Σελίδα 26

Από όλους τους οπτικούς άξονες και σε μεγάλη ακτίνα, ο Όλυμπος σφραγίζει

την Πιερία της Μακεδονίας και την Περραιβία της Θεσσαλίας, περιοχές της

αρχαιότητας που μοιράζονταν τον ορεινό του όγκο και είχαν εκτεταμένα

σύνορα πάνω σ’ αυτόν.1 Αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο του φυσικού, ιστορικού,

περιβαλλοντικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος στη Θεσσαλία (Λάρισα) και

τη Μακεδονία (Πιερία). Γεωγραφικά, τόσο ο ο μακεδονικός όσο και ο θεσσαλικός

του χαρακτήρας είναι σημαντικοί εξίσου.2

Aπειρα είναι τα ορεινά μονοπάτια που συνδέουν την Πιερία με την Θεσσαλία,

γνωστά μόνο στους παλιότερους κατοίκους του όρους, ιδιαίτερα στους

κτηνοτρόφους, τους ξυλοκόπους, τους «κυρατζήδες»3 και τους κυνηγούς. Τα

μεγαλύτερα όμως περάσματα είναι των Τεμπών (ανάμεσα στον Κάτω Όλυμπο

και την Οσσα), των Λειβήθρων (ανάμεσα στον Άνω και τον Κάτω Όλυμπο) και

της Πέτρας (ανάμεσα στον Άνω Όλυμπο και τον Τίταρο). Από την αρχαιότητα

μέχρι σήμερα, επιφανέστερο πέρασμα («οφθαλμών πανήγυρις» κατά τον

Αιλιανό)4 είναι τα Τέμπη του Πηνειού1 ανάμεσα στον Κάτω Όλυμπο και την

1 40ο 00΄-40ο 12 Β, 22ο 27΄22ο 43΄ Α. Υψ. 300-2917. Ενδεικτική για τα σύνορα Πιερίας-

Περραιβίας [Μακεδονίας-Θεσσαλίας] κατά την αρχαιότητα είναι η επιγραφή εποχής

Νέρβα Τραϊανού Γερμανικού που δημοσίευσε ο Heuezey [Le Mont Olympe [1860] 58-59,

477], Αναφέρει το σύνορο μεταξύ της Ελασσόνας και του Δίου, [=Περραιβίας-Πιερίας,

μεταξύ δηλαδή της Θεσαλίας και της Μακεδονίας] Βρέθηκε αρκετά πιό δυτικά της

Καρυάς, [που σήμερα ανήκει στον νομό Λαρίσης]. “au milieu de la prairie de Konospoli,

dans l’ Olympe, sur un terre appele Simo”. Η αρχική λογική χωρισμού των διαφόρων

χωρισμών στην ορεινή περιοχή του Ολύμπου πιθανόν δεν θα διέφερε από την σύγχρονη

λογική των κτηνοτρόφων που ακολουθούν κυρίως την πορεία των νερών του Ολύμπου.

2 Μολονότι στην αρχαιογνωστική έρευνα ο μακεδονικός του χαρακτήρας είχε στο

παρελθόν παραμεληθεί. Εξαίρεση στον κανόνα ο Α. Τσοπανάκης [Γλωσσικά της

Μακεδονίας, Ancient Macedonia (1970), 334] 3 Μεταφορείς με σειρά μουλαριών. 4 «kitt’j mùn g¶r pol›j kaà e‚ m£la l£sioj ônakm£zei kaà töqhle kaà dÖkhn tÓn eŸgenÓn ¢mpölwn kat¶ tÓn ÿyhlÓn döndrwn ¢nörpei kaà sumpöfuken aŸtoãj, pollæ dù smÖlax

pr’j aŸt’n t’n p£gon ¢natröcei kaà ôpiski£zei tæn pötran· kaà ôkeÖnh mùn ÿpolanq£nei,

—r©tai dù t’ clo£zon p©n, kaà ústin –fqalmÓn panªgurij.» Βλ. Αιλιανός, Ποικίλη

Ιστορία, 3 1.Μέσα στα Τέμπη υπήρχε ιερό του Απόλλωνα από όπου νεαροί των

Σελίδα 27

Οσσα. Αμέσως μετά, ο Θεσσαλός ποταμός εκβάλλει στη θάλασσα του Αιγαίου.

Τα Τέμπη, διάσημα σχεδόν όσο και ο ίδιος ο Όλυμπος, αναφέρονταν ως

αποτέλεσμα σεισμού, έργο του (Πετραίου) Ποσειδώνος. Το ρήγμα έδωσε διέξοδο

στα νερά που μέχρι τότε λίμναζαν στην πεδιάδα της Λάρισας2. Η προαιώνια

αυτή συλλογική μνήμη ήταν μία από τις κύριες αιτίες τρόμου των Θεσσαλών

κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων, όταν οι Πέρσες απείλησαν ότι θα

έφραζαν τα στενά, να πνίξουν την πεδιάδα.3

Αποτελείται από τον Κάτω ΄Όλυμπο στο νότιο τμήμα, με τα χαμηλά υψόμετρα

και τις ήπιες κλίσεις [1200-1600 μ.], το Τιτάριον, “συμφυές τω Ολύμπω”4 βορειο-

δυτικότερα, επέκταση του ίδιου ορεινού όγκου με τον ΄Όλυμπο και τον τραχύ,

τον υπεροπτικό (Ανω) Όλυμπο Πρόκειται για 850 περίπου κυβικά χιλιόμετρα

συγκεντρωμένα σε μικρή επιφάνεια και κυκλικό σχηματισμό. Υψώνεται

απότομα με τις δεκάδες βουνών και κορυφών άνω των 2000 μ. δίπλα στη

θάλασσα και περιβάλλεται από σαφώς χαμηλότερους ορεινούς όγκους. 5. Ο

[Ανω] ΄Όλυμπος στο κέντρο [2917 μ.] είναι ο μέγας και απόκρημνος, το όρος με

τα βαθύτατα χάσματα και τις πολλές αλπικές κορυφές, ο “πολυδειράς” και

“πολύπτυχος” του έπους.6 Πολυσχιδής αλλά συνοπτικά συμπαγής, αποτελείται

αριστοκρατικών οικογενειών των Δελφών μετέφεραν την Τεμπική Δάφνη στο μεγάλο

ιερό από την Πυθιάδα οδό διά QettalÖaj kaà PelasgÖaj kaà t¡j Oáthj kaà t¡j AÑni£nwn

