Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ

ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ - θεωρία &

εφαρμογές στην σχολική &

καθημερινή μας ζωή

2ο Γυμνάσιο Νέας Σμύρνης (Ομήρειο)

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

Σχολικό έτος 2013 -14

Λίγα λόγια για το Πρόγραμμα

** To Πρόγραμμα αυτό εφαρμόζεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά στην Μέση Εκπαίδευση & στο Σχολείο μας, με την πρώτη χρονιά λογιζόμενη ως ‘’πιλοτική’’. Το ενδιαφέρον των μαθητών, η ενθάρρυνση από τον Διευθυντή και την Διεύθυνση, αλλά και οι δυσκολίες και οι προκλήσεις που αντιμετωπίσαμε στο να διδάξουμε σε παιδιά του Γυμνασίου τεχνικές σκέψης και να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα όπου η κριτική σκέψη αναπτύσσεται και ενθαρρύνεται, αποτέλεσαν για εμάς μεγάλο και σοβαρό κίνητρο συνέχισης και συνεχούς τροποποίησης-βελτίωσης του Προγράμματος αυτού.

ο συντονιστής Δρ. Σκαβάντζος Κοσμάς

Οι καθηγητές και η Ομάδα μαθητών

Σκαβάντζος Κοσμάς, Δρ. Συστηματικής

Φιλοσοφίας

Καθηγητής Φ.Α. του 2ου Γυμνασίου Ν.Σ.

Σχεδιαστής και συντονιστής του

προγράμματος

Επιμελητής του PPT

Τζιρώνης Κων/νος , υποψ Διδάκτωρ

Πανεπιστ. Αθηνών, καθηγητής Μαθηματικών

του 2ου Γυμνασίου Ν.Σ. Επιμελητής του ΠΠΤ

Η Ομάδα των μαθητών του 2ου Γυμνασίου

ΚΥΡΙΟΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ PPT

Να μάθει τι είναι η κριτική σκέψη

Να κατανοήσει γιατί και που είναι χρήσιμη, ειδικά

μέσα στον 21ο αιώνα

Να μάθει την σχέση της κριτικής σκέψης με την

επιστήμη και τέχνη της Λογικής

Να μάθει στοιχειώδεις λογικές έννοιες όπως την

έννοια, την κρίση και το επιχείρημα

Να διακρίνει τους τύπους των λογικών σφαλμάτων

και ορισμένους από τους λάθος τρόπους σκέψης

Να μάθει να χειρίζεται μέσω ορισμένου αριθμού

μεθοδικών βημάτων ορισμένες κρίσεις ή απόψεις

κάνοντας εξειδικευμένη αναζήτηση.

A- Η ανάγκη για την ανάπτυξη της κριτικής

σκέψης

μέσα στον 21ο αιώνα

O 21ος αιώνας είναι ο αιώνας υπερπολλαπλασιασμού και γρήγορης διακίνησης της πληροφορίας Στον 20ο αιώνα δεν είχε κάποιος εύκολη πρόσβαση στην γνώση και στην πληροφορία. Στον 21ο η πρόσβαση είναι πλέον εύκολη. Τούτο ενώ είναι εν μέρει καλό δημιουργεί ένα πρόβλημα. Το πρόβλημα της αξιολόγησης, της ιεραρχίας και του ελέγχου της πληροφορίας. Πολλοί δημοσιεύουν γνώσεις και πληροφορίες γιατί θέλουν να μας πείσουν να πιστέψουμε κάτι, να πράξουμε κάτι ή τέλος να αγοράσουμε κάτι…Το άτομο που δεν είναι εξοπλισμένο με κριτική σκέψη θα πιστεύει θα πράττει και θα αγοράζει πράγματα ανεξέταστα πεπεισμένο από τους άλλους. Θα είναι βουλητικά και λογικά ετερόφωτο άτομο.

