Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση 2015, του ΙΝΕ ΓΣΕΕ

Η ελληνική οικονομίακαι η απασχόληση

E

τήσια Έκθεση 2015

ΕΚΘΕΣΕΙΣ17

Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση

Ετήσια Έκθεση 2015

17ΕΚΘΕΣΕΙΣ

Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση

Ετήσια Έκθεση 2015

ΑΘΗΝΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2015

Περιεχόμενα

Περίληψη ....................................................................................................................................................................................13Πρόλογος .....................................................................................................................................................................................20Εισαγωγή ....................................................................................................................................................................................23

Κεφάλαιο 1: Δημοσιονομική λιτότητα, προσαρμογή και κρίση χρέους:

Φαύλος κύκλος αστάθειας, ύφεσης και αποπληθωρισμού ............................ 29

1.1 Εισαγωγή ...............................................................................................................................31 1.2 Ηεξέλιξητηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςτο2014...............32 1.3 Ηεξέλιξητουδημόσιουχρέους ........................................................................34 1.4 Ηφερεγγυότητατουελληνικούδημόσιουτομέα ..........................36 1.5 Οιμακροοικονομικέςεπιπτώσεις τηςδημοσιονομικήςπροσαρμογής ...............................................................39

Κεφάλαιο 2: Η εσωτερική υποτίμηση και το μακροοικονομικό σύστημα

της ελληνικής οικονομίας ...........................................................................................................47

2.1 Εισαγωγή ...............................................................................................................................49 2.2 ΗεξέλιξητουΑΕΠκαιτωνπροσδιοριστικών τουπαραγόντων ............................................................................................................49 2.3 Αποεπένδυσηκαιπαραγωγικόκενό ..........................................................55 2.4 Εσωτερικήυποτίμησηκαιμοναδιαίοκόστοςεργασίας ..........58 2.5 Εσωτερικήυποτίμηση,ανταγωνιστικότητα καιεξαγωγές ......................................................................................................................63

Κεφάλαιο 3: Η κατάσταση της αγοράς εργασίας το 2014 ....................................................................71

3.1 Εισαγωγή ...............................................................................................................................73 3.2 Ηεξέλιξητηςανεργίας ..............................................................................................73 3.3 Ηεξέλιξητηςαπασχόλησης .................................................................................79 3.4 ΗκαμπύληΜπέβεριτζ ..............................................................................................84 3.5 Εσωτερικήυποτίμησηκαιανεργία ..............................................................85 3.6 Επισφαλήςεργασίατηνπερίοδο2010-2014 .....................................87

Κεφάλαιο 4: Αποδόμηση εργασιακών σχέσεων και μείωση μισθών ......................................... 93

4.1 Εισαγωγή ...............................................................................................................................95 4.2 Ηεργασιακήαπορρύθμισηστηνεποχήτηςκρίσης καιτωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογής ...................96

4.3 Συλλογικέςσυμβάσεις,νέεςμορφέςαπασχόλησης καιπαραβατικότητα ..................................................................................................98 4.3.1 Αδήλωτηεργασία ...................................................................................................... 102 4.4 Βασικάσυμπεράσματααπότηνεφαρμογή τουπληροφοριακούσυστήματος«ΕΡΓΑΝΗ» ................................104 4.5 ΕξελίξειςστουςκατώτατουςμισθούςστηνΕλλάδα καιστιςχώρεςτηςΕΕτηνπερίοδο2010-2014 ............................ 108 4.5.1 ΣύγκρισηκατώτατωνμισθώνστιςχώρεςτηςΕΕ τοΑ΄εξάμηνοτου2015 ....................................................................................... 109

Παράρτημα:Ηδιαχρονικήεξέλιξητωνκατώτατων πραγματικώναποδοχώντηνΕλλάδατηνπερίοδο1984-2014 ........115

Κεφάλαιο 5: Κοινωνική πολιτική, φτώχεια και οικονομική ανισότητα.................................121 5.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 123 5.2 Κοινωνικήπροστασίακαικοινωνικήπολιτική ............................ 123 5.2.1 Ηαποτελεσματικότητατου ΣυστήματοςΚοινωνικήςΠροστασίας ..................................................124 5.3 Ηεξέλιξητηςεισοδηματικήςανισότητας ...........................................134 5.4 Ηεξέλιξητηςφτώχειαςκαιτηςαποστέρησης ..............................140 5.4.1 Ορόλοςτωνκοινωνικώνμεταβιβάσεων στημείωσητηςφτώχειαςστηνΕλλάδα ..............................................144 5.5 Ηανεργίαωςπροσδιοριστικόςπαράγοντας τηςφτώχειας ................................................................................................................. 152 5.5.1 ΗεργασιακήδιάστασητηςφτώχειαςστηνΕλλάδα ................ 153

Κεφάλαιο 6: H πρόταση οικονομικής πολιτικής του ΙΝΕ ΓΣΕΕ ...................................................155 6.1 Εισαγωγή ........................................................................................................................... 157 6.2 ΗπρότασηοικονομικήςπολιτικήςτουΙΝΕΓΣΕΕ ...................... 157 6.2.1Πυλώναςπρώτος:Εναλλακτικήστρατηγικήδιαχείρισης τηςβιωσιμότηταςτουχρέους ....................................................................... 158 6.2.2 Πυλώναςδεύτερος:Ενεργοποίησηεγχώριαςζήτησης γιατηνεπανεκκίνησητηςοικονομίας................................................... 163 6.2.3 Πυλώναςτρίτος:Επαναρρύθμισητηςαγοράςεργασίας καιαποκατάστασητουκατώτατουμισθού .................................... 166

Βιβλιογραφία .............................................................................................................................................................................171

Ευρετήριο Πινάκων

Πίνακας1.1: Δαπάνεςκαιέσοδαπροϋπολογισμού ΓενικήςΚυβέρνησης2014(σεεκατ.ευρώ) ....................................................... 32

Πίνακας1.2: Δυναμικήεξέλιξητουλόγουχρέος/ΑΕΠ τηςΓενικήςΚυβέρνησης ..................................................................................................... 36

Πίνακας2.1: Συμβολήτωνμισθώνκαιτηςπαραγωγικότητας τηςεργασίαςστηδιαμόρφωσητουκόστους εργασίαςανάμονάδαπροϊόντος ................................................................................ 59

Πίνακας3.1: Ηδιάρθρωσητηςμισθωτήςαπασχόλησηςστοσύνολο τηςοικονομίαςανάφύλο(2010-2014) ................................................................ 88

Πίνακας3.2: Ηδιάρθρωσητηςμισθωτήςαπασχόλησηςστονιδιωτικό τομέαανάφύλο(2010-2014) ....................................................................................... 89

Πίνακας3.3: Ηδιάρθρωσητηςμισθωτήςαπασχόλησηςστονευρύτερο δημόσιοτομέαανάφύλο(2010-2014) ................................................................ 89

Πίνακας3.4: Μεταβολέςστημισθωτήαπασχόλησησειδιωτικόκαι ευρύτεροδημόσιοτομέαανάφύλο(2013-2014) ....................................... 90

Πίνακας4.1: ΑριθμόςΣΣΕκαιΔιαιτητικώνΑποφάσεων ΟΜΕΔ(2010-2014) ................................................................................................................ 99

Πίνακας4.2: Έλεγχοικαιποσοστάαδήλωτηςεργασίας(2010-2014) ...................103Πίνακας4.3: Νέεςπροσλήψειςανάμορφήαπασχόλησης(2009-2014) ...............106Πίνακας4.4: Ισοζύγιοπροσλήψεων-απολύσεων(2010-2014) ....................................106Πίνακας4.5: Μετατροπέςσυμβάσεωνεργασίαςαπόπλήρηεργασία

σεευέλικτεςμορφέςαπασχόλησης(2009-2014) ...................................107ΠίνακαςΠ.1: Εξέλιξηκατώτατουμισθούκαιημερομισθίου

στηνΕλλάδα(1984-2014) ............................................................................................116Πίνακας5.1: ΕξέλιξηκοινωνικώνδαπανώνστηνΕλλάδακαιτηνΕΕ-15 ............124Πίνακας5.2: Ποσοστό(%)σχετικήςφτώχειαςπρινκαιμετάτιςκοινωνικές

μεταβιβάσειςανάομάδεςτουπληθυσμού(Ελλάδα,2012) ............149

Ευρετήριο Διαγραμμάτων

Διάγραμμα1.1: Λόγοςάμεσων/έμμεσωνφόρων .................................................................................34Διάγραμμα1.2: ΔημόσιοχρέοςκαιέλλειμμαστηνΕλλάδα(δισ.ευρώ) ...........................35Διάγραμμα1.3: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςελληνικούδημόσιουτομέα

(1995-2014)..................................................................................................................................38Διάγραμμα1.4: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιδημόσιοχρέος(ωςποσοστόστο

ΑΕΠ)στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014) ....................40Διάγραμμα1.5: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιρυθμόςμεταβολήςπραγματικού

ΑΕΠστηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014) .......................41Διάγραμμα1.6: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιποσοστόανεργίας

στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014) ...................................42Διάγραμμα1.7: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιακαθάριστες

ιδιωτικέςεπενδύσειςστηνΕυρωζώνηκαι στακράτη-μέλη(2011-2014) .......................................................................................42

Διάγραμμα1.8: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιπαραγωγικόκενό στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014) ...................................43

Διάγραμμα1.9: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιρυθμόςπληθωρισμού στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014) ...................................43

Διάγραμμα1.10:Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιποσοστό μηεξυπηρετούμενωνδανείωνστηνΕυρωζώνη καιστακράτη-μέλη(2011-2014) ..............................................................................44

Διάγραμμα2.1: ΑΕΠ,ιδιωτικήκαιδημόσιακατανάλωση,επενδύσειςπαγίουκεφαλαίουκαικαθαρέςεξαγωγές(2006:1-2014:4) ................................50

Διάγραμμα2.2: ΤριμηνιαίεςμεταβολέςτουΑΕΠκαιτηςιδιωτικής κατανάλωσης(1995:1-2014:4,σταθερέςτιμές καιεποχικάδιορθωμέναστοιχεία) ...........................................................................51

Διάγραμμα2.3: Συμβολήτηςιδιωτικήςκατανάλωσης,τωνεπενδύσεων καιτωνκαθαρώνεξαγωγώνστημεταβολήτουΑΕΠ (1995-2014,σταθερέςτιμές,ετήσιαστοιχεία) ..............................................52

Διάγραμμα2.4: Ακαθάριστοιπραγματικοίμισθοίκαιδαπάνεςτωννοικοκυριών(2006:1-2014:4,εποχικάδιορθωμέναστοιχεία) .........................................53

Διάγραμμα2.5: Οιακαθάριστεςεπενδύσειςπαγίουκεφαλαίουσεσταθερέςτιμέςκαιοιπροσδιοριστικοίτουςπαράγοντες(2006:1-2014:4) ...............54

Διάγραμμα2.6: Επενδύσειςκαισυσσώρευσηκεφαλαίου(2006:1-2014:4) ...............56Διάγραμμα2.7: Ρυθμόςσυσσώρευσηςπαγίουκεφαλαίουκαιπαραγωγικότητα

τηςεργασίας(2006:1-2014:4) .....................................................................................57

Διάγραμμα2.8: Ακαθάριστεςονομαστικέςαποδοχέςανάμισθωτόκαι μοναδιαίοκόστοςεργασίας(2006:1-2014:4) ................................................59

Διάγραμμα2.9: ΑποπληθωριστήςτουΑΕΠ,μοναδιαίοκόστοςεργασίας καιμέσοπεριθώριοκέρδουςστονεπιχειρηματικότομέα (2006:1-2014:4) ........................................................................................................................60

Διάγραμμα2.10:Κόστοςεργασίαςανάμονάδαπροϊόντοςκαιτιμέςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιών(2006:1-2014:4,2006:1=100) .........................61

Διάγραμμα2.11:Συμβολήτωνκερδώνκαιτουμοναδιαίουκόστους εργασίαςστηδιαμόρφωσητωντιμών(2006:1-2014:4)......................62

Διάγραμμα2.12:Όγκοςεξαγωγών,όγκοςεισαγωγώνκαι εξωτερικόισοζύγιοαγαθώνκαιυπηρεσιών ...................................................64

Διάγραμμα2.13:Μεταβολέςεσωτερικήςζήτησηςέναντιόγκουεισαγωγών αγαθώνκαιυπηρεσιών(ετήσιες%μεταβολές, 2006:1-2014:4) ..........................................................................................................................65

Διάγραμμα2.14:Όγκοςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώνανάχώρα (2005-2014,2005=100) ....................................................................................................65

Διάγραμμα2.15:Εξαγωγικήεπίδοσητηςελληνικήςοικονομίας (όγκοςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώνδιορθωμένος μετημεγέθυνσητωναγορώνπροορισμού τωνελληνικώνεξαγωγών,1995-2014,2005=100) ..................................66

Διάγραμμα2.16:ΕξαγωγικήεπίδοσηεπιλεγμένωνχωρώντηςΕΕ (όγκοςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώνδιορθωμένος μετημεγέθυνσητωναγορώνπροορισμούτωνεξαγωγών, 2005-2014,2005=100) .......................................................................................................67

Διάγραμμα2.17:Τιμέςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώνεπιλεγμένωνχωρών τηςΕΕ(2005-2014,2005=100) ..................................................................................68

Διάγραμμα3.1: Ποσοστό(%)ανεργίαςσεηλικίες15-64ετών (Ελλάδα,2000:1-2015:1) ..................................................................................................74

Διάγραμμα3.2: Ποσοστό(%)ανεργίαςκατάεπίπεδοεκπαίδευσης (σύγκριση2008:3και2014:3) .....................................................................................75

Διάγραμμα3.3: Ποσοστό(%)ανεργίαςκατάηλικιακήομάδα, καιγιαταδύοφύλα ...............................................................................................................76

Διάγραμμα3.4: Ποσοστό(%)ανεργίαςκατάκοινωνικήομάδα (2000:1-2015:1) ........................................................................................................................77

Διάγραμμα3.5: Ανεργίακατάχρόνοδιάρκειας(σύγκριση2008:4 και2014:4) .....................................................................................................................................78

Διάγραμμα3.6: Ποσοστό(%)ανεργίαςκατάγεωγραφικήπεριφέρεια (σύγκριση2008:4και2014:4) .....................................................................................79

Διάγραμμα3.7: Ποσοστόαπασχόλησης,ηλικίες15-64ετών (Ελλάδα,2000:1-2015:1) ..................................................................................................80

Διάγραμμα3.8: Ποσοστό(%)μερικήςαπασχόλησης στοσύνολοτηςαπασχόλησης(2000:1-2014:4) ..........................................81

Διάγραμμα3.9: Αριθμόςαπασχολουμένωνκατάκλάδο (σύγκριση2008:4και2014:4) .....................................................................................81

Διάγραμμα3.10:Μεταβολήωρώνεργασίαςκαιαπασχόλησης(2008-2014) ..............82Διάγραμμα3.11:Κατανομήαπασχόλησηςκατάγεωγραφικήπεριφέρεια

(σύγκριση2008και2014) ...............................................................................................83Διάγραμμα3.12:Ανοιχτέςθέσειςεργασίαςκαιβραχυχρόνιαανεργία ................................84Διάγραμμα3.13:Ανοιχτέςθέσειςεργασίαςκαισυνολικήανεργία ..........................................85Διάγραμμα3.14:Συσχέτισηπραγματικούμοναδιαίουκόστουςεργασίας

καιποσοστούανεργίας(2008-2014) ....................................................................86Διάγραμμα3.15:Ηεπίδρασητηςεγχώριαςζήτησηςστηνανεργία(2008-2014) ....87Διάγραμμα4.1: Εξέλιξηπραγματικώνκατώτατωνμισθών

πέντεκλαδικώνΣΣΕ(2000-2014) ........................................................................ 100Διάγραμμα4.2: Σωρευτικήμεταβολήκατώτατωνπραγματικώνμισθών

στιςχώρεςτηςΕΕ(2010-2014)............................................................................... 109Διάγραμμα4.3: ΚατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεευρώστιςχώρεςτηςΕΕ

(2015:1) ........................................................................................................................................ 110Διάγραμμα4.4: ΚατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεευρώστιςχώρεςτηςΕΕ

(σύγκριση2010:1και2015:1) ................................................................................. 111Διάγραμμα4.5: Κατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεμονάδες

αγοραστικήςδύναμης(PPS)στιςχώρεςτηςΕΕ(2015:1) ................ 112Διάγραμμα4.6: Κατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεμονάδεςαγοραστικήςδύναμης

σεχώρεςτηςΕΕ(σύγκριση2010:1και2015:1) ....................................... 112Διάγραμμα4.7: Πραγματικοίμισθοίκαιεισοδηματικόμερίδιομισθών

στηνΕΕ,τηνΕυρωζώνηκαιτιςχώρες-μέλητης ....................................... 113ΔιάγραμμαΠ.1: Ποσοστιαίαμεταβολήκατώτατωνπραγματικώναποδοχών

στηνΕλλάδα(1984-2014) ........................................................................................... 120ΔιάγραμμαΠ.2: Διαχρονικήεξέλιξηκατώτατωνπραγματικώναποδοχών

στηνΕλλάδα(1984-2014,1984=100) .............................................................. 120Διάγραμμα5.1: ΔαπάνεςKοινωνικήςΠροστασίας ......................................................................... 126Διάγραμμα5.2: ΔείκτηςσχετικήςαποτελεσματικότηταςτωνΔαπανών

KοινωνικήςΠροστασίαςωςπροςτηφτώχεια (ΕΕ-15,μέσοςόρος2005-2012) .............................................................................. 127

Διάγραμμα5.3: Ανάλυσητωνεπιδομάτωνκοινωνικήςπροστασίας σεχρήμασεχώρεςτουνοτιοευρωπαϊκούπροτύπου καιτηςΕΕ-15(2003-2012) ......................................................................................... 130

Διάγραμμα5.4: Ανάλυσητωνεπιδομάτωνκοινωνικήςπροστασίαςσεείδος σεχώρεςτουευρωπαϊκούνότουκαιτηςΕΕ-15(2003-2012) .... 133

Διάγραμμα5.5: ΔείκτηςανισότηταςGiniστηνΕΕ-15(2009και2012) .......................134Διάγραμμα5.6: ΔείκτηςανισότηταςGiniπρινκαιμετάτιςκοινωνικές

μεταβιβάσειςσεχρήμα(ΕΕ-15καιΕλλάδα,2004-2012) ................. 135Διάγραμμα5.7: Ποσοστιαία(%)μεταβολήδεικτώνανισότηταςS10/S6

καιS6/S1μεταξύτωνετών2009και2012,EE-15 ................................ 136Διάγραμμα5.8: ΚαμπύληLorenzγιατηνκατανομήτουδιαθέσιμου

ατομικούεισοδήματοςστηνΕλλάδα,πρινκαι μετάτιςκοινωνικέςμεταβιβάσεις(2012) ..................................................... 137

Διάγραμμα5.9: Ποσοστιαία(%)κατανομήσυνολικούδιαθέσιμουεισοδήματοςκατάεπαγγελματικήκατάσταση(Ελλάδα,2009και2012).......... 138

Διάγραμμα5.10:Mέσοετήσιοδιαθέσιμοεισόδημασεευρώ(τρέχουσεςτιμές) κατάεπαγγελματικήκατάσταση(Ελλάδα,2009και2012).......... 139

Διάγραμμα5.11:Εξέλιξηβασικώνδεικτώνποσοστού(%)φτώχειας στηνΕλλάδα(2009-2012) ...........................................................................................141

Διάγραμμα5.12:Ποσοστό(%)απόλυτηςφτώχειας κατάεπαγγελματικήκατάσταση,μεβάσητο2009 ωςδιαχρονικάσταθερόόριοφτώχειας ............................................................142

Διάγραμμα5.13:Ποσοστό(%)τουπληθυσμούπουαδυνατείνακαλύψεισυγκεκριμένεςβασικέςανάγκες(Ελλάδα,2009-2013) .....................143

Διάγραμμα5.14:Ποσοστό(%)φτώχειαςπρινκαιμετά τιςκοινωνικέςμεταβιβάσεις ......................................................................................144

Διάγραμμα5.15:Ποσοστό(%)φτώχειαςκαιλοιπέςκοινωνικέςμεταβιβάσεις ωςποσοστό(%)τουΑΕΠ,ΕΕ-15,μέσοςόροςδύοπεριόδων (πρινκαιμετάτηνκρίση) .............................................................................................146

Διάγραμμα5.16:Ποσοστό(%)ανεργίαςκαιποσοστό(%)φτώχειας στηνΕΕ-27(σύγκρισηδύοπεριόδων) .............................................................. 152

Διάγραμμα5.17:Ποσοστό(%)φτώχειαςκαισυνεισφορά(%)τωνανέργων στηφτώχεια(Ελλάδα,2006-2012) .....................................................................154

Διάγραμμα6.1: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενέςπλεόνασμα/ΑΕΠ(%) μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ3%απότο2016 .............................................. 160

Διάγραμμα6.2: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενέςπλεόνασμα/ΑΕΠ(%) μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ2%απότο2016 ............................................. 161

Διάγραμμα6.3: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενέςπλεόνασμα/ΑΕΠ(%) μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ2%απότο2016καιμείωση τόκωνκατά30% .................................................................................................................. 161

Διάγραμμα6.4: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενέςπλεόνασμα/ΑΕΠ(%) μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ1%απότο2016 .............................................. 162



Διάγραμμα6.7: Ποσοστιαίααύξησηκατώτατουμισθού (Ελλάδα,1984-2016) ........................................................................................................ 168

Διάγραμμα6.8: Εξέλιξηκατώτατωνπραγματικώναποδοχών (1984-2016,1984=100) ................................................................................................ 169

ΙΝΕ ΓΣΕΕ 13ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2015

Περίληψη

Στο επίκεντρο τηςΈκθεσης του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για την ελληνική οικονομία και τηναπασχόλησητουέτους2015βρίσκεταιηαξιολόγησητωνεπιπτώσεωντωνπρο-γραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογήςκαιησυμβατότητάτουςμε το ελληνικόμοντέλοοικονομικήςανάπτυξης.Ηανάλυσήμαςστηρίζεταιστηνπαραδοχήότιτομακροαναπτυξιακόμοντέλοτηςελληνικήςοικονομίαςεξαρτάταιαπότηδυναμικήτηςσχέσης:κατανάλωση→εγχώριαζήτηση→οικονομικήμεγέθυνση.Συνεπώς,ηδιανομήτουεισοδήματοςκαιημόχλευσητηςοικονομίαςδιαδραματίζουνσημα-ντικόρόλοστηβιωσιμότητατουελληνικούμοντέλουανάπτυξης,καθώςκαιστημακροοικονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα της οικονομίας και στησυνοχήτηςαγοράςεργασίας.ΗθέσητουΙΝΕείναιότιαυτάταδομικάχαρακτηρι-στικάτηςελληνικήςοικονομίαςθαέπρεπενααποτελούντοπλαίσιοσχεδιασμούτηςοικονομικήςπολιτικήςγιατηνέξοδοτηςΕλλάδαςαπότηνκρίσηχρέουςκαιτηνοικονομικήκαικοινωνικήκρίση.

Βάσειαυτήςτηςοπτικής,ηοικονομικήπολιτικήτηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςκαιτηςεσωτερικήςυποτίμησηςείναιασύμβατημετησημερινήδομήτουελληνι-κούμοντέλουανάπτυξης.Τοβασικόεπιχείρηματηςμελέτηςείναιότιησυσχέτισητηςκρίσηςδημόσιουχρέουςκαιτουελλείμματοςανταγωνιστικότηταςτηςχώραςμε τησυρρίκνωσητωνμισθών, τωνσυντάξεωνκαι τωνκοινωνικώνδαπανών,μετηνυπονόμευσητουεργατικούδικαίουκαιτωνθεμελιωδώνεργασιακώνκαικοινωνικώνδικαιωμάτων,καθώςκαιμετηναποδόμησητουσυστήματοςκοινω-νικήςασφάλισηςεγκλωβίζειτηνοικονομίαστηνκρίσηχρέουςκαιτηνοικονομικήκρίση.ΤαβασικάσυμπεράσματατηςΈκθεσηςείναιταεξής:

Πέντεχρόνιαμετάτοξέσπασματηςκρίσηςδημόσιουχρέουςκαιτηνεφαρμογήπρογραμμάτων δημοσιονομικής λιτότητας, η χώρα μας εξακολουθεί να είναιδημοσιονομικάεγκλωβισμένηστηνπαγίδαχρέους.Ηανάλυσήμαςαναδεικνύειότιηαποτυχίατηςδημοσιονομικήςλιτότηταςωςμέσουεπίτευξηςδημοσιονομι-κήςπροσαρμογήςείναιδιττή·αφενόςδενσυνέβαλεστηνανάκτησητηςφερεγ-γυότητας και της αξιοπιστίας του ελληνικού δημόσιου τομέα και αφετέρουαποσταθεροποίησετομακροοικονομικόκαιτοχρηματοπιστωτικόσύστηματηςοικονομίας. Συνεπώς, ταπρογράμματαοικονομικήςπροσαρμογήςαπέτυχαν ναδημιουργήσουν διατηρήσιμες συνθήκες δημοσιονομικής σταθερότητας, αξιοπι-στίαςκαιαυτόνομηςπρόσβασηςτηςχώραςστιςαγορέςκεφαλαίων.Ηελληνικήοικονομία συνεχίζει να εμφανίζει μη βιώσιμο πρωτογενές πλεόνασμα,ως απο-τέλεσματηςδημοσιονομικήςλιτότητας,καιυψηλόπιστωτικόρίσκο.Επομένως,ηπορείατηςχώραςτααμέσωςεπόμεναχρόνιαείναιαπολύτωςεξαρτημένηαπότορυθμόοικονομικήςμεγέθυνσηςκαιτηνεξέλιξητωνυποχρεώσεωντηςχώραςκυρίωςσετόκους.

ΙΝΕ ΓΣΕΕ14 ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2015

ΗεμπειρικήαξιολόγησητωνεπιπτώσεωντηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςπουεφαρμόστηκεστηχώραμαςδείχνειότιαυτήσυσχετίζεταιθετικάμετηναύξησητουλόγουδημόσιοχρέοςπροςΑΕΠκαιαρνητικάμετημεταβολήτουΑΕΠ.ΣτηνΕλλάδαημέσηετήσιασυρρίκνωσητουπραγματικούΑΕΠήτανπερίπου4,5ποσο-στιαίες μονάδες. Η προκληθείσα ύφεση υπονόμευσε την ικανότητα της χώραςνααποπληρώσειτοχρέοςτης,οξύνονταςτοπρόβλημαφερεγγυότηταςκαιαξι-οπιστίαςτης.Επίσης,δεντεκμηριώνεταιεμπειρικάηυπόθεσηότιημείωσητουδημοσιονομικούελλείμματοςέχειεπεκτατικόαποτέλεσμαστιςιδιωτικέςεπενδύ-σεις.Αντίθετα,δείχνουμεότιηδημοσιονομικήπροσαρμογήλειτουργείωςσυμπι-εστικόςμηχανισμόςστιςροέςρευστότηταςτηςοικονομίας,υπονομεύονταςτηνικανότητανοικοκυριώνκαιεπιχειρήσεωνναανταποκριθούνστιςδανειακέςτουςυποχρεώσεις.Κατάσυνέπεια,ηδημοσιονομικήπροσαρμογήλειτουργείωςμηχα-νισμόςμετάδοσηςτηςδημοσιονομικήςκρίσηςστοχρηματοπιστωτικόσύστημα.

Η μελέτη αναλύει επίσης την εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών μεγεθών καιδείχνειτησυσχέτισητηςύφεσηςκαιτηςλιτότηταςμετηνκατάρρευσητηςεγχώ-ριαςζήτησηςκαιπρωτίστωςτηςκατανάλωσης.Ηανάλυσήμαςεστιάζειστοπρό-βληματηςαποεπένδυσηςκαιστηνανάγκησημαντικήςενίσχυσηςτωνιδιωτικώνεπενδύσεωνγιανααντιμετωπιστείτοπαραγωγικόκενότηςοικονομίας.Επίσης,αναλύεταιημηβιώσιμηβελτίωσητωνκαθαρώνεξαγωγών,καθώςαναδεικνύεταιτοδιαρθρωτικόπαραγωγικόέλλειμματηςοικονομίας.

Ειδικότερα,το2014τοΑΕΠτηςελληνικήςοικονομίαςσεσταθερέςτιμέςπαρου-σίασεμικρήαύξηση0,8%γιαπρώτηφοράμετάτην έναρξητηςκρίσης (2008-2014),στηδιάρκειατηςοποίαςησυνολικήαπώλειαπροϊόντοςανήλθεστο25,5%.Η αύξηση του ΑΕΠ ουσιαστικά σημειώθηκε το δεύτερο εξάμηνο του 2014 καιπροήλθεκυρίωςαπότηνιδιωτικήκατανάλωση,ηοποίααυξήθηκεκατά1,4%στοσύνολοτου2014καικατά2,1%στηδιάρκειατουδευτέρουεξαμήνου.ΗαύξησητουΑΕΠστοδεύτεροεξάμηνοοφειλότανπερίπουκατάτα3/4στηναύξησητηςιδιωτικής κατανάλωσης και κατά το 1/4 στη μείωση των εισαγωγών και στημικρήθετικήσυμβολήτωνακαθάριστωνεπενδύσεωνπαγίουκεφαλαίου.

ΗσυμβολήτωνεπενδύσεωνπαγίουκεφαλαίουστοΑΕΠτο2014ήτανοριακή.Παρατηρώνταςτηναπόστασημεταξύτηςκαμπύληςκατανάλωσηςπαγίουκεφα-λαίουκαιτωνακαθάριστωνεπενδύσεωνστονεπιχειρηματικότομέαείναισαφήςη ένδειξη της αρνητικής συμβολής των επενδύσεων στο ΑΕΠ την περίοδο τηςκρίσης. Είναι εξαιρετικής σημασίας να κλείσει αυτό το κενό με σημαντικές σεποσότητα και ποιότητα επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, έτσι ώστε οι ιδιωτικέςεπενδύσειςνασυμβάλουνστημετάβασητηςοικονομίαςσεένανενάρετοκύκλοοικονομικήςμεγέθυνσης.Ησυμβολήτηςδημόσιαςκατανάλωσηςήταναρνητική,όπωςεξάλλουκαικαθ’όλητηδιάρκειατηςεφαρμογήςτωνπρογραμμάτωνδημο-σιονομικήςπροσαρμογής,πληνόμωςπεριορίστηκεστο-0,9%έναντιπερίπου6%ετησίωςκατάταπροηγούμεναέτη.Ηαύξησητηςιδιωτικήςκατανάλωσηςπρέπεινααποδοθείσεμεγάλοβαθμόστηνεξέλιξητουδιαθέσιμουεισοδήματοςτωννοι-


κοκυριών,λόγωτηςσταθεροποίησηςτηςαπασχόλησης,τηςοριακήςμείωσηςτηςανεργίαςκαιτηςκαταγραφήςθετικούετήσιουρυθμούμεταβολήςτωναμοιβώνεξαρτημένης εργασίας,πουοφειλότανκυρίωςστηναύξησητηςμισθωτήςαπα-σχόλησηςκατά2,6%(3,8%τοδεύτεροεξάμηνο).Στοσημείοαυτόθαήτανχρή-σιμονασημειωθείότιηαύξησητηςιδιωτικήςκατανάλωσηςτοδεύτεροεξάμηνοτου2014φαίνεται ναοφείλεταιστηνυψηλότερηροπήπροςκατανάλωσητωννοικοκυριών τωνοποίων το εισόδημαπροέρχεταιαπό εργασίακαι κοινωνικέςμεταβιβάσεις(π.χ.συντάξειςκ.λπ).

Στοτέλοςτου2014τομοναδιαίοκόστοςεργασίαςήτανκατά13,7%μικρότεροέναντιτουτελευταίουτριμήνουτου2009.Σύμφωναμετησυμβατικήθεωρίατηςεσωτερικήςυποτίμησης,οιεπιχειρήσειςθαέπρεπενααντιδράσουνστημείωσητουμοναδιαίουκόστους εργασίαςμεμείωσητιμώνκαιαύξησητηςαπασχόλη-σηςκαι τηςανταγωνιστικότητάς τους.Η εμπειρικήανάλυσήμαςδεν επιβεβαι-ώνειαυτές τις υποθέσεις, πουπροσδιορίζουν τονπυρήνα τηςφιλοσοφίας τωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογής.Αντίθετα,παρατηρούμεότιημείωσητουμοναδιαίουκόστους εργασίαςδενδημιούργησεαπασχόλησηαλλάανεργίακαιμετατράπηκεσεμικρήμείωσητουαποπληθωριστήτουΑΕΠ,σχεδόν5%.Ηδιαφοράαυτήμετατράπηκεσεαύξησητουμέσουπεριθωρίουκέρδους,δηλαδήεπηρέασετηδιανομήτουεισοδήματοςπροκαλώνταςάνισηκατανομήτωνεπι-πτώσεωντηςκρίσηςσεβάροςτωνεισοδημάτωναπόεργασία.Επιπλέον,οιμει-ώσειςτωνμισθώνκαιτουμοναδιαίουκόστουςεργασίαςδενοδήγησανούτεσεμειώσειςτωντιμώντωνεξαγωγών.Ηβελτίωσηστοισοζύγιοτρεχουσώνσυναλ-λαγώνήταναποτέλεσματηςσημαντικήςπεριστολήςτωνεισαγωγώνλόγωτηςδραματικήςμείωσηςτηςεγχώριαςζήτησης.Συνεπώς,είναιαναγκαίαηεφαρμογήδιαρθρωτικώναλλαγώνστιςαγορέςπροϊόντωνγιατηναντιμετώπισητωνευρύ-ταταδιαδεδομένωνολιγοπωλιακώνκαταστάσεωντηςελληνικήςοικονομίας,έτσιώστενακαταστείεφικτήμιασημαντικήμείωσητωντιμών.

Η οικονομική κρίση και η εφαρμογή των προγραμμάτων οικονομικής προσαρ-μογήςτατελευταίαπέντεχρόνιαέχουνχειροτερέψειδραματικάτηνκατάστασητηςαγοράςεργασίαςστηνΕλλάδα.Οαριθμόςτωνανέργωναυξήθηκεαπό364χιλιάδεςτοτρίτοτρίμηνοτου2008σε1,342εκατ.τοπρώτοτρίμηνοτου2014.Τοτέταρτοτρίμηνοτου2014,οιάνεργοιανέρχοντανσε1,246εκατ.Ταμεγαλύτεραποσοστάανεργίας,πάνωαπό30%,καταγράφονταιστους εργαζομένους χαμη-λούμορφωτικούεπιπέδου,δηλαδήστουςκατόχουςαπολυτηρίουδημοτικούήσεόσουςδενέχουναπολυτήριοδημοτικού.Οικάτοχοιαπολυτηρίουτριτάξιαςμέσηςεκπαίδευσηςεμφανίζουντοτρίτοτρίμηνοτου2014ποσοστόανεργίας24,2%,οικάτοχοιαπολυτηρίουμέσηςεκπαίδευσης28,6%καιοικάτοχοιπτυχίουανώτερηςτεχνικήςεπαγγελματικήςεκπαίδευσης(ΙΕΚ)28%.ΌσοιφοίτησανέστωκαιέναχρόνοσεΑΕΙ,παρ’ότιδενσυμπλήρωσαντιςσπουδέςτους,εμφανίζουνποσοστόανεργίας26,9%.Οικάτοχοιπτυχίουανώτατωνσχολών(ΑΕΙκαιΤΕΙ)αντιμετωπί-ζουνχαμηλότεροποσοστόανεργίαςτηςτάξηςτου20,6%,ενώοικάτοχοιδιδακτο-


ρικούήμεταπτυχιακούτίτλουεμφανίζουνποσοστόανεργίας12,7%.Τουψηλόποσοστόανεργίαςσεόλεςτιςεκπαιδευτικέςκατηγορίεςαποκαλύπτειότιτοπρό-βληματηςανεργίαςσήμεραστηνΕλλάδαείναιπρόβλημαζήτησηςκαιόχιπρο-σφοράςεργασίας.Αξιοσημείωτοείναιτουψηλόποσοστόανεργίαςστιςγυναίκεςκαιστουςνέους,καθώςεπίσηςκαιστουςμακροχρόνιαανέργους,στουςοποίουςξεπέρασετο70%το2014.Τοποσοστόαπασχόλησηςαπό60%το2009μειώθηκεπερίπουστο50%το2014.Κατάσυνέπεια,στηδιάρκειατηςκρίσηςηελληνικήοικονομίααπέκλινεδραματικάαπότηστρατηγική«Ευρώπη2020»καιτοστόχοτηςγιαποσοστόαπασχόλησηςστο75%στιςηλικίες20-64ετών.

Εκτόςτηςμείωσηςτουποσοστούαπασχόλησηςστηδιάρκειατηςκρίσης,σημειώ-θηκανμεταβολέςκαιστηδιάρθρωσητηςαπασχόλησης.Ειδικότερα,τοποσοστότηςμερικήςαπασχόλησηςαυξήθηκεσημαντικάαπόπερίπου6%επίτουσυνόλουτηςαπασχόλησηςτο2009κοντάστο10%το2014.Έχειμάλιστασημασίανατονί-σουμεότιτοποσοστότηςμηηθελημένηςμερικήςαπασχόλησηςείναιεξαιρετικάυψηλόκαιπλησιάζειτο70%τουσυνόλουτηςμερικήςαπασχόλησης.Οικλάδοιπουεμφανίζουντημεγαλύτερημείωσηαπασχόλησηςήταντηςμεταποίησης,τουεμπορίουκαιειδικάτωνκατασκευών.Πιοσυγκεκριμένα,απότο1εκατ.θέσειςεργασίαςπουχάθηκανστοσύνολοτηςελληνικήςοικονομίαςημεταποίησηέχασε222χιλιάδεςθέσεις,τοεμπόριο219χιλιάδεςθέσειςκαιοικατασκευές236χιλιά-δεςθέσεις,πουαντιστοιχούνστο68%τοσυνόλουτωνχαμένωνθέσεωνεργασίας.

Οι εργασιακές σχέσεις και το εργατικό δίκαιο βρέθηκαν επίσης στο επίκεντροτωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογήςπουεφαρμόστηκανστηχώραμαςαμέσωςμετάτοξέσπασματηςκρίσηςχρέους.ΤοεύροςκαιηέντασητωνμέτρωνκαιτωνριζικώναλλαγώνπουέχουνλάβειχώραανατρέπουνκαιυποβαθμίζουνδραματικάτοεργασιακόπλαίσιοστηνΕλλάδα.Οισυντελούμενεςαλλαγέςχαρα-κτηρίζονται από έντονο κρατικό ρυθμιστικό παρεμβατισμό στους εξής κυρίωςάξονες:στηνπεραιτέρωενίσχυσητωνευέλικτωνμορφώνεργασίαςσεβάροςτηςπλήρουςκαισταθερήςαπασχόλησηςμεταυτόχρονηενίσχυσητουδιευθυντικούδικαιώματος του εργοδότη· στην υπονόμευση των συλλογικών διαπραγματεύ-σεωνκαιτηναποδόμησητωνΣυλλογικώνΣυμβάσεωνΕργασίας(ΣΣΕ)ωςθεσμι-κήςδιαδικασίαςπροσδιορισμούτωνμισθώνκαιτωνλοιπώνόρωνπαροχήςτηςεργασίας·στηνελαστικοποίησητουχρόνουεργασίαςβάσειτουκύκλουεργασιώντης επιχείρησηςμε ευρύφάσμαμονομερούςρύθμισηςαπότον εργοδότη·στηναπορρύθμισητηςεργατικήςπροστασίαςκαιστηναπελευθέρωσητωναπολύσεων.

ΣύμφωναμεταστοιχείατουΥπουργείουΕργασίαςκατάτηνπερίοδο2010-2014οικλαδικές/εθνικέςομοιοεπαγγελματικέςΣΣΕμειώθηκαναπό65το2010σε14το2014,υπονομεύονταςτοεπίπεδοσυλλογικήςπροστασίαςγιατουςεργαζομέ-νους,ειδικάγι’αυτούςπουαπασχολούνταισεμικρέςεπιχειρήσεις.Τηνίδιαπερί-οδο,οιεπιχειρησιακέςΣΣΕαπό227το2010αυξήθηκανθεαματικάσε976το2012καιμειώθηκανακολούθωςσε385το2013και286το2014.ΠαρατηρούμεότιουψηλότεροςαριθμόςσύναψηςεπιχειρησιακώνΣΣΕπαρουσιάζεταικατάτο2012,


έτοςέξαρσηςτης«διευκόλυνσης»τωνεπιχειρησιακώνΣΣΕσεεπιχειρήσειςκάτωτων50εργαζομένωνμετηχρήσητουνεοσύστατουμορφώματοςτων«ενώσεωνπροσώπων».

Ηαποκέντρωσητουεπιπέδουσυλλογικήςδιαπραγμάτευσηςαπότονκλάδοστηνεπιχείρηση,σεσυνδυασμόμετηναναστολήεφαρμογήςτηςεπέκτασηςτωνκλαδι-κώνκαιτωνομοιοεπαγγελματικώνΣΣΕ,επέφερεσημαντικέςμειώσειςστιςαμοι-βέςτωνεργαζομένων.ΟινέεςεπιχειρησιακέςΣΣΕπροέβλεπανστηνπλειονότητάτουςδραστικήμείωσητωναποδοχώντηςτάξηςτου10-40%απόταεπίπεδαπουκαθόριζανοικλαδικές,οιομοιοεπαγγελματικέςήοιπαλαιότερεςεπιχειρησιακέςσυμβάσεις.Επίσης,ημείωσητηςαγοραστικήςδύναμηςτουπραγματικούκατώ-τατουμισθούτηνπερίοδο2010-2014ήταν24,9%και34,5%γιατουςνέουςκάτωτων25ετών.ΟκατώτατοςμισθόςσεμονάδεςαγοραστικήςδύναμηςστηνΕλλάδακατρακύλησεστην κατάταξη των χωρώνπου έχουν θεσμοθετημένο κατώτατομισθό από την έβδομη στη δέκατη θέση (ή στην ενδέκατη μετά την εισαγωγήτουκατώτατουμισθούστηΓερμανίααπότο2015).ΕίναιχαμηλότεροςαπότοναντίστοιχοκατώτατομισθότηςΙσπανίας,τηςΜάλταςκαιτηςΣλοβενίας,σεαντί-στοιχοεπίπεδομετονκατώτατομισθότηςΠολωνίας,ενώσυρρικνώνεταιαρκετάηαπόστασηπουυπήρχεπάντοτεμετηνΠορτογαλία(λόγωτηςμεγάληςδιαφο-ράςπαραγωγικότηταςανάμεσαστιςδύοχώρες).ΑξιοσημείωτηείναιησημαντικήμείωσητηςδιαφοράςτουκατώτατουμισθούστηνΕλλάδααπότοναντίστοιχοστηνΟυγγαρίακαιτηνΚροατία.

Ηοικονομικήκρίση,ηδραματικήαύξησητηςανεργίαςκαιηεφαρμογήτωνπρο-γραμμάτωνλιτότητας,πουπροκάλεσανσημαντικέςμειώσειςστοδιαθέσιμοεισό-δηματατελευταίαχρόνια,έχουναναδείξειτιςδομικέςαδυναμίεςτουΣυστήματοςΚοινωνικήςΠροστασίας(ΣΚΠ)στηνΕλλάδα.Επίσης,ημείωσητηςκρατικήςχρη-ματοδότησηςκαιηαδυναμίατωνδομώνκοινωνικήςπροστασίαςναυποστηρίξουντιςδιευρυμένεςανάγκεςσυγκεκριμένωνπληθυσμιακώνομάδωνπουεπλήγησαναπότηλιτότητακαιτηνύφεσησυνέβαλανστηνπρωτοφανήγιατακοινωνικάδεδομένατηςχώραςαύξησητωνφαινόμενωναπόλυτηςένδειαςκαιαποστέρη-σης.ΗεμπειρικήανάλυσημαςδείχνειότιτοΣΚΠστηνΕλλάδαυποχρηματοδοτού-νταντηνπροηγούμενηδεκαετία,παράτηνκυρίαρχηάποψηότιτουψηλόκόστοςτουαποτελείμείζονααιτίατηςδημοσιονομικήςκρίσης.Επιπρόσθετα,πρέπεινασημειωθείότιηΕλλάδαεμφανίζειτηχαμηλότερηαποτελεσματικότηταστηδια-χείρισητωνδαπανώνκοινωνικήςπροστασίας.

ΗεισοδηματικήανισότηταβάσειτουδείκτηGiniσημειώνειαύξησηστηνΕλλάδααπό32,9σε34,4,πουείναικαιηυψηλότερητιμήμεταξύτωνχωρώντηςΕΕ-15γιατο2012.ΔείχνουμεεπίσηςότιγιατηνΕλλάδα–σεσχέσημετονμέσοόροτηςΕΕ-15–τοεπίπεδοοικονομικήςανισότηταςπριντιςμεταβιβάσειςσεχρήμααυξά-νεταισημαντικάκατάτηδιάρκειατηςκρίσης.Συγκεκριμένα,από49,1το2009,οπότεβρισκότανκάτωαπότονμέσοόροανισότηταςτηςΕΕ-15,εκτινάχθηκεστο61,6το2012,αισθητάπιοπάνωαπότημέσητιμήτηςΕΕ-15(52,1).Το2009η


καταβολήτωνσυντάξεωνάμβλυνετοεπίπεδοανισότηταςαπό49,1σε34,9.Το2012οισυντάξειςφαίνεταιναμειώνουντηνεισοδηματικήανισότητααπό61,6σε37.Δηλαδήπαρατηρούμεότιησημαντικήπερικοπήτωνσυντάξεωνστηδιάρκειατωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογήςμειώνειτηδιανεμητικήτουςεπί-δραση.Οι«λοιπέςκοινωνικέςμεταβιβάσεις»μειώνουντηνανισότηταστο34,4.Τοεμπειρικόαυτόεύρημαδείχνειτηχαμηλήαναδιανεμητικήεπίδρασητων«λοιπών»(εκτόςσυντάξεων)μεταβιβάσεωνστηνοικονομικήανισότηταστηνΕλλάδα.

Η ποσοστιαία μεταβολή του δείκτη S6/S1 αυξήθηκε στην Ελλάδα κατά 3,4%,περισσότεροαπόκάθεάλληχώρατηςΕΕ-15,γεγονόςπουδείχνειότικατάτηντετραετία2009-2012ηκρίσηστηνΕλλάδαέπληξεπερισσότεροταχαμηλότερατμήματατηςεισοδηματικήςκατανομής.Απότηνάλλημεριά,ησχετικήανισότηταμεταξύτουπιοευκατάστατουδεκατημορίουτουπληθυσμούσεσύγκρισημετοεισοδηματικόμερίδιοτου6ουδεκατημορίουμειώθηκεοριακάκατά0,3%.Αυτόδηλώνει ότι χειροτερεύει η θέση τουφτωχότερου10%τουπληθυσμού.Παρα-τηρούμεεπίσηςότιμεταξύ2009-2012τοσχετικόποσοστόφτώχειαςαυξάνεταικατάτρειςποσοστιαίεςμονάδες,απότο20,1%στο23,1%.Ημικρήαυτήάνοδοςοφείλεται στο γεγονός ότι ο συγκεκριμένος δείκτης αναφέρεται στο κατ’ έτοςμέσοεισόδημα,τοοποίοαπότο2009καιύστερακινείταιέντοναπτωτικά.Κατάτην ίδια περίοδο, ο δείκτης χάσματοςφτώχειας καταγράφει σημαντική άνοδο,υπογραμμίζοντας τη μείωση των εισοδημάτων των φτωχών, δηλαδή, με άλλαλόγια, οιφτωχοί γίνονταιφτωχότεροι. Εναλλακτικά, χρησιμοποιώντας το όριοφτώχειαςτου2009καισταθμίζονταςβάσειτηςαγοραστικήςδύναμηςτωνεισο-δημάτων,οδείκτηςαπόλυτηςφτώχειαςμάςδείχνειότιτο2012τοποσοστότουπληθυσμούμε διαθέσιμο εισόδημαμικρότερο τουαντίστοιχου ορίουφτώχειαςτου2009ανερχότανστο42,3%.Ενολίγοις,οφτωχόςπληθυσμόςστηνΕλλάδαυπερδιπλασιάστηκε,δηλαδήπερισσότεροιαπό4στους10κατοίκουςστηνΕλλάδαείχανδιαθέσιμοεισόδημαμικρότεροτουαντίστοιχουορίουφτώχειαςτου2009.

Τοποσοστόαπόλυτηςφτώχειαςτωνμισθωτώνπλήρουςαπασχόλησηςτο2009ανερχόταν στο 7,6%, ενώ το 2012 στο 19,7%. Για τους αυτοαπασχολούμενουςπλήρουςαπασχόλησηςτοποσοστόαπόλυτηςφτώχειαςυπολογιζόταντο2009στο23,5%,ενώτο2012είχεαυξηθείστο37,4%.Μεταξύτωναπασχολουμένων,πιοσημαντικήήτανηεπιδείνωσητουαντίστοιχουποσοστούτωνεργαζομένωνμερι-κήςαπασχόλησης,γιατουςοποίουςτοποσοστόαπόλυτηςφτώχειαςαπό30,1%το2009αυξήθηκεσε51,7%το2012.Τοποσοστόφτώχειαςτωνανέργωναυξήθηκεαπό34,8%το2009σε65,5%το2012,μεταβολήπουυπογραμμίζειτηναδυναμίατουΣΚΠναυποστηρίξειενεργάτιςεισοδηματικέςανάγκεςτωνανέργων.Τέλος,αύξησηκαταγράφεταισταποσοστάφτώχειαςτωνσυνταξιούχων,από18,6%σε31,3%,αλλάκαιτωνυπόλοιπωνοικονομικάμηενεργώνατόμων,στουςοποίουςτοποσοστόφτώχειαςαυξήθηκεαπό27,5%το2009σε54%το2012.

Η Ελλάδα χρειάζεται επειγόντως αλλαγή μοντέλου οικονομικής πολιτικής στοπλαίσιομιαςνέαςστρατηγικήςεξόδουτηςοικονομίαςαπότηνκρίσηχρέους,την


αποπληθωριστικήύφεσηκαι τηναπομόχλευση.Το ΙΝΕΓΣΕΕέχει επεξεργαστείκαιέχειπροτείνειτρειςπυλώνεςβραχυπρόθεσμουσχεδιασμούτηςοικονομικήςπολιτικήςπουθαμπορούσαννασυμβάλουνστηνέξοδοτηςοικονομίαςαπότηνκρίσηκαιστηδιαμόρφωσησυνθηκώνσταθερότητας.Στοεπίκεντροτηςπρότα-σήςμαςείναιηαπασχόληση.Στοπλαίσιοτηςμακροκοινωνικήςπροσέγγισήςμας,ηεξυπηρέτησητωνσυμφερόντωντηςεργασίαςείναιτομέσογιατηνενίσχυσητηςμακροοικονομικήςκαιτηςχρηματοπιστωτικήςσταθερότηταςτηςοικονομίαςκαιτηςδημιουργίαςσυνθηκώνμετάβασήςτηςσεένανέο,διατηρήσιμομοντέλοανάπτυξης.Προτείνουμετονεπανασχεδιασμότηςχρηματοδότησηςτωνδανεια-κώνυποχρεώσεωντηςχώραςκαιτηναξιολόγησητηςβιωσιμότηταςτουχρέουςβάσειτουάξονα:βιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμα–βιώσιμοχρέος.Επίσης,τηνενεργοποίησητηςεγχώριαςζήτησηςμεαύξησητωνεπενδύσεωνκαιτηςιδιωτι-κήςκατανάλωσης.Ηαύξησητωνεπενδύσεωνθαπρέπειναεξυπηρετείτησυνοχήμεταξύτηςβραχυπρόθεσμηςεπανεκκίνησηςτηςοικονομίαςμετονμεσομακρο-χρόνιαδομικόπαραγωγικόμετασχηματισμότηςοικονομίας,έτσιώστεναοικο-δομηθεί έναβιώσιμομοντέλοοικονομικήςανάπτυξης.Βασικόπροαπαιτούμενογια τηναποτελεσματική εφαρμογή του επενδυτικούπρογράμματοςαποτελεί ηχρηματοδότησήτου.Στοπλαίσιοαυτό,τοΙΝΕΓΣΕΕέχειπαρέμβειενεργάστονδημόσιοδιάλογο,προτείνοντας«ρήτραεπανεπένδυσηςτωντόκων».Γιατηνενί-σχυση της κατανάλωσης, προτείνουμε τη θεσμοθέτηση «προγραμμάτων εγγυ-ημένηςαπασχόλησης».Υποστηρίζουμε τοθεσμό της εγγυημένηςαπασχόλησης,γιατίπιστεύουμεότιστιςσημερινέςσυνθήκεςτηςκρίσηςδημιουργείπολύσημα-ντικές δημοσιονομικές, μακροοικονομικές και χρηματοπιστωτικές επιδράσεις.Ειδικότερα,συμβάλλειστηνάμεσηαύξησητηςαπασχόλησηςκαιστηνενίσχυσητης κοινωνικής σταθερότητας, στην αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών καιστηνενίσχυσητουβιωσιμότηταςτουασφαλιστικούσυστήματος,στηνενίσχυσητηςχρηματοπιστωτικήςσταθερότηταςμέσωτηςμείωσηςτωνμηεξυπηρετούμε-νωνδανείων,στηνενίσχυσητηςμακροοικονομικήςσταθερότηταςμετηνάμεσηενίσχυσητηςαγοραστικήςδύναμηςκαιτηνπολλαπλασιαστικήαύξησητουΑΕΠ,στη δημιουργία βιώσιμων πρωτογενών πλεονασμάτων μέσω της αύξησης τηςαπασχόλησηςκαιτουΑΕΠ.Προτείνουμεεπίσηςτηνεπαναρρύθμισητηςαγοράςεργασίαςκαιτηναποκατάστασητουσυστήματοςτωνσυλλογικώνδιαπραγμα-τεύσεων,τωνσυλλογικώνσυμβάσεωνκαιτουρόλουτουΟργανισμούΜεσολά-βησηςκαιΔιαιτησίας(ΟΜΕΔ),καθώςκαιτηνεπαναφοράτουγενικούκατώτατουμισθούστοεπίπεδοπουήτανπριναπότηνομοθετικήπαρέμβασηγιατημείωσήτου.


Πρόλογος

Πέντεχρόνιαμετάτηνεφαρμογήπρογραμμάτωνδημοσιονομικήςπροσαρμογήςκαιεσωτερικήςυποτίμησηςηελληνικήοικονομίασυνεχίζειναείναιεγκλωβισμένηστηνύφεση,στηστασιμότητα,στηνανεργίακαιστοναποπληθωρισμό.Αβεβαιό-τητακυριαρχείσεόλαταεπίπεδαοικονομικώναποφάσεων.Οιπροκλήσειςγιατηνοικονομίακαιτηνκοινωνίαείναιμεγάλεςκαιαυξάνονταιμέσαστομεταβαλ-λόμενοκαιασταθέςευρωπαϊκόκαιγεωπολιτικόπεριβάλλον.Ηάμεσημετάβασητηςοικονομίαςσεβιώσιμη,σταθερήκαιδιατηρήσιμηανάπτυξημεαπασχόλησηκαι κοινωνικήσυνοχή είναι ζωτικής σημασίας για τους εργαζομένους και τουςσυνταξιούχους,γιατηνουσιαστικήαντιμετώπισητηςφτώχειαςκαιτουκοινωνι-κούαποκλεισμούπουπροκάλεσανοιπολιτικέςτηςλιτότητας.

Η κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και ειδικά στην Ευρωζώνη είναιεπίσηςρευστήκαιαβέβαιη.Έξιολόκληραχρόνιαμετάτηνύφεσητου2009,πουακολούθησετοξέσπασματηςπαγκόσμιαςχρηματοπιστωτικήςκρίσηςτο2007-2008,ηοικονομία τηςΕΕαναδεικνύεται ο «μεγάλοςασθενής» τηςπαγκόσμιαςοικονομίας,μετορυθμόμεταβολήςτουΑΕΠτο2014ναυστερείσημαντικάέναντιτων υπόλοιπων ισχυρών βιομηχανικά χώρων (πλην της Ιαπωνίας). Σχεδόν 12εκατ.είναιοιάνεργοιστηνΕΕ-28γιατουλάχιστονέναήκαιπερισσότεραχρόνια.Οινέοιμεμεγάληδυσκολίαβρίσκουνθέσηεργασίας.Όλοκαιπερισσότεροιάνερ-γοιδενπαίρνουνεπίδομαανεργίαςκαιαναγκάζονταιναεργαστούνσεσυνθήκεςεπισφάλειαςμεάτυπεςσχέσειςεργασίας.Τοποσοστότωνπολιτώνπουζουνσεσυνθήκεςστέρησηςκαιαπόλυτηςφτώχειαςαυξάνεται.

ΗνέαοικονομικήδιακυβέρνησητηςΕΕ,όπωςδιαμορφώθηκεστηδιάρκειατηςκρίσης, δεν δημιουργεί αισιοδοξία για το μέλλον. Ιδεολογικές εμμονές έχουνεγκλωβίσειτηνοικονομικήπολιτικήστηλογικήτης«επεκτατικής»λιτότητας,τηςδημοσιονομικήςπειθαρχίας,τηςαπορρύθμισηςτηςαγοράςεργασίαςκαιτηςαπο-δόμησηςτουεργατικούδικαίουκαιτουκοινωνικούκράτους.ΗπολιτικήεπιλογήτηςσυρρίκνωσηςτουβιοτικούεπιπέδουκαιτωνεργασιακώνδικαιωμάτωντωνεργαζομένωνωςμέσουβελτίωσηςτηςανταγωνιστικότηταςκαιτηςοικονομικήςμεγέθυνσηςυπονομεύειταθεμέλιατηςΕυρώπηςκαιτιςδημοκρατικέςαξίεςτης.Ησυνέχισητηςίδιαςπολιτικήςύστερααπόπέντεχρόνιακαταστροφικήςεφαρμο-γήςστιςχώρεςπουχτυπήθηκανπερισσότεροαπότηνκρίσηδηλώνειτηνπολιτικήαποτυχίατηςΕΕναεκμεταλλευτείτηνκρίσηχρέουςωςευκαιρίαεπαναπροσδιο-ρισμούτης,τροφοδοτώνταςτιςπολιτικέςδυνάμειςπουαμφισβητούντομέλλοντης.

