Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

Editorial

Η νέμεση των μαύρων κύκνων

Ετήσια ειδική έκδοσηΜία εκδοτική πρωτοβουλίατου Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝwww.agoraideon.eu

Διεύθυνση Εκδοσης:Κώστας Τσαούσης

Project Manager:Βίκτωρας Δήμας

Υπεύθυνη Διαφήμισης:Εμμανουέλα ΧειρακάκηΤηλ.: 210 48 23 977

Υπεύθυνος Δημιουργικού: Δημήτρης Στεργίου

Διόρθωση Κειμένων:Βαλασία Χαροντάκη

Φωτογραφίες: Shutterstock

Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Α.Ε.

Συντονισμός Εκδοσης:Αλεξάνδρα ΣαρμάΘάνος ΤριανταφύλλουΧρήστος Τσαπακίδης

Οργάνωση και Επιμέλεια: METROPOLIS ΕΚΔΟΤΙΚΗ A.E.

Κύπρου 12Α, Τ.Κ. 183 46,Μοσχάτο, τηλ. 210 48 16 710

Ο ι δύο εκδόσεις μας (Ο Κόσμος το 2011 και Η Ελλάδα το 2011) έχουν φέτος μία νοηματική σύνδεση: τους μαύρους κύκνους. Ο Nassim Taleb μάς προειδοποιεί από τις σελίδες του Κόσμου ότι ένα σύστημα που βασίζεται σε απρόβλεπτες καταστάσεις τύπου «μαύρου κύ-

κνου», κάποια στιγμή θα καταρρεύσει -όπως έγινε, άλλωστε, και με τη διεθνή χρηματοπιστω-τική κρίση. Στην Ελλάδα, αυτήν την εποχή, αντιμετωπίζουμε ακριβώς μία τέτοια κατάσταση. Επιλέγοντας να καλλιεργούμε «ελλειμματικές» νοοτροπίες και συμπεριφορές για πολλές δε-καετίες, κρύβοντας «κάτω από το χαλάκι» τον όγκο των προβλημάτων, φτάσαμε στα σημερινά αδιέξοδα.

Εμείς, λοιπόν, ζούμε στη δική μας «εποχή του μαύρου κύκνου», όπως επισημαίνει και ο κ. Χάρης Παμπούκης στο κείμενό του, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε -μαζί με άλλες ενδιαφέ-ρουσες παρεμβάσεις- στην έκδοση Η Ελλάδα το 2011. Οι δικοί μας μαύροι κύκνοι δεν γεννή-θηκαν από τις παράτολμες δραστηριότητες των τραπεζών, όπως έγινε σε άλλες χώρες, αλλά από λανθασμένες επιλογές που προέρχονται από το «εσωτερικό» της κοινωνίας μας.

Σε αυτό το πλαίσιο, κάθε προσπάθεια πρόβλεψης για το τι μέλλει γενέσθαι, φαντάζει του-λάχιστον παρακινδυνευμένη. Εντούτοις, είναι ευπρόσδεκτη οποιαδήποτε τεκμηριωμένη πρό-ταση που μπορεί να συμβάλει στο διάλογο για το πού και πώς πρέπει να πορευτεί από εδώ και στο εξής η κοινωνία μας, η οικονομία μας, και προπαντός ο μεγάλος ασθενής, το κράτος μας.

Αυτός είναι και ο σκοπός της φετινής έκδοσης, Η Ελλάδα το 2011, μίας πρωτοβουλίας του Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ. Φιλοξενώντας ειδικά άρθρα διακεκριμένων εκπροσώπων του πολιτι-κού, οικονομικού, επιχειρηματικού, επιστημονικού και ακαδημαϊκού δυναμικού της χώρας, προσπαθούμε να συμβάλουμε εποικοδομητικά στο σημαντικό διάλογο που έχει ανοίξει για το μέλλον της χώρας μας: πώς θα αναπροσδιορίσουμε το brand name του ονόματος «Ελλάδα»; Ποιο θα πρέπει να είναι το εθνικό μας σχέδιο για την επόμενη ημέρα του Μνημονίου και ποιο θα είναι το επιθυμητό μέγεθος του κράτους; Τέλος, ποια είναι η θέση της Ελλάδας στη διεθνή σκακιέρα;

Για τις ανάγκες αυτού του διαλόγου, θέτουμε στο μικροσκόπιο τους κυριότερους οικονο-μικούς κλάδους της χώρας μας, καταγράφοντας τις επιδόσεις τους, αλλά και αποτυπώνοντας τις προοπτικές που έχουν για το 2011. Ετσι, δημιουργούμε μία σφαιρική προσέγγιση της σύγ-χρονης ελληνικής πραγματικότητας, η οποία ελπίζουμε να φανεί χρήσιμη σε εσάς, τους πολί-τες-αναγνώστες.


Περιεχόμενα

Ολοι και όλα για τη νέα εικόνα μας

Για μια διακριτήελληνική ταυτότητα

Η εξωστρεφής Ελλάδα της ανάπτυξης

Μια άλλη «τρόικα»...

Ενα «όχημα» για το brand rescue

Ελληνας επιχειρηματίας; Επειγόντως rebranding!

Το brand του σεβασμού

Ζωντανεύοντας την εικόνα

Το στοίχημα που απέδωσε

Το επιχειρείν ως ελεύθερη πτώση

Η χρονιά του μαύρου κύκνου

Εχουμε τις προϋποθέσεις για ένα νέο αναπτυξιακό θαύμα!

Μίαευκαιρία...

Εμείςσε δέκα χρόνια...

«Πράσινες» προκλήσεις

Επένδυση σε νέεςπηγές ανάπτυξης

Ο δρόμος πέρα από τους λιλιπούτειους και τους δεινοσαύρους

Το παράδειγμα του κρόκου

Ο... από θαλάσσης Θεός

Στρατηγικό σχέδιο ελπίδας

Το puzzle της ανάπτυξης

Η Ελλάδα σε αριθμούς δραστηριότητες, τομείς, κλάδοι

Το ΑναπτυξιακόΠρότυπο του 2020

Μία καινούργια ισορροπία

Τρεις άγνωστοι Χ

12

16

18

20

21

22

24

26

28

30

32

36

38

39

59

56

64

65

68

70

72

73

74

6276


76

78

80

81

82

84

Κώδικας του επιχειρείν

Επιχειρηματικότητα,το όχημα των νέων

Πρωταθλητές… εν αναμονή

Για την επόμενη ημέρα

Ανάμεσα στο κράτος και την αγορά

Σε δίαιτα…

1991-2011: μαθήματα από το τότε για το τώρα

Δεν έχουμε την πολυτέλεια ιδεολογικών δυσκαμψιών

Οι τοπικές κοινωνίες, πρωταγωνιστές!

Αναδιοργάνωσηδίχως οργάνωση

Ενα τολμηρό βήμα εκσυγχρονισμού

Η αισθητική των πόλεων

Δι' εσόπτρου εν αινίγματι: η Ελλάδα στο διεθνές περιβάλλον

Στοιχεία ισχύος

Η αμήχανη Ευρώπη

Οι Τούρκοι γείτονές μας

Το μήνυμα των Special Olympics

85

102

86

104

88

89

105

106

92

108

110

111

99

113

101

114

Μεταρρυθμίσεις και κοινή λογική

Λιγότερο και καλύτερο

Η αντίφαση

Κράτος μεταρρυθμίσεων

Αναπροσανατολισμός «μετά το Μνημόνιο»

Τα νούμερατης Αυτοδιοίκησης

Μονόδρομος η διάχυση εξουσίας στην περιφέρεια

Η Αθήνα ξανά στο προσκήνιο

Το άνοιγμα της αποκέντρωσης

90

96

98

103

Περιεχόμενα


εικόνα (brand image) της Ελλάδας, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο η χώρα προσδιορίζεται ως εννοιολογική οντότητα στο μυαλό των μη Ελλήνων, αποτελείται από

τέσσερις θεμελιώδεις, αλληλεπιδρώσες συνιστώσες.Η πρώτη αφορά στην Ελλάδα ως «χώρα με αρχαίο πολι-

τισμό», κοιτίδα ιδεών που αποτελούν βασικό συστατικό του παγκόσμιου γνωστικού κεφαλαίου. Σε αρκετές ομάδες κοι-νού η συνιστώσα της αρχαιότητας καθορίζει τη συνολική α-ντίληψή τους για τη χώρα μας. Με άλλα λόγια, χωρίς την παρακαταθήκη της αρχαιότητας η Ελλάδα δεν θα υπήρχε στην αντίληψη αυτού του κοινού.

Η δεύτερη είναι η γεωπολιτική συνιστώσα βάσει της ο-ποίας η χώρα μας είναι τοποθετημένη στην αντίληψη του κόσμου ως χώρα του ευρωπαϊκού Νότου, της Μεσογείου, των Βαλκανίων, και μέλος θεσμών, όπως η Ευρωπαϊκή Νο-μισματική Ενωση και το ΝΑΤΟ.

Η τρίτη σημαντικότατη συνιστώσα έχει αντικείμενο τον τουρισμό, καθώς για πολλές ομάδες κοινού διεθνώς η Ελλά-δα αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους ταξιδιωτικούς προορισμούς. Σύμφωνα με τη μελέτη μας για την εκπόνηση της στρατηγικής ανταγωνιστικής τοποθέτησης του ελληνι-

κού τουριστικού προϊόντος, η Ελ-λάδα γίνεται σή-μερα αντιληπτή α-πό όσους επιλέ-γουν διακοπές ε-

κτός της χώρας τους μέσω στοιχείων που την καθιστούν το αρχέτυπο μαζικού καλοκαιρινού τουρισμού για ήλιο, θάλασ-σα και αρχαιότητες. Οι παραπάνω τρεις συνιστώσες, αρχαιό-τητα, γεωπολιτική και τουρισμός, αποτελούν τις παραδοσια-κές δεξαμενές που σημασιοδοτούν αδιάλειπτα την Ελλάδα στις αντιλήψεις των μη Ελλήνων τα τελευταία 50 χρόνια.

Την τέταρτη και πλέον σύνθετη συνιστώσα της εικόνας για τη χώρα μας αποτελεί η σύγχρονη προσφορά της. Η συμμετοχή της δηλαδή στην πρωτοφανή, ανεμπόδιστη και συνεχή ροή περιεχομένου, γνώσης, ιδεών, συμβολισμών, προϊόντων, υπηρεσιών, εμπειριών, τέχνης, design, ειδήσεων, celebrities, κεφαλαίου, επιχειρηματικότητας, διπλωματίας και άλλων στοιχείων που συνθέτουν την παγκόσμια πολιτι-σμική ανταλλαγή σήμερα. Αυτή η τελευταία περιοχή της σύγχρονης προσφοράς είναι και η πλέον σχετική με την οι-κοδόμηση ή μη εθνικής ανταγωνιστικότητας, και κατ’ επέ-κταση ευημερίας και ποιότητας ζωής.

Χώρες με ισχυρή συμμετοχή στη σύγχρονη παγκόσμια πολιτισμική ανταλλαγή επιδεικνύουν ισχυρή ανταγωνιστι-

Ολοι και όλα για τη νέα εικόνα μας

κότητα, προσελκύουν επενδύσεις, ανθρώπινο ταλέντο και δημιουργική δραστηριότητα, δανείζονται με χαμηλά επιτό-κια, ασκούν διεθνή επιρροή, προσθέτουν υπεραξία στις δραστηριότητες που συμβαίνουν στο έδαφός τους και ηγού-νται του διεθνούς εμπορίου, κυρίως με βάση την ποιότητα, τη διαφοροποίηση και την καινοτομία.

Αντίθετα, χώρες με περιορισμένη συμμετοχή στη σύγ-χρονη παγκόσμια πολιτισμική ανταλλαγή είναι ουραγοί στην ανταγωνιστικότητα και τις επενδύσεις, δανείζονται α-κριβά, δεν προσελκύουν ανθρώπινο ταλέντο, δεν καινοτο-μούν, αλλά αντιγράφουν, αφαιρούν αξία από δράσεις, που συμβαίνουν στο έδαφός τους, εμπορεύονται κυρίως με βά-ση το χαμηλό κόστος και ασχολούνται με πρωτογενείς δρα-στηριότητες χαμηλής προστιθέμενης αξίας, όπως η παραγω-γή και διάθεση ανώνυμων, μη τυποποιημένων (commodi-tized) προϊόντων. Ειρήσθω εν παρόδω, η συντριπτική πλειο-νότητα των ελληνικών εξαγωγών σε -αντικειμενικά- υψη-λής ποιότητας προϊόντα διατροφής, όπως ελαιόλαδο και ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας, γίνεται υπό ανώνυμη, μη τυπο-ποιημένη μορφή.

Οι χώρες που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία αγορά-ζουν επιπλέον αξιόλογες δραστηριότητες σε άλλες χώρες και επεκτείνουν το οικονομικό τους εκτόπισμα πέρα από τα σύνορά τους, αξιοποιώντας τη σημερινή εποχή της παγκο-σμιοποίησης. Αντίθετα, χώρες της δεύτερης ομάδας ξεπου-λούν το όποιο κεφάλαιό τους, οι δραστηριότητες και τα πε-ριουσιακά στοιχεία αξίας που προσφέρουν εξαγοράζονται, και το οικονομικό τους εκτόπισμα συνεχώς συρρικνώνεται.

Οι διαφορές στην ποιότητα ζωής και την ευημερία των πολιτών μεταξύ των χωρών της πρώτης και της δεύτερης

Η Ελλάδα με ένα «μοναδικό» τρόπο καταφέρνει να αφαιρεί αξία από

«προϊόντα-θησαυρούς»


κατηγορίας είναι προφανείς. Οι χώρες με μεγάλη συμμετο-χή στη σύγχρονη πολιτισμική ανταλλαγή, υψηλή ανταγωνι-στικότητα και υπεραξία προσφέρουν μεγαλύτερα εισοδήμα-τα στους πολίτες τους, περισσότερες ευκαιρίες απασχόλη-σης, ποιοτικές υποδομές και υπηρεσίες. Χώρες με μικρή συμμετοχή στη σύγχρονη πολιτισμική ανταλλαγή, χαμηλή ανταγωνιστικότητα και υπεραξία προσφέρουν μειωμένα ει-σοδήματα στους πολίτες τους, περιορισμένες ευκαιρίες απα-σχόλησης στους νέους, και χαμηλής ποιότητας υποδομές και υπηρεσίες.

Η οικονομική κρίση του 2009 βρίσκει την Ελλάδα στο ναδίρ της συμμετοχής της στην παγκόσμια πολιτισμική α-νταλλαγή. Η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να εδραιωθεί ως «χώρα προέλευσης» ακόμα και για τα πλέον καθιερωμένα ελληνικά προϊόντα! Αυτό το δραματικό συμπέρασμα προκύ-πτει από όλες τις σχετικές πρωτοβουλίες διερεύνησης που έχει κατά καιρούς αναλάβει η ομάδα των εταιρειών μας για έργα που άπτονται της ελληνικής προέλευσης.

Τα τελευταία χρόνια η ομάδα μας έχει εκπονήσει το έρ-γο του στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδίου branding και μάρκετινγκ για το επώνυμο ελληνικό κρασί στην εγχώ-ρια και τις διεθνείς αγορές, την ιδέα και τη δημιουργική στρατηγική και ταυτότητα του σήματος-πρεσβευτή της κα-λής ελληνικής γαστρονομίας “Κerasma”, το έργο στρατηγι-κού σχεδιασμού μάρκετινγκ και branding του ελληνικού τουρισμού για λογαριασμό του υπουργείου Τουριστικής Α-νάπτυξης και του ΕΟΤ, έργο που μέχρι πρόσφατα «έμενε στο συρτάρι», ενώ αποτελούσε μία ολοκληρωμένη και ευρέ-ως αποδεκτή πρόταση αναβάθμισης του εθνικού μας μάρκε-τινγκ στον τουρισμό.

Διαβάζοντας την έρευνα του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων στις ΗΠΑ, θα μπορούσε να εξαχθεί το συμπέ-ρασμα ότι οι Αμερικανοί καταναλωτές αδυνατούν να συν-δέσουν την Ελλάδα με συγκεκριμένα προϊόντα, ενώ ταυτί-ζουν την Ιταλία με τα ζυμαρικά και το ελαιόλαδο, τη Γαλλία με τα τυριά και τα κρασιά και την Ισπανία με τα αλλαντικά-κρεατικά και το ελαιόλαδο. Σύμφωνα με την έρευνα, μόλις 1 στους 100 ερωτηθέντες σε αυθόρμητη ερώτηση συνέδεσε

την Ελλάδα με έ-να συγκεκριμένο προϊόν (ελαιόλα-δο). Αντίθετα, μι-λώντας για τη χώ-ρα μας, οι περισ-σότεροι κατανα-λωτές αναφέρθη-

καν στην ιστορία ή σε αρχαία μνημεία, στα εστιατόρια και το φαγητό, στην ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος. Η Ελλάδα με ένα «μοναδικό» τρόπο καταφέρνει να αφαιρεί α-ξία από «προϊόντα-θησαυρούς» χάρη συμφερόντων, άλλοτε υπέρμετρης και άλλοτε ανεπαρκούς κρατικής πρωτοβουλί-ας, μη εφαρμογής των νόμων, ανεπάρκειας, αδαημοσύνης, και αδυναμίας αξιοποίησης πρακτικών του σύγχρονου ε-μπορίου και μάρκετινγκ.

Αναφορικά με τη σημερινή προσφορά της στον κόσμο, η Ελλάδα βρίσκεται σε βαθύ πυθμένα, αποτέλεσμα ενός ιδι-ότυπου, εθνικού ληθαργικού αυτισμού, που ως φαινόμενο έχει αξία να αναλυθεί, για να αποτελεί παράδειγμα προς α-ποφυγή για τις χώρες του κόσμου.

Και σαν να μην έφταναν η αφάνεια και η άγνοια της σύγ-χρονης προσφοράς της, τον περασμένο Οκτώβριο η χώρα χάνει την πιστοληπτική της ικανότητα και μία αλυσίδα γεγο-νότων την θέτουν στο κέντρο της παγκόσμιας προσοχής. Σύμφωνα με έρευνα της Critical Publics σε 20 διεθνή ΜΜΕ

με διεθνή επιρροή (Financial Times, The Wall Street Journal, The Times/The Sunday Times, International Herald Tribune, The New York Times, Reuters, Deutsche Welle, The Washington Post, USA Today, Newsweek, Telegraph, AFP, BBC, CNN News, Xinhuanet, TIME Magazine, Bloomberg/BusinessWeek, Der Spiegel, The Guardian/The Observer) στην Ελλάδα πλέον αποδίδονται ιδιαίτερα απαξιωτικοί επιθε-τικοί προσδιορισμοί, όπως: «ηθικά χρεοκοπημένη», με «δια-κυβέρνηση δριμείας κακοδιαχείρισης», «παρηκμασμένη», «οι-κονομικά ρημαγμένη», «υπό κατάρρευση», «σε απόγνωση», ενώ αναδεικνύεται ως το «σήμα κατατεθέν» των υπερχρεω-μένων χωρών του κόσμου, και του φαινομένου που αναφέρε-ται ως η «ελληνική επιδημία», ή το «ελληνικό αντιπρότυπο».

Η τέταρτη και πλέον σημαντική συνιστώσα της εικόνας της Ελλάδας νοηματοδοτείται στο μυαλό των μη Ελλήνων με σωρεία αρνητικών εννοιών και εικόνες απεργιών, διαμαρ-τυρίας, βίαιων αναταραχών και συγκρούσεων που παραλύ-ουν τη λειτουργία της χώρας. Το «μάχονται σαν Ελληνες» του Τσόρτσιλ μετατρέπεται σήμερα, με τη βοήθεια της Κα-γκελαρίου Μέρκελ, στο «εξαπατούν σαν Ελληνες».

Η Ελλάδα καθίσταται ο «αδύναμος κρίκος» του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος και το ελληνικό lifestyle στιγματί-ζεται από το «οι Ελληνες που δεν παράγουν τίποτα, δεν πληρώνουν φόρους και ξοδεύουν αλόγιστα».

Σήμερα μετά τη μαζική και άνευ προηγουμένου αμφισβή-τηση της αξιοπιστίας της χώρας μας, η ανάγκη ανάδειξης της ελληνικής σφραγίδας ως μίας υπογραφής-αξιοπιστίας και ποιότητας για ελληνικά προϊόντα, υπηρεσίες και δραστηριό-τητες διαφαίνεται επιτακτικότερη από ποτέ. Η αξία που προ-σθέτει ή αφαιρεί η εικόνα της εθνικής προέλευσης στα προϊό-ντα και τις υπηρεσίες είναι εξαιρετικά σημαντική. Στην αντί-ληψη των καταναλωτών, η προέλευση λειτουργεί ως εγγύηση ενός -αν μη τι άλλο- αποδεκτού επιπέδου ποιότητας.

Ειδικά για τρόφιμα, όπως το ελαιόλαδο ή το μέλι, η αξία της προέλευσης είναι τουλάχιστον εφάμιλλη με την ποιότη-τα του προϊόντος καθαυτού, ενώ για προϊόντα, όπως το κρασί, η αξία της προέλευσης υπερισχύει σε τέτοιο βαθμό που είναι μη ανατρέψιμη από την ποιότητα του προϊόντος. Αυτός είναι και ο λόγος που τρόφιμα χαμηλότερης ποιότη-τας, προερχόμενα από παραγωγό χώρα με εικόνα που χαίρει εκτίμησης στην αντίληψη του κόσμου, συχνά κερδίζουν τις προτιμήσεις των καταναλωτών σε σύγκριση με τρόφιμα α-νώτερης ποιότητας, αλλά λιγότερο «αξιόλογης» καταγωγής.

Μέσω της εμπειρίας μας προτείνουμε την ανάληψη πρωτοβουλίας από τον πρωθυπουργό στην κατεύθυνση α-νάδειξης μίας επιλεγμένης σειράς «προϊόντων, υπηρεσιών και δραστηριοτήτων-πρεσβευτών» της σύγχρονης ελληνι-κής προσφοράς. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία προτείνεται, με στόχο να αυξήσει την αξία της ελληνικής προέλευσης στην αντίληψη των καταναλωτών διεθνώς, προς όφελος του συνόλου των προϊόντων (αλλά και των υπηρεσιών και δραστηριοτήτων) που παράγονται ή μπορούν να παρα-χθούν σε ελληνικό έδαφος.

Μία τέτοια πρωτοβουλία θα περιελάμβανε συνεργασία κράτους και παραγωγών για ολοκληρωμένο στρατηγικό και επιχειρησιακό εθνικό μάρκετινγκ στις σημαντικές χώρες-αγορές, με στόχο την αποτελεσματική τοποθέτηση επιλεγ-μένων ελληνικών προϊόντων, όπως το ελαιόλαδο, τα ψάρια, ο κρόκος, η μαστίχα, η φέτα, το μέλι, το κρασί κά. Είναι άξιο λόγου πως στην Ελλάδα υπάρχουν πάνω από 200 τυριά με ονομασία προέλευσης, που όμως παραμένουν άγνωστα α-κόμη και στους Ελληνες καταναλωτές.

Αναφορικά με το τεράστιο εθνικό κεφάλαιο του τουρι-σμού, θεωρούμε ότι η Ελλάδα επιβάλλεται να εργαστεί συ-

Η αξία που προσθέτει ή αφαιρεί η εικόνα της εθνικής προέλευσης στα

προϊόντα και τις υπηρεσίες είναι εξαιρετικά σημαντική


στηματικά και μακροπρόθεσμα, για να εξελίξει και να δια-φοροποιήσει την υπάρχουσα εικόνα της ως το «αρχέτυπο του μαζικού καλοκαιρινού τουρισμού για ήλιο, θάλασσα και αρχαιότητες».

Η επανατοποθέτηση, προσπάθεια που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις υπόλοιπες δομικές παρεμβάσεις για την οικοδόμηση περαιτέρω ανταγωνιστικότητας στην τουριστι-κή μας προσφορά, πρέπει, κατά την άποψή μας, να στοχεύει στη διεύρυνση της εικόνας της χώρας, του τρόπου, δηλαδή, με τον οποίο η Ελλάδα γίνεται αντιληπτή ως τουριστικός προορισμός από τα κρίσιμα κοινά παγκοσμίως.

Εχουμε προτείνει και τεκμηριώνουμε αναλυτικά σε σχετι-κά μας κείμενα ότι η Ελλάδα μπορεί να τοποθετηθεί ως ένας «προορισμός με απαράμιλλες εναλλαγές και ανεξερεύνητες αντιθέσεις, ένας τόπος ατελείωτων εμπειριών» για παραθα-λάσσιο και ναυτικό τουρισμό, αλλά και για φύση, επισκέψεις σε πόλεις, πολιτισμό, περιηγήσεις, υπηρεσίες υγείας και ευεξί-ας και επαγγελματικά δρώμενα.

Και στον τουρισμό επιβάλλεται η ανάδειξη μοναδικών, διαφοροποιημένων «εμπειριών-πρεσβευτών», για κάθε έναν από τους τουριστικούς κλάδους. Με τον όρο «εμπειρία - πρεσβευτής» εννοούμε το συνδυασμό διάφορων τουριστι-κών πόρων (δραστηριότητες, θεάματα, αξιοθέατα κτλ.) σε μία ενιαία, βιωματική λογική, στην οποία θα αποκρυσταλ-λώνεται ο χαρακτήρας της συνολικής προσφοράς του κάθε τουριστικού κλάδου σε συγκεκριμένη περιοχή της Ελλάδας, πχ. εμπειρία ναυτικού τουρισμού στο Ιόνιο ή τουρισμού υ-παίθρου στα Ζαγοροχώρια.

Η κάθε «εμπειρία-πρεσβευτής» θα πρέπει να διέπεται α-πό τα χαρακτηριστικά της ποικιλομορφίας και των αντιθέ-σεων που, σύμφωνα με τη νέα στρατηγική, αποτελούν το α-νταγωνιστικό πλεονέκτημα της Ελλάδας ως τουριστικού προορισμού.

Η προσπάθεια αυτή για εδραίωση της νέας εικόνας της Ελλάδας απαιτεί την άμεση δημιουργία και χρήση οπτικού και λεκτικού περιεχομένου ταυτότητας υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών, το οποίο θα εκφράζει με άρτιο τρόπο τη νέα στρατηγική, καθώς και νέου μείγματος ενεργειών μάρκε-τινγκ τελευταίας γενιάς που θα σχεδιάζεται και θα υλοποι-είται με τεχνοκρατική επάρκεια και σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους (stakeholders). Ακόμη, προϋποθέτει τη λήψη και κυρίως την εφαρμογή μέτρων απόλυτης προστασί-

ας των πρεσβευτών από κακές πρακτικές, όπως νοθεύσεις, διάθεση σε ανώνυμη, μη τυποποιημένη μορφή, σπάσιμο τι-μών κλπ., καθώς η χώρα δεν έχει την πολυτέλεια να επενδύ-ει σε δραστηριότητες των οποίων η αξία δεν είναι πλήρως προστατευμένη και μπορεί ανά πάσα στιγμή να εξαφανιστεί από χειρισμούς παικτών που δρουν ευκαιριακά, βραχυπρό-θεσμα και χωρίς συλλογική συνείδηση.

Ελπίζω ότι αυτή τη φορά το Εθνικό Στρατηγικό Πλαί-σιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) δεν θα «τροφοδοτήσει» απλά «την αγορά με χρήμα», αλλά θα αποτελέσει το χρηματοδότη δο-μικών ανατροπών και προόδου στην πορεία προς το νέο ε-θνικό αναπτυξιακό πρότυπο. Θα υποστηριχθούν αξιόλογοι τομείς με μεγάλη ελληνική προστιθέμενη αξία από επιχειρή-σεις, ομάδες και άτομα που ανήκουν στη δημιουργική αλυ-σίδα της βιώσιμης ανάπτυξης και δεν βλέπουν τις επιδοτή-

σεις ως ενίσχυση του συνεχώς μειούμενου εισοδήματός τους. Εργα με υψηλές προδιαγραφές ποιότητας και έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό που αξιοποιούν το λιγοστό αλ-λά υπαρκτό ελληνικό ταλέντο στους τομείς της επιχειρημα-τικής στρατηγικής της διοίκησης, της καινοτομίας του μάρ-κετινγκ, του design και της δημιουργικότητας.

Τέλος, θα ήταν θετικό να υπάρξει εθνική συνεννόηση και όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί να συμφωνήσουν σε συγκεκρι-μένο κείμενο «λευκής βίβλου» για την εθνική μας στρατηγι-κή με ορίζοντα το 2025.

Πρέπει να αναδείξουμε μία επιλεγμένη σειρά «προϊόντων, υπηρεσιών και δραστηριοτήτων-πρεσβευτών»

Η ανάδειξη και αξιοποίηση των συγκριτικών πλε-ονεκτημάτων της Ελλάδας είναι το σημαντικό-τερο και ίσως το δυσκολότερο έργο της κυβέρ-

νησης. Σημαντικό, διότι είναι προϋπόθεση για την ι-σόρροπη ανάπτυξη της οικονομίας. Δύσκολο, διότι απαιτεί τη συνδρομή όλων των παραγωγικών δυνά-μεων της χώρας.

Καθετί που παράγει η Ελλάδα και καθετί που την προβάλλει από το φυσικό και πολιτιστικό μας πλούτο έως τα προϊόντα και τον τρόπο ζωής μας, μπορεί να συμβάλει στην ανάδειξη μιας διακριτής και συνεπούς ταυτότητας, αν τα αναδείξουμε με το σωστό τρόπο. Θέλει χρόνο και συνέπεια, αλλά αν τα καταφέρουμε, θα έχουμε προσθέσει σημαντική αξία σε καθετί που δημιουργούμε και σε κάθε υπηρεσία που προσφέρουμε. Τελικά, στην εικόνα της χώρας μας παγκοσμίως.

Πριν από ένα χρόνο περίπου, ξεκινήσαμε μια προσπάθεια ανάδειξης διακριτής ταυτότητας για την Ελλάδα. Στην πορεία, το εγχείρημα εξελίχθηκε και εντατικοποιήθηκε, καθώς η οικονομική κατά-σταση της χώρας και ο αντίκτυπός της στα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης επηρέασαν δραματικά την εικόνα της. Η ζημιά που προκλήθηκε όμως ή-ταν τόσο εκτενής που μας δίνει μια μοναδική ευ-καιρία να διορθώσουμε λάθη του παρελθόντος, και μέσα από δομικές αλλαγές και ρήξεις με κατεστη-μένα και νοοτροπίες να αναδείξουμε κάτι νέο και πολύ πιο ισχυρό.

Μέχρι σήμερα, η εικόνα που παρουσίαζε η Ελ-λάδα ήταν μεταβαλλόμενη, κατακερματισμένη και άρα, συγκεχυμένη. Κάθε υπουργείο προωθούσε τις δικές του προτεραιότητες και σε σχετικά μικρά δια-στήματα οι προτεραιότητες αυτές άλλαζαν. Το απο-τέλεσμα ήταν η δημιουργία τόσων πολλών διαφορε-τικών εικόνων που στο τέλος η μόνη διαχρονική ει-κόνα που έμενε ήταν εκείνη μιας χώρας που προσέ-φερε μια κοινή καλοκαιρινή εμπειρία.

Η εικόνα αυτή εκτός από στρεβλή και περιορι-στική ήταν και εξαιρετικά ευάλωτη. Ιδιαίτερα την ώ-ρα της κρίσης όχι μόνο δεν βοήθησε την αντιστροφή του αρνητικού κλίματος, αλλά επιβεβαίωνε στο μυα-λό κάποιων ανθρώπων όλες τις ψευδείς κατηγορίες που παρουσίαζαν τους Ελληνες ως ένα λαό που περ-νάει καλά, χωρίς να δουλεύει και χωρίς να υπολογί-ζει τις συνέπειες. Οι ανέμελες εικόνες στις αφίσες του ΕΟΤ έπαψαν να προσκαλούν τον ξένο στην Ελ-λάδα και άρχισαν να παγιώνουν μια παραμορφωμέ-νη εικόνα του ίδιου του Ελληνα.

Η προσπάθειά μας να αλλάξουμε αυτή την εικό-να αντιμετώπισε αμέσως τρεις πραγματικότητες που δεν μπορούσαμε να αγνοήσουμε, δηλαδή ότι η Ελ-λάδα: α) δεν είναι προϊόν και άρα δεν μπορεί να αλ-λάξει, β) έχει αναγνωρίσιμο και ιστορικό όνομα και όλοι την αντιμετωπίζουν με μια ισχυρή αίσθηση ότι ξέρουν για ποιο πράγμα μιλούν, και τέλος, για τη χώρα μας εκφράζονται εκατομμύρια άνθρωποι με τα λεγόμενα και τις συμπεριφορές τους και άρα δεν μπορείς να ελπίζεις ότι αλλάζοντας απλά το περιτύ-λιγμα μπορεί να αλλάξεις και την εικόνα.

Η έννοια του rebranding περιγράφει μια στρα-τηγική προσέγγιση της δεκαετίας του 1980 που στο-χεύει στη γρήγορη αλλαγή της εικόνας μιας χώρας. Είναι μια προσέγγιση που είχε ταχύτατα αλλά πρό-σκαιρα αποτελέσματα, όπου έγινε σωστά. Και κό-στισε σημαντικά ποσά δημιουργώντας ουδέτερες ή αρνητικές εικόνες, όπου έγινε λάθος.

Οσοι λοιπόν μιλούν σήμερα για ένα «rebranding του ‘προϊόντος’» στην Ελλάδα αγνοούν ότι αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα είναι μια πιο ουσιαστική, πιο μακροχρόνια και πιο συμμετοχική παρέμβαση α-πό αυτές που διαφημιστικές εταιρείες συμβουλεύουν τους πελάτες τους.

Η δουλειά μας δεν είναι να αλλάξουμε το προϊ-όν ή το περιτύλιγμα αλλά να αλλάξουμε συμπεριφο-ρές και αντιλήψεις προς την Ελλάδα αναδεικνύο-ντας ότι η χώρα αυτή είναι πολλά περισσότερα πράγματα από αυτά που μπορεί κάποιος να ξέρει, να θυμάται ή να θεωρεί δεδομένα. Και για να το κάνου-με αυτό, πρέπει να κινητοποιήσουμε όλες τις δυνά-μεις που μπορούμε να έχουμε στη διάθεσή μας.

Αυτή η τακτική συνάδει και με το στρατηγικό μας στόχο που είναι να αναπτυχθεί ο τουρισμός ό-λο το χρόνο σε όλη τη χώρα. Προκύπτει από έρευ-νες αγοράς ότι μπορούμε να πετύχουμε μια σοβαρή αλλαγή της εικόνας μας αναδεικνύοντας όχι αυτό που πιστεύουμε ότι θέλει ο επισκέπτης, αλλά αυτό που εμείς αγαπάμε στην Ελλάδα. Αναδεικνύοντας με συστηματικό τρόπο την Ελλάδα που αγαπάμε, μπορούμε να μετατρέψουμε την πολυφωνία σε προτέρημα.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έχουμε αναπτύξει προγράμματα προβολής για την Αθήνα το “Athens Every Week”, για τη Θεσσαλονίκη, το «Σταυροδρόμι Πολιτισμών» και για την περιφέρεια το «Ελληνικές Εμπειρίες». Σκοπός όλων των προγραμμάτων είναι να ξαφνιάσουμε τους επισκέπτες μας με το φυσικό και πολιτιστικό μας πλούτο, καθώς και με τον τρόπο ζωής μας. Χαρακτηριστικό και των τριών προγραμ-μάτων είναι ότι κινητοποιούν όλες μας τις δυνάμεις και καθετί που κάνουμε καλά, για να πετύχουμε το στόχο μας.

Είναι προγράμματα που μιλούν από μόνα τους αναδεικνύοντας μία εικόνα τόσο αληθινή, όσο και δελεαστική. Μία εικόνα που επικεντρώνεται πολύ περισσότερο σε εμπειρίες που ο επισκέπτης μπορεί να ζήσει και να «κρατήσει» για πάντα. Και σε αυτό μας έχει βοηθήσει σημαντικά το διαδίκτυο.

Αργά, αλλά σταθερά εμπλουτίζουμε την περιο-ρισμένη εικόνα της Ελλάδας της «φτηνής ξαπλώ-στρας» και αναδεικνύουμε την Ελλάδα των μοναδι-κών εμπειριών.

Ετσι, θα καταφέρουμε και να αποκαταστήσουμε μια εικόνα που έχει υποφέρει, και να δημιουργήσου-με τις συνθήκες ανάπτυξης σε πολλούς τομείς που αφορούν τόσο σε προϊόντα, όσο και σε υπηρεσίες. Τέλος, να ενισχύσουμε και να αναδείξουμε καθετί που μας κάνει υπερήφανους. Αν τα καταφέρουμε, η εικόνα της Ελλάδας θα γίνει ισχυρή, διαχρονική και πάνω από όλα αληθινή.

Η χώρα αυτή είναι πολλά

περισσότερα πράγματα από

αυτά που μπορεί κάποιος να

ξέρει ή να θεωρεί δεδομένα

Για μια διακριτή ελληνική ταυτότητα


Τ ο 2010 η Ελλάδα έζησε την οδυνηρή συνάντηση με το παρελθόν της. Το 2011 θα είναι η πιο δύσκολη χρονιά, καθώς θα κορυφώνεται η προσπάθεια να διατηρηθεί η

δημοσιονομική σταθεροποίηση και να τεθούν οι βάσεις για σταθερή και μακροπρόθεσμα βιώσιμη αναπτυξιακή πορεία.

Η επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης είναι το με-γάλο στοίχημα. Ωστόσο, δεν θα κερδηθεί με όρους παρελθό-ντος. Μια μικρή τοπική αγορά σε ύφεση δεν μπορεί να πυρο-δοτήσει την επανεκκίνηση της οικονομίας. Δεν μένουν, λοιπόν, πολλοί δρόμοι. Το 2011 η Ελλάδα πρέπει να εγκαταλείψει την εσωστρέφεια, αναζητώντας τις ευκαιρίες που προσφέρει η α-νοικτή, ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά.

Από τη χώρα δεν λείπουν ούτε φυσικό, ούτε ανθρώπινο κεφάλαιο. Η ιδιαίτερη γεωπολιτική θέση, στη μέση μιας δια-

δρομής μόλις δύο ημερ ών από το Σουέζ στα ρωσικά λιμάνια της Μαύ-ρης θάλασσας, δί-νει πρόσβαση στην ευρύτερη περιφέ-ρεια της ανατολι-

κής Μεσογείου και στον αραβικό κόσμο, ενώ στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη οι ελληνικές τράπεζες διαθέτουν ισχυρή παρουσία. Η συμμετοχή στην ευρωζώνη, παρά τις ανα-ταράξεις, αποτελεί ασπίδα και ισχυρό χαρτί για τη χώρα, πα-ράλληλα με την αντοχή που επέδειξε, σε ιδιαίτερα αντίξοο πε-ριβάλλον, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Παρέλκει, βέβαια, να αναφέρει κανείς τη σημασία, την παγκόσμια εμβέλεια και τις ευκαιρίες συνεργασίας που παρέχει η ελληνική ναυτιλία. Η ελκυστικότητα της Ελλάδας ως τουριστικού προορισμού δια-τηρήθηκε ακόμη και στη δυσμενέστατη φετινή συγκυρία, ενώ η επάρκεια του επικοινωνιακού δικτύου και η σχετικά εκτετα-μένη γνώση της αγγλικής αποτελούν πρόσθετα πλεονεκτήμα-τα σε σχέση με περιφερειακούς ανταγωνιστές.

Οι δημιουργικές δυνάμεις, ωστόσο, αναζητούν κατεύ-θυνση. Αυτό σημαίνει αναπροσανατολισμό της δραστηριό-τητάς τους πάνω σε νέους άξονες, σε κάθε πεδίο επιχειρη-ματικής δράσης: • Στον αγροτικό τομέα, η παραγωγή πρέπει να φτάνει στο

τελικό στάδιο της τυποποίησης των προϊόντων. Το «χύμα» ανήκει στο παρελθόν. Μεγάλο δυναμικό υπάρχει στις βιο-λογικές καλλιέργειες, που αποτελούν εξειδικευμένη

(niche) κατηγορία και έχουν υψηλότατες αποδόσεις στο ε-πενδυόμενο κεφάλαιο.

• Στον τουρισμό, η αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρε-σιών επιβάλλεται τώρα γρήγορη και ριζική. Η πολιτιστική μας κληρονομιά δεν μπορεί να παραμένει «κρυμμένη» και αποκομμένη από το συνολικό τουριστικό προϊόν. Η αισθη-τική αναβάθμιση αφορά στους Ελληνες, όσο και σε εκεί-νους που φιλοξενούμε. Οι υποδομές (αεροδρόμια, λιμενι-κές εγκαταστάσεις) χρειάζονται άμεση και σημαντικότατη βελτίωση. Επιπλέον, μεσοπρόθεσμος στόχος είναι η ανά-πτυξη Τουρισμού Υγείας.

• Στον τομέα των υπηρεσιών, υπάρχουν σημαντικές δυνατό-τητες στην παραγωγή λογισμικού, με αξιοποίηση του αν-θρώπινου κεφαλαίου, ειδικά αν συνδυαστεί με την ανα-γκαία αναβάθμιση της ανώτερης και ανώτατης παιδείας μας. Ενας πιο μακροπρόθεσμος στόχος είναι η ανάπτυξη περιβάλλοντος καλλιέργειας γνώσης, έτσι ώστε να υποδε-χόμαστε εδώ σπουδαστές από το εξωτερικό.

• Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας καλεί από μόνη της για την ανάπτυξη υπηρεσιών αποθήκευσης και διακίνησης ε-μπορευμάτων, με προοπτική να αποτελέσει η χώρα το συνδετικό κρίκο Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής.

• Επιτυχημένες μονάδες λιανικού εμπορίου μπορούν να επε-κταθούν στις γειτονικές χώρες, αξιοποιώντας το δίκτυο των ελληνικών τραπεζών, την τεχνολογία που έχει ανα-πτυχθεί και τις οικονομίες κλίμακας που προσφέρει η με-γαλύτερη αγορά. Σε κλάδους της μεταποίησης υπάρχουν «κρυμμένα» συγκριτικά πλεονεκτήματα (πχ. έμπειρο εργα-τοτεχνικό δυναμικό).

• Η χώρα διαθέτει φυσικό πλεονέκτημα για το μεγάλο ανα-πτυξιακό πεδίο του μέλλοντος, τις ανανεώσιμες πηγές ε-νέργειας που θα μειώσουν την εξάρτησή μας από εισαγό-μενη ενέργεια και θα βελτιώσουν την ποιότητα του περι-βάλλοντος. Σύμφωνα με μία έρευνα της Eurobank Equities, αναμένονται επενδύσεις της τάξης των 37 δισ. στη χώρα μας σε έργα αυτού του τύπου -και θα είναι με δι-αφορά ο τομέας με τη μεγαλύτερη επενδυτική δραστηριό-τητα τα επόμενα χρόνια.

Η ιστορία έχει δείξει πως η Ελλάδα έζησε τις καλύτερες στιγμές της, όποτε βγήκε προς τα έξω και όποτε οι Ελληνες δημιούργησαν πλούτο, για τους ίδιους και για τη χώρα. Για την έξοδο από την κρίση, όλοι οι δρόμοι οδηγούν έξω από τα σύνορα.

Η Ελλάδα πρέπει να εγκαταλείψει την εσωστρέφεια, αναζητώντας τις

ευκαιρίες που προσφέρει η παγκόσμια αγορά

Η εξωστρεφής Ελλάδα της ανάπτυξης


H Ελλάδα πρέπει να γίνει θέσει αυτό που είναι φύσει: «πράσινη», οικολογική, ευφορικά αειφορική. Αυτό είναι το στίγμα (brand) που οραματίζομαι για τη χώρα μας.

Οχι, δεν θα χρειαστούν για το σκοπό αυτό ριζικές αλλαγές, εκ βάθρων ανατροπές ή άλλοι, μάταιοι μεγαλοϊδεατισμοί, αλλά μια απλή συνειδητοποίηση του είναι και του έχειν μας. Τι είμαστε και τι έχουμε; Είμαστε μια μικρή, ολιγάνθρωπη χώρα και έχουμε έναν ανεκτίμητο, φυσικό θησαυρό, που, ό-σο πανθομολογούμενος είναι, άλλο τόσο τραγικά υποτιμη-μένος παραμένει.

Λέγεται ότι η κρίση, κάθε κρίση, είναι ευκαιρία. Λοιπόν, με όλο το σεβασμό στη «φασίνα» της πολιτικής και σε εκεί-νους που την επωμίζονται, πιστεύω φανατικά ότι ο καιρός σήμερα είναι ιδανικός, για να αναστιγματίσουμε (rebranding) την Ελλάδα, ως την πρώτη οικολογική και «με τη βούλα»,

που λέμε, χώρα στον κόσμο! Σε προϊόντα, διαδι-κασίες, υπηρε-σίες, αλλά και στα ήθη, στην παιδεία, στην α-γωγή, στη νοο-

τροπία. Κανένα κράτος ακόμη δεν έχει σημανθεί επισήμως ως «πράσινο», γιατί τα γνωστά-άγνωστα ποικίλα και αλληλοσυ-γκρουόμενα συμφέροντα κολοσσιαίων βιομηχανιών δεν θα το επέτρεπαν ή τουλάχιστον θα το εμπόδιζαν. Η Ελλάδα μπορεί, επιβεβαιώνοντας το πολυθρύλητο δαιμόνιο της φυ-λής, να κάνει την ανάγκη (την ανυπαρξία βιομηχανικού εκτο-πίσματος, άρα και των ανυπέρβλητων εμποδίων που συνεπά-γεται αυτό) φιλοτιμία (ξεκάθαρη, καθέτως και οριζοντίως, οικολογική στάση ζωής) και να «πιάσει στα πράσα» (στο χρώμα τους οφείλουμε το όνομα «πράσινο», το ξέρατε;) τους προχωρημένους φίλους μας, ώστε πριν προλάβουν να πουν «δάνειο;», να μας βρουν να θέτουμε τους όρους: οικολογικό

είναι ό,τι λέει η Ελλάδα ότι είναι! Η Ελλάδα ως ταγός, οροθέ-της και κριτής της περιβόητης «πράσινηςανάπτυξης». Κανο-νικός leader επί το τεχνοκρατικότερον!

Και μην μου πείτε ότι αιθεροβατώ, γιατί θα σας θυμίσω την εύφημο μνεία που έκανε ο ίδιος ο πρωθυπουργός σε τρεις ελληνικές εταιρείες, κατά την ομιλία του στην πρό-σφατη ΔΕΘ. Είναι τυχαίο, άραγε, πως οι τρεις αυτές, δια-πρέπουσες και στην αλλοδαπή, εταιρείες καταγίνονται σε οικολογικά προϊόντα, έχοντας μάλιστα αποσπάσει τα σημα-ντικότερα διεθνή εύσημα, η κάθε μία στο είδος της; Αφού το πέτυχαν τρεις, γιατί να μην το κατορθώσουν άλλες 203, ολόκληρη η χώρα; Συνεπώς, δεν μιλάμε για τίποτε περισσό-τερο από μία αναγωγή στη μεγάλη κλίμακα του εθνικού σχεδίου, αυτού που, στη μικρή κλίμακα της ιδιωτικής «τρέ-λας», είναι ήδη πραγματικότητα.

Είμαι σε θέση, λόγω δουλειάς, να γνωρίζω ότι είναι πο-λύς, πλούσιος και συνεχώς διευρυνόμενος ο κόσμος, σε όλο τον κόσμο, που ζει και αναπνέει, για να ζει και να αναπνέει καθαρό αμόλυντο αέρα (τον έχουμε), να τρώει και να πίνει βιολογικά φρούτα, λαχανικά, κρέας, γάλα (βρίθει η χώρα α-πό ιδιωτικές φάρμες, εκτροφεία λαγών, κατσικιών, αγροτου-ριστικά κέντρα κλπ.), ή να «φορτίζει» με ενέργεια τη ζωή του μόνο από φυσικές πηγές (ο Αίολος δεν έκλεισε ποτέ τον ασκό του, πάνω από την πατρίδα μας και ο ήλιος δεν δείχνει να θέλει να κρυφτεί ούτε μία ημέρα το χρόνο).

Ολα αυτά, όμως, προϋποθέτουν την άμεση και οριστική εγκατάλειψη τόσο των δυτικόπνευστων φαντασιώσεων για μία Ελλάδα αντίγραφο της Σουηδίας, της Δανίας, της Νορ-βηγίας, όσο και, πολύ περισσότερο, τις ανατολικόφερτες «μαγκιές» περί αυτάρκειας, φραγής των συνόρων ή του τρα-χήλου του Ελληνα...

Προσωπικά, θέλω να βλέπω την Ελλάδα ως το παραδο-σιακό ελληνικό σπίτι, όπου μεγαλώσαμε όλοι μας, το νοικο-κυρεμένο, φιλόξενο και γεμάτο με κάθε λογής καλό, και ό-που, από πάππου προς πάππον, υποδεχόμαστε, με χαμόγε-

Μια άλλη «τρόικα»...

Οταν θα μιλούν για τη νέα ελληνική επανάσταση, εμείς θα ξέρουμε ότι δεν κάναμε τίποτα περισσότερο από το να

παραβιάσουμε ανοιχτές θύρες


λο, ευγένεια, αλλά και άνεση, σιγουριά και υπερηφάνεια, για αυτό που είμαστε και έχουμε, κάθε μουσαφίρη, που περ-νάει την πάντα ορθάνοιχτη πόρτα του.

Αλλά, πάλι, πόσοι από εμάς τους «αθώους» κυκλοφορού-με με ποδήλατο και πόσο θα κόστιζε στο «ένοχο» κράτος, αν πριμοδοτούσε τους δημόσιους υπαλλήλους με ορισμένο χρη-ματικό ποσό, για να πηγαινοέρχονται στη δουλειά τους με πο-δήλατο; Πόσα δεντράκια φυτέψαμε τον περασμένο χρόνο; Εί-ναι τόσο ανεδαφικά ρομαντικό να διδάσκονται, έστω ως δευ-τερεύον μάθημα, όλα τα παιδιά του Δημοτικού, τη δεντροφύ-τευση; Αν οι φαντάροι έτρωγαν μία φορά την εβδομάδα χόρτα και λαχανικά, που θα φύτευαν και θα τρυγούσαν οι ίδιοι, και ό-λα τα στρατόπεδα ήταν κατάφυτα με ελαιόδεντρα; Αν δίναμε γενναία κίνητρα σε νέους, που το λέει η καρδιά τους, για να ε-γκατασταθούν στα δεκάδες ακατοίκητα ερημονήσια μας και να ασχοληθούν με τη βιολογική κτηνοτροφία και γεωργία; Αν ό-λοι φορούσαμε από αύριο μόνο βαμβακερά ρούχα; Αν και η εκκλησία μας, ακόμη, απεκδυόταν το πεισιθάνατο μαύρο και φορούσε το αλέγρο, νηπενθές πράσινο της φύσης;

Είδα τις προάλλες, στο αεροδρόμιο του Αμστερνταμ, μία γιγάντια ρόδα, η οποία παράγει ενέργεια με την κίνηση που της δίνει ο κάθε περαστικός που θα μπει μέσα της και θα κάνει τζόκινγκ. Αν γινόμουν και εγώ με τη σειρά μου, ύ-στερα από 11 εκατ. Ελληνες, πρωθυπουργός για μία εβδο-μάδα, αυτή η ρόδα, την οποία θα εγκαθιστούσα σε όλες τις εισόδους της χώρας, θα αποτελούσε το σύμβολο της προ-σπάθειάς μου για την ανόρθωση της χώρας.

Λοιπόν, ο «ποιητής» θέλει να πει ότι αν η ανάταξη της χώρας μας είναι υπόθεση μεγάλη, το μεγάλο αποτελείται α-πό πολλά μικρά.

Στο τέλος, όπως υπάρχουν κράτη που ταυτίζονται στη συνείδησή μας με τη σοβαρότητα και την ασφάλεια (Γερμα-νία, Ελβετία), με την τεχνολογική υπεροχή (Ιαπωνία), με τα φτηνά προϊόντα (Κίνα), με την κουλτούρα, βαριά και ελαφριά (Γαλλία), ας γίνει και το όνομα Ελλάδα ευθέως ταυτόσημο με την «τρόικα» οικολογία, αειφορία, κατάφαση στη ζωή.

Και όταν οι σημερινοί δανειστές μας θα μιλούν για τη νέα ελληνική επανάσταση, εμείς θα ξέρουμε ότι δεν κάναμε τίποτα περισσότερο από την επανάσταση του αυτονόητου, και ότι δεν χρειάστηκε τίποτα παραπάνω από το να παραβι-άσουμε ανοιχτές θύρες.

ο brand είναι ένα πολύ σημαντικό στοι-χείο της ανταγωνιστικότητας μιας χώρας γενικά και της τουριστικής της οικονομί-

ας ειδικά. Χτίζεται και δημιουργείται διαχρο-νικά μέσα από μια σειρά χαρακτηριστικών (ι-στορικών, πολιτιστικών, οικονομικών, κοινω-νικών κλπ.). Το brand λειτουργεί σε δύο επί-πεδα: πρώτον, πώς μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι, και δεύτερον, πώς παρουσιάζουμε εμείς το προϊόν μας, τον τουρισμό. Είναι προφανές ότι αν εμείς παρουσιάσουμε κάτι που δεν έ-χουμε ή δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια, πολύ γρήγορα η αγορά θα μας τιμωρήσει. Α-ρα, το ζητούμενο είναι να παρουσιάσουμε αυ-τό που πραγματικά είμαστε και έχουμε με τρόπο που να είναι αντιληπτός, κατανοητός και ελκυστικός από τα κοινά-στόχο μας.

Στην ετήσια αξιολόγηση CountryBrand Index που πραγματοποιεί η FutureBrand, φέ-τος η Ελλάδα βρίσκεται για πρώτη φορά ε-κτός 20άδας, καταλαμβάνοντας την 22η θέ-ση. Το 2005 βρισκόταν στην 6η θέση, το 2006 στην 5η θέση, το 2007 στην 9η θέση, το 2008 στη 13η και το 2009 στη 14η. Μάλιστα, γίνε-ται ειδική αναφορά στην κατηγορία “Falling Country Brands” όπου υπάρχει η εξήγηση για

την, κατά οκτώ θέσεις, πτώση με το χειρότερο όλων, την επισήμανση ότι το value for money στη χώρα μας υποχώρησε από τη θέση 32 (2009) στη θέση 70 (2010)! Αξιοσημείωτη και η κρίση της ομάδας αξιολόγησης: «τα θέματα της οικονομίας και η πολιτική ένταση σε συν-δυασμό με την απουσία branding για τον του-ρισμό καταστρέφουν το brand της χώρας».

Στην προσπάθεια ανάδειξης και προβολής του brand «ελληνικός τουρισμός» πρέπει αρ-χικά να δοθεί τέλος στη βιομηχανία παραγω-γής λογοτύπων. Τα τελευταία 18 χρόνια έχου-με αλλάξει 13 διαφορετικά λογότυπα και 15 σλόγκαν. Δηλαδή ό,τι χειρότερο για την καθι-έρωση ενός brand. Το λογότυπο του ελληνι-κού τουρισμού είναι μια εξαιρετικής σημασίας υπόθεση και δεν μπορεί να γίνεται αντικείμε-νο προσωρινής ενασχόλησης πολιτικών και περιοδευόντων συμβούλων. Οι πειραματισμοί πρέπει επιτέλους να τελειώσουν. Η λύση είναι απλή, μας την έδειξε η ATHOC κατά την προ-ετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004: διεθνής διαγωνισμός με μεγάλα χρημα-τικά βραβεία. Ετσι, προσελκύεις “world class specialists” και έχεις το ευχάριστο πρόβλημα να επιλέξεις ανάμεσα σε εξαιρετικές προτά-

σεις. Αυτονόητη η δέσμευση ότι η όποια επι-λογή θα παραμείνει για πολλά χρόνια. Το συ-νολικό κόστος θα είναι πολύ μικρότερο από το ετησίως αθροιζόμενο κόστος δημιουργίας νέων λογοτύπων και της προσαρμογής τους· τα οφέλη ανεκτίμητα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει αναλυ-τική μελέτη για το branding του ελληνικού τουρισμού, η οποία έχει ολοκληρωθεί από το 2007, στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδίου μάρκετινγκ 2008-2012. Η μελέτη παρέχει μια καλή ανάλυση της κατάστασης του brand «ελληνικός τουρισμός» και οι προτάσεις της συνάδουν με τους γενικότερους σκοπούς μιας ορθολογικής τουριστικής πολιτικής. Η επικαιροποίηση και η εφαρμογή της πρέπει να ξεκινήσει έστω και τώρα, ειδικά στην πα-ρούσα συγκυρία για τη χώρα μας, όπου το brand «Ελλάδα» σίγουρα δεν βρίσκεται στην επιθυμητή θέση. Ο τουρισμός μπορεί να α-ποτελέσει το «όχημα» για το brand rescue της χώρας.

Ενα «όχημα» για το brand rescue


άντα είχα την πεποίθηση ότι ο ίδιος ο επι-χειρηματίας πρέπει να αποτελεί ένα ισχυ-ρό brand name. Για αυτό και θα «κοιτάξω»

από το βήμα αυτό τον Ελληνα επιχειρηματία περισσότερο παρά τα δομικά προβλήματα του κράτους. Αλλωστε, αυτός είναι πάντα ο κύριος υπεύθυνος για μια επιχείρηση -κάτι που στη χώρα μας δεν είναι αυτονόητο: περιμένουμε α-πό το κράτος κάτι όχι λιγότερο από τα πάντα.

Σχεδόν 170 χρόνια από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, ο Ελληνας επιχειρεί ακόμα άτολμα, φοβικά, ανέμπνευστα. Παρά το μύθο του Οδυσσέα και τους ελάχιστους ε-πιχειρηματίες, που έχοντας ως έδρα την Ελ-λάδα διαπρέπουν στο εξωτερικό σε προηγμέ-νες αγορές, οι υπόλοιποι πνίγονται στην α-τολμία να δημιουργήσουν εκτός συνόρων ή ακόμα και στη μετριότητα στόχων, όπως «η κατάκτηση της ΝΑ Ευρώπης», δηλαδή τα Βαλκάνια, δηλαδή το εύκολο.

Οι λόγοι αυτής της φοβίας πάνε πολύ πί-σω, στον 8ο αιώνα και συγκεκριμένα στη Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο του 787, όταν η ορθόδο-ξη Ανατολή δεν κατόρθωσε να μεταβεί προς έ-να ιστορικό παρόν1 και να δημιουργήσει οντό-τητες με ολοκληρωμένο εαυτό και θέληση για δημιουργία. Νοοτροπίες αιώνων συνεχίζονται από τότε: έλλειψη αυτοπεποίθησης, φοβικές συμπεριφορές, καμία ανάληψη κινδύνου.

Αλλά «η επιχείρηση πρέπει να είναι συμ-μετοχική, διασκεδαστική και να εξασκεί τη δημιουργικότητά σου»2. Επιπλέον, αν δεν λαμβάνουμε υπόψη ότι στη φύση δεν υπάρ-χουν βεβαιότητες, όπως έδειξαν οι σημαντι-κές θεωρίες του 20ού αιώνα3, τότε είμαστε καταδικασμένοι να φτιάχνουμε μόνο fast food, ταβέρνες και κομμωτήρια ή να εισάγου-με διαρκώς. Αυτή η «ελληνική ροπή προς την ευκολία» είναι υπεύθυνη για την εσωστρέφεια της πλειοψηφίας των επιχειρήσεων, παρά το γεγονός ότι «όλα τα εξαιρετικά πράγματα εί-ναι τόσο δύσκολα, όσο και σπάνια»4.

Πώς εξορκίζεται αυτό το κλείσιμο στο μικρόκοσμό μας; Πώς ανοίγεις την πράξη σου και συνδιαλέγεσαι δημιουργικά στις προηγμένες και απαιτητικές παγκόσμιες αγορές; Θα επιχειρήσω να δώσω μερικές οδηγίες προς κάθε επι-χειρηματία που θέλει να κάνει προσωπικό rebranding, οδηγίες που κατέληξαν και στο δικό μου επιχειρηματικό «αλλιώς».1. Να διατρέφεσαι σωστά και να ασκείσαι τακτικά. Ενώ κολυμπούσα, μου

έρχονταν συνήθως οι καλύτερες ιδέες.2. Να πάρεις την απόφαση να φτιάξεις κάτι πραγματικά διαφορετικό, όχι

κάτι που υποκρίνεται ότι είναι διαφορετικό.3. Να επιχειρείς μόνο τα δύσκολα -για τα εύκολα δεν χρειάζονται καν επι-

χειρήσεις.4. Να έχεις όραμα, δηλαδή τέσσερις λέξεις που με απλό τρόπο περιγράφουν

το πάθος σου.5. Να το διηγηθείς σαν μια απλή ιστορία, όπως είναι και όχι όπως πρέπει.6. Οταν οι περισσότεροι σού λένε κάτι, να μην ακούς τους περισσότερους,

να ακούς το όραμά σου.7. Να μην φοβάσαι την αποτυχία, φόβος επιτρέπεται μόνο «όταν φοβάσαι

για το επίκεντρο: είναι ένα σημάδι ότι πλησιάζεις στο να κάνεις κάτι ση-μαντικό»5.

8. Το ρίσκο είναι αναπόσπαστο μέρος της αναπνοής σου και όχι μέρος του φόβου σου.

9. Να εκμεταλλεύεσαι πάντα το τυχαίο και το λάθος, για να βρίσκεις αυτό που δεν περίμενες.

10. Η περιέργεια κρατάει όλα τα ευφυή κύτταρα ζωντανά.11. Το μόνο πράγμα που σε κρατάει πίσω είναι οι κανόνες που πρέπει να

σπάσεις6.12. Να προσθέσεις στην ατζέντα σου ότι έχεις κάθε ημέρα συνάντηση με την

προστιθέμενη αξία.13. Να λες περισσότερα «όχι» από «ναι», γιατί κάθε «όχι» είναι ατόφιο το ό-

ραμά σου.14. Να πιστεύεις με πάθος σε κάτι που ακόμα δεν υπάρχει, για να το δημι-

ουργήσεις7.Επειδή τα όρια που θέσαμε χθες, ξεπεράστηκαν, και τα όρια που θέτουμε σήμερα είναι πάλι κινητά8, το brand του Ελληνα επιχειρηματία εν έτει 2011 -ως εντελώς ξεπερασμένο- ζητάει επειγόντως ανθρωπολογική εξήγηση και δυναμική θεραπευτική. Να ευχηθούμε να την βρει σύντομα παρά ποτέ.

Ελληνας επιχειρηματίας; Επειγόντως rebranding!


άχνοντας να προσδιορίσω την Ελλάδα και να της μι-λήσω, κοιτάζω το φως της που έρχεται από παλιά, για να μου δώσει ξανά πίστη και εικόνα για το μέλλον.

Ελλάδα είναι η θάλασσα και τα βουνά της, το θερμογάλαζο χρώμα του ουρανού της, το φως του πολιτισμού μέσα στα χρόνια και η φιλοξενία των ανθρώπων της βαθιά ριζωμένη στην ψυχή. Σήμερα λίγα από αυτά έχουν μείνει αναλλοίωτα, καθώς η διεθνής αφερεγγυότητα της χώρας σε συνδυασμό με μια φιλοσοφία χαμηλής διεθνούς ανταγωνιστικότητας στο επιχειρείν με κοντόφθαλμες επιδιώξεις, έχουν οδηγήσει τη διεθνή εμπιστοσύνη σε ένα σημείο καμπής.

Τα παραπάνω λοιπόν πρέπει να μπουν σε μια λογική positioning της Ελλάδας στο διεθνή ανταγωνισμό, και πιο συγκεκριμένα με όραμα ανάπτυξης και ανατρεπτικών ενερ-γειών, που θα υπηρετούν τη στρατηγική, όπως ακριβώς γίνε-ται και στις επιχειρήσεις. Αυτός ο προσδιορισμός της Ελλά-δας πρέπει να έχει τοποθέτηση όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό.

Ετσι λοιπόν ο «εικονικός» διεθνής επισκέπτης πρέπει να αναγνωρίζει τις αξίες και δυνάμεις της χώρας, όπως:

Τουρισμός: με την έννοια της παραδοσιακής ελληνικής φιλοξενίας, που δεν μοιάζει με την εξυπηρέτηση σε χώρες με φτηνές υπηρεσίες που έχουν την αίσθηση της υποτέλειας

στον τουρίστα. Να έχει μία ολιστική εμπειρία από την Ελλάδα, που δεν θα ικανοποιήσει μόνο τη σωματική του ανάγκη για ή-λιο και ξεκούραση, αλλά το πνεύμα του και η ψυχή του θα βρουν στην Ελ-

λάδα λιμάνια πολιτισμού και μεγαλείου, κάλλους και διαχρο-νικότητας, προσφέροντάς του απλόχερα αξίες, τις οποίες μπορεί να τις πάρει πίσω μαζί του και να ζήσει πάντα με αυ-τές. Η ελληνική φιλοξενία προσφέρει την έννοια της ζεστα-σιάς, της επαφής του επισκέπτη με τον τοπικό τρόπο ζωής και τα τοπικά έθιμα -αγροτουρισμός, βιωματικός τουρισμός- και την εμπειρία αυτή εμπλουτίζουν η ομορφιά και οι μυρω-διές της ελληνικής φύσης. Επίσης, μπορεί να αναπτυχθεί ο τομέας του τουρισμού υγείας, με την έννοια των ιαματικών λουτρών, παραδοσιακών spa -αμμόλουτρα, λασποθεραπεία,

κλπ.- στα πρότυπα της ολιστικής προσέγγισης της θεραπευ-τικής του Ιπποκράτη.

Οι ξενοδοχειακές μονάδες της χώρας θα πρέπει με τη σει-ρά τους να συνεργάζονται με ελληνικές επιχειρήσεις, χρησιμο-ποιώντας ελληνικά προϊόντα στα δωμάτια και τις υπηρεσίες τους, αλλά και προβάλλοντας την πλούσια μεσογειακή δια-τροφή και τα ελληνικά ΠΟΠ προϊόντα. Και φυσικά, πολύ ση-μαντική προβολή πρέπει να δοθεί στα ελληνικά φυσικά καλλυ-ντικά, που βασίζονται σε εκχυλίσματα φυτών και βοτάνων, σε αγνά αιθέρια έλαια και σε μελισσοκομικά προϊόντα της ελληνι-κής χλωρίδας, και που χρωστούν την αποτελεσματικότητά τους και την υψηλή τους ποιότητα στην πλούσια βιοποικιλό-τητα της χώρας μας, μίας από τις πλουσιότερες στον κόσμο.

Αγροτικός τομέας: να αναγνωριστούμε διεθνώς για τα γευ-στικότερα και ασφαλέστερα βρώσιμα προϊόντα (βιολογικές και ε-ναλλακτικές καλλιέργειες, και χώρα χαμηλής ατμοσφαιρικής ρύ-πανσης). Ενας άλλος χώρος είναι αυτός των αυτοφυών βοτάνων με θεραπευτικές ιδιότητες, ενεργειακές καλλιέργειες. Ολα αυτά με κατάλληλες επενδύσεις και πιστοποιήσεις μπορούν να αποτελέ-σουν μεγάλη εξαγωγική δραστηριότητα σε ένα κόσμο που προσέ-χει τι τρώει πιο πολύ από ποτέ. Η μεσογειακή διατροφή και τα βό-τανα να αναγνωριστούν ως βασικός παράγοντας μακροβιότητας.

«Πράσινη» ενέργεια: ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με «εκμετάλλευση» ηλιακής, αιολικής και γεωθερμικής ενέργει-ας, ενδεχομένως και κυματικής ενέργειας, ώστε να μην καλύ-πτουμε μόνο τις ανάγκες μας με σεβασμό στο περιβάλλον, αλλά και να εξάγουμε.

Ναυτιλία: η μοναδική παράδοση χιλιάδων ετών στον κό-σμο. Μία γονιδιακή παρουσία της θάλασσας και της περιπέτει-ας στo DNA του Ελληνα και της Ελλάδας. Αλλωστε, η ποντο-πόρος ναυτιλία μας είναι μέσα στις μεγαλύτερες στον κόσμο.

Κλίμα εμπιστοσύνης: απαραίτητη προϋπόθεση για να δι-ευκολύνουμε τις επενδύσεις υιοθετώντας σταθερό φορολογικό πλαίσιο και μειώνοντας τις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Θα πρέπει να πείσουμε ότι έχουμε στοχευμένη εθνική στρατηγική ανάπτυξης και είμαστε διατεθειμένοι να αγαπήσουμε την Ελ-λάδα, να αλλάξουμε στάση και συμπεριφορά, ρισκάροντας, χωρίς να γνωρίζουμε όλες τις απαντήσεις, γιατί αυτό σημαίνει επιχειρηματικότητα (business).

Το νέο όραμα, η νέα φιλοσοφία και στάση ζωής θα πρέ-πει να είναι βασισμένη σε αξίες που θα πηγάζουν από το brand: σεβασμός στον άνθρωπο, στο περιβάλλον -πολιτι-στικό και φυσικό. Ηγεμονικότερον απάντων φύσις, όπως έ-λεγε και ο Ιπποκράτης.

Θα πρέπει να πείσουμε ότι έχουμε στοχευμένη εθνική στρατηγική

ανάπτυξης και είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε στάση, ρισκάροντας,

γιατί αυτό σημαίνει επιχειρηματικότητα

Το brand του σεβασμού


Ε ίναι σημαντικό στο πλαί-σιο αυτού του ευμετάβλη-του οικονομικού κλίματος

να αξιοποιήσουμε τα ανταγω-νιστικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας, στην ουσία να πρά-ξουμε τα αυτονόητα, γεγονός που θα μας έδινε τρομερό πλε-ονέκτημα εξαιτίας του φυσι-κού μας πλούτου και της ιστο-ρίας μας, ώστε να μπορέσουμε να «ζωντανέψουμε» την εικό-να της χώρας και να ενισχύ-σουμε τη δυναμική της. Είτε πρόκειται για τον τουρισμό, τη ναυτιλία, για τοπικό γεωργικό προϊόν ή για υπηρεσίες και καινοτόμα προϊόντα, υπάρ-χουν αρκετά παραδείγματα α-ξιόλογης ελληνικής επιχειρη-ματικότητας -πολλά εκ των ο-ποίων με έντονη εξωστρέφεια. Αυτό αποδεικνύει ότι η βάση υφίσταται, άρα απαιτείται η ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτο-βουλίας και η εστίαση στους εγχώριους πόρους, ώστε να επι-τύχουμε την ανάπτυξη της Ελλάδας. Η ανάγκη για αντιστρο-

φή της εικόνας της χώρας μας, τόσο προς το εθνικό ό-σο και το διεθνές «κοινό», είναι πλέ-ον επιτακτική, κατ'

αρχήν, για να είναι βιώσιμη για τους κατοίκους της και να α-ποτελέσει ξανά πηγή γένεσης καινοτομικών ιδεών.

