«Η Έμφυλη Διάσταση της Διοίκησης Εκπαιδευτικών Μονάδων στα Σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας

Εκπαίδευσης του Νομού Λάρισας. Μια Διερευνητική Προσέγγιση»

ΚΟΝΙΑΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΡΟΔΟΣ, 2009

Η Είσοδος της Γυναίκας στην αγορά Εργασίας

• 19 ος αιώνας: Σταδιακή πρόσβαση της Ελληνίδας σε διάφορα επαγγέλματα μέσα σε κλίμα αμφισβήτησης «το Πανεπιστήμιον ας κλείσει τας θύρας δια τας γυναίκας, το πολύ πολύ, αν έχη ιδιοφυίαν τις, να γίνη φιλόλογος».

• Σύνταγμα 1975: Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας»

• Νόμος 1342/1983, άρθρο 11 παράγραφος: «τα κράτη – μέλη πρέπει να εξαλείψουν τη διάκριση κατά των γυναικών στον τομέα της απασχόλησης»

• Αλλά στην πράξη οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σε όλες τις βαθμίδες της επαγγελματικής ιεραρχίας

Εννοιολογικές Διασαφηνίσεις

Ηγεσία:• Διαπροσωπική, Επιρροή, Σκοπός• Προσανατολισμός της

συμπεριφοράς προς την εθελούσια επίτευξη ενός στόχου

• Σχέση, Αμοιβαία, Συνεργάτες/ιδες

• Κοινωνική Επίδραση

Εκπαιδευτική Ηγεσία:• Όρος-ομπρέλα: Διοίκηση-

Διεύθυνση

Διοίκηση:• Προγραμματισμός, Ηγεσία,

Έλεγχος• Επίτευξη στόχων ενός

οργανισμού

Εκπαιδευτική Διοίκηση:• Σύστημα κανόνων για την

επίτευξη των στόχων του οργανισμού

Η γυναίκα στο χώρο της εκπαίδευσης

• Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν

• «Θηλυκοποίηση» του επαγγέλματος των εκπαιδευτικών

• «Γυάλινη οροφή»

Η γυναίκα στη διοίκηση της Πρωτοβάθμιας – Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

• Φουσέκα: 30% του συνόλου των διευθυντών του 3 ου γραφείου Δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης Αθηνών

• Μαραγκουδάκη: 4,5% διευθύντριες στην Πρωτοβάθμια- 13,5% διευθύντριες στη

Δευτεροβάθμια στην Ήπειρο

• Χατζηπαναγιώτου: 16% διευθύντριες σε σύνολο 59% του συνόλου Πρωτοβάθμιας-

Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

• Σαΐτης: Σε σύνολο 54,40% του συνόλου των γυναικών δασκάλων μόλις οι 13,20%

κατέχουν διευθυντικές θέσεις

Από τις γυναίκες διευθύντριες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ο κλάδος των φιλολόγων

παρουσιάζει το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής συγκριτικά με τη μειωμένη

εκπροσώπηση του κλάδου των γυμναστών

Αιτίες αποκλεισμού των γυναικών διευθυντριών από τη διοικητική ιεραρχία

• Έλλειψη φιλοδοξιών, αυτοπεποίθησης, μειωμένες ικανότητες

• Καπιταλιστικός τρόπος οργάνωσης σε συνδυασμό με την πατριαρχία

• Έλλειψη παρώθησης

• Έλλειψη παρόμοιων μοντέλων ρόλων

• Πιέσεις και διλήμματα λόγω του μητρικού ρόλου

• Αυξημένα καθήκοντα και υποχρεώσεις

• Στερεότυπες αντιλήψεις και καχυποψία

• «Σύγκρουση ρόλων» ανάμεσα στην οικογένεια και το επάγγελμα

Αιτίες αποκλεισμού των γυναικών διευθυντριών από τη διοικητική ιεραρχία

• Το σύστημα κοινωνικοποίησης

• Ταύτιση διοίκησης με το ανδρικό πρότυπο

• Μεγαλύτερο ενδιαφέρον για διδασκαλία στην τάξη

• Γραφειοκρατικός – Συγκεντρωτικός χαρακτήρας εκπαιδευτικού συστήματος

• Κομματικά κριτήρια

• Έλλειψη τίτλων σπουδών

• Σχολές μετεκπαίδευσης

• Διαδικασία επιλογής και αξιολόγησης

• Συμβούλια επιλογής

Στυλ διοίκησης ανδρών και γυναικών

Άνδρες• «Διεκπεραιωτική» ηγεσία• Απονομή αμοιβών ή τιμωριών• Διοικητικά ζητήματα• Εξωτερικές επαφές• Αυταρχικοί – κατευθυντικοί • Προβολή σχολείου