Οι δυτικές κοινωνίες κατάλαβαν γρήγορα ότι δεν συμφέρει το εκπαιδευτικό σύστημα να βγάζει «παπαγάλους» αλλά άτομα σκεπτόμενα κριτικά και δημιουργικά. Τα άτομα αυτά θα συμβάλλουν στην δημιουργία ενός καλλίτερου κόσμου, με λιγότερη απάτη, φτώχεια και ανισότητα! Για αυτό και ενέταξαν την ανάπτυξη της σκέψης και δη της δημιουργικής και κριτικής ως πρώτη προτεραιότητα στα Εκπαιδευτικά τους προγράμματα. Το ίδιο έχει κάνει άλλωστε και η χώρα μας. Η κριτική σκέψη και η δημιουργική σκέψη είναι οι δύο μεγάλες προκλήσεις για την Εκπαίδευση

μέσα στον 21ο αιώνα.

A-Τι είναι η κριτική σκέψη και ικανότητα

ορισμένοι επιστημονικοί ορισμοί

Κριτική ( ΚΣ) σκέψη είναι η λογική αναστοχαστική σκέψη με βάση την

οποία αποφασίζουμε τι να πιστέψουμε ή τι να κάνουμε ( Ennis)

H ΚΣ, η οποία προκύπτει όταν υποψιαζόμαστε ότι κάτι είναι εσφαλμένο

(Mc Peck)

Η σκέψη που υποκινείται καταλλήλως από λόγους (reasons) (Siegel)

H σκέψη που στοχεύει στην υπέρβαση των μεροληπτικών κρίσεων των

προκαταλήψεων και των στερεοτύπων (Paul)

Η σκέψη που επιχειρεί να καταλήξει σε μια κρίση μόνο αφού αξιολογήσει

αντικειμενικά τις εναλλακτικές απόψεις πάνω στην βάση διαθέσιμων

ενδείξεων και επιχειρημάτων (Hatcher)

ΚΣ είναι η νοητική και συναισθηματική λειτουργία κατά την οποία το

άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να

σκεφθεί ή τι να κάνει μέσω συλλογισμών που γίνονται με όλα τα δυνατά

στοιχεία που έχει στην διάθεσή του ( Ματσαγγούρας)

Αυτοί είναι ολίγοι από τους 31 περίπου ορισμούς της κριτικής σκέψης !!

A-Τι είναι μια κρίση; Τεχνικός ορισμός

Η λέξη «κρίση» αποτελεί τεχνικό όρο της Τυπικής Λογικής.

Η κρίση είναι απόφανση και όχι κοινή πρόταση

Εκφράζει γνώμη, ισχυρισμό, πεποίθηση ή δοξασία

Διατυπώνεται με την αξίωση ότι είναι αληθής και δέχεται τον έλεγχο, άρα διατρέχει τον κίνδυνο να αποδειχθεί ψευδής.

Κατά τον Αριστοτέλη η κρίση είναι μια πρόταση εντός της οποίας υπάρχει το ενδεχόμενο ή να ψεύδεται ή να αληθεύει.

Υπάρχουν βεβαίως και προτάσεις που δεν μπορούμε να αποφασίσουμε εάν αληθεύουν ή ψεύδονται. Αυτές είναι είτε μεταφυσικές (η ψυχή είναι αθάνατη), είτε τροπικές (ενδέχεται να γίνεις σε 4 χρόνια εκατομμυριούχος) είτε ηθικές (λάθε βιώσας), είτε θεολογικές (ο Θεός είναι τρία πρόσωπα) . Η Λογική λέει αυτές τις προτάσεις προβληματικές για να τις αντιπαραθέσει από τις βεβαιωτικές. Μπορεί να περιέχουν αλήθεια ή ψεύδος, όμως αυτό δεν είναι ούτε προφανές, ούτε ευκόλως αποδείξιμο, ή ελέγγξιμο. Τις τροπικές προβληματικές προτάσεις εξετάζει η Τρoπική Λογική (Modal Logic)

Κριτική σκέψη: νέο ή παλαιό;

Η κριτική σκέψη φαίνεται και ακούγεται ως κάτι το νέο στην Εκπαίδευση. Δεν είναι όμως έτσι.

