[1]

Συλλογή άρθρων «Οικονοκόσμος»

(Προλεταριακή Σημαία 2008)

Δημήτρης Μάνος

[2]

Στασιμοπληθωρισμός 12-1-2008

Την επανεμφάνιση του φαντάσματος της δεκαετίας του `70 που ακούει στο

όνομα στασιμοπληθωρισμός φοβούνται (ποιοι άλλοι) οι διεθνείς αναλυτές και μαζί με αυτούς (φυσικά) και οι επενδυτές κεφαλαίων.

«Στασιμοπληθωρισμός» ονομάστηκε η συνύπαρξη της στασιμότητας και του πληθωρισμού, της οικονομικής ύφεσης με τα υψηλά επιτόκια.

Σύμφωνα με την «καθαρή» οικονομική θεώρηση, αυτήν την αστική πολιτική

οικονομία που διδάσκουν στα σχολεία του καπιταλισμού, έχουμε τέσσερις κύκλους στην οικονομική ανάπτυξη: ανάπτυξη, στασιμότητα, ύφεση, άνοδο. Η διάκριση

αυτή αντανακλά (αν και γραμμικά) μια πραγματικότητα και σε γενικές γραμμές ως σχήμα το δανείστηκε και η μαρξιστική οικονομική σκέψη (σε άλλο πλαίσιο). Τα

πράγματα είναι σαφώς πιο σύνθετα. Στη φάση της καθόδου (ύφεση) έχουμε πτώση των τιμών των εμπορευμάτων

αυτό που ονομάστηκε αποπληθωρισμός ή αντιπληθωρισμός αφού πληθωρισμός είναι η άνοδος της τιμής των εμπορευμάτων. Έχουμε ακόμα πτώση της ζήτησης,

μείωση της προσφοράς. Στη φάση της ανάκαμψης έχουμε άνοδο της τιμής των εμπορευμάτων καθώς

έχουμε άνοδο της ζήτησης, ανοίγουν οι δουλειές κλπ και κατά συνέπεια αυξάνουν τα επιτόκια, το χρήμα γίνεται πιο «ακριβό» για να μπει φραγμός στην

υπερθέρμανση της οικονομίας, Αντίθετα, στη φάση της ύφεσης μειώνονται τα επιτόκια, το χρήμα γίνεται πιο φτηνό για να ενθαρρυνθούν τα δάνεια, η πιστωτική

επέκταση, οι επενδύσεις.

Όλα αυτά –υπενθυμίζουμε- πάντα στο πεδίο της «καθαρής οικονομίας». Στη δεκαετία του `70 πραγματικά παρατηρήθηκε για πρώτη φορά ένα

πάντρεμα-τρόπον τινά- των δύο φάσεων αφού συνυπήρξαν τόσο η ύφεση-στασιμότητα όσο και ο πληθωρισμός-υψηλά επιτόκια. Τότε –σύμφωνα με τους

ειδικούς- η ολιγωρία των νομισματικών αρχών των ΗΠΑ να πάρουν μέτρα ενάντια στον ξέφρενο καλπασμό των τιμών των τροφίμων και του πετρελαίου έκανε τις

[3]

τιμές χονδρικής των εμπορευμάτων να εκτιναχθούν στα ύψη την ίδια ώρα που οι δείκτες της οικονομικής ανάπτυξης βυθίζονταν στα τάρταρα.

Το τι προκαλεί αυτόν τον ανορθόδοξο οικονομικά… γάμο δεν έχει ξεκαθαριστεί από τους αστούς οικονομικούς αναλυτές αλλά και στην… άλλη όχθη ενώ υπάρχει

μια ικανοποιητική ανάλυση από μαρξιστικής σκοπιάς για τις οικονομικές κρίσεις του προπολεμικού κόσμου, δεν έχουμε σύγχρονα μαρξιστικά εργαλεία οικονομικής

ανάλυσης για να εξηγήσουμε τις οικονομικές κρίσεις του μεταπολεμικού κόσμου. Οι «διαθέσιμες» προσεγγίσεις (η τροτσκίζουσα του Ε. Μαντέλ, ή αυτή του

Μountly Review) διακρίνονται από την αφετηριακή θεώρηση ενός υπεριμπεριαλιστικού κόσμου ενώ οι σοβιετικές προσεγγίσεις αποκρύβουν τη

συμμετοχή στην κρίση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού»- πάλαι ποτέ. Απ` ότι φαίνεται ο πληθωρισμός υπολανθάνει και αυγατίζει μέσα στην τεράστια

επέκταση της πίστωσης και του πλαστικού χρήματος, την επέκταση της

χρηματιστηριακής οικονομίας, την μονοπωλιακή διαμόρφωση των τιμών των εμπορευμάτων, την τερατώδη εκτίναξη του εμπορίου όπλων, ναρκωτικών και

κάθε… σαρκός (με λίγα λόγια ότι χαρακτηρίζει την παρασιτική ιμπεριαλιστική φάση του συστήματος) διαμορφώνοντας έναν μηχανισμό υφαρπαγής και διαρπαγής της

υπεραξίας σε κλίμακες πολύ ανώτερες του προπολεμικού κόσμου. Μάλλον κάπως έτσι διατηρούνται τεχνητά ψηλά οι τιμές που κανονικά (αν

ακολουθούσαν τον πραγματικό σφυγμό της παραγωγικής βάσης) θα έπρεπε να έπεφταν.

Σημαντικό στοιχείο είναι ότι τα διάφορα κέντρα οικονομικής (και όχι μόνον) διαχείρισης του συστήματος έχουν αξιοποιήσει την πείρα των προηγούμενων

κρίσεων, έχει μάθει το σύστημα να ζει με και από την κρίση του. Φυσικά κεφαλαιώδης είναι η απουσία ανατρεπτικών «οχλήσεων» για την κυριαρχία του.

Όμως η έλλειψη ρευστότητας δεν μπορεί να αποκρύψει ότι το χρήμα δεν βρίσκεται εύκολα ακριβώς γιατί συγκεντρώνεται όλο και σε πιο λίγα χέρια.

Για πόσο διάστημα θα μπορούν οι ακριβοθώρητοι κουστουμαρισμένοι άρπαγες

να διατηρούν υπερτιμημένες τις τιμές των εμπορευμάτων που δεν μπορούν να πωληθούν ακριβώς γιατί αυτοί που θα κατανάλωναν έχουν ρημαχτεί από την

εκμετάλλευση; Αλλά και όσο κατορθώνουν κάτι τέτοιο ποιο θα είναι το κόστος από την κοντόθωρη, πλην μόνη υπαρκτή, γραμμή;

Τα σημερινά σημάδια της επανάκαμψης του στασιμοπληθωρισμού ήδη κάποιοι αναλυτές διατείνονται ότι τα αναγνωρίζουν.

Στο επίπεδο του πληθωρισμού, πέρα από τις τιμές του πετρελαίου και το ράλι που τις συνοδεύει χωρίς ορατό τερματισμό, παρουσιάζεται και άλμα στις τιμές των

τροφίμων που έφτασαν να διαμορφώνεται η τιμή τους σε προθεσμιακές τιμές που ξεφεύγουν από κάθε λογική (δηλαδή πωλείται η πρόθεση να… πωληθούν). Τα

υψηλότερα επίπεδα της 35ετίας ακούμπησε η τιμή του σογιάλευρου, και της 10ετίας του καλαμποκιού ενώ σε ύψη ρεκόρ κυμαίνεται η τιμή του ρυζιού και του

σιταριού. Στο πεδίο της στασιμότητας διαβάζουμε πως «μέρες του `32» ξαναζεί η Γουώλ

Στρητ καθώς μάλιστα διαπιστώνεται πως η διαφορά ευρωδολαρίων (δηλαδή

δολαρίων εκτός ΗΠΑ) προς δολάρια που είναι επενδυμένα στα ομόλογα μεγαλώνει υπέρ των δεύτερων. Το τελευταίο αποτελεί σαφές δείγμα οικονομικής ύφεσης

σύμφωνα με τους αναλυτές. Η ενίσχυση του προστατευτισμού «πιστώνει» την στασιμότητα με μια απειλητική

δυναμική (δεν τα λένε τίποτε μαρξιστές αυτά αλλά «καπιτάλες» με τα όλα τους). Αλλά και πληθωρισμού θα προσθέταμε εμείς αφού μετατρέπει σε… χαρτιά τα

δολάρια εκτός Αμερικής.

[4]

Θυμίζει πολλά η συγκυρία από το τότε. Και τότε ο στασιμοπληθωρισμός ακολούθησε την στρατιωτική ήττα των ΗΠΑ στο

Βιετνάμ. Τηρουμένων των αναλογιών βλέπουμε σήμερα τους ίδιους αναλυτές που πριν

την επέμβαση στο Ιράκ «αγωνιούσαν» για τον αποπληθωρισμό, να «ανησυχούν» σήμερα για τον στασιμοπληθωρισμό.

Δύο είναι τα σταθερά σημεία αυτής της μεταστροφής της πρόσφατης πενταετίας.

Το ένα είναι οι σταθερά χαμένοι και των δύο καταστάσεων. Ποιοι άλλοι; Το άλλο σημείο είναι η καταλυτική παρουσία γεωστρατηγικών ανταγωνισμών.

Και φυσικά της πολεμικής αναμέτρησης που το όποιο διαμέτρημά της αντανακλάται και στην οικονομία.

[5]

ΕΠΟΧΗ ΑΚΡΙΒΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ 26-1-2008

«Μεγάλη μετατόπιση των

προσδοκιών» για την τιμή του αργού

πετρελαίου έχουμε κατά τα τέσσερα

τελευταία χρόνια που δεν «οφείλεται

σε μεμονωμένες ειδήσεις» αλλά

στην εδραιωμένη

πεποίθηση πως δικαιολογείται η

τιμή του πετρελαίου να «είναι ψηλότερα από τα επίπεδα που βρίσκονταν» .Αυτό υποστηρίζουν οι

αναλυτές της Τράπεζας Βarclays ορίζοντας τις… ψυχολογικές παραμέτρους της απόφασης των αγορών να βλέπουν… υψηλές τις τιμές του μαύρου χρυσού.

Η City Group από την άλλη υποστηρίζει πως οι λόγοι της ανόδου είναι «τεχνικού χαρακτήρα».

Παράλληλα έχει ξεκινήσει μια αρθρογραφία για την σπανιότητα του πετρελαίου ως καυσίμου, για το τέλος της εποχής του πετρελαίου, για τα φυσικά αποθέματα

και πόσο μπορούν να στηρίξουν τους μελλοντικούς ρυθμούς ανάπτυξης κλπ. Έτοιμη και η πυρηνική βιομηχανία να αξιοποιήσει την «σπανιότητα».

Βέβαια η κατεύθυνση αυτή εκπληρώνει και ένα βασικό όρο ανάλυσης της αστικής πολιτικής οικονομίας, αυτόν της «σπανιότητας». Όταν ένα αγαθό σπανίζει

ή προσδοκάται να… σπανίσει η αντανάκλαση στον καθορισμό της τιμής του

θεωρείται αυτονόητη. Κοιτώντας όμως μέσα από μια τέτοια μακροοικονομική λογική είναι απορίας

άξιον πως δεν συνειδητοποιήθηκε κάτι τέτοιο από τις «αγορές» τέσσερα χρόνια πριν και γιατί έπρεπε να μεσολαβήσει ένας πόλεμος για να… συνειδητοποιηθεί. Τα

ερωτήματα από κει και πέρα πληθαίνουν… Όσο και να μην ήταν αναμενόμενη η αύξηση της ζήτησης (κατά τους δυτικούς

του παγκόσμιου ινστιτούτου ενέργειας) ωστόσο τα αποθέματα μάλλον επαρκούσαν (κατά ΟΠΕΚ). Που βρίσκεται η αλήθεια;

Ο ΟΠΕΚ υποστηρίζει πως αύξησε τα αποθέματά του κατά αρκετά εκατομμύρια ημερησίως από το 2002 και πως ετοιμάζεται για αύξηση των επενδύσεων κατά 8,5

τρις δολάρια στο επόμενο διάστημα. Εμπεριστατωμένες στατιστικές έρευνες –από την άλλη-αποδεικνύουν ακόμη, ότι

η συμμετοχή της ενέργειας στον πληθωρισμό των τιμών έχει μειωθεί. Είτε γιατί το κόστος «είναι μικρό λόγο έλλειψης τιμαριθμοποίησης των τιμών»

(Economist) όπως ομολογούν σε μια έκρηξη κυνικής ειλικρίνειας και το «κόστος

βαραίνει τους καταναλωτές» (θαυμάσια!). Είτε γιατί η οικονομική εξάρτηση από την ενέργεια σε σχέση με το 1981 έχει

μειωθεί στις «αναπτυγμένες» (sic) χώρες. Στις ΗΠΑ απορροφά 7% σε σχέση με 14%-15% της δεκαετίας του `70-`80.

Επιτρέπεται λοιπόν στις αγορές να είναι «χαλαρές» στη συνεχιζόμενη άνοδο; Οι ΗΠΑ είναι μια άλλη αμφιλεγόμενη παράμετρος του ζητήματος.

[6]

Ως μεγαλύτερος καταναλωτής συγκαταλέγεται στους «χαμένους» ,ως παραγωγός στους σχετικά ευνοημένους. Σαφώς στους λιγότερο χαμένους αυτής

της υπόθεσης (σε σχέση με τους άλλους δυτικούς). Όμως και το ακριβό ευρώ, παράλληλα, αποτελεί ασπίδα στην άνοδο των τιμών

του πετρελαίου που αποτιμάται σε δολάρια. Εδώ προστίθεται ένα άλλο ερώτημα: Πόσο ενοχοποιείται η πτώση του δολαρίου (αναλυτές εκτιμούν κατά 20

δολάρια) στην άνοδο των τιμών του μαύρου χρυσού; Τα κερδοσκοπικά κεφάλαια (έχουμε γράψει επανειλημμένα) μυρίστηκαν ψητό

σ` αυτές τις προσδοκίες των αγορών και προκειμένου να καλύψουν τη χασούρα από τη φούσκα των ακινήτων, τη κρίση του χρηματιστηρίου και την πτώση του

δολαρίου, επενδύουν στις προαγορές και τα συμβόλαια πώλησης του πετρελαίου .Όπως κάνουν και με άλλα-πολύ ηπιότερα-προϊόντα της πρωτογενούς παραγωγής

(σιτάρι, κριθάρι, καφές κλπ) ευγενέστερα (χρυσός) μέταλλα ή απλά μέταλλα

(χαλκός, κασσίτερος, χάλυβας). Είναι «η εκδίκηση της υλικής οικονομίας πάνω στη άυλη» όπως έγραψε και ο –

πάντα… εύστοχος- «ελεύθερος σκοπευτής» στον «Επενδυτή» (πάλαι ποτέ στην «Καθημερινή»).

