Γραφές μιας τετραετίας: 2011-2015

Στο ιστολόγιο των "Ψηφιακών Εργασιών/Δημιουργιών"

[psifiakesergasies.wordpress.com]

Νικήτας Παρίσης

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 1

Προλογίζοντας κείμενα μιας τετραετίας...

Στην Ελλάδα τείνει να επικρατήσει μια συγκεκριμένη συγγραφική

πρακτική. Εννοώ το εξής: οι περισσότεροι συγγραφείς, προκειμένου να

συντηρούν μια πιο ζωντανή παρουσία και προβολή, προβάλλουν συχνά

τη συγγραφική τους οντότητα, δημοσιεύοντας μικροκείμενα στον

ημερήσιο ή περιοδικό ή κα ηλεκτρονικό τύπο.

Όταν συγκεντρωθεί ένας εύλογος αριθμός τέτοιων μικροκειμένων,

αρχίζει να λειτουργεί μια δεύτερη έντονη επιθυμία: όλοι μας θέλουμε τα

διάσπαρτα κείμενά μας να τα δούμε συσσωματωμένα να δημοσιεύονται

σε ένα μικρό ενιαίο τομίδιο. Τα περισσότερα βιβλία στην Ελλάδα,

ιδιαίτερα όσα ανήκουν στο είδος της μελέτης και του δοκιμίου,

εκδίδονται με αυτή συνήθως την πρακτική.

Στο δικό μας blog, από το Σεπτέμβριο του 2011 μέχρι και σήμερα,

δημοσιεύσαμε διάφορα μικροκείμενα για ποικίλα θέματα, που όλα όμως,

είτε άμεσα είτε έμμεσα, σχετίζονται με τη σύγχρονη τεχνολογία...

Είναι, επομένως, φυσικό να θέλουμε και εμείς, ενδεχομένως και οι

αναγνώστες μας, να τα δούμε συγκεντρωμένα σε ένα ενιαίο κειμενικό

corpus. H διαφορά μας είναι ότι τα προσφέρουμε διαθέσιμα σε όλους

στην αρχική ψηφιακή τους μορφή και στο ίδιο πάντα blog.

Ν. Παρίσης, 1/10/2015

[Ευχαριστούμε τη Ν. Λεβέντη για τη συγκέντρωση των άρθρων]

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 2

Περιεχόμενα

Το Μάθημα της Λογοτεχνίας στην Α’ Λυκείου (Σεπτέμβριος 2011) ............................................................................ 3

Η ποιητική γενιά του ’30 (Σεπτέμβριος 2011) ............................................................................................................. 4

Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας και η σύγχρονη τεχνολογία (Οκτώβριος 2011) .......................................................... 5

Το Μάθημα της Λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου: οργανωτικό σχήμα (Οκτώβριος 2011) .............................................. 6

Οπτικός σχεδιασμός: οι πλάγιες πτώσεις ως προσδιορισμοί ρημάτων (Οκτώβριος 2011) ......................................... 7

Οπτικός σχεδιασμός: ορθογραφία λέξεων με καταληκτικό μέρος «ια» (Νοέμβριος 2011) ........................................ 8

Σχέδιο αξιολόγησης: Ξενοφώντος Ελληνικά, Β, ΙΙ, 2 – 4 (Νοέμβριος 2011) ................................................................. 9

Το διδακτικά άρρυθμο μάθημα (Νοέμβριος 2011) ...................................................................................................10

Διδασκαλία ορθογραφίας με τη βοήθεια ενός λεξικού στο διαδίκτυο (Δεκέμβριος 2011) .......................................10

Η παραγωγή λόγου στο Λύκειο (Ιανουάριος 2012) ...................................................................................................12

Αρχαία ελληνική γλώσσα: η δομική λειτουργία της γλώσσας (Φεβρουάριος 2012) .................................................13

Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου (Μάρτιος 2012) ..............................................................................14

Πόλεμος για μιαν Ελένη; (Μάρτιος 2012) ..................................................................................................................15

Η οπτική βίωση των κειμένων: μια καινοτόμος μέθοδος προσέγγισης (Απρίλιος 2012) ...........................................16

Ο γλωσσικός μας πολιτισμός: το πλούσιο «ταμείο» της ελληνικής γλώσσας (Ιούνιος 2012) ....................................17

Απ’ τις φρυκτωρίες στα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Ιούλιος 2012) ........................................................19

Πώς κατανοώ ένα θέμα; Πώς οργανώνω το πλάνο εργασίας μου; Είμαστε δημιουργοί της γνώσης; (Αύγουστος 2012) ..........21

Η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου: απορίες και ερωτήματα (Οκτώβριος 2012) ....................................22

Η μέθοδος «Project» – διαπιστώσεις, απορίες, ερωτηματικά (Νοέμβριος 2012) ......................................................23

Από το παλιό στο φρέσκο: το όνειρο της ανανέωσης στην ελληνική εκπαίδευση (Δεκέμβριος 2012) ......................24

Ο καβαφικός ύμνος για την ποίηση – μια μικρή ποιητική τριλογία (Ιανουάριος 2013) ............................................25

Οι πολλαπλές λειτουργίες των λέξεων (Φεβρουάριος 2013) ....................................................................................26

Τα γραμμικά και τα πολυτροπικά κείμενα (Ι) (Μάρτιος 2013) ..................................................................................27

Η ιστορική μέθοδος του Καβάφη (Απρίλιος 2013) ....................................................................................................29

Εκφραστικά μέσα και σχήματα λόγου: αποσαφήνιση των όρων (Μάιος 2013) ........................................................32

«Εγώ Είμαι Ποιητής του Μέλλοντος» K. Π. Καβάφης (Ιούνιος 2013) .........................................................................35

Οδυσσέας Ελύτης: Πρώτα Ποιήματα – Του Αιγαίου (Αύγουστος 2013) .....................................................................37

Ένα λειτουργικό σύνολο λόγου, ήχων, εικόνων και μουσικής… (Σεπτέμβριος 2013) ................................................40

«[Παν] μέτρον άριστον» – απλές νύξεις για την έννοια του μέτρου στη ζωή μας (Σεπτέμβριος 2013) .....................42

«Μέτρον Άριστον» – το νόημα του δίλεξου γνωμικού του Κλεόβουλου (Νοέμβριος 2013) ......................................44

«Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες» (Δεκέμβριος 2013) ..............................47

Τα γραμμικά και πολυτροπικά κείμενα… (ΙΙ) (Μάρτιος 2014) ...................................................................................50

Ψηφιακός πολιτισμός (Μάιος 2014) .........................................................................................................................52

Διαδικτυακή βιβλιογραφία: Πρωτοβάθμια επισήμανση προβλημάτων (Ιούλιος 2014) ...........................................55

Ανοίγουμε καινούρια φτερά: Μια δοκιμή ανανέωσης (Οκτώβριος 2014) ................................................................59

Η εξω-γλωσσική επικοινωνία: η τεχνολογία και τα νέα «αλφάβητα» (Ιανουάριος 2015) .........................................61

Ο οπτικός μας πολιτισμός… άλλοτε και τώρα (Μάρτιος 2015) ..................................................................................63

Το σύγχρονο θαύμα: Ο πληθωρισμός της γνώσης και της πληροφορίας (Μάιος 2015) ............................................65

Ένας ακόμη Ύμνος για τον Άνθρωπο… (Ιούλιος 2015) ...............................................................................................67

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 3

Το Μάθημα της Λογοτεχνίας στην Α’ Λυκείου (Σεπτέμβριος 2011)

Εκτός από την εισαγωγή του νέου μαθήματος της «Ερευνητικής Εργασίας», αλλάζουν πολλά και στο Μάθημα Λογοτεχνίας στην Α Λυκείου: οι στόχοι του μαθήματος, η διδακτική μεθοδολογία, οι δραστηριότητες των μαθητών και γενικά ο συνολικός τρόπος οργάνωσης του μαθήματος. Το κείμενο που ακλουθεί είναι μια μικρή συμβολή στις αναζητήσεις των διδασκόντων…

Logotexnia_A_LYK

ΝΠ, 14/09/2011

http://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/09/15/191/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 4

Η ποιητική γενιά του ’30 (Σεπτέμβριος 2011)

Το υπόδειγμα που ακολουθεί, δεν αποτελεί μια πλήρη, αναλυτική και διεξοδική ανάπτυξη για το θέμα. Κάτι τέτοιο δε θα είχε νόημα και δε θα προσέφερε ουσιαστική καθοδήγηση και βοήθεια.

Το συγκεκριμένο υπόδειγμα αποτελεί πιο πολύ σχέδιο για ανάπτυξη και αποβλέπει, κυρίως, σε τρεις βασικούς στόχους:

Πρώτον: να δείξει το πώς θα πρέπει να σκέφτεται ένας μαθητής και ποιους τρόπους χρειάζεται να ακολουθήσει για να προσεγγίσει ένα θέμα·

Δεύτερον: να δώσει ένα συγκεκριμένο σχήμα, μια μέθοδο και μια τεχνική για τον τρόπο οργάνωσης του υλικού που έχουμε συγκεντρώσει για ένα θέμα·

Τρίτον: να υποδείξει, τέλος, και μια μορφή γλωσσικής διατύπωσης που ακολουθούμε σε τέτοιου είδους ερευνητικές εργασίες.

Η ποιητική γενιά του ’30

ΝΠ, Σεπτέμβριος 2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/09/25/η-ποιητική-γενιά-του-’30/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 5

Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας και η σύγχρονη τεχνολογία (Οκτώβριος 2011)

Πριν από τριάντα τόσα χρόνια, όσοι διδάσκαμε λογοτεχνία – ομολογώ με πολλή περίσκεψη και πληθωρικό δισταγμό – νιώθαμε σχεδόν μετέωροι. Θέλω να πω ότι ως διδάσκοντες δεν είχαμε πού να ακουμπήσουμε και πού να στηριχτούμε. Νιώθαμε βιβλιογραφικά σχεδόν άοπλοι, εσωτερικά γυμνοί και ανοχύρωτοι. Τα μόνα αξιόπιστα βοηθήματα που μας έδιναν μια διδακτική ανάσα και άνεση, ήταν τα βιβλία του Γ. Θέμελη και του Κ. Κουλουφάκου.

Όμως, το σήμερα απ’ το τότε απέχει έτη φωτός – νομίζω ότι δεν υπερβάλλω. Σήμερα, ο δάσκαλος της λογοτεχνίας έχει το αντίθετο, ακριβώς, πρόβλημα: του προσφέρονται τόσα πολλά, τόσο άφθονο και πληθωρικό υποστηρικτικό και βιβλιογραφικό υλικό, ώστε έχει πλέον πρόβλημα επιλογής. Η δική μου γενιά, στα πρώτα της διδακτικά βήματα, έζησε το βασανισμό και την τυραννία της ανέχειας. Η σημερινή γενιά των φιλολόγων ζει τον κορεσμό της αφθονίας και την αμηχανία της επιλογής. Είναι, ασφαλώς, προτιμότερο να ζω την αμηχανία της επιλογής παρά την τυραννία της έλλειψης…

Η συνέχεια στο παρακάτω κείμενο…

Logotexnia_Texnologia

ΝΠ, 01/10/2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/10/01/η-διδασκαλία-της-λογοτεχνίας-και-η-σύγ/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 6

Το Μάθημα της Λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου: οργανωτικό σχήμα (Οκτώβριος 2011)

Η διδασκαλία δεν είναι ιδιωτική υπόθεση. Είναι δημόσια πράξη. Γίνεται μπροστά σε ακροατήριο, μαθητικό βέβαια, αλλά πάντως ακροατήριο. Αυτό, μάλιστα, το ακροατήριο δεν είναι βουβό και άφωνο. Είναι ενεργό και δραστήριο. Αναπτύσσει μια ζωντανή συμμετοχικότητα στη μαθησιακή διαδικασία.

Η διδασκαλία είναι, βέβαια δημόσια πράξη, αλλά σχεδιάζεται και οργανώνεται από τον διδάσκοντα σε χρόνο ιδιωτικής μοναξιάς. Τι χρειάζεται αυτός ο προ–σχεδιασμός της διδασκαλίας, για να μην μεταπέσει στο επίπεδο ενός φλύαρου διδακτικού χυλού;

Τα όσα ακολουθούν αυτό, ακριβώς, δείχνουν: μέσα από ποιο οργανωτικό σχήμα, στο μάθημα της Λογοτεχνίας, (Α΄ Λυκείου) καταλήγουμε σταδιακά στη δημιουργία μιας συνθετικής εργασίας.

Logotexnia_A_Lyk_Organosi

ΝΠ, 7/10/2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/10/01/η-διδασκαλία-της-λογοτεχνίας-και-η-σύγ/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 7

Οπτικός σχεδιασμός: οι πλάγιες πτώσεις ως προσδιορισμοί ρημάτων (Οκτώβριος 2011)

Στα όσα ακολουθούν, παραθέτουμε ένα ενδεικτικό σχέδιο οπτικοποιημένου μαθήματος για τη διδασκαλία ενός κεφαλαίου συντακτικού της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο.

Για το μάθημα θα χρειαστεί ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, ένας projector, διαδραστικός πίνακας (προαιρετικά) και οι διαφάνειες για τη σταδιακή παρουσίαση.

Plagies_Ptwseis

ΝΠ, 23/20/2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/10/23/οι-πλάγιες-πτώσεις-ως-προσδιορισμοί-ρ/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 8

Οπτικός σχεδιασμός: ορθογραφία λέξεων με καταληκτικό μέρος «ια» (Νοέμβριος 2011)

Τα Ελληνικά είναι δύσκολη γλώσσα. Το ομολογούν όλοι. Μία από τις πολλές δυσκολίες είναι το να μάθει κανείς την ορθογραφία των λέξεων. Άπειροι κανόνες προσπαθούν να ρυθμίσουν τα διάφορα ορθογραφικά προβλήματα της ελληνικής γλώσσας. Δυστυχώς, δεν είναι εύκολο να τους μάθει κανείς…

Orthografia_Lexeis_se_ia

Ν.Π., 1/11/2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/11/02/οπτικός-σχεδιασμός-ορθογραφία-λέξεω/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 9

Σχέδιο αξιολόγησης: Ξενοφώντος Ελληνικά, Β, ΙΙ, 2 – 4 (Νοέμβριος 2011)

Από τη φετινή χρονιά, στην Α΄ τάξη του Λυκείου, δοκιμάζονται νέοι τρόποι στη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Συγκεκριμένα, χωρίς αλλαγές στη διδακτέα ύλη, έχουν αλλάξει πολλά άλλα πράγματα: στοχοθεσία, διδακτική μεθοδολογία, δυναμική αξιοποίηση των ΤΠΕ, καθώς και οι τρόποι αξιολόγησης (δε ζητείται, λ.χ., μετάφραση!).

Το κριτήριο που ακολουθεί θέλει, ακριβώς, να δώσει ένα πρώτο ενδεικτικό σχέδιο αξιολόγησης του μαθήματος.

Arxaia_Ellinika_Xenofon

ΝΠ, 12/11/2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/11/18/σχέδιο-αξιολόγησης-ξενοφώντος-ελλην/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 10

Το διδακτικά άρρυθμο μάθημα (Νοέμβριος 2011)

Δεν είναι σπάνιο ένα μάθημα, για ποικίλους λόγους, να καταστεί άρρυθμο και να παρουσιάσει συμπτώματα διδακτικής αστάθειας και ακαταστασίας.

Αν όλα αυτά οφείλονται στο διδάσκοντα, θα πρέπει να τα καταπολεμήσει· να αναζητήσει δηλαδή τρόπους για να περάσει από τη διδακτική αρρυθμία στη διδακτική οργανωτικότητα. Αυτό, κυρίως, προσπαθεί να δείξει η παρουσίαση που ακολουθεί.

Εξάλλου, σήμερα, η σύγχρονη τεχνολογία και, ειδικά, η αξιοποίηση του υπολογιστή στη διδακτική πράξη, μεταξύ των άλλων πολλών που προσφέρουν, είναι και η δυνατότητα να οργανώνει κανείς το μάθημά του με ιδανικό τρόπο…

Arrythmo_Mathima

ΝΠ, 30/11/2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/12/02/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 11

Διδασκαλία ορθογραφίας με τη βοήθεια ενός λεξικού στο διαδίκτυο (Δεκέμβριος 2011)

Στα όσα ακολουθούν δίνονται ορισμένες ενδεικτικές περιπτώσεις γλωσσικής διδασκαλίας (συγκεκριμένα: διδασκαλία ορθογραφίας) αξιοποιώντας τις Τεχνολογίες Επικοινωνίας και Πληροφοριών (ΤΠΕ).

Σε ένα τέτοιο μάθημα θα μας χρειαστούν ως μέσα διδασκαλίας:

α) ο ηλεκτρονικός υπολογιστής,

β) ένας projector,

γ) το αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής της Α. Αναστασιάδη – Συμεωνίδη [στο δικτυακό τόπο του ΚΕΓ (= Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)],

δ) χωρίς να είναι απόλυτα αναγκαίος, ένας διαδραστικός πίνακας θα έδινε μια πολύ ζωντανή διάσταση στο γλωσσικό μάθημα.

Didaskalia_Orthografias

Ν.Π., 20/12/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2011/12/22/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 12

Η παραγωγή λόγου στο Λύκειο (Ιανουάριος 2012)

Τα διάφορα θέματα των ερευνητικών εργασιών εντάσσονται, όπως είναι γνωστό, σε συγκεκριμένους θεματικούς κύκλους. Αυτονόητο ότι οι κύκλοι αυτοί δε χωρίζονται μεταξύ τους με τρόπο στεγανό. Τέμνονται και αλληλοσχετίζονται. Παράλληλα, παρουσιάζουν ιδιαίτερα μεγάλο εύρος, για να μπορούν να περιέχουν ποικίλα θέματα. Το παρακάτω θέμα που έχουμε επιλέξει, πρωτογενώς εντάσσεται στην Παραγωγή λόγου. Διευρυνόμενο, όμως, αποκτά χαρακτήρα ερευνητικής εργασίας. Και στις δύο περιπτώσεις, ο στόχος μας παραμένει ίδιος: να δείξουμε δηλαδή γενικά τη μεθοδολογία προσέγγισης.

Ας υποθέσουμε ότι σε μια λυκειακή τάξη τίθεται ως θέμα για ανάπτυξη το εξής:

Η καθημερινή εργασία τι είναι για σας;

Μια μορφή λύτρωσης, ένας δηλαδή τρόπος να «ξεχνά» κανείς τα πιεστικά προβλήματά του της καθημερινότητας;

Ένα μέσο για να αναδείξει κανείς την προσωπικότητά του και να καταστεί παραγωγικός για το κοινωνικό σύνολο;

Μια μορφή καθημερινής δουλείας, σκλαβιάς δηλαδή, στην οποία όλοι μας από ανάγκη υποτασσόμεθα;

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τι απόψεις μπορούν να αναπτυχθούν;

Paragogi_Logou

ΝΠ, 05/01/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/01/25/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 13

Αρχαία ελληνική γλώσσα: η δομική λειτουργία της γλώσσας (Φεβρουάριος 2012)

Το νέο πρόγραμμα σπουδών για το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείαςτης Α΄ Λυκείου, εισάγει μια νέα διδακτική αντίληψη σχετικά με τους τρόπους προσέγγισης των αρχαιοελληνικών κειμένων.

Οι τρόποι αυτοί, συγκριτικά με τους μέχρι τώρα ισχύοντες, προκαλούν σημαντικές αλλαγές στην όλη διδακτική πρακτική και μεθοδολογία, καθώς και στη βασική στοχοθεσία του μαθήματος.

Ανατρέπονται, επομένως, τα ισχύοντα και καθιερώνονται πρωτοφανέρωτες αλλαγές. Για μια πρώτη ενημέρωση, σημειώνονται εδώ μερικές από τις πιο ουσιώδεις:

α) Ο πρωταρχικός στόχος, προς τον οποίο κατατείνει η όλη διδακτική διαδικασία, δεν είναι πλέον η μετάφραση του αρχαίου κειμένου αλλά η πλήρης και πολλαπλή κατανόησή του·

β) το κείμενο κατανοείται πάντα ως προϊόν των κοινωνικών και ιστορικών συνθηκών μέσα στις οποίες γεννήθηκε·

γ) η αρχαία ελληνική γλώσσα δεν διδάσκεται με τον παρωχημένο και σχολαστικό γραμματικο–συντακτικό τρόπο αλλά ως συνολική δομική – λειτουργική οργάνωση, μέσα από την οποία αναδεικνύεται μια συγκεκριμένη συντακτική τάξη και λογική·

δ) αυτή η συντακτική λογική αποκαλύπτει το πώς διαρθρώνεται και οργανώνεται ο αρχαιοελληνικός λόγος ως ροή νοημάτων·

ε) στην καθημερινή διδακτική πρακτική, έχει ξεχωριστή σημασία η λογικο–συντακτική αναδόμηση του κειμένου.

Arxaia_Ellinika_Domiki_Leitourgia

ΝΠ, Σεπτ. 2011

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/02/14/αρχαία-ελληνική-γλώσσα-η-δομική-λειτο/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 14

Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου (Μάρτιος 2012)

1.

Θα μιλήσουμε για τους νέους τρόπους διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου. Αυτό θα είναι το ευρύ θεματικό μας πλαίσιο.

Το γενικό οργανωτικό σχήμα που έχει προτείνει το Υπουργείο και εκόντες άκοντες το ακολουθούμε, το γνωρίζετε.

Δε θα το κρίνουμε τώρα ως προς τη διδακτική ευστοχία και τις δυσκολίες που ενδεχομένως παρουσιάζει. Δημόσια το έχω ήδη κρίνει. Πολύ συνοπτικά θα εκφράσω και τώρα τη γνώμη μου. Πρόκειται για ένα είδος διδακτικής εκτροπής. Πιστεύω ότι τα λογοτεχνικά κείμενα περιθωριοποιούνται, υποβαθμίζονται και την πρωτεύουσα θέση την παίρνουν όχι τα κείμενα, αλλά τα θέματα που απορρέουν από τα κείμενα. Η διδασκαλία αποκτά μιαν άλλη χροιά. Θα την έλεγα εξωλογοτεχνική ή και κοινωνιολογική

2.

Δεν είναι, βέβαια, αυτό το θέμα μας, να ασκήσουμε δηλαδή κριτική στο ισχύον και εφαρμοζόμενο σύστημα. Τα όσα είπα, ας εκληφθούν ως παρένθετος λόγος.

Το θέμα μας είναι κάτι άλλο: να αναζητήσουμε, μέσα στο υπάρχον σχήμα, μια διδακτική πρόταση που να συγκεντρώνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Να είναι:

αξιοπρεπής

προσγειωμένη

εφικτή – εφαρμόσιμη

αποτελεσματική

Logotexnia_A_Lyk_Didaskalia (pdf)

ΝΠ, 05/03/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/03/10/η-διδασκαλία-της-λογοτεχνίας-στην-α΄-λ/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 15

Πόλεμος για μιαν Ελένη; (Μάρτιος 2012)

Πέρυσι – 2011 – συμπληρώθηκαν σαράντα χρόνια απ’ το θάνατο του Γιώργου Σεφέρη. Πόσο, αλήθεια, γρήγορα μας φεύγει ο χρόνος! Σχεδόν απίστευτο ότι πέρασαν τόσα χρόνια από κείνον το δύσκολο Σεπτέμβρη του 1971.

Όμως το 2011 σωρεύτηκαν πολλές ανάλογες επέτειοι: τα εκατόχρονα απ’ το θάνατο του Παπαδιαμάντη αλλά και απ’ τη γέννηση του Ελύτη· τα εξηντάχρονα απ’ το θάνατο του Σικελιανού αλλά και τα εκατό χρόνια απ’ τη γέννηση του Τσίρκα!

Μέσα σε τόσες επετειακές συγκυρίες, αυτή του Σεφέρη έμοιαζε κάπως να «χωνεύεται» και να σβήνει. Όπως κι αυτές, βέβαια, του Σικελιανού και του Τσίρκα. Την πρωτοκαθεδρία της μνήμης και των τιμών την κέρδισαν ο μέγιστος Παπαδιαμάντης και ο κορυφαίος λυρισμός του Ελύτη, ο αίθριος και ο στοχαστικός ταυτόχρονα.

