Και πάλιν λιµοκτονούν · 2006-09-29 · Στις πόλεις της...

Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Οι Βαλκανικοί πόλεmicroοι του 1912-13 είχαν αποδείξει ότι η οργάνωση του κράτους και κατrsquo επέκταση η οικονοmicroική και στρατιωτική προπαρασκευή του ήταν ικανές συνθήκες για την εκπλήρωση του αλυτρωτισmicroού που συνεπήρε για δεκαετίες τις πολιτικές ηγε-σίες και τον ελληνικό λαό Από την άλλη πλευρά η microετέπειτα περιπέτεια του Εθνικού Διχασmicroού και της Μικρασιατικής καταστροφής φανέρωσε όλες εκείνες τις εγγενείς αδυναmicroίες που διέτρεχαν το νεοελληνικό κράτος κατά την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής του και της πραγmicroάτωσης του οράmicroατος της Μεγάλης Ιδέας Μέσα στις συν-θήκες αυτές ο κρατικός microηχανισmicroός ο πολιτικός κόσmicroος και η κοινωνία στο σύνολό της βρέθηκαν ενώπιον της διαχείρισης ενός άλλου ζητήmicroατος εξίσου σηmicroαντικού για τη χώρα της έλευσης χιλιάδων προσφύγων που αναζήτησαν την περίοδο αυτή στην Ελλάδα την ασφάλεια καθώς και microια νέα πατρίδα Οι Νέες Χώρες της ελληνικής επι-κράτειας αποτέλεσαν αναmicroφίβολα έναν από τους κυριότερους προορισmicroούς υποδοχής και εγκατάστασης για τους πρόσφυγες από τις όmicroορες βαλκανικές χώρες τη Μικρά Ασία τον Πόντο και τη Ρωσία Το 1922-23 περισσότεροι από 745000 πρόσφυγες πληmicromicroύρισαν τις πόλεις και την ύπαιθρο της Βόρειας Ελλάδας Η εγκατάσταση αυτή σηmicroατοδότησε ταυτόχρονα microε τη θεmicroελίωση της νέας πατρίδας για το microεγαλύτερο microέρος του microικρασιατικού ελλη-νισmicroού την ουσιαστική ενσωmicroάτωση των Νέων Χωρών στο ελληνικό κράτος δέκα χρόνια microετά την απελευθέρωσή τουςΤο προσφυγικό ρεύmicroα της Μικρασιατικής καταστροφής και της Συνθήκης Ανταλλαγής των Πληθυσmicroών δεν ήταν το πρώτο που δέχθηκαν microετά το 1912 η Μακεδονία και η Δυτική Θράκη Από το 1914 microέχρι το 1922 οι παρατεταmicroένες πολεmicroικές συγκρούσεις του Αrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου στην περιοχή των Βαλκανίων αλλά και οι πολεmicroικές-πολιτικές συνθήκες που διαmicroορφώθηκαν στη Σοβιετική Ένωση ανάγκασαν περίπου

Ιστορική φωτογραφία της εξό-δου των προσφύγων που κατά

Οι ελληνικές laquoΝέες Χώρεςraquo αποτέλεσαν τόπο υποδοχής

200000 πρόσφυγες να microεταναστεύσουν στην Ελλάδα και να εγκατασταθούν στην πλειοψηφία τους στις βόρειες επαρχίες του ελληνικού κράτουςΑπό αυτούς microεγάλος αριθmicroός αφίχθη το διάστηmicroα 1914-18 από τη Βουλγαρία το Μοναστήρι την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία το 1917 από τη Νότια Ρωσία και το 1919 από την Ανατολική Ρωmicroυλία Επίσης η βουλγαρική κατοχή του 1916-17 στην Ανατολική Μακεδονία δηmicroιούργησε κύmicroα προσφύγων προς τις υπόλοιπες περιοχές της Μακεδονίας

Οι Καυκάσιοι πρόσφυγεςΙδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για την έλευση των περίπου 50000 Ελλήνων προσφύγων από την περιοχή της Νότιας Ρωσίας της Κριmicroαίας της Γεωργίας του Καυκάσου και του Καρς στο διάστηmicroα 1920-21 Η microετανάστευσή τους στην Ελλάδα

Και πάλιν λιmicroοκτονούν

Οι δυστυχείς Καυκάσιοι λιmicroοκτονούν και πάλιν παρά τας διαφόρους διαβεβαιώσεις ότι ελήφθη πάσα φροντίς να microη microένωσι νηστικοί ότι θα γίνουν πρατήρια ότι τέλος δεν θrsquo αποθάνουν από την πείναν και το κρύο [hellip] Μετά φρίκης microανθάνοmicroεν ότι αποθνήσκουν 44 καθrsquo εκάστηνΕδόθη επί τρεις ή τέσσαρας ηmicroέρας ψωmicroί και πάλιν διεκόπηΌτι χθες Κυριακήν δεν εδόθη ψωmicroί εις τους πρόσφυγας ούτε εις τους υπό αποmicroόνωσιν ακόmicroη διενεmicroήθη όmicroως εκ του χρήmicroατος του Αmicroερικανικού Ερυθρού Σταυρού κρέας προς 50 δράmicroια χωρίς να έχουν ξύλα να το microαγειρεύσουνΕmicroάθοmicroεν ακόmicroη ότι τα δήθεν Νοσοκοmicroεία των προσφύγων είναι εις αθλίαν κατάστασιν και ενώ το πλείστον των προσφύγων είναι ασθενείς από την λιmicroοκτονίαν υπάρχουν microόνον δύο ιατροί οι οποίοι microόλις προφταίνουν να πιστοποιούν τους θανάτουςΔεν θέλοmicroεν να είπωmicroεν περισσότερα νοmicroίζοmicroεν όmicroως ότι αν τους παραδίδοmicroεν εις τον Μουσταφά Κεmicroάλ θα τους microεταχειρίζετο ίσως καλλίτερον [hellip]

(laquoΕφηmicroερίς των Βαλκανίωνraquo 15 Δεκεmicroβρίου 1920)

σηmicroαδεύτηκε από φοβερές κακουχίες και αυξηmicroένη θνησιmicroότητα τόσο κατά το διά-στηmicroα της αναmicroονής στους microεθοριακούς σταθmicroούς και στα λιmicroάνια της Γεωργίας όσο και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και των πρώτων microηνών της προσωρινής εγκατάστα-σής τους στη Θεσσαλονίκη Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε τον κύριο τόπο υποδοχής των Καυκασίων ή Καρσλήδων Οι Υπηρεσίες Περιθάλψεως συγκρότησαν προσφυγικούς οικισmicroούς στις εγκαταστάσεις που διατηρούσαν τα στρατεύmicroατα της Αντάντ την περίοδο του Αrsquo Παγκοσmicroίου πολέ-microου στο Χαρmicroάνκιοϊ (Ελευθέρια) και στην Καλαmicroαριά Οι πρόσφυγες ύστερα από τη διαδικασία της microαζικής απολύmicroανσης στο λοιmicroοκαθαρτήριο στοιβάζονταν σε ξύλινους θαλάmicroους και σκηνές βιώνοντας τη διαδικασία της πολύmicroηνης καραντίνας microε σκοπό την αποφυγή της microετάδοσης επιδηmicroιών στην πόλη Οι στατιστικές των υγειονοmicroικών υπηρεσιών καταγράφουν τον τεράστιο αριθmicroό των προσφύγων που αρρώστησαν ή απεβίωσαν Οι τοπικές εφηmicroερίδες της εποχής και οι microαρτυρίες των προσφύγων ανα-δεικνύουν το microέγεθος της απόγνωσης που έφεραν οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης η πείνα και ο θάνατος αλλά και το ταπεινωτικό σύmicroφωνα microε τους ίδιους βίωmicroα της αποmicroόνωσης από την πόλη και τους γηγενείς κατοίκους της και της σκληρής συmicroπερι-φοράς από τους υπαλλήλους των υπηρεσιών Μετά το πρώτο διάστηmicroα της υγειονοmicroικής περίθαλψης και της ενίσχυσης microε συσσί-τια επιδόmicroατα και τη στέγαση στους καταυλισmicroούς ή σε επιταγmicroένα οικήmicroατα οι πρό-σφυγες διοχετεύτηκαν για οριστική εγκατάσταση στην αγροτική ενδοχώρα της Μακε-δονίας και της Δυτικής Θράκης όπου θα ήταν δυνατό να ασχοληθούν microε τη γεωργία και την κτηνοτροφία εργασίες microε τις οποίες ήταν εξοικειωmicroένοι Οι πόλεις και τα χωριά των νοmicroών Κιλκίς Φλωρίνης Κοζάνης Πέλλης Ηmicroαθίας Δράmicroας Σερρών και Κοmicroοτηνής υπήρξαν έκτοτε οι κύριοι τόποι φιλοξενίας των Καυκασίων ενώ ορισmicroένοι παρέmicroειναν σε περιαστικούς συνοικισmicroούς της Θεσσαλονίκης όπως η Καλαmicroαριά η Πολίχνη και το Πανόραmicroα καθώς και σε χωριά του νοmicroού Οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφήςΗ περίπτωση των προσφύγων του 1922-23 δεν διαφέρει microόνο ως προς το microέγεθος του αφιχθέντος πληθυσmicroού αλλά κυρίως ως προς τις καταλυτικές αναδιαρθρώσεις που επέφερε στις περιοχές εγκατάστασης και στη χώρα συνολικά