Σχετιζόμενη στενά όπως δέχονται πολλοί ερευνητές (Matthew Lipman) με την Τυπική και Άτυπη λογική - και κατά συνέπεια με την Φιλοσοφία- η κριτική σκέψη δεν είναι κάτι το νέο. Βεβαίως η ανάπτυξη της Γνωστικής Ψυχολογίας (Cognitive Psychology) και οι Νευροεπιστήμες μας έδωσαν πολλά στοιχεία για να καταλάβουμε σήμερα πώς λειτουργεί η σκέψη είτε σε επίπεδο δημιουργικό είτε σε επίπεδο κριτικό. Η σκέψη γενικά είναι πολλών ειδών, όσων και οι νοημοσύνες μας. Παραδείγματα:Η σκέψη με λόγια, η μαθηματική σκέψη, η οπτική σκέψη, η κιναισθητική σκέψη.

H ιστορία της κριτικής σκέψης πηγαίνει πολύ πίσω. Στους σοφιστές και στις συζητήσεις του Σωκράτη μέσα στα Γυμνάσια. Προχωράει στο Μεσαίωνα με το Τriviumκαι το Quatrivium, περνά στον Διαφωτισμό και φθάνει σήμερα εντεταγμένη μέσα στις Επιστήμες της Αγωγής.

A-Τι ξέρει και τι μπορεί να κάνει ένα άτομο με

αναπτυγμένη την κριτική σκέψη

Ένα άτομο με κριτική σκέψη και ικανότητα ξέρει ότι:

1. ελάχιστες πίστεις ή γνώμες ή ‘’αλήθειες’’ κατέχουν την απόλυτη αλήθεια

2. Δεν πρέπει να πιστεύει ανεξέταστα ότι ακούει ακόμη και εάν αυτό έρχεται από ‘’έγκυρες πηγές’’. Υπάρχουν βαθμοί αλήθειας και όροι αλήθειας, αλλά και

βαθμοί ‘’εγκυρότητας’’.

3. Κάθε άποψη ή κρίση μπορεί να ισχύει υπό όρους και όχι απόλυτα

Ένα άτομο με κριτική σκέψη και ικανότητα μπορεί να:

1. διακρίνει λογικά μια κρίση από μια απλή άποψη

2. μπορεί να αμφιβάλλει για ότι ακούει ζητώντας πάντως όλα τα στοιχεία

ή τα επιχειρήματα που θα νομιμοποιούν την αμφιβολία του. Αλλά και όλα

τα στοιχεία για την αξίωση του άλλου ότι λέει την αλήθεια.

3. μπορεί να σκεφθεί αντισυμβατικά , χωρίς να φοβάται την γελοιοποίηση

4. μπορεί να ασκήσει έλεγχο σε κάθε κρίση ή άποψη ακολουθώντας ορισμένα μεθοδικά βήματα.

5. μπορεί να κατανοήσει πολλούς από τους λάθος τρόπους σκέψης (πάνω από 50)

6. Μπορεί να αξιολογεί τα συμπεράσματα ή να διακρίνει τα λογικά σφάλματα αλλά και τους λάθος τρόπους σκέψης

Κριτική σκέψη και Λογική

Οι πιο πολλοί ειδικοί στην κριτική σκέψη δέχονται σήμερα

την στενή σύνδεση μεταξύ κριτικής σκέψης και Λογικής (M.

Lipman)

Τόσο η Τυπική, όσο και η μη Τυπική Λογική αποτελούν την

απαραίτητη προπαιδεία για να γίνει κάποιος κριτικά

σκεπτόμενος. Όμως δεν αρκεί αυτό. Η κρίση είναι επίσης

θυμικά υποκινούμενη, αλλά και στάση ζωής…Πώς

εμφανίζεται δεν είναι πλήρως κατανοητό και διακριβωμένο

αν και υπάρχουν διακριτικά γνωρίσματα ( ίδια ) που την

διαφοροποιούν από την κοινή σκέψη. .