Από την πλευρά μας, επιχειρούμε να προβάλουμε τις δυνατότητες, την πρωτοπορία, το χαρακτήρα της Ελλάδας στο πλαίσιο του δικού μας πεδίου δράσης. Ως εταιρεία πα-ραγωγής φυσικών και πιστοποιημένων βιολογικών προϊό-ντων, τοποθετούμε τα ελληνικά βότανα στην κορυφή της λίστας των φυσικών συστατικών στα οποία βασίζονται οι φόρμουλες Κορρές. Η εγχώρια χλωρίδα αποτελεί μια πλού-σια πηγή ευεργετικών δραστικών, περιλαμβάνοντας 6.500 φυτά εκ των οποίων τα 1.200 είναι ενδημικά -ένα νούμερο ιδιαίτερα σημαντικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι σε μεγάλες αγορές, όπως η Αγγλία ή η Γερμανία, υπάρχουν μόλις 20-30 ενδημικά φυτά. Εμείς αναλάβαμε με συστηματικό τρόπο να αναδείξουμε και να αξιοποιήσουμε το φυσικό αυτό πλούτο.

Σε συνεργασία με το Eργαστήριο Bιολογικής Γεωργίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών χαρτογραφήσαμε την εγχώρια χλωρίδα, σε μία προσπάθεια εντοπισμού των καταλληλότερων περιοχών για τη βιολογική καλλιέργεια επι-

λεγμένων βοτάνων. Στη διαδι-κασία αυτή ελήφθησαν υπόψη πολλαπλές παράμετροι, όπως κλιματολογικές συνθήκες, ε-δαφολογικές απαιτήσεις, τε-χνικές πολλαπλασιασμού, α-ποδόσεις, αλλά και κοινωνικά κριτήρια, όπως το επίπεδο α-νεργίας. Ανάμεσα στις τελικά προτεινόμενες περιοχές καλλι-έργειας συγκαταλέγονται ο Βόλος για την αμυγδαλιά, το Αγρίνιο για την αχίλλεια, η Σάμος και η Εύβοια για το θυ-μάρι, η Λάρισα για την άγρια τριανταφυλλιά, η Θεσπρωτία για τη δάφνη κά. Σε αυτές τις περιοχές συνεργαζόμαστε, υπό όρους συμβολαιακής γεωργί-ας, με παραγωγούς/βιοκαλλι-εργητές, οργανωμένους αγρο-

τικούς συνεταιρισμούς, εκπαιδευτικά ιδρύματα, κοινωνικούς φορείς, αγροτικές φυλακές -τους εκπαιδεύουμε στις βιολογι-κές καλλιέργειες και τους παρέχουμε ολοκληρωμένη τεχνική υποστήριξη. Παραδείγματα τέτοιων συμπράξεων είναι με την Ενωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, τον Αναγκαστικό Συνεται-ρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης, την Αμερικανική Γεωργι-κή Σχολή Θεσσαλονίκης, τις αγροτικές φυλακές Αγιάς, τους Βιοκαλλιεργητές Καστανιάς Αρκαδίας κά. Η προσπάθεια αυ-τή ολοκληρώνεται με την επεξεργασία της πρώτης ύλης στην πρότυπη, περιβαλλοντικά φιλική, μονάδα εκχυλίσεως που λειτουργεί στις κεντρικές εγκαταστάσεις μας.

Το αποτέλεσμα είναι η υποστήριξη της τοπικής οικονο-μίας -αυτήν τη στιγμή έχουμε ένα δίκτυο 25 συνεργατών-καλλιεργητών το οποίο διαρκώς διευρύνεται- και η δημι-ουργία προϊόντων με ελληνική σφραγίδα που συνδυάζουν υψηλής ποιότητας δραστικά συστατικά, πρωτογενή και ε-φαρμοσμένη έρευνα, καινοτομικές μεθόδους παραγωγής, φόρμουλες με κλινικά ελεγμένη αποτελεσματικότητα -ένα πορτφόλιο άνω των 400 κωδικών, που «ταξιδεύουν» τα ελ-ληνικά βότανα σε 30 χώρες, έχοντας κερδίσει επιστήμονες, ειδικούς και κοινό.

Στόχος μας είναι να παρέχουμε καινοτόμα και αποτελε-σματικά προϊόντα βασισμένα σε δραστικά συστατικά φυσι-κής προέλευσης, να προάγουμε την έρευνα στα φυσικά συ-στατικά σε συνδυασμό με τη βιοχημεία του δέρματος, να α-ναδεικνύουμε τα πολύτιμα ελληνικά βότανα μέσα από συ-νεργασίες με τοπικούς καλλιεργητές και κοινωνικούς φο-ρείς και να παράγουμε μοναδικά φυτικά εκχυλίσματα υψη-λής βιολογικής αξίας.

Απαιτείται η ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και η εστίαση στους

εγχώριους πόρους

Ζωντανεύοντας την εικόνα


Ο τόπος και η ψυχολογία των Ελλήνων έχει ανάγκη από μία ανάταση, ένα θετικό μήνυμα, έναν ορίζοντα. Η Ελλάδα έ-χει αμέτρητες δυνατότητες και οι πολίτες της κουβαλούν

υγιές υπόβαθρο και φιλότιμο που πρέπει όμως να αναδειχθεί, γιατί φοβούμαι ότι οι πρακτικές των τελευταίων δεκαετιών α-νέδειξαν τα χειρότερα στοιχεία μας ως φυλής. Προφανώς, αυτό ήταν το αποτέλεσμα ευρύτερων δυναμικών που άπτονται της μετεμφυλιακής μας ιστορίας, της πολιτικής, της εκπαίδευσης, του ήθους που καλλιεργήθηκε, της εσωστρέφειας, του ομφα-λοκεντρισμού, του μιμητισμού και όχι της δημιουργικής αφο-μοίωσης ξένων προτύπων.

Πριν από κάποια χρόνια σε μία εμπορική έκθεση, ο διευθυ-ντής επώνυμου συνεταιρισμού της Κρήτης με ενημέρωσε ότι σε πρόσφατη τότε Συνάντηση Γευσιγνωσίας σε ευρωπαϊκή χώ-ρα το ελαιόλαδο της περιοχής του έλαβε το πρώτο βραβείο. Α-

πάντησα: «Συγχα-ρητήρια, αλλά πό-σοι το γνωρίζουν αυτό και πώς μετα-φράζεται, τι προ-σ τ ι θ έ μ ε ν η α ξί α προσέδωσε στο προϊόν και την πε-

ριοχή;». Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η ελληνική γη παράγει πολλά προϊόντα υψηλής ποιότητας, με απίστευτη ποικιλία το-πικών προϊόντων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Δεν τα έχουμε αναδείξει, όμως, ούτε καν στην εσωτερική αγορά, πόσο μάλ-λον στο εξωτερικό.

Στη Ζαγορά, έχουμε την εμπειρία ενός συνεταιρισμού, που μετά από αγώνα και σταθερή πορεία δεκαετιών, μπορεί να υπε-ρηφανεύεται σήμερα ότι αποτελεί τον οικονομικό στυλοβάτη της περιοχής. Το χωριό έχει πληθυσμό 2.700 κατοίκων και σε μία έκταση 8.500 στρεμμάτων παράγει 12 εκατ. έως 15 εκατ. κιλά φρούτων υψηλής ποιότητας. Ο κύριος κορμός της παρα-γωγής είναι τα μήλα, και σε μικρότερες ποσότητες αχλάδια, κάστανα, ακτινίδια, κεράσια, καρύδια κλπ. Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής «έδεσαν» και σε συνδυασμό με το με-ράκι των ντόπιων παραγωγών έδωσαν τα γνωστά μήλα Ζαγο-ράς Πηλίου, που έχουν γίνει πρεσβευτές της περιοχής.

Οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην ανάπτυξη του συ-νεταιρισμού υπήρξαν, πρώτον, η παραγωγή προϊόντων άριστης ποιότητας και υψηλής αποδοχής από τον καταναλωτή. Δεύτε-ρον, η συνεταιριστική συνείδηση που καλλιεργήθηκε στους

παραγωγούς της περιοχής. Η είσοδος του μέλους είναι προαι-ρετική, αλλά εάν επιλέξει να εισέλθει στο συνεταιρισμό, πρέπει να παραμείνει τουλάχιστον για μία δεκαετία και να προσκομί-ζει το σύνολο της παραγωγής του. Ο συνεταιρισμός, μάλιστα, έχει επιτύχει σήμερα τη συσπείρωση στη δύναμη του 98% των αγροτών της περιοχής. Αυτό προσέδωσε, τρίτον, την κρίσιμη μάζα, για να μπορέσει ο συνεταιρισμός να λειτουργήσει ως με-γάλη επιχείρηση: να προσλάβει προσωπικό υψηλής κατάρτι-σης, να θεσπίζει προδιαγραφές ποιότητας, να κατευθύνει τους παραγωγούς, να υλοποιεί επιχειρησιακά σχέδια και επενδύσεις, να έχει στρατηγική πωλήσεων, να διαφημίζει το προϊόν και να του προσδίδει με το μάρκετινγκ προστιθέμενη αξία.

Ετσι, κατορθώσαμε σταδιακά να υλοποιήσουμε μεγάλες ε-πενδύσεις σε κτιριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό και να α-ποκτήσουμε Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) «Μήλα Ζαγοράς Πηλίου» (το πρώτο μήλο στην Ευρώπη που έλαβε ονομασία ΠΟΠ). Ενώ το 1996, επίσης, επικολλήσαμε ε-τικέτα σε κάθε μήλο με την εμπορική ονομασία Zagorin-Hellas (το πρώτο ελληνικό φρούτο). Στη δεκαετία του 2000 περάσαμε στη μέθοδο της ολοκληρωμένης παραγωγής, με καταγραφή ό-λων των καλλιεργητικών πρακτικών σε πρωτόκολλα και ήδη το σύνολο της παραγωγής μας είναι πιστοποιημένο. Εγκατα-στήσαμε σύστημα ιχνηλασιμότητας, για να μπορούμε να ανα-τρέξουμε από το ράφι του καταναλωτή στον παραγωγό.

Σήμερα, το 10%-30% της παραγωγής εξάγεται σε χώρες της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής. Ενώ τα τελευταία χρό-νια ξεκίνησε και η παραγωγή βιολογικών μήλων. Ο συνεταιρι-σμός προσφέρει θέσεις εργασίας στις οικογένειες των μελών στο εργοστάσιο. Παρέχει υπηρεσίες στα μέλη (επιδοτήσεις, ΦΠΑ αγροτών, ασφάλειες), αλλά και παράπλευρες επιχειρή-σεις στην περιοχή, όπως σούπερ-μάρκετ (το μοναδικό στο α-νατολικό Πήλιο), παροχή εφοδίων στους αγρότες, τουριστικές επιχειρήσεις στο Χορευτό.

Βεβαίως, τα πράγματα δεν είναι ειδυλλιακά, ούτε ευθεία γραμμή. Τα προβλήματα είναι πολλά, η περιοχή είναι ορεινή και μειονεκτική, η καλλιέργεια δεν επιδέχεται εύκολα μηχανο-ποίηση, το οδικό δίκτυο είναι προβληματικό και ο χειμώνας δημιουργεί δυσκολίες στη μεταφορά των προϊόντων. Ωστόσο, η Ζαγορά διατηρεί σημαντικό ποσοστό νέων στον πληθυσμό της και επιμένει.

Εάν υπήρχαν πολλά κύτταρα σαν τη Ζαγορά στην περιφέ-ρεια της Ελλάδας, θα μιλούσαμε ίσως για άλλη χώρα… Χρεια-ζόμαστε εθνική στρατηγική για τη γεωργία, με ορίζοντα του-λάχιστον δεκαετίας. Χρειαζόμαστε ισχυρές ενώσεις αγροτών, που να δημιουργούν δυναμική επιχείρησης αυτόνομης, όχι κρατικοδίαιτης. Λιγότερη παρέμβαση του κράτους, μόνον εκεί που χρειάζεται, πχ. στην εξωστρέφεια, στον εξαγωγικό προσα-νατολισμό, στις υποδομές (οδικά δίκτυα, ινστιτούτα έρευνας), στη μείωση του κόστους των εισροών και των αγροτικών εφο-δίων. Εμφαση στην ποιότητα, στην υγιεινή και ασφάλεια των προϊόντων. Προϊόντα επώνυμα, με ταυτότητα και αναγνωρισι-μότητα από τον καταναλωτή. Να παράγουμε, για να πουλάμε και όχι για τις επιδοτήσεις. Ανάλογες πρακτικές σε κάθε τομέα επιχειρηματικότητας θα μπορούσαν σταδιακά και με επιμονή να οδηγήσουν στην επίτευξη ενός rebranding του ελληνικού προϊόντος και σε μία καλύτερη Ελλάδα.

Χρειαζόμαστε ισχυρές ενώσεις αγροτών, που να δημιουργούν

δυναμική επιχείρησης αυτόνομης, όχι κρατικοδίαιτης

Το στοίχημα που απέδωσε

PUBL

I

Π ρόκειται για ένα πρόγραμμα ανακύκλω-σης χαρτιού που γίνεται σε συνεργασία με την ΜΚΟ «Κλίμακα» και τον κοινωνι-

κό συνεταιρισμό περιορισμένης ευθύνης «Κλίμαξ plus».

Η «Κλίμακα» είναι ένας ΜΚΟ που δημι-ουργήθηκε από μία ομάδα επαγγελματιών ψυχικής υγείας και λειτουργεί ως φορέας ανά-πτυξης του ανθρώπινου και κοινωνικού κεφα-λαίου. Με παρέμβαση στους τομείς υγείας, πρόνοιας, απασχόλησης και οικονομικής ανά-πτυξης στοχεύει στην κοινωνική ενσωμάτωση ατόμων και ομάδων κοινωνικά αποκλεισμέ-νων, όπως άτομα με ειδικές ανάγκες, με ψυχο-κοινωνικά προβλήματα, πολιτισμικά διαφορο-ποιημένες ομάδες πληθυσμού, άστεγοι, παιδιά του δρόμου και άτομα/ομάδες που βρίσκονται στις παρυφές της κοινωνίας.

Η οργάνωση σχεδιάζει και υλοποιεί προ-γράμματα κοινωνικής αποκατάστασης που α-φορούν στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και επιχειρούν να διασφαλίσουν την ισότιμη κοινωνική ένταξη των ατόμων που βιώνουν έ-ντονα τον κοινωνικό αποκλεισμό, λόγω των μέχρι τώρα συνθηκών της ζωής τους.

Στο πλαίσιο αυτών των προγραμμάτων, η «Κλίμακα» δημιούργησε την «ΚΛΙΜΑΞ-Διαφοροποιημένων Ατόμων» μέσω της οποί-ας δίνει τη δυνατότητα στους εργαζομένους της να αναπτύξουν δεξιότητες ατομικές, ερ-γασιακές και κοινωνικές, εξελίσσοντας την προσωπικότητά τους και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής τους.

Μία από αυτές τις δραστηριότητες είναι το Εργαστήρι Ανακύκλωσης Χαρτιού. Πρό-κειται για ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα με διαφορετικές δραστηριότητες.

Κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα συλλέ-γουν το χαρτί από τις συνεργαζόμενες εται-ρείες, ενώ άτομα με ειδικές ανάγκες το διαχω-ρίζουν και το μεταπωλούν σε εταιρεία πολτο-ποίησης, εισπράττοντας τα χρήματα της μετα-πώλησης.

Σημαντικό είναι ότι η οργάνωση διαχειρί-ζεται το χαρτί που παραλαμβάνει μέχρι και τον τελικό αποδέκτη που είναι η χαρτοβιομη-χανία, η οποία και αγοράζει το χαρτί.

Επίσης σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα έσοδα από τη μεταπώληση του χαρτιού, κα-θώς και από χορηγίες για την κάλυψη εξόδων του προγράμματος βοηθούν στην ανάπτυξη θέσεων εργασίας για κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα που εισάγονται στο πρόγραμμα, καθώς και για τη στήριξη του κέντρου ημέρας και του Οίκου Αστέγων της οργάνωσης, που αυ-τή τη στιγμή φιλοξενεί 15 ενοίκους.

Η τράπεζα ξεκίνησε πιλοτικά το καλο-καίρι του 2009 αυτή τη συνεργασία με στό-χο αφενός τη συλλογή, καταμέτρηση, ανα-κύκλωση χαρτιού και τελικά τη μείωση του οικολογικού της αποτυπώματος, και αφετέ-ρου την υποστήριξη της ενσωμάτωσης στην κοινωνία ανθρώπων που ανήκουν σε ευπα-θείς ομάδες.

Σε ένα χρόνο με την εθελοντική βοήθεια και τη στήριξη του προσωπικού το πρόγραμ-μα απέδωσε 31 τόνους και 685 κιλά. Η πορεία του προγράμματος είναι ανοδική χάρη στον εθελοντισμό του προσωπικού που αντιλαμβά-νεται τις κοινωνικές του προεκτάσεις.

Mία νέα μορφή ανάπτυξης κοινωνικού κεφαλαίου υιοθέτη-σε η τράπεζα Marfin Egnatia Bank στην Αττική. Ενα πρό-γραμμα κοινωνικής οικονομίας που στοχεύει πρωταρχικά στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού και την επανέ-νταξη κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων. Παράλληλα, στοχεύει στην ανάπτυξη εθελοντικών δράσεων και μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της τράπεζας.

Πρόγραμμα κοινωνικής οικονομίας από την Marfin Egnatia Bank


ε μία περίοδο που η βαθιά ύφεση πιέζει για ανάπτυξη και η ανεργία, ιδιαίτερα των νέων, αυξάνεται ραγδαία, η εξωστρέφεια και η καινοτομία στις επιχειρηματικές δρά-

σεις αποτελούν τη μόνη διέξοδο και τον πυλώνα στον οποίο θα στηριχθεί η ανάκαμψη και η ανάπτυξη της οικονομίας.

Ο κρόκος Κοζάνης αποτελεί ένα πολύτιμο και ταυτόχρονα σπάνιο βότανο που καλλιεργείται στην περιοχή της Κοζάνης από το 17ο αιώνα. Ο διεθνής ανταγωνισμός, η μαζική παραγω-γή ποσοτήτων κρόκου πολλαπλάσιων των ελληνικών από χώ-

ρες, όπως το Ιράν, και η διακίνηση του προϊόντος από συγκεκριμένα καρ-τέλ του εξωτερικού είχε οδηγήσει το Συνεταιρισμό Κρο-κοπαραγωγών Κο-

ζάνης σε δεινή οικονομική θέση με αποκορύφωμα το 2004, κα-τά το οποίο τα 2/3 της ετήσιας παραγωγής των πέντε τόνων παρέμειναν αδιάθετα στις αποθήκες του.

Από τότε έχουν αλλάξει πολλά, μιας που το 2007 το Α-μοιβαίο Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών (ΑKEΣ) “Capital Connect Venture Partners”, η Κορρές Φυσικά Προϊ-όντα ΑΕ και ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγω-γών Κοζάνης δημιούργησαν την εταιρεία «Προϊόντα Κρό-κου Κοζάνης ΑΕΒΕ». Η νέα εταιρεία, με αρχικό μετοχικό κεφάλαιο 3.680.000 ευρώ, αποτέλεσε σημαντική επένδυση για την περιοχή, καθώς αναδεικνύει τα μοναδικά συγκριτι-κά πλεονεκτήματα του κρόκου Κοζάνης που χρησιμοποιεί-ται στη φαρμακευτική, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, τυροκο-μία, μακαρονοποιία, ποτοποιία και ζωγραφική. Ο κρόκος εί-ναι ευρέως διαδεδομένο προϊόν, κυρίως για τη χρήση του ως μπαχαρικό άριστης ποιότητας. Παράλληλα, επιστημονι-κές έρευνες απέδειξαν ότι έχει σημαντικές αντιοξειδωτικές,

αντιφλεγμονώδεις, αναλγητικές ιδιότητες. Το ίδιο το προϊόν, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του, οι

ευεργετικές του ιδιότητες ως βοτάνου και η χρήση του όχι μόνο ως μπαχαρικού, αλλά και στη φαρμακολογία, μας ώ-θησαν να επενδύσουμε. Ως εταιρεία, μας ενδιαφέρει να ε-πενδύουμε σε πρωτοβουλίες που έχουν μέλλον και προοπτι-κές. Οι ευεργετικές ιδιότητες του κρόκου, η εξασφαλισμένη παραγωγή από το συνεταιρισμό, η τεχνογνωσία της Κορρές ΑΕ στα φυσικά προϊόντα, η ανάδειξη των ιδιοτήτων του κρόκου μέσα από στοχευμένο μάρκετινγκ και η διάθεση δι-κτύου διανομής στην εσωτερική, αλλά και την παγκόσμια αγορά, μας οδήγησαν στην απόφαση να συνεργαστούμε και να συμμετέχουμε στην εταιρεία. Η σημαντική διεθνής ε-μπειρία, άλλωστε, της Κορρές στον τομέα ανάπτυξης νέων προϊόντων, καθώς επίσης και στο μάρκετινγκ και στη δημι-ουργία του δικτύου πωλήσεων, αποτελεί σημαντικό συγκρι-τικό πλεονέκτημα για τη νέα εταιρεία.

Πιστεύω ότι τέτοια σχήματα αποτελούν πρότυπο ανα-πτυξιακό μοντέλο και αξίζουν στήριξης και ενθάρρυνσης, μιας που μας δίνεται η ευκαιρία να ανοίξουμε νέους δρόμους ανάπτυξης στη διεθνή αγορά μέσα από τη δημιουργία νέων τρόπων επεξεργασίας και εμπορίας της παραγωγής μας.

Για πρώτη ίσως φορά οι 1.300 οικογένειες, που ασχο-λούνται με την παραγωγή του μοναδικού αυτού προϊόντος, ατενίζουν το μέλλον με αισιοδοξία, καθώς τα αποτελέσματα της εξέλιξης αυτής είναι ήδη ορατά, και γύρω από τον κρό-κο Κοζάνης έχει αναπτυχθεί μια ολόκληρη οικονομία.

Για να υπάρξουν περισσότερες παρόμοιες ιστορίες επι-τυχίας, πρέπει να δημιουργηθεί εθνικό σήμα για την ελληνι-κή μεσογειακή διατροφή. Το σήμα θα έχει πολλαπλά οφέλη, όπως η εγγύηση της ποιότητας των προϊόντων, η συμβολή στην αναγνωρισιμότητά τους και η βεβαίωση του τόπου προέλευσης και της χώρας καταγωγής, που θα αποτελεί την αιχμή του δόρατος.

Το παράδειγμα του κρόκου

Η εξωστρέφεια και η καινοτομία αποτελούν τη μόνη διέξοδο για την

οικονομική ανάκαμψη


τη σύγχρονη Ελλάδα της μιζέριας και του Μνημονίου, ό-λοι εμείς οι Ελληνες έχουμε καθήκον να αντιδράσουμε ε-ποικοδομητικά και να δημιουργήσουμε τις συνθήκες εκεί-

νες, που θα επιτρέψουν στην πατρίδα μας να ορθοποδήσει στον ταχύτερο δυνατό χρόνο. Είναι θέμα εθνικής και φυλετι-κής επιβίωσης να επιστρέψει στη χώρα μας η ελπίδα και τα νέα παιδιά να πιστέψουν ότι μπορούν να σταδιοδρομήσουν στην Ελλάδα. Πολλοί είναι οι τομείς που μπορούμε να δημι-ουργήσουμε, θα περιοριστούμε, όμως, στο μέγα της θαλάσ-σης κράτος.

Υπενθυμίζουμε ότι οι κάτοικοι του χώρου αυτού που λέγεται Ελλάς, είναι δεμένοι με τη θάλασσα και έχουν ιστο-ρία με αυτήν 10.000 ετών. Αυτή η μακρά παράδοση των Ελ-λήνων με τη θάλασσα έχει οδηγήσει την ελληνική ναυτιλία στην πρώτη παγκόσμια θέση. Οι δυνατότητες που ανοίγο-νται σήμερα δεν περιορίζονται μόνο στη ναυτιλία αλλά και στην άμεσα συνδεδεμένη με αυτή, λιμενική βιομηχανία.

Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 1.300 λιμένες, μαρίνες, λι-μενικά καταφύγια και λιμενίσκοι, των οποίων οι λιμενικές ε-γκαταστάσεις δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες της λιμενικής βιομηχανίας. Εκτός της περίπτωσης των 12 Ορ-γανισμών Λιμένων και κάποιων άλλων ελάχιστων λιμένων.

Παρά το γεγονός ότι οι λιμενικές εγκαταστάσεις συνι-στούν βασική υποδομή για την οικονομική και κοινωνική α-νάπτυξη της χώρας μας, ιδιαίτερα στους τομείς της ναυτιλί-ας και του τουρισμού, που αποτελούν την αιχμή του δόρα-τος για την ανάπτυξη της εθνικής μας οικονομίας, οι πιστώ-σεις, εθνικές και κοινοτικές, που διατίθενται για την κατα-σκευή και συντήρηση των λιμενικών υποδομών, είναι ιδιαί-τερα περιορισμένες και με τις σημερινές συνθήκες δημοσιο-νομικής ασφυξίας, παντελώς ανύπαρκτες.

Επισημαίνεται ότι το κόστος των λιμενικών έργων είναι υ-ψηλό και η περάτωση των έργων απαιτεί χρονική διάρκεια. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στη ναυπήγηση των πλοίων, εμπορικών, επιβατικών και αναψυχής, δεν ακολουθούνται από αντίστοιχες εξελίξεις των λιμενικών υποδομών. Τα σημερινά πλοία μεταφοράς εμπορευμάτων και επιβατών είναι μεγαλύτε-ρα και πλέον σύγχρονα, αναπτύσσουν μεγαλύτερη ταχύτητα, μεταφέρουν περισσό-τερο βάρος και όγκο και είναι αποτελεσμα-τικά στη διαδικασία εκφόρτωσης κλπ. Α-παιτούνται μεγαλύτε-ρα βάθη και σύγχρονα φορτοεκφορτωτικά μηχανήματα.

Οι λιμένες ανα-ψυχής πρέπει να α-νταποκρίνονται στις σύγχρονες τουριστι-κές απαιτήσεις. Επι-βάλλεται η δημιουργία μαρίνας για μεγαλύτερα σκάφη ανα-ψυχής. Υπάρχει έντονη ζήτηση για σκάφη μήκους μεγαλύτε-ρου των 40 μέτρων, μέχρι και 150-165 μέτρων. Η σύγχρονη μαρίνα δεν περιορίζεται μόνο στην παροχή ηλεκτρισμού, ύ-δατος και περισυλλογής απορριμμάτων. Πρέπει να συνδέε-ται με την παροχή και άλλων υπηρεσιών αναψυχής, εμπορι-κά καταστήματα, αλλά και από μικρές, σύγχρονες και πολυ-τελείς ξενοδοχειακές μονάδες (Boutique Hotels).

Ολες αυτές οι δραστηριότητες δημιουργούν εισοδήμα-τα, θέσεις απασχόλησης, κυρίως στην περιφέρεια, και βελτι-

Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις

στη ναυπήγηση των πλοίων δεν

ακολουθούνται από αντίστοιχες εξελίξεις

των λιμενικών υποδομών

Ο... από θαλάσσης Θεός


ώνουν το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων. Η Ελλάδα του Μνημονίου δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει ούτε ορθολογι-κά να προγραμματίσει τις επενδύσεις αυτές. Μόνον η είσο-δος ιδιωτών στη λιμενική βιομηχανία θα συμβάλει σημαντι-κά στην ενίσχυση της εθνικής και περιφερειακής ανάπτυξης με τη δημιουργία σύγχρονων υποδομών. Το ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα στη λιμενική βιομηχανία εντοπίζεται στους εμπορικούς λιμένες, στους λιμένες προσέγγισης κρουαζιε-ρόπλοιων και σκαφών αναψυχής.

Η κυβέρνηση δεν πρέπει να διστάσει και να προχωρήσει με ταχύτατους ρυθμούς στη διευκόλυνση της εισόδου ιδιωτών στη λιμενική βιομηχανία. Η μοναδική μέθοδος που εξασφαλί-ζει ταχύτητα και διαφάνεια στην εκτέλεση των έργων και δια-σφαλίζει τα συμφέροντα του Δημοσίου, είναι η σύμβαση παρα-χώρησης συγκεκριμένων λιμενικών δραστηριοτήτων, μεταξύ των οποίων και η παραχώρηση λιμένων αναψυχής (μαρίνες).

Η σύμβαση παραχώρησης θα αναφέρεται στη μελέτη, κατασκευή, χρηματοδότηση, συντήρηση και εκμετάλλευση του έργου για συγκεκριμένη χρονική περίοδο και έναντι α-νταλλάγματος. Ουσιαστικά, πρόκειται περί ενοικίασης και ό-χι πώλησης δημόσιας περιουσίας. Η δημοπράτηση των έργων θα διέπεται από τους κανόνες του εσωτερικού και κοινοτικού δικαίου. Η επιλογή αναδόχου θα γίνεται κατόπιν διεθνούς πλειοδοτικού διαγωνισμού και στους όρους της σύμβασης θα καθορίζονται το χρονοδιάγραμμα πραγματοποίησης των ε-πενδύσεων και οι περιβαλλοντικοί όροι, για να αποφεύγο-νται οι καθυστερήσεις και τα «γραφειοκρατικά εμπόδια».

Η σύμβαση πρέπει να καταρτίζεται κατά τρόπο που θα ε-πιτρέπει στον επενδυτή την άντληση πόρων από την Ευρωπαϊ-κή Τράπεζα Επενδύσεων και άλλες εμπορικές τράπεζες. Τα κριτήρια αξιολόγησης πρέπει να περιορίζονται στη χρηματοοι-

κονομική επάρκεια και τις τεχνικές και επαγγελματικές ικανό-τητες του επενδυτή. Οσοι πληρούν τις προϋποθέσεις αυτές, θα κριθούν στη συνέχεια με μοναδικό κριτήριο την υψηλότερη και μόνο τιμή. Η δήθεν συμφέρουσα τιμή, η ποσοτικοποίηση των κριτηρίων και η διαφοροποίηση των συντελεστών βαρύτητας, ουδεμία σχέση έχουν με την απόλυτη διαφάνεια.

Η παραχώρηση του Σταθμού Εμπορευματοκιβωτίων ΙΙ και του μελλοντικού ΙΙΙ του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ) στην κινεζική εταιρεία COSCO αποτελεί μοναδικό παράδειγμα άψο-γης διαγωνιστικής διαδικασίας. Η κυ-βέρνηση καλείται άμεσα να προχω-ρήσει σε χωροτα-ξικό προγραμματι-σμό των λιμένων αναψυχής (μαρίνες) της χώρας, να αξιοποι-ήσει τους Οργανισμούς Λιμένων με τη δημιουργία κέντρων logistics και να καταλήξει στη συγχώνευση λιμένων σε ενιαία εταιρεία. Ολες αυτές οι δραστηριότητες πρέπει να τεθούν υ-πό ένα φορέα, για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των ενεργειών, το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας που δια-θέτει γνώση, εμπειρία και παράδοση.

Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε προγραμματίσει τη δη-μιουργία του Αττικού Λιμενικού Συστήματος με τη συμμε-τοχή των Οργανισμών Λιμένων Πειραιώς, Λαυρίου, Ελευσί-νας και Ραφήνας. Επίσης, υπήρξε σχεδιασμός για τη δημι-ουργία του Βορείου Λιμενικού Συστήματος (Οργανισμοί Λιμένων Θεσσαλονίκης, Καβάλας και Αλεξανδρούπολης) και του Ιονίου Λιμενικού Συστήματος (Οργανισμοί Λιμένων Πατρών, Ηγουμενίτσας και Κέρκυρας).

Οι ναυτιλιακές, λιμενικές και τουριστικές δραστηριότητες που συνδέονται με τη θάλασσα, μπορούν να δημιουργήσουν πλούτο και να ξαναφέρουν την ελπίδα στη νέα γενιά των Ελ-λήνων. Μπορούμε να ανατρέψουμε ειρηνικά το Μνημόνιο, αρ-κεί να προχωρήσουμε γρήγορα στους τομείς που έχουμε συ-γκριτικά πλεονεκτήματα με το να τα αναδείξουμε και να τα εκμεταλλευτούμε. Οι ελληνικές θάλασσες του Αιγαίου και του Ιονίου συνιστούν την παγκόσμια τουριστική πρόκληση, ας την αξιοποιήσουμε γρήγορα, για να σωθούμε.

Η είσοδος ιδιωτών στη λιμενική βιομηχανία θα συμβάλει σημαντικά στην ενίσχυση της ανάπτυξης

Η εποχή του ψηφιακού περιβάλλοντος εί-ναι ήδη εδώ και συνεχίζει να γιγαντώνε-ται με ταχύτατους ρυθμούς. Δορυφορική

ψηφιακή τηλεόραση, internet και πρόσφατα η επίγεια ψηφιακή τηλεόραση αλλάζουν τον τρόπο που τα ΜΜΕ παρέχουν το προϊόν τους στους πελάτες, ενώ μεταβάλλουν και το οικονομικό μοντέλο λειτουργίας τους.

Βασικός μοχλός ώθησης του ψηφιακού περιβάλλοντος είναι τα ίδια τα ΜΜΕ, καθώς το περιεχόμενο που παράγουν αποτελεί κίνη-τρο για την υιοθέτηση των ψηφιακών τεχνο-λογιών από το ευρύ κοινό. Για παράδειγμα, το περιεχόμενο αποτελεί μοχλό ανάπτυξης της ευρυζωνικότητας και κίνητρο αγοράς ευρυ-ζωνικής σύνδεσης. Τα ΜΜΕ αναγνωρίζουν πλέον τη δυναμική της νέας εποχής και με-ταλλάσσονται σε ηλεκτρονικά, παρέχοντας ταχύτητα μεταφοράς των πληροφοριών και νέες υπηρεσίες που τα καθιστούν απαραίτητα αλλά και χρήσιμα στον πληθυσμό.

Τον τελευταίο καιρό παρακολουθούμε μια ραγδαία υιοθέτηση των ψηφιακών τεχνο-λογιών. Εντυπα αλλά και ηλεκτρονικά μέσα κάνουν αισθητή την παρουσία τους στο δια-δίκτυο. Εφημερίδες, τηλεοπτικοί και ραδιο-φωνικοί σταθμοί εκμεταλλεύονται τα ψηφια-κά μέσα για γρήγορη μετάδοση, καλύτερη ποιότητα αλλά και καλύτερη κάλυψη του κοι-νού τους, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο ε-ξωτερικό. Ταυτόχρονα, έσοδα από διαφήμιση μέσω internet έρχονται να αντικαταστήσουν την παραδοσιακή διαφήμιση.

Ταυτότητα της ψηφιακής εποχής αποτε-λεί η άμεση και ανεμπόδιστη επέκταση των Μέσων. Εξάλλου, είναι ξεκάθαρο πια το πόσο εύκολο είναι να δημιουργηθούν portals και blogs για τη διάδοση των πληροφοριών. Οι ευκαιρίες που δίνονται για τη δημιουργία Μέσων είναι πολύ περισσότερες και είναι λο-γικό ότι αν δεν κινηθούν άμεσα για τον εκ-συγχρονισμό τους, τα λεγόμενα παραδοσια-κά Μέσα θα χάσουν τους «πελάτες» τους και δεν θα αντέξουν στην πίεση.

Στον όμιλο Forthnet έχουμε αγκαλιάσει εδώ και πολλά χρόνια την ψηφιακή εποχή. Εμείς φέραμε το internet στην Ελλάδα αλλά και την ψηφιακή τηλεόραση μέσω της δορυ-φορικής ψηφιακής πλατφόρμας Nova. Πα-ράγουμε περιεχόμενο, τόσο τηλεοπτικό στον τομέα της ψυχαγωγίας, όσο και portals στο internet με μεγάλη επισκεψιμότητα. Το νέο ανανεωμένο novasports.gr είναι το πρώ-το παράδειγμα σύγκλησης της ψηφιακής τη-λεόρασης με το internet, όπου ο θεατής μπο-ρεί ταυτόχρονα να δει έναν αγώνα ζωντανά σε High Definition στο σαλόνι του μέσω του novasports HD, ενώ από τον υπολογιστή του να παρακολουθεί την εξέλιξη όλης της superleague μέσω του novasports.gr με άρ-θρα εικόνα αλλά και video.

Ταυτόχρονα είμαστε και καταλύτης για την ανάπτυξη των MME στο χώρο της ψηφι-ακής εποχής, μιας και παρέχουμε υποδομές πρόσβασης στο internet σε μεγάλες επιχειρή-σεις των ΜΜΕ, ενώ μέσω της ψηφιακής δο-ρυφορικής μας πλατφόρμας έχουμε δώσει τη δυνατότητα της αναμετάδοσης του τηλεοπτι-κού σήματος των ελληνικών ελεύθερων κα-ναλιών σε όλη την Ελλάδα, μεταφέροντας το σήμα στους τοπικούς σταθμούς αναμετάδο-σης των καναλιών ελεύθερης λήψης.

Το νέο μας βήμα είναι σε δύο κατευθύν-σεις: η εξέλιξη μας στο “interactivity” μέσω του περιεχόμενου που διαθέτουμε στα portals, αλλά και τον εμπλουτισμό των υπη-ρεσιών της σειριακής τηλεόρασης (linear TV) με νέες εφαρμογές που σύντομα θα λανσάρουμε.

Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας αποτε-λούν θεμέλιο της ηλεκτρονικής επανάστασης που συντελείται μέσω της ενημέρωσης, της κοινωνικής δικτύωσης -σημείο αναφοράς της σύγχρονης εποχής- ενώ ο όμιλος Forthnet συντελεί επιπλέον με τις επενδύσεις του στην εύκολη πρόσβαση στην επικοινωνία, ψυχα-γωγία και στο ποιοτικό περιεχόμενο σε όλη την Ελλάδα.

Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας είναι τμήμα της ψηφιακής εποχής

PUBL

I


ίναι βέβαιο ότι μέσα στο 2011 η Ελλάδα θα αντιμετωπί-σει το δίλημμα «ριζικές μεταρρυθμίσεις ή οικονομική κα-τάρρευση» με τρόπο καθοριστικό. Το συσσωρευμένο δη-

μόσιο χρέος και η ανάγκη λήψης αποφάσεων και μέτρων που εκκρεμούν για πολλά χρόνια θα καταστήσουν αυτό το δίλημ-μα πιο πιεστικό από ποτέ. Σε μία τέτοια συγκυρία, η αναθεώ-ρηση του brand (προϊόν, «μάρκα») το οποίο αντιπροσωπεύει η Ελλάδα στο εξωτερικό είναι διαδικασία απαραίτητη, όχι για λόγους πολυτελείας και απλής εθνικής υπερηφάνειας, αλλά για λόγους επιβίωσης σε μία εξαιρετικά ανταγωνιστική πα-γκόσμια αγορά. Ο τουρισμός, το εμπόριο, η προσέλκυση ε-πενδύσεων, αλλά και η συμμετοχή στα διεθνή κέντρα λήψης αποφάσεων απαιτούν την άμεση αναθεώρηση του κεντρικού μηνύματος το οποίο πρεσβεύουμε.

Το διεθνές περιβάλλον είναι, εκ της φύσης του, δυσμενές και θορυβώδες -και αυτό ισχύει πολύ περισσότερο τη δεδο-μένη στιγμή για την Ελλάδα. Ο μόνος τρόπος, για να μετα-δοθεί αποτελεσματικά μία νέα εικόνα για τη χώρα, είναι ο σχεδιασμός ενός στρατηγικού, συνεκτικού και απλού μηνύ-ματος το οποίο θα υποστηριχθεί με συνέπεια όχι μόνο από

την πολιτική ηγε-σία, αλλά και από ένα ευρύ κοινωνι-κό μέτωπο. Το μή-νυμα αυτό θα πρέ-πει να βασίζεται σε ένα όραμα εξω-στρέφειας, σοβα-

ρότητας και ευρωπαϊκού προσανατολισμού και -με σκληρή και μακροχρόνια προσπάθεια- μπορεί να επαναφέρει την Ελ-λάδα σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης και διεθνούς ισχύος.

Είναι σαφές ότι ένα τέτοιο όραμα -και το αντίστοιχο κοι-νωνικό μέτωπο- απαιτούν την επίτευξη ευρύτερων συναινέ-σεων, τουλάχιστον στο επίπεδο των στρατηγικών στόχων, ε-άν όχι σε αυτό της τακτικής και των μέσων. Η ανάκτηση του σεβασμού προς την εικόνα και την ταυτότητα της Ελλάδας απαιτεί την κινητοποίηση δυναμικών κοινωνικών ομάδων (τεχνοκρατών, επιστημόνων, εργαζομένων, επιχειρηματιών) με μεθοδικότητα και συντονισμό.

Το βασικότερο εμπόδιο στην άρθρωση ενός νέου εθνι-κού brand την παρούσα στιγμή είναι η έλλειψη προσήλω-σης σε έναν ευρέως αποδεκτό εθνικό στόχο. Η ύπαρξη α-ντιφάσεων, συγκρούσεων, κοινωνικής αντίδρασης και πολι-τικής αναποφασιστικότητας δεν ευνοούν τη μετάδοση ενός αξιόπιστου μηνύματος προς το εξωτερικό. Είναι προφανώς

ανούσιο να προσπαθούμε να πείσουμε πχ. τα ΜΜΕ και τους επενδυτές ξένων χωρών ότι «αλλάζουμε», όταν ένα, κατά τα φαινόμενα, ισχυρό κομμάτι της κοινωνίας αντιτί-θεται στην οποιαδήποτε προσπάθεια μεταρρύθμισης του τρόπου λειτουργίας ενός ετοιμόρροπου κράτους. Οταν η αποχή στις πιο σημαντικές αυτοδιοικητικές εκλογές των τελευταίων δεκαετιών ξεπερνάει το 50%, όταν μια μικρή ο-μάδα διαδηλωτών κλείνει ανενόχλητη το λιμάνι του Πει-ραιά ή τον Παρθενώνα, όταν τόσοι πολλοί συμπολίτες μας αρνούνται να εφαρμόσουν κάτι τόσο στοιχειώδες, όσο η α-παγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους, τό-τε το πρόβλημα δεν είναι με την εικόνα αλλά με την ουσία, και τότε η διαδικασία του rebranding απαιτεί αναθεώρηση όχι μόνο των πολιτικών σχεδιασμών, αλλά και του ρόλου του ίδιου του πολίτη.

Το πρόσφατο παρελθόν (ένταξη της Ελλάδας στην Ο-ΝΕ, επιτυχής διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004) μας δείχνει ότι είναι δυνατόν να υπάρξει ευρεία κοι-νωνική συναίνεση και συμμετοχή με εντυπωσιακά αποτελέ-σματα. Ωστόσο, για να κινητοποιηθούν οι πολίτες, απαιτεί-ται ένα θετικό αφήγημα που θα ξεκινήσει από το εσωτερικό της χώρας και θα μεταδοθεί εντέλει και στο εξωτερικό, το οποίο δεν θα έχει ως βάση του το φόβο και τον κίνδυνο (πχ. της χρεοκοπίας, της αναδιάρθρωσης του χρέους, της εξόδου από το ευρώ ή της διάλυσης του κοινωνικού ιστού), αλλά την ελπίδα της επίτευξης απτών στόχων σε συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα που θα έχουν πρακτικές εφαρμογές και ο-ρατά αποτελέσματα στην καθημερινότητα των πολιτών και το δημόσιο χώρο. Η επισήμανση στόχων που έχουν ήδη επι-τευχθεί είναι ιδιαιτέρως καθοριστική στη διαδικασία ανά-κτησης της αξιοπιστίας και νομιμοποίησης του ίδιου του πολιτικού συστήματος, ιδιαιτέρως όταν αυτή η επιτυχία μπορεί να μετρηθεί ή να μεταδοθεί με απτά αποτελέσματα (όπως η σημαντική μείωση του ελλείμματος το 2010).

Η διαχείριση της διεθνούς εικόνας της Ελλάδας (όπως και κάθε άλλης χώρας, άλλωστε) είναι μία αέναη μάχη συ-γκριτικών πλεονεκτημάτων και επιτυχιών ενάντια σε κρί-σεις και διαχρονικά στερεότυπα. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι τα στερεότυπα αυτά συνήθως συντηρούνται όχι από κα-κόβουλα ΜΜΕ ή ανταγωνιστές αλλά από αντιδραστικά τμήματα και αυτόκλητους σωτήρες της ίδιας της κοινωνίας. Συνεπώς, και η ίδια η απόρριψη των στερεοτύπων και η αλ-λαγή του brand της χώρας μπορούν, εντέλει, να έρθουν μό-νο από την ίδια την κοινωνία, μέσα από δυναμική συμμετο-χή σε θετικές και εποικοδομητικές πρωτοβουλίες.

Η απόρριψη των στερεοτύπων και η αλλαγή του brand της χώρας

μπορούν να έρθουν μόνο από την κοινωνία

Στρατηγικό σχέδιο ελπίδας

Ε υρισκόμενοι σε ένα σταυροδρόμι κρίσιμων εξε-λίξεων, που έφεραν την Ελλάδα στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος και μιας παγκόσμι-

ας ανησυχίας για το πώς αντιμετωπίζουμε όχι μόνο το σήμερα, αλλά και το αύριο στην οικονομία, την ανάπτυξη, τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, έχει έρθει η ώρα να προχωρήσουμε στις ενέργειες ε-κείνες που θα μας επιτρέψουν να κοιτάξουμε με αισι-οδοξία την επόμενη ημέρα.

Εχοντας εντοπίσει πλέον τις ελλείψεις και τα λάθη του παρελθόντος, καλούμαστε να βρούμε λύ-σεις που θα δώσουν ελπίδα και προοπτική όχι μόνο σε εμάς, αλλά και στις επόμενες γενιές. Κυρίως σε εκείνες. Οι νέοι φοιτητές, επιστήμονες, εργαζόμενοι, επιχειρηματίες κάθε κλάδου, χρειάζονται ένα κρά-τος-στήριγμα και όχι άπραγο παρατηρητή. Διαθέ-τουν όλα τα εχέγγυα, την όρεξη και τη δύναμη για να βγουν μπροστά, να δημιουργήσουν, να καινοτο-μήσουν, όχι μόνο προς όφελός τους αλλά και προς όφελος ολόκληρης της κοινωνίας. Είναι το κράτος, όμως, εκείνο που πρέπει να πάρει την πρωτοβουλία, να προχωρήσει σε ριζικές παρεμβάσεις, να θέσει υ-γιείς βάσεις -έστω μέσα σε ένα τόσο «νοσηρό», ό-πως περιγράφεται, κλίμα- και να χτίσει την εμπιστο-σύνη που απαιτείται, για να οδηγηθούμε σε συνερ-γασίες με μέλλον, και κυρίως, αποτελέσματα.

Το θετικό της κρίσης που βιώνουμε όλοι -αν μπορεί κανείς να βρει θετικά στοιχεία σε μία γενι-κευμένη κρίση- είναι πως, έχοντας αποδαιμονο-ποιήσει την επιχειρηματικότητα και κάθε προ-σπάθεια για την ενίσχυσή της, μπορούμε πια να φέρνουμε ευκολότερα «στο τραπέζι» των συζητή-σεων/στρατηγικών/αποφάσεων νέες προτάσεις για την άμεση στήριξη της επιχειρηματικής δρα-στηριότητας στη χώρα μας. Προτάσεις και εργα-λεία χρηματοδοτικά που μπορούν να εκσυγχρονί-σουν το μοντέλο ανάπτυξης και να εξασφαλίσουν την εξέλιξη σε τομείς που μπορούν να λειτουργή-σουν ως πολλαπλασιαστές ισχύος για το σύνολο της ελληνικής οικονομίας.

Τέτοιοι τομείς, όπως η υψηλή τεχνολογία, η και-νοτομία, η πληροφορική και οι επικοινωνίες, που δι-ατρέχουν οριζόντια την οικονομία, έχουν πεδίο ευρύ για επενδύσεις που πρέπει να πάψουν, επιτέλους, να θεωρούνται «υψηλού ρίσκου». Στο πλαίσιο της προ-σπάθειας για προσέλκυση επενδύσεων αυτού του εί-δους, ένα διαθέσιμο εργαλείο που μπορεί, και το ο-ποίο σκοπεύουμε άμεσα να αξιοποιήσουμε και προς αυτήν την κατεύθυνση, είναι οι πόροι του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ).

Συγκεκριμένα, για τον κλάδο των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, υπεγράφη ήδη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ώστε να αξιοποιηθούν πόροι από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ψηφιακή Σύγκλιση» του ΕΣΠΑ, ύψους 150 εκατ. ευρώ, μέσω του προγράμματος Jeremie, για την προσέλκυση επενδύσεων στο χώρο της τε-χνολογικής καινοτομίας στη χώρα μας. Οι πόροι αυ-τοί θα είναι διαθέσιμοι στην ελληνική αγορά μέσα στο 2011, με σκοπό να δημιουργηθούν οι προϋποθέ-

σεις που θα εξασφαλίσουν μια ισορροπημένη, βιώσι-μη ανάπτυξη για μια στοχευμένη επιχειρηματική δραστηριότητα σε ένα τομέα δυναμικό, ταχέως εξε-λισσόμενο, που θα ενισχύσει τη θέση μας στη σύγ-χρονη, διεθνή επιχειρηματικότητα.

Το μοντέλο οικονομικής στήριξης που πρόκει-ται να ακολουθηθεί περιλαμβάνει σειρά διακριτών δράσεων που αποτελούν, στο σύνολό τους, ένα ο-λοκληρωμένο πλαίσιο στρατηγικής, με στόχο να δώσει λύσεις σε όλα τα στάδια της επιχειρηματικής πορείας, από το ξεκίνημα μιας ιδέας μέχρι την ωρί-μαση και παραγωγική συντήρηση μιας επιχειρημα-τικής πρωτοβουλίας.

Προϊόντα “seed capital”, συνολικού ύψους δέ-κα εκατ. ευρώ, για την ενίσχυση startups και επεν-δύσεων σε πολύ πρώιμο στάδιο θα επιτρέψουν στο νέο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας μας να βρει πρόσβαση σε χρηματοδότηση για επενδύσεις χα-μηλού κόστους.

Οι πιο «προχωρημένες» επιχειρήσεις μπορούν να βρουν στήριξη από ένα δίκτυο επενδυτών, Ελλή-νων και μη, οι οποίοι -μέσω συγκεκριμένης πρό-σκλησης- θα «ενισχυθούν» με 30 εκατ. ευρώ, προκει-μένου να επενδύσουν στο χώρο της καινοτομίας και της υψηλής τεχνολογίας.

Η δημιουργία ενός fund για επενδύσεις στον τομέα του ICT αποτελεί ένα ακόμη βήμα για ενίσχυ-ση των ολοένα και αυξανόμενων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο χώρο. Παρα-δείγματα τέτοιων venture capitals υπάρχουν ανά τον κόσμο σε χώρες, όπως το Ισραήλ, η Σιγκαπούρη, το Βέλγιο και πολλές άλλες.

Η συγχρηματοδότηση δανείων κατά 50%, επι-μερίζοντας το ρίσκο, αποτελεί ένα ακόμη προϊόν, τραπεζικό αυτή τη φορά, που σχεδιάζεται να δια-τεθεί μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος. Ε-πιλέξιμες δαπάνες θα αποτελούν όχι μόνον οι δα-πάνες εξοπλισμού αλλά και απασχόλησης ανθρώ-πινου δυναμικού.

Τέλος, η δημιουργία συνεργατικών μηχανισμών με στόχευση σε εξειδικευμένους θεματικούς τομείς (mobile added value apps, Web 2.0 κά.), αποσκοπεί στην αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος των συγκεκριμένων τομέων, στους οποίους κατα-γράφεται μια δυναμική επιχειρηματικότητας και δη-μιουργικότητας. Στόχος είναι η τόνωση της έρευνας και ανάπτυξης καινοτομικών προϊόντων και υπηρε-σιών, ιδιαίτερα υψηλής έντασης γνώσης, όσο και η προώθηση εντατικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μελών του cluster, με από κοινού χρήση πόρων και ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειρογνωμοσύνης.

Η υλοποίηση ενός τέτοιου μοντέλου, όπως αυτό που περιγράφεται παραπάνω, απαιτεί, οπωσδήποτε, προσεκτικό σχεδιασμό και συνεργατική διάθεση. Το κράτος είναι πρόθυμο να καταβάλει όση προσπά-θεια χρειάζεται, για να κερδίσει την αμφισβητούμενη από πολλούς αξιοπιστία του. Ελπίδα όλων είναι να βρει την προσδοκώμενη ανταπόκριση, ώστε όχι μό-νο το συγκεκριμένο, αλλά και άλλα, αντίστοιχα εγ-χειρήματα να γίνουν πραγματικότητα.

Το puzzle της ανάπτυξης

Εχοντας αποδαιμονοποιήσει την

επιχειρηματικότητα, μπορούμε

πια να φέρνουμε ευκολότερα

«στο τραπέζι» των συζητήσεων

νέες προτάσεις για την άμεση

στήριξή της

ΤΡΑΠΕΖΕΣΤο εγχώριο τραπεζικό σύστημα, αφού κατάφερε να περάσει «αναίμα-κτα» τη χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2008 λόγω, κυρίως, της μη έκθεσής του σε «τοξικά προϊόντα», εισήλθε στο ασφυκτικό και δύσκολο 2010. Στο διάστημα αυτό επηρεάστηκε άμεσα τόσο από το δη-μοσιονομικό πρόβλημα και την κρίση δανεισμού της χώρας στο πρώτο μισό του έτους (εκτίναξη spreads, υποβάθμιση από οίκους αξιολόγησης, κά.), όσο και από τη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας λό-γω της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής. Το «κλείσιμο», συ-νεπώς, των διεθνών αγορών χρήματος και κεφαλαίου για τις ελληνικές τράπεζες και η υποβάθμιση και μείωση της αξίας των ελληνικών ομολό-γων έναντι των οποίων αντλούσαν ρευστότητα από την ΕΚΤ, με την ταυτόχρονη εκροή καταθέσεων πελατών, συρρίκνωσαν σημαντικά τη ρευστότητα των εγχώριων πιστωτικών ιδρυμάτων.

Φυσικά, η απόφαση της ΕΚΤ για την αποδοχή των ελληνικών «υ-ποβαθμισμένων» ομολόγων ως ενεχύρων για άντληση ρευστότητας, α-ποτέλεσε διέξοδο ρευστότητας για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, το οποίο ακόμα και σήμερα παραμένει ως ένα βαθμό εξαρτημένο από τη χρηματοδότηση μέσω της ΕΚΤ. Η στενότητα ρευστότητας και η αύξηση του πιστωτικού κινδύνου, λόγω της κατάστασης, στην οποία έχει περι-έλθει η πραγματική οικονομία, είχε ως συνέπεια την εφαρμογή αυστη-ρότερης πιστοδοτικής πολιτικής από τις τράπεζες. Ενδεικτικά, η αύξηση της συνολικής χρηματοδότησης περιορίστηκε το δεύτερο τρίμηνο του 2010 στο 3,4% από 6,7% το τελευταίο τρίμηνο του 2009 και από περί-που 12% που ήταν ο μέσος ρυθμός πιστωτικής επέκτασης την περίοδο 2005-2008 (σχ. 1). Οπως ήταν φυσικό, η πιστωτική επέκταση βασίστηκε

στην ανάγκη χρηματοδότησης της γενικής κυβέρνησης, στην οποία ο ρυθμός αύξησης της χρηματοδότησης το δεύτερο τρίμηνο του 2010 α-νήλθε στο 19,5%, από 1,4% που ήταν το σύνολο του έτους 2008. Αντι-θέτως, σε μηδενικά επίπεδα κυμάνθηκε η χρηματοδότηση προς τον ιδι-ωτικό τομέα κατά τα πρώτα δύο τρίμηνα του 2010 από περίπου 20%, που ήταν ο μέσος ρυθμός πιστωτικής επέκτασης του ιδιωτικού τομέα την περίοδο 2005-2008, ενώ τον Αύγουστο η χρηματοδότηση προς τον ιδιωτικό τομέα παρουσίασε ετήσια αύξηση 1,4%. Η αρνητική αυτή εξέ-λιξη αφορά, κυρίως, στη χρηματοδότηση προς τις επιχειρήσεις, καθώς ο όγκος των δανείων προς αυτές συρρικνώθηκε το δεύτερο τρίμηνο του 2010 κατά 3,5% σε σχέση με το τελευταίο τρίμηνο του 2009, επιστρέφο-ντας σε επίπεδα προγενέστερα του 2008 και διογκώνοντας ακόμα πε-ρισσότερο την έλλειψη ρευστότητας στην πραγματική οικονομία (σχ. 2).

Η πτωτική τάση της χρηματοδότησης προς επιχειρήσεις συνεχί-στηκε και τους επόμενους μήνες (Σεπτέμβριος: 127.000). Αξίζει, ω-στόσο, να αναφέρουμε πως η πτωτική αυτή τάση οφείλεται και στην πτώση της ζήτησης δανείων, καθώς σύμφωνα με την Ερευνα Τραπεζι-κών Χορηγήσεων, η ζήτηση δανείων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων κατέγραψε σημαντική πτώση το πρώτο και το δεύτερο τρίμηνο του

2010. Επισημαίνεται στο σημείο αυτό η σημαντικότητα της παροχής ρευστότητας από το τραπεζικό σύστημα στην πραγματική οικονομία, ιδίως υπό το πρίσμα της τρέχουσας κατάστασης, καθώς η αύξουσα δι-αμεσολάβηση του τραπεζικού συστήματος είναι απαραίτητη προϋπό-θεση για την επανακινητοποίηση της οικονομικής δραστηριότητας.

Παράλληλα, το πρόβλημα ρευστότητας των τραπεζικών ιδρυμάτων ε-πιδεινώθηκε, όπως προαναφέρθηκε, από τη σημαντική εκροή καταθέ-σεων από τα εγχώρια ιδρύματα ως αποτέλεσμα, αρχικά, φημών και «διαρροών» σχετικά με επικείμενη φορολόγησή τους, αλλά και ως συ-νέπεια της ευρύτερης εγχώριας οικονομικής αστάθειας. Ετσι, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2010 ο όγκος των καταθέσεων μειώθηκε κατά 9% σε σχέση με το Δεκέμβριο του 2009, ενώ, παρά τη σημαντική αύξηση των επιτοκίων καταθέσεων (σχ. 4) και τις προσπάθειες της κυβέρνη-σης για την προσέλκυση καταθέσεων από το εξωτερικό, μέχρι και τον Αύγουστο η μείωση καταθέσεων έφτασε περίπου τα 21 δισ. ευρώ (σχ. 3). Η πίεση στη ρευστότητα των τραπεζών αποτυπώθηκε στο δείκτη δανείων προς καταθέσεις που από 106,6% στο τέλος του 2009 αυξήθη-κε στο 115,6% στο τέλος του Ιουνίου του 2010. Η επιφυλακτικότητα

93576

111289

132458 132575 131690 132924 133795 135155128705

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

2006 2007 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Χορήγηση ∆ανείων02

Προς Επιχειρήσεις Στεγαστικά Καταναλωτικά


- 15,0

- 10,0

- 5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

2005 2006 2007 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010

Πιστωτική Επέκταση

Συνολική Χρηματοδότηση Χρηματοδότηση Γεν. Κυβέρνησης Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα

01


156.858173.370

197.234

227.247 230.077 237.261 237.583 237.789227.200

216.414

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

2005 2006 2007 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010

Σύνολο Καταθέσεων03


6,9 7,18 7,54 7,616,56 6,09 5,84 5,8 5,84 6,29

13,36 13,45 14,09 14,8 14,66 14,36 14,36 14,17 14,01 14,08

2,23 2,863,95

4,87 42,66 2,22 2,06 2,38

3,34

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2005 2006 2007 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010∆άνεια προς Μη Χρηματοπιστωτικές Επιχειρήσεις∆άνεια προς Νοικοκυριά

Συμφωνημένη κατάθεση με διάρκεια ως 1 έτος

Επιτόκια ∆ανείων - Καταθέσεων04


των τραπεζών στη χορήγηση δανείων ενισχύθηκε από τον πιστωτικό κίνδυνο και τα προβλήματα βιωσιμότητας, λόγω της ύφεσης, πολλών επιχειρήσεων ή νοικοκυριών και της αδυναμίας αυτών να ανταποκρι-θούν στις δανειακές τους υποχρεώσεις. Ενδεικτικά, τα δάνεια σε κα-θυστέρηση ανήλθαν το δεύτερο τρίμηνο του 2010 στο 9% από 7,2% το τρίτο τρίμηνο του 2009 και 5% για το σύνολο του 2008.

Οι επιπτώσεις της ύφεσης στην πραγματική οικονομία συμπίεσαν την κεφαλαιακή επάρκεια των εγχώριων τραπεζών, περιορίζοντας το συνολικό δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας από 13,2% το τέταρτο τρίμηνο του 2009 στο 12,4% το δεύτερο τρίμηνο του 2010, το οποίο, ωστόσο, παραμένει σε ικανοποιητικά υψηλό επίπεδο. Η μείωση αυτή σχετίζεται, κυρίως, με τις αυξημένες επισφάλειες δανείων. Παρόλα αυτά, οι ελληνι-κές τράπεζες εμφανίζουν ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια, ικανή να απορ-ροφήσει τους κλυδωνισμούς από περαιτέρω ύφεση στην οικονομία. Αυ-τό, άλλωστε, επιβεβαιώθηκε και από τα stress tests του Ιουλίου, τα ο-ποία επιβεβαίωσαν την ευρωστία των μεγαλύτερων τραπεζών του ελλη-νικής αγοράς [με εξαίρεση την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος (ΑΤΕ), η οποία όμως αποτελεί μία ιδιάζουσα περίπτωση]. Παράλληλα, η κυβέρ-νηση, σε μία προσπάθεια διασφάλισης της ευρωστίας του τραπεζικού συστήματος σε όρους ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας, προχώ-ρησε στην επέκταση του πακέτου ρευστότητας κατά 40 δισ. ευρώ και τη θέσπιση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας με διαθέσιμους πόρους δέκα δισ. ευρώ.

Ετσι, οι εγχώριες τράπεζες φαίνονται για ακόμα μία φορά ανθεκτι-κές στις πιέσεις της εγχώριας, πλέον, οικονομικής κρίσης (ύφεση και κρίση δανεισμού), κυρίως, λόγω των επιτυχημένων επεκτατικών κινή-σεών τους στη νοτιοανατολική Ευρώπη την προηγούμενη δεκαετία, αλλά και της ισχυρής καταθετικής τους βάσης. Ωστόσο, οι ανησυχίες για την ευρύτερη ευρωστία του εγχώριου συστήματος δεν έχουν εξαλει-φθεί, καθώς το τραπεζικό σύστημα επηρεάζεται από το δυσμενές μα-κροοικονομικό περιβάλλον, ενώ ο κίνδυνος ρευστότητας και ο πιστωτι-κός κίνδυνος παραμένουν υψηλοί. Η τρέχουσα κατάσταση έχει πυροδο-τήσει το τελευταίο διάστημα συζητήσεις και προτάσεις περί συγχωνεύ-σεων (όπως αυτή της Τράπεζας Πειραιώς για την ΑΤΕ και το Ταχυδρο-μικό Ταμιευτήριο-ΤΤ), χωρίς, ωστόσο, να έχει καρποφορήσει κάποιο μεγάλο τραπεζικό deal ακόμα. Φυσικά, μία συγχώνευση μεγάλου μεγέ-θους υπό τις τρέχουσες συνθήκες στην οικονομία είναι σίγουρα αρκετά δύσκολο εγχείρημα. Οπως και να έχει, αρκετά από τα μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα φαίνεται να έχουν διάθεση να σταθούν προς το παρόν μόνα τους στα πόδια τους και προχωρούν σε ενίσχυση της κεφαλαιακής τους βάσης, μέσω αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου (Εθνική Τράπεζα της Ελ-λάδος, Τράπεζα Πειραιώς) και μέσω πωλήσεων πλειοψηφικού ή μειοψη-φικού μεριδίου μονάδων στο εξωτερικό (Finansbank, Eurobank-Polish Branch, κά.). Ταυτόχρονα, προχωρούν με δειλά βήματα στις πρώτες ση-μαντικές συναλλαγές στη διατραπεζική αγορά με ξένες τράπεζες, με ε-νέχυρα που περιλαμβάνουν και ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου. Σι-γά-σιγά αρχίζουν να φαίνονται τα πρώτα θετικά σημάδια, το οποία, ό-μως, «τορπιλίζονται» από τις ανησυχίες τόσο για την πολιτική σταθερό-τητα, όσο και για την πορεία της ελληνικής οικονομίας.

Το στοίχημα, συνεπώς, για τις ελληνικές τράπεζες κατά το 2011 εί-ναι αφενός να καταφέρουν να ενδυναμώσουν τη διαθέσιμη ρευστότητά τους -εάν δεν προχωρήσουν σε εγχώριες στρατηγικές συμμαχίες- μέσω της επανόδου τους στη διατραπεζική αγορά, αν και, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, «το 2011 η άντληση χρηματοδότησης από τις δι-εθνείς αγορές θα είναι δυσχερής», και αφετέρου να καταφέρουν να δια-τηρήσουν το σημαντικό χρηματοπιστωτικό τους ρόλο στη νοτιοανατο-λική Ευρώπη, όπου η κατάσταση φαίνεται σαφώς βελτιωμένη σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Ενδεχομένως, οι τράπεζες πρέπει να επανα-προσεγγίσουν τις σκέψεις για στρατηγικές συμμαχίες. Το μεγαλύτερο, όμως, στοίχημα για τον τραπεζικό τομέα είναι να επιτύχει να παράσχει την απαιτούμενη χρηματοδότηση στην πραγματική οικονομία, ώστε να επανακινητοποιήσει την παραγωγική και οικονομική δραστηριότητα και, κατ’ επέκταση, να βελτιώσει τη βιωσιμότητα των πελατών του, συρρικνώνοντας, συνάμα, τις επισφάλειές του.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙAΟ «βαρύς» -λόγω, κυρίως, των υποδομών παραγωγής και όχι τόσο της συμμετοχής του στο σύνολο της εγχώριας παραγωγής- κλάδος της ελληνικής οικονομίας ακολούθησε, αναπόφευκτα, και το 2010

φθίνουσα πορεία ως αποτέλεσμα της καθίζησης της εσωτερικής ιδιω-τικής και δημόσιας ζήτησης, ενώ τα προσχήματα κράτησε η εξωτερική δραστηριότητα των ελληνικών βιομηχανιών. Ετσι, ο δείκτης βιομηχα-νικής παραγωγής το 2010 συνέχισε την πτωτική πορεία του 2009 και σταθεροποιήθηκε κάτω από τις 90 μονάδες, πέφτοντας το πρώτο τρί-μηνο του 2010 κάτω από τις 82 μονάδες, ενώ το Σεπτέμβριο του 2010 ανήλθε στις 88 μονάδες, καταγράφοντας μείωση -σε ετήσια βάση- κα-τά 7%. Αντιστοίχως, πτωτική είναι και η πορεία του κύκλου εργασιών του βιομηχανικού κλάδου, καθώς από τις 135 περίπου μονάδες του πρώτου τριμήνου του 2008 κυμαίνεται τα επόμενα δύο χρόνια κοντά στις 100 μονάδες, με εξαίρεση το δεύτερο τρίμηνο του 2010, που α-νήλθε στις 108,3 μονάδες, ενώ τον Αύγουστο περιορίστηκε στις 101,2 μονάδες (σχ. 5).

Οπως προαναφέρθηκε, η συγκράτηση της πτώσης του κύκλου ερ-γασιών, αλλά και οι όποιες αυξητικές τάσεις οφείλονται στη δραστη-ριότητα των ελληνικών βιομηχανιών στην εξωτερική αγορά, αφού με-τά το πρώτο τρίμηνο του 2009 καταγράφεται μία ανοδική τάση που κορυφώθηκε το δεύτερο τρίμηνο του 2010, οπότε και ανήλθε σε επίπε-δα προ της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Αντιθέτως, ο κύκλος εργασιών στην εγχώρια αγορά βρίσκεται σε χαμηλότερα επίπεδα. Η απόκλιση αυτή παρουσιάζει τάση διεύρυνσης, καθώς ο κύκλος εργα-σιών τον Αύγουστο του 2010 έπεσε στις 87,8 μονάδες στο εσωτερικό, ενώ στο εξωτερικό συγκρατήθηκε στις 142,8 μονάδες. Αυτή η διαφο-ροποίηση μεταξύ εγχώριας και εξωτερικής αγοράς εντοπίζεται και στο δείκτη νέων παραγγελιών προς το βιομηχανικό κλάδο. Ειδικότερα, οι νέες παραγγελίες από την εγχώρια αγορά προς την ελληνική βιομηχα-νία διαμορφώνονται το 2010 σε επίπεδα χαμηλότερα των 80 μονάδων, από τις 122 μονάδες του δεύτερου τριμήνου του 2008, ενώ ο όγκος των νέων παραγγελιών που προέρχονται από το εξωτερικό ακολουθεί μία αυξητική τάση, φτάνοντας τις 109,8 μονάδες το δεύτερο τρίμηνο του 2010, ενώ τον Ιούλιο ανήλθαν στις 116,1 μονάδες (σχ. 6).

Η εξέλιξη της διάρθρωσης της βιομηχανικής παραγωγής σε συ-σχέτιση με την εξέλιξη της ζήτησης, εσωτερικής ή εξωτερικής, και του κύκλου εργασιών επιτρέπει τον εντοπισμό της εξειδίκευσης της βιομη-χανικής παραγωγής. Ετσι, κατά την τελευταία περίοδο, στην οποία ε-ντοπίζεται συρρίκνωση της εσωτερικής ζήτησης για την παραγωγή του βιομηχανικού κλάδου, παρατηρείται μία παράλληλη σημαντική πτώση της παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών, καθώς από τις 100,3 μο-νάδες παραγωγής του τέταρτου τριμήνου του 2008 διαμορφώθηκε το δεύτερο τρίμηνο του 2010 στις 55,7 μονάδες βιομηχανικής παραγωγής

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος (έτος βάσης: 2005=100)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Ι 2008 ΙΙ 2008 ΙΙΙ 2008 IV 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010

Κύκλος Εργασιών Βιομηχανίας05

Σύνολο Αγοράς Εγχώρια Αγορά Εξωτερική Αγορά

κεφαλαιουχικών αγαθών, ενώ ο εν λόγω δείκτης έπεσε (και συγκυρια-κά λόγω εποχής) τον Αύγουστο στις 37,2 μονάδες (σχ. 7).

