθηκε στις ΗΠΑ το 1885, όπου συναρμολογήθηκε ξανά.Το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πο-λιτειών αποφάσισε να τοποθετηθεί στη συγκεκριμένη νησίδα, από όπου είναι ορατό σε όποιον μπαίνει ή βγαί-νει από το λιμάνι της Νέας Υόρκης. Εγκαινιάστηκε στις 28 Οκτωβρίου του 1886.Το άγαλμα ζυγίζει 228,456 τόνους και το ύψος του, χωρίς τη βάση, είναι 46,5 μέτρα, ενώ με τη βάση είναι 93. Στο εσωτερικό του, 168 σκαλιά επι-τρέπουν την άνοδο στο κεφάλι, όπου υπάρχουν 25 παράθυρα, και άλλα 58 στο χέρι, που κρατάει τον πυρσό, ο οποίος το 1986 καλύφθηκε με λεπτά φύλλα χρυσού 24 καρατίων.Ουσιαστικά το Μουσείο Μετανά-στευσης της Νέας Υόρκης είναι ένας συνεχής ζωντανός οργανισμός όπου απόγονοι μεταναστών μπορούν να αναζητήσουν τις ρίζες τους ή ακόμα και να εκθέσουν τα οικογενειακά κει-μήλια και φωτογραφίες τους.

Μουσείο Μεταναστών ΜΕΛΒΟΥΡΝΗΣΟι ιστορίες των μεταναστών που κατέφθασαν στην νησιωτική ήπειρο της Αυστραλίας, παρουσιάζονται στο Μουσείο Μεταναστών της Μελβούρ-

ΜΟΥΣΕΙA ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Το Μουσείο Μεταναστών του Παρισιού.

Το Μουσείο Μεταναστών της Μελβούρνης.

69

του Χαράλαμπου Τορτορέλη

νης, της πρωτεύουσας μιας από της έξη πολιτείες της Αυστραλίας, της Βικτώρια. Οι άνθρωποι του μουσείου το πα-ρουσιάζουν ως εξής: «Το Μουσείο Μετανάστευσης διερευνά τις ιστορίες ανθρώπων από όλο τον κόσμο που έχουν μεταναστεύσει στη Βικτώρια, με μια πλούσια συλλογή κειμηλίων αλλά και πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό με πραγματικές μαρτυρίες αν-θρώπων που βρέθηκαν μετανάστες στην χώρα μας. Διερευνούνται οι αιτίες μετανάστευσης, οι συνθήκες των ταξιδιών για τον τελικό προορι-σμό και ο αντίκτυπος της παρουσίας των μεταναστών στις κοινότητες αυ-τοχθόνων. Ιστορίες άλλοτε θλιβερές και άλλοτε αστείες. Το αποτέλεσμα μιας επίσκεψης στο Μουσείο Μετα-ναστών της Μελβούρνης είναι μια πρόσκληση για σκέψη και μια συγκι-νητική εμπειρία. Βρίσκεται στο Παλιό Τελωνείο, στην καρδιά της πόλης».

Μουσείο Μεταναστών ΠΑΡΙΣΙΟΥΤο Γαλλικό Μουσείο Μεταναστών στεγάζεται στο Παλάτι de la Porte Dorée. Μετά από πρόσφατη ανακαί-νιση παρουσιάζει την ιστορία της με-τανάστευσης προς την Γαλλία τα τε-λευταία διακόσια χρόνια. Οι συλλογές χωρίζονται σε τέσσερεις ενότητες. Την μετανάστευση μέχρι την αρχή

του 20ου αιώνα, το μεταναστευτικό κύμα της δεκαετίας του 1930, την με-ταπολεμική μεταναστευτική έκρηξη και την σημερινή κατάσταση.Επίσης παρουσιάζονται τα μετανα-στευτικά κύματα και μεταναστευτικές διαδρομές τόσο προς την Γαλλία όσο και διεθνώς.

Μουσείο Μεταναστών ΚΑΝΑΔΑΤο Μουσείο Μεταναστών του Καναδά στεγάζεται σε ένα εμβληματικό και ιστορικό κτίσμα που ονομάζεται Υπό-στεγο Pier 21. Ο χώρος αυτός ουσια-στικά λειτουργούσε ως η πύλη εισό-δου στην χώρα από το 1928μ έως και το 1971. Περίπου ένα εκατομμύριο μετανάστες και πρόσφυγες πέρασαν στην χώρα μέσω αυτού του χώρου. Επίσης από εκεί αναχώρησαν περί-που 500.000 στρατιώτες κατά την δι-άρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στον χώρο του Μουσείου προβάλλε-ται ένα εικοσάλεπτο ντοκιμαντέρ που παρουσιάζει προσωπικές ιστορίες και μαρτυρίες μεταναστών.

Μουσείο Μεταναστών ΚΑΤΑΛΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣΤο Καταλανικό Μουσείο Μεταναστών βρίσκεται στην περιοχή Mataro της Βαρκελώνης και έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Μουσείων του Επαρχιακού Συμβουλίου της Βαρκελώνης.

Το Μουσείο παρουσιάζει την μετανά-στευση που σχετίζεται με την Κατα-λονία και παράλληλα λειτουργεί ως ερευνητικό κέντρο διάσωσης και δι-άδοσης της μεταναστευτικής μνήμης της Καταλονίας.Έξω από το Μουσείο εκτίθεται το ιστορικό τρένο, γνωστό με την ονο-μασία Sevillano, το οποίο μετέφερε, κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 τους μετανάστες από την Ανδαλουσία προς την Καταλονία.

Μουσείο Μεταναστών ΔΑΝΙΑΣΤο Δανικό Μουσείο Μετανάστευσης βρίσκεται στη Farum, ένα προάστιο της Κοπεγχάγης και αποτελεί ένα σημαντικό και σύγχρονο μουσείο το οποίο παρουσιάζει την ιστορίας της μετανάστευσης στην Δανία.Η νέα μόνιμη έκθεση εγκαινιάστη-κε στις 27 Ιανουαρίου 2012 από την Υπουργό για την Ισότητα των Φύλων και Εκκλησιαστικών Υποθέσεων, Manu Sareen.

Μουσεία Μεταναστών ΓΕΡΜΑΝΙΑΣΔύο Μουσεία Μεταναστών λειτουρ-γούν στην Γερμανία.Το Μουσείο Μεταναστών της πόλης Bremerhaven βρίσκεται σε μια ιστο-ρική τοποθεσία του νέου λιμανιού, το οποίο λειτούργησε από το 1852

Πάνω: Το Καναδικό Μουσείο Μεταναστών. Αριστερά: Το Μουσείο Μεταναστών της Καταλονίας, στην Ισπανία.

70

ΜΟΥΣΕΙA ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

και απ’ όπου λειτούργησε ως ση-μείο εκκίνησης 1,2 εκατομμυρίων μεταναστών για τον Νέο Κόσμο. Το λιμάνι αυτό κατασκευάστηκε δίπλα στο παλιό, το λεγόμενο Alter Hafen, το οποίο μαζί με τα λεγόμενα αυτο-κρατορικά λιμάνια Kaiserhäfen και Columbus Wharf αποχαιρέτησαν 7,2 εκατομμύρια μετανάστες προς τον Νέο Κόσμο. Το 2005 εγκαινιάστηκε το εμβλη-ματικό κτίριο του Μουσείου ενώ το 2012 παρουσιάστηκε στο κοινό και η νέα πτέρυγα του Μουσείου η οποία παρουσιάζει πλέον την Γερμανία ως χώρα υποδοχής μεταναστών. Το Μουσείο Μεταναστών της πόλης Mainz παρουσιάζει ιστορίες ανθρώ-πων που μετανάστευσαν στην Γερμα-νία τα τελευταία 60 χρόνια, πως αυτοί οι άνθρωποι συνέβαλλαν στις τοπι-κές οικονομίες, τους λόγους μετανά-στευσης όσο και τις συνθήκες ζωής των χωρών τους που τους οδήγησαν στην φυγή. Επίσης παρουσιάζεται το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα της Γερμανίας.

Το Μουσείο Μεταναστών της Δανίας.

Το Μουσείο Μεταναστών της πόλης Bremerhaven της Γερμανίας.

Η απόσταση από τον έκτο όροφο ως το έδαφος την μάγευε. Αν δεν του είχε υπο-

σχεθεί ότι θα έκανε τα πάντα για τα παιδιά τους, θα πήγαινε να τον βρει να του πει ακόμα μια φορά πόσο τον αγαπού-σε, πόσο υπέφερε που την άφησε μόνη, πόσο άχαρη και μονότονη ήταν η ζωή της χω-ρίς αυτόν, χωρίς τον Αντώνη της που ζούσε για εκείνη και τις δύο υπέροχες κόρες τους. Δέκα οκτώ χρόνια γά-μου, δέκα οκτώ χρόνια απόλυτης ευτυχίας έπαψαν να υπάρχουν όταν ξαφνικά η μοίρα τους έστησε καρτέρι στο πεζοδρόμιο, κοντά στο σπίτι τους, όταν ένα ακυβέρ-νητο αυτοκίνητο έπεσε πάνω τους και τους χτύπησε. Η σκηνή ερχόταν και ξαναερχόταν στο μυαλό της και την ξαναζούσε όλο και πιο έντονα. Στην αρχή δεν κατάλαβε γιατί ο αγαπημένος της την έσπρωξε τόσο βίαια με απο-τέλεσμα να χάσει την ισορροπία της και να πέσει κάτω. Μετά αντιλήφθηκε τι παίχτηκε μπροστά στα μάτια της. Ο Αντώνης την έσπρωξε για να γλυτώσει εκείνη αφού δεν προλάβαινε να γλυτώσει και τους δύο. Αν δεν την είχε σπρώξει θα τους είχε χτυπήσει και τους δύο το αυτοκίνη-το. «Μαμά έλα σε παρακαλώ πιο μέσα. Είσαι πολύ κοντά στα κάγκελα και τρομάζω!» Η φωνή της μεγάλης της κό-ρης την συνέφερε από την ονειρική κατάσταση που βρι-σκόταν αρκετή ώρα τώρα και γύρισε προς το μέρος της προσπαθώντας να συγκρατήσει το σπασμό πριν από το λυγμό που έκαιγε το στήθος της. Κατάπιε τον πόνο και κατάφερε να χαμογελάσει κιόλας. «Μην τρομάζεις Μα-ρία μου. Χάζευα απλώς την όμορφη βραδιά και ξεχάστη-κα». Η Μαρία που μόλις είχε κλείσει τα δέκα έξι, την πλη-σίασε και την αγκάλιασε. «Σου λείπει! Το ξέρω πολύ καλά γιατί το ίδιο λείπει και σε μένα και στην Ιωάννα. Όμως μανούλα, κάποια στιγμή πρέπει να το ξεπεράσουμε και να προχωρήσουμε στη ζωή. Πονάς πολύ και είναι φυσι-κό γιατί, μανούλα μου, είχες παντρευτεί τον καλύτερο άνθρωπο στη γη. Λατρεύατε ο ένας τον άλλον και εμείς, μεγαλώνοντας, σας καμαρώναμε όλο και περισσότερο όμως και πάλι σου λέω ότι πρέπει να προχωρήσουμε και εσύ πρέπει να κάνεις το πρώτο βήμα. Πως θα σου φαι-νόταν σαν πρώτο βήμα να επιστρέψεις στη δουλειά σου; Ο αδελφός σου ανυπομονεί να σε δει δίπλα του να τον βοηθάς και να αναλαμβάνεις και μόνη σου μερικές υπο-

θέσεις. Ξέρει καλά τι δικηγο-ράκλα είσαι, όπως ήταν και ο μπαμπάς. Οι τρεις σας είχατε ξετινάξει τα δικαστήρια με τη σοβαρότητα και την επιμέ-λεια που σας διέκρινε. Έλα μανούλα, κάνε κουράγιο και ξαναγύρνα στη ζωή σε παρα-καλώ». Έκλαιγε στην αγκαλιά της μάνας της έχοντας φανε-ρώσει επιτέλους την κρυφή της επιθυμία να ξαναδεί τη μητέρα της όπως ήταν παλιά.