cËraj kaà t¡j Mhliöwn kaà Dwriöwn kaà LokrÓn tÓn `EsperÖwn Βλ. Αιλιανός, Ποικίλη

Ιστορία, 3 1

Μέχρι τα νεότερα χρόνια σώζονταν επιγραφή επάνω στους βράχους, που ανέφερε την

διάνοιξη δρόμου το έτος 48 πΧ 1 Ησύχιος: tömph· t¶ s⁄nde(n)dra cwrÖa. tinùj dù t¶ sten¶ tÓn –rÓn. Σούδα: Tömpea: t¶

koilËmata. Sch. Vet. Δίον. Περιηγητή 916: Tömpea, Ωtoi t¶ meg£la stenËmata. KurÖwj g¶r t¶j di“douj kaà t¶ stenËmata lögei tÓn –rÓn 2 Βλ. Ηρόδοτο 7 129 κεξ. Στράβων 9 5 2. Φιλόστρατος Εικόνες 2 17. Αθήναιος Κ 14

Υπήρχε και η παράδοση ότι το άνοιγμα των Τεμπών ήταν έργο του Ηρακλή. Βλ Διόδωρο

Σικελιώτη 4 18 κεξ. 45. Ηωδιανός Περί καθολικής Προσωδίας, Λυταί. Στέφανος

Βυζάντιος, Λυταί. Sch. Vet. Πινδάρου 4 246α 3 Βλ. Sch. Vet. A. Αριστ. 181 2. Σούδα. Tömph: metax› tÓn QettalÖaj –rÓn perà t’n

îOlumpon kaà tæn îOssan sten£· kaq“lou dù kaà ôn p©si toãj ‘resi sten“tatai diekbolaÖ. kaà oÉ s⁄ndendroi t“poi. ÑdÖwj dù Makedonik¶ ‘rh o¤tw kalo⁄mena, kaà oÉ stenoà t“poi. `Hr“dotoj. ”ti met¶ tæn ôn MaraqÓni m£chn Qettaloà ômªdisan, deÖsantej tæn ¢p“fraxin tÓn TempÓn.

4Στράβων 7 1 14 paralabÎn pleÖouj potamo⁄j, Ôn kaà — E‹rwpoj, ÷n Titarªsion eçpen — poihtªj, t¶j phg¶j úconta ¢p’ to‡ TitarÖou ‘rouj sumfuo‡j t˘ 'Ol⁄mpJ, ÷ k¢nte‡qen •rcetai diorÖzein tæn MakedonÖan ¢p’ t¡j QettalÖaj. ústi g¶r t¶ Tömph sten’j aŸlÎn metax› 'Ol⁄mpou kaà îOsshj. 5 Πιέρια 2000 μ., Χάσια 1839 μ., Κάτω Όλυμπος 1.587 μ. Οσσα 1978 μ., που τονίζουν ακόμη

περισσότερο την επιβλητικότητά του. βλ. Δ. Κωτούλας, Ο Όλυμπος και υδατορεύματά

του, Πρακτικά Διημέρου Συνεδρίου για τον Όλυμπο, Λάρισα 1993, 90-91. Μέγιστο μήκος

Α-Δ=25 χμ., μέγιστο πλάτος Β-Ν =28,5, περίμετρος= 150 χμ περίπου, εμβαδόν=500 τ.χμ. βλ.

Ν. Νέζη, Όλυμπος, Αθήνα 1986, 12.

6 Iδιαίτερα μάλιστα στον Μακεδονικό Ανω ΄Όλυμπο Βλ. πχ. Ευστάθιος, Σχ. Ιλ. 2 197 10

îOlumpon mùn nohtöon t’ Makedonik’n ‘roj. μακρός”, βλ. Liddle-Scott, high . Η ομηρική

ορολογία συναντάται και στους Υμνους και τον Ησιόδο. μακρός”, βλ Ευστάθιο, 1 295 12

K⁄mata dù makr¶ t¶ ÿyhl¶ lögei, toutösti t¶ eÑj ¤yoj korufo⁄mena· o¤tw g¶r kaà makr’j îOlumpoj — ÿyhl“j. ústi dù ”te π löxij kaà t’ baq› shmaÖnei, Êj ”te fröata

makr¶ lögontai, Ωgoun baqöa, kaà oŸc' °plÓj, ¢ll¶ p£nu baqöa· oŸ g¶r p©n baq› Ωdh

Σελίδα 28

από ασβεστόλιθους διαφόρων γεωλογικών εποχών, πετρώματα που

αποσαθρώνονται σε απότομες σάρες και δημιουργούν το τραχύ , υπεροπτικό και

μεγαλόπρεπο τοπίο του.1 Είναι αποτέλεσμα της διάβρωσης και των

γαιοκατακρημνίσεων που δημιούργησαν στο μητρικό πέτρωμα φυσικοί

παράγοντες, δηλαδή ο γεωλογικός του χαρακτήρας και τα εντονα

μετεωρολογικά του φαινόμενα. Η κύρια αποσάθρωση φαίνεται ότι

δημιουργήθηκε με την τήξη των παγετώνων.

«Νιφόεις» ή «αγάννιφος»2 που παγιδεύει τα σύννεφα στις «πύλες» των ορεινών

του χασμάτων, «αιγλήεις» προς κάθε κατεύθυνση τις φωτεινές χειμωνιάτικες

μέρες ή και σχεδόν αόρατος πίσω από το λεπτό φόρεμα της θερινής του

υγρασίας, είναι ο κύριος και κατεξοχήν ΄Όλυμπος. Το γεωγραφικό του πλάτος

και η άμεση επαφή των αλπικών κορυφών με τη θάλασσα του προσδίδουν την

ελλαδική εκείνη γλυκύτητα που τον διαφοροποιεί από πολλά αλπικά τοπία.