Όμως εμείς σήμερα μιλάμε μόνο για τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Ανήκει στους μείζονες ποιητές του 20ου αιώνα. Διαλέξαμε ένα από τα πιο γνωστά ποιήματά του: την Ελένη και δίνουμε στα όσα ακολουθούν μια δοκιμή ερμηνείας και μια σύντομη και εντελώς ενδεικτική βιβλιογραφία.

Seferis_Eleni.pdf

Αυτά τα δύο στοιχεία – δοκιμή ερμηνείας και βιβλιογραφία – θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως πιλότοι και ως βοηθοί για τις ανάλογες εργασίες που κάνουν από τη φετινή χρονιά οι μαθητές των Λυκείων. Κανείς – και πολύ περισσότερο ένας μαθητής – δεν θα μπορούσε να γράψει κάτι, χωρίς ένα μικρό υπόδειγμα και χωρίς μια στοιχειώδη βιβλιογραφική κατοχύρωση.

ΝΠ, 16/03/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/03/17/πόλεμος-για-μιαν-ελένη/

ΥΓ: Και για να επιβεβαιωθεί ότι το διαδίκτυο είναι πρωτογενής πηγή πληροφόρησης, θυμίζουμε την «Ημερίδα μνήμης και τιμής για τον Γιώργο Σεφέρη» με πλούσιο υλικό για τον ποιητή (24 Μαρτίου 2012, Εκπαιδευτήρια Δούκα).

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 16

Η οπτική βίωση των κειμένων: μια καινοτόμος μέθοδος προσέγγισης (Απρίλιος 2012)

Η ανάγνωση ενός ποιητικού κειμένου είναι το πρώτο βήμα για την κατανόησή του. Είναι η πρώτη, χρονικά, πρόσληψη της ποιητικής γραφής. Πρόκειται, φυσικά, για μια πρωτοβάθμια ακουστική απόλαυση. Ως συνολική, όμως, διαδικασία, η αναγνωστική πράξη συνιστά αυτόνομο γεγονός. Αποτελεί προϋπόθεση για να λειτουργήσει το γεγονός της απόλαυσης του ποιητικού κειμένου. Είναι, ακριβώς, η απόλαυση που μας προσφέρει το πρώτο άκουσμα ενός ποιητικού κειμένου…

Ο κάθε άνθρωπος δεν είναι πάντα εύκολο να λειτουργήσει ως αυτόνομος και αυτοδύναμος αναγνώστης. Για να φτάσει σε ένα επίπεδο αναγνωστικής επάρκειας, πρέπει υποχρεωτικά να περάσει πρώτα από ένα άλλο στάδιο: να μάθει και να κατακτήσει την τέχνη και την τεχνική της ανάγνωσης…

Μια τεχνική σταδιακής μύησης στους αναγνωστικούς τρόπους, είναι αυτό που εδώ το ονομάζουμε “οπτική βίωση” του ποιητικού κειμένου. Πρόκειται για ένα είδος και μια μορφή πρωτοβάθμιας και “εξωτερικής” ανίχνευσης της ποιητικής γραφής. Αυτή η πρωτοβάθμια ανίχνευση αποσκοπεί στο να επισημάνει ο αναγνώστης οτιδήποτε υποπίπτει άμεσα στην όρασή του…

Για να φανεί, όμως, πληρέστερα και εμπράγματα η όλη διαδικασία της “οπτικής” βίωσης, είναι αναγκαίο ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Το κείμενο που ακολουθεί, είναι παρμένο από τουςΠροσανατολισμούς του Οδυσσέα Ελύτη και καταδείχνει τι ακριβώς είναι ο γεωμετρημένος ποιητικός λόγος…

Optiki_Biosi (pdf)

ΝΠ, 19/04/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/04/20/optiki_biosi/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 17

Ο γλωσσικός μας πολιτισμός: το πλούσιο «ταμείο» της ελληνικής γλώσσας (Ιούνιος 2012)

Ως μη ειδικός δεν μπορώ να γνωρίζω τον υλικό πλούτο που έχει η χώρα μας. Είναι κρυμμένος, λένε, κάτω από τον στεριανό και τον υποθαλάσσιο χώρο μας. Μπορώ, όμως, να γνωρίζω τι πνευματικό πλούτο διαθέτει η Ελλάδα. Ανεκτίμητο και πολύμορφο! Το δέχονται οι πάντες, ακόμη και οι μη φίλοι μας.

Φυσικά, δεν πρόκειται να ξαφνιάσω, αν θέσω πρώτον αξιολογικά τον γλωσσικό μας πλούτο. Όχι, κυρίως, ως λεξιλογικό θησαυρό ή ως δύναμη εκφραστικής ευλυγισίας. Προβάλλω αυτόν τον πλούτο ως ιστορικό, πρωτίστως, μέγεθος και ως έναν πολύτιμο και πολυσέλιδο όγκο γλωσσικής περιπέτειας και ανεκτίμητων κειμένων.

Η Ελλάδα, χρόνια τώρα, πραγματοποίησε – εξακολουθεί και στο παρόν – τη μεγαλύτερη πολιτιστική εισβολή στους άλλους λαούς της Ευρώπης. Η Ελλάδα, βέβαια, ως γλωσσική κυρίως οντότητα. Φυσικά, δεν προσπάθησε να αλώσει τις άλλες γλώσσες. Αντίθετα, τις πλούτισε γλωσσικά. Έδωσε στους άλλους λαούς όλο το επιστημονικό λεξιλόγιο. Σήμερα, όλοι οι όροι στις επιστήμες, σε όλες σχεδόν τις γλώσσες, έχουν ελληνική ρίζα και προέλευση. Πρόκειται για ένα είδος γλωσσικής παγκοσμιοποίησης στο χώρο του πολιτισμού· παγκοσμιοποίηση με ελληνική ταυτότητα και με ελληνικά γλωσσικά «προϊόντα».

Σήμερα, λοιπόν, η σχεδόν χρεοκοπημένη Ελλάδα, έχει προσφέρει στη γλωσσική οικουμένη υπέρογκα πολιτιστικά – γλωσσικά δάνεια, που παραμένουν ανεξόφλητα. Όλοι οι λαοί της Ευρώπης είναι, απέναντί μας, υπερχρεωμένοι, κι αυτά τα χρέη είναι, επίσης, μεγέθη που συνυπολογίζονται ως ποσοστό πάνω στο γλωσσικό ΑΕΠ του κάθε λαού. Χρειάζεται να τα θυμόμαστε κάπου κάπου όλα αυτά.

Η πολιτιστική – γλωσσική εισβολή της Ελλάδας στην επικράτεια των άλλων λαών δεν έχει καμιά απολύτως ομοιότητα με τη σημερινή κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας σε παγκόσμια σχεδόν κλίμακα. Η κυριαρχία της αγγλικής λειτουργεί σήμερα ως ένα είδος γλωσσικού ιμπεριαλισμού. Η αγγλική γλώσσα εισβάλλει και εκτοπίζει. Κυριαρχεί και αλώνει. Επιβάλλει δηλαδή τη δική της γλωσσική ηγεμονία πάνω στην πνευματική – εκφραστική ιθαγένεια ενός λαού που, τελικά, καταλήγει – ο λαός αυτός – σε ένα είδος γλωσσικής υποτέλειας και υποδούλωσης.

Ερώτημα εύλογο και φυσικό: η Ελλάδα δεν έχει τα δικά της γλωσσικά δάνεια; Δεν οφείλει κάτι σε άλλους λαούς; Φυσικά και έχει. Καταρχάς, η παραδοσιακή γλωσσολογία δέχεται το πρώτο μας μεγάλο δάνειο: δεν είχαμε, λέει, αλφάβητο στα πανάρχαια χρόνια. Το δανειστήκαμε από τους Φοίνικες. Το προσαρμόσαμε όμως στο δικό μας φωνητικό σύστημα. Μπορεί, βέβαια, όλα αυτά να ανήκουν, ενδεχομένως, στην περιοχή του μύθου. Δείχνουν όμως κάτι πολύ σημαντικό: οι λαοί δε ζουν σε κατάσταση γλωσσικού απομονωτισμού. Οι γλωσσικές ανταλλαγές – ευρύτερα οι πνευματικές – δημιουργούν ένα άλλο «πνευματικό» εμπόριο, που συνιστά μια συναλλαγή διαφορετικής ποιότητας.

Μπορεί, λοιπόν, το ελληνικό αλφάβητο να έχει πάνω του στοιχεία φοινικικής ταυτότητας, όμως εμείς με τη σειρά μας κάναμε κάτι άλλο πολύ πιο σημαντικό. Χαρίσαμε ή, καλύτερα, δώσαμε αλφάβητο στη δυτική Ευρώπη.

Η ιστορία είναι γνωστή: Έλληνες άποικοι που πήγαν στην κάτω Ιταλία γνώρισαν στη χώρα υποδοχής το χαλκιδικό αλφάβητο, αυτό που μόνο είχε το γράμμα χ ως ξ. Από αυτό το αλφάβητο είναι τα σημερινά ευρωπαϊκά – λατινογενή αλφάβητα. (Ο Γ. Χατζηδάκις υποστήριξε ότι από Έλληνες αποίκους που ονομάζονταν Γραικοί, προήλθε το λατινικό Graecus, το Graecia και από αυτά τα νεότερα Grèce, Greece κλπ.).

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 18

Σήμερα, όμως, λένε πολλοί, η ελληνική γλώσσα, παρ’ όλη την οικουμενική της διάσταση, διατρέχει θανάσιμους κινδύνους. Φαντάζει υπερβολικό; Ενδεχομένως. Κίνδυνοι, πάντως, υπάρχουν και απειλούν, λιγότερο ή περισσότερο, τη γλωσσική μας υπόσταση.

Είναι ορατοί αυτοί οι κίνδυνοι; όντως μας απειλούν; είναι αντιμετωπίσιμοι; Ας τους δούμε έναν έναν:

Ξύπνησε πρόσφατα μια παλιά ιστορία (ξεκίνησε πρόσφατα από την Κύπρο): ηορθογραφική απλοποίηση της ελληνικής γλώσσας. Να κρατήσουμε, λ.χ., μόνο το γράμμα –ι– και να καταργήσουμε όλους τους άλλους φωνητικά ισοδύναμους φθόγγους (π.χ. ει, οι), οπότε το ρήμα λείπει θα γραφόταν «λίπι». Αστεία πράγματα! Καινούριο, τάχα μου, κρασί από παλιό βαρέλι!

Κάποιοι άλλοι μιλάνε για λατινοποίηση της ελληνικής γλώσσας. Να αποδίδουμε δηλαδή τη φωνητική των ελληνικών λέξεων με λατινικούς χαρακτήρες (για φαντασθείτε την ωραία ελληνική λέξη αγάπη να τη γράφετε agapi). Σε αυτή την τάση οφείλονται τα λεγόμεναgreeklish, που σήμερα πάνε να κυριαρχήσουν στην ηλεκτρονική γραφή των νέων παιδιών.

Η σύγχρονη εξαπλωτική δυναμική της αγγλικής γλώσσας είναι ένας σοβαρός κίνδυνος. Πάει να γίνει μόδα ή ένδειξη για το πόσο φτωχά είναι τα ελληνικά μας, όταν μιλάμε με ένα μικτό αγγλο – ελληνικό λεξιλόγιο.

Η μεγαλύτερη όμως απειλή προέρχεται από μας τους ίδιους και, κυρίως, από τη νέα γενιά. Τα νέα παιδιά είναι αυτά που σήμερα μιλούν μια δική τους γλώσσα, έναν περίεργο νεανικό γλωσσικό κώδικα: ή φθείρουν ανεπανόρθωτα τις λέξεις ή τις ακρωτηριάζουν (πολύ προχώ ο τάδε) ή τις ανασημασιολογούν επικίνδυνα (το Σαββατόβραδο περάσαμε τζάμι – Τα έφτυσε ο υπολογιστής μου).

Αυτά όλα, ναι, υποσκάπτουν τη γλώσσα, τη φθείρουν, τη γεμίζουν πληγές, θαμπώνουν κυριολεκτικά τη στιλπνότητα των λέξεων. Το πράγμα, βέβαια, ως νεανική μόδα έχει την ερμηνεία του, αλλά δεν είναι ίσως του παρόντος να επιμείνουμε περισσότερο.

Δε χρειάζεται, πάντως, να κυριαρχήσουν μέσα μας δύσθυμες σκέψεις και γκρίζες στιγμές. Η ελληνική γλώσσα, μέσα στην πολύχρονη περιπέτειά της, έχει δείξει τις αντοχές της, την αμυντική της ρώμη και την αναγεννητική της δυναμική. Αυτή, ακριβώς, η εσωγλωσσική ευρωστία της ελληνικής λαλιάς φαίνεται, στίλβουσα και λάμπουσα, στην όμορφή μας ποίηση και στη γνήσια πεζογραφία μας.

ΝΠ, 01/06/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/06/03/glossikos_politismo/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 19

Απ’ τις φρυκτωρίες στα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Ιούλιος 2012)

Να θυμίσουμε πρώτα το αυτονόητο: περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, όλοι μας επιζητούμε την επικοινωνία· την άμεση, δηλαδή, τη ζεστή και τη στενή επαφή με τον άλλον. Έτσι μόνο η ζωή μας παίρνει νόημα και αποκτά ουσία: όταν προεκτείνεται, μέσα απ’ την καθημερινή επικοινωνία, και συναντιέται με τη ζωή του άλλου. Τελικά, ο άλλος είναι που δίνει χρώμα στη ζωή μας και δικαιώνει την ύπαρξή μας. Εξάλλου, από όλες τις χρήσεις της γλώσσας, η συχνότερη και η πλέον σημαίνουσα είναι η ομιλητική που, ως φθεγγόμενη φωνή, ανοίγει διάλογο με τον άλλον. Δεν υπάρχει, λοιπόν, πιο παλλόμενη και πιο ζώσα στιγμή ευτυχίας από εκείνη που χαρίζει η συνομιλούσα συνάντηση δύο ψυχών.

Πάντα όμως ο άνθρωπος, απ’ τα πανάρχαια χρόνια, επιζητούσε το σχεδόν αδύνατο: να «συνομιλήσει» και με τον μακρινό άλλον, τον άγνωστο, τον μη ορατό: να του στείλει ένα μήνυμα, μια πληροφορία, ένα σήμα, έστω δυσανάγνωστο ή ακόμη και ακατανόητο. Ήθελε πάντα ο άνθρωπος, ανεξάντλητα επινοητικός, να ξεπεράσει τη μικρή εμβέλεια της φωνής του και να νικήσει τη σιωπή της απόστασης, που τον χώριζε απ’ τους άλλους.

Στα παλιά τα χρόνια, που είναι τυλιγμένα στην αχλή του μύθου και στις βαθιές σιωπές της ιστορίας, επινοήθηκαν οι φρυκτωρίες. Άναβαν δηλαδή οι άνθρωποι, μέσα στη νύχτα, φωτιές κι έστελναν έτσι ένα σήμα στον Άλλον, τον μακρινό συνάνθρωπο. Νικούσαν την απόσταση, «συνομιλούσαν» οι άνθρωποι, μια αμίλητη και μη λεκτική επικοινωνία, που δεν μπορούσε να την καταπιεί η σιωπή της νύχτας. Έτσι ήρθε το μήνυμα στις Μυκήνες για το γυρισμό στην πατρίδα τού Αγαμέμνονα, όπως μας λέει ο Αισχύλος. Με τον ίδιο τρόπο δόθηκε το σήμα για την επερχόμενη περσική απειλή.

(πηγή: mysifnos.gr)

Σήμερα τα νέα παιδιά, συνομιλώντας με όλους τους τρόπους που μας χαρίζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στέλνοντας sms, γράφοντας στην οθόνη του υπολογιστή ένα mail, κουβεντιάζοντας με τις ώρες μέσω Skype κλπ., μπορούν ποτέ να φανταστούν τη «γλώσσα» και τα σήματα που έστελνε, στα πανάρχαια χρόνια, μια φρυκτωρία;

Μπορούν να κατανοήσουν την ευδαιμονία του Μαραθωνοδρόμου που με τα φουσκωμένα πνευμόνια, απ’ τα 42 τόσα χιλιόμετρα, μπόρεσε να αρθρώσει με ξέπνοη φωνή τοΝενικήκαμεν;

Μπορούν να κατανοήσουν την αγαλλίαση του ανθρώπου που έπαιρνε μια επιστολή σφραγισμένη με βουλοκέρι; Είχε ξεκινήσει – η επιστολή – απ’ τη Βιέννη, πριν από τρεις μήνες, με ταχυδρομική άμαξα· έφτανε πρώτα στην Πόλη και περίμενε εκεί να βρεθεί ευκαιρία κάποιου άλλου ταχυδρόμου, για να φτάσει κάποτε το σφραγισμένο γράμμα στην Αθήνα. Όταν όμως έφτανε – επιτέλους! – στα χέρια του παραλήπτη, ένιωθε αυτός να του ζεσταίνει τις χούφτες η ανείπωτη χαρά της επικοινωνίας.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 20

Όχι, δεν είναι και τόσο εύκολο να τα κατανοήσει όλα αυτά η νέα γενιά. Πρόκειται για την ίδια τη διαδρομή του πολιτισμού, για το δρόμο δηλαδή που διήνυσε ο άνθρωπος, «ο μικρός, ο μέγας», απ’ τις νύχτες της φρυκτωρίας στη φωτεινή οθόνη του twitter και του facebook. Μια ατέλειωτη γραμμή δημιουργικής αγωνίας να αλλάξει ο άνθρωπος τη μοίρα του και να γεμίσει το χάος με φωνές που φθέγγονται σήματα· περπατούν αυτά τα σήματα στο κενό και κάποια στιγμή, μέσα σε δευτερόλεπτα, μας βρίσκουν.

Ξεκινώντας απ’ τις φρυκτωρίες και φτάνοντας στους σημερινούς αμέτρητους όγκους της πληροφορίας που συσσωρεύεται στα «νέφη» του internet, διανύουμε νοερά τον δύσκολο δρόμο, το πώς δηλαδή πραγματώθηκε το πολιτιστικό μας θαύμα!

Ζαρώνει κανείς και συστέλλεται, μαζεμένος μέσα στο δέος και τον σκοτεινό φόβο για το πού μπορεί να φτάσει ακόμη αυτό το θαύμα του πολιτισμού! Τότε είναι που περιδεείς μπροστά στις ανεξάντλητες δυνάμεις του ανθρώπου, αναζητάμε τον άλλον να ανταλλάξουμε δύο ζωντανές λέξεις, πρόσωπο με πρόσωπο: να ζήσουμε το θαύμα της συνομιλίας δύο ψυχών και να νιώσουμε την ευφροσύνη του συμπλησιάσματος δύο φωνών!…

ΝΠ, 12/07/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/07/14/friktories/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 21

Πώς κατανοώ ένα θέμα; Πώς οργανώνω το πλάνο εργασίας μου; Είμαστε δημιουργοί

της γνώσης; (Αύγουστος 2012)

Οι ερευνητικές εργασίες πρωτοεφαρμόστηκαν, ως διδακτικό και ερευνητικό σχήμα, πέρυσι στην Α΄ Λυκείου. Από τη φετινή χρονιά, το μάθημα, ανανεωμένο και εμπλουτισμένο με την πείρα μιας χρονιάς, προεκτείνεται στη Β΄ Λυκείου. Ουσιαστική και πολλά υποσχόμενη αυτή η διδακτική διερεύνηση του μαθήματος. Αρχίζουμε πλέον, όλοι μας να κατανοούμε το μέγα αυτονόητο της διδακτικής πράξης: σημασία δεν έχει το να αποθησαυρίζω και να αποθηκεύω στη μνήμη μου έτοιμα πακέτα γνώσεων. Το ουσιώδες είναι να αναζητώ τη γνώση και να χαίρομαι τη χαρά της αναζήτησης και πρωτίστως, της ανακάλυψης!

Αυτό το αξίωμα, ως κυρίαρχη ουσία της διδακτικής, αναδεικνύει το μαθητή σε αναζητητή της γνώσης. Μαθαίνει δηλαδή ο μαθητής να ανιχνεύει καινούρια μαθησιακά περιβάλλοντα. Ιδιαίτερα μαθαίνει και αποκτά τη δεξιότητα να επισημαίνει, με τη διαδικτυακή διερεύνηση, να αξιολογεί και, τελικά, να επιλέγει όσα γνωσιακά στοιχεία προαπαιτούνται για την ολοκλήρωση του έργου που έχει αναλάβει. Αυτός ο τρόπος αναζήτησης, ανεύρεσης, αξιολόγησης, επιλογής και αξιοποίησης της γνώσης καθιστά, τελικά, το μαθητή συν-δημιουργό της γνωσιακής και μαθησιακής του εξέλιξης.

Πώς λοιπόν πρέπει καταρχήν να συν-εργαστούμε σε ένα θέμα και να οργανώσουμε αποτελεσματικότερα μια ερευνητική εργασία;

Το πρώτο αυτονόητο βήμα είναι η επιλογή του θέματος μέσα από συγκεκριμένους θεματικούς κύκλους και η προσπάθεια πλήρους κατανόησης του θέματος, μαζί φυσικά με τη διάσπασή του σε μικρότερα και πιο κατανοητά υποθέματα. Το δεύτερο, μέσα πάντα από συγκεκριμένα ερευνητικά βήματα, είναι η κατάστρωση ενός σχεδίου, ενός πλάνου εργασίας.

Παρουσιάζονται, λοιπόν, στη νέα ιστονησίδα εκπαίδευσης και πολιτισμού, τη Φιλογνωσία, ταπρώτα κρίσιμα βήματα που είναι απαραίτητο να γίνουν, ώστε μία ερευνητική εργασία να ξεκινήσει σε σωστές βάσεις (πηγή: Kεφ. 01, βιβλίο «Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες»).

ΝΠ, ΓΚ, 21/08/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/08/23/plano_ergasias/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 22

Η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου: απορίες και ερωτήματα (Οκτώβριος 2012)

Με τις πρόσφατες οδηγίες που έφτασαν στα Λύκεια (μόλις στις 4 Οκτωβρίου), επαναεισάγεται στην Α΄ λυκειακή τάξη – ομολογουμένως για πολλοστή φορά – ο θεσμός της διδασκαλίας ολόκληρου (= εκτενούς) λογοτεχνικού έργου, δηλαδή ενός μυθιστορήματος ή μιας νουβέλας. Φαίνεται ότι τα ελληνικά ΠΣ έχουν μια περίεργη εγγενή «δυναμική»: να πορεύονται προς τα πίσω και να ανακυκλώνουν παλιές και τριμμένες από κακή χρήση διδακτικές κατευθύνσεις.

Βέβαια, κανείς δε θα μπορούσε να μεμφθεί τη διδασκαλία ενός μυθιστορήματος σε λυκειακή τάξη. Ήδη ο θεσμός, εδώ και αρκετά χρόνια, δοκιμάζεται με επιτυχία στη θεωρητική κατεύθυνση της Γ΄ Λυκείου: διδάσκεται Βιζυηνός (Το αμάρτημα της μητρός μου), Στρατής Δούκας (Η ιστορία ενός αιχμαλώτου) αλλά και εκτενή ποιητικά έργα του Σολωμού και του Ρίτσου (Κρητικός, Η σονάτα του σεληνόφωτος).

Όμως στη Γ΄ Λυκείου, και δη στην κατεύθυνση, η διδασκαλία και η πρόσληψη ενός λογοτεχνικού έργου λειτουργούν κάτω από το πιεστικό και εξαναγκαστικό καθεστώς των πανελλαδικών εξετάσεων. Στις άλλες, όμως, λυκειακές τάξεις είναι γνωστό ότι επικρατεί διδακτική χαλαρότητα και μαθητική αδιαφορία.