Ήξερε ότι αυτό ήταν αδύνατο αλλά έπρεπε να προσπα-θήσει να συντονίσει, τουλάχιστον εκείνη, την οικογένεια που βρισκόταν στα πρόθυρα διάλυσης εδώ και πέντε μήνες που συνέβη το ατύχημα στον πατέρα της. Το κλά-μα της κόρης της ξύπνησε μέσα της την υπόσχεση που έδωσε στον Αντώνη, λίγο πριν τον χάσει οριστικά, ότι θα πρόσεχε τα παιδιά και τώρα καταλάβαινε ότι ο αγαπημέ-νος της την έσωσε μεν από το ατύχημα αλλά και, βάζο-ντάς την να του ορκιστεί ότι θα προσέχει τα παιδιά τους, την έδεσε σταθερά με τη ζωή. Έσφιξε την κόρη της στην αγκαλιά της και χάϊδεψε απαλά τα μαλλιά της. «Εντάξει Μαρία μου! Έχεις δίκιο κοριτσάκι μου! Είναι αναπόφευ-κτο να αρχίσουμε τη ζωή μας ξανά έστω και μόνες μας. Θα συνεννοηθώ αύριο με το θείο σου για το πότε θα πάω πάλι κοντά του στο γραφείο. Αυτό στο υπόσχομαι! Θέλω τώρα να σου πω μια ιστορία που πρέπει να βγάλω από μέσα μου για να ξαλαφρώσω. Μπορείς να με ακού-σεις;» Κοίταξε στα μάτια τη μητέρα της με εκείνο το σο-βαρό αλλά καθόλου μεγαλίστικο βλέμμα που φανέρωνε το πόσο φιλοσοφημένο παιδί ήταν. «Θα ακούσω μαμά ό,τι θέλεις να μου πεις, μόνο άφησέ με να φωνάξω και την Ιωάννα για να σε ακούσουμε και οι δύο». Δέχτηκε και σε λίγο είχε μπροστά της τις δύο κόρες της που είχαν δύο χρόνια διαφορά στην ηλικία. Κάθισαν στο τραπέζι της κουζίνας, στο τραπέζι που κάθονταν και οι τέσσερις για το βραδινό, συνήθως, φαγητό. Η απουσία του πα-τέρα ήταν καταλυτική. Για λίγη ώρα έμειναν σιωπηλές, η κάθε μία τους με τις σκέψεις της, με τις αναμνήσεις της, με την προσμονή ότι τώρα κάτι θα γινόταν, κάτι καλό που θα τις έβγαζε στην επιφάνεια από την άβυσσο που βρέθηκαν τόσο ξαφνικά αλλά και τόσο άδικα. Με ένα αναστεναγμό η μητέρα τους άρχισε να μιλάει, σιγά στην αρχή, τόσο σιγά που μετά βίας την άκουγαν, αλλά όσο προχωρούσε ζωήρευε η φωνή της, ζωντάνευαν τα μά-

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Μη φύγεις… πρέπει να ζήσεις!

72

τια της και το πρόσωπό της ομόρφυνε πάλι σαν τότε που τίποτε δεν σκί-αζε την ευτυχία της. Στα τριάντα οκτώ της χρόνια η Ελένη ήταν αυτό που άνετα κανείς θα έλεγε καλλονή. Είχε εγκαταλεί-ψει τον εαυτό της τους τελευταίους μήνες λόγω του τραγικού γεγονότος, είχε χάσει αρκετά κιλά επειδή της είχε κοπεί η όρεξη αλλά και πάλι ήταν όμορφη έστω και αν ήταν άχαρα ντυμένη με μία ρόμπα που έπλεε πάνω της και κάτι παντόφλες που απλά ήταν για πέταμα. Τα κορίτσια κρέμονταν από τα χείλη της. «Ποτέ δεν θα ξεχάσω τι υπέροχος μου φάνηκε εκείνος ο Σεπτέμβριος που γύρισα στο σχολείο μετά από τις διακοπές του καλοκαιριού. Ήμουν στην πρώτη λυκεί-ου, σαν και σένα Μαρία μου, όταν αντίκρισα για πρώτη φορά τον Αντώνη, τον μπαμπά σας. Είχε έρθει από άλλο λύκειο με μεταγραφή γιατί μόλις είχε μετακομίσει η οι-κογένειά του στη γειτονιά και έτσι βρεθήκαμε ο ένας απέναντι στον άλλο έτσι ξαφνικά, έτσι απλά». Το χαμό-γελο που φώτισε το πρόσωπό της, έκανε τις κόρες της να χαμογελάσουν και αυτές. Εκείνη συνέχισε σαν να βρισκόταν μέσα σε όνειρο. «Ήταν σαν πρίγκιπας έτσι πανύψηλος που ήταν, όμορφος σαν θεός του Ολύμπου και τόσο σοβαρός που έλεγες ότι δεν είχε καμία σχέση με την πραγματική του ηλικία. Τον ερωτεύτηκα με την πρώτη ματιά και όπως μου εξομολογήθηκε αργότερα, το ίδιο έπαθε και εκείνος. Στο τέλος της χρονιάς έδωσε εξετάσεις και μπήκε αμέσως στη νομική σχολή της Αθή-νας χαλώντας το χατίρι του πατέρα του που τον ήθελε γιατρό σαν και εκείνον. Σε δύο χρόνια τον ακολούθη-σα και εγώ αφού είχα μεγάλη βοήθεια από τον πατέρα μου, τον αδελφό μου που όπως γνωρίζετε είναι δικηγό-ροι αλλά και από τον Αντώνη που ήδη βάδιζε στο τρί-το έτος. Με τον μπαμπά είμαστε αχώριστοι, μαζί μελε-τούσαμε, μαζί πηγαίναμε στα πάρτι ή στις εκδρομές με τους φίλους. Είμαστε τόσο δεμένοι που αν βρισκόταν ένας από τους δυο μας κάπου μόνος, να τον ρωτάνε αμέσως, που είναι ο άλλος». Το χαμόγελο στα χείλη της όλο και μεγάλωνε. Η Μαρία φοβήθηκε μήπως της έκα-νε κακό αυτή η αφήγηση που της ξυπνούσε αναμνήσεις από το παρελθόν και της έπιασε το χέρι. «Δεν είναι ανά-γκη μανούλα να μας πεις άλλα. Τα ξέρουμε όλα αυτά που μας λες. Μην ξεχνάς ότι τα περισσότερα τα ζήσαμε κιόλας!» Χάϊδεψε με αγάπη το χέρι της κόρης της πριν συνεχίσει. Είχε καταλάβει τους φόβους της και έπρεπε να της αποδείξει ότι εννοούσε όλα αυτά που σκεπτόταν, αυτά που έλεγε και τελικά αυτά που σκόπευε να κάνει. «Μην ανησυχείς Μαρία μου, έχω πάρει τις αποφάσεις μου και θα πάνε όλα καλά. Σας το υπόσχομαι όπως ακριβώς το υποσχέθηκα στον πατέρα σας». Η μικρή της κόρη ανέλαβε να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. «Δεν γίνεται αλλιώς μανούλα. Τα πράγματα θα πάνε καλά γιατί εσύ θα τα κάνεις να πάνε καλά. Εσύ εξ άλλου

είσαι ο άγγελος που μας φυλάει και θα το κάνεις». Ήταν τόσο σί-γουρη που άθελά της η μητέρα της χαμογέ-λασε. «Δεν είμαι εγώ ο άγγελός σου Ιωάννα. Άλλος είναι, αλλά είμαι βέβαιη ότι είναι δίπλα σου και σε φυλάει». «Ακριβώς! Αυτό σου λέω τόση ώρα! Μου το είπε ο μπαμπάς όταν ήμουνα μικρή και

τον ρώτησα πως έρχονται τα παιδιά στη γη». Λέγοντας αυτά το πρόσωπό της έγινε κατακόκκινο. Απόδειξη ότι είχε μπει για τα καλά στην εφηβεία και γνώριζε αρκε-τά, όπως ασφαλώς και η αδελφή της που ήταν μεγα-λύτερη. Σαν μάνα η Ελένη, είχε προσπαθήσει να τους εξηγήσει ορισμένα πράγματα όταν χρειάστηκε, και εκείνα την άκουγαν μαγεμένα από τον τρόπο που τους παρουσίαζε τα μυστικά της ζωής. Δεν γνώριζε βέβαια αυτή τη λεπτομέρεια με αποτέλεσμα η περιέργειά της να χτυπήσει κόκκινο για το τι απάντησε ο πατέρας των κοριτσιών σ’ αυτή την ερώτηση. «Και τι σου απάντησε ο μπαμπάς Ιωάννα μου;» Η μικρή της κόρη απάντησε παίζοντας τα δάχτυλά της, σημάδι ότι βρισκόταν σε αμη-χανία. «Μου είπε ότι τα παιδιά τα στέλνει ο Θεός στη γη μαζί με έναν άγγελο να τα φυλάει. Όταν τον ρώτησα πως τον λένε τον άγγελο, μου απάντησε… ‘’μανούλα’’. Κατάλαβες τώρα; Εσύ είσαι ο άγγελος που πρέπει να τα φτιάξεις όλα!» Είχε μείνει με το στόμα ανοικτό μπρο-στά στο μεγαλείο αυτού του ανθρώπου που ακόμα και πίσω της την ανέβαζε στο ψηλότερο βάθρο στα μάτια των παιδιών τους. «Αχ μωρέ Αντώνη!» Έκλαιγε από την αφήγηση της μικρής της κόρης ενώ το μυαλό της στα-μάτησε να σκέπτεται τη συνέχεια. Σε λίγο συνήλθε και κοίταξε τα παιδιά σταθερά στα μάτια. Ακόμα και τώρα ο Αντώνης, αν και απών, φρόντιζε τη γυναίκα του και τα παιδιά του. «Έχεις απόλυτο δίκιο Ιωάννα μου! Εγώ θα τα φτιάξω όλα παιδί μου. Είχε δίκιο ο μπαμπάς όταν με έκανε άγγελο στην προσπάθειά του να σας δείξει το πόσο μεγάλη είναι η αγάπη μας για σας». Σηκώθη-κε από τη θέση της. Δεν μπορούσε πια να συνεχίσει. Τα υπόλοιπα που ήθελε να τους πει τα είχαν ζήσει και εκείνα μαζί τους. Θα τα διάνθιζε βέβαια με ωραία λόγια χωρίς να μπει σε λεπτομέρειες τέτοιες που θα τα σο-κάριζαν ή θα τα στενοχωρούσαν. Ο έρωτας που έζησε με τον άντρα της ήταν κάτι αποκλειστικά δικό της και θα παρέμενε έτσι μέχρι που θα έκλεινε τα μάτια της. Καβγαδάκια είχαν όπως όλα τα ζευγάρια όμως είχαν δημιουργήσει μεταξύ τους ένα κανόνα ασφαλείας , ένα όριο που ποτέ δεν το ξεπέρασαν και έτσι οι καβγάδες τους παράμεναν στα όρια της λεκτικής αντίθεσης χωρίς ποτέ να ξεπεραστούν τα όρια του σεβασμού της προ-σωπικότητας του άλλου. «Έχετε δίκιο πάντως και οι δύο. Πρέπει να ζήσουμε όσο και αν μας πόνεσε η απώλεια του μπαμπά μας. Γι αυτό σαν πρώτο βήμα θα πάω στο γραφείο αύριο». Σηκώθηκαν και τα δύο κοριτσάκια της