ΗκρίσηστηνΕυρωζώνηδοκιμάζειτηβιωσιμότητατουεγχειρήματοςτουκοινούνομίσματοςαναδεικνύονταςτιςχρόνιεςθεσμικέςαδυναμίεςτηςΕΕκαιτομεγάλοέλλειμμαπολιτικήςστηναντιμετώπισητηςκρίσης.Αποτελείπλέονκοινήπαρα-


δοχήότιηΕυρώπηδενέκανεκαισυνεχίζειναμηνκάνειτααναγκαίαβήματαγιατηνοριστικήέξοδότηςαπότηνκρίση.Ηεκτίμησήμαςείναιότι τοεπενδυτικόσχέδιοτουπροέδρουτηςΕυρωπαϊκήςΕπιτροπήςΖαν-ΚλοντΓιούνκερκαιτονομι-σματικόπείραματηςποσοτικήςχαλάρωσηςτουδιοικητήτηςΕΚΤΜάριοΝτράγκιθαέχουνπεριορισμένααναπτυξιακάοφέληκαιδενμπορούνναδημιουργήσουνδιατηρήσιμες συνθήκες εξόδου της Ευρωζώνης από τον αποπληθωρισμό καιτηνανεργία.ΟεπαναπροσδιορισμόςτηςτρέχουσαςδιαχείρισηςτηςκρίσηςστοεπίπεδοτηςΕΕμπορείνασυμβείμόνομέσααπόμιανέαπολιτικήμισθών,τηνισχυροποίησητωνεθνικώνσυστημάτωνσυλλογικώνδιαπραγματεύσεωνκαιέναισχυρό επενδυτικόπρόγραμμαπουθαμετασχηματίσει τις ευρωπαϊκές οικονο-μίεςσεβιώσιμεςοικονομίεςμεαπασχόλησηκαιπεριβαλλοντικήισορροπία.Αυτόβέβαιαπροϋποθέτειτηναπόλυτηαντιστροφήτωννεοφιλελεύθερων«διαρθρω-τικών»μεταρρυθμίσεων.ΤοόφελοςγιατηνΕΕθαήτανπολλαπλόσεοικονομικό,κοινωνικό,θεσμικόκαιπολιτικόεπίπεδο.

ΗπροβληματικήαυτήθεμελίωσετηδιεθνήδράσητηςΣυνομοσπονδίαςμεστόχοτηνπροάσπισητωνεργασιακώνκαιτωνκοινωνικώνδικαιωμάτωνενάντιαστιςμονομερείς νομοθετικές παρεμβάσεις που αποδιάρθρωσαν τις εργασιακές σχέ-σειςαποδυναμώνονταςεργαζομένουςκαισυνδικάτα.Μεαφετηρίατοκύροςκαιτηδυναμικήτηςσεδιεθνέςκαιευρωπαϊκόεπίπεδο,ηΓΣΕΕαξιοποίησεαποτελε-σματικάκάθεθεσμικήκαιάλληδυνατότηταγιαναοικοδομηθείέναευρύμέτωποσυμπαράστασηςπροςτηνΕλλάδα,αποκαλύπτονταςτιςπρωτογενείςκαιτιςδευ-τερογενείςσυνέπειεςτηςβίαιηςδιαρθρωτικήςπροσαρμογήςκαιπροβάλλονταςέναεναλλακτικόυπόδειγμαπολιτικής.ΤοστίγματηςπροσπάθειαςαυτήςδίνουνοιαλλεπάλληλεςπροσφυγέςμαςστηΔιεθνήΟργάνωσηΕργασίας(ΔΟΕ)καιστααρμόδιαόργανατουΣυμβουλίουτηςΕυρώπης,πουείχανωςαποτέλεσμακαταδι-καστικέςαποφάσειςγιατηνπαραβίασησυνδικαλιστικώνελευθεριώνκαιμεγάλουαριθμούκοινωνικώνδικαιωμάτωντωνΕλλήνωνεργαζομένων,ταοποίακατοχυ-ρώνουνοΕυρωπαϊκόςΚοινωνικόςΧάρτηςκαιοιδιεθνείςσυμβάσειςτηςΔΟΕ.

ΤαεμπειρικάευρήματακαιτασυμπεράσματατηςΈκθεσηςτουΙΝΕΓΣΕΕγιατηνελληνικήοικονομίακαιτηναπασχόλησητουέτους2015δείχνουντηναποτυχίατηςασκούμενηςοικονομικήςπολιτικήςστηνΕλλάδακαιαναδεικνύουνανησυχη-τικέςοικονομικέςκαικοινωνικέςτάσεις.Η 'Έκθεσηαξιολογείτιςδημοσιονομικέςκαιτιςμακροοικονομικέςεξελίξεις,καθώςκαιτιςσυνέπειεςτουπρογράμματοςοικονομικής προσαρμογής στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία το 2014.Η προοπτική δημιουργίας διατηρήσιμων συνθηκών ανάπτυξης με κοινωνικήσυνοχήεξακολουθείνααποτελείαβέβαιηπροοπτικήκαιγιατο2015.Ηπολιτικήτηςδημοσιονομικήςλιτότηταςωςμέσουδημοσιονομικήςπροσαρμογής,αντίναβελτιώσειτηφερεγγυότητατηςοικονομίας,συνέβαλεστηνύφεσηκαιστηνεκτό-ξευσητουλόγουδημόσιοχρέος/ΑΕΠ.Ηαγοράεργασίαςσυνεχίζειναεπηρεάζεταιαρνητικάαπότηνύφεσηκαιτηναβεβαιότηταωςπροςτιςαναπτυξιακέςπροο-πτικέςτηςχώρας.Τοποσοστόανεργίαςεξακολουθείναείναιτουψηλότεροστην


ΕΕ,εξέλιξηπουαπεικονίζειτηνκατάρρευσητουπραγματικούκαιτουδυνητικούπροϊόντος.Η 'Έκθεσηεπίσηςκαταδεικνύειότιοιπολιτικέςκαιοιθεσμοίπροστα-σίας της εργασίας και των εργασιακών δικαιωμάτων δεν συσχετίζονται με τηδραματικήαύξησητηςανεργίας,συνεπώςηαπορρύθμισητηςαγοράςεργασίαςδενπρέπειναείναιμέροςτηςπολιτικήςαντιμετώπισηςτηςανεργίας.Επιπλέον,ηποιότητατωνθέσεωνεργασίαςσυνεχίζειναχειροτερεύει.Οιάτυπεςκαιμηηθε-λημένες μορφές απασχόλησης αυξάνονται, με σημαντικές αρνητικές συνέπειεςστοεισόδηματωνεργαζομένων,στοανθρώπινοκεφάλαιοτηςοικονομίας,στηνπαραγωγικότητα.ΤαεμπειρικάευρήματατηςΈκθεσηςδείχνουνεπίσηςότιυπάρ-χειυψηλήσυσχέτισημεταξύτωνεπισφαλώνθέσεωνεργασίαςκαιτηςφτώχειας,ενώημείωσητωνκατάκεφαλήνκοινωνικώνδαπανώνέχεισυμβάλειστηνπεραι-τέρωυποβάθμισητουβιοτικούεπιπέδουτωνεργαζομένωνκαιτωνσυνταξιού-χων.Τέλος,οιεπίσημεςεκτιμήσειςγιατορυθμόοικονομικήςμεγέθυνσηςτο2015καιτο2016είναιαρνητικέςωςπροςτηδυνατότητατηςοικονομίαςναεξέλθειαπότηντρέχουσακρίση.Δενυπάρχειαναπτυξιακήδυναμική,πολύπερισσότεροδενυπάρχουνδιατηρήσιμεςσυνθήκεςεπέκτασηςτηςζήτησηςκαιτηςπροσφοράς.

Υπάρχουνσυνεπώςπολλέςκαισαφείςενδείξειςότιηστρατηγικήτηςοικονομι-κήςπροσαρμογής,μεκύριουςάξονεςτηδημοσιονομικήλιτότητα,τηνεσωτερικήυποτίμηση και την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, έχει αποτύχει σε όλουςτουςβασικούςστόχουςδιευρύνονταςτοαναπτυξιακόκενότηςελληνικήςοικο-νομίαςαπότονμέσοευρωπαϊκόόροκαιαπομακρύνοντάςτηναπότουςστόχουςτηςστρατηγικής«Ευρώπη2020».ΗπαρούσαΈκθεσητουΙΝΕΓΣΕΕπροτείνειτονεπαναπροσδιορισμότηςοικονομικήςπολιτικήςσεεθνικόκαιευρωπαϊκόεπίπεδοστην κατεύθυνση της επαναρρύθμισης της αγοράς εργασίας, της υλοποίησηςεπενδυτικώνπρογραμμάτωνσεκλίμακατέτοιαπουνααντισταθμίσουντηνυφε-σιακήκατάστασητηςοικονομίας,τηςθεσμοθέτησηςπρογραμμάτωνεγγυημένηςαπασχόλησης ως μηχανισμού επανεκκίνησης της οικονομικής δραστηριότηταςκαιτηςκατοχύρωσηςτηςκοινωνικήςπροστασίαςκαιτουεργατικούδίκαιου.

ΗδιοίκησητουΙΝΕ,οεπιστημονικόςδιευθυντήςκαιτοεπιστημονικόπροσωπικότουΙνστιτούτουθαεκτιμήσουνιδιαίτερατηνκατάθεσηπαρατηρήσεων,σχολίωνκαιεναλλακτικώνμεθοδολογικώνπροσεγγίσεωνπουθαμπορούσαννασυμβά-λουνστηνπεραιτέρωβελτίωσητωνποσοτικώνκαιτωνποιοτικώνεκτιμήσεωνκαισυμπερασμάτωντηςΈκθεσης.

Γιάννης Παναγόπουλος

Πρόεδρος ΙΝΕ ΓΣΕΕ


Εισαγωγή

Η αποτελεσματικότητα της οικονομικής πολιτικής εξαρτάται από το βαθμόκατάτονοποίολαμβάνειυπόψητιςεξήςτρειςπαραδοχές:Πρώτον,κάθεοικο-νομίαέχειτηδικήτηςεξελικτικήπορεία.Οιπαραγωγικέςκαιοιθεσμικές ιδι-αιτερότητες των διαφορετικών μοντέλων οικονομικής ανάπτυξης παίζουνκαθοριστικόρόλοστησυμπεριφοράτους,στησυνοχήτους,στοντρόπομετονοποίοανταποκρίνονταιστηνασκούμενηοικονομικήπολιτικήκαιδημιουργούνθέσειςαπασχόλησηςκαισυνθήκεςβιώσιμηςοικονομικήςκαικοινωνικήςπροό-δου.Οιθεσμικέςκαιοιπαραγωγικέςιδιαιτερότητεςπροσδιορίζουντηναναπτυ-ξιακήταυτότητατηςοικονομίας,δηλαδήτοεάνηδυναμικήτηςεξαρτάταιαπότηνεγχώριακατανάλωση, την επένδυσηή/και τις εξαγωγές.Επίσης,καθορί-ζουνσεποιοβαθμόηδυναμικήτηςοικονομίαςεξαρτάταιαπόταεισοδηματικάμερίδιατωνμισθώνκαιτωνκερδών,τηντραπεζικήπίστηκαιτησυσσώρευσηχρέους.Ηαναπτυξιακήταυτότητατηςοικονομίαςπροσδιορίζεισεσημαντικόβαθμότορεαλισμότηςασκούμενηςοικονομικήςπολιτικής.Γιαπαράδειγμα,ηάσκηση πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης, δηλαδή μείωσης των μισθών καιτουκόστουςεργασίας,θαέχειδιαφορετικάαποτελέσματασεμιαοικονομίατηςοποίαςηδυναμικήεξαρτάταιαπότηνεγχώριακατανάλωσηκαιτοεισοδημα-τικόμερίδιοτωνμισθώναπόό,τισεμιαοικονομίαπουηδυναμικήτηςσυνδέ-εταιμετιςεξαγωγέςή/καιτιςεπενδύσειςκαθώςκαιτοεισοδηματικόμερίδιοτωνκερδών.

Δεύτερον, θεμελιακή αρχή συνοχής κάθε οικονομίας είναι η ικανότητα τωννοικοκυριών, των επιχειρήσεων και του κράτος να ικανοποιούν τις χρημα-τοοικονομικές υποχρεώσεις τους. Αδυναμία ικανοποίησης των δανειακώνυποχρεώσεων είναι πιθανό να δημιουργήσει κρίση φερεγγυότητας και ρευ-στότητας,πουσυνήθωςμετασχηματίζεταισεπαραγωγική,χρηματοπιστωτικήκαιμακροοικονομικήαστάθειαμεσοβαρέςαναπτυξιακέςκαικοινωνικέςεπι-πτώσεις.Ηπαραδοχήαυτήμαςοδηγείστηδιαπίστωσηότιοιροέςεισοδήμα-τοςστηνοικονομίαδενείναιμόνοροέςαγοραστικήςδύναμης,αλλάκαιροέςρευστότητας, πουπροσδιορίζουν τοπιστωτικό ρίσκο και την ικανότητα τουδανειζομένου να αποπληρώσει το χρέος του. Συνεπώς, μείωση εισοδημάτωνσυνεπάγεταιαφενόςμείωσητηςεγχώριαςζήτησηςκαιαφετέρουμείωσητωνροώνρευστότητας,πιθανόνπροβλήματαφερεγγυότηταςκαιαξιοπιστίαςκαιαδυναμίααποπληρωμήςτωνδανειακώνυποχρεώσεων,πουαυξάνουντορίσκοχρηματοπιστωτικήςαστάθειαςτηςοικονομίας.

Τρίτον,τοπρωτογενέςδημοσιονομικόισοζύγιοείναιβασικόςπροσδιοριστικόςπαράγονταςτηςμακροοικονομικήςκαιτηςχρηματοπιστωτικήςσταθερότηταςτηςοικονομίας,καθώςδημιουργείκαιστηρίζειροέςεισοδήματοςκαιρευστό-


τητας, συνεπώς τη δυνατότητα νοικοκυριών και επιχειρήσεων να δαπανούναλλάκαιναικανοποιούντιςχρηματοπιστωτικέςτουςυποχρεώσεις.Επομένως,μιαπολιτικήβίαιηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςμεδημοσιονομικήλιτότητααυξάνει δραματικά τον κίνδυνο μακροοικονομικής και χρηματοπιστωτικήςαστάθειαςκαικρίσης.

ΣτοεπίκεντροτηςπαρούσαςΈκθεσηςτουΙΝΕΓΣΕΕγιατηνελληνικήοικονομίακαιτηναπασχόλησητoυέτους2015βρίσκεταιηαξιολόγησητηςσυμβατότη-τας τηςοικονομικήςπολιτικής τηςδημοσιονομικής λιτότηταςκαι της εσωτε-ρικήςυποτίμησηςμετοελληνικόμοντέλοοικονομικήςανάπτυξης.Ηανάλυσήμαςστηρίζεταιστηνπαραδοχήότισεόρουςγενικούαναπτυξιακούμοντέλουηελληνικήοικονομίαεξαρτάταιαπότηδυναμικήτηςσχέσης:κατανάλωση→ εγχώριαζήτηση→οικονομικήμεγέθυνση.Απόταμέσατηςδεκαετίαςτου1990,καικυρίωςκατάτηδιάρκειατηςδεκαετίαςτου2000,ηαναπτυξιακήδυναμικήτηςοικονομίαςστηρίχτηκεεπίσηςστησυσσώρευσηχρέους.Ηαποδοχήαυτώντωνβασικώνδομικώνστοιχείωντουελληνικούμοντέλουανάπτυξηςθαέπρεπενα ήταν μείζων προσδιοριστικός παράγοντας του σχεδιασμού οικονομικήςπολιτικήςγιατηνέξοδοτηςΕλλάδαςαπότηνκρίσηχρέουςκαιτηνοικονομικήκαικοινωνικήκρίση.

Η εκτίμησή μας είναι ότι τα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής υπο-τιμούν –αν δεν αγνοούν– τις τρεις προαναφερόμενες παραδοχές. Η επιβολήβίαιης δημοσιονομικής και εισοδηματικής λιτότητας και απομόχλευσης στοπλαίσιο του αναπτυξιακού μοντέλου της ελληνικής οικονομίας αναπόφευ-κταπροκάλεσετονεγκλωβισμότηςελληνικήςοικονομίαςσετρειςθανάσιμεςπαγίδες:Στηνπαγίδα δημόσιου χρέους,πουκρατάτηνοικονομίασυνεχώςστοχείλος της χρεοκοπίας και επιτρέπει στους δανειστές ναασκούνασφυκτικέςπιέσεις σε βάρος της εθνικής μας κυριαρχίας και ανεξαρτησίας. Στηνπαγίδα λιτότητας, η οποία συρρικνώνει την οικονομική δραστηριότητα και καθιστάτο τραπεζικό σύστημα εύθραυστο και τη χώρα αφερέγγυα υπονομεύονταςτη δυνατότητά της να αποπληρώσει το χρέος της. Στηνπαγίδα ρευστότητας,που πνίγει καθημερινά την πραγματική οικονομία και κάθε επενδυτική καιπαραγωγική δραστηριότητα, δημιουργώντας σημαντικές αρνητικές επιδρά-σειςστουςεργαζομένουςκαιστοβιοτικόεπίπεδοτωνΕλλήνων.Στηδικήμαςμακροκοινωνική προσέγγιση, τα προγράμματα οικονομικής προσαρμογήςκαι η συρρίκνωση των μισθών και των συντάξεων δεν είναι διέξοδος αλλάμία από τις αιτίες της κρίσης. Δεν δημιουργούν ανταγωνιστικότητα και βιώ-σιμες επιχειρήσεις, αλλά ενισχύουν παρασιτικές συμπεριφορές και αναδια- νέμουνπόρουςσεβάροςπαραγωγικώνδραστηριοτήτων.

Η εμμονή των δανειστών στην εφαρμογή πολιτικών δημοσιονομικής λιτότη-ταςκαιεσωτερικήςυποτίμησηςυποκρύπτειπολύσυγκεκριμένεςυποθέσειςκαιπαραδοχέςγιατηναναπτυξιακήταυτότητατηςελληνικήςοικονομίας.Οσχεδια-


σμόςτωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογήςστηρίζεταιστηνπαραδοχήότι η δυναμική της ελληνικήςοικονομίας εξαρτάται –ήθαπρέπει να εξαρτά-ται–απότιςεξαγωγέςκαιότιηοικονομίασήμεραέχειυψηλήπαραγωγικήκαιεξαγωγικήελαστικότηταικανήναανταποκριθείστηναυξητικήμεταβολήστηζήτησηγιαεξαγωγές,ηοποίαθαπροέλθειαπότημείωσηστομοναδιαίοκόστοςεργασίας. Επίσης, ότι η μείωση τωνμισθώνθααυξήσει τηναπασχόληση, τιςεπενδύσειςκαιτηνανταγωνιστικότητακαιθαδημιουργήσειανάπτυξη.Ηπαρα-τήρησήμαςείναιότιητρέχουσαοικονομικήπολιτικήθαπρέπεινασχεδιάζεταικαιναεφαρμόζεταιβάσειτηςαναπτυξιακήςταυτότηταςτηςοικονομίαςμέσαστηνοποίαζούμε.Ηαναπτυξιακήταυτότητατηςοικονομίαςπουθαθέλαμεναζούμεήαυτήςπουθέλουμεναδημιουργήσουμεθαπρέπεινααποτελείαντικεί-μενο της μεσομακροχρόνιας οικονομικής στρατηγικής μετασχηματισμού τωνδομικώνχαρακτηριστικώντηςοικονομίας.

Στηδικήμαςμακροκοινωνικήπροσέγγιση,οιβασικέςυποθέσειςστιςοποίεςθαέπρεπε ναστηρίζεται ηοικονομικήπολιτικήστηνΕλλάδαδιαφέρουνθεμελι-ακά.Ηπολιτικήτηςλιτότηταςκαιημείωσητωνμισθών:α)θασυρρικνώσειτηνεγχώριαζήτηση,β)θαμειώσειτοΑΕΠ,γ)θααυξήσειτηνανεργίακαιδ)θαβελτιώσει το εξωτερικό ισοζύγιομόνομέσωτηςπρος τακάτωπροσαρμογήςτουβιοτικούεπιπέδουτωνΕλλήνωνκαιτωνεισαγωγών.Επίσης,ηλιτότηταθαπροκαλέσει εμπλοκή στη δυνατότητα αποπληρωμής συσσωρευμένων χρεών,γεγονόςπουθαυπονομεύσειτηφερεγγυότητακαιτησταθερότητατουτραπε-ζικούσυστήματος,καθώςκαιτηρευστότητατηςοικονομίας,υποσκάπτονταςτιςαναπτυξιακέςτηςδυνατότητες.

Βάσειαυτήςτηςοπτικής,ηοικονομικήπολιτικήτηςλιτότηταςείναιασύμβατημετησημερινήδομήτουελληνικούμοντέλουανάπτυξης.Ηαντιμετώπισητηςκρίσηςδημόσιουχρέουςκαιτουελλείμματοςανταγωνιστικότηταςτηςχώραςμε τη λιτότητα, τη συνεχή συρρίκνωση μισθών, συντάξεων και κοινωνικώνδαπανών,τηνυπονόμευσητουεργατικούδικαίουκαιθεμελιωδώνεργασιακώνκαικοινωνικώνδικαιωμάτων,καθώςκαιτηναποδόμησητουσυστήματοςκοι-νωνικήςασφάλισηςδενδημιουργείαπασχόλησηκαιανάπτυξη,αλλάύφεσηκαικοινωνικήκρίση.Ηάποψηότι ημείωσητουκόστους εργασίας είναι μείζοναμεταβλητήτηςπροσαρμογήςτουεξωτερικούισοζυγίουαποπροσανατολίζειτηνοικονομικήπολιτικήαπότιςπραγματικέςαιτίεςτηςχαμηλήςανταγωνιστικότη-ταςτηςελληνικήςοικονομίας,δηλαδήτηναδύναμητεχνολογικήδομήκαιδιάρ-θρωσητουπαραγωγικούτηςσυστήματος.Ηαξιολόγησητουρεαλισμούκαιτηςαξιοπιστίαςτωνδύοαυτώνπροσεγγίσεωνπροϋποθέτειεμπειρικήδιερεύνησητωνυποθέσεωνπουστηρίζουντιςπαραδοχέςγιατιςαναπτυξιακέςανάγκεςκαιδυνατότητεςτηςελληνικήςοικονομίας,συνεπώςκαιτωνπροτεραιοτήτωνστοσχεδιασμότηςοικονομικήςπολιτικής.


Ηπαρούσαμελέτηχωρίζεταισε6κεφάλαια.1ΣτοΚεφάλαιο1αναλύουμετιςβασι-κέςεξελίξειςστοδημοσιονομικόσύστηματηςοικονομίαςκαιαμφισβητούμετηναποτελεσματικότητατηςασκούμενηςδημοσιονομικήςπροσαρμογής.Οιδημοσι-ονομικοίδείκτεςδείχνουνότιηπολιτικήτηςδημοσιονομικήςλιτότηταςδενέχειεπιφέρειταπροσδοκώμεναοφέλησεόρουςανάκτησηςτηςφερεγγυότηταςτουδημόσιουτομέακαιβιωσιμότηταςτουδημόσιουχρέους.Επίσης,ηεμπειρικήανά-λυσηαναδεικνύειτιςπολύσοβαρέςαρνητικέςσυνέπειεςτηςδημοσιονομικήςλιτό-τηταςστομακροοικονομικόκαιτοχρηματοπιστωτικόσύστηματηςοικονομίας.

ΣτοΚεφάλαιο2παρουσιάζουμετηνεξέλιξηβασικώνμακροοικονομικώνμεγεθώνκαιδείχνουμετησυσχέτισητηςύφεσηςκαιτηςλιτότηταςμετηνκατάρρευσητηςεγχώριαςζήτησηςκαιπρωτίστωςτηςκατανάλωσης.Ηανάλυσήμαςεστιάζειστοπρόβληματηςαποεπένδυσηςκαιστηνανάγκησημαντικήςενίσχυσηςτωνιδιω-τικώνεπενδύσεωνγιανααντιμετωπιστεί τοπαραγωγικόκενότηςοικονομίας.Επίσης,δείχνουμετημηβιώσιμηβελτίωσητωνκαθαρώνεξαγωγών,αναδεικνύο-νταςτοδιαρθρωτικόπαραγωγικόέλλειμματηςοικονομίας.

ΣτοΚεφάλαιο3παρουσιάζουμετιςβασικέςεξελίξειςστηναγοράεργασίας.Παρα-τηρούμεσημαντικέςαρνητικέςκαιανησυχητικέςεξελίξειςσταποσοστάκαιστηδιάρθρωση της ανεργίας και της απασχόλησης, καθώς επίσης και στις σχέσειςεργασίας,μεαύξησητηςαθέλητηςμητυπικήςαπασχόλησης.Τονίζουμεεπίσηςτομείζονπρόβληματηςανεργίαςτωννέωνκαιτωνμακροχρόνιαανέργων,πουέχειπάρειεκρηκτικέςδιαστάσειςσταχρόνιατηςκρίσης.

ΣτοΚεφάλαιο4εξετάζουμετιςαλλαγέςπουέχουνσημειωθείστηδομήτωνεργα-σιακώνσχέσεωνκαιειδικότεραστιςΣυλλογικέςΣυμβάσειςΕργασίας(ΣΣΕ)μέσωτηςσημαντικήςυποχώρησηςτουρόλουτωνσυλλογικώνδιαπραγματεύσεωνκαιτωνκλαδικώνκαιομοιοεπαγγελματικώνΣΣΕκαιτηςενίσχυσηςτωνεπιχειρησια-κώνσυμβάσεωνστονκαθορισμότωνόρωναμοιβήςκαιεργασίας.Επίσης,κατα-γράφουμετηνεικόνατηςαδήλωτηςκαιανασφάλιστηςαπασχόλησης,καθώςκαιτηςπαραβατικότηταςτωνεργοδοτώναπέναντισταδικαιώματατωνεργαζομέ-νων.Τέλος, εξετάζουμετιςεξελίξειςστημεταβολήτουκατώτατουμισθούστηνΕλλάδασυγκριτικάμετιςάλλεςχώρεςτηςΕΕστοπλαίσιοτηςπολιτικήςτηςεσω-τερικήςυποτίμησης.

ΣτοΚεφάλαιο5επιχειρούμεμιασυγκριτικήαποτίμησητηςμεταβολήςτωνκοι-νωνικώνδαπανώνκαιαναλύουμεβασικάχαρακτηριστικάτουΣΚΠστηνΕλλάδα,υπογραμμίζονταςτησημασίατωνσυντάξεωνστηνάσκησηκοινωνικήςπολιτικής.

1. Στην εκπόνηση της Έκθεσης για την ελληνική οικονομία και την απασχόληση του έτους 2015, εκτός από το συντονισμό, την επιμέλεια και την ευθύνη του επιστημονικού διευθυντή του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ Γιώργου Αργείτη, συμμετείχαν και οι Π. Γεωργιάδου, Η. Ιωακείμογλου, Ν. Κορατζάνης, Γ. Κουζής, Γ. Κρητικίδης, Β. Μισσός, Κ. Πασσάς, Χ. Πιέρρος και Χ. Τριανταφύλλου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται στον καθηγητή Χ. Παπαθεοδώρου για τα σχόλια και τις παρατηρήσεις του στο Κεφάλαιο 5 της παρούσας Έκθεσης.


Κατόπιν,αξιολογούμετημεταβολήτηςοικονομικήςανισότηταςκαιτηςφτώχειαςβάσειτωνχαρακτηριστικώνδιαφόρωνπληθυσμιακώνομάδων.

ΣτοΚεφάλαιο6υπογραμμίζουμεότιηπολιτικήτηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςκαιτηςεσωτερικήςυποτίμησηςδενσυνδυάζεταιμετηνανάπτυξηκαιτηναπα-σχόλησηστοαναπτυξιακόμοντέλοτηςΕλλάδας.Συνεπώς,θεωρούμεαναγκαίακαιζωτικήςσημασίαςγιατομέλλοντηςελληνικήςοικονομίαςτηνάσκησηεναλ-λακτικήςοικονομικήςπολιτικήςμεβάσητονάξονα:απασχόληση→ ζήτηση→ μεγέθυνση→ δημοσιονομικήπροσαρμογή→ βιωσιμότηταπρωτογενούςπλεο-νάσματος→βιωσιμότηταδημόσιουχρέους.ΤοκεφάλαιοολοκληρώνεταιμετηνανάλυσητωντριώνπυλώνωντηςπρότασηςτουΙΝΕΓΣΕΕγιατηνέξοδοτηςελλη-νικήςοικονομίαςαπότηνκρίσηχρέουςκαιτηνοικονομικήκρίση.

Γιώργος Αργείτης

Επιστημονικός Διευθυντής ΙΝΕ ΓΣΕΕ

Κεφάλαιο 1

Δημοσιονομική λιτότητα, προσαρμογή και κρίση χρέους: Φαύλος κύκλος αστάθειας,

ύφεσης και αποπληθωρισμού


Δημοσιονομική λιτότητα, προσαρμογή και κρίση χρέους:

Φαύλος κύκλος αστάθειας, ύφεσης και αποπληθωρισμού

1.1 Εισαγωγή

Πέντεχρόνιαμετάτοξέσπασματηςκρίσηςδημόσιουχρέουςκαιτηνεφαρμογήπρογραμμάτων δημοσιονομικής λιτότητας, η χώρα μας εξακολουθεί να είναιδημοσιονομικάεγκλωβισμένηστηνπαγίδαχρέουςμεαβέβαιηπροοπτική.Όπωςθααναλύσουμεκαιθαδείξουμεπαρακάτω,ηαποτυχίατηςδημοσιονομικήςλιτό-τηταςωςμέσοδημοσιονομικήςπροσαρμογήςτηςοικονομίαςείναιδιττή:αφενόςέχειπολύπεριορισμένακαιαβέβαιααποτελέσματασεσχέσημετηνανάκτησητηςφερεγγυότηταςκαιτηςαξιοπιστίαςτουελληνικούδημόσιουτομέακαιαφε-τέρουέχεισυντελέσεισημαντικάστηναποσταθεροποίησητουμακροοικονομι-κούκαιτουχρηματοπιστωτικούσυστήματοςτηςοικονομίας.2

Ωςαποτέλεσμα,καιμεδεδομένητηνομισματικήκαιτηχρηματοπιστωτικήαρχι-τεκτονικήτηςΕυρωζώνης,ηελληνικήοικονομίαεξακολουθείακόμηκαιστηντρέ-χουσαπερίοδοναέχειυψηλόπιστωτικόρίσκοκαιαβέβαιηπροοπτικήεξόδουγιαδανεισμόστιςιδιωτικέςαγορέςομολόγων.Ηχώραμαςσυνεχίζεινααντιμετωπίζεισημαντικούςπεριορισμούςρευστότηταςμε ιδιαίτερααρνητικέςσυνέπειεςστονπραγματικότομέατηςοικονομίας,στηναπασχόλησηκαιστιςαναπτυξιακέςπρο-οπτικέςτης.Πρέπεινασημειωθείμειδιαίτερηέμφασηότιηαναπτυξιακήεμπλοκήτηςοικονομίαςκαιηύφεσηουσιαστικάυπονομεύουντηδυνατότητατουελληνι-κούκράτουςναικανοποιείτιςδανειακέςυποχρεώσειςτου,τροφοδοτώνταςτηνκρίσηχρέουςκαιπαρατείνονταςτονεγκλωβισμότηςχώραςστηνπαγίδαχρέους.Η αμφίδρομη σχέση μεταξύ εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους, μακροοικονο-μικής και χρηματοπιστωτικήςσταθερότητας και οικονομικής μεγέθυνσης είναικομβικήςσημασίαςστηναξιολόγησητηςασκούμενηςοικονομικήςπολιτικής.

Στοπλαίσιοαυτό,ηαξιολόγησητηςσχέσηςδημοσιονομικήςλιτότηταςκαιδημο-σιονομικήςπροσαρμογήςτο2014θαπρέπειναπεριλαμβάνειτρίαεπίπεδαανά-λυσης: την εξέλιξη της προσαρμογής των εσόδων και των δαπανών, ώστε ναεκτιμηθεί η έκταση της δημοσιονομικής προσαρμογής, την επίτευξη βιώσιμωνπρωτογενώνπλεονασμάτων, και συνεπώς τηναξιολόγηση τηςφερεγγυότητας

2. Για τις επιπτώσεις της οικονομικής πολιτικής της λιτότητας στο δημοσιονομικό και το μακροοικονομκό σύστημα των χωρών-μελών της ΕΕ, βλ. ETUI (2014, 2015) και iAGS (2015).


τουκρατικούτομέατηςοικονομίαςκαιτηςβιωσιμότηταςτουδημόσιουχρέους,καιτέλοςτιςμακροοικονομικέςκαιαναπτυξιακέςεπιπτώσειςτηςδημοσιονομι-κήςπροσαρμογής.

1.2 Η εξέλιξη της δημοσιονομικής προσαρμογής το 2014

Ο Πίνακας 1.1 αποτυπώνει βασικά μεγέθη του προϋπολογισμού της ΓενικήςΚυβέρνησηςτο2014ανάτρίμηνοκαιανάέτοςσεσύγκρισημετο2013.

Πίνακας 1.1: Δαπάνεςκαιέσοδαπροϋπολογισμού ΓενικήςΚυβέρνησης2014(σεεκατ.ευρώ)

2014 2013 Διαφορά Συνόλων

Τρίμηνα I II III IV Σ Ι ΙΙ ΙΙΙ IV Σ %I. Έσοδα (1+2+3+4+5+6) 18356 17850 19403 20358 75966 17789 16552 22646 21605 78592 -5%

Άμεσοι φόροι 4557 4034 5290 4792 18673 4474 3668 5592 6566 20300 -11%

Έμμεσοι φόροι 5335 5009 7333 7318 24995 5485 5420 6434 5969 23307 10%

Ασφαλιστικές εισφορές 4906 4738 4766 4634 19045 4814 4912 4981 4876 19582 -4%

Μεταβιβάσεις 2836 2743 698 2360 8637 2279 1352 4393 2876 10900 -32%

Πωλήσεις μη χρημ/κών παγίων 10 270 12 120 412 66 4 30 18 117 684%

Λοιπά έσοδα 712 1057 1302 1134 4205 671 1196 1217 1301 4386 -5%II. Δαπάνες (1+2+3+4+5+6+7+8) 17841 19689 19789 22191 79510 18898 20934 20645 25090 85567 -8%

Αμοιβές προσωπικού 3818 3876 3854 4026 15575 4004 4100 3970 4070 16145 -3%

Αγορά αγαθών και υπη-ρεσίων 957 1882 1620 2882 7340 1145 2586 2054 3419 9204 -21%

Τόκοι καταβληθέντες 1984 1191 1657 778 5610 1860 1683 1797 751 6091 -14%

Επιδοτήσεις 120 184 100 112 517 125 170 121 124 540 -4%

Μεταβιβάσεις 874 1061 797 1171 3902 1598 1027 1589 1413 5628 -24%

Κοινωνικές παροχές 9138 9920 10334 10332 39724 9610 9891 9832 11656 40989 -3%

Αγορές μη χρημ/κών παγίων 947 1572 1422 2879 6820 552 1460 1268 3646 6927 -9%

Λοιπές δαπάνες 3 4 5 10 23 3 17 13 11 44 -52%Πρωτογενές ισοζύγιο (Ι-ΙΙ+ΙΙ.3) 2499 -648 1271 -1055 627* 751 -2699 3799 -2734 -884 334%

Ισοζύγιο (I-II) 515 -1839 -387 -1833 -3543 -1109 -4383 2001 -3485 -6975 33%

Ισοζύγιο ΟΚΑ 804 -379 -295 -220 -91 1101 321 514 -590 1346 -107%

Πηγή: ΥπουργείοΟικονομικών

* Έχουν αφαιρεθεί τα προϋπολογιζόμενα έσοδα από τα κέρδη των Κεντρικών Τραπεζών.


Παρατηρούμε σημαντική υστέρηση εσόδων της τάξης του 5%και μείωση τωνδημόσιωνδαπανώνκατά8%συγκριτικάμετο2013.Τοσυνδυασμένοαποτέλεσματωνπαραπάνωδύοεξελίξεωνήτανηεπίτευξηπρωτογενούςπλεονάσματος0,4%τουΑΕΠ.Ωστόσο,υστέρησηπαρατηρείταιτόσοαπότηνπλευράτωνεσόδωνόσοκαι τωνδαπανώνσεσχέσημε τιςπροβλέψεις τουΠρογράμματοςΟικονομικήςΠροσαρμογής(ΠΟΠ).3Συγκεκριμένα,ηυστέρησησταέσοδαήταν5,5δισ.ευρώ,ενώοιπρωτογενείςδαπάνεςήτανχαμηλότερεςκατά6,2δισ.ευρώ.Τοπρωτογε-νέςισοζύγιοήτανπλεονασματικό,αυξημένοκατάπερίπου1,5δισ.ευρώσεσχέσημετο2013,υστερείωστόσοέναντιτουστόχουκατά500εκατ.ευρώ,δίχωςνασυνυπολογίζονταιτακέρδητωνευρωπαϊκώνΚεντρικώνΤραπεζώναπότηδια-κράτησηομολόγωντουελληνικούΔημοσίου.Συνεπώς,καιτο2014συνεχίστηκεηδημοσιονομικήπροσαρμογήτηςελληνικήςοικονομίαςμεάξονατημείωσητωνδημόσιων δαπανών. Ωστόσο, ο φαύλος κύκλος δημοσιονομικής λιτότητας καιύφεσηςσυμπιέζειταδημόσιαέσοδακαιπυροδοτείπιέσειςγιαλήψηπροκυκλικώνμέτρωνμείωσηςτωνκρατικώνδαπανών,έτσιώστεναεπιτευχθείητιμή-στόχοςτουπρωτογενούςπλεονάσματοςπουπροβλέπειτοΠΟΠ.

Αξιοσημείωτοείναιότιοπαράγονταςπουπεριόρισετηνπτώσητωνκρατικώνεσόδωντο2014ήτανηαύξησητωνέμμεσωνφόρων.Συγκρίνονταςτααντίστοιχατρίμηνα,παρατηρούμεότιομεγαλύτεροςόγκοςτωνεσόδωνπαρατηρείταιστοτρίτοτρίμηνοκαιγιατιςδύοχρονιές,εξέλιξηαναμενόμενηεάναναλογιστείκανείςτησυμβολήτουτουρισμούστησυνολικήοικονομικήδραστηριότητακαιεπομέ-νωςστακρατικά έσοδα.Σύμφωναμε τηνΤράπεζα τηςΕλλάδος (2015), η του-ριστική κίνηση το 2014σημείωσε αύξηση 15,6%, ενώ τα έσοδααπό έμμεσουςφόρουςκατέγραψαναύξηση14%.

Τοτελευταίοτρίμηνοτου2014οιάμεσοιφόροιπαρουσίασανυποχώρησητόσοωςπροςτοαντίστοιχοτρίμηνοτουπροηγούμενουέτουςόσοκαιωςπροςτοπρο-ηγούμενοτρίμηνοτουίδιουέτους,γεγονόςτοοποίοπιθανότατασυνδέεταιμετηναβεβαιότηταπουδημιούργησεοεκλογικόςκύκλος.Σεετήσιαβάσηκαταγράφηκευποχώρησητηςείσπραξηςάμεσωνφόρωνκατά11%,ηοποίαωστόσοαντισταθ-μίστηκε από την ανάλογου ύψους αύξηση της απόδοσης των έμμεσωνφόρων.Πρέπειεπίσηςνασημειωθείκαιηπεραιτέρωμείωσητωνεσόδωναπόασφαλιστι-κέςεισφορές,εξέλιξηπου,μετησειράτης,συνδέεταιμετημείωσητουμημισθο-λογικούκόστουςκαιτιςαρνητικέςεξελίξειςστηναγοράεργασίας.

ΣτοΔιάγραμμα1.1παρατηρούμεότιο λόγοςάμεσων/έμμεσωνφόρωνκινείταισυστηματικάάνωτηςμονάδαςγια τηνΕΕ-15, γεγονόςπουσυνεπάγεταιότι οιάμεσοιφόροιέχουνμεγαλύτεροειδικόβάροςσταδημόσιαέσοδα.Αντιθέτως,στηνΕλλάδαολόγοςκινείταικοντάστο0,7κατάμέσοόρο.Το2014ολόγοςανήλθεστο0,8μεπιθανότο ενδεχόμενομείωσήςτουαπότο2015βάσει τωνπρόσφατων

3. Βλ. European Commission (2014).


αυξήσεωνστονΦΠΑστοπλαίσιοτηςνέαςσυμφωνίαςμεταξύτωνδανειστώνκαιτηςΕλλάδας.

Διάγραμμα 1.1: Λόγοςάμεσων/έμμεσωνφόρων

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1

1,1

1,2

EE-15 Ελλάδα2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

:

Πηγή:Eurostat(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

Απότηνπλευράτωνδημόσιωνδαπανών,ημεγαλύτερημείωσησημειώθηκεστηδημόσιακατανάλωση,ενώαξιοσημείωτηείναιησημαντικήπεριστολήτωνκοι-νωνικώνδαπανώνκαιτωνμεταβιβάσεων.Θαήτανσκόπιμονααναφερθείηπερι-στολήτωνπαροχώνασθενείαςκατά23%καιτωνκοινωνικώνεπιδομάτωνκατά17%,ώστεναγίνειαπολύτωςεμφανήςησυρρίκνωσητουκοινωνικούκράτουςστηνΕλλάδαστοπλαίσιοτωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογής.Επίσης,μολονότιυπήρξεσημαντικήπερικοπήτωνδαπανώντωνΟργανισμώνΚοινωνι-κήςΑσφάλισης,τοισοζύγιότουςεξακολουθείναείναιελλειμματικόωςσυνέπειατης δραματικής υστέρησης των εσόδων τους. Οι προγραμματισμένες δαπάνεςγιατοΠρόγραμμαΔημοσίωνΕπενδύσεωνανέρχοντανστα6,8δισ.ευρώ,ελαφράυψηλότερεςαπότοναπολογισμότου2013 (6,65δισ. ευρώ), η χρηματοδότησητωνοποίωνβασίστηκεκυρίωςστοΕταιρικόΣύμφωνογιατοΠλαίσιοΑνάπτυξης(ΕΣΠΑ)2014-2020,τοοποίοέχειπλέοναναδειχτείσεκύριοεργαλείοαναπτυξια-κήςδημοσιονομικήςπολιτικής.

1.3 Η εξέλιξη του δημόσιου χρέους

ΣτοΔιάγραμμα1.2παρουσιάζεταιηπορείατουελληνικούδημόσιουχρέουςτην


περίοδο2000-2019βάσειπροβλέψεωντουΔΝΤσεσύγκρισημετοέλλειμματηςΓενικήςΚυβέρνησης.Παρατηρούμεότιηεξέλιξητουδημόσιουχρέουςείχεμιασχε-τικάσταθερήαναλογίασεσχέσημετοδημόσιοέλλειμμαμέχριτο2009.Αντίθετα,τηνπερίοδο2009-2014παρατηρούμεσημαντικήαναντιστοιχίαστηνεξέλιξητηςσχέσηςμεταξύτωνδύοδημοσιονομικώνμεταβλητών.Τοδημόσιοέλλειμμαμει-ώθηκεσημαντικάωςαποτέλεσμα της βίαιης δημοσιονομικήςπροσαρμογής. Τοδημόσιοχρέοςδείχνεισταθεροποιημένοσεπολύυψηλόεπίπεδο.Το«κούρεμα»τουχρέουςτο2012δενείχεκάποιονουσιαστικόαντίκτυποστούψοςτουχρέους.

Διάγραμμα 1.2: ΔημόσιοχρέοςκαιέλλειμμαστηνΕλλάδα(δισ.ευρώ)

- 5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (Δεξιός Άξονας)

Σειρά 2 Δημόσιο Χρέος

Σειρά 4

Πηγή:WorldEconomicOutlook,IMF,Απρίλιος2015

ΟΠίνακας1.2μαςδίνειμιαεικόνατηςδυναμικήςβασικώνπαραμέτρωνπουεπη-ρεάζουντηνεξέλιξητουλόγουδημόσιοχρέος/ΑΕΠγιατηνπερίοδο2011-2016.ΤοβασικόσυμπέρασμαείναιότιταπρογράμματαοικονομικήςπροσαρμογήςέχουναποτύχειναδημιουργήσουνπροϋποθέσειςδημοσιονομικήςσταθεροποίησηςκαιεξόδουτηςΕλλάδαςαπότηνκρίσηχρέους.Ειδικότερα,ηδιαχείρισητωνδανει-ακώνυποχρεώσεωντηςχώραςστηρίχτηκεστοδίπτυχονέοςδανεισμός,γιανααποφευχθείστάσηπληρωμώναπότηνΕλλάδα,καιάσκησηπολιτικήςδημοσιο-νομικήςπροσαρμογήςκαιεσωτερικήςυποτίμησης,γιαναπροκληθεί«επεκτατικόσοκ»στηνοικονομίαμέσωτωνεξαγωγών.ΣτονΠίνακα1.2παρατηρούμεότιτο«κούρεμα»τουχρέουςτο2012απορροφήθηκεπλήρωςαπότηναύξησητουδανει-σμού.Τοαποτέλεσμααυτόσεσυνδυασμόμετηνύφεσηπουτελικάπροκάλεσεηλιτότηταεκτόξευσετοποσοστότουδημόσιουχρέουςστο177%τουΑΕΠτο2014.


Πίνακας 1.2: Δυναμικήεξέλιξητουλόγουχρέος/ΑΕΠ τηςΓενικήςΚυβέρνησης

2011 2012 2013 2014 2015 2016Χρέος /ΑΕΠ 171,3 156,9 175,0 177,1 180,2 173,5

Μεταβολήλόγουχρέος/ΑΕΠ 25,3 -14,4 18,0 2,1 3,1 -6,7Συνεισφοράπαραγόντωνστημεταβολήτουλόγουχρέος/ΑΕΠ(1+2+3):

1. Πρωτογενές ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης 3,0 3,7 8,3 -0,4 -2,1 -1,8

2. Συσσωρευμένο αποτέλεσμα (snowball effect) 15,3 11,5 10,1 5,7 4,9 0,3

Εκτουοποίου:Τόκοι 7,3 5,0 4,0 3,9 4,2 3,9ΜεγέθυνσηΑΕΠ 8,9 6,6 3,9 -0,8 -0,5 -2,9Πληθωρισμός -0,8 -0,1 2,3 2,6 1,2 -0,7

3. Προσαρμογή αποθεμάτων-ροών 7,0 -29,6 -0,4 -3,3 0,3 -5,3

Πηγή:AMECO(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

Ημετάβασητουδημοσιονομικούσυστήματοςσεκαθεστώςπρωτογενώνπλεονα-σμάτωνσυμβάλλειθετικάστηνεξέλιξητουλόγουχρέος/ΑΕΠ.Ωστόσο,ηεπίτευξηπρωτογενώνπλεονασμάτωνμέσωδημοσιονομικήςλιτότηταςδενείναιβιώσιμηεπιλογήμείωσηςτουχρέους.Τέλος,πρέπειεπίσηςνασημειωθείκαιηθετικήεπί-δρασητουαποπληθωρισμούστημεγέθυνσητουχρέους.Ειδικότερα,το2014ηαύξησητουλόγουχρέος/ΑΕΠκατά2,1%τροφοδοτήθηκεκυρίωςαπότησυνεχι-ζόμενηαποπληθωριστικήτροχιάτηςελληνικήςοικονομίας (συμβολή2,6ποσο-στιαίεςμονάδες)καιτιςυψηλέςπληρωμέςγιατόκους(συμβολή3,9ποσοστιαίεςμονάδες).Παράλληλα,καιπαράτηνέντασητηςδημοσιονομικήςπροσαρμογής,τοεπιτευχθένπρωτογενέςπλεόνασμασυνέβαλεμόλιςκατά0,4%στημείωσητουλόγουχρέος/ΑΕΠ.

1.4 Η φερεγγυότητα του ελληνικού δημόσιου τομέα

Μια από τις βασικές υποθέσεις που στηρίζουν την επιχειρηματολογία για τηναναγκαιότηταεφαρμογήςπρογραμμάτωνδημοσιονομικήςπροσαρμογήςείναιησυμβολήτουςστηνανάκτησητηςφερεγγυότηταςκαιτηςαξιοπιστίαςτουελλη-νικούδημόσιουτομέαωςπροϋπόθεσηγιατηνεπιστροφήκαιτηνπρόσβασητηςΕλλάδαςστιςιδιωτικέςαγορέςομολόγων.Επομένως,τοερώτηματοοποίοθαμαςαπασχολήσειστηνανάλυσηπουακολουθείείναιεάνπράγματιηεφαρμογήτωνπρογραμμάτωνδημοσιονομικήςπροσαρμογήςοδήγησεκαισεποιοβαθμόσεβιώ-σιμηανάκτησητηςφερεγγυότηταςτουελληνικούδημόσιουτομέα.Είναισημα-ντικόνασημειωθείστοσημείοαυτό–κάτιπουθαδείξουμεκαιστησυνέχεια–ότιη αξιολόγηση της βιωσιμότητας του χρέους συνεπάγεται την αξιολόγηση της


βιωσιμότηταςτουπρωτογενούςπλεονάσματοςμιαςοικονομίαςκαισυνεπώςτηςδιατηρήσιμηςδυνατότητάςτηςναικανοποιείτιςδανειακέςυποχρεώσειςτης.Στοαναλυτικόπλαίσιοπουακολουθείτοβιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμαείναικαθο-ριστικήςσημασίαςγιατονπροσδιορισμότηςεθνικήςστρατηγικήςεξόδουαπότηνπαγίδαχρέουςκαικατάπροέκτασηαπότιςπαγίδεςλιτότηταςκαιρευστότητας.

ΣύμφωναμετοΔείκτηΦερεγγυότητας(ΔΦ)4πουχρησιμοποιούμεστηνπαρούσαΈκθεση, ηφερεγγυότητα του δημόσιου τομέα εξαρτάται από τησχέσημεταξύπρωτογενούςπλεονάσματος και των τόκων τουυφιστάμενουσυσσωρευμένουχρέους.Ηεμπειρικήαξιολόγησητηςφερεγγυότηταςτουδημόσιουτομέαδιακρί-νεταισετρειςκλίμακες.Ειδικότερα,οδημόσιοςτομέαςβρίσκεταισεκατάσταση:

Α. Κερδοσκόπου (speculative), όταν το πρωτογενές πλεόνασμα καλύπτει τουςτόκουςκαιμέροςτουληξιπρόθεσμουχρέους.Στηνπερίπτωσηαυτή,οδημόσιοςτομέαςθεωρείταιαπολύτωςφερέγγυοςκαιαξιόπιστος,τοδημόσιοχρέοςθεωρεί-ταιεξυπηρετήσιμοκαισυνεπώςηαξιοπιστίατηςχώραςεπαρκήςγιατηνομαλήαναχρηματοδότησητωνδανειακώνυποχρεώσεωνμέσωτωναγορών.

Β.Ponzi,όταντοπρωτογενέςπλεόνασμαδενκαλύπτειτοσύνολοτωντόκων.Στηνπερίπτωσηαυτή,οδημόσιοςτομέαςδενθεωρείταιαπολύτωςφερέγγυος,ενώηαναχρηματοδότησητουδημόσιουχρέουςεξαρτάταιαπότιςαγορέςκαιηαξιοπι-στίατηςχώραςαπότιςμακροοικονομικέςκαιαναπτυξιακέςπροοπτικέςτηςοικο-νομίας,καιειδικάαπότονπροσδοκώμενορυθμόοικονομικήςμεγέθυνσης.

Γ.Ultra-Ponzi,ότανυπάρχειπρωτογενέςέλλειμμα.Στηνπερίπτωσηαυτήυπάρχειπρόβλημαφερεγγυότητας, τοπιστωτικόρίσκοτηςοικονομίαςείναιυψηλόκαισυνεπώςηάντλησηρευστότηταςαπότιςαγορέςγιατηνκάλυψητωνδιαρκώςαυξανόμενων δανειακών αναγκών κρίνεται εξαιρετικά αβέβαιη και απολύτωςεξαρτημένη από τις προοπτικές της οικονομίας και τις εκτιμήσεις ρίσκου τωναγορών.

Στο Διάγραμμα 1.3 αποτυπώνεται η εξέλιξη του ΔΦ του δημόσιου τομέα στηνΕλλάδα κατά το χρονικό διάστημα 1995-2014. Παρατηρούμε ότι την περίοδο1995-2002οελληνικόςδημόσιοςτομέαςήτανσεκατάστασηPonzi.Ωστόσο,απότο2003σημειώνεταιδραματικήυποβάθμισητηςφερεγγυότητάςτουμετημετά-βασήτουσεκατάστασηultra-Ponzi.Ηδυσμενήςαυτήεξέλιξηουσιαστικάπροκα-λείπρόβλημαφερεγγυότηταςκαιαποκαλύπτειτηνεύθραυστηκατάστασηστηνοποίαείχεπεριέλθειηελληνικήοικονομίακατάτοξέσπασματηςδιεθνούςχρημα-τοοικονομικήςκρίσηςτο2008.

4. Για μια αναλυτική παρουσίαση του Δείκτη Φερεγγυότητας που χρησιμοποιούμε στην ανάλυσή μας, βλ. Αργείτης (2012) και Μιχοπούλου (2014).


Διάγραμμα 1.3: ΔείκτηςΦερεγγυότητας ελληνικούδημόσιουτομέα(1995-2014)

0,2 0,4 0,4 0,5 0,6 0,5

0,3 0,1

- 0,1

- 0,5 - 0,2

- 0,4- 0,5

- 1,0

- 2,0

- 0,9

- 0,4

- 0,7

- 2,1

,0,1 0,3

0,5

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Κερδοσκόπος

Ponzi

Ultra ponzi

Δείκτης Φερεγγυότητας (ΠΟΠ)Δείκτης Φερεγγυότητας (ΕSA 10)

Πηγή:Eurostat,κρατικόςπροϋπολογισμός2015(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

Ωστόσο,τοστοιχείοπουχρήζειιδιαίτερουσχολιασμούείναιηεξέλιξητουΔΦτουελληνικούδημοσίουτηνπερίοδο2010-2014,δηλαδήτηνπερίοδοεφαρμογήςτωνπρογραμμάτωνδημοσιονομικήςπροσαρμογήςκαιχρηματοδοτικήςστήριξηςαπότηνΤρόικα.Παρατηρούμεότιμεταξύ2010-2012,καιπαράτηλήψηπρωτοφανώνσεεύροςκαιέντασημέτρωνλιτότητας,οελληνικόςδημόσιοςτομέαςεξακολουθείναβρίσκεταισεμιαεξαιρετικάεύθραυστηχρηματοπιστωτικήκατάσταση,απόρ-ροιατωνυψηλώνπρωτογενώνελλειμμάτωνκαιτηςβαθιάςύφεσηςτηςελληνικήςοικονομίας.ΗποιοτικήερμηνείατηςεξέλιξηςτουΔΦμαςοδηγείστοσυμπέρασμαότιηυπόθεσητηςανάκτησηςτηςφερεγγυότηταςκαιτηςαξιοπιστίαςτηςΕλλά-δας,καθώςκαιτηςαναβάθμισηςτηςπιστοληπτικήςτηςικανότηταςδενήτανρεα-λιστική.

Απότο2013καιύστερα,οΔΦλαμβάνειδιαφορετικέςτιμές,γεγονόςπουαποτυπώ-νειτηδιαφορετικήπροσέγγισηυπολογισμούτουπρωτογενούςδημοσιονομικούισοζυγίουαπότηEurostatκαιτοΠΟΠ.5ΣύμφωναμετοΠΟΠ,ηχρηματοπιστωτικήκατάστασητουελληνικούΔημοσίουβελτιώνεταιτο2013ωςαποτέλεσματηςεπί-τευξηςπρωτογενούςπλεονάσματος, εξέλιξηπουαποτυπώνεταιστην «αναβάθ-

5. Ειδικότερα, σύμφωνα με τη μεθοδολογία του ΠΟΠ, στον υπολογισμό του πρωτογενούς πλεονάσματος προ-σμετρώνται τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις, το κόστος της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, καθώς και τα κέρδη των ευρωπαϊκών Κεντρικών Τραπεζών από τη διακράτηση ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου. Όπως είναι φυσικό, το γεγονός αυτό αποτυπώνεται σε μεγαλύτερο πρωτογενές πλεόνασμα και συνεπώς σε υψηλότερη τιμή του ΔΦ.


μιση»τηςχρηματοοικονομικήςτουθέσηςστηνκατηγορίαPonzi.ΑντίθετηείναιηεξέλιξηβάσειτωνστοιχείωντηςEurostatγιατο2013,καθώςοΔΦπαραμένειστηνκατηγορίαultra-Ponzi.Το2014οδημόσιοςτομέαςμετακινείταιοριακάστηνκατηγορίαPonzi.Τοκρίσιμοωστόσοεύρημαείναιότι,παράτηνπαρέλευσημιαςολόκληρηςτετραετίαςεφαρμογήςσκληρώνπολιτικώνδημοσιονομικήςκαιεισο-δηματικήςλιτότητας,τοελληνικόκράτοςεξακολουθεί,σύμφωνακαιμετιςδύοπροσεγγίσεις υπολογισμού του δημοσιονομικού πλεονάσματος, να βρίσκεταιεγκλωβισμένοστηνεύθραυστηχρηματοπιστωτικήκατάστασηPonzi.

Ανσυμπεριλάβουμεστηναξιολόγησήμαςτογεγονόςότιτοπρωτογενέςπλεόνα-σμαπουεπιτεύχθηκεδενήτανβιώσιμο,καθώςήταναποτέλεσμαλιτότηταςκαιόχι ανάπτυξης, τότε ταπαραπάνω εμπειρικά ευρήματαδείχνουν τηναποτυχίατων προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής. Η ασκούμενη οικονομική πολι-τικήδενσυνέβαλεστηνεδραίωσηδιατηρήσιμωνσυνθηκώνδημοσιονομικήςστα-θερότηταςκαιαξιοπιστίαςκαιστηδιασφάλισηταχείαςκαιαυτόνομηςπρόσβασηςτηςχώραςστιςαγορέςκεφαλαίων.Αντίθετα,ηελληνικήοικονομίασυνεχίζειναεμφανίζειμηβιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμακαιυψηλόπιστωτικόρίσκο,πουσυστηματικάυπονομεύουντηνπιστοληπτικήτηςαξιοπιστίακαιπαρατείνουντιςσυνθήκες μακροοικονομικής, νομισματικής και χρηματοοικονομικής αστάθειαςστιςοποίεςέχειεγκλωβιστείτατελευταίαπέντεχρόνια.Συνεπώς,ηαξιολόγησητηςφερεγγυότηταςκαιτηςαξιοπιστίαςτουδημόσιουτομέαγιατααμέσωςεπό-μεναχρόνιαείναιαπολύτωςεξαρτημένηαπότονπροσδοκώμενορυθμόοικονομι-κήςμεγέθυνσηςκαιτηνεξέλιξητωνυποχρεώσεωντηςχώραςσετόκους.

1.5 Οι μακροοικονομικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής

Ηπολιτικήτηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςέχειπροκαλέσεισημαντικέςαρνη-τικέςμακροοικονομικέςκαιχρηματοπιστωτικέςεπιπτώσεις,συμβάλλονταςστηνυπονόμευσητωνμακροχρόνιωναναπτυξιακώνπροοπτικώντηςελληνικήςοικο-νομίας.Στηνεμπειρική6ανάλυσηπουακολουθείεπιχειρούμεμιασυγκριτικήαξιο-λόγησητωνεπιπτώσεωντηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςστιςχώρες-μέλητηςΕυρωζώνης.

6. Οι σχέσεις των μεταβλητών που παρουσιάζουμε στην Έκθεση υπό τη μορφή διαγραμμάτων διασποράς απο-τελούν εύγλωττη απεικόνιση των σχέσεων αυτών, αλλά δεν υποκαθιστούν την οικονομετρική ανάλυση, που διερευνά τους προσδιοριστικούς παράγοντες της εξαρτημένης μεταβλητής.


