Ημερίδα Χημείας 2013

Η τραγική ιστορία του Fritz Haber

Πάολα Μανουκιάν

Fritz Haber

Γεννήθηκε το 1868 στο Breslau της Πρωσίας, γνωστό σήμερα ως Wroclaw της Πολωνίας.

Σπούδασε στα Πανεπιστήμια των πόλεων Heidelberg και Berlin, καθώς και στο Τεχνικό Κολλέγιο του Charlottenburg.

Ενέπνευσε λογοτέχνες, θεατρικούς συγγραφείς και σκηνοθέτες, θέτοντας με τις επιλογές του διαχρονικώς σημαντικά ερωτήματα.

Η Μεγάλη Πρωσία

Ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος (Wilhelm) με τον «σιδηρούν Καγκελάριο» Bismarck στο πλευρό του δημιουργούν τη νέα μεγάλη Γερμανία με κέντρο την Πρωσία.

Η εβραϊκή θρησκεία δεν έχει λόγο στο νέο Κράτος Δικαίου.

Kaiser Wilhelm II Ο θρόνος περνά στα χέρια του εγγονού του Πρώσου αυτοκράτορα, ενός 29χρονου νεαρού με όραμα μια μεγάλη Γερμανία, οικονομικά και τεχνολογικά ισχυρή.

Ο νεαρός 20χρονος Haber αποκτά δίπλα του ισχυρή θέση.

1894: ο F. Haber ασπάζεται τον Kultur -Protestantismus

Clara Immerwahr

Γόνος εβραϊκής οικογένειας, προικισμένη με ιδιαίτερη ευφυία, η οποία αργότερα επίσης ασπάστηκε τον προτεσταντισμό.

Η πρώτη γυναίκα που έλαβε διδακτορικό Χημείας στο Breslau, την πόλη στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε.

Το 1901 παντρεύτηκαν και μετά από έναν χρόνο απέκτησαν ένα γιο.

Η ζωή με τον FritzΓια τον Fritz Haber, ήταν πάνω από όλα η Πρόοδος και η Επιστήμη, ενώ η ίδια παραμέρισε το πάθος για τη Χημεία που είχε, για να μεγαλώσει το παιδί τους.

Χαρακτήρισε την αμμωνία ως «δηλητήριο του περιβάλλοντος».

Έδωσε τέλος στη ζωή της (1915), εις ένδειξη διαμαρτυρίας στην εμπλοκή του συζύγου της στα χημικά όπλα.

1902, ταξίδι στις ΗΠΑ: πρέσβης ή κατάσκοπος;

Ανάγκη σε παγκόσμιο επίπεδο για νιτρικό αμμώνιο, NH4NO3, άλας για λιπάσματα.

1904, ο Haber αποφασίζει μαζί με την ομάδα του να ασχοληθεί και αυτός με την σύνθεση της αμμωνίας.

Επιχείρηση «Αμμωνία»

Πρώτες Έρευνες : Για την παρασκευή NH4NO3, άλλοι ερευνητές εστίασαν τη μελέτη τους στην αλληλεπίδραση Ν2(g) με O2(g) και Η2Ο.

Ήταν όμως αποτελεσματικό αυτό;

Ο Haber πρώτος αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να αντιδράσει το Ν2(g) άμεσα με H2(g) προς σύνθεση καθαρής Αμμωνίας.

N2(g) + 3 H2(g) 2 NH3(g)

Δοκιμάζει υψηλές θερμοκρασίες (1000 C), χαμηλές πιέσεις και Fe(s) ως καταλύτη.

Νέο εμπόδιο στο προσκήνιο: ο καταλύτης απενεργοποιείται σε αυτές τις θερμοκρασίες, βρίσκεται όμως σύντομα λύση, χάρη στις θερμοδυναμικές μελέτες του Nernst.

Walther Nernst

Πρώσος Φυσικοχημικός, με διακεκριμένες σπουδές στη Χημική Θερμοδυναμική.

Του απονεμήθηκε βραβείο Nobel το 1920.