74

και την αγκάλιασαν κατενθουσιασμένα. Κρατώντας τα στην αγκαλιά της, κατάλαβε ότι δεν ήταν πια κοριτσάκια όπως τα θεωρούσε αλλά ολόκληρες κοπέλες απόλυτα σχηματισμένες και πολύ όμορφες. Αισθάνθηκε υπερή-φανη γι αυτά τα δύο υπέροχα πλάσματα που στάθηκαν δίπλα της όλο αυτό τον καιρό με αγάπη και κατανόηση που άγγιζε σχεδόν τα όρια της αυταπάρνησης. Η Μαρία της, έμπαινε στα δέκα επτά και ασφαλώς θα την φλερ-τάριζαν νεαροί της ηλικίας της, ίσως να είχε και κανένα δεσμό. Μία γλύκα διαπέρασε το κορμί της στη θύμηση των δικών της αισθημάτων όταν ήταν στην ηλικία της. Δεν ήταν δυνατόν να ξεχάσει ποτέ την πρώτη φορά που έκαναν έρωτα με τον Αντώνη, ούτε την ερωτική τους ζωή που μόνο άριστες αναμνήσεις της έφερνε στο μυα-λό. Έτσι όπως τις κρατούσε στην αγκαλιά της σήκωσε το τηλέφωνο να τηλεφωνήσει στον αδελφό της στο γρα-φείο για να του πει ότι αύριο θα πήγαινε στη δουλειά. Κάτι σκέφτηκε όμως και το ξανάκλεισε. Η Μαρία την κοίταξε παραξενεμένη. «Δεν θα τηλεφωνήσεις στο θείο να του πεις ότι θα πας αύριο στο γραφείο;» «Όχι Μαρία μου. Θα πάω ξαφνικά για να δω την αντίδρασή τους για-τί όπως ξέρεις είναι και ο παππούς εκεί». Τις άφησε και πέρασε στο μπάνιο να ετοιμαστεί για να είναι έτοιμη να ξεκινήσει όσο πιο πρωί γινόταν. Οι κόρες της, χτύπησαν τις παλάμες τους στον αέρα σε ένδειξη επιτυχίας και πήγαν στα δωμάτιά τους να μελετήσουν ότι είχαν ακόμα σε εκκρεμότητα. Ο καθρέφτης του μπάνιου της θύμησε το πόσο όμορφη είχε παραμείνει παρά το χτύπημα της μοίρας που την βρήκε. Δεν έδωσε σημασία στο είδωλό της και συνέχισε την προετοιμασία. Το πρωί κατέβηκε με τις κόρες της και περίμενε μαζί τους μέχρι που τις πήρε το σχολικό. Αμέσως μετά πήγε στο γκαράζ να πάρει το αυτοκίνητο που δεν είχε οδηγήσει καθόλου αυτούς τους πέντε μήνες. Ευτυχώς ερχόταν ο αδελφός της και το κινούσε που και που για να μην μείνει από μπαταρία. Με δύο λόγια ήταν ετοιμοπόλεμο. Μπήκε στη θέση του οδηγού με κάποιο φόβο. Πάντα εκείνος οδηγούσε όταν έβγαιναν μαζί και τώρα που ήταν μόνη της φάνηκε σαν να του έκλεβε κάτι αν και πολλές φορές το οδηγούσε και η ίδια όταν εκείνος έλειπε. Έβαλε μπρος με χέρι αποφασιστικό. Το αμάξι ανταποκρίθηκε με την πρώτη. Πήρε βαθιά ανάσα και βγήκε σιγά –σιγά από το γκαράζ. Πήγαινε νε συναντήσει τη ζωή. Έπρεπε να πάει! Το χρω-στούσε στα παιδία της, το χρωστούσε στον Αντώνη της που τα τελευταία του λόγια πριν φύγει ήταν. «Ευτυχώς που χτύπησε εμένα! Σ’ αγαπώ Ελένη μου!» και έφυγε. Πήρε βαθιά αναπνοή, έβαλε πρώτη και ετοιμάστηκε να μπει στην κυκλοφορία της λεωφόρου. Τελευταία της σκέψη πριν ξεκινήσει ήταν τα λόγια που δεν πρόλαβε να του πει. «Όχι Αντώνη! Δεν ήταν ευτυχώς που χτύπησε εσένα! Κανέναν δεν έπρεπε να χτυπήσει. Είναι τεράστια η αδικία που μας βρήκε. Έπρεπε να είσαι εδώ μαζί μου να ζήσουμε την αγάπη μας και να μεγαλώσουμε τα παι-διά μας! Αυτό έπρεπε Αντώνη!» Κοίταξε δεξιά αριστερά τη λεωφόρο και στην πρώτη ευκαιρία πάτησε σταθερά το γκάζι και μπήκε στην κυκλοφορία ικανοποιημένη που για πρώτη φορά έβγαλε από μέσα της το βουνό που κα-θόταν στην ψυχή της για την αδικία που της έγινε…

Η πολιτική είναι τέχνη του εφικτού. Οι ταμπέλες, οι λαϊκισμοί και τα επικοινωνιακά τεχνάσματα όχι μόνο δεν αποτελούν πολιτική, αλλά και πολλές φορές οδηγούν σε ολέθρια αποτελέσματα. Η σωστή πολιτική κινείται και ενεργεί εντός της πραγματικότητας. Κάθε πολιτική που αγνοεί την πραγματικότητα είναι λανθασμένη και οδηγεί επί του ασφαλούς σε αποτυχία.

Μαρίνος Τσάμης...................................................................................................

Σκουριάσαμε στη νοτιά των καιρών. Ας κάνουμε κάτι, έτσι, για να δώσουμε μια ευχαρίστηση στη ματιά των περαστικών...Σπύρος Ραδίτσας...................................................................................................

Ησιόδου ναυτικές οδηγίες (Η΄ π.χ. αιώνας): Η άνοιξη και το θέρος οι περίοδοι ναυσιπλοϊας ή όπως λένε οι ναυτικοί μας: Του Σταυρού (Θεοφάνεια) να λύνεις, του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) να δένεις.

Βασίλειος Παπαγιάννης...................................................................................................

Ο νεαρός πλοίαρχος που πρωτοκατάνεψε σε σκούνα, με το ορτσάρισμα όχι μόνο δεν κατάφερε να καβα-τζάρει τις ξέρες αλλά κινδύνεψε να τσακιστεί κιόλας πάνω τους. Έτσι, για να σώσει το σκάφος και το πλή-ρωμά του αναγκάστηκε, με τη βοήθεια του Θεού, να ποδίσει βάζοντας το τιμόνι αλά πάντα δεξιά.

Φρίξος Δήμου...................................................................................................

Ένα παραμύθι γοητευτικόένα παραμύθι στ όνειρο

μια αχαλήνωτη φαντασίαμια αγάπη για τη θάλασσα

Μάρω Δήμου

Η ζωή πάντα σε ειδοποιεί.

Αρκεί να δεις το «φανάρι». Διαφορετικά

την έκατσες τη βάρκα. Ο νοών νοείτο.

Πάνος Μηνόγιαννης

Η μεγάλη απώλεια...

Η Μαριλένα Λασκαρίδη έφυγε για το μεγάλο τα-ξίδι την 6η Αυγούστου 2015.Σύζυγος του κ. Πάνου Λασκαρίδη, μητέρα

τεσσάρων παιδιών, αντιπρόεδρος του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, η Μαριλένα Λασκαρίδη υπήρξε μια πραγματική ΚΥρΙΑ, με ξεχωριστή προ-σωπικότητα που κέρδιζε όλους με το ανοιχτόκαρ-δο χαμόγελό της και ενέπνεε εμπιστοσύνη και φιλία σε κάθε συνομιλιτή της. Την ίδια μεγάλη αγάπη που είχε για τα παιδιά της, έδειχνε και στα παιδιά του εκ-παιδευτικού προγράμματος του Ιδρύματος. Η Μα-ριλένα πίστευε σε αξίες και υποχρεώσεις τις οποίες και υπηρέτησε με αυταπάρνηση σε όλη της τη ζωή. Δραστήρια και ακούραστη άφησε ένα σημαντικότα-το έργο στη Βιβλιοθήκη και το Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη», το οποίο είμαστε βέβαιοι θα συνεχι-στεί, πράγμα που ήταν και η βαθύτατη επιθυμία της. Η απώλειά της γέμισε τη ψυχή όλων μας με θλίψη, γιατί η Λέσχη έχασε ένα αξιόλογο μέλος και έναν πολύτιμο συμπαραστάτη.

Καλό Παράδεισο φίλη μας...

76

Οι αγαπημένοι φίλοι μας που έφυγαν πρόσφατα...

Η Λέσχη μας έχασε αυτό το καλοκαίρι τρία πολύ σημαντικά και αξιόλογα μέλη της. Και οι τρεις διακρίνονταν για την έντονη προσωπικότητά τους, τη μεγάλη προσφορά στην Ελληνική Ναυτιλία, την αγάπη και αφοσίωση στις οικογένειές τους και την αγάπη τους για τη Λέσχη.

Η Ελληνική Ναυτιλία αυτό το καλοκαίρι έγινε φτωχότερη χάνοντας τρια αξιόλογα στελέχη της και η Λέσχη μας στερείται τρεις αγαπημένους φίλους. Θα τους θυμόμαστε και θα τους τιμούμε πάντα.

Καλό παράδεισο φίλοι μας...

Πλοίαρχος Πάτροκλος ΧατζηαθανασίουΥπήρξε επί σειρά ετών Αρχιπλοίαρχος και κορυφαίο στέλεχος της Ακτοπλοϊας Καβουνίδου.

Η αίτηση εγγραφής του καπετάν Πάτροκλου εγκρίθηκε τη 25η Ιανουρίου 1983.

Υπηρέτησε επί πενταετία Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της Λέσχης (1994-1999)

Απεβίωσε την 12η Μαϊου 2015.

Πλοίαρχος Κώστας ΣαρημπεγιόγλουΟ καπετάν Κώστας υπηρέτησε επί σειρά ετών ως Αρχιπλοίαρχος στις επιχειρήσεις του κ. Μουνδρέα.

Η αίτηση εγγραφής του στη Λέσχη έγινε δεκτή την 19η Δεκεμβρίου 1983.

Εξελέγει επανειλημμένως μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής της Λέσχης.

Απεβίωσε την 9η Ιουνίου 2015.

Πλοίαρχος Κώστας Βικελής Υπηρέτησε επί σειρά ετών ως Αρχιπλοίαρχος στην εταιρεία Marship και στη συνέχεια στην Anpo ως υψηλόβαθμο στέλεχος.

Η αίτηση εγγραφής του καπετάν Κώστα στη Λέσχη έγινε δεκτή την 1η Δεκεμβρίου 1988.

Απεβίωσε την 6η Αυγούστου 2015.

77

Της Φλωράνθης Μπαχά

Χειρουργός Οδοντίατρος

M.Sc. Οδ. Βιοϋλικών Κλινική εξειδίκευση στην Αισθητική Οδοντιατρική

ΑΠΟΝΕΥΡΩΣΗ:Τι είναι και πότε χρειάζεται

Κάθε δόντι αποτελείται από τη ρίζα και το τμήμα που φαίνεται μέσα στο στόμα και λέγεται μύλη. Στο εσωτερικό του δοντιού υπάρχει ένας μαλα-κός ιστός που ονομάζεται πολφός και αποτελεί-

ται από αγγεία, νεύρα και εξειδικευμένα κύτταρα. Η φλεγμονή του πολφού οδηγεί σε μια σειρά ενοχλητι-κών και επώδυνων συμπτωμάτων που απαιτούν ειδική αντιμετώπιση.

Απονεύρωση ή πιο σωστά ενδοδοντική θεραπεία είναι η θεραπευτική μέθοδος που εφαρμόζεται στο εσωτερι-κό του δοντιού προκειμένου να αντιμετωπιστεί η φλεγ-μονή του πολφού και να διατηρηθεί το δόντι στο στόμα χωρίς προβλήματα.