Διάγραμμα 1.4: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιδημόσιοχρέος (ωςποσοστόστοΑΕΠ)στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014)

EA BE

DE

EE

IE

ES FR

IT

CY

LV LT

LU

MT NL

AT

PT

SI SK FI

R² = 0,5134

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

Μέσ

ο πο

σoστ

ό δη

μόσι

ου χ

ρέου

ς

Μέση μεταβολή διαρθρωτικού δημοσιονομικού ισοζυγίουως ποσοστό (%) στο δυνητικό ΑΕΠ

EL

Πηγή:AMECO,Μάιος2015(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

Ειδικότερα, στοΔιάγραμμα1.4 εξετάζουμε τησχέσημεταξύ τηςμέσης ετήσιαςδημοσιονομικής προσαρμογής και του μέσου ποσοστού του δημόσιου χρέουςστοΑΕΠτηνπερίοδο2011-2014.Στηνυπόεξέτασηπερίοδο,ηΕλλάδακαταγρά-φειτημεγαλύτερησεέντασηκαιεύροςδημοσιονομικήπροσαρμογήμεταξύτωνκρατών-μελώντηςΕυρωζώνης,τηςτάξηςτων2,5ποσοστιαίωνμονάδων(μέσηετήσια μεταβολή), ενώ έπονται οι υπόλοιπες περιφερειακές οικονομίες (εκτόςίσωςτης Ιταλίας)πουβρέθηκανστοεπίκεντροτηςκρίσης.Παρατηρούμεότιησχέση μεταξύ δημοσιονομικής προσαρμογής και μέσου ποσοστού δημόσιουχρέουςείναιαναλογική,δηλαδήόσοπιομεγάληείναιηδημοσιονομικήπροσαρ-μογήτόσομεγαλύτεροςείναιολόγοςχρέος/ΑΕΠ.Αυτόοφείλεταιστηνυφεσιακήεπίπτωσητηςδημοσιονομικήςπροσαρμογής,δηλαδήστησυρρίκνωσητουΑΕΠ.ΗγενίκευσητουεμπειρικούαυτούευρήματοςστοεπίπεδοτηςΕυρωζώνηςαπο-καλύπτειότιδενυπάρχειθεμελίωσητηςνεοφιλελεύθερηςυπόθεσηςότιηδημοσι-ονομικήπροσαρμογήμέσωτηςδημοσιονομικήςλιτότηταςείναιπροϋπόθεσηγιατηβιωσιμότητατουδημόσιουχρέους.Αντίθετα,ηύφεσηπουπροκαλείταιαπότηλιτότηταμειώνει την ικανότητα των εθνικώνκυβερνήσεων νααποπληρώσουντοχρέοςτους,δημιουργώνταςουσιαστικάπρόβλημαφερεγγυότηταςκαιαξιοπι-στίαςστιςεθνικέςκυβερνήσεις.


Ηαρνητικήσχέσημεταξύδημοσιονομικήςπροσαρμογήςκαιαναπτυξιακήςδυνα-μικής αποκαλύπτεται στο Διάγραμμα 1.5. Παρατηρούμε ότι στην περίπτωσητηςΕλλάδας,όπωςκαιστιςπερισσότερεςχώρεςπουεφάρμοσανπρογράμματαδημοσιονομικήςπροσαρμογής,ηδημοσιονομικήλιτότηταπροκάλεσεσημαντικήύφεση.ΣτηνΕλλάδαημέσηετήσιασυρρίκνωσητουπραγματικούΑΕΠήτανπερί-που4,5ποσοστιαίεςμονάδες.

Αντίστοιχα,δραματικέςείναικαιοισυνέπειεςτηςδημοσιονομικήςπροσαρμογήςστηναγοράεργασίας,όπουτοποσοστότηςανεργίαςαυξήθηκε8,6ποσοστιαίεςμονάδεςστηνυπόεξέτασηπερίοδο(βλ.Διάγραμμα1.6).ΣημειώνεταιότιηραγδαίααυτήαύξησητουποσοστούανεργίαςστηνΕλλάδακατάτηντελευταίατετραετίαπροκάλεσεσημαντικήπτώσησταεισοδήματακαιστοβιοτικόεπίπεδοτωνεργα-ζομένων,αλλάεπίσηςυπονόμευσετηδυνατότητααποπληρωμήςτουχρέουςτωννοικοκυριών,διαβρώνονταςέτσιπεραιτέρωτηχρηματοπιστωτικήσταθερότητακαιτηφερεγγυότητατηςοικονομίας.

Διάγραμμα 1.5: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιρυθμόςμεταβολής πραγματικούΑΕΠστηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014)

EA BE

DE

EE

IE

ES

FR

IT

CY

LV LT

LU

MT

NL

AT

PT

SI

SK

FI

R² = 0,5218

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

Μέση μεταβολή διαρθρωτικού δημοσιονομικού ισοζυγίου ως ποσοστό (%) στο δυνητικό ΑΕΠ

EL

Μέσ

η πο

σοστ

ιαία

μετ

αβολ

ή το

υ πρ

αγμα

τικο

ύ ΑΕ

Π



Διάγραμμα 1.6: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιποσοστόανεργίας στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014)

EA BE

DE

EE

IE

ES

FR

IT

LV LT

LU

MT

AT PT

SI

SK

FI

R² = 0,4416

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

-2 -1 0 1 3 4 5 6 7 8

Μετ

αβολ

ή πο

σοστ

ού α

νεργ

ίας

Μεταβολή διαρθρωτικού δημοσιονομικού ισοζυγίου ως ποσοστό (%) στο δυνητικό ΑΕΠ

ELCY

2

NL


Ιδιαίτεροενδιαφέρονέχειηεμπειρικήδιερεύνησητηςσχέσηςμεταξύτηςδημοσι-ονομικήςπροσαρμογήςκαιτωνιδιωτικώνεπενδύσεων.ΤοεμπειρικόεύρηματουΔιαγράμματος1.7απορρίπτειτησυμβατικήυπόθεσησύμφωναμετηνοποίαημείωσητουδημοσιονομικούελλείμματοςέχειεπεκτατικόαποτέλεσμαστιςιδιω-τικέςεπενδύσεις,ειδικάστιςοικονομίεςπουεφάρμοσανπρογράμματαδημοσιο-νομικήςπροσαρμογήςτηνπερίοδο2011-2014.

Διάγραμμα 1.7: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιακαθάριστεςιδιωτικές επενδύσειςστηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014)

EA BE

DE

EE

IE

ES

FR

IT

CY

LV LT

LU

MT NL

AT

PT

SI SK

FI

R² = 0,5268 -20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

Μέσ

η πο

σοστ

ιαία

(%) μ

εταβ

ολή

ακαθ

άρισ

των

ιδιω

τικώ

ν επ

ενδύ

σεω

ν πα

γίου

κεφ

αλαί

ου

(τρέ

χουσ

ες τ

ιμές

)

Μέση μεταβολή διαρθρωτικού δημοσιονομικού ισοζυγίου ως ποσοστό (%) στο δυνητικό ΑΕΠ

EL



Ωστόσο, η καθίζηση της ιδιωτικής επενδυτικής δραστηριότητας υποσκάπτειτηνπροσπάθειαυπέρβασηςτηςκρίσηςκαιμακροπρόθεσμαδημιουργείσοβαρήεμπλοκήστονζωτικήςσημασίαςδιαρθρωτικόμετασχηματισμότουπαραγωγικούιστούτηςχώρας.ΣτοΔιάγραμμα1.8παρατηρούμεότιηδημοσιονομικήπροσαρ-μογήσυσχετίζεταιαρνητικάμετοπαραγωγικόκενότηςοικονομίαςκαιθετικάμετοναποπληθωρισμό(βλ.Διάγραμμα1.9),αποτυπώνονταςτησυμβολήτηςδημο-σιονομικήςλιτότηταςστοέλλειμμαενεργούζήτησηςστηνοικονομία.

Διάγραμμα 1.8: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιπαραγωγικόκενό στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014)

EABE

DE

EE

IE

EL

ES

FR

ITCY

LVLT

LU

MT

NL

AT

PT

SI SKFI

R² = 0,5767

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3


Μέσ

ο πα

ραγω

γικό

κεν

ό ω

ς ποσ

οστό

στ

ο δυ

νητι

κό Α

ΕΠ


Διάγραμμα 1.9: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιρυθμόςπληθωρισμού στηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014)

EA

BEDE

EE

IE

EL

ES FR

ITCY LV

LT LU

MTNL

AT

PT SI

SKFI

R² = 0,5202

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

Μέσ

ος ρ

υθμό

ς πλη

θωρι

σμού




Τέλος,ηδημοσιονομικήπροσαρμογήλειτούργησεωςσυμπιεστικόςμηχανισμόςστις ροές ρευστότητας της οικονομίας. Έχουμε ήδη σημειώσει στην ΕισαγωγήτηςΈκθεσηςότιημείωσητωνεισοδημάτωνδενμειώνειμόνοτηναγοραστικήδύναμητηςκοινωνίας,αλλάκαιτηνικανότητανοικοκυριώνκαιεπιχειρήσεωνναανταποκριθούνστιςδανειακέςτουςυποχρεώσεις.Ηδημοσιονομικήπροσαρμογήλειτουργείωςμηχανισμόςμετάδοσηςτηςδημοσιονομικήςκρίσηςστοχρηματοπι-στωτικόσύστημα.

ΣτοΔιάγραμμα1.10παρατηρούμεότιστιςχώρεςπουεφαρμόστηκανπρογράμ-ματαδημοσιονομικήςπροσαρμογής,και ειδικότεραστηνΕλλάδα,ηδημοσιονο-μικήπροσαρμογήσυσχετίζεταιθετικάμετοποσοστότωνμηεξυπηρετούμενωνδανείων, το οποίο αυξήθηκε σημαντικά δημιουργώντας αποσταθεροποιητικέςπιέσειςστοχρηματοπιστωτικόσύστημάτους.

Διάγραμμα 1.10: Δημοσιονομικήπροσαρμογήκαιποσοστόμηεξυπηρετούμε-νωνδανείωνστηνΕυρωζώνηκαιστακράτη-μέλη(2011-2014)

R² = 0,382

0

5

10

15

20

25

30

-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3


Μέσ

ο πο

σοστ

ό μη

εξυπ

ηρετ

ούμε

νων

δανε

ίων

στο

σύνο

λο τ

ων

δανε

ίων

ES

EL

PT

IE

SK

CY

DE FR NL

LU

IT SI

FI

LV

BEEE

LT

AT

ΕΑMT

Πηγή:WorldBank,AMECO,Μάιος2015(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

Σημείωση: Για τη Γερμανία, την Ισπανία, την Εσθονία, τη Γαλλία, την Ιρλανδία, την Ιταλία και το Λου-ξεμβούργο 2011-2013 αντί για 2011-2014, ενώ για τη Φινλανδία 2011-2012 αντί για 2011-2014.

Ταπαραπάνωεμπειρικάευρήματαέρχονταισεευθείααντίθεσημετηνεοφιλελεύ-θερηυπόθεσηπερίτωνεπεκτατικώνεπιδράσεωντωνπολιτικώνδημοσιονομικήςλιτότηταςκαιπροσαρμογής.Πρέπειωστόσονασημειωθείότιηυπόθεσηαυτή


προσδιορίζει τηφιλοσοφία τωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογήςπουεφαρμόζειηΕλλάδααπότο2010,αλλάκαιτηφιλοσοφίατηςνέαςδημοσιονομι-κήςαρχιτεκτονικήςτηςΕΕ.Ηδημοσιονομικήλιτότηταωςμέσοδημοσιονομικήςπροσαρμογήςδημιουργείύφεσηκαιανεργίακαιυπονομεύειτημακροοικονομικήκαιτηχρηματοπιστωτικήσταθερότητατηςοικονομίας.

Κεφάλαιο 2

Η εσωτερική υποτίμηση και το μακροοικονομικό σύστημα

της ελληνικής οικονομίας


Η εσωτερική υποτίμηση και το μακροοικονομικό σύστημα

της ελληνικής οικονομίας


Ηαρχιτεκτονικήτωνδύοπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογήςδημιουργείέναπολύσυγκεκριμένοπλαίσιοαξιολόγησηςαφενόςτωνμακροοικονομικώνεπι-δόσεων της οικονομίας και αφετέρου τωνμακροοικονομικών επιπτώσεων τηςδημοσιονομικής προσαρμογής και της εσωτερικής υποτίμησης. Ο πυρήνας τηςφιλοσοφίαςτηςασκούμενηςοικονομικήςπολιτικήςείναιηεπίτευξημακροοικο-νομικώνεπιδόσεωνπουθαδημιουργήσουντουςρυθμούςμεταβολήςτουΑΕΠκαιταπρωτογενήπλεονάσματαταοποία,σεσυνδυασμόμεταέσοδααπότοπρό-γραμμαιδιωτικοποιήσεων,θακαταστήσουντοδημόσιοχρέοςβιώσιμοστοτέλοςτηςτρέχουσαςδεκαετίας.Πρέπεινασημειωθείπωςηβασικήυπόθεσητωνπρο-γραμμάτωνπροσαρμογήςείναιότιοσυνδυασμόςδημοσιονομικήςλιτότηταςκαιεσωτερικής υποτίμησης θα δημιουργήσει μεγέθυνση μέσω της βελτίωσης τωνεπενδύσεων,τηςανταγωνιστικότηταςκαιτωνεξαγωγών.Στηνπροσέγγισηαυτή,ημείωσητουκόστουςεργασίαςλειτουργείωςοδιορθωτικόςμηχανισμόςοοποίοςπροσαρμόζειτηνανταγωνιστικότητακαιτιςεξαγωγέςμετρόποπουνααντισταθ-μίζονταιπιθανέςαρνητικέςεπιπτώσειςτηςλιτότηταςστηνεγχώριαζήτηση.

ΌπωςσημειώσαμεστηνEισαγωγήτηςΈκθεσης,η εκτίμησήμαςείναιότιαυτότοπλαίσιοάσκησηςοικονομικήςπολιτικήςδενείναισυμβατόμετοαναπτυξιακόμοντέλοτηςελληνικήςοικονομίας,δηλαδήοιεπιπτώσειςτουστομακροοικονο-μικόσύστημαδενμπορούνναδημιουργήσουνβιώσιμαπρωτογενήπλεονάσματακαι διατηρήσιμους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης. Αντίθετα, η ασκούμενηοικονομικήπολιτικήυπονομεύει τηναναπτυξιακήδυναμικήτηςοικονομίας, τησταθερότητατουμακροοικονομικούσυστήματοςκαιτηβιώσιμηέξοδοτηςοικο-νομίαςαπότηνκρίσηχρέουςκαιτηνοικονομικήκρίση.

2.2 Η εξέλιξη του ΑΕΠ και των προσδιοριστικών του παραγόντων

ΣτοΔιάγραμμα2.1παρατηρούμετηνεξέλιξητουΑΕΠκαιτωνπροσδιοριστικώνπαραγόντωντου.Κατάτο2014,τοΑΕΠτηςελληνικήςοικονομίαςσεσταθερέςτιμέςπαρουσίασεμικρήαύξηση0,8%γιαπρώτηφοράμετάτηνέναρξητηςκρίσης,στηδιάρκειατηςοποίας(2008-2014)ησυνολικήαπώλειαπροϊόντοςανήλθεσε25,5%.ΗαύξησητουΑΕΠουσιαστικάσημειώθηκετοδεύτεροεξάμηνοτου2014(+1,4%έναντιτουαντίστοιχουεξαμήνουτου2013),ενώκατάτοπρώτοεξάμηνο


ηαύξησητουΑΕΠήτανουσιαστικάμηδενική(έναντιτουαντίστοιχουεξαμήνουτου2013).

Παρατηρούμε επίσης ότι η αύξηση τουΑΕΠπροήλθε κυρίωςαπό την ιδιωτικήκατανάλωση,ηοποίααυξήθηκε1,4%στοσύνολοτου2014και2,1%στηδιάρκειατουδεύτερουεξαμήνου.ΗαύξησητουΑΕΠτοδεύτεροεξάμηνοοφειλότανπερί-πουκατάτα3/4στηναύξησητηςιδιωτικήςκατανάλωσηςκαικατάτο1/4στημείωσητωνεισαγωγώνκαιστημικρήθετικήσυμβολήτωνακαθάριστωνεπενδύ-σεωνπαγίουκεφαλαίου.

Διάγραμμα 2.1: ΑΕΠ,ιδιωτικήκαιδημόσιακατανάλωση, επενδύσειςπαγίουκεφαλαίουκαικαθαρέςεξαγωγές(2006:1-2014:4)

-30000

-20000

-10000

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:1-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

σε

εκατ

. ευρ

ώ 2

010

ανά

τρίμ

ηνο,

εποχ

ικά

διορ

θωμέ

να σ

τοιχ

εία

Όλες οι μεταβλητές πλην των % μεταβολών του ΑΕΠ αναφέρονται στην αριστερή κλίμακα

Ακαθάριστο ΕγχώριοΠροϊόν

Ιδιωτική κατανάλωση

Δημόσια κατανάλωση

Καθαρές εξαγωγές

Ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ

Ακαθάριστες επενδύσειςπαγίου κεφαλαίου

2014:1

2014:12009:4

% ετ

ήσιε

ς μετ

αβολ

ές

Πηγή:Eurostat,ΤριμηνιαίοιΕθνικοίΛογαριασμοί


ΣτοΔιάγραμμα2.2παρατηρούμεγιαταέτη1995-2014καιανάτρίμηνοτηνυψηλήσυσχέτισημεταξύτηςιδιωτικήςκατανάλωσηςκαιτηςμεταβολήςτουΑΕΠ.7

Διάγραμμα 2.2: ΤριμηνιαίεςμεταβολέςτουΑΕΠκαιτηςιδιωτικήςκατανάλωσης(1995:1-2014:4,σταθερέςτιμέςκαιεποχικάδιορθωμέναστοιχεία)

-14%

-11%

-8%

-5%

-2%

1%

4%

7%

-14% -11% -8% -5% -2% 1% 4% 7%

% ετήσιες μεταβολές ιδιωτικής κατανάλωσης, εποχικά διορθωμένα στοιχεία

% ετ

ήσιε

ς μετ

αβολ

ές π

ραγμ

ατικ

ού Α

ΕΠ, ε

ποχι

κά δ

ιορθ

ωμέ

να σ

τοιχ

εία

R² = 0,7787


ΗσυμβολήτωνεπενδύσεωνπαγίουκεφαλαίουστοΑΕΠτο2014ήτανοριακή.ΣτοΔιάγραμμα2.3πουβασίζεταισεετήσιαστοιχείατωνετών1995-2014παρα-τηρούμεότιοιεπενδύσειςπαγίουκεφαλαίουαυξήθηκανκατά2,7%στηδιάρκειατου2014,ωστόσοησυμβολήτουςστοΑΕΠπεριορίστηκεσε+0,3%εξαιτίαςτηςμικρήςσυμμετοχήςπουέχουνπλέονοιεπενδύσειςστηδιαμόρφωσητουπροϊό-ντος(13%ωςποσοστότουΑΕΠέναντι22%το2008).

7. Το εμπειρικό αυτό εύρημα στηρίζει τη βασική παραδοχή της ανάλυσής μας (βλ. Εισαγωγή της Έκθεσης) ότι το αναπτυξιακό μοντέλο της Ελλάδας προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την κατανάλωση και τους προσδιοριστικούς της παράγοντες.


Διάγραμμα 2.3:Συμβολήτηςιδιωτικήςκατανάλωσης,τωνεπενδύσεων καιτωνκαθαρώνεξαγωγώνστημεταβολήτουΑΕΠ

(1995-2014,σταθερέςτιμές,ετήσιαστοιχεία)

-15

-12,5

-10

-7,5

-5

-2,5

0

2,5

5

7,5

10

1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013

Συμβολή τηςιδιωτικής

κατανάλωσης

Συμβολή των καθαρών εξαγωγών

Συμβολή των ακαθάριστων

επενδύσεων παγίουκεφαλαίου

% του ΑΕΠ του παρελθόντος έτους

Πηγή:AnnualMacroeconomicDatabase,ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή

Στοίδιοδιάγραμμαφαίνεταιότιστηδιάρκειατηςμεγάληςκρίσηςτηςελληνικήςοικονομίας(2008-2013),τόσοοιμεταβολέςτωνπαγίωνεπενδύσεωνόσοκαιτηςιδιωτικήςκατανάλωσηςείχανέντονααρνητικήεπίπτωσηστηδιαμόρφωσητουΑΕΠ, ενώ αντίθετα η συμβολή των καθαρών εξαγωγών ήταν θετική. Όπως θαδείξουμεστησυνέχεια,ησυμβολήτωνκαθαρώνεξαγωγώνδενσυσχετιζότανμεσημαντικήβελτίωσητωνεξαγωγικώνεπιδόσεωντηςελληνικήςοικονομίας,αλλάμετηθεαματικήυποχώρησητωνεισαγωγών.Ημείωσητωνεισαγωγώνδενείχεδιαρθρωτικόαλλάσυγκυριακόχαρακτήρακαισυσχετίζοντανμετησυρρίκνωσητης εσωτερικής ζήτησης, αποκαλύπτοντας τιςσοβαρέςπαραγωγικέςαδυναμίεςτηςελληνικήςοικονομίας.

Ησυμβολήτηςδημόσιαςκατανάλωσηςήτανκαιπάλιαρνητικήτο2014,όπωςεξάλ-λουκαικαθ’όλητηδιάρκειατηςεφαρμογήςτωνπρογραμμάτωνδημοσιονομικήςπροσαρμογής,πληνόμωςπεριορίστηκεσε-0,9%έναντιπερίπου6%ετησίωςκατάταπροηγούμεναέτη.Ηαύξησητηςιδιωτικήςκατανάλωσηςπρέπεινααποδοθείσεμεγάλοβαθμόστηνεξέλιξητουδιαθέσιμουεισοδήματοςτωννοικοκυριών,λόγω


τηςσταθεροποίησηςτηςαπασχόλησης,τηςοριακήςμείωσηςτηςανεργίαςκαιτηςκαταγραφήςθετικούετήσιουρυθμούμεταβολήςτωναμοιβώνεξαρτημένηςεργα-σίας,πουοφειλότανκυρίωςστηναύξησητηςμισθωτήςαπασχόλησηςκατά2,6%(3,8%τοδεύτεροεξάμηνο).

Διάγραμμα 2.4: Ακαθάριστοιπραγματικοίμισθοίκαιδαπάνες τωννοικοκυριών(2006:1-2014:4,εποχικάδιορθωμέναστοιχεία)

% ετήσιες μεταβολές συνόλου πραγματικών μισθών, εποχικά διορθωμένα στοιχεία

% ετ

ήσιε

ς μετ

αβολ

ές ιδ

ιωτι

κής κ

αταν

άλω

σης,

εποχ

ικά

διορ

θωμέ

να σ

τοιχ

εία

-14%

-11%

-8%

-5%

-2%

1%

4%

7%

-14% -11% -8% -5% -2% 1% 4% 7%

R² = 0,7528


Στοσημείοαυτόθαήτανχρήσιμονασημειωθείότιηαύξησητηςιδιωτικήςκατα-νάλωσηςτοδεύτεροεξάμηνοτου2014φαίνεταιναοφείλεταιστηνυψηλότερηροπήπροςκατανάλωσητωννοικοκυριώνπουτοεισόδημάτουςπροέρχεταιαπόεργασίακαικοινωνικέςμεταβιβάσεις(π.χ.συντάξειςκ.λπ.).Μιααπεικόνισητης


θετικήςσχέσηςμεταξύτωνακαθάριστωνπραγματικώνμισθών8καιτηςιδιωτικήςκατανάλωσηςφαίνεταιστοΔιάγραμμα2.4τοοποίοεμπειρικάδείχνειτονθετικόρόλοτουεισοδηματικούμεριδίουτωνμισθωτώνστοαναπτυξιακόμοντέλοτηςελληνικής οικονομίας και συνεπώς τις αρνητικές επιπτώσεις της πολιτικής τηςεσωτερικήςυποτίμησης.

Διάγραμμα 2.5:Οιακαθάριστεςεπενδύσειςπαγίουκεφαλαίου σεσταθερέςτιμέςκαιοιπροσδιοριστικοίτουςπαράγοντες(2006:1-2014:4)

Ακαθάριστες επενδύσειςπαγίου κεφαλαίου στον

επιχειρηματικό τομέα(αριστερή κλίμακα)

Κέρδη, τόκοι, πρόσοδοιπρο φόρων στον

επιχειρηματικό τομέα(αριστερή κλίμακα)

Μέσο περιθώριο κέρδουςστον επιχειρηματικό τομέα

(δεξιά κλίμακα)

Βαθμός χρησιμοποίησηςπαραγωγικού δυναμικού

(δεξιά κλίμακα)-10000

-5000

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:1-20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2014:1

2013:2

2012:4

2012:1

σε εκ

ατ. ε

υρώ

201

0 αν

ά τρ

ίμην

ο, επ

οχικ

ά δι

ορθω

μένα

στο

ιχεί

α

%, ε

ποχι

κά δ

ιορθ

ωμέ

να σ

τοιχ

εία


8. Οι ακαθάριστοι πραγματικοί μισθοί είναι το γινόμενο του μέσου ακαθάριστου πραγματικού μισθού επί τον αριθμό των απασχολουμένων. Επομένως, οι εκατοστιαίες μεταβολές των ακαθάριστων μισθών είναι το άθροισμα των εκατοστιαίων μεταβολών του μέσου ακαθάριστου μισθού και του αριθμού των απασχολουμένων. Ο ακαθάριστος μισθός είναι το σύνολο των αποδοχών που καταβλήθηκαν στον μισθωτό μετά την αφαίρεση των εργοδοτικών εισφορών.


ΣτοΔιάγραμμα2.5 εξετάζουμετουςπροσδιοριστικούςπαράγοντες τωνακαθά-ριστων επενδύσεων τηνπερίοδο 2006-2014.Παρατηρούμε ότι οι ακαθάριστεςεπενδύσειςστονεπιχειρηματικότομέαπαρουσίασανσυνεχήπτώσημετάτο2008.Απότοτέταρτοτρίμηνοτου2012ηπτώσηεπιβραδύνθηκεκαιγιαπρώτηφοράεμφανίστηκεαύξησηκατά3%στηδιάρκειατου2014.Αυτήοφειλότανσχεδόναποκλειστικά στην αύξηση κατά 28,1% των επενδύσεων σε μηχανολογικό καιμεταφορικό εξοπλισμό κυρίως στη διάρκεια του τέταρτου τριμήνου του 2014.Παρατηρούμεεπίσηςότιτοάθροισμακερδών,τόκωνκαιπροσόδωνστονεπιχει-ρηματικότομέα9δενπαρουσίασεαύξησηστηδιάρκειατου2014.Αντιθέτως,μετάτησταθεροποίησήτουκατάτηδιετία2012-2013,ωςαποτέλεσματηςαναδιανο-μής10τουεισοδήματοςσεβάροςτωνεισοδημάτωναπόεργασία,μειώθηκεκατάτο2014.

Οι ίδιες παρατηρήσεις ισχύουν και για το μέσο περιθώριο κέρδους, το οποίοαποτελείδείκτηκερδοφορίας.Ενώαυξήθηκεκατάτηδιετία2012-2013,υπέστηκάμψη το 2014. Επομένως, η κερδοφορία δεν ήταν ευνοϊκή για τις επενδύσειςπαγίου κεφαλαίου στον επιχειρηματικό τομέα στη διάρκεια του 2014. Αντιθέ-τως,οάλλοςπροσδιοριστικόςπαράγονταςτωνεπενδύσεωνπαγίουκεφαλαίου,οβαθμόςχρησιμοποίησηςτουπαραγωγικούδυναμικού,είναιεύλογοναθεωρη-θείότιεπηρέασεαυξητικάτιςεπενδύσεις,διότιπαρουσίασεθετικήμεταβολήόχιμόνοτο2013αλλάκαιτο2014.Επομένως,ηαύξησητωνπαγίωνεπενδύσεωντοδεύτεροεξάμηνοτου2014φαίνεταιότισυσχετιζότανπερισσότερομετηναύξησητηςεσωτερικήςζήτησης,ηοποίαμετησειράτηςσχετίζοντανμετηναύξησητηςιδιωτικήςκατανάλωσης.

2.3 Αποεπένδυση και παραγωγικό κενό

ΣτοΔιάγραμμα2.6παρατηρούμεότιαπότηνέναρξητηςκρίσηςηκατανάλωσηπαγίουκεφαλαίουαυξήθηκεσημαντικάκαταγράφονταςουσιαστικάτηνπαύσηλειτουργίας πλήθους επιχειρήσεων ή τμημάτων επιχειρήσεων και τη συνακό-λουθηκαταστροφήπαγίουκεφαλαίου.Μεάλλαλόγια,οιεπιχειρήσειςδενπραγ-ματοποίησαν επενδύσεις αντικατάστασης όλων των παγίων στοιχείων πουσυσσωρεύτηκανστοπαρελθόν.Αυτόφαίνεταιεπίσηςκαιστορυθμόσυσσώρευ-σηςκεφαλαίου,οοποίοςεπιβραδύνθηκετηνπερίοδο2008-2011.Ωστόσο,απότοδεύτεροεξάμηνοτου2011ξεκίνησεμιαδιαδικασίααποεπένδυσηςκαιμείωσηςτουαργούντοςπαραγωγικούδυναμικού.

9. Στους Εθνικούς Λογαριασμούς αυτό το άθροισμα αναφέρεται ως «ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα» και περιέχει επίσης την κατανάλωση παγίου κεφαλαίου.

10. Κατά την πενταετία 2010-2014 στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε μεγάλη μείωση των μισθών που αντιστάθμισε σε μεγάλο βαθμό τις απώλειες του ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος. Ως αποτέλεσμα, τη διετία 2012-2013 το ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα σε σταθερές τιμές παρέμεινε αμετάβλητο, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 2.5.


Διάγραμμα 2.6: Επενδύσειςκαισυσσώρευσηκεφαλαίου(2006:1-2014:4)

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:1-3%

-1%

1%

3%

5%

7%

9%

11%

13%

15%

-5000

-2500

0

2500

5000

7500

10000

12500

15000

Κατανάλωση παγίουκεφαλαίου στον

επιχειρηματικό τομέα

Δημόσιες επενδύσεις

Ρυθμός συσσώρευσηςπαγίου κεφαλαίου στονεπιχειρηματικό τομέα*

σε εκ

ατ. ε

υρώ

201

0 αν

ά τρ

ίμην

ο, επ

οχικ

ά δι

ορθω

μένα

στο

ιχεί

α

% ετ

ήσιε

ς μετ

αβολ

ές, ε

ποχι

κά δ

ιορθ

ωμέ

να σ

τοιχ

εία

Όλες οι μεταβλητές πλην των % μεταβολών του κεφαλαιακού αποθέματοςαναφέρονται στην αριστερή κλίμακα

Ακαθάριστες επενδύσειςπαγίου κεφαλαίου

στον επιχειρηματικό τομέα


* Εκτίμηση ΙΝΕ ΓΣΕΕ με βάση τα στοιχεία των Εθνικών Λογαριασμών

Στοτέλοςτου2013εμφανίζονταιορισμένασημείαμεταστροφής:Παράτησυνέ-χισητηςαποεπένδυσηςμε ετήσιουςρυθμούςτηςτάξηςτου1,5%τουκαθαρούαποθέματος παγίου κεφαλαίου από το δεύτερο τρίμηνο του 2012, είναι αξιο-σημείωτοότιηκατανάλωσηπαγίουκεφαλαίουακολουθείπτωτικήπορείακαιήδηπλησιάζειταπροκρίσηςεπίπεδα,καταγράφονταςέτσιτηνεπιβράδυνσητηςκαταστροφήςπαγίουκεφαλαίου.Ηδιαδικασίατηςαποεπένδυσηςμειώνειδιαρ-κώςτοαργούνπαραγωγικόδυναμικό,συρρικνώνονταςτομέγεθοςτουαποθέ-ματοςπαγίουκεφαλαίου,δηλαδήτομέγεθοςτουεγκατεστημένουπαραγωγικούδυναμικούκαιτούψοςτηςμέγιστηςδυνητικήςπαραγωγής.Αυτήηδιαδικασίααυξάνεικαιτηνκερδοφορίαστιςεπιχειρήσειςπουαντεπεξήλθανστιςδυσκολίεςτηςκρίσης,διότισεκάθεκλάδοπαραγωγήςηυπάρχουσαζήτησημεταφέρεταιαπότιςεπιχειρήσειςπουέπαυσαντηλειτουργίατουςστιςεπιχειρήσειςπουεπέ-ζησαναπότηνκρίση.Στοπλαίσιοτηςσημερινήςσυγκυρίας,ηαύξησητωνεπεν-


δύσεων παγίου κεφαλαίουφαίνεται λοιπόν να εξαρτάται περισσότερο από τοβαθμόχρησιμοποίησηςτουπαραγωγικούδυναμικούκαιλιγότεροαπότοπερι-θώριοκέρδουςήαπότοακαθάριστολειτουργικόπλεόνασμα.

Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι η απόσταση μεταξύ της καμπύλης κατανά-λωσηςπαγίουκεφαλαίουκαιτωνακαθάριστωνεπενδύσεωνπαγίουκεφαλαίουστον επιχειρηματικό τομέα είναι σαφής ένδειξη της αρνητικής συμβολής τωνεπενδύσεωνστοΑΕΠστηνπερίοδο της κρίσης. Είναι εξαιρετικά σημαντικό νακλείσειαυτότοκενόμεσημαντικέςσεποσότητακαιποιότηταεπενδύσειςπαγίουκεφαλαίου,έτσιώστεοι ιδιωτικέςεπενδύσειςνασυμβάλουνστημετάβασητηςοικονομίαςσεένανενάρετοκύκλοοικονομικήςμεγέθυνσης.

Διάγραμμα 2.7:Ρυθμόςσυσσώρευσηςπαγίουκεφαλαίου καιπαραγωγικότητατηςεργασίας(2006:1-2014:4)

-30%

-25%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:1-5%

-2,5%

0%

2,5%

5%

7,5%

10%

12,5%

15%

17,5%

20%

2012:3

% ετ

ήσιε

ς μετ

αβολ

ές, ε

ποχι

κά δ

ιορθ

ωμέ

να σ

τοιχ

εία,

σε σ

ταθε

ρές τ

ιμές

201

0

% ετ

ήσιε

ς μετ

αβολ

ές, ε

ποχι

κά δ

ιορθ

ωμέ

να σ

τοιχ

εία,

σε σ

ταθε

ρές τ

ιμές

201

0

Παραγωγικότηταεργασίας

(αριστερή κλίμακα)

Λόγος κεφαλαίου/εργασίας(δεξιά κλίμακα)

Ρυθμός συσσώρευσηςπαγίου κεφαλαίου*

(δεξιά κλίμακα)


* Εκτίμηση ΙΝΕ ΓΣΕΕ με βάση τα στοιχεία των Εθνικών Λογαριασμών

ΣτοΔιάγραμμα2.7φαίνονταιοιμεταβολέςτηςπαραγωγικότηταςτηςεργασίαςστηδιάρκειατηςκρίσης.Διακρίνουμεδύοπεριόδους:στηδιάρκειατηςπρώτης


περιόδου(2008:2έως2011:2)ηπαραγωγικότητατηςεργασίαςμειώνεται,ενώστηδιάρκειατηςδεύτερηςπεριόδου(2011:3έως2014:4)αυξάνεταικαισταθερο-ποιείται.Στηδιάρκειατηςπεριόδουτηνοποίαμπορούμεναχαρακτηρίσουμεωςπρώτη περίοδο της κρίσης,οιμεταβολέςτουκεφαλαιακούαποθέματοςέβαινανφθίνουσες,αλλάπαρέμενανθετικές,καιεπομένωςηδιαδικασίατηςσυρρίκνωσηςτουσυνολικούπαραγωγικούδυναμικούδενείχεακόμηεπικρατήσει.Ωςαποτέ-λεσμα,ημείωσητηςζήτησηςεπιμεριζόμενη11στιςεπιχειρήσειςμείωσετοβαθμόχρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού στο σύνολο ή στην πλειονότητατων επιχειρήσεων και παρατηρήθηκε μείωση της μέσης παραγωγικότητας τηςεργασίας.

Η διαδικασία της αποεπένδυσης επικράτησε κατά την περίοδο 2011:3-2014:4,πουμπορείναχαρακτηριστείωςδεύτερη περίοδος της κρίσης,όπουπαρατηρεί-ταιαρνητικήσυσσώρευσηκεφαλαίου,καισυνεπώςεκτεταμένηαπαξίωσηπαγίουκεφαλαίουκαισυρρίκνωσητουπαραγωγικούδυναμικού.Ηδιαδικασίααυτήείχεωςαποτέλεσματηναύξησητηςπαραγωγικότηταςτηςεργασίας,επειδήτοκεφα-λαιακόαπόθεμασυντίθεταιπλέοναπότοκεφάλαιοτωνεπιχειρήσεωνπουέχουνεπιζήσεικαιέχουνπαραγωγικότητασυγκριτικάυψηλή.

2.4 Εσωτερική υποτίμηση και μοναδιαίο κόστος εργασίας

Οι προαναφερόμενες εξελίξεις είχαν επιπτώσεις στη διαμόρφωση του μοναδι-αίουκόστουςεργασίας12.ΣτοΔιάγραμμα2.8παρατηρούμεότικατάτηνπρώτηπερίοδοτηςκρίσηςοιονομαστικέςαποδοχέςανάαπασχολούμενοστοσύνολοτηςοικονομίαςαυξάνοντανμέχρικαιτοτέταρτοτρίμηνοτου2009.

Ενσυνεχείαόμωςμειώθηκαν,καιμέχριτοδεύτεροτρίμηνοτου2011είχανχάσειτο7,7%τηςαγοραστικήςτουςδύναμηςυπότηνπίεσητηςανεργίαςκαιτωνδιοι-κητικώνμειώσεωντωναποδοχώνστονδημόσιοτομέα.Τηνίδιαπερίοδοηπαρα-γωγικότητα της εργασίας μειώθηκε6,5%.Ωςαποτέλεσμα, το κόστος εργασίαςανάμονάδαπροϊόντοςμειώθηκεμόνοκατά1,2%.Τηδεύτερηπερίοδοτηςκρίσηςοιονομαστικέςαποδοχέςανάαπασχολούμενομειώθηκαν10,9%,απότοδεύτεροτρίμηνοτου2011έωςτοτέταρτοτρίμηνοτου2014,ηδεπαραγωγικότητατηςεργασίαςαυξήθηκε1,9%,μεαποτέλεσματοκόστοςεργασίαςναμειωθεί12,6%.Έτσι,στοτέλοςτου2014τομοναδιαίοκόστοςεργασίαςήταν13,7%μικρότεροέναντιτουτελευταίουτριμήνουτου2009(14,3%στονεπιχειρηματικότομέα).ΟιμεταβολέςαυτέςσυνοψίζονταιστονΠίνακα2.1.

11. Το γεγονός του επιμερισμού των μειώσεων της ζήτησης σε μεγάλο πλήθος επιχειρήσεων τεκμηριώνεται με το γεγονός της ταχείας αύξησης του λόγου κεφάλαιο/εργασία κατά την πρώτη περίοδο της κρίσης, όπως φαίνε-ται στο Διάγραμμα 2.7.

12. Το μοναδιαίο κόστος εργασίας ή κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος ισούται με το λόγο των μέσων ονο-μαστικών ακαθάριστων αποδοχών ανά απασχολούμενο προς το επίπεδο της παραγωγικότητας της εργασίας.


Διάγραμμα 2.8: Ακαθάριστεςονομαστικέςαποδοχέςανάμισθωτό καιμοναδιαίοκόστοςεργασίας(2006:1-2014:4)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:10%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

-13,9%

2011:4

Παραγωγικότητα εργασίας(αριστερή κλίμακα)

Μέσες ακαθάριστες ονομαστικές αποδοχές


Ποσοστό ανεργίας(δεξιά κλίμακα)

-17,8%

2012:2

σε ευ

ρώ 2

010

ανά

τρίμ

ηνο,

εποχ

ικά

διορ

θωμέ

να σ

τοιχ

εία

Μοναδιαίοκόστος εργασίας(δεξιά κλίμακα)

%, ε

ποχι

κά δ

ιορθ

ωμέ

να σ

τοιχ

εία


Πίνακας 2.1: Συμβολήτωνμισθώνκαιτηςπαραγωγικότηταςτηςεργασίας στηδιαμόρφωσητουκόστουςεργασίαςανάμονάδαπροϊόντος

Ακαθάριστες ονομαστικές αποδοχές ανά μισθωτό

Παραγωγικότητα εργασίας

Κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος

2008:2-2011:2 -7,7% -6,5% -1,2%

2011:3-2014:4 -10,9% 1,9% -12,6%

2008:2-2014:4 -17,8% -4,7% -13,9%


ΣτοΔιάγραμμα2.8φαίνεταικαιηεπίπτωσητουποσοστούανεργίαςστιςμετα-βολές των ονομαστικών αποδοχών ανά απασχολούμενο και μέσω αυτών στιςμεταβολέςτουμοναδιαίουκόστουςεργασίας.Ημείωσητηςανεργίαςτηνπερίοδο


2005-2008(2008:2=7,3%)καιησχετικάμικρήάνοδοςπουακολούθησεμέχριτοτέλοςτου2009επέδρασαναυξητικάστουςονομαστικούςμισθούςκαισυνα-κόλουθα στο μοναδιαίο κόστος εργασίας. Μετά το τέταρτο τρίμηνο του 2009καιμέχριτοτρίτοτρίμηνοτου2014,τοποσοστόανεργίαςαυξήθηκεσειστορικάυψηλάεπίπεδα.Τογεγονόςαυτόσεσυνδυασμόμετηναπορρύθμισητωνεργασι-ακώνσχέσεωναύξησετηδιαπραγματευτικήισχύτωνεπιχειρήσεωνσεβάροςτωνεργαζομένων(βλ. επίσηςΚεφάλαιο4).Οιπαράγοντεςαυτοίπροκάλεσανταχύ-τατη μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας, ιδιαίτερα κατά το 2012-2013όταντοποσοστόανεργίαςυπερέβητο20%.

Διάγραμμα 2.9:ΑποπληθωριστήςτουΑΕΠ,μοναδιαίοκόστοςεργασίας καιμέσοπεριθώριοκέρδουςστονεπιχειρηματικότομέα(2006:4-2014:4)

2006

:4=1

00

Περ

ιθώ

ριο

κέρδ

ους μ

ε βάσ

η το

κόσ

τος ε

ργασ

ίας %

Αποπληθωριστής ΑΕΠ(αριστερή κλίμακα)

Μοναδιαίο κόστος εργασίας(αριστερή κλίμακα)

Μέσο περιθώριο κέρδουςμε βάση το κόστος εργασίαςστον επιχειρηματικό τομέα

60

70

80

90

100

110

120

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:10%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

140%

160%

180%

200%


Σύμφωναμετησυμβατικήθεωρίατηςεσωτερικήςυποτίμησης,οιεπιχειρήσειςθαέπρεπενααντιδράσουνστημείωσητουμοναδιαίουκόστουςεργασίαςμεμείωσητιμώνκαιαύξησητηςαπασχόλησηςκαιτηςανταγωνιστικότητάςτους.Ηελληνικήεμπειρίαδενεπιβεβαιώνειαυτέςτιςυποθέσεις,πουπροσδιορίζουντονπυρήνα


τηςφιλοσοφίαςτωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογής.ΣτοΔιάγραμμα2.8παρατηρούμεότιημείωσητουμοναδιαίουκόστουςεργασίαςδενδημιούργησεαπασχόλησηαλλάανεργία.Επίσης,ημείωσητουμοναδιαίουκόστουςεργασίαςμετατράπηκεσεμικρήμείωσητουαποπληθωριστήτουΑΕΠ,σχεδόν5%έναντιπερίπου14%τουμοναδιαίουκόστουςεργασίας.Ηδιαφοράαυτήμετατράπηκεσεαύξησητουμέσουπεριθωρίουκέρδους(βλ.Διάγραμμα2.9),δηλαδήεπηρέασετηδιανομήτουεισοδήματοςπροκαλώνταςάνισηκατανομήτωνεπιπτώσεωντηςκρίσηςσεβάροςτωνεισοδημάτωναπόεργασία.

Διάγραμμα 2.10: Κόστοςεργασίαςανάμονάδαπροϊόντοςκαιτιμές εξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιών(2006:1-2014:4,2006:1=100)

80

85

90

95

100

105

110

115

120

125

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:175

80

85

90

95

100

105

110

115

120

2006

:1=1

00

2006

:1=1

00

2013:2

Τιμές εξαγωγώναγαθών και υπηρεσιών


Κόστος εργασίαςανά μονάδα προϊόντος

στον επιχειρηματικό τομέα(αριστερή κλίμακα)

Τιμές εξαγωγών

αγαθών και υπηρεσιών

ΕΕ-28(δεξιά

κλίμακα)


Οιμειώσειςτωνμισθώνκαιτουμοναδιαίουκόστουςεργασίαςδενμετατράπηκανούτεσεμειώσειςτωντιμώντωνεξαγωγών(βλ.Διάγραμμα2.10).Ωστόσο,απότοφθινόπωροτου2013οι τιμές των ελληνικών εξαγωγώνπαρουσιάζουνμείωση5,5%,ηοποίαόμωςακολουθείσεσημαντικόβαθμότηγενικήμείωσητωντιμώνστιςευρωπαϊκέςχώρες.Ηεπίπτωσηδηλαδήτηςμείωσηςτουκόστουςεργασίας


ανάμονάδαπροϊόντοςκατά14,3%στονεπιχειρηματικότομέαμετατράπηκεσεμείωσητωντιμώντωνελληνικώνεξαγωγώνκατάμόλις3%.

ΣτοΔιάγραμμα2.11βλέπουμεότιησυμβολήτουμοναδιαίουκόστουςεργασίαςστηδιαμόρφωσητωντιμώνήτανέντοναευνοϊκή.Επίσης,ηεπίπτωσητωναυξή-σεωντουΦΠΑκαιτωνέμμεσωνφόρωνγενικότεραστονπληθωρισμόήτανέναφαινόμενοκυρίωςτηςδιετίας2010-2011.Ησυμβολήτωνεισαγωγώνκατέστηευνοϊκήτηδιετία2013-2014,κυρίωςεξαιτίαςτηςμείωσηςτωντιμώντουπετρε-λαίου,τωντιμώντωνάλλωνπρώτωνυλώνκαιτωντελικώνπροϊόντωνδιεθνώς,ενώημείωσησταεισοδήματαιδιοκτησίαςσυνέβαλεουσιαστικάστημείωσητωντιμώνμόνοκατάτο2014.

Διάγραμμα 2.11: Συμβολήτωνκερδώνκαιτουμοναδιαίου κόστουςεργασίαςστηδιαμόρφωσητωντιμών(2006:1-2014:4)

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

2010

Συμβολή του μοναδιαίουκόστους εργασίας

εκατ

οστι

αίες

μον

άδες

του

απο

πληθ

ωρι

στή

της τ

ελικ

ής ζή

τηση

ς

Συμβολή των εισαγωγώνσε νομίσματα

χωρών προέλευσης

2011 2012 2013 2014

Συμβολή των έμμεσων φόρων

Συμβολή κερδών, τόκων και προσόδων προ φόρων

Πηγή:AnnualMacroeconomicDatabase,ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή


Απότηνπαραπάνωανάλυσηπροκύπτειότιείναιαναγκαίαηεφαρμογήδιαρθρω-τικώναλλαγώνστιςαγορέςπροϊόντωνγιατηναντιμετώπισητωνευρύταταδια-δεδομένωνολιγοπωλιακώνκαταστάσεωντηςελληνικήςοικονομίας,έτσιώστενακαταστείεφικτήμιασημαντικήμείωσητωντιμών.Ωστόσο,τοβασικόσυμπέρα-σμάμαςείναιότιηπροσαρμογήμισθών-κόστουςεργασίαςστηνελληνικήοικονο-μίαδενεπιβεβαιώνειτηθεωρίατηςεσωτερικήςυποτίμησης,δηλαδήτην«ανάγκη»μείωσηςτωνμισθώνγιατηνανάκτησητηςανταγωνιστικότηταςκαιτηναύξησητωνεξαγωγώνγιανααντιμετωπιστείτοέλλειμμαστοισοζύγιοτρεχουσώνσυναλ-λαγώνκαιναδημιουργηθείεπεκτατικήεξωτερικήζήτησηγιατηνοικονομία.Όπωςθαδείξουμεπαρακάτω,αυτόπουσυνέβηστηχώραμαςήτανησημαντικήπερι-στολήτωνεισαγωγώνλόγωτηςδραματικήςμείωσηςτηςεγχώριαςζήτησης.Επο-μένως,αποτελείμείζονοςσημασίαςζήτημαγιατηνελληνικήοικονομίαηβελτίωσητωνεξαγωγικώνεπιδόσεώντηςτόσομεμείωσητωντιμών(βραχυπρόθεσμα)όσοκαιμεβελτίωσητηςδιαρθρωτικήςανταγωνιστικότητας13(μεσομακροπρόθεσμα).

2.5 Εσωτερική υποτίμηση, ανταγωνιστικότητα και εξαγωγές

ΣτοΔιάγραμμα2.12παρατηρούμεότιοόγκοςτωνεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρε-σιώναυξήθηκεκατά8,8%το2014και9,3%τοδεύτεροεξάμηνο,καιαυτόαποτε-λείτηνκαλύτερηεξαγωγικήεπίδοσητηςελληνικήςοικονομίαςαπότηναρχήτηςκρίσης.Είναιαξιοσημείωτοότιοόγκοςτωνεξαγωγών,μετάτημεγάληπτώσητου2009,δενπαρουσίασεαξιόλογηβελτίωσηκαισχεδόνεπανήλθεστοπροκρίσηςεπίπεδό του.Ωστόσο, το εξωτερικό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσώνσυναλ-λαγώνσημείωσεθεαματικήμείωσηστη διάρκεια της κρίσης, κυρίως λόγω τηςραγδαίαςμείωσηςτωνεισαγωγών.Τοδεύτεροτετράμηνοτου2014οόγκοςτωνεισαγωγώνεμφάνισεαύξηση,πουσυνεχίστηκεμέχρι το τέλος του έτους και ανήλθεσυνολικάσε7,4%σε ετήσιορυθμό,14 ακυρώνοντας κατά το μεγαλύτερο μέρος το καθαρό όφελος από τηναύξηση των εξαγωγών και ειδικότερα του τουρισμού. Είναι αξιοσημείωτο ότιηαύξησηαυτήσχετιζότανάμεσαμετηναύξησητηςεσωτερικήςζήτησης.Είναισυνεπώςαπολύτως λογικό να υποθέσουμε ότι η εκκίνηση της διαδικασίας τηςοικονομικήςμεγέθυνσηςθαμπορούσεναοδηγήσειγρήγορασεμεγάληδιεύρυνσητουεξωτερικούελλείμματος.ΌπωςφαίνεταιστοΔιάγραμμα2.13,υπάρχειισχυρήσυσχέτισημεταξύτηςμεταβολήςτηςεσωτερικήςζήτησηςκαιτωνεισαγωγών.15

13. Σύμφωνα με τους Böwer, Michou and Ungerer (2014), τα 2/3 του ελλείμματος ανταγωνιστικότητας των ελληνικών εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών θα πρέπει να αποδοθεί σε διαρθρωτικούς παράγοντες.

14. Η μεγάλη αύξηση του όγκου των εισαγωγών κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2014 οφειλόταν στην κατακό-ρυφη αύξηση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά το ίδιο τρίμηνο.

15. Αυτή η σχέση επιβεβαιώνεται και οικονομετρικά. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΟΟΣΑ (Morin and Schwellnus, 2014), η ελαστικότητα των εισαγωγών ως προς την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις πα-γίου κεφαλαίου ανέρχεται περίπου σε 0,6 και 0,25 αντίστοιχα (τόσο στη στατική σχέση όσο και στη δυναμική εξίσωση).


Διάγραμμα 2.12: Όγκοςεξαγωγών,όγκοςεισαγωγών καιεξωτερικόισοζύγιοαγαθώνκαιυπηρεσιών

-5000

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2006:1 2008:1 2010:1 2012:1 2014:1

Εξωτερικό ισοζύγιοαγαθών και υπηρεσιών

Όγκος εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών

Όγκος εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών

σε εκ

ατ. ε

υρώ

201

0 αν

ά τρ

ίμην

ο, επ

οχικ

ά δι

ορθω

μένα

στο

ιχεί

α


Στο Διάγραμμα 2.14 παρουσιάζουμε μια συγκριτική ανάλυση των εξαγωγώνχωρών-μελώντηςΕυρωζώνης.ΠαρατηρούμεότιοόγκοςτωνεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώντηςΕλλάδαςτο2014ήταναυξημένοςπερίπουκατά16%έναντιτου2009,ενώοιαντίστοιχεςαυξήσειςγιατηνΙρλανδίακαιτηνΠορτογαλίαήτανπερίπου45%και για την Ισπανία30%.Εάνμάλισταη ζήτησηγια τουριστικέςυπηρεσίεςτηςΕλλάδαςδενείχεαυξηθείκατακόρυφατο2014,ηεξαγωγικήεπί-δοσητηςΕλλάδαςθαήτανακόμαχειρότερη.


Διάγραμμα 2.13: Μεταβολέςεσωτερικήςζήτησηςέναντιόγκουεισαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιών(ετήσιες%μεταβολές,2006:1-2014:4)

-35%

-25%

-15%

-5%

5%

15%

25%

-15% -10% -5% 0% 5% 10% 15%

ετήσιες % μεταβολές, εποχικά διορθωμένα στοιχεία, σε τιμές 2010

ετήσ

ιες %

μετ

αβολ

ές,

εποχ

ικά

διορ

θωμέ

να σ

τοιχ

εία,

σε τ

ιμές

201

0

2014:32014:2

2014:4

R² = 0,7284


Διάγραμμα 2.14: Όγκοςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώνανάχώρα (2005-2014,2005=100)

70

80

90

100

110

120

130

140

150

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Γερμανία

Ιρλανδία

Πορτογαλία

Ισπανία

ΓαλλίαΕλλάδα

ΙταλίαΚύπρος

έτος

200

5=10

0



Έναςπληρέστεροςδείκτηςανταγωνιστικότηταςείναιηεξαγωγικήεπίδοση16τηςελληνικήςοικονομίας,δηλαδήτομερίδιοπουκατέχουνοιεξαγωγέςαγαθώνκαιυπηρεσιώντηςΕλλάδαςστιςαγορέςπροορισμούτωνεξαγωγών.Πιοσυγκεκρι-μένα,οδείκτηςαυτόςσυγκρίνειτονόγκοτωνεξαγωγώντηςΕλλάδαςμετονόγκοτωνεισαγωγώνπουπραγματοποιούνσεένασυγκεκριμένοέτοςοιχώρεςπροορι-σμούτωνελληνικώνεξαγωγών.

Διάγραμμα 2.15: Εξαγωγικήεπίδοσητηςελληνικήςοικονομίας (όγκοςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώνδιορθωμένοςμετημεγέθυνση

τωναγορώνπροορισμούτωνελληνικώνεξαγωγών,1995-2014,2005=100)

60

70

80

90

100

110

120

1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013

έτος

200

5=10

0

Πηγή:AmecoDatabase,ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή

ΌπωςφαίνεταιστοΔιάγραμμα2.15,ηεξαγωγικήεπίδοσητηςελληνικήςοικονο-μίας,διορθωμένημετημεγέθυνσητωναγορώνπροορισμού,στηδιάρκειατηςδιε-τίας2010-2011παρουσίασεραγδαίαεπιδείνωση,ενώστηδιάρκειατηςδιετίας2012-2013ανέκαμψεοριακά.Οδείκτηςβελτιώθηκεουσιαστικάμόνοτο2014.Οιεξαγωγικέςεπιδόσειςτηςελληνικήςοικονομίαςπαρουσιάζουνεπομένωςδυσμενήεικόναπουαποκρύπτεταιαπότηνεπίδοσητουτουριστικούκλάδου.Προκειμέ-

16. Στη βάση δεδομένων Ameco αναφέρεται ως Market performance of exports of goods and services on export weighted imports of goods and services.


νουνααναδειχθείτοπρόβληματωνμειωμένωνεξαγωγικώνεπιδόσεωντηςΕλλά-δαςσεολόκληρητηνέκτασήτου,είναιχρήσιμονασυγκριθούνοιεπιδόσειςαυτέςμετιςαντίστοιχεςάλλωνχωρώντηςΕΕ.Ηενλόγωσύγκριση,γιαεπιλεγμένες17 ευρωπαϊκέςχώρες,φαίνεταιστοΔιάγραμμα2.16.

Διάγραμμα 2.16: ΕξαγωγικήεπίδοσηεπιλεγμένωνχωρώντηςΕΕ (όγκοςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώνδιορθωμένοςμετημεγέθυνση

τωναγορώνπροορισμούτωνεξαγωγών,2005-2014,2005=100)

70

80

90

100

110

120

130

140

Σλοβακία

Πορτογαλία

ΓερμανίαΙρλανδία

Ισπανία

Κύπρος

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

ΕλλάδαΓαλλία

Ιταλία

έτος

200

5=10

0


ΗσύγκρισητωνεξαγωγικώνεπιδόσεωνμεταξύτηςΕλλάδαςκαιτωνάλλωνχωρώντηςΕΕείναιδυσμενήςγιατηνελληνικήοικονομία.ΣτοΔιάγραμμα2.16φαίνεταιτοσοβαρόέλλειμματηςΕλλάδαςσεό,τιαφοράτιςεξαγωγικέςτηςεπιδόσειςσεαντίθεσημετηνΠορτογαλία,τηνΙσπανίακαιτηνΙρλανδία,πουβελτίωσανσημα-ντικάτηθέσητουςστονδιεθνήανταγωνισμό.Τοζήτημααυτόσχετίζεταιμετηνπαραγωγικήδιάρθρωσητωνχωρώναυτώναλλάκαιμετιςτιμέςτωνεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιών.Είναιλογικόνααναμένουμεότιοιχώρεςπουαύξησανκατάπολύτιςτιμέςτωνεξαγωγώντουςείχανμειωμένεςεπιδόσειςστοδιεθνέςεμπόριο. Οι τιμές εξαγωγών των χωρών που περιλαμβάνονται στο Διάγραμμα2.16φαίνονταιστοΔιάγραμμα2.17.

17. Η σύγκριση της εξαγωγικής επίδοσης της Ελλάδας, όχι με τις επιλεγμένες χώρες που φαίνονται στο Διάγραμμα 2.16, αλλά με το σύνολο των 37 προηγμένων χωρών, οδηγεί στα ίδια ακριβώς συμπεράσματα.


Διάγραμμα 2.17: Τιμέςεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιών επιλεγμένωνχωρώντηςΕΕ(2005-2014,2005=100)

90

95

100

Σλοβακία

Γερμανία

ΙρλανδίαΓαλλία

ΠορτογαλίαΙταλία

Ισπανία

Ελλάδα

Κύπρος

105

110

115

120

125

130

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

έτος

200

5=10

0


Οιτιμέςτωνελληνικώνεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρεσιώντηνπερίοδο2006-2014αυξήθηκανεντυπωσιακάπερισσότεροαπότιςαντίστοιχεςτιμέςάλλωνχωρών,είτεπρόκειταιγιαχώρεςτηςευρωπαϊκήςπεριφέρειαςείτεγιαχώρεςτουευρω-παϊκού«πυρήνα».ΑπότησύγκρισητωνΔιαγραμμάτων2.16και2.17φαίνεταιότιπράγματιυπάρχειαρνητικήσυσχέτισητωντιμώνεξαγωγώντωνχωρώνμετιςαντίστοιχεςεξαγωγικέςεπιδόσεις.Ημεγάληαύξησητωντιμώνκαιόχιτουμονα-διαίουκόστουςεργασίαςτηςΕλλάδαςφαίνεταιότιευθύνεταικατάένασημαντικόμέροςγιατιςμειωμένεςεπιδόσειςτηςπεριόδου2005-2014.Ωςαποτέλεσματωνμειωμένωνεξαγωγικώνεπιδόσεων,ησυμβολήτωνεξαγωγώναγαθώνκαιυπηρε-σιώνστοΑΕΠκατάτηνπενταετία2010-2014ανήλθεσεμόλις4,5εκατοστιαίεςμονάδεςτουΑΕΠ,εκτωνοποίωνοι2,7κατάτο2014.Ηαντίστοιχησυμβολήκατά


τοπαρελθόν(1995-2008)ήτανσαφώςυψηλότερη.Επομένως,οστόχοςτηςπολι-τικήςτηςεσωτερικήςυποτίμησης,δηλαδήηεπίτευξηενόςεξωστρεφούςμοντέ-λουανάπτυξηςστηνΕλλάδα,δενφαίνεταιναεπιτεύχθηκε.