Οταν μάλιστα είναι χιονισμένος, οι ηλιόλουστες μέρες τον κάνουν “αιγλήεντα”,3

κυριολεκτικά δηλαδή απαστράπτοντα. Οι αλλεπάλληλες όμως σκοτεινές

χαραδρώσεις, οι ορθοπλαγιές και ο πολύκορφος αλπικός πυρήνας δίπλα στο

πάντα ανήσυχο Αιγαίο δημιουργούν τα μετεωρολογικά εκείνα φαινόμενα που

συνθλίβουν συχνά την ανθρώπινη υπεροψία και προκαλούν τον τρόμο και τη

φαντασία που συνέβαλαν στη δημιουργία του μύθου του. Τα φαινόμενα

ερευνήθηκαν ήδη από την αρχαιότητα, κάποια μάλιστα αποσπάσματα

διασώθηκαν μέχρι σήμερα:

kaà makr’n lögetai. αιπύς” βλ. Liddle-Scott, high and steep βλ. Liddle-Scott δειράς, ridge

of a chain of hills βλ. Liddle-Scott, [πολύπτυχος, of or with many folds, esp. of mountains,

with many valleys.

1 Το τραχύ και πολύπτυχο χαρακτηρίζει μόνο τον πιερικό Όλυμπο, και όχι τον

Θεσσαλικό.

2 Νιφόεις=χιονισμένος, από το νίφει=χιονίζει. Αγάννιφος=βαριά χιονισμένος. Βλ. APOLLWNIOU SOFISTOU LEXIKON KATA STOICEION THS TE ILIADOS KAI ODUSSEIAS: ¢g£nnifoj •gan cionËdhj.

3αιγλήεις βλ. Liddle-Scott dazzling, radiant Το επίθετο είναι χαρακτηριστικό για τον

υπέροχα χιονισμένο Όλυμπο τις χειμωνιάτικες ηλιόλουστες μέρες..

Στον ομηρικό ύμνο Εις Δήμητραν ο Όλυμπος έχει και το επίθετο θυώδης βλ. Liddle-Scott ,

smelling of incense, fragrant

Σελίδα 29

G…netai d kaˆ ¢n£klas…j tij tîn ¢nšmwn ést' ¢ntipne‹n aØto‹j, Ótan Øyhlotšroij tÒpoij prospneÚsantej Øper©rai m¾ dÚnwntai. DiÕ ™niacoà t¦ nšfh to‹j pneÚmasin Øpenant…a fšretai kaq£per perˆ A„gei¦j tÁj Makedon…aj boršou pnšontoj prÕj tÕn boršan. A‡tion d' Óti tîn Ñrîn Ôntwn Øyhlîn tîn te perˆ tÕn ”Olumpon kaˆ t¾n ”Ossan t¦ pneÚmata prosp…ptonta kaˆ oÙc Øpera…ronta toÚtwn ¢nakl©tai prÕj toÙnant…on, éste kaˆ t¦ nšfh katètera Ônta fšrousin ™nant…wj. Sumba…nei d kaˆ aÙtÕ toàto par' ¥lloij

Θεόφραστος, Fragmenta 5 27 1

Δεν είναι γνωστό ποιό ήταν το ομηρικό “ρίον”, και γενικότερα ποιά θεωρούσαν

ως ψηλότερη κορυφή του όρους, θρόνο Διός, κατά την αρχαιότητα. Θα πρέπει

να αναζητηθεί μάλλον στο δυσπρόσιτο κορυφαίο του τμήμα [Μύτικας-2818,

Σκολιό-2911, Στεφάνι-2909] και να αποκλεισθούν οι νότιες κορυφές που ήταν

ευκολότερα προσπελάσιμες. Το υποδεικνύει άλλωστε και το ιερό Διός που

εντοπίστηκε στη ΝΔ κορυφή Αγ. Αντώνιος [2.817 μ.]1

1 βλ. Β. Κυριαζόπουλος-Γ.Λιβαδά, Αρχαιολογικά ευρήματα επί της κορυφής του

Ολύμπου Αγιος Αντώνιος, ΑΔ 22, 1967, 6 κεξ. Ο Scheffel Athen. Mitt. XLVII (1922) 129 κ.ε.

αναφέρει την ανακάλυψη οστράκων και βωμούς.

Σελίδα 30

Οι Κορυφές

Από τη ΒΑ πλευρά προς το Μύτικα Από τη ΝΔ πλευρά προς το Μύτικα

1. Σταυρός (943 μ.) 2. Πριόνια (1100 μ.)

3. Μπάρμπα (1450 μ.) 4. Καταφύγιο Α (2100 μ.)

5. Ιθακίσιος (1850 μ.) 6. Λιβαδάκι (2701 μ.)

7. Στράνκος (2150 μ.) 8. Αγ. Αντώνιος (2817 μ.)

9. Πετρόστρουγκα (2225 μ.) 10. Σκολιό (2911μ.)

11. Σκούρτα (2485 μ.) 12. Σκάλα (2866 μ.)

13. Λαιμός (~ 2500 μ.) 14. Μαγούλες (1847 μ.)

15. Προφήτης Ηλίας (2786 μ.) – Καταφύγιο Σ.Ε.Ο. 16. Πύργος Γρίβα (2089 μ.)

17. Τούμπα (2801 μ.) 18. Φλάμπουρο (2673 μ.)

19. Στεφάνι ή Θρόνος του Δία (2907 μ.) 20. Μαρτίνι (943 μ.)

21. Μύτικας (2917 μ.) 22. Τερψιθέα (2592 μ.)

23. Μάνδρες (2254 μ.) 24. Καραγκούνη (1468 μ.)

25. Κώνωπες (1128 μ.) 26. Τουρτοφωλιά (1241 μ.)

27. Ράχη (926 μ.)

Από τη ΒΔ πλευρά προς το Μύτικα Από τη ΝΑ πλευρά προς το Μύτικα

28. Κίτρος (2422 μ.) 29. Δούριανη (890 μ.)

30. Νανά (2290 μ.) 31. Φράγκου Αλώνι (2684 μ.)