Επιπρόσθετα, παράλληλα με την αυξητική τάση της εξωτερικής ζήτησης για την ελληνική βιομηχανική παραγωγή, παρατηρείται και αύξηση της παραγωγής για ενδιάμεσα αγαθά, καθώς από τις 75,3 μο-νάδες παραγωγής ενδιάμεσων αγαθών το πρώτο τρίμηνο του 2009 έ-φτασε το δεύτερο τρίμηνο του 2010 στις 84,5 μονάδες, ενώ τον Αύ-γουστο ο δείκτης περιορίστηκε στις 60,1 μονάδες. Καθίσταται, συνε-πώς, σαφές πως η εγχώρια προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής και η αντίστοιχη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας έχει ε-πηρεάσει περισσότερο τις βιομηχανικές μονάδες που εξειδικεύονται

σε κεφαλαιακά αγαθά και λιγότερο αυτές που εξειδικεύονται σε ενδιά-μεσα αγαθά, η παραγωγή των οποίων στηρίζεται σημαντικά και από την εξωτερική ζήτηση. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Σε-πτεμβρίου του 2010, η μεγαλύτερη μείωση παραγωγής -σε ετήσια βά-ση- παρατηρείται στα μη μεταλλικά ορυκτά (-36,7%), στα έπιπλα (-29%), στις κλωστοϋφαντουργικές ύλες (-28,7%), και στους ηλεκτρονι-κούς υπολογιστές, ηλεκτρονικά και οπτικά προϊόντα (-23,3%), ενώ μι-κρότερη μείωση παρατηρείται στον ηλεκτρολογικό εξοπλισμό (-0,9%), στα βασικά μέταλλα (-1,9%), και στα βασικά φαρμακευτικά προϊόντα και σκευάσματα (-3,4%).

Ειδικότερα, στην περίπτωση της φαρμακευτικής βιομηχανίας, στις δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει σε συνθήκες εγχώριας ύφε-σης προστίθεται και η επιλογή της πολιτείας να προχωρήσει στην πε-ρικοπή των φαρμακευτικών δαπανών. Αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής ήταν να υιοθετηθεί μία πολιτική μείωσης των τιμών των φαρμάκων. Μια τέτοια μεγάλη μείωση των τιμών παρατηρήθηκε το Μάιο του 2010 που ανέρχεται μεσοσταθμικά περίπου στο 21,5%, ενώ στα ακρι-βότερα φάρμακα ανήλθε στο 27%. Οι συνεχείς, συνεπώς, αλλαγές στην τιμολόγηση αποτελούν τροχοπέδη για την ελληνική φαρμακευ-τική βιομηχανία, καθώς, σύμφωνα με μελέτη της Hellastat, οι επανα-λαμβανόμενες τιμολογιακές αλλαγές επιφέρουν σημαντικά προβλή-ματα στον κλάδο λόγω αδυναμίας προγραμματισμού της παραγωγής, ενώ οι μειώσεις των τιμών, οι συνεχείς αλλαγές και, παράλληλα, τα υ-πέρογκα χρέη των νοσοκομείων και των ασφαλιστικών ταμείων προς

τις φαρμακευτικές εταιρείες θα ασκήσουν σημαντικές πιέσεις στον κλάδο.

Επίσης, η δύσκολη θέση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο βιομηχανικό κλάδο επιδεινώθηκε, πέρα από την ύφεση, και από την επιβολή έκτακτης φορολογικής εισφοράς στις περισσότερο κερδοφόρες επιχειρήσεις, η οποία στο πλαίσιο του «Μνημονίου» επεκτάθηκε με α-ποτέλεσμα, όπως τόνισε ο κ. Δασκαλόπουλος, πρόεδρος του Συνδέ-σμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ), «[...] η παγιοποίηση της (έ-κτακτης εισφοράς) για τέσσερα χρόνια σε συνδυασμό με την αύξηση της φορολογίας των μερισμάτων (να) έχει σοβαρή αποτρεπτική επίδρα-ση στον αναπτυξιακό και επενδυτικό προγραμματισμό [...]» των επιχει-ρήσεων. Παράλληλα, ωστόσο, αρκετές είναι οι βιομηχανικές επιχειρή-σεις με διεθνή εμβέλεια που ενδέχεται να αλλάξουν φορολογική έδρα τα επόμενα χρόνια -εάν δεν το έχουν ήδη κάνει-, για να εκμεταλλευ-τούν τα φορολογικά πλεονεκτήματα. Ετσι, η διατήρηση του τρέχοντος φορολογικού -αν και υπάρχουν «διαρροές» για αλλαγές προς όφελος των επιχειρήσεων- και εισφοροδοτικού καθεστώτος, η απουσία επενδυ-τικού νόμου, και -φυσικά- οι επιπτώσεις της (έντονης) προσπάθειας δη-μοσιονομικής προσαρμογής στην εσωτερική ζήτηση και στην καθήλωση της οικονομικής δραστηριότητας μεταφέρουν τις δυσκολίες για την εγ-χώρια βιομηχανία και στο 2011. Το στοίχημα, συνεπώς, για τις ελληνι-κές βιομηχανικές επιχειρήσεις είναι το 2011 να ενισχύσουν την καινοτό-μο δραστηριότητά τους και, κυρίως, να ενδυναμώσουν την εξωστρέφειά τους, αντιμετωπίζοντας, συνάμα, και τις αρνητικές επιπτώσεις της ενί-σχυσης του ευρωπαϊκού νομίσματος.Αναφορικά με το μεταποιητικό κλάδο, αυτός ακολούθησε το 2010 τις τάσεις που διαμορφώθηκαν στο βιομηχανικό τομέα, καθότι είναι υπο-κατηγορία του τελευταίου. Ετσι, η παραγωγή του κλάδου της μεταποίη-σης κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010 περιορίστηκε στις 88,5 μονάδες (πρώτο τρίμηνο 2010: 80,6) από 92,8 μονάδες το δεύτερο τρίμηνο του 2009. Ειδικότερα, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Οικονομικών και Βιομηχα-νικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), κατά το πρώτο επτάμηνο του 2010 οι 18 από τους 24 κλάδους της μεταποίησης κινήθηκαν πτωτικά (τρόφιμα, μη με-ταλλικά ορυκτά, πλαστικές ύλες, κλωστοϋφαντουργικές ύλες, κά.), με εξαίρεση αυτούς τους κλάδους που έχουν σαφή εξαγωγικό προσανατο-λισμό (βασικά μέταλλα, χημικές ουσίες, φαρμακευτικά προϊόντα, κά.). Και με βάση τους εξωστρεφείς κλάδους διαμορφώνεται σταδιακά μία α-νοδική τάση των επιχειρηματικών προσδοκιών στη μεταποίηση, καθώς ο εν λόγω δείκτης κατά το τρίτο τρίμηνο του 2010 διαμορφώθηκε στις 77 μονάδες, επίπεδο που είναι αντίστοιχο του τρίτου τριμήνου του 2009 και υψηλότερο του πρώτου τριμήνου του 2009, οπότε και ο δείκτης προσδοκιών είχε πέσει στις 64,9 μονάδες (σχ. 8).

Ωστόσο, το επίπεδο των επιχειρηματικών προσδοκιών της τελευ-ταίας περιόδου υπολείπεται σε μεγάλο βαθμό των επιπέδων παλαιότε-ρων ετών, καταδεικνύοντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι επιχει-ρήσεις του κλάδου. Οι δυσκολίες αυτές εντείνουν το φαινόμενο της «ε-πιχειρηματικής μετανάστευσης», καθώς, σύμφωνα με την Εθνική Συνο-μοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου (ΕΣΕΕ), τα τελευταία χρόνια 1.500 επι-χειρήσεις όλων των μεγεθών από τους κλάδους της μεταποίησης και


0

20

40

60

80

100

120


Βιομηχανική Παραγωγική Ανά Ομάδα Αγαθών07

Ενδιάμεσα Αγαθά Κεφαλαιακά Αγαθά

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος (περίοδος βάσης: 1996-2006=100)

98,8 98,993,3

76,7

64,972

76,6 75 74,6 76,9 77

0

20

40

60

80

100

120

Ι 2008 ΙΙ 2008 ΙΙΙ 2008 IV 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 ΙΙΙ 2010

∆είκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Μεταποίηση08


0

20

40

60

80

100

120

140

160


Νέες Παραγγελίες στη Βιομηχανία06

Εγχώρια Αγορά Εξωτερική Αγορά


των υπηρεσιών έχουν ήδη μετεγκατασταθεί σε γειτονικές της Ελλάδας χώρες, αναζητώντας «[...] καλύτερο οικονομικό κλίμα, οικονομική και πολιτική σταθερότητα, επενδυτικό και φιλικό επιχειρηματικό περιβάλ-λον, απλό και σταθερό φορολογικό πλαίσιο, χαμηλότερο κόστος εξειδι-κευμένου προσωπικού, ευκολότερη πρόσβαση στην τραπεζική χρημα-τοδότηση και λιγότερη γραφειοκρατική διαδικασία [...]».

Για την αναστροφή της φθίνουσας πορείας της ελληνικής μεταποίη-σης έχουν διατυπωθεί διάφορες προτάσεις, όπως αυτές του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος (ΣΒΒΕ) -όπου λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας το φαινόμενο της «επιχειρηματικής μετανάστευσης» είναι πιο έντονο. Ο ΣΒΒΕ εστιάζει, κυρίως, στην ενίσχυση της ρευστότητας, στην κατάργηση των επιβαρύνσεων, στην αναμόρφωση της βιομηχανι-κής νομοθεσίας, στη βελτίωση του καθεστώτος αδειοδότησης των με-ταποιητικών επιχειρήσεων και, κυρίως, στην αξιοποίηση από την πολι-τεία όλων των διαθέσιμων αναπτυξιακών εργαλείων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου.

Συνεπώς, το στοίχημα για την ελληνική μεταποίηση το 2011 είναι να καταφέρει, με την αναπτυξιακή αρωγή της πολιτείας, να ανακόψει αυτό το κύμα επιχειρηματικής φυγής (αφού δύο στις τρεις επιχειρήσεις δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο μετεγκατάστασης στο εξωτερικό) και να ενδυναμώσει την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων της στις αγορές του εξωτερικού, καθώς και για την επόμενη χρονιά η ζήτηση της εσωτε-ρικής αγοράς θα είναι -το πιθανότερο- καθηλωμένη. Ετσι, θα καταφέρει να αντιστρέψει τα αποτελέσματα της προ εξαμήνου μελέτης της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΓΣΕ-ΒΕΕ), σύμφωνα με τα οποία τον Ιούνιο του 2010 μία στις πέντε μικρές επιχειρήσεις (ή 175.000 επιχειρήσεις) θεωρούσε πολύ πιθανό να κλείσει την επόμενη περίοδο, υπογραμμίζοντας πως «[...] υπάρχει σοβαρός κίν-δυνος να χαθούν πάνω από 300.000 θέσεις απασχόλησης μέχρι το τέλος του 2011 [...]».

ΕΜΠΟΡΙΟΗ συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας κατά τα δύο τελευταία χρόνια, σε συνδυασμό με τη μείωση του πραγματικού εισοδήματος λό-γω της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής του 2010, καθήλω-σαν την εσωτερική ζήτηση, συμβάλλοντας καθοριστικά στον περιορι-

σμό του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου, το οποίο είχε διογκωθεί ανησυχητικά την περίοδο μετά την ένταξη της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ).

Ετσι το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας -σε απόλυ-τους όρους- κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010 ανήλθε περίπου στα ε-πτά δισ. ευρώ από περίπου 12 δισ. ευρώ που είχε διαμορφωθεί το δεύ-τερο τρίμηνο του 2008, καταγράφοντας μείωση λίγο υψηλότερη του 40% μέσα σε δύο χρόνια (σχ. 9). Επιπρόσθετα, τον Αύγουστο του 2010 -σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος- το έλλειμ-μα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε μείωση κατά 44,5% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2010 και η βελτίωση αυτή

αποδίδεται, κυρίως, στον περιορισμό του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου, και δευτερευόντως στη μικρή αύξηση του πλεονάσματος του ισοζυγίου υπηρεσιών. Παράλληλα, ωστόσο με τον περιορισμό της ζήτησης για εισαγωγές (μείωση εισαγωγών το πρώτο οκτάμηνο του 2010 κατά 21,4%), η μείωση του εμπορικού ισοζυγίου αποδίδεται και στην αύξηση των ελληνικών εξαγωγών, παρέχοντας αισιόδοξα μηνύμα-τα για την εγχώρια οικονομία. Ετσι, κατά το πρώτο οκτάμηνο του 2010, σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Εξαγωγικών Ερευνών και Μελε-τών (ΚΕΕΜ), οι συνολικές εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 3,4%. Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται, κυρίως, στην αύξηση των εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων (χημικά προϊόντα, βιομηχανικά είδη ταξινομημένα κατά πρώτη ύλη, κά.) κατά 3,1% και στην αύξηση των εξαγωγών τροφίμων κατά 4,7%.

Αναφορικά με την κατανομή των εξαγωγών ανά κατηγορία προϊό-ντων κατά το πρώτο οκτάμηνο του 2010, το 25,4% πρόκειται για αγρο-τικά προϊόντα, το 5% για πρώτες ύλες, το 8,8% για καύσιμα, το 58% α-φορά βιομηχανικά προϊόντα, και το 2,8% άλλα προϊόντα. Αναφορικά, ε-πίσης, με την κατανομή των εισαγωγών ανά κατηγορία προϊόντων, κατά την ίδια περίοδο, το 77,4% αφορά βιομηχανικά προϊόντα, και το 14,3% αγροτικά προϊόντα. Τέλος, ο σημαντικότερος προορισμός των ελληνι-κών εξαγωγών, σύμφωνα με τα στοιχεία του πρώτου οκταμήνου του 2010, είναι η ΕΕ (54,7%), και κυρίως η «παλαιά» Ευρώπη, τα Βαλκάνια (17,5%), τα κράτη της Βορείου Αφρικής και Μέσης Ανατολής (7%) και τα κράτη της Βορείου Αμερικής (4,3%). Αναφορικά με τη Βόρειο Αμερι-κή, αξίζει να σημειωθεί πως κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου του 2010 ο όγκος των εξαγωγών μειώθηκε κατά περίπου 22%, ως απο-τέλεσμα, μεταξύ άλλων, και της σημαντικής ανόδου του ευρώ έναντι του δολαρίου κατά το 2009 και της διατήρησης της συναλλαγματικής ι-σοτιμίας σε υψηλά επίπεδα μέχρι και τις αρχές του 2010.

Παράλληλα με τις εξωτερικές εμπορικές συναλλαγές, σημαντικό ρόλο στην εγχώρια οικονομική δραστηριότητα διαδραματίζει και ο τομέας του λιανικού εμπορίου, ο οποίος, όπως ήταν αναμενόμενο λό-γω της συρρίκνωσης της εσωτερικής ζήτησης, καταγράφει πτωτική πορεία. Ειδικότερα, ο κύκλος εργασιών του λιανεμπορίου έπεσε το δεύτερο τρίμηνο του 2010 στις 90,9 μονάδες από 106,8 μονάδες του τέταρτου τριμήνου του 2009 και 108,9 μονάδες το 2008. Η συρρίκνω-ση του κύκλου εργασιών ήταν αποτέλεσμα, κυρίως, της μείωσης του κύκλου εργασιών της εμπορίας προϊόντων ένδυσης και υπόδησης (δεύτερο τρίμηνο 2010: 77,8) και της εμπορίας χαρτικών και λοιπών προϊόντων (δεύτερο τρίμηνο 2010: 70,2), ενώ η εμπορική δραστηριό-τητα που αφορά σε τρόφιμα και ποτά παρέμεινε σε σχετικά υψηλότε-ρα επίπεδα (σχ. 10). Στην πτώση του κύκλου εργασιών που έπληξε, σύμφωνα με έρευνα του Εμπορικού και Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Α-


0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000


Εξαγωγές και Εισαγωγές (εκατ. ευρώ)09

Εισαγωγές Εξαγωγές


0

20

40

60

80

100

120

2005 2006 2007 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010

Κύκλος Εργασιών Λιανεμπορίου ανά Προϊόν10

Βιβλία/Χαρτικά/Λοιπά Είδη ∆ιατροφής/Ποτά/Καπνός Ενδυση/Υπόδηση

Σ ίγουρα, ο ασφαλιστικός κλάδος επη-ρεάστηκε από την κρίση, όπως όλοι οι τομείς της οικονομίας. Γενικά, όμως,

αντεπεξήλθε ικανοποιητικά αποδεικνύο-ντας πως είναι επαρκώς θωρακισμένος α-πέναντι σε τέτοιου είδους κινδύνους.

Σήμερα η ελληνική ασφαλιστική αγορά είναι αντιμέτωπη με προκλήσεις και ευκαι-ρίες που γεννούν οι ανάγκες της εποχής. Α-σφαλώς, οι προκλήσεις είναι αρκετές και α-παιτούν κόπο και χρόνο, προκειμένου να μετουσιωθούν σε ουσιαστική ανάπτυξη.

Οι αλλαγές στο ασφαλιστικό και οι σοβαρές περικοπές στην κοινωνική α-σφάλιση φέρνουν στο προσκήνιο την α-νάγκη για πρόσθετη συνταξιοδοτική α-ποταμίευση και ιδιωτική πρωτοβουλία στις συντάξεις, αλλά και την υγεία. Η ιδι-ωτική ασφάλιση, ένας κλάδος που δρα-στηριοποιείται και εξειδικεύεται εδώ και δεκαετίες στους τομείς αυτούς, μπορεί να συμβάλει στη συμπλήρωση του κενού που δημιουργείται από τον περιορισμό των κοινωνικών παροχών μέσω ενός θε-σμοθετημένου πλαισίου που να αναγνω-ρίζει το ρόλο της, να περιλαμβάνει φορο-λογικά κίνητρα που θα κάνουν ελκυστικά τα προγράμματα σύνταξης και υγείας στους καταναλωτές, και φυσικά να προϋ-ποθέτει αυστηρή εποπτεία και διαφάνεια εξασφαλίζοντας την προστασία τους.

Επιπλέον, από 01/12/2010 η εποπτεία του ασφαλιστικού κλάδου ανατέθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), φορέα με αδιαμφισβήτητο κύρος. Η Ενωση Α-σφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος (ΕΑΕΕ) υποστηρίζει την αποτελεσματική επο-

πτεία ως βασικό παράγοντα εμπιστοσύ-νης και αξιοπιστίας που επηρεάζει άμεσα την ανάπτυξη του κλάδου. Θεωρούμε πως η νέα εποπτική Αρχή με το έργο της θα συμβάλει καθοριστικά στην αποτελε-σματική προστασία των συμφερόντων των ασφαλισμένων και στον υγιή αντα-γωνισμό στον κλάδο που έχει πολλά να προσφέρει στην κοινωνία. Η ίδρυση, ε-ξάλλου, του Εγγυητικού Ταμείου Ζωής α-ποτελεί πρόσθετη δικλείδα ασφαλείας για τους ασφαλισμένους.

Επιπρόσθετα, το Solvency II, το νέο καθεστώς φερεγγυότητας που σύντομα θα εφαρμοστεί, αποτελεί μια ακόμα πρό-κληση αλλά και εχέγγυο αξιοπιστίας που θα συμβάλει στην ανάπτυξη του θεσμού. Το Solvency II επιφέρει ριζική αναθεώρη-ση του τρόπου αντιμετώπισης της φερεγ-γυότητας των ασφαλιστικών εταιρειών και αύξηση κεφαλαίων προϋποθέτοντας ταυτόχρονα ισχυρή εταιρική διακυβέρνη-ση και οργανωτικές και λειτουργικές με-ταβολές στις εταιρείες που διασφαλίζουν ουσιαστικά τους ασφαλισμένους.

Το μεγάλο στοίχημα για την ασφαλι-στική αγορά είναι η ανάπτυξη, μια ανάπτυ-ξη που να συναγωνίζεται αυτή της αντί-στοιχης ευρωπαϊκής. Είναι γεγονός πως η ι-διωτική ασφάλιση στην Ελλάδα παρουσιά-ζει χαμηλά επίπεδα διείσδυσης σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά έχει σημαντι-κές ευκαιρίες. Με βάση τα παραπάνω, η α-γορά -ακόμα και σε αυτή τη δύσκολη περί-οδο- ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία και εργάζεται με συνέπεια και συνέχεια, με γνώμονα το συμφέρον του καταναλωτή.

«Η ασφαλιστική αγορά αντιμετωπίζει το μέλλον με αισιοδοξία»

Το 2010 ήταν μια ομολογουμένως δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα. Η οικονομική κρίση και η ύφεση σε συνδυασμό με τα χρόνια δημοσιονομικά προβλήματα του κράτους χτύπησαν βαθιά την οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου.

PUBL

I

θηνών (ΕΒΕΑ), το 93% των επιχειρήσεων, θα πρέπει να συνυπολογι-στούν τα προβλήματα αποπληρωμής οφειλών πελατών προς την επι-χείρηση (91% των επιχειρήσεων), το πρόβλημα ρευστότητας (86% των επιχειρήσεων), και τις δυσκολίες ή καθυστερήσεις στην ένταξη των ε-πιχειρήσεων σε κοινοτικά ή ειδικά προγράμματα (82% των επιχειρήσε-ων). Αυτή η καθήλωση της δραστηριότητας είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης των επιχειρήσεων που δρα-στηριοποιούνται στο χώρο του εμπορίου, αυξάνοντας τις πτωχεύσεις επιχειρήσεων. Ετσι, σύμφωνα με την ΕΣΕΕ, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2010, το 15% των εμπορικών καταστημάτων στην Αττική έκλει-σαν, ενώ σύμφωνα με έρευνα της Κεντρικής Ενωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος (ΚΕΕΕ) και του ΕΒΕΑ κάθε μήνα την περίοδο Ιουνίου-Νοεμβρίου (τότε παρουσιάστηκε η έρευνα) έκλεισαν 4.000 επιχειρή-σεις λόγω της κρίσης. Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με τις περαιτέ-ρω επιπτώσεις, που θα επιφέρουν στην εσωτερική ζήτηση η προσπά-θεια δημοσιονομικής προσαρμογής, η συρρίκνωση του πραγματικού εισοδήματος των πολιτών και η περαιτέρω συρρίκνωση της οικονομι-κής δραστηριότητας το 2011 καθηλώνουν, όπως ήταν φυσικό, τις επι-χειρηματικές προσδοκίες στο λιανικό εμπόριο. Ετσι, ο σχετικός δεί-κτης κατά το τρίτο τρίμηνο του 2010 περιορίστηκε στις 52,4 μονάδες από 90,4 μονάδες το τρίτο τρίμηνο του 2009 και 115,3 μονάδες το δεύ-τερο τρίμηνο του 2008 (σχ. 11).

Η πορεία, συνεπώς, της χονδρικής ή λιανικής εμπορικής δραστηρι-ότητας το 2011 θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα των εγχώριων επιχειρήσεων είτε να προσαρμοστούν στα νέα καταναλωτικά (πιο απαιτητικά) και εισοδηματικά (πιο χαμηλά) δεδομένα των πολιτών μιας οικονομίας που θα πορεύεται για τρίτη συνεχή χρονιά σε αρνητι-κούς ρυθμούς ανάπτυξης, είτε να διευρύνουν -σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συνεργασίας με την ελληνική ποιοτική μεταποίηση- το βαθμό αξιοποίη-σης των εγχώριων συγκριτικών πλεονεκτημάτων που τις καθιστούν α-νταγωνιστικές στην εξωτερική αγορά, ξεπερνώντας, συνάμα, τις αρνη-τικές επιπτώσεις της ενίσχυσης του ευρώ. Και εδώ υπάρχει ένα πεδίο δόξας, λαμπρό για το ελληνικό επιχειρηματικό και εμπορικό «δαιμόνιο». Ωστόσο, απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάκαμψη της εμπορικής δραστηριότητας σε ένα περιβάλλον δημοσιονομικής προσαρμογής και εισοδηματικής καθίζησης είναι η προώθηση από την πολιτεία πολιτικών και δομικών αλλαγών, που αφενός θα απεγκλωβίσουν την αγορά -και τις επιμέρους διαστάσεις αυτής- από τις χρόνιες στρεβλώσεις που την χαρακτηρίζουν, και αφετέρου θα στηρίξουν με αναπτυξιακά μέτρα για την τόνωση της αγοράς και με στοχευμένες και ολοκληρωμένες επενδύ-σεις τις σχετικές υποδομές. Προς την κατεύθυνση αυτή έχουν ακουστεί και προταθεί πολλές ιδέες. Μία ενδιαφέρουσα είναι η πρόσφατη κοινή πρόταση του ΚΕΕΕ με το ΕΒΕΑ για την άμεση ανάπτυξη 44 νέων επι-χειρηματικών πάρκων επιφάνειας 45.000 στρεμμάτων σε διάφορες περι-οχές της Ελλάδας (τη στιγμή που το 2010 μόνο το 31% των επιχειρήσε-ων λειτουργεί σε οργανωμένες εγκαταστάσεις), συνολικού προϋπολογι-σμού 650 εκατ. ευρώ εκ των οποίων τα 420 εκατ. ευρώ θα χρηματοδο-τηθούν από ιδιώτες μέχρι το 2017.

ΑΓΟΡΑ AΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥΕνας από τους εμπορευματικούς κλάδους που το 2010 παρουσίασαν σημαντική κάμψη ήταν η αγορά αυτοκινήτου, η οποία επηρεάστηκε δυ-σμενώς τόσο από τη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας, ό-σο, όμως, και από συγκεκριμένες επιλογές πολιτικής της κυβέρνησης. Οπως ήταν αναμενόμενο λόγω της «πολυτελούς» του φύσης, το αυτοκί-νητο ήταν ένας από τους πρώτους κλάδους που θα πλήττονταν από τη μετάδοση της παγκόσμιας κρίσης στην εγχώρια οικονομία το 2009. Η πολιτεία επιχείρησε να μετριάσει τις δυσμενείς επιπτώσεις της επικείμε-νης ύφεσης στην αγορά αυτοκινήτου με μέτρα, όπως η μείωση κατά 50% του τέλους ταξινόμησης και η επαναφορά του μέτρου της απόσυρ-σης, τα οποία, αν και βραχυπρόθεσμα συνέβαλαν στην τόνωση της αγο-ράς, δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν μία μεσοπρόθεσμη δυναμική που θα «προστάτευε» τον κλάδο. Ετσι, η βύθιση στην ύφεση της εγχώ-ριας οικονομίας τράβηξε προς τα κάτω και την αγορά αυτοκινήτου. Η πτωτική πορεία επιδεινώθηκε από μία σειρά δυσμενείς για τον κλάδο ε-πιλογές της πολιτείας για το 2010, όπως η «απόσυρση» της απόσυρσης, η αύξηση των τελών κυκλοφορίας, και η τεράστια αύξηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης (ΕΦΚ) στα καύσιμα (που εκτίναξε τη χώρα από την 20ή θέση, αναφορικά με την τιμή της βενζίνης στην ΕΕ, στην πρώτη θέση μέσα σε λίγους μήνες). Εάν σε αυτά συνυπολογιστούν οι επιπτώ-σεις της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής και της ύφεσης του 2010, η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών στην αγορά του αυτοκι-νήτου δεν αποτελεί έκπληξη. Ετσι, ο κύκλος εργασιών της εμπορίας αυ-τοκινήτων και μοτοσικλετών κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010 έπεσε στις 61,8 μονάδες από 95,8 μονάδες το δεύτερο τρίμηνο του 2009 και 108,9 το δεύτερο τρίμηνο του 2008 (σχ. 12).

Η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών του κλάδου αποτυπώνεται και στον αριθμό των νέων αυτοκινήτων, που τίθενται σε κυκλοφορία, καθώς τα νέα αυτοκίνητα κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010 ανήλθαν

στα 41.500 οχήματα, επίπεδο χαμηλότερο από αυτό του τέταρτου τρι-μήνου του 2008 (σχ. 13). Η πτωτική πορεία συνεχίστηκε και τους επό-μενους μήνες, με αποτέλεσμα την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου του 2010 τα επιβατηγά αυτοκίνητα που κυκλοφόρησαν για πρώτη φο-


50

60

70

80

90

100

110

120

130


∆είκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανεμπόριο11

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (έτος βάσης: 2005 =100)

108,4 108,9

100,9

82,6

75,1

95,890,7

76,369,7

61,8

50

60

70

80

90

100

110

120


Κύκλος Εργασιών Εμπορίας Αυτοκινήτου / Μοτοσικλετών12

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000


Αριθμός Νέων Αυτοκινήτων13


ρά να φτάσουν μόλις τα 133.644 οχήματα, καταγράφοντας μείωση το πρώτο εννιάμηνο του έτους κατά 33,9%. Αντίστοιχη είναι και η πτώση την ίδια περίοδο για τα λεωφορεία και τα φορτηγά κατά 55,3% και 15,6% αντίστοιχα.

Η αγορά αυτοκινήτου για το 2011 αναμένεται να εμπεριέχει τις δυ-σκολίες που προέκυψαν και το 2010, τουλάχιστον μέχρι να φανεί κά-ποια δυναμική εξόδου από την ύφεση και οι καταναλωτές να αρχίσουν δειλά να αποκτούν αισιοδοξία για το μέλλον και να στραφούν σε κανο-νικά -που όμως λόγω της κρίσης κατέστησαν πολυτελή- αγαθά, όπως το αυτοκίνητο. Ισως να πρέπει στο σημείο αυτό να δοθούν και κάποια κίνητρα από την πολιτεία, προκειμένου να στηρίξει έναν, αναμφισβήτη-τα, διογκωμένο (στο πλαίσιο της ευρύτερης ελληνικής καταναλωτικής φούσκας) κλάδο με εκατοντάδες επαγγέλματα και επιχειρήσεις πέριξ αυτού. Ισως μέτρα, όπως, μεταξύ άλλων, η επαναφορά κινήτρων αντικα-τάστασης των παλαιών αυτοκινήτων, η έκπτωση του τέλους ταξινόμη-σης, και η μερική άρση της απαγόρευσης πετρελαιοκίνησης που προτεί-νει ο Σύνδεσμος Εμπόρων Εισαγωγέων Αυτοκινήτων Ελλάδος (ΣΕΕ-ΑΕ), αλλά και η μείωση του ΕΦΚ στα καύσιμα θα τόνωναν μεσοπρόθε-σμα την αγορά για το 2011. Οπως και να έχει, όμως, αυτή η καταναλω-τική φούσκα θα πρέπει να προσαρμοστεί σταδιακά στα πραγματικά ό-ρια της ελληνικής οικονομίας.

ΜΕΤΑΦΟΡΕΣΗ πορεία του κλάδου των μεταφορών δεν θα μπορούσε στο σύνολό της να έχει διαφορετική τάση από την ευρύτερη τάση της οικονομι-κής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα η ύφεση, και δη η μείωση της ε-μπορευματικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας, να τον έχει επι-βαρύνει σε σημαντικό βαθμό. Ετσι, ο κύκλος εργασιών στις μεταφο-ρές την τελευταία περίοδο καταγράφει μία πτωτική τάση (σχ. 14). Ειδικότερα, ο κύκλος εργασιών των χερσαίων μεταφορών παρουσιά-ζει μία σταθερή πορεία συρρίκνωσης τα τελευταία χρόνια, φτάνο-ντας το δεύτερο τρίμηνο του 2010 τις 85,7 μονάδες, από τις 100,6 μονάδες του δεύτερου τριμήνου του 2009 και τις 184,7 μονάδες του αντίστοιχου τριμήνου του 2008. Αντίθετα, η πτωτική πορεία του κύ-κλου εργασιών των θαλάσσιων και ακτοπλοϊκών μεταφορών είναι

περισσότερο ήπια και κυκλική (λόγω τουρισμού), με αποτέλεσμα το δεύτερο τρίμηνο του 2010 ο εν λόγω δείκτης να ανέρχεται στις 87,1 μονάδες από 92,8 μονάδες και 125,4 μονάδες για τα αντίστοιχα τρί-μηνα του 2009 και του 2008.

Εστιάζοντας στις μεταφορές εμπορευμάτων, εντοπίζονται δύο δια-φορετικές τάσεις που, μεταξύ άλλων, σχετίζονται άμεσα και με τον εκ-συγχρονισμό των υποδομών και του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των εν λόγω μεταφορικών φορέων. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, η διακίνηση εμπορευμάτων μέσω του Οργανι-σμού Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ), σε ένα περιβάλλον σημαντικών στρα-τηγικών συμμαχιών, έχει αυξηθεί σημαντικά τον τελευταίο χρόνο, με α-ποτέλεσμα το πρώτο τρίμηνο του 2010 να καταγραφεί αύξηση του ό-γκου εμπορευμάτων κατά 36,3% σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο του

2009, ενώ η αντίστοιχη αύξηση του πρώτου τριμήνου του 2009 σε σύ-γκριση με αυτό του 2008 ήταν μόλις 5,2%.

Αντιθέτως, η διακίνηση εμπορευμάτων μέσω του Οργανισμού Σιδη-ροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) -που αποτελεί την πιο χαρακτηριστική περί-πτωση μη αποτελεσματικής λειτουργίας δημόσιου φορέα- ακολουθεί μία σταθερή πτωτική πορεία, με αποτέλεσμα ο όγκος των εμπορευμά-των που διακινήθηκε το πρώτο τρίμηνο του 2010 να είναι μειωμένος κατά 25,1% σε ετήσια βάση, ενώ και το πρώτο τρίμηνο του 2009 ήταν μειωμένος κατά 39% σε ετήσια βάση (σχ. 15). Το ενδεχόμενο επέκτασης αντίστοιχων (του ΟΛΠ) στρατηγικών συμμαχιών και σε άλλους λιμένες της χώρας, αλλά και η προώθηση -μετά από χρόνια καθυστερήσεων και μήνες «διαβουλεύσεων»- ενός σχεδίου για την αναδιάρθρωση του ΟΣΕ (που προσέλκυσε τη συναίνεση κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολί-τευσης) αποτελούν ενδείξεις περαιτέρω αξιοποίησης των μεταφορικών διόδων της χώρας κατά το 2011, αλλά, κυρίως, κατά τα επόμενα χρόνια, όταν και θα γίνονται ορατά τα αποτελέσματα των διαρθρωτικών αλλα-γών στις υποδομές των μεταφορών. Αντιστοίχως, θετικές θα είναι μεσο-πρόθεσμα και οι επιπτώσεις από την απελευθέρωση της αγοράς οδικών μεταφορών που επετεύχθη (και αυτή με συναίνεση κυβέρνησης και αξι-ωματικής αντιπολίτευσης) το καλοκαίρι του 2010, παρά τις έντονες α-ντιδράσεις των ενδιαφερόμενων επιχειρηματικών φορέων, θέτοντας τις προϋποθέσεις (με ορισμένες βέβαια παραλείψεις) τόσο για την ενίσχυ-ση του ανταγωνισμού στην εν λόγω αγορά, όσο και για την τόνωση της παραγωγικής και οικονομικής διαδικασίας. Το τελευταίο ίσως να είναι και το πιο σημαντικό, αφού η επανεκκίνηση της οικονομικής δραστηρι-ότητας θα ωθήσει και αυτή με τη σειρά της τον κλάδο των μεταφορών. Συνεπώς, η ανάκαμψη του κλάδου των μεταφορών το 2011 θα καθορι-στεί από την ανάκαμψη της εγχώριας οικονομίας, αλλά και από τη διά-θεση προώθησης νέων στρατηγικών συμμαχιών και εκσυγχρονισμού υ-ποδομών και οργανισμών.

ΝΑΥΤΙΛΙΑΟ εγχώριος ναυτιλιακός κλάδος χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, η οποία παραμένει η πρώτη και η μεγαλύτερη ναυτιλιακή οικογένεια στον κόσμο, καθιστώντας την βα-σικό αναπτυξιακό πυλώνα της ελληνικής οικονομίας. Ο κλάδος των ελληνικών εμπορικών πλοίων καταφέρνει να αντιμετωπίσει, αξιοποιώ-ντας και χρηματοδοτικούς πόρους από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα (η χρηματοδότηση προς τη ναυτιλία αυξήθηκε κατά το δεύτερο τρίμη-νο του 2010 κατά 77,7% σε ετήσια βάση), τη διεθνή οικονομική ασφυ-ξία των τελευταίων χρόνων και την εγχώρια ύφεση. Ειδικότερα, τον Ι-ούνιο του 2010 ο αριθμός των μεγάλων πλοίων (100 ΚΟΧ και άνω) α-νήλθε στα 2.125 πλοία, παρουσιάζοντας αύξηση σε ετήσια βάση κατά 0,5%, από τα 2.114 πλοία του Ιουνίου του 2009 και τα 2.071 πλοία του Ιουνίου του 2008 -αν και τους τελευταίους μήνες παρατηρείται πτώση στα 2.116 πλοία (σχ. 16). Από τον αριθμό των πλοίων του Σεπτεμβρί-ου του 2010, τα 594 είναι φορτηγά, τα 557 δεξαμενόπλοια, και τα 731 επιβατηγά. Η ευρύτερη αυτή ανοδική τάση αποτυπώνεται στην αύξη-

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος (έτος βάσης: 2005 =100)

0

50

100

150

200

250


Κύκλος Εργασιών στις Μεταφορές14

Χερσαίες Μεταφορές Θαλάσσιες και Ακτοπλοϊκές Μεταφορές


1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

0

50

100

150

200

250

Ι 2008 ΙΙ 2008 ΙΙΙ 2008 IV 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009

∆ιακίνηση Εμπορευμάτων: ΟΣΕ και ΟΛΠ15

Εμπορεύματα ΟΣΕ (εκατ. ευρώ) ∆ιακίνηση Εμπορευμάτων ΟΛΠ (χιλιάδες τόνοι)

ση της χωρητικότητας των ελληνικών μεγάλων πλοίων, που απεικονί-ζει την αναβάθμιση του στόλου, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., το Σεπτέμβριο του 2010 η χωρητικότητα του ελληνικού ε-μπορικού στόλου αυξήθηκε κατά 2% σε σύγκριση με το Σεπτέμβριο του 2009 ή κατά 8,9% σε σχέση με το Σεπτέμβριο του 2008.

Ωστόσο, το 2010, ως προς την ελληνική πραγματικότητα, η δυ-σκολία που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο ελληνικός εμπορικός στόλος ήταν η διόγκωση της γραφειοκρατίας αναφορικά με τις συναλλαγές του με τον κρατικό μηχανισμό, καθώς το κυβερνητικό σχήμα που δια-μορφώθηκε μετά τον Οκτώβριο του 2009 δεν περιελάμβανε συγκεκρι-μένο υπουργείο αρμόδιο για το ναυτιλιακό κλάδο, ενώ -αναγνωρίζο-ντας τις θεσμικές δυσλειτουργίες που αυτό δημιούργησε- το Σεπτέμ-βριο του 2010 συστάθηκε υπουργείο Θαλασσίων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας. Παρά τη θεσμική αυτή «διόρθωση», η Ενωση Ελλήνων Ε-φοπλιστών υπογραμμίζει πως η εν λόγω εξέλιξη «[...] δημιουργεί με-γάλη δυσλειτουργία και ανασφάλεια και δεν παρέχει καμία εγγύηση ότι μπορεί να ανταποκριθεί στις ιδιάζουσες ανάγκες [...] του σύγχρο-νου στόλου των 4.000 πλοίων [...]», τονίζοντας την ανάγκη επανίδρυ-σης του «[...] υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, προκειμένου να επι-τευχθεί περαιτέρω και στο μεγαλύτερο βαθμό η σύνδεση της ναυτιλί-ας με την εθνική οικονομία [...]». Σε ακόμα μία περίπτωση, συνεπώς, η στρεβλωτική παρέμβαση της πολιτείας σε ένα ιδιαίτερα δυναμικό κλά-δο δημιουργεί προβλήματα στη λειτουργία, τα οποία, όμως, φαίνεται να τείνουν προς επίλυση, δημιουργώντας την αίσθηση πως το 2011, σε συνδυασμό και με τις σχετικές τάσεις ανόδου της παγκόσμιας οικο-νομίας, θα είναι ακόμα μία θετική χρονιά για την ελληνική εμπορική ναυτιλία.

Το στοίχημα, συνεπώς, για τον ελληνικό εμπορικό στόλο είναι να διατηρήσει τα ηνία στο διεθνές στερέωμα, αλλά για την ελληνική πο-λιτεία είναι να καταφέρει να αξιοποιήσει επαρκώς για την εγχώρια οι-κονομία τα οφέλη που δύναται να επιφέρει ο παγκοσμίως πρώτος ναυτικός στόλος. Τα οφέλη αυτά μπορούν να διευρυνθούν, εάν πα-ράλληλα με το ναυτιλιακό κλάδο αναπτυχθεί ένας δυναμικός τομέας παροχής περισσότερων επικουρικών υπηρεσιών υψηλής προστιθέμε-νης αξίας στο ναυτιλιακό κλάδο, οι οποίες, σύμφωνα με πρόσφατη με-λέτη της ΕΤΕ, αντιπροσωπεύουν πάνω από το 30% του κύκλου εργα-σιών της ευρύτερης ναυτιλιακής βιομηχανίας και οι οποίες -σε μεγάλο βαθμό- παρέχονται από εταιρείες του εξωτερικού.

Η παρέμβαση του κράτους επιβάρυνε αρνητικά ακόμα μία διάσταση του ναυτιλιακού κλάδου, την αγορά κρουαζιέρας, η δυναμική της οποί-ας περιοριζόταν από την ύπαρξη cabotage στα κρουαζιερόπλοια που ε-πισκέπτονταν τα προηγούμενα χρόνια την Ελλάδα. Ειδικότερα, σύμφω-να με στοιχεία που επικαλέστηκαν στα μέσα του 2010 το Ναυτικό Επι-μελητήριο Ελλάδος, το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος και η ΚΕ-ΕΕ, το ελάχιστο ετήσιο όφελος που θα προέκυπτε για τη χώρα από την άρση του cabotage υπερβαίνει το ποσό του 1,16 δισ. ευρώ, δημιουργώ-ντας τουλάχιστον 15.000 νέες θέσεις εργασίας σε μία σειρά από σχετιζό-μενα αποτελέσματα, ενώ συμπληρώνουν πως «[...] κάθε δαπάνη ενός ε-κατ. ευρώ από τον κλάδο της κρουαζιέρας δημιουργεί επιχειρηματική

παραγωγή 2,7 εκατ. ευρώ και 22 νέες θέσεις εργασίας [...]». Ωστόσο, τόσα χρόνια η Ελλάδα δεν κατάφερε να αξιοποιήσει επαρκώς αυτή τη δυναμική του εν λόγω κλάδου, ο οποίος δεν επηρεάζεται ιδιαιτέρως από την παγκόσμια οικονομική κρίση, αφού το 2009 οι Ευρωπαίοι που πραγματοποίησαν κρουαζιέρες αυξήθηκαν κατά 12,1% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, ενώ υπολογίζεται πως το 2009 η κρουαζιέρα απέ-φερε 34 δισ. ευρώ στην ευρωπαϊκή οικονομία, με τα οφέλη της Ελλάδας να εκτιμώνται περίπου στα 600 εκατ. ευρώ (4,3% των συνολικών ευρω-παϊκών εσόδων).

Η θέσπιση νόμου για τη μερική άρση του cabotage στο τέλος του καλοκαιριού του 2010 ήταν μία ιδιαιτέρως θετική εξέλιξη, η οποία, ω-στόσο, δεν επέφερε άμεσα ή βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, λόγω της καθυστέρησης (θεσπίστηκε στο τέλος της σεζόν) και της χρονοβόρου διαδικασίας για το σχεδιασμό και ορισμό των προορισμών της κρουα-ζιέρας. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΛΠ για το πρώτο εννιάμηνο του 2010, ο αριθμός των κρουαζιερόπλοιων που επισκέφθηκαν το λιμά-νι του Πειραιά αυξήθηκε, παρά τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες λόγω των έντονων απεργιακών κινητοποιήσεων, κατά 1,8%, οι επιβάτες τράν-ζιτ μειώθηκαν σε ετήσια βάση κατά 6% και οι επιβάτες κρουαζιέρας που χρησιμοποίησαν ως λιμάνι επιβίβασης τον Πειραιά (home port) αυξήθη-καν σε ετήσια βάση κατά 13,5%. Η κατάσταση για το 2011 δεν αναμένε-ται να μεταβληθεί, λόγω της καθυστερημένης αλλαγής του νομοθετι-κού πλαισίου που αφορά στο cabotage, αφού οι εταιρείες-κολοσσοί που δραστηριοποιούνται στην κρουαζιέρα έχουν ήδη προ μηνών κάνει τους σχεδιασμούς τους. Το στοίχημα, συνεπώς, της αύξησης του ελληνικού μεριδίου στην ευρωπαϊκή αγορά μετατίθεται στο 2012, οπότε και θα πρέπει η πολιτεία να βελτιώσει ακόμα περισσότερο το υπάρχον νομικό καθεστώς, ώστε η είσοδος της ελληνικής αγοράς στον εν λόγω κλάδο να είναι ακόμα πιο δυναμική, καθώς, όπως τόνισε και το μέλος του European Cruise Council, κ. Στυλιανόπουλος, «[...] ο χειρισμός του ζη-τήματος του cabotage δεν ήταν τελικά ο ενδεδειγμένος, με αποτέλεσμα να μην προσδοκούμε πλέον τα οφέλη που αρχικά είχαμε σχεδιάσει για την κρουαζιέρα στην Ελλάδα [...]».

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣΟπως ήταν αναμενόμενο, η εγχώρια οικονομική κρίση, σε συνδυασμό με την παγκόσμια οικονομική καθίζηση, τα υψηλά συναλλαγματικά ε-πίπεδα του ευρώ (σε σύγκριση κιόλας με φτηνότερους γειτονικούς προορισμούς) και το αρνητικό κλίμα που διαμορφώθηκε για τη χώρα στο εξωτερικό (κρίση, διαδηλώσεις, επεισόδια έξω από ξενοδοχεία και λιμάνια, απεργίες στις μεταφορές και τα αεροδρόμια, κά.) συνέτειναν στη συρρίκνωση της τουριστικής κίνησης το 2010. Ειδικότερα, ο κύ-κλος εργασιών στον κλάδο του τουρισμού συνέχισε την πορεία συρρί-κνωσης του 2009, φτάνοντας το δεύτερο τρίμηνο του 2010 τις 98,2 μονάδες από 109,4 μονάδες το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009 και από 114,7 μονάδες το δεύτερο τρίμηνο του 2008 (σχ. 17). Η εξέλιξη αυτή


73,9

114,7

175,3

91,9

59,1

109,4

171,2

74,6

60,8

98,2

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180


Κύκλος Εργασιών Τουρισμού17


05.000.00010.000.00015.000.00020.000.00025.000.00030.000.00035.000.00040.000.00045.000.00050.000.000

2.000

2.020

2.040

2.060

2.080

2.100

2.120

2.140

Ιαν-

08

Μαρ

-08

Μαϊ

-08

Ιουλ

-08

Σεπ-

08

Νοε-

08

Ιαν-

09

Μαρ

-09

Μαϊ

-09

Ιουλ

-09

Σεπ-

09

Νοε-

09

Ιαν-

10

Μαρ

-10

Μαϊ

-10

Ιουλ

-10

Σεπ-

10

∆ύναμη Ελληνικών Εμπορικών Πλοίων16

Αριθμός Πλοίων (αριστερά) Χωρητικότητα (ΚΟΧ) (δεξιά)


είχε ως αποτέλεσμα να μειωθούν σημαντικά οι ταξιδιωτικές εισπράξεις το δεύτερο τρίμηνο του 2010 κατά περίπου 18% και 28% σε σχέση με τα αντίστοιχα τρίμηνα του 2009 και του 2008.

Η πτώση της τουριστικής κίνησης κατά το πρώτο εξάμηνο του 2010 αποδίδεται αφενός στη μείωση της εξωτερικής ζήτησης, καθώς κατά την υπό εξέταση περίοδο οι αφίξεις μη κατοίκων της χώρας από

το εξωτερικό μειώθηκαν κατά 5,4% σε σχέση με το αντίστοιχο εξάμη-νο του 2009. Η αρνητική αυτή εξέλιξη αποδίδεται στην τουριστική δραστηριότητα του δεύτερου τριμήνου του 2010, αφού οι αφίξεις του-ριστών μειώθηκαν σε ετήσια βάση κατά 5,4%. Αυτό αποτυπώνεται και στην εξέλιξη του δείκτη ταξιδιωτικής δαπάνης από μη κατοίκους της χώρας, όπου μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2010 ακολουθείται η κυκλι-κή πορεία των επιδόσεων (σχ. 18). Ομως, κατά το δεύτερο τρίμηνο του έτους τα ταξιδιωτικά έσοδα μειώθηκαν, αφού το πλεόνασμα του ι-σοζυγίου ταξιδιωτικών υπηρεσιών συρρικνώθηκε σε ετήσια βάση κατά 15%. Ωστόσο, ξεκάθαρη είναι και η πτωτική πορεία της τουριστικής δαπάνης των Ελλήνων κατοίκων, που παλαιότερα δρούσαν ως «μαξι-λάρι» ασφαλείας για τον τουριστικό κλάδο σε περιόδους αστάθειας στην εξωτερική ζήτηση. Ετσι, ο δείκτης ταξιδιωτικής δαπάνης των κα-τοίκων της Ελλάδας συνεχίζει να ακολουθεί την πτωτική πορεία που ξεκίνησε το 2009, με αποτέλεσμα το πρώτο τρίμηνο του 2010 να πα-ρουσιάζει μείωση κατά 18% σε ετήσια βάση, ενώ το δεύτερο τρίμηνο να κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με το 2009. Ενα στοιχείο, τέλος, που αξίζει να τονιστεί είναι η σημαντική πτώση των επισκέψεων σε αρχαι-ολογικούς χώρους και μουσεία της χώρας κατά το 2010 ως αποτέλε-σμα, μεταξύ άλλων, της οικονομικής καθίζησης, των λειτουργικών προβλημάτων των εν λόγω χώρων, αλλά και -ως ένα βαθμό- των α-περγιακών κινητοποιήσεων των εργαζομένων στους αρχαιολογικούς χώρους. Ετσι, κατά το πρώτο επτάμηνο του 2010 ο αριθμός των επι-σκεπτών μειώθηκε κατά 6% και 5% σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους αντίστοιχα, ενώ οι εισπράξεις από μουσεία και αρχαιολογι-κούς χώρους συρρικνώθηκαν κατά 11,3% και 6,2% αντίστοιχα. Η πτω-τική αυτή τάση φαίνεται να ενισχύεται, καθώς μόνο τον Ιούλιο του 2010 η μείωση της επισκεψιμότητας των μουσείων έφτασε το 16,2%.

Το στοίχημα, λοιπόν, της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας για το 2011 είναι να καταφέρει να καταστεί πιο ελκυστική σε όρους ποιό-τητας για τους επισκέπτες από το εξωτερικό, καθώς η εσωτερική ζήτη-ση, αλλά και το διαθέσιμο εισόδημα για τουρισμό των Ελλήνων πολι-τών αναμένεται, λόγω της περαιτέρω προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής και της ύφεσης, να παραμείνει καθηλωμένο, αν και η φορολογική ελάφρυνση του κλάδου, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του 2011, εκτιμάται πως θα συμβάλει θετικά στην τόνωση της (εσωτε-ρικής και εξωτερικής) ζήτησης. Η αξιοποίηση, συνεπώς, των αρκετών συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας το 2011 -με έμφαση στον ποιοτικό τουρισμό- θα συντελέσει στην ανά-ταξη του κλάδου, συμβάλλοντας θετικά και στο σύνολο της εγχώριας οικονομίας, αφού είναι ένας βασικός της πυλώνας. Ισως αυτόν τον

πυλώνα να πρέπει να στηρίξει με συγκεκριμένες πολιτικές και δράσεις η πολιτεία, διαψεύδοντας το Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επι-χειρήσεων (ΣΕΤΕ) που στα μέσα του έτους την είχε κατηγορήσει για «[...] οδυνηρά αποτελέσματα από την παθητική της στάση [...]» και δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την εκμετάλλευση αναξιοποίη-των πτυχών της σύγχρονης τουριστικής βιομηχανίας. Μία τέτοια πτυ-χή με υψηλή προστιθέμενη αξία, όπως τονίζει πρόσφατη έκθεση της ΕΤΕ, είναι η κατοικία από αλλοδαπούς συνταξιούχους ή αγοραστές ε-ξοχικής κατοικίας που θα μπορούσε να υποστηρίξει επενδύσεις στην αγορά ακινήτων της τάξης των 15 δισ. ευρώ, προσθέτοντας 0,5% στον ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης.

ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣΟ κλάδος των τηλεπικοινωνιών μετά από μία ανοδική πορεία ως το 2008 -η οποία ήταν και αντίστοιχη της πορείας ανάπτυξης της εγχώρι-ας οικονομίας- εισήλθε το 2009 σε μία πτωτική τροχιά που συνεχίστη-κε και το 2010. Ειδικότερα, ο δείκτης του κύκλου εργασιών στις τηλε-πικοινωνίες κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010 συρρικνώθηκε κατά 8,5% σε ετήσια βάση, φτάνοντας στις 87,7 μονάδες, ενώ κατά το δεύ-

τερο τρίμηνο του 2008 είχε ανέλθει στις 108,6 μονάδες (σχ. 19). Η κι-νητή τηλεφωνία αποτελεί τον πιο δυναμικό τομέα του κλάδου των τηλεπικοινωνιών, καθώς έχει ξεπεράσει τόσο σε διείσδυση, όσο και σε έσοδα τον τομέα της σταθερής τηλεφωνίας. Ο κλάδος, λοιπόν, την τε-λευταία δεκαετία παρουσίασε σημαντική άνθηση, φτάνοντας σταδια-κά, σύμφωνα με στοιχεία μελέτης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Α-θηνών και της ICAP, το 1,88% του ΑΕΠ το 2007 έναντι 1,3% του ΑΕΠ στην ΕΕ, δημιουργώντας 85.000 θέσεις εργασίας, συμβάλλοντας στη μείωση του πληθωρισμού μέσω της συνολικής μείωσης τιμών των υ-πηρεσιών κινητής τηλεφωνίας κατά 37,1%, και συνεισφέροντας 1,9 δισ. ευρώ στα δημόσια έσοδα.

Αυτή η δυναμική και τα περιθώρια συνεισφοράς στα δημόσια έσο-δα κατέστησαν ελκυστικό τον κλάδο για περαιτέρω φορολόγηση. Ε-τσι, από τον Αύγουστο του 2009 ορίστηκε νέο κλιμακούμενο τέλος συνδρομητών κινητής τηλεφωνίας και τέλος καρτοκινητής τηλεφωνί-ας, αντικαθιστώντας το καθεστώς των πάγιων μηνιαίων τελών ανά σύνδεση και, ουσιαστικά, αυξάνοντας τη φορολογική επιβάρυνση. Ε-τσι, τα έσοδα του κράτους από τα τέλη κινητής κατά το πρώτο και δεύτερο τρίμηνο του 2010 αυξήθηκαν κατά 70% και 62% σε ετήσια βάση αντίστοιχα, ενώ σε αντιστοίχως υψηλά επίπεδα διατηρήθηκαν και το δίμηνο Ιουλίου-Αυγούστου του 2010 (σχ. 20).

Ωστόσο, αυτή η αύξηση εσόδων δεν συνάδει με την επιχειρηματι-κή δραστηριότητα του κλάδου, καθώς, σύμφωνα με την Ενωση Εται-ρειών Κινητής Τηλεφωνίας (ΕΕΚΤ), ο κύκλος εργασιών του κλάδου μειώθηκε κατά 16,5% το δεύτερο τρίμηνο του 2010 σε ετήσια βάση, ε-


300

400

500

600

700

800

900


∆είκτες Ταξιωτικής ∆απάνης18

Κάτοικοι Ελλάδας Μη Κάτοικοι Ελλάδας


104,5108,6 110,8

102,697,5 95,8 97,8 97,2

91,287,7

0

20

40

60

80

100

120


∆είκτης Κύκλου Εργασιών στις Τηλεπικοινωνίες19

νώ την ίδια περίοδο τα έσοδα από τις παρεχόμενες υπηρεσίες (service revenues) συρρικνώθηκαν κατά 17,7% σε ετήσια βάση, παρουσιάζο-ντας συρρίκνωση του τζίρου με ρυθμούς πολλαπλάσιους από το μέσο όρο της Ευρώπης. Παράλληλα, το πρώτο μισό του 2010 ο αριθμός συνδρομητών παρουσίασε μείωση κατά 12% λόγω της υποχρεωτικής ταυτοποίησης των κατόχων, με την πλήρη επίδρασή της στον αριθμό των συνδρομητών να αποτυπώνεται στα στοιχεία για το τρίτο τρίμηνο του 2010.

Επιπρόσθετα, στην περίπτωση της Ελλάδας το μερίδιο των εσόδων από τη μεταφορά δεδομένων (mobile broadband και sms) είναι πολύ χαμηλότερο από το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα, στο δεύτερο τρίμηνο του 2010 το μερίδιο των εσόδων από δεδομένα επί του συνολι-κού εσόδου ανήλθε στο 13,3%, ενώ κατά την ίδια περίοδο ο μέσος ευ-ρωπαϊκός όρος ανήλθε στο 26%. Το 2010 αναμένεται να συμβάλει πε-ραιτέρω στη διεύρυνση του χάσματος, αφού, σύμφωνα με την ΕΕΚΤ, τα έσοδα από δεδομένα χωρίς sms αυξήθηκαν στις αρχές του 2010 μόλις κατά 0,2% σε σχέση με το τελευταίο τρίμηνο του 2009 από αύξηση 42,2% το 2009, ενώ κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010 η διείσδυση για κάρτες κινητής ευρυζωνικότητας ανήλθε σε μόλις 2,1%, παρουσιάζο-ντας ασήμαντη αύξηση σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο (2%). Οι κυριότε-ρες αιτίες για την καθίζηση του κλάδου, σύμφωνα με την ΕΕΚΤ, είναι η συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματος των πολιτών λόγω της προ-σπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής και της ύφεσης, η αύξηση της φορολογίας και η δυσκολία ανάπτυξης νέων υπηρεσιών και δικτύων λόγω του ρυθμιστικού καθεστώτος που διέπει τον κλάδο.

Φυσικά, στις αιτίες αυτές θα πρέπει να προστεθεί και η μείωση των τιμών (προ φόρων) λόγω της εντατικοποίησης του ανταγωνισμού της αγοράς, βελτιώνοντας την αγοραστική και καταναλωτική θέση των πο-λιτών. Ωστόσο, παρά την καθοδική πορεία του κλάδου υπάρχουν ελπι-δοφόρες ενδείξεις για τη δυναμική του κλάδου, αφού, παρά την κρίση, η χρήση σε λεπτά ομιλίας συνεχίζει να αυξάνεται και κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010 (10,5 λεπτά από 9,9 λεπτά το δεύτερο τρίμηνο του 2009 και οκτώ λεπτά το δεύτερο τρίμηνο του 2008). Το στοίχημα, συνε-πώς, για τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών, και κυρίως της κινητής τηλε-φωνίας, είναι να επιβραδυνθεί η πτωτική τάση της αγοράς μέσα από τη μείωση του κόστους απόκτησης υπηρεσιών, την παροχή δεσμοποιημέ-νων υπηρεσιών, την αύξηση της χρήσης των κινητών υπηρεσιών δεδο-μένων, και δη των υπηρεσιών που σχετίζονται και αξιοποιούν τις δυνα-τότητες του διαδικτύου (mobile broadband), και τη διευκόλυνση της α-νάπτυξης νέων υπηρεσιών. Προς την κατεύθυνση αυτή δύναται να συμ-βάλει καθοριστικά και η πολιτεία μέσω της βελτίωσης του ρυθμιστικού και φορολογικού περιβάλλοντος. Ετσι, σύμφωνα με μελέτη του ΟΠΑ και της ICAP, τυχόν βελτίωση του ρυθμιστικού και φορολογικού περι-βάλλοντος που διέπει τον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας δύναται να δημιουργήσει όφελος 2,2% του ΑΕΠ και 14.000 νέες θέσεις εργασίας, αυξάνοντας και τα δημοσιονομικά έσοδα κατά 250 εκατ. ευρώ. Και ίσως όλοι να είναι κερδισμένοι.

ΑΚΙΝΗΤΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΗΗ συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας που ξεκίνησε από το 2009 και διογκώθηκε το 2010 επηρέασε καθοριστικά και την αγορά ακι-νήτων, η οποία παραδοσιακά αποτελούσε ένα βασικό τομέα κινητοποί-ησης της παραγωγικής διαδικασίας στην Ελλάδα, αλλά και κυρίαρχο πεδίο επενδύσεων και κεφαλαιουχικών επενδύσεων για τους Ελληνες πολίτες. Η τεράστια αύξηση των τιμών κατά την περίοδο πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση σε ένα περιβάλλον εύκολης και φτηνής στεγαστικής δανειοδότησης, σε συνδυασμό με δομικούς κοινω-νικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ορθολογικότητα του Ελληνα καταναλωτή (δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ευρώ-πη), κατέστησαν την επένδυση στην αγορά ακινήτων την πιο προσοδο-φόρα επένδυση στην Ελλάδα. Αυτή η διόγκωση της ζήτησης, όπως ήταν φυσικό, ακολουθήθηκε από μία σημαντική αύξηση του επιπέδου τιμών των οικοπέδων σε -στενά χωροταξικά- αστικά κέντρα και από μία υπερ-προσφορά ακινήτων για κάθε εισοδηματικό κλιμάκιο (που αξιοποίησε σε μεγάλο βαθμό τις επικερδείς ευκαιρίες της «μαύρης εργασίας»), η ο-ποία, ωστόσο, έβρισκε ανταπόκριση, και έτσι η άνθηση ανατροφοδο-τούνταν. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η χρηματοδοτική α-σφυξία που αυτή προκάλεσε περιόρισε αισθητά τα περιθώρια άνθησης της εν λόγω αγοράς, η οποία στη συνέχεια καθηλώθηκε από την ύφεση στην πραγματική οικονομία και τη συρρίκνωση του πραγματικού εισο-δήματος στο πλαίσιο της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής κατά το 2010. Ετσι, ο δείκτης συναλλαγών οικιστικών ακινήτων το δεύ-τερο τρίμηνο του 2010 παρέμεινε στα ίδια χαμηλά επίπεδα με αυτά του δεύτερου τριμήνου του 2009, καταγράφοντας μείωση κατά 50% σε σχέ-ση με το δεύτερο τρίμηνο του 2008 (σχ. 21). Αποτέλεσμα της συρρίκνω-σης της ζήτησης ήταν να διογκωθεί ο αριθμός των απούλητων ακινή-

των, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία των κτηματομεσιτικών εταιρειών για το πρώτο δεκάμηνο του 2010, οι πωλήσεις ακινήτων πανελλαδικά σημείωσαν μείωση άνω του 50% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, με αποτέλεσμα τα απούλητα διαμερίσματα πανελλαδικά να ξεπερνούν τα 150.000.

Οπως προκύπτει και από το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, αν και με ιδιαίτερη καθυστέρηση λόγω των στρεβλώσεων στην ελληνι-κή αγορά, οι τιμές στην αγορά ακινήτων άρχισαν να πέφτουν. Ετσι, το δεύτερο τρίμηνο του 2010 ο δείκτης τιμών διαμερισμάτων μειώθηκε κα-τά 5,7% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009 και κατά 8,3% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2008. Σχετικά μικρότερη είναι η πτώση των τιμών των κατοικιών, καθώς στο δεύτερο τρίμηνο του 2010 ο σχετικός δείκτης μειώθηκε σε ετήσια βάση κατά 4,5%, αλλά και 8,6% σε σύγκριση με το δεύτερο τρίμηνο του 2008, ενώ σε αρκετές περιπτώ-σεις οι ενδείξεις από την αγορά προμηνύουν μεγαλύτερη πτώση των τι-μών.

Ετσι, οι δείκτες τιμών διαμερισμάτων και ακινήτων επέστρεψαν στα μισά του 2010 σε επίπεδα αντίστοιχα του δεύτερου τριμήνου του 2006. Η συρρίκνωση της αγοράς ακινήτων, όμως, επηρεάστηκε σημαντικά το 2010 και από μία σειρά από επιλογές της πολιτείας που επιβάρυναν ση-μαντικά τον κλάδο, καθώς, όπως τονίζει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Ιδι-οκτητών Ακινήτων (ΠΟΜΙΔΑ) «[...] η κτηματαγορά, η οικοδομή και ι-


32.00834.918

28.095

21.013

15.940 17.761 16.635

24.250 23.824

17.575

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000


∆είκτης Συναλλαγών Οικιστικών Ακινήτων21


59,33 58,97 61,25 62,17 61,04 58,59 59,99

94,08

104,1

94,01

0

20

40

60

80

100

120


Εσοδα ∆ημοσίου από Τέλη στην Κινητή Τηλεφωνία20


διαίτερα η αγορά των μισθώσεων ακινήτων βρίσκονται σε κατάσταση πραγματικής κατάρρευσης, εξαιτίας όχι τόσο της σοβούσας οικονομικής κρίσης, όσο κυρίως των φορολογικών μέτρων, της μείωσης του αριθμού των εκμισθωμένων ακινήτων λόγω της διακοπής λειτουργίας πολλών ε-πιχειρήσεων, της μείωσης των ενοικίων, και της φημολογίας για μεγάλες αυξήσεις των αντικειμενικών αξιών από το 2011[...]».

Η δύσκολη αυτή κατάσταση στην αγορά ακινήτων, που χαρακτηρί-ζεται από υπερπροσφορά νεόδμητων ακινήτων, περιορισμένη ζήτηση και πτώση των τιμών, έπληξε και τον κλάδο της οικοδομής. Ετσι, η ιδιω-

τική οικοδομική δραστηριότητα το δεύτερο τρίμηνο του 2010 συρρι-κνώθηκε κατά 27,2% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2009, αλλά και κατά 53,7% σε σύγκριση με το δεύτερο τρίμηνο του 2008 (σχ. 22). Η πτωτική πορεία της οικοδομικής δραστηριότητας συνεχίστηκε και κατά τους επόμενους μήνες, αφού τον Αύγουστο ο όγκος της οικοδομικής δραστηριότητας σε ετήσια βάση μειώθηκε κατά 24,9%.

Η δύσκολη θέση των εταιρειών και επαγγελματιών που δραστηριο-ποιούνται στον κλάδο της οικοδομής επιδεινώνεται και από τη μεγάλη αύξηση στο κόστος παραγωγής του κλάδου της οικοδομής κατά το 2010, κυρίως λόγω της αύξησης της φορολογίας και των πληθωριστι-

κών πιέσεων που διογκώνονται. Συγκεκριμένα, τον Οκτώβριο του 2010 ο γενικός δείκτης τιμών υλικών κατασκευής νέων κτιρίων κατοικιών παρουσίασε αύξηση 3,1% (123,1) σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα του 2009, διαγράφοντας μία σταθερή ανοδική πορεία προς τα υψηλά επίπε-δα τιμών πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 (σχ. 23). Το α-ποτέλεσμα αυτής της ασφυκτικής κατάστασης στον κλάδο της οικοδο-μής, η οποία επιδεινώθηκε από την απουσία ρευστότητας στην οικονο-μία και από την περαιτέρω συρρίκνωση της ζήτησης, ήταν κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του 2010 να κλείσουν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εργολάβων οικοδομών, περίπου 800 επιχειρήσεις που δραστηριο-ποιούνται και σχετίζονται με το χώρο της οικοδομής, ενώ, σύμφωνα με το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, η συρρίκνωση αυτή της αγοράς μεταφράζεται σε απώλεια τουλάχιστον 40.000 θέσεων εργασίας στον ευρύτερο κατασκευαστικό και οικοδομικό κλάδο. Το στοίχημα, συνε-πώς, για τον κλάδο των ακινήτων και της οικοδομής είναι να καταφέρει το 2011 να ξεφύγει από την ιδιαιτέρως δύσκολη κατάσταση του 2010, καταφέρνοντας να κινητοποιήσει πάλι την αντίστοιχη παραγωγική δια-


14.062

18.50416.837

15.397

12.035 11.768 11.468 12.049

9.5528.556

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000


Ιδιωτική Οικοδομική ∆ραστηριότητα22


110112114116118120122124126

Ιαν-

08

Μάρ

-08

Μάι

-08

Ιούλ

-08

Σεπ-

08

Νοέ-

08

Ιαν-

09

Μάρ

-09

Μάι

-09

Ιούλ

-09

Σεπ-

09

Νοέ-

09

Ιαν-

10

Μάρ

-10

Μάι

-10

Ιούλ

-10

Σεπ-

10

Γενικός ∆είκτης Τιμών Υλικών Κατασκευής Νέων Κτιρίων Κατοικιών 23

δικασία που στηρίζει την εγχώρια παραγωγή (15% του ΑΕΠ), παράγει πολλές θέσεις εργασίας (το 17% της συνολικής απασχόλησης) και σχε-τίζεται με 150 επαγγέλματα.

Για να επιτευχθεί αυτό ωστόσο, θα πρέπει η πολιτεία να αναθεω-ρήσει την πολιτική της αναφορικά με συστατικά του τρέχοντος φορο-λογικού καθεστώτος (μεταβιβάσεις, αντικειμενικές αξίες, κά.) που επι-βαρύνουν την αγορά ακινήτων, αλλά και να προωθήσει συγκεκριμένα αναπτυξιακά προγράμματα για τη στήριξη της αγοράς. Η διετής ανα-στολή του «πόθεν έσχες» για την αγορά πρώτης κατοικίας, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του 2011, θα ευνοήσει τη ζήτηση στην αγορά ακινήτων, αν και η ΠΟΜΙΔΑ την χαρακτήρισε ως ανεπαρκές μέτρο, ζητώντας την επέκτασή του «[...] στην αγορά κάθε είδους ακινήτου α-ξίας έως 500.000 ευρώ, αλλά και στην ιδιωτική ανέγερση, η οποία έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία και επίδραση στην οικονομία [...]». Πα-ράλληλα, η διαφαινόμενη μετάθεση της αύξησης των αντικειμενικών αξιών στο δεύτερο εξάμηνο του 2011 (από την 01.01.2011) ίσως να δί-νει κάποια ανάσα, ωστόσο, καθηλώνει τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές της αγοράς ακινήτων, λόγω της σίγουρης αύξησης της φορολογήσιμης αξίας τη στιγμή μάλιστα που οι τιμές της αγοράς συνεχίζουν να πέ-φτουν. Ισως, τέλος, να πρέπει να αναζητηθούν και τρόποι αποκλιμά-κωσης του υψηλότερου κόστους της οικοδομικής δραστηριότητας, της αξίας της γης και, κυρίως, των εντός σχεδίου πόλεως οικοπέδων. Δεν θα πρέπει, όμως, να λησμονηθεί πως -σταδιακά- θα πρέπει η υ-περβολική διόγκωση του κλάδου να προσαρμοστεί στα πραγματικά δεδομένα της εγχώριας οικονομίας.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣΟ κλάδος των κατασκευών ακολούθησε την πτωτική πορεία της οικο-δομικής δραστηριότητας, λόγω και της άμεσης συσχέτισής τους. Η πε-ραιτέρω καθήλωση της οικονομικής δραστηριότητας το 2010, σε συν-δυασμό με την ενδυνάμωση ενός κλίματος ευρύτερης αβεβαιότητας για μεγάλες επενδύσεις, επιδείνωσε τη δραστηριότητα του κλάδου.