Γυναίκες• «Μετασχηματιστική/

Αλληλεπιδραστική» ηγεσία• Συλλογική αναζήτηση λύσεων• Ενθάρρυνση συμμετοχής• Διανομή εξουσίας• Έμπνευση ενθουσιασμού και

συμμετοχικότητας• Παιδαγωγικός προσανατολισμός• Δημοκρατικό, συμμετοχικό,

συνεργατικό• Φιλικές, οικείες• Καλές σχέσεις με γονείς,

εκπαιδευτικούς, παιδιά• Ασχολία με προσωπικά προβλήματα

μαθητών• Ελέγχουν θυμό• Παραγωγικότεροι εκπαιδευτικοί,

υψηλό ηθικό• Συναισθηματικές

Προβλήματα γυναικών διευθυντριών

• Αν υιοθετούν «γυναικείες» πρακτικές κατηγορούνται ότι δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις

• Αν υιοθετούν «ανδρικές» πρακτικές χαρακτηρίζονται αυταρχικές, σκληρές, «σιδηρές» κυρίες

• Αντιδράσεις, αμφισβητήσεις, κριτική

• Αμφισβήτηση και απροθυμία για συνεργασία με άνδρες διευθυντές άλλων σχολείων

• Παρακολουθούνται από τους υφισταμένους, κρίνονται αυστηρά

• Καταβάλλουν μεγαλύτερη προσπάθεια από τους άνδρες

• Συμμόρφωση στις ανδρικές γραφειοκρατικές δομές

Σκοπός της έρευνας

• Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να διερευνήσει το πολύκροτο ζήτημα της υπο-αντιπροσώπευσης των γυναικών σε ανώτερες διοικητικές θέσεις της εκπαιδευτικής ιεραρχίας. Ενώ, δηλαδή, οι γυναίκες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, αποτελούν μειοψηφία σε θέσεις διοίκησης.

• Επιχειρείται να αποδειχθεί μέσα από την μελέτη των σχολείων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Νομού Λάρισας αν υφίσταται αυτή η κατάσταση ή αν ανατρέπεται μέσα κιόλας από τις πρόσφατες κρίσεις (2008) των διευθυντών.

• Θα γίνει προσπάθεια διερεύνησης των παραγόντων που οδηγούν σε μια τέτοια κατάσταση καθώς και των υπαρχουσών συνθηκών που διαιωνίζουν την έμφυλη αυτή πραγματικότητα. Θα επιχειρηθεί να προβληθεί ο τρόπος διοίκησης των γυναικών και ανδρών καθώς και οι δυσκολίες που επιφέρει για τις γυναίκες η ανάληψη μιας τέτοιας θέσης. Πώς οι γυναίκες της έρευνας συμφιλιώνουν – αν συμφιλιώνουν – τις επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις.

Κύρια ερωτήματα

• Η επαγγελματική πορεία των συγκεκριμένων γυναικών διευθυντριών έως ότου καταλάβουν τη διευθυντική θέση

• Η σημασία της διεύθυνσης και της διοίκησης του σχολείου, οι πρακτικές που ακολουθούν και οι αντιλήψεις που έχουν για την έμφυλη ή όχι φύση της διεύθυνσης

• Τα προβλήματα που τους γεννά αυτή η θέση συγκριτικά με τους άνδρες συναδέλφους και ο τρόπο; Διοίκησης που ακολουθούν

• Η συμφιλίωση ή μη των οικογενειακών και των επαγγελματικών υποχρεώσεων

• Οι αιτίες της μειωμένης εκπροσώπησης των γυναικών σε θέσεις διοίκησης

Μεθοδολογία της έρευνας

• Ποιοτική έρευνα με τη μέθοδο της ημι-δομημένης συνέντευξης

• Πραγματοποιήθηκαν δώδεκα (12) συνεντεύξεις με γυναίκες διευθύντριες που υπηρετούν σε σχολικές μονάδες της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Νομού Λάρισας

• Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα Ιανουαρίου-Μαΐου 2009

• Οι συνεντεύξεις μαγνητοφωνήθηκαν

• Το υλικό αναλύθηκε με την τεχνική της κριτικής ανάλυσης λόγου

• Οι απαντήσεις κωδικοποιήθηκαν, ομαδοποιήθηκαν και συνοψίστηκαν για να παραχθούν ευδιάκριτες κατηγορίες

Επαγγελματική πορεία

• Κάτοχοι μεταπτυχιακών σπουδών

• Παρακολούθηση προγραμμάτων Π.Ε.Κ.