Μεβάσητηνπαραπάνωανάλυση,καθίσταταιαντιληπτόότιύστερααπόπέντεχρόνιαηστρατηγικήεπιλογήτηςεσωτερικήςυποτίμησηςδενέχειπροκαλέσειτηντόνωσητηςεξαγωγικήςανταγωνιστικότηταςκαιτηνπροσδοκώμενησταθεροποί-ησητουμακροοικονομικούσυστήματοςτηςχώρας.Αντίθετα,αυτόπουδιαφαίνε-ταιείναιοεγκλωβισμόςτηςοικονομίαςσεέναεπίπεδοπαραγωγικούτέλματοςκαιστασιμότητας,υψηλώνποσοστώνανεργίας,χαμηλήςπαραγωγικότηταςκαιαποεπένδυσης.Ωστόσο,τοπιοανησυχητικόστοιχείοείναιότιηεφαρμοζόμενηπολιτική δεν έχει επηρεάσει αρνητικά μόνο τη βραχυχρόνια συμπεριφορά τηςοικονομίαςαλλάκαιτηναναπτυξιακήδυναμικήτης,υπονομεύονταςτηδυνατό-τηταγρήγορηςκαιεύκοληςυπέρβασηςτηςκρίσηςκαιεπανόδουτηςοικονομίαςσετροχιάδιατηρήσιμηςκαικοινωνικάισόρροπηςανάπτυξης.

Οιεξελίξειςστοπρώτοεξάμηνοτου2015καικυρίωςοιπροβλέψειςτηςΕυρωπα-ϊκήςΕπιτροπήςκαιάλλωνδιεθνώνοργανισμώνγιατορυθμόοικονομικήςμεγέ-θυνσηςτηςελληνικήςοικονομίαςτο2015δεναφήνουνπεριθώριααισιοδοξίας.Ηαβεβαιότηταπουυπήρχεστηδιάρκειασχεδόνόλουτουπρώτουεξαμήνουτου2015αναμφίβολαεπηρέασεαρνητικάτιςοικονομικέςεξελίξεις.Ωστόσο,ηαπο-τυχίατηςελληνικήςκυβέρνησηςμετάτιςεθνικέςεκλογέςτουΙανουαρίου2015ναδιαπραγματευτείμιααξιόπιστη,ρεαλιστικήεναλλακτικήοικονομικήπολιτικήεξόδουαπότηλιτότητακαι τηνοικονομικήκρίση έχειωςαποτέλεσμαη χώραναβρίσκεταιπλέονσεπορείαεφαρμογήςνέουπρογράμματοςοικονομικήςπρο-σαρμογής.Ηαύξησητωνάμεσων,καικυρίωςτωνέμμεσων,φόρωνωςμέσοτηςπεραιτέρωδημοσιονομικήςπροσαρμογήςτηςοικονομίας,καιημείωσητωνονο-μαστικώνμισθώνκαισυντάξεωνπουθαπροκαλέσειτοπρώτοκύμαπαρέμβασηςστοσύστημακοινωνικήςασφάλισηςσυνθέτουνένανέοβαρύπακέτουφεσιακήςλιτότητας.ΗνέασυμφωνίαμεταξύτηςΕλλάδαςκαιτηςΤρόικας(ΕυρωπαϊκήΕπι-τροπή,ΕυρωπαϊκήΚεντρικήΤράπεζακαιΔιεθνέςΝομισματικόΤαμείο)δενθαεπι-τρέψειστηχώρανααπεγκλωβιστείαπότηνύφεσητααμέσωςεπόμεναχρόνια.Τοσυμπέρασμάμαςαυτόστηρίζεταιστηνεκτίμησήμαςότιτοεπενδυτικόσχέδιοπουπεριλαμβάνειηνέασυμφωνίαείναιπολύαβέβαιοωςπροςτηνυλοποίησήτου.Ηαναπτυξιακήεπανεκκίνησητηςοικονομίαςκαιησημαντικήμείωσητηςανεργίαςείναιοιπροϋποθέσειςεξόδουτηςχώραςαπότηνκρίσηφερεγγυότηταςκαιρευ-στότηταςκαιτηναπομόχλευση,πουκρατούντηνοικονομίαστοπεριθώριοτωνευρωπαϊκώνκαιτωνδιεθνώνεξελίξεων,δημιουργώνταςβάσιμηανησυχίαγιαμιαχαμένηδεκαετία.Συνεπώς,στοαμέσωςεπόμενοχρονικόδιάστημαείναισημα-ντικόνααξιολογηθούνοιεπιπτώσειςαπότονέοσοκλιτότηταςστημεταβολήτηςεγχώριαςδαπάνηςκαιστηναναπαραγωγήτουφαύλουκύκλουδημοσιονομικήςπροσαρμογής,χρηματοπιστωτικήςαστάθειαςκαιύφεσης,πουέχειπροκαλέσειηασκούμενητατελευταίαχρόνιαοικονομικήπολιτικήτηςλιτότητας.

Κεφάλαιο 3

Η κατάσταση της αγοράς εργασίας το 2014


Η κατάσταση της αγοράς εργασίας το 2014


Ηοικονομικήκρίσηκαιηεφαρμογήτωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρ-μογήςέχουνχειροτερέψειδραματικάτηνκατάστασητηςαγοράςεργασίαςστηνΕλλάδα.18Ησυνοχήτηςαγοράςεργασίαςθυσιάστηκεστοόνοματηςανταγωνι-στικότηταςκαιτηςαύξησηςτωνεξαγωγών.ΌπωςέχουμεήδηδείξειστοΚεφά-λαιο2,ησυσχέτισητωνμισθώνκαι τουμοναδιαίουκόστουςεργασίαςμετηνανταγωνιστικότητα και τις εξαγωγές δεν θεμελιώνεται εμπειρικά στην περί-πτωσητηςΕλλάδας.Ταευρήματατηςστατιστικήςανάλυσηςπουακολουθείμαςδείχνουνότιηδραματικήαύξησητηςανεργίαςκαιησοβαρήμείωσητουποσο-στούαπασχόλησηςαπομακρύνουντηνΕλλάδααπότουςστόχουςτηςστρατη-γικής«Ευρώπη2020»αλλάκαιαπότονευρωπαϊκόμέσοόρο,διευρύνονταςτοαναπτυξιακόκενότηςοικονομίας.Επίσης,ηαπορρύθμισητηςαγοράςεργασίας(βλ.Κεφάλαιο4)φαίνεταινα«πετυχαίνει»μόνοωςπροςτηναύξησητωνάτυπωνμορφώνεργασίας.

Επιπλέον,ηεκτίμησητηςκαμπύληςΜπέβεριτζγιατηνΕλλάδακαιηανάλυσητηςδιάρθρωσηςτηςανεργίαςκαιτηςαπασχόλησηςβάσειδιαφορετικώνκοινωνικώνομάδωναναδεικνύουνότιτοπρόβληματηςανεργίαςσήμεραστηχώραμαςείναιπρόβλημαζήτησηςεργασίαςκαιόχιπρόβλημαπροσφοράςκαικόστουςεργασίας.Συνεπώς, σημαντικά συμπεράσματα προκύπτουν ως προς την άμεση ανάγκηπαρέμβασηςστηναγοράεργασίας,έτσιώστενααντιμετωπιστούνοιαρνητικέςσυνέπειεςτηςανεργίαςστουςμακροχρόνιαανέργους,στιςγυναίκες,στουςνέους,καθώςεπίσηςκαιοιδυσμενείςεπιπτώσειςαπότηναύξησητηςεπισφαλούςεργα-σίαςστουςεργαζομένους.ΌπωςθαεπιχειρηματολογήσουμεστοΚεφάλαιο6τηςπαρούσαςΈκθεσης,ηελληνικήοικονομίαπρέπειαμέσωςνακινηθείστηνκατεύ-θυνσητηςδημιουργίαςνέωνθέσεωνεργασίαςμέσωεπενδυτικώνπρογραμμάτωνκαινέωνθεσμών,όπωςτα«προγράμματαεγγυημένηςαπασχόλησης».

3.2 Η εξέλιξη της ανεργίας

ΤοΔιάγραμμα3.1αποτυπώνειτησοβαρότερηίσωςσυνέπειατηςπολιτικήςτηςλιτότητας,τηναύξησητουποσοστούτηςανεργίαςαπότο7,3%τοτρίτοτρίμηνοτου2008στο27,8%τοπρώτοτρίμηνοτου2014.Ανκαιστηδιάρκειατου2014τοποσοστόανεργίαςεμφάνισεμικρήβελτίωση,μειώθηκεστο26,1%,σύμφωναμετατελευταίαδιαθέσιμαστοιχεία,τοτέταρτοτρίμηνουπάρχεινέαχειροτέρευση.

18. Για τις επιπτώσεις της οικονομικής πολιτικής της λιτότητας στην αγορά εργασίας των χωρών-μελών της ΕΕ, βλ. ETUI (2014, 2015).


Ηδραματικήκατάστασηστηναγοράεργασίαςγίνεταικαλύτερααντιληπτήανηστατιστικήανάλυσηεπικεντρωθείστημεταβολήτουαριθμούτωνανέργων,πουαπό364χιλιάδεςτοτρίτοτρίμηνοτου2008αυξήθηκεσε1,342εκατ.τοπρώτοτρίμηνοτου2014.Τοτέταρτοτρίμηνοτου2014οιάνεργοιανέρχοντανσε1,246εκατ. Θα μπορούσαμε λοιπόν να ισχυριστούμε ότι το κόστος της ασκούμενηςοικονομικήςπολιτικήςκαιτηςοικονομικήςκρίσηςμέχριτοτέλοςτου2014ήτανπερίπου1εκατ.άνεργοι,μετιςδραματικέςοικονομικέςκαικοινωνικέςσυνέπειεςαυτήςτηςεξέλιξης.

Διάγραμμα 3.1:Ποσοστό(%)ανεργίας σεηλικίες15-64ετών(Ελλάδα,2000:1-2015:1)

0

5

10

15

20

25

30

% α

νεργ

ίας,

ηλικ

ίες 1

5-64

ετώ

ν

2000

:1

2008

:1

2004

:1

2012

:1

2002

:1

2010

:1

2006

:1

2014

:1

2001

:1

2009

:1

2005

:1

2013

:1

2003

:1

2011

:1

2007

:1

2015

:1

2000

:3

2008

:3

2004

:3

2012

:3

2002

:3

2010

:3

2006

:3

2014

:3

2001

:3

2009

:3

2005

:3

2013

:3

2003

:3

2011

:3

2007

:3

Πηγή:Eurostat

Στο Διάγραμμα 3.2 εξετάζουμε τη διάρθρωση του ποσοστού ανεργίας βάσειτου επιπέδου εκπαίδευσης των εργαζομένων.Παρατηρούμεότι ταμεγαλύτεραποσοστάανεργίας,πάνωαπό30%,καταγράφονταιστους εργαζομένους χαμη-λούμορφωτικούεπιπέδου,δηλαδήστουςκατόχουςαπολυτηρίουδημοτικούήσεόσουςδενέχουναπολυτήριοδημοτικού.Οικάτοχοιαπολυτηρίουτριτάξιαςμέσηςεκπαίδευσης εμφανίζουν το τρίτο τρίμηνο του 2014ποσοστό ανεργίας 24,2%,οικάτοχοιαπολυτηρίουμέσηςεκπαίδευσης28,6%καιοικάτοχοιπτυχίουανώ-τερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης (ΙΕΚ) 28%. Όσοι φοίτησαν έστωκαιέναχρόνοσεΑΕΙ,παρ’ότιδενσυμπλήρωσαντιςσπουδέςτους,εμφανίζουν


ποσοστόανεργίας26,9%.Οικάτοχοιπτυχίουανώτατωνσχολών(ΑΕΙκαιΤΕΙ)αντιμετωπίζουνχαμηλότεροποσοστόανεργίαςτηςτάξηςτου20,6%,ενώοικάτο-χοιδιδακτορικούήμεταπτυχιακούτίτλουεμφανίζουνποσοστόανεργίας12,7%.ΤουψηλόποσοστόανεργίαςσεόλεςτιςεκπαιδευτικέςκατηγορίεςαποκαλύπτειότιτοπρόβληματηςανεργίαςσήμεραστηνΕλλάδαείναιπρόβλημαζήτησηςκαιόχιπροσφοράςεργασίας.Ηαύξησητηςανεργίαςέχεικυκλικάχαρακτηριστικά,καθώςσχετίζεταιαπόλυταμετηνέναρξηκαιτοβάθεματηςοικονομικήςκρίσηςστηνΕλλάδα.Συνεπώς,οκυκλικόςχαρακτήραςτηςανεργίαςπροϋποθέτειότιτοξεπέρασματηςκρίσηςστηναγοράεργασίαςπρέπειναέχειωςπροϋπόθεσητόσοτηνενίσχυσητηςεγχώριαςζήτησηςόσοκαιτηναύξησητωνεξαγωγών.

Διάγραμμα 3.2: Ποσοστό(%)ανεργίας κατάεπίπεδοεκπαίδευσης(σύγκριση2008:3και2014:3)

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

5%

0%Μερικές τάξεις

ΔημοτικούΑπολυτήριο Δημοτικού

Απολυτήριο τριτάξ. ΜέσηςΕκπαίδευσης

Απολυτήριο Μέσης

Εκπαίδευσης

Πτυχίο Ανώτερης

Τεχν. Επαγγ. Εκπαίδευσης

Φοίτηση σε ΑΕΙ(τουλάχιστον 1 χρόνο) αλλά δεν

πήρε πτυχίο

ΠτυχίοΑνωτάτων

Σχολών

Διδακτορικό ήΜεταπτυχιακός

τίτλος

% α

νεργ

ίας σ

το σ

υγκε

κριμ

ένο

επίπ

εδο

εκπα

ίδευ

σης

2008:32014:3

Πηγή:Eurostat

ΣτοΔιάγραμμα3.3εξετάζουμετηδιάρθρωσητουποσοστούανεργίαςκατάηλι-κιακήομάδα.Παρατηρούμεότιοιηλικιακέςομάδες15-19,20-24και25-29ετώνεμφανίζουνυψηλότεραποσοστάανεργίας.Οφείλουμενασημειώσουμετημείωσητουποσοστούανεργίαςστηνηλικιακήομάδα15-19ετώντο2014,ανκαιτοποσο-στόήτανπάνωαπό50%τοτέταρτοτρίμηνοτου2014.Οβαθμόςαπασχόλησηςγι’αυτήτηνηλικιακήομάδαείναιμόλις6,5%μεπτωτικήτάση.Στιςάλλεςδύοηλικιακέςκατηγορίεςτωννέων,παράτηναποκλιμάκωσητηςανεργίαςπουπαρα-


τηρείταισυγκριτικάμε το2013, εμφανίζεται τάσηανόδουτοτέταρτοτρίμηνοτου2014.

Γιατιςυπόλοιπεςηλικιακέςομάδεςπαρατηρούμεταεξής:Τοποσοστόανεργίαςτης ηλικιακής ομάδας 30-44 ετών προσεγγίζει το μέσο ποσοστό ανεργίας τουεργατικούδυναμικού,ενώτοποσοστόανεργίαςτηςηλικιακήςομάδας45-64ετώνείναιμικρότεροτουμέσουποσοστούανεργίας.Μεάλλαλόγια,αυτέςοιηλικιακέςκατηγορίεςαντιμετωπίζουνχαμηλότεροκίνδυνοανεργίας.Σεαπόλυταμεγέθηηανεργίαστοτέταρτοτρίμηνοτου2014ανήλθεσε18,4χιλιάδεςγιατηνηλικιακήομάδα15-19ετών,σε137,6χιλιάδεςγιατηνηλικιακήομάδα20-24ετών,σε220,9χιλιάδεςγιατηνηλικιακήομάδα25-29ετών,σε521,9χιλιάδεςγιατηνηλικιακήομάδα 30-44 ετών, σε 340,1 χιλιάδες για την ηλικιακή ομάδα 45-64 ετών, καιτέλοςσε6,9χιλιάδεςγιατηνηλικιακήομάδατωνάνωτων65ετών.Παρατηρούμεδηλαδήότιηανεργίασυγκεντρώνεταιστιςηλικίεςαπό30έως64ετών.

Διάγραμμα 3.3:Ποσοστό(%)ανεργίας κατάηλικιακήομάδα,καιγιαταδύοφύλα

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

2000

:1

2001

:1

2002

:1

2003

:1

2004

:1

2005

:1

2006

:1

2007

:1

2008

:1

2009

:1

2010

:1

2011

:1

2012

:1

2013

:1

% α

νεργ

ίας σ

το σ

υγκε

κριμ

ένο

επίπ

εδο

εκπα

ίδευ

σης

15-1920-2425-2930-4445-6465+

Πηγή:Eurostat

ΣτοΔιάγραμμα3.4αποτυπώνεται τοποσοστόανεργίαςδιαφόρωνκοινωνικών


ομάδων.Αξιοσημείωτοείναιτοποσοστόανεργίαςστιςγυναίκες,τοοποίοκινείταισταθεράπάνωαπότομέσοποσοστόστοσύνολοτουεργατικούδυναμικού.Παρα-τηρούμεότιστηδιάρκειατου2013καιμέχριταμέσατου2014τομέσοποσοστόανεργίαςστιςγυναίκεςξεπέρασετο30%.

Διάγραμμα 3.4: Ποσοστό(%)ανεργίας κατάκοινωνικήομάδα(2000:1-2015:1)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

% α

νεργ

ίας

Άνδρες Μακροχρόνια Ανεργία

2000

:1

2008

:1

2004

:1

2012

:1

2002

:1

2010

:1

2006

:1

2014

:1

2001

:1

2009

:1

2005

:1

2013

:1

2003

:1

2011

:1

2007

:1

2015

:1

2000

:3

2008

:3

2004

:3

2012

:3

2002

:3

2010

:3

2006

:3

2014

:3

2001

:3

2009

:3

2005

:3

2013

:3

2003

:3

2011

:3

2007

:3

Νέοι (15-24) Σύνολο Γυναίκες

Πηγή:Eurostat

Μεγαλύτεροείναιτοπρόβληματηςανεργίαςστουςνέους.Ημεταβολήστοποσο-στόανεργίαςτωννέωνξεπέρασετο30%μεταξύ2009-2013,ενώστηδιάρκειατου2014σημειώθηκεσημαντικήαποκλιμάκωση.Έναεπίσηςσημαντικόεύρημααφοράτηνκοινωνικήομάδατωνμακροχρόνιαανέργων,τηςοποίαςτοποσοστόανεργίαςξεπέρασετο70%το2014.

ΤοΔιάγραμμα3.5αποτυπώνειτηδιάρθρωσητηςχρονικήςδιάρκειαςτηςανερ-γίας.Σημειώνουμεότικατάτοτέταρτοτρίμηνοτου2014οιμακροχρόνιαάνεργοιαποτελούσαντο73%τουσυνόλουτωνανέργων,ενώτοίδιοτρίμηνοτου2008τοαντίστοιχοποσοστόήταν44%.


Διάγραμμα 3.5: Ανεργίακατάχρόνοδιάρκειας (σύγκριση2008:4και2014:4)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%%

επί τ

ου σ

υνόλ

ου τ

ης α

νεργ

ίας

2008:42014:4

Λιγότερο από 1 μήνα 1-2 μήνες 3-5 μήνες 6-11 μήνες 12 μήνες και άνω

Πηγή:Eurostat

Ηδραματικήαύξησητηςμακροχρόνιαςανεργίαςαποτυπώνειτοβάθοςτηςκρίσηςστηναγοράεργασίας.Είναιαπογοητευτικότογεγονόςότιοιμακροχρόνιαάνερ-γοιτοτέταρτοτρίμηνοτου2014ανέρχοντανσε909χιλιάδες,ενώτοαντίστοιχοτρίμηνοτου2008ανέρχοντανσε178χιλιάδες.Ηεξέλιξηαυτήσυνεπάγεταιότιτομεγαλύτερομέροςτηςαύξησηςτηςανεργίαςστηδιάρκειατηςκρίσηςμετατρέ-πεταισεδομικήανεργία.Ηδιάστασηαυτήείναι ιδιαίτεραανησυχητική,καθώςπροσδίδειστηναγοράεργασίαςχαρακτηριστικάαποδόμησηςκαικαθιστάεπιτα-κτικήτηνανάγκηάμεσηςλήψηςπολιτικώνκαιθεσμικώνπρωτοβουλιώνγιατηναντιμετώπισητηςανεργίας.Επίσης,κατάτοτέταρτοτρίμηνοτου2014οιάνεργοιμεδιάρκειαανεργίαςλιγότεροαπόέναμήναανέρχοντανσε26,7χιλιάδες,οιάνερ-γοιμεδιάρκειαανεργίαςαπόένανέωςδύομήνεςανέρχοντανσε87,5χιλιάδες,οιάνεργοιμεδιάρκειαανεργίαςαπότρειςέωςπέντεμήνεςανέρχοντανσε101,1χιλιάδες,καιοιάνεργοιμεδιάρκειαανεργίαςαπόέξιέωςέντεκαμήνεςανέρχο-ντανσε116,5χιλιάδες.

Στο Διάγραμμα 3.6 αποτυπώνεται η γεωγραφική κατανομή της ανεργίας κατάπεριφέρεια.Τουψηλότεροποσοστόανεργίας(28%)κατάτοτέταρτοτρίμηνοτου2014εμφανίζεταιστηνΠεριφέρειαΔυτικήςΜακεδονίας.


Διάγραμμα 3.6: Ποσοστό(%)ανεργίαςκατάγεωγραφικήπεριφέρεια (σύγκριση2008:4και2014:4)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

% ερ

γατι

κού

δυνα

μικο

ύ εν

τός Υ

ΠΑ

μόνι

μης κ

ατοι

κίας

2008:42014:4

Αν. Μ

ακεδ

ονία

και

Θρά

κη

Θεσσ

αλία

Αττι

κή

Δυτι

κή Μ

ακεδ

ονία

Δυτι

κή Ε

λλάδ

α

Βόρε

ιο Α

ιγαί

ο

Κεντ

ρική

Μακ

εδον

ία

Ιόνι

α Ν

ησιά

Πελ

οπόν

νησο

ς

Ήπε

ιρος

Στερ

εά Ε

λλάδ

α

Νότ

ιο Α

ιγαί

ο

Κρήτ

η

Πηγή:Eurostat

ΠοσοστόανεργίαςυψηλότεροαπότονπανελλαδικόμέσοόροπαρατηρούμεστιςπεριφέρειεςΚεντρικήςΜακεδονίας(27,9%),ΔυτικήςΕλλάδας(27,8%),ΣτερεάςΕλλάδας (27%) και Αττικής (26,8%). Αντίθετα, ποσοστό ανεργίας χαμηλότεροαπότονπανελλαδικόμέσοόρο εμφανίζουνοιπεριφέρειεςΘεσσαλίας (25,8%),Κρήτης(25,3%),Ηπείρου(24,5%),ΑνατολικήςΜακεδονίας(24,4%),Πελοποννή-σου(23,4%),ΙονίωνΝήσων(21,2%),ΒορείουΑιγαίου(20,5%)καιΝοτίουΑιγαίου(16,9%).Είναιπροφανέςότιοιπεριφέρειεςοιοποίεςεμφανίζουνταμεγαλύτεραποσοστάανεργίας είναι αυτές με τη μεγαλύτερησυγκέντρωσηπληθυσμού καιμισθωτήςεργασίας.ΈχεισημασίανατονίσουμεότιστηνΑττικήκαιτηνΚεντρικήΜακεδονίαεμφανίζεταικαιημεγαλύτερημεταβολήσεσχέσημετο2008.

3.3 Η εξέλιξη της απασχόλησης

Ανκαιτοποσοστόανεργίαςείναιτομέγεθοςπουαντανακλάτηνκατάστασητηςαγοράςεργασίαςκαιτημεταβολήτουδυνητικούπροϊόντος,εντούτοιςτοποσο-στόαπασχόλησηςείναιεξίσουσημαντικόμέγεθος,καθώςμαςδείχνειτηδυναμικήκαιτιςπροοπτικέςδημιουργίαςνέωνθέσεωνεργασίαςστηνοικονομία.ΣτοΔιά-


γραμμα3.7παρατηρούμε τησημαντικήμείωση τουβαθμούαπασχόλησηςαπό60%το2009στο50%περίπουτο2014.Κατάσυνέπεια,στηδιάρκειατηςκρίσηςη ελληνικήοικονομίααπέκλινε δραματικάαπό τηστρατηγική «Ευρώπη2020»καιτοστόχοτηςγιαποσοστόαπασχόλησηςστο75%στιςηλικίες20-64ετών.

Διάγραμμα 3.7: Ποσοστόαπασχόλησης,ηλικίες15-64ετών (Ελλάδα,2000:1-2015:1)

0

10

20

30

40

50

60

70

% π

ληθυ

σμού

, ηλι

κίες

15-

64 ετ

ών

2000

:120

00:3

2001

:120

01:3

2002

:120

03:3

2003

:120

03:3

2004

:120

04:3

2005

:120

05:3

2006

:120

06:3

2007

:120

07:3

2008

:120

08:3

2009

:120

09:3

2010

:120

10:3

2011

:120

11:3

2012

:120

12:3

2013

:120

13:3

2014

:120

14:3

2015

:1

Πηγή:Eurostat

Εκτόςτηςμείωσηςτουποσοστούαπασχόλησης,στηδιάρκειατηςκρίσηςσημει-ώθηκανμεταβολέςκαιστηδιάρθρωσητηςαπασχόλησης.Ειδικότερα,στοΔιά-γραμμα 3.8 παρατηρούμε ότι το ποσοστό της μερικής απασχόλησης αυξήθηκεσημαντικάαπόπερίπου6%επί τουσυνόλουτηςαπασχόλησηςτο2009κοντάστο10%το2014.Έχειμάλιστασημασίανατονίσουμεότιτοποσοστότηςμηηθε-λημένηςμερικήςαπασχόλησηςείναιεξαιρετικάυψηλόκαιπλησιάζειτο70%τουσυνόλουτηςμερικήςαπασχόλησης.


Διάγραμμα 3.8: Ποσοστό(%)μερικήςαπασχόλησης στοσύνολοτηςαπασχόλησης(2000:1-2014:4)

0

2

4

6

8

10

12

% σ

υνολ

ικής

απα

σχόλ

ησης

2000

:120

00:3

2001

:120

01:3

2002

:120

03:3

2003

:120

03:3

2004

:120

04:3

2005

:120

05:3

2006

:120

06:3

2007

:120

07:3

2008

:120

08:3

2009

:120

09:3

2010

:120

10:3

2011

:120

11:3

2012

:120

12:3

2013

:120

13:3

2014

:120

14:3

2015

:1

Πηγή:Eurostat

Διάγραμμα 3.9:Αριθμόςαπασχολουμένωνκατάκλάδο (σύγκριση2008:4και2014:4)

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

χιλιάδεςαπασχο

λούμενοι

2008:42014:4

Α.Γεω

ργία,Δ

ασοκομίακαιΑ

λιεία

Θ.Δ

ραστη

ριότη

τεςυπηρεσ

ιώνπαροχής

κατα

λύματοςκαιεστίασης

Ε.Π

αροχήνερού,επεξεργα

σίαλυμάτω

ν,διαχείριση

αποβλή

τωνκαιδ

ραστη

ριότη

τεςεξυγίανσ

ης

Μ.Επαγγ

ελματικές,επιστη

μονικές

καιτεχνικέςδραστη

ριότη

τες

Σ.Ά

λλεςδραστη

ριότη

τεςπαροχήςυπηρεσ

ιών

Γ.Μ

εταποίηση

Κ.Χρηματοπιστω

τικέςκαι

ασφαλιστικέςδραστη

ριότη

τες

Π.Δ

ραστη

ριότη

τεςανθ

ρώπινηςυγείας

καικ

οινωνικήςμέριμνα

ς

Ζ.Χονδρικόκαιλιανικόεμπόριο,επισκευή

μηχα

νοκίνητω

νοχημάτω

νκαιμ

οτοσικλετώ

ν

Ξ.Δ

ημόσιαδιοίκησηκαιά

μυνα

.Υποχρεω

τικήκοινωνικήασφάλιση

Υ.Δραστη

ριότη

τεςετερόδικων

οργα

νισμώνκαιφ

ορέω

ν

Β.Ο

ρυχείακαιΛ

ατομεία

Ι.Ενη

μέρωσηκαιεπικοινωνία

ΣΤ.Κατα

σκευές

Ν.Δ

ιοικητικέςκαιυ

ποστη

ρικτικέςδραστη

ριότη

τες

Τ.Δραστη

ριότη

τεςνο

ικοκυριώ

νωςεργο

δοτώ

ν

Δ.Π

αροχήηλεκτρικούρεύματος,

φυσικούαερίου,ατμ

ούκαικ

λιματισμού

Λ.Δ

ιαχείρισηακίνητη

ςπεριουσίας

Ρ.Τέχνες,διασκέδασηκαιψ

υχαγω

γία

Η.Μ

εταφοράκαια

ποθήκευση

Ο.Εκπαίδευση

Πηγή:Eurostat


ΣτοΔιάγραμμα3.9εξετάζουμετηνκλαδικήδιάρθρωσητηςαπασχόλησης.Παρα-τηρούμεότιοικλάδοιπουεμφανίζουντημεγαλύτερημείωσηαπασχόλησηςήταντηςμεταποίησης,τουεμπορίουκαιειδικάτωνκατασκευών.Πιοσυγκεκριμένα,απότο1εκατ.θέσειςεργασίαςπουχάθηκανστοσύνολοτηςελληνικήςοικονο-μίαςημεταποίησηέχασε222χιλιάδεςθέσεις,τοεμπόριο219χιλιάδεςθέσειςκαιοικατασκευές236χιλιάδεςθέσεις,πουαντιστοιχούνστο68%τοσυνόλουτωνχαμένων θέσεων εργασίας. Οι θέσεις εργασίας που διατηρούνται στους τρειςαυτούςκλάδουςτοτέταρτοτρίμηνοτου2014αντιστοιχούνσε319χιλιάδεςστημεταποίηση,σε626χιλιάδεςστοεμπόριοκαισε152χιλιάδεςστιςκατασκευές.Ησυνέχισητηςπολιτικήςεσωτερικήςυποτίμησηςαυξάνειτορίσκοπεραιτέρωμει-ώσεωνστιςθέσειςεργασίαςστουςσυγκεκριμένουςκλάδους.

Ανάμεσα στους κλάδους που σημείωσαν σημαντική απώλεια θέσεων εργασίαςαναφέρουμε τους κλάδους της αγροτικήςπαραγωγής, που εμφανίζει απώλειες32,1 χιλιάδωνθέσεων, τωνμεταφορώνμεαπώλειες48,5 χιλιάδωνθέσεωνκαιτουχρηματοπιστωτικούτομέαμεαπώλειες32χιλιάδωνθέσεων.Επίσης,επλήγη-σανοικλάδοιτωνδημόσιωνυπηρεσιών(κλάδοιΞ-Π)μεαπώλειες134χιλιάδωνθέσεωνεργασίαςκαιτωνλοιπώνυπηρεσιών(κλάδοιΡ-Τ)μεσύνολοαπωλειών67,4χιλιάδωνθέσεωνεργασίας.

Διάγραμμα 3.10: Μεταβολήωρώνεργασίαςκαιαπασχόλησης(2008-2014)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Δείκτη

ς2008=100

Ώρεςεργασίας(2014) Απασχόληση(2014)

Σύνο

λο

Κατα

σκευ

ές

Realestate

Βιομηχα

νία(εκτό

ςκατα

σκευ

ών)

Επικοινωνίες

Δημόσιαδιοίκηση,ά

μυνα

,παιδεία,υγεία

Αγρ

οτικήπαραγωγή

Εμπόριο,μεταφορές,εστίαση

Επιστη

μονικές,τεχνικές

καιδιοικητικέςυπηρεσ

ίες

Μεταποίηση

Χρηματο

πιστω

τικόςτο

μέα

ς

Τέχνες,διασκέδασηκαι

λοιπέςυπηρεσ

ίες

Πηγή:Eurostat


ΤοΔιάγραμμα3.10 εξετάζει τησχέσηαπασχόλησηςκαιωρώνεργασίας.Παρα-τηρούμεμιααναλογικήμείωσητωνδύομεγεθών.Μιαπροσεκτικότερηεξέτασηκατάκλάδοεπιβεβαιώνειότιηκρίσηέχειεπηρεάσειδυσανάλογαπολύτουςκλά-δουςτηςμεταποίησηςκαιτωνκατασκευών,όπουηαπασχόλησηέχειυποχωρήσειστο67,9%καιστο43%αντίστοιχασεσχέσημετοεπίπεδοπουείχετο2008.

Στους συγκεκριμένους κλάδους μάλιστα παρατηρούμε ότι οι ώρες εργασίαςεμφανίζουνεπιπλέονμείωσησεσχέσημετηναπασχόληση,γεγονόςπουοδηγείστοσυμπέρασμαότιηζήτησηγιαεργασίασεαυτούςτουςκλάδουςείναιακόμαμικρότερηαπόαυτήπουδείχνουνταστοιχείαγιατηναπασχόληση.Στοναντίποδααυτήςτηςεξέλιξηςβρίσκεταιηαγροτικήπαραγωγή,όπουημείωσητηςαπασχό-λησηςυποχωρείστο92%τουεπιπέδουπουείχετο2008,ενώοιώρεςεργασίαςυποχωρούνστο98%.Τέλος,διακρίνουμεότιόλοιοιυπόλοιποικλάδοιυποχωρούνπερίπουστο80%τουεπιπέδουπουείχαντο2008.

ΤοΔιάγραμμα3.11μαςδίνειτηνκατανομήτηςαπασχόλησηςκατάγεωγραφικήπεριφέρεια.ΗανάλυσήμαςεπικεντρώνεταικυρίωςστιςπεριφέρειεςΑττικήςκαιΚεντρικήςΜακεδονίας,δηλαδήσταπολεοδομικάσυγκροτήματατηςΑθήναςκαιτηςΘεσσαλονίκης,όπουσυγκεντρώνεταιηπλειονότητατουεργατικούδυναμι-κούτηςχώραςκαιτηςμισθωτήςεργασίας.

Διάγραμμα 3.11: Κατανομήαπασχόλησηςκατάγεωγραφική περιφέρεια(σύγκριση2008και2014)

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

χιλιάδεςαπασχολούμενοι

20082014

Αν.ΜακεδονίακαιΘράκη

Θεσσαλία

Αττική

ΔυτικήΜακεδονία

ΔυτικήΕλλάδα

ΒόρειοΑιγαίο

ΚεντρικήΜακεδονία

ΙόνιαΝησιά

Πελοπόννησος

Ήπειρος

ΣτερεάΕλλάδα

ΝότιοΑιγαίο

Κρήτη

Πηγή:Eurostat


Παρατηρούμεότιμεταξύτουτέταρτουτριμήνουτου2008καιτουαντίστοιχουτριμήνου του 2014 στην Περιφέρεια Αττικής σημειώθηκε απώλεια 458 χιλιά-δωνθέσεωνεργασίαςκαιστηνΠεριφέρειαΚεντρικήςΜακεδονίας186χιλιάδωνθέσεωνεργασίας.Στοτέλοςτου2014οιαπασχολούμενοιστηνΑττικήήταν1,3εκατ., ενώστηνΚεντρικήΜακεδονία577χιλιάδεςσεσύνολοαπασχολουμένων3,5εκατ.

3.4 Η καμπύλη Μπέβεριτζ

ΗκαμπύληΜπέβεριτζ συσχετίζει την ανεργία με τις ανοιχτές θέσεις εργασίας.Ηκαμπύληαυτήέχεισχήμαυπερβολήςμεαρνητικήκλίση,υποδηλώνονταςότιη υψηλή ανεργία εμφανίζεται ταυτόχρονα με περιορισμένο αριθμό ανοιχτώνθέσεωνεργασίας.Ότανηκαμπύλημετατοπίζεταιπροςταέξω,τότεσυνεπάγεταιότιέναδοσμένοεπίπεδοκενώνθέσεωνεργασίαςσυσχετίζεταιμεέναυψηλότεροποσοστό ανεργίας, δηλαδή η αγορά εργασίας συνδυάζει τους δοσμένους ανέρ-γουςμετιςδοσμένεςκενέςθέσειςεργασίαςμετρόποαναποτελεσματικό.Ηεμπει-ρικήεκτίμησητηςκαμπύληςΜπέβεριτζγιατηνελληνικήοικονομίαμάςδείχνειμιατέτοιαμετατόπισητηςκαμπύληςπροςταδεξιάστηδιάρκειατηςοικονομικήςκρίσης(βλ.Διαγράμματα3.12και3.13).

Διάγραμμα 3.12:Ανοιχτέςθέσειςεργασίαςκαιβραχυχρόνιαανεργία

R²=0,4395

0

0,005

0,01

0,015

0,02

0,025

0,03

0,035

0 0,02 0,04 0,06 0,08 0,1 0,12

ανοιχτέςθέσειςεργασίας

βραχυχρόνιαανεργία

Πηγή:Eurostat


Διάγραμμα 3.13:Ανοιχτέςθέσειςεργασίαςκαισυνολικήανεργία

0

0,005

0,01

0,015

0,02

0,025

0,03

0,035

0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3

ανοιχτέςθέσ

ειςεργασίας

συνολικήανεργία

Πηγή:Eurostat

Παρατηρούμεότιτηδιετία2013-2014γιαταίδιαεπίπεδακενώνθέσεωνεργα-σίας εμφανίζονται ποσοστά ανεργίας που αποκλίνουν μεταξύ τους πάνω από20%.Κατάσυνέπεια,μπορούμεμεασφάλειαναισχυριστούμεότιηαγοράεργα-σίαςκατάτηνκρίσηέχειγίνεισημαντικάπιοαναποτελεσματική.Ησχέσηανερ-γίαςκαικενώνθέσεωνεργασίαςεμφανίζεταισταθερήγιαταέτηπρινκαικατάτηδιάρκειατηςκρίσηςστηνπερίπτωσητηςβραχυχρόνιαςανεργίας(βλ.Διάγραμμα3.12).Συνεπώς,ημετατόπισητηςκαμπύληςΜπέβεριτζπροςταδεξιάείναιαποτέ-λεσμααποκλειστικάτηςμακροχρόνιαςανεργίας.Aυτόδενπρέπειναεκπλήσσει,καθώςυποδηλώνειότιοιμακροχρόνιαάνεργοι,οιοποίοιαποτελούναυξανόμενομέγεθος της συνολικής ανεργίας, αντιμετωπίζουν μείζον πρόβλημα επανέντα-ξης στηναγορά εργασίας.Η διαπίστωσηαυτή μας οδηγεί στην εκτίμηση ότι ηαγοράεργασίαςστηχώραμας,υπότιςπαρούσεςσυνθήκες,δενμπορείαπόμόνητηςνααντιμετωπίσειτοπρόβληματηςυψηλήςανεργίας,συνεπώςκαθίστανταιαναγκαίεςπαρεμβάσειςστοχευμένεςστηνεπανένταξηκυρίωςτωνμακροχρόνιαανέργων.

3.5 Εσωτερική υποτίμηση και ανεργία

Μιααπότιςβασικέςυποθέσειςτηςπολιτικήςτηςεσωτερικήςυποτίμησηςείναιότιημείωσητουμοναδιαίουκόστουςεργασίας,μέσωτηςμείωσηςτουονομαστικού


μέσουμισθού,θαοδηγήσεισεαύξησητηςαπασχόλησηςκαισυνεπώςσεμείωσητηςανεργίας.Στηδικήμαςμακροκοινωνικήοπτικήημείωσητωνμισθώνθασυρ-ρικνώσειτηνεγχώριαζήτησηκαιθααυξήσειτηνανεργία.ΤοαποτέλεσμααυτόθαείναιιδιαίτεραέντονοστοαναπτυξιακόμοντέλοτηςΕλλάδας,όπουηοικονο-μικήδραστηριότηταπροσδιορίζεταισεμεγάλοβαθμόαπότηνεγχώριαζήτηση.ΣτοΔιάγραμμα3.14παρατηρούμεότικατάτηνπερίοδο2008-2014ημείωσητουπραγματικούμοναδιαίουκόστουςεργασίαςσυσχετίζεταιαρνητικάμετοποσο-στότηςανεργίας.

Διάγραμμα 3.14: Συσχέτισηπραγματικούμοναδιαίουκόστους εργασίαςκαιποσοστούανεργίας(2008-2014)

R²=0,5816

90

92

94

96

98

100

102

0 5 10 15 20 25 30

πραγματικόμοναδιαίοκόστοςεργασίας,δείκτης2010=100

%ανεργίας

Πηγή:Eurostat

Δηλαδή,ημείωσητουκόστουςεργασίαςαυξάνει τοποσοστότηςανεργίας.Μεάλλαλόγια,οιμειώσειςστονκατώτατοκαιστονμέσομισθό,καικατ’επέκτασηστομοναδιαίοκόστοςεργασίας,είχανωςαποτέλεσματηναύξησητηςανεργίας.Συνεπώς, δεν τεκμηριώνεται εμπειρικά μια από τις θεμελιακές υποθέσεις τωνπρογραμμάτωνλιτότηταςπουεφαρμόζονταιστηνΕλλάδατατελευταίαχρόνια.

Επιπροσθέτως,ημείωσητουκόστουςεργασίαςόχιμόνοδενοδήγησετουςεργο-δότεςναπροσλάβουνπερισσότερουςμισθωτούςεργαζομένους,αλλά,όπωςδεί-ξαμεστοΚεφάλαιο2,συνέβαλεκαιστηνκατάρρευσητηςεγχώριαςζήτησης.Το


Διάγραμμα3.15προσφέρειεμπειρικήυποστήριξηστηνεναλλακτικήυπόθεσηότιημείωσητηςεγχώριαςζήτησηςαυξάνειτοποσοστότηςανεργίαςστηνΕλλάδα,τουλάχιστονγιατηνπερίοδο2008-2014.

Διάγραμμα 3.15: Ηεπίδρασητηςεγχώριαςζήτησης στηνανεργία(2008-2014)

R²=0,9777

150

170

190

210

230

250

270

290

0 5 10 15 20 25 30

εγχώ

ριαζήτηση,εκατ.ευρώ,σταθερέςτιμές2010

%ανεργίας

Πηγή:Eurostat

Τα παραπάνω εμπειρικά ευρήματα έχουν ιδιαίτερη πολιτική σημασία, καθώςαποτελούν σαφή ένδειξη της ασυμβατότητας του προγράμματος εσωτερικήςυποτίμησηςμε τοαναπτυξιακόμοντέλοτης χώραςμας. Συνεπώς, η έξοδος τηςελληνικήςοικονομίαςαπότηνκρίσηκαιημείωσητηςανεργίαςπροϋποθέτουντηνάμεσηεγκατάλειψητηςπολιτικήςτηςλιτότηταςκαιτημετάβασησεμιανέαπολιτικήμισθών.

3.6 Επισφαλής εργασία την περίοδο 2010-2014

Ηεκτίναξητηςεπισφάλειαςστηνεργασίαείναιτοτρίτοπεδίο–πέρααπότηδρα-ματικήαύξησητηςανεργίαςκαιτησημαντικήμείωσητηςαπασχόλησης–όπουαποτυπώνεταιηαποδόμησητηςαγοράςεργασίαςτηνοποίαπροκάλεσεηπολι-τική της δημοσιονομικής προσαρμογής και της εσωτερικής υποτίμησης. Η επι-


σφαλήςεργασία19δημιουργεί,ειδικάστιςκοινωνικέςομάδεςπουαντιμετωπίζουνυψηλόρίσκοανεργίας, όπωςοι γυναίκεςκαιοιμακροχρόνιαάνεργοι,σημαντι-κέςοικονομικέςκαικοινωνικέςσυνέπειες,καθώςλειτουργείωςεξαναγκαστικόςμηχανισμόςαποδοχήςμηαξιοπρεπώνθέσεωνκαισυνθηκώνεργασίαςμευψηλόρίσκοεξόδουαπότηναγοράεργασίας.

ΣτουςΠίνακες 3.1, 3.2, 3.3 και 3.4 εξετάζουμε την εξέλιξη της επισφάλειας τηςεργασίαςστηδιάρκειατηςπεριόδου2010-2015αναδεικνύονταςτιςμεταβολέςπουέχουνσυμβείκαιέχουνεπηρεάσεισεσημαντικόβαθμότησύνθεσηκαιταχαρακτηριστικάτηςμισθωτήςεργασίαςστηνΕλλάδα.Ηανάλυσήμαςπεριλαμ-βάνειτιςεξελίξειςκαιτιςμεταβολέςστονιδιωτικότομέα,στονευρύτεροδημόσιοτομέακαιστοσύνολοτηςοικονομίας.Οιεκτιμήσειςμαςστηρίζονταιστηνεπε-ξεργασία τωνστοιχείων τηςΈρευναςΕργατικούΔυναμικού (ΕΕΔ) τηςΕΛΣΤΑΤκαιαφορούντοΔ΄τρίμηνοτωνετών2010-2014.Ταβασικάσυμπεράσματατηςανάλυσήςμαςείναιταεξής:

Κατάτηνεξεταζόμενηπερίοδοδιαπιστώνεταιησυρρίκνωσητηςμισθωτήςεργα-σίαςμετηντυπικήεργασιακήσχέσηκατά492,3χιλιάδεςμισθωτούςκαισεποσο-στό21,3%,ενώσχεδόντα2/3τηςενλόγωμείωσηςαφορούνάνδρες.Ηπροσωρινήαπασχόλησηαντίστοιχαμειώθηκεκατάτο1/4καικατά82,2χιλιάδεςμισθωτούς,απότουςοποίουςτο88%αφορούσεσυμβάσειςεργασίαςπλήρουςαπασχόλησης(71,8χιλιάδες)κυρίωςγυναικών.

Πίνακας 3.1:Ηδιάρθρωσητηςμισθωτήςαπασχόλησης στοσύνολοτηςοικονομίαςανάφύλο(2010-2014)

ΣΥΝΟΛΟ ΜΙΣΘΩΤΩΝ

2014 2010-2014 2010-2014 (ποσοστιαία μεταβολή)

ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟΜΟΝΙΜΗ 1.819.221 176.006 1.995.227 -492.314 83.246 -409.068 -21,3% 89,7% -17,0%ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 190.392 69.471 259.863 -71.748 -10.460 -82.208 -27,4% -13,1% -24,0%ΣΥΝΟΛΟ 2.009.613 245.477 2.255.090 -564.062 72.786 -491.276 -21,9% 42,1% -17,9%ΑΝΔΡΕΣΜΟΝΙΜΗ 1.014.862 67.301 1.082.163 -324.549 35.683 -288.866 -24,2% 112,9% -21,1%ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 108.162 30.675 138.837 -30.554 -1.101 -31.655 -22,0% -3,5% -18,6%ΣΥΝΟΛΟ 1.123.024 97.976 1.221.000 -355.103 34.582 -320.521 -24,0% 54,6% -20,8%ΓΥΝΑΙΚΕΣΜΟΝΙΜΗ 804.359 108.705 913.064 -167.765 47.563 -120.202 -17,3% 77,8% -11,6%ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 82.230 38.796 121.026 -41.194 -9.359 -50.553 -33,4% -19,4% -29,5%ΣΥΝΟΛΟ 886.589 147.501 1.034.090 -208.959 38.204 -170.755 -19,1% 35,0% -14,2%

Πηγή:Γ.Γ.ΕΛΣΤΑΤ,ΕΕΔ2010-2014,Δ΄τρίμηνο(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

19. Ως επισφαλής μορφή εργασίας χαρακτηρίζονται όλες οι ευέλικτες μορφές εξαρτημένης εργασίας που διαφο-ροποιούνται από την «τυπική εργασιακή σχέση» με την ευρεία έννοια, δηλαδή αυτήν της εξαρτημένης εργα-σίας πλήρους απασχόλησης αορίστου χρόνου.


Πίνακας 3.2: Ηδιάρθρωσητηςμισθωτήςαπασχόλησης στονιδιωτικότομέαανάφύλο(2010-2014)

ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ


ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ

ΜΟΝΙΜΗ 1.124.871 167.069 1.291.940 -323.793 82.957 -240.836 -22,4% 98,6% -15,7%

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 136.833 59.574 196.407 -56.665 -3.043 -59.708 -29,3% -4,9% -23,3%

ΣΥΝΟΛΟ 1.261.704 226.643 1.488.347 -380.458 79.914 -300.544 -23,2% 54,5% -16,8%

ΑΝΔΡΕΣ

ΜΟΝΙΜΗ 638.028 63.988 702.016 -231.413 35.494 -195.919 -26,6% 124,6% -21,8%

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 81.307 25.855 107.162 -24.777 -402 -25.179 -23,4% -1,5% -19,0%

ΣΥΝΟΛΟ 719.335 89.843 809.178 -256.190 35.092 -221.098 -26,3% 64,1% -21,5%

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΜΟΝΙΜΗ 486.843 103.081 589.924 -92.380 47.463 -44.917 -15,9% 85,3% -7,1%

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 55.526 33.719 89.245 -31.888 -2.641 -34.529 -36,5% -7,3% -27,9%

ΣΥΝΟΛΟ 542.369 136.800 679.169 -124.268 44.822 -79.446 -18,6% 48,7% -10,5%


Πίνακας 3.3:Ηδιάρθρωσητηςμισθωτήςαπασχόλησης στονευρύτεροδημόσιοτομέαανάφύλο(2010-2014)

ΕΥΡΥΤΕΡΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ



ΜΟΝΙΜΗ 694.350 8.937 703.287 -168.521 289 -168.232 -19,5% 3,3% -19,3%

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 53.559 9.897 63.456 -15.083 -7.417 -22.500 -22,0% -42,8% -26,2%

ΣΥΝΟΛΟ 747.909 18.834 766.743 -183.604 -7.128 -190.732 -19,7% -27,5% -19,9%

ΔΗΜΟΣΙΟΣ

ΜΟΝΙΜΗ 629.279 7.339 636.618 -124.899 -923 -125.822 -16,6% -11,2% -16,5%

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 48.780 7.782 56.562 -14.117 -7.185 -21.302 -22,4% -48,0% -27,4%

ΣΥΝΟΛΟ 678.059 15.121 693.180 -139.016 -8.108 -147.124 -17,0% -34,9% -17,5%

ΔΕΚΟ

ΜΟΝΙΜΗ 65.071 1.598 66.669 -43.622 1.212 -42.410 -40,1% 315,1% -38,9%

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 4.779 2.115 6.894 -966 -232 -1.198 -16,8% -9,9% -14,8%

ΣΥΝΟΛΟ 69.850 3.713 73.563 -44.588 980 -43.608 -39,0% 35,9% -37,2%



Πίνακας 3.4:Μεταβολέςστημισθωτήαπασχόλησησειδιωτικό καιευρύτεροδημόσιοτομέαανάφύλο(2013-2014)

ΑΠΟΛΥΤΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

ΣΥΝΟΛΟ ΜΙΣΘΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΥΡΥΤΕΡΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ


ΜΟΝΙΜΗ -16.394 30.399 14.005 27.678 30.627 58.305 -44.072 -228 -44.300

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 20.727 16.486 37.213 20.606 12.913 33.519 121 3.573 3.694

ΣΥΝΟΛΟ 4.333 46.885 51.218 48.284 43.540 91.824 -43.951 3.345 -40.606

ΑΝΔΡΕΣ

ΜΟΝΙΜΗ -40.945 15.600 -25.345 -14.280 15.370 1.090 -26.665 230 -26.435

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 17.587 7.470 25.057 15.833 4.713 20.546 1.754 2.757 4.511

ΣΥΝΟΛΟ -23.358 23.070 -288 1.553 20.083 21.636 -24.911 2.987 -21.924

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΜΟΝΙΜΗ 24.551 14.799 39.350 41.958 15.257 57.215 -17.407 -458 -17.865

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 3.140 9.016 12.156 4.773 8.200 12.973 -1.633 816 -817

ΣΥΝΟΛΟ 27.691 23.815 51.506 46.731 23.457 70.188 -19.040 358 -18.682

ΓΥΝΑΙΚΕΣ (%)

ΜΟΝΙΜΗ -149,8% 48,7% 281,0% 151,6% 49,8% 98,1% 39,5% 200,9% 40,3%

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ 15,1% 54,7% 32,7% 23,2% 63,5% 38,7% -1349,6% 22,8% -22,1%

ΣΥΝΟΛΟ 639,1% 50,8% 100,6% 96,8% 53,9% 76,4% 43,3% 10,7% 46,0%


Στοναντίποδααυτώντωνμεταβολώνέχουμετοδιπλασιασμόσχεδόντωναπα-σχολουμένων με μερική απασχόληση αορίστου διάρκειας (83.250 άτομα και90%),με τις γυναίκες νασυμμετέχουνστην εν λόγωαύξησησεποσοστό57%.Κατάσυνέπεια,ημερικήαπασχόλησημετημορφήτηςμόνιμηςεργασίας(αορί-στουδιάρκειας)ενισχύθηκεσημαντικάκατάτηδιάρκειατηςοικονομικήςκρίσης,αντικαθιστώνταςπλέοντηναπασχόλησητωνσυμβασιούχων(δηλαδήτηνπρο-σωρινήαπασχόληση).

Οιπαραπάνωμεταβολέςτωνμισθωτώνεπηρέασανιδιαίτερατονιδιωτικότομέατης οικονομίας, καθώς ο ευρύτερος δημόσιος τομέας συμμετέχει σε αναλογία34%στησυρρίκνωσητηςτυπικήςμισθωτήςεργασιακήςσχέσηςκαι27,5%στημείωσητηςπροσωρινήςαπασχόλησης.Ηαύξησηόμωςτωνμερικώςαπασχολου-μένωναορίστουδιάρκειαςαφοράαποκλειστικάτουςμισθωτούςτου ιδιωτικούτομέατηςοικονομίας(82.960άτομα).Οιπροαναφερόμενεςεξελίξεις,καικυρίωςοι μειώσεις που υπέστησαν οι κατηγορίες της μισθωτής εργασίας την περίοδο2010-2013,είναιπολύμεγαλύτερες,καθώςτοτελευταίοέτοςημισθωτήεργασίασημείωσεαύξησηκατά51.200μισθωτούς,κυρίωςμετημορφήτηςπροσωρινής


απασχόλησης.Κατάτηνπερίοδο2010-2013,οιμισθωτέςγυναίκεςσυμμετείχανσε αναλογία 40% στη συρρίκνωση της τυπικής μισθωτής εργασιακής σχέσης,πάνω από το μισό (52,5%) στη μείωση των προσωρινά απασχολουμένων καικατά62%στηναύξησητωνμερικώςαπασχολουμένωναορίστουδιάρκειας (οιαντίστοιχεςσυνολικέςμεταβολέςτηςπεριόδου2010-2013ήταν475.900,119.400και52.850).Τηνίδιαπερίοδοοευρύτεροςδημόσιοςτομέαςσυμμετείχεσεαναλο-γία26%στησυρρίκνωσητηςτυπικήςμισθωτήςεργασιακήςσχέσηςκαι22%στημείωσητηςπροσωρινήςαπασχόλησης.Ηαύξησηκατάτοτελευταίοέτοςοφείλε-ταιαποκλειστικάστονιδιωτικότομέατηςοικονομίας,καθώςημισθωτήεργασίαστονευρύτεροδημόσιοτομέασυνέχισεναέχειφθίνουσαπορεία.

Ησυνολικήαύξησητηςμισθωτήςεργασίαςστονιδιωτικότομέατηςοικονομίας,σχεδόν 92.000 άνδρες και γυναίκες, οφείλεται κατά τα 3/4 στη μεταβολή τουποσοστούαπασχόλησηςτωνγυναικώνμετυπικήμισθωτήεργασιακήσχέση.Ηαπασχόλησητωνανδρώναυξήθηκεκυρίωςμετημορφήτηςπροσωρινήςαπασχό-λησης,ενώηαύξησητωνμερικώςαπασχολουμένωναορίστουδιάρκειαςκατανε-μήθηκεεξίσουσταδύοφύλα.

Συμπερασματικά,ηευελιξίατηςεργασίαςστηνΕλλάδαφαίνεταιναέχειενισχυθείσημαντικάστηδιάρκειατηςοικονομικήςκρίσηςκαιωςαποτέλεσματηςδραμα-τικήςαύξησηςτηςανεργίαςκαιτηςμείωσηςτηςδιαπραγματευτικήςισχύοςτωνεργαζομένων,αλλάκαιτωνθεσμικώνπαρεμβάσεωνστοπεδίοτωνεργασιακώνσχέσεων.Ηχώραμαςφαίνεταιναβρίσκεταιμπροστάσεμιασοβαρήμεταβολήτου εργασιακού προτύπου της με έντονα νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά, τοοποίοθαχαρακτηρίζεταιαπότηναύξησητωνευέλικτωνμορφώνεργασίαςκαιτηναποδόμησητουεργατικούδικαίου.

Κεφάλαιο 4

Αποδόμηση εργασιακών σχέσεων και μείωση μισθών


Αποδόμηση εργασιακών σχέσεων και μείωση μισθών


Οιεργασιακέςσχέσειςκαιτοεργατικόδίκαιοβρέθηκανστοεπίκεντροτωνπρο-γραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογήςπουεφαρμόστηκανστηχώραμαςαμέσωςμετάτοξέσπασματηςκρίσηςχρέους.ΤοεύροςκαιηέντασητωνμέτρωνκαιοιριζικέςαλλαγέςπουέχουνλάβειχώραανατρέπουνκαιυποβαθμίζουνδραματικάτοεργασιακόπλαίσιοστηνΕλλάδα.Οισυντελούμενεςαλλαγέςχαρακτηρίζονταιαπόέντονοκρατικόρυθμιστικόπαρεμβατισμόστουςεξήςκυρίωςάξονες:

• στηνπεραιτέρωενίσχυσηευέλικτωνμορφώνεργασίαςσεβάροςτηςπλήρουςκαισταθερήςαπασχόλησηςμεταυτόχρονηενίσχυσητουδιευθυντικούδικαι-ώματοςτουεργοδότη·

• στην υπονόμευση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και την αποδόμησητωνΣυλλογικώνΣυμβάσεωνΕργασίας(ΣΣΕ)ωςθεσμικήςδιαδικασίαςπροσδι-ορισμούτωνμισθώνκαιτωνλοιπώνόρωνπαροχήςτηςεργασίας·

• στην ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίαςβάσει τουκύκλου εργασιών τηςεπιχείρησηςμεευρύφάσμαμονομερούςρύθμισηςαπότονεργοδότη·

• στην απορρύθμιση της εργατικής προστασίας και στην απελευθέρωση τωναπολύσεων.