Ετσι, ο δείκτης παραγωγής στις κατασκευές, διατηρώντας την κυκλι-κή του διάσταση, κατέγραψε μείωση το δεύτερο τρίμηνο του 2010 κατά 18,3% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2009, αλλά και κατά 29,7% σε σύγκριση με το δεύτερο τρίμηνο του 2008 (σχ. 24). Η τάση αυτή συνεχί-στηκε και τους υπόλοιπους μήνες, αφού τον Αύγουστο η παραγωγή στις κατασκευές μειώθηκε σε ετήσια βάση κατά 20,7%. Ετσι, η συνέχιση της βύθισης της οικονομικής δραστηριότητας κατά το δεύτερο μισό του 2010, αλλά και η παραδοχή περαιτέρω συρρίκνωσης του ρυθμού ανάπτυξης το 2011, σε συνδυασμό και με τις δυσοίωνες προοπτικές για την οικοδομική δραστηριότητα, καθηλώνει και τις προσδοκίες για τον κλάδο των κατα-σκευών στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων χρόνων. Ειδικότερα, ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στις κατασκευές έπεσε το δεύτερο τρίμηνο του 2010 στις 46,5 μονάδες, καταγράφοντας μείωση κατά 24% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2010 και κατά 55% σε σύγκριση με το δεύτερο τρίμηνο του 2009. Η πτωτική αυτή τάση επιδεινώθηκε, καθώς το τρίτο τρίμηνο του 2010 οι προσδοκίες για τις κατασκευές υποχώρησαν


102,8

129 126,5

152,4

88,6

111100,3 106,5

69,6

90,6

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180


∆είκτης Παραγωγής στις Κατασκευές24

στις 43,2 μονάδες, καταγράφοντας μείωση 34,1% σε ετήσια βάση (σχ. 25). Η πορεία του κλάδου των κατασκευών επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό -λόγω και της «κρατικιστικής» φύσης της ελληνικής οικονομίας- από την εξέλιξη των δημόσιων επενδύσεων σε υποδομές. Η προσπάθεια δημοσιο-νομικής προσαρμογής, όμως, δεν επέτρεψε την αύξηση των δημόσιων ε-πενδύσεων σε έργα υποδομών κατά το 2010 που θα επιβράδυναν την πτωτική πορεία του κλάδου των κατασκευών. Ωστόσο, η παρατεταμένη και πρωτοφανής περικοπή του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων (ΠΔΕ) κατά το 2010, για να καλυφθούν οι αστοχίες της προσπάθειας δη-μοσιονομικής προσαρμογής, όχι μόνο δεν επέτρεψε στις δημόσιες επεν-δύσεις να επιβραδύνουν την πτωτική πορεία, αλλά την επέτεινε. Στη με-γάλη συρρίκνωση των δημόσιων επενδύσεων θα πρέπει να προστεθεί και η αδυναμία του δημόσιου τομέα να ανταποκριθεί απέναντι στις υποχρεώ-σεις του προς τις κατασκευαστικές εταιρείες, δημιουργώντας περισσότε-ρα προβλήματα ρευστότητας στην αγορά.

Ετσι, το 2010 οι δαπάνες του προγράμματος των δημόσιων επενδύ-σεων περιορίστηκαν, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του 2011, στο 3,7% του ΑΕΠ σε μία περίοδο που η εγχώρια οικονομία έχει περισσότε-ρο από ποτέ την ανάγκη της συγκεκριμένης κρατικής εμπλοκής στην πραγματική οικονομία που θα επαναδραστηριοποιήσει την εγχώρια πα-ραγωγική δραστηριότητα, αξιοποιώντας και τους διαθέσιμους κοινοτι-κούς πόρους του ΕΣΠΑ.

Ωστόσο, η εντόνως προκυκλική προσέγγιση της πολιτικής αναφορι-κά με τις δημόσιες επενδύσεις θα συνεχίσει και το 2011, καθώς, σύμφωνα με το προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού του 2011, οι δαπάνες του ΠΔΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ θα διατηρηθούν στο 3,7%, το οποίο είναι το χαμηλότερο επίπεδο τουλάχιστον από το 1999 (σχ. 26). Αυτή η επιλογή, λοιπόν, συρρικνώνει σημαντικά τις προοπτικές ανάκαμψης του κλάδου των κατασκευών, αλλά και το σύνολο της οικονομίας. Το στοίχημα, άρα, για το 2011 είναι απλώς η επαναδραστηριοποίηση της κατασκευαστικής δραστηριότητας, ασκώντας, όσο επιτρέπεται από την προσπάθεια δημο-σιονομικής προσαρμογής, περισσότερο αντικυκλική πολιτική στο πεδίο των δημόσιων επενδύσεων. Πρόκειται ίσως για το μοναδικό παραγωγικό

κλάδο στον οποίο απαιτείται -έτσι όπως έχει δομηθεί η εγχώρια οικονο-μία- η άμεση εμπλοκή των δημόσιων πόρων.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΟ αγροτικός κλάδος αποτελεί ένα δομικό παράγοντα της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής της ελληνικής περιφέρειας, αν και τις τελευ-ταίες δύο δεκαετίες έχει περιοριστεί σημαντικά ο ρόλος του στην ανα-πτυξιακή διαδικασία της χώρας, λόγω των αλλαγών στον τρόπο και το κόστος παραγωγής, κλονίζοντας τη βιωσιμότητα συγκεκριμένων τομέων της γεωργίας και της κτηνοτροφίας.

Σταδιακά, λοιπόν, η στήριξη του αγροτικού δυναμικού μέσα από επιδοτήσεις αντικατέστησε την απουσία ανταγωνιστικότητας της εγ-χώριας παραγωγής, καθιστώντας ιδιαίτερα ευάλωτο τον ελληνικό α-γροτικό κλάδο σε εξωτερικές διαταραχές ή σε πιθανή δημοσιονομική αδυναμία ανταπόκρισης του δημόσιου τομέα στις αρνητικές συγκυρί-ες που βίωνε ο αγροτικός κλάδος. Ετσι, η παγκόσμια κρίση του 2008 (και οι διαταραχές στις διεθνείς αγορές προϊόντων) σε συνδυασμό με το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας επιβάρυναν τον ήδη επιβα-ρυμμένο αγροτικό κλάδο. Η επιβάρυνση, συνεπώς, αυξήθηκε κατά την προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής, κατά τα οποία ελαχιστο-ποιήθηκαν τα περιθώρια στήριξης της αγροτικής παραγωγής το 2010. Η δυσμενής θέση της αγροτικής παραγωγής αποτυπώνεται και στην εξέλιξη των τιμών εισροών, αλλά και εκροών του κλάδου. Ετσι, ο δεί-κτης τιμών εισροών σε γεωργία και κτηνοτροφία τον Αύγουστο του 2010 αυξήθηκε κατά 3,8% σε σχέση με τον Αύγουστο του 2009. Αντι-θέτως, ο δείκτης τιμών εκροών σε γεωργία και κτηνοτροφία και το 2010 (ως τον Αύγουστο) διατηρήθηκε σε επίπεδα χαμηλότερα του

2008, και τον Αύγουστο του 2010 κατέγραψε αύξηση κατά 1% σε ετή-σια βάση (σχ. 27). Η κατάσταση, ωστόσο, παρουσιάζει βελτίωση το Σεπτέμβριο του 2010, οπότε και ο δείκτης τιμών εκροών αυξήθηκε σε ετήσια βάση κατά 7,7% και ο αντίστοιχος των εισροών κατά 4,7%, πε-ριορίζοντας το αρνητικό μεταξύ τους χάσμα.

Παρά την αρνητική εξέλιξη των τιμών του αγροτικού κλάδου κατά το 2010, το γεγονός που ενδυναμώνει τις αισιόδοξες προοπτικές της εγχώριας αγροτικής παραγωγής είναι η εξέλιξη του ισοζυγίου αγροτι-κών προϊόντων, το έλλειμμα του οποίου συρρικνώθηκε κατά το πρώτο οκτάμηνο του 2010. Ειδικότερα, την περίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου του 2010 οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων -κυρίως τροφίμων- αυξή-θηκαν σε ετήσια βάση κατά 1,3% (σε όρους αξίας), ενώ οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων μειώθηκαν σε ετήσια βάση κατά 5,2% (σε όρους αξίας). Ωστόσο, το έλλειμμα στο ισοζύγιο του αγροτικού κλάδου (στο πρώτο οκτάμηνο του 2010 ανήλθε στο 1,1 δισ. ευρώ) θα παραμείνει υ-ψηλό και για το 2011, επαναφέροντας και τη νέα χρονιά το ζήτημα του ριζικού εκσυγχρονισμού και αναπροσανατολισμού της εγχώριας αγροτικής παραγωγής. Το στοίχημα, συνεπώς, του αγροτικού κλάδου είναι, σε ένα πλαίσιο στρατηγικού σχεδιασμού με την πολιτεία, να τε-θούν το 2011 οι προϋποθέσεις ώστε, μεταξύ άλλων, σύμφωνα με πρό-


95

100

105

110

115

120

125

130

Ιαν-

08

Μάρ

-08

Μάι

-08

Ιούλ

-08

Σεπ-

08

Νοέ-

08

Ιαν-

09

Μάρ

-09

Μάι

-09

Ιούλ

-09

Σεπ-

09

Νοέ-

09

Ιαν-

10

Μάρ

-10

Μάι

-10

Ιούλ

-10

Σεπ-

10

∆είκτες Τιμών Εισροών / Εκροών σε Γεωργία / Κτηνοτροφία27

∆είκτες Τιμών Εκροών ∆είκτες Τιμών Εισροών

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών

5,96,1 5,98

4,96

5,515,65

3,78 3,83 3,864,02 4,1

3,73,7

3

3,5

4

4,5

5

5,5

6

6,5

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Πρόγραμμα ∆ημόσιων Επενδύσεων: ∆απάνες ως % του ΑΕΠ 26


94

104,3 101,9

80,9

64,1 61,265,5

70,7

50,746,5 43,2

0

20

40

60

80

100

120


∆είκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Κατασκευές25


σφατη μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευ-νών (ΚΕΠΕ), να επιλυθούν βασικά διαρθρωτικά προβλήματα του το-μέα, να εκσυγχρονιστούν οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις και οι καλλι-εργητικές πρακτικές και υποδομές, να προωθηθούν γεωργικές ποικι-λίες με ικανοποιητική απόδοση και υψηλή ποιότητα. Και φυσικά, να ε-νισχυθεί ο εξωστρεφής προσανατολισμός του κλάδου, δίνοντας έμφα-ση σε τομείς, όπως η ιχθυοκαλλιέργεια και το ελαιόλαδο, που έχουν σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και μπορούν, σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΤΕ, να αυξήσουν τη συνεισφορά τους στις ελληνικές εξαγωγές κατά 40% τα επόμενα χρόνια. Ενδεχομένως, επίσης, να πρέ-πει ο αγροτικός κόσμος να προσεγγίσει ακόμα περισσότερο την προο-πτική επενδύσεων στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), και δη στα φωτοβολταϊκά, όπως το επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 50 εκατ. ευρώ της Ενωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Βόλου για ανάπτυξη φω-τοβολταϊκών πάρκων.

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣΟ κλάδος των ΑΠΕ, εντασσόμενος σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον επιχο-ρηγήσεων και εγγυημένων τιμών πώλησης της παραγόμενης ενέργει-ας, έχει σημειώσει σημαντική άνθηση, καθώς αυτές οι συνθήκες στή-ριξης, σε συνδυασμό με το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό της χώρας, κατέστησαν τη χώρα ελκυστικό προορισμό για ιδιωτικές επεν-δύσεις μεγάλης κλίμακας από εγχώριους και πολυεθνικούς ομίλους, κυρίως, στον τομέα των αιολικών πάρκων. Ωστόσο, παρά την εμφανή πρόοδο, η συνεισφορά τους στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας δια-μορφώνεται ακόμα σε χαμηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα η Ελλάδα, σύμφωνα με τους τωρινούς ρυθμούς ανάπτυξης, να υπολείπεται αρκε-τά από την επίτευξη του δεσμευτικού στόχου της συμμετοχής 20% για το 2020. Συγκεκριμένα, η επιδιωκόμενη αναλογία εγκατεστημένης ι-σχύος ανά τεχνολογία ΑΠΕ και κατηγορία παραγωγού και η κατανο-μή της στο χρόνο καθορίζονται στον ακόλουθο πίνακα, με χρονικό ο-ρίζοντα τα έτη 2014 και 2020.

Το επενδυτικό ενδιαφέρον βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα, ό-πως υποδεικνύουν και οι αιτήσεις που κατατίθενται στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) σε κάθε νέο κύκλο. Ενδεικτικά, κατά τη διάρ-κεια του 2009 και στους δύο πρώτους κύκλους του 2010 υποβλήθηκαν αιτήσεις για έργα συνολικής ισχύος άνω των 19.000MW. Χαρακτηρι-στικό παράδειγμα του αυξανόμενου επενδυτικού ενδιαφέροντος απο-τελεί ο τομέας των φωτοβολταϊκών συστημάτων, των οποίων η εγκα-τεστημένη ισχύς, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Περιβάλ-λοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), αυξήθηκε από τα 53MW από 600 έργα στα τέλη του 2009 στα περίπου 140MW από 2.228 έργα μέχρι τον Οκτώβριο του 2010. Φυσικά, η συνεισφορά των αιολικών συστημάτων είναι κατά πολύ υψηλότερη, καθώς μέχρι τον Οκτώβριο του 2010 η εγκατεστημένη ισχύς έφτανε τα 1.218,5MW (βλ. παρακά-τω πίνακα).

Ωστόσο, παρά τις ενθαρρυντικές εξελίξεις, η συμμετοχή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας, σύμφωνα με τα τε-λευταία πρόσφατα στοιχεία που παραθέτει η Hellastat, διαμορφώθηκε στο 2%, λόγω μίας σειράς προβλημάτων που δεν επιτρέπουν την πιο δυναμική ανάπτυξη των ΑΠΕ. Από τα βασικότερα προβλήματα ήταν και είναι η χρονοβόρα διαδικασία αδειοδότησης λόγω της παρέμβασης πολλών φορέων, η ανεπάρκεια υποδομών πολλών περιοχών σε δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, και οι αδυναμίες του χωροταξικού σχεδιασμού. Ο νόμος του 2010 για τις επενδύσεις σε ΑΠΕ φέρεται να ε-πιταχύνει και να απλοποιεί την αδειοδότηση μέσω παράλληλων διαδι-κασιών, καθώς, σύμφωνα με το ΥΠΕΚΑ, το σύνολο του χρόνου που α-παιτεί η διαδικασία αδειοδότησης εκτιμάται σταδιακά να μειωθεί σε ο-κτώ με δέκα μήνες, ενώ, σύμφωνα με τις προσδοκίες του ΥΠΕΚΑ, οι ιδι-ωτικές επενδύσεις στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας α-πό ΑΠΕ αναμένεται να φτάσουν τα 16,4 δισ. ευρώ μέχρι το 2020, ώστε να εκπληρωθεί ο στόχος κάλυψης του 40% των αναγκών ηλεκτρικής ε-νέργειας της Ελλάδας (ή 10.000MW εγκατεστημένη ισχύς).

Ωστόσο, αν και η κινητικότητα έχει αυξηθεί, το 2010 εντοπίστη-καν πολλά προβλήματα κατά τις διαδικασίες που αποθαρρύνουν την ανάπτυξη του κλάδου και δυναμιτίζουν το επενδυτικό ενδιαφέρον. Ενδεικτικό παράδειγμα κατά το 2010 αποτέλεσε ο τομέας των φωτο-βολταϊκών συστημάτων, καθώς, ενώ οι στόχοι για την εγκατεστημένη ισχύ των φωτοβολταϊκων συστημάτων πέραν των επαγγελματιών α-γροτών ως το 2014 είναι 1.000MW και ενώ παραμένουν στη ΡΑΕ και τη ΔΕΗ εκατοντάδες παλιές αιτήσεις προς αξιολόγηση, το ΥΠΕΚΑ προχώρησε στις 12 Ιουλίου του 2010 στον ορισμό περιόδου υποβολής σχετικών αιτήσεων από ιδιώτες χωρίς να καταστήσει σαφές το όριο της αποδεχόμενης ισχύος. Οπως ήταν αναμενόμενο, το επενδυτικό ενδιαφέρον ήταν μεγάλο, με αποτέλεσμα να υποβληθούν αιτήσεις συ-νολικής ισχύος περίπου 3.500MW. Ωστόσο, μέχρι τον Οκτώβριο του 2010 είχαν δοθεί από τη ΡΑΕ άδειες παραγωγής συνολικής ισχύος 1.026,8MW που είναι σαφώς περισσότερα από τα 1.000MW, αλλά και κατά πολύ λιγότερα από τα ζητούμενα μέσω των αιτήσεων.

Αυτή, συνεπώς, η αναντιστοιχία μεταξύ αδειοδοτούμενου και ζη-τούμενου όγκου, υπό την ανοχή (αν όχι αδιαφορία) της πολιτείας δη-μιούργησε -πέρα από τα εκατομμύρια ευρώ εσόδων για τη ΔΕΗ από την καταβολή προς εξέταση των αιτήσεων των επενδυτών και την τα-λαιπωρία των επενδυτών- έντονο επενδυτικό σκεπτικισμό και απογο-ήτευση, και κυρίως από μικροεπενδυτές, για τη δυναμική και τις εξελί-ξεις στον τομέα των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Συνεπώς, το στοί-χημα του 2011 για μία χώρα με πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό είναι απλά η υπέρβαση όλων αυτών των αγκυλώσεων που κρατούν καθηλωμένο τον κλάδο των ΑΠΕ, ώστε να ενθαρρυνθεί η υλοποίηση επενδύσεων μεγάλης κλίμακας, αλλά και να εισέλθει η φιλοσοφία της αειφόρου ανάπτυξης σε κάθε διάσταση της οικονομικής δραστηριότη-τας του Ελληνα πολίτη και της καθημερινότητάς του. Και ίσως θα πρέπει και η πολιτεία να προσεγγίσει τον κλάδο με την προσοχή που αρμόζει στη δυναμική και στη σημασία του.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ…Η ανάλυση των εξελίξεων, αλλά και των προοπτικών, των βασικότερων κλάδων της ελληνικής οικονομίας σκιαγραφεί τις δομικές αδυναμίες του ξεπερασμένου -υπό κατάρρευση- εγχώριου «κρατικιστικού» αναπτυξιακού υποδείγματος, το οποίο, στο πλαίσιο της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής, βυθίζεται στην ύφεση και το 2011. Σύμφωνα, λοιπόν, με τις -αναθεωρημένες επί το δυσμενέστερο και μάλλον αισιόδοξες- εκτιμήσεις του προϋπολογισμού, η ύφεση θα φτάσει το 2011 στο 3% και η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής θα είναι εξίσου ή ακόμα πιο έντονη από αυτή του 2010. Το 2011, συνεπώς, είναι ακόμα μία ευκαιρία, όπως προκύπτει και από την ανάλυση των κλάδων, για τη δημιουργία των δομικών προϋποθέσεων για την αλλαγή του αναπτυξιακού υποδείγματος, μέσα από τον απεγκλωβισμό των επιμέρους διαστάσεων της αγοράς από τη στρεβλωτική κρατική παρέμβαση ή διαχείριση, τη θέσπιση κανόνων που να διασφαλίζουν την (πραγματικά) ανταγωνιστική λειτουργία της αγοράς, την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ελληνικής παραγωγικής διαδικασίας και, φυσικά, τον ουσιαστικό εξορθολογισμό του υπέρογκου δημόσιου τομέα. Πάρα πολλές μελέτες και εισηγήσεις κινούνται προς τις κατευθύνσεις αυτές. Ετσι, θα δοθεί μία μεσοπρόθεσμη αναπτυξιακή δυναμική στην εγχώρια οικονομία. Ομως, βραχυπρόθεσμα ή καλύτερα άμεσα, απαιτείται και ο εμπλουτισμός της τρέχουσας προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής με μία αναπτυξιακή διάσταση που αφενός θα περιορίσει τις υφεσιακές πιέσεις και αφετέρου θα καταστήσει την ίδια την προσαρμογή πιο αποτελεσματική. Οπως και να έχει, η λέξη που θα χαρακτηρίσει το 2011 θα είναι η «αλλαγή»: αλλαγή στις δομές της οικονομίας, τη διάρθρωση της προσαρμογής, ή ακόμα και στην επιχειρηματική νοοτροπία των δρώντων στην ελληνική αγορά. Αλλαγές απαραίτητες...


Η συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης με την «τρόικα» και τα μέτρα που έχουν ληφθεί και εφαρμόζονται, είναι απαραίτητα για την αποκατάσταση της δημοσιονομικής

σταθερότητας και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Κατά ένα τρόπο, η συμφωνία αυτή προσέφερε στην ελληνι-κή οικονομία και κοινωνία την απαραίτητη θεραπεία, την ο-ποία το πολιτικό σύστημα δεν ήταν σε θέση να προσφέρει λόγω των ποικίλων δεσμεύσεών του προς πολλές και δια-φορετικές ομάδες συμφερόντων. Από αυτήν την άποψη, η σημερινή κρίση μπορεί να θεωρηθεί και ως ευκαιρία διόρ-θωσης σοβαρών λαθών του παρελθόντος, που σχετίζονται κυρίως με τη δημιουργία ενός μεγάλου, δυσκίνητου και α-ναποτελεσματικού δημόσιου τομέα. Χωρίς τη συμφωνία και το δάνειο των 110 δισ. ευρώ, η Ελλάδα θα είχε ήδη κηρύξει στάση πληρωμών, με καταστρεπτικές συνέπειες για την οι-κονομία και την κοινωνική της συνοχή.

Σήμερα έχει την πολυτέλεια να μπορεί να αγωνίζεται για την οικονομική ανόρθωσή της, με σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας. Ηδη είναι πλέον σχεδόν βέβαιο ότι αν η Ελλάδα

επιτύχει τους στό-χου ς σ το τέ λο ς της τριετίας και οι αγορές δεν παρέ-χουν επαρκή χρη-ματοδότηση, τότε η διάρκεια απο-πληρωμής του δα-νείου των 110 δισ. ε υρ ώ θ α επιμη-

κυνθεί στα έντεκα αντί για πέντε χρόνια που ήταν στην αρ-χή. Το σενάριο της ελπίδας φαίνεται ότι υλοποιείται.

Τα μέτρα της συμφωνίας είναι απολύτως αναγκαία, δεν είναι όμως επαρκή για την οικονομική ανόρθωση της χώ-ρας. Πρώτον, διότι το Μνημόνιο δεν ασχολείται επαρκώς με την αναπτυξιακή τους διάσταση σε μακροπρόθεσμο ορίζο-ντα (δεκαετία). Δεύτερον, διότι δεν ασχολείται με το βέλτι-στο αναπτυξιακό πρότυπο, δηλαδή τη δομή της συνολικής ζήτησης και της συνολικής προσφοράς σε μία δεκαετία από σήμερα, και με το πώς θα φτάσουμε σε αυτό. Τρίτον, διότι τα ήδη ληφθέντα σταθεροποιητικά και διαρθρωτικά μέτρα έ-χουν ορισμένα κενά (πχ. το ασφαλιστικό, η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας) και πρέπει να συμπληρωθούν. Τέταρ-τον, διότι δεν έχει αποτιμηθεί κατά πόσο το μέγεθος της δη-μοσιονομικής προσαρμογής είναι ρεαλιστικό με βάση την ελληνική εμπειρία του πρόσφατου παρελθόντος.

Ερευνες του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ε-ρευνών (ΙΟΒΕ) αλλά και άλλων εγχώριων και διεθνών ε-ρευνητικών οργανισμών έχουν δείξει ότι το άνοιγμα των ε-παγγελμάτων και των αγορών και η κατάργηση των ανα-χρονιστικών εμποδίων στην επιχειρηματικότητα, κατά τρό-πον ώστε η Ελλάδα να συγκλίνει στο μέσο ρυθμιστικό επί-πεδο της ευρωζώνης, επιφέρουν (εφάπαξ) αύξηση του ΑΕΠ άνω του 17% μακροπρόθεσμα και περίπου 10% σε ορίζοντα πενταετίας. Τα οφέλη αυτά δεν έχουν ληφθεί υπόψη από τις αγορές, διότι δεν συμπεριλαμβάνονται στα επίσημα σενά-ρια, με αποτέλεσμα οι αγορές να παραμένουν εξαιρετικά δύσπιστες ως προς τις αναπτυξιακές προοπτικές της ελληνι-κής οικονομίας. Το ίδιο συμβαίνει και με την αξιοποίηση της κρατικής περιουσίας, ιδιαίτερα της ακίνητης. Η καταγραφή της και μόνο, μαζί με μια ρητή διαβεβαίωση από την κυβέρ-νηση για την αξιοποίησή της σε ορίζοντα δεκαετίας, θα δη-μιουργούσε τελείως διαφορετικές προσδοκίες στις αγορές από τις σημερινές σε σχέση με την εξέλιξη του δημόσιου χρέους, και επομένως, αντίστοιχες εξελίξεις στα επιτοκιακά περιθώρια δανεισμού (spreads).

Το Αναπτυξιακό Πρότυπο του 2020

Εχουμε μείνει πίσω στις επιδόσεις του «τριγώνου» (Παιδεία-Ερευνα-

Καινοτομία) και αυτό αντανακλάται στη δομή της παραγωγής

και των εξαγωγών μας


προσδίδει στο σύστημα ευελιξία, αλλά αυτή δεν επαρκεί. Α-παιτούνται και ενεργές πολιτικές απασχόλησης κατά το σκανδιναβικό ή γερμανικό πρότυπο, και κυρίως, νέες επεν-δύσεις στους κλάδους που το νέο αναπτυξιακό πρότυπο ευ-νοεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα επόμενα τρία χρόνια μπο-ρεί να επενδυθούν 50 δισ. ευρώ στους κλάδους αυτούς, αυ-τό όμως απαιτεί πρακτική και κυρίως, νοοτροπία “fast track” από τις Αρχές, σε συνδυασμό με τη χρήση συμβάσεων παραχώρησης και με την αξιοποίηση της ακίνητης κρα-τικής περιουσίας.

Η ε ν ί σ χ υ σ η της καινοτομικής προσπάθειας α-παιτεί: (α) συντο-νισμό δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, (β) προσανατολισμό της εφαρμοσμένης έρευνας προς το νέο αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας (βιολογικές καλλιέργειες, γεωπονική, τεχνολογίες «πράσινης» ενέργει-ας, ορυκτός πλούτος, διαχείριση υδάτινων πόρων, αφαλά-τωση θαλασσινού νερού, διαχείριση απορριμμάτων, ψηφια-κή τεχνολογία, τηλεπικοινωνίες, δημόσια υγεία, τεχνολογία τροφίμων, εφαρμοσμένη οικονομική και κοινωνική έρευνα, έρευνα πολιτιστικής κληρονομιάς), (γ) κατάλληλη «δικτύω-ση» της ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας, (δ) ε-νίσχυση των συνθηκών ανταγωνισμού και της υγιούς επι-χειρηματικότητας αντί για προσπάθεια δημιουργίας «εθνι-κών πρωταθλητών».

Σήμερα η δομή της συνολικής ζήτησης είναι στρεβλή. Η ιδι-ωτική κατανάλωση είναι το 70% και η δημόσια κατανάλωση το 20% του ΑΕΠ. Δηλαδή, καταναλώνουμε το 90% του Α-ΕΠ, ή αποταμιεύουμε μόνο το 10% του ΑΕΠ. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα εξάγει μόνο το 20% του ΑΕΠ, όταν η Πορτογαλία εξάγει το 30% του ΑΕΠ. Στο τέλος της δεκαε-τίας, η συνολική κατανάλωση πρέπει, για την αποκατάστα-ση της ισορροπίας στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών χωρίς μείωση των επενδύσεων, να έχει μειωθεί τουλάχιστον κατά 10% του ΑΕΠ και οι εξαγωγές να έχουν αυξηθεί του-λάχιστον κατά 10% του ΑΕΠ.

Η ίδια στρέβλωση παρατηρείται και στη συνολική προ-σφορά. Η παραγωγή είναι εσωστρεφής, προσανατολισμένη στην εσωτερική κατανάλωση και όχι στις εξαγωγές, οι οποί-ες περιλαμβάνουν προϊόντα και υπηρεσίες σχετικά χαμηλής ή μεσαίας ποιότητας και έντασης τεχνολογίας, με τα καινο-τόμα προϊόντα και τις υπηρεσίες να αποτελούν μικρό ποσο-στό του συνόλου. Η Ελλάδα έχει μείνει πολύ πίσω στις επι-δόσεις του «τριγώνου της γνώσης» (Παιδεία-Ερευνα-Καινοτομία) και αυτό αντανακλάται και στη δομή της πα-ραγωγής και των εξαγωγών της.

Η μετάβαση από το τρέχον στο νέο αναπτυξιακό πρό-τυπο, δηλαδή στη νέα δομή της ζήτησης και της προσφοράς (με πιο ανταγωνιστικά και καινοτόμα προϊόντα και υπηρε-σίες) ασφαλώς και διευκολύνεται από τα σταθεροποιητικά και διαρθρωτικά μέτρα της συμφωνίας. Αυτά όμως δεν είναι επαρκή. Η αγορά εργασίας πρέπει να «μεταφέρει» εκατο-ντάδες χιλιάδες εργαζoμένους (περίπου το 10% του εργατι-κού δυναμικού) από κλάδους μη εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών σε κλάδους εξωστρεφείς. Η υπερίσχυση των επιχειρησιακών συμβάσεων εργασίας έναντι των κλαδικών

Μακροπρόθεσμα, το άνοιγμα των επαγγελμάτων και των αγορών και η κατάργηση των αναχρονιστικών εμποδίων στην επιχειρηματικότητα μπορούν να επιφέρουν αύξηση του ΑΕΠ άνω του 17%


Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα πέτυχε δημοσιονομική προσαρμογή περίπου παρόμοια με αυτή που απαιτείται σήμερα από τη συμφωνία, στο ίδιο περίπου χρο-νικό διάστημα. Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης έφτασε το 14,5% του ΑΕΠ το 1993 και μειώθηκε στο 3,1% το 1999. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η πραγματική συναλ-λαγματική ισοτιμία της δραχμής ανατιμήθηκε (δηλαδή, η α-νταγωνιστικότητα μειώθηκε) κατά 15% περίπου ως αποτέ-λεσμα της ακολουθούμενης τότε αντιπληθωριστικής συ-ναλλαγματικής πολιτικής.

Ωστόσο, η μεταβολή του ΑΕΠ προοδευτικά επιταχύν-θηκε, κυρίως ως αποτέλεσμα τριών παραγόντων. Πρώτον, της απελευθέρωσης του τραπεζικού συστήματος, δεύτερον, της μείωσης των επιτοκίων της αγοράς λόγω ονομαστικής σύγκλισης, και τρίτον, της συγχρηματοδότησης των έργων υποδομής από τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ. Αξίζει να ση-μειωθεί ότι ο βασικός παράγοντας ανάπτυξης στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν οι επιχειρηματικές επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα.

Παρόμοιες δυνάμεις θα μπορούσαν να αναδειχθούν και σήμερα με μία και μόνο διαφορά. Τα επιτόκια δεν μπορούν να έχουν την πορεία της δεκαετίας του ’90, όμως σήμερα μπορούμε να έχουμε σημαντική βελτίωση, αντί επιδείνωση, της ανταγωνιστικότητας με τις προωθούμενες διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές προϊόντων, υπηρεσιών και εργασίας και την αυστηρότερη εισοδηματική πολιτική.

(α) Κατάργηση όλων των φορολογικών απαλλαγών και εκ-πτώσεων που αφορούν πολίτες που δηλώνουν εισοδήματα πάνω από ένα εισοδηματικό όριο.(β) Επανεξέταση όλων των κοινωνικών μεταβιβάσεων/επι-δομάτων χρησιμοποιώντας εισοδηματικά κριτήρια. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και (i) οι πόροι υπέρ τρίτων, ιδι-αίτερα όσοι αφορούν στα λεγόμενα ειδικά και ευγενή α-σφαλιστικά ταμεία, τα οποία ο τελευταίος ασφαλιστικός νόμος (3863/10) ατυχώς εξαίρεσε, (ii) οι πόροι που δημόσιοι οργανισμοί, τράπεζες και επιχειρήσεις αφιερώνουν για την κάλυψη των ελλειμμάτων των ταμείων κύριας και επικουρι-κής ασφάλισης (οι πόροι αυτοί δεν πρέπει να συγχέονται με την εργοδοτική εισφορά).(γ) Συγχώνευση κρατικών νοσοκομείων και εξειδίκευσή τους ανάλογα με τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα. Ιδιω-τικοποίηση νοσοκομείων που περισσεύουν. Κατάργηση νο-μοθετικών ρυθμίσεων τύπου «βασικού μετόχου», που εμπο-δίζουν τη δημιουργία ιδιωτικών κλινικών, και ιδιαίτερα, δια-γνωστικών κέντρων.(δ) Συγχώνευση και κατάργηση στρατιωτικών μονάδων. Α-ξιοποίηση στρατοπέδων που περισσεύουν για την αποπλη-ρωμή στρατιωτικών δανείων.(ε) Σχεδιασμός της επόμενης μεταρρύθμισης του ασφαλι-στικού συστήματος με i) κατάργηση όλων των ασφαλιστι-κών εισφορών και ανάληψη των αντίστοιχων συντάξεων και δαπανών υγείας απευθείας από τον προϋπολογισμό με αύ-ξηση, αν χρειαστεί, των συντελεστών ΦΠΑ, ii) δημιουργία κεφαλαιοποιητικού «δεύτερου» πυλώνα για όσους επιθυ-μούν πρόσθετη σύνταξη και ασφάλιση υγείας πέραν αυτών που εξασφαλίζει το Δημόσιο.(στ) Κωδικοποίηση και απλοποίηση της νομοθεσίας.(ζ) Θέσπιση ποσοτικών στόχων αναβάθμισης των θεσμών. Επιδίωξη βελτίωσης της θέσης της Ελλάδας στις διεθνείς κατατάξεις που μετρούν τις σχετικές επιδόσεις κατά «χ» θέ-

σεις μέσα στην ε-π ό μ ε ν η τρ ι ετ ί α στους τομείς της διαφάνειας, της δ ιαφθ ορ άς, της παιδείας, της και-νοτομίας, της α-νταγωνιστικότη-τας, της επιχειρη-

ματικότητας, της ταχύτητας απονομής δικαιοσύνης κλπ.(η) Συνεκτίμηση των στόχων της ενεργειακής πολιτικής (20-20-20) με τα σενάρια των μακροοικονομικών εξελίξεων, την εγχώρια προστιθέμενη αξία της «πράσινης» τεχνολογίας και την ανταγωνιστικότητα. Εξέταση των επιπτώσεων στην εγ-χώρια παραγωγή και την ανταγωνιστικότητα των διαφορετι-κών σεναρίων για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.(θ) Αύξηση του συγχρηματοδοτούμενου μέρους του Προγράμ-ματος Δημόσιων Επενδύσεων, με παράλληλη ανακατανομή της κοινοτικής συμμετοχής εις όφελος των αμέσως επόμενων ετών και εις βάρος των τελευταίων ετών του προγράμματος.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 η Ελλάδα πέτυχε

δημοσιονομική προσαρμογή περίπου παρόμοια με αυτή που απαιτείται

σήμερα από τη συμφωνία


Η ελληνική οικονομία εισέρχεται στο δεύτερο χρόνο εφαρμογής του πλέον φιλόδοξου και κρίσιμου προγράμματος οικονομικής εξυγί-

ανσης της μεταπολεμικής της ιστορίας. Το πρό-γραμμα αυτό πρέπει να αντιμετωπίσει δύο μεγά-λες προκλήσεις: πρώτον, τη μείωση των μεγάλων δημοσιονομικών ανισορροπιών, και δεύτερον, την ταχύτερη δυνατή μετάβαση σε ένα πιο αποτελε-σματικό και εξωστρεφές πρότυπο οικονομικής α-νάπτυξης. Το γνωστό δίλημμα που προβάλλεται συχνά, σταθεροποίηση ή ανάπτυξη, δεν έχει θέση στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας. Καμιά προσπάθεια οικονομικής ανάπτυξης δεν μπορεί να ευοδωθεί, αν δεν αποκατασταθεί ένα κλίμα βεβαιότητας και εμπιστοσύνης στην οικονομία μας. Και αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς την επί-λυση του δημοσιονομικού προβλήματος της χώ-ρας σε μόνιμη βάση.

Παρά τα πρώτα θετικά δείγματα, το εγχείρη-μα της επίτευξης των δύο αυτών στόχων ενέχει κινδύνους και προκλήσεις. Η οικονομική πολιτική παράλληλα με τη σταθεροποίηση και τις διαρ-θρωτικές αλλαγές θα πρέπει αφενός να αμβλύνει τις αυξανόμενες αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις μιας παρατεταμένης ύφεσης, και αφετέρου να α-νταποκριθεί στις δεσμεύσεις της σε ένα ιδιαίτερα δυσμενές εξωτερικό περιβάλλον, ιδιαίτερα για οι-κονομίες που χαρακτηρίζονται από σημαντικές μακροοικονομικές ανισορροπίες. Εκτός από την Ελλάδα, και άλλες χώρες της περιφέρειας της ευ-ρωζώνης αντιμετωπίζονται με έντονο σκεπτικι-σμό από τις αγορές αναφορικά με τη δυνατότητα έγκαιρης αποκατάστασης των μακροοικονομικών τους ανισορροπιών.

Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας η οικο-νομική πολιτική στην Ελλάδα καλείται να επιδεί-ξει τη μέγιστη δυνατή ευελιξία και αποτελεσματι-κότητα χρησιμοποιώντας το σύνολο των διαθέσι-μων μέσων για δημοσιονομική σταθεροποίηση και διαρθρωτικές αλλαγές. Το 2011 σηματοδοτεί την κρίσιμη χρονική περίοδο κατά την οποία θα πρέπει να αρχίσουν να γίνονται ορατά τα πρώτα οφέλη, αρχικά στη δημοσιονομική διαχείριση και σταδιακά στο ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον. Η επάνοδος στην ανάπτυξη δεν θα προέλθει μέσα από τη δημοσιονομική πολιτική, αλλά από το με-τασχηματισμό του μακροοικονομικού και μικρο-οικονομικού πλαισίου, ο οποίος θα συμβάλει στο να αρθούν στρεβλώσεις και αντικίνητρα που επί χρόνια εμποδίζουν την κατανομή των χρηματο-δοτικών/παραγωγικών πόρων προς τις πλέον α-ποδοτικές χρήσεις τους.

Συγκεκριμένα, η αποκατάσταση της δημοσιο-νομικής ισορροπίας και η βελτίωση της αποτελε-σματικότητας του δημόσιου τομέα, θα προέλθει τόσο από τη μείωση των ελλειμμάτων, όσο και από τις θεσμικές εκείνες αλλαγές που θα οδηγήσουν στη μείωση της φοροδιαφυγής, τη βέλτιστη διαχεί-ριση των κρατικών δαπανών και την αποδοτικότε-ρη λειτουργία όλων των φορέων του Δημοσίου. Παράλληλα, η δημιουργία ενός νέου, υγιούς, ρυθ-μιστικού πλαισίου, η προσαρμογή της λειτουργίας της αγοράς εργασίας, καθώς και του εκπαιδευτι-κού συστήματος στις απαιτήσεις της συγκυρίας, αλλά κυρίως στις απαιτήσεις του μέλλοντος, απο-τελούν βασικές προϋποθέσεις για την ανάκτηση της αναπτυξιακής δυναμικής της οικονομίας.

Η έγκαιρη υλοποίηση των διαρθρωτικών μετα-βολών θα επιτρέψει στην επιχειρηματική πρωτο-βουλία να αποτελέσει τον καταλύτη μιας διατηρή-σιμης οικονομικής ανάκαμψης επικεντρωμένης σε κλάδους με κεκτημένα ή αξιοποιήσιμα ανταγωνι-στικά πλεονεκτήματα. Ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων κλάδων, που θα μπορούσαν να αναδει-χθούν σε βασικά συστατικά ενός πιο εξωστρεφούς και βιώσιμου αναπτυξιακού υποδείγματος για την ελληνική οικονομία είναι: i) οι μεταφορές (και κυ-ρίως η ναυτιλία που ήδη από τα μέσα της προη-γούμενης δεκαετίας αποτέλεσε τον πλέον ταχέως αναπτυσσόμενο εξωστρεφή κλάδο της ελληνικής οικονομίας), ii) οι τουριστικές δραστηριότητες υ-ψηλής προστιθέμενης αξίας εκτός του εννοούμε-νου παραδοσιακού πλαισίου της τουριστικής οικο-νομίας, iii) κλάδοι συνδεόμενοι με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη διαχείριση των αποβλήτων, iv) κλάδοι με υψηλή ποιότητα σε τομείς της πρω-τογενούς παραγωγής, v) ειδικευμένοι κλάδοι υπη-ρεσιών (χρηματοπιστωτικές, επιχειρηματικές νομι-κές υπηρεσίες, καθώς και ο κλάδος της εκπαίδευ-σης), και τέλος vi) συγκεκριμένοι κλάδοι της μετα-ποίησης προσανατολισμένοι προς επιλεγμένα τμή-ματα της διεθνούς αγοράς ή τομείς, η παραγωγή των οποίων θα μπορούσε να υποκαταστήσει εισα-γόμενα προϊόντα.

Για να πετύχουμε όμως σε αυτή τη νέα προ-σπάθεια, θα πρέπει να τολμήσουμε το καινούργιο, να βρούμε νέους τρόπους συλλογικών δράσεων και κοινωνικών συναινέσεων. Πρέπει να γίνει κα-τανοητό ότι η επίτευξη οικονομικών ισορροπιών δεν μπορεί να γίνει χωρίς την ταυτόχρονη αναζή-τηση κοινωνικών και πολιτικών ισορροπιών. Δεν είναι δυνατό να θέλουμε να αλλάξουμε τη χώρα μας χωρίς να αλλάξουμε και εμείς συμπεριφορά και νοοτροπία.

Μία καινούργια ισορροπία

Θα πρέπει να τολμήσουμε

το καινούργιο, να βρούμε νέους

τρόπους συλλογικών δράσεων

και κοινωνικών συναινέσεων


Ε να πράγμα ξέρουμε και ένα δεν ξέρουμε για το 2011. Ξέ-ρουμε ότι τη νέα χρονιά θα την σημαδέψει η βαριά οικο-νομική κρίση και οι συνέπειές της. Δεν ξέρουμε πόσο βα-

ριές θα είναι αυτές οι συνέπειες και κατά πόσο θα πετύχουμε να αναστρέψουμε την ανησυχητική καθοδική μας πορεία. Δεν ξέρουμε, δηλαδή, ποια θα είναι η στάση του πολιτικού συστήματος στο σύνολό του, ποιες θα είναι οι αντιδράσεις της κοινωνίας και πώς ακριβώς θα ξεδιπλωθεί το μείγμα οι-κονομικής πολιτικής της κυβέρνησης. Αυτοί είναι οι τρεις ά-γνωστοι Χ που έχουμε μπροστά μας.

Πρώτα από όλα, την κρίση πρέπει να την αντιμετωπίσει α-ναγκαστικά αυτός που, σε μεγάλο βαθμό, την προκάλεσε. Οι λύσεις, δηλαδή, πρέπει να προκύψουν μέσα από το ίδιο το πο-

λιτικό σύστημα. Με τις δυνάμεις που διαθέτει. Πρέ-πει όλοι να βάλου-με πάνω από όλα

το συμφέρον της πατρίδας. Να πολιτευτούμε με υπευθυνότητα και σοβαρότητα. Να πετύχουμε το στόχο της εθνικής συνεννό-ησης, χωρίς φυσικά να αλλοιωθεί ένα βασικό στοιχείο της δη-μοκρατίας: ο δημοκρατικός διάλογος. Αρκεί ο διάλογος αυτός να είναι ειλικρινής. Να τολμούμε, δηλαδή, να λέμε δημοσία αυτά που λέμε κατ’ ιδίαν.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι στο επίπεδο κοινωνίας, σε αυτή την κρίσιμη φάση, μας λείπει κάτι πολύ σημαντικό: δεν υπάρχει ελπίδα. Υπάρχει μόνο απογοήτευση και φόβος. Η εθνική συνεννόηση και η υγιής πατριωτική στάση του πολιτικού συστήματος σίγουρα θα συντελέσουν στην αλλα-γή του αρνητικού ψυχολογικού κλίματος. Είναι, όμως, ειδι-κής βαρύτητας ο ρόλος της κυβέρνησης. Η εκλεγείσα πριν από ένα χρόνο κυβέρνηση δεν διέψευσε παταγωδώς μόνο τις προσδοκίες ενός μεγάλου μέρους των ψηφοφόρων της, στους οποίους είχε υποσχεθεί ότι «λεφτά υπάρχουν». Ακόμα

περισσότερο, εμφανίζει τον εαυτό της να ακολουθεί μια πο-λιτική που δεν την πιστεύει και που περίπου της επιβάλλε-ται από ξένα κέντρα. Πώς, λοιπόν, περιμένει η κυβέρνηση να πείσει και να εμπνεύσει τους πολίτες, όταν δεν έχει πει-στεί εκείνη;

Το τρίτο ερώτημα αφορά στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. Ως προς αυτό καθαυτό το μείγμα της πολιτι-κής, θα ήθελα να κάνω δύο παρατηρήσεις: πρώτον, για τη δημοσιονομική εξυγίανση δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στους φόρους παρά στις δαπάνες. Στην Ιρλανδία συνέβη α-κριβώς το αντίθετο. Εδώ η υπερφορολόγηση διώχνει τις ε-πιχειρήσεις και βαθαίνει την ύφεση. Παράλληλα, η περικο-πή της σπατάλης δεν ήταν όσο δραστική θα έπρεπε. Χαρα-κτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό των νοσοκομείων, τα ο-ποία μάλιστα στηρίζονται πολλές φορές σε εισαγόμενα υλι-κά. Επίσης, δεν υπήρξε, όσο θα έπρεπε, το στοιχείο της δι-καιοσύνης. Ενώ, δηλαδή, η προσπάθεια περιορισμού των δαπανών έπρεπε να ξεκινήσει από τους υψηλόμισθους των Δημόσιων Επιχειρήσεων και Οργανισμών (ΔΕΚΟ) και τον περιορισμό του Δημοσίου και όχι από τις χαμηλές συντά-ξεις, πάλι η κυβέρνηση έκανε εσφαλμένη εκκίνηση.

Επιπροσθέτως, απαιτούνται αντισταθμιστικά μέτρα, μέ-τρα που θα ενισχύσουν την αγορά και θα στείλουν ένα ανα-πτυξιακό μήνυμα διεθνώς. Γιατί πχ. να εγκαταλειφθεί το σχέ-διο για τους αυτοκινητοδρόμους στην Αττική, που θα δημι-ουργούσε εκτός των άλλων και νέες θέσεις εργασίας; Γιατί, ε-νώ υπήρχαν έτοιμες μελέτες για το πρόγραμμα «Οπτική Ινα στο Σπίτι», ένα μεγάλο έργο για το μέλλον του τόπου παρα-πέμφθηκε, με νέες μελέτες, στο μέλλον; Γιατί προγράμματα από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ), όπως το «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον», που θα έδιναν ώθηση και στον κατασκευαστικό κλάδο, δεν συνεχίστηκαν από εκεί που τα ά-φησε η προηγούμενη κυβέρνηση;

Και μια τελευταία παρατήρηση, που θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική. Η εφαρμογή, η καλύτερα μη εφαρμογή, των πο-λιτικών, όποιες και αν είναι αυτές. Η δέσμευση για αναδιάρ-θρωση των εφοριών ως το Νοέμβριο δεν εκπληρώθηκε. Στο ΕΣΠΑ, ήμασταν 5οι στην Ευρώπη πέρυσι στις απορροφή-σεις, φέτος είμαστε 23οι. Στις αποκρατικοποιήσεις η αρχική πρόβλεψη για εισπράξεις της τάξης των 2,5 δισ. ευρώ, κατέ-ληξε σε μηδενικά έσοδα. Η αξιοποίηση της δημόσιας περι-ουσίας έμεινε άσκηση επί χάρτου. Ολα αυτά και σειρά άλ-λων παραδειγμάτων αποδεικνύουν ότι όχι μόνο το μείγμα της ακολουθούμενης πολιτικής του 2010 ήταν σε κάποιο βαθμό λάθος, αλλά πολύ περισσότερο πάσχει η εφαρμογή της. Με άλλα λόγια, όποια και αν είναι τα μέτρα, δεν είναι από μόνα τους αρκετά, αν δεν υπάρχουν οι άνθρωποι να τα εφαρμόσουν. Ας θέσουμε, λοιπόν, και ένα ακόμα στόχο για το 2011: να επικεντρωθεί η κυβέρνηση σε ένα αποτελεσμα-τικό μάνατζμεντ. Η πολιτική δεν είναι θεωρία, αλλά πράξη. Είναι μάνατζμεντ με πειθώ. Μέχρι σήμερα, κάποιοι πείθο-νται από την κυβέρνηση, οι περισσότεροι όχι. Κανένας ό-μως δεν πιστεύει ότι σε αυτήν την κυβέρνηση υπάρχει απο-τελεσματικό μάνατζμεντ. Για να θυμηθούμε την παλιά ιστο-ρία: το ευχέλαιο είναι καλό για να εξοντωθούν τα ποντίκια. Καλού κακού, όμως, χρήσιμη είναι και μια γάτα.

Τρεις άγνωστοι Χ

Η υπερφορολόγηση διώχνει τις επιχειρήσεις και βαθαίνει την ύφεση

PUBL

I

Ο Ομιλος ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ δραστηριο-ποιείται στους τομείς της Ενέργειας, Μεταλλουργίας και Μεταλλείων και

Κατασκευής Εργων EPC. Από την ίδρυσή του, το 1990, γνωρίζει εντυπωσιακή ανά-πτυξη, ενώ σήμερα θεωρείται ένας από τους ηγετικούς βιομηχανικούς ομίλους της χώ-ρας μας με σημαντική διεθνή δραστηριότη-τα. Ο Ομιλος είναι εισηγμένος στο Χρημα-τιστήριο Αθηνών από το 1995 και απασχο-λεί πάνω από 2.000 εργαζομένους στην Ελ-λάδα και το εξωτερικό.

Αμετακίνητος στόχος του Ομίλου είναι η επιχειρηματική αριστεία, πάντα σε συμφωνία με τις αρχές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύ-νης, αποδεικνύοντας έμπρακτα, σε κάθε του δραστηριότητα, το σεβασμό προς το περι-βάλλον, την κοινωνία και τους ανθρώπους.

Με πορεία από το 2002 στο χώρο της ε-νέργειας, ο Ομιλος, μέσω μιας σειράς επιτυ-χημένων επιχειρηματικών συμφωνιών και στρατηγικών συμμαχιών, έχει σήμερα εξελι-χθεί στον κυρίαρχο ανεξάρτητο παραγωγό ενέργειας στην Ελλάδα.

Σταθμό για τον Ομιλο αποτελεί η ίδρυ-ση της PROTERGIA το 2010, που προέκυψε από την εξαγορά και λειτουργία του 100% της ENDESA HELLAS, κοινοπρακτικής ε-ταιρείας που ίδρυσε με την ENDESA το 2007. Το ενεργειακό χαρτοφυλάκιο της PROTERGIA καθιστά τον Ομιλο το μεγα-λύτερο ανεξάρτητο παραγωγό ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα. Στις δραστηριότη-τές της περιλαμβάνονται η ανάπτυξη και λειτουργία θερμικών σταθμών ενέργειας και ΑΠΕ, όπως επίσης και η εμπορία ηλεκτρι-κής ενέργειας και εκπομπών CO2.

Το 2010 υπέγραψε στρατηγική συμφω-νία με την MOTOR OIL για τη σύσταση της “M & M GAS Co SA”, με σκοπό την προμή-θεια και εμπορία φυσικού αερίου (υγροποι-ημένου ή μη) για τη διασφάλιση της κάλυ-ψης των αναγκών των Ομίλων σε φυσικό α-έριο, με ανταγωνιστικούς όρους, καθώς και την εμπορία σε τρίτους.

Μέσω της ΜΕΤΚΑ, ο Ομιλος έχει εδραι-ώσει την παρουσία του στα μεγάλα ενεργεια-κά έργα υποδομής και αναδεικνύεται σε έναν από τους πιο αξιόπιστους παίκτες του κλά-δου EPC, καταλαμβάνοντας ισχυρή θέση στις αγορές της Ελλάδας, Τουρκίας και Μέ-σης Ανατολής. Η ΜΕΤΚΑ είναι προσανατο-λισμένη προς ιδιαίτερα απαιτητικές -αναφο-ρικά με τη χρήση της τεχνολογίας- εφαρμο-γές, στην Ενέργεια, την Αμυνα και τις Υπο-δομές, δίνοντας έμφαση σε όλο το φάσμα δραστηριοτήτων Μελέτης-Προμήθειας-Κατασκευής που αφορούν κυρίως σε Μονά-δες Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας.

O Ομιλος ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ έχει καθιερω-θεί ως ένας από τους ισχυρότερους ομίλους στη ΝΑ Ευρώπη, στον τομέα μεταλλουργίας και μεταλλείων μέσω των θυγατρικών του, Α-λουμίνιον ΑΕ και ΔΕΛΦΟΙ-ΔΙΣΤΟΜΟ.

Η Αλουμίνιον ΑΕ ιδρύθηκε το 1960 και αποτελεί σήμερα το μεγαλύτερο και πλήρως καθετοποιημένο παραγωγό αλουμίνας και αλουμινίου στην Ευρώπη με ετήσια παρα-γωγική δυναμικότητα άνω των 165.000 και 800.000 τόνων αντίστοιχα.

Η Δελφοί-Δίστομο είναι ο δεύτερος σε μέγεθος παραγωγός βωξίτη στην Ελλάδα και τη NA Ευρώπη, με παραγωγή άνω των 800.000 τόνων.

Δύναμη ανάπτυξης

Η δυσκολία ίδρυσης μιας

επιχείρησης είναι, σαφώς,

εμπόδιο, αλλά όχι ικανή να

αποτρέψει τους πραγματικούς

ενδιαφερόμενους

Ε πιχειρώ. Το νεοελληνικό λεξικό ερμηνεύει το ρήμα ως «δοκιμάζω», «αποτολμώ», «προσπα-θώ να κάνω κάτι». Η νεοελληνική κοινωνία έ-

χει, ωστόσο, υιοθετήσει διαφορετική αφήγηση. Μία ερώτηση σε τυχαίο υποσύνολο συμπολιτών μας πιθανώς θα αναδείκνυε ως δημοφιλή συνώνυ-μα τα «εκμεταλλεύομαι», «διαπλέκομαι», επίσης «φοροδιαφεύγω».

Πράγματι, το επιχειρείν φαντάζει απόμακρο στην ελληνική καθημερινότητα, σε αντίθεση με τον κύκλο «παρατηρώ, διαμαρτύρομαι, επανα-παύομαι, αδιαφορώ», που αναπαράγεται αδιάλει-πτα γύρω μας. Η διαφορά είναι εμφανής, αυτή μεταξύ παθητικής διαπίστωσης και δράσης. Και σε αυτό το πλαίσιο, τα γνωστά αποτελέσματα α-κολουθούν φυσιολογικά.

Τι είναι ωστόσο τελικά επιχειρηματικότητα; Πέρα από την ακαδημαϊκή προσέγγιση, επιτρέψτε μου να αναπαράγω μία αναπάντεχα πρακτική πε-ριγραφή, που πρόσφατα έκανε τους κύκλους των κοινωνικών κυβερνομέσων: «επιχειρείν είναι να πέφτεις από τον γκρεμό και στην πορεία να κατα-σκευάζεις το αεροπλάνο».

Η περιγραφή αυτή τυπικά προκαλεί την απο-ρία ή το μειδίαμα, με το τελευταίο να σχηματίζεται σε όσους τυγχάνει να έχουν γευτεί την αγωνία του επιχειρείν. Και είναι πράγματι αρκετά παραστατι-κή, το ρίσκο, τα προβλήματα, η άγνοια για τα επό-μενα βήματα, ταυτόχρονα η δημιουργικότητα και η αέναη αναζήτηση λύσεων αναπαράγουν εδώ τον πραγματικό τους ρόλο, καθώς εντέλει συνιστούν την καθημερινότητα του επιχειρηματία.

Στο πλαίσιο αυτό, η δημόσια συζήτηση μπο-ρεί να εστιάσει στα μεγάλα και σημαντικά, αντί των επιδερμικών και ευανάγνωστων. Για παρά-δειγμα, το μικρό μέγεθος της τοπικής αγοράς εί-ναι σημαντικό πρόβλημα, ωστόσο ταυτόχρονα αιτία για διεθνή στόχευση από την πρώτη στιγμή. Η δυσκολία ίδρυσης μιας επιχείρησης είναι, σα-φώς, εμπόδιο, αλλά όχι ικανή να αποτρέψει τους πραγματικούς ενδιαφερόμενους, εξάλλου όσοι ξεκινούν να διασχίσουν τον ωκεανό, δεν ασχο-

λούνται με την κίνηση στο λιμάνι.Τα προβλήματα είναι πράγματι πολλά, ωστό-

σο ταυτόχρονα συνιστούν ευκαιρίες για όσους ε-πιχειρήσουν τη λύση τους. Tα εργαλεία πλέον υ-πάρχουν, σε απόσταση ίση με αυτή του τηλεκο-ντρόλ από το πληκτρολόγιο. H γνώση, επίσης, εί-ναι ανοικτή, διαθέσιμη, λίγα κλικ μακριά για εκεί-νους που επιχειρούν να την αναζητήσουν.

Η διαφορά τελικά προκύπτει απλή, και έγκει-ται πρωτίστως στη νοοτροπία. Η καλλιέργεια της κουλτούρας αναζήτησης, η πρόθεση ανάληψης κινδύνου και η ανοικτή δικτύωση γύρω από αν-θρώπους με νέες ιδέες και τη φιλοδοξία να τις υ-λοποιήσουν. Τρεις αλλαγές, που μοιάζουν μικρές, ωστόσο μάλλον συνιστούν το θεμέλιο λίθο μιας underground τάσ ης που απαιτε ί να γ ίνε ι mainstream και την ειδοποιό διαφορά μιας κοι-νωνίας βιώσιμα γόνιμης, έναντι εκείνης που επι-λέγει να φέρεται παρά να άγει τις εξελίξεις.

Το ερώτημα όμως παραμένει πόσο φοβική α-πέναντι στην ελεύθερη πτώση του επιχειρείν πα-ραμένει η Ελλάδα του 2011; Ποια η στάση απένα-ντι στον κίνδυνο και την αποτυχία, στον πειραμα-τισμό έναντι της επανάληψης, στην άγνοια κατά την αναζήτηση του νέου, έναντι στη βεβαιότητα -κατά πολλούς ανία- υλοποίησης του παλαιού;

Πράγματα συμβαίνουν. Και τα κομμάτια του παζλ, ένα προς ένα, μπαίνουν στη θέση τους. Τα αναγκαία συστατικά είναι εκεί, λαμπρά μυαλά, θαυμαστές σπουδές, όρεξη για δουλειά και δημι-ουργία, φιλοδοξία και ταυτόχρονα απουσία ελκυ-στικών εναλλακτικών, μαζί με δραστήριες κοινό-τητες. Υποδείγματα μορφωποιούνται καθημερινά, πλέον το απόμακρο γίνεται χειροπιαστό και το α-νέφικτο συγκεκριμένο.

Την ίδια στιγμή, η κοινωνία ολόκληρη μάλλον τελεί και η ίδια υπό ελεύθερη πτώση. Η άνθηση του επιχειρείν, πέρα από στόχο, ίσως συνιστά μο-νόδρομο. Επειδή, ακόμη και αν τελικά δεν ευδοκι-μήσει να κατασκευάσει αεροπλάνα, μάλλον είναι ο μόνος τρόπος, για να ανακαλύψει το αλεξίπτωτο που υπομονετικά περιμένει στην πλάτη της.

Το επιχειρείν ως ελεύθερη πτώση


T ο 2011 θα είναι μία χρονιά ιστορικής σημασίας για την α-νάκαμψη της χώρας μας και κυρίως για το μέλλον της, για τρεις, κυρίως, λόγους.Πρώτον, διότι είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε

πού βρισκόμαστε σήμερα, γιατί φτάσαμε εδώ, ποιοι είναι οι αληθινοί αντίπαλοι, ποιο το διακύβευμα, ποια η πορεία, και ποια τα αναγκαία ψυχικά αποθέματα.

Δεύτερον, διότι είναι σημαντικό να μπορέσουμε, ως οι-κουμενική κοινότητα, να αντιμετωπίσουμε την παγκόσμια κρίση που έχει προέλθει, αφενός από το έλλειμμα συστήμα-τος παγκόσμιας διακυβέρνησης και ρύθμισης, κατάλληλο για την εποχή της παγκοσμιοποίησης στην οποία ήδη βρισκόμα-στε. Και ταυτόχρονα, να βρεθεί λύση στην πρόκληση των παγκόσμιων αγορών που έχουν αποκτήσει δύναμη μεγαλύτε-ρη από τα κράτη, χωρίς πολιτική νομιμοποίηση. Μια τοπική κρίση στεγαστικών δανείων ήταν αρκετή, για να απελευθε-ρώσει ένα πλανητικό «τέρας», το οποίο - ακόμα και οι συ-ντελεστές του-, το κοιτούν με δέος. Η δημοκρατία, η δικαιο-σύνη, ο ρασιοναλισμός, η θεσμική δημιουργία είναι στο επί-κεντρο της λύσης.

Τρίτον, διότι εν πολλοίς διακυβεύεται το μέλλον της Ευ-ρώπης. Συγκεκριμένα, αν θα γίνει δυνατό να συμπληρωθεί η πολιτική του ενιαίου νομίσματος με ένα ευρωπαϊκό σύστημα νέου οικονομικού φεντεραλισμού, μια νέα ομοσπονδία, στο επίκεντρο της οποίας ως λύση είναι η εμβάθυνση της πολιτι-κής ενοποίησης και η υιοθέτηση συγκεκριμένων εργαλείων, όπως η ανάληψη, κεντρικά, τμήματος του χρέους των με-λών-κρατών με την έκδοση ευρωομολόγων, στα πρότυπα των αποφάσεων του «δείπνου» της 26ης Ιουλίου του 1790 στην προ-ΗΠΑ Αμερική.

Οι λαοί μας πρέπει να γίνουν ενεργοί στο θέμα της ό-ποιας λύσης. Η Ευρώπη ή θα προχωρήσει ή θα εισέλθει σε μεγάλο υπαρξιακό πρόβλημα οριστικής παρακμής με θύματα όλα τα κράτη-μέλη και τους λαούς τους. Είναι η ώρα μηδέν για την Ευρώπη ως προς το αν θα συνεχίσει να είναι συντελε-στής στην εποχή της παγκοσμιοποίησης ή κομπάρσος.

Επιστρέφω στον πρώτο λόγο: η Ελλάδα πρέπει να κερ-δίσει το στοίχημά της. Δηλαδή, πρέπει σύντομα να έχουμε ένα πραγματικά πλεονασματικό προϋπολογισμό και ένα θε-τικό αναπτυξιακό πρόσημο. Και τα δύο είναι απαραίτητες προϋποθέσεις, προκειμένου να πιάσουν τόπο οι θυσίες που γίνονται και να δημιουργηθεί ελπίδα μέσα από την ανάπτυ-ξη για ευημερία και θέσεις εργασίας. Διότι σε προσωπικό ε-πίπεδο η ανεργία είναι στίγμα, και η έλλειψη ελπίδας για α-ξιοπρέπεια είναι το κυριότερο πρόβλημα κοινωνικής συνο-χής που είναι απαραίτητος συντελεστής στη συνάρτηση της ανάπτυξης.

Η ανάπτυξη είναι η μεγάλη πρόκληση. Και είναι πρόκλη-ση ακριβώς λόγω της υφεσιακής συγκυρίας και όλων των κινδύνων που είναι ορατοί σήμερα στη διεθνή επενδυτική κοινότητα. Ακριβώς επειδή φαίνεται -και αν δεν ανοίξουμε βήμα, είναισχεδόν αδύνατη.

Η οραματική ταυτότητα για το πώς θέλουμε να είναι η Ελ-λάδα το 2011 προϋποθέτει αφενός μία ορθή γεωοικονομική θεώρηση μακράς πνοής. Αξονας της οποίας για την κυβέρνηση είναι το άνοιγμα στις λεγόμενες BRIC, τις αναδυόμενες οικο-νομικά δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης (Ινδία, Βραζιλία Κίνα, Ρωσία) μαζί με περιφερειακές συμμαχίες (Ισραήλ, Ηνωμένα Α-ραβικά Εμιράτα, Κόλπος) και η προώθηση τομέων στους οποί-ους διαθέτουμε ήδη ή εν δυνάμει παγκόσμιο συγκριτικό πλεο-νέκτημα. Τέτοιοι τομείς είναι ο τουρισμός (η Ελλάδα ως μονα-δικός τουριστικός προορισμός), η ενέργεια (η Ελλάδα ως κόμ-βος), η ναυτιλία (η Ελλάδα ως μεταφορική δύναμη), οι μετα-φορές (η Ελλάδα ως πόρτα εισόδου και εξόδου), η αγροτική παραγωγή (με βάση την ποιότητα των αγροτικών μας προϊό-ντων) και η Ελλάδα του δυνατού έμψυχου δυναμικού της (η Ελλάδα της δημιουργίας, της ευφυΐας, της γνώσης). Ολα αυτά στο πλαίσιο μιας αειφόρου ανάπτυξης. Είμαστε η χώρα που μπορεί να γίνει το ίδιο εύκολα από πόλος εναλλακτικής ανανε-ώσιμης ενέργειας έως ο παράδεισος της ευρωπαϊκής τρίτης η-λικίας, ακόμα και με νοσοκομειακή υποστήριξη υπηρεσιών.

Για να γίνουν αυτά, χρειάζονται ταυτόχρονα ένα πρό-γραμμα επίσπευσης αλλαγών και ένα πρόγραμμα διαρθρωτι-κών μεταρρυθμίσεων, ώστε να μειωθούν όλοι οι μη επιχειρη-ματικοί κίνδυνοι που προέρχονται κυρίως από την κακονομία και την πολυνομία. Δεν ξεχνάμε βέβαια τη χωροταξία και τις χρήσεις γης (όπου επικρατεί η λογική του χάους) και τη γρα-φειοκρατία που τρώει τη δημιουργικότητα και την διώχνει. Χρειάζεται θεσμική και κοινωνική σταθερότητα. Αν αντιμε-τωπιστούν όλα αυτά, η συνεπακόλουθη αύξηση της ανταγω-νιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, θα δημιουργήσει νέ-ες θέσεις εργασίας που θα απορροφήσουν κοινωνικά την α-παραίτητη αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα. Είναι το στοί-χημά μας των επομένων ετών.

Αλλά για όλα αυτά θα πρέπει να υπάρξει αλλαγή νοοτρο-πίας. Να κάνουμε τη δουλειά μας όλοι με κέφι και αξιοπρέπεια. Οχι μεμψιμοιρώντας και γκρινιάζοντας. Να έχουμε φρόνημα ε-θνικό. Δεν πρέπει να παραμείνουμε παθητικοί, να περιμένουμε ή χειρότερα να απαιτούμε από τους άλλους. Πρέπει να γίνουμε ενεργητικοί, επιχειρηματικοί, εξωστρεφείς. Να πάρουμε τις τύ-χες στα χέρια μας. Κανείς δεν θα μας βοηθήσει αν είμαστε αδύ-ναμοι και παθητικοί. Είναι, δηλαδή, στο τέλος-τέλος η ανάπτυ-ξη όχι μόνον η λύση για εμάς, το εθνικό μας στοίχημα, αλλά και η ευκαιρία πολιτισμικής αλλαγής. Πρέπει να στηριχτούμε στις μεγάλες δυνάμεις μας. Εμείς, οι Ελληνες. Πάνω από όλα. Για να είμαστε ανεξάρτητοι και αξιοπρεπείς. Αυτή είναι η υπε-σχημένη γη μας.

Ζούμε στην εποχή του απρόβλεπτου. Ζούμε στην εποχή της ήττας της καρτεσιανής λογικής από τη συνθετότητα. Ζού-με στην εποχή του μαύρου κύκνου. Μόνο οι εσωτερικές δυνά-μεις του έθνους, η εθνική αυτογνωσία και η αποφασιστικότη-τα, η πολιτική συναίνεση και η κοινωνική συνοχή στο σχέδιο προς τα εμπρός θα είναι η άγκυρα και το απάγκειό μας την ε-πόμενη χρονιά, και γενικότερα τις επόμενες χρονιές.

Η χρονιά του μαύρου κύκνου

H αγορά του venture capital στην Ελλάδα εξελίσσεται με σημαντικούς ρυθμούς. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί 10 νέα funds από ι-διώτες επενδυτές και θεσμικούς επενδυτές με περισσότερα από 250 ε-

κατ. ευρώ προς επένδυση και από αυτά τα 6 δημιουργήθηκαν μέσα στην τελευταία διετία.

Σήμερα η Attica Ventures θεωρείται, και όχι άδικα, μια από τις πλέον δραστήριες και αποδοτικές εταιρείες διαχείρισης venture capital στην ευρύ-τερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. Εχει ήδη πραγματοποιήσει επενδύσεις και δεσμεύσει κεφάλαια που ξεπερνούν τα 30 εκατ. ευρώ σε 11 ελληνικές μι-κρομεσαίες επιχειρήσεις σε διάφορους κλάδους, ξεκινώντας τις επενδύσεις της από το 2005. Ενδεικτικό της σημαντικής εξέλιξης των συμμετοχών της, αποτελεί το γεγονός ότι τέσσερις από τις επενδύσεις της είναι εισηγμένες στην Εναλλακτική Αγορά (ΕΝ.Α) του Χρηματιστηρίου Αθηνών (ΧΑ).