32. Ράχη Σαλατούρα (1438 μ.) 33. Σαμάρι Ή Δραγασιά (2253 μ.)

34. Μπαρμπάλας (1847 μ.) 35. Πάγος (2682 μ.)

36. Τρόχαλο (1088 μ.) 37. Μεταμόρφωση (2699 μ.)

38. Βουλγάρα (1689 μ.) 39. Κακόβρακας (2618 μ.)

40. Πυξάρι (1803 μ.) 41. Άνω Τσουκνίδα (1498 μ.)

42. Άνθιμος (2005 μ.) 43. Εννέα Πύργοι (2450 μ.)

44. Ρήγας (2089 μ.) 45. Ταμπούρια (1417 μ.)

46. Παπά Ράχη (1871 μ.) 47. Σηματοφόρος (2366 μ.)

48. Κονιαρόπουλο (1240 μ.) 49. Καρδάρα (916 μ.)

50. Μύτικας (768 μ.) 51. Στήθωμα (1135 μ.)

52. Κρυόβρυση (503 μ.)

Πηγή: EΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΡΥΜΟΥ OΛΥΜΠΟΥ

Σελίδα 31

Ενώ οι γειτονικές οροσειρές (Πιέρια, Οσσα, Κάτω Όλυμπος, Τίταρος) αποτελούνται

κυρίως από γνεύσιους και μεταμορφωσιγενείς σχιστόλιθους (μαρμαγυριακούς, αργιλικούς

κ.λ.π.), ο Ανω Όλυμπος αποτελείται κυρίως από ασβεστόλιθους και μάρμαρα κυρίως του

ανώτερου τριαδικού (ανατολικές πλαγιές έως νότιες από 1.200 – 2.000 μ.) και του

ιουρασικού που αποτελεί το συγκρότημα του Μύτικα από τα 2.000 μ. μέχρι την κορυφή.

Γνεύσιοι συναντώνται στις δυτικές πλαγιές σε μια ζώνη από τα 700 – 1.100 μέτρα και

ηωκαινικός φλύσχης εμφανίζεται τοπικά στα βορειοδυτικά, πάνω από το χωριό Πέτρα, από

τα 600 μέχρι τα 1.200 μ. Η κυριαρχία του ασβεστόλιθου επηρεάζει το κλίμα και την

εμφάνιση της βλάστησης. Στους πρόποδες στα ανατολικά και βόρεια κυριαρχούν χαλαρά

κροκαλοπαγή πετρώματα. Το τεκτονικό παράθυρο του Ολύμπου αποτελείται από τρεις

διαφορετικούς ανθρακικούς και δολομιτικούς σχηματισμούς διαφορετικών ηλικιών,

τριαδικού, ιουρασικού, κρητιδικού, συνολικού πάχους 2.500 μ.

Ο όγκος του Ολύμπου αρχίζει από τα Νεογενή Αλλούβια που καταλαμβάνουν τις χαμηλές

πεδινές και παραθαλάσσιες περιοχές. Οσο προχωρούμε οι πλαγιές γίνονται πιο απότομες

σχηματίζοντας ασβεστολιθικούς πύργους πλούσιους σε συντρίμμια, σχισμές και ρωγμές.

Οι κατακερματισμένοι ασβεστόλιθοι δολομίτες απορροφούν γρήγορα το νερό από τις

βροχές και τα χιόνια και σε μικρή απόσταση από την επιφάνεια το έδαφος είναι ξηρό. Το

νερό είναι σπάνιο πάνω από τα 1000 μέτρα εκτός από αυτό που προέρχεται από την τήξη

των χιονιών. Η ξηρασία ισοσκελίζεται από το πυκνό χιόνι (Νοέμβριος – Μάιος, εκτός από

τα τελευταία δύο χρόνια) και τις βροχές και καταιγίδες (Μάιος – Νοέμβριος). Η χαράδρα

του Μαυρόλογγου (Ενιπέα) είναι αυτή με το μεγαλύτερο ποσοστό καταιγίδων στην

Ελλάδα, οι οποίες είναι και η αιτία για μεγάλες καταστροφές εδαφών. Ολόκληρη η περιοχή

του Εθνικού Δρυμού στον Όλυμπο είχε έντονες φάσεις ανανέωσης, λόγω των μεγάλων

τιμών ανύψωσης και βύθισης στη λεκάνη του Θερμαϊκού. Σε μια τέτοια φάση

Σελίδα 32

σχηματίστηκαν στη Β – ΒΑ πλευρά του Ολύμπου και τα αλλουβιακά ριπίδια στην περιοχή

των ρηγμάτων. Άμεση συνέπεια της ανανέωσης του ανάγλυφου ήταν να αυξηθούν οι

κλίσεις στις κλιτύες του Ολύμπου και στις κοίτες των χειμάρρων και να αυξηθεί η

μεταφορική τους ικανότητα.

Οι δασικές εκτάσεις εκτείνονται στο σύνολο του ορεινού όγκου του Ολύμπου και

δασοπολιτικά υπάγονται στη Διεύθυνση Δασών Πιερίας και στη Διεύθυνση Δασών

Λάρισας. Ο Εθνικός Δρυμός αποτελείται, σύμφωνα με το Π.Δ. του 1938, από τον πυρήνα,

έκτασης 40.600 στρεμμάτων και την περιμετρική ζώνη. Με την αύξηση του

υπερθαλάσσιου ύψους η βλάστηση του Ολύμπου και ιδιαίτερα η κατανομή της,

παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες. Έτσι ενώ στις γειτονικές οροσειρές των Πιερίων, του

Κάτω Ολύμπου και της Όσσας υπάρχει μια σαφής διαδοχή ζωνών βλάστησης, στον Όλυμπο

παρατηρείται αναρχία στη διαδοχή των ζωνών βλάστησης, που οφείλεται στη μεγάλη

ποικιλία μικροκλιμάτων που δημιουργούν το πέτρωμα, οι εκθέσεις, οι μεγάλες κλίσεις και

γενικά το ανάγλυφο της περιοχής.