Αν όντως οι κερδοσκόποι ευθύνονται για το 30% (κατ` άλλους 40%) της ανόδου της τιμής του πετρελαίου τι γίνεται με το υπόλοιπο 70%;

Αναμφισβήτητα στοιχεία δείχνουν ότι τα υπερκέρδη πετρελαϊκών επιχειρήσεων, πετρελαιοπαραγωγών χωρών και φυσικά των ίδιων των κερδοσκόπων, όχι μόνο

δεν επανεπενδύονται στην παραγωγή αλλά αντίθετα «ωθούνται» πάλι στη χρηματιστήρια (τουλάχιστο ένα μεγάλο μέρος τους ) ανατροφοδοτώντας τον

κερδοσκοπικό πυρετό. Μύλος… Πόσο συμμετέχουν οι γεωστρατηγικές ανακατατάξεις όπως ορίζει η διεθνής

ειδησεογραφία με… pal όρους, τον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό και τις επεμβάσεις στις ενεργειακές περιοχές του πλανήτη;

Ευθύνεται η ρώσικη ενεργειακή περικύκλωση της Ευρώπης (συμφωνίες με τη

φιλοδυτική(;) Βουλγαρία, τη Σερβία το μακρινό Ιράν) λένε. Όχι πως ο ρώσικος ιμπεριαλισμός δεν έχει συμμετοχή στο πανηγύρι αλλά λησμονούν οι Ευρωπαίοι

ποιος «έδωσε μπουρλότο» στην εύφλεκτη κυριολεκτικά και συμβολικά περιοχή Ευρωπαίοι. Παλιότερα είχαν πει πολύ βαρύτερα λόγια για τους κουμανταδόρους

της δυτικής συμμαχίας και τα παιχνίδια με το πετρέλαιο. Να όμως που από τα οικονομικά και καταλήξαμε στα γεωστρατηγικά.

Ένα κατηγόρημα κυριαρχεί μέσα σε τούτο τον κατάλογο ερωτημάτων: Το οικονομικό πολιτικό σύμπαν έχει συνωμοτήσει υπέρ της ανόδου!

Με λίγα λόγια έχουμε μια άλλη «σπανιότητα» όχι τεχνικού χαρακτήρα αλλά οικονομικού-πολιτικού. Εκείνη τη σπάνια συγκυρία που όσοι παράγοντες

μπορούσαν να ωφεληθούν (περισσότερο ή λιγότερο) από την άνοδο των τιμών έχουν συγκλίνει να… ωφεληθούν, μια παγκόσμια συνομωσία των «αγορών».

Μακάρι να μπορούσαν οι αγορές έστω και αυτό. Γιατί η οικονομική και πολιτική απορύθμιση έχουν τον πρώτο λόγο. Έτσι δημιουργείται το «επωφελές» πεδίο.

Άλλα συμβόλαια έχουν καταπατηθεί διαφορετικά βέβαια από αυτά των

προθεσμιακών επενδυτών. Προς το παρόν «οι αγορές» μετά την γκρίζα Δευτέρα της 21.01 έριξαν τις τιμές

του πετρελαίου για πρώτη φορά τόσο εντυπωσιακά από τότε που άρχισε το ράλι. Να ανάψουμε τάχα ένα κερί στο όνομά τους;

[7]

H κριτική της κριτικής της… κρίσης (1)… 9-2-2008

Η κρίση που απείλησε (και εξακολουθεί να ταλαιπωρεί) τα

χρηματιστήρια όλου του κόσμου άνοιξε έναν κύκλο

παγκόσμιου προβληματισμού για την πορεία της οικονομίας

και των μεγεθών της. Η συνάντηση του

παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ στο Νταβός

πραγματοποιήθηκε εν μέσω

αυτής της εξαιρετικά κρίσιμης συγκυρίας και απ` ότι λένε οι

αρθρογράφοι μάλλον κυριάρχησαν οι εκτιμήσεις των πεσιμιστών οικονομολόγων, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων μιλά για την «εγκαθίδρυση» της ύφεσης

στους ρυθμούς ανάπτυξης. Τώρα για το εύρος, την χρονική διάρκεια και την μακροβιότητα αυτής της

ύφεσης υπάρχουν συγκρουόμενες τοποθετήσεις και εκτιμήσεις. Οι συγκρίσεις με προηγούμενες περιόδους (δεκαετία `70, τέλη `80, και μέσα

του `90) πέφτουν στο τραπέζι του «διαλόγου». Ως σύνθεση (και φυσικά όσο μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη συζήτηση) των εκτιμήσεων αυτών μπορούμε

να πούμε πως από την άποψη της έκτασης της θυμίζει πολύ τις αντίστοιχες της δεκαετίας του `70 αλλά από την άποψη της… βιαιότητας της καθόδου των τιμών

των μετοχών μοιάζει αρκετά με την κρίση της δεκαετίας του `90, τότε που οι ρουκέτες της παρασιτικής κερδοσκοπίας ξεκίνησαν από την Νοτιανατολική Ασία,

υπερίπταντο της Ρωσίας για να προσγειωθούν στην «πίσω αυλή» των ΗΠΑ, το

Μεξικό. Η συγχρονικότητά της δε, θυμίζει κάτι από το `80! Οι συγκρίσει όμως δεν σταματούν στην τελευταία τριακονταετία.

Στην Ελευθεροτυπία δημοσιεύτηκαν από οικονομικό έντυπο του εξωτερικού δυο φωτογραφίες: Η μία είναι από την κρίση του `29 και η άλλη από την πρόσφατη.

Στην πρώτη κάποιος πουλά το αυτοκίνητο του και στη δεύτερη κάποιος άλλος βγάζει για πούληση το σπίτι του. Τηρουμένων των αναλογιών το να πουλάς το

σπίτι σου είναι πιο δραματικό. Και όμως το ερώτημα είναι γιατί η κρίση του παρόντος δεν προξενεί τους ίδιους τριγμούς με αυτήν του `29. Έχουμε

τοποθετηθεί (και όχι μόνο στα πλαίσια της στήλης) γι` αυτό. Οι απαντήσεις δεν βρίσκονται μόνο στη σφαίρα του οικονομικού…

Το ερώτημα όμως το κρατάμε. Στα πλαίσια του παγκόσμιου προβληματισμού επανέρχεται η κριτική που είχε

εισηγηθεί ο Monde Diplomatique στα μέσα της δεκαετίας του `90 για τα όρια της παρασιτικής κερδοσκοπίας και της απρόσκοπτης και αχαλίνωτης κίνησης των

παγκόσμιων κεφαλαίων.

Η κριτική αυτή όμως έχει ανάγκη… κριτικής καθώς δεν έχει απαντήσει ένα επίσης κρίσιμο ερώτημα: πως από τη στιγμή που αρχίζει να ενδιαφέρει έναν όλο

και μεγαλύτερο κύκλο αναλυτών και φόρουμ παρόλα αυτά δεν υιοθετούνται οι προτάσεις που εισηγούνται με τη μια ή την άλλη μορφή.

Η έλλειψη απάντησης στο ερώτημα μας οδηγεί την κριτική της κριτικής σε δύο επίπεδα.

[8]

Το ένα επίπεδο είναι το θεμελιώδες. Γιατί η περιγραφή για τον τρόπο που η κρίση στα δάνεια κατοικίας μεγάλης επισφάλειας των ΗΠΑ τροφοδότησαν την

παγκόσμια κρίση είναι το ένα υπαρκτό δεδομένο. Όπως επίσης είναι παραδεκτό πως έχει καταφέρει το κεφάλαιο να… εξωθήσει την κρίση στον χρηματιστηριακό

τζόγο, κρίση που επιστρέφει στη βάση της και μάλιστα με πολλαπλασιαστές μεγάλης εμβέλειας.

Όμως η κρίση επωάζεται, παράγεται και αναπτύσσεται εκεί. Σε εκείνα τα δεδομένα που οι οικονομολόγοι ονομάζουν «θεμελιώδη μεγέθη»: στις

προβληματικές και αμφισβητούμενες άμεσες επενδύσεις, στην αποφυγή επανεπένδυσης της κερδοφορίας στην παραγωγή (πετρελαιοβιομηχανία), στην

υποεπένδυση στη αεροναυπηγική (εξαιρούνται η διαστημική και πολεμική βιομηχανία αλλά και αυτή «απαιτεί» πολέμους) στις μετακινήσεις κεφαλαίων που

ρίχνοντας το κόστος εργασίας ρίχνουν στην… τελική και το μέσο ποσοστό

κέρδους, στην πτώση της παραγωγικότητας της εργασίας παρόλο που τα κόστη και οι χρόνοι βαίνουν όλο και περισσότερο μειούμενα (σύμφωνα με τον διευθυντή

μελετών της Μorgan Stanley) . Όσο για την μεγάλη και μαζική παραγωγή αξίας που πραγματοποιείται στην Ινδία και την Κίνα οι σπαραξικάρδιες φωνές στης

Δύσης θυμούνται πως πρέπει να την μπλοκάρουν γιατί την παράγουν παιδικά χέρια και καταπιεσμένοι εργάτες! Όταν τα ίδια χέρια παράγουν γι` αυτούς το

παρουσιάζουν ως αποτέλεσμα της «παγκοσμιοποίησης». Δεν πρόκειται συνεπώς για κρίση της κερδοσκοπικής κίνησης των κεφαλαίων (ή

έστω δεν πρόκειται μόνο για τούτο) αλλά για δομική, βασική κρίση του ίδιου του καπιταλισμού που λαμβάνει όλο και πιο επικίνδυνα παρασιτικά και καταστρεπτικά

χαρακτηριστικά. Το άλλο επίπεδο είναι… σεναριακό και θα ασχοληθούμε μαζί του στο επόμενο

φύλλο.

[9]

Κριτική της κριτικής της… κρίσης (2) 23-2-2008

Το πρώτο επίπεδο κριτικής στην … κριτική που ασκείται ήδη με αντικείμενο την

τελευταία χρηματιστηριακή κρίση αφορά στα θεμελιώδη μεγέθη της οικονομίας που αγνοούνται. Στις προσεγγίσεις που αναγνωρίζουν βέβαια την κρίση στη

σφαίρα της χρηματοπιστωτικής κυκλοφορίας (ας κάνουν και αλλιώς) αλλά δεν αναγνωρίζουν ότι η

κρίση υφίσταται στην ίδια την παραγωγική

βάση της οικονομίας. Σταθήκαμε πάνω σε

αυτό στον

«Οικονοκόσμο» του προηγούμενου φύλου.

Το άλλο επίπεδο είναι μια κριτική στην…

κριτική για τα επερχόμενα οικονομικά

σενάρια. Γιατί κριτικές

προσεγγίσεις που δεν αγνοούν αλλά αντίθετα αναγνωρίζουν ότι η κρίση δεν συνιστά μόνο ένα χρηματιστηριακό φαινόμενο αλλά βρίσκεται στην ίδια την

παραγωγική βάση ακούγονται. Όμως αυτό ακριβώς είναι και το πρόβλημα με τις κριτικές αυτές. Ότι καθηλώνονται στην οικονομική βάση.

Το πακέτο 140 δισ δολαρίων που ενέκρινε το Κογκρέσο για την τόνωση της οικονομίας ύστερα από πρόταση της κυβέρνησης Μπους αποτέλεσε το εφαλτήριο

του είδους αυτής της κριτικής που ασκείται. Αναιρείται μήπως ο

νεοφιλελευθερισμός; Το πράγματι μεγάλο χρηματικό πακέτο είναι ουσιαστικά φοροαπαλλαγές και

επιστροφές φόρων που όπως γράφει –και σωστά- ο καθηγητής Κ. Βεργόπουλος στην «Ελευθεροτυπία», «απευθύνονται κατά κύριο λόγο στις πλουσιότερες

κατηγορίες των φορολογουμένων που καταναλώνουν μικρότερο μέρος του εισοδήματός τους ενώ προς τις φτωχότερες που καταναλώνουν το σύνολο των

απολαβών τους δεν απευθύνεται παρά μόνο το 6,5% του πακέτου Μπους». Με δυο λόγια δεν έχουμε να κάνουμε με ένα σενάριο τόνωσης της ζήτησης και

της απασχόλησης όπως αυτό της προπολεμικής (Ρούσβελτ-Νιου Ντηλ) ή της μεταπολεμικής Αμερικής (κοινωνικά αντισταθμιστικά προγράμματα, οικονομική

επιδότηση των επιχειρήσεων για να ασφαλίζουν τους εργαζόμενους). Καμία κευνσιανικού τύπου παρέμβαση δεν εφαρμόζεται ακόμα και τώρα που, κατά τα

φαινόμενα, εκδηλώνεται η χειρότερη χρηματιστηριακή (που δεν είναι μόνο χρηματιστηριακή!) κρίση των τελευταίων 25 χρόνων.

Γιατί το πλέον… καπιταλιστικό κράτος του πλανήτη εκδηλώνει τόσο έντονη

ταξική τύφλωση και εμμονή με τις πολιτικές που χαρακτηρίστηκαν νεοφιλελεύθερες;

Σύμφωνα με τον κ Βεργόπουλο είχαμε δύο μεγάλες μεταλλαγές οικονομικής πολιτικής στον αιώνα που πέρασε: Το 1929-35 απέναντι στην οικονομική κρίση

δόθηκε μια απάντηση κατά κάποιο τρόπο σε προοδευτική κατεύθυνση, και στο τέλος της δεκαετίας του `70 ως αντιμετώπιση της κρίσης του

[10]

στασιμοπληθωρισμού δόθηκε η αντιδραστική απάντηση του νεοφιλελευθερισμού, ρηγκανισμού κλπ.

Ξεχνά ο κ. καθηγητής ότι στην πρώτη περίπτωση υπήρχε «ένας άλλος κόσμος» που υποχρέωνε τη Μέκκα του καπιταλισμού να απαντήσει με αυτό τον τρόπο ενώ

στη δεύτερη περίπτωση μια καταρχήν αντίδραση στην κρίση του στασιμοπληθωρισμού μετατράπηκε στη μεγάλη στρατηγική επίθεση ενάντια στην

εργατική τάξη και στους λαούς. Κι αυτό γιατί οι «δύο κόσμοι» πλησίασαν τόσο πολύ ώστε ο ένας έφτασε να… απορροφήσει τον άλλον. Τα πράγματα δεν

εξελίσσονται μόνο πάνω στις ράγες των οικονομικών μεταλλαγών και αναγκών. Το πρόβλημα της κρίσης οικονομικό στη βάση του, όσο αφορά στην απάντησή

του είναι τελικά ζήτημα ταξικών συσχετισμών. Αλλιώτικα δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε διάφορα «παλαβά» των ημερών. ΄

Όπως αυτό το τελευταίο –και σχετικό- με τον Σαρκοζί να αναθέτει, μεταξύ των

άλλων, στον «προοδευτικό» οικονομολόγο Στίνγκλις και στον γνωστό «τραπεζίτη των φτωχών» Αμάρτια Σεν να αναπροσαρμόσουν τους οικονομικούς δείκτες που

μετράται και… υπολογίζεται το ΑΕΠ γιατί ευημερούν λέει οι αριθμοί χωρίς να ευημερούν οι άνθρωποι! Νέα «μέτρηση της ευημερίας» την αποκαλούν και έχουν

μπερδευτεί τόσο που δεν ξέρουν ποια θα είναι η κατεύθυνση της «νέας» καταγραφής!.

Τέτοια κοινωνική ευαισθησία; Ή μήπως και θεωρητική θεμελίωση ενός κυνισμού που δεν μασά τα λόγια του και θέλει να λέει τα πράγματα με το όνομά τους; Να το

πούμε πιο πολιτισμένα όπως το εκφράζει το Βήμα: «να διορθώσουμε την στατιστική καταγραφή στο μέτρο που δεν μπορούμε (ή δεν θέλουμε) να

διορθώσουμε την πραγματικότητα». Σαν να μην είναι ο πρωθυπουργός του Γάλλου Προέδρου, Φρανσουά Φιγιόν που

υμνήθηκε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στο Νταβός πρόσφατα, αφού ο πρόεδρος του Οικονομικού Φόρουμ δήλωσε πως στη Γαλλία «για πρώτη φορά

ύστερα από πολύν καιρό η κυβέρνηση δεν υποχωρεί στις απεργίες»!