Τα mastihashop, η πολυβραβευμένη και καινοτόμος αυτή επιχειρη-ματική προσπάθεια από τη Χίο, ήταν μια από τις πρώτες και πλέον γνω-στές επενδύσεις της εταιρείας, η οποία σήμερα ετοιμάζεται να ανοίξει τα φτερά της για παγκόσμια ανάπτυξη. Η εταιρεία ανελκυστήρων Doppler μάς αποδεικνύει ότι στην ελληνική βιομηχανία μπορεί κανείς να βρει δι-εθνώς ανταγωνιστικές εταιρείες, καθώς για το 2010 το 65% του τζίρου της εταιρείας προήλθε από εξαγωγές, εξισορροπώντας τις ιδιαίτερα αρ-νητικές εξελίξεις στην ελληνική αγορά. Στον κλάδο της πληροφορικής, η Performance Technologies με την εξειδικευμένη στρατηγική και επικέ-ντρωση σε τμήματα της αγοράς υπηρεσιών όπως τα virtualisation, business continuity και disaster recovery που αναμένεται να οδηγήσουν της ανάπτυξη της αγοράς τα επόμενα χρόνια, δικαιώνει την επενδυτική επιλογή. Και οι τρεις αυτές εταιρείες του πρώτου επενδυτικού κύκλου είναι σήμερα εισηγμένες στην ΕΝ.Α του ΧΑ.

Θα περίμενε κανείς ότι η οικονομική κρίση που ξεκίνησε στις αρχές του 2008 θα φρέναρε τις επενδυτικές κινήσεις της εταιρείας. Ωστόσο, ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας -από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα- κ. Γιάννης Παπαδόπουλος χαρακτηριστικά τόνισε: «Τα τελευταία δύο χρόνια η Attica Ventures πραγματοποίησε 6 νέες επενδύσεις ύψους 21 ε-κατ. ευρώ, συμμετέχοντας στην ανάπτυξη επενδυτικών σχεδίων που συ-νολικά ξεπερνούν τα 135 εκατ. ευρώ, αναμένεται να δημιουργήσουν πε-ρισσότερες από 1.000 νέες μόνιμες θέσεις εργασίας, καθώς και να αναπτυ-χθούν σημαντικά τα επόμενα χρόνια».

Η αγορά της μπύρας, κλάδος με τεράστιες προοπτικές, αποτέλεσε την πρώτη επενδυτική επιλογή του δεύτερου κύκλου επενδύσεων της ε-ταιρείας. Η γνωστή μικροζυθοποιία Craft, που ξεκίνησε το 1997, κυκλο-φόρησε το καλοκαίρι του 2008 σε μπουκάλι 6 διαφορετικούς τύπους μπύρας υψηλής ποιότητας με πλούσιο άρωμα και φρεσκάδα (ξανθιά, pilsner, weiss, red ale, black lager, καπνιστή), γνωρίζοντας τη θερμή υ-ποδοχή από το διψασμένο για διαφορετικότητα και ποιότητα κατανα-λωτικό κοινό, τόσο στα σούπερ μάρκετ όσο και στους χώρους εστίασης. Η εταιρεία την περίοδο αυτή υλοποιεί ένα επενδυτικό πρόγραμμα 5,7 ε-

H Attica Ventures υπήρξε από τα πρώτα funds που δημιουργήθηκαν στην αγορά του venture

capital ήδη από το 2003, ενώ η Attica Bank ήταν η πρώτη ελληνική τράπεζα που ίδρυσε εξειδικευμένη θυγατρική για τη διαχείριση

αμοιβαίων κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών (ΑΚΕΣ). Tο Μάρτιο του 2004 μετά τη θετική απόφαση της Επενδυτικής

Επιτροπής του ΤΑΝΕΟ και της Attica Bank, η Attica Ventures ανέλαβε τη διαχείριση του

Zaitech Fund ΑΚΕΣ, συγκεντρώνοντας αρχικά κεφάλαια ύψους 30 εκατ. ευρώ (από Attica Bank και ΤΑΝΕΟ). Από το Σεπτέμβριο του

2008 με κοινή απόφαση των μεριδιούχων τα υπό διαχείριση κεφάλαια της εταιρείας,

αυξήθηκαν σε 40 εκατ. ευρώ, πιστοποιώντας την πολύ καλή επενδυτική παρουσία της και

διευρύνοντας ακόμη περισσότερο τους επενδυτικούς της ορίζοντες.

Ερασίνειο Hospital

Επενδύσεις 30 εκατ. ευρώ σε ελληνικές

μικρομεσαίες επιχειρήσεις

κατ. ευρώ που αναμένε-ται να ολοκληρωθεί πλή-ρως το 2011.

Με την επένδυσή της στην εταιρεία Foodlink το καλοκαίρι του 2008, η Attica Ventures επένδυσε στην τρίτη μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία που δραστηριοποιείται στην αγορά των third party logistics, με αποθηκευτι-κούς χώρους σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη που ξε-περνούν τα 30.000 τμ. και με τζίρο που προσέγγισε τα 18 εκατ. ευρώ το 2010. Η αγορά αυτή αναμένεται να αναπτυχθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια.

Την ίδια στιγμή o κατακερματισμός της αγοράς με την ύπαρξη πολλών αλλά αμφίβολης μακροπρόθεσμης προοπτικής εταιρειών, οδηγεί την αγο-ρά σε συγκέντρωση το επόμενο διάστημα. Η εταιρεία που διαθέτει σημα-ντικά διαθέσιμα μετά και την εισαγωγή της στην ΕΝ.Α του ΧΑ και υγιή χρηματοοικονομική διάρθρωση αναμένεται να παίξει πρωταγωνιστικό ρό-λο στην αναδιάταξη αυτή.

Το Oyster αποτελεί μια πρωτοποριακή ανάπτυξη high end κατοικιών στο κέντρο της Αθήνας. Πρόκειται για ένα συγκρότημα διαμερισμάτων πολύ υψηλών προδιαγραφών, μελετημένων μέχρι την τελευταία λεπτομέ-ρεια με τέτοιο τρόπο που να αποπνέουν έναν αέρα άψογης λειτουργικότη-τας και πολυτέλειας και εμπλουτισμένων με μια σειρά υπηρεσιών που διευ-κολύνουν τη ζωή των ενοίκων (lobby, κοινόχρηστη πισίνα, home spa, αί-θουσα παιχνιδιών-προβολών, meeting room). Το έργο είναι μια έμπνευση της ISV Development, εταιρείας με 35ετή παρουσία και σημαντικό έργο στους τομείς της αρχιτεκτονικής και της κατασκευής τόσο στην Ελλάδα ό-σο και στο εξωτερικό και αποτελεί το βραχίονα της ISV Architects στον τομέα των αναπτύξεων συγκροτημάτων high end κατοικιών και επαγγελ-ματικών χώρων, που το υλοποιεί σε μια από κοινού επένδυση με την Attica Ventures. Το Oyster περιλαμβάνει 31 διαμερίσματα μεγέθους 50 τμ. -160 τμ. και είναι καίρια τοποθετημένο επί των οδών Ευρυδάμαντος, Χελντράϊχ και Σφιγγός, σε ελάχιστη απόσταση από τον άξονα της λεωφόρου Συγ-γρού και πλάι σε σημαντικά νέα κτίρια της Αθήνας (Εθνική Ασφαλιστική και Ωνάσειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών). Από τις αρχές του 2011 ξεκι-νά η διαδικασία των πωλήσεων, καθώς το πιλοτικό διαμέρισμα που αποτυ-πώνει με σαφήνεια τη φιλοσοφία, ποιότητα και εξαιρετική εικόνα των high

end αυτών κατοικιών είναι ήδη πλήρως έτοιμο.

Το Ερασίνειο Hospital, με συνολικό προϋπολογι-σμό 90 εκατ. ευρώ, αποτε-λεί τη μεγαλύτερη επένδυ-ση που υλοποιείται σήμερα στο χώρο της υγείας στην Ελλάδα. Η εντυπωσιακή αυτή επένδυση, με συνολι-κό εμβαδόν 55.000 τ.μ. και δυναμικότητα 220 κλινών, αναπτύσεται σε ένα εξαι-ρετικό περιβάλλον στην περιοχή της Βάρης και θα είναι το πρώτο ιδιωτικό ο-γκολογικό νοσοκομείο στη χώρα μας. Η επένδυση αυτή έχει ήδη προσελκύσει

κορυφαίους επιστήμονες τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, λόγω των υποδομών και συνθηκών εργασίας που προσφέρει. Βασικοί μέ-τοχοι του Ερασίνειου είναι ο όμιλος Ρέστη, η οικογένεια Λοϊσίου, ομάδα σημαντικών εξειδικευμένων ιατρών από την Ελλάδα και το εξωτερικό και η Attica Ventures από τον Ιούνιο του 2009, ενώ από το φθινόπωρο του 2009 προστέθηκε στους επενδυτές και ένας κυπριακός όμιλος επενδύσεων. Συνολικά με την επένδυση αυτή αναμένεται να δημιουργηθούν περισσότε-ρες από 600 μόνιμες νέες θέσεις εργασίας, ενώ η λειτουργία της αναμένε-ται να ξεκινήσει μέσα στο 2011.

Οι πλέον πρόσφατες επενδυτικές κινήσεις της Attica Ventures αφο-ρούν τη συμμετοχή της στην ανάπτυξη δύο σημαντικών έργων ανανεώσι-μων πηγών ενέργειας: ένα αιολικό πάρκο 15 MW και συνολικού προϋπο-λογισμού άνω των 21 εκατ. ευρώ που αναμένεται να ολοκληρωθεί στις αρ-χές του 2012 και ένα φωτοβολταϊκό πάρκο 3 ΜW, συνολικού προϋπολογι-σμού άνω των 10 εκατ. ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί ότι έχει ήδη ξεκινήσει η υλοποίηση και των δύο αυτών επενδύσεων, καθότι έχουν λάβει άδεια ε-γκατάστασης και έχουν υπαχθεί στον αναπτυξιακό νόμο. Η αγορά αυτή α-ναμένεται να αποτελέσει τη βασική αγορά επενδυτικού ενδιαφέροντος για τις επόμενες επενδυτικές κινήσεις της Attica Ventures που αναμένεται να ανακοινωθούν στις αρχές του 2011.

Συνοψίζοντας: 11 επενδύσεις, 4 IPO’s στο Χρηματιστήριο Αθηνών, πε-ρισσότερα από 30 εκατ. ευρώ σε επενδύσεις, περισσότερες από 1.000 νέες θέσεις εργασίας, εξαιρετικές επενδυτικές επιλογές και σημαντικοί ρυθμοί ανάπτυξης για τις εταιρείες, αποτελούν αν μη τι άλλο σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για την οικονομία και την επιχειρηματικότητα.

Oyster Smart Flats

PUBL

I


Τ ο 2011 είναι η χρονιά ορόσημο για την ελληνική οικονο-μία, καθώς καλείται να μπει σε τροχιά ανάπτυξης και να πάρει την πολυπόθητη στροφή που καθυστέρησε δεκαετί-

ες. Η προσπάθεια αυτή είναι πιο δύσκολη από ποτέ εξαιτίας της πρωτόγνωρης δημοσιονομικής προσαρμογής και του δυ-σμενούς οικονομικού κλίματος στην ευρωζώνη, αλλά δεν εί-ναι ανέφικτη. Οσοι δε, υποστηρίζουν τη ματαιότητα της προ-σπάθειας, προβάλλοντας καταστροφικά σενάρια, αγνοούν μία σειρά από δεδομένα και πολιτικές που μπορούν να επα-νεκκινήσουν την οικονομία μας και να θέσουν τις βάσεις για ένα βιώσιμο παραγωγικό και αναπτυξιακό μοντέλο.

Κατ’ αρχάς, παρά τις δανειακές της υποχρεώσεις και το πρ όγρ α μ μ α μ ε -ταρρυθμίσεων που καλείται να φέρει εις πέρας, η Ελλάδα έχει ένα σημαντικό απόθε-μα πόρων συγκρι-νόμενη με χώρες

που προσέφυγαν σε αντίστοιχους μηχανισμούς οικονομικής στήριξης. Πέρα από τα 22 δισ. ευρώ του Εθνικού Στρατηγι-κού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) για την επόμενη πενταε-τία, υπάρχει τεράστιο απόθεμα σε ανθρώπινο κεφάλαιο -κυρίως από τη νέα γενιά- που είναι εγκλωβισμένο στην η-μιαπασχόληση και την ανεργία, υπάρχει ένα σταθερό σε γε-νικές γραμμές τραπεζικό σύστημα που δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια στα Βαλκάνια, υπάρχουν εξωστρεφείς επιχειρήσεις με τεχνογνωσία και εξαγωγική πυγμή, ενώ σταδιακά αναγεννάται το επενδυτικό ενδιαφέρον από το ε-ξωτερικό. Χωρίς να θέλω να επεκταθώ στις πρωτόγνωρες μεταρρυθμίσεις που αλλάζουν τη λειτουργία του δημόσιου τομέα, του κράτους, της λειτουργίας του πολιτικού συστή-

ματος, διαπιστώνουμε ότι η Ελλάδα έχει δυνατότητες και α-ποθέματα να εκμεταλλευτεί και να ενθαρρύνει την επιχειρη-ματικότητα και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Δεύτερον, υπάρχει μια συντονισμένη προσπάθεια από τη σημερινή κυβέρνηση να δημιουργήσει ένα φιλικό προς τις επιχειρήσεις περιβάλλον, με τομές και ρήξεις που έμοια-ζαν αδιανόητες μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Η εθνική μας στρατηγική για την ανάπτυξη έχει πέντε πυλώνες που διαν-θίζονται από επιμέρους δράσεις και πολιτικές. Στόχος μας να απαντήσουμε στην κρίση με ρεαλισμό και ταχύτητα και ταυτόχρονα να αλλάξουμε τις παρωχημένες δομές και νοο-τροπίες του επιχειρείν στη χώρα. Οι άξονες αυτοί είναι:

1. Αναθέρμανση της οικονομίας μέσα από την αξιοποίηση των επενδυτικών εργαλείων και την ενίσχυση της ρευστό-τητας. Ο νέος νόμος για τις επενδύσεις διαθέτει συγκεκρι-μένο προϋπολογισμό, δημιουργώντας συνθήκες ανταγωνι-σμού μεταξύ των υποβαλλόμενων επενδυτικών σχεδίων. Ε-πιπλέον, εισάγει σαφή και μετρήσιμα κριτήρια αξιολόγησης που προάγουν την οικονομική αποτελεσματικότητα και δια-σφαλίζουν το αδιάβλητο της διαδικασίας επιλογής. Ταυτό-χρονα, θέτει σαφές χρονοδιάγραμμα για την υποβολή και αξιολόγηση των προτάσεων. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλί-ζεται η μέγιστη δυνατή απόδοση των διαθέσιμων κοινωνι-κών πόρων, που με το ισχύον καθεστώς έχουν απαξιωθεί.

«Φέρνουμε το ΕΣΠΑ ένα χρόνο μπροστά». Εντός του 2011, επιτυγχάνουμε δαπάνες τουλάχιστον ύψους 5,2 δισ. ευρώ. Απλοποιούμε δραστικά το σύστημα διαχείρισης και προχωράμε σε αναθεώρηση του προγράμματος εντός του 2011 με στόχο την προσαρμογή του στις σημερινές ανάγκες κρίσης της χώρας και την καλύτερη διασύνδεσή του με το στρατηγικό στόχο για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και επανεκκίνηση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Περισσό-

Εχουμε τις προϋποθέσεις για ένα νέο αναπτυξιακό θαύμα

Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα φιλικό προς τις επιχειρήσεις

περιβάλλον, με τομές και ρήξεις που έμοιαζαν αδιανόητες μέχρι πρόσφατα


τερα έργα - περισσότερες θέσεις εργασίας για την περιφέ-ρεια είναι ο στόχος μας.

Δημιουργούμε νέα χρηματοδοτικά εργαλεία με στόχο την ενίσχυση της ρευστότητας. Το Εθνικό Ταμείο Επιχειρη-ματικότητας και Ανάπτυξης (ΕΤΕΑΝ), ο νόμος για τη σύστα-ση του οποίου έχει ήδη παρουσιαστεί, θα αποτελέσει ένα ειδι-κό ταμείο στήριξης των επιχειρήσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στις ΜμΕ, αλλά και στις καινοτόμες επιχειρήσεις. Το ταμείο αναμένεται να λειτουργήσει ως καταλύτης στη ροή κεφαλαί-ων προς τις επιχειρήσεις, αναβαθμίζοντας και συμπληρώνο-ντας το υφιστάμενο χρηματοπιστωτικό σύστημα, μοχλεύο-ντας μέσω ανακυκλούμενων δανείων, εγγυήσεων και αντεγ-γυήσεων, συνεπενδύσεων και συμμετοχών, συνολικούς πό-ρους άνω των 2,5 δισ. ευρώ για την επόμενη διετία.

2. Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Αλλάζου-με το θεσμικό πλαίσιο και απλοποιούμε δραστικά τη διαδι-κασία αδειοδότησης των τεχνικών επαγγελμάτων, εκσυγ-χρονίζουμε ριζικά το μοντέλο αδειοδότησης για την εγκα-τάσταση και λειτουργία μεταποιητικών δραστηριοτήτων και διαμορφώνουμε ένα εντελώς νέο θεσμικό πλαίσιο για τις βιομηχανικές περιοχές, ενθαρρύνοντας τη δημιουργία σύγ-χρονων επιχειρηματικών πάρκων. Επιπλέον, έχουμε ήδη δρομολογήσει την εφαρμογή του νόμου για την ίδρυση επι-χειρήσεων σε μία ημέρα με ολοκλήρωση του γενικού μη-τρώου επιχειρήσεων εντός του πρώτου τριμήνου του 2011 και την υλοποίηση καθ’ όλη τη διάρκεια του 2011 σχεδίου δράσης για μία «Ελλάδα φιλική προς τις επιχειρήσεις», με καινούργιες πρωτοβουλίες βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

3. Ενίσχυση της εξωστρέφειας και των εξαγωγών. Για πρώτη φορά διαμορφώνουμε μία στρατηγική που καλύπτει συνολι-

κά την έννοια της εξωστρέφειας και όλες τις επιμέρους πα-ραμέτρους της: από την υιοθέτηση ενός εθνικού brand μέ-χρι την ανασύνταξη των δημόσιων φορέων που υπηρετούν την εξωστρέφεια. Μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2011 συ-στήνεται το ταμείο εξωστρέφειας. Το νέο ταμείο θα ονομά-ζεται Go2Market και θα διαθέτει δημόσιο κεφάλαιο ύψους 70 περίπου εκατ. ευρώ, το οποίο θα αξιοποιηθεί για τη μό-χλευση πολλαπλάσιων κεφαλαίων από την αγορά. Η στρα-τηγική μας αυτή έχει σαφείς και φιλόδοξους στόχους: θέ-λουμε οι εξαγωγές μας να αντιστοιχούν στο 10% του ΑΕΠ μέχρι το 2012 και στο 16% του ΑΕΠ μέχρι το 2014.

4. Προώθηση της νέας και νεανικής καινοτομικής επιχειρη-ματικότητας. Στόχος μας είναι η δημιουργία ενός κινήματος νέας και νεανικής επιχειρηματικότητας σε όλη τη χώρα, στην οποία θα προσφέρεται εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στα υπάρχοντα χρηματοδοτικά εργαλεία. Ηδη βρισκόμαστε σε διάλογο και συνεργασία με τους νέους και καινοτόμους επιχειρηματίες και ετοιμάζουμε μια διαδικτυακή πλατφόρμα νεανικής επιχειρηματικότητας. Παράλληλα, ο νέος επενδυ-τικός νόμος και το ΕΣΠΑ επιδοτεί γενναιόδωρα τους νέους επιχειρηματίες και ειδικότερα τους καινοτόμους, ενώ δημι-ουργούμε νέα χρηματοδοτικά εργαλεία για μικροδάνεια και βελτίωση της πρόσβασης στη ρευστότητα (seed capital, startup capital, venture capital κοκ.) με στόχο τη γενική επι-χειρηματικότητα, όσο και τη δημιουργία end to end προϊό-ντων για την ενίσχυση της βιομηχανίας του Information Communication Technologies (ICT).

5. Μείωση του συνολικού επιπέδου των τιμών και υγιής α-νταγωνισμός. Με τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας για τον ανταγωνισμό, στόχος μας είναι να ενισχύσουμε θεσμικά το ρόλο της Επιτροπής Ανταγωνισμού, ώστε μέσα από την αποτελεσματικότερη λειτουργία της να εξασφαλίσουμε μία υγιή και δυναμική αγορά. Ταυτόχρονα, δημιουργούμε δί-κτυα αλληλεγγύης και κοινωνικής ευθύνης με την επιχειρη-ματική κοινότητα, με πρώτο βήμα την οριζόντια μείωση τι-μών σε εκατοντάδες καταναλωτικά προϊόντα που άρχισε ή-δη να εφαρμόζεται, ανακουφίζοντας την ελληνική οικογέ-νεια. Το στοίχημα απ ό ε δ ώ κ α ι ε -μπρός είναι η προ-σπάθεια αυτή να έχει συνέχεια, αξι-οποιώντας το mo-mentum των μει-ώσεων τόσο στο μέτωπο της οικοδόμησης μιας νέας καταναλωτικής συνεί-δησης στην Ελλάδα, όσο και στο μέτωπο της ενίσχυσης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης των επιχειρήσεων.

Συμπερασματικά, δεν ασπαζόμαστε το δόγμα της αδράνειας και της μεμψιμοιρίας. Προχωράμε με γνώση, εμπειρία, παρα-δοχές και τόλμη. Πεποίθησή μας είναι ότι μπορούν μέσα στο 2011 να αλλάξουν οι κανόνες του παιχνιδιού και στις αρχές του 2012 να καταγράψουμε τα πρώτα αισιόδοξα μηνύματα ό-τι η Ελλάδα βγαίνει από την ύφεση. Αρκεί οι πολιτικές μας για την ανάπτυξη να είναι ρεαλιστικές, στοχευμένες, φορείς αξιών και λύσεων για την κοινωνική κινητικότητα, τη συνο-χή, την αλληλεγγύη, και να υποστηριχθούν έμπρακτα και α-πό την τοπική αυτοδιοίκηση, την επιχειρηματική κοινότητα, τους κοινωνικούς φορείς, τους πολίτες. Είμαι αισιόδοξος ότι η Ελλάδα έχει τις δυνατότητες να καταγράψει άλλο ένα ανα-πτυξιακό success story στην ιστορία της.

Θέλουμε οι εξαγωγές μας να αντιστοιχούν στο 10% του ΑΕΠ μέχρι το 2012 και στο 16% του ΑΕΠ μέχρι το 2014


όλο και μεγαλύτερο εξωτερικό δανεισμό. Ετσι σε κάποιο βαθμό συνέβη αυτό που συχνά αντιμετωπίζουν και επιχειρή-σεις του ιδιωτικού τομέα, μικρότερες ή μεγαλύτερες, που σε περιόδους ευφορίας εστιάζονται στην ανάπτυξη και κερδο-φορία, καλύπτοντας την τυχόν αδυναμία οργανικής χρημα-τοδότησης που μπορεί να υπάρχει από εξωτερικό δανεισμό έως το σημείο που αυτός δεν είναι πλέον εξυπηρετήσιμος.

Η επικράτηση των παραπάνω πρακτικών κατά το μάλ-λον ή ήττον τα τελευταία 35 χρόνια νομοτελειακά οδήγησε στο σήμερα του Μνημονίου και των σημαντικών προσαρμο-γών που καλούμαστε να κάνουμε σε ένα έως και ασφυκτικό χρονοδιάγραμμα. Πριν όμως σπεύσουμε να κατακρίνουμε το Μνημόνιο και τη χρηματοδότηση που αυτό μας παρέχει ως υπερβολικά αυστηρό και ίσως αντιαναπτυξιακό, πιστεύω ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη μας δύο πράγματα:

Πρώτον, ότι δεδομένου του μεγέθους του προβλήματός μας, σε κάθε περίπτωση ένα δάνειο ύψους 110 δισ. ευρώ δεν είναι αμελητέο, αλλά δεδομένων και των αντιθέσεων που συ-νεχώς προκύπτουν μεταξύ των εταίρων μας λόγω των διαφο-ρετικών στρατηγικών-πολιτικών, που πρεσβεύουν, ο χρόνος αντίδρασης και εύρεσης μιας κοινά αποδεκτής λύσης ήταν πολύ άμεσος. Η λύση δόθηκε σε χρόνο σημαντικά μικρότερο από αυτόν, που συνήθως χρειάζεται, προκειμένου να αναχρη-ματοδοτηθούν, διευθετηθούν οι δανειακές υποχρεώσεις των επιχειρήσεων του παραπάνω παραδείγματος που βρέθηκαν σε αδυναμία. Εδώ, βέβαια, τις περισσότερες φορές η ευθύνη της καθυστέρησης διευθέτησης των χρηματοοικονομικών προβλημάτων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την τελική επιβί-ωση της επιχείρησης, πρέπει να επιμεριστεί μεταξύ του επιχει-ρηματία-βασικού μετόχου, ο οποίος δεν μπορεί εύκολα να α-ποποιηθεί των πρακτικών του παρελθόντος, αλλά και των

Ι σως το βασικότερο πρόβλημα, και σε επίπεδο ευρύτερου δημόσιου τομέα αλλά και πολλών ιδιωτικών επιχειρήσε-ων, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων από το χρηματο-

πιστωτικό χώρο, είναι ότι λειτουργούν με πολύ ακριβές και συχνά αναποτελεσματικές δομές. Απόρροια του παραπάνω είναι η υστέρηση ανταγωνιστικότητας σε σχέση με τους ε-μπορικούς εταίρους μας, ειδικά στη σημερινή σχετικά ανοι-κτή διεθνή αγορά, η οποία σε συνδυασμό με τη συνεχή άνο-δο του μέσου βιοτικού επιπέδου της χώρας οδηγεί σε αύξη-ση της κατανάλωσης χωρίς αντίστοιχη αύξηση του παραγό-μενου πλούτου -και εντέλει τη δημιουργία όλο και μεγαλύ-τερων ελλειμμάτων που υποχρεωτικά χρηματοδοτούνται με

Μία ευκαιρία...


πιστωτών που συχνά δεν μπορούν ή και δεν θέλουν να λά-βουν τα αναγκαία μέτρα, για να εξασφαλιστεί η συνέχεια.

Το δεύτερο είναι ότι η πιεστικότητα των όρων του Μνημο-νίου, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνέχιση της χρηματοδό-τησης μέσα στα επόμενα χρόνια, αποτελεί την καλύτερη ευκαι-ρία, και σε κάποιο βαθμό και τη νομιμοποίηση, για να προχω-ρήσει ο δημόσιος, αλλά και ο ιδιωτικός τομέας στις απαραίτη-τες διαρθρωτικές αλλαγές και αλλαγές πρακτικών και συμπε-ριφορών, ώστε να καταστεί η ελληνική οικονομία πάλι βιώσιμη και αναπτυξιακή. Ετσι θεωρώ ότι σήμερα, και ειδικά μετά την αναμενόμενη επιμήκυνση αποπληρωμής του χρέους, συντρέ-χουν οι προϋποθέσεις που επιτρέπουν το σχεδιασμό και υλο-ποίηση μιας στρατηγικής πρώτα σταθεροποίησης της κατά-στασης, και στη συνέχεια ανάπτυξης και φυγής προς τα ε-μπρός.

Αναφορικά τώρα με τα βασικά στοιχεία της παραπάνω στρατηγικής, προκειμένου να επιτευχθεί η έξοδος από την κρίση, και σε αναλογία πάλι με μια επιχείρηση με οικονομι-κές δυσκολίες του ιδιωτικού τομέα, οι τρεις άξονες είναι:1. Δημιουργία αξίας. Είτε πρόκειται για τη ναυτιλία της χώ-ρας, είτε για τον τουρισμό, είτε για τα εξαγώγιμα αγροτικά προϊόντα, είτε για μία από τις λιγοστές μεταποιητικές βιομη-χανικές επιχειρήσεις που απομένουν, όλος ο σχεδιασμός πρέ-πει να εστιάζεται στο πώς θα δημιουργηθούν οι απαραίτητες συνθήκες και προϋποθέσεις, για να αυξηθεί η ανταγωνιστικό-τητα και αποτελεσματικότητά τους στη διεθνή αγορά.2. Συνέπεια και Προοπτική. Εδώ βέβαια το μεγαλύτερο βά-ρος και ευθύνη αναλογεί στους διοικούντες οι οποίοι με την εμπειρία και αποτελεσματικότητά τους θα συνθέσουν την ομάδα που θα μπορέσει να υλοποιήσει την ανωτέρω στρα-τηγική. Βέβαια εκτός από την εμπειρία, απαραίτητα στοι-

χεία επιτυχίας είναι ο ρεαλισμός, δεδομένου ότι σε ένα τόσο δύσκολο εγχείρημα πολύ σπάνια μπορεί να βρεθούν κοινά αποδεκτά λύσεις, αν δεν υπάρχει το στοιχείο του συμβιβα-σμού και των αμοιβαίων υποχωρήσεων, η απόλυτη συνέπεια μεταξύ λόγων και έργων, ειδικά όταν ζητούνται σημαντικές θυσίες από τους κοινωνικούς εταίρους, και φυσικά ένα πρό-γραμμα που δείχνει ότι στο τέλος του δρόμου υπάρχει ση-μαντική πιθανότητα επιτυχίας.3. Συναίνεση. Και με τα παραπάνω οδηγούμαστε στον πιο σημαντικό ίσως παράγοντα επιτυχίας που είναι η κατά το δυνατόν συλλογική συναίνεση και κατανόηση όλων των ε-μπλεκόμενων μερών ότι οι προτεινόμενες λύσεις και μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι απαραίτητες αλλά και κοινωνικά πιο δίκαιες, ώστε εντέλει να υπάρξει η πίστη ότι η όλη προσπάθεια θα έχει αίσιο τέλος και θα έρθουν κα-λύτερες ημέρες.

Στην πρόσφατη μετά τη μεταπολίτευση ιστορία υπάρ-χουν αρκετά παραδείγματα, στα οποία η χώρα στο σύνολό της έφυγε προς τα εμπρός, αλλά και επιχειρήσεις του ευρύ-τερου δημόσιου και ιδιωτικού τομέα πέτυχαν και πετυχαί-νουν σημαντικές διακρίσεις. Επομένως, ξέρουμε ότι με τις κατάλληλες προϋποθέσεις, που αναλύθηκαν επιγραμματικά παραπάνω, έχουμε σημαντικές πιθανότητες επιτυχίας, ειδι-κά αν το βάρος δοθεί περισσότερο στο πώς θα δημιουργη-θεί το περιβάλλον που προάγει τις ευκαιρίες και μεγιστο-ποιεί την αποτελεσματικότητα και λιγότερο αυτό που ελαχι-στοποιεί το κόστος λειτουργίας. Αλλωστε, σε οποιοδήποτε σχεδιασμό πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι όσο στη χώρα οι ε-ξαγωγές συνεισφέρουν λιγότερο από 10% του ΑΕΠ, αυτοί που θα κληθούν να ανατάξουν την οικονομία είναι και αυτοί που θα καταναλώσουν το παραγόμενο προϊόν.


παράδειγμα την ηλεκτρονική διακυβέρνηση στους δημόσιους οργανισμούς και συγκεκριμένα τη μηχανοργάνωση στο χώρο της υγείας, μέτρο που για το δικό μας κλάδο θεωρείται πραγμα-τικά κομβικό για τη μείωση της σπατάλης και τη διαφάνεια των προμηθειών. Αν και έχουν γίνει τα πρώτα βήματα, η υλοποίηση γίνεται με πολλά προβλήματα και σε πολύ αργούς ρυθμούς. Την ίδια στιγμή, υπάρχουν οργανισμοί του ευρύτερου δημόσιου το-μέα που είναι πραγματικά δραστήριοι και δεν έχουν το απαραί-τητο προσωπικό και άλλοι με εργαζομένους ανενεργούς. Σε α-ντιδιαστολή της κατάργησης οργανικών θέσεων ή και ολόκλη-ρων οργανισμών, βρίσκεται η λύση των μετατάξεων.

Εκτός από το δημόσιο τομέα, είναι ανάγκη να δώσουμε πε-ρισσότερη έμφαση στην επιχειρηματικότητα, την ανταγωνιστι-κότητα, την αύξηση των εξαγωγών και των επενδύσεων. Θα πρέπει να τεθούν σε προτεραιότητα θέματα, όπως η εξασφάλι-ση αδειοδοτήσεων για νέες επιχειρήσεις με γρήγορες και διαφα-νείς διαδικασίες και οι φορολογικές ελαφρύνσεις για τις νέες ε-πιχειρήσεις, τουλάχιστον την πρώτη πενταετία. Πρέπει επίσης να ενισχυθούν οι επενδύσεις σε παραγωγικούς τομείς που μπο-ρούν να αντικαταστήσουν σε κάποιο βαθμό τις εισαγωγές προϊ-όντων, αλλά και σε τομείς που αποτελούν παραδοσιακά πηγές ανάπτυξης για την Ελλάδα, όπως ο τουρισμός, ο πολιτισμός και η ναυτιλία. Σε αυτό το σημείο, βέβαια, θα σας αναφέρω ότι αυ-τοί οι τομείς θα τονώσουν την ελληνική οικονομία μόνον εφό-σον ενισχυθεί η ποιότητα των υπηρεσιών και η ανταγωνιστικό-τητα των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε αυτούς. Ε-πιπλέον, η χώρα μας έχει μείνει δραματικά πίσω σε τομείς που συνιστούν τη νέα οικονομία, όπως η τεχνολογία, οι ανανεώσι-μες πηγές ενέργειας, η βιοτεχνολογία.

Παράλληλα, η σημερινή μας εσωστρέφεια δεν διευκολύνει σε τίποτα την ανάπτυξη. Αυτό που πάντα λέγαμε στη θεωρία περί προνομιακής γεωγραφικής θέσης πρέπει να το κάνουμε πράξη, ρίχνοντας επιχειρηματικές γέφυρες και στη ΝΑ Ευρώπη, αλλά και σε χώρες που σήμερα έχουν υψηλούς ρυθμούς ανά-πτυξης, όπως η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα.

Τέλος, η Ελλάδα έχει ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεο-νέκτημα που μέχρι σήμερα δεν έχει αξιοποιηθεί: είναι ο απόδη-μος Ελληνισμός που διαπρέπει στην έρευνα, τις νέες τεχνολογί-ες και αλλού. Ελληνες επιχειρηματίες προοδεύουν σε ξένες αγο-ρές, όμως δεν επενδύουν εδώ, καθώς το επιχειρηματικό περι-βάλλον είναι ασταθές, προβληματικό, μη φιλικό προς αυτούς. Μέχρι να καταφέρουμε να κρατήσουμε εδώ τους νέους, συνδέ-οντας την παιδεία με την αγορά εργασίας και αναπτύσσοντας τις δεξιότητές τους, θα πρέπει να δημιουργήσουμε πρόσφορο έδαφος, για να επιστρέψουν, να εργαστούν και να επενδύσουν στην Ελλάδα τα ταλέντα εκείνα που στρέψαμε μακριά.

Συνολικά, πιστεύω πως έχουμε την ευκαιρία σήμερα να βά-λουμε επιτέλους πιο στέρεες και υγιείς βάσεις για το μέλλον και στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, αρκεί να σκεφτόμαστε ό-χι μόνο πώς θα αντιμετωπίσουμε το παρόν, αλλά πού θέλουμε να είμαστε σε δέκα χρόνια από σήμερα.

Σ ήμερα, η μεγαλύτερη πρόκληση για την Ελλάδα είναι να καταφέρει να συνδυάσει την ταχύτερη και μεγαλύτερη δη-μοσιονομική προσαρμογή της ιστορίας της με μία νέα πολι-

τική ανάπτυξης, που μπορεί να αποκαταστήσει τη διεθνή της αξιοπιστία και να της δώσει σημαντική ώθηση για ένα πιο υγιές και σίγουρο μέλλον. Αυτό αποτελεί κοινή παραδοχή και για αυ-τό πρέπει να εργαστούμε όλοι, με προγραμματισμό και συντο-νισμένες δράσεις.

Ωστόσο, για τις δύο καίριες προτεραιότητες της κυβέρνη-σης, την εξυγίανση του δυσλειτουργικού, κοστοβόρου δημόσι-ου τομέα και την πάταξη της φοροδιαφυγής, αν και φαίνεται να έχουν γίνει κάποια βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, χρειά-ζονται πολύ περισσότερα. Η έμφαση έχει δοθεί στην κάθετη μείωση του κόστους εργασίας, που οδηγεί μοιραία σε μειώσεις μισθών ή κατάργηση θέσεων ή και τα δύο. Αυτή η κατεύθυνση δεν αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, μονόδρομο, καθώς διογκώνει το ήδη μεγάλο πρόβλημα της μειούμενης κατανάλωσης, με ση-μαντικό αντίκτυπο στον ιδιωτικό τομέα και βέβαια αυξάνει την ανεργία. Είναι λύσεις βίαιες, καθώς προσπαθούμε μέσα σε μόλις λίγους μήνες να αντιμετωπίσουμε παθογένειες δεκαετιών. Μπορώ προσωπικά να κατανοήσω πως η ένταξη στο μηχανι-σμό στήριξης μάς επιβάλλει άμεσα μέτρα, όμως θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι μακροχρόνια τα αποτελέσματα των μέτρων αυτών θα φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα της εξυγίανσης και θα δικαιώσουν τις θυσίες που καλούμαστε όλοι να κάνουμε, ώ-στε να μπει η χώρα μας ξανά σε τροχιά ανάπτυξης.

Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να θεωρούμε πως ο στό-χος της μείωσης των εξόδων έχει επιτευχθεί ουσιαστικά, όταν το ίδιο το κράτος δεν πληρώνει τους προμηθευτές του. Θα σας αναφέρω χαρακτηριστικά πως σήμερα βρίσκεται ακόμη στα χαρτιά το θέμα του διακανονισμού των νοσοκομειακών χρεών προς τις φαρμακευτικές εταιρείες για την περίοδο 2007-2009, ενώ ήδη για το τρέχον έτος τα χρέη έχουν ξεπεράσει τα 670 ε-κατ. ευρώ.

Μήπως θα έπρεπε να σκεφτούμε κατ' αρχήν τρόπους, ώστε να αυξήσουμε την αποδοτικότητα του συστήματος; Πάρτε για

Εμείς σε δέκα χρόνια...


Τ ο 2011 βρίσκει τους μεγάλους παίκτες του ενεργειακού το-μέα της Ελλάδας σε μεγάλη αβεβαιότητα για τις επικείμε-νες μεταρρυθμίσεις στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας

και χιλιάδες μικρομεσαίους επενδυτές σε προσμονή για το ξε-κίνημα της πολλά υποσχόμενης «πράσινης ανάπτυξης» με α-νανεώσιμες πηγές και εξοικονόμηση ενέργειας.

Το 2011 περίπου 2.000 MW (περίπου 20% του συνόλου) ι-διωτικών μονάδων φυσικού αερίου για πρώτη φορά στην Ελ-λάδα θα κληθούν να ανταγωνιστούν με τη ΔΕΗ στην ηλε-κτροπαραγωγή και ανησυχούν ότι θα εγγράψουν ζημιές λόγω των πολλών στρεβλώσεων που χαρακτηρίζουν την αγορά ηλε-κτρικής ενέργειας στην Ελλάδα. Στις λιανικές πωλήσεις, οι έ-μποροι ηλεκτρισμού χωρίς απευθείας πρόσβαση στην ηλε-κτροπαραγωγή επιδεικνύουν αξιοσημείωτο δυναμισμό, αλλά η οικονομικότητά τους είναι ασταθής. Οι απαιτήσεις του Μνη-μονίου για άμεση απελευθέρωση της λιγνιτικής παραγωγής της ΔΕΗ παραμένουν εκκρεμείς. Οι απαιτήσεις αυτές πρέπει να θεωρηθούν ως ευκαιρία για επίλυση της χρονίζουσας παθο-γένειας στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία επιπλέον καλείται να διασφαλίσει τη δύσκολη προσαρμογή προς ένα σύστημα με μεγάλο ποσοστό (35%-40%) Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και μεγάλο κόστος πληρωμών για δικαιώμα-τα εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα.

Καλλιεργήθηκαν προσδοκίες σε χιλιάδες μικρούς επενδυ-τές για ευκαιρίες απόδοσης των αποταμιεύσεών τους μέσω των ΑΠΕ και ιδίως των φωτοβολταϊκών. Η κινητικότητα είναι μεγάλη και στις επενδύσεις για αιολικά πάρκα. Το ενδιαφέρον αυτό είναι πράγματι ευκαιρία για ανάπτυξη και θέσεις απασχό-λησης. Ομως, ξεχνάμε συχνά τις προϋποθέσεις.

Τα φωτοβολταϊκά κοστίζουν σαφώς περισσότερο από άλ-λες μορφές ενέργειας. Οι υψηλές αποδόσεις, χάρη στη γενναι-όδωρη τιμή αγοράς από το σύστημα, θα επιτευχθούν όμως μό-νο από όσους διαθέτουν κεφάλαια, ενώ συγχρόνως οι πολλοί καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας θα πληρώσουν σαφώς πε-ρισσότερα για το ρεύμα που καταναλώνουν. Λίγοι, επομένως, μπορεί να ωφεληθούν από τα κέρδη των φωτοβολταϊκών.

Αντίθετα, άλλες μορφές ΑΠΕ, όπως η αιολική ενέργεια, η βιομάζα και τα απόβλητα, καθώς και τα μικρά υδροηλεκτρικά είναι πιο ανταγωνιστικά συγκριτικά με το σημερινό κόστος της θερμικής ηλεκτροπαραγωγής.

Η ανάπτυξη των αιολικών σε μεγάλη κλίμακα, όπως απαι-τείται για την επίτευξη των στόχων του 2020, εμποδίζεται από την έλλειψη ηλεκτρικών δικτύων προς περιοχές υψηλού αιολι-κού δυναμικού και προς τα νησιά. Τα σχεδιαζόμενα νέα δίκτυα απαιτούν σημαντικά κεφάλαια (πέντε δισ.) που πρέπει να ε-πενδυθούν σε λίγα χρόνια. Η συγκέντρωση των κεφαλαίων αυτών αποτελεί πρόβλημα στην παρούσα συγκυρία της κρίσης στην Ελλάδα και βέβαια δεν μπορεί να γίνει μέσω υπέρμετρης επιβάρυνσης της δανειακής θέσης της ΔΕΗ. Χρηματοδότηση μέσω μοντέλου συμβάσεων παραχώρησης θα ήταν μία εφικτή λύση. Χρειάζονται επιπλέον να δρομολογηθούν από το κράτος

διαγωνισμοί και για μεγάλα αιολικά πάρκα κατά τα πρότυπα πολλών χωρών της Ευρώπης.

Για τα έργα βιομάζας, αποβλήτων και μικρών υδροηλεκτρι-κών θα έπρεπε να απλοποιηθούν οι διαδικασίες αδειών και να μην υφίσταται κανένας περιορισμός ποσόστωσης στο μείγμα των ΑΠΕ.

Η ανάπτυξή τους είναι μεγάλης σημασίας για την ελληνι-κή οικονομία λόγω της μεγάλης εγχώριας προστιθέμενης αξί-ας. Οι ενεργειακές καλλιέργειες, εφό-σον προωθηθούν με σ τήρι ξη του κράτους σε κλίμα-κα βιομηχανικής οργάνωσης, μπο-ρούν πραγματικά να διασώσουν τον αγροτικό τομέα της χώρας, σε αντίθεση βέβαια με τα αγροτικά φωτοβολταϊκά τα οποία δεν έπρεπε να επιτρέπονται για εκτά-σεις που μπορούν να καλλιεργηθούν.

Είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη η απογείωση των ΑΠΕ να συσχετίζεται με στήριξη αντίστοιχων εγχώριων βιομηχανιών, ώστε να μεγεθύνεται η εγχώρια προστιθέμενη αξία. Μόνο τότε θα πιάσει τόπο η αύξηση των τιμολογίων ρεύματος που πρέπει να αναμένεται.

Θεμέλιος λίθος του εγχειρήματος προς την «πράσινη α-νάπτυξη» και τους στόχους του 2020 αποτελεί όμως η εξοι-κονόμηση ενέργειας, ιδίως στα σπίτια και τα κτίρια. Το δυ-ναμικό είναι μεγάλο και αν πράγματι αναληφθούν επενδύ-σεις σε μεγάλη κλίμακα, η ελληνική οικονομία αλλά και ο ε-νεργειακός τομέας θα ωφεληθούν περισσότερο από κάθε άλλη «πράσινη» παρέμβαση. Ζητούμενο όμως είναι η χρη-ματοδότηση των επενδύσεων, κάτι που δεν έχει εξασφαλι-στεί στις μέχρι σήμερα πρωτοβουλίες που έχουν εξαγγελθεί. Μηχανισμοί, όπως τα «λευκά πιστοποιητικά» πρέπει να εξε-ταστούν σοβαρά, λαμβάνοντας υπόψη τη θετική εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

«Πράσινες» προκλήσεις

Η ανάληψη επενδύσεων για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια θα ωφελήσει την ελληνική οικονομία περισσότερο από κάθε άλλη «πράσινη» παρέμβαση


Η διεθνής χρηματοπιστωτική και δημοσιονομική κρίση, σε συνδυασμό με συσσωρευμένες, χρόνιες, εγχώριες δημοσι-ονομικές ανισορροπίες και διαρθρωτικές αδυναμίες, με

πράξεις και παραλείψεις της παρούσας κυβέρνησης και με κερ-δοσκοπικές πιέσεις, οδήγησαν τη χώρα μας στην προσφυγή στο Μηχανισμό Στήριξης και στη σύναψη ενός Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής («Μνημόνιο»). Ενός φιλόδοξου αλλά πρόχειρα σχεδιασμένου και μη ρεαλιστικού προγράμματος -ό-πως καταδεικνύουν ήδη, στο πρώτο επτάμηνο υλοποίησής του,

οι αστοχίες στις προβλέψεις και οι αποκ λίσεις από τους στόχους- που περιλαμβάνει συ-στα λτικά μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής, οικονο-μικά αναποτελε-

σματικά και κοινωνικά άδικα, και διαρθρωτικές αλλαγές, αρκε-τές από τις οποίες είναι αναγκαίες για τη βελτίωση της αντα-γωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.

Η κρίση όμως αντανακλά, μεταξύ άλλων, τις υστερήσεις και τις στρεβλώσεις του αναπτυξιακού προτύπου της ελληνι-κής οικονομίας. Ενός προτύπου που, εκτός πολλών άλλων, δεν αξιοποίησε έγκαιρα και αποτελεσματικά τα συγκριτικά πλεο-νεκτήματα της χώρας και άφησε ανεκμετάλλευτους σημαντι-κούς αναπτυξιακούς παράγοντες (όπως είναι η αποτελεσματι-κότητα της δημόσιας διοίκησης, η αποτελεσματικότητα του «τριγώνου της γνώσης» Παιδεία-Ερευνα-Καινοτομία, η επάρ-κεια των θεσμών, το ανθρώπινο και το κοινωνικό κεφάλαιο). Είναι φανερό ότι είναι ανάγκη να σχεδιάσουμε και να υλοποιή-σουμε ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο για το μέλλον, προκειμέ-

νου η χώρα να αποκτήσει βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική ευημερία. Το πρότυπο θα πρέπει πρωτίστως να ε-δράζεται στη διατηρήσιμη δημοσιονομική προσαρμογή και στην επένδυση στις νέες πηγές ανάπτυξης.

Αναφορικά με τη δημοσιονομική προσαρμογή, βασικές πολιτικές πρέπει να είναι:

Η ουσιαστική συγκράτηση των πρωτογενών δαπανών με την ταυτόχρονη βελτίωση της «ποιότητας» των δημόσι-ων οικονομικών. Απαιτείται η αύξηση της αποτελεσματικό-τητας των πόρων, ενισχύοντας, από τη μία πλευρά, τις δα-πάνες που έχουν υψηλό πολλαπλασιαστή και απόδοση, προάγουν την οικονομική ανάπτυξη και δημιουργούν υψη-λή κοινωνική ανταποδοτικότητα, αλλά και μειώνοντας, από την άλλη πλευρά, τις δαπάνες που αποτελούν κρατικές σπατάλες.

Η ενίσχυση των φορολογικών εσόδων μέσω της διεύρυν-σης της φορολογικής βάσης, της καταπολέμησης της παραοι-κονομίας και του περιορισμού της φοροδιαφυγής, με τον εκ-συγχρονισμό του φορολογικού συστήματος και την ουσια-στική αναδιάρθρωση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού.

Η καταγραφή, αποτίμηση και αξιοποίηση της περιουσί-ας του Δημοσίου για την αντιμετώπιση του υψηλού δημόσι-ου χρέους.

Αναφορικά με τις νέες πηγές ανάπτυξης, βασικές πολι-τικές πρέπει να είναι:

Πρώτον, η επένδυση στη γνώση. Για να έχει μία χώρα προοπτική στο νέο περιβάλλον, οφείλει να θέτει ως προτε-ραιότητα και πρώτη επιλογή την επένδυση στη γνώση με την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου και ποιοτικού συστήμα-τος εκπαίδευσης και διά βίου μάθησης. Σύστημα που αποτε-λεί το βασικό θεσμικό μηχανισμό παραγωγής, συσσώρευσης και διάχυσης του ανθρώπινου κεφαλαίου.

Το αναπτυξιακό πρότυπο θα πρέπει πρωτίστως να εδράζεται

στη διατηρήσιμη δημοσιονομική προσαρμογή και στην επένδυση

σε νέες πηγές

Επένδυση σε νέες πηγές ανάπτυξης


Δεύτερον, η επένδυση στην έρευνα και στην καινοτομία. Με τη δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου και των απαραί-τητων προϋποθέσεων που ευνοούν και ενισχύουν την ανά-πτυξη της καινοτομίας (πχ. ζώνες και πόλοι καινοτομίας) και με την ενσωμάτωση της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτομίας στην παραγωγική διαδικασία και τη διάχυση των αποτελεσμάτων στην ελληνική οικονομία και κοινωνία.

Τρίτον, η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας. Βασικοί άξονες δράσης πρέπει να είναι, κατ’ αρχάς, η διαμόρφωση απλών, διαφανών και σταθερών κανόνων για την ίδρυση και λειτουργία επιχειρήσεων. Επίσης, η βελτίωση του ρυθ-μιστικού και ανταγωνιστικού πλαισίου των αγορών αγα-θών και υπηρεσιών, με την επιλογή ορθών μέτρων προστα-σίας της εργασίας. Η σταδιακή μείωση των φόρων, έκτα-κτων και μη, καθώς και των φορολογικών συντελεστών. Και τέλος, η σταδιακή μείωση των υψηλών ασφαλιστικών εισφορών, αφού αυτές δημιουργούν προβλήματα στην απα-σχόληση και στην ανταγωνιστικότητα.

Τέταρτον, η δημιουργία ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους. Ενα αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος, στο πλαί-σιο της οικονομίας της αγοράς, σε συνθήκες δημοσιονομι-κής πειθαρχίας, μπορεί να αποτελέσει προωθητικό παράγο-ντα της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και της ουσιαστι-κής κοινωνικής πολιτικής. Κράτος που θα μεριμνά για τη βέλτιστη λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς, την εξα-σφάλιση της μέγιστης οικονομικής αποτελεσματικότητας, την κοινωνικά δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος και του παραγόμενου πλούτου.

Βέβαια, το μείγμα αγοράς και κράτους μπορεί να ποικίλ-λει ανάλογα με τις περιστάσεις, τις ανάγκες και τις προτιμή-σεις της κοινωνίας. Βασικοί άξονες δράσης πρέπει να είναι: α) η βελτίωση της ποιότητας των θεσμών και η οικοδόμηση

κράτους δικαίου (με την ενδυνάμωση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και της ταχύτητας στην απονομή της, καθώς και με την ενίσχυση της διαφάνειας στη δημόσια διοίκηση) και β) η δραστική μείωση της γραφειοκρατίας, δηλαδή του κόστους και του χρόνου συμμόρφωσης στις διοικητικές πράξεις, με συγκεκριμένες δομικές πρωτοβουλίες (όπως είναι η κωδικο-ποίηση και απλοποίηση της νομοθεσίας, ο περιορισμός των ερμηνευτικών εγκυκλίων, η ενοποίηση των μηχανισμών χρέ-ωσης του πολίτη και ο περιορισμός των επικαλύψεων των αρμοδιοτήτων των δημόσιων υπηρεσιών).

Πέμπτον, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονο-μίας. Βασικοί άξονες δράσης πρέπει να είναι η ενίσχυση της ε-ξωστρέφειας και η στροφή στην ποιό-τητα με την αξιο-ποίηση των αντα-γωνιστικών πλεο-νεκτημάτων της χώρας, καθώς επί-σης και η ανάπτυ-ξη συγκεκριμένων μεσοπρόθεσμων σχεδίων για την προσέλκυ-ση ξένων επενδύσεων, μέσα από την αναβάθμιση των υποδο-μών και το σαφή προσανατολισμό των δημόσιων επενδύσεων.

Συμπερασματικά, η δημοσιονομική εξυγίανση και πει-θαρχία είναι αναγκαία, αλλά όχι και ικανή, συνθήκη για την ενίσχυση του μεσοπρόθεσμου δυνητικού ρυθμού ανάπτυξης. Αυτό που χρειάζεται είναι η άμεση συγκρότηση σχεδίου και συνακόλουθα η ανάληψη δράσεων για τη διαμόρφωση και την αξιοποίηση των νέων πηγών ανάπτυξης. Για τη διαμόρ-φωση ενός νέου οικονομικού προτύπου που θα στοχεύει, επί της ουσίας, στην επίτευξη της διατηρήσιμης ανάπτυξης, στην ενίσχυση της απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής.

Το μείγμα αγοράς και κράτους θα πρέπει να ποικίλλει ανάλογα με τις περιστάσεις, τις ανάγκες και τις προτιμήσεις της κοινωνίας


εξετάσεις του διεθνούς ανταγωνισμού; Τι πρέπει να κάνουν, για να περάσουν τις εξετάσεις αυτές;

Σπεύδω να διευκρινίσω ότι πολλές ελληνικές εταιρείες έ-χουν ήδη επιδείξει υψηλό επίπεδο ανταγωνιστικότητας. Με-ρικές μεγάλες τράπεζες, η «Τιτάν», η «3Ε» και αρκετοί άλλοι έδειξαν και πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης αποτελε-σματικότητα και ανθεκτικότητα. Δυστυχώς, όμως, πολλές ελληνικές επιχειρήσεις παραμένουν προβληματικές. Η χαμη-λή ανταγωνιστικότητα μπορεί να εντοπιστεί στα δύο άκρα του ελληνικού επιχειρηματικού φάσματος. Στο ένα άκρο βρί-σκονται οι «προσωποπαγείς» εκείνες επιχειρήσεις, που δεν μπορούν να αναπτυχθούν πέρα από την περίμετρο ελέγχου του επιχειρηματία «πατριάρχη», οι λιλιπούτειοι, που δεν κα-ταφέρνουν να δημιουργήσουν σημαντικές οικονομίες κλίμα-κας και να κατακτήσουν σημαντικά μερίδια αγοράς, ούτε να παράγουν συγκριτικά πλεονεκτήματα και θέσεις απασχόλη-σης για την ελληνική οικονομία. Στο άλλο άκρο του φάσμα-τος ζουν οι μονοπωλιακοί «δεινόσαυροι» του δημόσιου το-μέα, των οποίων η ανικανότητα, συνδυασμένη συχνά με δια-φθορά, έχει συντελέσει στην αποτελμάτωση όχι μόνο των νευραλγικών τομέων τους οποίους ελέγχουν (πχ. σιδηροδρο-μικές μεταφορές, ενέργεια), αλλά και της ελληνικής οικονο-μίας γενικότερα.

Πιστεύω ότι ο δρόμος προς τη βελτίωση της ανταγωνι-στικότητας των επιχειρήσεων περνάει αναγκαία μέσα από τη βελτίωση τόσο της ποιότητας, όσο και της διαφάνειας της ε-ταιρικής τους διακυβέρνησης. Αυτό δεν είναι ηθική επιταγή, αλλά οικονομική αναγκαιότητα. Μία προσωποπαγής επιχεί-ρηση αποκλειστικά βασισμένη στις επιλογές του «πατριάρ-χη» και των εκλεκτών του μπορεί, ακόμη και στην περίπτωση της πιο «φωτισμένης δεσποτείας», να φτάσει μόνον ως ένα σημείο ανάπτυξης. Για να συνεχίσει να αναπτύσσεται πέρα α-πο το σημείο αυτό χωρίς υπέρμετρη αύξηση του επιχειρηματι-κού της κινδύνου, θα πρέπει: (α) να αποκεντρώσει τη λήψη αποφάσεων και την ευθύνη των επιχειρησιακών δράσεων, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την τακτική υιοθέτηση σαφών στόχων, πολιτικών και τη σύσταση διαφανών μηχανι-σμών ελέγχου, (β) να προσελκύσει ανθρώπινο δυναμικό και ταλέντο από την αγορά, κάτι που προϋποθέτει διαφάνεια στα

Δ εν είναι ασφαλώς μυστικό ότι ανάπτυξη χωρίς ανταγωνι-στικές επιχειρήσεις δεν είναι δυνατή. Και όλοι οι συνετοί άνθρωποι γνωρίζουν πως η ανταγωνιστικότητα των ελ-

ληνικών επιχειρήσεων δεν πρόκειται να βελτιωθεί χωρίς ριζι-κές, διαρθρωτικές αλλαγές: διευκόλυνση εισόδου και εξόδου των επιχειρήσεων στην αγορά, ευελιξία στην αγορά εργασίας και ορθολογική, προβλέψιμη φορολογική πολιτική για τις ε-πιχειρήσεις.

Στο κείμενο αυτό σκοπός μου δεν είναι να συζητήσω τις μεταρρυθμίσεις αυτές, πολλές από τις οποίες είναι υπ’ ατμόν λόγω Μνημονίου. Αυτό που με απασχολεί είναι η «επόμενη ημέρα». Και αν ακόμη υποθέσουμε ότι οι διαρθρωτικές αυτές αλλαγές φτάσουν σε αίσιο πέρας, είναι οι ελληνικές επιχειρή-σεις έτοιμες να επωμιστούν την ευθύνη τους για την οικονο-μική ανασυγκρότηση της χώρας, να περάσουν με επιτυχία τις

Ο δρόμος πέρα από τους λιλιπούτειους και τους δεινοσαύρους

Ι σως τώρα είναι το κέλευσμα του χρόνου να αναπτύξουμε και στον τόπο μας ουσια-στική συνείδηση των ηθικών επιχειρηματι-

κών αρχών και να τις προτάξουμε του γενι-κότερου επιχειρηματικού γίγνεσθαι. Η επι-χείρηση ή o οποιοσδήποτε οργανισμός (α-σχέτως μεγέθους κλάδου και τοποθεσίας) έ-χει γίνει πια ουσιαστικότατο μέρος του κοι-νωνικού ιστού και επιβάλλεται να μελετή-σουμε τη φιλοσοφία της και την ηθική της.

Οι οργανισμοί, όπως και κάθε οργανω-μένη κοινωνική έκφραση, αποκτούν και αυ-τοί σταδιακά μια «εταιρική κουλτούρα». Η κουλτούρα αυτή ορίζει, μέσα στο χώρο ε-πιρροής της, νομοτέλειες και απαντά σε ε-ρωτήματα, όπως: ποια είναι η συμπεριφορά της επιχείρησης-οργανισμού ως προς τον

πελάτη; Ως προς τον εργαζόμενο σε αυτήν; Ως προς το μέτοχο; Ως προς το περιβάλλον γενικότερα;

Στο πλαίσιο αυτό φαίνεται λογικό ότι η φιλοσοφία και η ηθική ως κομμάτι της εταιρι-κής κουλτούρας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το γεωγραφικό, κοινωνικοπολιτιστικό, οι-κονομικό, ιστορικό και χρονικό πλαίσιο στο οποίο δραστηριοποιείται ένας οργανισμός. Τι όμως είναι ηθική;

Ηθική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται με τις αξίες που σχετίζονται με την ανθρώπινη συμπεριφορά, αναφορικά με την ορθότητα ή την ακαταλληλότητα πράξεων, την αγαθότητα ή μη κινήτρων ή σκοπών. Ηθική εί-ναι ένα συνεχώς εξελισσόμενο σύνολο κανό-νων ανθρώπινης συμπεριφοράς που χαρακτη-

ρίζει μια κοινωνική ομάδα, μια συγκεκριμένη εποχή. Ηθική είναι το σύνολο των αρχών και των αξιών που έχει διαμορφώσει και τηρεί ένα άτομο στην καθημερινή του ζωή. Κατά τον Alan Greenspan: «Για να έχεις μεγάλη πιθανό-τητα να τα καταφέρεις σπουδαία σε αυτόν τον κόσμο, πρέπει από την αρχή να αποφασίσεις να προχωρήσεις με ηθική».

Γεννιόμαστε λοιπόν μέσα σε πλέγμα κα-νόνων συμπεριφοράς και από την αρχή μα-θαίνουμε να υπακούουμε στο πλαίσιο δεο-ντολογίας που μας υπαγορεύουν, καθώς και να αποφεύγουμε δυσάρεστες επιπτώσεις από τη μη συμμόρφωση σε αυτές τις νόρμες. Συγχρόνως, διαφορετικές αρχές συμπεριφο-ράς διέπουν ένα αυστηρό κράτος που ζει και εργάζεται σε μία παραδοσιακή αγροτική πε-

Κώδικας του επιχειρείν


κίνητρα, καθώς και στην εταιρική διακυβέρνηση και οργάνω-ση, και (γ) να εξασφαλίσει σταθερές πηγές εξωτερικής χρημα-τοδότησης με τη μορφή είτε δανειακών είτε μετοχικών κεφα-λαίων. Για τον κεφαλαιοπάροχο, η ποιότητα και η διαφάνεια της εταιρικής διακυβέρνησης αποτελούν σημαντικούς παρά-γοντες μείωσης του επενδυτικού κινδύνου. Με άλλα λόγια, καλύτερη και πιο διαφανής εταιρική διακυβέρνηση μεταφρά-ζεται σε χαμηλότερο κόστος κεφαλαίου για την επιχείρηση.

Ενα από τα πιο σημαντικά βήματα για την αύξηση της α-νταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων αποτελεί η πρωτοβουλία του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) για τη σύνταξη και υιοθέτηση Κώδικα Εταιρικής Δια-κυβέρνησης για τις ελληνικές επιχειρήσεις. Ο κώδικας, που βρίσκεται επί του παρόντος σε δημόσια διαβούλευση, προτεί-νει στις ελληνικές επιχειρήσεις μια σειρά βέλτιστων πρακτι-κών που αφορούν στον τρόπο με τον οποίο οργανώνουν, κα-τευθύνουν και ελέγχουν τις δράσεις τους. Στη σύνταξή του λήφθηκαν υπόψη τόσο η βέλτιστη διεθνής (κυρίως ευρωπαϊ-κή) πρακτική, όσο και οι ιδιαιτερότητες του ελληνικού επιχει-ρηματικού κόσμου.

Πέρα από την αξία του ως οδηγού βέλτιστων πρακτικών, η θέσπιση του κώδικα καινοτομεί σημαντικά και σε ένα άλλο ε-πίπεδο: για πρώτη φορά ο ελληνικός ιδιωτικός τομέας δηλώνει πρόθυμος να αναλάβει σε όλη της την έκταση και λεπτομέρεια την οιονεί ρυθμιστική ευθύνη εφαρμογής ενός κώδικα, τουλά-χιστον ως προς τις εισηγμένες επιχειρήσεις. Οσες από αυτές υι-οθετήσουν τον κώδικα, αναλαμβάνουν ταυτόχρονα τη ρητή νομική υποχρέωση είτε να συμμορφωθούν πλήρως στις διατά-ξεις του, είτε να διευκρινίσουν σε ετήσια έκθεση με ποιες από αυτές δεν συμμορφώνονται, και στην περίπτωση αυτή, να εξη-γήσουν τους λόγους μη συμμόρφωσής τους. Η «συμμόρφωση ή εξήγηση» αποτελεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο την πλέον δόκιμη μέθοδο κανονιστικής ρύθμισης της εταιρικής διακυβέρνησης. Από τη μία, εξασφαλίζει σημαντική ευελιξία στις επιχειρήσεις να διαμορφώνουν τη διακυβέρνηση «στα μέτρα τους», ενώ, α-πό την άλλη, εγγυάται τη διαφάνεια των κατ’ ιδίαν εταιρικών ρυθμίσεων στην αγορά.

Η υιοθέτηση του κώδικα και η ως σήμερα ενθαρρυντική στάση των ρυθμιστικών Αρχών απέναντί του αποτελούν ένα

σημαντικό βήμα προς μια νέα ισορροπία ευθυνών ανάμεσα στο κράτος, το μεγάλο ένοχο της ελληνικής τραγωδίας, και τον ελληνικό ιδιω-τικό τομέα, που, αντιμετωπίζοντας την κρατική ασυ-δοσία, έχει μάθει να κρύβεται στο καβούκι του αντί να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες. Δεν είναι όμως πανάκεια. Για να βελτιωθεί η ανταγωνιστικό-τητα των «δεινοσαύρων» του δημόσιου τομέα, χρειάζεται μια ριζική αποπολιτικοποίηση της διακυβέρνησής τους. Αν και η πρωτοβουλία εδώ βρίσκεται εξολοκλήρου στη μεριά της πο-λιτικής εξουσίας, ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να χρησιμοποιη-θεί ως μοχλός καλύτερης εταιρικής διακυβέρνησης στις δη-μόσιες επιχειρήσεις.

Η κρίση αποτελεί μια τεράστια ευκαιρία αλλαγής. Ας μην την χάσουμε…

Η υιοθέτηση του Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης θα οδηγήσει σε μια νέα ισορροπία ευθυνών ανάμεσα στο κράτος και τον ελληνικό ιδιωτικό τομέα

ριοχή από ένα που ζει σε ένα πιο φιλελεύθε-ρο περιβάλλον.

Αυτές τις αρχές και αξίες αναπαράγει ή τουλάχιστον λαμβάνει σοβαρά υπόψη και η κάθε επιχείρηση, αφού συνήθως οι εταιρείες αποτελούν μικρογραφία των κοινωνιών στις οποίες δραστηριοποιούνται.

Οι κανόνες συμπεριφοράς, που εμείς έ-χουμε σε κώδικες, είναι γραμμένοι συνειδητά μέσα στην καρδιά μας και στο μυαλό μας, αλ-λά σε μία σωστά οργανωμένη εταιρεία αποτυ-πώνονται στον επίσημο Κώδικα Επιχειρηματι-κής Ηθικής, που αποτελεί και την καρδιά του επιχειρηματικού και ταχύτατα αναπτυσσόμε-νου μοντέλου “Business Ethics Excellence” (ΒΕΕ) του οργανισμού μας, του Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής (EBEN GR), και α-φορά σε μικρές και μεγάλες εταιρείες.

Το Ινστιτούτο Επιχειρηματικής Ηθικής είναι ενεργό μέλος του Ευρωπαϊκού Ινστι-τούτου που απαριθμεί ήδη 43 χώρες μέχρι σήμερα με χιλιάδες μέλη: εταιρείες, κυβερνη-

τικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς, ακαδημαϊκά πρόσωπα, στελέχη εταιρειών και φοιτητές. Κύρια δραστηριότητα του ορ-γανισμού είναι να προωθήσει την εταιρική ηθική σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής μέσω της συνεχούς εκπαίδευσης των εργαζομένων, παρουσίασης μοντέρνων με-θόδων ανάπτυξης, που ωφελούν όχι μόνο τις επιχειρήσεις αλλά και την ευρύτερη κοινω-νία, και πάνω από όλα να ενισχύσει την καλ-λιέργεια εταιρικής κουλτούρας που θα δια-σφαλίζει με μοναδική ισορροπία τα συμφέ-ροντα όλων των stakeholders.

Επίκεντρο του μοντέλου ΒΕΕ είναι ο Standard Corporate Code που αναφέρεται σε διεθνώς αποδεκτούς κανόνες ή αρχές και ο ο-ποίος διαχέεται μέσω του εταιρικού κώδικα η-θικής και του εταιρικού κώδικα συμπεριφο-ράς. Και οι δύο αυτοί κώδικες συνδυάζονται μέσω κατάλληλων συστημάτων με ένα σύνο-λο κανονισμών και διαύλων επικοινωνίας και αποτελούν το θεμέλιο λίθο των ξεχωριστών

πυλώνων εταιρικής διακυβέρνησης και εταιρι-κής κοινωνικής υπευθυνότητας.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το μάθημα της επιχειρηματικής ηθικής από το 2010 δι-δάσκεται στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυ-κείου στο ΙΒ, ένα σχολείο της χώρας μας. Ελπίζουμε ότι σύντομα το μάθημα θα απλω-θεί σε όλα τα σχολεία, ιδιωτικά και δημόσια.

Συμπερασματικά, θα ήθελα να τονίσω ό-τι ο δρόμος προς την ηθική είναι ένα είδος Μνημονίου-δέσμευσης για κάθε επιχείρηση, όμως ο κώδικας επιχειρηματικής ηθικής δεν αποτελεί ένα άτεγκτο εργαλείο άσκησης επι-χειρηματικής ηθικής αφού αντανακλά αξίες και αρχές που ακολουθούν τις δυναμικές αλ-λαγές στο σύγχρονο περιβάλλον, στο οποίο συνεχώς εξελίσσονται.


Λ ίγο πριν από την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ, ο Αμερι-κανός υπουργός Εξωτερικών, Ντόναλντ Ράμσφελντ, εί-χε αναφερθεί στη «γηραιά Ευρώπη» μετά την αποτυχη-

μένη του προσπάθεια να έχει τη συμμαχία της ΕΕ. Η ιστορία αφενός δικαίωσε τους Ευρωπαίους ηγέτες, καθώς ουδέποτε ανακαλύφθηκαν στο Ιράκ όπλα μαζικής καταστροφής -που σύμφωνα με τις ΗΠΑ ήταν η αιτία της εισβολής-, και αφετέ-ρου, δυστυχώς, μέχρι σήμερα δικαιώνει τον κ. Ράμσφελντ ως προς το χαρακτηρισμό του: η Ευρώπη είναι πολύπλευρα γερασμένη.