Οι μελέτες του οδήγησαν τον Haber στην επανεξέταση του ρόλου της πιέσεως για τη σύνθεση της NH3.

«Εύρηκα»

1908 : Μαζί με το φίλο και συνεργάτη του Robert le Rossignol καταλήγουν στις τελικές συνθήκες.

Πίεση: 200 atm

Θερμοκρασία: 500-600° C

Καταλύτης : Όσμιο (Os)

Η BASF (Badische Anilin und Soda Fabrik) αναλαμβάνει την παραγωγή.

Carl Bosch

Γερμανός Χημικός Μηχανικός, που εργαζόταν στην BASF εκείνη την περίοδο.

Αργότερα έγινε συνιδρυτής της Βιομηχανικής Κοινοπραξίας, IG FARBEN.

Μαζί με τους συνεργάτες του ανακαλύπτουν καταλύτη με βάση το Fe, εξίσου δραστικό και πολύ πιο οικονομικό από το Os.

Νιτρογενάση Haber – Bosch Process

Kaiser Wilhelm Gesellschaft

1911 : Ο Haber αναλαμβάνει τη Διεύθυνση του Ινστιτούτου Φυσικοχημείας και Ηλεκτροχημείας, μετά από πρόταση του Arrhenius.

1913 : Γνωριμία με τον Albert Einstein και η αρχή μιας καλής σχέσης – συνεργασίας.

1915 : Με πρωτοβουλία δική του, ο Haber εμπλέκεται στα χημικά όπλα.

«Η τέχνη του πολέμου»

Nobel 1918

Του απονέμεται το βραβείο, αν και η χρήση των θανατηφόρων αερίων είχε βλάψει την εικόνα του.

Παντρεμένος ήδη με την Charlotte και έχοντας αποκτήσει δύο παιδιά, χωρίζει το 1923 και αφοσιώνεται στην Επιστήμη του.

Ακολουθεί περίοδος (1926-1933) εντατικών ερευνών.

«Αλλαγή Πλεύσης» λίγο πριν το Τέλος

Η ηγεσία της Γερμανίας περνά στα χέρια των Ναζί, οι οποίοι ξεκινούν διωγμούς κατά των Εβραίων.

Συνειδητοποιεί πώς όλο σχεδόν το στενό του περιβάλλον είναι εβραϊκής καταγωγής και αρνείται την ερευνητική εργασία υπό τις υποδείξεις των Ναζί.

Εγκαταλείπει τη χώρα που τόσο αγάπησε και έχοντας τόσες προτάσεις από Ινστιτούτα άλλων χωρών, ξεκινά να ταξιδεύει.

Άρρωστος βαριά, χάνει τη μάχη του με τη ζωή στο ταξίδι του προς τη Βασιλεία της Ελβετίας το 1934, όπου και κηδεύεται.

Ένα χρόνο αργότερα ο Max Plank μαζί με φίλους και συνεργάτες τίμησαν τη μνήμη του παρά τα εμπόδια των Ναζί.

Το Άνθος του Κακού

Λίγο μετά το θάνατο του Haber, ο Bosch υπογράφει συμβόλαιο με τους Ναζί.

Με αυτόν τον τρόπο γίνεται γνωστό σε όλους το Zyklon B,

Εντομοκτόνο ή Απολυμαντικό, το οποίο ξεκινά να χρησιμοποιείται στους θαλάμους αερίων.

Η ευθύνη αποδίδεται (και) στον Fritz Haber.

Ουδέν καλόν αμιγές κακού

Οκλαχόμα, ΗΠΑ, 1995 Τέξας, ΗΠΑ, 2013

Βιβλιογραφία

• The synthesis of ammonia from its elements, Fritz Haber, Nobel Lectrure, June 2, 1920

• Fritz Haber : Flawed Greatness of Person and Country, Fritz Stern

• Fritz Haber : Chemist, Nobel Laureate, German, Jew, Dietrich Stoltzenberg

• Master Mind : The Rise and Fall of Fritz Haber, Daniel Charles

• Der Fall Clara Immerwahr, Gerit von Leitner