Πότε όμως προκαλείται φλεγμονή του πολφού; Ο πολ-φός φλεγμαίνει όταν εισέλθουν σ’αυτόν μικρόβια και οι συνηθέστερες αιτίες είναι οι βαθιές τερηδόνες (χα-λάσματα),τα κατάγματα ή οι τραυματισμοί. Τα μικρόβια μπορεί να προκαλέσουν τη νέκρωση του πολφού και η φλεγμονή είναι δυνατό να επεκταθεί έξω από τη ρίζα του δοντιού στο οστό της γνάθου δημιουργώντας από-στημα (εικ. 1).

Η κατάσταση αυτή προκαλεί έντονο πόνο στο δόντι και μερικές φορές πρήξιμο σε κάποια περιοχή του στόμα-τος. Στη φάση αυτή τα παυσίπονα λίγο μόνο μπορούν να βοηθήσουν τον ασθενή, ο οποίος πρέπει να αναζη-τήσει τη βοήθεια του οδοντιάτρου άμεσα.

Η θεραπεία περιλαμβάνει δυο βασικά στάδια: α)την αφαίρεση του μολυσμένου πολφού και τον καθαρι-σμό του θαλάμου που τον περιείχε και β)το σφράγισμα του κενού χώρου που δημιουργήθηκε. Αφού χορηγη-θεί τοπική αναισθησία, γίνεται μια μικρή οπή στη μύλη του δοντιού και διαμέσου αυτής αφαιρείται ο μολυ-σμένος πολφός, καθαρίζεται ο χώρος έως την άκρη της ή των ριζών με ειδικά μικροεργαλεία και στη συ-νέχεια εμφράσεται ερμητικά ο χώρος με ένα βιοσυμ-βατό, αδρανές υλικό, που λέγεται γουταπέρκα. Η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται συνήθως σε μία έως τρεις

συνεδρίες. Αντιβιοτικά χορηγούνται μόνο εφ’όσον κρι-θεί απαραίτητο.

Είναι πολύ σημαντικό να διατηρείται καθαρό από σάλιο το δόντι κατά τη διάρκεια της θεραπείας, όπως και το να ελέγχεται με ακτινογραφίες και ειδικές συσκευές η πορεία των μικροεργαλείων και της γουταπέρκας στο εσωτερικό των ριζών (εικ. 2).

Μετά το πέρας της ενδοδοντικής θεραπείας είναι απα-ραίτητο να γίνει το σφράγισμα του δοντιού και να το-ποθετηθεί μια στεφάνη προκειμένου το δόντι να μείνει λειτουργικό για πολλά χρόνια.

Η ενδοδοντική θεραπεία είναι μια διαδικασία που απαι-τεί ακρίβεια και προσήλωση και μπορεί να γίνει από κάθε οδοντίατρο που έχει εξοικειωθεί με αυτήν, ωστό-σο κάποιες περιπτώσεις ιδιαίτερα περίπλοκες μπορούν να αντιμετωπιστούν από εξειδικευμένους οδοντιά-τρους που ασχολούνται αποκλειστικά με την ενδοδο-ντική θεραπεία.

Σε κάθε περίπτωση η διατήρηση στο στόμα ενός δο-ντιού που μπορεί να διατηρηθεί και να έχει καλή πρό-γνωση είναι η προτιμητέα λύση, αφού κανενός είδους προσθετική αποκατάσταση δεν μπορεί να υποκατα-στήσει απόλυτα το φυσικό δόντι.

Εικ. 1 Εικ. 2

79

AXIVEN_Kataxorisi_Exodos_205x280.indd 2 6/27/14 11:50 AM

Του ΑΛΚΗ ΨΥΧΟΓΙΟΥ

Νευρολόγου MD, MSc

Τι είναι ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ)?Το εγκεφαλικό είναι μια πάθηση κατά την οποία διακόπτε-ται η φυσιολογική κυκλοφορία του αίματος στον εγκέφα-λο. Αν η διαταραχή αυτή διαρκέσει αρκετά, τότε μια ολό-κληρη περιοχή του εγκεφάλου μπορεί να καταστραφεί οριστικά.Υπάρχουν βέβαια και τα παροδικά ισχαιμικά επεισόδια. Διαρκούν συνήθως λιγότερο από μια ώρα και τα συμπτώ-ματα υποχωρούν πλήρως. Είναι όμως η προειδοποίηση ότι κάτι πιο σοβαρό έρχεται καθώς το 10% των ασθενών με παροδικό ισχαιμικό («μίνι-εγκεφαλικό») θα εκδηλώσει ένα πιο σοβαρό εγκεφαλικό στους επόμενους 3 μήνες.Κατά βάση διακρίνουμε δύο μεγάλες κατηγορίες εγκε-φαλικών: Α. Τα ισχαιμικά εγκεφαλικά: ένας θρόμβος αποφράσει ξαφνικά κάποιο αγγείο του εγκεφάλου, διακόπτοντας την παροχή αίματος σε τμήμα του εγκεφάλου. Αποτελούν το 80% του συνόλου των εγκεφαλικών. Ο θρόμβος αυτός μπορεί να προέλθει από την καρδιά, από τα μεγάλα αγ-γεία του τραχήλου (καρωτίδες/σπονδυλικές αρτηρίες) ή και να σχηματιστεί σε κάποιο από τα αγγεία του εγκεφά-

λου που έχουν προσβληθεί από αθηρωματική πλάκα.Β. Τα αιμορραγικά εγκεφαλικά: ένα αγγείο του εγκεφά-λου «σπάει» με αποτέλεσμα το αίμα να πλημμυρίζει μια περιοχή του εγκεφάλου. Αποτελούν το 20% του συνόλου.Σε κάθε περίπτωση οι εκδηλώσεις της νόσου είναι οι ίδιες. Ως γνωστόν ο εγκέφαλος αποτελεί το κέντρο από το οποίο διευθύνονται και απαρτιώνονται όλες οι λει-τουργίες του ανθρώπινου σώματος (κίνηση, αισθήσεις κλπ) κι επιπλέον ο λόγος, η σκέψη, η μνήμη, τα συναισθή-ματα, η συνείδηση. Έτσι λοιπόν οι συνέπειες ενός εγκε-φαλικού μπορεί να είναι πολύ σοβαρές: για παράδειγμα εάν καταστραφεί το κέντρο της κίνησης τότε η αντίθετη πλευρά του σώματος παραλύει, εάν καταστραφεί το κέ-ντρο του λόγου τότε ο ασθενής δεν μπορεί να μιλήσει. Εάν επηρεαστεί η οπτική οδός ο ασθενής μπορεί να βλέ-πει το μισο οπτικό πεδίο, να χάσει την όραση από τον ένα οφθαλμό, να βλέπει διπλά ή θαμπά. Με λίγα λόγια το εγκεφαλικό μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή σε βαριά αναπηρία ή θάνατο.Για να αντιληφθούμε την σημασία αυτής της νόσου, και τις συνέπειές της σε κονωνικό επίπεδο αρκεί να

H κυρία Μαρία, ενώ βρισκόταν για ψώνια στο σούπερ μάρκετ, ένιωσε ένα ξαφνικό μούδιασμα στο δεξί της χέρι και δεξί πόδι. Θεωρώντας ότι το προκάλεσε η βαριά τσάντα που κουβαλούσε, κάθισε σε μια καρέκλα να ξεκουραστεί. Πράγματι τα συμπτώματα υποχώρησαν μετά από λίγα λεπτά και επέστρεψε σπίτι της. Την επόμενη εβδομάδα επαναλήφθηκαν πιο έντονα και με μεγαλύτερη διάρκεια με αποτέλεσμα να χρειαστεί να μεταφερθεί επειγόντως στο νοσοκομείο. Είχε υποστεί ένα «εγκεφαλικό», καθώς είχε υπέρταση και υψηλή χοληστερόλη που δεν γνώριζε...

Τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια

85

αναφέρουμε κάποια σημαντικά στοιχεία:• Το ΑΕΕ είναι η δεύτερη αιτία θανάτου στην Ελλάδα και

παγκοσμίως1

• Το ΑΕΕ η 1η αιτία αναπηρίας στους ενήλικες• 1 στους 3 ασθενείς που θα επιβιώσουν μετά απο ΑΕΕ,

χρειάζονται συνεχή βοήθεια,υποστήριξη και επίβλεψη από άλλο πρόσωπο

• 1 στους 6 ανθρώπους θα προσβληθεί κάποια στιγμή στην ζωή του από ΑΕΕ2.

• Κάθε 6 δευτερόλεπτα πεθαίνει κάποιος άνθρωπος στον πλανήτη από ΑΕΕ,

• Το ΑΕΕ προκαλεί περισσότερους θανάτους από ό,τι το AIDS, η ελονοσία και η φυματίωση μαζί,

• Το ΑΕΕ προσβάλει όλες τις ηλικίες ακόμη και παιδιά και νεογέννητα,

• Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο προσβάλλο-νται πάνω από 30.000 άνθρωποι από ΑΕΕ.

Επιπρόσθετα σήμερα αναγνωρίζεται ότι το εγκεφαλικό αποτελεί την 2η αιτία άνοιας μετά την νόσο Alzheimer. Για κάθε 1 εγκεφαλικό που εκδηλώνεται με συμπτώματα εμφανή στον ασθενή και στους οικείους του, συμβαίνουν άλλα 5 «σιωπηρά» εγκεφαλικά που οδηγούν την μνήμη και την σκέψη σε σταδιακή έκπτωση.Κατά συνέπεια το ΑΕΕ είναι μια σιωπηρή επιδημία με τερά-στιες επιπτώσεις στους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Δυστυχώς όλοι έχουν την θλιβερή εμπειρία από κάποιο συγγενικό πρόσωπο ή φίλο που έχει υποστεί τα αποτε-λέσματα του εγκεφαλικού. Η σημασία του γίνεται ακόμη μεγαλύτερη εάν αναλογιστούμε ότι πρόκειται για μια νόσο που δύναται να προληφθεί, αλλά και να αντιμετωπιστεί εάν αναγνωριστούν εγκαιρα τα συμπτώματά της και ο ασθενής μεταβή γρήγορα στο κατάλληλο Νοσοκομείο.

Τι μπορεί να γίνει για να προληφθεί και αντιμετωπιστεί σωστά το Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο?Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα ως προς την αντιμετώπιση της νόσου3. Αυτό ήταν αποτέλε-σμα τριών δράσεων:• της σωστής πρόληψης • της ανάπτυξης υπεροξέων παρεμβάσεων για την επεί-

γουσα αντιμετώπιση της νόσου (θρομβόλυση, θρομβε-κτομή)

• της οργάνωσης μονάδων αγγειακών εγκεφαλικών επει-σοδίων (stroke units)

1 Lozano R, Naghavi M, Foreman K, et al. Global and regional mortal-ity from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet 2012; 380: 2095–128.

2 http://www.worldstrokecampaign.org/about-the-world-stroke-cam-paign/why-act-now.html

3 Roger VL, Go AS, Lloyd-Jones DM, Benjamin EJ, Berry JD, Borden WB, et al.; American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Heart disease and stroke statis-tics—2012 update: a report from the American Heart Association. Circulation. 2012;125: e2–e220.

Η αξία της πρόληψης.Η αλλαγή του τρόπου ζωής αλλά και η σωστή ιατρική πα-ρακολούθηση μπορούν να μειώσουν σε σημαντικό βαθ-μό τον κίνδυνο για ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Το 80% των εγκεφαλικών μπορεί να προληφθεί. Βασικά μέτρα σε αυτή την κατεύθυνση είναι: • ο ασθενής να γνωρίζει και να αντιμετωπίζει σε συνερ-

γασία με τον οικογενειακό του γιατρό τους αγγειακούς παράγοντες κινδύνου: την αρτηριακή υπέρταση, τον σακχαρώδη διαβήτη και την υψηλή χοληστερόλη.

• Διακοπή καπνίσματος• Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ• Φυσική άσκηση σε τακτική βάση (κατά προτίμηση αε-

ρόβια άσκηση διάρκειας περίπου 40 λεπτών, 3-4 φορές την εβδομάδα)

• Υγιεινή διατροφή, δηλαδή διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά και φτωχή σε πρόσληψη λίπους, ζάχαρης και άλατος / περιορισμός του σωματικού βάρους

• Εκπαίδευση στην ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ των προειδοποιητικών σημείων ενός εγκεφαλικού.