Χαρακτηρίζοντας μια τέτοια «μεταλλαγή» ως συγκρίσιμη «με την Γαλλική Επανάσταση του 1789». Η δεύτερη γαλλική αντεπανάσταση ήδη ξεκίνησε από

χθες…

[11]

Δολάριο και ευρώ 8-3-2008

Με την είσοδο του Μαρτίου το Ευρώ σημείωσε ρεκόρ όλων των εποχών στην… ανισοτιμία του πια απέναντι στο δολάριο καθώς ανατιμήθηκε απέναντί του κατά

16% από τις αρχές του χρόνου, φτάνοντας στο ιστορικό ύψος του 1,5275 δολαρίου.

«Υπό τις τρέχουσες συνθήκες, ανησυχούμε από τις κινήσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες», δήλωσε αργά χθες, στις Βρυξέλλες, ο υπουργός

Οικονομικών του Λουξεμβούργου και προεδρεύων του Europroup Ζαν Κλωντ Γιούνκερ, έπειτα από συνάντηση που είχε με τους ομολόγους του από τα 15 κράτη

μέλη της Ευρωζώνης. Εκτιμώντας πως μια τέτοια εξέλιξη θα πλήξει ακόμα περισσότερο τις ευρωπαϊκές

εξαγωγές και θα αυξήσει τον κίνδυνο της ύφεσης στην οικονομία της Ευρωζώνης

αφού τα ευρωπαϊκά εμπορεύματα θα είναι πιο ακριβά στο εξωτερικό . Τα στοιχεία και τα μηνύματα δεν είναι διόλου ενθαρρυντικά αφού κατά 0,1%,

για πρώτη φορά τα τελευταία έξι χρόνια, εμφανίστηκαν μειωμένες οι καταναλωτικές δαπάνες στην Ευρωζώνη ενώ παράλληλα αυξάνεται και ο δείκτης

παραγωγού. Στα απλά γράμματα αυτό σημαίνει πως αυξάνεται το κόστος παραγωγής και παράλληλα μειώνεται η αγοραστική ικανότητα των καταναλωτών.

Των καταναλωτών που βεβαίως ως… παραγωγοί αξίας έχουν καταληστευτεί το τελευταίο διάστημα από τα αμερικάνικης κοπής αντεργατικά μέτρα που σαρώνουν

την ευρωζώνη. Μάλιστα οι υπουργοί οικονομικών της «ζώνης» ήταν έτοιμοι να ευλογήσουν τα

γένια τους και την αυξημένη κερδοφορία των επιχειρήσεων-πρωταθλητών είτε εθνικών είτε ευρωπαϊκών που πραγματοποιείται σε μια τόσο δύσκολη οικονομική

συγκυρία. Όμως το δολάριο δεν θέλει να τους κάνει τη χάρη. Βέβαια υπάρχει και ο αντίλογος. Το πετρέλαιο δεν παύει να υπολογίζεται σε

δολάρια και πληρώνοντάς το σε ευρώ οι ευρωπαίοι κερδίζουν από την

συναλλαγματική διαφορά. Φυσικά όχι όλοι οι ευρωπαίοι… Όμως οι ευρωπαϊκές οικονομίες (και εδώ μιλάμε για το ιμπεριαλιστικό καστ της

ΕΕ) είναι κατά 20%, τουλάχιστο, περισσότερο προσανατολισμένες στις εξαγωγές σε σχέση με την οικονομία των ΗΠΑ.

Οπότε τα μείον των ακριβών εξαγωγών είναι περισσότερα από τα συν που προσφέρει το ακριβό ευρώ απέναντι στον εισαγόμενο, κυρίως λόγω του

πετρελαίου, πληθωρισμό.

[12]

«Υπό τις παρούσες συνθήκες, θεωρώ πολύ σημαντικό αυτό που έχουν διαβεβαιώσει πολλάκις οι αμερικανικές αρχές, συμπεριλαμβανομένου του

υπουργείου Οικονομικών και του προέδρου των ΗΠΑ, σύμφωνα με τους οποίους η πολιτική του ισχυρού δολαρίου είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων

Πολιτειών» δήλωσε με γαλλικό τρόπο ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Τρισέ.

Και όμως οι πέραν του Ατλαντικού νομισματικές αρχές, όπως ο πρόεδρος της Αμερικάνικης Ομοσπονδιακής Τράπεζας ρίχνουν και άλλο τα επιτόκια, κάνουν

δηλαδή το δολάριο ακόμα πιο φτηνό προκειμένου να διατηρηθεί η νομισματική ρευστότητα, φτηνό χρήμα, μπροστά στο κίνδυνο η αμερικάνικη οικονομία να

βυθιστεί στην ύφεση. Αν και τα μηνύματα σχετικά με το κύρος του δολαρίου κάθε άλλο παρά

ενισχυτικά είναι.

Και δεν εννοούμε το γνωστό βραζιλιάνικο μοντέλο διεθνούς φήμης Ζιζέλ που αρνείται πια να πληρώνονται τα διάφορα συμβόλαια που υπογράφει σε δολάρια

αλλά σε ευρώ. Ούτε τον αμερικάνο αστέρα του Hip-Hop Jay-Z, ο οποίος σόκαρε αρκετούς συμπατριώτες του πρόσφατα όταν σε βιντεοκλίπ του επεδείκνυε όχι τα

συνηθισμένα 500δόλαρα αλλά ένα μάτσο από χαρτονομίσματα των 500 ευρώ Θα το αντέξει και αυτό η αμερικάνικη υπερδύναμη…

Μέσα σε μία μόνο εξαετία όμως (2001-2007) το ποσοστό των δολαρίων στο σύνολο των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων μειώθηκε σε 64,8% -από

72,6%-, καθώς όλο και περισσότερες κεντρικές τράπεζες απομακρύνονται αυτό. «Προσφέρουμε το πετρέλαιό μας και παίρνουμε ένα κομμάτι άχρηστου χαρτιού»,

δήλωσε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Ιράν Αχμαντινετζάντ που ζήτησε μαζί με τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Τσιάβες την απεξάρτηση της τιμολόγησης του

«μαύρου χρυσού» από το δολάριο. Η Βραζιλία και η Αργεντινή αποφάσισαν να συναλλάσσονται μέσω των δικών τους νομισμάτων χωρίς να μεσολαβεί το

δολάριο. Οι χώρες του Περσικού με πρώτο το Κουβέιτ και με πολύ πιθανούς

συνεχιστές τα Εμιράτα και το Κατάρ αποσυνδέουν το νόμισμά τους από το δολάριο.

Οι νομισματικές αρχές των ΗΠΑ επιμένουν στο… ισχυρό δολάριο με ένα περίεργο τρόπο είναι αλήθεια.

Στην πραγματικότητα δολάριο-ευρώ και στη μέση το πετρέλαιο συναποτελούν ένα διαπλεκόμενο τρίο που τροφοδοτεί με τη δική του δυναμική τις διεθνείς

οικονομικές σχέσεις. Η πτώση του δολαρίου κάνει ακριβό το ευρώ που ωστόσο αποτελεί φραγμό για

το ακριβό πετρέλαιο στην ευρωζώνη. Όμως το δίδυμο φτηνό δολάριο-ακριβό ευρώ συντελεί στην άνοδο της τιμής του πετρελαίου (και των ευρωπαϊκών

προϊόντων) γενικότερα και έτσι απαξιώνεται και άλλο το δολάριο αλλά όταν ανατιμάται το ευρώ…

Το σχήμα διαβάζεται και ανάποδα. Ο διεθνής νομισματικός μύλος εξελίσσεται και τον ρόλο των… άτυπων

νομισματικών καταφυγίων αναλαμβάνουν το πετρέλαιο, ασφαλώς ο χρυσός, η

πλατίνα μέχρι και κασσίτερος ή ο καφές και το… καλαμπόκι που η τιμή τους εκτοξεύεται δυσθεώρητα. Για να αποδειχτεί ότι ο άλμα από το πλαστικό χρήμα και

τις ηλεκτρονικές συναλλαγές στον οικονομικό πρωτογονισμό δεν ήταν και τόσο μεγάλο.

[13]

Παράγοντας «R» δηλαδή ύφεση… 22-3-2008

«Ένα είναι σίγουρο ότι

περνάμε δύσκολες μέρες, ένα άλλο είναι σίγουρο ότι θα τις

αντιμετωπίσουμε αποφασιστικά». Αυτά δήλωνε ο Μπους για τη

ύφεση που πλήττει την μεγαλύτερη καπιταλιστική

οικονομία του πλανήτη μεταδίδοντας το… συνάχι της

στην διεθνή οικονομία.

«Η σημερινή οικονομική κρίση μπορεί να θεωρηθεί η

σοβαρότερη από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο» κρίνει ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ Αλαν Γκρίνσμπαν σε άρθρο του που

δημοσιεύεται στους Financial Times. «Θα τερματισθεί όταν θα σταθεροποιηθούν οι τιμές στην αγορά ακινήτων και μαζί με αυτές οι τιμές των τραπεζικών προϊόντων

που συνδέονται με ενυπόθηκα δάνεια. Η κρίση αυτή θα αφήσει πίσω της μεγάλο αριθμό θυμάτων. Το σύστημα αποτίμησης του κινδύνου που ισχύει σήμερα θα

πληγεί σημαντικά». Για την μεγαλύτερη κρίση από την δεκαετία του `30 κάνουν λόγο οι διεθνείς

οικονομικοί αναλυτές με κριτήριο ότι για πρώτη φορά από το `29 οι τιμές των κατοικιών έπεσαν κατά 15% με 20%.

Είναι αυτό όμως το μοναδικό κριτήριο; Και ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που μετατρέπει μια οικονομική ύφεση σε κρίση;

Σύμφωνα με την αστική πολιτική οικονομία η ύφεση αποτελεί στοιχείο του

«ενάρετου οικονομικού κύκλου» στον οποίο αποδίδει τέτοια τυφλή εμπιστοσύνη ώστε πριν μερικά χρόνια ο υπουργός οικονομικών της κυβέρνησης Κλίντον

αναρωτιόνταν «is the economy stupid ?» Είναι ; Σύμφωνα με την μαρξιστική πολιτική οικονομία τόσο η οικονομική ύφεση όσο

και οικονομικές κρίσεις αποτελούν δομικό στοιχείο του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος που εκδηλώνονται με οξύ τρόπο εντείνοντας την ανισορροπία του

συστήματος και την αναρχία που το διέπει. Μέχρι πολύ πρόσφατα οι οικονομολόγοι που σήμερα κατεβάζουν πλερέζες

δήλωναν ότι ο «ενάρετος οικονομικός κύκλος» δεν απειλούνταν π χ από τον πληθωρισμό γιατί το μισθολογικό κόστος είχε μειωθεί σημαντικά. Τέτοια ήταν η

ταξική… βεβαιότητα για την επικράτηση απέναντι στους μισθωτούς σκλάβους από την συνεχιζόμενη επίθεση του κεφαλαίου!

Όμως αυτή ακριβώς η επίθεση έχει ως αποτέλεσμα την όξυνση της διαρκούς και προϊούσας κρίσης που δεν μετριέται μόνο με την πτώση των τιμών των κατοικιών

αλλά με δραματικότερα και πιο χειροπιαστά μεγέθη:16% του πληθυσμού των ΗΠΑ

φέρεται να μην διαθέτει τη στοιχειώδη ασφάλιση, η άλλοτε σίλικον βάλεϋ της αμερικάνικης τεχνολογίας και οι βορειοανατολικές πολιτείες , η καρδιά του

αμερικάνικου οικονομικού θαύματος έχουν ήδη περάσει στην «σκουριασμένη ζώνη» της αποβιομηχάνισης, του παράγοντα «R» από το «recession» που σημαίνει

«ύφεση» και που αποτελεί την ισοδύναμη με τον καρκίνο λέξη στους χώρους των οικονομολόγων.

[14]

Η επίθεση στην εργατική τάξη που διεξάγεται με αμείωτο ρυθμό από τη δεκαετία του `80 ρίχνοντας και ξεφτιλίζοντας την αξία της εργατικής δύναμης εντείνει τη

τάση των τιμών των εμπορευμάτων να πέφτουν και να ταυτιστούν με την φυσική τους τιμή. Όσο πιο πολύ γεμίζει αέρα η φούσκα των τιμών, για να αντιμετωπιστεί

αυτό το ζήτημα (που εμφανίζεται ως πρόβλημα «αποπληθωρισμού») όσο πιο ψηλά εκτινάζονται οι μετοχές και τα πολύπλοκα χρηματιστηριακά προϊόντα (για να

αντιμετωπιστεί το πρόβλημα «ρευστότητας» που συνοδεύει τον «αποπληθωρισμό») τόσο η προσαρμογή και η προσγείωση γίνεται πιο επώδυνη

αργότερα. Όταν δηλαδή κάποια «κακοτοπιά» αποκαλύψει τα

πραγματικά μεγέθη. Στην πραγματικότητα η κρίση

επιστρέφει στον τόπο που…

γεννήθηκε και κάπως έτσι η χρηματιστηριακή οικονομία

μεταφέρει την κρίση της (ή την ύφεση αν προτιμάτε) στους χώρους

της πραγματικής οικονομίας. Πολλαπλασιαστικά…

Ιμάντας μεταβίβασης της κρίσης αυτής ήταν αυτή τη φορά το χρηματοπιστωτικό σύστημα τα δήθεν ευαγή και σίγουρα όχι ενάρετα τραπεζιτικά κονσιόρστιουμ που

ενώ σε προηγούμενες κρίσεις φρέναραν και έλεγχαν (ως ένα βαθμό πάντα) τον χρηματιστηριακό καλπασμό, στην παρούσα «ύφεση» ήταν αυτά που τον

ενθάρρυναν προκλητικά οσμίζοντας την πτωμαΐνη όπως τα όρνια. 300 με 400 δις. ευρώ είναι τα ίδια κεφάλαια που πρόκειται να χαθούν από τις

διαγραφές των ελλειμματικών θέσεων των τραπεζών και οι ζημιές από το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα ανέρχονται σε 250 δις δολάρια, με

συντηρητικές εκτιμήσεις.

Έχει ήδη πληγεί βαθιά ο ενδοτραπεζικός δανεισμός, η δυνατότητα που είχε η μία τράπεζα να δανείζει την άλλη και ο μοναδικός τρόπος για να μην αυξηθεί το

κόστος του χρήματος (αφού κανένας δεν δανείζει από φόβο να μην τα πάρει πίσω εννοείται με υπερκέρδος) είναι να αναλάβει δράση το συλλογικός καπιταλιστής, το

κράτος. Η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) θα δανείσει 200 δις δολάρια στις

τράπεζες που έχουν πληγεί, χρησιμοποιώντας τα περιουσιακά τους στοιχεία ως εγγύηση, και παράλληλα ρίχνει και άλλο τα επιτόκια δανεισμού που αγγίζουν το

βασικό επιτόκιο δανεισμού σε δολάρια που (3%), πράγμα πρωτόγνωρο. Στον κατάλογο φιγουράρουν οι γνωστές πια (από τις αποτιμήσεις-τρομάρα

τους- των διάφορών οικονομιών μαζί και της δικής «μας») Citigroup, Merrill Lynch, Morgan Stanley, USB, Bank of America).

