ΣΥΜΠΟΣΙΑ

ΧΩΡΟΙ ΕΣΤΙΑΣΗΣ

ΜΑΓΕΙΡΙΚΑ ΣΚΕΥΗ

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΓΕΛ ΝΑΥΠΛΙΟΥΒ΄ΤΑΞΗΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ: 2013-2014 - Β΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ.

ΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ

ΣΥΝ+ΠΙΝΕΙΝ

• Στην αρχαία Ελλάδα το συμπόσιο (συν+πίνειν) ήταν μια διαδεδομένη συνήθεια - από τους πιο αγαπημένους τρόπους διασκέδασης. Επρόκειτο για μια συγκέντρωση φίλων ή ένα πάρτυ όπως θα λέγαμε σήμερα. Σε ορισμένα από αυτά, μάλιστα, οι συμμετέχοντες συνεισέφεραν ή οικονομικά ή με τρόφιμα τα οποία και λέγονταν "συμβολές".

Τα συμπόσια ακολούθούσαν ένα συγκεκριμένο εθιμοτυπικό –ένα πρωτόκολλο- για την τήρηση του οποίου υπεύθυνος ήταν ο συμποσίαρχος.

Το συμπόσιο περιελάμβανε δύο στάδια:

• Το πρώτο μέρος ήταν αφιερωμένο στο κύριο φαγητό, το οποίο συνοδευόταν από ανέρωτο (άκρατο) οίνο. Μετά από το δείπνο οι καλεσμένοι ήταν έτοιμοι να περάσουν στο επόμενο στάδιο.

• Το δεύτερο μέρος αποτελούσε και τον κύριο σκοπό της συνάθροισης, δηλαδή την οινοποσία (με νερωμένο κρασί) η οποία και συνοδευόταν από μεζέδες (τραγήματα), όπως: κάστανα , κουκιά, ψημένους κόκκους σίτου ή και γλυκίσματα από μέλι που είχαν ως στόχο την απορρόφηση του οινοπνεύματος ώστε να επιμηκυνθεί ο χρόνος του συμποσίου. Κάποιοι από τους συμμετέχοντες προσκαλούνταν μόνο στο δεύτερο μέρος, οπότε έρχονταν μετά το τέλος του δείπνου.

• Στο δεύτερο μέρος οι καλεσμένοι έπλεναν αρχικά τα χέρια και στη συνέχεια προσέφεραν σπονδή, στο Διόνυσο, το θεό του κρασιού: έπιναν λίγο άκρατο οίνο, έχυναν μερικές σταγόνες προς τιμή του θεού και έψαλλαν έναν ύμνο του.

Κατόπιν οι παριστάμενοι συζητούσαν –αγαπημένο θέμα ήταν ο έρωτας, τραγουδούσαν τα σκόλια (τραγούδια του κρασιού),έπαιζαν επιτραπέζια παιχνίδια, όπως ο κότταβος και διασκέδαζαν με γρίφους ή αινίγματα, απαγγελία στίχων κλπ. Τα άτομα έμεναν ξαπλωμένα σε ανάκλιντρα, ενώ χαμηλά τραπέζια φιλοξενούσαν τα φαγώσιμα και τα παιχνίδια. Το φαγητό δεν ήταν το κεντρικό θέμα των συμποσίων, αλλά μάλλον το ευχάριστο και απαραίτητο φόντο.

Τα συμπόσια πολλές φορές συνόδευαν μουσικοί, αυλητές, κιθαριστές, χορεύτριες, ακροβάτες κ.λ.π. που φρόντιζαν για την ψυχαγωγία των παρευρισκομένων

• Ένας «βασιλιάς του συμποσίου», ο οποίος εκλεγόταν στην τύχη, αναλάμβανε να υποδεικνύει στους δούλους την αναλογία κρασιού και νερού κατά την προετοιμασία των ποτών.Η ανάμιξη του κρασιού με το νερό γινόταν σε ένα μεγάλο κρατήρα.

• Το συμπόσιο –χώρος απαγορευμένος για τις γυναίκες, με εξαίρεση τις χορεύτριες και τις εταίρες- απότελούσε σημαντικότατο μέσο κοινωνικοποίησης στην Αρχαία Ελλάδα. Μπορούσε να διοργανωθεί από έναν ιδιώτη στο σπίτι του για φίλους καισυγγενείς. Μπορούσε επίσης να αφορά τη μάζωξη μελών μιας θρησκευτικής ομάδας ή μιας εταιρείας (ενός είδος κλειστού κλαμπ για αριστοκράτες). Κάθε καλεσμένος μπορούσε να φέρει στο συμπόσιο όποιον ήθελε. Υπήρχαν και κάποιοι που πήγαιναν στα συμπόσια ακάλεστοι, ήταν οι λεγόμενοι παράσιτοι των συμποσίων. Αυτοί συνήθως ήταν δεινοί κόλακες, αλλά και διασκεδαστές της παρέας. Το συμπόσιο μπορούσε να διαρκέσει έως τις πρώτες πρωινές ώρες.