Πηγή: EΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΡΥΜΟΥ OΛΥΜΠΟΥ

Η περιοχή καλύπτεται μέχρι τα 500-600 μ. με ζώνη αείφυλλων πλατύφυλλων

(πουρνάρια, κουμαριές, αριές, ρείκια, κέδροι, κουτσουπιές, παλιούρια κλπ.) που

ποικίλλει ανάλογα των συνθηκών, ενώ στους υγρότοπους χαρακτηριστικοί είναι

οι πλατανεώνες και τα υδρόφιλα. Αμέσως ψηλότερα είναι ζώνη της δρυός.

Θεωρείται ότι χωρίς τον ανθρωπογενή παράγοντα, τα δάση δρυός θα ήταν

περισσότερα. Η ζώνη 800-1500 είναι η ζώνη οξιάς, ελάτης και μαύρης πεύκης.

Πάνω από τα 1400-1500 μ. είναι η ζώνη ψυχροβίων κωνοφόρων όπου κυριαρχεί

το ρόμπολο, δηλαδή η Λευκόδερμη Πεύκη. Η αλπική ζώνη, που αρχίζει στα

2000 μ., είναι ακάλυπτη από δασική βλάστιση, άλλοτε γυμνή και άλλοτε με

ποώδη και σποραδική αλπική βλάστιση, με πολλά σπάνια φυτικά είδη, κυρίως

των αλπικών λιθώνων (θρυματισμένοι ασβεστολιθικοί πύργοι) βραχόφυτα και

λοιπά φυτά λιβαδιών με χιονοστρώσεις και λιβαδιών στις ήπιες πλαγιές των

κορυφών. Εχουν βρεθεί μέχρι τώρα 23 ενδημικά φυτά και περίπου 80 που

Σελίδα 33

συναντώνται μόνο στην Βαλκανική, τα περισσότερα στην αλπική ζώνη. Η

πανίδα περιλαμβάνει αρπακτικά πτηνά (αετός, σταυραετός, χρυσαετός,

σπιζαετός, αετοβαρβακίνα, όρνιο, σαίνι, γυπαετός, μπαρμπάντος, ασπροπάρης,

μαυρόγυπας) γεράκια, πέρδικες, λευκοπελαργούς, ορτύκια, κίσσες, τσίχλες,

μπούφους, κουκουβάγιες, καρακάξες, σπουργίτια, τσαλαπετεινούς,

δρυοκολάπτες κλπ. Επίσης, λύκους, αλεπούδες, λύγγους, λαγούς, ασβούς,

σκαντζόχοιρους, χελώνες, αγριόγατες, και ψηλότερα σκίουρους, ζαρκάδια,

αγριόχοιρους και ελάχιστους αιγάγρους της αλπικής ζώνης.1 Μέχρι πρόσφατα

φαίνεται ότι υπήρχαν ελάφια, ενώ για παλιότερα αναφέρεται ότι υπήρχαν και

αρκούδες. Πολύ πρόσφατα (2003) αναφέρθηκε ότι, ύστερα από πολλά χρόνια,

οι αρκούδες επανεμφανίστηκαν.

Τα νεώτερα χρόνια, στην παραολύμπια πεδιάδα καλλιεργούνται στάρια,

καλαμπόκια, καπνά, ζαχαρότευτλα, αλλά και βαμβάκια, φράουλες, ακτινίδια,

πιπεριές και πολλά άλλα οπωροκηπευτικά. Η ελιά μπορεί να είναι ακόμη και

αυτοφυής στα χαμηλά υψώματα, ενώ η αμπελουργία βρίσκει άριστες συνθήκες

ανάπτυξης. Καστανιές, καρυδιές, φουντουκιές, μηλιές, γκορτσιές, συκιές,

κερασιές, αμυγδαλιές είναι μερικά από τα δέντρα που συναντάει κανείς συχνά

στην περιοχή. Παρόλη τη ραγδαία εξέλιξη, εξακολουθεί να υπάρχει

κτηνοτροφία, κυρίως αιγοπροβάτων, αλλά και χοίρων, ενώ τα βοοειδή είναι λίγα

και συνήθως μόνιμα σταυλισμένα. Πρόσφατα δημιουργήθηκαν φάρμες

στρουθοκαμήλων και αγριόχοιρων. Συχνά είναι τα μελίσια, ενώ η ενασχόληση

με τη θάλασσα και το ψάρεμα απασχολεί ακόμη κάποιους από τους κατοίκους

στα παραθαλάσσια, ουριστικά χωριά.

Οι αρχαίες πληροφορίες για το φυσικό περιβάλλον της περιοχής είναι ελάχιστες

και αφορούν κυρίως τα δέντρα. Ακόμη λιγότερα ήταν γνωστά για τις

καλλιέργειες, οι πληροφορίες όμως πληθαίνουν ραγδαία χάρη στα

αρχαιοβοτανολογικά ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών. Για παράδειγμα,

στις ανασκαφές του τέλους του 8ου αι. πΧ. του αρχαίου Ηρακλείου2 βρέθηκαν

μεγάλες ποσότητες μονόκοκκου, δίκοκκου, σκληρού και μαλακού σιταριού,

κριθάρι δίστιχο και εξάστιχο, μπιζέλι, ρόβι, φακή, φουντούκι, τμήμα και σπόροι

σύκου, ένας ελαιοπυρήνας και ένα γίγαρτο. Απροσδόκητοι ήταν οι σπόροι

ροδιού, μεμονωμένοι ή κολλημένοι στην φλούδα, και καρπουζιού.3 Βρέθηκαν

επίσης και πολλά δείγματα της θαλάσσιας ζωής του τόπου. Ενδιαφέρουσες είναι

οι γραπτές πληροφορίες για τα λιοντάρια και τον χρυσό που υπήρχαν στην

περιοχή του όρους, η πληροφορία για τους τεύθους στο ποτάμι του Δίου, για

διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα, κ.α.