Μήπως η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης έρχεται ως ανάγκη

πλέον σε ένα Εκπαιδευτικό σύστημα που έχει απολακτίσει

την Φιλοσοφία;

Ελάχιστοι ενήλικοι την έχουν !

Οι επιστήμονες έξω μέτρησαν με τεστ τις κριτικές ικανότητες και δεξιότητες των ενηλίκων. Ελάχιστοι ενήλικοι είχαν στοιχειώδη έστω κριτική σκέψη. Λογικό και αναμενόμενο. Η κριτική ικανότητα δεν αναπτύσσεται αυτομάτως, αλλά απαιτείται μια καλή προπαιδεία, τεχνική γνώση και πολυετής εξάσκηση από την παιδική κιόλας ηλικία μας! Η ικανότητα αυτή χρειάζεται καθοδήγηση (instruction) σε τεχνητά & πραγματικά περιβάλλοντα…Με βάση τα δεδομένα αυτά αυτά δεν είναι απορίας άξιον γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι (ενήλικοι) πέφτουν θύματα εξαπατήσεως (πολιτικής, κοινωνικής, διαφημιστικής ή καταναλωτικής κλπ)

A-Τυπική και μη τυπική Λογική

Η Τυπική Λογική (Formal Logic) χωρίζεται κατά τον Θ. Βορέα σε

Στοιχειολογία και Μεθοδολογία. Η Στοιχειολογία εξετάζει την ΕΝΝΟΙΑ την ΚΡΙΣΗ και το ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ. Πατέρας της Τυπικής Λογικής ο Αριστοτέλης όπου στο 5 τομο έργο του με τίτλο ΤΟ ΟΡΓΑΝΟΝ αναπτύσσει με ακαδημαϊκό τρόπο και επιστημονική έκθεση τα περί εννοίας, περί κρίσεως και περί επιχειρήματος ή συλλογισμού.

Η Άτυπη Λογική (Informal Logic) εξετάζει το επιχείρημα όπως αυτό εμφανίζεται σε συνηθισμένο περιβάλλον και με την συνήθη γλώσσα. Πατέρας της άτυπης Λογικής ο Πλάτων, όπου στους διαλόγους του εξετάζονται θέσεις και απόψεις κοινών ανθρώπων,προκαλώντας το σχόλιο ότι ο Σωκράτης ομιλώντας ανακατεύει πάντα στην συζήτηση τσαγγάρηδες φουρναραίους, μαίες και μπαλωματήδες ! Η Λογική ξεκινά και με την εξέταση σε ένδοξα , όπως επεσήμανε ο Αριστοτέλης. Ένδοξα είναι οι γνώμες και οι διαδεδομένες λαϊκές πίστεις που θεωρούνται αληθείς υπό πολλών

ανθρώπων. Παράδειγμα εμός τέτοιου ενδόξου: Η ημιμάθεια είναι χειρότερη της αμαθείας. Ο κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος θα διερωτηθεί γιατί αυτό είναι ορθό και αληθές και θα θέσει επίσης και το αντίθετο.

A-Έννοια, κρίση και επιχείρημα

ΕΝΝΟΙΑ: η έννοια είναι ένα όνομα μέσω του οποίου δηλώνεται τάξη ολόκληρη ομοειδών αντικειμένων. Π.χ. Το «όμορφο», το «δίκαιο», ο «άνθρωπος», οι «πλανήτες», όλα αυτά είναι έννοιες. Κάθε έννοια έχει πλάτος (extention) και βάθος (intention). Με το βάθος ασχολείται ο ορισμός και με το πλάτος η ταξινόμηση.