H κατάσταση αυτή σε συνδυασμό με τη διεθνή «περιπλοκή» την αναταραχή στις αγορές συναλλάγματος (το αμαρτωλό τρίδυμο ευρώ -δολαρίου-πετρελαίου συν το

γιεν) έχει ήδη οδηγήσει σε εκτιμήσεις για κρίση «των οικονομικών αξιών»

(Wasicton Post). Τι θα σηματοδοτήσει η παραπέρα εμπλοκή της νομισματικής σφαίρας στο πρόβλημα;

Ασπιρίνη –εν τω μεταξύ- είναι για πολλούς (ανάμεσά τους και για τον P. Krugman) τα 200 δις, μπροστά στην χασούρα των 11 τρις δολαρίων που

αποτελούν σήμερα τις εκκρεμείς οφειλές σε στεγαστικά στις ΗΠΑ. Αλλά για την κρατική εμπλοκή θα αναφερθούμε σε επόμενο σημείωμα της

στήλης.

[15]

Οικονομικός πατριωτισμός 10-5-2008

«Oπαδός του προστατευτισμού; Eγώ;». O Tιερί Mπρετόν, με άρθρο του, στους

Financial Times, απέρριπτε μετά βδελυγμίας τις κατηγορίες ότι προσπαθεί να αποτρέψει πάση θυσία την εξαγορά της Arcelor από την παγκοσμίως πρώτη του

κλάδου της χαλυβουργίας Mittal Steel. Eξίσου κατηγορηματικός ήταν μιλώντας προς τη γαλλική Liberation, όπου αρνήθηκε ότι εκπροσωπεί την τάση του

«οικονομικού πατριωτισμού» στις αγορές. Κι όμως, ο «οικονομικός εθνικισμός» ζει και βασιλεύει στην Ευρώπη.

Αυτά γράφονταν στην Ημερησία στα 19 02.08. Τι έκανε ο Τιερί Μπρετόν

και αντιμετώπισε την οργή των

αρμοδίων της ΕΕ και επιχειρηματιών; Προκειμένου να διατηρήσει υπό τον

γαλλικό εθνικό έλεγχο την Arcelor-Mittal, με την συνδρομή παρακαλώ

των «όμορων» εθνικών κρατών του Λουξεμβούργου και του Βελγίου

(τουλάχιστο κατά το ήμισυ) ο γάλλος υπουργός οικονομικών κινητοποίησε

ακόμη και τα συνδικάτα! Ναι καλά ακούσατε προκειμένου να αποτρέψει την εξαγορά της επιχείρησης από

την ινδικών συμφερόντων η Mittal Steel επικαλέστηκε ότι τα νέα υποψήφια ασιατικά αφεντικά θα προχωρούσαν σε απολύσεις και αντεργατικές ρυθμίσεις!

Ποιος τα λέει αυτά; Ο εκπρόσωπος μιας κυβέρνησης που ανέλαβε να τελειώνει με τις απεργίες και το λεγόμενο πολιτικό κόστος και επευφημείται για αυτό από την

παγκόσμια καπιταλιστική τάξη («η δεύτερη αστική επανάσταση μετά το 1789»

αποκαλέστηκε, τα έχουμε γράψει αυτά). Το θέατρο έχει συνέχεια γιατί οι ινδοί υπεύθυνοι κατηγόρησαν τους γάλλους για

ρατσισμό, τώρα μάλιστα! Τώρα αν τα λευκά (και όχι τα… μελαψά) αφεντικά της γαλλικής France Telecom

προχώρησαν, με την ευλογία της γαλλικής κυβέρνησης, σε περικοπές 17.000 θέσεων εργασίας αυτό-πια- είναι αίτημα της… παγκοσμιοποίησης (γαλλικού τύπου,

βεβαίως, βεβαίως). Την ίδια περίοδο με πανεθνική συστράτευση η κυβέρνηση Σαρκοζί απότρεψε

την εξαγορά της γαλλικής βιομηχανίας ποτών και τροφίμων Danone από την αμερικανική PepsiCo.

Αλλά και ο αγριο… φιλελεύθερος Μπερλουσκόνι Mπερλουσκόνι με τον τέως κεντρικό τραπεζίτη Aντόνιο Φάτζιο για να παραμείνει η τράπεζα Antonvenetta σε

ιταλικά χέρια και να μην περάσει στην ολλανδική ABN Amro. Επίσης, και η γερμανική κυβέρνηση το έκανε στην περίπτωση της Volkswagen, αρνούμενη να

αλλάξει τον νόμο που διέπει το ιδιοκτησιακό καθεστώς και καθιστά ουσιαστικά

αδύνατη την εχθρική εξαγορά της από ξένους. Στην αντίπερα του ατλαντικού… στεριά σημειώνονται εξίσου υψηλές επιδόσεις

«οικονομικού πατριωτισμού» (ήδη οι οικονομικοί αναλυτές έχουν καταλήξει στον όρο). Ο πλέον διαπρύσιος κήρυκας της απελευθέρωσης του εμπορίου και της

άρσης όλων των φραγμών στην αγορά μπλόκαρε την εξαγορά της πετρελαϊκής Unocal από την κινεζική CNOOC - κατά σύμπτωση, το επιχείρημα της διακύβευσης

των εθνικών συμφερόντων έπαιξε και εδώ τον πιο καθοριστικό ρόλο.

[16]

Οι αμερικάνοι διαπρέπουν και σε ένα άλλο καθόλα θεσμικό και κυβερνητικό τομέα όπου η υπεράσπιση των εθνικών οικονομικών συμφερόντων έχει μακρά

παράδοση και φυσικά εννοούμε τους δασμούς και τα άλλα μέτρα προστασίας στις εισαγωγές-εξαγωγές.

Ακόμα δεν έχει «απορροφηθεί» από τις αγορές το σοκ που επέφεραν οι δασμοί (ή καλύτερα η απειλή δασμών) στον χάλυβα αλλά και το γαϊτανάκι απειλών για

δασμούς στην αντιπαράθεση της αμερικάνικης με την ευρωπαϊκή αεροναυπηγική βιομηχανία.

Ο «οικονομικός πατριωτισμός» ασκείται και εκδηλώνεται και σε ένα άλλο επίπεδο, αυτό των λεγόμενων «εθνικών πρωταθλητών» που είναι σε… θετική

εκδοχή αυτό που αντιπροσωπεύουν τα άλλα δύο (δασμοί, αποτροπές εξαγοράς) αρνητικά.

Πραγματικά αν με τους δασμούς και τις ακυρώσεις συγχωνεύσεων και εξαγορών

το εθνικό ιμπεριαλιστικό κράτος εκδηλώνει τι δεν επιτρέπει από την «εξωτερική εισβολή», με τους «εθνικούς πρωταθλητές» εκδηλώνει θετικότερα και…

επιθετικότερα τους στόχους και τις προθέσεις του στο πεδίο των παγκόσμιων και εθνικών αγορών (δηλαδή τους στόχους και της προθέσεις της αστικής τάξης που

αντιπροσωπεύει συλλογικά). «Εθνικοί πρωταθλητές» είναι οι επιχειρηματικοί όμιλοι στρατηγικής σημασίας για

κάθε ιμπεριαλιστικό σχηματισμό που ενισχύονται οικονομικά από το κράτος με διάφορους τρόπους, ενώ πριμοδοτούνται οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές που τις

καθιστούν ισχυρά εθνικά μονοπώλια στις εθνικές και παγκόσμιες αγορές. Το θέμα έχει τη δική του αυτονομία και σημασία και θα απασχολήσει τη στήλη

σε επόμενο φύλλο. Αυτό που θέλουμε να επισημάνουμε προς το παρόν… διαπράττοντας μια ακόμη

σύγκριση με την κρίση της δεκαετίας του `29-`30 είναι ότι το οικονομικός προστατευτισμός που ήταν η αυτονόητη οικονομική αντανακλαστική αντίδραση

των καπιταλιστικών οικονομιών στην κρίση τότε, λειτούργησε τελικά

πολλαπλασιαστικά ως προς τις επιπτώσεις της στην παγκόσμια οικονομία. Έγινε στοιχείο της κρίσης, και μάλιστα σημείο οξυμένης αιχμής.

[17]

Μητροπολιτική… πείνα 24-5-2008

Για τις επιπτώσεις της ανόδου των τιμών στον λεγόμενο τρίτο κόσμο ήδη γίνονται πολλές αναφορές και είναι ένα ζήτημα στο οποίο θα επανέλθουμε όπως

φαίνεται. Λιγότερες αναφορές γίνονται για τις επιπτώσεις της ανόδου των τιμών των

βασικών αγαθών, τον λεγόμενο και αλλιώς «πληθωρισμό των τιμών» στις

ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Η κυρίαρχη οικονομική αντίληψη ανησυχεί λοιπόν γιατί όπως γράφουν

σπουδαίοι αναλυτές μέσα από την (εν πολλοίς τεχνητή) πτώση της τιμής του δολλαρίου για πρώτη φορά οι αναπτυσσόμενες και «αναδυόμενες» οικονομίες της

ανατολής θα εξάγουν πληθωρισμό (με τα ανατιμημένα νομίσματά τους) στην «αναπτυγμένη» και «καταδυόμενη» δύση.

Αυτός είναι ο ένας κίνδυνος. Ο άλλος είναι ο σταθερός και διαχρονικός κίνδυνος που αντιπροσωπεύουν οι μισθολογικές διεκδικήσεις των εργαζομένων απέναντι

στο διογκούμενο κύμα της ακρίβειας (ο πληθωρισμός προ… των πιθανών εργατικών διεκδικήσεων γιατί ανέβαινε;).

Πολύ ωραία λοιπόν, η πολιτική οικονομία του μετα-καπιταλισμού αποφάσισε ότι τρίτος κόσμος και εργαζόμενοι απειλούν πληθωριστικά τις μητροπόλεις του

συστήματος. Αποκρύπτεται (όσο γίνεται βέβαια γιατί τα στοιχεία είναι συντριπτικά κατά μιας

τέτοιας προσέγγισης) ο ρόλος των ιμπεριαλιστικών χωρών στην έκρηξη του

πληθωρισμού. Για να αναφέρουμε μόνο το πετρέλαιο, οι επενδυτικές ροές στους ανάλογους

δείκτες που μετρούν την κίνηση των κερδοσκοπικών κεφαλαίων στα λεγόμενα «προθεσμιακά συμβόλαια» και τα χρηματιστήρια του «μαύρου χρυσού»

αυξήθηκαν στα 250 δις δολάρια το τρέχον έτος από τα 169 δις δολάρια την αντίστοιχη περυσινή περίοδο!

Ίσως αρκούσε μόνο το παράδειγμα της Wall Street όπου απογοητεύτηκαν οι αναλυτές από την αύξηση κατά 17% μόνο (!)της μετοχής της εν πολλαίς

[18]

αμαρτίαις περιπεσούσας Enron, πέρυσι τέτοιον καιρό, σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο του 2007.

Όσο για την εκτίναξη των τιμών στα τρόφιμα ο επικεφαλής του FAO (Οργάνωση του ΟΗΕ για τα τρόφιμα) απευθυνόμενος στις «αναπτυγμένες» (sic) χώρες

δήλωνε «οι αποφάσεις σας ίσως έχουν καταστροφικές συνέπειες πέρα από τα σύνορα της χώρας σας».

Η στήλη δείχνει κατανόηση στην απογοήτευση των ιμπεριαλιστών και στις αντιφατικές και εν πολλοίς καταστροφικές επιλογές τους.

Γιατί το «πρόβλημα της πείνας» όπως έχει να συνηθιστεί να λέγεται δεν ανέκρουσε πάνω στο σινικό τείχος των διάφορων προστατευτισμών, των

υγειονομικών ζωνών που το εξοστρακίζουν, χρόνια τώρα, στην αποκαλούμενη και «ζώνη των θυελλών». Ίσως γιατί προέρχεται από τα έγκατα ενός συστήματος,

γιατί αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της ύπαρξης του.

Στην ΕΕ , στην περίφημη ζώνη του ισχυρού Ευρώ, η κατανάλωση αυξήθηκε (με τους όρους και τους δείκτες που την μετρούν) μόνο κατά 1,9% τα τελευταία

χρόνια. Στην Γερμανία δε, την οικονομική λουκουμοτίβα της «ζώνης» που ως πρώτη εξαγωγική δύναμη στον κόσμο αντεπεξέρχεται (προς το παρόν) στην

κρίση, η κατανάλωση τα τελευταία πέντε χρόνια έμεινε στάσιμη, με εξαίρεση το 2006 που αυξήθηκε κατά 0,9% του μέσου όρου της ΕΕ.

Για δεύτερο συνεχή μήνα υποχωρούν οι λιανικές πωλήσεις σε Ισπανία, Ιταλία και Γερμανία με πρωταγωνιστή της πτώσης την Βρετανία του «αγγλοσαξονικού

παραδείγματος». Οικονομικοί αναλυτές σημειώνουν πως η υποχώρηση αυτή συνοδεύεται από

επιβράδυνση στην αγορά στέγης και στις χρηματοοικονομικές πιστώσεις (Τράπεζα UniCtedit). Oι ίδιοι αναλυτές αποκαλύπτουν πως η πτώση της λαϊκής

κατανάλωσης και της λαϊκής ιδιωτικής αποταμίευσης όχι μόνο δεν υποκατέστησαν τις εξαγωγές (που ήδη πλήττονται για τους ίδιους λόγους συν το υποτιμημένο

δολάριο) αλλά υποχώρησαν κι άλλο κάτω από τη συνεχή εισοδηματική αφαίμαξη

του ακριβού πετρελαίου και της αύξησης των ειδών στα είδη διατροφής. Υπάρχει ένα άλλο στοιχείο ακόμη: αυξήθηκαν οι πωλήσεις ως προς το σύνολο

της αξίας τους αλλά όχι ως προς τον όγκο τους με άλλα (απλά) λόγια όπως παραδέχτηκε υψηλόβαθμο στέλεχος άλλης τράπεζας, «οι καταναλωτές απλώς

καταβάλουν περισσότερα για να αγοράζουν λιγότερα». Τα ίδια –και χειρότερα- διαδραματίζονται και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού

όπου πλέον όχι μόνο οι καταναλωτές αγοράζουν λιγότερο, αποταμιεύουν πολύ λιγότερο και ζητούν δυσκολότερα χρηματοπιστωτική κάλυψη κάτω από τις πλέον

επισφαλείς συνθήκες. Επιπλέον στην υπερατλαντική Μέκκα του καπιταλισμού, σύμφωνα πάντα με οικονομικούς αναλυτές, οι υποθήκες των σπιτιών για πρώτη

φορά σε τέτοιο βαθμό, είναι υπερπολλαπλάσιες των πραγματικών αξιών των ίδιων των κατοικιών που αγοράστηκαν με βάση της υποθήκες!

Προς το παρόν η έμμεση υφαρπαγή υπεραξίας μέσω της κατανάλωσης που ακούει στο όνομα πληθωρισμός προχωρά αφού είναι θετικό το ισοζύγιο της

συνολικής αύξησης της αξίας (δίνω πιο πολλά) σε σχέση με την μείωση του όγκου

της κατανάλωσης (για πιο λίγα αγαθά). Το κεφάλαιο δείχνει τουλάχιστο να διατηρεί την οδό των … κερδών ανοιχτή.