ΌπωςέχουμεήδηδείξειστοΚεφάλαιο2,οιαλλαγέςαυτέςέχουνσυμβάλειστησημαντική μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας, χωρίς ωστόσο να έχουνπροκληθείταθετικάμακροοικονομικάαποτελέσματαπουπροέβλεπανταπρο-γράμματαοικονομικήςπροσαρμογής.Επίσης,οιαλλαγέςαυτέςέχουναποδυνα-μώσει τη συλλογική προστασία των εργαζομένων και τα εργαλεία συλλογικήςπαρέμβασηςτωνσυνδικάτωνστηρύθμισητωνόρωνεργασίας.

Πρέπει να σημειωθεί με έμφαση ότι η υποβάθμιση των εργασιακών σχέσεωνδεναποτελείελληνικήιδιαιτερότητατηςκρίσης,αλλάευρωπαϊκήεπιλογήπρο-σαρμογήςτουκοινωνικούκράτουςστιςανάγκεςκαιτιςαπαιτήσειςτωναγορώνσύμφωναμετοκυρίαρχονεοφιλελεύθερομοντέλο.20Όπωςπαρατηρούν–μεταξύπολλώνάλλωναναλυτών–οιClauwaertandSchömann(2012),απότηναρχήτηςοικονομικήςκρίσης ταδικαιώματατων εργαζομένωνβρίσκονταιυπόπίεσησεδιάφορεςχώρεςτηςΕυρώπης.Οιαλλαγέςστοεργατικόδίκαιοκαιστιςεργασιακές

20. Οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και στο εργατικό δίκαιο έχουν αποτελέσει αντικείμενο πολλών μελετών. Βλ. ενδεικτικά Γαβρόγλου, 2009· Karamessini, 2012, 2015· Κουζής, 2010, 2011α, 2011β· Τραυλός-Τζανετάτος, 2013· Βεληζιώτης και Κύρου, 2014· Rocha et al., 2014.


σχέσειςσεβάροςτωνεργαζομένωνεξυπηρετούντονβασικόστόχοτωνπρογραμ-μάτωνοικονομικήςπροσαρμογής,δηλαδήτηναύξησητηςανταγωνιστικότητας.

4.2 Η εργασιακή απορρύθμιση στην εποχή της κρίσης και των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής

Μεσειράνομοθετικώνπαρεμβάσεωνκαιπλήθοςρυθμίσεωνοικυβερνήσειςτωντελευταίων ετών απορρύθμισαν τις εργασιακές σχέσεις στοχεύοντας στη δρα-στικήμείωσητουκόστουςεργασίας.Οπυρήναςτηςφιλοσοφίαςτωνπαρεμβά-σεωνείναιηαποδόμησητουσυστήματοςσυλλογικήςδιαπραγμάτευσηςκαιτωνΣΣΕ,καθώςκαιηαποκέντρωσητηςδιαδικασίαςκαθορισμούτωνμισθώνκαιτωνεργασιακώνδικαιωμάτωνμετηνπροώθησηωςβασικώνεργαλείωνρύθμισηςτωνεπιχειρησιακώνΣΣΕκαιτωνατομικώνσυμβάσεωνεργασίας.Γιανασυμβείαυτό,θα έπρεπε να αποδυναμωθεί το εργατικό δίκαιο, που υποστηρίζει το σύστημαπροστασίας των εργαζομένων. Η οικονομική λογική αυτών των παρεμβάσεωνείναιηπολιτικήτηςεσωτερικήςυποτίμησης.

Στοπλαίσιοτουνεοφιλελεύθερουυποδείγματοςοικονομικήςπολιτικής,η«εκκα-θάριση»τηςαγοράςεργασίαςαπό«θεσμικέςακαμψίες»και«εμπόδια»θεωρείταιμείζων«διαρθρωτική»μεταρρύθμισηκαιβασικήπροϋπόθεσηγιατηναύξησητηςαπασχόλησης,τηνεπιτάχυνσητηςοικονομικήςμεγέθυνσηςκαιτηβελτίωσητηςανταγωνιστικότητας.Ωστόσο,αυτόπουαποκρύπτειηνεοφιλελεύθερηιδεολογίαείναιότιησυμπίεσητουβιοτικούεπιπέδουτωνμισθωτώνκαθίσταταιπροσδι-οριστική μεταβλητή της οικονομικής πολιτικής.Έχουμε ήδη υπογραμμίσει (βλ.ΕισαγωγήτηςΈκθεσης)ότιηαξιολόγησητηςοικονομικήςπολιτικήςθαπρέπειναγίνεταιβάσειτηςσυμβατότητάςτηςμετοαναπτυξιακόμοντέλοτηςοικονο-μίας.Τοεπιχείρημαότιηαποδόμησητωνεργασιακώνσχέσεωνκαιημείωσητουκόστουςεργασίαςθαδημιουργήσουνμεγέθυνσηκαιαπασχόλησηυποθέτειένααναπτυξιακόμοντέλοτουοποίουοιεπιδόσειςεξαρτώνταιαπότιςεξαγωγέςκαιτιςεπενδύσεις.Ωστόσο,όπωςέχουμευποστηρίξεισταπροηγούμενακεφάλαια,ηυπόθεσηαυτήδενείναιρεαλιστικήστοσημερινόελληνικόμοντέλοανάπτυξης.Αντίθετα,όπωςθακαταδειχθείστησυνέχεια,ηαπορρύθμισητηςαγοράςεργα-σίαςήταν«αποτελεσματική»στημείωσητωνμισθών.Οικυριότερεςνομικέςαλλαγέςκαιανατροπές21στοσύστηματηςδιμερούςσυλλο-

21. Στην περίπτωση του δημόσιου τομέα αυτό που συνέβη από το 2010 ήταν η διοικητική μέθοδος δραστικής μείωσης των ονομαστικών αποδοχών και αλλαγής των εργασιακών σχέσεων. Στο όνομα της δημοσιονομικής προσαρμογής, οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο αντιμετώπισαν διαδοχικές οριζόντιες περικοπές μισθών και επι-δομάτων, την κατάργηση του 13ου και του 14ου μισθού, την εφαρμογή ενιαίου μισθολογίου (το οποίο προ-καλεί ονομαστικές μειώσεις μισθών που κυμαίνονται από 7% ως 55%), την αύξηση του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας στις 40 ώρες (από 37,5) χωρίς αύξηση αποδοχών, μειώσεις στα ειδικά μισθολόγια (γιατρών ΕΣΥ, ένστολων, πανεπιστημιακών, υπαλλήλων δικαστικού και διπλωματικού σώματος), την κατάργηση εσωτερι-κών κανονισμών εργασίας, την αναστολή των ΣΣΕ στις δημόσιες επιχειρήσεις και την εναρμόνιση των μισθών των εργαζομένων τους με το ενιαίο μισθολόγιο του Δημοσίου, και τέλος τη μείωση του αριθμού των ίδιων των δημοσίων υπαλλήλων.


γικήςδιαπραγμάτευσηςκαιτωνΣΣΕεπήλθανκυρίωςαπότο2011(N.4024),το2012(Ν.4046,Πράξη6ΥπουργικούΣυμβουλίου,Ν.4093)καιτο2014(Ν.4254,Ν.4303).Οιβασικότερεςείναισυνοπτικάοιεξής:

• Αναστολήτηςδιαδικασίαςεπέκτασηςτηςισχύοςτωνκλαδικώνκαιτωνομοι-οεπαγγελματικώνΣΣΕγιαόσοχρόνοδιαρκείτοπρόγραμμαοικονομικήςπρο-σαρμογής.

• ΑναστολήτηςαρχήςτηςεύνοιαςκαιυπερίσχυσητηςεπιχειρησιακήςΣΣΕσεπερίπτωσησυρροήςμεκλαδικήΣΣΕ.

• Δυνατότητα σύναψης επιχειρησιακής ΣΣΕ από νέα συλλογικά μορφώματαεκπροσώπησηςτωνεργαζομένωνεκτόςσυνδικάτων(«ενώσειςπροσώπων»).

• ΔυνατότητασύναψηςεπιχειρησιακήςΣΣΕκαιαπόεπιχειρήσειςπουαπασχο-λούν λιγότερα από 50 άτομα (οι οποίες τα προηγούμενα έτη καλύπτοντανκυρίωςαπότιςκλαδικέςΣΣΕ).

• ΠαρέμβασηστοπεριεχόμενοκαιστηνκαθολικότητατηςδέσμευσηςτηςΕθνι-κήςΓενικήςΣυλλογικήςΣύμβασηςΕργασίας(ΕΓΣΣΕ)με:α)μείωσητουκατώ-τατου μισθού κατά 22% (και 32% για τους νέους κάτω των 25 ετών) τηςισχύουσαςτριετούςΕΓΣΣΕ2010-2012,τηνοποίαείχανυπογράψειόλοιοικοι-νωνικοίεταίροι,β)κατάργησητηςρύθμισηςτουκατώτατουμισθού/ημερομι-σθίουμέσωτηςΕΓΣΣΕκαιχορήγησηστοκράτοςτηςαρμοδιότηταςαυτής,γ)διαφορετικήρύθμισητουκατώτατουμισθούγιατουςμακροχρόνιαανέργουςάνωτων25ετώνμελιγότερεςτριετίεςκαιδ)κατάργησητηςκαθολικήςισχύοςτωνμισθολογικώνόρωντηςΕΓΣΣΕκαιισχύςτυχόναυξήσεωνμόνοσταμέλητωνεργοδοτικώνοργανώσεωνπου(αν)τησυνυπογράφουν.22Στονέοπλαίσιο,οκατώτατοςμισθόςαπόεργαλείοπροστασίαςτωνχαμηλάαμειβόμενωνμετα-τρέπεταισεμοχλόγιατηγενικευμένηκαιάμεσημείωσητωναποδοχώνστοσύνολοτουιδιωτικούτομέατηςοικονομίας,καθώςηεξέλιξηαυτήσυμπαρα-σύρειανάλογακαιταεπιδόματαανεργίας,23ασθενείας,μητρότητας,τιςσυντά-ξιμεςαποδοχέςκαιτιςαμοιβέςγιαυπερωριακήαπασχόληση.

• ΚαθορισμόςμέγιστηςδιάρκειαςτωνΣΣΕ(3έτη),δραστικήμείωσητουχρόνουπαράτασηςτηςκανονιστικήςδέσμευσηςτωνΣΣΕμετάτηλήξηήτηνκαταγγε-λίατους(από6σε3μήνες),μεπαράλληλοπεριορισμότηςμετενέργειαςτωνΣΣΕ,ώστεελλείψεινέαςσύμβασηςναισχύουνμόνοοιόροιπουαφορούντονβασικόμισθόκαιτέσσεραεπιδόματα(ωρίμανσης,τέκνων,σπουδώνκαιεπι-κίνδυνηςεργασίας).

22. Ο κατώτατος μηνιαίος μισθός των 751,39 ευρώ μεικτά, που προέβλεπε η τριετής συλλογική σύμβαση εργασίας σε ισχύ (ΕΓΣΣΕ 2010-2012), μειώθηκε με Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου (28/2/2012) στα 586 ευρώ και στα 510 ευρώ για τους εργαζομένους κάτω των 25 ετών. Με το θέμα του κατώτατου μισθού θα ασχοληθούμε ανα-λυτικά στην Ενότητα 4.5.

23. Μετά τη μείωση του κατώτατου μισθού το 2012, μειώθηκε επίσης κατά 22% και το μηνιαίο επίδομα ανεργίας, το οποίο έχει διαμορφωθεί πλέον στα 360 ευρώ (από 461,5 ευρώ).


• ΚατάργησημονομερούςπροσφυγήςστηΔιαιτησίακαιπεριορισμόςτουπεριε-χομένουτηςΔιαιτητικήςΑπόφασης.Από14/2/2012ηπροσφυγήστηΔιαιτησίαμπορείναγίνειμόνομεσυμφωνίατωνμερώνκαιπεριορίζεταιαποκλειστικάστονκαθορισμότουβασικούμισθού,ενώδενεπιτρέπεταιναπεριλαμβάνεταισεαυτήνκανέναάλλοζήτημα.ΣημαντικήβέβαιαεξέλιξηστοζήτηματηςΔιαι-τησίαςαποτέλεσεηαπόφασητηςΟλομέλειαςτουΣυμβουλίουτηςΕπικρατείας(ΣτΕ)2307/2014,ηοποίαδικαίωσετηΓΣΕΕστοζήτηματηςμονομερούςπρο-σφυγήςστηΔιαιτησίακαιτηςδυνατότηταςρύθμισηςμετηΔιαιτητικήΑπό-φασητουσυνόλουτωνόρωνεργασίας,πουείχανεγκαταλειφθείστηνατομικήδιαπραγμάτευση.24

• Αναστολή(από14/2/2012)τωναυξήσεωνλόγωωρίμανσηςπουπροβλέπο-νταιαπόνόμοή/καιΣΣΕ,μέχριηανεργίαναμειωθείκάτωαπό10%.

Οι ριζικές αλλαγές στο σύστημα της συλλογικής διαπραγμάτευσης και στηνιεράρχησητωνΣΣΕ,σεσυνδυασμόμετιςδιατάξειςπουπεριορίζουντορόλοτουΟΜΕΔ,διαμορφώνουντιςπροϋποθέσεις,ώστεοινέεςεπιχειρησιακέςσυμβάσειςναέχουντηδυνατότητανακαταργούνστηνπράξηδιατάξειςπροηγούμενωνΣΣΕκαιαντίστοιχωνΔιαιτητικώνΑποφάσεων,συλλογικώνσυμφωνιώνκαιεπιχειρη-σιακήςσυνήθειας,οδηγώνταςακόμηκαισεεξομοίωσητωναμοιβώνσεεπίπεδοεπιχείρησηςμετακατώταταόριατηςΕΓΣΣΕ.

Οινέεςρυθμίσεις–μέσωτηςσύναψηςνέωνεπιχειρησιακώνήατομικώνσυμβά-σεων–άνοιξαν τοδρόμογιασημαντικέςμειώσεις τωνονομαστικώναποδοχώντων εργαζομένων στις επιχειρήσεις, καταργώντας de facto αμοιβές και όρουςεργασίαςπουπροβλέπονταναπόκλαδικές,ομοιοεπαγγελματικέςήπαλαιότερεςεπιχειρησιακές συμβάσεις εργασίας. Η εξέλιξη αυτή έχειως αποτέλεσμα χιλιά-δεςεργαζόμενοισεδιάφορουςκλάδουςτηςοικονομίαςναυποστούνδραματικήμείωσητωνονομαστικώντουςαποδοχών.

4.3 Συλλογικές συμβάσεις, νέες μορφές απασχόλησης και παραβατικότητα

ΟιΣΣΕ,μετάτηνεφαρμογήτωνμνημονιακώννόμωναπορρύθμισηςτουσυστή-ματος τωνσυλλογικώνσυμβάσεωνκαι τηνυπονόμευσητουρόλου τουΟΜΕΔ,παρουσιάζουνσυνεχήπτώσηόσοναφοράτηνκλαδικήκαιτηνομοιοεπαγγελμα-τικήτουςεμβέλειακαιαντιστρόφωςαύξησηκαιγενικευμένηεφαρμογήσεεπί-πεδοεπιχείρησηςμετηχρήσηκαιτων«ενώσεωνπροσώπων».

ΣύμφωναμεταστοιχείατουΥπουργείουΕργασίας(βλ.Πίνακα4.1),προκύπτειότικατάτηνπερίοδο2010-2014οικλαδικές/εθνικέςομοιοεπαγγελματικέςΣΣΕμειώθηκαναπό65το2010σε14το2014,υπονομεύονταςτοεπίπεδοσυλλογι-

24. Με νόμο που ακολούθησε την απόφαση αυτή της Ολομέλειας του ΣτΕ (Ν. 4303/2014) επανέρχεται τυπικά η δυνατότητα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία του ΟΜΕΔ, ωστόσο για το σύνολο των ρυθμιζόμενων όρων ορθώνονται νέα διαδικαστικά και λειτουργικά εμπόδια.


κήςπροστασίαςγιατουςεργαζομένους,ειδικάγι’αυτούςπουαπασχολούνταισεμικρέςεπιχειρήσεις.Τηνίδιαπερίοδο,οιεπιχειρησιακέςΣΣΕαπό227το2010αυξή-θηκανθεαματικάσε976το2012καιμειώθηκανακολούθωςσε385το2013και286το2014.ΠαρατηρούμεότιουψηλότεροςαριθμόςσύναψηςεπιχειρησιακώνΣΣΕπαρουσιάζεταιτο2012,έτοςέξαρσηςτης«διευκόλυνσης»τωνεπιχειρησια-κώνΣΣΕσεεπιχειρήσειςκάτωτων50εργαζομένωνμετηχρήσητουνεοσύστατουμορφώματοςτων«ενώσεωνπροσώπων».

Πίνακας 4.1: ΑριθμόςΣΣΕκαιΔιαιτητικώνΑποφάσεωνΟΜΕΔ(2010-2014)

ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2010 2011 2012 2013 2014ΚΛΑΔΙΚΕΣ/ΕΘΝΙΚΕΣΟΜΟΙΟΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ 65 38 23 13 14ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ 227 170 976 385 286ΤΟΠΙΚΕΣΟΜΟΙΟΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ 14 7 6 10 5ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΟΜΕΔ 2010 2011 2012 2013 2014ΚΛΑΔΙΚΕΣ/ΕΘΝΙΚΕΣΟΜΟΙΟΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ 30 17 8 0 3ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ 13 8 0 0 0ΤΟΠΙΚΕΣΟΜΟΙΟΕΠΕΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ 5 1 0 0 0

Πηγή:ΥπουργείοΕργασίας

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι οι νομοθετικές παρεμβάσεις για την αποκέ-ντρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων οδήγησαν σε μια «έκρηξη» τουαριθμούσύναψηςεπιχειρησιακώνΣΣΕ(είτεμεσωματείαείτεμε«ενώσειςπρο-σώπων») κατά τη συγκεκριμένη χρονιά, οπότε και δίνεται η δυνατότητα τριε-τούςδιάρκειαςτης ισχύοςτους (2012-2014ή/και2013-2015)καικαθορισμούτωνμισθώνστανέακατώτατανομοθετικάόρια.ΈτσιεξηγείταικαιημείωσητουαριθμούτωνεπιχειρησιακώνΣΣΕκατάταεπόμεναέτη(2013και2014),ενώδενθαπρέπεινααποτελέσει«έκπληξη»ητυχόναύξησήτουςκατάτο2015ή/καιτο2016εφόσονπαραμείνεισε ισχύτουπάρχοννομοθετικόπλαίσιο.Ταυτόχρονα,διαπιστώνεταιότι,ενώοαριθμόςτωνεπιχειρησιακώνΣΣΕμειώνεταισημαντικάτη διετία 2013-2014, η ποσοστιαία συμμετοχή τους στο σύνολο των ΣΣΕ πουυπογράφτηκανείναιεξαιρετικάυψηλήκαιξεπερνάειτο93%.Πρέπειεπίσηςνασημειωθεί ότι στο νέοθεσμικόπλαίσιο, πέραν τουπολλαπλασιασμού των επι-χειρησιακώνΣΣΕκαιτηςμείωσηςτουαριθμούτωνκλαδικώνΣΣΕ,παρατηρείταισχεδόνπλήρηςαπουσίαΔιαιτητικώνΑποφάσεωνμετάτο2012(βλ.Πίνακα4.1).

Ηαποκέντρωσητουεπιπέδουσυλλογικήςδιαπραγμάτευσηςαπότονκλάδοστηνεπιχείρηση,σεσυνδυασμόμετηναναστολήεφαρμογήςτηςεπέκτασηςτωνκλαδι-κώνκαιτωνομοιοεπαγγελματικώνΣΣΕ,επέφερεσημαντικέςμειώσειςστιςαμοι-βέςτωνεργαζομένων.ΟινέεςεπιχειρησιακέςΣΣΕπροέβλεπανστηνπλειονότητάτουςδραστικήμείωσητωναποδοχώντηςτάξηςτου10-40%απόταεπίπεδαπουκαθόριζανοικλαδικές,οιομοιοεπαγγελματικέςήοιπαλαιότερεςεπιχειρησιακέςσυμβάσεις. Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος (2013), οι μειώσεις μισθώνμέσωεπιχειρησιακώνκαιατομικώνσυμβάσεωνξεπερνούντο30%τωνμισθω-


τώντουιδιωτικούτομέα,ενώοιμειώσειςμέσωκλαδικώνΣΣΕαγγίζουντο1/4περίπου των εργαζομένων.ΌπωςπαρατηρούνοιΚαψάλης καιΤριανταφύλλου(2013,2014),σεπολλέςαπόαυτέςτιςνέεςεπιχειρησιακέςΣΣΕοικατώτατεςαπο-δοχέςμειώνονταικαιευθυγραμμίζονταιπλήρωςμετονκατώτατοεθνικόμισθό.

Οι περισσότερες νέες κλαδικές ΣΣΕ που υπογράφτηκαν το 2012 και το 2013περιλαμβάνουνσημαντικέςμειώσειςμισθών,ακόμακαιεάνμέσωαυτώνδιατη-ρήθηκανπροϋφιστάμενεςσυλλογικέςρυθμίσειςστο επίπεδοτωνλοιπώνόρωνεργασίας στις επιχειρήσεις. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τις εξήςπεριπτώσεις:ξενοδοχειακές επιχειρήσεις (-15%), εργαστήρια ζαχαρωδώνπροϊόντων (-15%),εμπόριο(-6,3),τράπεζες(-6%),εργοληπτικέςκαικατασκευαστικέςτεχνικέςεπι-χειρήσεις (-18%), κέντραδιασκέδασης (-20%έως -50%σεσχέσημεπροηγού-μενηΣΣΕμουσικών,τραγουδιστών),τεχνικόπροσωπικόσταθέατρα(-20%στονβασικόμισθότωνμηχανικώνσκηνήςκαι-10%στονβασικόμισθότωνβοηθών),τεχνικάγραφείαανελκυστήρων(-10%).

Το Διάγραμμα 4.1 αποτυπώνει την εξέλιξη των κατώτατων πραγματικών κλα-δικών μισθών που υπολογίσαμε βάσει των κλαδικών ΣΣΕ σε πέντε επιμέρουςκλάδους της οικονομίας (ξενοδοχεία, εμπόριο, τράπεζες, μέταλλοκαι τσιμεντο-βιομηχανία) την περίοδο 2000-2014. Παρατηρούμε ότι οι κατώτατες κλαδικέςπραγματικές αποδοχές υποχωρούν σημαντικά, καταγράφοντας μείωση 17,7%στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, 9,8% στις τράπεζες, 8,5% στο εμπόριο, 6,6%στηντσιμεντοβιομηχανίακαι3,2%στησιδηροβιομηχανία.

Διάγραμμα 4.1:Εξέλιξηπραγματικώνκατώτατωνμισθών πέντεκλαδικώνΣΣΕ(2000-2014)

80859095

100105110115120125130 ΣΙΔΗΡΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

ΤΣΙΜΕΝΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

ΤΡΑΠΕΖΕΣ

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ

ΕΜΠΟΡΙΟ

ΚΑΤΩΤΑΤΟΣ ΜΙΣΘΟΣ (ΕΓΣΣΕ & Μνημονίων)

ΜΕΣΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΧΕΣ ΑΝΑ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟ 20

00

2008

2004

2012

2002

2010

2006

2014

Πηγή:ΙΝΕΓΣΕΕγιακατώτατουςμισθούςπέντεκλαδικώνΣΣΕκαιAMECOγιαμέσεςαποδοχές

Τέλος,εκτόςαπότιςμειώσειςαποδοχώνπουσχετίζονταιμετιςκατώτατεςσυμ-βατικέςαποδοχές,στονιδιωτικότομέατηςοικονομίαςοιαποδοχέςπουκαταβάλ-λουνοιεπιχειρήσειςμειώνονταιεπίσηςγιαμεγάλοαριθμόεργαζομένωνμέσωτης


ευχέρειαςπουπαρέχουνοινέεςρυθμίσειςμετάτο2010.ΠέρααπότηνκατάργησητηςεπέκτασηςτωνκλαδικώνΣΣΕκαιτηςαρχήςτηςευνοϊκότερηςρύθμισης,στημείωσητωνμισθώνσυνέβαλανεπίσηςρυθμίσειςπουεπιβλήθηκανπαράλληλα.Τέτοιεςείναιηκατάργησητωνπροσαυξήσεωνγιαμερικήαπασχόληση(κάτωτων4ωρώνημερησίως),οιμειώσειςστιςπροσαυξήσειςγιαυπερεργασίακαιυπερωρία–σεσυνδυασμόμετημηαναγγελίατωνυπερωριών–,ηδυνατότηταμονομερούςεπιβολής διαθεσιμότητας και εκ περιτροπής εργασίας, καθώς και μετατροπήςτωνσυμβάσεωνπλήρουςαπασχόλησηςσεσυμβάσεις μερικήςή εκπεριτροπήςαπασχόλησης.Επίσης,πρέπεινασημειωθείκαιησημαντικήαύξησητουαριθμούτωνεργαζομένωνοιοποίοιαντιμετωπίζουνσοβαρέςπολύμηνεςκαθυστερήσειςστηνκαταβολήμισθών.

Συμπερασματικά, ηαποκέντρωσητηςσυλλογικήςδιαπραγμάτευσηςσεόφελοςτωνεπιχειρησιακώνκαιτωνατομικώνσυμβάσεωνεργασίαςκαιημηεπέκτασητηςισχύος,κυρίωςτωνκλαδικώνΣΣΕ,σεμιαχώραόπουημεγάληπλειονότητατων επιχειρήσεων απασχολεί λιγότερους από 10 εργαζομένους αναπόφευκταοδηγείπρωτίστωςσε:

• δραστικήμείωσητουαριθμούτωνεργαζομένωνπουκαλύπτεταιαπόΣΣΕ·

• μισθολογικόdumpingμεταξύτωνεπιχειρήσεωντουίδιουκλάδου·

• αποδυνάμωση του ρόλου των κλαδικών εργοδοτικώνοργανώσεωνκαι τωνκλαδικώνομοσπονδιώντωνεργαζομένων·

• περαιτέρω μείωση του εισοδήματος των εργαζομένων, ενισχύοντας παράλ-ληλατηνυφεσιακήδιολίσθησητηςοικονομίας.

Ηαπορρύθμισητηςαγοράςεργασίαςεπηρέασετηνκατανομήτηςκοινωνικήςκαιτηςπολιτικήςισχύοςυπέρτωνεργοδοτών,περιορίζονταςδραματικάταπεριθώ-ρια διεκδίκησης των εργαζομένων κατά τη συλλογική διαπραγμάτευση για τησύναψηκλαδικώνΣΣΕ.Ηκατάργησητηςαρχήςτηςευνοϊκότερηςρύθμισηςκαιτης επεκτασιμότητας των κλαδικώνσυμβάσεων, καθώς και οπεριορισμός τηςδιάρκειας και κυρίωςηαλλοίωση τουπεριεχομένου της μετενέργειας τωνΣΣΕπεριορίζουν τις επιλογές των συνδικαλιστικών οργανώσεων στο δίλημμα είτετης αποδοχής των όρωνπουπροτείνει η εργοδοτική πλευρά είτε της άρνησηςυπογραφήςνέαςσύμβασηςμεκίνδυνοναυποστούνοιεργαζόμενοιμεγαλύτερεςαπώλειες μισθών και θεσμικών δικαιωμάτων. Κατά συνέπεια, γίνεται αμέσωςαντιληπτόότιόλεςοινομοθετικέςρυθμίσειςκαιπαρεμβάσειςπουέχουνγίνειβρί-σκονταισεαντίθεσημετοευρωπαϊκόκοινοτικόκεκτημένο,τιςδιεθνείςσυμβά-σειςεργασίαςτιςοποίεςέχειεπικυρώσειηχώρακαιτηδεσμεύουν,καθώςκαιταθεμελιώδηδικαιώματατηςεργασίας.Είναιεπομένωςμείζονοςσημασίαςηάμεσηαποκατάστασητουθεσμικούπλαισίουτωνεργασιακώνσχέσεων,τηςσυλλογικήςδιαπραγμάτευσηςκαιτωνΣΣΕ.Θαπρέπειεπίσηςνααντιμετωπιστείτοφαινόμενοτηςυποκατάστασηςτωνσυνδικάτωναπότις«ενώσειςπροσώπων»,πουδιαδρα-ματίζουνμεταμέχριτώραδεδομένακαθαράαρνητικόρόλοστηδιαμόρφωσητων


μισθώνστιςνέεςεπιχειρησιακέςΣΣΕ,καιναδιασφαλιστείκαιναενισχυθείουσι-αστικάησυνδικαλιστικήεκπροσώπησητωνεργαζομένων.

4.3.1 Αδήλωτη εργασία

Η Ελλάδα παρουσιάζει διαχρονικά ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αδήλωτηςεργασίαςμεταξύτωνχωρώντηςΕΕ,τοοποίοαυξήθηκεσημαντικάστηδιάρκειατηςκρίσης(βλ.Πίνακα4.2).Στηναύξησητόσοτηςαδήλωτηςόσοκαιτηςμερικώςδηλωμένηςεργασίαςσυντέλεσαναποφασιστικάοιδιαδοχικέςαπορρυθμιστικέςπαρεμβάσειςστηνεργατικήνομοθεσίαπουεπιβλήθηκαναπότο2010καιμετάστοπλαίσιοτηςοροθεσίαςτωνμνημονίωνδιεθνούςδανεισμούτηςχώρας.25

Ηκαταπολέμησητηςαδήλωτηςεργασίας,μεδεδομένητηδραματικήμείωσητουκατώτατουμισθού,αποτέλεσεζήτημανομοθετικήςπαρέμβασηςμετηνψήφισητουΝ.4144/2013,οοποίος:

• Θεσμοθέτησετηδυνατότηταδιενέργειας ελέγχωνγιατηντήρησητης εργα-τικής και της ασφαλιστικής νομοθεσίας και από την Υπηρεσία ΟικονομικήςΑστυνομίαςκαιΔίωξηςΗλεκτρονικούΕγκλήματος(ΥΠΟΑΔΗΕ),παράλληλαμετηνάσκησηελέγχωναπότοΣΕΠΕκαιτηνΕιδικήΥπηρεσίαΕλέγχουΑσφαλι-σμένων(ΕΥΠΕΑ)τουΙΚΑ,μεσκοπότηνενίσχυσητωνελεγκτικώνμηχανισμώνκαιτηναποτελεσματικήαντιμετώπισηόλωντωνμορφώνπαραβατικότηταςστην αγορά εργασίας (αδήλωτη και ανασφάλιστη εργασία, παράνομη λήψηεπιδόματος ανεργίας, παράνομη εργασία κ.ά.), συγχρόνως με άλλες δράσειςσυνεργασίαςμεταξύτωνδύουπουργείων(ΟικονομικώνκαιΕργασίας).

• Έκανεπιοαυστηρότοπλαίσιοπουαφοράταπρόστιμασεπεριπτώσειςαδή-λωτηςαπασχόλησης,προβλέπονταςωςκατώτεροπρόστιμοπερίπουτα10.550ευρώγιακάθεαδήλωτοεργαζόμενο,τοοποίοεπιβάλλεταιάμεσα,επιτόπιακαικατά «δέσμια αρμοδιότητα» του ελεγκτή, καθώς αντιμετωπίζεται πλέονωςευθέωςαποδεικνυόμενηπαράβαση.

Μετουςνέουςπιοαυστηρούςπλέονόρουςελέγχουηαδήλωτηεργασίακαθίστα-ταιασύμφορηκαι ιδιαίτεραριψοκίνδυνηπρακτική,γεγονόςτοοποίοσυνέβαλεστονπεριορισμότηςμετάτηνψήφισητουΝ.4144/13.

Σύμφωνα με την έκθεση του ειδικού επιχειρησιακού σχεδίου «ΑΡΤΕΜΙΣ», τοοποίοπαρακολουθείκαικαταγράφειτηναδήλωτηεργασία,οιέλεγχοιδιενεργού-νταιαπόμεικτάκλιμάκιαΕπιθεωρητώνΕργασιακώνΣχέσεωνκαιΕπιθεωρητώνΑσφάλειαςκαιΥγείας τηςΕργασίας τουΣΕΠΕκαιαπότηνΕΥΠΕΑτου ΙΚΑ.ΟιέλεγχοιπουπραγματοποιούντακλιμάκιατουΣΕΠΕείναι δειγματοληπτικοίσεόλουςτουςκλάδουςοικονομικήςδραστηριότητας,ενώοιέλεγχοιπουδιενεργούντακλιμάκιατου ΙΚΑ είναιστοχευμένοισεκλάδουςπουμεβάσηόλες τιςμέχρι

25. Βλ. Καψάλης (2015).


σήμερα ενδείξεις παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά ανασφάλιστης και αδήλωτηςεργασίας(επισιτιστικάεπαγγέλματα,κομμωτήρια,πρατήριαβενζίνης,συνεργείααυτοκινήτων, λιανικό εμπόριο, καθαριότητα, κατασκευές,φιλοξενία, υπηρεσίεςασφαλείαςκ.λπ.).

Όπωςπροκύπτεικαιαπόταστοιχείατου«ΑΡΤΕΜΙΣ»,το2014καταγράφονταιμειωμέναποσοστάαδήλωτηςεργασίας.Συγκεκριμένα,πραγματοποιήθηκανέλεγ-χοι σε 27.635 επιχειρήσεις και βρέθηκαν 3.827 επιχειρήσεις (13,85%) να απα-σχολούναδήλωτουςεργαζομένους.Αντίστοιχα,σεσύνολο135.566εργαζομένωνστιςεπιχειρήσειςπουελέγχθηκανεντοπίστηκαν6.177αδήλωτοιεργαζόμενοι(4,56%).Σεσύνολο39.612εργαζομένωνστιςεπιχειρήσειςστιςοποίεςδιενεργή-θηκανέλεγχοιεντοπίστηκαν905αδήλωτοιεργαζόμενοι (ποσοστό2,28%),ενώταπρόστιμαπουεπιβλήθηκαναποκλειστικάγιατηναδήλωτηεργασίαανέρχο-νταιστοποσότων9.225.987ευρώ.

Πίνακας 4.2: Έλεγχοικαιποσοστάαδήλωτηςεργασίας(2010-2014)

ΕΤΟΣΑΡΙΘΜΟΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΕΛΕΓΧΘΗΚΑΝ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΔΗΛΩΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΔΗΛΩΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

2014 27.635 135.566 6.177,00 4,56%2013 21.373 72.960 23.153,00 31,73%2012 19.083 60.796 22.006,00 36,20%2011 20.246 66.615 - 30,00%2010 27.538 77.766 - 25,00%

Πηγή:ΣΕΠΕ(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

Ημείωσητηςκαταγεγραμμένηςαδήλωτηςεργασίαςκατάτο2014σεσχέσημετο2013ανέρχεταιστο27%,ενώπαρόμοιαποσοστιαίαμείωσηδιαπιστώνεταικαισεσχέσημεταέτη2010,2011και2012,όπουηαδήλωτηεργασίακαταγράφεταισταθεράπάνωαπότο25%.Παρ’ότιόμωςηεξέλιξητουμεγέθουςτηςαδήλωτηςεργασίαςπαρουσιάζειθετικήεικόνα(κυρίωςμετάτηνψήφισητουσχετικούνομο-θετικού πλαισίου), υπόκειται σε διάφορους περιορισμούς και επιφυλάξεις πουσχετίζονταικυρίωςμετογεγονόςότιοιέλεγχοιείναιδειγματοληπτικοίκαιδεναφορούνούτετοσύνολοτωνεπιχειρήσεωνούτετοσύνολοτωνκλάδων.Παράλ-ληλα και σύμφωνα με ενδείξεις, αλλά και από την αξιολόγηση των ποσοστώναλματώδουςαύξησηςτηςμερικήςκαι της εκπεριτροπήςαπασχόλησης,πολλέςεπιχειρήσεις, προκειμένου νααποφύγουν τα υψηλάπρόστιμα, προβαίνουν μενστηδήλωσητωνεργαζομένων,αλλάδενδηλώνουντιςπραγματικέςώρεςεργα-σίαςκαισυνακόλουθατιςκαταβλητέεςαποδοχές(μερικώςδηλωμένηεργασία),μεσοβαρότατεςσυνέπειεςκαιστηναπόδοσητωνοφειλόμενωνκοινωνικοασφα-λιστικώνεισφορών.


Σημειώνεταιότι κρίσιμηπαράμετροςγια τουςποσοτικούςκαι τουςποιοτικούςελέγχουςκαιτηνκαταπολέμησητόσοτηςαδήλωτηςόσοκαιτηςμερικώςδηλωμέ-νηςεργασίαςπαραμένειηαναβάθμισητηςεπιχειρησιακήςικανότηταςτουΣΕΠΕμε εξασφάλιση στελεχιακής επάρκειας και υλικοτεχνικής υποδομής. Η ανάγκηαυτήεπισημαίνεταικαιαπότιςίδιεςτιςσυνδικαλιστικέςοργανώσειςπουεκπρο-σωπούντουςεπιθεωρητέςεργασίας.

4.4 Βασικά συμπεράσματα από την εφαρμογή του πληροφοριακού συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ»

Η εφαρμογή του πληροφοριακού συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ» από 1/3/2013 καθι-στάδυνατήμιαπιοσυστηματικήκαιπλήρηκαταγραφήτωνροώναπασχόλησηςκαι των χαρακτηριστικών της. Σημειώνεται ότι από τον Σεπτέμβριο του 2014πραγματοποιούνταιορισμένεςσημαντικέςτεχνικέςαλλαγέςκαιβελτιώσειςστοσύστημα,πουδιευκολύνουντηνπληρέστερηαπογραφικήαποτύπωσητωνροώνστηναγοράεργασίας(βλ.ΥπουργικήΑπόφαση29502/85/01-9-2014).Οικυριό-τερεςαπόαυτέςείναιοιεξής:

α)Αποσαφηνίζεταιπλήρωςηυποχρέωσηκαταχώρισηςτωνστοιχείωναπασχό-λησηςόλωντωνεργοδοτών,συμπεριλαμβανομένωνκαιτωνδημόσιωνφορέωνπουαπασχολούνπροσωπικόμεσχέσηεξαρτημένηςεργασίαςιδιωτικούδικαίου.

β)Εισάγονταιπροςτήρησηαπότονεργοδότηκαιυποβολήνέαέντυπαπουαφο-ρούν τη συμμετοχή ατόμων σε προγράμματα κοινωφελούς χαρακτήρα, απλήςκατάρτισηςκαικατάρτισηςπουσυνδέεταιμεαπασχόληση/πρακτικήάσκησηκαιμαθητεία.

γ)ΥποβάλλεταιηλεκτρονικάοετήσιοςπίνακαςπροσωπικούκάθεΟκτώβριο.

Οιαλλαγέςαυτέςεπιτρέπουντησυνολικότερηπαρακολούθησητηςαγοράςεργα-σίας συμπεριλαμβανομένων, εκτός των ροών της μισθωτής απασχόλησης, καιτων ατόμων που συμμετέχουν σε ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης.26 Σύμ-φωναμεταστοιχείατουΣΕΠΕ,όπωςαποτυπώνονταιστηνέκθεσητουσυστή-ματος«ΕΡΓΑΝΗ»,προκύπτειότιτονΟκτώβριοτου2014απασχολούντανσεόλητηχώρα1.531.179εργαζόμενοιμεσχέσηεργασίαςιδιωτικούδικαίουσε214.409επιχειρήσεις(μεταπαραρτήματάτουςανέρχοντανστις251.324).Αντίστοιχα,γιατοέτος2013προκύπτειότιοιεργαζόμενοιμεσχέσηεργασίαςιδιωτικούδικαίουανέρχοντανσε1.371.450,ενώοιθέσειςεργασίαςήταν1.407.685(λόγωτωνεργα-ζομένωνμεπαραπάνωαπόμία εξαρτημένησχέσηεργασίας).Απότησύγκριση

26. Δεν παραγνωρίζονται βέβαια και σημαντικά προβλήματα και συνέπειες σε βάρος των εργαζομένων, που έχουν δημιουργηθεί μέσα από άλλες «διευκολύνσεις» στη δήλωση στοιχείων της απασχόλησης, όπως, για παρά-δειγμα, η δυνατότητα των εργοδοτών να καταχωρίζουν μονομερώς δήλωση οικειοθελούς αποχώρησης, χωρίς αυτή να εμπεριέχει την υπογραφή των εργαζομένων.


τωνστοιχείωντων2ετώνπροκύπτειότιοαριθμόςτωνεργαζομένωνπουαπα-σχολούνταντο2014είναιμεγαλύτεροςσεσχέσημετο2013κατά159.729νέεςθέσειςεργασίας,δηλαδήκατά11,65%.Επιπλέον,σύμφωναμεταίδιαστοιχείακαιόσοναφοράτιςνέεςπροσλήψειςτηνπερίοδο2009-2014διαπιστώνονταιταεξής(βλ.Πίνακα4.3):

α)Οαπόλυτοςαριθμόςτωννέωνπροσλήψεωντο2014(1.566.139άτομα)εμφανί-ζεταιιδιαίτεραυψηλόςτόσοσεσχέσημετοπροηγούμενοέτος(2013:1.149.194)όσοκαισεσχέσημετηναρχήτηςκρίσης(2009:945.138).

β)Οαριθμόςτωννέωνπροσλήψεωντο2014σεσχέσημετοπροηγούμενοέτος2013παρουσιάζειαύξησηκατά416.945άτομακαιποσοστιαίααύξηση36,28%.

γ) Οι νέες προσλήψεις το 2014 συγκριτικά με το 2009 είναι 621.001, δηλαδήεμφανίζουναύξηση65,70%.

δ)Οισυμβάσειςπλήρουςαπασχόλησηςτηνπερίοδο2009-2014αυξάνονταικατά3,79%, οι συμβάσεις μερικής απασχόλησης κατά259,06%και οι συμβάσεις εκπεριτροπήςεργασίαςκατά454,58%.Συνεπώς,καισεό,τιαφοράτηνκαταγεγραμ-μένηαύξησητωνατομικώνσυμβάσεωνεργασίας,το95,4%αφοράπροσλήψειςμεευέλικτεςμορφέςεργασίας.

ε)Στηδιάρκειατου2014παρατηρείταιταυτόχρονακαιμεγάλοςαριθμός«αποχω-ρήσεων»(λόγωκαταγγελίαςσυμβάσεωναορίστουχρόνου,λήξηςσυμβάσεωνορι-σμένουχρόνουκαιοικειοθελώναποχωρήσεων),οιοποίεςανέρχονταιαθροιστικάσε1.467.017περιπτώσειςκαιδημιουργούνένακαθαρόθετικόαποτέλεσμαμόλις99.122νέεςσυμβάσειςεργασίας(βλ.Πίνακα4.4).

στ)Ηγενικήεικόνατηςαύξησηςτωνπροσλήψεωντηδιετία2013-2014δενσυνο-δεύεταιουσιαστικάαπόαντίστοιχηαύξησητηςαπασχόλησης,μιαςκαιτοποσο-στόανεργίαςσύμφωναμετηνΕΛΣΤΑΤτο2014ανήλθεσε26,5%,το2013ήταν27,5%,ενώτο2009ήταν9,6%.

ζ)Οιευέλικτεςμορφέςαπασχόλησηςαντιπροσωπεύουνμιαισχυρήαναλογία,ηοποίαπροσεγγίζειτο1/2πλέοντωννέωνσυμβάσεωνπουυπογράφονταισυνο-λικά.Έτσι,ηποσοστιαίασυμμετοχήτωνευέλικτωνσυμβάσεωνεργασίας(μερικήαπασχόλησηκαιεκπεριτροπήςεργασία)από21%πουήταντο2009ανήλθεσε50,5%το2014,ποσοστότοοποίοδείχνειτηνέακατάστασηπουδιαμορφώνεταιστηναγοράεργασίας.


Πίνακας 4.3: Νέεςπροσλήψειςανάμορφήαπασχόλησης(2009-2014)

ΝΕΕΣ ΠΡΟΣΛΗΨΕΙΣ – ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ

ΕΤΟΣ ΠΛΗΡΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΜΕΡΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

ΝΕΩΝ ΠΡΟΣΛΗΨΕΩΝ

ΣΥΝΟΛΟ ΜΕΡΙΚΗΣ ΚΑΙ

ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΥΕΛΙΚΤΩΝ

ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ (%)

2014 775.221 566.373 224.545 1.566.139 790.918 50,52013 593.368 412.023 101.868 1.149.194 513.891 44,72012 375.843 241.985 66.615 684.443 308.600 45,12011 460.706 233.558 68.300 762.564 301.858 39,62010 586.281 228.994 60.677 875.952 289.671 33,12009 746.911 157.738 40.489 945.138 198.227 21,0

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2009-2014 28.310 408.635 184.056 621.001 592.691 95,4

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2009-2014 (%) 3,79 259,06 454,58 65,70 299,00

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2013-2014 181.853 154.350 122.677 416.945 277.027 66,4

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2013-2014 (%) 30,65 37,46 120,43 36,28 53,91


Πίνακας 4.4:Ισοζύγιοπροσλήψεων-απολύσεων(2010-2014)

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΟΣΛΗΨΕΩΝ – ΑΠΟΛΥΣΕΩΝ

ΕΤΟΣ ΠΡΟΣΛΗΨΕΙΣ ΑΠΟΧΩΡΗΣΕΙΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟ

2014 1.566.139 1.467.017 99.1222013 1.149.194 1.015.706 133.4882012 849.494 921.508 -72.0142011 839.015 964.959 -125.9442010 945.911 1.042.061 -96.150


Παρόμοιασυμπεράσματαγιατηναύξησητωνευέλικτωνμορφώναπασχόλησηςτηνπερίοδο2009-2014προκύπτουνκαιαπόταστοιχείαμετατροπώντωνσυμ-βάσεωνπλήρουςεργασίαςσεευέλικτεςμορφέςεργασίας(βλ.επίσηςΠίνακα4.5)πουτηρούνταιαπότοσύστημα«ΕΡΓΑΝΗ»τουΣΕΠΕ.Σύμφωναμεαυτάδιαπι-στώνεταιότι:

α)ΗμετατροπήτωνσυμβάσεωνπλήρουςαπασχόλησηςσεμερικήςαπασχόλησηςκαιεκπεριτροπήςεργασίαςσυνεχίζεταιστηδιάρκειατηςυπόεξέτασηςπεριόδουπαράτησημαντικήμείωσητωνμισθώνπουεπήλθεμετηνΠΥΣ6/2012.

β)Ημετατροπήτωνσυμβάσεωναπόπλήρηεργασίασεευέλικτεςμορφέςαπασχό-


λησηςτο2014παρουσιάζειαύξηση57%σεσχέσημετο2009καιμείωση13,2%σεσχέσημετο2013.

γ)Ουψηλότεροςαριθμόςμετατροπώνεμφανίζεταιτο2012,έτοςκομβικό,καθώςθεσμοθετήθηκανοινέοικατώτατοιμισθοίμετηνΠΥΣ6/2012.

δ)ΜεταξύτωνεπιμέρουςμορφώνευέλικτηςαπασχόλησηςπουκαταγράφονταιαπότοΣΕΠΕ,αναδεικνύεταιότιηεκπεριτροπήςεργασίαμεμονομερήεπιβολήαπό τον εργοδότη καταλαμβάνει το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής σε ό,τιαφοράτιςμετατροπέςτωνσυμβάσεωνπλήρουςεργασίας.Παρουσιάζειαύξηση1.190,2%το2014συγκριτικάμετο2009,ενώημερικήαπασχόλησηπαρουσιάζειαύξηση108,59%καιηεκπεριτροπήςεργασίαμεσύμφωνηγνώμητουεργαζόμε-νου199,2%.

ε)Τηδιετία2013-2014διαφαίνεταιμείωσητουαριθμούτωνμετατροπώνσυμβά-σεωνπλήρουςεργασίαςκαιπαράλληλαποσοστιαίαμείωσητηςσυμμετοχήςτηςεκπεριτροπήςεργασίας(από51,06%το2013μειώνεταισε44,34%το2014)μεπαράλληληαύξησητηςσυμμετοχήςτηςμερικήςαπασχόλησης(από49%το2013σε56%το2014).

Πίνακας 4.5: Μετατροπέςσυμβάσεωνεργασίαςαπόπλήρηεργασία σεευέλικτεςμορφέςαπασχόλησης(2009-2014)

ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΠΛΗΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ:

ΕΤΟΣ ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟ-ΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΜΕ ΣΥΜΦΩΝΗ ΓΝΩΜΗ

ΕΡΓΑΖΟΜΕ-ΝΟΥ

ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΜΟΝΟΜΕ-ΡΗ ΑΠΟΦΑΣΗ

ΕΡΓΟΔΟΤΗ

ΣΥΝΟΛΟ ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ

ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

ΜΕΤΑΤΡΟΠΩΝ

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΚ

ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ %

2014 25.488 12.405 7.896 20.301 45.789 44,34

2013 28.410 14.258 15.386 29.644 58.054 51,06

2012 49.640 21.478 13.372 34.850 84.490 41,25

2011 32.420 19.128 7.414 26.542 58.962 45,02

2010 18.713 6.527 1.013 7.540 26.253 28,72

2009 12.219 4.146 612 4.758 16.977 28,03

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2009-2014 13.269 8.259 7.284 15.543 28.812

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2009-2014 (%) 108,59 199,20 1.190,20 326,67 169,71 58,20

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2013-2014 -2.922 -1.853 -7.490 -9.343 -12.265

ΑΠΟΚΛΙΣΗ 2013-2014 (%) -10,29 -13,00 -48,68 -31,52 -21,13 -13,17



4.5 Εξελίξεις στους κατώτατους μισθούς27 στην Ελλάδα και στις χώρες της ΕΕ την περίοδο 2010-2014

Στηδιάρκειατηςοικονομικήςκρίσης,ηεπιβράδυνσητωναυξήσεων,καιειδικό-τεραηυστέρησητωνονομαστικώναυξήσεωνσεσχέσημετηνάνοδοτωντιμώνήτοπάγωματωνκατώτατωνμισθών,είχεωςαποτέλεσμασεδιάφορεςευρωπαϊκέςχώρεςοιεργαζόμενοιπουαμείβονταιμετακατώταταόριαναυποστούναπώλειεςσεόρουςπραγματικώναποδοχών.Όπωςέχουμεήδηαναφέρει,ηΕλλάδαείναιημοναδικήχώρατηςΕΕστηνοποίαεπιβλήθηκεονομαστικήμείωσηπρωτοφανούςεύρουςστονκατώτατομισθόκατά22%(καικατά32%γιατουςνέουςηλικίαςκάτωτων25ετών).

Η βίαιη συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης των κατώτατων μισθών στηνΕλλάδακαιηδιαδικασίαταχύρρυθμηςαπόκλισηςαπότιςπροηγμένεςευρωπαϊ-κέςχώρεςκαισύγκλισηςμετουςκατώτατουςμισθούςτωνχωρώντηςανατολικήςΕυρώπηςπουεπέβαλανοιρυθμίσειςτουΜνημονίουαπεικονίζεταιστοΔιάγραμμα4.2.28 Παρατηρούμε ότι σημαντικές σωρευτικές αυξήσεις στους κατώτατουςπραγματικούς μισθούς σημειώθηκαν κυρίως στις χώρες της κεντρικής και τηςανατολικήςΕυρώπης,όπωςστηΒουλγαρία(31,5%),στηΣλοβενία(22,2%),στηνΟυγγαρία(21,4%),στηΡουμανία(20,1%),στηνΠολωνία(17,9%),στηΛετονία(17,8%),στηΛιθουανία(13,4%),στηνΕσθονία(9,5%),στηΣλοβακία(7,9),καιλιγότεροσημαντικέςαυξήσειςσεχώρεςόπωςηΜάλτα(2,9%),τοΛουξεμβούργο(2,9%)καιηΓαλλία(0,6%).

Αντίθετα,στιςυπόλοιπεςχώρεςτηςΕΕ(όπουυπάρχεικατώτατοςμισθόςθεσμο-θετημένοςσεεθνικόεπίπεδο)σημειώνονταιμειώσειςτωνκατώτατωνπραγμα-τικώνμισθών λόγωπαγώματός τους ή ανεπαρκώναυξήσεωνσεσχέσημε τονπληθωρισμό,διαβρώνονταςτηναγοραστικήτουςδύναμη.Οιμειώσειςπουσημει-ώθηκανήτανστηνΙσπανία(-5,2%),στοΗνωμένοΒασίλειο(-4,8%),στηνΤσεχία(-2,4%),στηνΙρλανδία(-2,2%),στοΒέλγιο(-2,1%),στηνΟλλανδία(-2%),στηνΚροατία(-0,9%)καιστηνΠορτογαλία(-0,4%).

27. Θεσμοθετημένος κατώτατος μισθός υπάρχει σήμερα σε 22 από τις 28 χώρες-μέλη της ΕΕ μετά και την εισα-γωγή εθνικού κατώτατου μισθού στη Γερμανία σταδιακά από το 2015 (βλ. ΙΝΕ ΓΣΕΕ, 2014). Σε 6 χώρες της ΕΕ (Αυστρία, Δανία, Σουηδία, Φινλανδία, Ιταλία και Κύπρο) δεν υπάρχει θεσμοθετημένος κατώτατος μισθός, αλλά κατώτατοι μισθοί αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων σε κλαδικό επίπεδο.

28. Ειδικότερα υπολογίσαμε τη σωρευτική ποσοστιαία μεταβολή των κατώτατων πραγματικών μισθών στις χώ-ρες της ΕΕ την περίοδο 2010-2014, αποπληθωρίζοντας την εξέλιξη των κατώτατων μισθών σε εθνικό νόμισμα στις διάφορες χώρες σε ετήσια βάση αξιοποιώντας τα εξαμηνιαία στατιστικά στοιχεία της Eurostat με τον εκάστοτε εναρμονισμένο εθνικό Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ).


Διάγραμμα 4.2:Σωρευτικήμεταβολήκατώτατωνπραγματικών μισθώνστιςχώρεςτηςΕΕ(2010-2014)

31,5

22,2 21,4 20,1 17,9 17,813,4

9,5 7,92,9 2,9 0,6

-0,4 -0,9 -2,0 -2,1 -2,2 -2,4 -4,8 -5,2

-24,9

-34,5-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

BG SI HU RO PL LV LT EE SK MT LU FR PT HR NL BE IE CZ UK ES EL EL (>25 ετών)


ΣτοΔιάγραμμα4.2παρατηρούμεότιημείωσητηςαγοραστικήςδύναμηςτουπραγ-ματικούκατώτατουμισθούστηνΕλλάδαδενεπιδέχεταισύγκρισημεκαμίαάλληπερίπτωσηευρωπαϊκήςχώρας, δεδομένουότι τηνπερίοδο2010-2014σημειώ-θηκεμείωσηκατά24,9%καικατά34,5%γιατουςνέουςκάτωτων25ετών.

4.5.1 Σύγκριση κατώτατων μισθών στις χώρες της ΕΕ το Α΄ εξάμηνο του 2015

ΙδιαίτεροενδιαφέρονέχειηανάλυσητωνδιαθέσιμωνστοιχείωντηςΕurostatγιατηνεξέλιξητωνκατώτατωνμηνιαίωνμισθώντωνεργαζομένωνμεπλήρηαπα-σχόλησηστιςχώρεςτηςΕΕτοΑ΄εξάμηνοτου2015.Πρόκειταιγιατουςμεικτούςκατώτατουςμηνιαίουςμισθούς(δηλαδήπριντηναφαίρεσητουφόρουεισοδή-ματοςκαιτωνκοινωνικώνεισφορώνπουκαταβάλλουνοιεργαζόμενοι).Απότησύγκριση29τωνκατώτατωνμηνιαίωνμισθώνσεευρώπροκύπτειότιοιαποκλί-σειςείναιπολύμεγάλεςανάμεσα,γιαπαράδειγμα,στιςχώρες-μέλητουλεγόμε-νουευρωπαϊκούνότου(Πορτογαλία,ΕλλάδακαιΙσπανία)καισεχώρες-μέλητουλεγόμενουσκληρούπυρήνατηςΕΕ,καιανάμεσαστιςνέεςχώρες-μέλητηςΕΕ(μεεξαίρεσητηΜάλτακαιτηΣλοβενία)καιστοσύνολοτωνυπόλοιπωνχωρών-με-λών.

Ειδικότερα, με βάση τα στοιχεία του Διαγράμματος 4.3 ο κατώτατος μηνιαίοςμισθόςσεαπόλυταμεγέθηκυμαίνεται:

• μεταξύ1.379και1.923ευρώ,σεμιαπρώτηομάδαχωρών,πουαποτελείται

29. Η στατιστική ανάλυση που ακολουθεί έχει διορθώσει τα στοιχεία με τρόπο ώστε να λάβει υπόψη τις περιπτώ-σεις όπου ο μηνιαίος μισθός καταβάλλεται πάνω από 12 φορές ετησίως, όπως συμβαίνει στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, όπου ο μισθός καταβάλλεται 14 φορές ετησίως.


απότοΗνωμένοΒασίλειο,τηΓαλλία,τηνΙρλανδία,τηΓερμανία(απότο2015),τηνΟλλανδία,τοΒέλγιοκαιτοΛουξεμβούργο·

• μεταξύ589και791ευρώ,σεμιαδεύτερηομάδαχωρών,πουαποτελείταιαπότηνΠορτογαλία,τηνΕλλάδα30,τηΜάλτα,τηνΙσπανίακαιτηΣλοβενία·

• μεταξύ184και410ευρώστηντρίτηομάδαχωρών(υπόλοιπανέακράτη-μέλητηςΕΕ,χώρεςτηςκεντρικήςκαιτηςανατολικήςΕυρώπης).

Διάγραμμα 4.3: Κατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεευρώ στιςχώρεςτηςΕΕ(2015:1)

BG RO LT CZ HU LV SK EE HR PL PT EL MT ES SI UK FR IE DE NL BE LU2015S1 184 218 300 332 333 360 380 390 396 410 589 684 720 757 791 1379 1458 1462 1473 1502 1502 1923

184 218300 332 333 360 380 390 396 410

589684 720 757 791

1379 1458 1462 1473 1502 1502

1923

0200400600800

100012001400160018002000

Πηγή:Eurostat

ΕιδικότεραγιατηνΕλλάδα,παρατηρούμε(βλ.επίσηςΔιάγραμμα4.4)ότιοκατώ-τατοςμηνιαίος μισθόςσε ευρώτο2015,πουανέρχεταιπλέονσε684 ευρώσε12μηνηβάση(από863ευρώτο2010και877ευρώμετηνΕΓΣΣΕπριναπότοδεύτεροΜνημόνιο), είναιμεγαλύτεροςαπότοναντίστοιχομισθόπολλώννέωνκρατών-μελώντηςΕΕ,αλλάχαμηλότεροςτουαντίστοιχουμισθούστηΣλοβενία(791ευρώ),τηνΙσπανία(757ευρώ)καιτηΜάλτα(720ευρώ),ενώέχειμειωθείσημαντικάηαπόστασηαπότονκατώτατομισθότηςΠορτογαλίας(589ευρώ).Ωστόσο,αποκλίνειπλέονσημαντικάέναντιτωνκατώτατωνμισθώντωνπιοανα-πτυγμένωνχωρών-μελώντηςΕΕ,στιςοποίεςυπάρχειθεσμοθετημένοςκατώτα-τοςμισθόςκαιυπερβαίνειτα1.400ευρώ.