Ας επανέλθουμε όμως στον επαναεισαγόμενο θεσμό. Γιατί, άραγε, το Υπουργείο επανέρχεται σε ένα διδακτικό πρόγραμμα που, όποτε δοκιμάστηκε, παρουσίασε εξαρχής σημεία σταδιακής αποδυνάμωσης, διδακτικής υποτονικότητας ή και αδράνειας; Δε θα ήταν πιο αποτελεσματικό, να επαναεισαχθεί ο θεσμός της διδασκαλίας ενός, λ.χ., μυθιστορήματος, αφού δημιουργηθεί πρώτα μια εδραία, υποστηρικτική της διδασκαλίας, υποδομή αναγκαία και υποβοηθητική για τον διδάσκοντα;

Χωρίς αυτή την υποστηρικτική υποδομή, για την οποία θα μιλήσουμε εκτενέστερα στα όσα ακολουθούν, το εγχείρημα κινδυνεύει να μεταπέσει πάλι σε διδακτικές αστοχίες, σε εσφαλμένες ή δύσκολες κειμενικές επιλογές, που να μην τις «σηκώνει» το επίπεδο της τάξης, ή ακόμη και στη νευρικότητα ενός διδακτικού αυτοσχεδιασμού…

Didaskalia_Afigimatikou

ΝΠ, 5/10/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/10/11/logotexniko/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 23

Η μέθοδος «Project» – διαπιστώσεις, απορίες, ερωτηματικά (Νοέμβριος 2012)

Η διδασκαλία προϋποθέτει πάντα μια μέθοδο. Δε διδάσκει κανείς την αταξία· διδάσκει την τάξη και, φυσικά, η διδακτική τάξη προϋποθέτει τη μέθοδο, δηλαδή τον οργανωμένο τρόπο αναζήτησης, ανακάλυψης, προσέγγισης και κατάκτησης της γνώσης.

Κάποιες φορές δημιουργείται ένας περίεργος διδακτικός οίστρος. Θεοποιείται μια μέθοδος διδασκαλίας, δηλαδή υπερλατρεύεται ως ένα είδος διδακτικής πανάκειας, που λύνει όλα τα προβλήματα, και τότε δημιουργείται μια κατάσταση συρμού, ομαδικής παράκρουσης και διδακτικής μόδας. Σε τέτοιες καταστάσεις κυριαρχεί, ως πρυτανεύουσα, μία και μόνη μέθοδος. Τότε είναι που ενεδρεύουν κάποιοι κίνδυνοι. Τους καταγράφουμε συνοπτικά: ομογενοποιείται η διδασκαλία και αρχίζει να επικρατεί ένα είδος μεθοδολογικής και διδακτικής μονομέρειας. Χάνονται δύο πράγματα: η εναλλαγή των διδακτικών μεθόδων και ο διδακτικός πολυτροπισμός που αποτρέπει την τυποποίηση.

Κάποτε – δεκαετία του ’70 – θεοποιήθηκαν, ως διδακτέα ύλη, τα σύνολα. Η εκπαιδευτική κοινότητα έφτασε σ’ ένα επίπεδο λατρευτικής παράκρουσης. Τα τελευταία χρόνια ο μικρός ή ο μεγάλος θεός στην εκπαίδευση είναι οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ). Παράλληλα, κυριάρχησαν – πάντα στο χώρο της εκπαίδευσης – η ομαδοσυνεργατική μορφή διδασκαλίας και η λεγόμενη μέθοδος project. Αυτονόητο ότι ούτε στη διδακτική ομαδοσυνεργατικότητα ούτε στην αναζήτηση της γνώσης με τη μέθοδο project προσγράφεται κάτι το αρνητικό. Το αντίθετο μάλιστα.

Δημιουργούνται, όμως, κάποιες εύλογες απορίες ή και ερωτηματικά. Καταρχήν, πρέπει να διευκρινιστεί ότι η μέθοδος project προϋποθέτει την ομαδοσυνεργατικότητα, δηλαδή την κατανομή της τάξης σε ισομελείς ομάδες συν–εργασίας, συν–έρευνας και συν–ανακάλυψης της γνώσης. Επομένως, προβάλλει ως ισχυρό προαπαιτούμενο η συνύπαρξη στην τάξη μαθητών που έχουν τη συνεργατική προδιάθεση και, παράλληλα, είναι εξοικειωμένοι με τους κανόνες της μικρο–έρευνας και της αναζήτησης της γνώσης. Τι γίνεται, όμως, όταν οι μαθητές, για ποικίλους λόγους, δε διαθέτουν αυτά τα δύο προαπαιτούμενα;

Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η μέθοδος project ανατρέπει παγιωμένους ρόλους: ο διδάσκων δε λειτουργεί πλέον ως μοναδικός χορηγός και πηγή γνώσεων. Ο ρόλος, όχι βέβαια της προσφοράς, αλλά της αναζήτησης της γνώσης, μετακινείται από το δάσκαλο σε ομάδες μαθητών. Για να ουσιαστικοποιηθεί όμως μια τέτοια μετακίνηση γνωστικής αναζήτησης, πρέπει και πάλι να συλλειτουργήσουν κάποιοι όροι και κάποιες προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα:

Χρειάζεται να υπάρχουν τα εργαλεία για να τελεσφορήσει η έρευνα – αναζήτηση της γνώσης (= υπολογιστές, βιβλιοθήκες, ψηφιακό υλικό κλπ.). Διαφορετικά, δεν μπορεί να λειτουργήσουν τα λεγόμενα ερευνητικά πεδία.

Προαπαιτείται, ακόμη, να προσδιορισθούν με ακρίβεια τα διαδικτυακά και τα βιβλιογραφικά πεδία έρευνας, για να μη χαθούν οι μαθητές στο χαοτικό κόσμο της ψηφιακής και της έντυπης βιβλιογραφίας.

Τέλος, οι συνεργαζόμενοι ως ερευνητική ομάδα μαθητές πρέπει να έχουν ξεπεράσει το σύνδρομο της αντιγραφικής ευκολίας και του λογο–κτόνου copy paste.

Πού επιδιώκω να καταλήξω; Στο απλό και το αυτονόητο: πρώτα εξασφαλίζω όλα τα προαπαιτούμενα, όπως καταγράφηκαν στα προαναφερόμενα, και μετά εισάγω, δοκιμάζω και εφαρμόζω μια μέθοδο και, εν προκειμένω, τη μέθοδο project. Η μέθοδος δε συνιστά αυτόματο διδακτικό πιλότο. Κάποιος τη χειρίζεται και την κατευθύνει στηριγμένος σε προϋποθέσεις και εργαλεία. Διαφορετικά, η κάθε μέθοδος και ιδιαίτερα αυτή του project, ως ιδιαίτερα απαιτητική, «λειτουργεί» εν κενώ, δηλαδή αναποτελεσματικά.

ΝΠ, 12/11/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/11/14/method-project/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 24

Από το παλιό στο φρέσκο: το όνειρο της ανανέωσης στην ελληνική εκπαίδευση (Δεκέμβριος 2012)

Υπάρχει ακόμη πολλή σκουριά. Οξειδωμένες αρθρώσεις που κάνουν δύσκαμπτο και δυσκίνητο το σώμα. Ισχυρές και παγιωμένες αντιλήψεις βαραίνουν το στήθος και δεν επιτρέπουν την ελεύθερη ανάσα. Το κρατούν καθηλωμένο στα ίδια και τα ίδια, δεμένο με χοντρά σχοινιά, το σώμα της ελληνικής εκπαίδευσης.

Όποιος, όμως, είναι καθηλωμένος στον ίδιο τόπο, πάσχει από έλλειψη ευρυχωρίας· δεν ανασαίνει ελεύθερα· σβήνει λίγο λίγο η δημιουργική, η ρηξικέλευθη σκέψη και χάνεται, ίσως και οριστικά, η ικανότητα για τολμηρές τομές και φρέσκιες αναζητήσεις.

Σ’ ένα τέτοιο κλίμα αυτοκαθήλωσης σε τριμμένα και οξειδωμένα σχήματα (= διδασκόμενης ύλης, στόχων, νοοτροπίας, μεθοδολογίας, διδακτικής φιλοσοφίας κλπ.), έγκλειστη στη μεγαλόστομη ρητορική της αυταρέσκειας, χάνεται και υποφέρει ή και βασανίζεται η ελληνική εκπαίδευση.

Μήπως φαντάζουν όλα αυτά υπερβολικά και διογκωμένα; μήπως μοιάζουν να απορρέουν από την ίδια πηγή της νεοελληνικής γκρίνιας και μιζέριας; μήπως, τελικά, βλέπουμε τα πράγματα με θολωμένη, από ποικίλες σκοπιμότητες, όραση;

Ευτυχώς, είναι εύκολο να καταδείξουμε ότι ισχύουν τα ακριβώς αντίθετα. Δεν υπάρχει δηλαδή πρόθεση διόγκωσης· ούτε η μίζερη μεμψιμοιρία· και η όραση διατηρεί τη διαύγειά της και βλέπει τα πράγματα με ευκρίνεια και στις πραγματικές τους διαστάσεις.

Χρειάζεται, βέβαια, και ο εμπράγματος λόγος: να δώσουμε δηλαδή τα αποδεικτικά στοιχεία· αυτά που βεβαιώνουν ότι η ελληνική εκπαίδευση είναι στατική, ακίνητη και καθηλωμένη· ότι της λείπει δηλαδή η δυναμική της ουσιαστικής ανανέωσης. Θα αρκούσαν, πιστεύω, ελάχιστα παραδείγματα από την ενδοσχολική διδακτική πραγματικότητα για να φανεί, με απτό τρόπο, η αλήθεια της εκπαιδευτικής απραξίας ή, έστω, και νωχέλειας… (συνέχεια στο παρακάτω pdf)

από το μαθητή ως κέντρο, αναπτύσσεται ερευνητική εργασία, που κατατείνει στηνανακάλυψη της γνώσης…

PALIO_FRESKO

ΝΠ, 16/12/2012

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2012/12/18/palio-fresko/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 25

Ο καβαφικός ύμνος για την ποίηση – μια μικρή ποιητική τριλογία (Ιανουάριος 2013)

Έτος Καβάφη το 2013 και μάλιστα διπλή επέτειος: 150 χρόνια από τη γέννησή του και 80 από το θάνατό του!

Βέβαια, μέσα στον επετειακό εορτασμό αποξεχάστηκε η άλλη μεγάλη επέτειος: τα 70 χρόνια από το θάνατο του Κωστή Παλαμά..

O Kωνσταντίνος Kαβάφης, σε αχρονολόγητο σχέδιο από τον Γιάννη Kεφαλληνό (πηγή:http://www.kavafis.gr)

Ο Καβάφης ήταν ίσως ο πρώτος ποιητής που προκάλεσε τις υπόγειες ρωγμές στο παλαμικό ποιητικό κατεστημένο. Τώρα πλέον ο μέγας Καβάφης φαίνεται να επισκιάζει και μεταθανάτια όχι μόνο τον Παλαμά αλλά και όλους εκείνους που τον αμφισβήτησαν εν ζωή.

Το μικρομελέτημα που ακολουθεί είναι το πρώτο μας αφιέρωμα στον μεγάλο Αλεξανδρινό, που δίκαια πλέον θεωρείται ποιητής παγκόσμιας εμβέλειας και ακτινοβολίας.

Mikromeletima

ΝΠ, 30/01/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/01/30/kavafis/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 26

Οι πολλαπλές λειτουργίες των λέξεων (Φεβρουάριος 2013)

Σκεφθείτε κάτι πολύ απλό: όταν ακούτε μια λέξη (ή όταν διαβάζετε μια λέξη), πόσα πράγματα συλλειτουργούν μέσα σας;

Το έχετε σκεφθεί αυτό το θέμα; Κι όμως, είναι κάτι που μας συμβαίνει άπειρες φορές μέσα σε μια μέρα. Αξίζει, λοιπόν, να το δούμε.

Πρώτα πρώτα οι φθόγγοι (= τα γράμματα) που συνθέτουν μια λέξη, παράγουν ένα συγκεκριμένο

ηχητικό αποτέλεσμα

(= έναν ήχο, ένα άκουσμα)

Την αίσθηση αυτού του ήχου τη νιώθουμε καλύτερα, όταν ακούμε μια λέξη από άλλη γλώσσα που δεν την ξέρουμε. Η λέξη γίνεται αισθητή μόνο ως άκουσμα, ως ήχος, ως ηχητικό αποτέλεσμα.

π.χ. amour

Αν δεν γνωρίζουμε τι σημαίνει αυτή η λέξη στη γαλλική γλώσσα, την ακούμε και τη νιώθουμε μόνον ως έναν ακατανόητο ήχο.

Ξαναγυρίζουμε στη δική μας γλώσσα, αυτή που ξέρουμε, που τη μιλάμε και τη γράφουμε. Τι άλλο, λοιπόν, «βλέπουμε» σε μια λέξη;

Η συνέχεια εδώ… (PDF)

ΝΠ, Φεβρουάριος 2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/03/02/lexeis

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 27

Τα γραμμικά και τα πολυτροπικά κείμενα (Ι) (Μάρτιος 2013)

Αυτό που διαβάζετε τώρα είναι ένα γραμμικό κείμενο. Επίσης, το μικρό απόσπασμα που ακολουθεί, είναι η κλασική μορφή ενός γραμμικού κειμένου σε έντυπη μορφή:

Ποίηση και μουσική

Σκέφτομαι τα ποιήματα ή και τις ποιητικές συνθέσεις που είχαν την «καλή» τύχη να γίνουν έντεχνα τραγούδια. Κάποια από αυτά, ως ποιητικές πραγματώσεις, δεν ήταν τίποτ’ άλλο παρά μικρές λυρικές στιγμές, που δύσκολα προκαλούσαν έναν πρώτο κραδασμό. Απ’ τη στιγμή όμως που μιa άλλη τέχνη τα επένδυσε στο μουσικό της ρυθμό, τα ανέδειξε και τα έβγαλε απ’ τη σκόνη του χρόνου. Καθώς μάλιστα τα τραγουδάμε, συναντούν πιο εύκολα την προσωπική μας παθολογία και μας προκαλούν τη στιγμιαία δόνηση. Έτσι, μοιάζουν να έχουν αποκτήσει συγκινησιακή επιφάνεια, που δεν την είχαν ως ποιητικά κείμενα.

(Από το βιβλίο του Ν. Παρίση Κριτικές δοκιμές, Δόμος, 1986)

Έχετε σκεφτεί ποια είναι η εγγενής αδυναμία ενός γραμμικού κειμένου; Θα τη νιώσουμε καλύτερα αν σκεφτούμε ένα κείμενο αφηγηματικού χαρακτήρα – ένα, λ.χ., μυθιστόρημα, μια νουβέλα ή ένα διήγημα.

Όλα αυτά τα γραμμικά κείμενα δεν μπορούν να παρουσιάσουν ταυτόχρονα δύο γεγονότα που συνέβησαν την ίδια στιγμή. Αναγκαστικά θα αφηγηθούν πρώτα το ένα και μετά το άλλο. Παρόλο που ως συμβάντα ανήκουν στην ίδια χρονική στιγμή. Αυτή, ακριβώς, είναι η αδυναμία των γραμμικών κειμένων.

Την αδυναμία της γραμμικότητας δεν την έχει το σύγχρονο θέατρο και ο κινηματογράφος. Αυτές οι δύο τέχνες έχουν την αφηγηματική δυνατότητα να παρουσιάζουν ταυτόχρονα δύο γεγονότα ομόχρονα, δηλαδή δύο περιστατικά που συνέβησαν την ίδια χρονική στιγμή. Επομένως, το θέατρο και ο κινηματογράφος δεν έχουν την αδυναμία της γραμμικότητας.

Η αδυναμία της γραμμικότητας ξεπεράστηκε με τα λεγόμενα πολυτροπικά κείμενα. Αυτά τα κείμενα εκτός από τον γραπτό – έντυπο λόγο, που μπορεί να τυπώνεται όχι μόνο γραμμικά αλλά με ποικίλους άλλους τρόπους, μπορούν να συνδυάζουν πολλά εκφραστικά μέσα (π.χ. λόγο και εικόνα).

Σήμερα, μάλιστα, οι δυνατότητες που προσφέρουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν καταστήσει πρακτικά εύκολη τη δημιουργία πολυτροπικών κειμένων. Τα τελευταία αυτά, επειδή ακριβώς ξεπερνούν την αδυναμία της γραμμικής και επίπεδης γραφής, συνιστούν «κείμενα» ζωντανά, απτά, πολυεπίπεδα και ιδιαίτερα «εκφραστικά». Γι’ αυτό και προσφέρονται για πολλαπλή αξιολόγηση στην εκπαιδευτική και μαθησιακή διαδικασία. Πρόκειται δηλαδή για κείμενα που μιλούν στα παιδιά με ιδιαίτερη δραστική αμεσότητα και με ζωντανό και ευθύ τρόπο.

Για παράδειγμα, η παρακάτω σελίδα συνδυάζει τη γραμμικότητα και την πολυτροπικότητα των κειμένων:

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 28

(Από το βιβλίο των Ν. Παρίση, Γ. Κωτσάνη Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες, 2011)

Καταληκτικά, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα πολυτροπικά κείμενα δεν είναι μόνο ειδικής γραφής αλλά και ειδικών σκοπών. Δυναμική και πολλαπλή αξιοποίησή τους γίνεται πολύ συχνά στην εκπαίδευση.

ΝΠ, 31/3/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/03/31/polytropika/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 29

Η ιστορική μέθοδος του Καβάφη (Απρίλιος 2013)

Φέτος γιορτάζουμε το έτος Καβάφη. Πρέπει να τιμήσουμε τη μνήμη του μεγάλου έλληνα ποιητή. Το άρθρο που ακολουθεί είναι το ελάχιστο. Εξετάζει τον τρόπο λειτουργίας και εφαρμογής της μυθικής μεθόδου απ’ τον μεγάλο αλεξανδρινό ποιητή…

Πέρα, όμως, από όλα αυτά υπάρχει και κάτι άλλο στην καβαφική ποίηση που δείχνει, από μιαν άλλη οπτική γωνία, τη μεγαλοσύνη του ποιητή. Πρόκειται γι’ αυτό που θα το λέγαμε αναγωγή του «τώρα» στο ιστορικό ανάλογο του «τότε». Να διευκρινίσουμε, όμως, πληρέστερα το νόημα αυτής της αναγωγής.

Το πρόβλημα του τώρα, ένα δηλαδή οξύ παροντικό γεγονός που συνέχει και απασχολεί την ανθρώπινη κοινότητα, ο ποιητής δεν το φωτίζει άμεσα και δε μιλάει γι’ αυτό με τρόπο ευθύ. Το ανάγει σε μια ανάλογη και παρόμοια στιγμή ή κατάσταση του ιστορικού παρελθόντος. Με τον τρόπο αυτής της αναγωγής, μιλάει για το θέμα του εντελώς έμμεσα, πλάγια ή και κρυπτικά. Στην ουσία δηλαδή αποκρύπτει το ποιητικό θέμα μια και το περιβάλλει – ουσιαστικά το σκεπάζει – και το ντύνει με μια επένδυση αναλογικής ιστορικότητας.

Πιο συγκεκριμένα, με αυτή την αναγωγή του ποιήματος στον κόσμο της ιστορίας, ο Καβάφης προσδίδει στην ποιητική του δημιουργία πρωτοφανέρωτα και ιδιάζοντα χαρακτηριστικά. Να τα συναριθμήσουμε και να τα παρουσιάσουμε.

Το πρώτο: το ποίημα δεν απορροφά απλώς ένα μικρό ποσοστό ιστορικής ύλης που συσσωματώνεται και, ενδεχομένως, χάνεται ή αποδυναμώνεται μέσα σε άλλα, πιο ισχυρά, ποιητικά στοιχεία. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η ιστορική δηλαδή ύλη γίνεται η κυρίαρχη κρούστα που επικαλύπτει και σκεπάζει το ποίημα σε ολόκληρη την έκτασή του. Αυτή, ακριβώς, η ολική επικάλυψη του ποιήματος από την ιστορική κρούστα, δημιουργεί συνθήκες θεματικής απόκρυψης.

Αυτή η έννοια της θεματικής απόκρυψης είναι το δεύτερο στοιχείο στο οποίο θα θέλαμε να σταθούμε. Το θέμα δηλαδή που απασχολεί τον ποιητή, βγαίνει τρόπον τινά από τον εαυτό του, ντύνεται με ένα αλλότριο (τυπικά) ένδυμα, μεταμορφώνεται, διαλύεται και χάνεται περιβεβλημένο με το κουκούλι της ιστορικής ύλης.

Ο αναγνώστης θα πρέπει να ανασύρει την ιστορική κρούστα, να ανοίξει το κουκούλι και να αναζητήσει, μέσα στα ιστορικά περιστατικά, όλα αυτά τα λανθάνοντα νοήματα. Η αναζήτηση θα τον

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 30

βοηθήσει να επαναφέρει το ποίημα από την ιστορική του διάσταση στην πραγματική του θεματική λειτουργικότητα.

Τα λανθάνοντα νοήματα που η αναζήτησή τους συνιστά το γοητευτικό «παιχνίδι» της διείσδυσης στον νοηματικό πυρήνα του ποιήματος, είναι το τρίτο στη σειρά στοιχείο πού θα θέλαμε να θίξουμε.

Τελικά, αν υπεραπλουστεύσουμε τα πράγματα, όλη αυτή η διαδικασία της επένδυσης του ποιητικού θέματος με ιστορική ύλη, ουσιαστικά ανήκει στο ευρύτερο γένος της ποιητικής υποβολής. Δεν προβάλλει δηλαδή ο ποιητής, μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, το ποιητικό του θέμα ολόσωμο, γυμνό, ολόκληρο, ατόφιο, καθαρό και άπλετα φωτισμένο. Αντίθετα, το μισοκρύβει, το κρατά στο ημίφως, το ντύνει με τυπικά αλλότρια ρούχα, το μισοφωτίζει, το μετακινεί χρονικά και το παρουσιάζει ως ιστορικό ή ψευδοϊστορικό περιστατικό. Όλη αυτή η ποιητική τροπικότητα προκαλεί και ερεθίζει. Προκαλεί τον αναγνώστη να αναζητήσει μέσα στη συνολική ιστορική σκηνοθεσία, αυτό που του κρύβει ο ποιητής ή, καλύτερα, το προβάλλει με την τέχνη και την τεχνική της υποβολής.

Για να μη φανεί ότι μιλάμε κάπως αοριστικά και γενικόλογα, χρειάζεται ίσως η αναφορά σ’ ένα συγκεκριμένο ποίημα του Καβάφη που ο ποιητής το έχει επενδύσει ολοκληρωτικά με «ιστορική» ύλη. Ας σταθούμε για λίγο στο ποίημα που επιγράφεται Ο Δαρείος. Το κυρίαρχο πρόσωπο που κινείται σε ολόκληρο το ποίημα, είναι ο αυλικός ποιητής Φερνάζης. Υπηρετεί στην αυλή του Μιθριδάτη. Πρόκειται για πρόσωπο που το έπλασε η φαντασία του ποιητή, πλαστό δηλαδή, αλλά τοποθετημένο σε περιβάλλον και σε συνθήκες απόλυτα ιστορικές. Επομένως, το συγκεκριμένο καβαφικό ποίημα, εφόσον το κυρίαρχο πρόσωπο είναι πλαστό, θα θεωρηθεί ψευδοϊστορικό.

Πώς, ακριβώς, λειτουργεί και πώς κινείται μέσα στο ποίημα ο ποιητής Φερνάζης; Βρίσκεται σε στιγμές ποιητικής δημιουργίας. Γράφει ένα επικό ποίημα προς τιμή του Δαρείου Α΄ του Υστάσπου. Τον βασανίζει όμως μια έντονη ποιητική δυστοκία. Δεν ξέρει τι ένιωθε ο Δαρείος τη στιγμή της ενθρόνισής του: μήπως υπεροψία και μέθη;

Η στιγμή της ποιητικής δυστοκίας και του ποιητικού στοχασμού για τον Φερνάζη διακόπτεται ξαφνικά. Έρχεται το μήνυμα ότι άρχισε ο πόλεμος. Οι ρωμαϊκές λεγεώνες έχουν ήδη εισβάλει στην πατρίδα. Πού καιρός τώρα για ποίηση! Φαντάσου ελληνικά ποιήματα μέσα στη τρομακτική δίνη του πολέμου. Η ποίηση, λοιπόν, αίρεται, ακυρώνεται, παύει να λειτουργεί, γιατί φαντάζει πολυτέλεια σε ώρα πολέμου.