Τους αναλυτές του κεφαλαίου δεν φαίνεται να τους πολυαπασχολεί (φανερά τουλάχιστον) η αντιστροφή αυτής της αναλογίας που τελικά θα οδηγήσει και στην

πραγματική μείωση της συνολικής αξίας που πραγματώνεται στην κατανάλωση ως συνέπεια της μείωσης της αγοραστικής δύναμης των μαζών. Και την

[19]

υπερπλεονάζουσα προσφορά που θα επιδεινωθεί φυσικά. (κρίση υπερπαραγωγής για τα μαρξιστικά οικονομικά).

Αντίθετα, προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τον εχθρό εργαζόμενο που θα αντισταθεί στοιχειωδώς σε αυτή την μείωση. Σηκώνει και άλλα τείχη προστασίας

(ή ετοιμάζεται να σηκώσει) απέναντι στους λιγότερο ισχυρούς καπιταλιστικούς σχηματισμούς των «αναδυόμενων» (ή καλύτερα βάρβαρα καταδυόμενων)

οικονομιών. Ταξική τύφλωση; Το πιθανότερο.

Η στήλη εξακολουθεί να δείχνει την «κατανόησή» της στη αδυναμία εξορθολογισμού του ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου.

Η ιστορία κομίζει αρκετές αποδείξεις ότι το κεφάλαιο (και δει το ιμπεριαλιστικό) θέλει την «βοήθειά του» για να τολμήσει να σκεφτεί κάποιες άλλες-προσωρινές

έστω- εκδοχές. Πολύ περισσότερο να τις υιοθετήσει…

[20]

(ανα) «αξιοπρεπής καπιταλισμός» 7-6-2008

«Η χρηματοπιστωτική τρέλα δεν πρέπει να μας κυβερνά».

Με ένα τίτλο που στους παλιότερους θυμίζει τα «μακρινάρια» συνθήματα του… μεταπολιτευτικού ΕΚΚΕ, επιφανείς ευρωπαίοι συνέταξαν ένα μανιφέστο ενάντια

στον καπιταλισμό της «χρηματοπιστωτικής τρέλας». Ανάμεσά τους φιγουράρουν ονόματα όπως του Ντελόρ, Ζακ Σαντέρ, Χέλμουτ

Σμιτ, Πολ Ράμουσεν, Μισέλ Ροκάρ, Ντ` Αλέμα κλπ , σύνολο δύο πρόεδροι της Κομισιόν, επτά πρώην πρωθυπουργοί και δύο πρώην υπουργοί της Οικονομίας.

Έχει τη σημασία του αυτό το «πρώην» καθώς όταν όλοι αυτοί ήταν «εν ενεργεία» είχαν διακριθεί στα πόστα τους. Σίγουρα αποτελούν εκπροσώπους της

προτεραίας κατάστασης πραγμάτων, δηλαδή της εικοσαετίας που προετοίμασε

φυσικά τα (μαύρα) χρόνια που ζούμε. Τι επιδιώκει αυτό το

μανιφέστο; Να εισηγηθεί έναν «αξιοπρεπή

καπιταλισμό με αποτελεσματική δημόσια

παρέμβαση». Κατά βάση εκπρόσωποι

της σοσιαλδημοκρατικής εκδοχής της πολιτικής

«απελευθέρωσης των αγορών», την οποία

εισηγήθηκαν όλοι αυτοί στα χρόνια τους, σήμερα,

ως συνταξιούχοι,

εισηγούνται την επαναφορά του

παρεμβατισμού και της ρύθμισης. «Η αναζήτηση του κέρδους αποτελεί την ουσία της οικονομίας της αγοράς.

Αλλά όταν η κοινωνική συνοχή απογυμνώνεται το σύστημα καταρρέει» λέει το μανιφέστο.

Οι οπαδοί του λεγόμενου «δίκαιου εμπορίου» δεν πρέπει συνεπώς να ανησυχούν αφού τώρα αξιοπρεπείς, «κανονικοί» αστοί με τα… όλα τους

υποστηρίζουν ότι υφίσταται και «ηθικό κέρδος» ή καλύτερα «ηθική πλευρά» του κέρδους ανατρέχοντας στις πηγές του αστισμού, τον Σμιθ και τον Μαξ Βέμπερ.

Με την διαφορά ότι όπως λέει και ο Κ. Πρέβε η ανάπτυξη του καπιταλισμού έχει πλέον υπερβεί τις αστικές του βάσεις.

Έχουμε (και από τα πλαίσια της στήλης) τοποθετηθεί αρκετές φορές υπό ποιες προϋποθέσεις θα… τολμούσε το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα να σκεφτεί

και να υιοθετήσει κάποιες διαφορετικές παραλλαγές στις πολιτικές που

εφαρμόζονται απέναντι στους λαούς. Η ομολογία ότι η αγορά «αποδείχτηκε ανίκανη να αυτορυθμιστεί» θα αποτελεί

σε λίγο κοινό τόπο και πολύ… παραβιασμένη θύρα για μια σειρά αναλύσεις. Σημασία ίσως έχει η υπενθύμιση περί «κοινωνικής συνοχής» και «κατάρρευσης

του συστήματος». Οι εν… ενεργεία διαχειριστές του συστήματος προς το παρόν δείχνουν να

αγνοούν αυτές τις ανησυχίες. Αντίθετα, μέσα από τα αποκαΐδια της κρίσης

[21]

ενισχύονται οι τάσεις συγκεντροποίησης του πλούτου που ανακυκλώνουν τις αντιθέσεις της.

Οι πέντε μεγαλύτερες αλυσίδες τον κόσμο ελέγχουν το 18% της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων.

Όταν μόνο στην Ευρώπη οι 15 μεγαλύτερες αλυσίδες λιανικής τροφίμων αυξάνουν το μερίδιό τους από 31% το 2004 σε 38% το 2008 (!) ποιος αφελής

(και αυτοί που χρημάτισαν διαχειριστές του συστήματος μόνο τέτοιοι δεν είναι) θα ισχυρίζονταν ότι θα μπορούσαν να κάνουν σκόντο; Πόσο από το 38% της αύξηση

των κερδών αποτελεί την ανήθικη (άρα μη ανεκτή) και πόσο το ηθική (άρα ανεκτή) πλευρά;

Η πρόσφατη πρόταση της αρμόδια για την γεωργία επιτρόπου της ΕΕ ήδη εισηγείται προτάσεις που «απελευθερώνουν» στην ουσία δεσμεύουν την αγροτική

παραγωγή της ΕΕ στην χωρίς προσκόμματα δράση του κεφαλαίου.

Ο αμερικάνος καθηγητής Andrew Rose από το Πανεπιστήμιο του Berkeley που ήταν προσκεκλημένος πρόσφατα από τους αστέρες του ελληνικού εφοπλιστικού

κεφάλαιου, και στους οποίους έδωσε διάλεξη για το μέλλον της αμερικάνικης οικονομίας, είπε για τις διαφορές ανάμεσα στην παρούσα κρίση και την κρίση του

`70: «Η βασική διαφορά μεταξύ του σήμερα και της δεκαετίας του `70 είναι ότι

σήμερα δεν υπάρχει πληθωρισμός μισθών. Γι` αυτό, σε απόλυτους αριθμούς ο πληθωρισμός είναι σχετικά ήπιος. Υποθέτω ότι αυτό συμβαίνει λόγω ενός

συνδυασμού απελευθερωμένων αγορών εργασίας και παγκοσμιοποίησης… » Προφανώς κανένας καπιταλιστής και κανένα κεφάλαιο δεν θα παραιτούνταν

από μια τέτοια ήπια και παραδεισένια κατάσταση πραγμάτων όπου έχει εξασφαλίσει (ή καλύτερα απασφαλίσει) την εκρηκτική και επικίνδυνη παρέμβαση

στο μεγάλο φαγοπότι. Η «ηπιότητα» για την οποία κάνει λόγο ο αξιότιμος κ. καθηγητής μπορεί να μην

απειληθεί από τον «πληθωρισμό των μισθών» μπορεί όμως να απειληθεί από τον…

πληθωρισμό των αγώνων και των εξεγέρσεων και την διεκδίκηση της πραγματικής αξιοπρέπειας της βιωτής.

Με αυτή τη έννοια ο… αξιοπρεπής καπιταλισμός μπορεί να μπει καταρχάς στο ψυγείο μαζί με τις άλλες προτάσεις για το «δίκαιο εμπόριο», τις

«χρηματοπιστωτικές ρυθμίσεις», την «φορολόγηση των κερδών», τις «τράπεζες των φτωχών» και τις νέες «πράσινες επαναστάσεις» που σερβίρονται ξανά ως

απάντηση στην «επισιτιστική (sic) κρίση». Εξαρτάται από το πόσο θα απειληθεί το αξιοπρεπές σύστημα των…

αναξιοπρεπών κερδών.

[22]

Διαστάσεις της κρίσης(α) 21-6-2008

Σε δύο «στρατόπεδα» έχουν

χωριστεί οι επαΐοντες περί τα οικονομικά διεθνώς. Αυτό όχι

δύσκολα το διαπιστώνει κάποιος που παρακολουθεί όσα

γράφονται στα οικονομικά φύλλα των εφημερίδων και στα

οικονομικά έντυπα. Ευχάριστα διαπιστώσαμε

στον «Ιό» της Κυριακάτικης

Ελευθεροτυπίας (15.06)που έκανε μια αναφορά στο ζήτημα

παρουσιάζοντας τις απόψεις του οικονομολόγου καθηγητή Γιώργου Σταμάτη, ότι υπάρχουν προσεγγίσεις που

έχουν αντιληφτεί αυτή τη διάσταση του ζητήματος(και που βέβαια αν δεν βρεθεί κάποιος να τις ανασύρει από την αφάνεια καλύπτονται από τον κουρνιαχτό… των

κυρίαρχων οικονομικών-συχνά επιδερμικών και ανούσιων αναλύσεων). Διόλου άσχετο ότι ο ίδιος ήταν ένας από τους βασικούς εισηγητές της εκδήλωσης της

Πρωτοβουλίας για το Ασφαλιστικό στη Θεσσαλονίκη τον περασμένο Φλεβάρη, κριτικάροντας λογικές «αυτοδιαχείρισης των ασφαλιστικών ταμείων».

Θα προσπαθήσουμε στο παρόν σημείωμα να εκθέσουμε αυτή τη «διαμάχη». Τι λέει η μια πλευρά;

Η μια πλευρά υποστηρίζει ότι η κρίση που έχει ξεσπάσει με αιχμή τα πληθωριστικά φαινόμενα έχει τη προέλευσή της σε «θεμελιώδη μεγέθη» της

οικονομίας. Ήτοι στον πανταχού παρόντα νόμο της ζήτησης και της προσφοράς

αλλά κατά δεύτερο λόγο και στην λεγόμενη «υποεπένδυση», στην «απροθυμία» (τι γωνιασμένους όρους χρησιμοποιεί η κυρίαρχη ανάλυση!) δηλαδή του

κεφαλαίου να επενδύσει στην παραγωγή. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτού του τρόπου σκέψης και ερμηνείας της

κρίσης είναι ο Cristofer Wyke product manager του επενδυτικού οίκου Schroders ο οποίος σε παρουσίαση που κάνει ο Επενδυτής στις 07.06.08 που μας

προειδοποιεί ότι μπήκαμε σε έναν «καινοφανή κύκλο συνεχούς ανόδου των τιμών των εμπορευμάτων» που μπορεί να διαρκέσει μέχρι και είκοσι χρόνια!

Σύμφωνα με αυτόν τον κύριο τον 25ετή κύκλο αποπληθωρισμού στις τιμές των εμπορευμάτων τον διαδέχεται ένας κύκλος πληθωρισμού στις τιμές. Στο

επισήμανση ότι για τον απλό καταναλωτή τα εμπορεύματα ήταν πάντα ακριβά (όχι όπως σήμερα αλλά πάντα ακριβά) για την τσέπη του και συνεπώς δεν ένοιωσε

και… πολλά από την φάση του αποπληθωρισμού, είμαστε σίγουροι ότι ο product manager θα μας παραπέμψει σε άλλες σφαίρες, σ` αυτές των επενδύσεων

κεφαλαίων και στα λεγόμενα bull market που δημιουργούν. Στις σφαίρες αυτές η

κρίση πραγματικά αποχτά άλλες διαστάσεις και δεν συμβαδίζει με ότι και όσα βιώνουν οι απλοί άνθρωποι στην βάση της οικονομίας (αυτό εξ` άλλου αποτελεί

και ένα πρόβλημα του «συστήματος»). Αναφέρει το παράδειγμα της BHP Billiton ηγέτιδας δύναμης στο χώρο των

εξορύξεων που δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση χαλκού εξ` αιτίας των είκοσι χρόνων «υποεπενδύσεων» (sic) στον τομέα αναζήτησης και

εξόρυξης. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν τα ορυχεία και οι πετρελαιοπηγές που

[23]

γίνονται όλο και λιγότερο αποδοτικά και αν γίνουν νέες επενδύσεις «θα χρειαστούν» δέκα χρόνια να αποδώσουν.

Το ερώτημα φυσικά είναι τι θεωρεί το κεφάλαιο κάθε φορά «αποδοτική επένδυση» στο βάθος του χρόνου… .

Αναρωτιέται πως μπορεί να υπάρχει φούσκα στα εμπορεύματα «όταν ένα μόνο fund ασχολείται με εμπορεύματα στην Ελλάδα» και μόνο τέσσερα βασικά funds

παγκοσμίως. Την ίδια απορία εκφράζει και ο γνωστός P. Krugman αναφέροντας το

παράδειγμα πολλών εμπορευμάτων ήπιων και μη όπως ο κασσίτερος που δεν «παίζουν» στα διεθνή χρηματιστήρια και όμως η τιμή τους αυξάνεται.

Και οι Financial Times κινούμενες στον ίδιο φόντο, θεωρούν την πτώση της τιμής του δολαρίου σημαντικό παράγοντα ανόδου των τιμών του πετρελαίου (εδώ

δεν πέφτουν έξω) με τη διαφορά ότι ρίχνουν το μπαλάκι στις

πετρελαιοπαραγωγικές χώρες. Με ανατιμημένο το νόμισμά τους αυξάνουν τη ζήτηση, καταναλώνουν ενέργεια για έργα στις χώρες τους και αποφεύγουν να

επενδύσουν στη διαδικασία παραγωγής μαύρου χρυσού όπως θα απαιτούσε η αυξημένη ζήτηση (την οποία και οι ίδιες δημιουργούν!) .Ταυτόχρονα η

αποδυνάμωση του δολαρίου κάνει την αγοραστική δύναμη των πετρελαιοπαραγωγικών χωρών να μειώνεται και αυξάνεται το κόστος. Καταλάβατε

τίποτα;. Η στήλη έχει πάντως την εντύπωση πως οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες κατηγορούνται για δύο αντιφατικά μεταξύ τους πράγματα.

Στον αντίποδα βρίσκεται η προσέγγιση που εκφράστηκε γλαφυρότατα από τον (ενημερωμένο και «διαβασμένο») εκπρόσωπο των μικρομεσαίων παντοπωλών της

Αττικής σε τηλεοπτικό παράθυρο γνωστού αστέρα της ΤV που, αντιμετωπίζοντας έναν τεκμηριωμένο και σοβαρό λόγο, βιάστηκε να το κλείσει: «Δεν μπορεί οι Ινδοί

και οι Κινέζοι να έχουν καταβροχθίσει όλα τα σιτηρά του κόσμου και να έχουν «πιει» όλο το πετρέλαιο» δήλωσε ο ενημερωμένος εκπρόσωπος των παντοπωλών

και μάλλον είχε δίκιο.