• Τα πολυτελή συμπόσια προφανώς προορίζονταν για τους πλούσιους, ωστόσο στα περισσότερα σπίτια αφορμή για δείπνο -έστω και πιο λιτό- αποτελούσαν θρησκευτικές ή οικογενειακές γιορτές.

• Το συμπόσιο ως πρακτική εισήγαγε κι ένα ενδιαφέρον λογοτεχνικό ρεύμα το οποίο οδήγησε στη δημιουργία σημαντικών έργων όπως: το «Συμπόσιον» του Πλάτωνα, το «Συμπόσιον» του Ξενοφώντα, «Το Συμπόσιον των Επτά Σοφών» του Πλουτάρχου καθώς και το έργο «Δειπνοσοφισταί» του Αθήναιου .

ΧΩΡΟΙ ΕΣΤΙΑΣΗΣ

Τα συμπόσια υλοποιούνταν στην αίθουσα του σπιτιού που ονομαζόταν ανδρώνας – ήταν το δωμάτιο με τα ανάκλιντρα. Ο χώρος αυτός μαζί με τον προθάλαμό του ήταν αποκλειστικά για τους άνδρες του σπιτιού και για τους καλεσμένους τους και εξασφάλιζε στους συμμετέχοντες πλήρη απομόνωση καθώς η είσοδος στο χώρο γινόταν συνήθως μέσω της αυλής (βλ. εικ. Αναπαράσταση αρχ. Ελλην. κατοικίας)

Η ανάγκη για ανάκλιση κατά τη διάρκεια του δείπνου, όπου οι μισοξαπλωμένοι συνδαιτημόνες στηρίζονταν στον αριστερό αγκώνα, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ειδικού χώρου με συγκεκριμένη μορφή και διαστάσεις. Έτσι ο ανδρώνας ήταν ένα σχεδόν τετράγωνο δωμάτιο στο οποίο τα ανάκιλιντρα (από τρία έως δώδεκα, με το καθένα να χωράει δύο με τρία άτομα) τοποθετούνταν κατά μήκος των τεσσάρων τοίχων και μάλιστα επάνω σε υπερυψωμένο δάπεδο.

Ψηφιακή αναπαράσταση ανδρώνα (3ος αι. π.Χ. Πέλλα)

• Aνδρώνες βρέθηκαν σε διάφορες ελληνικές πόλεις, όπως στην Όλυνθο, την Κόρινθο, την Αθήνα, τη Δήλο , την Ερέτρια, την Αίγινα κλπ.

• Στην Όλυνθο, π.Χ. ο συνήθης ανδρώνας ήταν περίπου τετράγωνος, 25 τ.μ., με χωρητικότητα 7 κλινών. Κάθε ανάκλιντρο είχε χώρο για δύο άντρες.

Αρχαία Όλυνθος. Αναπαράσταση αιθρίου κατοικίας και ανδρώνα του 4ου και 3ου αι. π.Χ. Αντίστοιχα.

Αξίζει να αναφερθεί ότι τους ανδρώνες κοσμούσαν ωραίες τοιχογραφίες, μωσαϊκά, έπιπλα και λυχνοστάτες. Ανάλογα με το σπίτι και τη συντροφιά, υπήρχαν και λιβανωτά που έκαιγαν στο χώρο.

Μ.Ασία. 3ος αι. π.Χ.

Τέλος ταβέρνες και εστιατόρια,* δεν αναφέρονται ιδιαίτερα στην κλασική εποχή. Μετά τους χρόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όμως, οι πόλεις άρχισαν να αποκτούν στέκια και οι πολίτες δε συγκεντρώνονταν πια αποκλειστικά στην αγορά.

* Η λέξη «εστιατόριο» δεν είχε στην αρχαιότητα τη σημερινή της σημασία. Επρόκειτο για ένα δωμάτιο κοντά στους βωμούς των ναών, όπου έτρωγαν οι πιστοί μετά τη θυσία.

ΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΔΕΙΠΝΟΛΟΓΟΙ

Στο σπίτι βρίσκονταν πολυάριθμα, πολλές φορές ωραία, πήλινα αγγεία διαφόρων μορφών και διαστάσεων.

Το πιο μεγάλο αγγείο -ο πίθος -ήταν μια μεγάλη στάμνα, στρογγυλή, με πάτο σουβλερό ή ίσιο. Στους πίθους φύλαγαν κρασί, λάδι, σύκα, τρόφιμα αλατισμένα κλπ.

Γιγάντια μινωϊκά πιθάρια στην Κνωσσό -1500 -1300 π.Χ.

Για μακρόχρονη διατήρηση το κρασί και το λάδι το έβαζαν σε αμφορείς, κάτι αγγεία με δύο χερούλια και μακρύ λαιμό. Τα στόμια των αμφορέων τα βούλωναν με ρετσίνι.

Μαινάδες προσφέρουν έναν λαγό στο Διόνυσο.Μελανόμορφος αμφορέας 550-530 π.Χ.