ΚΡΙΣΗ: στην κρίση έχουμε συμπλοκή δύο εννοιών που τις συνδέει ένα συνδετικό ρήμα. Κατά τον Αριστοτέλη η κρίση είναι λόγος αποφαντικός μέσα στον οποίο υπάρχει ή το ψεύδος ή η αλήθεια. Π.χ. ο άνθρωπος είναι ζώο λογικό. Οι κρίσεις επιδέχονται πολλές διαιρέσεις: π.χ. Οντολογικές και αξιολογικές, αναλυτικές και συνθετικές, διαζευκτικές , προβληματικές κ.ά.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ: κατά το επιχείρημα ή διαλογισμό, ο νους προχωρά από έναν δεδομένο αριθμό κρίσεων που είναι πάνω από δύο και λέγονται προκείμενες, σε μια άλλη κρίση, η οποία αποτελεί λογικό επιγέννημα των προηγουμένων. Η νέα αυτή κρίση λέγεται συμπέρασμα και αρχίζει με το «άρα» ή το «συνεπώς».

A-Η ιστορία της κρίσης μέσα από 4

Φιλοσοφικά κείμενα της Ελληνικής

γραμματείας

Η κριτική σκέψη αναπτύσσεται ήδη από την Σοφιστική κίνηση. (5ος αιώνας π.Χ.) Παράδειγμα το κείμενο ΔΙΣΣΟΙ ΛΟΓΟΙ

Στον πλατωνικό διάλογο ΕΥΘΥΔΗΜΟΣ για πρώτη φορά στην ιστορία της δυτικής γραμματολογίας εκτίθενται με πολύ χιούμορ εν συνόλω 22 τύποι λογικών σφαλμάτων.

Αργότερα ο μαθητής του Πλάτωνα Αριστοτέλης στο έργο του ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΣΟΦΙΣΤΙΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ αναλύει καλά τα λογικά σφάλματα αυτά (τα 13 από τα 22), και διατυπώνει μια μέθοδο για την αντιμετώπισή τους

Όμως η κατ’ εξοχήν κριτική σκέψη αναπτύσσεται ακόμη πιο συστηματικά στην ελληνιστική Σχολή φιλοσοφίας των Σκεπτικών (φιλοσόφων). Χαρακτηριστικό έργο εδώ το έργο του Σέξτου του εμπειρικού ΠΥΡΡΩΝΕΙΟΙ ΥΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ, βασισμένο σε υλικό από τον σκεπτικό φιλόσοφο Πύρρωνα τον Ηλείο.

A-Τα 4 επίπεδα εφαρμογής των κρίσεων πέρα

από το σχολικό περιβάλλον

Η κριτική σκέψη εφαρμόζεται σε επίπεδο της καθημερινής μας ζωής. Αυτό που κρίνεται εδώ εκφράζεται με κρίση περί αληθούς ή ψευδούς. Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε από πληροφορίες, απόψεις, θέσεις, στάσεις. Μας προτρέπουν τι να σκεφθούμε, πώς να πράξουμε, τι να αγοράσουμε! Είναι ασύμφορο και ανόητο να τις δεχόμαστε ως αληθείς άνευ ελέγχου. Τι το κριτέον; Καθημερινές απόψεις

Εφαρμόζεται επίσης σε επίπεδο Ηθικής. Αυτό που κρίνεται εδώ είναι κρίση περί αγαθού ή κακού, αλλά και περί αξίας ή απαξίας. Τι το κριτέον; Πράξεις και στάσεις ζωής

Εφαρμόζεται επίσης σε επίπεδο των γνώσεων και επιστημών. Η κρίση εδώ είναι πολύ πιο απαιτητική από την καθημερινή ζωή και αφορά πάλι το αληθές και το ψευδές. Τι το κριτέον; Προτάσεις (ή και θεωρίες) των επιστημών.

Εφαρμόζεται επίσης η κρίση σε επίπεδο Αισθητικής και αφορά τα έργα της τέχνης. Η κρίση εδώ είναι περί όμορφου ή άσχημου και περί αισθητικά και καλλιτεχνικά αξιόλογου ή μη αξιόλογου. Πέρα από τα έργα της τέχνης υπάρχει όμως και η Αισθητική της καθημερινής μας ζωής. Τι το κριτέον; Έργα τέχνης ή η αισθητική της καθημερινότητας.