Το επιβεβαίωσε και ο… πολύς εκπρόσωπος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου της Αθήνας όταν επίσης στα τηλεοπτικά παράθυρα έκφρασε την

απορία του που ενώ παράγονται 87 εκατομμύρια βαρέλια «αργού» στην αγορά φαίνεται ότι πουλήθηκαν πάνω από 1 τρις βαρέλια! (λέγονται και μερικές

αλήθειες όταν είναι να ενοχοποιηθεί κάποιος άλλος για την ακρίβεια). Υπάρχουν όμως και πιο επίσημες αναλύσεις που στηρίζουν την παραπάνω

προσέγγιση. Σύμφωνα με τον πρόεδρο και ιδρυτή του γνωστού hedge fund Masters Capital

management, οι επενδυτές έχουν επενδύσει 250δις δολάρια από το 2003 στις αγορές εμπορευμάτων.

Κατά τον ίδιο «δεν χωρεί αμφιβολία ότι η ζήτηση για πετρελαϊκά συμβόλαια από τους επενδυτές μικρή συνάφεια έχει με τα φυσικά αποθέματα και με τη ζήτηση για

αργό πετρέλαιο». Δεν είναι ο μόνος από τα «μέσα» του κόλπου που καταλήγει στα ίδια συμπεράσματα. Η εταιρεία επενδύσεων Bianco Research, έδρα Σικάγο, εκτιμά

ότι η συμμετοχή των κερδοσκοπικών κεφαλαίων συμμετέχει κατά 40% στην

άνοδο των τιμών του αργού. Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε φέτος και η ειδική επιτροπή που σύστησε το Κογκρέσο για το ζήτημα αυτό. Όλοι συμφωνούν

βέβαια ότι το καπέλο των κερδοσκόπων στα τρόφιμα δεν είναι ακόμα αρκετά μεγάλο (έχει ο Θεός, δηλαδή ο κερδώος Ερμής).

Θα προσπαθήσουμε-ανασκευάζοντας τα επιχειρήματα των δύο «προσεγγίσεων» να δώσουμε τα βασικά στοιχεία της δικής μας προσέγγισης.

Όμως οι αναγνώστες της στήλης θα πρέπει να περιμένουν το επόμενο φύλλο.

[24]

Διαστάσεις της κρίσης (β) 19-7-2008

Στην στήλη του προηγούμενου φύλλου είχαμε δεσμευτεί ότι θα προσπαθήσουμε

να απαντήσουμε το δίλημμα κερδοσκοπία ή κρίση θεμελιακών μεγεθών της οικονομίας.

Θεμελιακά μεγέθη ή φούσκα λοιπόν; Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί σε τι πραγματικά προβλήματα απαντά η…

απάντηση αυτού του ερωτήματος και σε τι μας αφορά. Αυτή την περίοδο έχει ξεκινήσει και μια άλλη «συζήτηση» μέσα στους

οικονομολόγους σχετικά με το διάρκεια και τις επιπτώσεις (κατά συνέπεια) της κρίσης.

Θα είναι τάχα κρίση τύπου V, L,

ή U ; Η τρίτη περίπτωση θεωρείται η χειρότερη.

Η έκταση, το βάθος, η διάρκεια της κρίσης προφανώς μας αφορά,

συνεπώς και η απάντηση στο δίλημμα φούσκα ή θεμελιώδη

μεγέθη δεν είναι απλά μια ακαδημαϊκή υπόθεση αφού η

συζήτηση για τα αίτια ήδη… διεξάγεται στα σπίτια, στα

καφενεία, στις παρέες, στη δουλειά, στους χώρους της

πραγματικής ζωής. Η υιοθέτηση της εκδοχής των

«θεμελιακών μεγεθών», ότι λίγο ή

πολύ η πληθωριστική έκρηξη είναι ένας συνδυασμός ανισορροπιών

ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση, οδηγεί τη σκέψη σε μια λογική ευθύγραμμης ή έστω κυκλικής ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας τόσο φυσική

όσο… αναγκαία: Κλείνει ο 25της αποπληθωριστικός κύκλος και «μπαίνουμε σε ένα πληθωριστικό κύκλο με ορίζοντα δεκαετίας» δηλώνει ο κορυφαίος αναλυτής της

διεθνούς αγοράς εμπορευμάτων (βλ. προηγούμενο φύλλο της «Π Σ») και «φυσικω τω τρόπω» όλα απαντιούνται. Οι δυνάμεις της αγοράς θα

αυτορυθμισθούν. Η εκδοχή της φούσκας από την άλλη, ενώ αναγνωρίζει ότι οι λεγόμενες

δυνάμεις της αγοράς λειτουργούν μέσα σε ένα πλαίσιο που ισχυρά συμφέροντα καθορίζουν, θεωρεί την κρίση μια «ανωμαλία» του συστήματος, μια ανισορροπία

που επιβάλλει η χρηματιστηριακή στην πραγματική οικονομία. Κοινό σημείο και των δύο προσεγγίσεων ο διαχωρισμός των εξωτερικών από τα

εσωτερικά χαρακτηριστικά της κρίσης και η «πίστη» στη ρύθμιση του συστήματος:

Στην πρώτη περίπτωση μέσα από την αυτορρύθμιση, στη δεύτερη περίπτωση μέσα από την θέληση κάποιων να το ρυθμίσουν και να θέσουν κανόνες (επιτέλους!)

στην ξέφρενη κούρσα των κερδοσκόπων. Ας πάρουμε το πλέον καυτό παράδειγμα, αυτό της τιμής του πετρελαίου.

Αν απομονώσουμε –όσο γίνεται-τους γεωστρατηγικούς λόγους που οδηγούν στη κούρσα της δικής του τιμής, όλα τα «θεμελιακά μεγέθη» που επικαλούνται οι

αναλυτές προϋπήρχαν και ήταν καταγεγραμμένα στην αρχή της ανόδου:

[25]

υποεπένδυση, επένδυση των κερδών σε πετροδολάρια και χρηματιστήρια, σύγκρουση «αναπτυγμένων» χωρών με τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες που

οξύνθηκε με την πτώση της τιμής του δολαρίου κλπ. Με δυο λόγια οι κερδοσκόποι βρίσκουν και «κάνουν».

Είναι επίσης γνωστό πως στις αρχές της ανόδου είχαν αρχίσει να εμφανίζονται δημοσιεύματα που «προειδοποιούσαν» για την σπανιότητα του πετρελαϊκού

πόρου, την εξάντληση των αποθεμάτων. Ο κύκλος χειραγώγησης των τιμών είχε ξεκινήσει…

Ανάλογα μπορούν να ειπωθούν και για τις αγορές πρώτων υλών, και εμπορευμάτων στην αρχή του πληθωριστικού κύκλου. Η κρίση προϋπήρχε στην

βάση της οικονομίας. Η λέξη κλειδί εδώ είναι «προσδοκίες». Έννοια που μπορεί να εξηγήσει την

παράτολμη συμπεριφορά του κεφαλαίου αλλά- ταυτόχρονα-και τον

αυτοκαταστροφικό πανικό του. Στο δίλημμα φούσκα ή θεμελιακά μεγέθη, η στήλη απαντά ότι οι τιμές είναι

τόσο «χειραγωγημένες» όσο και «ανεξέλεγκτες». Οι φούσκες είναι πια δομικό στοιχείο της παρασιτικής λειτουργίας του

ιμπεριαλιστικού οικονομικού συστήματος όπως και η αναρχία στην παραγωγή (κατά συνέπεια και στην κατανάλωση).

Οι προσδοκίες για αυξημένη κερδοφορία μέσα από την χρηματιστηριακή αφυλοποίηση της οικονομίας κατέπεσαν επί ανωμάλου εδάφους. Έχουμε έτσι την

επιστροφή στην… ύλη. Σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία δηλώνεται πως σε «εποχές πληθωρισμού τα εμπορεύματα πρέπει να είναι βασική και όχι εναλλακτική

μορφή επένδυσης» ενώ οι «επενδύσεις πρέπει να στραφούν σε πραγματικό ενεργητικό και επιλεκτικά σε μετοχές». Αυτό όμως δεν θα δημιουργήσει μια άλλη

φούσκα (λογικό δεν είναι να σκεφτούμε έτσι μετά από όλα αυτά); Που, επιπλέον, το σκάσιμό της θα αποδειχτεί οδυνηρότερο ίσως, αφού πρόκειται για εμπορεύματα

που -μέσα στην πληθωριστική παραζάλη των τιμών- θα τα αγοράσει ποιος;

Όπως έλεγε γνωστό διεθνές τραπεζιτικό στέλεχος πρόκειται για την μανία του κεφαλαίου να τρέχει (και να δημιουργεί) πίσω από κάθε φούσκα. Από τις

αναδυόμενες αγορές , στα com του 2000, και από κει στα πετρέλαια της Νότιας Θάλασσας στη δεκαετία του `20 ,στην κρίση του Down Junes το `29 ή στην κρίση

της τουλίπας τον προ-προηγούμενο αιώνα η λογική είναι ίδια: Πώς να απαντήσει το πρόβλημα των… θεμελιακών μεγεθών με εκτινάξεις των αποδόσεων , πώς να

δημιουργήσει ένα πληθωρισμό κερδών, μια μανία προσδοκιών που θα συμπαρασύρει την πραγματική οικονομία η οποία ήδη αντιμετωπίζει το τέλμα της

υποεπένδυσης και της υπερπροσφοράς δηλαδή την κρίση υπερπαραγωγής. Οι περίφημες κυκλικότητες της οικονομικής δραστηριότητας είναι ελλειψοειδείς

οδυνηρές διορθώσεις που ποτέ δεν κλείνουν και αφήνουν ανοικτούς λογαριασμούς στην επόμενη φάση, οδυνηρότερα αδιέξοδα.

Οι περίφημοι και γνωστοί θεμελιακοί νόμοι της προσφοράς και της ζήτησης λειτουργούν και παίζουν το ρόλο τους μέσα όμως στο πλαίσιο της ιμπεριαλιστικής

αλυσίδας. Δηλαδή στρεβλά όχι κυριολεκτικά. Εξ` άλλου, όλες οι «πτέρυγες» των

οικονομολόγων περιμένουν λέει την επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης (πτώση της ζήτησης) των οικονομιών να δώσει τέλος στο μαρτύριο της ανόδου των τιμών

ενώ θα έχει συντελεστεί μέσα από αυτή τη διαδικασία, η συγκέντρωση του πλούτου όλο και σε πιο λίγα χέρια!

Και να φανταστεί κανείς ότι όλος ο σαματάς έγινε για να υπάρξει επιτάχυνση των ρυθμών ανάπτυξης!

Αυτό το αθεόφοβο κεφάλαιο δεν δείχνει να διδάσκεται με τίποτα.

[26]

Προσδοκίες… 6-9-2008

Η τελευταία σύνοδος της G8 συν

1 στις αρχές του καλοκαιριού (μετά τις τελευταίες εξελίξεις είναι

πλέον G8-1!) ήταν σύμφωνα με όλους μια σύνοδος «χαμηλών

προσδοκιών», όπως κατά λέξη χαρακτηρίστηκε.

Πράγματι οι προσδοκίες-προβλέψεις είναι σημείο κλειδί της

αστικής πολιτικής οικονομίας. Στα

σχολεία και στα Πανεπιστήμια διδάσκονται ακόμα τα κλασσικά

διαγράμματα «συμπεριφοράς» των εμπορευμάτων σε σχέση με τις

προσδοκίες προτίμησης και κατανάλωσής τους.

Από την άλλη όλες οι κρίσεις του προπολεμικού και μεταπολεμικού κόσμου «εξηγούνται» από τους ειδήμονες περί τα οικονομικά ως αποτυχημένες

προβλέψεις των οικονομικών δεδομένων! Η σημερινή κρίση της παγκόσμιας οικονομίας αποτελεί… πανηγυρική

επιβεβαίωση αποτυχημένων προβλέψεων-προσδοκιών. Πάνω στο «τρικ της εμπιστοσύνης» (δεν είναι έκφραση της στήλης αλλά των

αναλυτών) στήθηκε η παγκόσμια «αρπαχτή» της διασποράς του πιστωτικού κινδύνου από τα επισφαλή δάνεια κατοικίας στις ΗΠΑ.

Ένα χρόνο πριν όλοι υπέθεταν ότι οι τράπεζες ήταν ασφαλέστερες παρά ποτέ

ξεχνώντας ότι το τραπεζιτικό σύστημα είναι ένα σύστημα που δανείζεται βραχυπρόθεσμα και δανείζει μακροπρόθεσμα. Τι γίνεται όταν η τραυματισμένη

εμπιστοσύνη των πελατών «απαιτεί» πίσω το κεφάλαιό τους σε συνδυασμό με την αδυναμία κάποιων άλλων πελατών να πληρώσουν τους τόκους των δανείων;

Τίποτε λιγότερο ή περισσότερο από αυτό που διαδραματίζεται (κυριολεκτικά) ένα χρόνο τώρα στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ο πανικός σε όλες του τις

μορφές. Έχει χαρακτηριστεί ως «η συμπεριφορά της αγέλης» (herding-αγγλιστί) όλη

αυτή η διαδικασία και έχει μελετηθεί. Κρίσιμο σημείο η ροή της πληροφορίας με τη διάδοση και επέκταση των ηλεκτρονικών υπολογιστών που ενώ υποτίθεται

υποστηρίζουν την ολοκληρωμένη ροή της πληροφορίας τελικά λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές της αγελαίας συμπεριφοράς (και του πανικού όταν εμφανιστεί).

Ο αγελαίος οικονομικός συμπεριφορισμός βασίζεται στο απλό αξίωμα ότι πάντα οι «άλλοι», οι «ανταγωνιστές» γνωρίζουν κάτι παραπάνω. Από την παρατήρηση

των αποφάσεων και κινήσεων των άλλων σχηματίζεται ένας «πληροφοριακός

καταρράκτης» (από άρθρο του Ν. Φίλιππα οικονομολόγου καθηγητή του Πανεπιστήμιου Πειραιά στην «Ελευθεροτυπία» 3.08.08).

Σκοπός αυτής της διαδικασίας είναι φυσικά η υπερτίμηση των μετοχών που μπορεί να οδηγήσει όμως σε δραματική πτώση της τιμής.

«Οι επενδυτές που ηγούνται της αγέλης απολαμβάνουν τα κέρδη ενώ οι υπόλοιποι που ακολουθούν απλώς ανεβάζουν τις τιμές. Οι επενδυτές που

μπαίνουν στο μέσο ή προς το τέλος της αγέλης εγκλωβίζονται με τεχνητά υψηλές

[27]

τιμές οι οποίες αναπόφευχτα θα πέσουν όταν σταματήσει η συμπεριφορά της αγέλης» (στο ίδιο άρθρο).