Το microοντέλο της υποδοχής των Καυκασίων και των υπόλοιπων προσφύγων της προη-γούmicroενης δεκαετίας εφαρmicroόστηκε σε γενικές γραmicromicroές και σε πολύ microεγαλύτερη βέβαια κλίmicroακα και για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες Η πλειοψηφία των προσφύγων που αφίχθη στη Βόρεια Ελλάδα microεταφέρθηκε στους τόπους υποδοχής microε πλοία από τα παράλια της Μικράς Ασίας του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης Εκ των πραγmicroά-των οι πόλεις που διέθεταν λιmicroάνι αποτέλεσαν τους πρώτους σταθmicroούς υποδοχής και εγκατάστασης Στη συνέχεια η microεγάλη πλειονότητα προωθήθηκε στην ύπαιθρο χώρα γεγονός που οδήγησε στη δηmicroιουργία νέων χωριών ή στον πληθυσmicroιακό εmicroπλουτισmicroό παλαιοτέρων ενώ ένα microικρότερο microέρος εγκαταστάθηκε οριστικά στα αστικά κέντρα Η αστική εγκατάστασηΗ αστική εγκατάσταση των προσφύγων πραγmicroατοποιήθηκε κυρίως στις τρεις microεγάλες πόλεις της χώρας την Αθήνα τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη Ωστόσο ένας microεγάλος αριθmicroός περίπου 100000-120000 άνθρωποι κατοίκησαν σε αστικά και ηmicroιαστικά κέντρα της Βόρειας Ελλάδας υπερδιπλασιάζοντας σε πολλές περιπτώσεις τον πληθυ-

Τραγικές σκηνές της εξόδου των Ελλήνων προσφύγων από τη

[hellip] Στην Καβάλα επιτάξανε όλες τις καπναποθήκες και όσα πλοία ήρθαν αδειάζανε τους πρόσφυγες στο λιmicroάνι Μας παίρνανε microε τα κάρα και microας στοιβάζανε microέσα στα καπνοmicroάγαζα Σε ρίχνανε microέσα στο καπνοmicroάγαζο έπιανες microια θέση και καθόσουν εκεί Ναι αλλά σε microια βδοmicroάδα microέσα ndashξέρετε το καπνοmicroάγαζο είχε τουαλέτες δυο τρεις κι όταν έχει χίλιους ανθρώπους microέσα microπορούν δυο τρεις τουαλέτες να φτάσουνndash η βρω-microιά έφερε ασθένειες και κυρίως παιδικές ιλαρά και οστρακιά η οποία θέριζε τα παιδιά δέκα δέκα την ηmicroέρα κι εκατό την εβδοmicroάδα είναι λίγα θέριζε κατά χιλιάδες τα παιδιά Και τότε κι εγώ αρρώστησα αλλά κι ο microικρός microου αδελφός ο Ευρυπίδης αρρώστησε και πέθανε Ήταν δυόmicroισι χρονώ Και τι κάmicroανε εδώ για να αντιmicroετωπίσουν αυτές τις αρρώστιες Κάmicroανε την καραντίναΗ καραντίνα λοιπόν ήτανε γύρω στις αποθήκες που είχανε την ασθένεια Δεν άφηναν να βγεις από microέσα αποκλεισmicroός της αποθήκης Φέρανε και κάτι microεγάλα microηχανήmicroατα κάτι σα φούρνους κλίβανοι ήτανε και ότι ρούχα υπήρχανε τα βάζανε στον κλίβανο για να κόψουν την ψείρα Ύστερα τα βγάζανε τα microισά σωστά και τα microισά σχισmicroένα Αυτό ήτανε τροmicroερό πράγmicroα

σmicroό τους και επεκτείνοντας τα πολεοδοmicroικά τους όρια Τα πρώτα έτη υπήρξαν ιδιαίτερα δύσκολα Στις πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης οι καπναποθήκες κάλυψαν για πολλούς microήνες τις στοιχει-ώδεις στεγαστικές ανάγκες χιλιάδων προσφύγων Στα αστικά και ηmicroιαστικά κέντρα της υπόλοιπης Μακεδονίας οι Νοmicroαρχιακές Διοικήσεις επέταξαν σχολεία αποθήκες και άλλα δηmicroόσια οικήmicroατα και σε πολλές περιπτώσεις χρειάστηκε να διανείmicroουν σκηνές προκειmicroένου να στεγάσουν στοιχειωδώς εκατοντάδες οικογένειες Η microαζική συmicroβίωση ταλαιπωρηmicroένων και υποσιτιζόmicroενων ανθρώπων στα επιταγmicroένα δηmicroόσια και ιδιωτικά κτίρια microεγάλης χωρητικότητας είχε ως αποτέλεσmicroα την εξάπλωση επι-δηmicroιών και την κατακόρυφη αύξηση της θνησιmicroότητας Η απουσία εξατοmicroικευmicroένης και ολοκληρωmicroένης περίθαλψης η ελλιπής σίτιση και καθαριότητα συνέβαλαν στις ανθυγιεινές συνθήκες οmicroαδικής συγκατοίκησης Η καραντίνα εφαρmicroόστηκε microία ακόmicroη φορά ως microέτρο πρόληψης κατά των ασθενειών ενισχύοντας τον διαχωρισmicroό microεταξύ των ντόπιων και των νέων εποίκων

Οι σκηνές και οι καλύβες απε-τέλεσαν τις πρώτες πρόχειρες

Μείναmicroε γύρω στους οχτώ-δέκα microήνες στα καπνοmicroάγαζα Ύστερα ο πατέρας microου πρωτο-στάτησε να κάνει ξανά το Καλαmicroίτσι σε χωριό Ακολούθησαν καmicroιά πενήντα οικογένειες Μας φόρτωσαν από κει και microας βγάζουν στην Κάρυανη Ούτε ήταν κανείς να microας υποδε-χτεί ούτε τίποτα Τότε δεν είχε παρά βούρλα και κουνούπια τίποτrsquo άλλο Είχε θέρmicroες αρρώστια ελονοσία microεγάλη Έλη ήτανε τίποτrsquo άλλοΑρρωστήσαmicroε Ανεβήκαmicroε ψηλά στην άκρη του βουνού απάνω στην παλιά Κάρυανη Είχανε κάτι τολ τα είχανε κάνει οι Γάλλοι και microέσα ήταν οι Καρυανιώτες όσοι επιζή-σανε από τη σφαγή των Βουλγάρων Εκεί microας πήγανε αλλά πού να microείνουmicroε Μέναmicroε στο ύπαιθρο Άστα από φαγητό άστα Μέναmicroε στο ύπαιθρο Τότε είχε πολλά άγρια ζώα Μια φορά κοιmicroόmicroασταν και microαζευτήκαν τα τσακάλια ανάmicroεσα στα στρώmicroατα και σηκώθη-καν ο γέρος microου microαζί microrsquo έναν άλλο και χτυπούσαν τα τσακάλια microε την κουβέρτα [hellip]

Η προφορική microαρτυρία ανήκει στον πρόσφυγα Λεόντιο Λυmicroπέρη (Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισmicroού Δήmicroου Καλαmicroαριάς)

Η microεγάλη εισροή των προσφύγων στις περισσότερες πόλεις προκάλεσε σε συνδυασmicroό microε την αποχώρηση των microουσουλmicroάνων microεγάλες ανακατατάξεις στη δοmicroή του πλη-θυσmicroού Από τις 45 πόλεις της χώρας που είχαν πληθυσmicroό microεγαλύτερο από 10000 κατοίκους ndashσύmicroφωνα microε την απογραφή του 1928ndash η Αθήνα ο Πειραιάς και η Θεσσα-λονίκη δέχθηκαν 100000-130000 πρόσφυγες ενώ πέντε βορειοελλαδικά κέντρα η Καβάλα η Δράmicroα οι Σέρρες η Ξάνθη και η Κοmicroοτηνή δέχθηκαν από 10000 έως και 30000 πρόσφυγες Οι πρόσφυγες αποτελούσαν πλέον το 13 ή ακόmicroη και το ήmicroισυ του πληθυσmicroού των πόλεων Η ίδια αναλογία παρατηρείται και σε microικρότερες πόλεις όπως στην Κατερίνη στα Γιαννιτσά στη Βέροια στην Έδεσσα στο Κιλκίς και στην Αλεξανδρούπολη Πέρα από τις πληθυσmicroιακές και εθνολογικές ανακατατάξεις η έλευση των νέων εποί-κων και κυρίως η διαχείριση της microόνιmicroης στέγασής τους από τις αρmicroόδιες κρατικές υπηρεσίες συνετέλεσαν στην πολεοδοmicroική διάρθρωση και στη microορφή τελικά των αστικών οικισmicroών για τις επόmicroενες δεκαετίες Μικρές και microεγάλες πόλεις βρέθηκαν λόγω της αναχώρησης των σλαβόφωνων και των microουσουλmicroάνων σε θέση που επέ-τρεπε τουλάχιστον έως έναν βαθmicroό την αναmicroόρφωσή τους Επίσης οι εκτεταmicroένες καταστροφές σε ορισmicroένες πόλεις λόγω της παρατεταmicroένης πολεmicroικής περιόδου ή στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης εξαιτίας της πυρκαγιάς του 1917 παρείχαν την ευκαιρία για ευρείες και καινοτόmicroες πολεοδοmicroικές παρεmicroβάσεις Από το 1917 microέχρι το 1922 εκπονήθηκε κυρίως από το νεοσύστατο Υπουργείο Συγκοινωνιών microεγάλος αριθmicroός προωθηmicroένων πολεοδοmicroικών ρυθmicroίσεων microε στόχο η πολυπυρηνική οργά-νωση των πόλεων και η πολυδιάσπαση των επιmicroέρους θρησκευτικών και εθνικών οmicroάδων να αντικατασταθεί από την ενότητα στον χώρο εκφράζοντας την οmicroοιογένεια της νέας εθνικής πραγmicroατικότητας Με άλλα λόγια τα σχέδια αυτά φιλοδοξούσαν να ανατρέψουν την παραδοσιακή αστική διάρθρωση της οθωmicroανικής περιόδου microε τις εσωστρεφώς οργανωmicroένες συνοικίες και τις εθνοθρησκευτικές χωρικές διακρίσεις Σύmicroφωνα microε τους προγραmicromicroατισmicroούς ο αστικός χώρος θα οmicroογενοποιούταν και θα εκσυγχρονιζόταν Η συγκυρία της εγκατάστασης χιλιάδων προσφύγων και των τεράστιων νέων στεγα-στικών αναγκών συνέπεσε χρονικά microε την ψήφιση του νέου νοmicroοθετικού διατάγmicroατος laquoΠερί πόλεων κωmicroών και συνοικισmicroών του κράτουςraquo Η ένταση του στεγαστικού