• Επιμόρφωση στους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές, σε θέματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής Υγείας

• Η θέση της διευθύντριας προέκυψε ως φυσικό επακόλουθο λόγω των πολλών χρόνων προϋπηρεσίας

Κίνητρα

• Ελεύθερος χρόνος

• Φιλοδοξίες

• Εμπειρία

• Αμοιβή

• Προσφορά

• Προσωπικές φιλοδοξίες του συζύγου

• Αποτέλεσμα δικής τους απόφασης

Εμπόδια - Δυσκολίες

• Στις σχέσεις με τους γονείς

• Γραφειοκρατία

• Διεκπεραίωση οικονομικών υποθέσεων

• Συνεχής αλλαγή εκπαιδευτικού προσωπικού

• Με το προσωπικό λόγω εξυπηρέτησης προσωπικών αιτημάτων

• Ελλιπής χρηματοδότηση

Εννοιολόγηση της Διεύθυνσης

• Ομαλή λειτουργία του σχολείου μέσω της έγκυρης διεκπεραίωσης των οποιωνδήποτε διαδικασιών

• Ύπαρξη αρμονικών σχέσεων με το ανθρώπινο δυναμικό

• Επίλυση των οποιωνδήποτε προβλημάτων

• Γνώση των νόμων

• Προγραμματισμός εκπαιδευτικής διαδικασίας

• Επιρροή στο εκπαιδευτικό προσωπικό • Άριστη γνώση της κείμενης νομοθεσίας

• Περισσότερο άγχος • Εύρυθμη οργάνωση της λειτουργίας της σχολικής μονάδας μέσω της

επίλυσης διαφόρων προβλημάτων και της αρμονικής συνύπαρξης σχολείου και κοινωνικού συνόλου

Διαφορές στη διοίκηση ανδρών και γυναικών διευθυντών

Άνδρες Διευθυντές• Οξύθυμοι• Αυστηροί• Περισσότερο ελεύθερο χρόνο• Επιβολή μέσω σωματικής

διάπλασης• Επιβολή με δυνατή φωνή• Εφαρμόζουν το γράμμα του

νόμου• Επιβολή στο μαθητικό και

εκπαιδευτικό προσωπικό• Προβολή του σχολείου

Γυναίκες Διευθύντριες• Ήρεμες• Ευαίσθητες• Διαλλακτικές• Νηφάλιες• Ευσυγκίνητες• Σωστή διαχείριση οικονομικών• Ύπαρξη καθαρού και υγιεινού

περιβάλλοντος

Τρόποι επίλυσης προβλημάτων

• Διάλογος

• Επίπληξη

• Ποινές

• Εφαρμογή κείμενης νομοθεσίας

• Ενημέρωση γονέων

• Κατανόηση

• Ενσυναίσθηση

• Αγάπη

Τρόπος διοίκησης

• Δημοκρατικός

• Συνεργατικός

• Ισότιμη αντιμετώπιση όλων των συναδέλφων

• Καθοδηγητικός – υποκινητικός ρόλος

Σχέσεις με το προσωπικό

• Οικείες - Φιλικές

• Κάτι παραπάνω από επαγγελματικές

• Καχυποψία από άνδρες συναδέλφους

• Ζηλοφθονία από γυναίκες

Συμφιλίωση επαγγελματικών – οικογενειακών υποχρεώσεων

• Συμφιλίωση των δυο λόγω μειωμένων υποχρεώσεων

• Σωστός προγραμματισμός

• Κατανόηση από την οικογένεια

• Γυναικεία φύση

Αιτίες υποαντιπροσώπευσης

• Έλλειψη ελεύθερου χρόνου

• Στερεότυπες αντιλήψεις

• Συμβούλια επιλογής

• Τρόπος κοινωνικοποίησης

• Φόβος λόγω του βάρους των υπηρεσιακών ευθυνών

• Φόβος αρνητικής κριτικής

• Εκπλήρωση μητρικού και συζυγικού ρόλου

• Ανάληψη πολλαπλών ρόλων

• Ελλιπή τυπικά προσόντα

Προτάσεις

• Εκπαιδευτική πολιτική

• Κίνητρα

• Αλλαγή ρόλου

• Γυναικεία πρότυπα

• Κοινωνική πολιτική και πρόνοια

• Κέντρο εκπαιδευτικής διοίκησης

• Αδιάβλητες διαδικασίες επιλογής

• Πολιτική ποσοστώσεων