30. Η κατάταξη της Ελλάδας γίνεται από τη Eurostat με βάση την ονομαστική μείωση του κατώτατου μισθού που επεβλήθη με την Πράξη 6 του Υπουργικού Συμβουλίου τον Φεβρουάριο του 2012, δηλαδή 684 ευρώ σε 12μηνη βάση (586 ευρώ x 14/12).


Διάγραμμα 4.4: ΚατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεευρώστιςχώρεςτηςΕΕ(σύγκριση2010:1και2015:1)

123

142

232

302

272

254

308

278

385

321

554

863

660

739

597

1076

1344

1462

1408

1388

1683

184

218

300

332

333

360

380

390

396

410

589

684

720

757791

1379

1458

1462

1473

1502

1502

1923

0 500 1000 1500 2000

BGROLTCZHULVSKEEHRPLPTEL

MTESSI

UKFRIE

DENLBELU

20152010

Πηγή:Eurostat

ΣταΔιαγράμματα4.5και4.6παρουσιάζεταιησύγκρισητωνκατώτατωνμισθώνσεμονάδεςαγοραστικήςδύναμηςλαμβάνονταςυπόψητιςδιαφορέςτωντιμώνανάμεσαστιςχώρεςβάσειενόςσυγκρίσιμουκαιαντιπροσωπευτικούκαλαθιούαγαθώνκαιυπηρεσιών.Μετοντρόποαυτόεξαλείφονταιοιεπιπτώσειςαπότιςδιαφορέςτουεπιπέδουτωντιμώνστιςδαπάνεςτηςτελικήςκατανάλωσηςτωννοικοκυριών.Επομένως,οικατώτατοιμισθοίπουεκφράζονταισεεθνικόνόμισμαμετατρέπονταισεμιακοινήνομισματικήμονάδα,έτσιώστεηαγοραστικήτουςδύναμηναείναισυγκρίσιμη.

Παρατηρούμεότιηκατάταξητωνχωρώνπαραμένεισεγενικέςγραμμέςαμετά-βλητη.Ωστόσο,οιαποστάσειςτωνκατώτατωνμηνιαίωνμισθώνείναιμικρότερεςότανταστοιχείαεκφράζονταισεμονάδεςαγοραστικήςδύναμηςαπ’ό,τισεευρώ.Ειδικότερα,ηεξάλειψητωνδιαφορώνστιςτιμέςέχειωςαποτέλεσμανααυξάνε-ταιοκατώτατοςμισθόςκυρίωςστανέακράτη-μέλη,όπωςεπίσης–σεμικρότερο


όμωςβαθμό–στηνΠορτογαλία,στηνΙσπανίακαι(ελάχιστα)στηνΕλλάδα.Αντί-θετα, στις πιο αναπτυγμένες χώρες σημειώνεται σχετική μείωση του επιπέδουτουκατώτατουμισθού.

Διάγραμμα 4.5: Κατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεμονάδες αγοραστικήςδύναμης(PPS)στιςχώρεςτηςΕΕ(2015:1)

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.5

BG RO LT EE CZ LV SK HR HU PT PL EL ES MT SI UK IE FR NL BE DE LU2015S1 380 384 464 488 502 507 536 584 593 685 738 764 798 906 949 1114 1238 1337 1363 1374 1441 1561

380 384464 488 502 507 536 584 593

685

738

764

798906 949

11141238

1337 1363 13741441

1561

0200400600800

10001200140016001800

Πηγή:Eurostat

Διάγραμμα 4.6: Κατώτατοιμηνιαίοιμισθοίσεμονάδεςαγοραστικήςδύναμης σεχώρεςτηςΕΕ(σύγκριση2010:1και2015:1)

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.6

246

248

365

372

424

363

438

514

424

634

546

913

765

852

694

1034

1238

1221

1305

1259

1376

380

384

464

488

502

507

536

584

593

685

738

764

798906

949

1114

12381337

13631374

1441

1561

0BGROLTEECZLVSKHRHUPTPLELES

MTSI

UKIE

FRNLBEDELU

20152010

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600

Πηγή:Eurostat


ΟκατώτατοςμισθόςσεμονάδεςαγοραστικήςδύναμηςστηνΕλλάδακατρακυλάστηνκατάταξητωνχωρώνπουέχουνθεσμοθετημένοκατώτατομισθόαπότηνέβδομηστηδέκατηθέση(ήστηνενδέκατημετάτηνεισαγωγήτουκατώτατουμισθούστηΓερμανίααπότο2015).Είναιχαμηλότεροςαπότοναντίστοιχοκατώ-τατομισθότηςΙσπανίας,τηςΜάλταςκαιτηςΣλοβενίας,σεαντίστοιχοεπίπεδομετονκατώτατομισθότηςΠολωνίας,ενώσυρρικνώνεταιαρκετάηαπόστασηπουυπήρχεπάντοτεμετηνΠορτογαλία(λόγωτηςμεγάληςδιαφοράςπαραγωγικότη-ταςανάμεσαστιςδύοχώρες).Αξιοσημείωτηείναιησημαντικήμείωσητηςδιαφο-ράςτουκατώτατουμισθούστηνΕλλάδααπότοναντίστοιχοστηνΟυγγαρίακαιστηνΚροατία.Στο σημείο αυτό θέλουμε να σημειώσουμε ότι η περιστολή των μισθολογικώναποδοχώντωνεργαζομένωνέχεισημαντικέςκοινωνικέςκαιμακροοικονομικέςεπιπτώσεις.Ησυνακόλουθηυποχώρησητηςιδιωτικήςκαταναλωτικήςδαπάνηςδημιουργείσημαντικούςπεριορισμούςεισοδήματοςκαιρευστότηταςσεολόκληροτο μακροοικονομικό κύκλωμα, υπονομεύοντας συστηματικά την αναπτυξιακήδυναμικήτηςοικονομίας,τηναύξησητηςαπασχόλησηςκαιτηχρηματοπιστωτικήφερεγγυότητατηςοικονομίας.Μεαυτότοντρόποηεμμονήτωνδανειστώνστηστρατηγικήτηςεσωτερικήςυποτίμησηςθέτεισοβαράεμπόδιαστονδιαρθρωτικόμετασχηματισμό και στην αναπτυξιακή προοπτική της ελληνικής οικονομίας,συντηρώντας ουσιαστικά το έλλειμμα διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητάς της.Επιπλέον,ηπολιτικήτηςεσωτερικήςυποτίμησηςέχεισυμβάλεισημαντικάστηναναδιανομήτουεισοδήματοςσεβάροςτωνεργαζομένων.

Διάγραμμα 4.7: Πραγματικοίμισθοί*καιεισοδηματικόμερίδιομισθών στηνΕΕ,τηνΕυρωζώνηκαιτιςχώρες-μέλητης

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20Χώρες πυρήνα Χώρες περιφέρειας Νέα μέλη

ΕΕ

Αυστ

ρία

Γερμ

ανία

Πορ

τογα

λία

Σλοβ

ακία

Γαλλ

ία

Ιταλ

ία

Ολλα

νδία

Λετο

νία

Σλοβ

ενία

Ευρω

ζώνη

Ιρλα

νδία

Βέλγ

ιο

Ελλά

δα

Μάλ

τα

Λ ουξ

εμβο

ύργο

Ισπα

νία

Εσθο

νία

Φιν

λανδ

ία

Λιθο

υανί

α

Κύπρ

ος

Ποσοστιαία μεταβολή πραγματικών μισθών 2009 -2014

Μεταβολή εισοδηματικού μεριδίου μισθών 2009-2014

Πηγή:AMECO,Μάιος2015

* Οι πραγματικοί μισθοί είναι υπολογισμένοι με βάση τον αποπληθωριστή ιδιωτικής κατανάλωσης.


ΤοΔιάγραμμα4.7μαςδίνειμιαεικόνατηςμεταβολήςτωνπραγματικώνμισθώνκαιτουεισοδηματικούμεριδίουτωνμισθώνστηνΕΕ,τηνΕυρωζώνηκαιτιςχώρες-μέλη της. Παρατηρούμε μια σημαντική υποχώρηση των πραγματικών μισθώνκαιτουεισοδηματικούμεριδίουτηςεργασίαςστησυντριπτικήπλειονότητατωνκρατώντηςπεριφέρειαςκαιστηνΚύπρο.ΠρέπεινασημειώσουμεότιενδεικτικότηςεπέκτασηςκαιτηςεδραίωσηςτωνπολιτικώνεισοδηματικήςπροσαρμογήςσεόλητηνΕυρωζώνηείναιη ισχνήαύξησηήκαιηυποχώρησητωνπραγματικώναποδοχώντωνεργαζομένωνσεαρκετέςοικονομίεςτουπυρήνατηςΕΕ,καθώςκαιηυποχώρησητουεισοδηματικούμεριδίουτωνμισθών,όπωςστιςνεοεισερχόμε-νεςχώρες.

Μεδεδομένοότιοιμισθοίαντιπροσωπεύουντονκρισιμότερο ίσωςπαράγονταεπηρεασμούτηςεγχώριαςζήτησηςκαιτηςδυναμικήςτωνπερισσότερωνοικονο-μιώντηςΕυρωζώνης,31οιαποκλίσειςπουπαρατηρούνταιμεταξύπεριφέρειαςκαιπυρήναερμηνεύουνέωςέναβαθμότιςαποκλίσειςπουεμφανίζουνοισυγκεκριμέ-νεςομάδεςχώρωνωςπροςτιςμακροοικονομικέςτουςεπιδόσεις.Αποκαλύπτουνόμωςταυτόχρονακαιτομηχανισμόμέσωτουοποίουτουφιστάμενοκαθεστώςμακροοικονομικής διαχείρισης στην Ευρωζώνη ασκεί έντονες συσταλτικές επι-δράσεις στην απασχόληση και την οικονομική δραστηριότητα, υπονομεύονταςσυστηματικάτιςπροοπτικέςομαλοποίησηςτηςκρίσηςχρέουςκαιτωννομισματι-κώνσυνθηκώνστηνΕυρωζώνη.

31. Βλ. Hein (2011) και Onaran (2015).


Παράρτημα Η διαχρονική εξέλιξη των κατώτατων πραγματικών

αποδοχών στην Ελλάδα την περίοδο 1984-2014

ΣτονΠίνακαΠ.1καταγράφουμε την εξέλιξη τωνκατώτατωναποδοχών–κατώτατουμισθούκαιημερομισθίου–στηνΕλλάδακατάτηντελευταίατριακονταετία,όπωςαυτήδιαμορφώθηκε σύμφωνα με τις εκάστοτε ΕΓΣΣΕ και Διαιτητικές Αποφάσεις διαχρο-νικάκαιαπότονΦεβρουάριοτου2012μετηνΠράξη6τουΥπουργικούΣυμβουλίουστοπλαίσιουλοποίησηςτουΜνημονίουΙΙ.ΣταΔιαγράμματαΠ.1καιΠ.2απεικονίζεταιηεξέλιξητωνκατώτατωνπραγματικώναποδοχώντηνπερίοδο1984-2014,λαμβάνονταςυπόψητιςετήσιεςονομαστικέςαποδοχές(σε12μηνηβάση)καιαποπληθωρίζονταςμετοΔείκτηΤιμώνΚαταναλωτή(ΔΤΚ)σεμέσαεπίπεδα.Παρατηρούμεότιυπάρχουνσημα-ντικέςμειώσειςτωνκατώτατωνπραγματικώναποδοχώντηδιετία1986-1987καιστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1990–περίοδοιεφαρμογήςπρογραμμάτωνσταθεροποίησης.Επιπλέον,καταγράφεταιμιασταδιακήαύξησητωνκατώτατωνπραγματικώνμισθώνμετάταμέσατηςδεκαετίαςτου1990.Ωστόσο,ορυθμόςμεταβολήςαυτήςτηςεξέλιξηςεπέτρεψεμόλιςτο2009τηδιαμόρφωσητουεπιπέδουτωνκατώτατωνπραγματικώναποδοχώνστοανώτεροεπίπεδοτηςεξεταζόμενηςπεριόδου(1984-2009).Συνεπώς,μπορούμεναδιακρίνουμετρειςδιακριτέςπεριόδουςστηνεξέλιξητουκατώτα-τουπραγματικούμισθούστηνΕλλάδα(Βλ.ΔιάγραμμαΠ.2):• Τηνπρώτηπερίοδο(1984-1996),όπουέχουμεσημαντικήμείωσητωνπραγματικών

κατώτατωναποδοχώνκατάπερίπου20ποσοστιαίεςμονάδες(από100το1984οδείκτηςμειώνεταιστο79,3το1993καιδιατηρείταιστο80μέχριτο1996).

• Τη δεύτερη περίοδο (1997-2009), όπου έχουμε ονομαστικές αυξήσεις οι οποίεςυπερβαίνουνσχεδόνσυστηματικάτονμέσοπληθωρισμό,μεαποτέλεσμαμιαστα-διακήανάκτησητηςαγοραστικήςδύναμηςτουκατώτατουμισθούκατάπερίπου22ποσοστιαίεςμονάδες(απότο80,6οδείκτηςανέρχεταιστο102,2το2009).Το2009οκατώτατοςμισθόςσεπραγματικούςόρουςυπερβαίνειοριακάτοεπίπεδοτουέτους1984,πράγμαπουσημαίνειότιοιαυξήσειςαυτέςεπέτρεψαναπλώςκαιμόνονακαλυφθούνοιαπώλειεςπουυπέστηηαγοραστικήδύναμητουκατώτα-τουμισθούαπότονπληθωρισμόστοσύνολοτηςεξεταζόμενηςπεριόδου.Επιπλέον,πρέπεινασημειωθείότικατάτηδιάρκειαόλωναυτώντωνετώνοιαμειβόμενοιμετιςκατώτατεςαποδοχέςδενεπωφελήθηκαναπότηνόποιααύξησητηςπαραγωγι-κότητας.

• Τηντρίτηπερίοδο(2010-2014),όπουημείωσητωνκατώτατωνπραγματικώναπο-δοχώνκατά5,2%τηδιετία2010-2011(βλ.ΔιάγραμμαΠ.1)είχεωςαποτέλεσμαοκατώτατοςμισθός,ήδηστατέλητου2011,ναβρεθείσεόρουςαγοραστικήςδύνα-μηςσεεπίπεδαχαμηλότερατου1984.Ηδραστικήμείωσητουονομαστικούκατώ-τατουμισθούτονΦεβρουαρίουτου2012επιδεινώνειδραματικάτηναγοραστικήδύναμητουκατώτατουμισθούστηνΕλλάδα,διαμορφώνονταςτοδείκτηστις76,7μονάδεςτο2014,δηλαδήπερίπου24ποσοστιαίεςμονάδεςχαμηλότερααπόταεπί-πεδατου1984.


Πίν

ακας

Π.1

: ΕξέλιξηκατώτατουμισθούκαιημερομισθίουστηνΕλλάδα(1984-2014)

ΕΓΣΣ

Ε –

ΔΙΑΙ

ΤΗΤΙ

ΚΕΣ

ΑΠΟΦ

ΑΣΕΙ

Σ

ΧΡΟΝ

ΟΣ

ΙΣΧΥ

ΟΣ(α

πό -

έως)

ΗΜΕΡ

Ο-Μ

ΙΣΘΙ

Ο(δ

ραχμ

ές)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥΞΗ

ΣΗΣ

ΜΙΣ

ΘΟΣ

(δρα

χμές

)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥΞΗ

ΣΗΣ

%

ΕΤΗΣ

ΙΕΣ

ΟΝΟΜ

Α–ΣΤ

ΙΚΕΣ

ΑΠΟΔ

ΟΧΕΣ

(12

μήνε

ς)

- δρ

αχμέ

ς

Ποσο

στό

αύξη

σης

ετήσ

ιων

ονομ

α–στ

ικώ

ν απ

οδοχ

ών

(σχέ

ση

προη

γ.

έτου

ς)

(Ποσ

οστό

με

ταβο

λής)

Σύγκ

ριση

μέ

σου

ετήσ

ιου

ΔΤΚ

κάθε

έτου

ς με

τον

αντ

ί–στ

οιχο

προ

ηγ.

έτου

ς

Ποσο

στό

μετα

βολή

ς πρ

αγμα

–τι

κών

απ

οδοχ

ών

ΕΓΣΣ

Ε 19

841/1-30/4/84

1/5-31/8/84

1/9-31/12/84

1202

1285

1314

10,8

6,9

2,2

2701

228

876

2951

1

10,8

6,9

2,2

341596

-18,6%

-

ΕΓΣΣ

Ε 19

851/1-30/4/85

1/5-31/8/85

1/9-31/12/85

1422

1516

1548

8,2

6,6

2,1

3193

134038

34759

8,2

6,6

2,1

402912

17,9%

19,2%

-1,09%

1

986

1/1-31/4/86

1/5-31/8/86

1/9-31/12/85

1618

1639

1716

4,5

1,3

4,7

3631

636

792

3825

1

4,5

1,3 4

445436

10,5%

23,1%

-10,25%

1

987

1/1-30/4/87

1/5-31/8/87

1/9-31/12/87

1787

1805

1886

4,1 1 4,5

40100

40501

42324

4,8 1 4,5

491700

10,38%

16,4%

-5,1%

ΕΓΣΣ

Ε 19

881/1-31/4/88

1/4-31/8/88

1/9-31/12/88

2074

2106

2243

10 1,5

6,5

46443

47143

5020

7

9,7

1,5

6,5

5751

7216,9%

13,5%

+3%

ΕΓΣΣ

Ε 19

891/1-30/4/89

1/5-31/8/89

1/9-31/12/89

2450

2475

2705

9,3 1 9,3

54828

5537

660

506

9,2 1 9,3

682840

18,7%

13,7%

+4,39%

ΕΓΣΣ

Ε 19

901/1-31/8/90

1/9-31/12/90

2911

3118

7,6

7,1

6510

569

727

7,6

7,1

8089

9218,4%

20,4%

-1,6%

ΕΓΣΣ

Ε 19

911/1/91

1/7/91

3315

3501

6,3

5,6

74121

7827

26,3

5,6

914358

13,02%

19,5%

-5,4%

1

992

1/1/92

1/7/92

3721

3870

6,28 4

8316

086487

6,24 4

1017

882

11,3%

15,8%

-3,8%

(Συν

έχεια

στη

ν επό

μενη

σελ

ίδα)


ΕΓΣΣ

Ε –

ΔΙΑΙ

ΤΗΤΙ

ΚΕΣ

ΑΠΟΦ

ΑΣΕΙ

Σ

ΧΡΟΝ

ΟΣ

ΙΣΧΥ

ΟΣ(α

πό -

έως)

ΗΜΕΡ

Ο-Μ

ΙΣΘΙ

Ο(δ

ραχμ

ές)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥΞΗ

ΣΗΣ

ΜΙΣ

ΘΟΣ

(δρα

χμές

)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥΞΗ

ΣΗΣ

%

ΕΤΗΣ

ΙΕΣ

ΟΝΟΜ

Α–ΣΤ

ΙΚΕΣ

ΑΠΟΔ

ΟΧΕΣ

(12

μήνε

ς)

- δρ

αχμέ

ς

Ποσο

στό

αύξη

σης

ετήσ

ιων

ονομ

α–στ

ικώ

ν απ

οδοχ

ών

(σχέ

ση

προη

γ.

έτου

ς)

(Ποσ

οστό

με

ταβο

λής)

Σύγκ

ριση

μέ

σου

ετήσ

ιου

ΔΤΚ

κάθε

έτου

ς με

τον

αντ

ί–στ

οιχο

προ

ηγ.

έτου

ς

Ποσο

στό

μετα

βολή

ς πρ

αγμα

–τι

κών

απ

οδοχ

ών

ΕΓΣΣ

Ε 19

931/1/93

1/7/93

4081

4411

5,45

8,08

9120

698

568

5,45

8,07

1138644

11,8%

14,4%

-2,2%

ΕΓΣΣ

Ε 19

941/1/94

1/7/94

4632

4934

5 6,5

103497

1102

255 6,5

1282

332

12,6%

10,9%

+1,53%

1

995

1/1/95

1/7/95

5132

5336

4 4114634

1192

204 4

1403124

9,41%

8,9%

+0,46%

ΕΓΣΣ

Ε 19

96

1/1/96

1/7/96

5531

5753

3,5 4

1235

20128460

3,5 4

1511

880

7,75%

8,2%

-0,41%

1

997

1/1/97

1/7/97

6000

6195

1%+3,25%

3,25%

1339

6213

8315

1%+3,25%

3,25%

1633

662

8,05%

5,5%

2,4%

ΕΓΣ

ΣΕ 1

998

1/1/98

1/7/98

6364

6492

0,2%

+2,5%

2%142056

144897

0,2%

+2,5%

2%17

2171

85,.39%

4,8%

0,56%

1

999

1/1/99

1/7/99

6609

6701

0,4%

+1.4%

1,4%

147513

149578

0,4%

+1.4%

1,4%

1782548

3,53%

2,6%

0,9%

ΕΓΣΣ

Ε 20

001/1/00

1/7/00

6882

6986

0,7%

+2%

1,5%

153643

155947

0,7%

+2%

1,5%

1857474

4,2%

3,2%

0,97%

2

001

1/1/01

1/7/01

7111

7218

1,8%

1,5%

158754

1611

361,8%

1,5%

1919274

3,3%

3,4%

-0,09%

ΕΓΣΣ

Ε 20

021/1/02

1/7/02

21,95

22,35

1,1%

+2,5%

1,8%

490,04

498,86

1,1%

+2,5%

1,8%

5933,39

5,34%

3,6%

1,68%

(Συν

έχεια

στη

ν επό

μενη

σελ

ίδα)


ΕΓΣΣ

Ε –

ΔΙΑΙ

ΤΗΤΙ

ΚΕΣ

ΑΠΟΦ

ΑΣΕΙ

Σ

ΧΡΟΝ

ΟΣ

ΙΣΧΥ

ΟΣ(α

πό -

έως)

ΗΜΕΡ

Ο-Μ

ΙΣΘΙ

Ο(δ

ραχμ

ές)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥΞΗ

ΣΗΣ

ΜΙΣ

ΘΟΣ

(δρα

χμές

)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥΞΗ

ΣΗΣ

%

ΕΤΗΣ

ΙΕΣ

ΟΝΟΜ

Α–ΣΤ

ΙΚΕΣ

ΑΠΟΔ

ΟΧΕΣ

(12

μήνε

ς)

- δρ

αχμέ

ς

Ποσο

στό

αύξη

σης

ετήσ

ιων

ονομ

α–στ

ικώ

ν απ

οδοχ

ών

(σχέ

ση

προη

γ.

έτου

ς)

(Ποσ

οστό

με

ταβο

λής)

Σύγκ

ριση

μέ

σου

ετήσ

ιου

ΔΤΚ

κάθε

έτου

ς με

τον

αντ

ί–στ

οιχο

προ

ηγ.

έτου

ς

Ποσο

στό

μετα

βολή

ς πρ

αγμα

–τι

κών

απ

οδοχ

ών

2

003

1/1/03

23,29

0,3%

+3,9%

519,87

0,3%

+3,9%

6238,44

5,14%

3,5%

1,58%

ΕΓΣΣ

Ε 20

041/1/04

1/9/04

24,22

25,01

4%2%

+8ευρώ

(μηνιαίως)

540,66

559,98

4%2%

+8,5ευρώ

(μηνιαίως)

6545,88

4,93%

2,9%

1,97%

2

005

1/1/05

1/9/05

25,56

26,41

2,2%

3,3%

572,30

591,18

2,2%

3,3%

6943,12

5,78%

3,5%

2,2%

ΕΓΣΣ

Ε 2

006

1/1/06

1/9/06

27,17

27,96

2,9%

2,9%

608,33

625,97

2,9%

2,9%

7370,52

6,44%

3,2%

3,13%

2

007

1/5/07

29,39

5,1%

657,89

5,1%

7766,92

5,38%

2,9%

2,41%

ΕΓΣΣ

Ε 2

008

1/1/08

1/9/08

30,40

31,32

3,45%

3%680,59

701

3,45%

3%8248,72

6,2%

4,2%

1,91%

2

009

1/5/09

33,04

5,5%

739,56

5,5%

8720,48

5,71%

1,2%

4,4%

ΕΓΣΣ

Ε 20

10

33,04

739,56

8874,72

1,76%

4,7%

-2,8%

2

011

1/7/11

33,57

1,6%

751,39

1,6%

8945,7

0,8%

3,3%

-2,42%

2012

(με β

άση

τη

ν ΕΓ

ΣΣΕ)

1/7/12

34,44

2,6

770,92

2,6

9133,86

2,1%

1,5%

0,59%

(Συν

έχεια

στη

ν επό

μενη

σελ

ίδα)


ΠΥΣ

6 (Μ

ΝΗ

ΜΟ

ΝΙΟ

ΙΙ):

Ονο

μαστ

ική

μείω

ση κ

ατώ

τατω

ν μι

σθώ

ν κα

ι ημε

ρομι

σθίω

ν

από

14/2

/201

2 κα

τά 2

2% (κ

αι 3

2% γ

ια ν

έους

κάτ

ω τ

ων

25 ε

τών)

ΕΓΣΣ

Ε –

ΔΙΑΙ

ΤΗΤΙ

ΚΕΣ

ΑΠ

ΟΦΑΣ

ΕΙΣ

ΧΡΟΝ

ΟΣ

ΙΣΧΥ

ΟΣ(α

πό -

έως)

ΗΜΕΡ

Ο-

ΜΙΣ

ΘΙΟ

(ευρ

ώ)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥ

ΞΗΣΗ

ΣΜ

ΙΣΘΟ

Σ(ε

υρώ

)

ΠΟΣΟ

ΣΤΟ

ΑΥΞΗ

ΣΗΣ

%

ΕΤΗΣ

ΙΕΣ

ΟΝΟΜ

Α-

ΣΤΙΚ

ΕΣΑΠ

ΟΔΟΧ

ΕΣ(1

2 μή

νες)

-

ευρώ

Ποσο

στό

αύξη

σης

ετήσ

ιων

ονο -

μαστ

ικώ

ν απ

οδοχ

ών

(σχέ

ση π

ρο-

ηγ. έ

τους

)

(Ποσ

οστό

με

ταβο

λής)

Σύγκ

ριση

μέ

σου

ετήσ

ιου

ΔΤΚ

κάθε

έτου

ς με

τον

αντί

στοι

χο

προη

γ. έτ

ους

Ποσο

στό

μετα

βολή

ς πρ

αγμα

τι-

κών

αποδ

ο-χώ

ν

Με β

άση

την

ΠΥΣ

6

(ΜΝΗ

ΜΟΝ

ΙΟ ΙΙ

) 201

2 ΑΝ

Ω Τ

ΩΝ

2514/2/12

26,18

-22%

586,08

-22%

7280,925

-18,6%

1,5%

-19,8

2012

Νέ

οι κ

άτω

τω

ν 25

ετώ

ν14/2/12

22,83

-32%

510,95

-32%

6492,06

-27,43%

1,5%

-28,5

2013

Άνω

τω

ν 25

ετώ

ν26,18

586,08

7032,96

-3,41

-0,9

-2,53

2013

Νέοι

κάτ

ω τ

ων

25 ετ

ών

22,83

510,95

6131,4

-5,56

-0,9

-4,7

2014

Άνω

τω

ν 25

ετώ

ν26,18

586,08

7032,96

0%-1,3%

1,3%

2014

Νέοι

κάτ

ω τ

ων

25 ετ

ών

22,83

510,95

6131,4

0%-1,3%

1,3%

Πηγ

ή:ΙΝΕΓΣΕΕ


Διάγραμμα Π.1: Ποσοστιαίαμεταβολήκατώτατων πραγματικώναποδοχώνστηνΕλλάδα(1984-2014)

-1,1

-10,3

-5,1

3,0 4,4

-1,6-5,4-3,8-2,2

1,5 0,5

-0,4

2,4 0,6 0,9 1,0

-0,1

1,7 1,6 2,0 2,2 3,1 2,4 1,94,4

-2,8 -2,4

-19,8

5,82 -

-2,5-4,7

1,3 1,3

-35-30-25-20-15-10-505

1019

85

1993

2004

1989

1997

2008

2013

(25

ΑΝΩ

)

1987

1995

2006

2012

(25

ΑΝΩ

)

1991

2002

1999

2010

2014

(25

ΑΝΩ

)

1986

1994

2005

1990

2001

1998

2009

2013

(ΜΕΧ

ΡΙ 2

5)

1988

1996

2007

2012

(ΜΕΧ

ΡΙ 2

5)

1992

2003

2000

2011

2014

(ΜΕΧ

ΡΙ 2

5)

Πηγή:ΙΝΕΓΣΕΕ

Διάγραμμα Π.2: Διαχρονικήεξέλιξηκατώτατων πραγματικώναποδοχώνστηνΕλλάδα

(1984-2014,1984=100)

100,0

98,9

88,8

84,286,8

90,689,1

84,381,1

79,3

80,580,6 82,5

83,7 84,585,9

87,289,0

90,993,8

96,097,9

102,299,3

96,9

77,775,7

76,7

70

75

80

85

90

95

100

105

110

1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014


Κεφάλαιο 5

Κοινωνική πολιτική, φτώχεια και οικονομική ανισότητα


Κοινωνική πολιτική, φτώχεια και οικονομική ανισότητα

5.1 ΕισαγωγήΗοικονομικήκρίση,ηδραματικήαύξησητηςανεργίαςκαιηεφαρμογήτωνπρο-γραμμάτωνλιτότητας,πουπροκάλεσανσημαντικέςμειώσειςστοδιαθέσιμοεισό-δηματατελευταίαχρόνια,έχουναναδείξειτιςδομικέςαδυναμίεςτουΣΚΠστηνΕλλάδα. Επίσης, η μείωση της κρατικής χρηματοδότησης και η αδυναμία τωνδομώνκοινωνικήςπροστασίαςναυποστηρίξουντιςδιευρυμένεςανάγκεςσυγκε-κριμένωνπληθυσμιακώνομάδωνπουεπλήγησαναπότηλιτότητακαιτηνύφεσησυνέβαλανστηνπρωτοφανήγιατακοινωνικάδεδομένατηςχώραςαύξησητωνφαινόμενωναπόλυτηςένδειαςκαιαποστέρησης.Πρέπεινασημειώσουμεότιοιαρνητικέςαυτέςκοινωνικέςεξελίξειςαπομακρύνουντηχώραμαςαπότουςκύριουςστόχουςτηςαναπτυξιακήςστρατηγικής«Ευρώπη2020»,διευρύνονταςτοαναπτυξιακόχάσμαμεταξύτηςΕλλάδαςκαιτηςΕΕ.Στιςενότητες που ακολουθούν εξετάζουμε ποσοτικές και ποιοτικές διαστάσεις τουΣΚΠ,τηςανισότηταςκαιτηςφτώχειαςστηνΕλλάδα.ΗεμπειρικήανάλυσήμαςστηρίζεταιστηναξιολόγησηβασικώνμακροοικονομικώνμεγεθώντηςEurostatκαιτωνμικροδεδομένωντηςΈρευναςΕισοδήματοςκαιΣυνθηκώνΔιαβίωσηςτωνΝοικοκυριών(EU-SILC)τηςΕΛΣΤΑΤκαιτηςEurostat.

5.2 Κοινωνική προστασία και κοινωνική πολιτικήΣτονΠίνακα5.1επιμερίζουμετιςκρατικέςδαπάνεςσεεκείνεςπουπροορίζονταιγιακοινωνικήπροστασία(συντάξεις,επιδόματαανεργίας,στέγασηςκ.ά., εκτόςτωνπαροχώνυγείας),γιαυγεία(περίθαλψη,εξοπλισμός,φαρμακευτικήδαπάνηκ.ά.)καιπαιδεία(δαπάνεςγιαόλεςτιςβαθμίδεςεκπαίδευσης,έρευνακ.ά.).Ηταξι-νόμησητωνδαπανώνγίνεταιωςποσοστότουΑΕΠ,αλλάκαιωςκατάκεφαλήνδαπάνησετιμέςαγοραστικήςδύναμης(PPS),ώστεναεξαλείψουμεκάθεπιθανήερμηνευτική ασάφεια που δημιουργείται από τη σοβαρή μείωση του ΑΕΠ τηνπερίοδο μετά το 2010. Επίσης, παραθέτουμε μια συγκριτική αποτύπωση τηςμεταβολήςτωνδαπανώντηςΕλλάδαςμετοναντίστοιχομέσοόροτηςEE-15γιαορισμέναενδεικτικάέτητηςπεριόδου1995-2012.32Πρέπειωστόσονασημειώ-σουμεότιταδιαθέσιμαστατιστικάστοιχείαδενπεριλαμβάνουντηδιετία2013-2014όπουεντάθηκανοικοινωνικέςεπιπτώσειςτου2ουΠΟΠ.

32. Για την επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήσαμε τις στατιστικές σειρές κατά ESA95, με καταληκτικό έτος το 2012. Μέχρι και τον Μάιο του 2015, η Eurostat δεν είχε εντάξει τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας στο νέο σύστημα στατιστικής ταξινόμησης ESA10, γεγονός που δημιουργεί σημαντική υστέρηση στα διαθέ-σιμα έτη.


Πίνακας 5.1: ΕξέλιξηκοινωνικώνδαπανώνστηνΕλλάδακαιτηνΕΕ-15

Κοινωνική προστασία Υγεία ΠαιδείαΕλλάδα ΕΕ-15 Ελλάδα ΕΕ-15 Ελλάδα ΕΕ-15

% ΑΕΠ

Κατά κεφα-λήν €

σε PPS

% ΑΕΠ


σε PPS

% ΑΕΠ


σε PPS

% ΑΕΠ


σε PPS

% ΑΕΠ


σε PPS

% ΑΕΠ


σε PPS1995 17,2 2.268 19,6 3.565 4,3 567 6,1 1.101 3,0 395 5,0 9182000 17,0 2.915 18,1 4.209 3,9 671 6,2 1.436 2,9 489 4,9 1.1462005 15,1 3.265 18,5 4.963 6,1 1.311 6,8 1.836 3,9 847 5,2 1.3922010 19,3 4.422 20,2 5.775 6,7 1.530 7,6 2.173 4,0 917 5,5 1.5812012 21,2 4.388 20,3 6.074 5,8 1.197 7,5 2.248 4,1 851 5,3 1.582


Πιοσυγκεκριμένα,οιδαπάνεςτιςΓενικήςΚυβέρνησηςγιακοινωνικήπροστασίαστηνΕλλάδατόσοωςποσοστότουΑΕΠόσοκαιωςκατάκεφαλήνδαπάνησετιμές αγοραστικής δύναμης PPS εμφανίζουν διαχρονικά υστέρηση έναντι τωναντίστοιχωνδαπανώντηςΕΕ-15.Ωστόσο,καιωςαποτέλεσματηςύφεσηςκαιτηςμεγάληςμείωσηςτουΑΕΠπουσημειώθηκετηνπερίοδο2010-2012,οικοινωνικέςδαπάνεςωςποσοστότουΑΕΠστηνΕλλάδατο2012(21,2%)ξεπέρασαντοναντί-στοιχομέσοόροτηςΕΕ-15(20,3%).ΗαπόκλισηπαραμένειμεταξύτηςΕλλάδαςκαιτηςΕΕ-15βάσειτηςκατάκεφαλήνδαπάνηςσετιμέςPPS.Στηναξιολόγησηαυτούτουευρήματοςπρέπεινασυμπεριλάβουμετηνπαρατήρησηότικατάτο2012 αυξήθηκε σημαντικά εκείνο το τμήμα του πληθυσμού που βρισκόταν σεανάγκηεισοδηματικήςστήριξηςσυγκριτικάμετο2010.Μεγαλύτερουεύρουςδια-φορέςκαταγράφονταιστιςδαπάνεςτηςΓενικήςΚυβέρνησηςσευπηρεσίεςυγείαςκαι παιδείας. Σε αυτούς τους πολύ σημαντικούς χώρους άσκησης κοινωνικήςπολιτικήςοιδαπάνεςωςποσοστότουΑΕΠκαταγράφουνσημαντικέςαποκλίσειςαπότιςαντίστοιχεςτουευρωπαϊκούμέσουόρου,ενώακόμακαιγιατο2012οιδαπάνεςυγείαςμειώνονταικατά0,9ποσοστιαίεςμονάδες(από6,7%σε5,8%).Τέλος,οικατάκεφαλήνδαπάνεςσεPPSγιατηνπαιδείακαιτηνυγείαεμφανίζουνσημαντικήαπόκλισηαπότιςαντίστοιχεςδαπάνεςτηςΕΕ-15.

5.2.1 Η αποτελεσματικότητα του Συστήματος Κοινωνικής Προστασίας

ΈναςβασικόςρόλοςτουΣΚΠείναιησταθεροποιητικήεπίδρασήτουστομακρο-οικονομικόσύστηματηςοικονομίας.Ορόλοςαυτόςείναι ιδιαίτερασημαντικόςόταντομακροαναπτυξιακόπρότυποτηςοικονομίαςπροσδιορίζεταιαπότημετα-βολήτηςεγχώριαςκατανάλωσηςκαιζήτησης.ΗσταθεροποιητικήεπίδρασητουΣΚΠθαμπορούσεναγίνειμέσωστοχευμένωνκρατικώνπαρεμβάσεωνεισοδημα-τικήςστήριξης(π.χ.προγράμματαεγγυημένηςαπασχόλησης)προςσυγκεκριμέ-νεςπληθυσμιακέςομάδες(π.χ.μακροχρόνιαανέργους,ανέργουςμεεξαρτώμενα


τέκνα,γυναίκες,πολύτεκνουςκ.ά.)μευψηλήροπήπροςκατανάλωση.Στοπλαίσιοτωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογής,οιπαρεμβάσειςκοινωνικήςπρο-στασίας έγινανβάσει εισοδηματικής ιεράρχησης, στοχεύοντας ταπολύχαμηλάεισοδήματα,ήεπικεντρώθηκανσεπεριπτώσειςνοικοκυριώνμεεξαιρετικάεπι-τακτικέςανάγκες(φαινόμεναακραίαςφτώχειαςκαιαποστέρησης).ΥπόαυτότοπρίσματοΣΚΠφαίνεταιτατελευταίαχρόνιαναεστιάζειστηνκάλυψημόνοτωνπολύεπιτακτικώναναγκώνμετηνεισαγωγήαυστηρώνεισοδηματικώνκαιπερι-ουσιακώνστοιχείων.

Αξιοποιώντας τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία του ευρωπαϊκού συστήματοςESSPROS33, διακρίνουμε τις κοινωνικές μεταβιβάσεις μεταξύ αυτών που παρέ-χονταισεχρήμακαιαυτώνπουπαρέχονταισεείδος.Οιμεταβιβάσειςσεχρήμααφορούντιςσυντάξειςκαιταεπιδόματα(π.χ.ανεργίας,αποζημιώσειςαπόλυσης,πρόωρηςσυνταξιοδότησης,περίθαλψης,τοκετού,γονεϊκάκ.ά.).Οιμεταβιβάσειςσε είδοςαφορούν κυρίως τις υπηρεσίες υγείας (ενδονοσοκομειακήπερίθαλψη,φαρμακευτικάπροϊόντα,παροχήκαταλυμάτωνστέγασης,έξοδακηδείας,βρεφο-νηπιακήφροντίδακ.ά.)ήάλλουείδουςεμπράγματεςπαροχές,πουκαλύπτουντηζήτησησυγκεκριμένωνπληθυσμιακώνομάδων(π.χ.βοήθειαστοσπίτι,υπηρεσίεςφροντίδαςκ.λπ.).

ΤοΔιάγραμμα5.1παρουσιάζειτοσύνολοτωνΔαπανώνΚοινωνικήςΠροστασίας(ΔΚΠ)ωςποσοστότουΑΕΠ,αλλάκαιωςκατάκεφαλήνμέγεθοςσετιμέςαγορα-στικήςδύναμης(PPS)γιατηνΕλλάδακαιτηνΕΕ-15.Παρατηρούμεότιτο2003στηνΕλλάδα,οισυνολικές (σεχρήμακαισεείδος)ΔΚΠανέρχοντανστο23,5%τουΑΕΠότανγιατηνΕΕ-15ήτανστο27,5%.Ηδιαφοράμηδενίστηκετο2010καιέκτοτεηΕλλάδαεμφανίζειμεγαλύτερεςΔΚΠωςποσοστότουΑΕΠ.ΠρέπειωστόσονασημειωθείότιηεξέλιξηαυτήδενοφείλεταιστηναύξησητωνΔΚΠ,αλλάστησημαντικήμείωσητουΑΕΠ.ΗεικόνααντιστρέφεταιεάνσυγκρίνουμετιςΔΚΠσετιμέςαγοραστικήςδύναμηςμετοναντίστοιχομέσοόροτηςΕΕ-15.ΠαρατηρούμεσημαντικήαπόκλισητουύψουςτωνΔΚΠστηνΕλλάδα,ειδικότεραμετάτο2009.Το2012οικατάκεφαλήνΔΚΠσετιμέςPPSγιατηνΕλλάδαανέρχοντανστα6.123ευρώ,ότανομέσοςόροςγιατηνΕΕ-15ήταν8.477ευρώ.ΟιΔΚΠσεχρήματηνπερίοδο2003-2010ωςποσοστότουΑΕΠστηνΕλλάδαήτανλίγοπιοκάτωαπότονμέσοόροτηςΕΕ-15,πουκυμαίνοντανμεταξύ15-18%.Τηδιετία2011-2012οιΔΚΠσεχρήμααυξήθηκανξεπερνώνταςτονμέσοόροτηςΕΕ-15καιαγγίζονταςτο21,8%λόγωτηςμεγάληςμείωσηςτουΑΕΠ.Ωστόσο,τοαντίστοιχοκατάκεφαλήνμέγεθοςσετιμέςPPSυπολείπεταισημαντικάαπότονμέσοόροτηςΕΕ-15.

ΟιΔΚΠσεείδοςαποτελούνένασαφώςμικρότεροτμήματουΑΕΠ,αφούτηνπερί-οδο2003-2010κυμαίνοντανμεταξύ8-10%,πολύκοντάστονμέσοόροτηςΕΕ-15.

33. Εναρμονισμένο Ευρωπαϊκό Σύστημα Στατιστικών Κοινωνικής Προστασίας (ESSPROS): Αποτελεί ξεχωριστό τμήμα της Eurostat, που επικεντρώνεται στη συλλογή συγκριτικών στατιστικών δεδομένων κοινωνικής προ-στασίας στις χώρες της ΕΕ.


Το2012ηενλόγωκρατικήδαπάνημειώθηκεαισθητά,καταλήγονταςστοχαμη-λότεροεπίπεδοτηςδεκαετίαςκαιαποκλίνονταςολοένακαιπερισσότεροαπότονευρωπαϊκόμέσοόρο.ΑξιοσημείωτοείναιτογεγονόςότιοικατάκεφαλήνΔΚΠσεείδοςτο2012αποτελούσαντο50%τουμέσουόρουτηςΕΕ-15αποτυπώνονταςτησημαντικήσυρρίκνωσήτους,αλλάκαιτοχαμηλόεπίπεδοεξειδικευμένωνπαρο-χώντουκράτουςπρόνοιαςστηνΕλλάδα.

Διάγραμμα 5.1: ΔαπάνεςΚοινωνικήςΠροστασίας

20

222426283032

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Ελλάδα

ΕΕ-15

01.0002.0003.0004.0005.0006.0007.0008.0009.000

Ελλάδα

ΕΕ-15

0

100020003000400050006000

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Ελλάδα

ΕΕ-15

Συνολικές Δαπάνες Κοινωνικής Προστασίας ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

Κατά κεφαλήν Δαπάνες Κοινωνικής Προστασίαςσε € (PPS)

Δαπάνες Κοινωνικής Προστασίας σε χρήμα,ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

Κατά κεφαλήν Δαπάνες Κοινωνικής Προστασίαςσε χρήμα, σε € (PPS)

Δαπάνες Κοινωνικής Προστασίας σε είδος,ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

Κατά κεφαλήν Δαπάνες Κοινωνικής Προστασίαςσε είδος, σε € (PPS)

0

5

10

15

20

25

Ελλάδα

ΕΕ-15

456789

1011

Ελλάδα

ΕΕ-15

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0500

1.0001.5002.0002.5003.0003.500

Ελλάδα

ΕΕ-15

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012



Συνεπώς,φαίνεταιαπολύτωςλογικότοεπιχείρημαότιτοΣΚΠστηνΕλλάδαυπο-χρηματοδοτούνταν την προηγούμενη δεκαετία, παρά την κυρίαρχη άποψη ότιτουψηλόκόστοςτουαποτελείμείζονααιτίατηςδημοσιονομικήςκρίσης.Επίσης,σημαντικόείναικαιτοζήτηματηςαποτελεσματικότηταςτουΣΚΠ.Γιατηναξι-ολόγησητηςαποτελεσματικότητάςτουστηνΕλλάδαχρησιμοποιούμετοδείκτητηςσχέσηςμεταξύτουμέσουόρουτωνκοινωνικώνδαπανώνωςποσοστότουΑΕΠκαιτηςαντίστοιχηςδιακύμανσηςτουποσοστούφτώχειας,έτσιόπωςπροσ-διορίζεταιαπότοεκάστοτεύψοςτουδιαθέσιμου ισοδύναμουεισοδήματοςτουπληθυσμού.34Μεάλλαλόγια,ηαποτελεσματικότητατωνΣΚΠαξιολογείταιαπότηνεπίδρασηπουπιθανάέχουνοιΔΚΠστοποσοστόφτώχειαςτουπληθυσμού,ηοποίαδείχνειτοεπίπεδοεύστοχηςχρήσηςκαιεπαρκούςαντιστοίχισηςκρατι-κώνπαροχώνκαιαναγκώντουπληθυσμού.Στηνανάλυσήμαςχρησιμοποιούμετον ορισμό της σχετικής φτώχειας, όπου ένα άτομο (ή νοικοκυριό) θεωρείται«φτωχό»όταντοδιαθέσιμοισοδύναμοεισόδημά35τουείναιχαμηλότεροαπότο60%τουδιάμεσου ισοδύναμουδιαθέσιμουεισοδήματοςτηςχώραςστηνοποίαζει.36ΣτοΔιάγραμμα5.2.πουακολουθείπαραθέτουμεταεμπειρικάευρήματαγιατιςχώρες-μέλητηςΕΕ-15γιατηνπερίοδο2005-2012.

Διάγραμμα 5.2: ΔείκτηςσχετικήςαποτελεσματικότηταςτωνΔαπανών ΚοινωνικήςΠροστασίαςωςπροςτηφτώχεια(ΕΕ-15,μέσοςόρος2005-2012)

0 0,3 0,6 0,9 1,2 1,5ELITESUKPTDEFRBEAUDKSWIEFINL


34. Για την ανάλυση του συγκεκριμένου δείκτη, βλ. Δαφέρμος και Παπαθεοδώρου (2011).

35. Για τον προσδιορισμό του ποσοστού φτώχειας, κάνουμε χρήση του διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού, δηλαδή αυτού που προκύπτει μετά την αφαίρεση των άμεσων φόρων και των ασφαλιστικών εισφορών. Κα-τόπιν, για να είναι συγκρίσιμο το επίπεδο διαβίωσης μεταξύ των ατόμων που είναι μέλη νοικοκυριών με δια-φορετικό μέγεθος και ηλικία, κάνουμε χρήση της τροποποιημένης κλίμακας ισοδυναμίας του ΟΟΣΑ (η οποία χρησιμοποιείται και από τη Eurostat), σύμφωνα με την οποία το πρώτο μέλος σταθμίζεται με 1, κάθε επιπλέον ενήλικος με 0,5 και κάθε ανήλικος με 0,3. Στο κείμενο που ακολουθεί προβαίνουμε σε αφαίρεση του όρου «ισο-δύναμο» από το χαρακτηρισμό του ατομικού διαθέσιμου εισοδήματος, ώστε να καταστήσουμε το κείμενο πιο ευανάγνωστο.

36. Η ευρύτατη χρήση του δείκτη σχετικής φτώχειας δεν τον καθιστά περισσότερο έγκυρο και αποδεκτό έναντι άλλων οι οποίοι έχουν προταθεί (Atkinson, 1983, 1998· Gordon and Townsend, 2000). Οι εναλλακτικοί δείκτες απορρέουν από διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις και επηρεάζουν σημαντικά τη μέτρηση της φτώχειας και την αξιολόγηση των μέτρων κοινωνικής πολιτικής που κρίνονται κάθε φορά απαραίτητα.


ΠαρατηρούμεότιηΕλλάδαεμφανίζειτηχαμηλότερηαποτελεσματικότηταστηδιαχείρισητωνδαπανώνκοινωνικήςπροστασίας.ΑκολουθείηΙταλία,ηΙσπανία,τοΗνωμένοΒασίλειοκαιηΠορτογαλία.Αντίθετα,αποτελεσματικότερηδιαχεί-ριση των δαπανών κοινωνικής προστασίας λαμβάνει χώρα στην Ολλανδία, τηΦινλανδία,τηνΙρλανδία37καιτηΣουηδία.

ΗάσκησηκοινωνικήςπολιτικήςστηνΕλλάδα38 επικεντρώθηκεδιαχρονικάστιςΔΚΠσεχρήμακαισυγκεκριμέναστοτμήματωνσυντάξεων.Μετοντρόποαυτόσυντελέστηκεμιακαθοριστικήκαισχεδόνδομικήμεταβολήστοχαρακτήρατηςκοινωνικήςπροστασίαςστηχώραμαςσεβάροςτωνυπόλοιπωνμεταβιβαστικώνπληρωμών.Ωστόσο,καιπαράτημονοδιάστατηαυτήάσκησηκοινωνικήςπολι-τικής,ηαποτελεσματικότητατουσυστήματοςήτανχαμηλή.ΣτοΔιάγραμμα5.3απεικονίζουμετοσυγκριτικόύψοςτωνδιαφόρωνκατηγοριώνΔΚΠτωνχωρώντουευρωπαϊκούνότουωςποσοστότουΑΕΠαλλάκαιωςκατάκεφαλήνμέγεθοςσεPPS,καιειδικότερα:α)τωνσυντάξεων(γήρατος,χηρείαςκαιαναπηρίας),β)τωνπαροχώνασθενείας,γ)τωνοικογενειακώνεπιδομάτωνκαιδ)τωνεπιδομά-τωνανεργίας.39

Μεταξύτωνπαροχώνσεχρήμα,τοτμήματωνσυντάξεωνωςποσοστότουΑΕΠαπό το2000 έωςκαι το2004στηνΕλλάδαδιακυμαινόταν λίγοπιοπάνωαπόταεπίπεδατουμέσουόρουτηςΕΕ-15(13,5%),ενώαπότο2005μέχριτο2012καταγράφεισταδιακήάνοδο,αγγίζονταςτο18,9%λόγωτηςμείωσηςτουΑΕΠ,ότανγιατηνΕΕ-15τοαντίστοιχομέγεθοςανερχότανστο14,4%.Πολύυψηλό-τεραδιακυμαινόταντοαντίστοιχοποσοστόγιατην Ιταλίακαιαρκετάχαμηλό-τερα τοαντίστοιχο για την Ισπανία. Εντονότατηόμως είναι η διαφοράμεταξύτωνδιακυμάνσεωντωνκατάκεφαλήνσυντάξεωντωνχωρών.Όπωςμπορούμεναπαρατηρήσουμε,ηΕλλάδαβρίσκεταιδιαχρονικάαρκετάπιοχαμηλάαπότονμέσοόροτηςΕΕ-15,αλλάαισθητάπιοπάνωαπότηνΠορτογαλίακαιτηνΙσπανία.Αντιθέτως,ηΙταλίαεμφανίζειμιαεξαιρετικάυψηλήεπίδοσηαγγίζονταςτα5.000ευρώγιατο2012,ότανομέσοςόροςτηςΕΕ-15είναι4.028ευρώκαιτοαντίστοιχομέγεθοςγιατηνΕλλάδα3.701ευρώ.

37. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αποτελεσματικότητα της Ιρλανδίας είναι σχετική λόγω του ότι έχει υψηλό ποσοστό φτώχειας αλλά με αναλογικά μικρό ποσοστό δαπανών για κοινωνική προστασία.

38. Το ΣΚΠ στην Ελλάδα ταξινομείται μεταξύ αυτών που ανήκουν στο λεγόμενο νοτιοευρωπαϊκό πρότυπο. Αναφορικά με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συγκεκριμένου συστήματος έμφαση δίνεται κυρίως στους ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς που λειτουργούν προστατευτικά προς τα μέλη τους, αν και με διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών, αλλά και στην αναποτελεσματικότητα που επιδεικνύει η γενικότερη λειτουργία της κρατικής στήριξης. Επιπλέον, στο επίκεντρο της έρευνας έχει τεθεί ο υψηλός κατακερματισμός, η εσωτερική πόλωση που χαρακτηρίζει την επιδοματική πολιτική, η αρχή της καθολικότητας που διέπει της υπηρεσίες υγείας, το μείγμα ισχυρών συμπράξεων δημόσιων και ιδιωτικών θεσμών και η επιλεκτική κατανομή των επιδομάτων σε χρήμα (συντάξεις, επιδόματα κ.ά.) μέσω πελατειακών και άλλων σχέσεων διαπλοκής (βλ., για παράδειγμα, Esping-Andersen [1999], Petmesidou [1996] και Ferrera [1996]).

39. Ένα επιπλέον τμήμα που απομένει από το σύνολο των ΔΚΠ, το οποίο και παραλείπουμε στην ανάλυσή μας, αναφέρεται από τη Eurostat ως παροχές κοινωνικού αποκλεισμού και για την περίπτωση της Ελλάδας (όπως και για την Ιταλία) είναι πολύ κοντά στο μηδέν.


Ταεπιδόματαπουαφορούνασθένειαήυγειονομικήφροντίδααποτελούνμόνοτο0,6%τουΑΕΠτηςΕλλάδαςκαιπερίπουτο1%τηςΕΕ-15.ΗΙσπανίαέχειξεπε-ράσειτοευρωπαϊκόμέσοεπίπεδο,ενώοιυπόλοιπεςχώρεςκαταγράφονταισταίδιαεπίπεδαμετηνΕλλάδα.ΠερίπουαντίστοιχηείναιηεικόναπουπαρουσιάζειησυγκεκριμένηκατηγορίαεπιδομάτωνκαιστοκατάκεφαλήνμέγεθοςσετιμέςPPS,μετηδιαφοράόμωςότικατάτηδιάρκειατηςπεριόδου2003-2012τακατάκεφαλήνμεγέθητωνχωρώνπαρουσιάζουνέντονητάσησύγκλισηςμεταξύτουςσε ολοένα και χαμηλότερο επίπεδο –σε αυτό συμβάλλει ιδιαίτερα η απότομηπτώσητωνεπιδομάτωνστηνΙσπανία–ότανγιατηνΕΕ-15ομέσοςκατάκεφαλήνόροςτωνεπιδομάτωνασθενείαςκινείταιαυξητικά.Συνεπώς, ταεπίπεδακάλυ-ψηςτέτοιουείδουςεπιδομάτωνστιςχώρεςτουευρωπαϊκούνότουαποκλίνουντουευρωπαϊκούμέσουόρου.Επιπλέον,ηεικόνατωνοικογενειακώνεπιδομάτωνστηνΕλλάδαωςποσοστότουΑΕΠπαρουσιάζειορατάσημάδιασύγκλισηςμετονμέσοόροτηςΕΕ-15καικινείταιαπότο1%προςτο1,3%στηνυπόεξέτασηπερί-οδο,ότανγιατο2012ηΕΕ-15καταγράφειεπίδοσητηςτάξηςτου1,4%.40Οιυπό-λοιπεςχώρεςτουευρωπαϊκούνότουβρίσκονταιπιοχαμηλά,κάτωαπότο0,8%.ΠαρόμοιαείναικαιηδιακύμανσητωνκατάκεφαλήνμεγεθώνσετιμέςPPS,ανκαιγιατηνΕλλάδαθαπρέπειναυπογραμμιστείηαισθητήπτώσηκαιαπόκλισηαπότονευρωπαϊκόμέσοόρο,πουσυντελείταιαπότο2009έωςκαιτο2012.

Τέλος, σημαντικές είναι και οι μεταβολές που καταγράφονται στα επιδόματαανεργίας.ΤαεμπειρικάευρήματαδείχνουνμόνοστηνΙσπανίασυστηματικήαντα-πόκρισητουΣΚΠ,ώστεναστηριχτεί–έστωκαιπροσωρινά–τοεισοδηματικόεπί-πεδοτωνανέργων,μεαύξησητηςσυμμετοχήςτωνεπιδομάτωνανεργίαςστοΑΕΠαπό2%σε3,5%τηνπερίοδο2005-2012.ΤηνίδιαπερίοδοστηνΕλλάδαηαντί-στοιχηαύξησηδιακυμάνθηκεμεταξύ0,5-1,1%,ενώγιατηνΠορτογαλίακυμαινό-τανγύρωαπότονμέσοόροτηςΕΕ-15.ΣετιμέςPPS,παρατηρούμεότιηΕλλάδα,ηΠορτογαλίακαιη Ιταλίαβρίσκονταιπολύκοντάαναφορικάμε τούψοςτωνσυγκεκριμένωνεπιδομάτων,ενώη Ισπανίαεμφανίζεταιναέχεισημαντικήδια-φοράαπόταεπίπεδατωνυπόλοιπωνχωρών.ΤοΣΚΠστηνΕλλάδα,παράτηδρα-ματικήαύξησητηςανεργίαςαπότο2011καιύστερα,δενανταποκρίθηκεάμεσακαιπροστατευτικά,ώστεναδιασφαλίσει,έστωενμέρει,τοεπίπεδοδιαβίωσηςτωνανέργων.Οιμειωμένεςκατάκεφαλήνεπιδόσειςπουκαταγράφονταιτο2012αποτυπώνουντημείωσηπουυπέστητοεπίδομαανεργίας(από461σε361ευρώ),κατάτοπρώτοτρίμηνοτου2012,εξαιτίαςτηςμείωσηςτουκατώτατουμισθού.

40. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφέρουμε για ακόμη μια φορά ότι η σύγκλιση αυτή δεν οφείλεται σε αύξηση των πραγματικών δαπανών, αλλά στη μείωση του ΑΕΠ.


Διάγραμμα 5.3: Ανάλυσητωνεπιδομάτωνκοινωνικήςπροστασίας σεχρήμασεχώρεςτουνοτιοευρωπαϊκούπροτύπουκαιτηςΕΕ-15(2003-2012)

Συντάξεις ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ Συντάξεις κατά κεφαλήν € (PPS)

Επιδόματα ασθενείας ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

Επιδόματα ασθενείας κατά κεφαλήν € (PPS)

Επιδόματα οικογενειακά/τέκνωνως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

Επιδόματα οικογενειακά/τέκνων κατά κεφαλήν € (PPS)

Επιδόματα ανεργίας ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

Επιδόματα ανεργίας κατά κεφαλήν € (PPS)

8101214161820

1.5002.0002.5003.0003.5004.0004.5005.000

ΕΕ-15Ελλάδα ΙσπανίαΙταλίαΠορτογαλία

00,20,40,60,8

11,2

50

100

150

200

250

300

00,20,40,60,8

11,21,41,61,8

50100150200250300350400

00,5

11,5

22,5

33,5

4

0100200300400500600700800

ΕΕ-15Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία



2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012



Στο Διάγραμμα 5.4 απεικονίζονται οι ενισχύσεις κοινωνικής προστασίας πουπαρέχονταισεείδοςωςποσοστότουΑΕΠκαιωςκατάκεφαλήνδαπάνησετιμέςPPS.Οιπαροχέςσεείδοςεξυπηρετούνσυγκεκριμένεςανάγκεςτουπληθυσμούκαιαπαιτούνμιαεπαρκώςοργανωμένηδομήκοινωνικήςπροστασίαςπουνααξιο-λογείτιςιδιαίτερεςανάγκεςτωνδικαιούχωνπαροχήςτέτοιωνμεταβιβάσεων.Ηπαρακάτωκατηγοριοποίησηακολουθεί τη λογική τουπροηγούμενουΔιαγράμ-ματος5.3,ώστεναείναιεφικτήκαιησύγκρισητωνσυγκεκριμένωνμεγεθώνσεχρήμακαισεείδος.Έτσι,τομέγεθοςτωνμεταβιβάσεωνσεείδοςπροςταηλικιω-μέναάτομα,τουςεπιζώντεςκαθώςκαιόσουςέχουνκάποιααναπηρίαείναιεξαι-ρετικάχαμηλόγιατηνΕλλάδακαιτηνΙταλίαείτεωςποσοστότουΑΕΠ(περίπου0,2%)είτεσετιμέςPPS(περίπου50ευρώ).Αντιθέτως,οιαντίστοιχεςμεταβιβά-σειςστηνΕΕ-15είναι1%τουΑΕΠ,ενώσετιμέςPPSαυξήθηκαναπό212ευρώτο2003σε307ευρώτο2012.