Ανοικοδόmicroηση χωριού στη Δυτική Μακεδονία προκειmicroένου

ζητήmicroατος και η έκταση του εποικισmicroού έθεσαν σε κίνηση κεντρικούς microηχανισmicroούς προγραmicromicroατισmicroού και κατασκευής κοινωνικής κατοικίας Ωστόσο ο σχεδιασmicroός της αστικής προσφυγικής στέγασης δεν συνδέθηκε microε την ορθολογική και νεωτερική αντίληψη περί αστικής ανάπτυξης που κυριάρχησε στους σχεδιασmicroούς των προηγού-microενων χρόνων Οι εκσυγχρονιστικές παρεmicroβάσεις στην πλειοψηφία τους ουσιαστικά εγκαταλείφθηκαν λόγω των τεράστιων και επειγόντων στεγαστικών αναγκών Η έλλειψη συντονισmicroού microεταξύ των φορέων που ασχολήθηκαν microε το ζήτηmicroα της

Το microοντέλο των προσφυγικών συνοικισmicroών στηρίχθηκε στον

Οι οικίσκοι

[hellip] Η λέξις Πρόνοια Ιδού microία microικρά ιστορία περί του πώς ρεζιλεύεται η υψηλή αυτή έννοια Εις την αποmicroακρυσmicroένην συνοικίαν προς τα δυτικά της πόλεως εις την συνοι-κίαν Ξηροκρήνης υπήρχον ξυλοχάρτινοι γερmicroανικοί οικίσκοι Μας ήλθον κάποτε γλί-σχρον και εξηυτελισmicroένον αλλά λίαν απροσδόκητον πεσκέσι χάρη εις τας γερmicroανικάς επανορθώσειςΟι οικίσκοι αυτοί αφού συνηρmicroολογήθησαν και ετοποθετήθησαν έmicroενον επί τρία συνα-πτά έτη κλειστοί Έως ότου microίαν ωραίαν πρωίαν κατέφθασεν επί τόπου ο κλειδούχος δια την διανοmicroήν Την οποίαν και έκαmicroε Αλλά εις ποίον θα πρωτοέδιδε οικίσκον Ήσαν τόσοι πολλοί οι συρρεύσαντες συν γυναιξί και τέκνοις ήσαν φουσάτα ολόκληρα αστέ-γων που διεξεδίκουν στέγην Και ως ήτο επόmicroενον οι εγκατασταθέντες έναντι των παραγκωνισθέντων ήσαν σταγών εν τω ωκεανώ Χάρις εις τα microέτρα και εις την ισχυράν επί τόπου κουστωδία η διανοmicroή επεβλήθη ως καλώς γενοmicroένη Αλλά οι εγκατασταθέντες τυχηροί έβλεπον έως το βράδυ πίσω από τας φάλαγγας της κουστωδίας χιλιάδας υψωmicroένων γρόνθων και ήκουον άρας βλασφηmicroίας κατάρας Και εχρειάσθη να έλθη η κουστωδία και την εποmicroένην και όλας τας microετέπειτα ηmicroέρας να φυλάξη τον συνοικισmicroόν Διότι και όλας τας microετέπειτα ηmicroέρας οι γρόνθοι δεν έπαυσαν να εmicroφανίζωνται υψωmicroένοι εις το βάθος του ορίζοντος και ουδέ επί στιγmicroήν έπαυσαν να ακούονται αι διαmicroαρτυρίαι και αι αραί [hellip]

(laquoΕφηmicroερίς των Βαλκανίωνraquo 22 Μαΐου 1929)

στέγασης στα αστικά κέντρα οδήγησε σε πρόχειρες και αποσπασmicroατικές λύσεις ενώ σύντοmicroα το Υπουργείο Συγκοινωνιών άρχισε να παρακάmicroπτεται και οι αρmicroοδιότητες του σχεδιασmicroού και της ανέγερσης προσφυγικών οικισmicroών εκχωρούνταν πλέον στο Υπουργείο Υγιεινής Πρόνοιας και Αντιλήψεως Το 1928 microε νοmicroοθετική ρύθmicroιση τετρα-ετούς ισχύος ορίστηκε ότι δεν ήταν απαραίτητη η τήρηση της νοmicroοθεσίας laquoΠερί σχε-δίων πόλεωνraquo και το 1934 microε το νοmicroοθετικό διάταγmicroα laquoΠερί αστικής αποκατάστασης προσφύγωνraquo δόθηκε πλέον οριστικά η δυνατότητα παράκαmicroψης των πολεοδοmicroικών νόmicroων στα όρια των υφιστάmicroενων προσφυγικών οικισmicroών Οι προσφυγικοί συνοικισmicroοί κατασκευάστηκαν microε πρωτοβουλία και χρηmicroατοδότηση κυρίως του Υπουργείου Πρόνοιας και σε microικρότερο βαθmicroό της Επιτροπής Αποκατάστα-σης Προσφύγων (ΕΑΠ) ή microε αυτοστέγαση στα όρια των αστικών κέντρων Η τακτική αυτή σε συνάρτηση microε το ισχύον νοmicroοθετικό καθεστώς οδήγησε στην εκ των υστέ-ρων νοmicroιmicroοποίηση της επέκτασης των πόλεων microε την αναγκαστική ένταξη των συνοι-κισmicroών στο σχέδιο πόλης Το microοντέλο που εφαρmicroόστηκε συνίστατο στην πρόχειρη ρυmicroοτόmicroηση δηλαδή στον χωρισmicroό της περιοχής σε ορθογώνια οικόπεδα και στην επανάληψη ορισmicroένων βασικών τύπων οικιών σε όλη την έκταση των συνοικισmicroών Σε κάθε οίκηmicroα στεγάζονταν από microία έως και τέσσερις οικογένειες Σε γενικές γραmicromicroές εφαρmicroόστηκε microια πολεοδοmicroική οργάνωση που ικανοποιούσε microεν τις επείγουσες βρα-χυπρόθεσmicroες και ατοmicroικές ανάγκες στέγασης αλλά δεν microεριmicroνούσε για την κάλυψη των microακροπρόθεσmicroων και συνολικών αναγκών υποδοmicroής των νέων προσφυγικών κοι-νοτήτωνΣτις γειτονιές και στους νέους συνοικισmicroούς σε πολλές περιπτώσεις επικράτησαν ονοmicroασίες που παρέπεmicroπαν στους τόπους καταγωγής στην κοινωνική ιδιότητα των νέων κατοίκων ή ακόmicroη και στον αριθmicroό των νέων κατοικιών Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις της Κατερίνης microε τα Ευαγγελικά το Βατάν-Μυλαύλακο τη Νέα Ζωή και τα Χηράδικα της Καβάλας microε τον Βύρωνα τα Χίλια και τα Πεντακόσια του Κιλκίς microε τα Κιολαλίδικα τα Ακαλανιώτικα τα Στενηmicroαχίτικα και τα Στρωmicroνιτσιώτικα της Δράmicroας microε τα Κρατικά τα Ορτακινά τη Νέα Κρώmicroνη και τους Αmicroπελόκηπους της Βέροιας microε τον Προmicroηθέα τον Απόστολο Παύλο το Καρσί Μαχαλά και τους Στενηmicroαχιώτες Η αποχώρηση των microουσουλmicroάνων από τη Μακεδονία έθεσε στη διάθεση των προ-σφύγων microεγάλο αριθmicroό σπιτιών στις παλιές συνοικίες και στο κέντρο των πόλεων

Αψιδωτό παράπηγmicroα που χρησίmicroευσε ως προσφυγική

Ορισmicroένα από τα σπίτια αυτά περιήλθαν στην κατοχή τους ως ανταλλάξιmicroα microεταλ-λάσσοντας ολόκληρες microουσουλmicroανικές γειτονιές σε ελληνικές και προσφυγικές Οι πιο εύποροι πρόσφυγες συνήθως επιδίωκαν να ενοικιάσουν ή να αγοράσουν σπίτια στις κεντρικές περιοχές Ωστόσο ούτε η εγκατάσταση στους παραδοσιακούς συνοικισmicroούς και στο κέντρο των πόλεων έγινε απρόσκοπτα ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια οι τοπικές αρχές ανέχθηκαν ή νοmicroιmicroοποίησαν στην πράξη την καταπάτηση και την αυθαίρετη δόmicroηση των ελεύθερων δηmicroόσιων χώρων Από την άλλη η κατανοmicroή των οικοπέδων υψηλής αξίας αποτέλεσε αιτία οξύτατου οικονοmicroικού ανταγωνισmicroού από τον οποίο αρκετές φορές οι πρόσφυγες ζηmicroιώθηκαν καθώς ορισmicroένοι καταχράστηκαν και τελικά ιδιοποιήθηκαν την προσφυγική περιουσία Τελικά η αστική προσφυγική εγκατάσταση microε τον τρόπο που υλοποιήθηκε οδή-γησε σε επεκτάσεις των πόλεων microε συνήθη χαρακτηριστικά την προχειρότητα και την αποσπασmicroατικότητα Προσέδωσε στους νεοσύστατους συνοικισmicroούς τη microορφή διάσπαρτων οικισmicroών χωρίς συνοχή ενότητα και οmicroοιογένεια χωρίς αστικό ιστό και σύνδεση microε το κύριο σώmicroα της πόλης Δεν microπορεί ωστόσο να παραβλεφθεί το γεγονός της ταχύτατης στέγασης ndashσε σχέση microάλιστα microε τις συνθήκες της εποχήςndash δεκάδων χιλιάδων προσφύγων και της εξασφάλισης ενός βασικού όρου για την απαρχή της ζωής στη νέα τους πατρίδα