Κι όμως! Μέσα στην όλη ταραχή, την ταραχή που προκάλεσε ο πόλεμος, τον Φερνάζη τον απασχολεί η αρχική ποιητική του ιδέα: τι άραγε να ένιωθε ο Δαρείος. Και το ποίημα καταλήγει:

Όμως μες σ’ όλη του την ταραχή και το κακό,

επίμονα κ’ η ποιητική ιδέα πάει κι έρχεται —

το πιθανότερο είναι, βέβαια, υπεροψίαν και μέθην·

υπεροψίαν και μέθην θα είχεν ο Δαρείος.

Είναι, επομένως, εύλογο το ερώτημα: μέσα σε αυτή την ψευδοϊστορική ατμόσφαιρα που ως κρούστα σκέπασε το ποίημα, ποια είναι τα λανθάνοντα νοήματα που με τέχνη γοητευτική τα απέκρυψε ο ποιητής; Θέλω να πιστεύω ότι εύκολα διαφαίνονται οι σπόνδυλοι που οργανώνουν το σώμα του ποιήματος. Ο Φερνάζης, ως ποιητής που πασχίζει να συνθέσει έπος, είναι ο πρώτος σπόνδυλος: τίθεται, μέσω αυτού του προσώπου, η λειτουργία της ποίησης, το ποιείν ποιήματα. Ο πόλεμος είναι ο δεύτερος σπόνδυλος: αίρει και ακυρώνει τη λειτουργία της ποίησης. Τελικά, όμως, το ποίημα, δια του Φερνάζη και πάλι, οδηγείται στην επαναλειτουργία της ποίησης με τους προαναφερόμενους εξόδιους στίχους.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 31

Το πού καταλήγουμε είναι, πιστεύω, ορατό: το ποίημα, χτισμένο πάνω στο τρίπτυχο σχήμα θέση – άρση – θέση (= τίθεται η λειτουργία της ποίησης, αίρεται και, τελικά, επανατίθεται), συνιστά πλάγιο ύμνο στην τέχνη της ποίησης που η εν πολέμω ταραχή αδυνατεί να την ακυρώσει και να την καταργήσει. Η ποίηση, λοιπόν, ως ακατάλυτη αξία και διάρκεια.

Ο αναγνώστης προκαλείται να αποκωδικοποιήσει, να αναγνώσει και, επομένως, να κατανοήσει το νόημα της αναλογικής ιστορικότητας που καλύπτει και σκεπάζει το ποιητικό θέμα. Μια τέτοια ανάγνωση, γοητευτική στην ουσία της, δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Η αιτία της δυσκολίας οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι στον Καβάφη το στρώμα της ιστορίας ως επένδυση καλύπτει συνολικά την έκταση του ποιήματος. Αυτός, όμως, ο συνολικός λόγος για κάτι που ανήκει τάχα ολοκληρωτικά στον κόσμο της ιστορίας, δυσχεραίνει την επαναφορά του ποιήματος στο «τώρα» και, επομένως, την άμεση κατανόηση του ποιητικού νοήματος. Ουσιαστικά, αυτή η διαλεκτική σχέση αναλογικής ομοιότητας ανάμεσα στο τώρα (= το παρόν) και στο «τότε» (= παρελθόν), συνιστά ένα «παιχνίδι» νοηματικής απόκρυψης. Το μισοφωτισμένο, μέσω της ιστορίας, ποιητικό θέμα, αναγνωστικά γίνεται πολύ πιο προκλητικό με την έννοια ότι ερεθίζει και ενεργοποιεί την αναγνωστική μας διεισδυτικότητα και οξύνοια.

Η ιστορική αυτή μέθοδος της θεματικής απόκρυψης που εμπλέκει τον αναγνώστη στην αναζήτηση μιας ιστορικής αναλογίας και ομοιότητας, ανήκει αποκλειστικά στους ποιητικούς τρόπους του Καβάφη. Αυτός εγκαινίασε μια τέτοια ποιητική τροπικότητα. Είναι, ακριβώς, αυτή που χαρακτηρίζει τα ιστορικά ή τα ψευδοϊστορικά ποιήματα του Αλεξανδρινού. Ποιήματα, για παράδειγμα, όπως Ο Δαρείος, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, καθώς και πολλά άλλα, καλυμμένα ολοκληρωτικά με ένα γοητευτικό στρώμα «ιστορικότητας», κρατούν στον πυρήνα τους το θέμα ερεθιστικά μισοφωτισμένο – μισοειπωμένο. Μιλούν κατά βάθος, για αξίες, για καταστάσεις ολικής κοινωνικής κατάπτωσης ή για μια στάση αξιοπρέπειας στη ζωή. Αυτή είναι, τελικά, η γοητεύουσα ιστορική μέθοδος που, ως ένα είδος ποιητικής τροπικότητας, αναδεικνύει και καθιστά απτή την ποιητική μεγαλοσύνη του Καβάφη.

ΝΠ, 30/4/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/04/30/kavafis2/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 32

Εκφραστικά μέσα και σχήματα λόγου: αποσαφήνιση των όρων (Μάιος 2013)

Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, όλη η Ελλάδα – μαθητές, γονείς, καθηγητές, χιλιάδες κόσμος – χορεύει στους ρυθμούς των Πανελλαδικών εξετάσεων. Το παραμικρό στοιχείο: βατά θέματα, δύσκολα θέματα, λάθη στα θέματα, εσφαλμένες οδηγίες διόρθωσης κλπ, γίνεται είδηση πανελλήνιου ενδιαφέροντος. Θα είμαστε η μοναδική ίσως χώρα στον κόσμο που ασχολείται τόσο σχολαστικά με το θέμα των εισαγωγικών εξετάσεων στα Πανεπιστήμια. Με αφορμή αυτόν τον περίεργο χορό των Πανελλαδικών εξετάσεων και με αφετηρία ένα θέμα που προέκυψε, γράψαμε το κείμενο που ακολουθεί…

Το μάθημα της λογοτεχνίας «πάσχει» από ένα είδος ρευστότητας. Αυτό το χαρακτηριστικό προκαλεί αρκετά προβλήματα και στους μαθητές και στους διδάσκοντες. Τα περισσότερα και τα μάλλον δυσκολότερα σχετίζονται με θέματα όρων και γενικά ορολογίας. Εύκολα δηλαδή κάποιοι όροι, συγγενικοί μεταξύ τους και με κάποια κοινά σημεία ομοιότητας ή συνάφειας, συγχέονται μεταξύ τους. Το αποτέλεσμα είναι διπλό: οι μαθητές, χωρίς να έχουν κατά νου σαφή και διαυγή την έννοια των όρων, δυσκολεύονται να απαντήσουν σε σχετικές ερωτήσεις. Παράλληλα, από την άλλη πλευρά, και οι διδάσκοντες – τουλάχιστον οι πιο άπειροι – αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα διδακτικής καθαρότητας και σαφήνειας.

Τα προβλήματα αυτά έρχονται συνήθως στην επιφάνεια και αναδύονται με πιεστικό τρόπο, κάθε φορά – πάντα τέτοια εποχή – που διενεργούνται πανελλαδικές εξετάσεις. Πιο έντονα και περισσότερο χαρακτηριστικά αυτό συμβαίνει, όταν τεθεί ερώτηση που, ως ουσία, εντοπίζεται στα λεγόμενα σχήματα λόγου, όπως ακριβώς και εφέτος με το κείμενο του Σολωμού Ο Κρητικός (η ερώτηση ζητούσε να εντοπισθούν τέσσερα σχήματα λόγου και να προσδιορισθεί η [πολλαπλή] λειτουργία τους στον ποιητικό λόγο).

Σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως και σε κάθε άλλη ομόλογη, δημιουργείται εύκολα μια σύγχυση – εν μέρει και μια ταύτιση – ανάμεσα στο τι είναι σχήμα λόγου και τι εκφραστικό μέσο στα λογοτεχνικά κείμενα. Επομένως, δε θα ήταν άσκοπο ή και εξεζητημένο να γίνει μια απόπειρα αποσαφήνισης και νοηματικού διαχωρισμού των δύο συναφών όρων.

Καταρχήν, και τα σχήματα λόγου και τα εκφραστικά μέσα είναι χαρακτηριστικά στοιχεία της λογοτεχνικής γλώσσας (και γενικά της γλώσσας). Ανήκουν δηλαδή στη γλωσσική – εκφραστική τροπικότητα των λογοτεχνικών κειμένων. Υπάρχει, όμως, μια θεμελιώδης διαφορά: τα εκφραστικά μέσα είναι η ευρύτερη σε πλάτος έννοια, ενώ τα σχήματα λόγου είναι η στενότερη. Επομένως, τα λεγόμενα σχήματα λόγου (π.χ. μεταφορά, προσωποποίηση, υπερβολή, υπερβατό κλπ.) εγγράφονται, ως υπάλληλες έννοιες, στο ευρύχωρο πλάτος που έχει ο όρος εκφραστικά μέσα. Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι συνιστούν δύο ομόκεντρους κύκλους που ο στενότερος (= σχήματα λόγου) είναι εγγεγραμμένος στον ευρύτερο (= εκφραστικά μέσα):

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 33

Η έννοια αλλά και η ουσία, κυρίως, αυτού του σχήματος απεικονίζει το αυτονόητο αξίωμα: ότι δηλαδή όλα τα σχήματα λόγου είναι εκφραστικά μέσα, αλλά όλα τα εκφραστικά μέσα δε συνιστούν αναγκαστικά και σχήματα λόγου. Ανάμεσα δηλαδή στους δύο όρους δεν υπάρχει και δε λειτουργεί η έννοια της ταυτότητας (= α είναι α) ούτε, φυσικά, και η έννοια της ταυτοσημίας.

Θα αποσαφηνιστούν τα προαναφερόμενα καλύτερα, αν αναφερθούμε σε κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα. Η καλβική, λ.χ., εικονοποιία, συνήθως επιβλητική, μεγαλειώδης και εντυπωσιακή, ανήκει στα εκφραστικά μέσα του ποιητή, στη γλωσσική – ποιητική του τροπικότητα. Δε συνιστά, όμως, σχήμα λόγου. Αντίθετα, η καλβική εκφραστική τόλμη, όπως αισθητοποιείται, για παράδειγμα, στις εκφράσεις άνεμος σκληρός – το χώμα το μακάριον, χαρακτηρίζει τους γλωσσικούς – εκφραστικούς τρόπους του Κάλβου. Ταυτόχρονα όμως τα δύο προαναφερόμενα παραδείγματα από την ωδή Εις τον Ιερόν λόχον συνιστούν σχήματα λόγου (= μεταφοράς).

Εξάλλου, η σύγχυση ανάμεσα στα εκφραστικά μέσα και τα σχήματα λόγου αποτρέπεται, όταν λάβουμε υπόψη το εξής: ότι δηλαδή, ειδικά για τα σχήματα λόγου, το πώς λειτουργούν, ποια είναι τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά και σε τι αποβλέπουν, είναι τρία στοιχεία προσδιορισμένα και καθορισμένα με απόλυτη σαφήνεια.

Εν πρώτοις, κάθε σχήμα λόγου συνιστά μια ειδική διαχείριση μιας ή περισσότερων λέξεων. Αυτή η ειδική διαχείριση των λέξεων, που προκαλεί εκφραστικές ιδιαιτερότητες (= σημασιολογικές, γραμματικο–συντακτικές, ποσοτικές, αφύσικες διατάξεις στη σειρά των λέξεων), συνιστά τα λεγόμενα σχήματα λόγου.

Θα αρκούσαν, ενδεχομένως, δύο παραδείγματα, για να καταστούν τα πράγματα περισσότερο σαφή και καθαρά. Υπάρχει πιο συχνό και πιο εκφραστικό σχήμα λόγου από τη μεταφορά; Ο σύγχρονος ποιητικός λόγος θεμελιώνεται στην εκφραστική τόλμη που περιέχεται σε κάθε εύστοχη μεταφορική χρήση των λέξεων. Στην ουσία, όμως, τι συνιστά κάθε μεταφορά; Με τον πιο απλό τρόπο μπορούμε να πούμε το εξής: η μεταφορά ανασημασιολογεί την ουσία μιας λέξης· καταργεί δηλαδή και ακυρώνει την τρέχουσα και καθιερωμένη σημασία των λέξεων και προσδίδει σε αυτές μιαν άλλη καινοφανή και εκπλήσσουσα.

Σήμερα φυσάει γλυκό αεράκι.

Το επίθετο «γλυκό», που προσδιορίζει τα πράγματα γευστικά, σε αυτό το απλούστατο παράδειγμα ανασημασιοδοτείται, αποκτά δηλαδή μιαν άλλη σημασιολογική ταυτότητα (γλυκό αεράκι = ήπιο, μαλακό, ευχάριστο).

Αλλά και η έννοια και η λειτουργία μιας απλής και σύντομης παρομοίωσης τι ακριβώς συνιστά; Απλούστατα, στην παρομοίωση συλλειτουργούν ταυτόχρονα η έννοια μιας υπερβολής και ένας συγκριτικός λόγος:

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 34

Είναι ψηλός σαν κυπαρίσσι.

Προκειμένου ο λόγος, η εκφραστική δηλαδή τροπικότητα, να αισθητοποιήσει, να καταστήσει πιο παραστατικό και να εικονοποιήσει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα κάποιου προσώπου, προσφεύγει στην υπερβολή και στη σύγκριση.

Ενδεχομένως, να μας πει κάποιος ότι: περί όνου σκιάς ασχολούμεθα. Δε θα συμφωνήσω. Στην επιστήμη, και κατ’ επέκταση στα μαθήματα, κυριαρχεί ως θεμέλιος λίθος η ορολογία, καθώς και η σαφής και κρυστάλλινη χρήση και αίσθηση των διαφόρων όρων.

ΝΠ, 25/5/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/05/26/ekfrastika-mesa/

(αρχική πηγή δημοσίευσης: Φιλογνωσία)

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 35

«Εγώ είμαι ποιητής του μέλλοντος» K. Π. Καβάφης (Ιούνιος 2013)

Ο Καβάφης τη φετινή χρονιά που γιορτάζουμε τη διπλή επέτειο, μοιάζει να παίρνει ένα είδος εκδίκησης. Ποιητικής, φυσικά, εκδίκησης από όλους εκείνους που τον πολέμησαν άγρια και τον αμφισβήτησαν ως ποιητή.

Αλλά ας μη σταθούμε και τόσο σε μεμψίμοιρα θέματα ή, ακόμη, και σε πρόσωπα που τα περισσότερα τα σκέπασαν οι προσχώσεις της λήθης. Σήμερα, πλέον, ο Καβάφης δεν έχει αρνητές. Η παραδοχή του Αλεξανδρινού ως μείζονος ποιητή του κόσμου, είναι οριστικά καθολική. Αυτό ανήκει πλέον στα ποιητικά μας αυτονόητα. Πρόκειται για ποιητή παγκόσμιας εμβέλειας.

Δε θα συνιστούσε, επομένως, ένα είδος υπερβολής, αν θέταμε το ερώτημα: ο Καβάφης ανήκει, όντως, στους μείζονες ποιητές του κόσμου; Κάποιοι, βέβαια, δε θέλουν να θέτουν τέτοια ερωτήματα. Δεν έχουν νόημα, υποστηρίζουν. Εξάλλου, λένε, θα μας κατηγορήσουν εύκολα για ποιητικό σωβινισμό. Φυσικά! Η Ελλάδα έχει δεδομένο και αυτονόητο το δικαίωμα να επαίρεται για τρία, κυρίως, πράγματα: για τη λάμπουσα διάχυση ενός στίλβοντος μεταφυσικά φωτός· για την «Παντάνασσα ελληνίδα θάλασσα», για τον ποιητικό της πολιτισμό από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και σήμερα. Σ’ αυτόν τον ποιητικό πολιτισμό ανήκει, ως προεξάρχων του χορού, ο Καβάφης. Μπορεί, λοιπόν, να αναμετρηθεί, ως ποιητικό μέγεθος, με όλους τους μείζονες ποιητές του κόσμου.

Υπάρχουν, εξάλλου, και κάποια συγκεκριμένα περιστατικά και γεγονότα που βεβαιώνουν, έμπρακτα και απτά, τη μέγιστη μεταθανάτια δόξα του Καβάφη. Πρόκειται για μια δόξα όχι ρευστή και αφηρημένη. Αντίθετα, είναι δόξα απτή, ορατή, βεβαιωμένη και από συγκεκριμένα δημόσια περιστατικά.

Να δούμε, όμως, τα πράγματα στις λεπτομέρειές τους. Ο Καβάφης, όσο ζούσε – το ξέρουμε όλοι αυτό – δε γνώρισε την καθολική κατάφαση και αναγνώριση. Είχε πολλούς αρνητές, όπως βέβαια και ένθερμους λάτρεις και μαχητικούς υποστηρικτές. Στην Ελλάδα υπήρξε οργανωμένο αντικαβαφικό μέτωπο. Ακόμα και τον Παλαμά, τον μείζονα τότε έλληνα ποιητή, είχαν παρασύρει στο αντικαβαφικό ρεύμα.

Όμως, ο ίδιος ο Καβάφης, παρόλο το κλίμα αρνητισμού και ευτελούς πολεμικής, είχε σαφή επίγνωση της αξίας του και του ποιητικού του μεγέθους. Είναι τυχαίο και συνιστά περίπτωση ποιητικού ναρκισσισμού η φράση που είπε κάποτε;(=Εγώ είμαι ποιητής του μέλλοντος). Τα χρόνια που κύλησαν

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 36

τον δικαίωσαν απόλυτα, έστω και μεταθανάτια. Στο δεύτερο μισό του 20ουαιώνα είχε πλέον πολιτογραφηθεί στους μείζονες ποιητές του κόσμου.

Αυτήν, ακριβώς, τη μεταθανάτια δόξα του Καβάφη, χαρακτήρισα προηγουμένως απτή και ορατή. Θα αρκούσαν, πιστεύω, δύο μόνο περιστατικά, ένα πολύ πρόσφατο και το άλλο κάπως πιο παλιό, για να καταδείξουν την έννοια αυτής της ορατής μεταθανάτιας δόξας.

Πρώτα, το πιο πρόσφατο. Την περασμένη άνοιξη, Μάρτη μήνα, οργανώθηκε από το Ζωγράφειο Λύκειο της Πόλης, σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη της Θεσσαλονίκης, μαθητικό συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη αφιερωμένο στον Καβάφη. Ενεργό ανάμιξη και παρουσία είχε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Το σημαντικότερο: στη Σχολή της Χάλκης ο Πατριάρχης απήγγειλε τις ΘερμοπύλεςΘερμοπύλες του Καβάφη.

Φυσικά και δεν πρόκειται για ένα τυχαίο γεγονός. Θα έλεγα μάλιστα ότι θα πρέπει να θεωρηθεί έμπρακτη μεταθανάτια αναγνώριση της καβαφικής μεγαλοσύνης από τον προκαθήμενο της Ορθοδοξίας, που ιστορικά πάντα κυριαρχείται από ένα πνεύμα αντικοσμικότητας και συντηρητισμού.

Η γενέτειρα, λοιπόν, πόλη, η Κωνσταντινούπολη, απέδωσε τη μέγιστη τιμή στον ποιητή Καβάφη και μάλιστα δια στόματος Οικουμενικού Πατριάρχη. Μ’ αυτήν, ακριβώς, την έννοια, δηλαδή με βάση το γεγονός ότι η ποίηση ενός ποιητή γίνεται λόγος φθεγγόμενος από την κορυφή της Ορθοδοξίας, μίλησα για δόξα απτή και ορατή.

Να δούμε, όμως, και το παλαιότερο περιστατικό. Όταν πέθανε η Τζάκι Κένεντι – Ωνάση, ο τότε σύντροφός της Μορίς Τέμπλσμαν, την ώρα της επικήδειας τελετής, απήγγειλε, σύμφωνα και με επιθυμία της εκλειπούσας, το ποίημα του Καβάφη ΙθάκηΙθάκη. Η εξόδιος λειτουργία μεταδιδόταν από τα ΜΜΕ της Αμερικής και ο καβαφικός λόγος, απαγγελλόμενος και πάλι δημόσια, σε επίσημο γεγονός, γινόταν ακουστός σε εκατομμύρια κόσμο. Την άλλη μέρα, όπως έγραψαν οι πιο έγκριτες εφημερίδες, σημείωσε ρεκόρ πωλήσεων η ποίηση του Καβάφη μεταφρασμένη στα αγγλικά από τον Εντμουντ Κήλυ.

Ποιητής, λοιπόν, ο Καβάφης μέγιστος. Ποιητής παγκόσμιας εμβέλειας. Και αυτό δεν είναι απλώς σχήμα λόγου και επινόημα του κριτικού λόγου. Είναι γεγονός. Η καβαφική ποίηση σημαδεύει όλες τις στιγμές της ζωής μας. Τον άνθρωπο του σήμερα εκφράζει, τον ηττημένο, που ζει δραματικά την πτώση, τη συντριβή και την ήττα.

ΝΠ, Ιούνιος 2014

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/07/01/kpkavafis/

ΥΓ: Το πλήρες κείμενο της διάλεξης στη Φιλογνωσία: Κ. Π. Καβάφης: γιατί είναι μεγάλος ποιητής

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 37

Οδυσσέας Ελύτης: Πρώτα Ποιήματα – Του Αιγαίου (Αύγουστος 2013)

Η ποίηση προσεγγίζεται με πολλούς τρόπους. Ένας απ’ αυτούς είναι η οπτική βίωση ή προσέγγιση του ποιητικού λόγου, που μάλιστα προσφέρει στους μαθητές περισσότερες δυνατότητες ενεργητικής συμμετοχής στη μαθησιακή διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, αφήνουμε τους μαθητές να ανιχνεύσουν οπτικά το ποιητικό σώμα και να καταγράψουν οτιδήποτε εμπίπτει άμεσα στην όρασή τους. Αυτή τη μεθοδολογία προσέγγισης του ποιητικού λόγου θα την παρακολουθήσουμε για τη μελέτη ποιήματος του Ελύτη:

Μορφή Α΄

[Το ποίημα όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε στην πρώτη ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη, Προσανατολισμοί, Πυρσός, 1940].

Ο έρωτας

Το αρχιπέλαγος

Κι η πρώρα των αφρών του

Κι οι γλάροι των ονείρων του

Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει

Ένα τραγούδι

Ο έρωτας

Το τραγούδι του

Κι οι ορίζοντες του ταξιδιού του

Κι η ηχώ της νοσταλγίας του

Στον πιο βρεμένο βράχο της η αρραβωνιαστικιά προσμένει

Ένα καράβι

Ο έρωτας

Το καράβι του

Κι η αμεριμνησία των μελτεμιών του

Κι ο φλόκος της ελπίδας του

Στον πιο ελαφρό κυματισμό του ένα νησί λικνίζει

Τον ερχομό

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 38

Μορφή Β΄

Διαπιστώσεις – επισημάνσεις με τη διαδικασία της οπτικής βίωσης

α. Το ποίημα φέρεται άτιτλο

(αριθμείται με λατινική αρίθμηση).

β. Αναπτύσσεται σε τρεις ισόστιχες (= 6στιχες) στροφικές ενότητες.

γ. Το ποίημα «πάσχει» από ολική αστιξία.

δ. Όλοι οι στίχοι αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα.

ε. Όλοι οι στίχοι της πρώτης στροφής, συγκριτικά με τους αντίστοιχους των δύο άλλων στροφών, έχουν την ίδια λεξική ανάπτυξη

(= δηλαδή τον ίδιο αριθμό λέξεων με όμοια τα γραμματικά στοιχεία).