Μυκηναϊκοί αμφορείς. Πρόσυμνα 15ος αι. π. Χ.

Το αγγείο στο οποίο αναμίγνυαν στο τραπέζι το κρασί με νερό ονομαζόταν κρατήρας. Ο κρατήρας είχε σχήμα δοχείου με πολύ πλατύ στόμιο, με δυο χερούλια.

Το σερβίτσιο του κρασιού συμπληρωνόταν με τις οινοχόες, αγγεία με ένα χερούλι κι ένα στόμιο απ' όπου χυνόταν το ποτό, και τον σκύφο, ένα είδος κύπελλου με δύο λαβές.

Τριφυλλόστομη οινοχόη. Ρόδος. 670 π.Χ. Διάφορα είδη σκύφων

Εκτός από τους σκύφους, υπήρχεαν και άλλα είδη ποτηριών, όπως οι κύλικες, οι κάνθαροι και τα ρυτά. Το ρυτό ήταν ένα κέρατο πελεκημένο και γλυμμένο στη μυτερή του άκρη, που είχε μορφή κεφαλής ζώου, συνήθως κριαριού. Εδώ, στο κεφάλι, υπήρχε μια τρύπα για να χύνεται το υγρό, που έκλεινε με ένα μικρό καπάκι. Τα ποτήρια τους ήταν πήλινα ή μεταλλικά, ενώ στα πολύ πλούσια συμπόσια μπορούσες να δεις και χρυσά ή ασημένια κύπελλα.

Κύλιξ

κάνθαρος

ρυτόν

• Τα δοχεία του φαγητού των ελλήνων μάς είναι λιγότερο γνωστά. Ανάμεσα σ' αυτά ήταν η χύτρα, ένα δοχείο με πόδια ή χωρίς πόδια, αλλά με κυκλικό πυθμένα, για να μπορεί να κάθεται σε τρίποδα. Στη χύτρα έβραζαν κρέας και λαχανικά. Για τα ψάρια υπήρχαν κάτι μεγάλα δοχεία. Το ψωμί και τις πίτες τις φύλαγαν σε πλεχτά κάνιστρα. Μια σκάρα, μαχαίρια και πιρούνια συμπλήρωναν τα εξαρτήματα του μαγειρείου.

Χύτρα με ακροφύσιο εκροής ατμού και μαγκάλι

• Οι αρχαίοι Έλληνες σπάνια χρησιμοποιούσαν στα τραπέζια τους μαχαίρια και πιρούνια. Όταν οι τροφές ήταν υδαρείς, χρησιμοποιούσαν κουτάλια που τα ονόμαζαν “μόστρα” ή «γλώσσα». Χρήση κουταλιού μπορούσε να έχει κι ένα κομμάτι από κόρα ψωμιού, που το έλεγαν «μυστίλλη». Οι αρχαίοι έπαιρναν τα φαγητά με τα δάχτυλα, τα οποία αργότερα καθάριζαν με μια ειδική ζύμη ή ψίχα ψωμιού

Τα πιάτα φαγητού τα ονόμαζαν πινάκια και τα μικρότερα πιάτα βατάνια.

Τα φαγητά τα μαγείρευαν οι γυναίκες με τη βοήθεια των δούλων σε ειδικούς χώρους, κυρίως στις αυλές και στον κήπο και σπανιότερα σε εσωτερικό χώρο (κουζίνα).

Γυναίκες που ζυμώνουν ψωμί. Βοιωτία. 525-475 π.Χ.

• Τα ψώνια στην αγορά αντίθετα τα αναλάμβαναν αποκλειστικά οι άντρες. Η αγορά κατά την κλασική εποχή ήταν και τόπος συνάντησης, επικοινωνίας και διάδοσης των νέων.

• Οι πρώτοι επαγγελματίες μάγειροι, όπως και οι ζαχαροπλάστες, εμφανίζονται κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.. Ο Πλάτωνας αναφέρεται στο ζαχαροπλάστη Θεαρίωνα, όμως ο μάγειρας που απέκτησε τη μεγαλύτερη φήμη και ονομάστηκε «δειπνολόγος» ήταν ο Αρχέστρατος, από τη Γέλα της Κάτω Ιταλίας. Περίφημος μάγειρος ήταν και ο Μίθαικος, τον οποίο μνημονεύει ο Πλάτωνας στον Γοργία, και ήταν εκείνος που έγραψε τη Σικελική Οψοποιία, συνταγές με βάση το σικελικό διαιτολόγιο.

Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι όσοι Αθηναίοι ήθελαν να διοργανώσουν μια γιορτή ή ένα συμπόσιο έβρισκαν τους μαγείρους στην αγορά, αλλά και οι ίδιοι οι μάγειροι συχνά περνούσαν έξω από τα πλούσια σπίτια διαλαλώντας την τέχνη τους, έτοιμοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.

Ομάδα εργασίας: Ανέστης ΤσουλφίδηςΡαφαέλα Τσακωτού-ΚιμπούρηΦώτης Μπέλερης