Θεσσαλονίκη laquoΗ πρωτεύουσα των προσφύγωνraquoΗ εγκατάσταση των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη εmicroπεριέχει εν πολλοίς τα χαρακτη-ριστικά της αστικής προσφυγικής εγκατάστασης όπως αυτή διαmicroορφώθηκε αφενός στα άλλα δύο microεγάλα αστικά κέντρα της χώρας την Αθήνα και τον Πειραιά και αφε-τέρου στις microικρότερες πόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης Όmicroως η περίπτωση της Θεσσαλονίκης χαρακτηρίζεται από ορισmicroένες βασικές ιδιαιτερότητες που δικαιώνουν τον εύστοχο χαρακτηρισmicroό της laquoπρωτεύουσας των προσφύγωνraquo από τον συγγραφέα Γιώργο Ιωάννου Σε microεγάλο βαθmicroό η ιδιαιτερότητα της Θεσσαλονίκης εδράζεται στο παρελθόν της δηλαδή πριν από το καθοριστικό για τη microελλοντική εξέλιξή της έτος της έλευσης των προσφύγων Τρία κυρίως στοιχεία διαmicroόρφωναν στη Θεσσαλονίκη microια πραγmicroατι-κότητα ξεχωριστή από αυτή που συνάντησαν οι πρόσφυγες κατά την έλευσή τους στα

Το microεγάλο πλήθος του εβραϊκού πληθυσmicroού που φιλοξενούσε

Άποψη της οδού Δέρκων στην Τούmicroπα της Θεσσαλονίκης microε

υπόλοιπα αστικά κέντρα Το πρώτο αφορά την έντονη πολυεθνικότητα της πόλης και ακόmicroη περισσότερο την κυριαρχία του εβραϊκού πληθυσmicroού σε ένα πολυπολιτισmicroικό αστικό πλαίσιο Η απο-γραφή του 1913 καταδείκνυε αυτόν τον χαρακτήρα

Εβραίοι 61439 389Μουσουλmicroάνοι 45889 291Έλληνες 39956 253Άλλες εθνότητες 10605 67

Τα ποσοστά του microειοψηφούντος ελληνικού πληθυσmicroού άρχισαν να αυξάνονται σταδι-ακά από τα αλλεπάλληλα προσφυγικά ρεύmicroατα που συνέρευσαν στην πόλη microέχρι το 1922 Υπολογίζεται ότι στο διάστηmicroα microεταξύ 1913 και 1922 η Θεσσαλονίκη αποτέ-λεσε εστία για 20000-25000 Έλληνες πρόσφυγες από τη Βουλγαρία τη Μικρά Ασία την Ανατολική Θράκη και κυρίως τον Καύκασο Όmicroως η Θεσσαλονίκη παρέmicroενε ακόmicroη laquoεβραιούποληraquo και microόνο η πληmicromicroυρίδα των Μικρασιατών προσφύγων επρόκειτο να microεταβάλει τα δεδοmicroένα όχι απλώς τα δηmicroογραφικά αλλά κυρίως τα οικονοmicroικά και κοινωνικά ανατρέποντας ταυτόχρονα τις παραδοσιακές και παγιωmicroένες δοmicroές πολλών δεκαετιών Εξίσου σηmicroαντική υπήρξε η microεταβατική αυτή δεκαετία λόγω της ένταξης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η Θεσσαλονίκη βίωσε τις ανακατατάξεις που προέκυψαν από την ενσωmicroάτωση στο νέο κράτος microε σαφώς εντονότερο τρόπο σε σχέση microε τους υπόλοιπους αστικούς και αγροτικούς οικισmicroούς των Νέων Χωρών Για αιώνες παρέmicroενε η δεύτερη τη τάξει πόλη του βυζαντινού και στη συνέχεια του οθωmicroανικού κράτους Η απελευθέρωση σήmicroανε ταυτόχρονα την απώλεια της ελεύθερης εmicroπορικής κίνησης στη βαλκανική ενδοχώρα και τον αναπροσανατολισmicroό της οικονοmicroικής λειτουργίας microέσα στη νέα περιορισmicroένη εθνική επικράτεια Η πυρκαγιά του 1917 είναι το τρίτο στοιχείο που διαmicroόρφωσε το ιδιόmicroορφο σκηνικό αυτής της microεταβατικής περιόδου αυτό το οποίο θα βίωναν αλλά και θα microετέβαλλαν microε την καθοριστική τους παρουσία οι Μικρασιάτες Η φωτιά είχε κάψει 120 εκτά-ρια και 9500 κτίρια του ιστορικού και οικονοmicroικού πυρήνα της πόλης αφήνοντας

Μεταφορά ξύλων στον κάmicroπο για το χτίσιmicroο σπιτιών που θα

άστεγους 73400 κατοίκους Οι ζώνες κατοικίας και οικονοmicroικής δραστηριότητας που κάηκαν αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από εβραϊκό πληθυσmicroό Πέρα από το γεγονός ότι ένα microεγάλο microέρος του πληθυσmicroού βρέθηκε χωρίς δουλειά και στέγη η φωτιά προξένησε microεγάλα προβλήmicroατα στις υποδοmicroές καθώς τα δίκτυα ηλεκτροδότησης φωταερίου και διανοmicroής νερού είχαν καταστραφείΗ παραπάνω περιγραφή απεικονίζει σε γενικές γραmicromicroές την εθνολογική κοινωνική οικονοmicroική και πολεοδοmicroική κατάσταση της πόλης όταν αυτή αποτέλεσε τη βασική πύλη υποδοχής των προσφύγων στη Μακεδονία και σύντοmicroα την οριστική πατρίδα για χιλιάδες από αυτούς Το φθινόπωρο του 1922 και καθόλη τη διάρκεια του επόmicroενου έτους οι πρόσφυγες laquoξεφορτώνοντανraquo από τα καράβια στις microαούνες και αποβιβά-ζονταν στο κεντρικό λιmicroάνι της πόλης στο Καραmicroπουρνάκι και στο Χαρmicroάνκιοϊ Στη συνέχεια τοποθετούνταν στους microεγάλους θαλάmicroους που είχαν χρησιmicroοποιηθεί κατά τον Αrsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο από τα στρατεύmicroατα της Αντάντ στην Καλαmicroαριά στην Τού-microπα στο Λεmicroπέτ (Σταυρούπολη) και στο Χαριλάου Οι καταυλισmicroοί αυτοί αποτέλεσαν και πάλι τον βασικό χώρο microαζικής υποδοχής απολύmicroανσης και περίθαλψης και τους διαmicroετακοmicroιστικούς σταθmicroούς για τα ενδότερα της Μακεδονίας Στη συλλογική microνήmicroη έχει αποτυπωθεί microε τον εντονότερο τρόπο η οmicroαδική υπό άθλιες συνθήκες διαmicroονή των οικογενειών στα ξύλινα παραπήγmicroατα όπου ο διαχωρισmicroός των laquoδιαmicroερισmicroάτωνraquo γινόταν microε κουβέρτες τσουβάλια ή εφηmicroερίδες Καθώς οι θάλαmicroοι δεν επαρκούσαν πολλές οικογένειες αναγκάστηκαν να παραmicroείνουν σε σκηνές που η Επιτροπή Περι-θάλψεως διένειmicroε ή να κατασκευάσουν αυτοσχέδιες παράγκες από λαmicroαρίνες ξύλα και πισσόχαρτο ή άλλα υλικά που έβρισκαν στην περιοχή Σύντοmicroα διαmicroορφώθηκε microια εκρηκτική κατάσταση και στο κέντρο της πόλης Οι νεο-αφιχθέντες όξυναν σε microέγιστο βαθmicroό το στεγαστικό χάος που προκάλεσε η πυρκαγιά του 1917 Το κράτος είχε επιτάξει σχεδόν όλα τα δηmicroόσια κτίρια και είχε τοποθετήσει προσωρινά χιλιάδες πρόσφυγες σε κτίρια δηmicroόσιων υπηρεσιών σε σχολεία εκκλησίες και τεmicroένη σε καπνεργοστάσια αποθήκες ιδιωτικά διαmicroερίσmicroατα και δωmicroάτια Για microήνες ή και χρόνια όλοι αυτοί οι χώροι καθώς και πολλές εmicroπορικές στοές δρόmicroοι πλατείες και αλάνες καταλήφθηκαν από τα αυτοσχέδια καταλύmicroατα των προσφύγων Η microόνιmicroη εγκατάσταση περίπου 100000-115000 νέων κατοίκων προκάλεσε ανακα-τατάξεις σε πολλαπλά επίπεδα και microεταmicroόρφωσε οριστικά το πρόσωπο της πόλης Η

Ζωγραφική αναπαράσταση της πυρκαγιάς στη Θεσσαλονίκη

microετάβαση από τις παραδοσιακές στις νέες δοmicroές αποκρυσταλλώθηκε αποφασιστικά microετά το 1923 στην εθνολογική σύνθεση στην κοινωνική διαστρωmicroάτωση και στον πολεοδοmicroικό-αρχιτεκτονικό χαρακτήρα Στη microεταβολή των εθνολογικών αναλογιών συνέβαλε τόσο η αποχώρηση όλου του microουσουλmicroανικού πληθυσmicroού όσο και η στα-διακή αναχώρηση περίπου 20000 Εβραίων κατά τη δεκαετία του 1920 Ο πληθυ-σmicroός σύmicroφωνα microε την απογραφή του 1928 αυξήθηκε σε 245000 και η χριστιανική ελληνική παρουσία εδραιώθηκε microε τους πρόσφυγες να αποτελούν το 3965 των κατοίκων Πέρα από τα νέα δηmicroογραφικά δεδοmicroένα οι εθνοτικές ανακατατάξεις σχετίζονταν

Ο συνοικισmicroός Νέα Μουταλά-σκη Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το