Ενδεικτικά:

στ. 1 : επαναλαμβάνεται αυτούσιος

(= δίλεξος, α-ρηματικός, ουσιαστικό)

στ. 2 : τρίλεξος

(= έναρθρο ουσιαστικό, ουδέτερο γένος + κτητικό, α-ρηματικός)

στ. 3: α-ρηματικός, έξι λεξικά στοιχεία

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 39

(απόλυτη σύμπτωση γραμματικών τύπων)

στ. 4: α-ρηματικός, έξι λεξικά στοιχεία

(απόλυτη σύμπτωση γραμματικών τύπων)

στ. 5: ο μόνος ρηματικός. Tο ρήμα σε κάθε 5ο στίχο είναι τριτοπρόσωπο και παροξύτονο. Τα γραμματικά είδη των λέξεων συμπίπτουν. Ο στίχος έχει το μεγαλύτερο ποιητικό ανάπτυγμα.

στ. 6: δίλεξος, α-ρηματικός, ίδια συντακτική λειτουργία

στ. Οι στίχοι σε κάθε στροφική ενότητα δημιουργούν ένα είδος ποιητικής σκάλας.

ζ. Οι στίχοι σε κάθε στροφή, από τον πρώτο στίχο μέχρι και τον πέμπτο, «μεγαλώνουν» ως προς το ποιητικό ανάπτυγμα σταδιακά και ξαφνικά, στον 6ο στίχο, συστέλλονται σε ένα ουσιαστικό.

Η διαδικασία οπτικής προσέγγισης μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε μάθημα και σε κάθε γνωστικό αντικείμενο, ιδιαίτερα στη Γραμματική, στο Συντακτικό, στην Ιστορία, στη Γεωγραφία, κλπ. Προϋποθέτει, βέβαια, ότι ο διδάσκων έχει οργανώσει το μάθημα με κατάλληλα σχέδια και οργανογράμματα, πάνω στα οποία θα στηριχθεί η οπτικοποιημένη διδασκαλία αλλά και η οπτικοποιημένη δημιουργική έκφραση των μαθητών, ακόμη και σε θέματα των Ερευνητικών Εργασιών…

Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα οπτικοποίησης από ένα εντελώς διαφορετικό γνωστικό αντικείμενο, μπορείτε να απολαύσετε στο παρακάτω βίντεο…

Βίντεο https://www.youtube.com/watch?t=2&v=kSNbLYHRrU8

ΝΠ, 3/8/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/08/03/elytis/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 40

Ένα λειτουργικό σύνολο λόγου, ήχων, εικόνων και μουσικής… (Σεπτέμβριος 2013)

Στην εποχή μας η συμβατική διδασκαλία της λογοτεχνίας τείνει να αλλάξει και να επιβληθεί πλέον μια καινοφανής, ανατρεπτική, επαναστατική και πολύτροπη διδακτική της λογοτεχνίας.

Βέβαια, το μάθημα της λογοτεχνίας, επειδή προϋποθέτει τη μελέτη έντυπου κειμένου, συνιστά μια μαθησιακή διαδικασία όπου ο λόγος είναι τόσο κυρίαρχος και ηγεμονικός, ώστε σχεδόν επισκιάζει το πάντα. Αυτή, ακριβώς, η δεσποτική κυριαρχία του λογοτεχνικού λόγου είναι ίσως η βασική αιτία που το μάθημα αυτό δεν έχει επηρεασθεί τόσο έντονα από την εισβολή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση και από τα νέα μαθησιακά περιβάλλοντα.

Για να φανούν όμως οι τεράστιες δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας, θα μου επιτραπεί μια σύντομη παρένθεση. Θα αναφερθώ σε δύο πολύ πρώιμα παραδείγματα, όταν ακόμη δεν υπήρχαν οι σύγχρονες δυνατότητες.

Το φθινόπωρο του 1978, ευρισκόμενος στο Παρίσι της Γαλλίας, παρακολουθώ, μεταξύ πολλών άλλων, ένα μάθημα λογοτεχνίας σε δημόσιο Γυμνάσιο. Στην τάξη διδάσκεται το ποίημα του Apollinaire Η γέφυρα του Μιραμπώ. Ομάδα μαθητών έχει αναλάβει, με τα μέσα εκείνης της εποχής, να μετασχηματίσει το συγκεκριμένο ποιητικό κείμενο σε ποιητικό σενάριο και με βάση αυτό να δημιουργήσει ένα φιλμ, μια ταινία μικρού μήκους.

Το αποτέλεσμα ήταν ομολογουμένως εκπληκτικό. Δηλαδή: τα εγγεγραμμένα στο ποίημα στοιχεία: οι εικόνες, η γέφυρα, ο Σηκουάνας, τα ρέοντα νερά, τα επιπλέοντα φύλλα, ο ποιητικός ρυθμός, η μουσική ροή του λόγου, όλα δηλαδή τα στοιχεία είχαν μετασχηματιστεί σε ένα ζωντανό λειτουργικό σύνολο λόγου, ήχων, εικόνων και μουσικής.

Τι, ακριβώς, είχε επιτύχει η ομάδα αυτών των μαθητών; Από το μονότροπο έντυπο ποιητικό κείμενο είχε κατορθώσει να δημιουργήσει ένα πολυτροπικό κείμενο, μιαν άλλη ποιητική αφήγηση που συνδύαζε το λόγο, τον ήχο, τη ζωντανή εικόνα και τη μουσική. Είχε βιώσει δηλαδή η ομάδα των μαθητών το κείμενο και το απέδιδε πολυτροπικά.

Το 1984 έζησα το ίδιο διδακτικό πείραμα με ελληνόφωνο τώρα ποίημα: τη Σαλαμίνα της Κύπρος του Σεφέρη. Δημιουργός του εκπληκτικού αποτελέσματος το Τμήμα Έρευνας και Τεκμηρίωσης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Κύπρου.

Μέσα από αυτά τα δύο πολύ πρώιμα παραδείγματα μπορεί κανείς όχι απλώς να εικάσει αλλά να δει και να βεβαιωθεί εμπράγματα πώς θα μπορούσε η σύγχρονη τεχνολογία, ως εργαλείο διδασκαλίας, να ανανεώσει τη διδακτική της λογοτεχνίας. Να γίνω όμως πιο σαφής και να αναφερθώ σε συγκεκριμένα παραδείγματα, σε διδακτικές πρακτικές και σε προσφερόμενες και λειτουργικές δυνατότητες.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 41

Τι θα μπορούσε δηλαδή να κάνει ένας σύγχρονος δάσκαλος με όσα στοιχεία διαθέτει σήμερα;

Να εξοικειώσει σταδιακά τους μαθητές του σ’ ένα καινούριο μαθησιακό περιβάλλον, το ονομαζόμενο δικτυακό.

Να εθίσει τους μαθητές στη διαδικτυακή ερευνητική διαδικασία, όχι βέβαια του τύπου: ψάχνω, βρίσκω, εκτυπώνω, παρουσιάζω, γιατί κάτι τέτοιο φυσικά και δε συνιστά έρευνα. Είναι απλώς μια τυποποιημένη εργασία, που δε βοηθάει στην πρόσκτηση κάποιας δεξιότητας. Γι’ αυτό, οι ερευνητικές εργασίες, με πρωτογενή πηγή το διαδίκτυο, πρέπει να θέτουν τέτοια ζητούμενα, ώστε ο μαθητής διερευνώντας τα πολλά, να μάθει να λειτουργεί κριτικά – επιλεκτικά.

Να αναθέσει στους μαθητές να αναζητήσουν και να φωτίσουν μόνοι τους το γραμματολογικό και το ευρύτερο ιστορικό φορτίο του κειμένου. Να υπενθυμίσω εδώ ότι η λεγόμενη ιστορικότητα του κειμένου περιλαμβάνει πολλά υποθέματα και υποερωτήματα: ποιος το έγραψε, πότε, πού, κάτω από ποιο ιστορικό – κοινωνικό πλαίσιο, πρώτη δημοσίευση, κριτικές αντιδράσεις, ενδοκειμενικές ιστορικές αναφορές, εργοβιογραφικά του συγγραφέα κλπ.

Να τους οδηγήσει στο Σπουδαστήριο του Νέου Ελληνισμού, από τα πιο οργανωμένα στο διαδίκτυο, να διαλέξουν το καβαφικό ποίημα που διδάχτηκαν, να το ακούσουν σε τρεις διαφορετικές απαγγελτικές εκδοχές (Λαμπέτη, Γ. Π. Σαββίδη, Κυρ. Ευθυμίου) και να γράψουν ποια αποδίδει καλύτερα την ποιητική λογική. Να ασκήσουν δηλαδή οι μαθητές ένα είδος προσληπτικής και ακουστικής ευαισθησίας.

Να τους εξοικειώσει με τη λογική των συγκρίσεων. Να δουν δηλαδή οι μαθητές λ.χ. τη Φόνισσα πρώτα ως κειμενικό γεγονός και μετά ως θεατρική απόδοση με την Κονιόρδου ή και ως κινηματογραφική μεταφορά. Το ουσιώδες, βέβαια, δεν είναι απλώς η παρακολούθηση της θεατρικής και κινηματογραφικής μεταφοράς. Το ουσιώδες είναι να αναζητήσουν οι μαθητές κατά τι διαφέρει η κειμενική από τη θεατρική και τη φιλμική αφήγηση.

Το κορυφαίο που θα μπορούσε να γίνει: να δημιουργήσουν οι διδάσκοντες ενδοσχολικά ένα ψηφιακό αρχείο για το μάθημα της λογοτεχνίας. Το αρχείο σε ιδανικό σχεδιασμό να μπορούσε να περιλαμβάνει:

– ψηφιοποιημένα λογοτεχνικά κείμενα (τα διδασκόμενα και τα ζητούμενα παράλληλα ή ομόθεμα)

– ψηφιακό υλικό κατά συγγραφέα, κατά ποιητή, κατά γραμματολογική περίοδο και χωριστά για κάθε κείμενο

– ψηφιακό αρχείο φωνών (ακούγεται η φωνή διαφόρων συγγραφέων και ποιητών) – αρχείο απαγγελιών – ψηφιακό αρχείο εικόνων, προσωπογραφιών, τόπων, σκίτσων κλπ. – αρχείο μελοποιημένης ποίησης κλπ. – ψηφιακό αρχείο με αυτόγραφα ποιητών και συγγραφέων.

Όλος αυτός ο μόχθος για τη συγκέντρωση ενός τόσο πλούσιου και πολύμορφου υλικού, θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί με ένα πολύ απλοϊκό τρόπο (πέρα από Ερευνητική Εργασία): δημιουργείται ολιγομελής λογοτεχνικός όμιλος από μαθητές. Ο όμιλος αναλαμβάνει, με την καθοδήγηση ενός διδάσκοντος και την εποπτεία ενός ειδικού σε θέματα λογοτεχνίας, να καταρτίσει μέσα σε ένα χρόνο το πλήρες αρχείο…

ΝΠ, 4/9/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/09/04/logotexnia/

Σημείωση: Το κείμενο αυτό είναι τμήμα ομιλίας που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο φιλολογικής ημερίδας με θέμα: Η πρόκληση της αξιολόγησης των Τ.Π.Ε. στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων (Εκπαιδευτήρια Δούκα, 2/4/2011).

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 42

«[Παν] μέτρον άριστον» – απλές νύξεις για την έννοια του μέτρου στη ζωή μας (Σεπτέμβριος 2013)

Το παραπάνω γνωμικό είναι από τα πιο γνωστά. Ακούγεται μάλιστα πολύ συχνά στον καθημερινό μας λόγο. Το λένε ακόμη και άνθρωποι, που η αρχαιομάθειά τους είναι πολύ ισχνή ή, ακόμη, και μηδενική. Ακούγεται, μάλιστα, με δύο φραστικές εκδοχές. Στην πρώτη με το επίθετο «παν» ως πρώτη λέξη και στη δεύτερη χωρίς αυτό το επίθετο. Δηλαδή:

α) Πᾶν μέτρον ἄριστον

β) Μέτρον ἄριστον [1]

Το ουσιαστικό, βέβαια, πρόβλημα δεν είναι οι δύο φραστικές παραλλαγές. Το καίριο και το ουσιαστικό βρίσκεται αλλού: ποια είναι η έννοια και η ουσία της λέξης μέτρον· πώς ορίζεται αυτή η έννοια και ποιος, τελικά, την ορίζει.

Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε με τρόπο σαφή, κατανοητό και κάπως ζωντανό – παραστατικό, θα καταφύγουμε στον ΑριστοτέληΑριστοτέλη και πιο συγκεκριμένα στο βιβλίο του Ηθικά Νικομάχεια.

Για να μην προκαλέσουμε σύγχυση, θα αξιοποιήσουμε τα όσα λέγει ο Έλληνας φιλόσοφος για την έννοια της αρετής, δημιουργώντας ένα δικό μας απλό σχήμα, με βάση τα αριστοτελικά λόγια:

Δηλαδή: η αρετή (ή το μέτρον) βρίσκεται στο κέντρο, είναι μια μεσότητα ανάμεσα σε δύο ακραίες καταστάσεις που η μία είναι η έλλειψη και η άλλη είναι η υπερβολή.

Άρα: η αρετή (ή το μέτρον) είναι μια μεσότητα, ένα κέντρο, ανάμεσα σε δύο άκρα. Το ένα είναι η έλλειψη και το άλλο η υπερβολή.

Για να φανεί καλύτερα αυτό το συμπέρασμα, χρησιμοποιούμε ένα ακόμη παραστατικό παράδειγμα:

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 43

Ποιος ορίζει το κέντρο, τη μεσότητα;

Υπάρχει, βέβαια, ένα ακόμη θέμα ή και πρόβλημα: ποιος ορίζει και ποιος καθορίζει την έννοια του κέντρου, της μεσότητας, επομένως και του μέτρου. Υπάρχει κάποια αρχή, ένα είδος ηθικής εξουσίας που θεσπίζει, δυναμικά ή αυθαίρετα, πού ακριβώς βρίσκεται αυτή η περίφημη έννοια της μεσότητας, επομένως και του μέτρου;

Αυτονόητο ότι δυναμικά κα αυθαίρετα δεν ορίζονται έννοιες ηθικής τάξεως. Δε θα είχαν τότε την γενική αποδοχή. Θα έμοιαζαν με κελεύσματα κάποιας εξουσίας. Οι ηθικές, όμως, συμπεριφορές του ανθρώπου δεν καθορίζονται εξουσιαστικά.

Ο Αριστοτέλης μας έχει δώσει την απάντηση. Οι άνθρωποι που έχουν φρόνηση, οι νουνεχείς, οι στοχαζόμενοι, όσοι δηλαδή έχουν μυαλό, αυτοί ορίζουν την έννοια της μεσότητας. Παράλληλα, για να διασφαλιστεί η έννοια μιας αντικειμενικής και αποδεκτής μεσότητας, υπάρχουν και λειτουργούν ως όρια οι δύο έννοιες των άκρων, δηλαδή η υπερβολή και η έλλειψη. Είναι οι ορίζουσες έννοιες, αυτές που καθορίζουν το νοητικό τοπίο, το σημείο δηλαδή στο οποίο βρίσκεται η μεσότητα.

Καταληκτικό συμπέρασμα

Οτιδήποτε ταυτίζεται με το υπερβολικό, το διογκωμένο, το πληθωρικά ακραίο που δεν αυτοπεριορίζεται και δεν περιστέλλεται, όχι μόνο δεν περιέχει την έννοια του μέτρου αλλά την καταργεί ολοσχερώς.

Απ’ την άλλη πλευρά, οτιδήποτε ανήκει στο άλλο άκρο, δηλαδή στην έλλειψη, είναι το αντίζυγο της υπερβολής. Και η έλλειψη ακυρώνει και καταργεί την έννοια του μέτρου και της μεσότητας. Για παράδειγμα, η σπατάλη, ως έννοια υπερβολής και ως κακή διαχείριση, είναι ακραία κατάσταση. Δεν περιέχει το μέτρο. Επίσης, η τσιγγουνιά ως μια έλλειψη, καταργεί και αυτή το μέτρο. Ανάμεσά τους, ως κέντρο και μεσότητα, είναι το μέτρο: η λογική, η συγκρατημένη, η σωστή διαχείριση της ιδιωτικής και της δημόσιας οικονομίας.

ΝΠ, 25/09/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/09/28/metron/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 44

«Μέτρον Άριστον» – το νόημα του δίλεξου γνωμικού του Κλεόβουλου (Νοέμβριος 2013)

Αυτό το δίλεξο γνωμικό του Κλεόβουλου μάς είχε απασχολήσει σε προηγούμενη ανάρτησή μαςστο ιστολόγιο. Φυσικά, δεν αμφιβάλλω ότι μία σύγχρονη λογική μπορεί να το παρερμηνεύσει το γνωμικό του Κλεόβουλου. Να του δώσει δηλαδή άλλες νοηματικές προεκτάσεις και διαφορετικές από εκείνες που θα είχε στη σκέψη του ο αρχαίος στοχαστής.

Μία ενδεχόμενη παρερμηνεία δεν θα οφείλεται ασφαλώς σε παρανόηση. Περισσότερο θα έχει την αφετηρία της στη φθορά και στη νοηματική μετάλλαξη των λέξεων. Θα μπορούσε, λ.χ., μια σύγχρονη στοχαζόμενη και στοχαστική ανάγνωση να κάνει τις ακόλουθες σκέψεις:

Αν μείνουμε όλοι στο «μέτρο», δηλαδή σε μια μέση κατάσταση και σε ένα είδος μέσου όρου, τότε πως θα αναδειχθούν οι άριστοι και οι κορυφαίοι; Πώς θα προαχθεί ο πολιτισμός και η πολλαπλή εξέλιξη του ανθρώπου, όταν όλοι καθηλωθούμε στο επίπεδο του μέτρου, του μέσου όρου δηλαδή;

Μία τέτοια ενδεχόμενη παρερμηνεία των λόγων του Κλεόβουλου ασφαλώς και θα οφείλεται σε ένα είδος νοηματικής σύγχυσης, που την προκαλούν οι σημασιολογικές διαφοροποιήσεις των λέξεων. Συγκεκριμένα, μία σύγχρονη στοχαζόμενη λογική ενδέχεται να ξεκινάει ως σκέψη από λανθασμένη αφετηρία. Να συγχέει δηλαδή την έννοια του «μέτρου» ή και να την ταυτίζει σημασιολογικά με τις τρέχουσες σημερινές έννοιες:

μέτριος, μετριότητα, μέσος άνθρωπος, μέση κατάσταση, μέσος όρος κλπ.

Αν, όμως, σκεφτούμε με μια τέτοια λογική, στηριζόμενοι αποκλειστικά στις προαναφερόμενες έννοιες, θα έχουμε αλλοιώσει το λόγο του Κλεόβουλου και θα του έχουμε προσδώσει άλλο νόημα. Συγκεκριμένα, ο Κλεόβουλος μ’ αυτή τη δίλεξη ρήση δεν ήθελε να παρακινήσει κανέναν να καθηλωθεί σε κατάσταση μετριότητας!

Προσωπικά, θέλω να πιστεύω ότι ο δίλεξος λόγος του Κλεόβουλου έχει μια έντονη ηθική χροιά. Συμβούλευε δηλαδή, έμμεσα και πλάγια, τους ανθρώπους να αποφεύγουν, σε ηθικό κυρίως επίπεδο αλλά και πρακτικό, τις ακρότητες, τις υπερβολές, τις ακραίες συμπεριφορές, αυτές δηλαδή που βρίσκονται έξω από το μέτρο – το λογικό, το παραδεκτό, το σωστό και το λελογισμένο. Η λογική, επομένως, του Κλεόβουλου ταυτίζεται με την έννοια της κανονικότητας: είναι σαν να μας λέγει: μην κάνεις το ακραίο, το υπερβολικό, αυτό που είναι έξω από την καθιερωμένη κανονικότητα και τη λεγόμενη κατεστημένη ηθική.

Εξάλλου, στην εποχή του Κλεόβουλου η έννοια του μέτρου δε σχετιζόταν με τη μετριότητα, τη μέση κατάσταση και το μέσο όρο. Το μέτρο για την εποχή του Κλεόβουλου σήμαινε την αυτοσυγκράτηση του ανθρώπου, στοιχείο που τον κρατούσε μακριά από τα άκρα των υπερβολών.

Καταληκτικό συμπέρασμα

Επομένως, τα λόγια του Κλεόβουλου και ειδικά η έννοια του μέτρου, δε θα πρέπει να συσχετιστούν με τις σημερινές έννοιες μέτριος, μετριότητα, μέσος όρος, μέση κατάσταση, μη άριστος κλπ. Αντίθετα, η έννοια του μέτρου, σε μια προεκτεινόμενη ανάλυση και ερμηνεία, θα σημαίνει: Μην πας στα άκρα, συγκρατήσου στην κανονικότητα, μείνε σ’ αυτό που είναι το σωστό και το λογικό.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 45

Για να φανούν καλύτερα τα όσα υποστηρίζουμε, θα αναφερθούμε στην τέχνη της αρχιτεκτονικής. Ο Παρθενώνας, λ.χ., που είναι ένα έργο θαυμαστής και αξεπέραστης αρχιτεκτονικής, εκφράζει έμπρακτα την έννοια του ελληνικού μέτρου: δεν είναι υπερβολικά ογκηρό και άκομψα ογκώδες ούτε υπέρμετρα μικροδιάστατο και ασήμαντο. Κρατήθηκε στο μέτρο, δηλαδή σε μια ιδανική ισορροπία που απέφυγε τις υπερβολές των δύο άκρων: του υπερβολικού όγκου και της υπερβολικής μικρότητας.

Αντίθετα, η Πυραμίδα του Χέοπος, έργο με υπερβολικό και άκομψο όγκο, δεν εκφράζει την έννοια του ελληνικού μέτρου, αφού ο τεχνίτης – κατασκευαστής θέλησε το έργο του να επιβάλλεται με την ακραία υπερβολή του όγκου του.