Ο ασθενής και οι οικείοι του θα πρέπει να θυμούνται και να αναγνωρίζουν έγκαιρα τα συμπτώματα ενός πιθανού εγκεφαλικού:• Πτώση της γωνίας του

στόματος, • Αδυναμία στο χέρι ή/και

στο πόδι, • Αλλαγή στην ομιλία πρέ-

πει να οδηγούν γρήγορα σε αναζήτηση βοήθειας στο πλησιέστερο Νοσοκομείο.

Γιατί είναι σημαντική η έγκαιρη αναγνώριση των σημείων του Εγκεφαλικού? Ποιες είναι οι σύγχρονες υπεροξείες θεραπείες?Στο Εγκεφαλικό κάθε δευτε-ρόλεπτο μετράει. «O χρόνος είναι εγκέφαλος», καθώς

Του ΑΛΚΗ ΨΥΧΟΓΙΟΥ Νευρολόγου MD, MSc

86

έχει αποδειχθεί ότι κάθε λεπτό που περνάει νεκρώνουν περίπου 2 εκατομμύρια νευρικά κύτταρα, και για κάθε μια ώρα χωρίς θεραπεία, ο εγκέφαλος του ασθενούς με οξύ ΑΕΕ «γερνάει» κατά 4 χρόνια4. Άρα δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Ακόμη κι αν τα συμπτώματα υποχωρήσουν σε λίγα λεπτά, θα πρέπει να κληθεί άμεσα ασθενοφόρο, για-τί αυτή μπορεί να ήταν η τελευταία προειδοποίηση πριν από την εγκατάσταση ενός μείζονος επεισοδίου.Κι όλα αυτά γιατί σήμερα υπάρχει επείγουσα θεραπεία για το ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο:• Η ενδοφλέβια ΘΡΟΜΒΟΛΥΣΗ κατά την οποία με ισχυ-

ρά ενδοφλέβια ινωδολυτικά φάρμακα επιτυγχάνεται η διάλυση του θρόμβου που προκάλεσε την απόφραξη του αγγείου και η επαναδιάνοιξη του αγγείου. Πρέπει όμως να χορηγηθεί εντός 4,5 ωρών από την έναρξη των συμπτωμάτων ενώ όσο πιο γρήγορα χορηγηθεί τόσο κα-λύτερο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα.

• Η μηχανική ΘΡΟΜΒΕΚΤΟΜΗ: με ειδικούς καθετή-ρες αφαιρείται ενδαγγειακά ο θρόμβος (θεραπεία που συνδυάζεται με την ενδοφλέβια θρομβόλυση). Εδώ το παράθυρο παρέμβασης μπορεί να επεκταθεί έως και 12 ώρες (υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις) από την έναρξη των συμπτωμάτων. Είναι ό,τι πιο σύγχρονο και αποτελεσματικό έχει βρεθεί στην αντιμετώπιση της νό-σου και εφαρμόζεται στα πιο οργανωμένα κέντρα με αξιοσημείωτα αποτελέσματα.

Το 2015 αποτέλεσε χρονιά-σταθμό στην αντιμετώπιση του εγκεφαλικού καθώς ανακοινώθηκαν σε διεθνή συνέδρια τα θετικά αποτέλεσμα από 6 μεγάλες μελέτες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της μηχανικής θρομβεκτομής. Μετά από την δημοσιοποίηση αυτών των δεδομένων, έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση σε όλες τις χώρες με αναπτυγμένα συστήματα υγείας για την αναδιοργάνωση των επειγόντων τμημάτων των νοσοκομείων αλλά και του συστήματος έγκαιρης μεταφοράς των ασθενών με το ΕΚΑΒ. Στόχος είναι οι ασθενείς να μεταφέρονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε εκείνα τα οργανωμένα κέντρα, που θα έχουν όλη την αναγκαία υποδομή ώστε να παρέ-χονται οι νέες θεραπείες. Ας ελπίσουμε ότι και στην χώρα μας θα ξεκινήσει η συζήτηση για την ενσωμάτωση των σύγχρονων θεραπειών στο εθνικό σύστημα υγείας.

Τί είναι και από ποιους στελεχώνεται η μονάδα Αγγει-ακού Εγκεφαλικού Επεισοδίου?H ανάγκη ανάπτυξης ειδικών μονάδων νοσηλείας AEE στην αλλοδαπή, τα τελευταία 15-20 χρόνια κρίθηκε επιτακτική. Για τον λόγο αυτό σε μια σειρά χώρες έχουν εκδοθεί κατευθυντήριες οδηγίες,5, 6 με στόχο να

4 Saver, JL. Time is brain—quantified. Stroke. 2006;37(1):263-2665 Alberts MJ, Hademenos G, Latchaw RE, et al. Recommendations

for the establishment of primary stroke centers. Brain Attack Coali-tion. JAMA. 2000;283: 3102–3109.

6 Ringelstein ΕΒ, Chamorro Α., Kaste Μ et al.,European Stroke Organ-isation Recommendations to Establish a Stroke Unit and Stroke Cen-ter . Stroke. 2013;44:828-840

Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια

δημιουργηθούν κέντρα αντιμετώπισης ΑΕΕ στα πρότυπα των κέντρων αντιμετώπισης πολυτραυματία. To σκεπτικό ήταν ότι τραύμα και ΑΕΕ μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά: έχουν αιφνίδια εμφάνιση, έχουν στενά χρονικά περιθώρεια αντιμετώπισης αλλά καλή πρόγνωση εάν αντιμετωπιστούν σωστά, και απαιτούν ειδικές υποδομές, πρωτόκολλα δράσης και εξειδικευμένο προσωπικό7. Ήδη στην Eυρώπη και την Aμερική τέτοιες μονάδες λειτουργούν επιτυχώς, σώζοντας ζωές, βελτιώ-νοντας την ανικανότητα και την αναπηρία των ασθενών.Η Μονάδα Αντιμετώπισης Αγγειακών Εγκεφαλικών Επει-σοδίων είναι ένα διακριτό τμήμα του νοσοκομείου με εξειδίκευση στην αντιμετώπιση ασθενών με Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο. Στελεχώνεται από πολυδύναμη ομάδα στην οποίο τον κεντρικό ρόλο παίζει ο νευρολό-γος ειδικός στο αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (stroke specialist) και το νοσηλευτικό και παραιατρικό προσωπι-κό που συσσωρεύει εμπειρία στην αντιμετώπιση των ειδι-κών προβλημάτων των ασθενών με εγκεφαλικό. Παρέχει ολοκληρωμένη φροντίδα που ξεκινά από την επείγουσα αντιμετώπιση. Συνδυάζει την γρήγορη και σωστή διαγνω-στική προσέγγιση με την πρώιμη έναρξη της αποκατάστα-σης (φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία). Δυστυχώς στην χώρα μας δεν υπάρχουν μονάδες αγγει-ακών εγκεφαλικών επεισοδίων σε δημόσια νοσοκομεία. Έχουν υπάρξει κατά καιρούς διάφορες ημιτελείς προ-σπάθειες (οπως η εξαιρετική μονάδα του νοσοκομείου Αλεξάνδρα που δυστυχώς έκλεισε) και σχέδια τα οποία έχουν μείνει στα χαρτιά. Ας ελπίσουμε ότι σύντομα η πο-λιτεία θα αναλάβει πρωτοβουλίες για να καλυφθεί αυτό το τεράστιο κενό.

7 Alberts MJ. Stroke Centers: Proof of Concept and the Concept of Proof. Stroke. 2010;41:1100-1101.

Συσκευή ενδαυλικής αφαίρεσης του θρόμβου

από αγγείο του εγκεφάλου

87

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΜΕ ΤΟ ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ Πειραιάς 15/09/2015

Για την ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ, η διοίκηση της κλινικής προσφέρει ειδικά προνόμια για τα μέλη της λέσχης και για τα προστατευόμενα μέλη τους (συζύγους & παιδιά), τα οποία είναι:

Επιπλέον το ΠΕΙΡΑΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΑΕ προσφέρει για τα μέλη της λέσχης τα ακόλουθα εξειδικευμένα check-up χωρίς ιδιωτική συμμετοχή με την χρήση ΕΟΠΥΥ:

ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΑ• Ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA) / FREE PSA • ΤΕΣΤ PAP• Υπέρηχος Νεφρών • Υπερηχογράφημα Μήτρας Ωοθηκών• Υπέρηχος Ουροδόχου Κύστεως • Ψηφιοποιημένη Μαστογραφία Άμφω F/P• Υπέρηχος Προστάτου

Αντίστοιχα χωρίς την χρήση ΕΟΠΥΥ τα ως άνω check-up παρέχονται στις ακόλουθες προνομιακές τιμές:• Check-up «ειδικά για τον άνδρα» 31€• Check-up «ειδικά για την γυναίκα» 38€

Επιπλέον παρέχεται η δυνατότητα συνταγογράφησης φαρμάκων και εξετάσεων από τους ιατρούς της κλινικής μας κατόπιν ραντεβού για τα μέλη της λέσχης σας. Για ραντεβού και πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας στα 210-4198800.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ειδικότερα για τις ακόλουθες παρακλινικές εξετάσεις σας παρέχονται οι κάτωθι ειδικές τιμές

χωρίς την χρήση Ασφαλιστικού Φορέα:

• Απεριόριστες δωρεάν επισκέψεις στους εφημερεύο-ντες ιατρούς.

• Στις ειδικότητες παθολόγου - ορθοπαιδικού - χειρουρ-γικού - καρδιολόγου - γαστρεντερολόγου - πνευμονο-λόγου χρέωση 20 ΕΥΡΩ κατόπιν ραντεβού.

• Στις λοιπές ειδικότητες χρέωση 30 ΕΥρΩ κατόπιν ρα-ντεβού

• Δωρεάν ετήσιο check-up (γεν. αίματος, σάκχαρο, ου-ρία, κρεατινίνη, SGOT, SGPT, ολική χοληστερίνη, καρ-διογράφημα, ακτινογραφία θώρακος)

• Στις διαγνωστικές εξετάσεις που διενεργούνται με τη χρήση του ΕΟΠΥΥ χορηγείται έκπτωση 30% στην συμ-

μετοχή του ασφαλισμένου.• Στις διαγνωστικές εξετάσεις που διενεργούνται χωρίς τη

χρήση του ΕΟΠΥΥ, για μεν τις μικροβιολογικές δίνονται οι τιμές ΦΕΚ για δε τις απεικονιστικές (αξονικές, υπε-ρηχογραφήματα κλπ) τιμές ως συνημμένο παράρτημα

• Φυσιοθεραπείες χωρίς χρήση ΕΟΠΥΥ τιμή 8 ΕΥρΩ ανά συνεδρία.

• Σε περίπτωση νοσηλείας χορηγείται έκπτωση 15% στο ημερήσιο νοσήλιο και τις εξετάσεις (εξαιρούνται υλικά - ειδικά υλικά - φάρμακα - αμοιβές ιατρών)

• Σε περίπτωση χειρουργικών περιστατικών ισχύουν ει-δικά πακέτα.