Υπάρχουν πολλά άλλα επίπεδα. Όταν η κριτική μας ικανότητα ερευνά γενικά τα δημόσια πράγματα ονομάζεται ‘’πολιτική κρίση’’. Όταν ερευνά τα ιδιωτικά, δηλαδή τον καθημερινό μας ‘’βίο και πολιτεία’’ ονομάζεται αυτοκριτική.

A- ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ…Για να διατυπωθεί μια οιαδήποτε κρίση απαιτούνται τα λεγόμενα κριτήρια. Άνευ των κριτηρίων δεν είναι δυνατόν να διατυπωθεί οιαδήποτε λογική κρίση.

Τα κριτήρια είναι:

α) υφεστώτες λόγοι που δικαιολογούν την κρίση

β) είναι κάτι σαν τα μέτρα και σταθμά με τα οποία μετράμε τις κρίσεις.

Έστω η κρίση: ο χ δρομέας ταχύτητος είναι καλλίτερος του ψ

Τα κριτήρια εδώ είναι 3 : α) το χρονόμετρο που δείχνει το ατομικό ρεκόρ εκάστου, β) οι στατιστικές με πρωτιές και διακρίσεις σε επίσημους αγώνες γ) η μη λήψη βοηθητικών ουσιών

Βεβαίως τα κριτήρια δεν είναι πάντα σαφή και ορισμένα. Μπορεί να έχουμε ένα σύνολο από πολλά κριτήρια, τα οποία με άλλη ιεραρχία μπορεί να δώσουν διαφορετικές αξιολογήσεις, ή μάλλον άλλα συστήματα αξιολογήσεων! Ενώ στους δρομείς ταχύτητας τα πράγματα είναι απλά στην Λογοτεχνία, στην Ζωγραφική, στην Μουσική τα κριτήρια γίνονται πολύπλοκα. Έστω η κρίση: Ο ποιητής Γ. Σεφέρης είναι καλλίτερος από τον Ν. Καρούζο. Η κρίση εδώ (που είναι αισθητική αποτίμηση) γίνεται πολύ πιο δύσκολη λόγω των πολλών και ενίοτε μη απολύτως ακριβών κριτηρίων βάσει των οποίων εκτιμάται και αξιολογείται η Λογοτεχνία και δη η Ποίηση.

A- Τα 10 συνηθέστερα λογικά σφάλματα-

υπάρχουν πάνω από 200 τύποι σφαλμάτων!Η έκκληση στην αυθεντία

Κατά του προσώπου

Έκκληση στην άγνοια

Παρατηρησιακή επιλεκτικότητα

Επιχείρημα της πλειοψηφίας

Μετά από αυτό-εξ αιτίας αυτού

Λάθος αναλογία

Υφιστάμενη γνώση έναντι υφιστάμενης αγνοίας

Σύγχυση σχετικότητος -αιτιότητος

Επιχείρημα προσωπικής δυσπιστίας

Και πολλά άλλα

Ορισμός: λογικό σφάλμα είναι ένα μη ορθό επιχείρημα (μπορεί και να φαίνεται ορθό) το οποίο πάσχει ως προς την εγκυρότητα, την ορθότητα και την αλήθεια του. Εάν είναι σκόπιμο ,δηλαδή γίνεται προς εξαπάτηση, τότε λέγεται σόφισμα

Οι Λάθος τρόποι σκέψης!Από το βιβλίο του Ρολφ Ντομπέλλι, Η Τέχνη της καθαρής

Σκέψης (βλ. στην βιβλιογραφία)