Σαφώςυψηλότεροείναιτομέγεθοςτωνμεταβιβαστικώνπληρωμώνσεείδοςπουκαταγράφονταιστηνυγεία,όπουπεριλαμβάνονταιοιπάσηςφύσεωςδαπάνεςγιαφαρμακευτικάπροϊόνταταοποίαπαρέχονταισεασθενείς,νοσοκομειακάυλικά,καθώςεπίσηςκαιυγειονομικάπροϊόντα,αναλώσιμακαιυπηρεσίες.Απότο2003έωςτο2007οισυγκεκριμένεςδαπάνεςστηνΕλλάδακυμαίνοντανμεταξύ5,5%και6,5%τουΑΕΠ,δηλαδήλίγοπιοκάτωαπότονευρωπαϊκόμέσοόροκαιπολύκοντάσταεπίπεδατωνυπόλοιπωνχωρώντουευρωπαϊκούνότου.Κατάτηντρι-ετία2008-2010,ηδαπάνηυγείαςγιατηνΕλλάδακινείταισεαντιστοιχίαμεαυτήντηςΕΕ-15(7,5%).Σεαυτήτηναύξησησυντέλεσε,μεταξύάλλωνπαραγόντων,τουψηλόκόστοςτωνφαρμάκωνστηνΕλλάδα,τοοποίοαποτέλεσεσημείοπολιτικήςαντιπαράθεσηςκατάτηνπερίοδοεφαρμογήςτωνμέτρωνδημοσιονομικήςπρο-σαρμογής.Τηνπερίοδο2011-2012ηπεριστολήτωνδαπανώνυγείαςεπανέφερετούψοςτωνμεταβιβάσεωνσταπροηγούμεναεπίπεδα,μετηνΕλλάδανασημει-ώνει–μαζίμετηνΠορτογαλία–τηχαμηλότερηκατάκεφαλήνδαπάνημεταξύτωνχωρώντηςΕΕ-15.Ημειωμένηστήριξητωνδαπανώνφαρμάκουμετακύλησεένατμήμα του απαιτούμενου κόστους στον πληθυσμό των ασφαλισμένων, καθώςαύξησε τη συμμετοχή τους στην αγορά τωνσυνταγογραφούμενωνφαρμάκων,ακόμακαισεπεριπτώσειςχρονίωςπασχόντων.41

Αναφορικάμετιςμεταβιβάσειςσεείδοςπροςτιςοικογένειες,τοΣΚΠστηνΕλλάδαεμφανίζει σημαντικότατες υστερήσεις. Σε αυτές τις δαπάνες περιλαμβάνονταιη βρεφονηπιακή φροντίδα, η παροχή καταλύματος σε παιδιά (ανάδοχες οικο-γένειες), εκπτωτικάκουπόνιαγιααγορέςσυγκεκριμένωναγαθώνκ.ά.ΣτοΔιά-γραμμα 5.4 παρατηρούμε ότι η Ελλάδα και η Πορτογαλία δαπανούν το 0,4%τουΑΕΠ,ενώσεκατάκεφαλήντιμέςPPSπαραμένουνσεπολύχαμηλάεπίπεδα,ότανγιατηνυπόλοιπηΕΕ-15οισυγκεκριμένεςδαπάνεςυπόκεινταισεσταδιακήαύξηση.Τέλος,οιπαροχέςπροςανέργους,όπωςταβοηθήματαμετεγκατάστασης

41. Ν. 3816/2010 και τροποποίηση από Υπουργική Απόφαση, ΦΕΚ 1003/Β´/2012.


ήταεπιδόματαεπαγγελματικήςκατάρτισης,φαίνεταινααποτελούνένασχετικάυψηλότμήματουΑΕΠστηνΕλλάδα.Ενώοιαντίστοιχεςμεταβιβάσειςκινούνταιπολύχαμηλά,σταεπίπεδατου0,1%γιατηνΕΕ-15,στηνΕλλάδαδιακυμαίνονταιπολύκοντάστο1%,όσοδηλαδήκαιταεπιδόματαανεργίας(βλ.Διάγραμμα5.3).Η συγκεκριμένη δαπάνη αποτελεί τη μοναδική κατηγορία μεταξύ αυτών πουεξετάσαμεπαραπάνω,όπουηΕλλάδακαταγράφειμιασαφώςυψηλήεπίδοσηηοποίασυνδέεταιάρρηκταμετηνενίσχυσητουθεσμούτωνενεργώνπολιτικώναπασχόλησηςπουπροωθούνταιτατελευταίαχρόνιαωςπαρεμβάσειςστηναγοράεργασίαςμέσωπρογραμμάτωνκατάρτισης.

Συνοψίζοντας,τόσοστηνΕλλάδαόσοκαιστιςυπόλοιπεςχώρεςτουευρωπαϊκούνότουπαρατηρείταιέντονηετερογένειααναφορικάμετιςδιακυμάνσειςτωνμετα-βιβάσεωνσεχρήμακαισεείδοςκαιτουμεγέθουςτωνεπιδομάτωνπουπαρείχανκατάτηδεκαετία2003-2012.Σεγενικέςγραμμές,οιΔΚΠείναικάτωαπότονμέσοόροτηςΕΕ-15σχεδόνγιαόλεςτιςκατηγορίεςεπιδομάτωνκαιπαροχώνπουεξετά-σαμε,καθώςεπίσηςκαιγιατιςσυντάξεις,οιοποίεςαποτελούνέναμεγάλοτμήματους.Τογεγονόςαυτόφαίνεταιναεξηγείκαιτηχαμηλήτουςκατάταξηστηνκλί-μακατηςσχετικήςαποτελεσματικότηταςτωνΔΚΠ,όπουηΕλλάδακαταλάμβανετηνκατώτερηθέση.Γίνεταιέτσικατανοητόότιηανεπαρκήςαντιμετώπισητηςεισοδηματικής συρρίκνωσης και του επιπέδου διαβίωσης του πληθυσμού πουπαρουσιάστηκε στην Ελλάδααπό το 2010 και μετά οφείλεται πρωτίστως στηδιαχρονικάχαμηλήγιαταευρωπαϊκάδεδομέναροήχρηματοδότησηςτουΣΚΠ.Ηπροσπάθειαναδημιουργηθείένα«δίχτυασφαλείας»πουθαεπιδοτείτιςακραίεςμορφέςένδειαςκαιαποστέρησηςαποτελείμιαπαθητικήστάσηπουαπέχειπολύαπότηνανάγκηθεσμικήςανασύστασηςτουκράτουςπρόνοιαςκαιενίσχυσηςτουρόλουτου,γεγονόςπουθασυμβάλειστηστήριξητωνεισοδημάτωνκαιτωνδια-φοροποιημένωναναγκώντουπληθυσμού,αλλάκαιστηντόνωσητηςοικονομι-κήςδραστηριότητας.


Διάγραμμα 5.4: Ανάλυσητωνεπιδομάτωνκοινωνικήςπροστασίας σεείδοςσεχώρεςτουευρωπαϊκούνότουκαιτηςΕΕ-15(2003-2012)

0

50

100

150

200

00,10,20,30,40,50,60,70,80,9

1

507090

110130150170190210230250

020,30,40,50,60,70,80,9

1

500

900

1.300

1.700

2.100

50100150200250300350

Γήρατος, χηρείας και αναπηρίαςως ποσοστό του ΑΕΠ

Γήρατος, χηρείας και αναπηρίαςκατά κεφαλήν € (PPS)

00,20,40,60,8

11,2

Ασθενείας σε είδος ως ποσοστότου ΑΕΠ

Ασθενείας σε είδος κατά κεφαλήν € (PPS)

Παροχές σε οικογένειες/τέκναως ποσοστό του ΑΕΠ

Παροχές σε οικογένειες/τέκνα,κατά κεφαλήν € (PPS)

Παροχές σε ανέργους ως ποσοστό του ΑΕΠ

Παροχές σε ανέργους κατά κεφαλήν € (PPS)





2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

4,55

5,56

6,57

7,58



5.3 Η εξέλιξη της εισοδηματικής ανισότητας

Ηάμβλυνσητωνοικονομικώνανισοτήτωναποτελείθεμελιακόκριτήριογιατηναξιολόγηση της κοινωνικήςπολιτικής.Ηαποτελεσματικότητα των εισοδηματι-κών παρεμβάσεων στο πλαίσιο του ΣΚΠ ουσιαστικά κρίνεται εκ του αποτελέ-σματοςπουαυτέςεπιφέρουνστηνκατανομήτουεισοδήματος.ΣτηριζόμενοιστηνεπεξεργασίατωνμικροδεδομένωντηςEU-SILC,παραθέτουμεπαρακάτωεμπει-ρικάευρήματαγιατιςεπιπτώσειςτωνκοινωνικώνμεταβιβάσεωνσεχρήμαστοδιαθέσιμο(μετάφόρων)εισόδηματουπληθυσμού,χρησιμοποιώνταςτηντροπο-ποιημένηκλίμακα ισοδυναμίαςτουΟΟΣΑ(βλ.υποσημείωση35).ΤοΔιάγραμμα5.5δείχνειτημεταβολήτηςανισότηταςόπωςμετριέταιαπότοδείκτηανισότηταςGiniμεταξύτου2009καιτου2012γιατιςχώρεςτηςΕΕ-15.

Διάγραμμα 5.5: ΔείκτηςανισότηταςGiniστηνΕΕ-15(2009και2012)

0

5

10

15

20

25

30

35

SW FI NL BE DK LU AR DE FR EE-15 IE IT EL UK ES PT

2009 20122009 2012

Πηγή:Eurostat

Ειδικότερα,οιτιμέςτουδείκτηGiniκυμαίνονταιμεταξύ0(πλήρηςισότητα)και100(μέγιστηανισότητα).Παρατηρούμεταεξής:

• Μεταξύτου2009καιτου2012ηεισοδηματικήανισότηταμειώθηκεσε5απότις15χώρεςτηςΕΕ.

• Η εισοδηματική ανισότητα αυξήθηκε σε 4 από τις 5 χώρες που βρίσκονταιπάνωαπότονμέσοόροτουδείκτηGiniτηςΕΕ-15.Μεταξύαυτώνείναιόλες


οιχώρεςτουευρωπαϊκούνότου.ΣτηνΕλλάδακαταγράφηκεαύξησηαπό32,9σε34,4,πουείναικαιηυψηλότερητιμήτουδείκτηGiniμεταξύτωνχωρώντηςΕΕ-15γιατο2012.

Τογεγονόςότιηεισοδηματικήανισότητααυξήθηκεστιςχώρεςπουεπλήγησανπερισσότερο από την κρίση αποτελεί εμπειρικό εύρημα της αξιολόγησης τωνεπιπτώσεωντωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπροσαρμογής.ΣτοΔιάγραμμα5.6παρουσιάζεταιηεπίπτωσηπουέχουνοιμεταβιβαστικέςπληρωμέςσεχρήμαστοεπίπεδοανισότητας.ΟδείκτηςGiniαποδίδειτηνανισότηταστηδιανομήτουεισο-δήματοςεάνδενσυμπεριληφθούνοικοινωνικέςμεταβιβάσειςσεχρήμα.

Διάγραμμα 5.6:ΔείκτηςανισότηταςGiniπρινκαιμετάτιςκοινωνικές μεταβιβάσειςσεχρήμα(ΕΕ-15καιΕλλάδα,2004-2012)

EE-15 Ελλάδα

48,1 48,9 49,4 49,1 49,4 49,1 51,9

56,9 61,6

34,7 35,9 36,1 35,2 34,8 34,9 35,6 36,6 37

33,2 34,3 34,3 33,4 33,1 32,9 33,5 34,3 34,4

253035404550556065

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Gini πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσειςGini μετά τις συντάξεις και πριν τις λοιπές κοινωνικές μεταβιβάσειςGini μετά από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις

Gini πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσειςGini μετά τις συντάξεις και πριν τις λοιπές κοινωνικές μεταβιβάσειςGini μετά από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις

49 49,8 49,5 49,9 49,7 50,4 51,1 51,3 52,1

30 29,6 30,3 30,8 30,5 30,5 30,8 30,4 30,4

253035404550556065

Πηγή:Eurostat

Γιατιςανάγκεςτηςανάλυσήςμαςδιαχωρίζουμετιςμεταβιβάσειςσεχρήμαμεταξύ«συντάξεων»και«λοιπώνκοινωνικώνμεταβιβάσεων».Στηντελευταίακατηγο-ρία περιλαμβάνονται τα διάφορα επιδόματα, όπως οικογενειακά, στεγαστικά,αναπηρίας, ανεργίας κ.ά. Παρατηρούμε ότι για την Ελλάδα –σε σχέση με τονμέσοόροτηςΕΕ-15–τοεπίπεδοοικονομικήςανισότηταςπριντιςμεταβιβάσειςσεχρήμααυξάνεταισημαντικάκατάτηδιάρκειατηςκρίσης.Συγκεκριμένα,από49,1το2009,οπότεβρισκότανκάτωαπότονμέσοόροανισότηταςτηςΕΕ-15,εκτινάχθηκεστο61,6το2012,αισθητάπιοπάνωαπότημέσητιμήτηςΕΕ-15(52,1).Το2009ηκαταβολήτωνσυντάξεωνάμβλυνετοεπίπεδοανισότηταςαπό49,1σε34,9.Το2012οισυντάξειςφαίνεταιναμειώνουντηνεισοδηματικήανισό-τητααπό61,6σε37.Δηλαδήπαρατηρούμεότιησημαντικήπερικοπήτωνσυντά-ξεων στη διάρκεια των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής μειώνει τη


διανεμητικήτουςεπίδραση.Οι«λοιπέςκοινωνικέςμεταβιβάσεις»μειώνουντηνανισότηταστο34,4.Το εμπειρικόαυτόεύρημαδείχνει τηχαμηλήαναδιανεμη-τικήεπίδρασητων«λοιπών(εκτόςσυντάξεων)μεταβιβάσεων»στηνοικονομικήανισότηταστηνΕλλάδα.

ΤοΔιάγραμμα5.7δείχνει την εξέλιξη τηςανισότηταςστηνκατανομή του εισο-δήματοςμεταξύτωνυψηλώνπληθυσμιακώνδεκατημορίων(S10/S6),αλλάκαιμεταξύτωνχαμηλών(S6/S1)γιατιςχώρεςτηςΕΕ-15μεταξύτωνετών2009και2012. Ο δείκτης S10/S6 αποτυπώνει το λόγο του εισοδηματικού μεριδίου πουαπολαμβάνειτο10οπιοευκατάστατοδεκατημόριοτουπληθυσμούπροςτοαντί-στοιχο6οπληθυσμιακόδεκατημόριοστησειράκατάταξης.ΚατάπαρόμοιοτρόποορίζεταιοδείκτηςS6/S1,οοποίοςαφοράτολόγοτωνεισοδηματικώνμεριδίωντωνλιγότεροευκατάστατωντμημάτωντουπληθυσμού,δηλαδήμεταξύ6ουκαι1ου πληθυσμιακούδεκατημορίου.ΑυτόσημαίνειότιμιααύξησητουS6/S1σηματο-δοτείτηνανισότηταστο60%τουπληθυσμούμεταχαμηλότεραεισοδήματακαιαύξησητηςσχετικήςανισότηταςτουδιαθέσιμουεισοδήματοςπουαπολαμβάνειοπληθυσμόςτου6ουδεκατημορίουσεσχέσημετοφτωχότεροτμήματουπληθυ-σμού.Επιπλέον,μιααύξησητουS10/S6,θασήμαινεκαιτηναύξησητηςανισότη-ταςγιατο40%τουπληθυσμούμεταυψηλότεραεισοδήματα.

Διάγραμμα 5.7: Ποσοστιαία(%)μεταβολήδεικτώνανισότητας S10/S6καιS6/S1μεταξύτωνετών2009και2012,EE-15

-3,5

-2,5

-1,5

-0,5

0,5

1,5

2,5

3,5

DK UK IE FR NL BE EE-15 AR SW DE LU ES PT IT EL

S10/S6 S6/S1



ΠαρατηρούμεότιστηΔανίαηανισότητατωνχαμηλότερωνεισοδημάτων(S6/S1)μειώθηκεκατά3,2%,ενώεκείνητωνυψηλότερων(S10/S6)αυξήθηκεκατά1,1%.ΣημαντικέςμειώσειςκαταγράφονταιστοΗνωμένοΒασίλειο,ενώηπιότερεςστηνΙρλανδία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Αντιθέτως, στις χώρες του ευρωπαϊκούνότουκαταγράφεταισημαντικότατηαύξησητηςανισότηταςμεταξύτωνχαμη-λώνεισοδηματικώνκλιμακίωνκαιηπιότερημείωσητηςανισότηταςμεταξύτωνυψηλότερων(εκτόςτηςΙταλίας).ΣτηνΕλλάδα,ηποσοστιαίαμεταβολήτουδείκτηS6/S1αυξήθηκεκατά3,4%–περισσότεροαπόκάθεάλληχώρατηςΕΕ-15–,γεγο-νόςπουδείχνειότικατάτηντετραετία2009-2012ηκρίσηστηνΕλλάδαέπληξεπερισσότερο τα χαμηλότερα τμήματα της εισοδηματικής κατανομής. Από τηνάλλημεριά,ησχετικήανισότηταμεταξύτουπιοευκατάστατουδεκατημορίουτουπληθυσμούσεσύγκρισημετοεισοδηματικόμερίδιοτου6ουδεκατημορίουμειώ-θηκεοριακάκατά0,3%.Αυτόδηλώνειότιχειροτερεύειηθέσητουφτωχότερου10%τουπληθυσμού.

ΣτοΔιάγραμμα5.8παρουσιάζουμετιςκαμπύλεςLorenzπουκατασκευάσαμεγιατηνΕλλάδα,όπωςαυτέςαντιστοιχούνσταεισοδήματατου2012,απεικονίζονταςτηνκατανομήτουδιαθέσιμουατομικούεισοδήματοςπρινκαιμετάτιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςσεχρήμαγιαόλοτοφάσματουπληθυσμού.Ηδιαγώνιοςεκφράζειτηνπερίπτωσητηςισοκατανομής(πλήρηςισότητα)τουδιαθέσιμουεισοδήματοςστονπληθυσμό (τοατομικόδιαθέσιμοεισόδημα).Παρατηρούμεότιησυμβολήτων«λοιπώνκοινωνικώνμεταβιβάσεων»στηναναδιανομήτουδιαθέσιμουεισο-δήματοςστονπληθυσμόπαραμένεισεπολύχαμηλάεπίπεδα(βλ.επίσηςΠαπαθε-οδώρουκαιΔαφέρμος,2010˙ΠαπαθεοδώρουκαιΜισσός,2013).

Διάγραμμα 5.8: ΚαμπύληLorenzγιατηνκατανομήτουδιαθέσιμουατομικούεισοδήματοςστηνΕλλάδα,πρινκαιμετάτιςκοινωνικέςμεταβιβάσεις(2012)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Μετά από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις

Μετά τις λοιπές κοινωνικές μεταβιβάσεις

Πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις

Διαθ

έσιμ

ο ει

σόδη

μα

Πηγή:EU-SILC(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)


Στοναντίποδα,ησυμβολήτωνσυντάξεωνείναιπολύπιοσημαντική,ανκαι,όπωςέχουμεήδηεπισημάνει,ηανισότηταστηνκατανομήεισοδήματοςτο2012ήτανηυψηλότερημεταξύτωνχωρώντηςΕΕ-15.ΣύμφωναμετηνκαμπύληLorenz,πριναπόόλες τιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςαντιστοιχούσετο25,8%τουδιαθέσιμουεισοδήματοςστο50%τουπληθυσμού.Μετάτιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςτοαντί-στοιχοεπίπεδοανέρχεταιστο32,1%τουδιαθέσιμουεισοδήματος.

ΣτοΔιάγραμμα5.9εξετάζουμετηνποσοστιαίακατανομήτουσυνολικούδιαθέ-σιμου εισοδήματος κατά επαγγελματική κατάσταση στην Ελλάδα την περίοδο2009-2012. Έχουμε ταξινομήσει τα μικροδεδομένα της EU-SILC σε έξι μεγάλεςεπαγγελματικέςκατηγορίες,δηλαδήσεμισθωτούςπλήρουςαπασχόλησης,αυτο-απασχολούμενους πλήρους απασχόλησης, εργαζομένους μερικής απασχόλησης(μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους), ανέργους, συνταξιούχους και υπόλοι-πους (οικονομικάμη ενεργούς). Γιακάθεμίααπόαυτές τις κατηγορίες έχουμευπολογίσει το μερίδιο διαθέσιμου εισοδήματος που της αναλογεί, αλλά και τομέσοεπίπεδοατομικούδιαθέσιμουεισοδήματοςκάθεκατηγορίας.42

Διάγραμμα 5.9: Ποσοστιαία(%)κατανομήσυνολικούδιαθέσιμουεισοδήματοςκατάεπαγγελματικήκατάσταση(Ελλάδα,2009και2012)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Μισθωτοίπλήρους

απασχόλησης

Αυτοαπασχολούμενοιπλήρους


Εργαζόμενοιμερικής


Υπόλοιποι (οικονομικά μη ενεργοί)

Άνεργοι Συνταξιούχοι

2009 2012

Πηγή:ΕΛΣΤΑΤ,EU-SILC(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

42. Βέβαια, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η κατανομή του διαθέσιμου εισοδήματος επηρεάζεται από το μέγεθος της κάθε μίας εκ των κατηγοριών. Για παράδειγμα, οι μισθωτοί πλήρους απασχόλησης, που είναι η πολυπληθέστερη ομάδα του εργατικού δυναμικού, εμφανίζουν επαρκώς υψηλότερη ποσοστιαία συμμετοχή στο διαθέσιμο εισόδημα σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες.


Μεταξύτου2009καιτου2012,ταποσοστιαίαμερίδιατουδιαθέσιμουεισοδή-ματος μεταξύ των κατηγοριών της κατάστασης επαγγέλματος μεταβλήθηκανσημαντικά.Συγκεκριμένα,όπωςήταναναμενόμενο,ηποσοστιαίασυμμετοχήτουδιαθέσιμουεισοδήματοςτωναπασχολουμένωνμειώθηκεσημαντικά.Το2009οιμισθωτοίπλήρουςαπασχόλησηςκατείχαντο36,2%τουσυνολικούδιαθέσιμουεισοδήματος, ενώ το2012 το 27,7%. Για τουςαυτοαπασχολούμενουςπλήρουςαπασχόλησηςκαταγράφεταιοριακήμείωσηαπότο14,2%τουσυνολικούδιαθέ-σιμουεισοδήματοςτο2009στο13,4%το2012.Τηναντίστοιχηπερίοδοτοεισο-δηματικόμερίδιοτωνσυνταξιούχωναυξάνεταιαπότο21,1%στο28,1%καιτωνανέργωναπότο5,2%στο10,3%,κυρίωςλόγωτηςδραματικήςαύξησηςτηςανερ-γίας.Πρέπεινασημειωθείότιηαύξησητουεισοδηματικούμεριδίουτωνσυνταξι-ούχωνδενοφείλεταισεαύξησητωνσυντάξεων,αλλάστηναύξησητουαριθμούτωνσυνταξιούχωνκαιστημείωσητουΑΕΠ.

Διάγραμμα 5.10: Mέσοετήσιοδιαθέσιμοεισόδημασεευρώ (τρέχουσεςτιμές)κατάεπαγγελματικήκατάσταση

(Ελλάδα,2009και2012)

17.123

15.433

11.884

10.177

13.30111.81612.121

11.632

7.665

6.259

10.063

7.680

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

Μισθωτοί πλήρους




Εργαζόμενοι μερικής


Άνεργοι Συνταξιούχοι Υπόλοιποι (οικονομικά μη ενεργοί)

2009 2012


ΣτοΔιάγραμμα5.10εκτιμούμετομέσοδιαθέσιμοατομικόεισόδημαμεταξύ2009-2012γιακάθεμίααπότιςπαραπάνωκατηγορίες, έτσιώστεναεξετάσουμετομέγεθος της πτώσης που συντελέστηκε κατά τη διάρκεια της εφαρμογής τωνμέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής και εσωτερικής υποτίμησης. Παρατη-ρούμεότισεόλεςτιςομάδεςτουπληθυσμού,μεβάσητηνεπαγγελματικήτουςκατάσταση,καταγράφεταισημαντικήπτώσητουδιαθέσιμουεισοδήματόςτους.


Επιπλέον,στηδιάρκειατηςτετραετίαςπουεξετάζουμε,παρατηρούνταιορισμέ-νεςεξισωτικέςτάσειςμεταξύτουμέσουδιαθέσιμουεισοδήματοςτωνμισθωτώνκαι εκείνου τωναυτοαπασχολούμενωνπλήρουςαπασχόλησης.Ενώηδιαφοράμεταξύτωνμέσωνεισοδημάτωντουςγιατο2009ανερχότανπερίπουστα1.690ευρώ,το2012ηαντίστοιχηδιαφοράμειώθηκεστα489ευρώ.43Σημαντικήπτώσηκαταγράφεται επίσης στο διαθέσιμο εισόδημα των εργαζομένων μερικής απα-σχόλησης,αλλάκαιτωνανέργων.Αντίστοιχουεπιπέδουπτώσησεσχέσημεεκεί-νεςτωνυπόλοιπωνκατηγοριώνεπαγγελματικήςκατάστασηςαποτυπώνεταικαιστουςσυνταξιούχους.

5.4 Η εξέλιξη της φτώχειας και της αποστέρησης

Η εφαρμογή τωνπολιτικών λιτότηταςφαίνεται πως είχε σημαντική επίπτωσηστουςρυθμούςφτωχοποίησηςτουπληθυσμούστηνΕλλάδα.Στηνπαρούσαενό-τητα,προβαίνουμεσεεκτιμήσειςαναφορικάμεταεπίπεδαφτώχειας44,κοινωνι-κούαποκλεισμούκαιαποστέρησης, κάνονταςχρήσητωνστατιστικώνβάσεωντηςΕΛΣΤΑΤκαιτηςEurostat.ΣτοΔιάγραμμα5.11παρουσιάζουμετησυγκριτικήδιακύμανσητουδείκτησχετικήςφτώχειας,τουχάσματοςφτώχειαςαλλάκαιτουεναλλακτικούδείκτηαπόλυτηςφτώχειας,ώστεναγίνεικατανοητήηδιακύμανσηπουπαρατηρείταισεσχέσημετο2009,αλλάκαιησταδιακήαπόκλισητωνεκτι-μήσεωνπουαπορρέουναπότιςδύοδιαφορετικέςπροσεγγίσεις.

Παρατηρούμεότιμεταξύτου2009καιτου2012τοσχετικόποσοστόφτώχειαςαυξάνεται κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες από το 20,1% στο 23,1%. Η μικρήαυτήάνοδοςοφείλεταιστογεγονόςότιοσυγκεκριμένοςδείκτηςαναφέρεταιστοκατ’έτοςμέσοεισόδημα,τοοποίοαπότο2009καιύστερακινείταιέντοναπτω-τικά.Κατάτηνίδιαπερίοδο,οδείκτηςχάσματοςφτώχειαςκαταγράφειμιαπερισ-σότερο σημαντική άνοδο, υπογραμμίζοντας τη μείωση των εισοδημάτων τωνφτωχών,δηλαδή,μεάλλαλόγια,οιφτωχοίγίνονταιφτωχότεροι.Εναλλακτικά,χρησιμοποιώνταςτοόριοφτώχειαςτου2009καισταθμίζονταςβάσειτηςαγο-ραστικήςδύναμηςτωνεισοδημάτων,οδείκτηςαπόλυτηςφτώχειαςμάςδείχνει

43. Όλοι οι υπολογισμοί του διαθέσιμου εισοδήματος γίνονται σε τρέχουσες τιμές. Άλλωστε, οι πληθωριστικές πιέσεις κατά την υπό εξέταση περίοδο είναι πολύ μικρές και δεν επηρεάζουν σημαντικά το εκτιμώμενο ύψος των ατομικών εισοδημάτων.

44. Το ποσοστό φτώχειας του πληθυσμού προσδιορίζεται από τα άτομα, το διαθέσιμο εισόδημα των οποίων είναι χαμηλότερο του 60% του αντίστοιχου διάμεσου εισοδήματος στη χώρα. Επιπλέον, ο δείκτης χάσματος (ή βάθους) φτώχειας υπολογίζει την απόσταση μεταξύ του «ορίου φτώχειας» από το διάμεσο εισόδημα των φτωχών. Με άλλα λόγια, μας ενημερώνει για το κατά πόσο επιδεινώνεται ή όχι το επίπεδο διαβίωσης των φτωχών. Εναλλακτικά, για τη μέτρηση της φτώχειας στην Ελλάδα και την ανάδειξη των εισοδηματικών επιπτώσεων της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής στον πληθυσμό προτείνουμε ένα δείκτη διαχρονικά σταθερού ορίου φτώχειας με έτος βάσης το 2009 (έτος κατά το οποίο το διαθέσιμο ατομικό εισόδημα είναι το μέγιστο που έχει καταγραφεί από την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών [EU-SILC] για την Ελλάδα), τον οποίο στο εξής θα αναφέρουμε ως δείκτη «απόλυτης φτώχειας», ώστε να τον διαχωρίζουμε από τον αντίστοιχο δείκτη της «σχετικής φτώχειας».


ότι το2012τοποσοστότουπληθυσμούμεδιαθέσιμο εισόδημαμικρότεροτουαντίστοιχουορίουφτώχειαςτου2009ανερχότανστο42,3%.Ενολίγοις,οφτωχόςπληθυσμόςστηνΕλλάδαυπερδιπλασιάστηκε,δηλαδήπερισσότεροιαπό4στους10κατοίκουςστηνΕλλάδαείχανδιαθέσιμοεισόδημαμικρότεροτουαντίστοιχουορίουφτώχειαςτου2009.

Διάγραμμα 5.11: Εξέλιξηβασικώνδεικτώνποσοστού(%)φτώχειας στηνΕλλάδα(2009-2012)

20,1

2009 2010 2011 2012

25,0

34,0

42,3

23,4

26,1

29,9

32,7

21,4

23,1

23,1

20

15

25

30

35

40

45

Ποσοστό φτώχειας(διαχρονικά σταθερούορίου φτώχειας, 2009)

Χάσμα φτώχειας

Ποσοστό φτώχειας


Ησυρρίκνωσητουδιαθέσιμουεισοδήματοςπουεπέφερανοιπολιτικέςλιτότηταςήτανπολύδιαφορετικήμεταξύτωνομάδωντουπληθυσμού.ΣτοΔιάγραμμα5.12παρουσιάζουμετοποσοστόαπόλυτηςφτώχειαςυπολογισμένοκατάεπαγγελμα-τικήκατηγορίαγιαταέτη2009και2012.Παρατηρούμεότιτοποσοστόαπόλυτηςφτώχειας τωνμισθωτώνπλήρουςαπασχόλησης το2009ανερχότανστο7,6%,ενώτο2012στο19,7%.Γιατουςαυτοαπασχολούμενουςπλήρουςαπασχόλησηςτοποσοστόαπόλυτηςφτώχειαςυπολογιζόταντο2009στο23,5%,ενώτο2012είχεαυξηθείστο37,4%.Μεταξύτωναπασχολουμένων,πιοσημαντικήήτανηεπι-δείνωσητουαντίστοιχουποσοστούτωνεργαζομένωνμερικήςαπασχόλησης,γιατουςοποίουςτοποσοστόαπόλυτηςφτώχειαςαπό30,1%το2009αυξήθηκεσε51,7%το2012.


Διάγραμμα 5.12: Ποσοστό(%)απόλυτηςφτώχειαςκατάεπαγγελματικήκατά-σταση,μεβάσητο2009ωςδιαχρονικάσταθερόόριοφτώχειας

7,6

23,5

30,1

34,8

18,6

27,5

19,7

37,4

51,7

65,5

31,3

54,0

0

10

20

30

40

50

60

70

Μισθωτοί πλήρους




Εργαζόμενοι μερικής

απασχόλησης(μισθωτοί ή

αυτοαπασσχολούμενοι)

Άνεργοι Συνταξιούχοι Υπόλοιποι (οικονομικά μη ενεργοί)

20092012


Ιδιαιτέρωςανησυχητικόήτανήδηαπότο2009τοποσοστόφτώχειαςτουάνερ-γου πληθυσμού στην Ελλάδα, γεγονός που υποδηλώνει και το σημαντικότατοπλήγματοοποίοέχειεπέλθειστηνεισοδηματικήκατάστασητηςσυγκεκριμένηςομάδας.Ηαπότομηάνοδοςτουποσοστούφτώχειαςαπότο34,8%το2009στο65,5%το2012υπογραμμίζειτηναδυναμίατουΣΚΠναυποστηρίξειενεργάτιςεισοδηματικέςανάγκεςτωνανέργωνκαιναπροσαρμόσειτακριτήριαόσωνδικαι-ούνται επίδομαανεργίας.Τέλος,αύξησηκαταγράφεταισταποσοστάφτώχειαςτωνσυνταξιούχωναπό18,6%σε31,3%,αλλάκαιτωνυπόλοιπωνοικονομικάμηενεργώνατόμων,στουςοποίουςτοποσοστόφτώχειαςαυξήθηκεαπότο27,5%το2009στο54%το2012.

Εκτός από τους προηγούμενους δείκτες φτώχειας και ανισότητας, η ετήσιαΈρευναΕισοδήματοςκαιΣυνθηκώνΔιαβίωσηςτωνΝοικοκυριών(EU-SILC)παρέ-χειεκτιμήσειςγιατηναποστέρηση(severematerialdeprivation)πουβιώνουντανοικοκυριάκαθορίζονταςένανεναλλακτικόδείκτητουεπιπέδουδιαβίωσηςτωνκατοίκων.Συγκεκριμένα,εξετάζουμετηδυνατότητατωννοικοκυριώννακαλύ-ψουνορισμένεςβασικέςανάγκες,όπως:1)γεύμαμεψάριήκρέαςκάθεδεύτερημέρα,2)μίαεβδομάδαδιακοπέςτοχρόνο,3)αντιμετώπισηέκτακτωναλλάανα-


γκαίωνδαπανών,4)εξασφάλισηεπαρκούςθέρμανσηςστοσπίτι,5)αποπληρωμήπάγιωνλογαριασμώνχωρίςδυσκολίες,6)κατοχήπλυντηρίουστηνκατοικίαδια-μονής,7)κατοχήέγχρωμηςτηλεόρασηςστηνκατοικίαδιαμονής,8)κατοχήτηλε-φώνου και 9) κατοχή αυτοκινήτου. Όσα νοικοκυριά αδυνατούν να καλύψουντουλάχιστον4απότιςπροαναφερθείσεςανάγκεςθεωρούμεότιζουνσεσυνθήκεςακραίαςαποστέρησης.ΌπωςφαίνεταιστοΔιάγραμμα5.13,απότο2009έωςτο2013οδείκτηςακραίαςυλικήςαποστέρησηςγιατηνΕλλάδασχεδόνδιπλασιάζε-ται(απότο11%στο20,3%τουσυνολικούπληθυσμού).Μεάλλαλόγια,περίπου1στα5νοικοκυριάαδυνατούσενακαλύψειτουλάχιστον4απότις9βασικέςανά-γκεςπουπροαναφέραμε.

Διάγραμμα 5.13: Ποσοστό(%)τουπληθυσμούπουαδυνατείνακαλύψεισυγκε-κριμένεςβασικέςανάγκες(Ελλάδα,2009-2013)

11

7,6

46,3

26,6

15,7

28,7

1,3

0,1

0,3

8,1

20,3

13,8

49

47,1

26,1

45,3

1,3

0,3

0,4

9,7

2013

2009

Κατοχή αυτοκινήτου

Κατοχή τηλεφώνου

Κατοχή έγχρωμης τηλεόρασης

Κατοχή πλυντηρίου

Αποπληρωμή λογαριασμών χωρίς δυσκολίες

Εξασφάλιση επαρκούς θέρμανσης στο σπίτι

Αντιμετώπιση έκτακτων αλλάαναγκαίων δαπανών

Μία βδομάδα διακοπές το χρόνο

Γεύμα με ψάρι ή κρέας κάθε 2η μέρα

Δείκτης σοβαρής αποστέρησης

Πηγή:Eurostat

Εάν εξετάσουμε την κάθε μία από τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού στηνΕλλάδα, θα παρατηρήσουμε ότι οι σημαντικές μεταβολές παρατηρούνται στηναύξηση των νοικοκυριώνπου αδυνατούν να αποπληρώσουν πάγιους λογαρια-σμούς(απότο28,7%το2009στο45,3%το2013),σεεκείναπουδενμπορούνναεξασφαλίζουνεπαρκήθέρμανσηστοσπίτιτους(απότο15,7%το2009στο26,1%το2013)καισεεκείναπουδυσκολεύονταινααντιμετωπίσουνέκτατεςαλλάανα-γκαίεςδαπάνες(απότο26,6%το2009στο47,1%το2013).Επίσης,1στους2Έλληνεςδενέχουντηδυνατότηταγιαδιακοπέςμίαεβδομάδατοχρόνο.


5.4.1 Ο ρόλος των κοινωνικών μεταβιβάσεων στη μείωση της φτώχειας στην Ελλάδα

Ησημαντικήαύξησητηςφτώχειαςκαθιστάαναγκαίατηδιερεύνησητηςεπίδρα-σηςτωνκοινωνικώνμεταβιβάσεωνκαιγενικότερατηςδυνατότηταςτουΣΚΠναπαρεμβαίνειδιανεμητικάσταευάλωτατμήματατουπληθυσμού.Στηνανάλυσηπου ακολουθεί εξετάζουμε τη συνολική επίδραση των κοινωνικών μεταβιβά-σεωνσεχρήμαστοσχετικόποσοστόφτώχειαςδιαχωρίζονταςμεταξύσυντάξεωνκαι«λοιπών»κοινωνικώνμεταβιβάσεων.Επίσης,καταγράφουμετααντίστοιχαμεγέθηχρησιμοποιώνταςδιάφορεςομαδοποιήσειςμεταξύτωνμελώντουπληθυ-σμού(ηλικία,επαγγελματικήκατάσταση,επίπεδοεκπαίδευσηςκτλ.).

Ηχαμηλήεπίδρασητων«λοιπών»κοινωνικώνμεταβιβάσεων,έναντιτωνσυντά-ξεων,στησχετικήφτώχειααποτελείουσιαστικήυστέρησητουΣΚΠστηνΕλλάδα.Ηασθενήςεπίδρασητων«λοιπών»μεταβιβαστικώνπληρωμώναντανακλάτιςχρό-νιεςδυσλειτουργίεςτηςκοινωνικήςπροστασίας,καθώςεπίσηςκαιτιςαδυναμίεςτουΣΚΠνακαλύψεισυγκεκριμένεςκοινωνικέςανάγκες,συμβάλλονταςστηστήριξητωνεισοδημάτωντωνπιοευάλωτωνομάδωντουπληθυσμού.ΣτοΔιάγραμμα5.14παρουσιάζονταιταποσοστάφτώχειαςπρινκαιμετάτιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςσεχρήμα,διαχωρίζονταςμεταξύσυντάξεωνκαι«λοιπών»μεταβιβαστικώνπληρω-μώνστηνεισοδηματικήκατάστασητωνατόμωνστηνΕλλάδακαιστηνΕΕ-15.

Διάγραμμα 5.14: Ποσοστό(%)φτώχειαςπρινκαιμετά τιςκοινωνικέςμεταβιβάσεις

Ελλάδα, 1994-2012

22,0 21,0 21,0 21,0 21,0 20,0 20,0 20,7 19,9 19,6 20,5 20,3 20,1 19,7 20,121,4

23,1 23,123,0 22,0 23,0 22,0 22,0 22,0 23,0 23,7

22,5 22,6 23,4 23,7 23,3 22,7 23,8 24,826,8

28,0

38,0 38,0 38,0 37,0 38,0 39,0 39,040,9

39,7 39,240,5

41,9 41,5 42,0 42,844,9

49,8

53,4

5

15

25

35

45

55

65

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012


Πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσειςΜετά τις συντάξεις και πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις


Μέσος όρος ΕΕ-15, 1994-2012

17,0

16,0

16,0

15,0 16,0

15,0

15,0

15,0

15,0 17,0

15,7

16,0

16,0

16,4

16,2

16,3

16,6

16,6

16,4

26,0 25,0 25,0

24,0 24,0 23,0

24,0 24,5 25,0 26,0 25,5 25,8 25,7 25,0 25,5 26,2 26,6 26,0 26,4

40,0 39,0

41,0 40,0

40,0

40,0

40,0

39,5

39,0

41,0

42,2

42,6

42,2

41,6

42,1

43,2

43,8 43,744,6

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50


Πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσειςΜετά τις συντάξεις και πριν από όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Πηγή:Eurostat

Παρατηρούμεότιαπότο1994έωςκαιτο2012στηνΕλλάδαέναολοένακαισημα-ντικότεροτμήματηςάμβλυνσηςτουποσοστούφτώχειαςοφείλεταιστηνκατα-βολήτωνσυντάξεων.Είναιενδεικτικόότιτο2000τοποσοστόσχετικήςφτώχειαςμετάτηνκαταβολήτωνσυντάξεωνμειωνότανκατά16ποσοστιαίεςμονάδες(απότο39%στο23%),ενώηπτώσηπουεπέφερανοι«λοιπές»κοινωνικέςμεταβι-βάσειςανέρχοντανστις3ποσοστιαίεςμονάδες(απότο23%στο20%).Το2012ημείωσητουσχετικούποσοστούφτώχειαςμετάτηνκαταβολήτωνσυντάξεωνανερχότανστις25,4ποσοστιαίεςμονάδες(απότο53,4%στο28%),ενώησυνει-σφορά των «λοιπών» χρηματικών μεταβιβάσεων στο ποσοστό φτώχειας είχεαυξήσειτηνεπίδρασήτηςστις4,9ποσοστιαίεςμονάδες(απότο28%στο23,1%).Το2012τοποσοστόσχετικήςφτώχειαςπουεκτιμάταιπριναπότηνκαταβολήτουσυνόλουτωνχρηματικώνμεταβιβάσεωνανερχότανστο53,5%γιατηνΕλλάδακαιστο44,6%γιατηνΕΕ-15.Μεάλλαλόγια,στηδιάρκειατηςκρίσηςένασχετικάμεγαλύτεροτμήματουπληθυσμούστηνΕλλάδαεξαρτάταιαπότηνκαταβολήτωνμεταβιβαστικώνπληρωμών,έναντιτουαντίστοιχουστηνΕΕ-15.Επίσης,γίνεταικατανοητόότιπεραιτέρωπερικοπέςσεσυντάξειςθαέχουναρνητικήεπίδρασηστοποσοστόσχετικήςφτώχειαςστηχώραςμας.

Στο Διάγραμμα 5.15 παρουσιάζονται οι εκτιμώμενες τάσεις της συμβολής των«λοιπών»κοινωνικώνμεταβιβάσεωνσεχρήμαστημείωσητουποσοστούφτώ-


χειας των χωρών της ΕΕ-15, πριν και μετά την κρίση. Με ροζ χρώμα απεικο-νίζονταιοιχώρεςτωνοποίωντοΑΕΠμεγεθυνότανκατάτηνπερίοδοτηςκρίσης,ενώμεγκριεμφανίζονταιαυτέςτωνοποίωντοΑΕΠβρισκότανσεύφεση.Κατάτην πρώτη περίοδο (2004-2008), όπου όλες οι χώρες της ΕΕ-15 ήταν σεμεγέθυνση, καταγράφεται μια ισχυρή σχέση αναφορικά με την επίδραση των«λοιπών»μετα-βιβάσεωνστηφτώχεια.Κατάτηδεύτερηπερίοδο(2009-2012),ηπροηγούμενη σχέση εμφανίζεται πολύ πιο ασθενής και οι «λοιπές» κοινωνικέςμεταβιβάσειςεκτιμάταιότιέχουναπολέσειτηδυνατότητάτουςναερμηνεύουντο επίπεδο του ποσοστού φτώχειας. Μετά την κρίση, η διασπορά τωνεκτιμήσεων γύρω από την τάση είναι αυξημένη σε σχέση με την προ κρίσηςπερίοδο,ενώηπλειονότητατωνχωρώνβρίσκεταισεύφεση.Κατάσυνέπεια,ταΣΚΠ των χωρών της ΕΕ-15 δεν ανταποκρίθηκαν αποτελεσματικά στιςεισοδηματικές προκλήσεις που επέφερε η κρίση και δεν επέδειξαν τηναπαραίτητη ετοιμότητα και προσαρμοστικότητα στις νέες επιδεινούμενεςσυνθήκες.

Διάγραμμα 5.15: Ποσοστό(%)φτώχειαςκαιλοιπέςκοινωνικέςμεταβιβάσειςωςποσοστό(%)τουΑΕΠ,ΕΕ-15,μέσοςόροςδύοπεριόδων

(πρινκαιμετάτηνκρίση)

Μέσος όρος 2004-2008

R² = 0,75

10

12

14

16

18

20

22

2 3 4 5 6 7 8 9

Ποσ

οστό

(%) φ

τώχε

ιας

Λοιπές κοινωνικές μεταβιβάσεις σε χρήμα ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

IT

EL

UK PΤ

ES

IE

FRAU

DΕ LU

NL

SE

FI

DK

BE


Μέσος όρος 2009-2012Π

οσοσ

τό (%

) φτώ

χεια

ς

Λοιπές κοινωνικές μεταβιβάσεις σε χρήμα ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ

R² = 0,38

10

12

14

16

18

20

22

2 3 4 5 6 7 8 9

IT

EL

UK

PT

SE FR

AU

ES

DE

NL

DK FI

LUBE

IE


Σημείωση: ⧫ Χώρες σε μεγέθυνση, ⧫ χώρες σε ύφεση.

ΣτονΠίνακα5.2παρουσιάζουμετοποσοστόσχετικήςφτώχειαςπριναπόκαιμετάτιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςανάομάδεςτουπληθυσμούστηνΕλλάδατο2012καιτοεπίπεδοσχετικήςφτώχειαςμετάτηνκαταβολήόλωντωνμεταβιβαστικώνπληρωμών,αλλάκαιτησυμβολήτωνδιαφόρωνμεταβιβάσεωνσεχρήμα,διαχω-ρίζονταςμεταξύσυντάξεωνκαι«λοιπών»πληρωμών,έτσιώστεναεκτιμήσουμετηνεπίδρασηκαιτηναποτελεσματικότητάτουςξεχωριστά.

• Σεεπίπεδονοικοκυριού,τακριτήριαταοποίαπραγματευόμαστεείναιτομέγε-θοςκαιοτύποςνοικοκυριού.Εκτόςτουμονομελούςνοικοκυριού,εκείνοπουπαρατηρούμεείναιότιτοποσοστόφτώχειαςύστερααπόόλεςτιςμεταβιβάσειςαυξάνεταιμετομέγεθοςτουνοικοκυριού,μετουψηλότεροποσοστό(37,8%)ναεκτιμάταιγιατανοικοκυριάπουαποτελούνταιαπό6μέληκαιπάνω.Συνε-πώς, τα πολυμελή νοικοκυριά έχουν μεγαλύτερη ανάγκη κοινωνικής προ-στασίας, αφού τοποσοστόφτώχειαςπριν από τις κοινωνικές μεταβιβάσειςυπολογίζεταιστο65,9%.Μεάλλαλόγια,τοσύνολοτωνμεταβιβαστικώνπλη-ρωμώνμειώνουντοποσοστόφτώχειαςκατά28,1ποσοστιαίεςμονάδες.


Αναφορικά με τον τύπο του νοικοκυριού, το ποσοστό φτώχειας φαίνεταιπερισσότεροαυξημένοστα νοικοκυριάπουσυμβιούνμε εξαρτώμενα τέκνα.Γιαπαράδειγμα,ταμονογονεϊκάνοικοκυριάπαρουσιάζουνπολύυψηλόποσο-στόφτώχειας (37,2%) και σημαντικότερη θετική επίδραση των συντάξεωνστη σχετική φτώχεια συγκριτικά με τις «λοιπές» κοινωνικές μεταβιβάσεις.Αντιστοίχως,σεμιατετραμελήοικογένειαμεδύογονείςκαιδύοεξαρτώμενατέκνα,τοποσοστόφτώχειαςαγγίζειτο25,6%,ενώπριναπότιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςτοποσοστόφτώχειαςανέρχεταισε30%.Τογεγονόςαυτόεπιση-μαίνειότιηεπίπτωσητουσυνόλουτωνκοινωνικώνμεταβιβάσεωνδενείναισημαντικήγιατηνάμβλυνσητηςφτώχειαςτουσυγκεκριμένουτύπουνοικοκυ-ριού.

• Σεεπίπεδουπευθύνουνοικοκυριού,ότανεξετάζουμετονπληθυσμόμεκριτή-ριοτηνηλικία,τουψηλότεροποσοστόφτώχειας(33,1%)καταγράφεταιστουςυπευθύνουςνοικοκυριώνπουείναιέως24ετών.Στησυγκεκριμένηηλικιακήομάδα η επίδραση των κοινωνικών μεταβιβάσεων είναι εξαιρετικά ισχνή,αφούπριναπόόλεςτιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςτοποσοστόφτώχειαςεκτι-μάταιστο34,1%.Δηλαδή,τοσύνολοτωνκοινωνικώνμεταβιβάσεωνσεχρήμαέχειεπίπτωσηκατάμίαμόνοποσοστιαίαμονάδασταεπίπεδαφτώχειαςαυτήςτηςπληθυσμιακήςομάδας.Επίσης,στουςυπευθύνουςπουείναι55ετώνκαιάνω,οισυντάξεις(όπωςείναιαναμενόμενο)διαδραματίζουνκαταλυτικόρόλοστηνάμβλυνσητηςφτώχειας,μετιςηλικίεςάνωτων65ναεξαρτώνταισχεδόνπλήρωςαπόαυτές.

Μεκριτήριοτηνεπαγγελματικήκατάστασητουυπευθύνουτουνοικοκυριού,παρατηρούμεότιτοχαμηλότεροποσοστόφτώχειαςαφοράτουςμισθωτούςπλήρουςαπασχόλησης (9,5%) και τουςσυνταξιούχους (14,2%).Οι κοινωνι-κέςμεταβιβάσειςέχουνεντελώςδιαφορετικάεπίπεδαεπίδρασηςσεαυτέςτιςκατηγορίες,αφούτοδιαθέσιμοεισόδηματωνμισθωτώνπλήρουςαπασχόλη-σηςπροέρχεταικατάκύριολόγοαπότηνεργασίατους,καισυνεπώςησυμβολήτωνΔΚΠπροςαυτούςείναιμηδαμινή.Αντιθέτως,οισυνταξιούχοιστηρίζουντοεπίπεδοδιαβίωσήςτουςσχεδόνεξολοκλήρουστηνκαταβολήτωνσυντάξεων.Αίσθηση προκαλεί το πολύ υψηλό ποσοστό φτώχειας των υπευθύνων πουεργάζονταισεκαθεστώςμερικήςαπασχόλησης(41,8%),οιοποίοιλαμβάνουν«λοιπές»μεταβιβαστικέςπληρωμέςχωρίςουσιαστικήβελτίωσητουεισοδημα-τικούτουςεπιπέδου.Τέλος,αναφορικάμεαυτήτηνκατηγορίαθαπρέπεινασημειωθείότιιδιαιτέρωςχαμηλήφαίνεταιναείναιηεπίδρασητων«λοιπών»μεταβιβάσεωνστουςάνεργουςυπευθύνουςνοικοκυριών,όπουκαταδεικνύε-ταιηανάγκηαναμόρφωσηςτουπλαισίουπουδιέπειτακριτήριατουεπιδόμα-τοςανεργίας.

Μεκριτήριοτοεκπαιδευτικόεπίπεδοτωνυπευθύνωννοικοκυριού,ταδεδο-μέναδείχνουνμιαθετικήσυσχέτισημεταξύτουσχετικούύψουςτουδιαθέσι-μουεισοδήματοςκαιτουεκπαιδευτικούεπιπέδου.Βεβαίως,ειδικότεραόσον


αφοράταχαμηλότερακλιμάκιατουεκπαιδευτικούεπιπέδου,ταδεδομέναεπι-βεβαιώνουνγιαακόμαμιαφοράτονουσιαστικόρόλοπουδιαδραματίζουνοισυντάξειςέναντιτων«λοιπών»μεταβιβαστικώνπληρωμών.

• Σε επίπεδοατόμουκαιμεκριτήριοτηνηλικία,οι «λοιπές»κοινωνικέςμετα-βιβάσεις επιδρούν ελάχιστα στη μείωση τηςφτώχειας του πληθυσμού, ενώοισυντάξειςέχουνμιαπερισσότεροσημαντικήσυμβολή,κυρίωςστονπληθυ-σμόπουείναι40ετώνκαιάνω.Μεκριτήριοτηνεπαγγελματικήκατάσταση,οιμισθωτοίπλήρουςαπασχόλησηςεμφανίζουντοχαμηλότεροποσοστόφτώ-χειας (8,3%), ενώ το διαθέσιμο εισόδημα των αυτοαπασχολούμενων είναισαφώς υψηλότερο (18,3%). Η εν λόγω διαφορά οφείλεται και στην υψηλήφορολόγησηπουεπιβλήθηκεσταεισοδήματατωνελεύθερωνεπαγγελματιώνκυρίωςαπότο2011καιμετά.Οιεπιδράσειςτωνκοινωνικώνμεταβιβάσεωνστις δύο προηγούμενες κατηγορίες διαφοροποιούνται ως προς το μέγεθος.Συγκεκριμένα,ημείωσητουποσοστούφτώχειαςτωναυτοαπασχολούμενωνπουοφείλεταιστιςσυντάξειςεκτιμάταιότιυπερβαίνειτιςδέκαποσοστιαίεςμονάδες(από34,4%σε23,2%).

Παράλληλα, το ποσοστό φτώχειας των εργαζομένων μερικής απασχόλησηςεκτιμάταιστο47,6%γιαταεισοδήματαπριναπόόλεςτιςμεταβιβάσειςκαιστο30,5%γιαταεισοδήματαμετάτιςσυνολικέςμεταβιβάσεις.Τέλος,οιάνεργοικαιοισυνταξιούχοιστηρίζουνμεγάλοτμήματουδιαθέσιμουεισοδήματόςτουςστιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςσεχρήμα,ανκαιφαίνεταιότιγιατουςπρώτουςδενυπάρχεισημαντικήεπίδρασηστηνάμβλυνσητηςφτώχειας.

Πίνακας 5.2: Ποσοστό(%)σχετικήςφτώχειαςπρινκαιμετάτιςκοινωνικέςμεταβιβάσειςανάομάδεςτουπληθυσμού(Ελλάδα,2012)

Πριν από τις κοινωνικές

μεταβιβάσεις

Μετά τις «λοιπές»

κοινωνικές μεταβιβάσεις

εκτός συντάξεων

Μετά τις συντάξεις και πριν από τις λοιπές μετα-

βιβάσεις

Μετά τις συνολικές


Μέγεθος νοικοκυριού 1 άτομο 65,9 63,7 27,3 22,42 άτομα 67,5 65,0 17,5 13,83 άτομα 45,6 42,2 23,1 19,14 άτομα 39,8 36,3 30,6 27,45 άτομα 51,5 43,6 39,9 31,76 ή περισσότερα άτομα 65,9 59,7 48,9 37,8Τύπος νοικοκυριούΜονομελές νοικοκυριό 65,9 63,7 27,3 22,42 ενήλικες κάτω των 65 ετών χωρίς εξαρτώμενα παιδιά 38,5 34,7 18,8 14,9

(Συνέχεια στην επόμενη σελίδα)








βιβάσεις



2 ενήλικες (τουλάχιστον ο ένας άνω των 64 ετών) χωρίς εξαρτώμενα παιδιά 90,2 88,8 15,8 11,7

Άλλα νοικοκυριά χωρίς εξαρτώμενα παιδιά 58,0 53,3 25,9 20,9

Μονογονεϊκά νοικοκυριά 49,4 46,4 41,9 37,2

2 γονείς με 1 εξαρτώμενο παιδί 29,0 26,2 23,3 20,2

2 γονείς με 2 εξαρτώμενα παιδιά 30,0 27,4 28,2 25,6

2 γονείς με 3 ή περισσότερα εξαρτώμενα παιδιά 46,6 32,6 45,0 31,4

Άλλα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά 63,5 61,4 43,4 38,0

Λοιποί τύποι νοικοκυριών 58,5 58,5 40,8 40,8

Ηλικία υπευθύνου νοικοκυριού

Έως 24 ετών 34,1 33,4 33,8 33,1

25-34 ετών 29,6 25,7 29,0 25,0

35-44 ετών 26,6 22,4 25,1 20,8

45-54 ετών 38,5 33,1 32,7 26,9

55-64 ετών 57,3 53,7 25,4 21,3

65 ετών και άνω 90,5 89,2 20,5 16,1

Επαγγελματική κατάσταση υπευθύνου νοικοκυριού

Μισθωτός πλήρους απασχόλησης 13,0 11,0 11,4 9,5

Αυτοαπασχολούμενος πλήρους απασχόλησης 31,1 25,8 25,4 19,8Εργαζόμενος μερικής απασχόλησης (μισθωτός ή αυτοαπασχολούμενος) 51,3 45,9 46,4 41,8

Άνεργος 71,7 64,3 67,3 58,7

Συνταξιούχος 88,2 86,4 18,5 14,2

Μη οικονομικά ενεργός 70,3 66,6 38,1 32,1

Επίπεδο εκπαίδευσης υπευθύνου νοικοκυριού

Προ-πρωτοβάθμια εκπαίδευση 95,4 93,2 32,7 24,9

Πρωτοβάθμια εκπαίδευση 79,7 76,3 31,1 25,4

Απόφοιτος γυμνασίου 64,3 59,8 37,2 31,4

Απόφοιτος λυκείου 49,0 45,9 26,4 22,5

Μεταλυκειακή μη τριτοβάθμια εκπαίδευση 41,9 37,9 21,5 17,9

Πρώτο στάδιο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 32,5 29,6 11,7 9,1

(Συνέχεια στην επόμενη σελίδα)








βιβάσεις



Ηλικία ατόμου

0-6 ετών 32,2 27,1 30,6 25,1

7-15 ετών 42,9 36,9 37,8 31,0

16-24 ετών 49,1 43,9 39,6 33,7

25-34 ετών 42,7 38,9 28,4 24,1

35-44 ετών 34,6 30,0 26,3 21,5

45-54 ετών 40,9 36,1 30,1 24,8

55-64 ετών 62,9 59,8 26,1 22,0

65 ετών και άνω 88,6 87,1 19,1 15,0

Επαγγελματική κατάσταση ατόμου

Μισθωτός πλήρους απασχόλησης 15,5 13,4 10,1 8,3

Αυτοαπασχολούμενος πλήρους απασχόλησης 34,4 29,8 23,2 18,3

Εργαζόμενος μερικής απασχόλησης (μισθωτός ή αυτοαπασχολούμενος) 47,6 42,3 36,5 30,5

Άνεργος 67,3 61,2 52,0 44,8

Συνταξιούχος 86,0 84,1 16,5 12,5

Μη οικονομικά ενεργός 63,5 58,9 36,0 29,5

Επίπεδο εκπαίδευσης ατόμου

Προ-πρωτοβάθμια εκπαίδευση 90,2 88,0 29,2 22,8

Πρωτοβάθμια εκπαίδευση 78,3 74,3 31,3 25,2

Απόφοιτος γυμνασίου 60,4 54,5 40,1 33,5

Απόφοιτος λυκείου 50,6 47,0 28,5 24,1

Μεταλυκειακή μη τριτοβάθμια εκπαίδευση 45,9 41,5 22,4 18,0

Πρώτο στάδιο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 32,2 29,9 11,2 9,0

Δεύτερο στάδιο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 24,0 24,0 0,0 0,0

Φύλο ατόμου

Άνδρας 50,8 46,8 27,2 22,4

Γυναίκα 56,0 52,1 28,8 23,8



5.5 Η ανεργία ως προσδιοριστικός παράγοντας της φτώχειας

Ένακαίριο ερώτημαγιατηναξιολόγησητωνπρογραμμάτωνοικονομικήςπρο-σαρμογήςαφοράτησυσχέτισητωναλλαγώνστηναγοράεργασίας,και ειδικό-τερα της αύξησης της ανεργίας με την αύξηση της φτώχειας στην Ελλάδα. ΤοΔιάγραμμα5.16αποτυπώνειτησυσχέτισημεταξύτωνδιαχρονικώνμέσωνμεγε-θώνανεργίας-φτώχειας και μακροχρόνιας ανεργίας-φτώχειας στηνΕΕ-27πριντηνκρίση (2005-2008)καιμετάτηνκρίση (2009-2012).Όπωςπροκύπτειαπόταεμπειρικάευρήματα,τηνπερίοδο2005-2008,όπουόλεςοιχώρεςεμφανίζουνθετικούςρυθμούςμεγέθυνσηςτουπραγματικούΑΕΠ,ησυσχέτισητωνσυγκεκρι-μένωνμεγεθώνμεταξύτουςεμφανίζεταιασθενής(R2=0,35καιR2=0,02).Ηδια-σποράτωνευρημάτωνγύρωαπότηγραμμικήτάσηείναιεξαιρετικάέντονη,καιάραλογικήηυπόθεσηότιτομακροχρόνιοποσοστόανεργίαςπαρουσίαζεπολύχαμηλήερμηνευτικήισχύαναφορικάμεταεπίπεδατωνποσοστώνφτώχειας.