Βασικό χαρακτηριστικό της νεότητας είναι η κίνηση, η ενέργεια. Αντίθετα, χαρακτηριστικό του γήρατος είναι η στασιμότητα. Σύμφωνα με το EBAN, www.eban.org, “The European Business Angels Network”, το 2008 έγιναν στην Ευρώπη επενδύσεις πρώιμου σταδίου (“angel investments”) της τάξης των τεσσάρων δισ. ευρώ, ενώ την ίδια χρονιά στις ΗΠΑ, ύψους 19 δισ. ευρώ. Αυτό, ενώ το ΑΕΠ της ΕΕ-27 εί-ναι κατά 20% μεγαλύτερο από των ΗΠΑ και ενώ τη χρονιά αυτή η οικονομική κρίση ήταν πολύ εντονότερη στις ΗΠΑ σε σχέση με την Ευρώπη.

Το γεγονός ότι στις ΗΠΑ η δυναμική της νέας επιχειρη-ματικότητας είναι κατά περίπου 600% μεγαλύτερη από ό,τι στην Ευρώπη δίνει δίκιο στον κ. Ράμσφελντ. Πράγματι, αυ-τή η στασιμότητα, ο συντηρητισμός, είναι που έχουν γερά-σει την Ευρώπη. Τα πάντα κινούνται αργά, τα πάντα συμ-βαίνουν πολύ προσεκτικά, ο κυρίαρχος τρόπος σκέψης είναι συντηρητικός.

Η Ελλάδα όχι μόνο δεν αποτελεί ευρωπαϊκή εξαίρεση

στα παραπάνω, αλλά με σιγουριά μπορούμε να πούμε ότι ε-δώ είναι που τα προβλήματα αυτά μεγιστοποιούνται. Είμα-στε η πιο γερασμένη οικονομία στην Ευρώπη, είμαστε η κοινωνία, στην οποία οι νέοι πτυχιούχοι 22 και 23 ετών αντί να ονειρεύονται ανάπτυξη και δημιουργία, συνωστίζονται σε εξετάσεις, για να γίνουν χωροφύλακες και συνοριακοί φρουροί. Απίστευτη ανασφάλεια, εντυπωσιακό έλλειμμα αυτοπεποίθησης.

Δεν πρέπει να πέσουμε, όμως, στην παγίδα της «ελληνι-κής ιδιαιτερότητας», η οποία μάλλον είναι δείγμα πνευματι-κού επαρχιωτισμού. Το πρόβλημα είναι ευρωπαϊκό και έχει τα ίδια χαρακτηριστικά σε όλα τα μέλη της Ενωσης. Απλώς στην Ελλάδα το πρόβλημα μεγιστοποιείται και είναι περισσότερο προφανές από οπουδήποτε αλλού. Περισσότερο προφανές και για έναν καθοριστικό λόγο ακόμα: η Ελλάδα, μετά το τέ-λος του διπολισμού, έχει ανακτήσει την «ευτοπία» της, δηλα-δή οι συνθήκες της γεωοικονομίας είναι τέτοιες που θα έπρε-πε να αποτελεί ένα παράδειγμα προς μίμηση για την καινοτο-μία, τη δημιουργικότητα και την επιχειρηματικότητα. Επρεπε να οδηγεί την Ευρώπη, όχι να είναι ουραγός της.

Ελλάδα και Ευρώπη συνολικά, λοιπόν, είναι γερασμέ-νες, συντηρητικές, αρτηριοσκληρωτικές κοινωνίες και οικο-νομίες. Οι νέοι Ευρωπαίοι, όμως, έχουμε άλλη άποψη. Δεν γεννηθήκαμε γερασμένοι, θεωρούμε πως τα όνειρά μας αξί-ζουν μία ευκαιρία και πως η ευκαιρία αυτή δεν προϋποθέτει τη μετακόμισή μας στο Σαν Φρανσίσκο. Εξάλλου, μας αρέ-σει να ζούμε στην Ευρώπη, τη νέα μεγάλη μας χώρα, της ο-ποίας η ποιότητα ζωής είναι κορυφαία στον κόσμο -πιθανό-τατα με κορυφαία της Ευρώπης, την Ελλάδα.

Η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Νέων Επιχειρηματιών, www.yes.be, ανακοίνωσε στα τέλη του 2010 την “YES Agenda 2010-2015”, η οποία θέτει δύο βασικές προτεραιότητες:i. Την προώθηση των επενδύσεων πρώιμου σταδίου για την

ανάπτυξη της νέας και καινοτόμου επιχειρηματικότητας.ii. Τη δυναμική ανάπτυξη των ενδοευρωπαϊκών εμπορικών

συναλλαγών, ώστε η «ενιαία αγορά» να γίνει μια πραγ-ματικότητα για τη μικρή και μεσαία επιχείρηση σε όλη την Ευρώπη.

Οι νέοι άνθρωποι της δημιουργίας σε όλη την Ευρώπη πι-στεύουμε πως η επίτευξη των δύο αυτών στρατηγικών στό-χων είναι σε άμεσο όφελος της νέας μεγάλης μας χώρας, της ισχυρότερης οικονομίας του κόσμου, και των 500 εκατ. συ-μπατριωτών μας. Πολύ περισσότερο, πιστεύουμε πως η επά-νοδος της Ευρώπης στην τροχιά της δημιουργίας θα αποφέ-ρει εντυπωσιακά αποτελέσματα τόσο για τους ίδιους τους Ευρωπαίους, όσο και για όλη την ανθρωπότητα.

Η συνάντηση της ιστορίας και του πολιτιστικού αποθέ-ματος χιλιετιών με την υψηλή τεχνολογία του 21ου αιώνα θα φέρει ό,τι πιο σύγχρονο, ό,τι πιο νέο, ό,τι πιο προοδευτι-κό έχει γνωρίσει ποτέ η παγκόσμια ιστορία. Οι νέοι Ευρω-παίοι θα είμαστε οι οδηγοί αυτής της πορείας.

Επιχειρηματικότητα,το όχημα των νέων

PUBL

I

Ε ίναι αλήθεια μία από τις δυσκολότερες οικονομι-κά περιόδους στην ιστορία της Ελλάδας, και σί-γουρα η δυσμενέστερη μεταπολιτευτικά. Η οικο-

νομία σε μεγάλη ύφεση, τα σενάρια εναλλάσσονται και η βεβαιότητα για το αύριο είναι περιορισμένη σε ανεκδοτολογικές αφηγήσεις. Η πίεση αγγίζει όλους τους κλάδους της οικονομίας: εμπόριο, βιομηχανία, υ-πηρεσίες. Αλλος κλάδος περισσότερο και άλλος λιγό-τερο, περιορίζεται η δραστηριότητά του, με αναπό-φευκτη επίδραση στο απασχολούμενο δυναμικό που βαίνει μειούμενο.

Ο κλάδος του 3rd Party Logistics δεν αποτελεί ε-ξαίρεση. Το μέγεθος της αγοράς μειώθηκε από το 2008 στο 2009 κατά 6,1 ποσοστιαίες μονάδες, σύμφωνα με τον ICAP, ενώ αναμένεται και για το 2010 πτώση ίδιας ή μεγαλύτερης τάξης. Η FOODLINK, που είναι μία α-πό τις μεγαλύτερες και πιο ταχέως αναπτυσσόμενες ε-ταιρείες της συγκεκριμένης αγοράς, καταφέρνει ακόμα να διατηρεί την ανάπτυξή της. Είναι ίσως από τα μεγα-λύτερα επιτεύγματά της η διατήρηση της ανοδικής πο-ρείας. Με ρυθμούς αντιστρόφως ανάλογους από την αγορά, στην οποία και δραστηριοποιείται, καταφέρνει μέσα στο 2009 να παρουσιάζει ανάπτυξη 6%.

Μεγάλο μέρος της πίεσης που δέχεται η αγορά ε-ντοπίζεται, πέραν της ανάπτυξης και της κερδοφορί-ας, στο cash flow. Τα τραπεζικά ιδρύματα έχουν περιο-ρίσει τη δανειοδότηση και μεγάλο μέρος της αγοράς αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να καλύψει τις υποχρε-ώσεις του. Η FOODLINK, από την άλλη πλευρά, αξι-ολογείται από την ICAP ως μία από τις εταιρείες με

την υψηλότερη πιστοληπτική ικανότητα. Η επιχείρη-ση εντάχθηκε στις “Strongest Companies in Greece” ως μία από τις ισχυρότερες και «ασφαλέστερες» εται-ρείες στην Ελλάδα.

Η FOODLINK, παραμένοντας σε ανοδική τροχιά παρά τις δυσκολίες της εποχής και έχοντας πολύ γερή οικονομική βάση, στοχεύει στη συνέχιση της πορείας της με σεβασμό πάντα στις οικονομικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί. Η κρίση αποτελεί συχνά και ευ-καιρία, ενώ διευκολύνει συμφωνίες που σε άλλες συν-θήκες και εποχές θα αργούσαν πολύ να ωριμάσουν ή δεν θα πραγματοποιούνταν ποτέ. Κύριοι άξονες της στρατηγικής της εταιρείας είναι η διατήρηση της ανά-πτυξης με νέες συνεργασίες, η ανάπτυξη του δικτύου της και η επέκτασή της και σε άλλες υπηρεσίες συγγε-νείς με τον κλάδο, καθώς και η βελτίωση των παρεχό-μενων υπηρεσιών με χρήση πρωτοποριακών τεχνολο-γικών εφαρμογών.

Με σοβαρότητα, ψυχραιμία και υπευθυνότητα α-πέναντι στους συνεργάτες της και το έμψυχο δυναμι-κό της, η FOODLINK βηματίζει σταθερά προς τα ε-μπρός με σταθερότητα και πίστη στο όραμά της και τους στόχους της. Κερδίζει με υπευθυνότητα και σκληρή δουλειά, μα προπάντων με πίστη στους δι-κούς της ανθρώπους, τόσο μερίδια αγοράς όσο και χαμόγελα ικανοποίησης από τους συνεργάτες της που την τίμησαν με την επιλογή τους. Σε αυτούς τους δύ-σκολους χωρίς αμφιβολία καιρούς, η FOODLINK κοιτά μπροστά με σιγουριά πως υπάρχει αύριο, και μάλιστα ένα καλύτερο αύριο.

θ ίίίίίί ό δ λό λό λ ή ό

Μπροστά με υπευθυνότητα και σύνεση


Γ ια να μπορέσουμε να χαράξουμε ένα σχέδιο ανάπτυξης για τις επόμενες δεκαετίες και όχι απλά για τα επόμενα λίγα χρόνια, πρέπει πρώτα να αντιληφθούμε ότι οφείλου-

με να αλλάξουμε ριζικά τη νοοτροπία και τις πρακτικές των προηγούμενων δεκαετιών.

Πρώτα και πάνω από όλα, πρέπει να αντιληφθούμε ότι για τα απερίγραπτα χάλια μας, φταίμε όλοι μας, αλλά κυρίως η ηγεσία μας, δηλαδή το πολιτικό μας σύστημα. Ο ηγέτης εί-ναι αυτός που καθοδηγεί και είναι τουλάχιστον οξύμωρο να ενοχοποιούνται δυσανάλογα οι πολίτες, που πράγματι συμ-μετείχαν σε αυτοκαταστροφικές πρακτικές! Το πολιτικό μας σύστημα στο σύνολό του προσπαθεί να μας πείσει ότι για τα πάντα φταίει το… Μνημόνιο. Ακόμα και ο πρωθυπουργός το παρουσιάζει ως αναγκαίο κακό, που μας το επιβάλλουν οι κακοί ξένοι. Ετσι, για μία ακόμα φορά, χτυπάμε το «σαμάρι» (Μνημόνιο) αντί για το «γαϊδούρι» (πολιτικό σύστημα). Που δεν λέει με τίποτα να αλλάξει ρότα.

Φτιάξαμε μια κοινωνία πολλών ταχυτήτων. Μια κοινωνία που παράγει υψηλά αμειβόμενους αργόσχολους, δίνει πλα-σματικά επιδόματα και υπερωρίες, επιτρέπει σε πολλούς να μην προσέρχονται στη δουλειά τους, σε άλλους να είναι ασύ-δοτοι, σε κατ’ επίφαση επιχειρηματίες να φοροδιαφεύγουν, να υπερτιμολογούν και να σπαταλούν τις κρατικές επιδοτή-σεις και σε πάσης μορφής κρατικοδίαιτα συμφέροντα να λυ-μαίνονται το λιγοστό πλέον πλούτο. Πιστέψαμε στην ήσσονα προσπάθεια και στο γρήγορο πλουτισμό και έτσι γιγαντώσα-με την άκρως αντικοινωνική συντεχνιακή αντίληψη. Ζήσαμε ο ένας ξεσκίζοντας τις σάρκες του άλλου. Κάναμε σημαία μας το «ο σώζων εαυτόν σωθείτο».

Το Μνημόνιο, παρά τις σκληρές και άδικες πλευρές του, έχει πάρα πολλά θετικά. Διότι μας επιβάλλει επιτέλους να νοικοκυρευτούμε και να συμμαζευτούμε. Δεν φταίει το Μνη-μόνιο που όλα σήμερα πρέπει να γίνουν βίαια, «άγαρμπα» και πολύ άδικα, κυρίως για τους οικονομικά ασθενέστερους. Φταίει η αφροσύνη μας. Τόσα χρόνια βλέπαμε ότι βουλιάζα-με και εμείς κάναμε ανέμελοι, ασύδοτο πάρτι διαρκείας. Οι συνταγές είναι γνωστές, αλλά το κρατικοδίαιτο σύστημά μας απλά δεν θέλει να τις υιοθετήσει, γιατί απλά δεν θέλει να αλ-λάξουν τα πράγματα. Ας τις δούμε:

Η κάθετη και ραγδαία μείωση της γραφειοκρατίας, της πολυνομίας και της αντινομίας θα επιφέρει πολλές νέες επεν-δύσεις. Διότι θα κάνει το επιχειρείν πιο εύκολο, πιο διαφανές,

πιο αποτελεσματικό, πιο κερδοφόρο. Και φυσικά, θα μειώσει κάθετα τη διαφθορά που έχει λάβει τερατώδεις διαστάσεις.

Σταθερό φορολογικό και επενδυτικό καθεστώς και χα-μηλή φορολογία, με ενιαίο και χαμηλό φορολογικό συντε-λεστή. Απλότητα, με κατάργηση της απίστευτης συνθετό-τητας του εισπρακτικού μηχανισμού και των πάσης μορφής φόρων. Ταυτόχρονα, δημιουργία αποτελεσματικών μηχανι-σμών ελέγχου για πάταξη της τερατώδους φοροδιαφυγής. Οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές φέρνουν δύο αποτελέ-σματα: δημιουργούν ισχυρά κίνητρα για φοροδιαφυγή και κίνητρα για επιχειρήσεις να μετακομίζουν σε γειτονικές χώ-ρες. Πρέπει κανείς να είναι είτε ανόητος είτε αφόρητα λαϊκι-στής και ανεύθυνος, για να μην το καταλαβαίνει. Και είναι να απορεί κανείς ποιοι τελικά εισηγούνται στην κυβέρνηση μέτρα που «σκοτώνουν» την αγορά.

Οι επιχορηγήσεις και τα λοιπά κίνητρα που η κυβέρνηση θα δίνει στο επιχειρείν να πριμοδοτούν το αποτέλεσμα και όχι την προσπάθεια ή τις προθέσεις, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν ατελείς, ημιτελείς και οδήγησαν σε αδιανό-ητη κατασπατάληση εθνικών και κοινοτικών πόρων.

Η εμφατική προβολή και υποστήριξη της επιχειρηματι-κότητας. Πρέπει όλοι να καταλάβουν ότι η οικονομία μας ε-ξαρτάται από την υγεία του ιδιωτικού τομέα, διότι μόνον ε-κείνος μπορεί να δημιουργήσει στο μέλλον νέες θέσεις ερ-γασίας και να φέρει πόρους (φόρους, κλπ.) στο κράτος. Ο-σοι, λοιπόν, «πυροβολούν» την επιχειρηματικότητα, πρέπει να καταλάβουν ότι «σκοτώνουν» τον εργάτη. Αυτή η αλή-θεια, όσο και αν δεν αρέσει στους γνωστούς προστάτες του λαού, είναι αναμφισβήτητη.

Αρση κοινωνικών ανισοτήτων σε αμοιβές και προσφο-ρά. Καθώς επίσης, ενίσχυση της κοινωνικής ευθύνης των ε-πιχειρήσεων. Το σύγχρονο επιχειρείν επιβάλλει κοινωνική και περιβαλλοντική ευαισθησία. Που προστατεύει κοινωνία και περιβάλλον, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να φέρει πολύ πε-ρισσότερο πλούτο στις επιχειρήσεις και στους εργαζομέ-νους σε αυτές, καλύτερης ποιότητας υπηρεσίες και προϊό-ντα σε καλύτερη τιμή στον καταναλωτή και τελικά πολύ πε-ρισσότερο συνολικό πλούτο στην κοινωνία.

Οι Eλληνες, σε όποιον τομέα επιλέξουν, γίνονται πρω-ταθλητές. Στο χέρι μας, λοιπόν, είναι να γίνουμε πρωταθλη-τές στην ανάπτυξη, στην πρόοδο, στην κοινωνική συνοχή και στην ευημερία.

Πρωταθλητές… εν αναμονή


Π ριν από τις γενικές βουλευτικές εκλογές του 2009, το Ελ-ληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, το ΙΟΒΕ και η Boston Consulting Group παραδώσαμε στα κόμματα ε-

ξουσίας την πρότασή μας για τη στρατηγική της ελληνικής οι-κονομίας, που περιελάμβανε τους βασικούς άξονες μίας ανα-γκαίας μεταρρυθμιστικής πολιτικής. Προτείναμε το σχεδιασμό ενός συνεκτικού δεκαετούς διάρκειας τουλάχιστον προγράμ-ματος ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας μέσα από την υιοθέτηση νέων σύγχρονων, όσο και δοκιμασμένων προ-τύπων για τη φορολογία, την κοινωνική ασφάλιση και τις ερ-γασιακές σχέσεις. Τα νέα πρότυπα θα έπρεπε να εξυπηρετούν διάφορους βασικούς στόχους, δηλαδή να είναι ορθολογικά, δι-αφανή, κοινωνικά δίκαια, αναπτυξιακά και, τέλος, να συμβά-λουν στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οι-κονομίας. Παράλληλα, προτείναμε τον ορθολογικό επανασχε-διασμό της δημόσιας διοίκησης, ώστε να καταστεί περισσότε-ρο αποτελεσματική, χρήσιμη για τους πολίτες, και εργαλείο υ-λοποίησης του εκάστοτε κυβερνητικού σχεδιασμού.

Η οικονομική πολιτική της Ελλάδας τα επόμενα χρόνια θα ασκείται πάνω σε τεντωμένο σκοινί. Από τη μία πλευρά, θα πρέπει να στηρίξει τις αδύναμες κοινωνικές ομάδες με φορολο-γικά και κοινωνικά μέτρα, να ενισχύσει τις δημόσιες επενδύ-σεις και να αυξήσει τις κοινωνικές δαπάνες. Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να μειώσει το έλλειμμα και το χρέος, ώστε να προστατεύσει τη χώρα από τους κινδύνους της υπερχρέω-σης, και ταυτόχρονα, θα πρέπει να αναβαθμίσει την ανταγωνι-στικότητα, ώστε να διασφαλιστεί μία υγιής και μακρόχρονη α-ναπτυξιακή προοπτική. Η μεταρρύθμιση αυτή εμπεριέχει βε-βαίως και στοιχεία κόστους για ορισμένες κοινωνικές ομάδες, που θα χάσουν ορισμένα προνόμιά τους. Το όφελος όμως για το κοινωνικό σύνολο θα είναι πολύ μεγαλύτερο.

Η κυβέρνηση, που προέκυψε από τις εκλογές αυτές, υιοθέ-τησε πλήρως αυτήν την ολοκληρωμένη πρόταση δράσεων. Ε-πιπλέον, η ορθότητα των δράσεων αυτών επαληθεύτηκε από το γεγονός ότι συμπεριλήφθηκαν από το μηχανισμό στήριξης στο κείμενο του Μνημονίου, με τη διαφορά ότι οι μεταρρυθμί-σεις για την υιοθέτηση του νέου αναπτυξιακού προτύπου υ-πήρξαν πολύ ευρύτερες του Μνημονίου. Είναι ακριβώς αυτός ο λόγος για τον οποίο οι συμφωνίες επί του Μνημονίου υπήρξαν αναγκαίες και αποτελούν μονόδρομο για το μέλλον της ελλη-νικής οικονομίας και της χώρας.

Ενας από τους άξονες αυτής της μεταρρύθμισης είναι και ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας και του ρόλου του κράτους. Οσο χρειάζεται η οικονομία να κρατήσει αποστάσεις από την πρόσφατη ανεξέλεγκτη λειτουργία των αγορών, άλλο τόσο πρέπει να κινηθεί μακριά από το κρατικίστικο παρελθόν. Χρει-άζεται να ξαναβρούμε μία ισορροπία που να προάγει την ευη-

μερία, να προβλέπει την εποπτεία των αγορών αποτελεσματι-κά χωρίς να τους προκαλείται ασφυξία και να δημιουργεί, αντί να αποθαρρύνει, ευκαιρίες επιχειρηματικότητας προτύπου οι-κονομικής ανάπτυξης δημόσιας ιδιοκτησίας.

Το κράτος δεν πρέπει να επιδιώκει την ικανοποίηση κοι-νωνικών στόχων μέσω του μηχανισμού της αγοράς. Οι παρα-γωγικές διαδικασίες και ο μηχανισμός της αγοράς πρέπει να υ-πακούουν σε κριτήρια αποτελεσματικότητας και η κοινωνική πολιτική πρέπει να ασκείται με άλλους τρόπους, ιδιαίτερα μέ-σω της παροχής υψηλής ποιότητας κοινωνικών υπηρεσιών, του φορολογικού συστήματος και των κοινωνικών επιδομάτων και μεταβιβάσεων. Η προσπάθεια επίτευξης κοινωνικών στόχων μέσω του μηχανισμού της αγοράς οδηγεί σε σπατάλη πόρων.

Συνεπώς, το ερώτημα δεν πρέπει να είναι «μικρός ή μεγά-λος δημόσιος τομέας», αλλά «αποτελεσματικός ή μη αποτελε-σματικός δημόσιος τομέας». Και αυτό συνεπάγεται:• Απόσυρση του κράτους από τους κλάδους, όπου κυριαρχεί

ο ανταγωνισμός.• Διατήρηση ελέγχου σε κλάδους, όπου ακόμα κυριαρχούν

φυσικά μονοπώλια, με παράλληλη διεύρυνση της συμμε-τοχής του ιδιωτικού τομέα.

• Ισχυρή και αποτελεσματική παρουσία στον κοινωνικό το-μέα, συμπεριλαμβανόμενης της παιδείας, της βασικής έ-ρευνας και ανάπτυξης (R&D), της κοινωνικής ασφάλισης, της πρόνοιας, της υγείας, καθώς και στην ανάπτυξη, επι-δότηση και συντήρηση των υποδομών παράλληλα με τον ιδιωτικό πυλώνα.

• Βελτίωση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης.• Δημιουργία ι-

σχυρού «κοι-νωνικού ιστού ασφαλείας», με έ μ φ α σ η σ τ η σταδιακή θέ-σπιση, σε βά-θος χρόνου, ε-νός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, που θα υποβοη-θά την κινητικότητα και την προσαρμογή του εργατικού δυναμικού στο νέο αναπτυξιακό πρότυπο, με στόχο την πλήρη απασχόληση.

• Συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα μέσω των Συμβά-σεων Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ).

• Δημιουργία ισχυρών και ανεξάρτητων ρυθμιστικών και ε-ποπτικών Αρχών.

Οι μεταρρυθμίσεις, που επιχειρεί η κυβέρνηση και που τείνουν στην υλοποίηση των ανωτέρω στόχων, πρέπει, συνεπώς, να συνεχιστούν αμείωτες. Αποτελούν μονόδρομο εάν θέλουμε να αξιοποιήσουμε τη μοναδική αυτή ευκαιρία που δημιούργησε η κρίση, να φτιάξουμε τη νέα Ελλάδα, την Ελλάδα του 2020.

Η οικονομία πρέπει να κρατήσει αποστάσεις τόσο από την ανεξέλεγκτη λειτουργία των αγορών, όσο και από το κρατικίστικο παρελθόν της

Για την επόμενη ημέρα

Ο εθελοντικός τομέας και η κοινωνική επιχειρη-ματικότητα αποτελούν ένα νέο, πρωτόγνωρο πεδίο που ενδέχεται να αλλάξει ριζικά τον ε-

γκλωβισμό των κοινωνικών θεμάτων στην αντιπα-ράθεση κράτους-αγοράς. Αυτός ο «τρίτος τομέας» δεν αποτελεί ούτε το φτωχό συγγενή, ούτε απλά χέρι βοηθείας της οποιασδήποτε κυβέρνησης. Εχει ένα ξεχωριστό ρόλο στη ζωή μιας χώρας, συμβάλ-λοντας τόσο στην κοινωνική συνοχή όσο και στην οικονομική ανάπτυξη.

Ιστορικά, ο αποκαλούμενος τρίτος τομέας α-ναπτύχθηκε διαφοροποιούμενος από τον ιδιωτικό και τον κρατικό τομέα και εξαρχής λειτούργησε με δικά του κριτήρια και δικούς του καθαρά κοινωνι-κούς στόχους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι καλύ-πτει ανάγκες στο χώρο της υγείας, της παιδείας, της προστασίας του περιβάλλοντος, των ανθρωπί-νων δικαιωμάτων και άλλων ευαίσθητων κοινωνι-κών τομέων, όπως τα προβλήματα των αστέγων και των ανέργων, την ένταξη των μεταναστών στις μεγάλες μητροπολιτικές πρωτεύουσες κλπ.

Σε αντίθεση με τον ιδιωτικό αγοραίο τομέα, όπου το αποκλειστικό κίνητρο είναι το κέρδος και η μεγιστοποίησή του, ο τρίτος τομέας κινείται στο πλαίσιο της κοινωνικής ωφελιμότητας. Ορί-ζεται επίσης σε διαφοροποίηση με τον κρατικό τομέα, που στοχεύει στην ανάπτυξη βασισμένος στο θεσμικό κρατικό μηχανισμό, αφού ο τρίτος τομέας στηρίζεται στην ελεύθερη πρωτοβουλία και τον εθελοντισμό. Η άνθησή του έρχεται, επο-μένως, να διαψεύσει και τους φονταμενταλιστές του κράτους και τους φονταμενταλιστές της αγο-ράς, αποδεικνύοντας ότι μια κοινωνία εμπεριέχει κάτι περισσότερο και ποιοτικά διαφορετικό από την καθεστωτική δύναμη και το χρήμα.

Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα που προβάλλει σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα είναι το εξής: πώς πρέπει να διαμορφωθεί ο τρίτος τομέας, για να αποτελέσει μοχλό μετασχηματισμού των κοι-νωνιών μας, ανάλογο με τον οικονομικό μετα-σχηματισμό, που επέφεραν η μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη και ο κρατικός παρεμβατισμός στη δι-άρκεια των δύο προηγούμενων αιώνων;

Κατά τη γνώμη μου, ο τρίτος τομέας, για να εκπληρώσει τον ιστορικό του ρόλο, θα πρέπει να ενσωματώσει, παράλληλα με τους μέχρι τώρα

γνωστούς τομείς των ΜΚΟ, και οικονομικές δρα-στηριότητες. Και συνεπώς, θα πρέπει να ενσωμα-τώσει στη λειτουργία του την έννοια του κέρ-δους. Κέρδους όχι σε όφελος του ιδιώτη/επιχει-ρηματία, αλλά κέρδους που θα επανεπενδυθεί και θα εξυπηρετήσει αποτελεσματικά τους πρωταρχι-κούς κοινωνικούς σκοπούς. Του κέρδους δηλαδή ως μέσου και όχι ως αυτοσκοπού. Και βέβαια σε πλήρη διαφοροποίηση από τη βασική αρχή του νεοφιλελεύθερου χρηματιστηριακού καπιταλι-σμού που συνοψίζεται ως εξής: άμεση μεγιστο-ποίηση του κέρδους πάση θυσία.

Διαφορετικά, πώς μπορεί να είναι πραγματι-κά επωφελή για την κοινωνία τα αυτοδιαχειριζό-μενα νοσοκομεία, υπαρκτά σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, που δεν ανήκουν ούτε στο κράτος, ούτε σε ιδιώτες, αλλά σε κοινωνικές ορ-γανώσεις προερχόμενες πχ. από εργατικά συνε-ταιριστικά κινήματα, εκκλησιαστικές οργανώσεις κλπ.; Πώς μπορεί να είναι αποτελεσματική η δρά-ση των πολυάριθμων ΜΚΟ, οι οποίες διαχειρίζο-νται σήμερα μεγάλα χρηματικά ποσά; Στον τομέα αυτό άλλωστε συμμετέχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι, που έχουν επιτυχή πορεία και γνώση της οικονομικής σφαίρας και θέλουν να τις θέ-σουν στην υπηρεσία της κοινωνικής σφαίρας και προσφοράς. Πόσους αστέγους, για παράδειγμα, δεν έσωσε στη Βρετανία η έκδοση του περιοδικού “Big Issue”; Ή ακόμη πόσους ανθρώπους δεν έ-βγαλε από την απόλυτη φτώχεια στο Μπαγκλα-ντές η αποκαλούμενη «Τράπεζα των Φτωχών», που εμπνεύστηκε ο Νομπελίστας οικονομολόγος δρ. Γιούνους;

Ταυτόχρονα, βέβαια μέσα σε αυτά τα σχήμα-τα απαιτείται να εξασφαλιστεί ο ζωτικός χώρος για τη συμμετοχή και δράση του εθελοντή, που δεν έχει καμία υλική εξάρτηση και μεταφέρει την ανιδιοτέλεια, τον ενθουσιασμό, το δυναμισμό και την πίστη στο όραμα. Επίσης, πρέπει να εξασφα-λιστεί η διαφάνεια και η αξιοκρατία στις σχέσεις μεταξύ του δημόσιου τομέα και του τρίτου τομέα. Στα θέματα αυτά υπάρχει μεγάλο κενό στη χώρα μας, το οποίο μπορεί να καλυφθεί με την ίδρυση μιας κατάλληλης ανεξάρτητης Αρχής, μετά βέ-βαια από διάλογο με όλους τους ενδιαφερόμε-νους φορείς.

Ανάμεσα στο κράτος και την αγορά

Ο τρίτος τομέας, για να

εκπληρώσει τον ιστορικό του

ρόλο, θα πρέπει να

ενσωματώσει, παράλληλα με

τους μέχρι τώρα γνωστούς

τομείς των ΜΚΟ, και οικονομικές

δραστηριότητες


Η περίοδος αυτή που διέρχεται η ελληνική οικονομία έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την εφαρμογή ενός προγράμ-ματος αυστηρής λιτότητας με κύριο στόχο τη δημιουργία

πρωτογενούς δημοσιονομικού πλεονάσματος το 2012. Αυτός ουσιαστικά είναι ο όρος της επιβίωσης της ελληνικής οικονο-μίας, όπως φαίνεται να έχει συμφωνηθεί σε διεθνές επίπεδο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ένα περιορισμό του ελλείμματος του 2009 κατά 36 δισ. ευρώ περίπου.

Ενα ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο το ποσό αυ-τό θα προέλθει από την πλευρά των δαπανών, ή από την πλευρά των εσόδων, ή σε ποιο βαθμό αυτό θα προκύψει από τη μία ή την άλλη προέλευση.

Ενα πρώτο σημαντικό ζήτημα είναι ποιο είδος δαπανών ή εσόδων έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στην οικονομική δραστη-ριότητα. Γενικά, γίνεται αποδεκτό ότι, όταν μειώνονται οι δα-

πάνες, επέρχονται μικρότερες αρνητι-κές επιπτώσεις στο επίπεδο της οικο-νομικής δραστηρι-ότητας, με την προ-ϋπόθεση βεβαίως ότι αυτές δεν είναι

δαπάνες που σχετίζονται με το ανθρώπινο κεφάλαιο και την καινοτομία. Το αντίθετο συμβαίνει όταν αυξάνονται οι φόροι.

Ενα δεύτερο ζήτημα που είναι σχετικό, είναι η κατάστα-ση που επικρατεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Εάν δη-λαδή και κατά πόσον ιδιώτες και επιχειρηματίες μπορούν να δανείζονται από αυτό. Ιδανικά θα θέλαμε, όταν έχουμε δη-μοσιονομική προσαρμογή, να είναι εφικτή η υποκατάσταση πόρων από το πιστωτικό σύστημα. Εάν δεν μπορεί να συμ-βεί αυτό, τότε οι αρνητικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής είναι μεγαλύτερες. Ενα τρίτο ζήτημα είναι ο βαθμός εξωστρέφειας της οικονομίας: λιγότερο ανοικτές οι-κονομίες δέχονται πολύ μεγαλύτερη αρνητική επίπτωση α-πό τη δημοσιονομική προσαρμογή, αφού η ενδεχόμενη ανά-καμψη των εξαγωγών δεν μπορεί να βοηθήσει την εσωτερι-κή οικονομική δραστηριότητα.

Εάν οι φόροι είναι άμεσοι και δεν συνοδευτούν από δι-εύρυνση της φορολογικής βάσης, τότε είναι σφόδρα πιθα-

νόν ότι ένας από τους βασικούς παραγωγούς του προβλή-ματος του εκτροχιασμού των δημόσιων οικονομιών, που εί-ναι οι φοροδιαφεύγοντες, πιθανόν να δραπετεύσουν και πάλι, έτσι ώστε με μαθηματική βεβαιότητα να ξαναδημιουρ-γήσουν το ίδιο πρόβλημα στο άμεσο μέλλον. Αντιθέτως, αυ-τοί που στηρίζουν την οικονομική λειτουργία (κυρίως μι-σθωτοί και επιχειρήσεις) θα συνεχίσουν να το κάνουν με πολύ βαρύτερο φορτίο. Εάν οι φόροι είναι έμμεσοι, η επιβά-ρυνση διαχέεται σε όλο το φάσμα της κοινωνίας με άδικο τρόπο, διότι ουσιαστικά αναλογικότερα επιβαρύνει τα α-σθενέστερα οικονομικά στρώματα.

Μία όμως πολύ σοβαρή επίπτωση της επιλογής της αύξη-σης των υπαρχόντων φόρων (ιδίως όταν αυτή δεν συνοδεύε-ται από διεύρυνση της φορολογικής βάσης), είναι ότι ουσια-στικά «αποκαλύπτει» τη διάθεση των κυβερνώντων να μην αλλάξει το οικονομικό μοντέλο, να μην ληφθούν αποφάσεις αναδιοργάνωσής του, αλλά απλώς να οδηγηθεί η οικονομική ζωή σε ένα χαμηλότερο επίπεδο δραστηριότητας, ουσιαστικά για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες αποπληρωμής του δημόσι-ου χρέους. Ετσι, όμως, το προβληματικό σημερινό μοντέλο της οικονομίας θα παραμένει αλώβητο, για να επαναλάβει την εκρηκτική προβληματικότητά του στο μεσοπρόθεσμο μέλλον. Οταν δηλαδή θα βελτιωθούν οι συνθήκες λόγω των αυξημένων φορολογικών εσόδων, θα πραγματοποιούνται πε-ρισσότερα έσοδα, άρα και λόγω της ομοκυκλικότητας του δημόσιου τομέα πολύ περισσότερες δαπάνες. Εάν μάλιστα αυτές οι δαπάνες αφορούν σε αντιπαραγωγικές δραστηριό-τητες, τότε απλούστατα θα έχουμε περισσότερες αντιπαρα-γωγικές δημόσιες δαπάνες.

Τρεις ακόμα παρατηρήσεις όμως είναι εξαιρετικά ενδια-φέρουσες για την ελληνική περίπτωση. Η πρώτη αφορά στο ζήτημα της φοροδιαφυγής. Στην ελληνική οικονομία συνέβη κάτι παράξενο. Ενώ αναγγέλθηκε μία βαριά διεύρυνση της φορολογικής βάσης, άρα υπήρξαν όλες οι αρνητικές επιπτώ-σεις στη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας λόγω ψυχολογικής αναπροσαρμογής της κατανάλωσης, λίγα πραγ-ματικά βήματα έγιναν προς την κατεύθυνση αυτή. Ουσιαστι-κά, στην Ελλάδα συγκεντρώσαμε τα αρνητικά της δημοσιο-νομικής προσαρμογής, ενώ δεν συγκεντρώσαμε τα θετικά της, δηλαδή την αύξηση των φορολογικών εσόδων.

Το δεύτερο αφορά στη μείωση των δαπανών. Ενα από τα σημαντικότερα κονδύλια που συρρικνώθηκε ήταν οι δημόσι-ες επενδύσεις, που έχουν τριπλάσιο μέγεθος από το ονομα-στικό λόγω της συγχρηματοδότησης από την ΕΕ. Ετσι, η μεί-ωση των δαπανών αυτών ήταν ιδιαίτερα επώδυνη για το επί-πεδο της οικονομικής δραστηριότητας.

Η τρίτη αφορά στις νομισματικές εξελίξεις. Εφόσον στην ελληνική οικονομία λειτούργησαν αντίστροφα από την προσδοκώμενη εξέλιξη (αύξηση ρευστότητας, μείωση επιτοκίων), οι αρνητικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής στην οικονομική δραστηριότητα ήταν πολύ μεγαλύτερες.

Η τέταρτη αφορά στις εξωτερικές εμπορικές σχέσεις: ε-πειδή στην ελληνική οικονομία το ποσοστό των εξαγωγών (εμπόριο και υπηρεσίες) είναι ίσως από τα μικρότερα στην ΕΕ (≈20%), ο εξαγωγικός τομέας δεν μπορεί να εξισορροπήσει τις αρνητικές συνέπειες της δημοσιονομικής προσαρμογής.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι επιπτώσεις της δη-μοσιονομικής προσαρμογής φαίνεται να είναι στην ελληνι-κή οικονομία μεγαλύτερες από όσες θα αντιστοιχούσαν σε μία άλλη οικονομία με παρόμοια δημοσιονομικά προβλήμα-τα. Για τους λόγους αυτούς θα χρειαστούν εξαιρετικά συ-ντονισμένες ενέργειες, για να δούμε θετικούς ρυθμούς ανά-πτυξης μέσα στο 2011.

Σε δίαιτα…

H επιλογής της αύξησης των υπαρχόντων φόρων «αποκαλύπτει»

τη διάθεση των κυβερνώντων να μην αλλάξει το οικονομικό μοντέλο


Η νέα δεκαετία βρίσκει την Ελλάδα σε δεινή οικονομική θέση και μπροστά σε ένα σημαντικό δίλημμα. Στην ίδια θέση βρισκόταν και 20 χρόνια πριν, όταν η οικονομία

ταλαιπωρούνταν από στασιμότητα, υψηλό πληθωρισμό (τε-τραπλάσιο από το σημερινό), έλλειψη ανταγωνιστικότητας και δυσβάστακτο δημόσιο έλλειμμα και χρέος. Τότε η χώρα έλαβε την απόφαση να κάνει κάτι για όλα αυτά, επιλέγο-ντας την προοπτική να ενταχθεί στο ενιαίο ευρωπαϊκό νό-μισμα. Η πρόκληση που ξεπήδησε μέσα από την κρίση πήρε τη μορφή του Προγράμματος Σύγκλισης, με μέτρα για τη δημοσιονομική εξυγίανση και τη νομισματική σταθερότητα, καθώς και διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές. Η προσπά-θεια ήταν επιτυχής, και η επόμενη δεκαετία βρήκε την οικο-νομία σε καλύτερη κατάσταση και με εμφανώς αισιόδοξες προοπτικές. Οι προοπτικές αυτές, όμως, στη συνέχεια προ-δόθηκαν, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στο σημερινό σημείο.

Το αδιέξοδο που δημιουργήθηκε από την άρνηση των αγορών να συνεχίσουν να δανείζουν μία οικονομία, η οποία όχι απλώς παρουσίασε εκτροχιασμό των δημοσιονομικών της μεγεθών μέσα στη διετία 2008-2009, αλλά δεν έδειχνε και ικανή να ανακάμψει, αντιμετωπίστηκε από τον απευθεί-ας δανεισμό του πρωτοφανούς ποσού των 110 δισ. ευρώ α-πό τους Ευρωπαίους εταίρους μας και το Διεθνές Νομισμα-τικό Ταμείο. Σκοπός του Μνημονίου είναι η έξοδος της οι-κονομίας από την ύφεση με βιώσιμο τρόπο, ώστε να απομα-κρυνθεί οριστικά το ενδεχόμενο της οικονομικής και κοινω-νικής κατάρρευσης και να εξαλειφθεί μία σοβαρή απειλή κατά του κοινού νομίσματος.

Η Ελλάδα πρέπει να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που γέννησε η σημερινή κρίση και να διορθώσει τα κακώς κείμε-να που επί δεκαετίες συστηματικά σπρώχνει κάτω από το χαλί. Η ύπαρξη του ευρώ διευκολύνει την προσπάθεια, αλ-λά από μόνη της σίγουρα δεν λύνει τα προβλήματα. Αναφο-ρικά δε με τα σενάρια με τη δραχμή στη θέση του ευρώ, αυ-τά γεννούν μόνο ζοφερές εικόνες συνεχών υποτιμήσεων, υ-περπληθωρισμού και βαθιάς φτώχειας.

Η Ελλάδα πρέπει από μόνη της να χαράξει την πορεία της στη νέα δεκαετία. Ετσι και αλλιώς, ελπίζουμε ότι σε τρία χρόνια Μνημόνιο δεν θα υπάρχει, άρα μία νέα εθνική στρα-τηγική θα πρέπει να έχει διαμορφωθεί. Πρώτα από όλα πρέ-πει να εξυγιάνουμε το δημόσιο τομέα. Αυτό, στην παρούσα συγκυρία, μπορεί να γίνει μόνο με την περικοπή της σπατά-λης και το δραστικό περιορισμό του πελατειακού κράτους,

της φοροδιαφυγής και της διαφθοράς. Στη συνέχεια, και ό-ταν τα εισοδήματα και η απασχόληση στην οικονομία απο-κατασταθούν, οι δημόσιες δαπάνες θα μπορούν να αυξη-θούν πάνω σε μία διαφορετική βάση, στοχεύοντας πλέον στην αποτελεσματική εξυπηρέτηση των στόχων της οικονο-μίας και της κοινωνίας, και όχι στην προαγωγή στενών συμ-φερόντων. Χαμηλό δημοσιονομικό έλλειμμα δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και περιορισμένο δημόσιο τομέα. Συγχρόνως, και για να πιάσουν τόπο οι δημοσιονομικές θυσίες, πρέπει να προχωρήσουν γρήγορα οι διαρ-θρωτικές μεταρ-ρυθμίσεις σε όλη τ ην ο ι κ ον ο μ ί α , βάζοντας στην ά-κρη τις διάφορες κλαδικές προτι-μησιακές σχέσεις. Η οικονομία μας μπορεί να ανθήσει αν γίνει πιο αποτελεσματική και εξωστρεφής και εκμεταλλευτεί επιτέλους τα πολλά πλεονεκτήματα που έχει.

Από την άλλη πλευρά, και υπό το φως της παρούσας κρίσης, η Ελλάδα πρέπει να προβληματιστεί έντονα και να ξεκαθαρίσει, πρώτα στη συνείδησή της, ότι το μέλλον της βρίσκεται σε μία Ευρώπη με δημοκρατικούς θεσμούς και ο-λοκληρωμένη οικονομική διακυβέρνηση. Δεν είναι δυνατόν σε ένα χώρο με έντονες ασυμμετρίες των οικονομιών, το ύ-ψος των κεντρικά διαχειριζόμενων πόρων να μην ξεπερνά το 2% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Η ανεξάρτητη Ευρωπαϊκή Κε-ντρική Τράπεζα είναι μάλλον ανεξέλεγκτη από την πολιτική εξουσία, άρα ευάλωτη στις πιέσεις των ισχυρών κρατών. Η έλλειψη θεσμών φάνηκε και μέσα από την κρίση, με την έλ-λειψη ενός αποτελεσματικού μηχανισμού στήριξης. Η δημι-ουργία ενός τέτοιου μηχανισμού δεν μπορεί, όμως, να γίνε-ται ad hoc, ούτε εκτός ενός κεντρικού πολιτικού πλαισίου. Σε τελευταία ανάλυση, αν πραγματικά θέλουμε μία Οικονο-μική και Νομισματική Ενωση, η Ευρώπη θα πρέπει να συνει-δητοποιήσει ότι απαιτείται και η δημοσιονομική ολοκλήρω-ση, η οποία δεν είναι εφικτή χωρίς κάποιο υψηλό βαθμό πο-λιτικής ενοποίησης.

Tο τέλος του 20ού αιώνα βρήκε την Ελλάδα να βγαίνει από μία κρίση και να μπαίνει στο ευρώ. Θα μπορούσαμε τώ-ρα να βγούμε από την κρίση πιο δυνατοί σε μία πιο δυνατή Ευρώπη;

1991-2011: μαθήματα από το τότε για το τώρα

Η Ελλάδα πρέπει να ξεκαθαρίσει ότι το μέλλον της βρίσκεται σε μία Ευρώπη με ολοκληρωμένη οικονομική διακυβέρνηση


Σ το δίλημμα περισσότεροι φόροι ή λιγότερο κράτος, η απά-ντηση είναι απλή: και περισσότεροι φόροι και λιγότερο κράτος! Με δύο αστερίσκους, όμως. Πρώτον, οι φόροι πρέ-

πει να αυξηθούν σε όσους φοροδιαφεύγουν και όχι στους συ-νεπείς φορολογούμενους, των οποίων το βάρος θα πρέπει να μειωθεί. Δεύτερον, οι δαπάνες πρέπει να μειωθούν εκεί όπου είναι αποτέλεσμα διαφθοράς και χαριστικών προσλήψεων και να αυξηθούν σε στοχευμένες δράσεις για τη βελτίωση της κοι-νωνικής και της οικονομικής υποδομής της χώρας.

Σε επίπεδο τακτικού προϋπολογισμού, τα έσοδα του κρά-τους υπολείπονται κατά τι, αλλά είναι περίπου τα ίδια όσα και οι δαπάνες χωρίς τόκους. Το δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδας συνίσταται ουσιαστικά στο γεγονός ότι δεν υ-πάρχουν πόροι, για να πληρωθούν οι τόκοι και το έλλειμμα του Προϋπολογισμού Δημόσιων Επενδύσεων, γύρω στο 8% του ΑΕΠ (συμπεριλαμβανομένων, συν και πλην, διάφορων κονδυλίων της γενικής κυβέρνησης). Συνεπώς, για μια διατη-ρήσιμη δημοσιονομική ισορροπία, θα πρέπει χονδρικά να ε-ξευρεθούν πόροι περίπου 20 δισ. ευρώ σε μόνιμη βάση. Ακό-μη και αν οι άμεσοι φόροι στην Ελλάδα (7,7% ΑΕΠ) αυξη-θούν και ανέλθουν στο ίδιο επίπεδο με εκείνο της ευρωζώνης (11,3%) μέσω πάταξης της φοροδιαφυγής, μία αύξηση δηλα-δή κατά 3,5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, ή περίπου οκτώ δισ. ευρώ, η ισοσκέλιση του δημοσιονομικού ισοζυγίου απαι-τεί άλλα 12 δισ. ευρώ σε περικοπές δαπανών. Η απάντηση, λοιπόν, είναι ξεκάθαρη και ποσοτικοποιημένη. Ο προϋπολο-γισμός του 2011 προβλέπει αύξηση τακτικών εσόδων κατά πέντε δισ. ευρώ περίπου, μηδενική μείωση τακτικών δαπανών χωρίς τόκους, και μείωση ελλειμμάτων στον ευρύτερο δημό-σιο τομέα κατά 2,5 δισ. ευρώ περίπου, που οφείλεται στο νοι-κοκύρεμα που επιχειρείται.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο στη μείωση των δαπανών είναι η ανυπαρξία διοικητικών δομών και αποτελεσματικής διακυ-

βέρνησης. Οι διοικήσεις δεν ασκούν δι-οίκηση, δεν έχουν δηλαδή αποφασιστι-κή αρμοδιότητα, τα διοικητικά συμβού-λια δεν ασκούν έλεγχο στη διοίκηση και μάλλον έχουν διακοσμητικό χαρακτήρα. Προϋπολογισμοί και επιχειρησιακά σχέ-δια είτε δεν υπάρχουν είτε δεν θέτουν κανένα εισοδηματικό περιορισμό, ή δεν αποτελούν εργαλεία αναδιάρθρωσης και χάραξης πολιτικής. Το ίδιο συμβαίνει,

κατ’ αναλογία, και στα υπουργεία. Οργανισμοί και επιχειρή-σεις στο δημόσιο τομέα σε ορισμένες περιπτώσεις εξυπηρε-τούν περισσότερο τα κομματικά ζητούμενα και τα συμφέρο-ντα όσων εργάζονται εκεί, αλλά και διάφορων προμηθευτών που συμβιώνουν προσκολλημένοι σαν βδέλλες, και λιγότερο το γενικότερο κοινωνικό συμφέρον.

Ενα πρότυπο διοικητικής λειτουργίας που θα ήταν επιθυ-μητό θα περιελάμβανε κάποιου ύψους επιχορήγηση από τον

προϋπολογισμό και μετά ελευθερία δράσεων αναφορικά με απασχόληση, μισθούς και τιμολογιακή πολιτική. Η κυβέρνη-ση δεν μπορεί να κάνει τα πάντα από μακριά. Ούτε και είναι λογικό ένας υπουργός να αποφασίζει για χιλιάδες εργαζομέ-νων, εάν θα έχουν δουλειά και τι μισθό θα παίρνουν. Ούτε και νοούνται ενιαία μισθολόγια και ενιαία συστήματα σύνδεσης αμοιβών με την παραγωγικότητα. Ολες αυτές οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται σε επίπεδο διοικητικής μονάδας, πε-ριλαμβανομένων και των γενικών γραμματειών των υπουρ-γείων με την προϋπόθεση οι γενικοί γραμματείς να προέρχο-νται από τη δημόσια διοίκηση και όχι να είναι πολιτικά πρό-σωπα. Επίσης, όπου είναι δυνατόν, πρέπει, να αφεθεί ο αντα-γωνισμός να λειτουργήσει. Οι διοικήσεις δημόσιων φορέων θα πρέπει να λογοδοτούν σε διοικητικά συμβούλια με ανε-ξάρτητα μέλη και σταθερή θητεία, που οι κυβερνήσεις δεν θα μπορούν να αλλάζουν κατά το δοκούν, αλλά ούτε και όλους μαζί ταυτοχρόνως.

Και ακριβώς αυτή είναι η λύση και για τα πανεπιστήμια. Η λύση είναι η αυτοδιοίκηση, χωρίς παρεμβάσεις από την πο-λιτεία, χωρίς νόμους-πλαίσια, με διοικητικά συμβούλια στε-

Δεν έχουμε την πολυτέλεια ιδεολογικών δυσκαμψιών

Οι φόροι πρέπει να αυξηθούν

σε όσους φοροδιαφεύγουν

και όχι στους συνεπείς


λεχωμένα με ανεξάρτητες προσωπικότητες. Απαξ και διορι-στούν τα διοικητικά αυτά συμβούλια, θα πρέπει να διορίσουν εκτελεστική επιτροπή και να προτείνουν νέα καταστατικά λειτουργίας, σύμφωνα με τους νόμους του κράτους και τους εισοδηματικούς περιορισμούς που θέτει η περιουσία και τα έ-σοδα του κάθε ιδρύματος.

Η πολιτεία μπορεί να συμμετέχει με μια επιχορήγηση α-πό τον κρατικό προϋπολογισμό ανά ισοδύναμο φοιτητή πλήρους φοίτησης, ώστε να λαμβάνονται υπόψη και οι φοι-τητές που εργάζονται και παρακολουθούν τα προγράμματα με καθεστώς μερικής φοίτησης. Το ποσό της επιχορήγησης ανά φοιτητή μπορεί να είναι υψηλότερο για φοιτητές υψη-λών προσόντων ή για φοιτητές από φτωχές οικογένειες, έ-τσι ώστε τα πανεπιστήμια να έχουν κίνητρο να προσελκύ-σουν τους καλύτερους, αλλά και αυτούς που έχουν οικονο-μική ανάγκη. Η προσέλκυση πόρων από άλλους φορείς (ι-δρύματα, επιχειρήσεις κλπ.) είναι στη διακριτική ευχέρεια κάθε πανεπιστημίου. Οι γενικές εισαγωγικές εξετάσεις κα-ταργούνται. Τα πανεπιστήμια θα επιλέγουν με βάση το μέ-σο όρο βαθμολογίας των τριών τάξεων του Λυκείου, σε όσα μαθήματα και με όποια στάθμιση κρίνουν ότι απαιτεί η αξιο-λόγηση. Φοιτητής που δεν προάγεται σε κάποιο ή κάποια μαθήματα ενός έτους τα μεταφέρει στο επόμενο έτος. Εάν δεν προαχθεί τη δεύτερη φορά, αποβάλλεται από το πρό-γραμμα ή αλλάζει κατεύθυνση.

Τέλος, η κομματοκρατία δεν πρέπει να έχει θέση στη δη-μόσια διοίκηση με την ευρεία έννοια, που περιλαμβάνει και δήμους, οργανισμούς, επιχειρήσεις, νοσοκομεία, πανεπιστή-μια κλπ. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την απόφαση των κομμάτων να μείνουν εκτός του συνδικαλισμού, εκτός της τοπικής αυτοδιοίκησης, εκτός των πανεπιστημίων κλπ. Γιατί μόνον έτσι μπορεί ο συνδικαλισμός, η τοπική αυτοδιοί-κηση, τα πανεπιστήμια κλπ. να διαδραματίσουν τον ουσια-στικό ρόλο τους. Για να γίνει αυτό, απαιτείται μια γενναία αρχική απόφαση από ένα μεγάλο κόμμα. Η κοινωνία θα στη-ρίξει ολόψυχα μια τέτοια πρωτοβουλία. Και από εκεί και πέρα «το νερό θα μπει στο αυλάκι».

Πέραν, όμως, της διοικητικής δυσπραγίας, στο ερώτημα εάν υπάρχουν εναλλακτικές προσεγγίσεις για τις προτεραιό-τητες των κρατικών δαπανών και τη σταδιακή απεξάρτηση από τον κρατικό προϋπολογισμό, παραθέτω πίνακα στον ο-ποίο εμφαίνεται η συμμετοχή των αμειβομένων από τον κρα-τικό «κορβανά» εργαζομένων σε διάφορους κλάδους οικονο-μικής δραστηριότητας.

Οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο ανέρχονται σήμερα σε 989.000 που αποτελεί το 22,3% του συνόλου των εργαζομέ-νων στην Ελλάδα. Πέραν από τη δημόσια διοίκηση, όπου το 100% είναι δημόσιοι υπάλληλοι (αν και εδώ υπάρχει θέμα κατά πόσον ένα τμήμα των σχετικών δραστηριοτήτων θα μπορούσε να ιδιωτικοποιηθεί), είναι προφανές ότι στους άλλους κλάδους, όπου ήδη δραστηριοποιείται και ο ιδιωτι-κός τομέας, αλλού λίγο, αλλού πολύ, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για την επέκταση του ιδιωτικού τομέα, επ’ ωφε-λεία της μείωσης των κρατικών δαπανών, και συνεπώς, της δημοσιονομικής ισορροπίας. Είναι ενδεικτικές οι περιπτώ-σεις τομέων που απελευθερώθηκαν πριν από κάποια χρόνια, όπως για παράδειγμα, η υγεία, οι τηλεπικοινωνίες και οι τα-χυδρομικές υπηρεσίες, όπου η συμβολή του ιδιωτικού τομέα είναι ήδη σημαντική.

Υπάρχουν δε δραστηριότητες που προκαλούν το κοινό αίσθημα, όπως το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, ή ο αθλητι-σμός, η διασκέδαση και η ψυχαγωγία, όπου ακόμη και σήμε-ρα ένα σημαντικό ποσοστό των εργαζομένων στους τομείς αυτούς αμείβονται από το δημόσιο ταμείο. Και τι να πει κα-

νείς για τους 44.700 εργαζομένους (τελευταία γραμμή του πί-νακα) που απασχολούνται σε δραστηριότητες κατά 99% κατά μέσο όρο στον ιδι-ωτικό τομέα της οικονομίας! Εάν τα ποσοστά του πίνακα μειωθούν κατά 10-20 ποσο-στιαίες μονάδες, που σημαίνει ότι αυξάνεται αναλο-γικά η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, τότε προκύπτει μεταφορά 150.000-250.000 εργαζομένων εκτός του δημόσιου τομέα.

Πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε τις συνθήκες και τους ό-ρους κάτω από τους οποίους μπορεί να γίνει αυτή η μεταφο-ρά πόρων από το δημόσιο προς τον ιδιωτικό τομέα. Το κύριο θέμα που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η επίπτωση στην προσφορά αυτών των υπηρεσιών, όχι πλέον δωρεάν ή στις χαμηλές τιμές του δημόσιου τομέα, αλλά σε τιμές ανάκτησης του κόστους και δημιουργίας κάποιου περιθωρίου κέρδους. Στις περιπτώσεις που αυτό δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό, θα πρέπει να υπάρχει στοχευμένη επιδότηση του χρήστη της υ-πηρεσίας και όχι του φορέα που προσφέρει την υπηρεσία.

Το Μνημόνιο δεν είναι συμφωνία κυρίων. Είναι σύμβα-ση δανείου που πρέπει να εφαρμοστεί. Η μεταφορά πόρων, λοιπόν, εκτός του δημόσιου τομέα, είναι μονόδρομος. Εάν αυτό γίνει με ιδιωτικοποίηση δραστηριοτήτων, τότε η επί-πτωση στη μείωση της απασχόλησης θα είναι πολύ μικρότε-ρη σε σχέση με την περίπτωση, όπου η μεταφορά πόρων γί-νει κάτω από την πίεση μη ελεγχόμενων διαδικασιών δημο-σιονομικής προσαρμογής. Η χώρα δεν έχει την πολυτέλεια ιδεολογικών δυσκαμψιών.

Ελλάδα: εργαζόμενοι Δημοσίου ανά οικονομική δραστηριότητα

Ακόμη και αν οι άμεσοι φόροι αυξηθούν, η ισοσκέλιση του δημοσιονομικού ισοζυγίου απαιτεί άλλα 12 δισ. ευρώ σε περικοπές δαπανών


Σ την καρδιά της σοβαρότερης οικονομικής κρίσης που έχει βιώσει η χώρα μας την τελευταία πεντηκονταετία, το πο-λιτικό σύστημα συνεχίζει ακάθεκτο να αναμασά τα ίδια

στερεότυπα. Λίγο πριν από τη συζήτηση για τον προϋπολογι-σμό στη Βουλή, έχει ξεκινήσει μια χιλιοειπωμένη κουβέντα για το αν θα πρέπει να μειωθεί το κράτος και οι δαπάνες του ή να αυξηθεί η φορολογία. Παρόλο που αυτός ο προϋπολογι-σμός δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να έχει καμία σχέση με ό-λους τους προηγούμενους, αισθάνομαι ότι η συζήτηση θα πε-ριστραφεί ξανά γύρω από ανάλογα ερωτήματα τα οποία, κα-τά τη γνώμη μου, έχουν απαντηθεί από την ίδια τη ζωή.

Δεν χρειαζόταν να μπούμε στη δίνη της κρίσης, για να κατανοήσουμε ότι έχουμε ένα καταχρεωμένο, αναποτελεσμα-τικό και σπάταλο κράτος. Δεν χρειαζόταν να μπούμε σε βα-θιά ύφεση, για να συνειδητοποιήσουμε ότι η φορολογία δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται ως μέσο συντήρησης της κρατικής σπατάλης, αλλά ως βασικό εργαλείο ανάπτυξης και

ανατροφοδότησης της πραγματικής οικονομίας. Η αύ-ξηση των φορολο-γ ι κών σ υν τε λ ε-στών που επέλεξε η κυβέρνηση, έ-βγα λε νοκ-άουτ

μια οικονομία που είχε ήδη δεχθεί πολλά χτυπήματα. Ηταν μια «εύκολη» λύση, προκειμένου να μαζέψει ό,τι μπορεί, αφή-νοντας όμως στην άκρη τα «δύσκολα», δηλαδή εκείνες τις δομικές αλλαγές που έπρεπε να έχουν γίνει χθες, όπως η α-πλοποίηση του φορολογικού συστήματος, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, η κατάργηση του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων (ΚΒΣ), η μείωση της φορολογίας στις επιχειρήσεις.

Εχει αποδειχθεί ότι τα προϋπολογιζόμενα έσοδα από τη φορολογία παραμένουν μία άσκηση επί χάρτου, πόσο μάλλον αυτή την περίοδο. Στους τελευταίους έξι προϋπολογισμούς, στη συζήτηση των οποίων συμμετείχα ως βουλευτής, δεν θυ-μάμαι ποτέ κανένας από αυτούς να έχει πέσει μέσα στις προ-βλέψεις του για τα φορολογικά έσοδα. Το κράτος, όμως, δια-χρονικά, ακόμα και όταν δυσκολευόταν να εξασφαλίσει τα έ-ξοδά του, έβρισκε πάντα τον τρόπο να παίρνει περισσότερα, προκειμένου να συντηρεί το «λίπος» του και να επιβιώνει σε βάρος της πλειοψηφίας των πολιτών. Ακόμα και σήμερα, αντί να εφαρμόζουμε μεθόδους και πολιτικές για την καταπολέ-μηση της φοροδιαφυγής, όπως έχουν κάνει με επιτυχία άλλες χώρες, συνεχίζεται η παράλογη τακτική να αυξάνονται οι φό-ροι, επειδή αδυνατούμε να τους εισπράξουμε στο σύνολό τους εξαιτίας των παθογενειών του φοροεισπρακτικού μηχα-

νισμού. Οχι μόνο δεν καίμε το λίπος που έχει συσσωρεύσει το κράτος, αλλά σπεύδουμε να αυξήσουμε τις πιθανές πηγές ε-σόδων που θα συντηρούσαν την εικονική του ευμάρεια.

Το χειρότερο είναι ότι δεν φαίνεται να βάζουμε μυαλό, για να προχωρήσουμε σε πραγματικό μαχαίρι στις υπέρο-γκες δαπάνες του Δημοσίου. Και δεν αναφέρομαι στις ευαί-σθητες δαπάνες της κοινωνικής πολιτικής. Είναι χαρακτηρι-στικό ότι ενώ ψάχνουμε απεγνωσμένα να βρούμε πώς θα καλύψουμε έλλειμμα τεσσάρων δισ. ευρώ, την ίδια ώρα επι-μένουμε να συντηρούμε, για παράδειγμα, την κρατικοδίαιτη ΕΡΤ των δεκάδων τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών που κάνει ακόμα προσλήψεις και κοστίζει συνολικά στον Ελληνα πολίτη και τον κρατικό «κορβανά» μερικές εκατο-ντάδες εκατομμύρια κάθε χρόνο. Δεν είναι όμως μόνον η κρατική σπατάλη που συνεχίζει να συντηρεί το φαύλο κύ-κλο. Είναι και οι τρικλοποδιές που βάζει το ίδιο το πολιτικό σύστημα, με την ανοχή ή την αναποτελεσματικότητά του σε δομικές μεταρρυθμίσεις που θα έπρεπε να έχουν γίνει εδώ και καιρό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απελευθέρω-ση στην αγορά ενέργειας που εκτός από συμβατική υποχρέ-ωση της χώρας μας αποτελεί και μια απαραίτητη συνθήκη ανάπτυξης ενός εξαιρετικά δυναμικού κλάδου. Οταν μια χούφτα συνδικαλιστές που εκτράφηκαν από το ίδιο το πολι-τικό σύστημα τις προηγούμενες δεκαετίες κουνάνε απειλη-τικά το δάκτυλο στους υπουργούς και τελικά η άποψή τους επικρατεί, απαγορεύοντας με το «έτσι θέλω» ζωτικής σημα-σίας μεταρρυθμίσεις στην ενέργεια, δεν μπορεί να περιμέ-νουμε να πάει μπροστά η χώρα.

Η Ελλάδα όμως δεν μπορεί πάει μπροστά κυρίως εάν δεν αποβάλουμε και ως πολιτικό σύστημα την αρρωστημένη νο-οτροπία ότι το κράτος αποτελεί λάφυρο της εκάστοτε κυβερ-νητικής εξουσίας και τη συγκολλητική ουσία με την εκλογική της πελατεία. Για χρόνια ακολουθήθηκε η τακτική να αυξάνε-ται το κράτος, για να συντηρούνται οι πελατειακές σχέσεις και αυτή είναι μία από τις βασικότερες αιτίες που η ελληνική οικονομία και κοινωνία έφτασαν ως εδώ. Εχουμε πλέον φτά-σει σε οριακό σημείο. Πρέπει πλέον να επικρατήσει ο πολιτι-κός ρεαλισμός και η κοινή λογική. Θα πρέπει να αποφασί-σουμε και να το πούμε καθαρά αν επιλέγουμε να εξασφαλί-σουμε σε όλους τους πολίτες αξιοπρεπείς μισθούς και συντά-ξεις ή εάν διαλέγουμε να συνεχίσουμε να διατηρούμε, για πα-ράδειγμα, πέντε διαφορετικούς και συχνά αλληλεπικαλυπτό-μενους οργανισμούς μαζικών μεταφορών στην Αθήνα. Και αν προχωρώντας σε τέτοιες τολμηρές πρωτοβουλίες, το πολιτι-κό σύστημα κλυδωνιστεί συθέμελα και αλλάξει ριζικά, προ-σωπικά το θεωρώ πολύ πιο χρήσιμο για τη χώρα από το τέλ-μα και την ακινησία που οδηγούν σε αδιέξοδο.

Η αύξηση των φορολογικών συντελεστών έβγαλε νοκ-άουτ

μια οικονομία που είχε ήδη δεχθεί πολλά χτυπήματα

Μεταρρυθμίσεις και κοινή λογική


Η Ελλάδα έχει μπροστά της μια πολύ μακρά περίοδο δημο-σιονομικής πειθαρχίας. Το δημόσιο χρέος που σωρεύτη-κε τις δεκαετίες 1980 και 1990, και που παρά τα χαμηλά

επιτόκια και την υψηλή ανάπτυξη της δεκαετίας 2000 δεν μειώθηκε, πρέπει να μπει σε πορεία μόνιμης σταθερής απο-κλιμάκωσης. Βεβαίως, η πρόσφατη συμφωνία επιμήκυνσης του ορίζοντα αποπληρωμής του δανείου Ευρωπαϊκής Ενω-σης / Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δίνει μια ανάσα στις δανειακές ανάγκες της χώρας για τα αμέσως επόμενα χρό-νια. Ομως, το βάρος του δημόσιου χρέους θα παραμένει δυ-σβάστακτο μέχρι να προχωρήσει η δραστική αποκλιμάκωσή του ως ποσοστού του ΑΕΠ. Επίσης, αν η ΕΕ συνολικά τα ε-πόμενα χρόνια παραμείνει προσανατολισμένη σε συσταλτική δημοσιονομική πολιτική, χωρίς αντισταθμιστικές κινήσεις, ό-πως ένας ενεργότερος ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (επεκτατική πολιτική, έκδοση ευρωομολόγου), τό-τε ο ρυθμός ανάπτυξης της ευρωζώνης θα κινδυνεύει να πα-ραμείνει χαμηλός. Μια αναιμική οικονομική μεγέθυνση της ευρωζώνης θα επηρεάσει αρνητικά την ελληνική οικονομία, δυσχεραίνοντας την πορεία αποκλιμάκωσης του χρέους. Ολα τα παραπάνω, με δεδομένο το ύψος του δημόσιου χρέους, σημαίνουν ότι η χώρα μας δεν αρκεί απλώς να επιστρέψει σε σταθερά πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα. Πρέπει και να ενσωματώσουμε τη λογική της δημιουργίας πλεονα-σμάτων στη δομή και διάρθρωση του δημόσιου τομέα και στη δημοσιονομική συμπεριφορά του κράτους.

Η μία πλευρά αφορά βέβαια στο σκέλος των δημόσιων ε-σόδων. Οπως δείχνουν τα συγκριτικά δεδομένα, τα δημοσιο-νομικά ελλείμματα της Ελλάδας δεν είναι τόσο συνάρτηση υ-ψηλών δημόσιων δαπανών (που δεν είναι υψηλότερες από το μέσο όρο της ΕΕ-15), αλλά κυρίως χαμηλών δημόσιων εσόδων (που υστερούν αισθητά του κοινοτικού μέσου όρου). Τα τελευ-ταία είναι συνάρτηση όχι των φορολογικών συντελεστών (που δεν αποκλίνουν σημαντικά από τα κοινοτικά δεδομένα), αλλά των χαμηλών επιπέδων είσπραξης φορολογικών εσόδων. Είναι επείγον αίτημα αναπτυξιακής προοπτικής και κοινωνικής δι-καιοσύνης η διεύρυνση της φορολογικής βάσης, ώστε το φο-ρολογικό βάρος να μην συγκεντρώνεται στις κατηγορίες που παγίως λειτουργούν ως φορολογικά υποζύγια του ελληνικού κράτους (φορολογικά έντιμες επιχειρήσεις και μισθωτοί). Από εκεί και πέρα χρειάζεται μια αναπτυξιακή ώθηση στην επιχει-ρηματικότητα, με ευνοϊκότερη φορολογική μεταχείριση ιδίως των εξωστρεφών κλάδων και των επανεπενδυόμενων κερδών.