Σημείωση

Η θετική πρόκληση να γραφούν όλα τα παραπάνω δόθηκε από μια σειρά ωραίων ερωτημάτων που διατύπωσε ο φίλος Γιάννης Κωτσάνης. Γι’ αυτό και πρέπει να θυμίσουμε το αξίωμα ότι η ερώτηση έχει πάντα μεγαλύτερη αξία από την απάντηση. Η συγγραφική δικαιοσύνη επιβάλλει να δημοσιευτούν αυτούσιες και οι ερωτήσεις τις οποίες και παραθέτουμε…

ΝΠ, 17/11/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/11/18/

Όπως γράψατε σε προηγούμενο άρθρο ([παν] μέτρον άριστον), το «μέτρον είναι μια μεσότητα, ένα κέντρο, ανάμεσα σε δύο άκρα, το ένα είναι η έλλειψη και το άλλο η υπερβολή». Έχουμε, λοιπόν, δύο λέξεις που από μία άλλη οπτική μπορούν να συνθέσουν, μαζί με τα παράγωγά τους, παράξενα (αντι)διαμετρικά δίπολα: «μέτρον», μέτριος, μετριότητα, μετρημένος… και «άριστον», άριστος, αριστεία, αριστείο… Τι σχέση λοιπόν έχει το μέτρο με το μέτριο και τη μετριότητα, μήπως το μέτρο δεν «αντιτίθεται» στη μετριότητα, αλλά πηγάζει από αυτήν;

Το μέτρο είναι άριστο, το άριστο υποδηλώνει την αριστεία, που «αντιτίθεται» στη μετριότητα και τους μέτριους… Η αριστεία αναφέρεται σε όσους αριστεύουν, δηλαδή στους πρώτους, επομένως στα άκρα της κλίμακας; Με το μέτρο μπορώ να φτάσω στην αριστεία, δηλαδή στα άκρα;

Σε κάποιες περιπτώσεις «πρέπει» οπωσδήποτε να ακολουθούμε το μέτρο, π.χ. για την υγιεινή διατροφή, ή τη μη βία… Όμως, μήπως τελικά αν όλοι ακολουθούσαμε το μέτρο, να μην φτάναμε στα διάφορα απίστευτα ανθρώπινα επιτεύγματα; Τελικά όλα αυτά τα επιτεύγματα δεν έρχονται σε αντίθεση με την έννοια του μέτρου; Είναι γνωστό το παράδειγμα της Κιουρί (μάλλον δεν είχε φρόνηση), που θυσίασε τη ζωή της για τη μελέτη της ραδιενέργειας…

ΓΚ, 15/11/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/11/18/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 46

ΥΓ: Συνεχίζοντας όμως τον διάλογο αυτό, και διατρέχοντας όλη την ανθρώπινη πορεία, διαχρονικά και συγχρονικά, εγείρονται και νέα πιο δύσκολα, πιο «πολιτικά» ερωτήματα για το ρόλο του «μέτρου» στη ζωή μας, που θα μπορούσαν να είναι και αντικείμενο ερευνητικής εργασίας…

Μήπως τελικά το «μέτρο» δεν είναι παρά ένα άλλοθι «χειραγώγησης», μία «συντήρηση»; Μήπως χρησιμοποιείται, ως μηχανισμός από την κάθε είδους εξουσία, για διάφορους λόγους επιβολής ή καταστολής; Τα παρακάτω δύο, δεν είναι «ακραία» (!) παραδείγματα, χωρίς δηλαδή μέτρο;

– για τον εισαγγελέα που διατάσσει την εκκένωση του δημόσιου κτιρίου της τηλεόρασης… – για τον πρωθυπουργό που παίρνει οριζόντια οικονομικά «μέτρα» (οδηγώντας, έστω και για κάποιο χρονικό διάστημα, αποδεδειγμένα πολύ μεγάλο ποσοστό Ελλήνων στη φτώχεια και την ανεργία)…

Μπορεί, δηλαδή, κάποιος να παίρνει για άλλους «μέτρα» «με μέτρο» ή «χωρίς μέτρο»; Κατά τους μισούς, κάτι θεωρείται ως «μέτρο» (δηλαδή μη-ακραίο) και επομένως «άριστο», ενώ κατά τους άλλους μισούς, το ίδιο ακριβώς, θεωρείται ως «μη-μέτρο» (δηλαδή ακραίο) και επομένως «μη-άριστο»; Το ίδιο μπορεί να θεωρηθεί και «άριστο» και «μη-άριστο». Προσδιορίζονται με κάποιο τρόπο αυτά;

Το μέτρο είναι μια «μεσότητα» ανάμεσα σε δύο άκρα. Όμως και το κάθε άκρο έχει μια νέα «μεσότητα» με δύο άκρα, και τα άλλα δύο άκρα… κ.ο.κ. Ποιος όμως ορίζει αυτή τη μεσότητα, ποια μεσότητα δεν είναι άκρο, και ποια από όλες αυτές τις… μεσότητες είναι η άριστη;

Το «μέτρο ορίζεται από όσους έχουν φρόνηση» σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Ναι, αλλά ποιοι είναι οι άνθρωποι που έχουν φρόνηση, ποιος τους ορίζει, πώς ορίζονται; Είναι ο πρωθυπουργός μιας χώρας η έκφραση της φρόνησης, της «μεσότητας»; (γνωρίζω πολύ καλά, ότι οι περισσότεροι θα μειδιάσουν)…

Μήπως, τελικά, το «μέτρο» είναι καθαρά υποκειμενικό (ενδεχομένως υπόκειται στο πολιτισμικό υπόβαθρο κάθε κοινωνίας), όλα τα προηγούμενα είναι υποκειμενικά και σχετίζονται καθαρά με τη δική μας «οπτική» γωνία της κάθε μεσότητας και των διαφόρων άκρων;

Αξίζει εδώ να πούμε μια σύντομη ιστορία… Σε μια συζήτηση με τον 8χρονο Κωνσταντίνο, ο γονιός του προσπαθεί να τον πείσει για την αναγκαιότητα κάποιων σχολικών διαδικασιών, τις οποίες δεν μπορούμε να αλλάξουμε! Το έσχατο επιχείρημα του γονιού είναι ότι ορίζονται από τον Υπουργό Παιδείας και οφείλουμε να τις ακολουθήσουμε… Και η απάντηση του 8χρονου: «Και ο Τσοχατζόπουλος υπουργός δεν ήταν και είναι στη φυλακή;»…

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 47

«Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες» (Δεκέμβριος 2013)

Σήμερα, τελευταία μέρα του 2013, κλείνει το έτος Καβάφη. Ο μεγάλος ποιητής, με την παγκόσμια πλέον ακτινοβολία, τιμήθηκε όπως του άξιζε: οργανώθηκαν εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα, δημοσιεύτηκαν ποικίλα άρθρα, εκδόθηκαν καινούρια βιβλία. Επαληθεύτηκε, επομένως, στο ακέραιο η περιώνυμη φράση που ο ίδιος, όχι αυτάρεσκα αλλά με σαφή επίγνωση της αξίας του, έλεγε: Εγώ είμαι ποιητής του μέλλοντος.

Πορτρέτο: Γ. Ψυχοπαίδης (2013) – Απαγγελία: Ε. Κυριάκος (2005)

Τα όσα ακολουθούν είναι ένα ελάχιστο αφιέρωμα (με ποικιλόμορφες αναφορές – links) στον μείζονα Έλληνα ποιητή που χωρίς να έχει δημοσιεύσει, όσο ζούσε, ούτε ένα βιβλίο, άλλαξε ριζικά τα ελληνικά ποιητικά μας πράγματα. Ότι είναι μέγας ποιητής, ανήκει πλέον στα ποιητικά μας αυτονόητα…

Σκέφτομαι, τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, το πιο «δυσανάγνωστο» και το πιο προβληματικό, σε απαγγελτική εκφορά, καβαφικό ποίημα. Εννοώ το πολύ γνωστό και πολυδιαβασμένο Εν τω μηνί Αθύρ. Σκέφτομαι, ακόμα πόσα πράγματα θα πρέπει να προσέξει, να συναθροίσει και να συνεκτιμήσει ο παρατηρητικός αναγνώστης και πόσα κυριολεκτικά, να αιχμαλωτίσει η ματιά του. Ίσως και να ‘ναι κάπως δύσκολο να τα καταγράψουμε όλα, συνεκφράζοντας παράλληλα και τα όσα νιώθει και αισθάνεται ο αναγνώστης, καθώς η όρασή του πορεύεται δύσκολα και ασθματικά πάνω στη «μισοσβημένη» γραμμικότητα του κειμένου. Ας επιχειρήσουμε, όμως, να τα δούμε, ένα ένα χωριστά και να τα συναριθμήσουμε:

[πρώτα πρώτα] την ποιητική γραφή ως συνολική εικόνα γραπτού λόγου που περιέχει στοιχεία, όχι βέβαια διακοσμητικά αλλά κάπως ανοίκεια και ασυνήθη για ποιητικό λόγο. [δεύτερον], αυτό το ευρηματικό «σπάσιμο» όλων των στίχων με την παρεμβολή ενός διάκενου που προκαλεί το «τσάκισμα» του κάθε στίχου και τον μοιράζει στα δύο. Σαν να θέλει δηλαδή ο ποιητής μ’ αυτό το «τσάκισμα» των στίχων να υποδηλώσει ή, καλύτερα, να αισθητοποιήσει και γραφοτεχνικά την αναγνωστική μας δυσκινησία και την τυραννία της όρασης να διακρίνει τα μισοσβησμένα γράμματα πάνω «στην αρχαία πέτρα». [τρίτον], την αναγνωστική λειτουργία ενός προσώπου, εδώ του ποιητή, που διαβάζοντας με δυσκολία την παλιά επιτάφια επιγραφή, συνθέτει μέσω αυτής της ανάγνωσης το Ποίημα. Και εδώ ακριβώς, έγκειται η πρωτοτυπία της ποιητικής γραφής: το ποίημα παράγεται

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 48

σταδιακά ως προϊόν αναγνωστικής διαδικασίας και όχι, ας πούμε, ως αποτέλεσμα συγγραφικής πράξης. [τέταρτον], αυτόν το διφυή χαρακτήρα της συγκεκριμένης ποιητικής γραφής, αφού αυτή συντίθεται από δύο στοιχεία: από ένα προϋπάρχον «εξω-κείμενο», που είναι η επιτάφια επιγραφή, και από το κυρίως κείμενο, το οποίο ουσιαστικά καταγράφει την αναγνωστική διαδικασία ή, καλύτερα, την ανάγνωση του εξω-κειμένου.

Από το βιβλίο του Νικήτα Παρίση, Κ.Π.Καβάφης, Δοκίμιο ερμηνευτικής ανάγνωσης, Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Το «Έτος Καβάφη» μπορεί όμως να ανήκει πλέον στο παρελθόν, όμως ο ποιητής συνεχίζει την πορεία του στο μέλλον, κι εμείς διοργανώνουμε μια Ανοιχτή Μουσικοποιητική βραδιά για τον Κ. Π. Καβάφη, με τίτλο «Ο Ποιητής του Μέλλοντος» (Πολιτιστικό Κέντρο Δαΐς, 23 Ιανουαρίου 2013).

Κλείνοντας, σας παραδίδουμε ένα συνοπτικό Ανθολόγιο με τα σημαντικότερα «ψηφιακά αποτυπώματα» που σχετίζονται με τον «Ποιητή του Μέλλοντος», από το Έτος Καβάφη, αλλά και παλαιότερα [και τα οποία θα εμπλουτίζουμε, και με τη δική σας συμβολή]…

Επίσημος Δικτυακός Τόπος του Αρχείου Καβάφη

Εκδηλώσεις:

2013 – Έτος Κ. Π. Καβάφη (Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών)

Αρχείο Καβάφη: Δράσεις 2013-2014 (Σειρά Εκδηλώσεων, Ίδρυμα Ωνάση, ∞)

Κ.Π. Καβάφης: «Ζωγραφισμένα». 40 Σύγχρονοι Έλληνες Δημιουργοί (Έκθεση, Ίδρυμα Θεοχαράκη, ∞ ∞ ∞)

Ιδανικές ‘μορφές’ κι αγαπημένες – Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη (Έκθεση, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ∞)

Εκδήλωση Μνήμης και Τιμής στον Καβάφη (Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλινών)

Εκδήλωση – Αφιέρωμα 150 Χρόνια Κ.Π. Καβάφης (Ένωση Λειτουργών Μ. Εκπαίδευσης Ζακύνθου, Μουσικό Σχολείο Ζακύνθου)

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 49

Ταινίες:

Καβάφης (Γ. Σμαραγδής, Αλέξανδρος Φιλμ, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Ελληνική Τηλεόραση 1)

Έλληνες του Πνεύματος και της Τέχνης: Κωνσταντίνος Καβάφης (Κ. Μαχαίρας, Σκάι)

Κ. Π. Καβάφης: Εγκλεισμός και Παγίδευση (Γ. Κούμουρος, Π.Ι. Κύπρου)

Το Σπίτι του Κωνσταντίνου Καβάφη: Ο κλειστός τόπος της μοναχικότητας (Μ. Τεμπριώτης, Π.Ι. Κύπρου)

Όσο μπορείς (Γ. Ρέντης, Ίδρυμα Ωνάση – Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Αθηνών)

Μουσείο Καβάφη (περιήγηση από τον Μ. Μαραγκούλη)

Απαγγελίες:

Θερμοπύλες (Πατριάρχης Βαρθολομαίος)

Ithaka (S. Connery, V. Papathanasioy)

Μελοποιήσεις:

Μέρες 1903 (Μ. Χατζιδάκις, Δ. Ψαριανός)

Η Πόλις (Δ. Μούτσης, Α. Πρωτοψάλτη – Χ. Λεττονός)

Θάλασσα του πρωιού (Δ. Παπαδημητρίου, Α. Ιωαννίδης)

Γενάρης 1904 (Θ. Μικρούτσικος, Κ. Θωμαΐδης)

Κεριά (Α. Σίμογλου, Σ. Θεοδωρίδου)

Περιμένοντας τους βαρβάρους (Θ. Οικονόμου)

Θυμήσου, Σώμα… (J. Tero)

Μέρες 1903 – Η Πόλις (Μ. Χατζιδάκις – Δ. Μούτσης, Ν. Κωτσάνη)

«Πλησιάζοντας τον Καβάφη…» (Γ. Σπανός, Μ. Μητσιάς)

Ερευνητικές Εργασίες – Projects:

2013 Έτος Κ. Π. Καβάφη [1863-1933] (Αβερώφειο Γυμνάσιο Λύκειο Αλεξάνδρειας, ∞)

Από την Ιθάκη του Καβάφη στην Ιθάκη του ΚΕΘΕΑ (7ο Γενικό Λύκειο Ίλιου)

Το σώμα στην ποίηση των Καβάφη, Καρυωτάκη, Ελύτη και Νερούδα (Λύκειο Βαρθολομιού)

Δι-Ερευνητική Εργασία για τον Καβάφη (Γυμνάσιο Βασιλικών)

Αφιέρωμα στον Καβάφη (3ο Γυμνάσιο Αχαρνών)

Διάφορα:

Ιστολόγιο «Κ. Π. Καβάφης» (Εκπαιδευτήρια Δούκα)

«Εγώ είμαι ποιητής του μέλλοντος» K. Π. Καβάφης (Ν. Παρίσης)

«Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες εκείνων που πεθάναν». Το περιοδικό μου για τη χρονιά του Κ.Π.Καβάφη (Λ. Στάμου, ∞)

Κόμικ «Ithaka» (Zen Pencils)

Από την «Οδύσσεια» στον Κ. Π. Καβάφη (Συνέντευξη Θ. Οικονόμου)

Ο Καβάφης στα μέσα μαζικής μεταφοράς (Καμπάνια Αρχείου Καβάφη)

ΝΠ, ΓΚ 31/12/2013

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2013/12/31/etoskavafi/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 50

Τα γραμμικά και πολυτροπικά κείμενα… (ΙΙ) (Μάρτιος 2014)

Ένα γραπτό κείμενο έχει πάντα μία εγγενή αδυναμία. Το εγγενής σημαίνει ότι αυτή η αδυναμία βρίσκεται μέσα στη φύση του ίδιου του κειμένου. Δεν μπορεί δηλαδή να την αποβάλει και να απαλλαγεί απ’ αυτή.

Την εγγενή αδυναμία των γραπτών κειμένων την ονομάζουμε γραμμικότητα. Πράγματι, ένα έντυπο κείμενο, ως εικόνα γραπτού λόγου, ξετυλίγεται λίγο λίγο, καθώς η όρασή μας παρακολουθεί, γραμμή γραμμή, τη ροή των λέξεων και των γραμμάτων. Μπορούμε πολύ εύκολα, πάνω σε μία έντυπη σελίδα, να μετρήσουμε το σύνολο των γραμμών, το άθροισμα των λέξεων, ακόμη και των γραμμάτων. Σήμερα, αυτές τις πολλαπλές αθροίσεις τις κάνει αυτόματα ο υπολογιστής. Αυτό, ακριβώς, το άθροισμα των γραμμών και η συνολική αλυσίδα των λέξεων, που δημιουργεί την κάθε γραμμή, συνιστούν την έννοια της γραμμικότητας ενός κειμένου.

Ερώτημα εύλογο: γιατί η γραμμικότητα συνιστά αδυναμία για ένα κείμενο;

Για να κατανοήσουμε τη γραμμικότητα ως αδυναμία, μπορούμε να πάρουμε ως παράδειγμα ένα αφηγηματικό κείμενο. Καθώς ένα τέτοιο κείμενο ξετυλίγει, λίγο λίγο, την αφήγηση κάποιων περιστατικών, έχει μόνο τρεις δυνατότητες: να καθηλωθεί στο παρόν της αφήγησης, να ανατρέξει στο παρελθόν ή να αναχθεί στο μέλλον. Άλλη δυνατότητα δεν έχει. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να αφηγηθεί ταυτόχρονα δύο περιστατικά που συμβαίνουν την ίδια στιγμή. Αυτή η αφηγηματική αδυναμία οφείλεται στο γεγονός ότι τα κείμενα είναι γραμμικά. Αυτή, τελικά, η γραμμικότητά συνιστά και την αδυναμία τους.

Την αδυναμία της γραμμικότητας δεν την έχει η φιλμική αφήγηση. Η τέχνη δηλαδή του κινηματογράφου, που συνιστά μορφή πολυτροπικού κειμένου (= λόγος, εικόνα, κίνηση, ζωντανή δράση, ήχος, μουσική κλπ.) έχει φθάσει στην υπέρβαση της γραμμικότητας. Μπορεί δηλαδή να αφηγηθεί ταυτόχρονα δύο περιστατικά που συμβαίνουν την ίδια στιγμή. Μπορεί δηλαδή η αφηγούμενη οθόνη να «σπάσει» σε δύο ταυτόχρονα προβαλλόμενες αφηγήσεις. Επομένως, το έντυπο κείμενο αφηγηματικά είναι μονοτροπικό, ενώ η φιλμική αφήγηση είναι πολυτροπική.

Την ίδια δυνατότητα με τον κινηματογράφο έχει η δρώσα θεατρική αφήγηση. Μπορεί δηλαδή επί σκηνής να δημιουργηθούν δύο σημεία δράσης και ο θεατής να παρακολουθεί την ταυτόχρονη εξέλιξη δύο αφηγηματικών νημάτων.

Σήμερα, ο υπολογιστής με τις πολλαπλές δυνατότητες που προσφέρει, καταργεί εύκολα τη γραμμικότητα και δημιουργεί κείμενα που παρουσιάζουν μια πολυμορφία. Αυτή, όμως, η πολυμορφία, που συνιστά την έννοια της κειμενικής πολυτροπικότητας, παρουσιάζει με τη σειρά της άλλου είδους εγγενείς αδυναμίες. Συγκεκριμένα, οδηγεί σταδιακά στη συρρίκνωση του καθαρού λόγου – σπανιότερα και στην κατάργηση ή και το θάνατο του λόγου ή, ακόμη, σε μια μορφή «σπαστικού» λόγου που δεν εξασφαλίζει την ομαλή ροή των νοημάτων.

Αυτού του είδους τα κείμενα, τα λεγόμενα δηλαδή πολυτροπικά, είναι κείμενα οπτικού εντυπωσιασμού. Το μονόμορφο και μονότονο γραμμικό κείμενο αντικαθίσταται από ένα άλλο, διαφορετικής οπτικής ποιότητας, που δίνει έμφαση στην εικόνα, στατική ή κινητική, τον ήχο, τη μουσική, το σκίτσο κλπ. και περιορίζει τη λειτουργία του λόγου. Η παντοδυναμία δηλαδή και η πολλαπλή μονοκρατορία της εικόνας, τείνει να εξοβελίσει το λόγο. Φυσικά, ένα τέτοια κείμενο οπτικής και ακουστικής πολυμορφίας δεν μπορεί να αναπτύξει σύνθετα νοήματα, ούτε να είναι υπερβολικά εκτενές γιατί προκαλεί οπτική και αναγνωστική κόπωση.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 51

Πηγή: Νεοελληνική Γλώσσα (Α’ Γυμνασίου) [Tι πλούσια γλώσσα για έναν πεινασμένο γάτο!], Philippe Geluck, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 2003.

Σε τελευταία ανάλυση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα πολυτροπικά κείμενα, που «μπουκώνουν» την όραση και την ακοή, μοιάζουν να έχουν δημιουργηθεί από μία συγκεκριμένη ανάγκη: να λειτουργήσουν ως διάκοσμος, οπτικός ή ακουστικός, των γραμμικών κειμένων. Η ισχυρή, όμως, εντύπωση που αρχικά προκάλεσαν, επεξέτεινε την κυριαρχική τους τάση και ώθησε τα κείμενα λόγου στο περιθώριο.

Εντούτοις, στη συνείδηση του κάθε αναγνώστη, παραμένει ως κυρίαρχος άρχων το γραμμικό κείμενο, με την έννοια του κλασικού βιβλίου. Η εικόνα δεν μπόρεσε, τελικά, να καταπιεί τον κειμενικό λόγο. Απόδειξη ότι τα ποιητικά κείμενα που ως λόγο πήραν τη μορφή σχεδίου (βλ. το ποίημα Καλλιγράφημα του Σεφέρη, στο Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β’) δεν μπόρεσαν να επικρατήσουν και να εκτοπίσουν τα απλά κειμενικά ποιήματα, αυτά δηλαδή που είναι καθαρά γραμμικά.

ΝΠ, 16/3/2014

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2014/03/26/polytropika2/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 52

Ψηφιακός πολιτισμός (Μάιος 2014)

Πάει καιρός που πρωτοδιάβασα τον όρο «ψηφιακός πολιτισμός». Ομολογώ ότι δεν ξαφνιάστηκα. Είχα πλέον αποδεχθεί τη νέα πολιτιστική πραγματικότητα: ο κόσμος είχε ήδη εισέλθει σε μια καινούρια εποχή, της κυριαρχίας των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας. Ένιωθα ότι αυτή η νέα πραγματικότητα θα έπρεπε, στο γλωσσικό επίπεδο, να αποδοθεί με έναν νεοπαγή γλωσσικό όρο.

Γενικότερα, όταν η δημιουργική επινοητικότητα του ανθρώπου παράγει νέα και εκπλήσσοντα προϊόντα πολιτισμού, τότε επιστρατεύεται και η δημιουργικότητα της γλώσσας. Θα πλάθονται νέες γλωσσικές πραγματικότητες, για να αποδοθούν ως έννοιες τα καινούρια πολιτιστικά προϊόντα. Έτσι δημιουργήθηκε το 1968 η νέα λέξη προσσελήνωση (αναλογικά προς το προσγείωση), για να αποδοθεί ο θρίαμβος του ανθρώπου με την κατάκτηση της Σελήνης. Ισχύει δηλαδή ο πάγιος νόμος: υπάρχει μόνο αυτό που μπορεί η γλώσσα μου να το ονομάσει.

NASA: Apollo 11 Image Gallery

Αυτονόητο, βέβαια, ότι ο όρος «ψηφιακός πολιτισμός» συνιστά, για την ελληνική γλώσσα, μεταφραστικό δάνειο. Αποδίδει στη δική μας γλώσσα τον ξένο όρο: e-culture που εννοιολογικά αποδίδει και απεικονίζει μια νέα πολιτιστική πραγματικότητα, που έχει πλέον εισβάλει, ως κυρίαρχη κατάσταση, σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς μας.

Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι ο νέος όρος. Το ουσιώδες, φυσικά, είναι κάτι άλλο: με ποια δηλαδή δυναμική λειτουργεί αυτός ο όρος στην καθημερινή μας ζωή; Αυτό είναι το ουσιώδες και το πρωταρχικό πρόβλημα. Να γίνω, όμως, σαφέστερος και να προδηλώσω ότι τον όρο«ψηφιακός πολιτισμός» δεν τον εννοούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο.

Άλλοι υπερτονίζουν τη μία σημασιολογική έννοια του όρου. Πιστεύουν δηλαδή ότι η σημασιακή δυναμική του όρου «ψηφιακός πολιτισμός» θα πρέπει, κυρίως και πρωτίστως, να εννοηθεί ως διακίνηση, προβολή ή και παγκόσμια διάχυση και εξάπλωση πολιτιστικών προϊόντων. Στην ουσία δηλαδή αναφερόμαστε στις σύγχρονες τεχνολογίες και τις θεωρούμε ως μέσα και ως εργαλεία διακίνησης πολιτιστικών προϊόντων.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 53

Υπάρχει, όμως, και η άλλη πλευρά. Είναι αυτή που εννοεί τον «ψηφιακό πολιτισμό» όχι ως τρόπο διακίνησης πολιτιστικών προϊόντων αλλά ως δύναμη που παράγει νέες μορφές, καινούρια δηλαδή πράγματα στο πεδίο του πολιτισμού.