Τηνπερίοδοτηςύφεσης2009-2012ησυσχέτισημεταξύποσοστούανεργίαςκαιποσοστούφτώχειαςισχυροποιείταιαισθητά(R2=0,52),ενώσεαυτόφαίνεταινασυμβάλλεικαιηαντίστοιχησημαντικήαύξησητηςσυσχέτισηςμεταξύμακροχρό-νιαςανεργίαςκαιφτώχειας(R2=0,45).Τοεύρημααυτόαποτυπώνεταιμετηνελάτ-τωσητηςδιασποράςτωναποτελεσμάτωνγύρωαπότηγραμμήτάσης.ΗθετικήκλίσηυποδηλώνειότιηαύξησητηςμακροχρόνιαςανεργίαςεξηγείένασημαντικότμήματουποσοστούφτώχειαςτωνχωρώντηςΕΕ-27.

Διάγραμμα 5.16: Ποσοστό(%)ανεργίαςκαιποσοστό(%)φτώχειας στηνΕΕ-27(σύγκρισηδύοπεριόδων)


BEBG

CZ

DK

DE ES

ES

FR

CR

IT

CY

LV

LT

LU

HU

MT

NL AU

PL PT

FISEUK

NO

R² = 0,35

0

2

4

6

8

10

12

7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27

Ποσ

οστό

(%) α

νεργ

ίας

Ποσοστό (%) φτώχειας Ποσοστό (%) φτώχειας

BE BG CZ

DK

DE

ES IE

EL

ES FR

CR

IT

CY

LV LTLU

HU MT

NL AU

PL PT

FI

SE

UK NO

R² = 0,02

0

2

4

6

8

10

12

7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27

Ποσ

οστό

(%)

μακρ

οχρό

νιας

ανε

ργία

ς

IE

EL



Ποσ

οστό

(%) α

νεργ

ίας

Ποσοστό (%) φτώχειας Ποσοστό (%) φτώχειαςΠ

οσοσ

τό (%

) μα

κροχ

ρόνι

ας α

νεργ

ίας

BE

BG

CZDK

DE

EEIE

EL

ES

FR

CR

ITCY

LV LT

LU

HU

MTNL

AU

PL

PT

FISE UKNO

R² = 0,52

0

5

10

15

20

25

7 9 11 13 15 17 19 21 2325

BE BG

CZDK DE

EE IE

EL ES

FR

CR

IT

CY

LVLT

LU

HUMT NL

AU PL

PTFI

SE

UKNO

R² = 0,45

0

5

10

15

20

25

7 9 11 13 15 17 19 21 23 25


Σημείωση: ⧫ Χώρες σε μεγέθυνση, ⧫ χώρες σε ύφεση.

5.5.1 Η εργασιακή διάσταση της φτώχειας στην Ελλάδα

Σημαντικήεπίδρασηστημεταβολήτουποσοστούφτώχειας έχουνπιθανόνκαιάλλοιπαράγοντες,όπωςηχαμηλόμισθηαπασχόλησηκαιτοπλήθοςτωνχαμηλο-συνταξιούχων.ΣτοΔιάγραμμα5.17απεικονίζεταιτοποσοστόσχετικήςφτώχειαςτωνανέργων,τοποσοστό«απόλυτηςφτώχειας»,καθώςκαιησυνεισφοράτωνανέργωνστοσύνολοτουπληθυσμούτωνφτωχών.Παρατηρούμεότιμέχρικαιτο2008οιάνεργοιαποτελούσανέναμικρότμήματουπληθυσμούτωνφτωχών.Συγκεκριμένα,το2006εκτιμάταιότιήταντο8,3%,ενώτο2008ησυνεισφοράτουςστηφτώχειαεμφανίζεταιαυξημένηστοεπίπεδοτου9,2%.Τοποσοστόσχε-τικήςφτώχειαςτωνανέργωνήταναντίστοιχα30,4%και32,1%,ενώτοποσοστό«απόλυτης»φτώχειαςεμφανίζεταιφθίνον(από40,9%σε33,1%)λόγωτηςαύξη-σηςτωνεισοδημάτωνκαιτουορίουτηςφτώχειαςεκείνητηνπερίοδο.

Ηπροηγούμενηεικόναμεταστρέφεταιαπότο2009καιύστερα,όπουτασημάδιατηςύφεσηςστηνελληνικήοικονομίααλλάκαιστηνυπόλοιπηΕυρώπηκαταγρά-φονταιέντονα.Ειδικότερα,τηνπερίοδο2009-2012ησυνεισφοράτωνανέργωνστηφτώχειααυξήθηκεκατά19,9ποσοστιαίεςμονάδες(απότο12,6%στο32,5%),με1στους3φτωχούςναείναιάνεργος.Στηδιάρκειατωναντίστοιχωνετών,τοποσοστόσχετικήςφτώχειαςαυξήθηκε10ποσοστιαίες μονάδες (από το34,8%στο44,8%),ενώοδείκτηςαπόλυτηςφτώχειαςεκτιμάταιότιαυξήθηκε30,7ποσο-στιαίεςμονάδες (απότο34,8%στο65,5%).Ταπαραπάνωμεγέθησυνηγορούνστησημαντικότατηεπιδείνωση(σχετικήκαιαπόλυτη)τουεπιπέδουδιαβίωσηςτωνανέργων,θέτονταςζήτημααποτελεσματικήςπαρέμβασηςτουΣΚΠγιατηνάμβλυνσητωνεπιπτώσεωντηςκρίσηςκαιτωνπολιτικώνλιτότηταςσταεισοδή-ματατωνανέργων.


Διάγραμμα 5.17: Ποσοστό(%)φτώχειαςκαισυνεισφορά(%) τωνανέργωνστηφτώχεια(Ελλάδα,2006-2012)

8,3 7,5 9,2

12,6

22,7 26,3

32,5 30,4 31,2 32,1

36,1

43,2

44,8 40,9

38,8

33,1 34,8

40,7

57,5

65,5

0

10

20

30

40

50

60

70

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Ποσοστό φτώχειας, διαχρονικά σταθερού εισοδήματος 2009

Ποσοστό φτώχειας

Συνεισφορά στη φτώχεια


Κεφάλαιο 6

Η πρόταση οικονομικής πολιτικής του ΙΝΕ ΓΣΕΕ


Η πρόταση οικονομικής πολιτικής του ΙΝΕ ΓΣΕΕ


ΗμακροκοινωνικήπροσέγγισητουΙΝΕΓΣΕΕστηνκρίσηχρέουςκαιτηνοικονο-μικήκρίσητηςχώραςμαςστηρίζεταιστηνπαραδοχήότιοκεντρικόςάξοναςτουαναπτυξιακούμοντέλουτηςελληνικήςοικονομίαςείναι:εγχώριαζήτηση→οικο-νομικήμεγέθυνση,μετηνκατανάλωσηναέχεικεντρικόρόλοστηνεπέκτασητηςοικονομικήςδραστηριότητας.Απόταμέσατηςδεκαετίαςτου1990,καιειδικότεραστηδιάρκειατηςδεκαετίαςτου2000,σημαντικόρόλοστην«επιβίωση»αυτούτουμοντέλουέπαιξεησυσσώρευσηιδιωτικούχρέους.Στησημερινήπαραγωγικήδομήτηςοικονομίαςοικαθαρέςεξαγωγέςδενμπορούννααναλάβουνπρωταγω-νιστικόρόλοστηνεπανεκκίνησητηςοικονομίας.ΌπωςσημειώσαμεστηνΕισα-γωγήτηςΈκθεσης,ηοικονομικήπολιτικήβραχυπρόθεσμαπρέπεινασχεδιάζεταιβάσειτηςαναπτυξιακήςταυτότηταςτηςοικονομίαςστηνοποίαζούμε.Ομετα-σχηματισμόςαυτήςτηςαναπτυξιακήςταυτότηταςθαπρέπεινααποτελείαντι-κείμενομεσομακροχρόνιαςστρατηγικήςαλλαγώντωνδομικώνχαρακτηριστικώντηςοικονομίαςμας.

Στο σημερινό λοιπόν μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης η εφαρμογήπρογραμμά-τωνοικονομικήςπροσαρμογήςμεάξονεςτηδημοσιονομικήλιτότητα,τηνεσωτε-ρικήυποτίμησηκαιτηναπομόχλευσηείναικάτιπαραπάνωαπόδεδομένοότιθαπροκαλέσειτηναποδόμησήτου,μεδραματικέςσυνέπειεςστηναγοράεργασίας,στομακροοικονομικόσύστημα,στο χρηματοπιστωτικόσύστημα,στοσύστημακοινωνικήςπροστασίας,στηνκοινωνία.Ηεμπειρικήανάλυσηπουπροηγήθηκεεπαληθεύειτιςπροαναφερόμενεςυποθέσειςκαιπαραδοχές.Οεγκλωβισμόςτηςχώραςστονφαύλοκύκλοτηςλιτότητας-ύφεσηςδιατηρείυψηλάτορίσκοφερεγ-γυότηταςκαιτοπιστωτικόρίσκοτηςοικονομίαςδιαιωνίζονταςτηνκρίσηχρέουςκαιτουςπεριορισμούςρευστότηταςτουδημόσιουκαιτου ιδιωτικούτομέατηςοικονομίας.ΗΕλλάδαχρειάζεταιεπειγόντωςαλλαγήμοντέλουοικονομικήςπολι-τικήςστοπλαίσιομιαςνέαςστρατηγικήςεξόδουτηςοικονομίαςαπότηνκρίσηχρέους,τηναποπληθωριστικήύφεσηκαιτηναπομόχλευση.

6.2 Η πρόταση οικονομικής πολιτικής του ΙΝΕ ΓΣΕΕ

ΤοΙΝΕΓΣΕΕέχειεπεξεργαστείκαιέχειπροτείνειτρειςπυλώνεςβραχυπρόθεσμουσχεδιασμού της οικονομικήςπολιτικήςπουθαμπορούσαν νασυμβάλουνστηνέξοδοτηςοικονομίαςαπότηνκρίσηκαιστηδιαμόρφωσησυνθηκώνσταθερότη-τας.Στοεπίκεντροτηςπρότασήςμαςείναιηαπασχόληση.Στοπλαίσιοτηςμακρο-κοινωνικής προσέγγισής μας, η εξυπηρέτηση των συμφερόντων της εργασίαςείναιτομέσογιατηνενίσχυσητηςμακροοικονομικήςκαιτηςχρηματοπιστωτικής


σταθερότηταςτηςοικονομίαςκαιτηςδημιουργίαςσυνθηκώνμετάβασήςτηςσεένανέο,διατηρήσιμομοντέλοανάπτυξης.

6.2.1 Πυλώνας πρώτος: Εναλλακτική στρατηγική διαχείρισης της βιωσιμότητας του χρέους

Οπρώτοςπυλώναςτηςπρότασήςμαςείναιότιοεπανασχεδιασμόςτηςχρημα-τοδότησηςτωνδανειακώνυποχρεώσεωντηςχώραςκαιηαξιολόγησητηςβιω-σιμότητας του χρέους πρέπει να γίνει βάσει του άξονα: βιώσιμο πρωτογενέςπλεόνασμα–βιώσιμοχρέος.Τοδημόσιοχρέοςείναιβιώσιμοότανείναιεξυπηρε-τήσιμο.ΣτησημερινήνομισματικήαρχιτεκτονικήτηςΕυρωζώνης,ηεξυπηρέτησητουδημόσιουχρέουςπροϋποθέτειτηναναχρηματοδότησήτουαπότιςιδιωτικέςαγορέςομολόγων.Ηβιωσιμότητατουπρωτογενούςπλεονάσματοςπροσδιορίζειτορίσκοτηςαναχρηματοδότησηςτουχρέους,τοοποίοσυσχετίζεταιμετορίσκοφερεγγυότηταςτηςχώρας.Οάξοναςπουπροτείνουμεπροσαρμόζειτηδιαχείρισητηςκρίσηςχρέουςστημακροοικονομικήδιαχείρισηκαιτηναναπτυξιακήδυνα-μικήτηςοικονομίας,δηλαδήπροσαρμόζειτηναναδιάρθρωσηκαιτηναναχρημα-τοδότησητουχρέουςστοβιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμα.Τοτελευταίοπρέπεινα ορίζεται βάσει τωνπραγματικώναναπτυξιακώνκαι κοινωνικών δυνατοτή-των της Ελλάδας και δομικών μεταρρυθμίσεων, ειδικότερα βάσει της αύξησηςτουΑΕΠ,τηςδίκαιηςκαιαναπτυξιακήςμεταρρύθμισηςτουφορολογικούσυστή-ματος,τηςπαραγωγικήςαναδιάρθρωσηςτωνδημόσιωνδαπανών,τηςαναδόμη-σηςτουφοροεισπρακτικούμηχανισμούκαιτηςουσιαστικήςαντιμετώπισηςτηςφοροδιαφυγής.Εφόσονεκτιμηθείποσοτικάτοβιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμα,στησυνέχειαπρέπειναοριστείηαποπληρωμήτωντόκωνωςποσοστότουβιώ-σιμουπρωτογενούςπλεονάσματος.Τομέγεθοςτωντόκωνπρέπειναείναιίσοήμικρότεροτουπραγματοποιούμενουπρωτογενούςπλεονάσματοςβάσειτηςαπο-δοχήςτηςρήτραςεπανεπένδυσηςτωντόκων–τηνοποίαθααναλύσουμεπαρα-κάτω–απότουςδανειστές.

Ηπροσαρμογήτωντόκωνστοπρωτογενέςπλεόνασμαδενδημιουργείνέοχρέος,ενώηαύξησητουΑΕΠθαμειώνειδιαχρονικάτολόγοχρέος/ΑΕΠ.Τοχρέοςγίνε-ταιπλέονδιατηρήσιμαβιώσιμο,μειώνονταςτοπιστωτικόρίσκοτηςοικονομίαςκαισυμβάλλονταςστηνανάκτησητηςφερεγγυότηταςκαιτηςαξιοπιστίαςτης,μεθετικέςσυνέπειεςστοκόστοςκαιστηναναχρηματοδότησητουληξιπρόθεσμουχρέουςαπότιςαγορές.Έναβασικόδιαπραγματευτικόπλεονέκτηματηςπρότα-σήςμαςείναιότιοεξαρχήςποσοτικόςπροσδιορισμόςτουβιώσιμουπλεονάσμα-τοςδημιουργείπλέγμαεπιλογώνστηναρχιτεκτονικήτηςχρηματοδότησηςτωνδανειακώνυποχρεώσεων.

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η προσέγγισή μας στοζήτηματηςβιωσιμότηταςτουχρέουςβασίζεταιστηνανάλυσήμαςγιατοκαθε-στώς φερεγγυότητας του κρατικού τομέα (βλ. Κεφάλαιο 1, Ενότητα 1.4). Τοτελευταίοπροσδιορίζει τοπιστωτικό ρίσκο της οικονομίας και τη δυνατότητα


αναχρηματοδότησης του ληξιπρόθεσμου χρέους από τις αγορές, συνεπώς τηςεξόδου της χώρας από την κρίση χρέους. Η ανάκτηση της φερεγγυότητας καιτηςδιεθνούςαξιοπιστίαςτηςοικονομίαςσυσχετίζεταιμετηδυνατότητάτηςναμεταβείβραχυπρόθεσμασεκαθεστώςκερδοσκόπου.ΣτηνπερίπτωσηπουείναισεκαθεστώςPonziσημαντικόρόλοστηναξιολόγησητηςφερεγγυότηταςέχουνοιμακροοικονομικέςπροοπτικές,καικυρίωςοιπροσδοκίεςυψηλώνρυθμώνοικο-νομικήςμεγέθυνσης.

Στηνποσοτικήμαςανάλυσηγιατονπροσδιορισμότουβιώσιμουπλεονάσματοςκαιτηςεκτίμησηςτηςφερεγγυότηταςτηςοικονομίαςυιοθετούμεωςbenchmarkτην ισότητα τόκων και πρωτογενούς πλεονάσματος, το οποίο υποθέτουμε ότιδημιουργείταιμέσωτουρυθμούοικονομικήςμεγέθυνσηςτηςοικονομίας.Ησυνε-κτίμησηεσόδων,γιαπαράδειγμα,απότηφοροδιαφυγή,βελτιώνειτηνεκτίμησητου βιώσιμουπρωτογενούςπλεονάσματος, τηςφερεγγυότητας της οικονομίαςκαιτηςβιωσιμότηταςτουχρέους.

Για το σκοπό και μόνο της ποσοτικής μας ανάλυσης υποθέτουμε εναλλακτικάσενάρια βιώσιμου πρωτογενούς πλεονάσματος και φερεγγυότητας. Οι κύριεςυποθέσειςεργασίαςείναιοιεξής:45Οιδημόσιεςδαπάνεςπαραμένουναμετάβλη-τεςέωςκαιτο2017καικατόπιναυξάνονταιαναλογικάμετορυθμόμεγέθυνσηςτουΑΕΠ.Ταδημόσιαέσοδααυξάνονταιαπότο2015αναλογικάμετορυθμόαύξη-σηςτουΑΕΠ.Γιατο2015υιοθετούμετιςκυρίαρχεςεκτιμήσειςότιηαύξησητουΑΕΠθαείναι0,3%καιτούψοςτουπρωτογενούςπλεονάσματος1%.Ωστόσο,κρί-νουμεπολύαισιόδοξητηνεκτίμησηγιατημεγέθυνσητουΑΕΠδεδομένωντωνεξελίξεωνστηνοικονομίατηνπερίοδοΙανουαρίου-Ιουνίουκαιτηςεφαρμογήςτουνέουπρογράμματοςλιτότηταςπουθαακολουθήσειτοδεύτεροεξάμηνοτου2015.Ταδιαγράμματαπουακολουθούνπαρουσιάζουνδιαφορετικάσενάριασυνδυα-σμώνμεταξύτουρυθμούαύξησηςτουΑΕΠ,τουβιώσιμουπρωτογενούςπλεονά-σματοςκαιτηςφερεγγυότηταςτουδημόσιουτομέατηςοικονομίας.

ΣτοΔιάγραμμα6.1παρατηρούμεότιμερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ3%ετησίωςμετάτο2016ηφερεγγυότητατηςοικονομίαςανακτάταιμετάτοπρώτοεξάμηνοτου2016,ενώτοβιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμασταθεροποιείταιλίγοκάτωαπότο4%τουΑΕΠτηνπερίοδο2017-2020.Σύμφωναμεαυτότοσενάριο,οδανεισμόςαπότιςαγορέςείναιπιθανόςμέσαστο2016,συνεπώςτοχρέοςείναιεξυπηρετή-σιμο.

45. Το ύψος των τόκων που χρησιμοποιούμε προκύπτει από επεξεργασία των στοιχείων του IMF (2015).


Διάγραμμα 6.1: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενές πλεόνασμα/ΑΕΠ(%)μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ3%απότο2016

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%

3,5%

4,0%4,5%

-0,5

0

0,5

1

1,5

2015 2016 2017 2018 2019 2020Δείκτης Ευθραυστότητας (αριστερός άξονας)

Πρωτογενές πλεόνασμα/ΑΕΠ (δεξιός άξονας)

Ponz

i

Spec

ulat

ive

Ul

tra

Ponz

i

Πηγή:IMF(2015)καιEurostat(επεξεργασίαΙΝΕΓΣΕΕ)

ΣτοΔιάγραμμα6.2παρατηρούμεότιμερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ2%ετησίωςμετάτο2016ηφερεγγυότητατηςοικονομίαςείναισεκαθεστώςPonzi, ενώτοβιώ-σιμοπρωτογενέςπλεόνασμαδενξεπερνάτο3%.Σύμφωναμεαυτότοσενάριο,ηφερεγγυότητατηςοικονομίαςείναιεύθραυστηκαιεξαρτάταιαπότηναξιολό-γηση της διατηρησιμότητας της οικονομικής μεγέθυνσης. Ωστόσο, μια μείωσητωντόκωνμέχρι30%συμβάλλεικαθοριστικάστηνανάκτησητηςφερεγγυότη-ταςκαιστημετάβασητηςοικονομίαςσεκαθεστώςκερδοσκόπου,καισυνεπώςστηναξιολόγησητουχρέουςωςβιώσιμου(βλ.Διάγραμμα6.3).


Διάγραμμα 6.2. ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενέςπλεόνασμα/ΑΕΠ(%)μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ2%απότο2016

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%

3,5%

-0,5

0

0,5

1

1,5

Ponz

i

Spec

ulat

ive



Ultr

aPo

nzi


Διάγραμμα 6.3: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενέςπλεόνασμα/ΑΕΠ(%)μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ2%απότο2016καιμείωσητόκωνκατά30%

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

-0,5

0

0,5

1

1,5

Ponz

iSp

ecul

ativ

eUl

tra

Ponz

i




ΣτοΔιάγραμμα6.4παρατηρούμεότιμερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ1%ετησίωςμετάτο2016ηφερεγγυότητατηςοικονομίαςείναισεκαθεστώςPonzi, ενώτοβιώ-σιμοπρωτογενέςπλεόνασμαδενξεπερνάτο2,5%.Σύμφωναμεαυτότοσενάριο,ηφερεγγυότητατηςοικονομίαςείναιαρκετάεύθραυστηκαιεξαρτάταιαπότηναξιολόγησητηςδιατηρησιμότηταςτηςοικονομικήςμεγέθυνσης.ΣτοΔιάγραμμα


6.5παρατηρούμεότιμιαμείωσητωντόκων30%δενσυμβάλλεισεαλλαγήκαθε-στώτοςφερεγγυότητας.Ημείωσητωντόκωνθαπρέπειναείναιμέχρι50%(βλ.Διάγραμμα6.6),ώστεναανακτηθείκαθοριστικάηφερεγγυότητατηςοικονομίας,καισυνεπώςτοχρέοςνααξιολογηθείωςβιώσιμο.

Διάγραμμα 6.4: ΔείκτηςΦερεγγυότηταςκαιπρωτογενέςπλεόνασμα/ΑΕΠ(%)μερυθμόαύξησηςτουΑΕΠ1%απότο2016

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%3,5%

-0,5

0

0,5

1

1,5

Ponz

i

Spec

ulat

ive

Ultr

aPo

nzi





0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

-0,5

0

0,5

1

1,5

Ponz

i

Spec

ulat

ive

Ultr

aPo

nzi






0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

-0,5

0

0,5

1

1,5

Ponz

i

Spec

ulat

ive

Ul

tra

Ponz

i




Τοπώςθα γίνει αυτήη μείωση των τόκων, δηλαδήαν θα γίνει με απομείωσηχρέους, με επιμήκυνση τηςωρίμανσης του χρέους κ.λπ., είναι πολύσημαντικόζήτημα,αλλάδενείναικαθοριστικόγιατηβιωσιμότητατουχρέους.Τοθεμελιακόχαρακτηριστικότηςπρότασήςμαςείναιότιηκάθεεπιλογήπρέπειναπροσαρμο-στείστοβιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμα.Συνεπώς,τομείζονείναιηδυνατότητατηςοικονομίαςναμεταβείβραχυπρόθεσμασεκαθεστώςαναπτυξιακώνπρωτο-γενώνπλεονασμάτωνμε κοινωνικήσυνοχή.Αυτόμπορεί να γίνει μόνομε τηνενεργοποίησημηχανισμώνστήριξηςκαιεπέκτασηςτηςεγχώριαςζήτησηςβρα-χυπρόθεσμα.

6.2.2 Πυλώνας δεύτερος: Ενεργοποίηση εγχώριας ζήτησης για την επανεκκίνηση της οικονομίας

Ηενεργοποίησητηςεγχώριαςζήτησηςσεκαθεστώςδημοσιονομικήςπροσαρμο-γήςπροϋποθέτειτηναύξησητωνεπενδύσεωνκαιτηςιδιωτικήςκατανάλωσης.Ηαύξησητωνεπενδύσεωνθαπρέπειναεξυπηρετείτησυνοχήμεταξύτηςβρα-χυπρόθεσμης επανεκκίνησης της οικονομίας και του μεσομακροχρόνιου δομι-κούπαραγωγικούμετασχηματισμούτης,έτσιώστεναοικοδομηθείέναβιώσιμομοντέλοοικονομικήςανάπτυξης.Απότηναρχήτηςοικονομικήςκρίσηςκαιανα-λογιζόμενοτιςοδυνηρέςσυνέπειεςπουέχειπροκαλέσειστηνΕλλάδαηεφαρμογήτης πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης, το ΙΝΕ ΓΣΕΕ έχει επικεντρώσει τιςπροσπάθειέςτουστοσχεδιασμόενόςεπενδυτικούπρογράμματοςσεπαραγωγι-κούςτομείςκαικλάδουςτηςοικονομίας,στουςοποίουςηχώραμαςεπιδεικνύειδιαχρονικάσυγκριτικάπλεονεκτήματα.


Ηπρότασήμαςείναιότιγιατηναντιμετώπισητουπροβλήματοςτηςδιαρθρω-τικήςανταγωνιστικότηταςκαιτηναύξησητουπραγματικούκαιτουδυνητικούπροϊόντοςτηςοικονομίαςείναιαναγκαίαηανάληψηεπενδυτικώνδραστηριοτή-τωνστιςεξήςπαραγωγικέςδομές:• στον αγροτικό τομέα, με ιδιαίτερη έμφαση στην προώθηση οργανικών και

βιολογικών μεθόδων καλλιέργειας, στον μηχανολογικό εκσυγχρονισμό τηςαγροτικής παραγωγής και στην εισαγωγή νέων, καινοτόμων μηχανισμώνπιστοποίησης,διανομήςκαιπροβολήςτωναγροτικώνπροϊόντων·

• σευψηλήςποιότηταςτουριστικέςδραστηριότητες,πουσέβονταιτονπεριβαλ-λοντικό πλούτο και την πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά των τοπικώνκοινωνιών·

• σετεχνολογικάεξελιγμένεςενεργειακέςυποδομέςκαιστηνπαραγωγήπράσι-νηςενέργειας·

• στημεταποιητικήβιομηχανία.ΣύμφωναμεπρόσφατημελέτητουΠαρατηρη-τηρίουΟικονομικώνκαιΚοινωνικώνΕξελίξεωντουΙΝΕΓΣΕΕ,46ηανασυγκρό-τηση της μεταποιητικής δραστηριότητας απαιτεί τον αναπροσανατολισμότωνεπενδύσεωνσε:α)κλάδουςυψηλήςκαιμεσαίας-υψηλήςτεχνολογίας,μεστόχοτηναύξησητηςεξαγωγικήςτουςέντασηςκαιτηβελτίωσητηςανταγω-νιστικότητας,β)επιλεγμένουςκλάδουςμεταποίησης,στουςοποίουςηχώραμας διατηρεί χαμηλό εξαγωγικό μερίδιο, παρά τη δυναμική ανάπτυξή τουςπαγκοσμίωςτατελευταίαχρόνια(γιαπαράδειγμα,χημικάπροϊόντα,επεξερ-γασίαπροϊόντωνζωικήςκαιφυτικήςπροέλευσης,είδηταξιδιούκ.ά.),καθώςκαι γ) ορισμένους κλάδους όπου καταγράφεται εξασθένηση της επενδυτι-κής δραστηριότητας, αλλά που διατηρούν ισχυρές διασυνδέσεις με άλλουςπαραγωγικούςτομείςτηςοικονομίαςκαιεξακολουθούννααντιπροσωπεύουνμεγάλομέροςτηςεγχώριαςπαραγωγής(γιαπαράδειγμα,οκλάδοςτωντροφί-μωνκαιτωνποτών).

Οιπροαναφερόμενοιεπενδυτικοίάξονεςμπορούνναδημιουργήσουνπροϋποθέ-σειςπαραγωγικήςαναδιάρθρωσηςκαιβελτίωσηςτηςδιεθνούςθέσηςτηςελλη-νικής οικονομίας και να διασφαλίσουν βιώσιμες συνθήκες μακροοικονομικήςκαιχρηματοπιστωτικήςσταθερότηταςκαιβιώσιμωνθέσεωνεργασίας.Ωστόσο,γιατηνέξοδοτηςοικονομίαςαπότηνοικονομικήκαιτηνκοινωνικήκρίσηείναιαναγκαία η βελτίωση των δομώνπαροχής κοινωνικώνυπηρεσιών, με έμφασηστηνποιοτικήαναβάθμισηκαι επέκτασητωνυπηρεσιώνυγείαςκαι εκπαίδευ-σηςμέσωτωνδημόσιωνεπενδύσεων.Βασικόπροαπαιτούμενογιατηναποτελε-σματικήεφαρμογήτουεπενδυτικούπρογράμματοςαποτελείηχρηματοδότησήτου.Στοπλαίσιοαυτό,τοΙΝΕΓΣΕΕέχειπαρέμβειενεργάστονδημόσιοδιάλογο,καταθέτονταςπολύσυγκεκριμένεςπροτάσειςσχετικάμετηχρηματοδότησηενόςεπενδυτικούσχεδίουστηνΕλλάδα.

46. Βλ. Αργείτης και Νικολαΐδη (2014).


Ειδικότερα,προτείνουμεηδανειακήσύμβασητηςΕλλάδαςμετουςπιστωτέςτηςναπεριλαμβάνει«ρήτραεπανεπένδυσηςτωντόκων».ΗσυγκεκριμένηπρότασηστηρίζεταιστηνιδέαχρηματοδότησηςεπενδυτικώνέργωνστηνΕλλάδαμέσωτωντόκωνπουαυτήπληρώνειγιατοδημόσιοχρέοςτηςπροςτονεπίσημοτομέα.Ένααδιαμφισβήτητοόφελοςτηςσυγκεκριμένηςπρότασηςείναιότιμετηρήτραεπα-νεπένδυσηςοιδανειακέςυποχρεώσειςτηςχώραςθαπάψουννααποτελούντρο-χοπέδηστηναναπτυξιακήεπανεκκίνησητηςοικονομίας.Αντίθετα,θααποτελούνχρηματοδοτικόεργαλείογιατηδημιουργίανέωνθέσεωνεργασίαςκαιτηναύξησητουΑΕΠ.Ταυτόχρονα,ηυλοποίησητηςσυγκεκριμένηςπρότασηςαναμένεταιότιθασυμβάλεικαθοριστικάστημείωσητηςαβεβαιότηταςκαιτουπιστωτικούκιν-δύνουτης ελληνικήςοικονομίας.Σταθετικάτηςπρέπει επίσηςνασυνυπολογι-στείκαιτογεγονόςότιτοσχέδιοαυτόέχειπιθανότητεςναγίνειαποδεκτόαπότουςΕυρωπαίουςεταίρους,καθώςηεμπλοκήτουςστοσυγκεκριμένοεπενδυτικόσχήμαθαεξασφαλίζειεγγυημένηαπόδοση,ηοποίασεκάθεπερίπτωσηθαείναιυψηλότερηαπότοτρέχονεπιτόκιοτωνδανείωντουςστηχώραμας.

Μιαδεύτερη,ωστόσοαρκετάαβέβαιη,πηγήχρηματοδότησηςθαμπορούσεναείναικαιτομερίδιοτωνκεφαλαίωνπουαντιστοιχείστηχώραμαςαπότησυμμε-τοχήτηςστοφιλόδοξοεπενδυτικό«σχέδιοJuncker».Θαπρέπειναεπισημανθείότι,ενώηυλοποίησητηςσυγκεκριμένηςδράσηςαποτελείσίγουραμιασημαντικήευκαιρίαγιατηντόνωσητηςοικονομικήςμεγέθυνσηςκαιτηςαπασχόλησηςστηνΕλλάδα,ωστόσοτοΙΝΕαναγνωρίζεισοβαρέςαδυναμίεςστοεπενδυτικό«σχέδιοJuncker»,ιδιαίτεραωςπροςτογεγονόςότιηυλοποίησήτουστηρίζεταισεμάλλοναισιόδοξες προβλέψεις μόχλευσης ιδιωτικών κεφαλαίων. Επιπλέον, σημαντικόρόλοστηνενεργοποίησητωνεπενδύσεωνθαμπορούσανναέχουνοιπόροιτουΕΣΠΑκαιηαξιοποίησητωνκεφαλαίωντηςΕυρωπαϊκήςΤράπεζαςΕπενδύσεων(ΕΤΕπ).

Είναι προφανές ότι το εγχείρημα υλοποίησης ενός αναπτυξιακού επενδυτικούπρογράμματος προϋποθέτει την άμεση μετάβαση της οικονομίας σε ένα περι-βάλλον μακροοικονομικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και θετικώνρυθμώνμεταβολήςτηςεγχώριαςζήτησης,πουθαεπιτρέψουντηβελτίωσητουεπιχειρηματικούκλίματοςκαιτηνενεργοποίησηιδιωτικώνεπενδυτικώναποφά-σεων.Σημαντικόρόλοστηνκατεύθυνσηαυτήέχειηαύξησητηςκατανάλωσηςμέσωτηςαπασχόλησης.Ηθέσημαςείναιότιηαντιμετώπισητουτεράστιουπρο-βλήματοςτηςανεργίαςδενμπορείσεκαμιάπερίπτωσηναγίνειμέσωτηςενερ-γοποίησηςτωνεπενδύσεων.Σεαυτότοπλαίσιο,προτείνουμετηθεσμοθέτηση«προγραμμάτωνεγγυημένηςαπασχόλησης».47Υποστηρίζουμετοθεσμότηςεγγυ-ημένηςαπασχόλησης,γιατίπιστεύουμεότιστιςσημερινέςσυνθήκεςτηςκρίσηςδημιουργείπολύσημαντικέςδημοσιονομικές,μακροοικονομικέςκαιχρηματοπι-στωτικέςεπιδράσεις.Ειδικότερασυμβάλλει:

47. Βλ. Antonopoulos et al. (2014), Ιωαννίδης και Πιέρρος (2015).


• στηνάμεσηαύξησητηςαπασχόλησηςκαιστηνενίσχυσητηςκοινωνικήςστα-θερότητας·

• στηναύξησητωνασφαλιστικώνεισφορώνκαιστηνενίσχυσητηςβιωσιμότη-ταςτουασφαλιστικούσυστήματος·

• στηνενίσχυσητηςχρηματοπιστωτικήςσταθερότηταςμέσωτηςμείωσηςτωνμηεξυπηρετούμενωνδανείων·

• στησταθεροποίησητουμακροοικονομικούπεριβάλλοντοςμετηνάμεσηενί-σχυσητηςαγοραστικήςδύναμηςκαιτηνπολλαπλασιαστικήαύξησητουΑΕΠ·

• στηδημιουργίαβιώσιμωνπρωτογενώνπλεονασμάτωνμέσωτηςαύξησηςτηςαπασχόλησηςκαιτουΑΕΠ.Εδώβρίσκεταιοκρίκοςπουσυνδέειτονπρώτομετονδεύτεροπυλώνατηςπρότασήςμας.Στοβαθμόπουυπάρχειευρωπα-ϊκήστήριξηστονδεύτεροπυλώνα,τότεθαμπορούσετοπραγματοποιούμενοπρωτογενέςπλεόνασμανααπορροφηθείστηνπληρωμήτωντόκων.Διαφορε-τικάθαπρέπειοιτόκοιναείναιμικρότεροιτωνπρωτογενώνπλεονασμάτων,ώστε να υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι για την ανατροφοδότηση της σχέσης:απασχόληση–ανάπτυξη–βιώσιμοπρωτογενέςπλεόνασμα.

Τέλος,σημαντικόρόλοστηνενεργοποίησητηςεγχώριαςζήτησηςκαιτηςοικονο-μικήςδραστηριότηταςβραχυπρόθεσμαμπορείναέχειηδημιουργίαενόςδικαι-ότερου και αναπτυξιακούφορολογικού συστήματος. Το ΙΝΕ έχει κοινοποιήσεισυγκεκριμένες προτάσεις φορολογικής μεταρρύθμισης. Θεωρούμε πολύ σημα-ντικόναδιαμορφωθείέναπλαίσιοφορολογικώνκινήτρωνπροςόλεςεκείνεςτιςιδιωτικέςεπιχειρήσειςπουεπενδύουνστηνέρευνακαιτηνκαινοτομία,δημιουρ-γούννέεςθέσειςσταθερήςαπασχόλησης,σέβονταιτοεργατικόδίκαιο,καθώςκαιτηθέσηκαιτοεισόδηματωνεργαζομένων.Οιφορολογικέςαυτέςπαρεμβάσειςαναμένεταιότιθαέχουνιδιαίτεραθετικάαποτελέσματαστοεπίπεδοτηςεγχώ-ριαςιδιωτικήςζήτησηςκαιστηναπασχόληση,συντελώνταςέτσιαποφασιστικάστηντόνωσητηςεπενδυτικήςδραστηριότηταςκαιστημεγέθυνσητουΑΕΠ.

6.2.3 Πυλώνας τρίτος: Επαναρρύθμιση της αγοράς εργασίας και αποκατάσταση του κατώτατου μισθού

Η αποκατάσταση του συστήματος των συλλογικών διαπραγματεύσεων, τωνσυλλογικώνσυμβάσεωνκαιτουρόλουτουΟΜΕΔ,καθώςκαιηεπαναφοράτουγενικούκατώτατουμισθούσυνιστούντααναγκαίαμέτραγια την έναρξημιαςδιαδικασίαςαποκατάστασηςτωνεργασιακώνσχέσεωνμεθετικήσυμβολήστοπεδίοτηςαπασχόλησης,τηςεγχώριαςζήτησηςκαιτηςοικονομικήςμεγέθυνσης.Στηνκατεύθυνσηαυτήείναιαναγκαίοναγίνουνσημαντικέςαλλαγές,ώστενααποκατασταθείτοδίχτυασφάλειαςκαικοινωνικήςπροστασίαςτωνεργαζομέ-νων.Τέτοιεςείναι:


• ηαποκατάστασητηςενότηταςτωνόρωντηςΕΓΣΣΕκαιηκαθολικήεφαρμογήτωνμισθολογικώντηςόρων·

• ηεπαναφοράτηςμετενέργειαςγιατοσύνολοτωνόρωνεργασίαςκαιτηςεξά-μηνηςπαράτασηςισχύοςτωνόρωντηςΣΣΕ(μεδυνατότηταπεραιτέρωπαρά-τασης)·

• η κατάργηση της υπερίσχυσης της επιχειρησιακής ΣΣΕ έναντι κλαδικών ήομοιοεπαγγελματικώνΣΣΕκατάπαρέκκλισητηςαρχήςτηςισχύοςτηςευνοϊ-κότερηςγιατονεργαζόμενοδιάταξης·

• ηκατάργησητηςδυνατότηταςσύναψηςΣΣΕαπό«ενώσειςπροσώπων»(γεγο-νόςπου,όπωςπροαναφέρθηκεστοΚεφάλαιο4,οδήγησεσεμείωσητωνονο-μαστικώνμισθώνσεεπιχειρησιακόεπίπεδο)·

• ηδυνατότηταμονομερούςπροσφυγήςστημεσολάβησηκαιστηδιαιτησία·

• ηδυνατότητασύναψηςΣΣΕσεεπίπεδοομίλουεπιχειρήσεων,καθώςεπίσηςκαισενομικάπρόσωπαμηκερδοσκοπικούχαρακτήρα·

• η αύξηση του νόμιμουκατώτατουμισθούστο επίπεδοπουβρισκότανπριναπότονΦεβρουάριοτου2012καιάρσητηςάνισηςμισθολογικήςμεταχείρι-σηςτωννέωνεργαζομένωνκάτωτων25ετών.

Ειδικότερα,ηεπαναφοράτουκατώτατουμισθούσταπροΦεβρουαρίουτου2012επίπεδαθαείχεωςαποτέλεσμαοικατώτατεςπραγματικέςαποδοχές,υπολογιζό-μενεςσεετήσιαβάση,ναμπορούσαννααυξηθούνωςεξής(βλ.Διάγραμμα6.7):

• το2015κατά7,4%γιατουςάνωτων25ετών(καικατά12,1%γιατουςνέουςκάτωτων25ετώνεφόσονεξισωθούνοιαμοιβέςκαιαπαλειφθείηηλικιακήδιάκριση)·

• το2016κατά18,9%(καικατά30,7%γιατουςνέουςκάτωτων25ετών).


Διάγραμμα 6.7: Ποσοστιαίααύξησηκατώτατουμισθού (Ελλάδα,1984-2016)

-1,1 -10,3

-5,1

3,0 4,4

-1,6 -5,4 -3,8-2,2

1,5 0,5

-0,4

2,4 0,6 0,9 1,0

-0,1

1,7 1,6 2,0 2,2 3,1 2,4 1,9 4,4

-2,8 -2,4

-19,8-28,5

-2,5 -4,7

1,3 1,3 7,4

12,1 18,9

30,7

0

-40-30-20-10

10203040

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

(25

ΑΝΩ

)20

12 (Ε

ΩΣ

25)

2013

(25

ΑΝΩ

)20

13 (Ε

ΩΣ

25)

2014

(25

ΑΝΩ

)20

14 (Ε

ΩΣ

25)

2015

(25

ΑΝΩ

)20

15 (Ε

ΩΣ

25)

2016

(25

ΑΝΩ

)20

16 (Ε

ΩΣ

25)


Σημείωση: Υπολογισμοί σε ετήσια βάση σύμφωνα με τις ΕΓΣΣΕ και τις Διαιτητικές Αποφάσεις μέχρι και το 2011, την ΠΥΣ 6 (Μνημόνιο ΙΙ) για τα έτη 2012-2014, το σενάριο για ολική επαναφορά στα 751,39 ευρώ (από 1/10/2015) και τον μέσο ΔΤΚ.

Επομένως,ηαγοραστικήδύναμητωνκατώτατωναποδοχώνθαέχειεπανέλθειστα τέλη του2016στα επίπεδα του2008 (ήπερίπουστα επίπεδα του1985),χαμηλότερηκατά4εκατοστιαίεςμονάδεςσεσχέσημετουψηλότεροεπίπεδοτηςεξεταζόμενηςπεριόδου(102μονάδεςτοέτος2009)(βλ.Διάγραμμα6.8).


Διάγραμμα 6.8: Εξέλιξηκατώτατωνπραγματικώναποδοχών (1984-2016,1984=100)

100 99

89

84 87

91 89

8481

79

81

81 81

8383

84

85

84

8687

8991

94

96 98

102 99

97

78

76

77

82

98

70

75

80

85

90

95

100

105

110

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016


Σημείωση: Υπολογισμοί σε ετήσια βάση σύμφωνα με τις ΕΓΣΣΕ και τις Διαιτητικές Αποφάσεις μέχρι και το 2011, την ΠΥΣ 6 (Μνημόνιο ΙΙ) για τα έτη 2012-2014, το σενάριο για ολική επαναφορά στα 751,39 ευρώ (από 1/10/2015) και το μέσο ΔΤΚ.

Ηαύξηση του κατώτατου μισθού έχει ευρύτερησημασία για τη δυναμική τωνμισθώνστονιδιωτικότομέα,γιατίαποτελείκατώφλικαισημείοαναφοράςκαιθατείνειναεπηρεάσεισταδιακάκαιτιςεπιμέρουςδιαπραγματεύσειςγιατηδιαμόρ-φωσητωνμισθώνσεκλαδικόκαιομοιοεπαγγελματικόεπίπεδο.

Ολοκληρώνοντας,οιτρειςπυλώνεςτηςπρότασήςμαςλαμβάνουνυπόψητιςδομι-κέςκαιτιςθεσμικέςιδιαιτερότητεςτουελληνικούμοντέλουανάπτυξης.Θαμπο-ρούσαννααποτελέσουντονκορμόενόςεναλλακτικούμακροσχεδιασμούεξόδουτης χώραςαπό την οικονομική και την κοινωνική κρίσημε υψηλήδιαπραγμα-τευτικήισχύ,αφούαντιμετωπίζουντηνοικονομικήκαιτηνκοινωνικήκρίσηκαιταυτόχροναπροσδοκάταιναδημιουργήσουνπόρουςπουθαμπορούσανναεξυ-πηρετήσουνμεβιώσιμοτρόποτιςδανειακέςυποχρεώσειςτηςχώραςμεκοινω-νικήσταθερότητακαι εθνικήαξιοπρέπεια, δίχωςαυτόναγίνεταισεβάροςτηςσταθερότηταςτηςΕυρωζώνης.


Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

• Αργείτης,Γ.(2012).Χρεοκοπία και οικονομική κρίση: Αποτυχία και κατάρρευση του ελληνικού μοντέλου καπιταλισμού,Αθήνα:Αλεξάνδρεια.

• Αργείτης,Γ.καιΝικολαΐδη,Μ.(2014).Οικονομική κρίση και παραγωγική ανα-διάρθρωση στην Ελλάδα: Ο ρόλος της μεταποιητικής βιομηχανίας,Μελέτη28,ΠαρατηρητήριοΟικονομικώνκαιΚοινωνικώνΕξελίξεων,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Βεληζιώτης,Μ.καιΚύρου,Α.(2014).Θεσμοί, ευελιξία και συγκριτική επίδοση των αγορών εργασίας,Μελέτη27,ΠαρατηρητήριοΟικονομικώνκαιΚοινωνι-κώνΕξελίξεων,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Γαβρόγλου, Σ. (2009).Όψεις ευελιξίας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη,ΠΑΕΠ,Αθήνα.

• Δαφέρμος,Γ.καιΠαπαθεοδώρου,Χ.(2011).Το παράδοξο της κοινωνικής πολι-τικής στην Ελλάδα: Γιατί η αύξηση των δαπανών για κοινωνική προστασία δεν μείωσε τη φτώχεια;,ΚείμενοΠολιτικής1,ΠαρατηρητήριοΟικονομικώνκαιΚοι-νωνικώνΕξελίξεων,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή(2014).«Ετήσιαεπισκόπησητηςανάπτυξης2015:Νέαώθησηστηναπασχόληση,τηνανάπτυξη,τιςεπενδύσεις»,ΔελτίοΤύπου,Βρυ-ξέλλες,28/11.

• Εφημερίδα της Κυβέρνησης,Αρ.φύλλου38,ΠράξειςΥπουργικούΣυμβουλίου,Πράξη6της28/2/2012,ΡύθμισηθεμάτωνγιατηνεφαρμογήτηςΠαραγράφου6τουάρθρου1τουΝ.4046/2012.

• ΙΝΕΓΣΕΕ(2014),Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση,ΕτήσιαΈκθεση2014,Αθήνα.

• Ιωαννίδης,Α.,Παπαθεοδώρου,Χ.,καιΣουφτάς,Δ.(2012).Εργαζόμενοι κι όμως φτωχοί: Οι διαστάσεις της φτώχειας των εργαζομένων στην Ελλάδα,Επιστημο-νικήΈκθεση6,ΠαρατηρητήριοΟικονομικώνκαιΚοινωνικώνΕξελίξεων,Ινστι-τούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Ιωαννίδης,Γ.καιΠιέρρος,Χ.(2015).Μια πρόταση διεξόδου από την κρίση στην απασχόληση και από την ύφεση,ΚείμενοΠολιτικής8,ΠαρατηρητήριοΟικονο-μικώνκαιΚοινωνικώνΕξελίξεων,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Καζάκος,Α.(2013).Συλλογικό εργατικό δίκαιο,Γ΄έκδοση,Σάκκουλας.


• Καψάλης,Α.(2015).Η αδήλωτη εργασία στην Ελλάδα: Αξιολόγηση των σύγχρο-νων μέτρων καταπολέμησης του φαινομένου,Μελέτες/Τεκμηρίωση43, Ινστι-τούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Καψάλης,Α.καιΤριανταφύλλου,Χ.(2013),Συλλογικές διαπραγματεύσεις, νέοι όροι διαμόρφωσης των αποδοχών και μισθολογικές εξελίξεις στην εποχή των Μνημονίων,ΕιδικήΈκδοσηΤετράδιατουΙΝΕ–Μελέτη40,ΙνστιτούτοΕργα-σίαςΓΣΕΕ.

• Καψάλης,Α.καιΤριανταφύλλου,Χ.(2014).Εξελίξεις στις συλλογικές διαπραγ-ματεύσεις και στις αμοιβές κατά το 2013,ΕιδικήΈκδοσηΤετράδιατου ΙΝΕ–Μελέτη42,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Κουζής,Γ.(2010).«Ηπορείατηςνεοφιλελεύθερηςαπορρύθμισηςτηςεργασίαςκαιτοάλλοθιτηςκρίσης»,στοΒατικιώτης,Λ.κ.ά.Ο χάρτης της κρίσης: Το τέλος της αυταπάτης,Αθήνα:Τόπος.

• Κουζής,Γ.(2011α).«Ηεργασίαστηδίνητηςοικονομικήςκρίσηςκαιτουμνημο-νίου:Δέκαεπισημάνσεις»,Ουτοπία,97,σελ.7-12,Νοέμβριος-Δεκέμβριος.

• Κουζής,Ι.(2011β).«ΤοεργασιακότοπίοστηνΕλλάδαμετάτομνημόνιο»,Ενη-μέρωση,181,Μάρτιος,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Μιχοπούλου,Σ. (2014).Κρίση χρέους, δημοσιονομική λιτότητα και οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη,Μελέτη30,ΠαρατηρητήριοΟικονομικώνκαιΚοινωνι-κώνΕξελίξεων,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Ν.4024/2011 (ΦΕΚΑ΄226/27-10-2011)γιατις «Συνταξιοδοτικέςρυθμίσεις,ενιαίο μισθολόγιο − βαθμολόγιο, εργασιακή εφεδρεία και άλλες διατάξειςεφαρμογήςτουμεσοπρόθεσμουπλαισίουδημοσιονομικήςστρατηγικής2012-2015».

• Παπαθεοδώρου,Χ.καιΔαφέρμος,Γ. (2010).Δομή και τάσεις της οικονομικής ανισότητας και της φτώχειας στην Ελλάδα και την ΕΕ, 1995-2008,ΕπιστημονικήΈκθεση2,ΠαρατηρητήριοΟικονομικώνκαιΚοινωνικώνΕξελίξεων,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• Παπαθεοδώρου,Χ.καιΜισσός,Β. (2013).Ανισότητα, φτώχεια και οικονομική κρίση στην Ελλάδα και στην ΕΕ,ΕπιστημονικήΈκθεση9,ΠαρατηρητήριοΟικο-νομικώνκαιΚοινωνικώνΕξελίξεων,ΙνστιτούτοΕργασίαςΓΣΕΕ.

• ΣΕΠΕ(2013).«ΗεξέλιξητωνσυμβάσεωνεργασίαςκαιηελεγκτικήδράσητουΣΕΠΕγιατοΑ΄εξάμηνοτουέτους2013»,Αθήνα,18Ιουλίου.

• ΤράπεζατηςΕλλάδος(2013).Νομισματική πολιτική: Ενδιάμεση έκθεση 2013,Νοέμβριος,Αθήνα.

• ΤράπεζατηςΕλλάδος(2015).Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2014,Φεβρουά-ριος,Αθήνα.


• Τραυλός-Τζανετάτος,Δ.(2013).Οικονομική κρίση και εργατικό δίκαιο,Αθήνα:Σάκκουλας.

• ΥπουργείοΕργασίας(2013-2014).Εκθέσειςσυστήματος«ΕΡΓΑΝΗ»και«ΑΡΤΕ-ΜΙΣ»,Αθήνα.

• Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας (2014). Έκθεση Πεπραγμένων ΣΕΠΕ έτους 2013.

Ξενόγλωσση

• Antonopoulos, R., Adam, S., Kim, K., Masterson, T. and Papadimitriou, D.(2014).Responding to the Unemployment Challenge: A Job Guarantee Proposal for Greece,ResearchProjectReports,NewYork:TheLevyEconomicsInstitute _ObservatoryofEconomicandSocialDevelopments,Labour Institute,GreekGeneralConfederationofLabour.

• Atkinson,A.B.(1983).The Economics of Inequality,2ndedition,OxfordUniversityPress.

• Atkinson,A.B.(1998).Poverty in Europe,Oxford:Blackwell.

• Böwer,U.,Michou,V.andUngerer,C.(2014).“Thepuzzleofthemissinggreekexports”,EconomicPapers518,European Economy,June,http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/economic_paper/2014/pdf/ecp518_en.pdf.

• Clauwaert, S. and Schömann, I. (2012). “The crisis and national labour lawreforms:Amappingexercise”,WorkingPaper2012.04,Brussels:ETUI.

• Degryse,C.,Jespen,M.andPochet,P.(2013).“TheEurocrisisanditsimpactonnationalandEuropeansocialpolicies”,WorkingPaper2013.05,Brussels:ETUI.

• Esping-Andersen, G. (1999). Social Foundations of Postindustrial Economies,Oxford:OxfordUniversityPress.

• Esping-Andersen,G.(ed.)(2000).Why Deregulate Labor Markets?,Oxford:OxfordUniversityPress.

• ETUI(2014).Benchmarking Working Europe 2014,Brussels.

• ETUI(2015).Benchmarking Working Europe 2015,Brussels.

• European Commission (2014). “The second adjustment programme forGreece: Fourth review”, Occasional Paper 192,European Economy, Economicand Financial Affairs, April, http://www.mnec.gr/sites/default/files/ocp192_en.pdf.


• Ferrera,M.(1996).“The‘Southernmodel’ofwelfareinsocialEurope”,Journal of European Social Policy,6,pp.17-37.

• Gordon,D.andTownsend,P. (eds) (2000).Breadline Europe; Measurement of Poverty,Bristol:PolicyPress.

• Hein,E.(2011).“Distribution,financialisationandthefinancialandeconomiccrisis: Implications for post-crisis economic policies”, Working Paper No.09/2011,InstituteforInternationalPoliticalEconomy,Berlin.

• iAGS(2015).Independent Annual Growth Survey, Third Report,December2014,http://www.iags-project.org.

• IMF (2012). “Greece:Request for extendedarrangementunder the extendedfundfacility”,IMFCountryReportNo.12/57.

• IMF(2015).World Economic Outlook,April,WashingtonDC.

• IZA (2010). “The roleof socialprotectionas aneconomic stabilizer:Lessonsfromthecurrentcrisis”,ResearchReportNo.31,EuropeanParliament.

• Karamessini, M. (2015). “Greece as an international test-case: EconomicadjustmentthroughaTroika/state-induceddepressionandsocialcatastrophe”,inLehndorff,S.(ed.),Divisive Integration. The Triumph of Failed Ideas in Europe – Revisited,Brussels:ETUI.

• Karamessini,M.(2015).“Sovereigndebtcrisis:ΑnopportunitytocompletetheneoliberalprojectanddismantletheGreekemploymentmodel” inLehndorff,S.(ed.),A Triumph of Failed Ideas: European Models of Capitalism in the Crisis,Brussels:ETUI.

• Lindner,F.,Soemer,N.andTheobald,T.(2014).“OpportunitiesandrisksoftheEuropeanBankingUnion”,PolicyBrief,IMK.

• Morin, M. and Schwellnus, C. (2014). “An update of the OECD InternationalTrade Equations”, OECD Economics Department Working Papers 1129,OECD Publishing, https://www.econbiz.de/Record/an-update-of-the-oecd-international-trade-equations-morinyriam/10010375315.

• Onaran,O.(2015).“Europeneedsawage-ledrecovery”,PolicyViewpointNo.3,February.

• Petmesidou, M. (1996). “Social protection in southern Europe: Trends andprospects”,Journal of Area Studies,4(9),pp.95-125.

• Rocha, F., Feigl, G., Leonardi, S., Pernot, J.M., Stoleroff, A., Tomev, L. andTriantafillou,Ch.(2014).The New European Economic Governance and its impact on the National Collective Bargaining Systems, editionFundación1ºdeMayo,Madrid.


Ηλεκτρονικές πηγές

• Ameco Database, http://ec.europa.eu/economy_finance /ameco/user/serie/SelectSerie.cfm

• Eurostat,http://ec.europa.eu/eurostat

• ΥπουργείοΕργασίαςΚοινωνικήςΑσφάλισηςκαιΠρόνοιας,ΣυλλογικέςΣυμβά-σειςεργασίας,http://www.ypakp.gr/

ISSN:1108-7765

ISBN:978-960-9571-65-4

©ΙΝΕΓΣΕΕ Ιουλιανού24,Αθήνα10434

Τηλ.:210-8202247,210-8202239

Σελιδοποίηση-Εκτύπωση ΚΑΜΠΥΛΗAdvertising

Αντιγόνης60,10442Αθήνα Τηλ.:2105156810-20-30,Fax:2105156811, e-mail:[email protected],www.kambili.gr

ISSN: 1108-7765ISBN: 978-960-9571-65-4

Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση 2015, του ΙΝΕ ΓΣΕΕ

Documents

Transcript of Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση 2015, του ΙΝΕ ΓΣΕΕ