Η δεύτερη αναγκαία πλευρά προσαρμογής αφορά, βέ-βαια, στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Οι ανεπάρκειες, οι σπα-τάλες, η ανορθολογικότητα και αντιπαραγωγικότητα του δη-μόσιου τομέα έχει επισημανθεί σε πολλές σχετικές εκθέσεις

και μελέτες, όπως της Τράπεζας της Ελλάδος. Είναι τέτοια η συσσώρευση «λίπους» στο δημόσιο που θα μπορούσε να γί-νει πλήθος περικοπών, κατάργησης και συγχώνευσης φορέ-ων, εξοικονόμησης πόρων, χωρίς αισθητές επιπτώσεις στην ποιότητα και το εύρος παροχής δημόσιων αγαθών και συλλο-γικής ευημερίας. Η δυσκολία είναι ότι η μεταρρύθμιση και α-ναδιάρθρωση πρέπει να προχωρήσουν σε πραγματικά μικρο-οργανωσιακό επί-πεδο, να αναδια-τάξουν υπηρεσίες, να εξορθολογή-σουν οργανογράμ-ματα, να καταργή-σουν φορείς ελαχι-στοποιώντας τα κενά από την έλλειψή τους. Το κράτος μας έχει αδιάθετα και ανεκμετάλλευτα δημόσια κτίρια και κτήμα-τα την ώρα που πληρώνει πανάκριβα ενοίκια, λειτουργεί α-γνοώντας τις οικονομίες κλίμακας σε τεράστιο εύρος περι-πτώσεων, έχει δαιδαλώδεις διατάξεις και γραφειοκρατικές δι-αδικασίες που ταλαιπωρούν πολίτες και επιχειρήσεις με ασή-μαντο όφελος σε σχέση με τη ζημιά που προκαλούν, σπαταλά άχρηστους πόρους την ώρα που αδυνατεί να χρηματοδοτήσει ζωτικής σημασίας δαπάνες και αποτυγχάνει να εξασφαλίσει τα στοιχειώδη, όπως ότι οι ασθενείς που νοσηλεύονται στα νοσοκομεία δεν θα καταλήγουν με λοιμώξεις λόγω ανεπάρ-κειας απαραίτητων πόρων.

Επομένως, η αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα συμβαδί-ζει με ένα αίτημα καλύτερης διοίκησης στο εσωτερικό του τε-λευταίου και σε όλα τα επίπεδα. Χρειάζονται έξυπνες και στο-χευμένες, ευρείας κλίμακας και μεγάλου βάθους περικοπές και εξοικονομήσεις. Χρειαζόμαστε λιγότερες ζημιογόνες δημοτικές επιχειρήσεις, λιγότερα άχρηστα τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ, λιγότε-ρα στρατόπεδα στο κέντρο της Αθήνας, λιγότερους υπαλλή-λους της Βουλής (και λιγότερους βουλευτές), αλλά περισσότε-ρους νοσηλευτές στα νοσοκομεία και στους θαλάμους εντατι-κής, περισσότερους αστυνομικούς στους δρόμους. Μεγαλύτε-ρη αποδοτικότητα δημόσιων δαπανών σε υγεία και κοινωνική προστασία, μικρότερες στρατιωτικές δαπάνες (και επιδίωξη α-μοιβαίου μορατόριουμ εξοπλισμών με την Τουρκία) και περισ-σότερη συμπληρωματική ιδιωτική χρηματοδότηση σε τομείς, όπως η ανώτατη εκπαίδευση και ο πολιτισμός.

Επομένως, η απάντηση στο ερώτημα/δίλημμα «περισσότε-ροι φόροι ή λιγότερο κράτος;» θα έπρεπε ρεαλιστικά να συνο-ψιστεί στο εξής: περισσότερα φορολογικά έσοδα αλλά μικρό-τερα φορολογικά βάρη, με διεύρυνση της φορολογικής βάσης. Λιγότερο κράτος, όπου αυτό είναι αναγκαίο, και καλύτερο κράτος, όπου αυτό είναι εφικτό.

Λιγότερο και καλύτερο

Η αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα συμβαδίζει με το αίτημα καλύτερης διοίκησης στο εσωτερικό του


Α πό το Μάιο και μετά, η χώρα μας έχει παγιδευτεί σε μία α-διέξοδη ατραπό. Το δίλημμα που εκλήθησαν να απαντή-σουν οι Ελληνες βουλευτές, και μέσω αυτών ο ελληνικός

λαός, ήταν κατά τα φαινόμενα σαφές και επιδεχόταν μόνο μία απάντηση: «ναι» στο Μνημόνιο, μεταρρυθμίσεις, και στο βά-θος του τούνελ μια καλύτερη, παραγωγική και ανταγωνιστική Ελλάδα… Ή αν επικρατούσε η αντιμνημονιακή στάση, άρνηση της κοινής λογικής, άρση της διεθνούς οικονομικής στήριξης και, ως άμεσο αποτέλεσμα, δημοσιονομική κατάρρευση και χρεοκοπία της χώρας. Με άλλα λόγια, για να χρησιμοποιήσου-με την ιατρική μεταφορά του κ. Στρος-Καν, ή ο ασθενής θα α-ποδεχόταν μία επίπονη και τραυματική θεραπεία ή θα πέθαινε.

Για ορισμένους, η συνιστώμενη θεραπεία δεν μοιάζει καν με ακρωτηριασμό, αλλά με ελαφρώς επώδυνη επαναφορά

στη θέση τους των αρθρώσεων της οι-κονομίας μας, που είχαν εξαρθρωθεί με ευθύνη του πο-λιτικού συστήμα-τος. Ενώ για την πλειοψηφία των υ-ποστηρικτών του

το Μνημόνιο είναι λύση ύστατης ανάγκης, προκειμένου «να εξακολουθήσει το κράτος μας να πληρώνει μισθούς και συ-ντάξεις», στα δικά τους μάτια μοιάζει με από μηχανής Θεό, που καθιστά δυνατό να ληφθούν αποφάσεις δύσκολες αλλά αναγκαίες, και που θα οδηγήσει στην εξυγίανση της χώρας. Ελέχθησαν και λέγονται πολλά για την κρίση ως μία καλή ευκαιρία, που δεν πρέπει να πάει χαμένη. Ακούμε ξανά και ξανά ότι το Μνημόνιο αποτελεί την αποτύπωση ενός γενναί-ου μεταρρυθμιστικού προγράμματος, που η χώρα θα έπρεπε να έχει υλοποιήσει εδώ και χρόνια.

Για τους αισιόδοξους, οι μεταρρυθμίσεις θα οδηγήσουν σχεδόν αυτόματα σε αποτελεσματικότερη λειτουργία της ε-

σωτερικής αγοράς αγαθών, υπηρεσιών και εργασίας, μεγαλύ-τερη διεθνή ανταγωνιστικότητα, και από εκεί σε ταχύτερη και βιώσιμη ανάπτυξη. Επιπλέον, χάρη στο Μνημόνιο, η χώρα θα απαλλαγεί από τα δεσμά του συντεχνιασμού, της προσο-δοθηρίας, της διαφθοράς, της υποκατάστασης της οικονομί-ας από την πελατειακή συναλλαγή. Και πράγματι, αν οι με-ταρρυθμίσεις προχωρούσαν -που δεν προχωρούν- και αν ή-ταν σωστά σχεδιασμένες -που δεν είναι- το Μνημόνιο θα είχε το θετικό ότι δημιουργεί ευκαιρίες για αναγκαίες προσαρμο-γές και τις δρομολογεί κατά τρόπο ορθολογικό και εύτακτο.

Πλην όμως, για να υπάρξει το προσδοκώμενο συνολικό οικονομικό όφελος, πρέπει να ευσταθεί η βασική υπόθεση εργασίας: ότι, δηλαδή, η διεθνής στήριξη θα διασφαλίσει τη δημοσιονομική βιωσιμότητα της χώρας κατά το διάστημα της προσαρμογής. Με άλλα λόγια, η ανάταξη του παραγωγικού ιστού της χώρας διά των διαρθρωτικών αλλαγών θα παραγά-γει τα θετικά της αποτελέσματα, ενόσω υπάρχει ακόμη δυνα-τότητα αναστροφής της πορείας διόγκωσης του δημόσιου χρέους και σταδιακής μετέπειτα αποκλιμάκωσής του, χωρίς αναστολή πληρωμών ή αναδιάρθρωση. Διότι προφανώς, εάν η μη συμμόρφωση με τις συμβατικές υποχρεώσεις προς τους πιστωτές μας είχε κριθεί εξαρχής αναπόφευκτη ή εξαιρετικά πιθανή, δεν θα ήταν προς συμφέρον του λαού μας να εμπλα-κεί σε μια διαδικασία περαιτέρω δανειακής επιβάρυνσης, και μάλιστα με νομικώς επαχθέστερους όρους.

Μόλις μέσα σε ένα εξάμηνο, αποδεικνύεται ότι ο όρος αυτός δεν διασφαλίζεται από το Μνημόνιο. Και μάλιστα, για λόγους που ήταν γνωστοί ή ευκόλως προβλέψιμοι από την πρώτη στιγμή. Ενώ οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προχω-ρούν όπως προχωρούν, με αργούς ρυθμούς, σημαντικές α-στοχίες και διογκούμενη λαϊκή αντίδραση, η μακροοικονομι-κή πλευρά του προγράμματος προσαρμογής έχει εξοκείλει. Και η αιτία είναι ότι βασίστηκε σε εξαιρετικά αισιόδοξες προ-βλέψεις για την πορεία της οικονομίας. Η τάση μείωσης του ΑΕΠ υποεκτιμήθηκε, δεν ελήφθη υπόψη ότι η προσδοκώμε-νη συμπίεση των εισοδημάτων λόγων των επικείμενων μέ-τρων θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε γενικότερη αλλαγή συ-μπεριφοράς (οριακής τάσης προς κατανάλωση) των πολιτών, ενώ και οι επιδράσεις των δημοσιονομικών μέτρων στην οι-κονομική δραστηριότητα αγνοήθηκαν.

Τα νέα φορολογικά βάρη επιβάρυναν το κόστος της οι-κονομικής δραστηριοποίησης, χωρίς να έχει προηγηθεί η μείωση της διοικητικής επιβάρυνσης, την οποία ακόμη περι-μένουμε (και μάλλον θα περιμένουμε για πολύ) να φέρουν οι διαρθρωτικές αλλαγές. Η σχετική επιτυχία κάποιων μέ-τρων κατά της φοροδιαφυγής, όπως οι αποδείξεις, ενδέχε-ται να βελτιώνει την εικόνα του επίσημου ΑΕΠ (αφού η έ-νταξη των άλλοτε άτυπων δραστηριοτήτων στην επίσημη οικονομία οδηγεί σε διόγκωση της τελευταίας), αλλά να έ-χει δυσανάλογα αρνητικές συνέπειες για το αληθινό ΑΕΠ (με το οποίο εδώ εννοούμε, όχι το αποπληθωρισμένο, αλλά αυτό που συμπεριλαμβάνει το σύνολο της οικονομικής δρα-στηριότητας, δηλαδή τόσο τη νόμιμη όσο και τη μαύρη οι-κονομία). Κατά μία προσφιλή θεωρία, η ύπαρξη της μαύρης οικονομίας θα αποτελούσε το «μαξιλάρι» που θα επέτρεπε στην οικονομία μας να περάσει την κρίση στα μαλακά. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει στην πράξη! Αρκεί να ανα-λογιστεί κανείς ότι μεγάλο μέρος της μαύρης οικονομίας σχετίζεται με την οικοδομή και τις παραδοσιακές υπηρεσίες (τουρισμός, εστίαση, διασκέδαση), για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η σκοτεινή πλευρά της οικονομίας μας έχει πληγεί περισσότερο, και όχι λιγότερο, από την άλλη.

Ετσι, καταλήξαμε η προσπάθεια για περιορισμό του ελ-λείμματος να μην πετύχει τους στόχους της, αλλά να οδηγήσει

Η αντίφαση

Ενώ οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προχωρούν όπως προχωρούν,

η μακροοικονομική πλευρά του προγράμματος προσαρμογής

έχει εξοκείλει


σε ταχεία επιδείνωση της σχέσης χρέους προς ΑΕΠ, καθιστώ-ντας ακόμη δεινότερη τη δημοσιονομική μας κατάσταση. Από τους αρχικούς ποσοτικούς στόχους του Μνημονίου κανένας δεν έχει επιτευχθεί. Και ήδη μιλάμε για επιμήκυνση (αλλά όχι αναδιάρθρωση!) του χρέους, σαν αυτό να είναι επιβράβευση για τις προσπάθειές μας, και όχι ομολογία αποτυχίας.

Η αναθεώρηση προς τα επάνω των δημοσιονομικών στό-χων για την επόμενη χρονιά, προκειμένου να καλυφθεί το χαμένο έδαφος του 2010, στερείται οικονομικού, αλλά και πολιτικού ρεαλισμού. Το Μνημόνιο αποτελεί αγώνα αποστά-σεως. Και αν ο δρομέας απέτυχε να καλύψει την απαιτούμενη απόσταση στην πρώτη φάση, δεν μπορούμε να του ζητάμε να τρέξει ακόμη πιο γρήγορα στη δεύτερη, χωρίς να τον υποχρε-ώνουμε να πράξει κάτι το αδύνατο ή το βλαπτικό.

Επιπροσθέτως, είναι εσφαλμένη η άποψη, κατά την οποία οι διαρθρωτικές αλλαγές θα οδηγήσουν από μόνες τους σε τα-χεία αποκατάσταση των ρυθμών ανάπτυξης, και συνεπώς σε μεγαλύτερη φοροδοτική ικανότητα, που θα βγάλει τη χώρα α-πό την κρίση ρευστότητας και θα αποκαταστήσει εντός διετίας τη φερεγγυότητά της. Και αυτό, για δύο λόγους: πρώτον, διότι η ανάπτυξη είναι δυσχερής σε πλαίσιο φορολογικής καταστο-λής. Η χώρα διακρίνεται για τους εξαιρετικά υψηλούς συνολι-κούς φορολογικούς συντελεστές της και την τεράστια αβεβαι-ότητα ως προς τις φορολογικές υποχρεώσεις, που επιτείνεται όταν η επιβολή των ασαφών νομοθετικών διατάξεων αποκτά αστυνομοκρατική διάσταση και καταλήγει να επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια των κάθε λογής «ράμπο» και «αδιάφθο-ρων». Και δεύτερον, διότι και οι διαρθρωτικές αλλαγές θέλουν χρόνο για τη νομοθέτηση και την υλοποίησή τους.

Εντέλει, το πρόβλημα έχει να κάνει με την αναστροφή της λογικής σειράς ή αλληλουχίας (sequencing) των μέτρων προ-σαρμογής. Αντί να προηγηθεί μια συστηματική προσπάθεια για την ταχεία απελευθέρωση της οικονομίας από τα νομοθε-τικά και διοικητικά δεσμά της, την (κατ’ ανάγκην επιλεκτική) ανασυγκρότηση των ελεγκτικών και διοικητικών μηχανισμών του κράτους (πχ. των εφοριών) και τον αναπροσανατολισμό των οικονομικών δραστηριοτήτων σε περισσότερο εξωστρεφή βάση, προκειμένου να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της ελ-ληνικής οικονομίας, με τη δημοσιονομική προσαρμογή να έπε-ται και να στηρίζεται στη σωστά σχεδιασμένη μείωση δαπα-νών, ακολουθούμε την ακριβώς αντίστροφή πορεία. Πρώτα, ε-πιβάλλουμε φορολογικά μέτρα, έπειτα μειώνουμε δαπάνες (και αυτές αδιακρίτως, υπό την πίεση της ανεπάρκειας των εισπρα-

κτικών μέτρων) και μόλις στο τέλος, υπό την απειλή της άρνη-σης εκταμίευσης των δόσεων του πακέτου στήριξης, προχω-ρούμε, πάντοτε με χαλαρούς ρυθμούς και πολλές παλινωδίες και υποσημειώσεις, στις μικροοικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Αυτή η σειρά δεν είναι αποτέλεσμα μόνο των δικών μας ε-πιλογών. Την ευθύνη για το ακολουθούμενο υπεραισιόδοξο και μη ρεαλιστικό μείγμα πολιτικής φέρουν σε μεγάλο βαθμό και οι δανειστές μας, που έβαλαν τη σφραγίδα τους στο Μνη-μόνιο. Κινήθηκαν ασφαλώς με γνώμονα τις δικές τους πολιτι-κές και οικονομικές προτεραιότητες, που δεν συμβαδίζουν κατ’ ανάγκην με τις αναγκαιότητες της ελληνικής οικονομίας. Πα-ραβίασαν, όμως, έ-τσι τις ίδιες τους τις συστάσεις. Σε ση-μαντικό, ημιεπίση-μο άρθρο τους, που δημοσιεύτηκε υπό τον τίτλο «Δέκα ε-ντολές για δημοσι-ονομική προσαρμογή σε ανεπτυγμένες οικονομίες» λίγο μετά την υιοθέτηση του Μνημονίου, ο οικονομικός σύμβουλος του ΔΝΤ, Olivier Blanchard, και ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Δη-μοσιονομικών Υποθέσεων, Carlo Cottarelli, τονίζουν ότι η δη-μοσιονομική διόρθωση απαιτεί να υπάρχει από την πρώτη στιγμή ένα αξιόπιστο μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό πρόγραμ-μα με ξεκάθαρους και φιλόδοξους στόχους. Ξεκαθαρίζουν, ό-μως ότι η προσαρμογή δεν πρέπει να είναι εμπροσθοβαρής, παρά μόνον αν αυτό είναι αναπόφευκτο για χρηματοδοτικούς λόγους (αυτή είναι η «δεύτερη εντολή» των συγγραφέων). Α-ντιθέτως, η προσαρμογή καλό θα είναι να συμβαδίζει με διαρ-θρωτικά μέτρα που ενισχύουν την ανάπτυξη.

Η χώρα μας, ασφαλώς, αντιμετώπιζε τα χρηματοδοτικά προβλήματα του τύπου που επικαλούνται οι δύο ιθύνοντες του ΔΝΤ. Αλλά μήπως ο σκοπός του πακέτου στήριξης δεν ήταν ακριβώς να επιλύσει το πρόβλημα ρευστότητας χωρίς να υπονομεύσει τη μακροπρόθεσμη φερεγγυότητά μας; Και δεν θα έπρεπε, συνεπώς, να επιλέξουμε ένα άλλο μείγμα πολιτικής, περισσότερο συμβατό με τη βέλτιστη αλληλουχία των μέτρων, και να το υλοποιήσουμε επιδεικνύοντας μεγα-λύτερη επιμέλεια ως προς τις λεπτομέρειες των διαρθρωτι-κών αλλαγών σε μικροοικονομικό επίπεδο και μεγαλύτερη ευαισθησία στις αλληλεπιδράσεις των οικονομικών μεγε-θών σε μακροοικονομικό;

Το πρόβλημα έχει να κάνει με την αναστροφή της λογικής σειράς ή αλληλουχίας των μέτρων προσαρμογής


Τ ο μέγεθος του κράτους και το τι πρέπει να είναι δημόσιο και ιδιωτικό έχει εξελιχθεί στο γόρδιο δεσμό της σύγχρο-νης ελληνικής πολιτείας. Ολες οι κυβερνήσεις και όλα τα

κόμματα από το σύνολο σχεδόν του πολιτικού φάσματος, μετά το 1989, υιοθέτησαν δεσμεύσεις και μίλησαν για «κράτος-στρατηγείο», «ισχυρό κράτος», «αποτελεσματικό κράτος», «ε-πανίδρυση του κράτους». Τα προσωπεία έπεσαν 20 χρόνια με-τά, όταν ο ελληνικός λαός συνειδητοποίησε ότι έφτασε στο ό-ριο της εθνικής καταστροφής.

Σύμφωνα με όλες τις διεθνείς αξιολογήσεις, το ελληνικό κράτος έχει τη χαμηλότερη αποτελεσματικότητα μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Ταυτόχρονα, είναι από τα δαπανηρότερα στην Ευρώπη, με πιο χαρακτηριστικό στοιχείο την πιο χαμηλή αποδοτικότητα των κοινωνικών δαπανών. Οι αιτίες πολλές: χαμηλό επίπεδο οργάνωσης, παρωχημένο μάνατζμεντ, επιλο-γή προσωπικού συχνά με βάση μη αξιολογικά κριτήρια, ανα-ποτελεσματική εκπαίδευση, ανυπαρξία στρατηγικών σχεδίων, αξιολόγησης και ελέγχων, μη αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολο-γικών εφαρμογών.

Οι πολιτικές ηγεσίες δημιούργησαν ιστορικά κράτος, το ο-ποίο είχε ως κεντρικό στόχο την αναπαραγωγή της εξουσίας

και των προνομίων της και όχι την επί-τευξη στόχων οι-κονομικής ανάπτυ-ξης και κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο δη-μόσιος τομέας πή-ρε χαρακτηριστικά

«ιερής αγελάδας» και διατηρήθηκε αλώβητος σε μέγεθος, αρ-μοδιότητες και παρέμβαση στη λειτουργία της οικονομίας. Το αποτέλεσμα είναι ότι, σε αντιδιαστολή με άλλες χώρες, ο κρα-τικός τομέας στη χώρα μας έχει πολύ μικρότερη παραγωγικό-τητα από τον ιδιωτικό τομέα.

Η αποφυγή της χρεοκοπίας και της εθνικής καταστροφής περνούν μέσα από την αναδιοργάνωση και τον εκσυγχρονισμό του κράτους. Κυρίως μέσα από την ανακατανομή των παραγω-γικών πόρων της οικονομίας, το σπάταλο και λιγότερο παρα-γωγικό τομέα προς τη μόνη παραγωγική δύναμη που είναι ο ι-διωτικός τομέας.

Ρώτησαν κάποτε ένα σοφό πόσο μεγάλα πρέπει να είναι τα πόδια ενός ανθρώπου και αυτός απάντησε: «Οσο χρειάζεται για να ακουμπάνε στο έδαφος». Το ίδιο ισχύει για το μέγεθος του κράτους. Πρέπει να έχει εκείνο το μέγεθος που μεγιστο-ποιεί την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Ο ρόλος του κράτους αποτελεί τη βάση κάθε σύγχρο-νου κοινωνικού συμβολαίου. Πιστεύουμε ότι χρειαζόμαστε

ένα κράτος ισχυρό που προστατεύει τον πολίτη από τη βία και την αυθαιρεσία, και τη χώρα από κάθε εξωτερική επι-βουλή. Ενα κράτος αποτελεσματικό που καταναλώνει λιγό-τερους εθνικούς πόρους, απασχολεί λιγότερους, καλύτερα αμειβόμενους και σωστά αξιολογούμενους υπαλλήλους. Ε-να κράτος που διασφαλίζει την παροχή σε όλους τους πολί-τες υψηλού επιπέδου υπηρεσιών παιδείας, υγείας και κοινω-νικής ασφάλισης και διασφαλίζει ότι κανείς δεν ζει κάτω α-πό το ελάχιστο επίπεδο αξιοπρεπούς ανθρώπινης διαβίω-σης. Ενα κράτος νοικοκυρεμένο που δεν ξοδεύει περισσότε-ρα από όσα εισπράττει και τηρεί πρώτα το ίδιο τους κανό-νες που ζητά από τους πολίτες να τηρήσουν. Ενα κράτος που έχει λίγους νόμους απλούς και ανεκτικούς, που εφαρ-μόζονται όμως χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς διακρίσεις, με απο-φασιστικότητα και αποτελεσματικότητα.

Ο μετασχηματισμός του σπάταλου και αδηφάγου κράτους της μεταπολίτευσης στο ισχυρό και νοικοκυρεμένο κράτος της νέας εποχής περνά μέσα από την επιλογή του περιορισμού των ελλειμμάτων, της δημοσιονομικής σταθερότητας και των ισο-σκελισμένων προϋπολογισμών. Ο δρόμος γα τη μείωση των ελλειμμάτων είναι ο περιορισμός των κρατικών δαπανών και όχι η επιβολή νέων φόρων.

Είναι φανερό ότι η μείωση των δαπανών έχει σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των συνεχώς φορολογικών επιβαρύν-σεων, όπως ότι μειώνει σε μικρότερο βαθμό το διαθέσιμο ιδιω-τικό εισόδημα και την ιδιωτική κατανάλωση και οδηγεί σε ενί-σχυση της ανταγωνιστικότητας του παραγωγικού τομέα. Αρα, επιταχύνει την ανάκαμψη, πάντα σε σύγκριση με την αύξηση των εσόδων από φόρους.

Ταυτοχρόνως, θα πρέπει να προχωρήσουμε σε ένα σταθε-ρό και ευέλικτο φορολογικό σύστημα με μακροχρόνιο ορίζο-ντα. Η εμπειρία των τελευταίων παρεμβάσεων δείχνει ότι δεν αρκούν οι αυξήσεις των φορολογικών συντελεστών και οι επι-βαρύνσεις της παραγωγικής εργασίας του ιδιωτικού τομέα, για να αυξηθούν τα έσοδα. Δεν αυξάνονται έτσι. Χρειάζεται μια άλλη λογική. Για αυτό τασσόμαστε κατά των υψηλών φόρων. Θεωρούμε καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη τη δρα-στική μείωση της φορολογίας, αρχικά για τις επιχειρήσεις και στη συνέχεια για όλους τους φορολογούμενους πολίτες. Προ-τείνουμε την καθιέρωση ενός ενιαίου χαμηλού φορολογικού συντελεστή, που θα κυμαίνεται γύρω στο 20%.

Τα χρόνια που έρχονται είναι δύσκολα. Η σχέση πολιτικής ηγεσίας και κοινωνίας αλλάζει. Για να ανταποκριθούμε στη νέα πραγματικότητα, πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία, λογική και πρακτικές. Να βρούμε δρόμους σύγκλισης και συνεννόησης. Να αναλάβουμε το κόστος, προκειμένου να αποκαταστήσουμε τη ζημιά που έχει γίνει.

Κράτος μεταρρυθμίσεων

Αντίθετα με άλλες χώρες, ο κρατικός τομέας στη χώρα μας έχει πολύ

μικρότερη παραγωγικότητα από τον ιδιωτικό


Τώρα, πλέον, όλοι συμφωνούν. Ο τρόπος λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας έχει βρει αδιέξοδο και πρέπει να αλ-λάξει. Για τα επόμενα λίγα χρόνια, πρέπει να ακολουθηθεί

-καλώς ή κακώς- αυτό που λέει το Μνημόνιο. Οτι για τα επό-μενα βήματα -αφού πια περάσουμε τις Συμπληγάδες της πιθα-νής πτώχευσης- ουδείς γνωρίζει και ουδείς τολμά να σκέπτεται τόσο μακριά. Αυτές οι διαπιστώσεις ισχύουν τόσο για τους (λί-γους) υποστηρικτές του Μνημονίου, όσο και για τους (πολύ περισσότερους) πολεμίους του. Το Μνημόνιο και οι περί αυτό διαμάχες είναι σαν τους βαρβάρους του Καβάφη, και αυτό μία κάποια λύση. Μερικοί από εμάς αναρωτιόμαστε (σε στιγμές περίσκεψης και αφού κλείσουμε τις πόρτες και ελέγξουμε την ασφάλεια των επικοινωνιών), τι θα βρίσκαμε αν ανοίγαμε τα συρτάρια με τις ιδέες για το τι δέον γενέσθαι.

Πολλοί από εμάς φοβόμαστε πολύ ότι όταν τα ανοίξουμε, για να μαζέψουμε ιδέες για το «Μετά Μνημόνιο Αύριο», θα βρούμε την εργαλειοθήκη άδεια. Ακόμη χειρότερα, ίσως βρού-με μόνο «μερεμέτια» που ισοδυναμούν με αναπαλαίωση και ε-πιστροφή στις συνθήκες που δημιούργησαν την κρίση.

Η στήριξη βοηθά την οικονομία να ξαναπερπατήσει μόνη της, πλην όμως, αν δεν κάνουμε τίποτε, δεν θα ξέρει προς ποια κατεύθυνση να πάει.

Πώς έγινε αυτό; Πώς φτάσαμε εδώ που είμαστε; Φτάσαμε ε-δώ επειδή αρνούμαστε να προβούμε στις ενέργειες που όλοι γνωρίζαμε ότι έπρεπε να γίνουν. Τα χρονίζοντα προβλήματα -η φοροδιαφυγή, η Ολυμπιακή, το αγροτικό, το περιβάλλον, η περίθαλψη, το ασφαλιστικό, το εργασιακό- δεν παρουσιά-στηκαν ξαφνικά. Είναι γνωστά εδώ και δεκαετίες, έχουν γίνει αντικείμενο επανειλημμένων νομοθετημάτων, «διαπραγμα-τεύσεων», «τολμηρών εξαγγελιών» και «ρηξικέλευθων λύσε-ων». Ξανά και ξανά.

Στο ασφαλιστικό η διαδικασία αυτή έχει βαπτιστεί «στρου-θοπαρεμβατισμός» -μια συνεχής ταλάντωση μεταξύ πανικού και αδράνειας που διατήρησε την αδράνεια επί δύο δεκαετίες τροφοδοτώντας παράλληλα τη διεύρυνση του ελλείμματος1. Κρίσιμο σημείο στη διατήρηση της διαδικασίας και στην ανα-παραγωγή της είναι η ποινικοποίηση και απαγόρευση της συ-ζήτησης στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των νομοθετικών παρεμ-βάσεων. Για να αποφύγουμε τη λήψη αποφάσεων, φροντίσαμε όλοι να ξεχάσουμε ότι κάτω από το χαλί μέσα στη σκοτεινή α-ποθήκη σιγοκοιμάται το άλυτο πρόβλημα. Αποτέλεσμα, όταν το θέμα ανοίξει ξανά για τη ν+2 φορά, δεν υπάρχουν λύσεις, ούτε χρόνος και διάθεση να επεξεργαστεί κάτι καλύτερο από «μια από τα ίδια».

Η παρουσία της «τρόικας» και του Μνημονίου δεν αλλά-

ζουν τη βασική δομή της ταλάντωσης. Ενδεχομένως να φτά-νουν ως εδώ κάποιες νέες ιδέες από την «τρόικα» ή από άλ-λους επιφανείς «σωτήρες». Οσο όμως δεν υπάρχει εγχώρια συζήτηση και παραγωγή δικών μας ιδεών, θα αρκούμαστε στο στείρο σχολιασμό (ή συνηθέστερα στην άρνηση) των ξε-νόφερτων ιδεών. Οταν αυτοί που τις ξενοφέρανε αποχωρή-σουν, τότε θα διαπιστώσουμε ότι θα βρισκόμαστε εκεί που ή-μασταν το 2007 ή το 2008. Πίσω, δηλαδή, στη γοητεία της στρουθοκαμήλου.

Για να ανακτήσουμε τον έλεγχο του μέλλοντός μας, πρέπει να αποσείσουμε το κατεστημένο modus vivendi που απεχθά-νεται τον προβληματισμό, αποφεύγει την ανταλλαγή απόψεων και αναγάγει την ευδαιμονία της ακινησίας ως κοινωνικό αγα-θό. Για να επιζήσει η Ελλάδα και μετά το Μνημόνιο, ο φάκελος τού τι μπορεί να γίνει μετά από αυτό, πρέπει να αρχίσει να γε-μίζει από τώρα.

Αν -όπως τώρα- αφήνεται η αναζήτηση λύσης στο κράτος, τότε η εργαλειοθήκη θα παραμείνει κενή. Η πολιτική τάξη αρέσκεται σε μάχες οπισθοφυλακών -«γιατί φτάσαμε εκεί», «ποιος φταίει». Η αναζήτηση για το μέλλον προσκρούει στις μάχες χαρακωμάτων για κάθε λεπτομέρεια του Μνημο-νίου. Οταν οι πολιτικοί καλλιεργούν την ελπίδα ότι θα γυρί-σουν όλα εκεί που ήταν, η δυνατότητα να γυρίσουμε σελίδα είναι μηδαμινή.

Το γέμισμα του φακέλου με ιδέες και προτάσεις είναι θέ-μα της κοινωνίας πολιτών, αλλά και αντικείμενο της κοινωνι-κής ευθύνης των επιχειρήσεων. Για να αρχίσει και να ευδοκι-μήσει η συζήτηση, πρέπει να υπάρξουν εναλλακτικές προσεγ-γίσεις, εναλλακτικές προτάσεις, τεκμηριωμένη επεξεργασία. Για να παραχθούν τέτοιες προτάσεις, απαιτείται δουλειά, ηρε-μία, στοιχεία, χώρος διαλόγου. Προ παντός, όμως, πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα διαφωνιών, έτσι ώστε να μπορούν να προκύψουν συνθέσεις.Κάτι τέτοιο, κάποτε, προσπάθησε να κάνει η Επιτροπή Σπράου. Ο σχολιασμός που αντιτάχθηκε ή-ταν η αμφισβήτηση του δικαιώματος να ομιλεί. Οταν δεν έ-πιασε αυτό, συκοφαντήθηκε ο Γιάννης Σπράος ως αντιγραφέ-ας του δικτάτορα Πινοσέτ της Χιλής. Το γεγονός ότι ο Σπρά-ος ήταν επί χρόνια επικεφαλής της Βρετανικής Επιτροπής κατά της Χούντας ήταν άγνωστο και αδιάφορο. Το προειδο-ποιητικό μήνυμα προς στους κομιστές ιδεών και προτάσεων ήταν σαφές. Το παράδειγμα του Σπράου δεν βρήκε μιμητή. Δώδεκα χρόνια μετά ήρθε η κατάρρευση.

Αναπροσανατολισμός «μετά το Μνημόνιο»


Η δη από τη δεκαετία του 1950 όλες οι εκθέσεις για την ελ-ληνική οικονομία καταλήγουν σε μία κοινή διαπίστωση: οι διαρθρωτικές ανεπάρκειες του δημόσιου τομέα αποτελούν

έναν από τους βασικότερους ανασταλτικούς παράγοντες για την επίτευξη υψηλών ρυθμών οικονομικής και κοινωνικής ανά-πτυξης. Είναι ενδεικτικό, ότι παρά την εισροή σημαντικών πό-ρων από την ΕΕ τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, βασικοί δεί-κτες, όπως το ΑΕΠ, η ανεργία και το επίπεδο φτώχειας αναδει-κνύουν σημαντικές και μόνιμες ανισορροπίες στις παραγωγι-κές δυνατότητες της χώρας.

Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες τόσο μεταξύ των περιφερειών, όσο και μεταξύ διαφορετικών χωρικών ενο-τήτων στο εσωτερικό τους αποτελούν το βασικό δομικό χαρα-κτηριστικό του μοντέλου ανάπτυξης της χώρας μας. Παρά τα σημαντικά βήματα προς την οικονομική και κοινωνική σύγκλι-ση με τα λοιπά κράτη-μέλη της ΕΕ, οκτώ από τις 13 περιφέρει-ες της χώρας μας συγκεντρώνουν ΑΕΠ κάτω από το 75% του κοινοτικού μέσου όρου. Το ίδιο ισχύει και για τις ενδοπεριφε-ρειακές ανισότητες που είναι έντονες, ιδιαίτερα στις περιφέρει-ες με νησιωτικό χαρακτήρα, στις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές, καθώς και στα μεγάλα αστικά κέντρα, στο εσωτερικό των οποίων παρατηρούνται έντονες διαφοροποιήσεις στην ποιότητα ζωής και την πρόσβαση των πολιτών σε κοινωνικές

υποδομές και υπη-ρεσίες, ιδίως στην παιδεία, την υγεία και την κοινωνική πρόνοια.

Τα αίτια της υ-στέρησης αυτής ο-φείλονται σε με-

γάλο βαθμό σε μια σειρά από γνωστές δομικές και λειτουργι-κές ανεπάρκειες της διοίκησης. Οι παθογένειες αυτές εμφανί-ζονται ιδιαίτερα στο τοπικό επίπεδο με κύριο ανασταλτικό παράγοντα τις περιορισμένες οργανωτικές δυνατότητες των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) α’ και β’ βαθμού που λόγω του μικρού πληθυσμιακού και χωρικού τους μεγέ-θους αδυνατούν να συμβάλουν ουσιαστικά στον αναπτυξια-κό προγραμματισμό, αλλά και στην επίτευξη των απαραίτη-των οικονομιών κλίμακας στην παροχή βασικών υπηρεσιών προς τους πολίτες.

Η συντριπτική πλειονότητα των ΟΤΑ δεν έχει σήμερα οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια, καθώς εξαρτώνται α-ποκλειστικά από τη χρηματοδότηση της κεντρικής κυβέρνη-σης. Οπως έχει διαπιστωθεί από την εμπειρία υλοποίησης των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ), οι επιχειρησιακές και διαχειριστικές δυνατότητές τους είναι περιορισμένες, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να εκμεταλλευτούν τις αναπτυξι-ακές ευκαιρίες που υπάρχουν. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι πο-λιτικές για την αστική και περιφερειακή ανάπτυξη πολλές φορές επιφέρουν αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέ-

σματα, ισχυροποιώντας τους ήδη ισχυρούς και οικονομικά εύρωστους ΟΤΑ που διαθέτουν τους απαιτούμενους οργα-νωτικούς πόρους, το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και τις επιτελικές υπηρεσίες για την ανάληψη αναπτυξιακών πρωτο-βουλιών. Οι παραπάνω διαπιστώσεις καθιστούν επιτακτική μια συνολική προσέγγιση της χωρικής, διοικητικής και κυρί-ως της λειτουργικής αναδιάταξης του διοικητικού μας συστή-ματος στην κατεύθυνση της ενίσχυσης των επιτελικών λει-τουργιών του κράτους, και της διαμόρφωσης των αναγκαίων θεσμικών κινήτρων και προϋποθέσεων για την ενεργοποίηση του ενδογενούς αναπτυξιακού δυναμικού της χώρας.

Με τη διεύρυνση των χωρικών ενοτήτων αναφοράς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης αλλά και τον εξορθολογισμό του συστήματος χρηματοδότησης των νέων δήμων και των περιφερειών προκύπτουν σημαντικές ε-ξοικονομήσεις και μια συνολική βελτίωση του οικονομικού α-ποτελέσματος που είναι κρίσιμη για τη δημοσιονομική εξυγί-ανση της χώρας. Ως προς τη χρηματοδότηση του συστήμα-τος το σημερινό πολύπλοκο και εν πολλοίς αδιαφανές σύ-στημα συγκρότησης των κεντρικών αυτοτελών πόρων των ΟΤΑ αναμορφώνεται με τρεις δυναμικούς φόρους που συν-δέουν τη χρηματοδότηση του συστήματος με τη συνολική δημοσιονομική πορεία της χώρας.

Συγκεκριμένα, η χρηματοδότηση των νέων δήμων γίνε-ται μέσω της απόδοσης σε αυτούς του 20% του φόρου εισο-δήματος φυσικών και νομικών προσώπων, του 12% ΦΠΑ και του 50% φόρου ακίνητης περιουσίας. Για τις περιφέρειες οι κεντρικοί αυτοτελείς πόροι περιλαμβάνουν το 2,4% του φό-ρου εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων και το 4% του ΦΠΑ. Παράλληλα, προβλέπεται ένα ποσοστό της αύξη-σης των εσόδων του ΦΠΑ που πραγματοποιείται στα διοικη-τικά όρια ενός δήμου να θεωρείται τοπικό έσοδο και να χρη-ματοδοτεί δημοτικές υπηρεσίες κοινωνικής αλληλεγγύης.

Σημαντικές εξοικονομήσεις προκύπτουν από τις οικο-νομίες κλίμακας που επιτυγχάνονται στην παροχή υπηρεσι-

Τα νούμερα της Αυτοδιοίκησης

Η βελτίωση του οικονομικού αποτελέσματος της αυτοδιοίκησης

είναι κρίσιμη για τη δημοσιονομική εξυγίανση


ών και τα λειτουργικά έξοδα των ΟΤΑ. Οι υπολογισμοί του Γενικού Λογιστηρίου του κράτους καταλήγουν σε ένα συνο-λικό ποσό της τάξης του 1.185.732.660 ευρώ. Το ποσό αυτό προκύπτει από εξοικονόμηση 780 εκατ. ευρώ από τη συνέ-νωση των δήμων, 175 εκατ. ευρώ από την κατάργηση των 13 κρατικών περιφερειών και την ίδρυση στη θέση τους ε-πτά αποκεντρωμένων διοικήσεων και 230.732.660 ευρώ από την κατάργηση των 54 νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων και τη σύσταση στη θέση τους 13 νέων αιρετών περιφερειών. Εν-δεικτικά, μόνο από το περιορισμό των 6.000 περίπου νομι-κών προσώπων των δήμων και των νομαρχιών σε περίπου 2.000 μέσα από συγχωνεύσεις εξοικονομούνται 330 εκατ. ευρώ ετησίως. Από τη συγχώνευση των δήμων προκύπτουν εξοικονομήσεις σε λειτουργικά έξοδα, ενοίκια και συντήρη-ση κτιρίων της τάξης των 295 εκατ. ευρώ ετησίως. Οι εξοι-κονομήσεις αυτές είναι κρίσιμες, αν αναλογιστούμε ότι η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση κατατάσσεται στις τελευταί-ες σειρές των ευρωπαϊκών ΟΤΑ από άποψη συμμετοχής των ιδίων εσόδων στα συνολικά τους έσοδα.

Παράλληλα, εισάγονται για πρώτη φορά ρυθμίσεις για τη δημοσιονομική εξυγίανση των ΟΤΑ. Για τους υπερχρεωμένους δήμους δίνεται η δυνατότητα ένταξής τους σε ειδικό πρόγραμ-μα εξυγίανσης μετά από εκτίμηση της οικονομικής κατάστασής τους από ορκωτούς ελεγκτές και την εκπόνηση συγκεκριμένου προγράμματος εξυγίανσης με μέτρα, δράσεις και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα υλοποίησης. Για τα κριτήρια ένταξης χρησι-μοποιούνται διεθνώς αποδεκτοί δείκτες, δηλαδή η σχέση των τοκοχρεωλυσίων με τα τακτικά τους έσοδα και του συνολικού χρέους με τα συνολικά τους έσοδα. Η ένταξη ενός δήμου, ή πε-ριφέρειας στο πρόγραμμα εξυγίανσης τούς παρέχει πρόσβαση σε έναν ειδικό Λογαριασμό Εξυγίανσης και Αλληλεγγύης της Αυτοδιοίκησης, ο οποίος χρηματοδοτείται από τους πόρους που αποδίδονται στους ΟΤΑ και λειτουργεί συμπληρωματικά στα μέτρα χρηματοδότησης του ελλείμματος ή χρέους.

Ως προς την πιστοληπτική πολιτική των δήμων επιδιώκε-ται ο έλεγχος και περιορισμός του ανεξέλεγκτου δανεισμού με τη θέσπιση αντικειμενικών κριτηρίων. Συγκεκριμένα, οι δήμοι και οι περιφέρειες μπορούν να συνομολογούν δάνεια, εφόσον το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης της δημόσιας πίστης δεν υπερβαίνει το 20% των ετήσιων τακτικών τους εσόδων και το συνολικό χρέος, δηλαδή οι συνολικές μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις, του δήμου και της περιφέ-ρειας που προβαίνει σε δανεισμό δεν υπερβαίνει ποσοστό των συνολικών εσόδων του.

Τέλος, ως προς τα καίρια ζητήματα του ελέγχου και της διαφάνειας της οικονομικής διαχείρισης των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων, εκτός από την υποχρέωση δημοσί-ευσης όλων των αποφάσεων στο διαδίκτυο, καθιερώνεται ο προληπτικός έλεγ-χος του Ελεγκτι-κού Συνεδρίου σε όλους τους δή-μους, τις περιφέ-ρειες και τα νομι-κά τους πρόσωπα, ανεξαρτήτως πλη-θυσμού. Διαμορ-φώνονται έτσι συνθήκες διαφάνειας και κυρίως εμπιστοσύ-νης στη σχέση του δήμου με τους προμηθευτές έργων και υ-πηρεσιών. Μπορεί ο Καλλικράτης να μην αποτελεί, προφα-νώς, τη λύση σε όλα τα προβλήματα της ελληνικής τοπικής αυτοδιοίκησης. Καθιερώνει όμως το θεσμικό κέλυφος αλλά και τις λειτουργικές προϋποθέσεις για την υπέρβαση αρκε-τών από τις διαπιστωμένες αδυναμίες της.

Από τη συγχώνευση των δήμων προκύπτουν εξοικονομήσεις της τάξης των 295 εκατ. ευρώ ετησίως

Ε νας από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν τη χώρα μας στη σημερινή δύσκολη συγκυρία είναι η λει-τουργία του δημόσιου τομέα. Το υπεράριθμο προσωπι-

κό, η αναποτελεσματικότητα και τα φαινόμενα διαφθοράς που παρατηρούνται στις περισσότερες πτυχές του Δημοσί-ου, είχαν σημαντικό ρόλο στην αύξηση του χρέους της χώ-ρας μας, ενώ παράλληλα η γραφειοκρατία και οι καθυστε-ρήσεις, που υπάρχουν στις συναλλαγές με τις δημόσιες υπη-ρεσίες, λειτουργούν αποτρεπτικά σε κάθε προσπάθεια με α-ναπτυξιακό χαρακτήρα.

Για τη σημερινή κατάσταση, η ευθύνη βαραίνει όλα τα κόμματα εξουσίας για τον τρόπο με τον οποίο «χρησιμοποί-ησαν» το δημόσιο τομέα. Το ζητούμενο σήμερα είναι να ξε-

περάσουμε τη νο-σηρή αυτή κατά-σταση και να δη-μιουργήσουμε τις κατάλληλες δομές που θα συνθέσουν ένα δημόσιο το-μέα που θα αντα-ποκρίνεται σε μία σύγχρονη ευρω-

παϊκή χώρα και θα λειτουργεί προς όφελος των πολιτών. Στην κατεύθυνση αυτή, οι νέες μονάδες της αυτοδιοίκησης πρέπει να έχουν επιτελικό ρόλο. Πρέπει να εκσυγχρονι-στούν και μέσα από τη λειτουργία τους να πλησιάσουν τα ευρωπαϊκά επίπεδα λειτουργίας των μονάδων αυτοδιοίκη-σης. Για να επιτύχουμε αυτό το στόχο, υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις στη δομή και τη λειτουργία των νέων αυτοδι-οικητικών μονάδων οι οποίες συμπυκνώνονται σε δύο κα-τηγορίες.

Η πρώτη αφορά στην εσωτερική λειτουργία των Οργα-νισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), τα προβλήματα, τις ελλείψεις και τις παθογένειες που υπάρχουν μέσα στους ορ-γανισμούς. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση των ελεγκτών Δημοσίου, οι ΟΤΑ αποτελούν τους αρνητικούς πρωταγωνι-στές, καθώς συγκεντρώνουν τα περισσότερα κρούσματα δι-αφθοράς και παραβιάσεων της νομιμότητας, ενώ το ζήτημα της γραφειοκρατίας και των καθυστερήσεων, που παρατη-

Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση και η παροχή αναβαθμισμένων υπηρεσιών

μέσα από τις νέες τεχνολογίες θα καλύψουν πολλά σημαντικά κενά

Μονόδρομος η διάχυση

εξουσίας στην περιφέρεια


ρούνται στην εξυπηρέτηση πολιτών και εταιρειών, λειτουρ-γεί σε βάρος της ανάπτυξης.

Η αντιμετώπιση αυτών των παθογενειών αποτελεί το πρώτο βήμα, για να μπορέσει ο Καλλικράτης να επιτελέσει το ρόλο που όλοι προσδοκούμε. Πάταξη της γραφειοκρατί-ας, αποτελεσματικότητα, ταχύτητα στην εξυπηρέτηση των πολιτών και αντιμετώπιση των φαινομένων διαφθοράς είναι τέσσερις παράγοντες στους οποίους πρέπει άμεσα να υπάρ-ξει αλλαγή, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εκσυγχρονίσουμε τη λειτουργία και να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητα των ΟΤΑ. Στόχοι που, για να επιτευχθούν, απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση και σύγκρουση με κατεστημένες νοοτρο-

πίες και συμπερι-φορές. Διαφορετι-κά, όσες αρμοδιό-τητες και να μετα-φερθούν, όσο και να προβλέπεται ε-πιτελικός ρόλος για την αυτοδιοί-

κηση από τον Καλλικράτη, θα υπάρχουν τα ίδια φαινόμενα τα οποία θα κρατούν την αυτοδιοίκηση εγκλωβισμένη σε έ-να ρόλο που θα λειτουργεί αποτρεπτικά για την ανάπτυξη και την πρόοδο και θα επιβαρύνει με τη λειτουργία της τον κάθε Ελληνα φορολογούμενο. Η ηλεκτρονική διακυβέρνη-ση και η παροχή αναβαθμισμένων υπηρεσιών μέσα από τις νέες τεχνολογίες και το σύστημα «Διαύγεια», που προβλέ-πεται για τους ΟΤΑ, μπορούν να καλύψουν αυτά τα κενά, συμβάλλοντας στην ταχύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών και στη διαφάνεια σε όλες τις συναλλαγές των ΟΤΑ.

Η δεύτερη κατηγορία αφορά στο ρόλο που θα διαδραμα-τίσουν οι νέες μονάδες της αυτοδιοίκησης σε πολιτικό επίπε-δο. Μέσα από τον Καλλικράτη οι μισές αρμοδιότητες της κυ-βέρνησης μεταφέρονται σταδιακά στις περιφέρειες, ενώ και οι νέοι δήμοι έχουν αυξημένες αρμοδιότητες και ευρύ πεδίο δράσης. Για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις νέες αυτές αυξημένες αρμοδιότητες, οι ΟΤΑ πρέπει να μετεξελιχθούν και να αλλάξουν το προφίλ που έχουν καλλιεργήσει μέχρι σήμερα. Πρέπει από εκτελεστικά όργανα, τα οποία έχουν αρ-μοδιότητα να εκτελούν τις αποφάσεις της κυβέρνησης στην

περιοχή ευθύνης τους, να μετατραπούν σε οργανισμούς που παράγουν πολιτική και μπορούν να σχεδιάσουν, να οργανώ-σουν και να υλοποιήσουν προγράμματα και πολιτικές που θα λειτουργήσουν προς όφελος των τοπικών κοινωνιών.

Ενώ ο Καλλικράτης σε θεσμικό επίπεδο δίνει αυτήν τη δυ-νατότητα στους ΟΤΑ, σε πρακτικό επίπεδο ο τρόπος με τον ο-ποίο αντιμετωπίζεται η μεταρρύθμιση από την κυβέρνηση, ο-δηγεί σε ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Η κυβέρνηση μέχρι και σήμερα δεν έχει δώσει σαφείς απαντήσεις για τους πόρους, οι οποίοι θα περιέλθουν στους νέους ΟΤΑ, ενώ και το πεδίο των αρμοδιοτήτων παραμένει θολό, καθώς για την εφαρμογή του Καλλικράτη απαιτούνται περισσότερες από 70 υπουργικές αποφάσεις και 30 προεδρικά διατάγματα.

Χωρίς όμως να αποσαφηνιστούν οι δύο αυτοί βασικοί πα-ράγοντες, υπονομεύεται η ίδια η μεταρρύθμιση και κινδυνεύει να μετεξελιχθεί σε μία συνένωση δήμων και νομών, στην οποία θα εξακολουθούν να κυριαρχούν η περιορισμένη δυνατότητα παραγωγής πολιτικής και η διαχείριση προβλημάτων χωρίς τη δυνατότητα επίλυσής τους, καθηλώνοντας την τοπική αυτοδι-οίκηση σε ρόλο κομπάρσου του πολιτικού μας συστήματος.

Η πρώτη θητεία εφαρμογής του νέου θεσμού, είναι πολύ κρίσιμη για την πορεία που θα ακολουθήσει ο Καλλικράτης. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει ήδη ξεκινήσει, μετά την αποτυ-χία της Συνθήκης της Λισσαβώνας, μία νέα πορεία, η οποία βασίζεται στην Ευρώπη των περιφερειών και σε ένα νέο μο-ντέλο ανάπτυξης της ΕΕ με την αυτοδιοίκηση σε πρωταγω-νιστικό ρόλο. Στην πορεία της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», εμείς ξεκινάμε ήδη από μειονεκτική θέση, γιατί προσπαθού-με να εφαρμόσουμε σήμερα, κανόνες που για τα περισσότε-ρα κράτη-μέλη είναι δεδομένοι και αποτελούν τη βάση για τη νέα αυτή στρατηγική. Εστω και με αυτήν την καθυστέρη-ση, όμως, μπορούμε να διορθώσουμε τις αδυναμίες μας και μέσα από την ανάπτυξη να δημιουργήσουμε τις απαραίτη-τες δομές, που θα μας επιτρέψουν να είμαστε στην πρώτη γραμμή των αλλαγών του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Αρ-κεί να υπάρχει από όλους συναίσθηση της δύσκολης κατά-στασης που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, ειλικρινής δι-άθεση για συνεργασία, μακριά από μικροπολιτικές σκοπιμό-τητες και πολιτική βούληση να προχωρήσουμε τις αναγκαί-ες μεταρρυθμίσεις.

Οι φορείς της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης πρέπει

να παράγουν πολιτική προς όφελος των τοπικών κοινωνιών


Ε ίναι πλέον ευρέως αποδεκτή η άποψη πως στο παγκό-σμιο χωριό ένα μεγάλο κομμάτι του ανταγωνισμού αφο-ρά σε αυτόν των μητροπόλεων ή «μεγαπόλεων». Οι

σύγχρονες πόλεις σε πολλές περιπτώσεις «αυτονομούνται» από το εθνικό ή το κρατικό περιβάλλον και στηρίζονται στη δική τους ταυτότητα, για να προσελκύσουν πόρους από το διεθνές περιβάλλον.

Οσο πιο ισχυρή είναι η ταυτότητα, η «προσωπικότητα» μιας πόλης, τόσο περισσότερες είναι οι ευκαιρίες της στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.

Οι σύγχρονες πρωτεύουσες, οι σύγχρονες μητροπόλεις επενδύουν σήμερα σε τρεις τομείς: στη μοναδικότητά τους (με την επίκληση λόγων ιστορικών, γεωγραφικών ή άλλων), στις υποδομές (ενεργειακά, επικοινωνιακά και συγκοινωνι-ακά δίκτυα) και στις δράσεις που προσφέρονται στους κα-τοίκους και τους επισκέπτες.

Οι μεγαπόλεις επενδύουν επίσης στη δημιουργία παγκό-σμιων events στα οποία δίνουν μόνιμο χαρακτήρα και αφο-ρούν σε ειδικά κοινά, κυρίως γύρω από τον πολιτισμό ή προ-σκαλώντας δυναμικά στελέχη της κοινωνίας των πολιτών.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τάση για μικρότερο κράτος συνοδεύεται από την τάση για ισχυρότερες πόλεις. Και είναι αλήθεια πως το βλέπουμε έντονα αυτό ιδίως στις μεγαπόλεις της Ασίας οι οποίες βγαίνουν δυναμικά στις αγορές, αναζη-τώντας χρηματοδότηση για μεγάλες παρεμβάσεις στον αστι-κό ιστό ή στην ανάπτυξη του περιαστικού περιβάλλοντος.

Η Αθήνα με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 έδειξε πως είχε λάβει τα μηνύματα των καιρών. Ε-πένδυσε σε υποδομές, κινητοποίησε ένα μεγάλο κομμάτι των δημοτών της μέσω του εθελοντισμού και ισχυροποίησε διεθνώς το brand name της.

Ωστόσο σήμερα, μόλις έξι χρόνια μετά, η κοινή γνώμη δείχνει απαισιόδοξη για τα κέρδη της Αθήνας. Η συγκυρία ε-πιτείνει την εσωστρέφεια η οποία χαρακτηρίζει όλο και πιο έ-ντονα τη ζωή της ελληνικής πρωτεύουσας. Το δυσμενές κλί-μα για την Ελλάδα στο εξωτερικό και η αρνητική εικόνα που κυριαρχεί στα μεγάλα media για τη σημερινή Ελλάδα και τους ανθρώπους της δημιουργεί επιπρόσθετους κινδύνους.

Η αντίληψη της νέας δημοτικής Αρχής στην Αθήνα εί-ναι ότι η πόλη πρέπει να τρέξει και πάλι. Να αναδείξει στοι-χεία της μοναδικότητάς της, να προκαλέσει μεγάλες δρά-σεις, αλλά κυρίως να προετοιμαστεί. Η Αθήνα -δεν το κρύ-ψαμε στην προεκλογική περίοδο- αντιμετωπίζει μία μεγάλη κρίση. Το ένα κομμάτι αυτής της κρίσης οφείλεται στο διε-θνές περιβάλλον. Η Αθήνα, όπως η Κωνσταντινούπολη, η Ρώμη και λιγότερο η Μαδρίτη, βρίσκονται σε κομβικά ση-μεία των μεταναστευτικών ροών. Το άλλο κομμάτι έχει να κάνει με τα σχεδόν εγγενή προβλήματα της δημόσιας ζωής στην Ελλάδα.

Και στους δύο τομείς υπάρχουν δράσεις που η νέα δη-

μοτική Αρχή έχει ήδη σχεδιάσει. Η Αθήνα οφείλει να αξιο-ποιήσει την ιστορική της παράδοση, το μεσογειακό της χρώμα και την κοσμοπολίτικη προοπτική της. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο εντός ενός νέου πλαισίου. Δεν μπορείς να αναπτύξεις, για παράδειγμα, συνε-δριακό τουρισμό υψηλής απόδοσης ή διεθνείς διεπι-στημονικές δρά-σεις , αν η πόλη δεν είναι -στο σύ-νολό της- καθαρή, ασφαλής, φιλική για τους ανθρώπους της ή τους επισκέπτες.

Η πρόκληση είναι διπλή: καθαρή και φωτεινή πόλη, ιδί-ως στο Ιστορικό της Κέντρο. Παράλληλα, σε συνεργασία με τους φορείς της πόλης, με τις κινήσεις πολιτών και, βεβαί-ως, με την κυβέρνηση θα τεθεί ένα νέο μακρόπνοο πρό-γραμμα διαφήμισης της πόλης στο εξωτερικό. Θα επιδιώ-ξουμε νέες ισχυρές συμμαχίες στο διεθνές περιβάλλον με προτεραιότητα τους σημαντικούς ευρωπαϊκούς δήμους, αλ-λά και με τις έδρες υπερεθνικών σχηματισμών.

Η Αθήνα είναι πρωτίστως μία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα και οι Βρυξέλλες πρέπει να συνυπάρχουν στην αθηναϊκή καθημερινότητα. Και να την εγγυηθούν ποικιλοτρόπως.

Θα επιδιώξουμε νέες ισχυρές συμμαχίες στο διεθνές περιβάλλον με προτεραιότητα τους σημαντικούς ευρωπαϊκούς δήμους

Η Αθήνα ξανά στο προσκήνιο


Μ ε την καθιέρωση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης ως β΄ βαθμού, είναι βέβαιο ότι δημιουργούνται νέοι όροι στην άσκηση της αποκεντρωμένης διοίκησης. Είναι ο

σύγχρονος τρόπος άσκησης πολιτικής, με αναπτυξιακό και προγραμματικό ρόλο. Γιατί μόνο ένας τέτοιος ρόλος, δυνα-μικός, ουσιαστικός και δημοκρατικά κατοχυρωμένος, μπο-ρεί να αποτελέσει τη βάση για ισόρροπη περιφερειακή ανά-πτυξη. Ανάπτυξη πραγματική, δομημένη, σχεδιασμένη και εφαρμόσιμη από αιρετούς, με έμφαση σε βασικές αρχές: στις αρχές της εγγύτητας στον πολίτη, της διαφάνειας και της δημοκρατικής νομιμοποίησης των αποφάσεων.

Συνεπώς ισχυρή και αποτελεσματική αυτοδιοίκηση, με «λιγότερο», αλλά επιτελικό κράτος είναι στρατηγική επιλο-γή για την ενίσχυση της δημοκρατίας και των συμμετοχι-κών θεσμών. Είναι η λειτουργία ενός συστήματος κοντά

στον πολίτη, με α-μεσότητα, α λ λά κ α ι ε ν ι σ χ υ μ έ ν ο ρόλο στη λήψη α-ποφάσεων, αφού

πλέον πολλές από τις κρατικές αρμοδιότητες θα ασκούνται από την περιφερειακή αυτοδιοίκηση, η οποία πλέον μπορεί να εξελιχθεί σε μοχλό ανάπτυξης και επίτευξης οικονομικής και κοινωνικής συνοχής.

Το νέο μοντέλο αυτοδιοίκησης, αποτελεί μια καθαρή α-πάντηση στη σημερινή εποχή των σύγχρονων προκλήσεων, των ραγδαίων εξελίξεων και των μεγάλων αλλαγών. Ζούμε σε μια νέα πραγματικότητα.

Από τη μία μεριά, η οικονομική κατάσταση, που επηρε-άζει άμεσα τον καθένα από εμάς, που ασκεί πιέσεις στην κοινωνία. Και από την άλλη μεριά, η νέα εποχή στην αυτο-διοίκηση. Η εποχή του Καλλικράτη, με τις νέες ευκαιρίες για τον τόπο και την κοινωνία.

Μπροστά σε αυτήν την πραγματικότητα, πρέπει να μεί-νουμε και να επιμείνουμε στην ουσία. Και ουσία είναι ότι με την αιρετή περιφέρεια αποκτούμε την κυριότητα των τοπι-κών μας υποθέσεων. Περνούμε σε μια ιστορική αλλαγή στη διαδρομή της αυτοδιοίκησης. Ξεπερνούμε την παθογένεια του κρατισμού και του συγκεντρωτισμού. Μπαίνει τέλος στο αποτυχημένο κρατικό μοντέλο, με τον απρόσωπο και αναποτελεσματικό χαρακτήρα των πολιτικών που εκπορεύ-ονται από το κέντρο.

Ο Καλλικράτης έρχεται να βάλει τη σφραγίδα του στο άνοιγμα της αποκέντρωσης. Είναι ένα ιστορικό βήμα, για να πορευτούμε ως χώρα, με περισσότερη συμμετοχή, με περισ-σότερη δημοκρατία. Και κυρίως, με αναπτυξιακές πολιτικές που θα είναι διαμορφωμένες από εμάς και θα απευθύνονται

σε εμάς. Η αυτοδιοίκηση παίρνει επιτέλους το ρόλο, την πραγ-

ματική θεσμική, διοικητική, οικονομική και πάνω από όλα κοινωνική της υπόσταση, για να λειτουργήσει αποτελεσμα-τικά, κοντά στον πολίτη, και ικανή να κάνει την καθημερι-νότητα και τη ζωή μας καλύτερη.

Γιατί ο Καλλικράτης είναι η μεγάλη μας ευκαιρία, εμείς οι ίδιοι, οι πολίτες της κάθε περιφέρειας, να σχεδιάσουμε και να πραγματοποιήσουμε το δικό μας πρόγραμμα, με τις δικές μας ανάγκες, με τις δικές μας προτεραιότητες. Είναι η μεγάλη μας ευκαιρία, το περιφερειακό συμβούλιο, που θα λειτουργεί για πρώτη φορά, με εκλεγμένους εκπροσώπους, με αυτούς που οι ίδιοι οι πολίτες θέλουν, να μας εκφράζει πραγματικά. Να εκ-φράζει τον τόπο, να είναι η φωνή της κοινωνίας των πολιτών. Είναι η ίδια η πραγματικότητα λοιπόν, που μας επιβάλλει, όχι μόνο να δούμε τα πράγματα με νέα ματιά, αλλά να συμμετέ-χουμε, να προσπαθήσουμε και να εργαστούμε για την περιφέ-ρεια που μας αξίζει.

Ο Καλλικράτης, με νέες αρμοδιότητες και πόρους, είναι ένα μεγάλο εργαλείο για την περιφερειακή ανάπτυξη. Δια-χειριζόμαστε, συμμετέχουμε και έχουμε βαρύνοντα λόγο στις χρηματοδοτήσεις από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ), το Ταμείο Συνοχής, το Ελλάδα 2010, το LEADER και το πρόγραμμα Μπαλτατζής και άλλα διαθέσι-μα κονδύλια. Και αυτά τα χρήματα μπορούμε και πρέπει να τα αξιοποιήσουμε κατάλληλα και να τα κάνουμε, μέσα από έναν αξιόπιστο σχεδιασμό, έργα και ευκαιρίες απασχόλησης για τον τόπο μας.

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η πρώτη τετραετία του νέ-ου θεσμού θα είναι δύσκολη και, ταυτόχρονα, μεγάλη πρό-κληση. Θα τεθούν οι βάσεις της περιφερειακής αυτοδιοίκη-σης σε επίπεδο λειτουργίας, αποτελεσματικότητας και ανα-πτυξιακών δυνατοτήτων. Οπωσδήποτε, πρόκειται για μία περίοδο ενδιαφέρουσα και δημιουργική, με απαιτήσεις και σκληρή προσπάθεια.

Η πρόκληση του Καλλικράτη λοιπόν, επιβάλλει τα αυτο-διοικητικά σχήματα που αναδείχθηκαν στις εκλογές του Νο-εμβρίου, να αποδειχθούν ικανά και κατάλληλα, έτσι ώστε με συγκροτημένο πρόγραμμα να δώσουν στον τόπο μας νέα προοπτική. Να αξιοποιήσουν όλες τις δυνατότητες, ώστε να προχωρήσουμε, να διεκδικήσουμε και να πετύχουμε περισσό-τερα για την ελληνική περιφέρεια και τη χώρα μας.

Η πρώτη τετραετία του Καλλικράτη θα είναι μία μεγάλη πρόκληση

Το άνοιγμα της αποκέντρωσης


Τ οπική αυτοδιοίκηση την επόμενη ημέρα του Καλλικράτη: επιτελικές μονάδες για την ανάπτυξη ή η γραφειοκρατεία ποτέ δεν πεθαίνει; Κρατώ την έννοια της επιτελικής μο-

νάδας και αντικαθιστώ την έννοια της γραφειοκρατίας με αυτήν της διοίκησης. Πρεσβεύω ότι χωρίς επιτελική ανάλυση και προπαρασκευή δεν μπορεί να υπάρξει αποτελεσματική διοίκηση ούτε στο δήμο Θεσσαλονίκης, αλλά και οπουδήπο-τε αλλού στην επικράτεια.

Θεωρώ δεδομένο, ως δήμαρχος Θεσσαλονίκης, ότι κάθε μου ενέργεια θα χαίρει υψηλής ποιότητας επιτελικής υποστή-ριξης. Ανάλογα με την περίπτωση και το θέμα, στελέχη του δήμου, δημοτικοί σύμβουλοι, συνεργάτες, αλλά και προσωπι-κότητες και φορείς εκτός του δήμου, που έχουν την απαραί-τητη επιτελική συγκρότηση, για να υποστηρίξουν την προ-σπάθειά μας, θα βοηθήσουν, ώστε:1. Να αντιμετωπίσουμε διασταλτικά, αλλά πάντα στο πλαί-

σιο της νομιμότητας, της χρηστής διαχείρισης και των συμφερόντων των δημοτών της Θεσσαλονίκης, το υφι-στάμενο θεσμικό περιβάλλον, που ορίζει ο Καλλικράτης και το ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο.

2. Να συγκροτήσουμε βελτιωτικές, όσο και επιτεύξιμες προτάσεις, αναφορικά με το θεσμικό και διοικητικό περι-βάλλον που καθορίζει τη λειτουργία του δήμου Θεσσα-λονίκης, και μέσα από ευρύτερες συμμαχίες στην Κεντρι-κή Ενωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας (ΚΕΔΚΕ) και αλλού να προωθήσουμε την υιοθέτησή τους.

3. Να συγκροτήσουμε επίσης ευρείες συμμαχίες που θα α-φορούν στη βελτίωση της λειτουργίας της κεντρικής δι-οίκησης, και των οργανισμών που τελούν υπό τον έλεγ-χό της, στο βαθμό που αυτή η λειτουργία επηρεάζει την ποιότητα ζωής, αλλά και το μέλλον της πόλης μας. Bε-βαίως και προσβλέπω στον αυξημένο έλεγχο και στη διαφάνεια που επιθυμεί να ασκήσει η κεντρική διοίκηση στις δημοτικές Αρχές -προσβλέπω όμως εξίσου στο να ηγηθεί ο δήμος Θεσσαλονίκης στην επιτελική ανάλυση και στον έλεγχο των λειτουργιών και οργανισμών της κεντρικής διοίκησης στη Θεσσαλονίκη. Και σε αυτήν την προσπάθεια θα επιδιώξουμε την ανάδειξη κοινών προβληματισμών με άλλους δήμους και τοπικές κοινω-νίες της χώρας μας.

Στο ερώτημα τώρα από πού απορρέουν αυτές οι τρεις προ-τεραιότητές μου, η απάντησή μου είναι ότι σήμερα περισσό-τερο από ποτέ, που το κράτος μας έχει περιέλθει σε αδυνα-μία, οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη

που τους αναλογεί.Πρέπει οι τοπικές κοινωνίες, και σίγουρα η δεύτερη με-

γαλύτερη πόλη της χώρας, να κάνουν περισσότερα με λιγότε-ρα. Να εξοικονομήσουν πόρους, να ενισχύσουν το αποτέλε-σμα των διαθέσιμων πόρων, αλλά και να διευρύνουν την ά-ντληση πόρων μέσα από την επιτελική καθοδήγηση των διοι-κητικών λειτουργιών τους.

Πρέπει, επίσης, να βοηθήσουμε την κεντρική μας διοίκη-ση, το ελληνικό κράτος, να καταφέρει να κάνει περισσότερα με λιγότερα σε τοπικό επίπεδο. Η τοπική αυτοδιοίκηση μπο-ρεί να λειτουργήσει καταλυτικά για τη διάγνωση, αλλά και ί-αση των παθογενειών της κεντρικής διοίκησης σε τοπικό επί-πεδο. Οι περιφέρειες και δήμοι της χώρας, σε συντονισμό με-ταξύ τους, μπορούν και θα διαμορφώσουν προτάσεις και συ-ναινέσεις, για τις αναγκαίες αλλαγές στη λειτουργία της κε-ντρικής διοίκησης.

Καταλήγοντας, θα πλαισιώσω αυτές τις επιταγές των καιρών μας με τη φιλοσοφία του Καλλικράτη. Ο Καλλικρά-της βασίζεται στην επιθυμία και ανάγκη οι τοπικές κοινωνίες της χώρας μας να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για την πορεία τους. Με αυτή την έννοια οι δημοτικές Αρχές και περιφέρειες, μέσα από τη δημο-κρατική νομιμοποίηση που τους παρέχεται, έχουν πια την ευ-θύνη και την υποχρέωση απέναντι στους πολίτες, που τους εξέλεξαν, να αναλάβουν καθοριστικό ρόλο σε όλες τις παρα-μέτρους που καθορίζουν και την καθημερινότητά τους, αλλά και το μέλλον τους. Οι αρμοδιότητες, που τους έχουν εκχω-ρηθεί, οι ευθύνες που έχουν αναλάβει, σημαίνουν ότι καθί-στανται και οι κύριοι εκφραστές των τοπικών κοινωνιών των οποίων ηγούνται. Εχουν λοιπόν υποχρέωση, όχι μόνο να κά-νουν χρήση των νέων αρμοδιοτήτων τους, αλλά και να συν-διαμορφώσουν με την κεντρική διοίκηση την κατεύθυνση και ποιότητα του πλήρους φάσματος των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται εντός των ορίων των δήμων και περιφερειών τους.

Θεωρώ δε αυτήν την υποχρέωσή μας, να ανταποκριθού-με στην πρόκληση του Καλλικράτη, ως εθνικής σημασίας. Ε-άν τα καταφέρουμε σε τοπικό επίπεδο να αναζωογονήσουμε το αίσθημα της συλλογικότητας και της ευθύνης για τα κοινά τότε μπορούμε να ενισχύσουμε καθοριστικά την ικανότητα της χώρα μας να ξεπεράσει την κρίση που διέρχεται.

Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να κάνουν περισσότερα με λιγότερα!

Οι τοπικές κοινωνίες, πρωταγωνιστές!


Ο ι δημοτικές εκλογές του 2010 αποτέλεσαν ένα σταθμό, τόσο διότι επιχειρήθηκε μία μεγάλης κλίμακας αναδι-άρθρωση των δήμων, όσο και γιατί η οικονομική συ-

γκυρία είναι εξαιρετικά δυσμενής. Η αναδιοργάνωση της αυτοδιοίκησης, των δήμων και των περιφερειών, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα με θεωρητικές μόνο δυνατότητες να α-νταποκριθούν στους στόχους του νομοθέτη και στις προσ-δοκίες των κατοίκων. Ομως, έχουμε ήδη την πιο φτωχή αυ-τοδιοίκηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση με πόρους μόνο το 2,6% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος είναι 11,5%.

Ο δήμος μας το 2009 έλαβε για συντήρηση των σχολικών κτιρίων 400.000 ευρώ και το 2010 μόνο 40.000 ευρώ. Από δη-μοτικούς πόρους καλύψαμε τη διαφορά, γιατί η κατάσταση των σχολείων είναι δείγμα γραφής για εμάς. Αλλά τα χρήμα-

τα αυτά έλειψαν από άλλες δημοτι-κές δράσεις και έρ-γα. Πόσο μπορεί να συνεχιστεί αυ-τό το σκηνικό; Ο πρωθυπουργός στην ομιλία του

μας κατονόμασε συνυπεύθυνους για την ανάπτυξη, και μάλι-στα την «πράσινη». Κάτι παρόμοιο σήμερα δεν είναι ορατό.

Οι νέοι δήμοι καλούνται σε ένα τρίμηνο να αναμορφώ-σουν πλήρως την οργανωτική τους δομή με πλήθος διοικη-τικών αποφάσεων και με ένα σημαντικό αριθμό μεταφερό-μενων αρμοδιοτήτων και μετατάξεων υπαλλήλων. Ακόμα και αν ανταποκριθούν διοικητικά, παραμένει το ερώτημα πόσο χρόνο θα χρειαστούν για την ομαλή και εύρυθμη λει-τουργία των υπηρεσιών και την οργάνωση του προσωπικού.

Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ότι μετά το τρίμη-νο θα έχουν πρόγραμμα έργων και προϋπολογισμό, αλλά δεν θα έχουν μελέτες για έργα στους ενοποιημένους δή-μους, ακόμα και αν έχουν χρήματα. Σε μία περίοδο που το Δημόσιο είναι ανύπαρκτο σε δράσεις, όλοι περιμένουν τα πάντα από τους δήμους.

Και το τρίτο στοιχείο είναι ότι θα έχουμε μάλλον περίσ-σευμα υπαλλήλων και έλλειψη εργατοτεχνικού δυναμικού. Η Ελευσίνα έχει 54 μόνιμους εργατοτεχνίτες με μόρια στο Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) επί εν-νιά μήνες και δεν μπορεί να τους προσλάβει, ενώ δεν μπορεί να ανανεώσει τις συμβάσεις. Η Μαγούλα, με την οποία συ-νενωνόμαστε, έχει 17 εργάτες και οι συμβάσεις των 15 λή-γουν τον Ιανουάριο. Ποιος θα μαζεύει τα σκουπίδια και θα καθαρίζει τους δρόμους; Ποιος θα αναπληρώσει τις χαμένες ώρες ή θα πληρώσει τις υπερωρίες, όταν ένα όχημα χρειάζε-

ται 5-6 ώρες, για να αδειάσει τα απορρίμματα στο Χώρο Υ-γειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Φυλής;

Πώς, λοιπόν, θα γίνει βελτίωση των παρεχόμενων υπηρε-σιών, επιμόρφωση και αναβάθμιση των υπαλλήλων, ανάπτυ-ξη και νέες επενδύσεις στο δημοτικό τομέα, όταν πρέπει να λυθούν πρώτα τα χρόνια προβλήματα της καθημερινότητας, όπως η αποκομιδή απορριμμάτων, η καθαριότητα και ο φωτι-σμός των οδών και πλατειών, η συντήρηση των σχολικών κτιρίων και η ανάπτυξη στο μέγιστο βαθμό των υποδομών πολιτισμού και αθλητισμού και κοινωνικής προστασίας; Πώς οι δήμαρχοι δεν θα συνεχίσουν να είναι συναρμόδιοι και κυ-τίο παραπόνων για τα άλυτα προβλήματα των δημοτών από το κράτος, αλλά θα είναι επιτέλους τοπική εξουσία που θα λύνει τα προβλήματα; Είναι δυνατόν να χρειάζονται 19 άδειες για νέο κοιμητήριο, να έχουμε το οικόπεδο και τις 18 άδειες και επί πέντε χρόνια να αναζητούμε στα γρανάζια της κρατι-κής γραφειοκρατίας τη μία άδεια, όταν το πρόβλημα της ε-πάρκειας χώρου για το κοινωνικό αυτό πρόβλημα είναι εκρη-κτικό; Σαφή εικόνα θα έχουμε μετά το πρώτο τρίμηνο, όταν θα ολοκληρώσουν οι νέες Αρχές τις διαδικασίες αναπροσαρ-μογής και θα μπορέσουν να επιτελέσουν το έργο τους.

Σήμερα είμαστε πολύ ανήσυχοι για το αν θα μπορέσουμε να επιτελέσουμε το έργο μας ή θα καταλήξουμε και πάλι σε γραφειοκρατικό μηχανισμό, στον οποίο όλοι, μέσα από ένα έγγραφο, θα ψάχνουν για δικαιολογίες. Θα πρέπει να αντιλη-φθεί η κεντρική διοίκηση ότι πλέον με δήμους που θα υπολει-τουργήσουν το όλο σύστημα της διοίκησης θα καταρρεύσει. Οι δήμοι είναι ο βασικότερος μηχανισμός επικοινωνίας με τον πολίτη, ενώ η περιφέρεια και τα υπουργεία γίνονται πια απόμακρα. Οι δήμοι πρέπει να στηριχθούν και να ενισχυθούν ανεξάρτητα από Μνημόνια και λοιπούς περιορισμούς. Οι δή-μοι πρέπει επίσης να ελέγχονται για τη νομιμότητα των πρά-ξεών τους και τη χρηστή διαχείριση, ώστε να σταματήσει η παλαιά νοοτροπία του «ασύδοτου» δημάρχου, διότι η πολι-τεία είχε επιτρέψει αυτή την κατάσταση επί δεκαετίες, για να μην διαμαρτυρόμαστε για τις ελλείψεις.

Αναδιοργάνωση δίχως οργάνωση

Το ερώτημα είναι πόσο χρόνο θα χρειαστούν οι νέοι δήμοι για την ομαλή

λειτουργία των υπηρεσιών τους


Ε να από τα μεγάλα προ-βλήματα που ανέδειξε και επιβεβαίωσε κατ’

ουσίαν η πρόσφατη οικο-νομική κρίση είναι το πλαί-σιο λειτουργίας της δημό-σιας διοίκησης και των θε-σμών. Ο μεγάλος ασθενής, η δημόσια διοίκηση, χαρα-κτηρίζεται από γραφειοκρατία, αναποτελεσματικότητα, ελλι-πή οργάνωση και εξουσιαστική σχέση με τον πολίτη. Αυτό το μοντέλο διοίκησης έχει ημερομηνία λήξης και πρέπει να αντι-μετωπιστεί όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Ο μετασχηματισμός αυτής της συγκεντρωτικής δομής, που όχι μόνο δεν βοηθάει, αλλά απεναντίας εμποδίζει την ανάπτυξη, είναι εκ των πραγ-μάτων αναγκαίος.

Σε αυτή την κατεύθυνση η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης, που επιχειρείται με τον Καλλικράτη, αποτε-λεί πρακτικά ένα τολμηρό βήμα εκσυγχρονισμού. Ικανοποι-είται ένα πάγιο αίτημα όλων σχεδόν των πολιτικών δυνάμε-ων και παρά την αρνητική οικονομική συγκυρία ανοίγει νέ-ες προοπτικές και δημιουργεί νέες ευκαιρίες.

Οι νέοι δήμοι έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν και να λειτουργήσουν ως επιτελικές μονάδες ανάπτυξης, αλλά και ως φορείς ποιοτικής εξυπηρέτησης του πολίτη, αξιοποι-ώντας τους πόρους, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε πε-ριοχής και το ανθρώπινο δυναμικό. Σε αυτό συνηγορεί το γεγονός ότι ο δήμος ως Αρχή είναι πιο κοντά στον πολίτη από οποιαδήποτε άλλη, έχει σαφή εικόνα των αναγκών και των προτεραιοτήτων των πολιτών, έχει αυξημένη ευαισθη-σία και άμεσο κοινωνικό έλεγχο, σε ό,τι αφορά στην κατεύ-θυνση των πόρων.

Παράλληλα, η έννοια της τοπικής ανάπτυξης και ο προ-γραμματισμός των δράσεων, των υποδομών και των υπηρεσι-ών, που οδηγούν στην αναπτυξιακή διαδικασία, δεν μπορεί να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα, αν δεν συνδεθεί και δεν συνεργα-στεί με την κοινωνία, τους δημοτικούς θεσμούς και τις παρα-γωγικές δυνάμεις. Ο Καλλικράτης μπορεί να αποτελέσει την αναγκαία δομική πολιτική αλλαγή για μια νέα αναπτυξιακή κουλτούρα και ένα νέο πλαίσιο «τοπικής διακυβέρνησης».

Οι νέες δημοτικές Αρχές οφείλουν να δημιουργήσουν έ-να νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο που θα ανταποκρίνεται στο

μέγεθος, τις ανάγκες και τις δυνατότητες της τοπι-κής κοινωνίας και οικονο-μίας. Το μοντέλο αυτό πε-ριλαμβάνει: α) την οργα-νωτική και λειτουργική σύνδεση των δήμων που συνενώνονται, β) την αξι-οποίηση της σύγχρονης

τεχνολογίας για την απλοποίηση των διαδικασιών και την ά-μεση εξυπηρέτηση του πολίτη, γ) την αποκέντρωση των δο-μών και των λειτουργιών στη βάση των αναγκών της τοπικής κοινωνίας και δ) τη συγκρότηση νέων θεσμών για την παρο-χή αναβαθμισμένων και εξειδικευμένων υπηρεσιών.

Καίριο ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια θα διαδραματίσει η χρηστή και αποτελεσματική διοίκηση με κυριότερο χαρακτηρι-στικό της τη διαφάνεια σε όλα τα επίπεδα. Μια τέτοια διοίκη-ση δημιουργεί σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και τους αιρετούς εκπροσώπους τους, ενώ παράλληλα αξιο-ποιεί τις ιδέες και τις προτάσεις όλων. Πολιτών και φορέων.

Ακόμα, σημαντικό ρόλο θα έχουν η αξιοκρατία και η συ-νεχής αξιολόγηση με συγκεκριμένα και μετρήσιμα κρι-τήρια του ανθρώ-πινου δυναμικού, τόσο για την ανά-θεση καθηκόντων, όσο και για την επιλογή και προώθηση των ικανών. Σημαντι-κό είναι επίσης το θέμα του επιμερισμού της ευθύνης, που δεν πρέπει να διαχέεται σε δαιδαλώδη μονοπάτια, αλλά να είναι ξεκάθαρη και να συγκεκριμενοποιείται σε πρόσωπα.

Πάντως, παρά τις όποιες αδυναμίες μπορεί να υπάρχουν στο νέο θεσμικό πλαίσιο του Καλλικράτη, υπάρχουν οι προϋ-ποθέσεις για την επιτυχία του και η εφαρμογή του αποτελεί αναμφισβήτητα βήμα προς τα εμπρός, ιδιαίτερα τολμηρό μά-λιστα. Βεβαίως, πολλά θα εξαρτηθούν και από τα πρόσωπα που έχουν την ευθύνη να τον υλοποιήσουν. Και εδώ αναδει-κνύεται η ευθύνη των αιρετών, στους οποίους δίνεται μονα-δική ευκαιρία να βάλουν τη σφραγίδα τους στο εγχείρημα, δίνοντας σάρκα και οστά στην πιο ουσιαστική μεταρρύθμιση, που έχει γνωρίσει η χώρα σε όλα τα επίπεδα.

Ο Καλλικράτης μπορεί να αποτελέσει την αναγκαία δομική αλλαγή για ένα νέο πλαίσιο «τοπικής διακυβέρνησης»

Ενα τολμηρό βήμα εκσυγχρονισμού


Η αισθητική των πόλεων δεν είναι τόσο αποτέλεσμα των αισθητικών προτιμήσεων των μελετητών-

δημιουργών ή των κατοίκων-χρηστών, όσο απεικόνιση των ισχυρών κοινωνι-κών και οικονομικών δυνάμεων που -με αδράνεια ή όχι- διαμορφώνουν το χτισμένο περιβάλλον μας και την αι-σθητική αντίληψή μας για αυτό. Επι-πρόσθετα, η αισθητική των πόλεων ο-ρίζεται κατ’ εξοχήν από την αισθητική και το ήθος του δημό-σιου χώρου, και πολύ λιγότερο από τις όποιες επιλογές στα μεμονωμένα κτίσματα.

Με αυτή την έννοια, η αισθητική των ελληνικών πόλεων το 2011 θα εξαρτηθεί και θα είναι σε ισχυρή παλίνδρομη σχέ-ση με τις δυνάμεις που συσσωρεύονται γύρω από αυτές, ως αποτέλεσμα της έκρυθμης οικονομικής και κοινωνικής κατά-στασης που διαμορφώνεται στο τοπικό και διεθνές επίπεδο.

Από την άλλη πλευρά, εξαιτίας ακριβώς της περιόδου κρίσης, η δυναμική εξέλιξη αυτής της κατάστασης, αλλά και πολλών άλλων δευτερευόντων -συνδεόμενων με αυτήν- φαι-νομένων, τείνει να είναι χαώδης και μη προβλέψιμη, με απο-τέλεσμα η ανάγνωση της εικόνας της ελληνικής πόλης του 2011 να επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες, και να μπορεί να ο-

δεύσει σε πολλούς δρόμους σκέψης.

Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης οδη-γεί ομάδες του α-σ τ ι κ ο ύ π λ η θ υ -σμού, γηγενούς και επήλυδος, σε τροχιά παρακμής.

Αυτό έχει ήδη άμεση συνέπεια στο χτισμένο κέλυφος, ιδιαίτε-ρα στα τμήματα που είχαν αναπτυχθεί τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 με τον τότε τύπο της αστικής πολυκατοικίας, έναν κτιριακό τύπο πολύ δύσκολο να αναβαθμιστεί. Σε αυτές τις περιοχές θα έχουμε μία εμφανή αισθητική γήρανση, με ελλι-πή συντήρηση των προσόψεων, αλλοπρόσαλλες προσθήκες, και αδιαφορία για την κατάσταση και την εικόνα του δημόσι-ου χώρου -πεζοδρόμια, πλατείες, πάρκα. Αντίθετα, η αυξανό-μενη συγκατοίκηση διαφορετικών πληθυσμιακών και θρη-σκευτικών ομάδων θα μπορούσε, με προϋπόθεση τη σωστή πολιτική διαχείριση των προβλημάτων και τριβών που δημι-ουργεί, να αποτελέσει την αφορμή για μία πολυσυλλεκτική αισθητική στο ύφος του χτισμένου περιβάλλοντος και στο ή-θος του δημόσιου χώρου.

Η απαξίωση μεγάλων τμημάτων του «παραδοσιακού» α-στικού και περιαστικού χώρου, που παρακμάζουν λόγω των

νεότερων οικο-νομικών συνθη-κ ών, απ οτ ε λ ε ί άλλη μία σημα-ντική εξέλιξη. Τα κέντρα των πόλε-ων, οι πρώην λι-μενικές και βιο-μηχανικές ζώνες, τα αεροδρόμια

κλπ., αποτελούν πλέον κενά στον ιστό που χρειάζονται επού-λωση, και ήρθε η ώρα, αν και σε υστέρηση με τη διεθνή πρα-κτική, να αντιμετωπιστούν. Η δηλωμένη πλέον κρατική βού-ληση, αλλά και οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες, για μεγάλης κλί-μακας επεμβάσεις και αναπλάσεις, επιτρέπουν μία αισιοδοξία για την αισθητική αναβάθμιση αυτών των περιοχών. Η τάση μάλιστα για επανάκτηση των ιστορικών κέντρων από νεότε-ρες πληθυσμιακές ομάδες και η -με πολύ αργά βήματα είναι η αλήθεια- εμπέδωση της αναγκαιότητας για τον ανθρωποκε-ντρισμό των πόλεων, θα προωθήσει σιγά-σιγά την αισθητική της παρουσίας του πεζού στο δημόσιο χώρο και την απαλλα-γή από την κυριαρχία του αυτοκινήτου.

Η αυξανόμενη «πράσινη» συνειδητοποίηση του κόσμου, σε συνδυασμό με τη θεσμοθέτηση στη νομοθεσία μέτρων για μία «πράσινη» οικιστική ανάπτυξη και η χρήση, είτε παραδο-σιακών μορφών, όπως τα φυτεμένα δώματα, είτε μορφών προωθημένης τεχνολογίας, όπως τα συστήματα σκίασης με κινούμενα στοιχεία, τα φωτοβολταïκά στοιχεία κά., θα εισά-γουν μία νέα αισθητική αντίληψη στις πόλεις μας.

Η διεθνοποίηση και η εκλαΐκευση της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής πρακτικής, αλλά και του αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού λόγου, μέσω της ηλεκτρονικής διαδικτύωσης, της άμεσης πληροφόρησης και των εξελιγμένων μέσων σχε-δίασης, απεμπλέκει την αναζήτηση της αισθητικής των πόλε-ων από στείρες αναζητήσεις και επιτρέπει σε σύγχρονες αρχι-τεκτονικές εκφράσεις να δημιουργήσουν μία σύγχρονη αι-σθητική. Στο ίδιο πλαίσιο εγγράφεται και η ανάπτυξη των παράλληλων τεχνολογιών, όπως τα σύγχρονα οικοδομικά υ-λικά (γυαλί, συνθετικά υλικά, ειδικά μέταλλα κλπ.), οι «έξυ-πνοι» μηχανισμοί διαχείρισης, ο σωστός τεχνητός φωτισμός, όλες αυτές οι πρακτικές που μέχρι πριν από λίγο καιρό δεν θεωρούνταν κρίσιμα στοιχεία, αλλά σήμερα συνεισφέρουν ό-λο και περισσότερο στην αισθητική αναβάθμιση και στον εκ-συγχρονισμό των πόλεων.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η ελληνική πόλη του 2011, όπως και η οικονομική και κοινωνική ζωή, θα βρίσκεται μέσα σε ένα ε-κρηκτικό μείγμα δυνάμεων, που είτε με καλά είτε με κακά α-ποτελέσματα, θα αφήσουν ανεξίτηλο το στίγμα τους στην ε-ξέλιξη των πόλεων και θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό την αισθητική τους για το απώτερο μέλλον.

Η ελληνική πόλη του 2011 θα αντιμετωπίσει ένα εκρηκτικό μείγμα

δυνάμεων που θα διαμορφώσουν την αισθητική της στο απώτερο μέλλον

Η αισθητική των πόλεων


Ε νδελεχής συζήτηση σχετικά με τα στοιχεία που συνθέ-τουν σε ένα διεθνές περιβάλλον που μετασχηματίζεται, μέσα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης (παγκοσμίως) και

θεσμικής ανεπάρκειας (στην Ευρώπη), η διαπραγμάτευση μιας ικανοποιητικής θέσης για τη χώρα προϋποθέτει διαύγεια στην προσέγγιση ορισμένων βασικών διακρίσεων. Πράγματι, ακόμη και στις καθημερινές μας ενασχολήσεις, αναγνωρίζου-με ορισμένες θεμελιώδεις διακρίσεις που μας βοηθούν στην πλοήγηση μέσα στο χάος των πληροφοριών και των δεδομέ-νων. Μια τέτοια είναι η διάκριση ανάμεσα σε «αναγκαίες συνθήκες» και «ικανές συνθήκες». Λέμε πχ. ότι για να προσ-δοκούμε κέρδη, πρέπει να κάνουμε επενδύσεις (αναγκαία συνθήκη), αλλά πρέπει και τα έσοδα που τελικώς θα υπάρ-ξουν από την επιχειρηματική δραστηριότητα να είναι μεγαλύ-τερα από τα έξοδα που αυτή συνεπάγεται (ικανή συνθήκη).

Η διάκριση αυτή αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν υ-πεισέρχονται ζητήματα πολιτικής επιλογής και πολιτικής ευθύνης. Ετσι συμβαίνει σε μία περίοδο κρίσης, όπως αυτή που βιώνουμε στην Ελλάδα. Πώς ερμηνεύουμε τις εξελίξεις

στη χώρα μας το 2010; Πώς θα ερ-μηνεύσουμε αργό-τερα τα όσα θα συμβούν το 2011; Υπάρχουν ορισμέ-νες δομικές παρά-

μετροι που, με ποικίλους συνδυασμούς, συμβάλλουν στη διαμόρφωση αναγκαίων συνθηκών. Αλλά υπάρχουν και οι δράσεις, οι παραλείψεις, οι μεταβλητές εκείνες που τελικά θα διαδραματίσουν το ρόλο των ικανών συνθηκών, όταν κληθούμε να ερμηνεύσουμε κάποιες εκβάσεις.

Οταν, μάλιστα, οι εκβάσεις αναφέρονται στο ζήτημα της θέσης της χώρας στο διεθνές περιβάλλον, τα πράγματα φαίνονται περισσότερο σύνθετα. Κυρίως διότι οι διεθνείς διαπραγματεύσεις -είτε αφορούν πολιτικά, είτε οικονομικά αντικείμενα- διεξάγονται με ταυτόχρονη επικέντρωση στο διεθνές και το εσωτερικό σκηνικό. Πρόκειται για τα λεγόμε-να «παίγνια δύο επιπέδων» (“two-level games”, κατά τον Robert Putnam), όπου η προσπάθεια ταυτόχρονης εστίασης τόσο στη διεθνή διαπραγμάτευση όσο και στους εσωτερι-κούς δρώντες είναι εξαιρετικά δυσχερής. Η επιτυχία συντο-

νισμού για μια κυβέρνηση εξαρτάται από το εάν και κατά πόσον αυτή η διττή μέριμνα θα οργανωθεί με τρόπο συστη-ματικό και δεν θα απολήξει -όπως συχνά συμβαίνει- σε μια ασυντόνιστη και «αλλήθωρη» εξωτερική πολιτική. Στην πραγματικότητα, οι κυβερνήσεις από το 1981 μέχρι σήμερα, διαφοροποιούνται κυρίως ως προς το βαθμό στον οποίο φαίνεται να κατανοούν τις παραμέτρους, τις δυνατότητες και τους κινδύνους αυτών των παιγνίων που διεξάγονται ταυτόχρονα σε δύο επίπεδα.

Οι διαπραγματεύσεις με ταυτόχρονη εστίαση σε δύο ε-πίπεδα είναι ούτως ή άλλως απαιτητικές. Καθίστανται, ό-μως, σχεδόν αδύνατες, όταν τα κυρίαρχα πρότυπα ιδεών και αντιλήψεων εγκλωβίζουν τους δρώντες σε απλοϊκά σχήμα-τα. Στην Ελλάδα, μεταξύ των συνθηκών που δυσχεραίνουν τη χάραξη και εφαρμογή στρατηγικής στην εξωτερική πολι-τική, είναι και η εναλλαγή μεταξύ δύο τρόπων προσέγγισης αλλά και νομιμοποίησης της εξωτερικής πολιτικής, δύο τρό-πων φαινομενικά αντίθετων αλλά κατ’ ουσίαν εξίσου στατι-κών και επιζήμιων. Το ζήτημα είναι γενικότερο: ένα από τα πλέον ατυχή χαρακτηριστικά της δημόσιας συζήτησης αλλά και της διανόησης στη χώρα μας είναι η εύκολη και αβασά-νιστη καταφυγή σε δυϊστικά σχήματα. «Εκσυγχρονιστές» και «παραδοσιακοί», «εθνικιστές» και «κοσμοπολίτες», κλπ.

Στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, η τάση αυτή οδηγεί στην αποκρυστάλλωση δύο σχημάτων. Από τη μία πλευρά, ό-πως αρκετοί αναλυτές έχουν επισημάνει, έχουμε την επίκληση «εθνικών δικαίων», όπου η σημασιολογική διολίσθηση (από τα «συμφέροντα» και τις «επιδιώξεις» στα «δίκαια») αποστερεί α-πό τους πολίτες τη δυνατότητα ορθολογικής αποτίμησης των εθνικών συμφερόντων και των εναλλακτικών μεθόδων δια-σφάλισής τους. Στο άλλο άκρο, παρατηρούμε έναν εθνικό, ιδε-ολογικό και συμβολικό αφοπλισμό, όπου η «νέα ιστορία» όχι μόνον ανταποκρίνεται με τρόπο αβασάνιστο σε πρόχειρα εισα-γόμενα θεωρητικά σχήματα (ενίοτε αμφίβολης επιστημονικής

Η σημερινή συγκυρία επιζητά την επιδιόρθωση της ζημίας που έχει

υποστεί το nation brand της χώρας

Δι' εσόπτρου εν αινίγματι: η Ελλάδα στο διεθνές περιβάλλον


αξίας), αλλά αξιώνει και εμποτίζει συστηματικά και καθ’ ολο-κληρίαν την εθνική συνείδηση.

Και τα δύο σημεία (προσωρινής) ανάπαυσης του ολέ-θριου αυτού εκκρεμούς είναι εξίσου επιζήμια. Η αναφορά σε «εθνικά δίκαια» τα οποία υποτίθεται ότι στερείται η Ελλάδα εξαιτίας, συνήθως, των «ξένων παραγόντων», μπορεί βέ-βαια να παρέχει μικρές ανάσες νομιμοποίησης στις πολιτι-κές ηγεσίες, διαβρώνει όμως μακροπρόθεσμα τις δυνατότη-τες του πολιτικού συστήματος να διαχειριστεί τις σύνθετες σχέσεις μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής με τρό-πο ευέλικτο και επωφελή για τις ελληνικές θέσεις. Από την άλλη πλευρά, ο μονομερής εθνικός ιδεολογικός αφοπλι-σμός παραγνωρίζει τη σημασία ενός αμείλικτου γεγονότος: τα κράτη χρειάζονται πόρους, υλικούς, ανθρώπινους, ιδεα-τούς και συμβολικούς. Οσο δεν βιώνουμε την Καντιανή «αιώνια ειρήνη», θα πρέπει να προχωρούμε με προσεκτικά βήματα, συνυπολογίζοντας αντίστοιχες κινήσεις (δηλαδή την εφαρμογή των όποιων μέτρων, όχι απλώς τις εξαγγελί-ες) από γείτονες και άλλους ενδιαφερόμενους. Αλλά ίσως η πλέον ολέθρια επίπτωση του εκκρεμούς είναι η αδυναμία διαμόρφωσης μιας συναινετικής προσέγγισης σε μια έννοια δημόσιου συμφέροντος. Στο πεδίο της εξωτερικής πολιτι-κής, εξαιτίας της ιδιαιτερότητας των παιγνίων δύο επιπέδων που αναφέραμε, η διαβουλευτική αναζήτηση του δημόσιου συμφέροντος είναι ούτως ή άλλως δυσχερής. Εάν, επιπλέον, βρίσκεται σε λειτουργία το ολέθριο εκκρεμές, το δημόσιο συμφέρον θα κινδυνεύσει να χαθεί, όπως χάνεται από χρό-νια, στη μετάφραση.

Σήμερα, οι ισχυροί δρώντες έχουν αυξηθεί στο διεθνές περιβάλλον. Κατά συνέπεια, οι διεθνείς νόρμες επηρεάζο-νται και από την ισχυροποίηση κρατών πέρα από αυτά που ιστορικά διαμόρφωσαν το δυτικό πολιτισμό των διεθνών σχέσεων. Η άνοδος της Κίνας και η ισχυροποίηση της Ινδί-ας αποτελούν διαφορετικούς, αλλά εξίσου σημαντικούς πα-ράγοντες στη διεθνή σκηνή. Με δεδομένη τη δύσκολη αλλά επιτυχή, τελικά, προσέγγιση ΗΠΑ-Ινδίας κατά την τελευ-ταία δεκαετία, το μείζον ερώτημα εξακολουθεί να αφορά στο ρόλο της Κίνας και τις εξελίξεις στις σχέσεις Κίνας-Ρωσίας. Είναι χαρακτηριστική η παρέμβαση του Kissinger στην αρχή του 2009, όταν -σχολιάζοντας τη σημασία της α-νάληψης της προεδρίας των ΗΠΑ από τον Obama- υποστή-ριξε τη θέση ότι η κρισιμότητα της συγκυρίας συντελεί στη διαμόρφωση συνθηκών για ριζικό αναστοχασμό της διε-θνούς κατάστασης.

Πρόκειται, αφενός, για τις αντιλήψεις περί «δημιουργι-κής» αξιοποίησης των κρίσεων: η ιδέα ότι μια σοβαρή κρίση αποτελεί πρώτης τάξεως ευκαιρία για ριζική αναδιάταξη είναι ταυτόσημη της συντηρητικής αμερικανικής εξωτερικής πολι-τικής επί Bush Jr. Από την άλλη πλευρά, είναι πειστικό το ε-πιχείρημα ότι η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ανέδειξε την ελλειμματική παρουσία της πολιτικής στο διεθνές ρυθμι-στικό πεδίο. Ακόμη και ένας ρεαλιστής της εμβέλειας του Kissinger καταλήγει ότι μια διεθνής πολιτική ρυθμιστική δο-μή είναι πλέον προτιμητέα από κάθε άποψη. Στην ίδια την Ευρώπη, η οικονομική κρίση επηρεάζει τις κληρονομημένες από το παρελθόν σχέσεις μεταξύ πολιτικής και οικονομίας, τις επηρεάζει, μάλιστα, με τρόπο που συμπτύσσει το χρόνο, επιταχύνοντας τις εξελίξεις.

Για την Ελλάδα, η σημερινή συγκυρία επιζητά βέβαια την επιδιόρθωση της ζημίας που έχει υποστεί το nation brand της χώρας, με παράλληλη όμως μέριμνα για την εξέλιξη των βαθύ-τερων, δομικών παραμέτρων που διαμορφώνουν τις δυνατότη-τες της Ελλάδας. Και οι δυνατότητες αυτές -για ένα μικρό κράτος με ανοικτή οικονομία και σχετικά ανασφαλή γεωπολι-

τική θέση- εξαρτώνται, μακροπρόθεσμα, από το συνδυασμό α-νάπτυξης στην οικονομία και αποτελεσματικής λειτουργίας ε-νός μικρότερου, αλλά ισχυρού δημόσιου τομέα.

Σε κάθε περίπτωση, οι μετατοπίσεις στη σχετική θέση της χώρας στον ευρωπαϊκό και τον παγκόσμιο καταμερισμό εργα-σίας και ισχύος θα εξαρτηθούν από παραμέτρους εσωτερικές όσο και εξωτερικές. Με δεδομένο ότι πολλές από τις εξωτερι-κές παραμέτρους είναι πέραν της επιρροής μας, σκόπιμο είναι να εστιαστούμε αφενός σε ουσιαστικές θεσμικές και οικονομι-κές μεταρρυθμίσεις (πέρα από τις α-σκήσεις λογιστι-κής) και αφετέρου στην αναζήτηση της κοινωνικής συ-νοχής. Σήμερα, με δύο μόνο εξαιρέ-σεις (Λουξεμβούρ-γο και Φινλανδία), τα 16 μέλη της ευρωζώνης αδυνατούν να τηρήσουν τα κριτήρια του Συμφώνου Σταθερότητας. Το ζήτη-μα είναι εάν η συνεχιζόμενη κρίση θα σημάνει την αναβίωση και ισχυροποίηση του Washington consensus, μέσω της πρό-σκλησης που, ουσιαστικά, απηύθυνε η ΕΕ στο Διεθνές Νομι-σματικό Ταμείο (ΔΝΤ), στο οποίο αναγνωρίστηκε μεγαλύτερη δυνατότητα εποπτείας και συμμόρφωσης. Ή, αντίθετα, εάν θα οδηγήσει σε μια νέα, ευρωπαϊκή συναίνεση (EU consensus) για τη διαχείριση του δημόσιου χρέους και, εντέλει, την οικονομι-κή διακυβέρνηση της ΕΕ.

Βεβαίως, στο μεταπολεμικό παρελθόν της Ευρώπης, οι κρίσεις έχουν λειτουργήσει (και) ως μηχανισμοί ενοποίησης. Δεν είναι αδιανόητο να συμβεί αυτό και σήμερα. Ενδέχεται η ΕΕ να διαμορφώσει ένα μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να περάσει σε μια φάση λει-τουργίας ως πραγματική κεντρική τράπεζα και η κυρίαρχη συμμαχία στην ΕΕ να ακολουθήσει ένα νέο μείγμα πολιτικής, απεγκλωβιζόμενη από τη μονοδιάστατη εμμονή στον αποπλη-θωρισμό. Σε κάθε όμως περίπτωση, το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας θα πρέπει να δείξει ότι διαθέτει δυνάμεις που ενθαρ-ρύνουν τη συναινετική διαμόρφωση πλαισίων πολιτικής, την ευελιξία στις τακτικές και -κυρίως- έναν πραγματισμό στην ε-ξωτερική πολιτική, πέρα από την αναζήτηση «δογμάτων» για επικοινωνιακή κατανάλωση.

Η Ελλάδα θα πρέπει να δείξει πραγματισμό στην εξωτερική πολιτική, πέρα από την αναζήτηση «δογμάτων» για επικοινωνιακή κατανάλωση


Η πολύ έντονη οικονομική κρίση, στην οποία βρίσκεται η χώρα με δυστυχώς μακρινό ορίζοντα εξόδου από αυτήν, αναδεικνύει την προτεραιότητα αναζήτησης -με σοβαρό-

τητα- των στοιχείων εκείνων που θα μπορούσαν να αποτρέ-ψουν περαιτέρω απώλεια ισχύος της Ελλάδας σε ένα μεταβαλ-λόμενο περιβάλλον, διεθνές και περιφερειακό. Ευτυχώς, η πο-λιτική ηγεσία συνέδεσε ευθέως την κακή οικονομική κατάστα-ση με την εθνική κυριαρχία και την αυθυπαρξία της εξωτερικής πολιτικής.

Ενδελεχής συζήτηση σχετικά με τα στοιχεία που συνθέ-τουν την ισχύ της χώρας δεν έχει γίνει τα τελευταία χρόνια, με εξαίρεση κάποιους εθνικιστικούς παλληκαρισμούς που δεν α-

ντέχουν σε σοβαρή ανάλυση. Ωστόσο, η αν ά λυ σ η των στοιχείων ισχύος και η επιλογή πολι-τικών για την ε-παύξησή τους είναι μία από τις σοβα-

ρότερες προτεραιότητες, ειδικά για μια χώρα με πολύ περιορι-σμένες οικονομικές δυνατότητες και τα υπόλοιπα γνωστά δο-μικά προβλήματα.

Η Ελλάδα υπό τις παρούσες συνθήκες βρίσκεται σε σχέση αδυναμίας ως προς την ΕΕ. Είναι ένα προβληματικό μέλος με αυξημένη εξάρτηση από τους μηχανισμούς ελέγχου της ΕΕ. Αυτή η εξάρτηση έχει ως συνέπεια την απώλεια ισχύος της χώ-ρας σε ένα σύνολο κρατών στο οποίο έχει επενδύσει η Ελλάδα διαχρονικά. Να υπενθυμίσουμε ότι η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ και μέσω αυτής η ενίσχυση της θέσης της στο διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον ήταν η στρατηγική επιλογή του Κ. Καραμανλή. Σε ευθεία συνέχεια της επιλογής αυτής, ο Κ. Σημί-της πέτυχε έναν ακόμη στρατηγικό στόχο, την ένταξη της χώ-ρας στην ΟΝΕ. Εάν λοιπόν μια στρατηγική εθνικής εμβέλειας υπονομεύεται, είναι αυτονόητο ότι οδηγούμαστε και σε απώ-λεια ισχύος. Αγγίζει δε τα όρια του τραγικού το γεγονός ότι η υπονόμευση του βασικότερου επιτεύγματος της χώρας μετά το 1974, η ένταξη στο σκληρό πυρήνα των ευρωπαϊκών κρατών, έχει ως αιτία την εξυπηρέτηση των πελατειακών αναγκών των δύο κομμάτων εξουσίας και του κομματικού τελικά κράτους, τα όρια του οποίου θέλησαν να υπερβούν οι δύο ηγέτες που προαναφέραμε ασκώντας εθνική πολιτική.

Μία δεύτερη σημαντική παράμετρος, συνδεδεμένη οπωσ-δήποτε με την οικονομική ισχύ, είναι η εξωτερική πολιτική. Με την εξωτερική της πολιτική μια χώρα κάνει προβολή ισχύος, θετικής ή αρνητικής, και εδραιώνει ή μειώνει την επιρροή της

στο γεωγραφικό χώρο που την ενδιαφέρει. Αν επιχειρούσαμε έναν απολογισμό των πεπραγμένων της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής την τελευταία εικοσαετία, μετά το τέλος δηλαδή του ψυχρού πολέμου, σε ποια συμπεράσματα θα καταλήγαμε σχε-τικά με την προσαρμοστικότητα της χώρας μας στα νέα δεδο-μένα και την άντληση ωφελημάτων από τη νέα κατάσταση πραγμάτων διεθνώς και στην περιοχή μας;

Ας ξεκινήσουμε από το «βασικό μέτωπο»: η ευρωπαϊκή στρατηγική για την Τουρκία έχει αποδειχθεί μια σαφώς επιτυ-χής πολιτική, διακομματική επιπλέον, αφού -με διαφορές απο-χρώσεων μόνο- τα δύο κόμματα εξουσίας την ακολούθησαν την τελευταία δεκαετία. Το γεγονός ότι η Τουρκία ανεδείχθη την ίδια δεκαετία σε χώρα με περιφερειακή επιρροή δεν αναι-ρεί την ορθότητα της επιλογής των ελληνικών κυβερνήσεων να στηρίξουν τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό. Μια ισχυρή και ευρωπαϊκή Τουρκία κατά τεκμήριο θα είναι ένας περισσό-τερο προβλέψιμος γείτονας για την Ελλάδα. Ωστόσο, η ανα-τροπή των δεδομένων -ισχυρή Τουρκία, αδύναμη Ελλάδα- θα πρέπει να απασχολήσει τους επιφορτισμένους με τη χάραξη της ελληνικής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής. Οχι για να ανταγωνιστούμε την Τουρκία στα πεδία που ισχυροποιείται, αλλά για να αναδείξουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, όπου αυτά υπάρχουν.

Δεν αναφέρομαι στη νοτιοανατολική Ευρώπη και τα Βαλ-κάνια. Δυστυχώς, στην περιοχή αυτή η ελληνική επιρροή κα-τέρρευσε υπό το βάρος απερίσκεπτων επιλογών -βλέπε «Μα-κεδονικό»- που ανέδειξαν την Ελλάδα, τη μόνη μέχρι πρόσφα-τα χώρα της ΝΑ Ευρώπης που ήταν μέλος τόσο του ΝΑΤΟ ό-σο και της ΕΕ, σε μέρος του προβλήματος αντί να την αναδεί-ξουν σε χώρα-οδηγό για την ένταξη των χωρών της περιοχής στους δύο βασικούς οργανισμούς για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και οικονομική ανάπτυξη. Λόγω του προβλήματος αυτού η ελ-ληνική πολιτεία κατέστη αναξιόπιστος συνομιλητής στα Βαλ-κάνια, παρά τον όγκο των ελληνικών επενδύσεων στην περιο-χή που επίσης δεν αξιοποιήθηκαν στρατηγικά. Στις σημερινές συνθήκες οικονομικής κρίσης θα χρειαστεί πολύ μεγάλη προ-σπάθεια, για να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος.

Ποια είναι λοιπόν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελ-λάδας; Υπάρχουν, αν αποφασίσουμε, επιτέλους, να ακολουθή-σουμε μια εθνική στρατηγική με ορίζοντα τουλάχιστον δεκαε-τή. Εθνική στρατηγική προϋποθέτει συναίνεση του μεγαλύτε-ρου φάσματος των πολιτικών δυνάμεων. Αλλά αφορά πλέον την επιβίωση της χώρας. Μια μικρή χώρα ενδυναμώνεται, αν αξιοποιεί τα οφέλη από τη συμμετοχή της σε μεγαλύτερα σύ-νολα. Η ΕΕ και το ΝΑΤΟ είναι οι δύο πιο ισχυροί οργανισμοί στους οποίους συμμετέχει η Ελλάδα. Αρα, στο πλαίσιό τους θα πρέπει να αναπτύξει πολιτικές που θα μπορούσαν να την ενι-σχύσουν πολιτικά και γεωστρατηγικά. Δεν έχει την πολυτέλεια να συνεχίσει να αγνοεί τις προτεραιότητες των εταίρων και συμμάχων της, ακολουθώντας πολιτικές που την απομονώ-νουν και την αποδυναμώνουν.

Επιπλέον, παρά την οικονομική κρίση, η Ελλάδα εξακο-λουθεί να βρίσκεται σε μια περιοχή με στρατηγική σημασία για τη Δύση. Επομένως, θα πρέπει να εξακολουθήσει να βλέ-πει δυτικά, εάν επιθυμεί να ενισχύσει το ρόλο της στην περιο-χή. Η εθνική κατήφεια, φυσιολογικό επακόλουθο της κρίσης στην οποία έχουμε βυθιστεί, δεν δημιουργεί ενδεχομένως συνθήκες νηφάλιας ανάλυσης και σχεδιασμού πολιτικής. Ω-στόσο, αν δεν αντιδράσουμε αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες τώρα προς την κατεύθυνση της κατοχύρωσης της θέσης μας ως χώρας-συνόρου για το δυτικό κόσμο, ενδεχομένως πολύ σύντομα η περιθωριοποίησή μας στον περιφερειακό συσχετι-σμό δυνάμεων να συντελεστεί χωρίς προοπτική επιστροφής στο status quo ante…

Στοιχεία ισχύος

Ενδελεχής συζήτηση σχετικά με τα στοιχεία που συνθέτουν

την ισχύ της Ελλάδας δεν έχει γίνει τα τελευταία χρόνια


Τ ο περιοδικό The Economist, σε ένα πρόσφατο τεύχος του (4-10 Δεκεμβρίου), έχει ένα (ακόμα) ενδιαφέρον εξώφυλ-λο. Ενας κοστουμαρισμένος κύριος με κεφάλι ένα κέρμα

ευρώ, ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει. Και ως (υπερ)κεφαλίδα, το περιοδικό ζητά “don’t do it”. Μα τι συμβαίνει τελικά; Ετοι-μάζεται να αυτοκτονήσει η ευρωζώνη; Καταρρέει το ενωσια-κό εγχείρημα; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…

Στη Στρογγυλή Τράπεζα του UNDP και του RCPAR, τον Ιούνιο, στο Κισινάου της Μολδαβίας περί Διακυβέρνησης και Κρίσης, ο Ben Slay επεσήμανε πολύ πειστικά ότι η ελληνική κρίση ανέδειξε όλες τις συνιστώσες μιας κρίσης που είναι βα-θιά ευρωπαϊκή. Και σε επίπεδο μακροοικονομικής ατζέντας, όσο και στο πεδίο της διακυβέρνησης.Η στροφή, ήδη μετά το Μάαστριχτ και την επανεκκίνηση του ενωσιακού εγχειρήματος στις οικονομίες κλίμακας και τη σύγχρονη θεσμική εμβάθυνση, φαινόταν αναγκαία. Μετά τις παλινδρομήσεις των δεκαετιών του ’70 και του ’80, και ειδικά από τη στιγμή που το κόστος της «μη Ευρώπης» στη μορφή μιας ημιτελούς ή και θνησιγενούς ευρωπαϊκής ενοποίησης κατέστη εμφανές, όσο και δυνητικά δυσβάστακτο (Baun 1996: 23), η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με τη δεδομένη πλέον έμφαση σε μια εμπράγματη υπερεθνικότητα (supranationality) έδειχνε να αποτελεί μονόδρομο. Καιρό πριν, το σμιτιανό αίτημα της υπαγωγής της διαχείρισης της πολιτικής ολοκληρωτικά στο κράτος είχε ακυρωθεί από τα πράγματα. Η ίδια η βαθμιαία διεθνοποίηση της σχέσης κρά-τους-οικονομίας και η συνακόλουθη ανεπάρκεια των κρα-τών-μελών (Κ-Μ) να διασφαλίζουν μια επαρκή λειτουργία της οικονομίας εκτός ενός διεθνούς ή υπερεθνικού πλαισίου (Stiglitz 2002), ακόμα πιο εμφανής σήμερα στην πρόσφατη καταιγιστική και αλληλοανατροφοδοτούμενη κρίση, συνέβα-λε στην κίνηση των Κ-Μ προς την υπερεθνικότητα. Ηδη από την αρχή της δεκαετίας του '90, τα Κ-Μ αντελήφθησαν τις πιέσεις στην οικονομική και πολιτική ισχύ της Ενωσης (Murphy 2005) ως αξιόπιστη απειλή, και οραματίστηκαν μια αγορά τόσο μεγάλη, ώστε να επιτύχει οικονομίες κλίμακας και «αρκετά ανταγωνιστική για να σπάσει τα προηγούμενα ε-μπόδια των καρτέλ… και, με χαμηλά εργατικά κόστη, να κι-νητοποιήσει ακόμα μεγαλύτερους πόρους» (Adam 1991: 62). Τι από όλα αυτά επετεύχθη;

Δεν χωρεί αμφιβολία ότι η ΕΕ απέκτησε τελικά «διεύθυν-ση και τηλέφωνο» εδώ και χρόνια (απαντώντας στο δημοφι-λές υπερατλαντικό «ανέκδοτο-πρόκληση»), προσδιόρισε πε-ρισσότερο το οργανωτικό και λειτουργικό της πλέγμα, διευ-ρύνθηκε και αποφάσισε να γίνει πιο συγκεκριμένη. Η δεκαε-τία της Στρατηγικής της Λισσαβώνας (ΣτΛ) εγκαινίασε πολ-λούς μετασχηματισμούς, τόσο στη μεθοδολογία εκπόνησης

Η αμήχανη Ευρώπη

και υλοποίησης πολιτικής όσο και στο περιεχόμενο των δη-μόσιων πολιτικών. Επιπρόσθετα, η πρόσφατη μεταρρυθμιστι-κή Συνθήκη της Λισσαβώνας επιχειρεί να συμβάλει στη θε-σμική εδραίωση της Ενωσης.Μια σειρά από μείζονες πολιτικές επιλογές προκαλούν και σήμερα απορίες. Εξηγούμαστε:

Πρώτον, ο συνδυασμός πολιτικού μαξιμαλισμού και ορα-ματικού μικρο-μεγαλισμού διεύρυνε τις θεσμικές και κανονι-στικές ασυμμετρίες. Η ΕΕ βιάστηκε να «αποκριθεί» στις προ-κλήσεις της κα-τάρρευσης του υ-παρκτού σοσιαλι-σμού επιλέγοντας μια διεύρυνση με μεικτά πολιτικά κα ι ο ικον ομικά κριτήρια. Χώρες, που δεν πληρούσαν τα κριτήρια ένταξης, κράτη με αντιευρω-παϊκή ατζέντα και πολιτική και best-performers, κλήθηκαν να ενταχθούν σε ένα υπερεθνικό μόρφωμα χωρίς ολοκληρωμένη φόρμα και με ένα μεικτό πολιτικό σύστημα (με τεχνοκρατικά, δημοκρατικά και ελιτίστικα στοιχεία). Τι, στα αλήθεια, περι-μέναμε να συμβεί; Τι καλύτερο μπορούσε να συμβεί σε μία Ε-νωση, που από τη μία δομούσε μια «άριστη νομισματική πε-ριοχή» (την ευρωζώνη) και από την άλλη «ξεχνούσε» την α-νάγκη διαμόρφωσης ενός έστω και υποτυπώδους μηχανι-σμού δανεισμού ύστατης καταφυγής; Πολιτική χωρίς αξιολό-γηση επίπτωσης (impact assessment) απλά πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες μεγιστοποίησης της οδύνης. Και στην ευρω-παϊκή περίπτωση, το πρόβλημα ήταν ήδη βαθύτερο.

Δεύτερον, η διεύρυνση συνδυάστηκε με στοχεύσεις, όπως να «γίνει η Ευρώπη η ανταγωνιστικότερη οικονομία της γνώ-σης στον πλανήτη» (Μάρτιος 2000), οι οποίες γρήγορα υπο-χρεώθηκαν σε βίαιη αναθεώρηση (έκθεση Wim Kok και ανα-

Το εγχείρημα διαμόρφωσης μιας νέας ισχυρής ζώνης (με την τιμωρία των «αποτυχημένων») τείνει να γίνει ευκρινής προτεραιότητα


θεώρηση ΣτΛ). Αναθεώρηση κριτηρίων αναφοράς (benchmarks), όχι και πολιτικής ορθολογικότητας όμως.

Τρίτον, η επικυριαρχία των αξιών οικονομικού τύπου και συνακόλουθα η κατίσχυση της οικονομικής αναφορικό-τητας στην τροπικότητα της πολιτικής, σε συνδυασμό με την σχεδόν εμμονική (με όρους Krugman) αναγωγή των βασικών πολιτικών προτεραιοτήτων στην ανταγωνιστικό-τητα, θεμιτοποίησαν μια μονολογική ατζέντα. Που τελικά έ-βλαψε την ίδια την οικονομία, καθώς η προϊούσα εγκατά-λειψη της ρύθμισης, η προτεραιοποίηση της λεγόμενης αρ-νητικής ολοκλήρωσης (στη μορφή της πλήρους απελευθέ-ρωσης των αγορών, Καζάκος 2007) και η επιλογή υποκατα-

σ τάτων (p ol ic y substitutes) δεν διεθνοποίησε το κράτος επαρκώς, ούτε υπερεθνικο-ποίησε αποτελε-σματικά τη μα-

κροοικονομική πολιτική της Ενωσης, αλλά απονεύρωσε τη ρυθμιστική ικανότητα του πρώτου και «θόλωσε» τις πραγ-ματικές επιχειρησιακές δυνατότητες της δεύτερης.

Τέταρτον, η απλουστευτική επίκληση της απασχολησιμό-τητας και του reskilling (και η υπόρρητη υιοθέτηση της υπό-θεσης της αναντιστοιχίας στις πολιτικές απασχόλησης) ως σύγχρονης κολυμβήθρας του Σιλωάμ για την αντιμετώπιση παλαιών και νέων μορφών ανεργίας απέτρεψε μια ειλικρινέ-στερη διαχείριση του προβλήματος της ανεργίας και μια ρεα-λιστική ικανοποίηση της (διαπιστωμένης) ανάγκης αλλαγής προτύπων ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού.

Πέμπτον, το πρόταγμα της ευελιξίας στην αγορά και την αγορά εργασίας δεν απέτρεψε την εμμονική προσήλωση στο διαδικαστικό φετιχισμό της ίδιας της Ενωσης. Η Commission των 30.000 υπαλλήλων, η υιοθέτηση πολύπλοκων (και όχι πάντα) αναγκαίων εργαλείων πολιτικής, το power game με-ταξύ Επιτροπής και Ευρωκοινοβουλίου, η (όχι πάντα επιτυχη-μένη) αναδιάταξη των όρων συγκρότησης του ισοζυγίου εξει-δικευμένης γνώσης και διαδικασίας λήψης απόφασης, η δια-τήρηση πολλών ενδιάμεσων κόμβων στη λήψη απόφασης, συνδυάστηκαν με μια γιγάντια γραφειοκρατία, που δεν κερ-δίζει σε αποτέλεσμα στην επίμονη καθημερινότητα.

Βεβαίως, υπάρχει η αυτονόμηση της γερμανικής ατζέ-ντας, με την προσήλωση στην αιματηρή δημοσιονομική πει-

θαρχία και την (ήκιστα πλέον διακριτική) στρατηγική της συ-γκρότησης της μικρής Ευρώπης. Με τη συναίνεση της Γαλλί-ας και της Benelux, ως φαίνεται, το εγχείρημα διαμόρφωσης μιας νέας ισχυρής ζώνης (με την τιμωρία των «αποτυχημέ-νων») δεν αποτελεί μια απλουστευτική υπόθεση εργασίας, αλλά τείνει να γίνει ευκρινής προτεραιότητα.

Και μέσα σε όλα αυτά διευρύνεται η κρίση. Η τελευταία εκβάλλει αναπόφευκτα τη διεπιφάνεια (interface) της παρα-γωγής δημόσιας πολιτικής και του προτύπου διακυβέρνησης στην ΕΕ. Η κρίση μοιραία εντείνει την πολυπλοκότητα του θεσμικού και πολιτικού τοπίου, ενόσω δύσκολα θα αφήσει α-νεπηρέαστα τα «δομικά υλικά» της προαναφερθείσας μεταρ-ρύθμισης. Οι ίδιες δε οι υλικές προϋποθέσεις του ενωσιακού εγχειρήματος αναμένεται να αναδιαταχθούν τόσο υπερεθνι-κά όσο και εθνικά. Καλό είναι να θυμόμαστε λοιπόν ότι «η ευρωπαϊκή ενωσιακή τάξη δεν είναι κάτι το άσχετο και το ε-ξωγενές έναντι των εθνικών έννομων τάξεων», όπως σωστά επέμενε ο Δημήτρης Τσάτσος. Τελικά, είναι οι όροι θεσμικής συσχέτισης των εν λόγω «τάξεων», εντός της έννομης λει-τουργίας της ΕΕ, που επίμονα παραλλάσσουν. Και κυρίως που αναμένεται εκ νέου να αναδιαταχθούν και όχι μόνο λόγω Γερμανίας.

Ολα αυτά επιβάλλουν ψύχραιμα να αποτιμήσουμε την ενωσι-ακή διαδικασία της δεκαετίας που τελειώνει: το πρόβλημα με την ευρωπαϊκή πολιτική (όπως εκφράστηκε με τη Στρατηγική της Λισσαβώνας και ανασυγκροτείται με τη Στρατηγική EU 2020) δεν αφορά κυρίως στη διαδικασία και στις τάσεις που εγκαινίασαν αναφορικά με τη διακυβέρνηση και την παραγω-γή δημόσιας πολιτικής, όσο το ίδιο το περιεχόμενό της. Δη-λαδή το (σχεδόν αμετάθετο) πρόταγμα της ανταγωνιστικό-τητας, την απονεύρωση της ρύθμισης (απονεύρωση φιλική στα χρηματοπιστωτικά παίγνια) και τη συνακόλουθη απί-σχνανση της κοινωνικής διάστασης στην πολιτική διαδικα-σία. Η απαγκίστρωση από το επίμονο φλερτ με την ελαστικό-τητα και την απορρύθμιση, η ενίσχυση της σύνδεσης πολιτι-κής ενότητας και θεσμικής εμβάθυνσης και η οριστική εγκα-τάλειψη του μονολογισμού αποτελούν τις συντεταγμένες μιας εμπράγματης αναθεώρησης. Αν είχε κανείς την πολυτέ-λεια της απόστασης, θα έβλεπε μια μάλλον δυσοίωνη εικόνα να αναδύεται. Ο κίνδυνος αναπαραγωγής μια στρεβλής κουλ-τούρας παραγωγής πολιτικής σε συνθήκες κρίσης, η διεύρυν-ση της απόστασης μεταξύ των κρατών-μελών, το «σφυροκό-πημα» από τους EU Competitors, η μετατροπή του compliance failure σε επιχείρημα νομιμοποίησης της εγκατά-λειψης της αρχής της πολιτικής ισοτιμίας και συνακόλουθα ε-δραίωσης της νέας μικρής Ευρώπης, είναι απολύτως ορατά.

Και μεσα σε όλα αυτά η ΕΕ εξακολουθεί να μην είναι αυ-τό που είναι, αλλά αυτό που ονειρεύεται να γίνει. Χρειάζεται μια οριστική απόφαση για την ενωσιακή διαδικασία. Ο πνιγ-μός ή εξοβελισμός του μικρού, φτωχού και χρεωμένου (ακό-μα και όταν προβαίνει σε αιματηρές ασκήσεις πειθαρχίας) Νότου ίσως είναι μια οικονομική επιλογή (αμφίβολης ωστό-σο αποτελεσματικότητας για τα μακροπρόθεσμα συμφέρο-ντα και αυτών ακόμα που τον διακονούν) –επ’ ουδενί ωστό-σο δεν συνιστά πολιτική λύση.

Μέσα στο ραγισμένο καθρέπτη της ευημερίας, η εικόνα της μη Ευρώπης επαναπροβάλλει ως δυνατότητα. Σχεδόν σαν σαιξπηρικός ήρωας, παραδομένος σε μια ανέκκλητη ει-μαρμένη. Μόνο που εδώ δεν πρόκειται για θεατρικό αρι-στούργημα, αλλά για μια απολύτως πραγματική τραγωδία. Και ίσως προλαβαίνουμε ακόμα στην Ευρώπη να μην είναι αυτή η μόνη επιλογή.

Η ΕΕ εξακολουθεί να μην είναι αυτό που είναι, αλλά αυτό

που ονειρεύεται να γίνει


Σ υμπληρώθηκε ένας χρόνος στην εξουσία μιας κυβέρνησης, ο επι-κεφαλής της οποίας διακατέχε-

ται από την αποδεδειγμένα ειλικρι-νή αντίληψη ότι η επίλυση της ελ-ληνοτουρκικής αντιπαράθεσης είναι περισσότερο συμφέρουσα για την Ελλάδα από τη διαιώνισή της. Οι μέχρι σήμερα επιλογές της κυβέρνη-σης ενισχύουν αυτή τη διαπίστωση. Πράγματι, στο επίπεδο της «χαμη-λής πολιτικής», και αναλαμβάνο-ντας σχετικές πρωτοβουλίες, η ελ-ληνική πλευρά συμφώνησε τον πα-ρελθόντα Μάιο με την Τουρκία στη σύσταση του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας και στην υπογραφή πε-ρισσοτέρων από 20 συμφωνιών, επι-διώκοντας την ενίσχυση της οικο-νομικής αλληλεξάρτησης και της ε-μπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών σε πληθώρα τομέων και σε επίπεδα πρωτόγνωρα για χώρες που βρίσκο-νται σε πολύχρονη στρατηγική αντι-παράθεση. Αλλά και στο επίπεδο της «υψηλής πολιτικής», η ελληνική κυβέρνηση ενεργοποίησε με δυναμι-κό τρόπο τη διαδικασία των διμε-ρών «διερευνητικών επαφών» -την οποία είχε σκοπίμως και επιμελώς τοποθετήσει επί μία πενταετία σε καθεστώς «ελεγχόμενης αδράνειας» η απελθούσα κυβέρνηση- επιχειρώντας να πιάσει το νήμα από το σημείο που το άφησε η ίδια το 2004, στην προοπτική επίτευξης τελικής συμφωνίας για την επίλυση των ελληνο-τουρκικών διαφορών.

Πόσο αισιόδοξος μπορεί να είναι κάποιος στη χαραυγή της νέας χρονιάς ότι τα ελληνοτουρκικά προβλήματα μπο-ρούν να επιλυθούν, βασιζόμενος κυρίως στην ισχυρή πολι-τική βούληση της ελληνικής πλευράς να κινηθεί δυναμικά σε αυτή την κατεύθυνση; Ελάχιστα αισιόδοξος είναι η απά-ντηση, ιδίως αν ληφθούν υπόψη μια σειρά από αρνητικές ε-ξελίξεις από το 2004 και μετά λόγω αλλαγής της ελληνικής στρατηγικής απέναντι στην Τουρκία από την κυβέρνηση Καραμανλή, των σχέσεων Ευρωπαϊκής Ενωσης-Τουρκίας και τις αναπτυσσόμενες τάσεις στο εσωτερικό περιβάλλον της Τουρκίας.

Πράγματι, αποσυνδέοντας τη μη επίτευξη λύσης στο «Κυπριακό» από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και, ακόμη πε-ρισσότερο, τον έλεγχο της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας από την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών, η κυβέρ-νηση Καραμανλή επέλεξε να απαλλαγεί από το βάρος, δηλα-δή το πολιτικό κόστος, ενός συμβιβασμού με την Τουρκία που αισθανόταν ότι θα ήταν υποχρεωμένη να αναλάβει, αν συναινούσε στην επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών

Οι Τούρκοι γείτονές μας μέχρι το τέλος του 2004, όπως όριζαν ήδη από το Δεκέμβριο του 1999 οι α-ποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβου-λίου του Ελσίνκι. Ετσι, με ελληνική συναίνεση (αν όχι πρωτοβουλία), η ΕΕ αποφάσισε στο Συμβούλιο Κορυ-φής στις Βρυξέλλες το Δεκέμβριο του 2004 ότι η επίλυση των ελληνο-τουρκικών διαφορών δεν αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για τη μελλο-ντική ένταξη της Τουρκίας στην Ε-νωση. Οπως ήταν αναμενόμενο, οι συνέπειες ήταν καταλυτικά αρνητι-κές για το μέλλον των ελληνοτουρ-κικών σχέσεων: μία πραγματικά μο-ναδική ευκαιρία επίλυσης της ελλη-νοτουρκικής αντιπαράθεσης στο Αι-γαίο χάθηκε, η δυνατότητα της ΕΕ να λειτουργήσει ως «ενεργητικός παίκτης» στη διαμάχη μεταξύ μίας χώρας-μέλους και μια υποψήφιας για ένταξη ακυρώθηκε, οι ελληνοτουρκι-κές σχέσεις επανήλθαν στο διμερές τους πλαίσιο, ενώ το πλέον ουσια-στικό κίνητρο της Τουρκίας (η ευρω-παϊκή της προοπτική), προκειμένου να επιδιώξει -ή και να υποχρεωθεί- να επιλύσει τις διαφορές της με την Ελλάδα, αφαιρέθηκε.

Ακόμη χειρότερα, στα χρόνια που ακολούθησαν τη «χρυσή περίο-δο (2001-2004) της ευρωπαϊκής δια-

δικασίας ένταξης» της Τουρκίας ανα-δείχθηκαν με ακόμη πιο δυναμικό τρό-πο οι επιφυλάξεις της ευρωπαϊκής κοι-νής γνώμης για την τουρκική ένταξη, οι αντιρρήσεις συγκεκριμένων κρατών-μελών (Γερμανίας και Γαλλίας) αποτυ-πώθηκαν σε συγκεκριμένες αποφάσεις και θεσμικά κείμενα της ΕΕ και μια σει-ρά από αρνητικές εξελίξεις στο εσωτε-ρικό της Τουρκίας οδήγησαν σε στασι-μότητα τις μεταρρυθμίσεις επηρεάζο-ντας αρνητικά την κοινή γνώμη και στην ίδια την Τουρκία και οδηγώντας σε πλήρη αναστροφή τα υψηλά ποσοστά υ-ποστήριξης της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας (από 73% το 2004 σε 37% το 2010).

Με ολική επαναφορά των ελληνοτουρκικών σχέσεων στο διμερές πλαίσιο, τον ευρωπαϊκό παράγοντα σχεδόν πλήρως α-ποδυναμωμένο, την Ελλάδα υπό διεθνή οικονομική κηδεμονία και μια νέα τουρκική εξωτερική πολιτική (δυναμική και εξω-στρεφή τόσο ως προς το ύφος, όσο και ως προς την ουσία), η επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών θα εξακολουθεί να αποτελεί και για τη χρονιά που έρχεται μια σύνθετη εξίσωση, αποκλειστικά και μόνον, για αποφασισμένους λύτες.

Η επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών θα εξακολουθεί να αποτελεί μια σύνθετη εξίσωση για αποφασισμένους λύτες

Ε ίναι αυτονόητο πως η δυσμενής οικονομική συγκυρία, την οποία όλοι στη χώρα μας βιώ-νουμε, αλλά και -ακόμα περισσότερο- οι δυ-

σοίωνες προβλέψεις για το μέλλον σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, θέτουν σε νέες βάσεις το στοί-χημα της επιτυχημένης διοργάνωσης των Παγκο-σμίων Αγώνων Special Olympics ΑΘΗΝΑ 2011. Θα έλεγα πως κατά μία έννοια υποχρεώνουν ό-λους εμάς που αφιερώνουμε χρόνο και ενέργεια στο παγκόσμιο κίνημα των Special Olympics και τους ευγενικούς του σκοπούς, καθώς και στην προετοιμασία της σημαντικότερης αθλητικής, εκ-παιδευτικής και πολιτιστικής διοργάνωσης που θα φιλοξενήσει η χώρα μας την επόμενη χρονιά, να γίνουμε περισσότερο ευρηματικοί και δημιουργι-κοί σε ό,τι κάνουμε. Να πατήσουμε ακόμα πιο στέ-ρεα στη γη, δίχως παρόλα αυτά να πάψουμε να κοιτάζουμε ψηλά. Γιατί η ανθρωπιστική προσέγγι-ση της ζωής δεν μπορεί και δεν πρέπει, έχω την ά-ποψη, να αναστέλλεται. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να αναστέλλεται το αίτημα για μια κοινωνία που προτιμά να εντάσσει παρά να αποκλείει. Δεν μπο-ρεί και δεν πρέπει να θεωρούνται είδη πολυτελείας η ελπίδα και το χαμόγελο. Ο καθημερινός πολιτι-σμός και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα...

Θα έλεγα επιπλέον πως μπορούμε όλοι μας ευρύτερα να εμπνευστούμε από τον όρκο των α-θλητών Special Olympics, χρησιμοποιώντας τα λό-για του ως οδηγό σε οτιδήποτε και αν κάνουμε. «Θέλω να νικήσω! Αν όμως δεν τα καταφέρω, βοη-θήστε με να προσπαθήσω με θάρρος!». Τι άλλο πε-ρισσότερο άραγε θα μπορούσαμε να ζητήσουμε στις εποχές που ζούμε από τον εαυτό μας, τους γύ-ρω, την κοινωνία μας συνολικά;

Ασχολούμενη για περισσότερες από δύο δεκα-ετίες με το παγκόσμιο κίνημα των Special Olympics, είχα και προσωπικά την ευκαιρία να α-νακαλύψω τι στα αλήθεια σημαίνει ευγενική προ-σφορά και κατάθεση ψυχής. Να δω πώς, δίνοντας στους ανθρώπους με διανοητική αναπηρία ένα στόχο ζωής και ένα πλαίσιο δράσης, ουσιαστικά συμβάλλουμε σε μία προσπάθεια οικοδόμησης ε-νός περιβάλλοντος σεβασμού και αποδοχής της διαφορετικότητας, που μας αφορά όλους.

Οι Παγκόσμιοι Αγώνες Special Olympics Α-ΘΗΝΑ 2011 αποτελούν ούτως ή άλλως σταθμό στην ιστορία του παγκόσμιου αυτού ανθρωπιστι-

κού κινήματος. Ορόσημο και σημείο αναφοράς για τους περίπου 12.000 αθλητές Special Olympics, α-πό κάθε γωνιά της πατρίδας μας που προπονού-νται σκληρά, για να συμμετέχουν στη χαρά που προσφέρει ο αθλητισμός, τους προπονητές και τις οικογένειές τους, για τους περίπου 20.000 εθελο-ντές που ήδη έχουν εκδηλώσει διάθεση να τους στηρίξουν στην πράξη, για τους 7.500 αθλητές από 185 χώρες του κόσμου, που θα συμμετάσχουν σε αυτούς, μα και για τα εκατομμύρια ακόμα των α-θλητών σε όλο τον πλανήτη, που δίνουν καθημερι-νά με αξιοπρέπεια και τεράστια δύναμη ψυχής το δικό τους αγώνα.

Εχω την αίσθηση πως ο πυρήνας της φιλοσο-φίας του κινήματος των Special Olympics δεν ήταν ποτέ περισσότερο επίκαιρος από όσο σήμερα. Και από την άλλη, πως, ειδικά στις εποχές που ζούμε, είναι περισσότερο από πριν σημαντικό να μην α-ντιμετωπίζουμε τις μεγάλες αθλητικές διοργανώ-σεις αποκλειστικά ως αγωνιστικά ραντεβού αλλά και ως ευκαιρίες ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης μίας κοινωνίας που κλονίζεται, ως πρωτοβουλίες που απελευθερώνουν θετική ενέργεια και βγάζουν από τον καθένα μας τον καλύτερό του εαυτό. Σκε-φτείτε μόνο πόσες φορές το τελευταίο διάστημα είχε η χώρα μας την ευκαιρία να προσελκύσει επά-νω της το βλέμμα του πλανήτη για καλό…

Οι Παγκόσμιοι Αγώνες Special Olympics Α-ΘΗΝΑ 2011 μας δίνουν αυτήν την ευκαιρία. Και είναι στο χέρι μας να την αδράξουμε!

Δεν αιθεροβατώ, ούτε αγνοώ την τρέχουσα, δύσκολη για όλους, συγκυρία. Δεν αγνοώ πως το σήμερα μοιάζει πιο δύσκολο από το χθες και το μέλλον ακόμη περισσότερο δυσοίωνο. Πως κατα-λήγουμε συχνά να νιώθουμε όλοι -και ιδιαίτερα ε-μείς οι Ελληνες- περικυκλωμένοι, πως η χώρα μας και η ζωή μας μοιάζει να έχει χάσει κάτι από τη γο-ητεία της… πως μας λείπουν το όραμα και η μα-γεία… Είμαι όμως πεπεισμένη πως οι Παγκόσμιοι Αγώνες Special Olympics ΑΘΗΝΑ 2011 είναι η καλύτερη ευκαιρία, για να ανακαλύψουμε αυτά τα συναισθήματα εκ νέου. Η καλύτερη ευκαιρία να βιώσουμε μία εμπειρία με τεράστιο ηθικό και επί της ουσίας πολιτιστικό αντίκρυσμα, όμοια με μία αχτίδα ελπίδας, ικανή να ξορκίσει το πνευματικό σκοτάδι που μας περιβάλλει. Εκδήλωση ενός νέου τύπου ουσιαστικού ανθρωπισμού.

Το μήνυμα των Special Olympics

Είναι σημαντικό να μην

αντιμετωπίζουμε τις μεγάλες

αθλητικές διοργανώσεις

αποκλειστικά ως αγωνιστικά

ραντεβού αλλά και ως ευκαιρίες

ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης

μίας κοινωνίας που κλονίζεται

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

Documents

Transcript of Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011