1. Γιατί η ομαδική σκέψη & η ομοφωνία μπορεί να είναι επικίνδυνη

ομαδική σκέψη είναι όταν όλοι μαζί σε ένα μήτινγκ ή σύσκεψη συμφωνούν, από φόβο μήπως η πιθανή διαφωνία θα τους κάνει αποβλητέους από την ομάδα ή και ‘’κακούς’’ στα μάτια των άλλων. Ένα παράδειγμα από την Ιστορία εξετάζει την αποτυχημένη στρατιωτική απόβαση στον κόλπο των χοίρων στην Κούβα το 1961. Το σχέδιο απέτυχε παταγωδώς. Πώς τόσοι έμπειροι στα στρατιωτικά σύμβουλοι του προέδρου Τζων Κένεντυ δεν είδαν τότε τα αρνητικά ενός τέτοιου παράλογου σχεδίου; Ομαδική σκέψη και πλάνη! Συμπέρασμα : Πρέπει πάντα να λέμε την γνώμη μας και ας είναι αντίθετη με αυτήν της ομάδας. Ο ρόλος αυτός του ‘’κακού’’ μπορεί να προφυλάξει εμάς και την ομάδα από πολλά δεινά, Άλλωστε ο αντίλογος δεν συνιστά κεκτημένο δικαίωμα εδώ και πολλά χρόνια;. Από την αρχαία Ελλάδα αλλά και τον Διαφωτισμό. Η εξ ανάγκης ‘’ομοφωνία’’ χαρακτηρίζει άλλα καθεστώτα που λέγονται… Ολοκληρωτικά. Στις Δημοκρατίες ο αντίλογος και η διαφωνία είναι επιβεβλημένη -κυρίως όταν συζητούνται ζητήματα καίριας σημασίας. Ο ρόλος του κακού δεν είναι πάντα κακός.

Οι Λάθος τρόποι σκέψης!

2. Η πλάνη του αποτελέσματος (μην κρίνετε ποτέ

μια απόφαση εκ του αποτελέσματος)

στην πλάνη του αποτελέσματος ο συγγραφέας κάνει 2 νοητικά

πειράματα. Π.χ. 1000 πίθηκοι παίζουν αγοράζοντας τυχαία μετοχές στο

χρηματιστήριο. ΣΕ 10 χρόνια θα μείνει ένας που θα έχει γίνει

δισεκατομμυριούχος. Τα Μέσα θα προσπαθήσουν να βρουν το μυστικό

της επιτυχίας του: Πότε γεννήθηκε, πόσες μπανάνες τρώει, ποια είναι η

συμπεριφορά του ; Δεν μπορούν να δεχθούν ότι η μεγάλη του επιτυχία

είναι τυχαία και ότι ο εκατομμυριούχος πίθηκος είναι άσχετος και η

επιτυχία του εντελώς τυχαία! Στην πλάνη του αποτελέσματος

σκεφτόμαστε ότι μια απόφασή μας ήταν κατ’ ανάγκην λάθος, επειδή

είχαμε κακό αποτέλεσμα. Και μια άλλη ορθή επειδή το αποτέλεσμα ήταν

καλό! Όμως αυτό που θα έπρεπε να εξετάζουμε είναι αν οι λόγοι που

μας οδήγησαν στην απόφαση ήταν σωστοί, ορθολογικοί και καλά

εκτιμημένοι…

A-Μια χ κρίση σε 5 βήματα

ένα παράδειγμα από το αντικείμενο της Φυσικής Αγωγής

Η κρίση: Ο Αθλητισμός είναι καλό για τον άνθρωπο

Βήμα 1: τι είναι ο Αθλητισμός (ορισμός της έννοιας). Πότε είναι καλό; Όταν τον ασκείς, ή όταν τον παρακολουθείς; Ή όταν γενικά ασχολείσαι με αυτόν;

Βήμα 2 : μπορεί ο Αθλητισμός να είναι και κακό; Και υπό όρους γίνεται άλλοτε καλό, άλλοτε κακό; Εάν έχουμε πολλά είδη Αθλητισμού, τότε ποιος είναι καλός; Όλα ή ορισμένα;

Βήμα 3 : υπό ποιους όρους και με ποιες συνθήκες ή με ποιο προαπαιτούμενο μπορεί να γίνει καλό ή κακό;

Βήμα 4 : βρείτε παραδείγματα που δείχνουν ότι ο Αθλητισμός έβλαψε (παράδειγμα: στο έργο του αρχαίου ιατρού Κλαυδίου Γαληνού (129 -200 μ.Χ.) ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΟΣ ΕΠΙ ΤΑΣ ΤΕΧΝΑΣυποστηρίζεται με επιχειρήματα ότι ο Αθλητισμός είναι κακό (βλαβερό). Τι θα απαντούσαμε εμείς σήμερα;)