Η Αγία Φωτεινή

[hellip] Η Αγία Φωτεινή αρχίζει από το Συντριβάνι και εκτείνεται προς τους Χορτατζήδες Από το άλλο microέρος προχωρεί προς το πεδίον του Άρεως έως το τέρmicroα των εβραϊκών νεκροταφείων Ολόκληρον αυτό το τmicroήmicroα microέχρι σήmicroερον ακόmicroη κτίζεται είτε τη ανοχή των Αρχών είτε διότι κάνουν στραβό microάτι οι επιτηρούντες υπάλληλοι Έτσι στις παρα-microονές των εκλογών ndashήτο ευκαιρία βλέπετεndash ξεφύτρωσαν περί τις εκατό παράνοmicroες παράγκες Οι επιστάται σε τέτοιες περιστάσεις είναι αρκετά βαρύκοοι[hellip] Σrsquo όλο το συνοικισmicroό δεν υπάρχουν περισσότερες από πεντ-έξη βρύσες κι απrsquo αυτές πρέπει να ποτίζονται τρεις χιλιάδες οικογένειες Πολλές φορές το καλοκαίρι την ηmicroέρα δεν τρέχουν καθόλου οι βρύσες Και microονάχα το πρωί και τα microεσάνυχτα έρχεται το νερό Τότε το ξενύχτι στις βρύσες είναι απαραίτητο κι όποιος θέλει να διασκεδάση και να αντιληφθεί πόση αξία έχει το νερό ας παρακολουθήση το θέαmicroα των συγκρούσεων που γίνονται εκεί Θα νοmicroίση ότι βρίσκεται στο microέτωπο και θα παρακολουθήση εκ του πλησίον microια πραγmicroατική έφοδο για την κατάκτηση ολίγων ποτηριών νερού Θrsquo ακούση γκαζοτενεκέδες να βαράνε σταmicroνιά να σπάνουν στα κεφάλια θα δη όλα τα τσόκαρα του συνοικισmicroού κιόλα τα microυστικά των θα microάθη Τα άπλυτα όλα βγαίνουν στη φόρα [hellip]

(laquoΕφηmicroερίς των Βαλκανίωνraquo 24 Μαρτίου 1929)

microε τη γεωγραφική κατανοmicroή του προσφυγικού πληθυσmicroού στην πόλη ιδιαίτερα κατά την πρώτη δεκαετία εγκατάστασης Οι πρόσφυγες της Θεσσαλονίκης καταγόmicroενοι ως επί το πλείστον από αστικά και ηmicroιαστικά κέντρα επιδίωξαν να εγκατασταθούν στο κέντρο έστω υπό τις συνθήκες που περιγράφηκαν Προσδοκούσαν έτσι στην ευκο-λότερη ανεύρεση απασχόλησης και στην πρόσβαση στους εργασιακούς χώρους στις δηmicroόσιες υπηρεσίες και στους φορείς ενίσχυσης που κατά κανόνα λειτουργούσαν στο κέντρο Η εγκατάσταση στην περιαστική ζώνη θεωρήθηκε από κάθε άποψη συνώ-νυmicroο της γκετοποίησης δεδοmicroένου microάλιστα ότι η υποδοmicroή των συνοικισmicroών microέχρι τις αρχές περίπου της δεκαετίας του 1930 ήταν ανεπαρκέστατη έως ανύπαρκτη Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1923 από τους περίπου 115000 πρόσφυγες microόνο οι

Πρακτικόν ιδρύσεως Συνδέσmicroου

Σήmicroερον την 27η Αυγούστου 1924 οι υποφαινόmicroενοι πρόσφυγες κάτοικοι του 6ου τοmicroέως της καείσης ζώνης της Θεσσαλονίκης κάτοχοι εν αυτώ ιδιοκτήτων παραπηγmicroά-των συνελθόντες εν τω επί της οδού Αγίου Δηmicroητρίου καφενείω του Δ Βαρσαmicroίδου απεφασίσαmicroεν την ίδρυσιν εν Θεσσαλονίκη Συνδέσmicroου υπό την επωνυmicroίαν Σύνδεσmicroος Αστών Προσφύγων 6ου Τοmicroέως η laquoΑλληλοβοήθειαraquo του οποίου σκοπός θα είναι η αλλη-λεγγύη των microελών και η ενέργεια δια παντός νοmicroίmicroου και δυνατού microέσου προς παρα-χώρησιν των οικοπέδων του ως άνω 6ου τοmicroέως εις τους Έλληνας πρόσφυγας τους έχοντας εν αυτώ ιδιόκτητα παραπήγmicroατα δια κατοικίαν των και καταστήmicroατα και δια την πληρωmicroήν της αξίας των οικοπέδων αυτών τοκοχρεωλυτικώς καθόσον τα οικόπεδα της ζώνης ταύτης ανήκον εις Τούρκους ανταλλαξίmicroους ων αι περιουσίαι αι ακίνηται κατά την Συνθήκην της Λωζάνης περιέρχονται εις την προσφυγικήν ολότητα δια του ελληνικού κράτους

Απόσπασmicroα από καταστατικό προσφυγικού συλλόγου στη Θεσσαλονίκη 27 Αυγούστου 1924(Αρχείο Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης ndash Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισmicroού Δήmicroου Καλαmicroαριάς)

30000 κατοικούσαν στους περίχωρους συνοικισmicroούς Η αποχώρηση των εναποmicroείναντων 25000 microουσουλmicroάνων το 1924 έδωσε microια ανάσα στο στεγαστικό πρόβληmicroα εφοδιάζοντας τις υπηρεσίες αποκατάστασης microε τα ανταλ-λάξιmicroα σπίτια του κέντρου και της Άνω Πόλης Τα οικήmicroατα αρχικά παραχωρήθηκαν για τις προσωρινές στεγαστικές ανάγκες περίπου 30000 προσφύγων αλλά στη συνέχεια microισθώθηκαν ή πουλήθηκαν σε γηγενείς και πρόσφυγες σύmicroφωνα microε την απόφαση της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας και τη σύmicroβαση microεταξύ του Δηmicroοσίου και της Εθνικής Τράπεζας Τα κέρδη επρόκειτο να χρηmicroατοδοτήσουν την προσφυγική αποκατάσταση Η εγκατάσταση και η οικονοmicroική δραστηριοποίηση των νέων εποίκων στο κέντρο σε συνδυασmicroό microε την καταστροφή που είχε προκαλέσει η πυρκαγιά απώθησε microεγάλο microέρος του εβραϊκού πληθυσmicroού κυρίως των microικροαστικών και λαϊκών στρωmicroάτων προς τις ανατολικές περιαστικές περιοχές ανακατανέmicroοντας τους επαγγελmicroατικούς

Άποψη του προσφυγικού συνοι-κισmicroού της Νεάπολης στα

Προσφυγικοί συνοικισmicroοί της Θεσσαλονίκης του Μεσοπολέmicroου

Στα ανατολικά η Νέα Κρήνη η Αρετσού το Κουρί το Κατιρλί το Δέρκων η Καλαmicroαριά το Καραmicroπουρνάκι το Αλλατίνι οι οικισmicroοί Προσφύγων Δηmicroοσιογράφων Νέας Τούζλας Ναυάρχου Βότση και Βυζαντίου Επίσης ανατολικά οι οικισmicroοί Προσφύγων Τροχιοδροmicroικών Οσίας Ξένης Καισάρειας και Αθηνών-Μουταλάσκης η Νέα Μαλακοπή η Τούmicroπα και η Τριανδρία και βορειανατολικά το Πανόραmicroα Ο συνοικισmicroός Χαριλάου που κατοικήθηκε και από πρόσφυγες προϋ-πήρχε από το 1920Βόρεια του κέντρου οι Σαράντα Εκκλησιές η Ευαγγελίστρια ο Άγιος Παύλος η Καλλι-θέα η Τρωάδα και η Τυρολόη οι Συκιές το Ροδοχώρι η Πολίχνη η Νεάπολη ο Ρήγας Φεραίος και η Νέα Βάρνα Στα δυτικά η Νέα Ευκαρπία η Σταυρούπολη το Νέο Κορδελιό το Χαρmicroάνκιοϊ ο Νέος Κουκλουτζάς (Εύοσmicroος) η Επτάλοφος οι Αmicroπελόκηποι η Ξηροκρήνη η Νέα Μενεmicroένη ο Βόσπορος οι οικισmicroοί Σιδηροδροmicroικών Ορτακιανών και Καϊστρίου Πεδίου Τέλος στο κέντρο δίπλα στον χώρο των εβραϊκών νεκροταφείων ο οικισmicroός της Αγίας Φωτεινής Ιστορική και φθαρmicroένη φωτο-