Ιωάννης Θεοδωρολέας Πρόεδρος & Διευθύνων ΣύμβουλοςΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΙρΑΙΚΟ ΘΕρΑΠΕΥΤΗρΙΟ ΑΕ. Ακτή Κουντουριώτου 7α . Καστέλλα - Πειραιάς

ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΙΜΗΨηφιοποιημένη Μαστογραφία (4λήψεις) 18 €Αξονική (Θώρακος, Κρανίου, Άνω Κοιλίας, κάτω κοιλίας, Εγκεφάλου, Αυχένα κ.λ.π) 35 €Triplex Καρδιάς 35 €Triplex Αγγείων (π.χ. καρωτίδες) 30 €Test κοπώσεως 25 €Holter ρυθμού 15 €Holter πιέσεως 22 €U/S (1 Όργανο) 8 €& έκαστο επιπλέον όργανο 3 €Test Pap 14 €U/S Μαστών 12 €PSA 11 €Μαγνητική 150 €

88

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ Του Τάσου Ρήγα

Ο ποιητής George Cram Cook

Σε μια πρόσφατη επίσκε-ψή μου στους Δελφούς, επληροφορήθηκα ότι

εκτός της γνωστής πολιτιστι-κής δραστηριότητος του Άγ-γελου Σικελιανού (1884-1951) και της συζύγου του Εύας Πάλ-μερ-Σικελιανού, οι οποίοι –να σημειώσω– μαγεμένοι από το Δελφικό τοπίο ευθύς μετά τον γάμο τους (1906) παρέμειναν εκεί και οργάνωσαν τις περί-φημες Δελφικές εορτές παρου-σιάζοντας έργα αρχαίων τρα-γικών, και μία άλλη σημαντι-κή πολιτιστική προσωπικότης έζησε για πολλά χρόνια στους Δελφούς σχεδόν την ίδια περί-οδο. Ο Αμερικανός ποιητής και λάτρης της Ελλάδας, ο Τζωρτζ Κραμ Κουκ, ο οποίος πέθανε το 1924 σε ηλικία 51 ετών και ετάφη στους Δελφούς.Είναι γεγονός ότι ο Κουκ δεν είναι γνωστός στο ευρύ ελλη-νικό κοινό τόσον ως άνθρω-πος όσον και σαν λογοτέχνης. Κουκ εσπούδασε φιλοσοφία καθώς αρχαία και νέα ελληνι-κή λογοτεχνία μέχρι το 1912, εχρημάτισε καθηγητής της αρ-χαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Το 1912 με μια ομάδα λογο-τεχνών και καλλιτεχνών είχε ιδρύσει το περίφημο «Θέα-

τρο των Δραματογράφων του Προβινστάουν» του οποίου υπήρξε διευθυντής και σκηνο-γράφος όπου εκτός των άλλων επρωτοπαίχθηκαν και έργα του Ευγένιου Ο’ Νηλ.Η ελληνολατρεία του είχε ήδη εκδηλωθεί στο πάθος του για την αρχαία παιδεία και στα λο-γοτεχνικά έργα του. Εμφανέ-στερα όμως εκδηλώθηκε όταν εγκαταστάθηκε στους Δελ-φούς. Εκεί τόσον η εμφάνισή του όσον και ο τρόπος ζωής του, ταυτίστηκαν με τους χω-ρικούς και ποιμένες του Παρ-νασσού μαζί με τους οποίους ζούσε μαζί με την μονάκριβη κόρη του την Νέλλα, η οποία νεαρά ακόμη συνέζησε με ένα ντόπιο ποιμένα στα βουνά του Παρνασσού, και τον οποίο αρ-γότερα εγκατέλειψε και έφυγε στο εξωτερικό. Κατά την διάρ-κεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου –όπως μ’επληροφό-ρησαν οι ντόπιοι– ήτο κατά-σκοπος των Αμερικανών στην Άπω Ανατολή. Μετά το τέλος του πολέμου επέστρεψε στους Δελφούς –στον τόπο του ει-δυλλίου της– και ευρήκε τον παλαιό φίλο της οικογενειάρ-χη πλέον. Έφυγε και από τότε χάθηκαν τα ίχνη της.

1

2

3

Φωτογραφίες: 1. Ο George Cram Cook. 2. Ο Cook με τη σύζυγό του Susan Glaspell. 3. Η υπογραφή του Cook.

89

Του Φρίξου Δήμου

Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην καθηγητή & διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

Η ηρεμία εκείνου του Κυριακάτικου απο-γεύματος, στο ατμόπλοιο «Κυκλαδική Δόξα» που ξεφόρτωνε κάρβουνο στην

παγωμένη Κοπενχάγη, διαταρασσότανε από τον χαρακτηριστικό ήχο της διαστολής των σωλήνων που διοχετεύεται σ’ αυτές ατμός, το γνώριμο στους βαπορίσιους στρίγκλισμα των βιντσιών και τις αγριοφωνάρες των Δανών λι-μενεργατών. Η συνεχής εργασία του καραβιού ήταν απα-ραίτητη για την απρόσκοπτη λειτουργία του μεγάλου εργοστασίου της Δανίας που παράγει την ονομαστή μπίρα TUBORG. Το κάρβουνο το μεταφέρανε από τα λιμάνια της Λιθουανίας και της Λετονίας και το ξεφορτώνανε στην ιδι-όκτητη προβλήτα της ζυθοποιίας. Τα ταξίδια αν και μικρά, μιάμιση δύο ημερών διαρκείας, με ομίχλες όμως, παγωνιά αλλά και φουρτούνα πολλές φορές, δεν ήταν και τόσο ευχάριστα αλλ΄ούτε κι η παραμονή του πλοίου στα βαλ-τικά λιμάνια φόρτωσης, που ανήκαν στο Σοβι-ετικό... «παράδεισο» τότε (1962), επιθυμητή. Έτσι με περισσή λαχτάρα ανέμενε το πλήρωμα τον... επαναπατρισμό του καραβιού τους στο πολιτισμένο λιμάνι της «μικρής γοργόνας», την πανέμορφη Κοπενχάγη. Και με το δίκιο τους δηλαδή γιατί εκτός από τα άλλα τους περίμενε και η ζεστή αγκαλιά των ξανθών αγαπημένων τους. Βλέπετε οι νεαροί, αλλά και... μεγαλύτε-ροι, Έλληνες ναυτικοί είχαν κι έχουν μεγάλη «πέραση» στο θηλυκόκοσμο των Σκανδιναβι-κών χωρών. Στο συγκεκριμένο μάλιστα πλοίο ολόκληρο το προσωπικό του, εξαιρουμένων του πρώτου μηχανικού και δύο θερμαστών, αλλά συμπερι-λαμβανομένου και του πλοιάρχου, ήταν κάτω των τριάντα χρονών! Είχαν όμως και την καλή τύχη, ένα Καλαματιανός καλός φίλος του κα-πετάνιου (ο κύριος Λάκης) να εργάζεται ως γιατρός στο τοπικό μεγάλο νοσοκομείο που φρόντισε να «εγκαινιάσει» θερμές Ελληνοδα-νέζικες σχέσεις μεταξύ πλοίου και νοσοκομεί-

ου. Οι λιμενικές αρχές της Δανίας, όπως και των περισσότερων Δυτικών χωρών, επιτρέ-πανε τις επισκέψεις τρίτων και φυσικά και τις «γνωριμίες» του πληρώματος. Ο πλοίαρχος δεν είχε βέβαια αντίρρηση σ’ αυτό γιατί εκτός από το ότι ήταν νέος κι αυτός, επιθυμούσε να βρίσκονται στο πλοίο οι ναυτικοί του κατά τις νυχτερινές ώρεςκαι να είναι φυσικά και ευχα-ριστημένοι μαζί του. Έτσι μετά τις έξι το από-γευμα το καράβι μετατρεπότανε σε... επιβατη-γό. Βέβαια μόνο στις τραπεζαρίες και στους χώρους ενδιαίτησης γενικά. Σιγοπίνανε λοιπόν τη μπίρα τους, TUBORG βέβαια, ή το ουίσκι τους αλλά και ουζάκι άμα υπήρχε, καπνίζανε τα αμερικάνικα τσιγάρα, που αφθονούσανε και απολαμβάνανε τη μουσική της αρεσκείας τους από τα υπάρχοντα κασετόφωνα και πικ απ, χο-ρεύοντας στους χορούς της εποχής.Περνάγανε μια χαρά μέσα στη θαλπωρή του καραβιού τους. Η διασκέδαση αναστελόταν για κάποιον ή κάποιους για λίγο όταν τον ή τους χρειαζότανε ο υπεύθυνος αξιωματικός. Οι Έλ-ληνες ναυτικοί δεν είναι του ποτού. Δεν πίνου-νε για να πιούνε, όπως οι Βόρειοι συνάδελφοί τους, αλλά με ρέγουλα για να διασκεδάσουν. Έτσι δεν αντιμετώπιζε προβλήματα το βαπόρι από το πλήρωμα ή τις κοπέλες που οι περισ-σότερες συνήθιζαν να πίνουν αναψυκτικά! Ο υποπλοίαρχος ακόμη είχε κατορθώσει να εμπεδώσει σ’ όλους τους δικούς μας πως και η πιο μικρή τελωνειακή παράβαση, όπως κρύψι-μο τσιγάρων και ποτών, τιμωρείται πολύ αυστη-ρά από τους Δανούς. Το πλήρωμα πραγματικά δε δημιούργησε ποτέ καμιά ανωμαλία και το τελωνείο το θεωρούσε «καλό καράβι».Στις έξι και τριάντα λοιπόν του Κυριακάτικου «εκείνου» απογεύματος περνώντας ο υπο-πλοίαρχος, κατά την έξοδο του από το γρα-φείο του καπετάνιου, τον ενημέρωσε πως υπάρχει ασυνήθιστη παρουσία αστυνομικών και τελωνειακών κοντά στο πλοίο και επίσης δύο καταδιωκτικά περιπολούν από την πλευ-

Τ Σ Ι Γ Α Ρ Ι Λ Ι Κ Ι

Ιστορίες της Βαρδιόλας

90

Ιστορίες της Βαρδιόλας

ρά της θάλασσας. Ο πλοίαρχος υψώνοντας του ώμους του απάντησε πως ίσως πρόκειται για την εκτέλεση κάποιου γυμνασίου. Δεν εί-χαν περάσει όμως ούτε δέκα λεπτά από τότε κι έκανε την εμφάνιση του ο διευθυντής του τελωνείου. «Θα ‘χουμε γυμνάσιο λαθρεμπο-ρίου...», άρχισε ο καπετάνιος και με βλοσυρό ύφος τον διέκοψε ο τελωνειακός λέγοντας: «Δυστυχώς δεν πρόκειται για γυμνάσιο κύριε πλοίαρχε αλλά για τη σύλληψη του (ανέφερε το όνομα του παραμάγειρα) χρήστη και πιθα-νόν διακινητή ναρκωτικών ουσιών!!! Ο καπε-τάνιος τα έχασε με το ανήκουστο αυτό γεγο-νός... Τα ναρκωτικά ση δεκαετιά του ’60 δεν ήταν τόσο διαδεδομένα όπως σήμερα που γί-νονται και συλλαλητήρια στο Σύνταγμα ακόμη για την απελευθέρωση της χρήσης τους... Αλλά και ο φερόμενος ως δράστης ήταν ένα δεκαεπτάχρονο, ήσυχο κι εργατικό παι-δί από τις Σέρρες, καλοφτιαγμένο όμως και με πολλές «κατακτήσεις» στην Κοπεν-χάγη γι’ αυτό και το ονόμαζαν... «γόη». Οι θλιβερές σκέψεις του πλοιάρχου δια-κοπήκανε από τον ερχομό του υπεύθυ-νου της έρευνας που ανέφερε στους παρισταμένους γελώντας πως δεν εντόπισαν ναρκωτικά αλλά CHAMOM-ILIE RECUIA κοινό χαμομήλι δηλαδή!! Ο «γόης» όπως προέκυψε από την πρόχειρη ανάκριση για να προσελκύει τα κορίτσια έβαζε λίγο απ΄αυτό μέσα στα τσιγάρα πείθοντας τις «θαυμά-στριες» του πως καπνίζουν μαριχουά-να κι αυτές την... «απολάμβαναν»!! Σε σχετική ερώτηση του ανακριτή, γιατί έβαζε χαμομήλι κι όχι κάτι άλλο, απά-ντησε γιατί του είχε σωθεί το... φασκό-μηλο που χρησιμοποιούσε παλιότερα.