Κάπως έτσι κάηκαν οι μεγάλες προσδοκίες από την κρίση. Οι

οικονομικοί σύμβουλοι των τριών μεγαλύτερων επενδυτικών

τραπεζών των ΗΠΑ έκαναν λάθος εκτιμήσεις λίγες ώρες πριν

ξεσπάσει η κρίση αφού η προσδοκούμενη και

αναμενόμενη -από το 2007- κερδοφορία μετατράπηκε σε

έναν κόλαφο 400 δις

εκατομμυρίων δολαρίων. Είχαμε τις μεγαλύτερες ρευστοποιήσεις

κεφαλαίων παγκοσμίως από την δεκαετία του`70 (αφού οι πανικόβλητοι επενδυτές πουλούσαν όσο-όσο για να απεγκλωβιστούν). «Οι μεγάλες προσδοκίες

κάηκαν από την κρίση» γράφεται σε άρθρο που «φιλοξενεί» η «Καθημερινή» της 19.07.08 από τη διεθνή οικονομική ειδησεογραφία.

Για πρώτη φορά η Goldman –διεθνής οίκος οικονομικών μελετών-αναφέρει ότι «οι αγορές δεν επικεντρώνονται προς το παρόν στα μακροπρόθεσμα

αποτελέσματα της παγκόσμιας ανάπτυξης» αλλά στο πεζό και κοντοπρόθεσμο πληθωρισμό «και στην αδυναμία των καταναλωτών… » (στο ίδιο άρθρο).

Η εποχή των «χαμηλών προσδοκιών» είναι ήδη εδώ. Ο νέος τρόμος που έπεται ακούει στο όνομα «πιστωτικές κάρτες».

Δυστυχώς το αμερικάνικο κράτος δεν μπορεί να εθνικοποιήσει τους… καταναλωτές που αγοράζουν τόσα χρόνια με πίστωση και πλαστικό χρήμα (όπως

περίπου έκανε με τα χρέη των τραπεζών)! Οι ατομικές πτωχεύσεις σε ολόκληρες

τις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 26,5% μέσα στον τελευταίο χρόνο σε σχέση με πέρυσι. Σε κάποιες πολιτείες το ποσοστό πλησιάζει το 50%!

Ας μη θεωρηθεί ότι και αυτή η οικονομική δυσπραγία, με όλον τον πανικό που σέρνει, δεν προσφέρεται για οικονομική «αξιοποίηση».

Πρώτα, πρώτα είναι μιας πρώτης τάξεως «ευκαιρία για προσαρμογή» αναγγέλλουν οι αναλυτές και… προαναγγέλλουν αντιπληθωριστικά μέτρα οι

κυβερνήσεις και ξεκοκάλισμα, ξεπούλημα επιχειρήσεων -που εν μία νυκτί αλλάζουν χέρια- οι μεγάλοι επενδυτές. Όλη αυτή η επιχείρηση γνωστή και ως ...

«εξυγίανση» μπορεί να οδηγήσει στο σκαμνί και πέντε δέκα στελέχη ως αποδιοπομπαίους τράγους.

Αλλά και τα μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια βρίσκουν ευκαιρία από το «σορτάρισμα», το κλείσιμο δηλαδή των τιμών των μετοχών σε sort (χαμηλές)

θέσεις, να βάλουν χέρι και σε άλλες μετοχές χειραγωγώντας τα χρηματιστήρια. Αλλά και οι τράπεζες βγάζοντας κέρδος από τη ζημιά αφού ροκάνισαν και

πριμοδότησαν με σκοπό να την ροκανίσουν γενναία και εκ… νέου την ιδιωτική

κατανάλωση, με την άνοδο των επιτοκίων ροκανίζουν τώρα και την ιδιωτική αποταμίευση! Καλούνται οι καταθέτες (ειδικά στον ευρωπαϊκό χώρο) να

τοποθετήσουν σε βραχυπρόθεσμες καταθέσεις-έστω- τα χρήματά τους, γιατί τώρα αυτές «έχουν την καλύτερη απόδοση». Όλα τώρα σχεδιάζονται βραχυπρόθεσμα.

Είπαμε, η εποχή των χαμηλών προσδοκιών…

[28]

Απορίες Ρίφκιν 15-11-2008

Μια σημαντική απορία που έδωσε εκκίνηση στον προβληματισμό μας γύρω από

την κρίση που συνταράζει το καπιταλιστικό σύστημα, ήταν η εξής: «Πως γίνεται όταν το κεφάλαιο έχει και το μαχαίρι και το καρπούζι, δηλαδή

ποδηγετημένη, διαλυμένη την εργατική τάξη, σε παράδοση τις αγορές του τρίτου κόσμου, με δυο λόγια όλους τους απαραίτητους όρους ταξικής κυριαρχίας στο

πιάτο, να μην ρισκάρει σε νέες παραγωγικές επενδύσεις»; Γιατί χρειάστηκε να κάνει αυτές τις κερδοσκοπικές εκτινάξεις που ήταν σίγουρο

πως κάποτε θα γνώριζαν την επώδυνη προσγείωση; Ο προβληματισμός ενισχύεται ακόμα περισσότερο αν παρακολουθήσουμε τα

βήματα στο τομέα των

τεχνολογιών αιχμής και σε άλλα πεδία νεότερων

επιστημονικών εφαρμογών

(νανοτεχνολογία κλπ). Τι ίδιες απορίες

εκφράζει και ο γνωστός «προοδευτικός»

αναλυτής Ρίφκιν («Το τέλος της εργασίας»

κλπ.) και συστήνει ως διέξοδο τις επενδύσεις

στην λεγόμενη «Τρίτη βιομηχανική επανάσταση»( αφιέρωμα για την κρίση που έκανε η Ελευθεροτυπία στο έντυπο για τις εκδόσεις των βιβλίων).

Λογικές απορίες, αν είχαμε να κάνουμε με ένα σύστημα απλής εμπορευματικής

οικονομίας. Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με το ιστορικό τερατούργημα του καπιταλιστικού συστήματος, τον ιμπεριαλισμό.

Βέβαια πρέπει να οριστεί ποια θα θεωρήσουμε ως… δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Και εδώ αρκετοί υποστηρίζουν πως ο εξηλεκτρισμός (που συνέπεσε –

όχι τυχαία-με την επιστημονική οργάνωση της εργασίας και την ανάδυση του ιμπεριαλισμού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα) θα μπορούσε να καταλάβει

αυτή τη θέση αν μπορούμε όντως να μιλάμε για δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής δεν μπόρεσε

(για πολλούς λόγους) να υπερκεράσει τα δεδομένα αυτών των σημαντικών αλλαγών και να δημιουργήσει μια τέτοια διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου

που θα έλυνε το τεράστια προβλήματα υπερπαραγωγής και υπερσυγκέντρωσης (ή «αργούσα δυναμικότητα της οικονομίας» όπως την ονομάζουν πολύ σικάτα οι

αστοί οικονομολόγοι). Και αν η πρώτη βιομηχανική επανάσταση για να προχωρήσει απαίτησε μια άγρια

πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου (στην οποία συμμετείχαν η πειρατεία, και η

δουλεία) η «δεύτερη» απαίτησε το στέριωμα της αποικιοκρατίας και δύο παγκόσμιες σφαγές για να προχωρήσει.

Γιατί όπως ήδη έχει γραφτεί το πρόβλημα της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου έχει και την πλευρά της διευρυμένης ανακατανομής των αγορών.

Δεν είναι καθόλου άσχετο (το «Βήμα» σε σχετικό άρθρο για την παγκόσμια οικονομία το έχει επισημάνει) ότι η νέα υπερθέρμανση της οικονομίας και η

[29]

αποχαλινωμένη δράση των κερδοσκοπικών πακέτων και πυραμίδων «συμπίπτει» με την πύρρεια νίκη των αμερικάνων ιμπεριαλιστών στο Ιράκ.

Όσοι παρακολουθούσαν τότε τα οικονομικά θα θυμούνται πως οι οικονομολόγοι μιλούσαν για κατάρρευση των τιμών, για κύμα αποπληθωρισμού και ύφεσης που

είχε ακολουθήσει τον καταποντισμό των δεικτών ανάπτυξης και τεχνολογίας (Nasdag ). Μάλιστα οι συγκρίσεις με το `29 είχαν αρχίσει από τότε να γίνονται.

Η επέμβαση των αμερικάνων στο Ιράκ έδωσε ένα εχέγγυο ασφάλειας μια ενθάρρυνση για μεγαλύτερες κινήσεις κεφαλαίων αλλά πολύ σύντομα αποδείχτηκε

η ιμπεριαλιστική επέμβαση ανακύκλωσε και όξυνε τα ζητήματα της ανακατανομής των αγορών και του ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού.

Στην πραγματικότητα όλος ο πλανήτης έζησε την τελευταία πενταετία την εξαγωγή της κρίσης της αμερικάνικης οικονομίας στις πλάτες όλων των υπόλοιπων

σε μικρό η μεγαλύτερο βαθμό.

Η κρίση αυτή είχε όμως και την βαθιά εσωτερική, ταξική της διάσταση. Το 2005 χαρακτηρίστηκε ως ένα έτος που πραγματοποιήθηκαν οι μεγαλύτεροι

«γάμοι» (συγχωνεύσεις-εξαγορές) καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Αν και στις τάξεις των εργαζομένων επικρατούσε ανησυχία, στα γραφεία των

επικεφαλής των μεγάλων επενδυτικών οίκων ανοίγουν σαμπάνιες. Η Merrill Lynch και η UBS «συνοδεύουν» πλέον την Goldman Sachs (σας λένε τίποτα αυτά τα

ονόματα;) στην ηγετική ομάδα των επενδυτικών τραπεζών που διαδραματίζουν τον ρόλο του «κουμπάρου» στα επιχειρηματικά συνοικέσια, σε μια χρονιά που

τείνει να αναδειχθεί η πιο πλούσια σε επιχειρηματικούς «γάμους» από το 2000. Αναλυτές εκτιμούν ότι το όφελος για τις επενδυτικές τράπεζες από τις

συγχωνεύσεις των πρώτων μηνών ξεπερνάει τα 180 εκατ. δολάρια. Όχι άδικα. Πάνω από 25.000 θέσεις εργασίας χάθηκαν στους πρώτους μήνες εκείνης της

χρονιάς. Ένας βασικός όρος εξασφάλισης των παραγωγικών επενδύσεων (εφεδρικός

εργατικός στρατός) εξασφαλίζεται. Παρόλες τις προϋποθέσεις δεν επιλέγονται οι

επενδύσεις στην παραγωγή αλλά με πρωταγωνιστές τους… κουμπάρους ξεκινά μια ιλιγγιώδης χρηματιστηριακή εκτίναξη με το «πακετάρισμα» των στεγαστικών

δανείων που κρατά περίπου δυο χρόνια μέχρι το καλοκαίρι του 2007. Η βάση όμως της πυραμίδας στενεύει. Τα επιδόματα ανεργίας και

«φιλανθρωπίας» δεν φτάνουν για να αποπληρώσουν τις δόσεις. Το σύστημα-όπως λέγεται-καταρρέει και ο Ρίφκιν θα μείνει πάλι με τις απορίες του…

[30]

Εργαλεία κρίσης… 29-11-2008

Μια εργαλειοθήκη χάθηκε στην μαύρη χοάνη του σύμπαντος όταν ξέφυγε από

τους τεχνικούς που προσπάθησαν να επιδιορθώσουν τον διαστημικό σταθμό (υπάρχει και σχετική φωτογραφία με την εργαλειοθήκη να χάνεται στο μαύρο

έρεβος).

Η φαινομενικά άσχετη με τα οικονομικά είδηση έχει ωστόσο μια συμβολική σχέση με ότι συμβαίνει σήμερα στην παγκόσμια οικονομία.

Στη χοάνη της… επιδεινούμενης κρίσης φαίνεται να χάνονται τα εργαλεία αντιμετώπισής της.

Τα «εργαλεία» αντιμετώπισης της κρίσης που είχαν συνηθίσει οι χρηματοπιστωτικές και πολιτικές αρχές στην μεταπολεμική περίοδο (με εξαίρεση

την περίοδο ίσως του πολέμου της Κορέας όταν ο Τρούμαν κρατικοποίησε για τις επιθετικές ανάγκες των ΗΠΑ την χαλυβουργία) είναι καταφανώς ανεπαρκή.

Δημιουργούν μάλιστα πρόσθετες αναταράξεις από την ανεπάρκειά τους αυτή. Μάρτυρες τα διεθνή χρηματιστήρια.

Επιτόκια, διάφοροι τρόποι εξαγωγής της κρίσης στους ασθενέστερους κρίκους του οικονομικού συστήματος, ομόλογα και πολυμερείς συμφωνίες και

διαπραγματεύσεις, ακόμα και «κρατικοποιήσεις» αυτά και άλλα τόσα ακυρώνονται και πολύ γρήγορα χάνουν την βαρύτητά τους (κυριολεκτική και… μεταφορική)

μπροστά στο μη υπολογίσιμο βάθος της κρίσης.

Η αλήθεια είναι βέβαια πως μετά την εκλογή Ομπάμα αρχίζουν να ακούγονται και κάποιες λογικότερες προσεγγίσεις, τουλάχιστο περισσότερο γειωμένες από

αυτές της προεκλογικής περιόδου όπου αναγγέλλονταν η εποχή του μαύρου Ρούσβελτ!

Και δεν είναι πως χρειάζονται μια σειρά γραφειοκρατικές και οργανωτικές διαδικασίες για να δημιουργηθεί ένα αντίστοιχο σχήμα όπως ο περίφημος

«Οργανισμός Κοινωνικής Προστασίας και Ασφάλισης » του Ρούσβελτ και να εξαγγελθεί μια πολιτική τόνωσης της ζήτησης.

Ας μην ξεχνάμε πως η μεγάλη κρίση του `30-`32 δεν απαντήθηκε με την εφαρμογή των θεωριών του Κέυνς (που μέχρι τότε μάλλον ήταν ένας

οικονομολόγος καθηγητής στα… αζήτητα) αλλά με τον πόλεμο.

[31]

Ο πόλεμος δημιούργησε όλες εκείνες τις προϋποθέσεις (το πολιτικό κλίμα και το οργανωτικό πλαίσιο) της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία.

Αλλά και το μέγεθος ή οι χρόνοι εκδήλωσης της κρίσης είναι διαφορετικοί από τότε.

Ένα παράδειγμα Ο δείκτης S&P του αμερικάνικου χρηματιστηρίου, χρειάστηκε 5 χρόνια για πέσει

κατά 60% την περίοδο 1937-1942. «Σε αυτή την πρωτοφανή συγκυρία, σε αυτή την πρωτοφανή παγκόσμια κρίση,

40 μέρες ήταν αρκετές», γράφει ο Επενδυτής 22/23.11.08 για την παρούσα κρίση.

Επιπλέον έχουμε τελευταία δραματική επανεμφάνιση του αποπληθωρισμού ή αντιπληθωρισμού, της πτώσης των τιμών που προέρχεται όμως από την δραματική

υποχώρηση των τιμών καταναλωτή. Δηλαδή της κατανάλωσης (αφού και μέσα σε

αυτή την συγκυρία της ύφεσης τα αγαθά εξακολουθούν να είναι ακριβά για τον εργαζόμενο-καταναλωτή).

Δεν συγκρίνονται τα μεγέθη με αντίστοιχα φαινόμενα του 2001. Εδώ μιλάμε για ετήσια πτώση του πληθωρισμού (και όχι σε τριμηνιαία ή εξαμηνιαία βάση) που έχει

να συμβεί από το 1955! Στην Βρετανία ο δείκτης τιμών καταναλωτή σημείωσε την μεγαλύτερη πτώση

των 11 τελευταίων χρόνων. Στις ΗΠΑ δε, η πτώση ήταν η μεγαλύτερη από το 1947, σημάδι μεγάλης καθόδου και ύφεσης της οικονομικής δραστηριότητας.

Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι αυτή η βουτιά «ενέπνευσε» τους αδιόρθωτους trade να ποντάρουν στην ακόμα μεγαλύτερη κάθοδο του κόστους

δανεισμού των κεντρικών τραπεζών ΗΠΑ και Βρετανίας! Η προσωρινή δηλαδή άνοδος των χρηματιστηρίων δεν αφορά κάποια

εγκατάσταση κλίματος εμπιστοσύνης, αλλά οφείλεται πάλι σε μεγάλο βαθμό στα κερδοσκοπικά παιχνίδια (που έχουν μικρό ορίζοντα φυσικά).

Θα αποτελέσει εργαλείο αντιμετώπισης της κρίσης η ανακατεύθυνση του

πακέτου διάσωσης των 700 δις προς την αγορά κατοικίας; Ο Πόλσον ξεκαθάρισε στο Κογκρέσο (που το ζήτησε) πως το πακέτο «σχεδιάστηκε για να

σταθεροποιήσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές και να αποκαταστήσει τη ροή των πιστώσεων».

Θα περιοριστεί ο Ομπάμα και το επιτελείο σε ένα τέτοιο εργαλείο διαχείρισης της κρίσης που θα κάνει το `29 να φαίνεται ξεπερασμένο;

Πιθανό να δούμε και μέτρα που θα αναδύουν άρωμα και γεύσεις (ίσως και έντονες) κεϋνσιανισμού. Ήδη η μεθόδευση για τη διάσωση της αμερικάνικης

αυτοκινητοβιομηχανίας και άλλες εξαγγελίες κάτι τέτοιο δείχνουν. Οι όροι και το πλαίσιο είναι όμως πολύ διαφορετικοί από το `29.

Και εννοούμε τον ταξικό συσχετισμό .Σήμερα ούτε ένα ανταγωνιστικό σοσιαλιστικό παράδειγμα υπάρχει(προφανώς), ούτε ένα οργανωμένο εργατικό

κίνημα. Τότε ο Ρούσβελτ ως ένα βασικό όρο του Νιου Ντηλ θεσμοθέτησε τον ρόλο των

εργατικών συνδικάτων στην κοινωνική διαπραγμάτευση. Για να ελέγξει βέβαια την

κοινωνική δυναμική, όμως σαν στοιχείο δείχνει μια άλλη κατάσταση. Πολύ διαφορετική από τη σημερινή όπου ο ΟΟΣΑ «βλέπει» ακόμα μεγαλύτερη ευελιξία

στις εργασιακές σχέσεις για να απαντηθεί η αρρυθμία της παραγωγής μετά την πτώση των χρηματιστηρίων. Την ίδια στιγμή που και αυτός ο γνωστός…

φιλεργατικός οργανισμός προτείνει μέτρα κεϋνσιανικού χαρακτήρα! Ο Κέυνς, Κέυνς αλλά, κάτω τα χέρια από τις εργασιακές σχέσεις (που θέλει το

κεφάλαιο)! Μπορούν να διαπραγματευτούν τα πάντα αλλά όχι αυτό που

[32]

«κατάκτησαν» την τελευταίες δεκαετίες. Να το πούμε πιο απλά: μόνο ωρομίσθιοι μπορούν να ανοίγουν και να κλείνουν τις περίφημες τρύπες του Κέυνς!

Οι Δημοκρατικοί εξ` άλλου δεν είναι καθόλου αμέτοχοι του κερδοσκοπικού αποστήματος.

Ο νόμος CRA (νόμος για την κοινοτική χρηματοδότηση) το 1977 επί προεδρίας Κάρτερ, ήταν ο «γενέθλιος» νόμος που υποχρέωσε τις τράπεζες να παρέχουν

ενυπόθηκα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης για τη στέγαση των ευπαθών κοινωνικών ομάδων Τότε κάτι τέτοιο θεωρούνταν κατάλληλο… εργαλείο κοινωνικής πολιτικής

και ονομάστηκε «φιλελεύθερος παρεμβατισμός» γιατί προωθούσε τη χρηματοδότηση κάθε γεωγραφικής περιφέρειας ακόμα και αυτών που

κατοικούνταν από πολύ χαμηλά εισοδήματα. Στα χρόνια της δεύτερης θητείας του Κλίντον έγινε η πρώτη μαζική τιτλοποίηση

δανείων, ύψους τότε 384,6εκ.δολαρίων όπου η γνωστή Freddie Mac (η πρώτη

τράπεζα που κρατικοποιήθηκε για να μην βυθιστεί αύτανδρη πριν λίγους μήνες) αξιολόγησε τα τιτλοποιημένα δάνεια στην ανώτερη βαθμολογία επενδυτικών

αποδόσεων. Το ρυθμιστικό πλαίσιο που οδήγησε στο φούσκωμα και ξεφούσκωμα της αγοράς

στεγαστικών δανείων άρχισε να διαμορφώνεται από την εν λόγω τράπεζα. Αυτά γράφονται στους Times σε ένα άρθρο «για τις καλές προθέσεις που μας έβαλαν

στον δρόμο για την κόλαση». Να υπενθυμίσουμε ότι σε αυτόν τον δρόμο (και στα σταυροδρόμια του) έχουν

αρκετές φορές συναντηθεί τα περισσότερα μέλη του επιτελείου του Ομπάμα αφού πρόκειται για στελέχη εκείνων των περιόδων.

Γνωστοί και μη εξαιρετέοι…

ΥΓ1 Η στήλη προτείνει για την ορθότερη «ανάγνωση» της κρίσης., Φ. Ένγκελς, «Η σύνοψη του κεφαλαίου» εκδόσεις «Αλήστου μνήμης» και Μπέρτολντ Μπρεχτ

«Οι δουλειές του κυρίου Ιουλίου Καίσαρος» εκδόσεις κριτική 1989 (υπάρχει και

νεότερη έκδοση). Αμφότερα έχουν παρουσιαστεί από την «ΠΣ». Το ένα οικονομικό το άλλο λογοτεχνικό.

ΥΓ2. Άσχετο με τη στήλη αλλά… καλό. Το 40% φτάνει, δεν φτάνει το ποσοστό των συνδικαλισμένων εργαζομένων και απεργών σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα.

Αυτό προβάλλεται. Στις «μέσα» σελίδες μαθαίνουμε όμως πως το 82% των ερωτηθέντων θεωρεί απαραίτητη τη συνδικαλιστική οργάνωση. Αυτό δεν

προβάλλεται. Το πνεύμα της εργατικής τάξης πρόθυμο το δε σώμα… Από τους ερωτηθέντες πάλι, περίπου το ίδιο ποσοστό (πάνω από 80%) θεωρεί ως

πρωτεύουσα συνδικαλιστική διεκδίκηση τις μισθολογικές αυξήσεις και λιγότερο από 30% υποστηρίζουν τα «μέτρα ενάντια στην ακρίβεια».

Βρε μπας και η αριστερά (στις όποιες ποικιλώνυμες εκδοχές της) πρέπει να αρχίσει να παρακολουθεί άλλες δημοσκοπήσεις από αυτές που συνηθίζει αν θέλει

–όπως διατείνεται-να αντιστοιχίσει το πνεύμα με το σώμα της εργατικής τάξης;

[33]

Αποπληθωρισμός… 13-12-2008

Η βαθύτερη βουτιά των τελευταίων 60 ετών στις τιμές των προϊόντων κα

υπηρεσιών πραγματοποιείται αυτή την περίοδο στις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια πτώση 1%, μεγαλύτερη μηνιαία πτώση από τον Φλεβάρη του

1947. Ο αποκαλούμενος σκληρός

πυρήνας των εμπορευμάτων που συναπαρτίζουν τον δείκτη τιμών

καταναλωτή ,τα αγαθά δηλαδή που η κατανάλωσή τους θεωρείται

σταθερή και ανελαστική και στον

οποίο δεν προσμετράτε το μεταβαλλόμενο κόστος σε τρόφιμα-

ενέργεια ,μειώθηκε για πρώτη φορά στα τελευταία 25 χρόνια. Ο

δείκτης αυτός, θα μπορούσαμε να πούμε, υπολογίζεται

αποπληθωρισμένος από τα κόστη σε τρόφιμα-ενέργεια για να μετρά πιο αντικειμενικά –υποτίθεται-τις διακυμάνσεις στην κατανάλωση.

Όταν λοιπόν ένας κατασκευασμένος αποπληθωριστικά δείκτης… αποπληθωρίζεται, τα πράγματα δεν δείχνουν καθόλου καλά.

Τα ίδια παρατηρούμε και στην Ευρωζώνη, στο Βέλγιο δε, χαρίζουν ένα δεύτερο αυτοκίνητο για όποιον αγοράσει ένα αυτοκίνητο αυτό τον δύσκολο καιρό. Στην

Βρετανία μεγάλες και γνωστές αλυσίδες καταστημάτων λιανικής πώλησης που κλείνουν αφήνοντας άνεργους χιλιάδες εργαζόμενους.

Το φάσμα λοιπόν του αποπληθωρισμού, δηλαδή της πτώσης των τιμών ως

ηχηρό προανάκρουσμα της ύφεσης, απειλεί την παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία.

Τίθεται ένα ερώτημα: Πως σε μια εποχή ακρίβειας και φτώχειας να παρουσιάζεται ο αποπληθωρισμός,

αφού για τον εργαζόμενο οι τιμές των αγαθών παραμένουν υψηλές; Πως γίνεται και μέσα σε λιγότερο από ένα δίμηνο η οικονομία πέρασε το

κατώφλι του στασιμοπληθωρισμού στον αποπληθωρισμό; Ας θυμηθούμε ότι μέχρι πρόσφατα μας έλεγαν να μην ανησυχούμε για τον

στασιμοπληθωρισμό γιατί σε αντίθεση με τη δεκαετία του `70 η «αγορά» δεν αντιμετωπίζει πιέσεις από το μισθολογικό κόστος το οποίο «έχει απορροφήσει».

Πρώτα-πρώτα να ξεκαθαρίσουμε ότι ο πληθωρισμός είναι μια διαδικασία υφαρπαγής της υπεραξίας που έχει παράγει ο εργαζόμενος στη φάση της διανομής

της. Δηλαδή ο πληθωρισμός αφαιρεί πραγματικό εισόδημα από την εργατική τάξη,

αξία που έχει παράγει ο εργαζόμενος και αντιστοιχεί στην αξία της εργατικής του

δύναμης. Όμως οι υψηλές τιμές των εμπορευμάτων δεν μπορούν να αφαιρέσουν επιπλέον πλούτο από αυτόν που έχει ήδη παραχθεί.

Συμβαίνει αυτό που περιέγραψε ο Μαρξ για κάθε ανταλλαγή στο εμπορικό επίπεδο ότι ένα μέρος της αξίας που έχει αφαιρεθεί σε ένα μέρος της κοινωνίας

προστίθεται σε ένα άλλο μέρος ακόμα και στην περίπτωση κλεψιάς. Η συνολική αξία που έχει παραχθεί παραμένει ίδια.

[34]

Η πτώση του πληθωρισμού σήμερα αντανακλά περισσότερο την μείωση της λαϊκής κατανάλωσης και λιγότερο την μείωση των τιμών των εμπορευμάτων.

Βέβαια στην πτώση του πληθωρισμού εμπεριέχεται το λεγόμενο «μειωμένο μισθολογικό κόστος», του… μόνου παραγωγικού εμπορεύματος και σήμερα πια

εμπεριέχεται και η πτώση των τιμών των υγρών καυσίμων. Από μία άποψη έχουμε «διόρθωση» της αγοράς καθώς αποκαλύπτεται ότι η

τερατώδης αύξηση της πίστωσης (κάρτες, δάνεια πάσης φύσεως) δεν μπόρεσε να καλύψει το κενό από τη μείωση αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων που

προέρχεται από τον διπλό κλοιό των χαμηλών μισθών και της ανόδου των τιμών. Πολύ απλά η φούσκα του

χρεωμένου καταναλωτισμού έσκασε.

Για πόσο διάστημα (και με

τι τρικ) πραγματική αξία – δηλαδή μισθοί-θα

ανταλλάσσονταν με μονοπωλιακά διαμορφωμένες

υψηλές τιμές ακόμα και αν αυτό θα πραγματοποιούνταν

σε βάθος χρόνου μέσω δόσεων κλπ;

Όμως η εγκαθίδρυση της ύφεσης σε όλον τον κόσμο

μπορεί να πιέσει κι άλλο τις τιμές των εμπορευμάτων προς τα κάτω σε βαθμό που να προσεγγίσουν το κόστος παραγωγής ή έστω την πραγματική τους αξία αφού ο

κόσμος δεν θα καταναλώνει. Στην πιο πρόσφατη εμφάνιση του αποπληθωρισμού, το 2001, πριν την

επέμβαση στο Ιράκ, είχαμε μεγάλη πτώση της αξίας των μετάλλων ευγενών και μη

(χρυσός, χαλκός, χάλυβας κλπ). Η πρωτογενής παραγωγή αποτελεί το προνομιακό πεδίο όπου εκδηλώνεται η πτώση των τιμών των εμπορευμάτων και

σαφή δείκτη εμφάνισης του αποπληθωρισμού. Ίσως το ζήσουμε πολύ σύντομα. Μάλιστα υπάρχουν μηχανισμοί μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα (εκπτώσεις στα

παλιότερα εμπορεύματα, φιλανθρωπικές «δωρεές» στους φτωχούς ή στον τρίτο κόσμο, μέχρι και καταστροφές εμπορευμάτων-χωματερές) που προσπαθούν να

ισορροπήσουν αυτήν την πτώση των τιμών ή καλύτερα να διατηρούν τις υψηλές τιμές ή έστω να «υποκινήσουν» την ζήτηση με χαμηλότερες τιμές αλλά μαζικά για

να πραγματοποιηθεί και να πραγματωθεί η καπιταλιστική κερδοφορία. Φυσικά το κεφάλαιο δεν πρόκειται να εγκαταλείψει, ούτε πρόκειται να

παραιτηθεί από την μονοπωλιακή διαμόρφωση των τιμών (οι τιμές μπορεί να καταρρεύσουν, με τίποτε όμως δεν καταρρέει η μονοπωλιακή διάρθρωση της

παραγωγής- διανομής-κατανάλωσης). Η πιστωτική ασφυξία από την άλλη κάνει σχεδόν αδύνατο να… παραπλανηθεί η

λαϊκή κατανάλωση με τους τρόπους της τελευταίας δεκαετίας. Εξ άλλου η ύφεση

τόσο σαν πραγματική κατάσταση όσο και σαν οικονομική ψυχολογία έχει παραλυτική επίδραση στην κατανάλωση.

Εμποδίζεται συνεπώς η διευρυμένη αναπαραγωγή μέσα από την αδυναμία πραγμάτωσης της καπιταλιστικής κερδοφορίας στο επίπεδο της κατανάλωσης.

Αυτό είναι που φοβίζει τους ιθύνοντες των καπιταλιστικών και ιμπεριαλιστικών κυβερνήσεων. Πως το ονομάζουν οι διάφοροι ειδικοί (από-αντί κλπ πληθωρισμό)

μικρή σημασία έχει.