Θα αρκούσε, ενδεχομένως, ένα παράδειγμα για να φανεί η διαφορά. Πριν από την εισβολή της ψηφιακής πραγματικότητας στη ζωή μας, παραγόταν ένα, κυρίως, είδος κειμένων – τα γραμμικά ή μονοτροπικά κείμενα. Σήμερα, όμως, η κυριαρχία των ψηφιακών μέσων παράγει καινούριες κειμενικές πραγματικότητες, που μπορούν να συνδυάζουν ήχο, εικόνα και κείμενο. Αυτονόητο, βέβαια, ότι αυτές οι νέες κειμενικές πραγματικότητες, δημιουργούν καινούρια μορφή γραμματισμού, καθώς και ποικίλες αλλαγές στις αναγνωστικές συμπεριφορές του ανθρώπου. Δημιουργείται δηλαδή ένα διαφορετικό είδος «ανάγνωσης», σχετικά με τις νέες κειμενικές μορφές. Εννοώ ότι αυτές μπορούν να διαβάζονται και με τη λεγόμενη «αντι-γραμμική» ανάγνωση.

Digital intelligence everyday life

Υπάρχει και μια άλλη ουσιώδης πλευρά που θα μπορούσαμε να εξετάσουμε: τα νέα πολιτιστικά προϊόντα, που συνιστούν τον ψηφιακό πολιτισμό, τι πληροφοριακό, μαθησιακό, ψυχαγωγικό κλπ., περιβάλλον δημιουργούν και πώς επιδρούν στον ψηφιακό αναγνώστη;

Καταρχήν, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η ψηφιακή πολιτιστική αφθονία έχει, συνήθως, ένα χαρακτήρα προσωρινότητας και ρευστότητας. Καθημερινά μεταλλάσσεται, με αποτέλεσμα ο υπερβολικός όγκος, το γνωσιακό μέγεθος και το διαρκώς μεταβαλλόμενο πληροφοριακό υλικό να δημιουργούν ποικίλες επιπτώσεις στον ψηφιακό αναγνώστη: γνωσιακό κορεσμό, μαθησιακό τρόμο, πληροφοριακή ρευστότητα, συμπίεση στις νοητικές λειτουργίες, ενδεχομένως και σύγχυση.

Από την άλλη, βέβαια, πλευρά δεν παύει να μας τυραννάει το υποθετικό, έστω, ερώτημα: πόση πνευματική πενία θα βασάνιζε τον άνθρωπο και σε τι κατάσταση ένδειας εσωτερική θα

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 54

βρισκόταν, αν δεν υπήρχε στη ζωή μας ο ψηφιακός πολιτισμός. Η καθημερινότητά μας θα ήταν πολύ στεγνή υπερβολικά άχρωμη, ανιαρά επίπεδη και υπέρμετρα στενή και περιορισμένη στην πληροφόρηση.

Μπορούμε, ακόμη, να δούμε και κάτι άλλο: σήμερα, σε επίπεδο τουλάχιστον τυπικής δυνατότητας, υπάρχει για όλους μας μια ανοιχτή και δυνατή πρόσβαση στα προϊόντα του ψηφιακού πολιτισμού. Όλοι δηλαδή μπορούμε, μπροστά στην έκπληκτη όρασή μας, να χαρούμε τα προϊόντα του ψηφιακού πολιτισμού. Αυτό, καταρχήν, ως υπάρχουσα και λειτουργούσα δυνατότητα, παγιώνει στη ζωή μας ένα μέγιστο αγαθό: καθιερώνεται δηλαδή ένα είδος δημοκρατικής ισότητας, που λειτουργεί ως δυνατότητα ανοιχτής πρόσβασης στα αγαθά του πολιτισμού. Εξάλλου, παρέχεται σε όλους μας και μια άλλη μέγιστη δυνατότητα: να γίνουμε, όσοι το επιθυμούμε, οι ίδιοι παραγωγοί πολιτισμού μέσω μιας προσωπικής ιστοσελίδας ή ενός ψηφιακού δημιουργήματος. Να γευθούμε δηλαδή τη χαρά ότι συμμετέχουμε ενεργά στη δημιουργία του ψηφιακού πολιτισμού.

Το «συννεφόλεξο» του παρόντος κειμένου με το Tagxedo

Πού θα πρέπει, ενδεχομένως, να καταλήξουμε;

Ίσως και να μη χρειάζεται να καταλήξουμε κάπου. Το ουσιώδες είναι ένα: ζούμε, εκόντες άκοντες, μέσα στο δίχτυ του ψηφιακού πολιτισμού. Το γεγονός αυτό δεν μπορεί κανείς να το αγνοήσει. Συνιστά τη ζώσα καθημερινότητά μας. Μόνο που θα πρέπει μέσα σ’ αυτή την πολιτιστική ευρυχωρία που ανοίγεται μπροστά μας, να λειτουργούμε ως αναγνώστες νηφάλια, κριτικά, εκλεκτικά και επιλεκτικά. Το γιατί είναι γνωστό:

μέσα στην ψηφιακή αφθονία και στον ψηφιακό πληθωρισμό, κυκλοφορούν και προϊόντα που συνιστούν καταστάσεις πολιτιστικού ευτελισμού.

ΝΠ-Κείμενο, ΓΚ-Ψηφιακά μέσα, 28/5/2014

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2014/05/31/politismos/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 55

Διαδικτυακή βιβλιογραφία: Πρωτοβάθμια επισήμανση προβλημάτων (Ιούλιος 2014)

Να θυμίσουμε πρώτα πρώτα το αυτονόητο: η αξιοπιστία μιας ερευνητικής εργασίας καθορίζεται, μεταξύ των άλλων, και από το εύρος της βιβλιογραφικής στήριξης που διαθέτει. Είναι θέμα επιστημονικής εγκυρότητας, αλλά και ενημερωτικής ευρύτητας, οι παραπομπές σε ανάλογες θεματικά εργασίες. Εξάλλου, στη γοητεία της επιστήμης ανήκει και η νομοτέλεια της διαφωνίας. Η διάστασή μας, όμως, και η διαφωνία μας με μια προδιατυπωμένη άποψη και θέση προϋποθέτουν ότι παραπέμπουμε, με τις αναγκαίες βιβλιογραφικές ενδείξεις, στη μελέτη με την οποία διαφωνούμε.

Παράλληλα, συμβαίνει και κάτι άλλο: σε ποικίλα επιστημονικά περιοδικά που κυκλοφορούν ανά τον κόσμο, καθώς και σε ευρύτερες επιστημονικές μελέτες και εργασίες, που κυκλοφορούν σε αυτοτελή βιβλία, πολλοί αποδίδουν το εύσημο της επιτυχίας ανάλογα με το πλήθος των βιβλιογραφικών παραπομπών. Αντίθετα, τη στενότητα και τη βιβλιογραφική ένδεια πολλοί τα θεωρούν ως στοιχεία επιστημονικής πενίας. Βέβαια, το ουσιαστικό πρόβλημα με τις βιβλιογραφικές παραπομπές είναι μάλλον άλλης ποιότητας. Συγκεκριμένα, είναι αναγκαίο σε κάθε βιβλιογραφική παραπομπή, να καταφαίνεται ότι ο παραπέμπων γνωρίζει τα πράγματα από αναγνωστική αυτοψία και όχι μόνο ως απλή καταγραφή βιβλιογραφικών αναφορών. Αν συμβαίνει το δεύτερο, τότε εκείνος που καταγράφει πλήθος παραπομπών, χωρίς αναγνωστική αυτοψία, επιδιώκει τον επιφανειακό εντυπωσιασμό.

Πρόσφατα, με την ευρεία εξάπλωση του ηλεκτρονικού λόγου, παράλληλα με τον έντυπο, δημιουργήθηκε και ένα άλλο ακόμη πρόβλημα. Συγκεκριμένα, η συνεχής δημοσίευση στο διαδίκτυο πολλών άρθρων, μελετών, ερευνών, στατιστικών στοιχείων κλπ, δημιούργησε ένα άλλο πολλαπλό ερώτημα-πρόβλημα:

Παραπέμπουμε στο διαδίκτυο και με ποιον τρόπο; Η λογική της επιστήμης αποδέχεται τις παραπομπές στο διαδίκτυο;

Ο ηλεκτρονικός λόγος θεωρείται, από την άποψη της εγκυρότητας, ισοδύναμος του έντυπου λόγου. Ποιος εγγυάται, τελικά, την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του ηλεκτρονικού λόγου; Αρκεί το όνομα του συγγραφέα;

Πέρα, όμως, από όλα αυτά τα υπαρκτά θέματα, ερωτήματα και προβλήματα, υπάρχει και κάτι άλλο, ενδεχομένως πρακτικό αλλά ταυτόχρονα και ουσιαστικό. Να γίνω περισσότερο σαφής και συγκεκριμένος: πώς παραπέμπουμε στο διαδίκτυο, δηλαδή στη λεγόμενη διαδικτυακή βιβλιογραφία; Από όσο γνωρίζω, η πολυμορφία του ηλεκτρονικού λόγου δεν επιτρέπει, ενδεχομένως, να καθιερωθεί ένα πάγιο σύστημα βιβλιογραφικών παραπομπών, ανάλογο με εκείνο που ισχύει στον έντυπο λόγο. Στην έντυπη βιβλιογραφία, με μικρές και ελάχιστες ή και ασήμαντες παραλλάξεις, υπάρχει πάγιο σύστημα παραπομπών.

Επομένως, στα θέματα της διαδικτυακής βιβλιογραφίας, δεν υπάρχει μόνο πρόβλημα συστήματος βιβλιογραφικής πρακτικής, η οποία αυτή τη στιγμή δεν έχει οριστικοποιηθεί σε μια τελική διαμόρφωση. Πώς θα είναι μια τέτοια οριστική(;) διαμόρφωση και ποια στοιχεία θα συμπεριλάβει; Θα υπάρχει, φυσικά, το όνομα του συγγραφέα, ο τίτλος του άρθρου ή της μελέτης, το όνομα του ηλεκτρονικού παροδικού ή η διεύθυνση –URL-της ιστοσελίδας ή του blog που έγινε η δημοσίευση. Θα πρέπει, ακόμη, να καταγράφεται το στοιχείο της χρονολογίας κλπ. θα αρκούσαν αυτά τα στοιχεία για να είναι άμεσα προσιτή και εξασφαλισμένη η αναγνωστική αυτοψία της βιβλιογραφούμενης μελέτης; Θα μπορούσε, για παράδειγμα, βιβλιογραφικές παραπομπές του ακόλουθου τύπου να θεωρηθούν όχι απλώς διευκολυντικές αλλά πρωτίστως πλήρεις;

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 56

N. Παρίσης, Ψηφιακός Πολιτισμός, Ερευνητικές Ψηφιακές Εργασίες, 31/05/2014,https://psifiakesergasies.wordpress.com/2014/05/31/politismos/ (ανάκτηση 31/07/2014)

M. Wolf, Innovate to Educate: System [Re]Design for Personalized Learning (Washington, DC: Software & Information Industry Association, 2010),http://www.siia.net/pli/presentations/PerLearnPaper.pdf (accessed 31/07/2014)

Norwegian Centre for ICT in Education – IKT Senteret, The Future Starts Now – 2012 Edition (video), https://www.youtube.com/watch?v=NfN5SSiRoPs (accessed 31/07/2014)

Τελικά, μήπως θα ήταν προτιμότερο να καθιερωθεί ως υποχρέωση, όποιος δημοσιεύει στο διαδίκτυο ένα άρθρο, μια μελέτη κλπ, που να προβάλλεται με αξιώσεις επιστημονικής γραφής ή δοκιμίου, να καθορίζει ο ίδιος, στο τέλος του άρθρου του, τη βιβλιογραφική ταυτότητα αναζήτησης; Θα μπορούσε, βέβαια, να προκληθεί μια συζήτηση στο διαδίκτυο, από κάποιον ιστότοπο, και όλα αυτά τα προβλήματα να αντιμετωπιστούν και να επιλυθούν με έναν ενιαίο και αποδεκτό τρόπο από την επιστημονική κοινότητα. Σήμερα απλώς επισημαίνονται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο.

ΝΠ, 31/7/2014

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2014/07/31/internet/

Σημείωση: Υπάρχουν πολυάριθμες ιστοσελίδες που αναφέρονται στον τρόπο παραπομπών σε διαδικτυακές αναφορές ή βιβλιογραφία. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Citing Electronic Information: www.ipl.org/div/farq/netciteFARQ.html.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 57

Η ψηφιακή μοναξιά: ο αυτο-εγκλεισμός σε ένα γοητευτικό κόσμο (Σεπτέμβριος 2014)

Σκηνή πρώτη

Αίθουσα αναμονής στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος. Εβδομήντα περίπου άτομα περιμένουμε να επιβιβαστούμε στο μικρό αεροσκάφος της Ολυμπιακής για τα Γιάννενα. Κάθομαι σε μια θέση που μπορώ να εποπτεύω και να περιεργάζομαι τα πρόσωπα όλων των συνεπιβατών μου.

Δεν ακούγεται τίποτα. Βουλιάζουμε όλοι σε βαθιά σιωπή. Ο καθένας χάνεται, βυθισμένος στη μικρή οθόνη του κινητού ή καi σε κάποιο i-pad. Εβδομήντα τόσες βουβές μοναξιές. Ζουν σε άλλον κόσμο. Μια ζωντανή εικόνα αυτo-εγκλεισμού στον κόσμο της ψηφιακής γοητείας.

Κατά διαστήματα ακούγεται και κάποιο τηλέφωνο. Σιγανές φωνές απαντάνε στις κλήσεις. Σύντομες και κοφτές. Σχεδόν μηχανικές. Σαν να βιάζονται όλοι να γυρίσουν στις εικόνες τους, να εγκλειστούν ξανά στην ψηφιακή τους μοναξιά. Κάποτε, όταν δεν υπήρχε η απαγόρευση του καπνίσματος, σε τέτοιες αίθουσες, τις ανθρώπινες μοναξιές τις απορροφούσε το τσιγάρο. Τότε είχαμε τη μοναξιά του καπνού. Τώρα η μοναξιά μας είναι εικονογραφημένη ή ομιλούσα ή και παίζουσα στη γοητευτική φωτεινότητα ενός i-pad.

Πηγή: The year of the mobile consumer…

Σκηνή δεύτερη

Στα Γιάννενα. Πρωινό Κυριακής. Σε ύπαιθρη παραλίμνια καφετέρια. Ανοιξιάτικη αιθρία ολόγυρα. Όμορφη γαλάζια μέρα. Περνάει άμεσα στην ψυχή και αιθριάζει ο μέσα κόσμος. Ανθίζουν παντού χαμόγελα. Οι μικρές, οι σχεδόν ασήμαντες, αλλά τόσο απαραίτητες στιγμές στη ζωή μας: ένας πρωινός κυριακάτικος καφές και η στεφάνη του ορίζοντα γεμίζει αμέσως γλυκές προσδοκίες.

Κάθομαι με τη φίλη συνάδελφο και απολαμβάνουμε τη γοητευτική αίσθηση ευτυχίας του κυριακάτικου καφέ. Ζει σ’ αυτή την πόλη. Είναι κορυφαία φιλόλογος με πολλή ευαισθησία μέσα της και με χαμογελαστή όραση. Μιλάμε ακατάπαυστα. Να προλάβουμε τον τρέχοντα χρόνο. Αρνιόμαστε να μας πνίξει η κούφια σιωπή: μια έμπρακτη αντίσταση στην αφωνία και την ομιλητική αμηχανία του σύγχρονου ανθρώπου.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 58

Ολόγυρα δροσερά ζευγάρια. Ζουν την αιθρία της ηλικίας τους. Δεν ομιλούν. Είναι ζευγάρια σιωπής. Βυθισμένα στις μικρές οθόνες. Δε βλέπονται. Θα ξεχάσει ο ένας το πρόσωπο του άλλου. Γεμίζουν με ρυτίδες αμίλητης ζωής το χρόνο τους. Τα απορρόφησε τα όμορφα ζευγάρια η μαγεία της εικόνας, η εικονική απατηλή πραγματικότητα. Ο άλλος κόσμος που μας παγιδεύει και μας αλώνει στην ομορφιά του. Νιώθεις μια πικρή λύπη μέσα σου: τόσες ανοιξιάτικες παρουσίες ολόγυρα και να αφήνονται να βουλιάζουν σε άδειες σιωπές! Ολόγυρα τα αγέρωχα βουνά. Μια μαγεία. Κανείς δεν τα βλέπει. Τα όμορφα βουνά έγιναν το μη θεατό τοπίο. Απίστευτο!

Ήρθε στο νου μου μια σκηνή από παλιά ταινία του Αντονιόνι. Ένας άντρας και μια γυναίκα μέσα σε βάρκα, αν θυμάμαι καλά. Ο άντρας: Πες κάτι! Η γυναίκα: Τι να πω; Ο θάνατος του λόγου, μαζί και ο θάνατος μιας σχέσης. Ένα βαθύ κενό ανάμεσα σε δύο υπάρξεις. Προφητικός ο Αντονιόνι. Προφήτεψε τις αμίλητες στιγμές της τωρινής ζωής μας.

Σκηνή τρίτη

Στο αεροπλάνο. Επιστρέφω στην Αθήνα. Έχω περίπου 40 ολόκληρα λεπτά στοχαζόμενης σιωπής. Κατακλύζουν το μυαλό πιεστικά και βασανιστικά ερωτήματα. Συνωθούνται. Δεν τα μετράω. Τα αραδιάζω άτακτα στην άκρη της μνήμης. Θα τα ξανασκεφτώ αργότερα. Προσπαθώ τώρα να τα συγκρατήσω:

Μήπως περάσαμε πια στον αιώνα της ψηφιακής μονοκρατορίας; Θα ζούμε πλέον τη μαγεία των χρωμάτων σκυμμένοι μόνοι μας στις ψηφιακές οθόνες;

Ζούμε την εποχή της ολικής αποξένωσης, μέσα στην οποία ο πρωινός καφές σε παραλίμνια καφετέρια και το άρωμα της ζεστής ανθρώπινης συνομιλίας έχουν πλέον καταντήσει ανέφικτες πολυτέλειες και νοσταλγούμενος αριστοκρατισμός ζωής;

Είμαστε οι ωραίες εγωπαθείς μοναξιές οι γεμάτες, μέχρι κορεσμού, από αφάνταστες πληροφορίες. Αποθήκες δηλαδή συσσώρευσης ψηφιακού υλικού;

Μπορούμε να σηκώσουμε τόσο αβάσταχτο βάρος, τόσον όγκο και τόσον πληθωρισμό εικόνας και πληροφορίας; Πνιγόμαστε σε μια νέα θάλασσα, που όλα κυματίζουν μπροστά μας γοητευτικά και μας σαγηνεύουν; Πόσο ατέλειωτος είναι αυτός ο ερευνητικός ψηφιακός κόσμος;

Τη γαλάζια αιθρία της ψυχής πότε θα τη ζήσουμε;

ΝΠ, Σεπτέμβριος 2014

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2014/10/03/monaksia/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 59

Ανοίγουμε καινούρια φτερά: Μια δοκιμή ανανέωσης (Οκτώβριος 2014)

Μας χρειάζεται μια ανανέωση. Όχι μόνο εξωτερική, ανανέωση δηλαδή στην «όψη», που θα έλεγαν και οι θεατρολόγοι. Κάτι τέτοιο θα ήταν μόνο «σκηνογραφικό» και χρωματικό. Εμείς θέλουμε να προχωρήσουμε βαθύτερα, προκαλώντας το ουσιώδες: παράλληλα δηλαδή με την αλλαγή της όψης, θα προκαλέσουμε και μια θεματική αλλαγή και διεύρυνση. Θα ανοίξουμε τον κύκλο των θεμάτων μας. Γι’ αυτό και αλλάζουμε κάπως την επωνυμική μας ταυτότητα. Επιλέξαμε μια διαφορετική και ευρύτερη ονομασία.

Μετονομαζόμαστε, λοιπόν, σε Ψηφιακές Δημιουργίες, για να μπορούμε στο μέλλον να ανιχνεύουμε και άλλα θέματα, πέρα απ’ το στενό κύκλο των ψηφιακών ερευνητικών εργασιών. Φυσικά, η πρώτη μας Αγάπη δε λησμονιέται τόσο πολύ εύκολα. Κρατάμε, λοιπόν, στο επίπεδο του υπότιτλου, και την όμορφη και αγαπημένη παλιά μας ταυτότητα του τίτλου. Συντηρούμε, επομένως, και την αρχική μας ονομασία. Δε γινόταν αλλιώς. Το είπαμε: το άρωμα της πρώτης Αγάπης δεν εξατμίζεται. Είναι μια αρυτίδωτη διάρκεια μέσα στη ροή του σκληρού χρόνου.

Την ανανέωση την απαιτεί και η ίδια η λογική της ζωής. Το πολύ οικείο, το καθημερινό και το τριμμένο προκαλεί ανία και κουράζει. Προκαλεί το θάνατο της έλξης. Μόνο η γοητεία της καινούριας λάμπουσας και μαγεύουσας επιφάνειας αναστατώνει την όραση και συναρπάζει. Εμείς, πάντως, επιδιώξαμε να δέσουμε την πατίνα του παλιού με τη λάμψη του καινούριου. Εξάλλου, μας συνέχει και μια γιορτινή διάθεση: γιορτάζουμε 50.000 views στα τρία τελευταία χρόνια. Σημαίνει πολλά αυτό. Κυρίως, όμως, σημαίνει το ένα και ουσιώδες: μέσα στην πολύμορφη και πολυτροπική λάμψη του διαδικτύου, εμείς, με τα μέχρι τώρα θέματά μας, προσελκύσαμε την όραση και την προσοχή αγαπημένων αναγνωστών. Αυτό μας αρκεί…

ΝΠ, ΓΚ 22/10/2014

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2014/10/22/ananeosi/

/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 60

Ο πληθωρισμός της πληροφορίας: ταξινομώντας γλωσσικές πηγές…(Νοέμβριος 2014)

Σήμερα ζούμε τον πληθωρισμό της πληροφορίας. Ένα είδος καταιγισμού και υπεραφθονίας. Ποτέ άλλοτε ο άνθρωπος δεν είχε τόσες πηγές άμεσης, ζωντανής και ποικίλης ενημέρωσης και πληροφόρησης. Μπορεί ο σύγχρονος άνθρωπος να πάσχει από αβάσταχτες στερήσεις, όμως η πληροφορία προσφέρεται πλέον σε απροσμέτρητες ποσότητες.

Φυσικά, όπου υπάρχει υπεραφθονία, τίθεται και θέμα σωστών επιλογών. Η σωστή επιλογή προϋποθέτει ενημέρωση και αναζήτηση. Η αναζήτηση και ο εντοπισμός του θέματος που μας ενδιαφέρει, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ιδιαίτερα στον κόσμο της διαδικτυακής πληροφορίας, εύκολα κινδυνεύει κανείς να χαθεί μέσα στον πλούτο και την αφθονία της πληροφορίας. Αυτός, ακριβώς, ο κίνδυνος επιβάλλει την ύπαρξη βοηθητικών πλοηγών. Τότε το «ταξίδι» στο πέλαγος της πληροφορίας γίνεται πιο ασφαλές και περισσότερο γοητευτικό. Η ιδέα αυτή, λοιπόν, στη διαδικτυακή βιβλιογραφία, όλο και πιο συχνά, αναφέρεται με την έννοια της κριτικής επιμέλειας «curation» και οδηγεί στην άνθιση διαφόρων εργαλείων, πέρα από το τρίπτυχο Site–Blog–Wiki. Εργαλεία, τα οποία, μετά την εύρεση και επιλογή πηγών, βοηθούν στην κατηγοριοποίηση και συγκέντρωσή τους, είναι, μεταξύ άλλων πολλών, τοPinterest και το Scoopit (με ποικίλα παραδείγματα). Βασισμένοι στις σκέψεις αυτές, επιχειρούμε τη διαμοίραση δύο σημαντικών οδηγών… O πρώτος οδηγός, το Βασικό Υποστηρικτικό Υλικό για τα Γλωσσικά Μαθήματα, συγκεντρώνει τις σημαντικότερες πηγές οι οποίες σχετίζονται με γλωσσικά θέματα, μέσα από μία «τρίπτυχη ταξινομία». Δεν απευθύνεται κατ’ ανάγκη μόνο σε όσους ασχολούνται με τη γλώσσα, αλλά και σε όλους μας, αφού περιλαμβάνει χρήσιμα ψηφιακά γλωσσικά εργαλεία (όπως π.χ. λεξικά, οπτικο-ακουστικό υλικο, λογισμικά κλπ).