1βλ. πχ, Βλ. Ε. Καλιαμπός, Η χλωρίδα, η πανίδα και τα αισθητικά δάση του Ολύμπου, και

Ε. Παπουτσή-Κωστοπούλου, Ο Όλυμπος θησαυροφυλάκιο ανεκτίμητου γενετικού

υλικού, στο Πρακτικά διημέρου Συνεδρίου για τον Όλυμπο, Λάρισα 1993, 97 και 107 κεξ. 2 Η παραλία στη θέση Κρανιά στους βόρειους πρόποδες του λόφου του Κάστρου του

Πλαταμώνα, στην θέση της πρόσφατα κατασκευασμένης σήραγγας του τραίνου της

γραμμής ΟΣΕ. Το Ηράκλειο (ο παλιότερος μακεδονικός οικισμός αμέσως μετά τα

Τέμπη, πριν από την ίδρυση της Φίλας στην Ελληνιστική Εποχή) φαίνεται ότι οριστικά

τοποθετείται στον λόφο του Πλαταμώνα. 3 Βρέθηκαν και μελετώνται από τη παλαιοβοτανολόγο Εύη Μαργαρίτη.

Σελίδα 34

Λόγω του εξαιρετικού της περιβάλλοντος [φυσικού-ιστορικού-αρχαιολογικού-

παραδοσιακού] και της καίριας θέσης της στον κύριο άξονα βορρά-νότου της

ελληνικής χερσοννήσου, παρέχει [ακόμη] πολύ μεγάλες δυνατότητες

προστασίας-ανάδειξης του περιβάλλοντος, αλλά και ανάπτυξης στον κοινωνικό

τομέα [πολιτιστική αναβάθμιση, τουριστική ανάπτυξη, θέσεις έργασίας, κ.α].

Τόσο το «Ιστορικό Πάρκο του Ολύμπου» στον Αγιο Δημήτριο, όσο και το

οικολογικό/μυθολογικό πάρκο «Η φύση διηγείται το μύθο της» στην

παραολύμπια περιοχή του Δήμου Δίου που προβλέπονται σε αυτή τη μελέτη

έχουν σκοπό να εισάγουν τον επισκέπτη στο κατεξοχήν μυθοπλαστικό

ιστορικό/φυσικό περιβάλλον του Ολύμπου, αφού είναι εκείνο που κατά κύριο

λόγο συνέβαλε στην δημιουργία των μύθων του και του παγκόσμιου

συμβολισμού που όλοι γνωρίζουμε. Στο πλαίσιο αυτής της μυθοπλαστικής

δύναμης της φύσης, θα παρατίθενται στο οικολογικό/μυθολογικό πάρκο και

μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία για είδη της χλωρίδας της περιοχής. Ο

επισκέπτης θα ενημερώνεται με καρτέλες αναρτημένες στα δέντρα.

Δάφνη Ήταν μια από τις ωραιότερες νύμφες της ελληνικής μυθολογίας. Κόρη

της Γης και του θεού-ποταμού Λάδωνα ήταν ιδιαίτερα επιθυμητή. Ο Απόλλωνας

την είχε αγαπήσει με πάθος και την καταδίωκε συνεχώς. Μία φορά κατάφερε να

την πλησιάσει τόσο που ήταν έτοιμος να την πάρει στην αγκαλιά του. Η μητέρα

της, Γη, άκουσε την ικεσία της και άνοιξε τους κόλπους της μέσα στους οποίους

την εξαφάνισε. Στο σημείο αυτό φύτρωσε η Δάφνη από την οποία ο Απόλλωνας

για να παρηγορηθεί, έκοψε ένα κλαδί, με το οποίο διακόσμησε το κεφάλι του.

Αυτός είναι ο λόγος που τον αποκαλούσαν και Δαφναίο ή Δαφνηφόρο και τα

κλαδιά της Δάφνης ήταν το βασικό σύμβολο των προς τιμήν του που

ονομαζόντουσαν δαφνοφορίες. Η Δάφνη ως σύμβολο του Απόλλωνα- που ήταν

και προστάτης των καλών τεχνών-χρησιμοποιήθηκε και για το στεφάνωμα των

νικητών σε καλλιτεχνικούς και αργότερα σε αθλητικού αγώνες.

Λυγαριά Η Ήρα γεννήθηκε κάτω από μια λυγαριά και ήταν προστάτιδα του

γάμου. Σύμφωνα με τον Παυσανία μια λυγαριά στόλιζε το Ναό της Ήρας στη

Σάμο. Η Λυγαριά έχει και το όνομα «αγνή» και στις θεσμοφορίες οι γυναίκες για

να διατηρήσουν την αγνότητά τους χρησιμοποιούσαν τα κλαδιά της για κρεβάτι.

Ο Ασκληπιός είχε το όνομα «αγνήτας» επειδή το ξόανό του ήταν από ξύλο

λυγαριάς. Ο Προμηθέας, όταν ελευθερώθηκε από τα δεσμά του, με τη βοήθεια

του Κενταύρου Χείρωνα, τοποθέτησε στο κεφάλι του ένα κλαδί λυγαριάς για να

του θυμίζει τα δεσμά του. Στα δάση της Ίδης ο Αχιλλέας έδεσε με κλαδιά

λυγαριάς τους γιους του Πριάμου και ο Οδυσσέας χρησιμοποίησε βέργες, για αν

δέσει κάτω από τα πρόβατα του πολύφημου τους συντρόφους του, προκειμένου

να τους ελευθερώσει από τα δεσμά του Κύκλωπα.

Κυπαρίσσι Όπως μας λέει ο Οβίδιος, ο Κυπάρισσος από την Κέα μια μέρα, από

λάθος του, σκότωσε ένα ιερό ελάφι. Από τη θλίψη του παρακάλεσε τον

Απόλλωνα να διατηρήσει την μνήμη της λύπης του αθάνατη. Ο Απόλλωνας τον

άκουσε και τον μετέτρεψε σε κυπαρίσσι. Το δένδρο αφιερώθηκε στον Πλούτωνα

τον Θεό των νεκρών, είναι έμβλημα πένθους και φυτεύεται μέχρι σήμερα στα

νεκροταφεία.