γραφία της αυγής του 20ού

συσχετισmicroούς προς όφελος του ελληνικού στοιχείου Η πρώτη δεκαετία του Μεσοπο-λέmicroου ήταν αρκετή υπό τις ιδιαίτερες συγκυρίες που αναπτύχθηκαν για να microεταλλά-ξει τη Θεσσαλονίκη από laquoεβραιούποληraquo σε laquoπροσφυγούποληraquoΩστόσο η παραmicroονή στο κέντρο θα αποδεικνυόταν σύντοmicroα αδύνατη για τη microεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων Η οικονοmicroική δυσπραγία απέκλεισε τους περισσότερους από την εmicroπορευmicroατική διαδικασία του ανοικοδοmicroούmicroενου ιστορικού κέντρου καθώς microετά την πυρκαγιά η τιmicroή των οικοπέδων και των νέων κτιρίων αυξήθηκε κατα-κόρυφα Η οικοδόmicroηση των συνοικισmicroών και η παραχώρηση ιδιόκτητης κατοικίας microε πολύ ευνοϊκότερους όρους ανάγκασαν σταδιακά τους πρόσφυγες να καταφύγουν εκεί ώστε να επιλύσουν ένα από τα βασικά ζητήmicroατα της διαβίωσής τους Ήδη το 1927 το 50 των προσφύγων διέmicroενε στους συνοικισmicroούς ενώ το 1932 οι κάτοικοι των προσφυγικών συνοικισmicroών ανέρχονταν περίπου στους 90000 Η επιλογή του τόπου κατοικίας συνδεόταν εκ των πραγmicroάτων microε την κοινωνική δια-στρωmicroάτωση του νεοαφιχθέντος πληθυσmicroού όπως αυτή διαmicroορφώθηκε microετά την προσφυγιά και σε microεγάλο βαθmicroό την αναπαρήγαγε Στα microέσα της δεκαετίας του 1930 microόνο το 15 των προσφύγων παρέmicroεινε στο ιστορικό κέντρο Οι πλέον εύποροι κατοί-κησαν εξαρχής στη συνοικία των Εξοχών Τα microέλη της ανώτερης και microέσης αστικής τάξης ndashσύmicroφωνα microε το ύψος της περιουσίας στην πατρίδα αλλά και την επαγγελmicroατική συνέχεια στη Θεσσαλονίκηndash microπόρεσαν να εγκατασταθούν στις ανακατασκευασmicroένες περιοχές της πυρίκαυστου ζώνης Μικρό microέρος των microικροαστικών και εργατικών στρω-microάτων κατοίκησε στις πρώην microουσουλmicroανικές φτωχογειτονιές του ευρύτερου κέντρου και στην Άνω Πόλη Οι κάτοικοι των συνοικισmicroών προέρχονταν από τη χαmicroηλή και microέση εισοδηmicroατική κατηγορία και αποτέλεσαν για πολλές δεκαετίες τον κύριο όγκο των microικροαστικών και εργατικών λαϊκών στρωmicroάτων της Θεσσαλονίκης Μέσα σε διάστηmicroα λίγων ετών η πόλη γνώρισε microια εκρηκτική διόγκωση microε το microέγε-θός της να αυξάνεται από τα 700 εκτάρια το 1913 στα 1500 το 1928 και στα 2000 το 1940 Οι συνοικισmicroοί σχηmicroάτιζαν microια ζώνη microήκους 16 χιλιοmicroέτρων γύρω από το ιστορικό κέντρο και σε αρκετή απόσταση από αυτό δηmicroιουργώντας ουσιαστικά microια δεύτερη πόλη Μεταξύ 1923 και 1935 ιδρύθηκαν περισσότεροι από 50 συνοικισmicroοί 14 από την ΕΑΠ 18 από την Πρόνοια 2 σε συνεργασία ΕΑΠ-Πρόνοιας και 10 από οικοδοmicroικούς συνεταιρισmicroούς Σε κοντινή απόσταση από το κέντρο δηmicroιουργήθηκαν

Προσφυγικός συνοικισmicroός στην Τούmicroπα της Θεσσαλονίκης

Στον συνοικισmicroό της Νέας Μαλακοπής Θεσσαλονίκης εγκα-

αρκετοί αυθαίρετοι που στα επόmicroενα έτη νοmicroιmicroοποιήθηκαν ή κατεδαφίστηκαν Ο πληθυσmicroός τους κυmicroαινόταν microεταξύ 500 και 7000 κατοίκων microε εξαίρεση την Τού-microπα που έφτασε το 1932 τους 32000 κατοίκους Στις περισσότερες περιπτώσεις ndashόπως συνέβη άλλωστε και στην ύπαιθροndash τα ονόmicroατα των συνοικισmicroών παρέπεmicroπαν στους τόπους καταγωγής Σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου η δηmicroοτική αρχή και οι διοικήσεις των κοινοτήτων δεν είχαν ασχοληθεί microε την ονοmicroατοδοσία των δρόmicroων Το γεγονός αντανακλούσε ίσως την ανεπαρκή ακόmicroη ενσωmicroάτωση των νέων τmicroηmicroάτων της πόλης στο κυρίως σώmicroα της αλλά και το γεγονός ότι οι νέες επιmicroέρους συνοικιακές τοπικές ταυτότητες βρίσκονταν σε microια διαδικασία δηmicroιουργίας που δεν είχε ακόmicroη ολοκληρωθεί Κατά κανόνα η ονοmicroατοδοσία που σηmicroειολογικά παρέπε-microπε στις ιδιαίτερες πατρίδες αλλά και στην κοινωνική ενσωmicroάτωση των προσφύγων microέσω της προβολής της ιδιαίτερης ταυτότητάς τους ξεκίνησε αργότερα από τα microέσα της δεκαετίας του 1940 Η ίδρυση των περιαστικών οικισmicroών ισοδυναmicroούσε ουσιαστικά microε επέκταση της Θεσ-

Ο συνοικισmicroός Τριανδρίας

[hellip] Είνε ο πιο ακάθαρτος συνοικισmicroός κι ο πτωχότερος χειρότερος από τον Τενεκέ Μαχαλά [hellip] Και οι κάτοικοι υποmicroένουν όλα τα microαρτύρια διότι δεν microπορούν τίποτε να κάνουν Άδικα θα φωνάζουν και θα τσιρίξουν Δεν θα τους ακούση κανείς Οι ίδιοι είνε τόσο πτωχοί ώστε δεν είνε σε θέση καmicromicroία βελτίωση να επιφέρουν στην κατάστασή τους Οι 200 θάλαmicroοι και οικίσκοι περίπου που αποτελούν το συνοικισmicroόν είνε ελεεινοί σε απίστευτο σηmicroείο Είνε κάτι χειρότερο από τρώγλες Σάπιοι εντελώς που σε κάθε φύσηmicroα του ανέmicroου υποκύπτουν και διαλύονται όπως συνέβη το χειmicroώνα Πολλές στέγες ανηπάργησαν από το microανιασmicroένο Βαρδάρη και ολόκληροι τοίχοι κατέρρευσαν Με την πρώτη βροχή οι θάλαmicroοι πληmicromicroυρούν οι τοίχοι microουσκεύουν και οι τρωγλοδύται βγαίνουν να στεγνώσουν στον ήλιο ή στον αέρα Εκεί microέσα λοιπόν στοιβάζονται σαν σαρδέλλες πολυmicroελείς οικογένειες πάνω στο υγρό χώmicroα και αγωνίζονται να υπερνική-σουν το θάνατο που παραmicroονεύει σε κάθε γωνία


σαλονίκης χωρίς όmicroως να εναρmicroονίζεται microε το προγραmicromicroατισmicroένο σχέδιο επέκτασης η τροποποίησή του το 1929 πραγmicroατοποιήθηκε ακριβώς microε σκοπό να προσαρmicroοστεί σε microια ήδη διαmicroορφωmicroένη κατάσταση Η απόσταση και το ελλιπέστατο οδικό και συγκοινωνιακό δίκτυο επέτειναν τον διαχωρισmicroό των συνοικισmicroών από την πόλη και δυσχέραναν την κοινωνική ένταξη και την αφοmicroοίωση των εποίκων Η συνήθης microορφή των νέων συνοικισmicroών ήταν παρόmicroοια microε αυτή που αναπτύχθηκε στις υπόλοιπες βορειοελλαδικές πόλεις καθώς παρόmicroοια ήταν η λογική αποκατάστα-σης όπως και το νοmicroοθετικό πλαίσιο microέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν Σχεδόν microέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 το οικιστικό τοπίο χαρακτήριζαν τα χαmicroηλά τυπο-ποιηmicroένα σπίτια microε τις microικρές αυλές οι λασπωmicroένοι χωmicroατόδροmicroοι οι ουρές και οι καυγάδες microπροστά στις κοινόχρηστες βρύσες η ανεπαρκής ηλεκτροδότηση η απου-σία συγκοινωνίας και οι ξεχειλισmicroένοι βόθροι Πυκνή ήταν η αρθρογραφία στον Τύπο σχετικά microε την ελαττωmicroατικότητα των κατασκευών τα οικονοmicroικά σκάνδαλα και τις καταχρήσεις στην οικοδόmicroηση των νέων οικισmicroών Εξάλλου αν και οι περισσότεροι συνοικισmicroοί στη Θεσσαλονίκη είχαν οικοδοmicroηθεί microέχρι το 1933 δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις προσφύγων που διαβιούσαν εκεί σε παραπήγmicroατα microέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1930 Κύριο χαρακτηριστικό της Ελλάδας του Μεσοπολέmicroου και της ζωής των προσφύγων ήταν η φτώχεια Ωστόσο η έλευσή τους συνετέλεσε σε microια σειρά σηmicroαντικών ανακα-τατάξεων και στο οικονοmicroικό πεδίο Στο πλαίσιο αυτό η επαγγελmicroατική απασχόληση των προσφύγων στα αστικά κέντρα και ειδικότερα στη Θεσσαλονίκη αξίζει microια αναλυ-τικότερη προσέγγιση

Η επαγγελmicroατική απασχόληση Αν η microαζική κατασκευή οικιών στους περιαστικούς συνοικισmicroούς και στην ύπαιθρο επέλυσε σε σηmicroαντικό βαθmicroό τις στεγαστικές ανάγκες των προσφύγων και η δια-νοmicroή της γης το βιοτικό πρόβληmicroα των εγκατεστηmicroένων στις αγροτικές περιοχές η εργασιακή απασχόληση και συνεπώς η επιβίωση των αστών προσφύγων χωρίς την κρατική συνδροmicroή αποδεικνυόταν αρκετά πιο περίπλοκη Σύmicroφωνα microε την απογραφή του 1928 το 52 των προσφύγων προερχόταν από αστι-κές περιοχές και το 48 από αγροτικές Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη

Μικροί πρόσφυγες από το Σοχούmicro δουλεύουν ως λούστροι

Θεσσαλονίκη και στις άλλες πόλεις της Βόρειας Ελλάδας κατάγονταν στην πλειοψηφία τους από τόπους microε εδραιωmicroένη αστική επαγγελmicroατική παράδοση Στις πόλεις και στα ηmicroιαστικά κέντρα του οθωmicroανικού κράτους τα 23 των Ελλήνων είχαν δική τους επι-χειρηmicroατική δραστηριότητα εργάζονταν δηλαδή ως έmicroποροι βιοτέχνες και τεχνίτες ενώ το 13 ήταν εξαρτηmicroένοι εργάτες χειρώνακτες που ζούσαν από την εκmicroίσθωση της εργατικής τους δύναmicroης Αρκετοί ιδιαίτερα στα ηmicroιαστικά κέντρα είχαν microεικτή απασχόληση (αστική και αγροτική) ή εκmicroεταλλεύονταν την αγροτική τους ιδιοκτησία χωρίς οι ίδιοι να εmicroπλέκονται στην παραγωγήΗ ανεργία η υποαπασχόληση και το εξαιρετικά χαmicroηλό εισόδηmicroα αποτέλεσαν σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου το βασικό πλαίσιο της αστικής επαγγελmicroατικής ζωής των περισσότερων προσφύγων Στη Θεσσαλονίκη οι πρόσφυγες αποτελούσαν το 80 των ανέργων και των υποαπασχολούmicroενων microια microεγάλη δεξαmicroενή από την οποία αντλείτο το φθηνό εργατικό δυναmicroικό που χρησιmicroοποιήθηκε στην ανοικοδόmicroηση της πόλης στα δηmicroόσια έργα της περιαστικής ζώνης και της microακεδονικής ενδοχώρας και στη βιοmicroηχανία Ορισmicroένα microέλη της προσφυγικής κοινότητας κατόρθωσαν να διατηρήσουν την εργα-σιακή τους ιδιότητα ndash κυρίως έmicroποροι που περιέσωσαν microέρος των κεφαλαίων και των επαγγελmicroατικών τους επαφών γιατροί εκπαιδευτικοί τραπεζικοί υπάλληλοι αλλά και αλιείς γεωργοί κτηνοτρόφοι και τεχνίτες Η επιτακτική ανάγκη της επιβίωσης ανά-γκασε τους περισσότερους να στραφούν σε άλλες κατευθύνσεις microειωmicroένου εισοδή-microατος και γοήτρου σε σχέση microε αυτές που ακολουθούσαν στους τόπους καταγωγής Ωστόσο παρά τη microαζική εξαθλίωση και τη γενικευmicroένη κοινωνική τους υποβάθmicroιση οι επαγγελmicroατικές συνήθειες και οι αξίες που υιοθέτησαν στις πατρίδες τους καθό-ρισαν τον τρόπο microε τον οποίο οι πρόσφυγες πρωτίστως επιδίωξαν να αφοmicroοιωθούν εργασιακά στα νέα αστικά κέντρα δηλαδή microε την αυτοαπασχόληση Η εισροή των προσφύγων προκάλεσε microεγάλη αύξηση των microικροεπιχειρηmicroατιών των microικροεπαγγελmicroατιών και των εmicroπόρων Στη βιοmicroηχανική απογραφή του 1930 διαπι-στώνεται microεγάλη αύξηση των microικρών βιοτεχνικών επιχειρήσεων σε σχέση microε τις microεσαίου και microεγάλου microεγέθους Μεγάλος αριθmicroός των ιδιοκτητών ήταν πρόσφυγες γεγονός στο οποίο συνέβαλε και η χορήγηση επαγγελmicroατικών δανείων από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος Χάρη στον νόmicroο laquoΠερί παροχής οικονοmicroικής ενισχύσεως

Βασικό χαρακτηριστικό των προσφυγικών κοινοτήτων ήταν

Γυναίκα από την Κίσκα της Καπ-παδοκίας εγκατεστηmicroένη στην

εγγυήσει της ελληνικής πολιτείας εις οmicroογενείς πρόσφυγας microικροεπαγγελmicroατίαςhellipraquo δηmicroιουργήθηκαν microικρές προσφυγικές βιοτεχνικές επιχειρήσεις κυρίως ταπητουργίας υφαντουργίας microεταξουργίας και χαλκουργίας κλάδοι δηλαδή στους οποίους οι πρό-σφυγες microετέφεραν την πλούσια παράδοση και εmicroπειρία από τις πατρίδες τουςΟ κατακερmicroατισmicroός της παραγωγής οδήγησε σε κατάτmicroηση του καταναλωτικού κοινού και σε συmicroπίεση των κερδών που συχνά δεν υπερέβαιναν το εισόδηmicroα του εργάτη Το φαινόmicroενο του υπερεπαγγελmicroατισmicroού ή επαγγελmicroατικού πληθωρισmicroού όπως ονο-microάστηκε σε συνδυασmicroό microε τη διεθνή οικονοmicroική κρίση του 1929 οδήγησε πολ-λές microικρές επιχειρήσεις σε χρεωκοπία και στη microετάβαση των ανεξάρτητων τεχνιτών βιοτεχνών και εmicroπόρων στο καθεστώς της εξαρτηmicroένης εργασίας Σηmicroαντικό microέρος ιδιαίτερα των αντρών προσφύγων συγκροτούσε microια ασταθή επαγγελmicroατική τάξη που άλλαζε επάγγελmicroα microέχρι και έξι φορές τον χρόνο Πολλοί από αυτούς microεταβάλλονταν από microικροεπιχειρηmicroατίες που απασχολούσαν βοηθούς ndashσυνήθως microέλη της οικογέ-νειάς τουςndash σε πλανόδιους εmicroπόρους ή σε εργάτες και το αντίστροφο Αυτή η microορφή της επαγγελmicroατικής ένταξης συνέβαλε ουσιαστικά στη διευρυmicroένη αναπαραγωγή και στη microαζικοποίηση ενός microοντέλου επαγγελmicroατικής απασχόλησης που επικρατούσε σε microικρότερο βαθmicroό και πριν από την έλευση των προσφύγων Ωστόσο η microαζική εγκατάσταση προσφύγων στα αστικά κέντρα αποτέλεσε έναν από τους βασι-κούς παράγοντες της βιοmicroηχανικής ανάπτυξης κατά το βrsquo microισό της δεκαετίας του 1920 Δύο κυρίως λόγοι συνέτειναν σε αυτό η διεύρυνση της ζήτησης καταναλωτι-κών αγαθών ndashιδιαίτερα των ειδών πρώτης ανάγκηςndash λόγω της microεγέθυνσης του κατα-ναλωτικού κοινού και η διάθεση microαζικού και φτηνού ειδικευmicroένου ή ανειδίκευτου εργατικού δυναmicroικού και των δύο φύλωνΟι επείγουσες βιοτικές ανάγκες ενός διογκωmicroένου πλέον τmicroήmicroατος του πληθυσmicroού προκάλεσαν microείωση των ηmicroεροmicroισθίων γεγονός που διευκόλυνε τη δηmicroιουργία νέων παραγωγικών microονάδων και την αύξηση της παραγωγής microε microειωmicroένο κόστος Οι άντρες εργάζονταν κυρίως στην κατεργασία δέρmicroατος στη βιοmicroηχανία τροφίmicroων στην παρα-γωγή microηχανηmicroάτων και εργαλείων στις οικοδοmicroές και στα microεγάλα κρατικά τεχνικά έργα Οι γυναίκες απασχολούνταν ως επί το πλείστον στα καπνεργοστάσια στην ταπητουργία και στην υφαντουργία Η ανάγκη για επιβίωση σηmicroατοδότησε εξάλλου τη microαζική έξοδο των γυναικών προσφύγων στην εργασία ndash ως βοηθητικό προσωπικό

[hellip] Η ανάγκη κάνει πολλά Τι να κάνεις Τι ήmicroουνα Δεκαπέντε χρονών κοριτσάκι και στα τούβλα δούλεψαhellip Κουρασmicroένη σας λέωhellip Αυτά εδώ τα χέρια αν τρέmicroουν Εκείνα τα τούβλα χειροποίητα ήταν Τρία τούβλα παίρναmicroε στην κοιλιά Στην Τούmicroπα ήταν ένα είδος εργοστασίου καλοκαιρινό Πηγαίναmicroε και δουλεύαmicroε στα τούβλα Να σηκώνεις microικρό κοριτσάκι πέντε κιλά πράmicroα να πας και να rsquoρθεις να πηγαίνεις και να τrsquo αφήνεις να έρχεσαι και να το ξαναγεmicroίζεις [hellip]Η αδερφή microου microικρότερη πήγε υπηρέτρια δεν της άρεσαν τέτοιες βαριές δουλειές Πηγαίναmicroε από δω Καλαmicroαριά στην Τούmicroπα ποδαρόδροmicroο και δουλεύαmicroε στα τούβλα έξι κορίτσια από δω Με τα πόδια πηγαίναmicroε microε τα πόδια ερχόmicroασταν Δουλεύαmicroε 10-11 ώρες microες τον ήλιο όλη την ηmicroέρα Ούτε δέντρα είχε τότε ούτε τίποτα Ύστερα τα φύτεψαν όταν έγιναν οι συνοικισmicroοί Τότε ήταν ένα χάος [hellip]

[hellip] Πέθανε ο πατέρας το 1926 microείναmicroε εγώ τα αδέλφια microου και η microάνα microου χήρα Τι να κάνουmicroε που να δουλέψουmicroε Έφυγε η αδερφή microου πήγε σrsquo ένα σπίτι κάτω στη Θεσσαλονίκη δούλα Τότες δούλες τις λέγανε Η microάνα microου ξενοδούλευε έπλενε ρούχα Έπιασα τα 12-13 χρονώ Πήγα microέχρι την τρίτη τάξη Αλλά δε βάστηξα η microάνα microου πού να βρει φόρους Έφυγα από microικρός και πήγα στα ψάρια σε καϊκι Από εκεί και πέρα άρχισαν τα πράmicroατα λίγο να φτάνουν Λίγο [hellip] [hellip] Είχα έναν αδερφό microrsquo έβαλε να κάνω κάτλα να πουλάω δηλαδή τσιγάρα και καρα-microέλες microε microια τάβλα στο λαιmicroό Μου έδωσε πεντακόσιες δραχmicroές σrsquo έρmicroαια πήγαmicroε ψωνίσαmicroε αυτό ήταν το κεφάλαιο Εγώ το κεφάλαιο το είχα σιγά-σιγά όmicroως είχα τον άλλο microου αδερφό ο οποίος αρρώστησε και έπαθε ίκτερο και στραβωνόταν Μrsquo εκεί-νον καταγίνηκα ήταν δεκαοχτώ χρονών παλικάρι τα κεφάλαιο φορτωνόταν πλάτη [hellip] έφυγε [hellip] Το κεφάλαιο σιγά-σιγά έσβησε Τι κάνουmicroε τώρα Αναγκάστηκα να κάνω το λούστρο Απrsquo το rsquo25 microέχρι το rsquo28 έκανα το λούστρο Έβγαζα το microεροκάmicroατο δόξα τω Θεώ κατέβαινα κάθε microέρα microε τα πόδια στη Θεσσαλονίκη [hellip]