Γέλασαν όλοι με το τέχνασμα του πονηρού Σερραίου και σφίγγοντάς, κατά την αποβίβα-ση του ο τελώνης, το χέρι του πλοιάρχου τον διαβεβαίωσε πως το καράβι του παραμένει «καλό» ακόμη.

Το Υπουργείο Υγείας προειδοποιεί:ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΒΛΑΠΤΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Δυστυχώς, εμείς οι άνθρωποι των πόλεων, δεν μπορούμε να απολαύσουμε αυτή την μαγεία στην αλλαγή της φύσης. Η μόνη

διαπίστωσή μας είναι ότι οι μέρες έχουν αρχίσει να μικραίνουν, ότι πέφτει πιο νωρίς το σκοτάδι, ότι το πρωί και το βράδυ χρειαζόμαστε πια ένα μάλλινο ή ένα μπουφάν και φυσικά ότι ο κλι-ματισμός δεν είναι πλέον απαραίτητος για να δροσιζόμαστε. Κατά τα άλλα η ρουτίνα και οι διάφορες σκέψεις, δυσάρεστες τις περισσότερες φορές, γεμίζουν την ζωή μας.Πού να μας μείνει καιρός να σκεφτούμε τις γιορ-τές που υπάρχουν μέσα σ’ αυτόν τον μήνα, τις εθνικές επετείους και τόσα άλλα ιστορικά γεγο-νότα που θα έπρεπε να θυμόμαστε!Η επέτειος του ΟΧΙ ή η γιορτή του Αγίου Δημη-τρίου και η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης είναι, πολλές φορές, μόνο μία ευκαιρία για ένα τριήμερο «ξεκούρασης» για τους μαθητές και για τους μεγαλύτερους μία ευκαιρία απόδρασης από την μονοτονία της πόλης.Κι όμως αυτή η επέτειος του ΟΧΙ που σηματοδό-τησε την είσοδο της χώρας μας στον 2ο παγκό-σμιο πόλεμο και άλλαξε τα σχέδια των αντιπά-λων μας, έχει την σημασία της, ακόμα και για την καθημερινή μας ζωή.Αφήνοντας στην άκρη τις διηγήσεις που αναφέ-

ρονται στον ενθουσιασμό των νέων που έφευ-γαν για το μέτωπο, για τις σκληρές, άνισες αλλά νικηφόρες μάχες του στρατού, την όλη κινητο-ποίηση της κρατικής μηχανής και γενικά την ηρωική πλευρά, ας δούμε πώς αντιμετώπισαν οι απλοί άνθρωποι την καθημερινότητα του πολέ-μου. Ας δούμε πώς τους άγγιξαν τα γεγονότα και μάλιστα εκείνους που ζούσαν μακριά από την πρωτεύουσα.Αφορμή μου έδωσε η αυτοβιογραφία ενός αγα-πημένου προσώπου, ο οποίος κατέγραψε την ζωή του και άφησε αυτή την διήγηση στα παιδιά του για να θυμούνται πόσα βάσανα πέρασε στη ζωή του και ειδικά την περίοδο της Κατοχής. Είχε δημιουργήσει την οικογένειά του δύο χρόνια πριν ξεσπάσει ο πόλεμος.Νεαρός σύζυγος και πατέρας ενός αγοριού ενός έτους περίπου, με τα συνηθισμένα όνειρα και τις προσδοκίες των περισσοτέρων νέων που θε-μελίωσαν την οικογένειά τους στην αγάπη, τον σεβασμό του άλλου, αλλά και στην εργατικότητα και την όρεξη για δημιουργία.Γράφει λοιπόν: «Αρχίζουνε σιγά-σιγά τα πρόθυ-ρα του πολέμου. Έρχεται το Σαράντα. Άρχισαν να παίρνουν ηλικίες διάφορες. Τον αδερφό μου τον Γιώργη τον παίρνουν παρατηρητή στην Ανάφη, τον άλλο αδερφό μου, τον Μαθαίο, τον στέλνουν

Μήνας φθινοπωρινός, γεμάτος ομορφιές και αρώματα! Τα χαλκοκόκκινα και τα χρυσαφένια φύλλα μοιάζουν να έχουν πυρπολήσει τα δάση. Το νιόσκαφτο χώμα, αφράτο μυρίζει από τις πρώτες βροχές. Η θάλασσα γαλήνια και ήρεμη συχνά σε καλεί να την απολαύσεις μετά την υπερβολική ζέστη του καλοκαιριού. Ποιος άλλος μήνας προσφέρει όλες αυτές τις ομορφιές παρά ο Οκτώβρης ή Σποριάς ή Βροχάρης!

Της Λίνας Ποταμιάνου

92

στη πρώτη γραμμή. (Τα αδέλφια που αναφέ-ρει ήταν μεγαλύτερα στην ηλικία από εκείνον.) Όλους της ηλικίας μου τους πήρανε στρατιώτες. Εμένα που ήμουνα στην καλλίτερη ηλικία δεν με πήρανε, επειδή ήμουν πυροβολητής και σκο-πευτής.Εγώ όμως πιστεύω ότι ήτανε από τις προ-σευχές της γυναίκας μου στην Παναγία.Το Σαράντα μας υποδούλωσαν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί. Αρχίζει ο πόλεμος, αρχίζουν τα βάσανα. Πρωί- πρωί όλο το χωριό στο πόδι! Βλέπουμε τον τηλεγραφητή με τα μάτια δακρυσμένα. «Τη-λεφώνησα στη Νιό και μου απάντησε Ιταλός στρατιώτης!» μας είπε. Δεν περνάνε δυο ώρες και έρχεται μία τορπιλάκατος με δύο αξιωματι-κούς και 50 στρατιώτες.Έρχονται μακριά από την παλλάδα (= ορυχείο) με την σκανδάλη κατά πάνω μας. Πήγαμε όλοι στο Αμμούδι και κρατούσαμε άσπρα πανιά. Τους φώναξε ο πρόεδρος της κοινότητας, στα ιτα-λικά, «Ελάτε γιαλό» και αμέσως κατεβάσανε τις σκανδάλες των όπλων. Πέσανε δίπλα στο μόλο, βγήκανε οι δύο αξιωματικοί και οι στρατιώτες και ανεβήκαμε όλοι στο χωριό. Το πρώτο πράγ-μα που ζήτησαν από τον πρόεδρο ήταν να τους δώσει το καλλίτερο σπίτι για να μείνει ο «Κουμά-ντος» και επειδή ο ιδιοκτήτης αυτού του σπιτιού έλειπε στην Αθήνα, έσπασαν τις πόρτες και εγκα-ταστάθηκαν εκεί σαν καλοί νοικοκυραίοι !!!Ήθελαν να μας εκδικηθούν. Αμέσως είπαν να πα-

ραδώσουμε ότι όπλα είχαμε και τις ελληνικές ση-μαίες. Μα εγώ δεν τους την έδωσα την σημαία μου! την έκρυψα καλά!!»Προφανώς θεωρούσε μεγάλη προδοσία να παραδώσει την ελληνική σημαία!Έτσι περιγράφει τις πρώτες ώρες της Κατοχής σε ένα νησί των Κυκλάδων, ένας απλός άνθρωπος. Συνεχίζοντας την αυτοβιογραφία του, αναφέρει διάφορα γεγονότα, δυσάρεστα τα περισσότερα, κατά την διάρκεια της Κατοχής. Κυρίως αναφέ-ρεται στο πως ο καθένας προσπαθούσε να εξα-σφαλίσει τα προς το ζην και θεωρεί τυχερό τον εαυτό του, επειδή μπόρεσε, αποκτώντας ένα τρεχαντήρι, να ταξιδεύει τα γύρω νησιά και να κάνει εμπόριο, ανταλλάσοντας διάφορα προϊό-ντα, πράγμα που επέτρεψε στην οικογένειά του να μην γνωρίσει την πείνα και την εξαθλίωση.Αυτό το τετράδιο που έπεσε στα χέρια μου, τού-τες ειδικά τις ημέρες, με έκανε να ζήσω μερικά γεγονότα της εποχής του 40, αναμνήσεις απλών, καθημερινών ανθρώπων, των οποίων η ζωή άλ-λαξε τελείως από την μια στιγμή στην άλλη. Αντι-μετώπισαν πείνα, βομβαρδισμούς, έχασαν αγα-πημένα άτομα, αλλά δεν έχασαν την όρεξη για την ζωή. Λες και οι δυσκολίες τους δυνάμωσαν, τους έκαναν πιο μαχητικούς!Φύλαξα και πάλι το τετράδιο σ’ ένα ράφι της βι-βλιοθήκης και στην καρδιά μου φύλαξα τον τρό-πο αντιμετώπισης των δυσκολιών εκείνων των ανθρώπων!!!

ΟΚΤΩΒΡΗΣ Τότε & τώρα

93

Περί τα τέλη της δεκαετίας του ‘60 νε-αρός τότε Αξιωματικός, υπηρετούσα σαν Υποδιοικητής στη Σχολή Εμπορο-πλοιάρχων Σύρου. Διευθυντής Σπου-

δών ήταν τότε ο φίλος και καταξιωμένος λο-γοτέχνης πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού Φρίξος Δήμου. Ήταν ο πρώτος εμποροπλοίαρ-χος που το ΥΕΝ είχε αναθέσει τέτοια καθήκοντα σε Δημόσια Σχολή Εμπορικού Ναυτικού.Περπατώντας στους στενούς πεντακάθαρους πλακόστρωτους δρόμους της Ερμούπολης, με τα πέτρινα αρχοντόσπιτα, κοντά στο κτίριο της Σχολής διαβάζαμε την πινακίδα ενός δρόμου “ΟΔΟΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ”. Βλέποντας την πινακίδα αυτή οι ξένοι σήκωναν αμήχανα τους ώμους τους και με το βλέμμα τους αναζητούσαν κάποιον για να τους δώσει εξηγήσεις για το περίεργο αυτό όνομα του δρό-

μου. Την ίδια αμηχανία και περιέργεια νοιώθα-με και εμείς. Απευθυνθήκαμε σε διάφορες πη-γές και συγκεντρώσαμε τα ακόλουθα στοιχεία.Το “ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ” ήταν ένα βοηθητικό του στόλου Νορβηγικής κατασκευής με βύθισμα 15 πόδια από εκείνα που είχαν παραχωρήσει οι σύμμαχοι στη χώρα μας μετά την απελευθέρωση.Το πλοίο χρησιμοποιούσε το Πολεμικό Ναυτι-κό σα ναρκαλιευτικό και από πλευράς ασφάλει-ας μπορούσε να μεταφέρει μέχρι 40 επιβάτες επιπλέον του πληρώματος. Οι ακτοπλοϊκές συ-γκοινωνίες δεν είχαν ακόμη οργανωθεί και το πλοίο με κυβερνήτη έφεδρο ανθυποπλοίαρχο του Π.Ν., το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης 2 Μαΐου 1945 απέπλευσε από τον Πειραιά για τις Κυκλάδες με περισσότερους από 180 επιβάτες.Η κατάσταση που παρέδωσε το Λιμεναρχείο Πειραιά στον Κυβερνήτη περιλάμβανε 75 επι-

του Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.) Βασ. Παπαγιάννη

Οδός Θυμάτων Σπερχειού

94

βάτες πλην όμως ο κυβερνήτης επέτρεψε την επιβίβαση διπλάσιου και πλέον αριθμού.Εκτός από τους υπεράριθμους επιβάτες στο πλοίο φορτώθηκε και μεγάλος αριθμός απο-σκευών ακόμα δε και οικοσκευές.Οι επιβάτες με μεγάλη χαρά και ανυπομονησία είχαν επιβιβασθεί στο πλοίο για να κάνουν Πά-σχα στα νησιά και πολλοί από αυτούς να εγκα-τασταθούν ύστερα από μακρόχρονη λόγω της κατοχής απουσίας.Ανάμεσα σε αυτούς ήταν αξιωματικοί του Π.Ν., με τις οικογένειές τους, διάφορες αθηναϊκές και κυκλαδίτικες οικογένειες, 5 Αμερικανοί της οργανώσεως ΟΥΝΡΑ που μετέφεραν εφόδια του Ερυθρού Σταυρού, ένας Σουηδός μέλος Σουηδικής αντιπροσωπείας στην Ελλάδα, 60 εθνοφύλακες που πήγαιναν να κάνουν Πάσχα στις ιδιαίτερες πατρίδες τους και ο Λιμενάρχης Σύρου, Αντιπλοίαρχος Λ.Σ. Νταλιάνης Π.Μετά τρεις ώρες κανονικό ταξίδι βράδιασε και το πλοίο βρισκόταν ανοιχτά της Ύδρας στο ύψος της Ζούρβας.Στο σημείο αυτό έπιασε σιγανή βροχή που στη συνέχεια δυνάμωσε. Οι επιβάτες που δεν ήταν σε στεγασμένους χώρους άρχισαν να με-τακινούνται. Στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί και ελαφρώς κυματισμός που σε συνδυασμό με τις μετακινήσεις των επιβατών άρχισε να επηρεά-ζει την ευστάθεια του πλοίου.Κάποια στιγμή όλοι σχεδόν οι επιβάτες του κα-ταστρώματος παρά τις συστάσεις του Κυβερ-νήτη και του πληρώματος μετακινήθηκαν προς τα αριστερά και το πλοίο ανατράπηκε αμέσως σε θέση 7 περίπου μίλια από την Ύδρα.Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο κυβερνήτης δεν βρι-σκόταν στη γέφυρα και ότι ο τιμονιέρης είχε παρεκκλίνει από την κανονική πορεία και κα-τευθυνόταν προς γερμανικό ναρκοπέδιο που δεν είχε ακόμα καθαριστεί.Όταν ξαφνικά το αντιλήφθηκε διέταξε την άμε-ση επαναφορά του πλοίου στην κανονική του πορεία αλλά από τις απότομες κινήσεις του τι-μονιού το πλοίο έγειρε και ανατράπηκε. Ήρθε “καπάκι” όπως λένε χαρακτηριστικά οι διασω-θέντες σε ελάχιστο χρονικό διάστημα χωρίς να προλάβει ο ασυρματιστής του να εκπέμψει σήμα κινδύνου. Το καράβι πήγε στον πάτο. Όσοι επιβάτες ήταν σε κλειστούς χώρους (καμπίνες, υπόφραγμα)

δεν σώθηκαν. Από αυτούς που βρίσκονταν στο κατάστρωμα σώθηκαν λίγοι που πιάστηκαν από αντικείμενα που επέπλεαν. Πολλοί που βρέθηκαν στη θάλασσα δεν άντεξαν την πολύ-ωρη παραμονή στο νερό και πνίγηκαν.Η βροχή συνεχιζόταν και η βοήθεια είχε αργή-σει να έρθει. Μετά τα μεσάνυχτα φάνηκε το πε-τρελαιοκίνητο “ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ” που πήγαινε στον Πειραιά. Πρώτος έφθασε στο σκάφος κο-λυμπώντας και αυτός για να σωθεί, ο Λιμενάρ-χης Σύρου. Ενημέρωσε τον καπετάνιο του καϊ-κιού και αυτός έπλευσε αμέσως στο σημείο του ατυχήματος για να διασώσει και άλλους εξα-ντλημένους ναυαγούς. Πράγματι ο “ΑΓΙΟΣ ΣΠΥ-ΡΙΔΩΝ” ύστερα από πολύωρη έρευνα διέσωσε 35 ναυαγούς και τους μετέφερε στον Πειραιά. Οι επίσημες πληροφορίες ανέβαζαν τους πνιγμένους σε 84. οι ανεπίσημες όμως τους ανέβαζαν σε πολλούς περισσότερους. Ξεκλη-ρίστηκαν ολόκληρες οικογένειες πολλές από τις οποίες Συριανές. Από τους εθνοφύλακες που προαναφέραμε πνίγηκαν 59, από τους Αμερικανούς οι τέσσερις καθώς επίσης και ο Σουηδός. Οι Συριανοί πληροφορήθηκαν το τραγικό ναυάγιο όταν άρχισαν ξαφνικά να χτυπούν πένθιμα οι καμπάνες. Άρχισαν τότε να κατεβαίνουν με αγωνία στο λιμάνι και να προσπαθούν να πληροφορηθούν για την τύχη των δικών τους. Κατά μία ανεξακρίβωτη πληροφορία σύμφωνα με κάποιο έγγραφο του ναυστάθμου Σαλαμί-νας, το πλοίο μπορούσε να παραλαμβάνει “350 επιβάτες εν γαλήνη και 250 εν ευθαλασσία”.Το σχετικό ανακοινωθέν του Υπουργείου Ναυ-τικών ανέφερε:“Συνέπεια ναυτικού ατυχήματος απωλέσθη βοηθητικόν του στόλου χρησιμοποιούμενο εις μεταφοράς επιβατών. Περισυνελέγησαν αρκε-τοί ναυαγοί, υπάρχουσιν όμως θύματα, ο αριθ-μός των οποίων δεν κατέστη δυνατόν εισέτι να εξακριβωθεί. Τα ονόματα των θυμάτων θέλου-σιν ανακοινωθή εις τους συγγενείς των ευθύς ως γνώσθωσιν. Η δικαιοσύνη επεληφθή ήδη του έργου της, και θα επιβληθώσιν αυστηραί κυρώσεις εις τους τυχόν υπευθύνους”.Τα παραρτήματα των εφημερίδων περιέγρα-ψαν με ποικίλους τρόπους το τραγικό ατύχημα που συγκίνησε το Πανελλήνιο. Ακολούθησε δίκη και αποδόθηκαν ευθύνες.

Οδός Θυμάτων Σπερχειού

95

Όταν το σάκκο γέμιζες με σκούφους και με μπλούζες,τις μπότες σου στον πάτο εστίβαζες βαθιά,

το χρόνο εσκεπτόσουνα όπου μακριά θα ζούσεςσαν στο φυλλάδιο έριχνες την πρώτη σου ματιά.

Μετροφυλλούσες σκεπτικός την κάθε απόλυσή σουδώδεκα μήνες ήταν μια και μοναδική

στο σύνολο που σ’ έφερε τώρα στη σύνταξή σουτης τριετίας η πρόσφατη, δίχρονη η αρχική.

Ήταν τα χρόνια που ήσουνα μαρίνος, ή λοστρόμος,κι ο ναύτης θαλασσόλυκος, λεβέντης ο λαδάς,

ο καμαρώτος τίμιος, μάγειρος οκονόμος,ο καπετάνιος γέννημα Αρχόντισσας Κυράς.

Ο χρόνος δεν τους έφθειρε, το χρήμα το πονούσαντη θάλασσα την είχανε βαθιά ζωγραφιστή

μεσ’ στη ψυχή και δίπλα εκεί που μόνο εκουβαλούσαντ’ Άι-Νικόλα τη μορφή σε κάθε κουπαστή

Αφιερωμένο στους ναυτικούς της Αιγνούσσας

Στο μυστικό και στενό μονοπάτιγλιστρώ στη μνήμηΜες τα ερειπωμένα πυργόσπιταμετράω πόντο πόντο τη νύχτα

Δέος τσαλακώνει το σταχτί μου παλτό

Στις παρυφές του παρελθόντοςσκοντάφτω σε αχτίδες φωτόςανηφορίζοντας βουλιάζω στα ιερά δάκρυα των αγαλμάτων

Δύο χαρούμενες νυχτερίδες οι ελπίδες μουμια ψύχρα από μάρμαρο η ανάσα μου

Τα ερείπια ανακαινίζουν τη ματιά μουορίζοντας θαμπός

NAYTIKOΣ

Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά

ΝΟΣΤΟΣ

Της Χαράς Ρίζου

Καιρό είχαμε να κατέβουμε στο λιμάνι καιρό είχαμε να δούμε τη δική μας θάλασσα τη φουσκομένη θάλασσα είχαμε λησμονήσει τη κραυγή των γλάρων. Στο λιμάνι ένα καράβι εμπορικό τέλειωνε τη φόρτωση το θαλασσινό νερό έγλυφε του καραβιού τη πλώρη και γύρω μας χρώματα γαλαζοπράσινα. Τα μάτια μας σηκώσαμε ψηλά πάνω στου καραβιού τη γέφυρα μια ανάμνηση απ’ τα παλιά ταρακούνησε το μυαλό μας μια λάμψη πέρασε μπροστά στα μάτια μας. Τα νιάτα μας είδαμε μπροστά μας νοιώσαμε υπερηφάνεια και νοσταλγία σ’ ένα τέτοιο όμορφο σκαρί είχαμε αφήσει την καρδιά μας.

ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ

Της Μάρω Δήμου

Ανάψτε τα φώτα.Όλα τα φώτα

που έχετε μέσα σας και τα πολύ μικρά

να τα ανάψετε.Αν είστε μόνοι,

ανάψτε τα φώτα σαςόπως κάνουν

τα αεροδρόμια, οι σταθμοί, τα λιμάνια.

Ανάψτε τα φώτα σας να σας δουν οι άλλοι.Φωτίστετις υποδοχές σας να σας βρουν όπως κάνουν τα αεροδρόμια, οι σταθμοι, τα λιμάνια

Ανάψτε τα φώτα σας...

Ο Αστρολάβος έδειχνε παλιά στούς ναυτικούςτις στράτες πού αρμενίζανε στις θάλασσες του κόσμουμε τ’άστρα τα αμόλευτα μετράγανε εποχέςκαθώς αλλάζανε οι καιροί στο πέρασμα του χρόνου

Ήλιοι πολοί κροσσάρανε της Γής μεσημβρινούςκι ‘ ας ήταν ένας μοναχά σε σταθερή πορείακίναγε με το χάραμα μια νέα τροχιάσάν το σκοτάδι έπευτε έμεν’ η αμφιβολία

Τι τάχα λέει ο Πήγασος σημά στην Ανδρομέδατου Κύκνου ο αστερισμός γνέφει στην Ντενεμπόλαστις στάχτες του Φαέθοντα κλαίει ο Αλντεμπαράντο φως της μέρας που’ρχεται τα παρασέρνει όλα.

Προσανατολισμός αχνός στου χάρτι την πορείαμήδε με διπαράλληλο, μηδέ με το κουμπάσοτο στίγμα πάντα αμφίβολο, και πάντα μ’απορίαστους παραλλήλους μπέρδεψα κι’ ίσως να μην προφτάσω.

Από τη συλλογή «ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ», Αθήνα 1998

Γλάρους ακίνητους, καθώς τη σύναξη θωρούν, της αθερίνης.

Την Αίθρα ή την Γαλάτεια σε πύρινες ανάμεσα ηλιαχτίδες.

Την ακύμαντη εμπρός μου Γαλάζια,

την έμβρυα βαθυκύανη άρμη. Ξυλάρμενα και χάλκινα στον όγκο των αφρών

που σέρνουνε πεισματικοί βοριάδες λαμνοκόποι.

Της βροχής την αντίλαλη πτώση, τους δαίμονες αφρούς δίχως απόχρωση.

Όσες αγάπησα στο θάμπος του πυρός μάγισσες κοσμομάντισσες σε ράχες πολυκύμαντες.

Την ξέθωρη γραμμή του ορίζοντα,

τους θύσανους διάφεγγους Διόσκουρους. Σκιές στο διάμηκες,

στο κιάλι της μπαλέστρας.

ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

Του Χρήστου Χρήστου

ΠΟΡΕΥΟΜΑΙ

Του Γιώργου Μανέττα

ΤΑ ΦΩΤΑ

Του Σπύρου Ραδίτσα

Navigating to the Future

Shipping SolutionsShip Management • Shipping Projects

53-55 Akti Miaouli str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511

email: [email protected] - www.econav.co

econav_Layout 1 19/11/12 11:39 π.μ. Page 1

Νέος Εξάντας - Οκτώβριος 2015

Documents

Transcript of Νέος Εξάντας - Οκτώβριος 2015