Το σπίτι του Οδυσσέα ήταν φτιαγμένο από ξυλεία κυπαρισσιού. Ο Θεόφραστος

αναφέρει ξυλεία κυπαρισσιού που είχε αποθηκευτεί επί τέσσερις γενιές για να

Σελίδα 35

χρησιμοποιηθεί στις πόρτες του μεγάλου ναού της Έφεσου. Κυπαρίσσια

φύτρωναν και έξω από τη σπηλιά της Ίδης όπου γεννήθηκε ο Ζευς.

Βελανιδιά/Δρυς (και Δέντρο) Η δρυς ήταν αφιερωμένη στον Δία τόσο επειδή

είχε διαπιστωθεί ότι «τραβούσε» τους κεραυνούς όσο και γιατί είναι ισχυρότατο

και μεγαλοπρεπές δένδρο. Τα δάση της δρυός, οι δρυμοί, ήταν ιερά αφιερωμένα

στον Δία και εκεί υπήρχε η δυνατότητα χρησμοδότησης. Στο δάσος- δρυμό- της

Δωδώνης με τις πανύψηλες βελανιδιές καλούσαν τον Δία κάτω από ένα δένδρο.

Όταν τα φύλλα άρχιζαν να «μουρμουρίζουν» και τα πουλιά να κελαϊδούν ήταν η

απόδειξη ότι ο θεός απαντούσε θετικά στην πρόσκληση των πιστών. Στους

δρόμους ζούσαν οι δρυάδες νύμφες, οι καθεμιά των οποίων αντιπροσώπευε και

ένα δένδρο..

Κρανιά Ο καρπός της αναφέρεται από τον Όμηρο σα σπουδαία τροφή για τα

γουρούνια και με τον καρπό της κρανιάς (Cornus mass) τάισε η Κίρκη τον

Οδυσσέα και τους συντρόφους του όταν τους μεταμόρφωσε σε χοίρους. Ο

Παυσανίας αναφέρει πως οι Έλληνες υλοτόμησαν ξυλεία κρανιάς από το ιερό

δάσος του Απόλλωνα, στο τρωικό βουνό Ίδη, για να φτιάξουν τον Δούρειο Ίππο.

Ο προφήτης Θηρεσίας πήρε ένα μπαστούνι από κρανιά όταν τον τύφλωσε η

Αθηνά στον Ελικώνα, επειδή την παρακολουθούσε την ώρα του λουτρού της. Το

ξύλο της κρανιάς ήταν σύμφωνα με το Θεόφραστο, όσο σκληρό και το κόκαλο

και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν κυνηγετικές λόγχες.

Ασπρόλευκα Η άσπρη λεύκη συμβόλιζε με τη διχρωμία των φύλλων της τη

χθόνια λατρεία. Η σκούρα πλευρά του φύλλου ήταν ο κάτω κόσμος και η

ανοιχτή πλευρά ο πάνω. Έτσι, ο μύθος λέει πως ο Ηρακλής γύρισε από τον κάτω

κόσμο μ’ ένα στεφάνι από φύλλα λεύκας, όταν νίκησε τον Κέρβερο.

Ροδιά Ο καρπός της ροδιάς, με τις άφθονες κόκκινες ρόγες του ήταν στην

αρχαία Ελλάδα το σύμβολο της ζωής και της ευκαρπίας. Η ροδιά ήταν

αφιερωμένη στην Ήρα, προστάτιδα του γάμου και της γέννησης. Στο ναό της

στο Άργος ο Παυσανίας θαύμασε το χαμένο σήμερα χρυσελεφάντινο άγαλμα

της θεάς που κρατούσε στο χέρι ένα ρόδι. Μ’ αυτόν το συμβολισμό για τη

γονιμότητα συνδέεται και ο μύθος της απαγωγής της Περσεφόνης, που

δοκίμασε το ρόδι με το οποίο την αποπλάνησε ο Άδης.

Μυρτιά Με τα καταπράσινα φύλλα της, το λεπτό άσπρο λουλούδι και την

ευχάριστη μυρωδιά, η μυρτιά ήταν το σύμβολο της ομορφιάς και της νεότητας.

Ήταν αφιερωμένη στην Πάφιο Αφροδίτη, που όταν βγήκε από τη Θάλασσα

έκρυψε την ακάλυπτη ομορφιά της πίσω από ένα θάμνο μυρτιάς. Η μυρτιά ήταν

και στην αρχαιότητα ένας από τους πιο γνωστούς θάμνους της ζώνης των

πλατύφυλλων δένδρων και την φύτευαν συχνά κοντά στους ναούς σαν

καλλωπιστικό φυτό

Πλατάνι Το πλατάνι αναγγέλλει από μακριά στον διψασμένο οδοιπόρο νερό

και δροσιά. Στην κοιλάδα του Λυδικού Μαίανδρου, ένα πλατάνι τόσο πολύ

μάγεψε με την ομορφιά του τον Ξέρξη, ώστε διέταξε να το στολίσουν με χρυσάφι

και οι στρατιώτες του να το φρουρούν διαρκώς (Ηρόδοτος). Στην Κω δείχνουν το

παλιό πλατάνι κάτω από το οποίο λέγεται ότι δίδαξε ο Ιπποκράτης. Έτσι ο

Παυσανίας περιγράφει ένα πελώριο πλατάνι στον αρκαδικό Ορχομενό, που

έλεγαν πως είχε φυτευτεί από τον ίδιο τον Μενέλαο όταν μάζευε στρατιώτες για

τον πόλεμο της Τροίας. Αυτός ο πλάτανος θα έπρεπε να είχε ηλικία 1300 ετών

Σελίδα 36

στην εποχή του Παυσανία. Φημισμένα ήταν και τα πλατάνια που στόλιζαν τους

δρόμους της Ακαδημίας του Πλάτωνα στην Αθήνα.

Στη νότια όχθη του σημερινού ποταμού Πείρου, ο Παυσανίας περιγράφει με

ενθουσιασμό ένα δάσος από εξαιρετικά ωραία πλατάνια. με κορμούς κούφιους,

όπου μπορούσαν να κατοικήσουν άνθρωποι. Και ο Πλίνιος τοποθετεί το πλατάνι

στην πρώτη θέση ανάμεσα στα δένδρα.