Οδηγός με διασυνδέσεις: http://www.slideshare.net/YannisKotsanis/lang-taxonomy

O δεύτερος οδηγός, Proteas-Sources, συνιστά μια αποδελτιωτική εργασία που διευκολύνει να εντοπίσει κανείς το θέμα που τον ενδιαφέρει και να έχει άμεσα στη διάθεσή του όλες τις σχετικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις. Έχει προέλθει από την πολυθεματική αφθονία διδακτικών σεναρίων που συγκροτούν το πρόγραμμα «Πρωτέας: εκπαιδευτικά σενάρια για τα γλωσσικά μαθήματα» του ΚΕΓ, τα οποία εμπλουτίζονται συνεχώς.

ΓΚ, ΝΠ, 30 Νοεμβρίου 2014

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2014/11/30/filologoi/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 61

Η εξω-γλωσσική επικοινωνία: η τεχνολογία και τα νέα «αλφάβητα» (Ιανουάριος 2015)

Έχω μιαν αίσθηση πού σχεδόν τείνει να γίνει βεβαιότητα: αρχίζει πλέον, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, να αναπτύσσεται μια καινοφανής μορφή επικοινωνίας. Θα μπορούσα, σε μια πρώτη αξιολόγηση, να τη χαρακτηρίσω εξω–γλωσσική. Η ουσία αυτού του πρώτου χαρακτηρισμού στηρίζεται σε μια δεδομένη πραγματικότητα ή σε μια ισχύουσα πλέον εφαρμογή. Συγκεκριμένα, αυτή η νέα εξωγλωσσική μορφή επικοινωνίας δε στηρίζεται στη χρήση και αξιοποίηση των λεξικών στοιχείων της γλώσσας, δε χρησιμοποιεί δηλαδή ελληνικές λέξεις. Το χειρότερο: καταργεί το ελληνικό αλφάβητο, εισάγει μια νέα μορφή γραμματισμού και, γενικά, κινείται έξω από τη λογική και την πραγματικότητα της γλώσσας.

Πηγή: Wikipedia

Στην ουσία, αυτή η νέα εξω-γλωσσική μορφή επικοινωνίας δεν εκφράζεται με τα δεδομένα γλωσσικά μας σύμβολα – γράμματα. Τα καταργεί και εισάγει νέα «γράμματα» ή μάλλον ιδεογράμματα. Η επικοινωνία δηλαδή μεταξύ πομπού και δέκτη στηρίζεται στη χρήση εικόνων ή συμβόλων που η λογική τους παραπέμπει στα ανατολικά (ιαπωνικά και κινεζικά) ιδεογράμματα.

Οι απαρχές αυτής της νέας «γλώσσας» ξεκίνησαν από τα λεγόμενα έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Σ’ αυτά πρωτοαποθηκεύτηκαν διάφορα εικονίδια – οι λεγόμενες φατσούλες καταρχήν, αργότερα και άλλα διαφορετικής μορφής – με τα οποία ο χρήστης μπορούσε, κυρίως, να εκφράσει συναισθηματικές καταστάσεις. Άρχισε δηλαδή σταδιακά να στοιχειοθετείται μια νέα «γλώσσα» – ας την πούμε εικονιδιακή – ιδεογραμματική.

Αυτό το πρώτο βήμα μπορεί να ξεκίνησε ως μια χαριτωμένη ή και ευρηματική εκφραστική συντόμευση, που είχε και το χάρισμα της εικονογραφημένης πρωτοτυπίας. Τείνει όμως πλέον να πάρει διαστάσεις, που κανείς δεν είχε φαντασθεί, και να παγιώνεται ως μια νέα «γλώσσα» πρωτοβάθμιας, έστω, επικοινωνίας.

Πολύ πρόσφατα, ο ημερήσιος τύπος (βλ. εφημερίδα Τα Νέα του Σαββάτου, 10.1.2015) μας δίνει δύο σημαντικές ειδήσεις: οι δύο μεγάλες εταιρείες – Apple και Google – έχουν ενσωματώσει στις συσκευές τους 722 διαφορετικά σύμβολα ή τα προσφέρουν κωδικοποιημένα στις διεθνείς βάσεις προγραμματισμού. Γεννιέται, επομένως, μια νέα «γλώσσα» που ως επικοινωνιακό «εργαλείο» καταργεί τις ήδη υπάρχουσες. Πρόκειται για μια μορφή μη συγχρονικής επικοινωνιακής επανάστασης με απρόβλεπτες συνέπειες.

Και, ακριβώς, αυτή είναι η ουσία: να εξετάσει δηλαδή κανείς τις όποιες απρόβλεπτες συνέπειες αυτής της επικοινωνιακής επανάστασης. Καταρχήν, να δούμε ποια είναι τα θετικά που μας προσφέρει: μια διαφορετική εκφραστική – μια εικονογραφούμενη εξω-γλωσσική επικοινωνία·έναν καινούριο γλωσσικό κώδικα, περιορισμένης όμως νοηματικής εμβέλειας· μια επικοινωνιακή συντόμευση και,

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 62

τέλος, μια παίζουσα μορφή ανταλλαγής νοημάτων, που κάποιες φορές δεν ομιλούν άμεσα και προαπαιτούν για την κατανόησή τους και μιαν άσκηση σκέψης για την αποκωδίκευσή τους.

Τα αρνητικά θα μπορούσε κανείς να τα προεικάσει ως ερχόμενα, ιδιαίτερα αν τα δει στην προοπτική του χρόνου. Συγκεκριμένα, αυτή η μερική κατάργηση της ισχύουσας γλώσσας γίνεται ένας πρόσθετος λόγος να οδηγηθούν οι νέοι σήμερα σε μια πλήρη σχεδόν αγλωσσία ή, έστω, σε μια εκφραστική πτώχευση. Εξελίσσεται δηλαδή σε εκπληκτικά και εκπλήσσοντα επιτεύγματα η τεχνολογία αλλά, ταυτόχρονα, παθητικοποιεί τον άνθρωπο και τον εγκλωβίζει σε συμπεριφορικά, εκφραστικά και νοητικά στερεότυπα που δημιουργούν ομότροπα στη σκέψη άτομα. Τέτοιες, όμως, ομοιότητες οδηγούν σε μιαν άλλης μορφής φτωχοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτή είναι, ασφαλώς μια πολύ γκρίζα προοπτική ή, έστω, ένα δυσάρεστο ενδεχόμενο, που θα πρέπει κανείς να το απεύχεται.

ΝΠ, 13/01/2015

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2015/01/13/emoticons/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 63

Ο οπτικός μας πολιτισμός… άλλοτε και τώρα (Μάρτιος 2015)

Μέσα μας υπάρχουν άπειρα και ποικίλα στοιχεία. Εικόνες που κάποτε μας μάγεψαν. Πρόσωπα που τα λατρέψαμε με ένταση πάθους ή με ποιητική αβρότητα. Τόποι και τοπία που αγαπήσαμε και μένουν ακόμα ζωντανά μέσα μας. Στιγμές και μνήμες που συνιστούν τις εξέχουσες προεξοχές της ζωής μας. Φωνές και ήχοι που μας συγκίνησαν. Βέβαια, υπάρχουν και γκρίζες ώρες και μελανές στιγμές κι ακόμη ματωμένα και τεντωμένα 24ωρα.

Όλα, πάντως, αυτά που πρόχειρα και μάλλον ενδεικτικά συναριθμήσαμε, συνιστούν τον εσωτερικό μας πλούτο, φωτεινό και γκρίζο. Ασφαλώς και τα συνυπολογίζουμε όλα. Τις ευφρόσυνες και τις χαριέσσες στιγμές της ζωής μας, αλλά και τις αιματηρές γρατσουνιές, τα ανεξίτηλα σημάδια και τις βαθιές ρυτιδώσεις, που άφησε πάνω μας η σκληρή κόψη της ζωής.Όλα μαζί, και τα γελαστά και τα αγέλαστα τοπία του βίου μας, συνθέτουν την εσωτερική μας ταυτότητα, τον μέσα μας πολιτισμό ή, ακόμη, και τις αθέατες όψεις του εαυτού μας.

Φωτογραφία: Θ. Δεληγιάννης

Ο Καζαντζάκης, στη λογοτεχνική του περισσότερο «φιλοσοφία», όλον αυτόν τον μέσα μας πλούτο τον απέδιδε στις πέντε αισθήσεις μας. Είναι οι πόρτες, έλεγε. Από αυτές τις πόρτες εισβάλλουν όλα μέσα μας και ευφραίνουν την ψυχή μας. Όμορφες εικόνες, μαγικά και μαγεύοντα πρόσωπα, ζαλιστικά και αναστατωτικά αρώματα. Και, φυσικά, και άλλα πολλά: δειλινά χρώματα, γλυκό φύσημα του αέρα τα μεσημέρια του Αυγούστου, η ποίηση της μουσικής, το πρωινό τραγούδι των πουλιών στη νησιώτικη στέγη μας. Η αίσθηση μιας βελούδινης και ομιλούσας αφής. Πληθωρισμός δηλαδή και αφθονία εσωτερικού πλούτου.

Τώρα όμως, καθώς γράφω αυτές τις γραμμές, σκέφτομαι κάτι που το πρωτοδιάβασα στα χρόνια της πρώτης μου νεότητας: από όλα τα πλούτη που είναι μέσα μας αποθησαυρισμένα, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, πάνω από 60 – 65%, ανήκει και το χρωστάμε στην όρασή μας. Είναι, φαίνεται, η βασιλεύουσα αίσθηση. Εξέχει και προέχει, κυρίαρχη και πρυτανεύουσα.

Μα και τώρα, με την όμορφη εμπειρία και τη γλυκιά οδοιπορία μιας ζωής, στο κορυφαίο σημείο και στην ακμή της βαθιάς ωριμότητας, το δέχομαι, χωρίς επιφυλάξεις, αυτό το αξίωμα: η όραση είναι η κυρίαρχη και η κυριαρχούσα αίσθηση. Εύκολο, επομένως, και μάλλον αυτονόητο το συμπέρασμα: ο πλούτος και ο πολιτισμός της ψυχής μας, πολύμορφος και πολύπτυχος, στον μεγάλο του όγκο, είναι οπτικός. Πολιτισμός δηλαδή της όρασης.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 64

Βέβαια, η προηγούμενη γενιά, συγκριτικά με την τωρινή, είτε η τελευταία ζει την αμεριμνησία της παιδικής ηλικίας, είτε την έκρηξη της εφηβείας ή, ακόμη, την πρώτη μεταεφηβική της ωριμότητα, απέχει έτη φωτός. Συγκρινόμενες, λοιπόν, οι δύο γενιές έχουν πολύ διαφορετικές αποχρώσεις χαρακτηριστικών, διαφορετικά νοήματα ζωής, άλλες συντεταγμένες γνώσεων και εντελώς διαφορετική ποιότητα εικόνων στον οπτικό τους πολιτισμό. Η προηγούμενη γενιά συνάθροιζε εικόνες από τη ζώσα πραγματικότητα και από τη μαγεύουσα τελειότητα του φυσικού κόσμου. Θα μιλούσαμε δηλαδή για ένα «φυσικό» οπτικό πολιτισμό. Αντίθετα, η τωρινή γενιά είναι εγκλωβισμένη σε μιαν άλλη πραγματικότητα. Έχει, βέβαια, αυτή η πραγματικότητα τη δική της μαγεία, αλλά είναι μη φυσική. Είναι τεχνητή ή, όπως έχουμε πλέον συνηθίσει να την ονομάζουμε, είναι ψηφιακή. Θα μπορούσαμε, επομένως, να βεβαιώσουμε ότι οι νέες γενιές ζουν και κινούνται σε έναν διαφορετικό οπτικό πολιτισμό. Ζουν δηλαδή σε άλλον κόσμο, που τώρα πλέον είναι συμπληρωματικός του πραγματικού. Μπορούμε να το πούμε και διαφορετικά: ζουν σε έναν «κόσμο» που είναι έξω από τον κόσμο.

Φωτογραφία: Θ. Δεληγιάννης

Ασφαλώς και μπορεί αυτός ο κόσμος να ανοίγει εύκολες και πολλές προσβάσεις σε ποικίλες αναζητήσεις, καθώς και σε μια πιο συναρπαστική αποκάλυψη της γνώσης. Χρειάζεται όμως να ξέρουμε να κάνουμε

σωστές αναζητήσεις και να κατέχουμε την ερευνητική τεχνική, συνδυασμένη πάντα με μιαν αναγκαία επιλεκτικότητα και με μια λεπταίσθητη εκλεκτικότητα.

Πάντως, παρ’ όλα τα όσα μας προσφέρει ο ψηφιακός πολιτισμός, ουσιαστικά και ουσιώδη, οι σύγχρονες γενιές, και ιδιαίτερα τα παιδιά, ζουν σε μια κατάσταση ένδειας και εσωτερικής πενίας. Πάσχουν από έλλειψη και σχεδόν από μια ολική απουσία φυσικών εικόνων. Γι’ αυτό και δεν μας εκπλήσσει που τα σύγχρονα παιδιά των μεγάλων αστικών κέντρων αγνοούν και δεν αναγνωρίζουν ακόμη και την αγελάδα.

Αυτό, ακριβώς, είναι και το πρόβλημα της εποχής μας:έχουμε την πηγή της γνώσης μέσα στο σπίτι μας,

τη διαδικτυακή δηλαδή γνωσιακή αφθονία, αλλά πάσχουμε από τη μέγιστη ένδεια: μας λείπει ο οπτικός πολιτισμός του ζωντανού κόσμου.

ΝΠ, 29/03/2015

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2015/03/29/optikos_politismos/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 65

Το σύγχρονο θαύμα: Ο πληθωρισμός της γνώσης και της πληροφορίας (Μάιος 2015)

Είμαστε οι «νεόπλουτοι» της γνώσης. Παράλληλα, «πάσχουμε» από έναν πολύ δυσκολοχείριστο πληθωρισμό πληροφορίας. Οπουδήποτε και αν βρίσκεται κανείς σήμερα, μπορεί να έχει άμεση, γρήγορη και εύκολή πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία. Και όλη αυτή η άμεση προσβασιμότητα προσφέρεται αφειδώς και αδαπάνως από τα επιτεύγματα και τις δυνατότητες που προσφέρει ο σύγχρονος ψηφιακός πολιτισμός. Αυτή, ακριβώς, είναι η νέα πραγματικότητα: ζούμε πλέον στον αιώνα του ψηφιακού πολιτισμού. Δηλαδή στο σύγχρονο σχεδόν απίστευτο θαύμα!

Πηγαίνοντας τρεις τέσσερις δεκαετίες πίσω στο χρόνο, θα βρεθούμε, αντιθετικά με το τώρα, σε μια κατάσταση όχι, βέβαια, γνωσιακής πενίας αλλά σε πολύ κλειστούς ορίζοντες. Μόνη σχεδόν πηγή της γνώσης και της πληροφορίας ο πολύμορφος, βέβαια, και συνήθως γοητευτικός έντυπος λόγος. Και ο τρόπος άντλησης της πληροφορίας μονοδιάστατος: η ανάγνωση των γραμμικών κειμένων.

Η διαφορά ανάμεσα στο τότε και το τώρα, ειδικά για τη Ελλάδα, φαίνεται έκδηλα από ένα «γεγονός», που κινείται ανάμεσα στην αλήθεια της ελληνικής πραγματικότητας και το ιστορικό ανέκδοτο. Συγκεκριμένα, λέγεται το εξής:

Όταν στη δεκαετία του ’20 ανακηρύχθηκε το 1924 η πρώτη Ελληνική Δημοκρατία, ο τότε ολοκληρωτικά απομονωμένος Αη-Στράτης, αγνοώντας την πολιτειακή αλλαγή, εξακολουθούσε τις Κυριακές στην εκκλησία να ψάλλει το «Πολυχρόνιον, Κύριε, φύλαττε τον Βασιλέα ημών…». Μέχρι που τους ενημέρωσε τους αγαθούς νησιώτες κάποιος, περαστικός με το καράβι του, καπετάνιος!

Κι αν ακόμη το γεγονός ανήκει στην ιστορική ανεκδοτολογία, εκφράζει πολύ εύγλωττα το τότε, ως κατάσταση ακραίας πληροφοριακής πενίας, καθώς και παντελή έλλειψη προσβασιμότητας στο καινούριο, ως είδηση-πληροφορία, ή στη χειρότερη περίπτωση, δηλώνεται με τρομακτική αμεσότητα ο αυτοεγκλεισμός μας στο σκοτάδι της άγνοιας.

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 66

Σύμφωνα με το Infographic, το 2013, το άρθρο αυτό που δημοσιεύουμε θα ήταν 1 από τα 347 που θα ανέβαιναν στο WordPress σε ένα λεπτό! Το 2014, αντίστοιχα, ο αριθμός των άρθρων έφτασε τα 1800!

Απ’ το σκοτάδι, λοιπόν, της άγνοιας, έχουμε περάσει στο εκτυφλωτικό φως. Ακριβώς! Πρόκειται για εκτυφλωτικό φως. Όντως, η πληθωρική πληροφορία, ο σημερινός καταιγιστικός ρυθμός του πολιτισμού της εικόνας και η λειτουργία πολλών πηγών γνώσης και πληροφορίας, όλα αυτά λειτουργούν ζαλιστικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος, ο εξοικειωμένος με τη σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία, γίνεται, σε κάθε λεπτό της ζωής του, δέκτης ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών, που σχεδόν αδυνατεί να παρακολουθήσει τις λεπτομέρειες προσεκτικά, δεν μπορεί να τιςοργανώσει και ταξινομήσει μέσα του, κι ακόμη είναι πολύ δύσκολο να τις προσλάβει επιλεκτικά και, κυρίως, εκλεκτικά. Κάποιες, μάλιστα, φορές ο σύγχρονος άνθρωπος, μην μπορώντας να ενορχηστρώσει μέσα του την αφθονία και τον όγκο των πολλαπλών εισροών, βουλιάζει αμήχανα μέσα στον πληθωρικό του πλούτο.

Γίνεται έτσι αυτονόητο ότι η έννοια της παγκοσμιοποίησης δε λειτουργεί μόνο στο επίπεδο των ποικίλων οικονομικών συναλλαγών και αλληλοεπιδράσεων. Ο ψηφιακός πολιτισμός είναι ίσως η πιο εμπράγματη διαβεβαίωση της πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης. Όλα τα πολιτιστικά δεδομένα, όπου γης, είναι πλέον ανοιχτά, προσιτά και προσφερόμενα. Η οθόνη του υπολογιστή, η μικρή οθόνη των tablets, ή και η ακόμη μικρότερη των έξυπνων τηλεφώνων, όλα αυτά γίνονται θαυμαστικές επιφάνειες συσσωρευμένου πολιτισμού. Αυτές οι επιφάνειες, με σωστή και λελογισμένη χρήση, προκαλούν και δημιουργούν την ευφροσύνη της όρασης, της ακοής, της σκέψης και του συναισθήματος.

Αυτό, ακριβώς, είναι το σύγχρονο και σχεδόν απίστευτο θαύμα του αιώνα μας!

ΝΠ, 20/5/2015

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2015/05/24/το-σύγχρονο-θαύμα-ο-πληθωρισμός-της-γν/

Ν. Παρίσης [psifiakesergasies.wordpress.com] 67

Ένας ακόμη Ύμνος για τον Άνθρωπο… (Ιούλιος 2015)

Ο Σοφοκλής έγραψε τον πρώτο ύμνο για τον άνθρωπο. Τον πέμπτο αιώνα πριν από τον Χριστό. Τον διαβάζουμε σήμερα στην τραγωδία του Αντιγόνη και στεκόμαστε θαυμαστικά στους πρώτους υμνητικούς στίχους: Πολλά είναι αυτά που προκαλούν το θαυμασμό μας. Όμως το πιο θαυμαστό από όλα είναι ο άνθρωπος.

Το πιο κοινότοπο ερώτημα που θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί σήμερα, θα ήταν μάλλον το ακόλουθο: τι θα έγραφε άραγε ο Σοφοκλής, αν ζούσε σήμερα και έβλεπε τα εκπληκτικά και εκπλήσσοντα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας;

Η ουσία του ύμνου φυσικά και δε θα άλλαζε. Θα δυσκολευόταν μόνο ο τραγικός ποιητής, ανάμεσα στα τόσα και τόσα, να ξεχωρίσει το κορυφαίο και το πιο ασύλληπτο, ακόμη και για την πιο ευφάνταστη φαντασία.

Ακόμα και εμείς που τα ζούμε άμεσα και μεταμορφώνουμε την καθημερινότητα της ζωής μας, δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε το ξεχωριστά προεξέχον. Νιώθουμε μόνο μέσα μας πληθωρικό τον θαυμασμό, όμοιας έντασης και ποιότητας με εκείνον που ένιωσε κάποτε, στα προχριστιανικά χρόνια, ο μέγας Σοφοκλής. Θαυμασμός στο μέγιστο και για τον δημιουργό άνθρωπο και για τα δημιουργήματά του.

Σκέπτεται μόνο κανείς τα όσα χειριζόμαστε καθημερινά. Τα συνηθίσαμε ήδη και μας φαίνονται πλέον κοινά και πολύ οικεία. Σκεφθείτε το ασύλληπτο: μένεις στην Αθήνα και, χωρίς καθόλου να υποστείς την περιπέτεια της μετακίνησης, μπορείς και στέλνεις, σε οποιοδήποτε μέρος της γης, οτιδήποτε έχει η οθόνη του υπολογιστή σου: απλά κείμενα σε γραμμική μορφή, πολυτροπικά κείμενα, εικόνες, φωτογραφίες, μουσική, οποιοδήποτε άλλο αρχείο ήχου. Και ψιθυρίζεις μέσα σου, σαν άλλος Σοφοκλής: τίποτα πιο θαυμαστό απ’ τον άνθρωπο και τα εκπλήσσοντα δημιουργήματά του.

Ζεις τον άλλον, τον συνάνθρωπο, τον φίλο, τον εργαζόμενο, τον άγνωστο, που απέχει χιλιόμετρα και χιλιόμετρα από σένα, σαν να ήταν μια διαρκώς παρούσα και εφαπτόμενη στη ζωή σου ύπαρξη. Τελικά, ναι, η επικοινωνία που ενώνει, που δένει δυο υπάρξεις και δημιουργεί ποικίλες σχέσεις. Ακόμη και θαυμαστές συναισθηματικές διδυμίες!!!

Φωτό: Ναταλία Κωτσάνη

Κι όμως!!!… Ο άνθρωπος, ο μεγαλουργός, ο αφάνταστα δημιουργικός, ο εκπληκτικά επινοητικός, ο θαυμαστικά εφευρετικός, δεν μπορεί να ξεπεράσει τη μεγαλύτερη ευθραυστότητα που ο ίδιος δημιούργησε και αυτό- εγκλωβίστηκε μέσα της: το γεγονός ότι τα πάντα στη ζωή μας, η ίδια μας η ύπαρξη, η λειτουργία όλων των συστημάτων μας, καταρρέουν σε ερείπια μόλις μας λείψει ο μέγας ρυθμιστής της ζωής μας: ο ηλεκτρισμός, η ηλεκτρική ενέργεια. Αυτή είναι η μεγάλη μας ευθραυστότητα!!!

Σκεφθείτε το πολύ απλά: λίγες ώρες χωρίς ηλεκτρισμό και ο παγκόσμιος ιστός της μεγαλοσύνης μας καταρρέει!!! Αυτός ο Άνθρωπος, ο μικρός, ο μέγας!!!

ΝΠ, 31/7/2015

https://psifiakesergasies.wordpress.com/2015/07/31/ymnos/