Βήμα 5: ποια είναι η ουσία του καλού ή του κακού;

π.χ. λέγοντας «καλό» εννοούμε το ωφέλιμο, το χρήσιμο, το συμφέρον, ή κάτι άλλο από αυτά; Μπορεί κάτι το καλό να είναι ΚΑΙ βλαβερό;

A- Μια κριτική της κριτικής ικανότητας

Η κριτική ικανότητα ως ορθολογική διαδικασία είναι μια αργή διαδικασία. Τα υπό κρίση προβλήματα δεν επιλύονται σε μια στιγμή, διότι απαιτούν συσσώρευση δεδομένων και εύρεση όλων των πιθανών λύσεων. Έτσι η κρίση είναι αδύνατη σε περιπτώσεις όπου απαιτείται επειγόντως μια γρήγορη και γενναία απόφαση.

Η κριτική ικανότητα ως ορθολογική μπορεί να συγκρουστεί με άλλες όψεις του ψυχισμού μας όπως το συναίσθημα ή και το ένστικτο. Παράδειγμα η κρίση μας για επιλογή εργασίας ή συντρόφου. Ποιος εγγυάται ότι μια ορθολογική κρίση και απόφαση είναι καλλίτερη από μια θυμική ή ενστικτώδη (και οι δύο τελευταίες μπορεί να είναι ανορθόλογες)

Ο κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος συνηθίζει να εξετάζει πολύ και από όλες τις πλευρές τα ζητήματα (μικρά ή μεγάλα). Αυτό ενδέχεται να τον κάνει ενίοτε θυμικά δυσκίνητο. Οι Σκεπτικοί φιλόσοφοι έλεγαν ότι καταλήγουν σε αρεψία, αφασία και απραξία!!Τις οποίες προκαλεί η λεγόμενη «ισοσθένεια των λόγων»!

H ομάδα του Προγράμματος για την κριτική σκέψη και

ικανότητα

2ο Γυμνάσιο Ν. Σμύρνης (Ομήρειο)

Για το ΠΠΤ εργάστηκαν οι κατωτέρω μαθητές:

Γ. Καργαδούρης Γιάννης, Καραγκούνης Θωμάς,

Β. Αμερικάνος Δημήτρης, Παπαλεξάνδρου

Δέσποινα, Σούκα Αλεξάνδρα

Μορινάι Γκέσυ, Δημέρτικα Μαρία

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας

Προτεινόμενη συνοπτική βιβλιογραφίαΠαπανούτσος Ευάγγελος ΛΟΓΙΚΗ, Αθήνα

Πλάτωνος, ΕΥΘΗΔΗΜΟΣ, ΕΥΘΥΦΡΩΝ, ΣΟΦΙΣΤΗΣ

Αριστοτέλης, ΤΟ ΟΡΓΑΝΟΝ –ειδικά το έργο ΣΟΦΙΣΤΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ

Lipman Matthew, Η ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, Αθήνα, Πατάκης, 2006

Joanna Haynes.ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ, Αθήνα, Μεταίχμιο 2009

THE CRITICAL THINKING WEB, site about Critical Thinking-plus Exercises by Dr. Joe Lau

Dale Jaquette (editor) A COMPANION TO PHILOSOPHICAL LOGIC, Malden MA (USA) , Blackwell ed. 2006.

Ρόλφ Ντομπέλλι, Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΗΣ ΣΚΕΨΗΣ-52 λάθος τρόποι σκέψης…Αθήνα Πατάκης, 2013

Ματσαγγούρας Ηλίας, Στρατηγικές Διδασκαλίας –η κριτική σκέψη στην Διδακτική πράξη, Αθήνα , Gutenberg 2007

Ronald Gross, Η μέθοδος του Σωκράτη –επτά κλειδιά αξιοποίησης της σκέψης σας στο έπακρο, Αθήνα , Ενάλιος 2002