Ελιά Ένα από τα αρχαιότερα καρποφόρα δένδρα στη Μεσόγειο είναι η Ελιά.

Δόθηκε στην πόλη τις Αθήνας από την Αθηνά, στον αγώνα για την κυριαρχία

της Αττικής. Στην Ολυμπία, το άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία, ήταν

στολισμένο μ’ ένα στεφάνι ελιάς. Οι θεές χρησιμοποιούσαν αλοιφή από το λάδι

της ελιάς, που είχε θαυματουργικές ιδιότητες. Η Ήρα αλείφθηκε η ίδια με το

πολύτιμο μύρο όταν θέλησε να κατακτήσει τον Δία.

Η Αμπελος

Ιδιαίτερη θέση στο «Ιστορικό Πάρκο του Ολύμπου» θα έχει το αμπέλι, γιατί

κανένα άλλο δημιούργημα της γης δεν έχει ίσως ένα τόσο σημαντικό συμβολικό

και πνευματικό φορτίο, όπως η άμπελος και ο θεϊκός της γιος, ο Διόνυσος:

Βότρυς αγριάμπελου από τα Λείβηθρα. Η περιοχή του

Ολύμπου ανήκει στους φυσικούς βιότοπους της αμπέλου και

το αγριάμπελο [vitis veinifera sylvestris] συναντάται σε

αφθονία ακόμη και σήμερα

Επιλογή φυτικού υλικού (πρώτη προσεγγιση)

Τα φυτά που θα χρησιμοποιηθούν θα προταθούν ύστερα από συνεργασία με το

δασαρχείο Πιερίας, προκειμένου να ανταποκρίνονται στις κλιματικές και τις

εδαφικές συνθήκες της περιοχής, στο στάδιο διαδοχής που παρατηρείται στη

περιοχή και προέρχονται από όμοιους ή ανάλογους σταθμούς, πχ.

Κατάλογος ειδών

Κουτσουπιά (Cercis siliquaqstrum) Koυμαριά (Arbutus unedo)

Γλυστροκουμαριά (Arbutus adrachne) Aριά (Quercus ilex)

Λυγαριά (Vitex agnus-castus) Iτιά (Salix alba)

Σκλήθρο (Alnus glutinosa) Γκορτσιά (Pirus amygdaliformis)

Φτελιά (Ulmus campestris) Άγρια κληματαριά (Vitis silvestris)

Μυρτιά (Myrtus communis) Φράξος (Fraxinus oxyphylla)

Αγριοσυκιά (Ficus carica) Δρύς (Quercus sp.)

Πλάτανος (Platanus orientalis) Κρανιά ( Cornus sanguinea)

Σφενδάνι (Acer campestris) Xρυσόξυλο (Rhus cotinus)

Κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens) Έλιά (Olea europea)

Kισσός (Ηedera helix) Kληματίδα (Clematis sp.)

Δάφνη (Laurus nobilis) Πικροδάφνη (Nerium oleander)

Ροδιά (Punica granatum)

Τέλος, όπως αναφέρει ο Ελμουτ Μπάουμαν

«Πουθενά στην Ευρώπη η συνθήκες δεν είναι τόσο ευνοϊκές για την ανάπτυξη μιας

τόσο πλούσιας χλωρίδας. Αυτό οφείλεται στη Γεωλογική ιστορία του τόπου, στις

Σελίδα 37

ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες και προ παντός, στη γεωγραφική του

διαμόρφωση και τοποθέτηση...

Σ’αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τον ατέλειωτο διαμελισμό, σε βουνά, χαράδρες,

ποταμούς, λίμνες και νησιά, που το καθένα προσφέρει δικές του οικολογικές

συνθήκες ιδιαίτερα ευνοϊκές για την ανάπτυξη χωριστών φυτικών κοινωνιών.

Μέσα σ’ αυτή την ποικιλία των βιοτόπων βρίσκονται τα εκπληκτικά αγριολούλουδα

των χιονισμένων κορυφών, τα ανθεκτικά ξερόφυτα των βράχων, τα μυρωδάτα

βότανα των λόφων, οι περικοκλάδες των δασών, κι όλα αυτά τα σπάνια και

ενδημικά φυτά, που δίνουν στην ελληνική χλωρίδα τη μοναδικότητα της.

Οι κάτοικοι αυτού του ευλογημένου τόπου μπόρεσαν να σμίξουν σε μια αρμονική

πληρότητα τις πιο ευγενείς δυνάμεις του νου και του σώματος, ευαισθητοποιημένοι

και από τη γύρω τους θαυμαστή φύση. Δεν είναι μόνο ο πλούτος της βλάστησης που

έκανε τον άνθρωπο να στήσει σ’ αυτά τα μέρη τους πρώτους μόνιμους οικισμούς

του, να κόψει δένδρα για να χτίσει τα σπίτια του και τα καράβια του, να

καλλιεργήσει τους καρπού που είχε ανακαλύψει στη φύση, να εκχερσώσει τα δάση

για να φτιάξει τα χωράφια του και τα βοσκοτόπια του. Η ίδια η φύση ήταν γι’ αυτόν

ένα ιερό σύμβολο, η δύναμη των φαρμακευτικών φυτών ένα δώρο των θεών, κι

ακόμα με την αφάνταστη ποικιλία των λουλουδιών και των φυτικών μορφών, η

έμπνευση για την τέχνη του. Η ένωση του ανθρώπου με τη φύση έπαιξε βασικό

ρόλο σ’ όλες τις εκδηλώσεις της ζωής. Εξωτερικεύτηκε με μια ζωηρή ευαισθησία

για την ομορφιά των τοπίων, όπως το βλέπουμε ακόμα και σήμερα από τις

τοποθεσίες που είχαν διαλεχτεί για τους ναούς και τα ιερά.»1

.

1 Από το βιβλίο του Μπάουμαν Ε. 1993. Η ελληνική χλωρίδα στο μύθο, στην τέχνη, στη

λογοτεχνία. Έκδοση της Ελ. Εταιρίας Προστασίας της Φύσης. Αθήνα.