Οι προφορικές microαρτυρίες ανήκουν στους πρόσφυγες Δέσποινα Ζαmicroπέτογλου Εmicromicroανουήλ Ασίκη Χαράλαmicroπο Λυπηρίδη (Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισmicroού Δήmicroου Καλαmicroαριάς) Κοινός τόπος της προσφυγικής

εργασίας ήταν η δυσαναλογία

στις microικροεπιχειρήσεις της οικογένειας ως εποχιακές εργάτριες υπηρέτριες πλύ-στρες ράφτες και πλέκτριες σε κατrsquo οίκον εργασία και σε άλλες laquoπαρακατιανέςraquo και ευκαιριακές δουλειές Εκτός από τους χαmicroηλόmicroισθους ενήλικες εργαζόmicroενους τα παιδιά των προσφύγων ήταν οι άλλοι laquoαπόκληροιraquo που microε την εργασία τους συνεισέφεραν στο οικογενειακό εισόδηmicroα άλλοτε microε laquoδουλειές του ποδαριούraquo και άλλοτε ως microαθητευόmicroενοι στους τεχνίτες ή στα εργοστάσια Τα microαθητολόγια στα σχολεία των προσφυγικών συνοικι-σmicroών οι προφορικές διηγήσεις και τα φωτογραφικά τεκmicroήρια της εποχής microαρτυρούν τα υψηλά ποσοστά και τις σκληρές συνθήκες της παιδικής εργασίας στις πόλεις της Βόρειας Ελλάδας τη βίαιη και πρώιmicroη διακοπή της σχολικής εκπαίδευσης την ευθύνη συντήρησης των οικογενειών τους από την προεφηβική ακόmicroη ηλικίαΑξιοσηmicroείωτη ήταν στη Θεσσαλονίκη η πρώιmicroη σε σχέση microε τις συνθήκες εγκατά-στασης ενσωmicroάτωση των προσφύγων στην επαγγελmicroατική ζωή της πόλης Ήδη το 1926 τα 12 από τα 82 microέλη της Ένωσης Βιοmicroηχάνων Μακεδονίας ήταν πρόσφυγες όπως και τα 300 από τα 1200 microέλη του Εmicroπορικού και Βιοmicroηχανικού Επιmicroελητηρίου Θεσσαλονίκης και τα 2700 από τα 6700 του Επαγγελmicroατικού Επιmicroελητηρίου Στα εργατικά σωmicroατεία microέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 είχαν εγγραφεί 13000 πρόσφυγες που αποτελούσαν περίπου το 50 του εργατικού δυναmicroικού ενώ ιδρύ-θηκαν και αρκετά αmicroιγώς προσφυγικά επαγγελmicroατικά σωmicroατεία Η έντονη δραστηριότητα πήγαζε αναmicroφίβολα από την επιτακτική ανάγκη επιβίωσης αλλά ταυτόχρονα αντανακλούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο που επρόκειτο πλέον να διαδραmicroατίσουν οι πρόσφυγες στην επαγγελmicroατική ζωή των πόλεων Αντίστοιχα υπο-βιβάστηκαν οι παραδοσιακοί ρόλοι άλλων εθνοτικών οmicroάδων όπως στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης όπου microεταβλήθηκε το καθεστώς σε αρκετούς επαγγελmicroατικούς τοmicroείς στους οποίους το εβραϊκό στοιχείο κατείχε έως τότε τα σκήπτρα όπως στο εmicroπόριο στη βιοmicroηχανία και στην αλιεία Σύmicroφωνα microε την απογραφή του 1928 οι πρόσφυγες συmicromicroετείχαν τουλάχιστον κατά 20 σε κάθε τοmicroέα της οικονοmicroικής ζωής φτάνοντας σε αρκετούς κλάδους το 40-50 Αν και ο κύριος πυρήνας της επαγγελmicroατικής ζωής υπήρξε το κέντρο οι ανάγκες των κατοίκων και η επάρκεια χώρου οδήγησαν σταδιακά σε microια περιορισmicroένη ανάπτυξη του microικροεmicroπορίου καθώς και σε microια εξίσου περιορισmicroένη ανάπτυξη της αγροτικής και

Στη Μεταmicroόρφωση Χαλκιδικής εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες

κτηνοτροφικής απασχόλησης στους συνοικισmicroούς όπως και στην κατασκευή εργοστα-σίων εκεί όπου εξάλλου ζούσε το πλεονάζον φθηνό εργατικό δυναmicroικόΣτο κέντρο ή στην περιφέρεια των πόλεων οι πρόσφυγες αφέθηκαν ουσιαστικά στην τύχη τους ως προς την εργασιακή τους απασχόληση Στο πεδίο αυτό η πολιτεία υπο-βοηθούmicroενη από τις συνθήκες αλλά και από την απόφαση εφαρmicroογής microιας σαφούς πολιτικής αγροτικής αποκατάστασης ενίσχυσε τους πρόσφυγες που εγκαταστάθη-καν στην ύπαιθρο microεταβάλλοντας την όψη και το microέλλον της Βόρειας Ελλάδας και καθιστώντας την ουσιαστικά δέκα χρόνια microετά την απελευθέρωσή της τmicroήmicroα του ελλαδικού κράτους

Η αγροτική αποκατάσταση Εθνικός εποικισmicroός εθνική ολοκλήρωσηΟι αλλαγές στην εθνολογική σύσταση στην οικονοmicroία και στην πολεοδοmicroία αποτε-λούν βασικές όψεις της εγκατάστασης των προσφύγων και της σηmicroασίας της για την οριστική και ουσιαστική ενσωmicroάτωση των αστικών κέντρων της Βόρειας Ελλάδας στο ελληνικό κράτος Ωστόσο η αγροτική αποκατάσταση ήταν εκείνη που προσέδωσε στην εγκατάσταση χαρακτήρα εθνικού εποικισmicroού και συνέδεσε άρρηκτα τη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη στον εθνικό κορmicroό Επρόκειτο για ένα έργο microείζονος σηmicroασίας και αναλόγου microεγέθους χάρη στο οποίο επιτεύχθηκε η αποκατάσταση χιλιάδων προσφύ-γων και προκλήθηκαν πολλαπλές ανακατατάξεις στη γεωγραφία στη δηmicroογραφία στις οικονοmicroικές δοmicroές στην πολιτική ζωή και στις κοινωνικές νοοτροπίες των Νέων Χωρών και της χώρας συνολικάΑπό τους περίπου 1250000 πρόσφυγες στη Βόρεια Ελλάδα εγκαταστάθηκαν συνο-λικά οι 746000 638300 στη Μακεδονία και 108700 στη Δυτική Θράκη Από αυτούς η συντριπτική πλειοψηφία 446000 και 72000 αντίστοιχα αποκαταστάθηκαν σε αγροτικές περιοχές Στην Παλαιά Ελλάδα αντίθετα το microεγαλύτερο ποσοστό δηλαδή οι 344000 κατοίκησαν στις πόλεις κυρίως στην Αθήνα και στον Πειραιά και microόνο οι 33500 στην ύπαιθρο Η κατανοmicroή οφειλόταν στον προγραmicromicroατισmicroό της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύ-γων σε συνεργασία microε το ελληνικό κράτος Πρωταρχικός στόχος υπήρξε η παροχή παραγωγικής απασχόλησης στους πρόσφυγες ώστε σταδιακά και σύντοmicroα να κατα-στούν οικονοmicroικά αυτάρκεις και microη εξαρτώmicroενοι από την έξωθεν βοήθεια Γιrsquo αυτόν

τον λόγο η Επιτροπή ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο microε την αγροτική αποκατάσταση και δευτερευόντως microε την αστική που αποτέλεσε microέριmicroνα κυρίως του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας και ΑντιλήψεωςΣτο πλαίσιο αυτό η επιλογή της microαζικής αγροτικής εγκατάστασης στην Παλαιά Ελλάδα απορρίφθηκε εξαρχής καθώς οι δυνατότητες της γεωργικής απασχόλησης εκεί ήταν εξαιρετικά περιορισmicroένες ακόmicroη και για τον ντόπιο πληθυσmicroό Αντίθετα για την επι-λογή των Νέων Χωρών συνηγορούσαν βασικοί παράγοντες όπως το πεδινό του microεγα-λύτερου microέρους των εδαφών που καθιστούσε δυνάmicroει εύφορες τις υποψήφιες περι-οχές και η αποχώρηση περίπου 520000 microουσουλmicroάνων microε τη Σύmicroβαση Ανταλλαγής του 1924 όπως και 95000 σλαβόφωνων το 1919 γεγονός που έθετε στη διάθεση του ελληνικού κράτους χιλιάδες στρέmicromicroατα για καλλιέργειαΟι διαδικασίες ανεύρεσης εδαφών και οικονοmicroικών πόρων για την καλλιέργεια προχώ-ρησαν ταχύτατα Το 1924 και το 1927 το ελληνικό κράτος σύναψε δάνεια 13000000 αγγλικών λιρών microε τράπεζες του εξωτερικού και microε την Εθνική Τράπεζα Η διαχείριση των ποσών ανατέθηκε στην Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων microε σκοπό να καλυ-φθεί οικονοmicroικά κυρίως η αγροτική αποκατάσταση Παράλληλα το 1926 η πολιτεία microεταβίβασε στην Επιτροπή Αποκατάστασης την κυριότητα 8300000 στρεmicromicroάτων

Διαθεσιmicroότητα γαιών και προσφυγική εγκατάσταση

Πρόσφυγες Στρέmicromicroατα γης

Μακεδονία 638253 5487865

Δυτική Θράκη 107607 2260190

Ήπειρος 8179 80838

Νησιά Αιγαίου 56613 44547

Κρήτη 33900 154552

Παλαιά Ελλάδα 377297 362452

Οι Μουσουλmicroάνοι της Βόρειας Ελλάδας αποτελούσαν πολυ-

από τα οποία το 85 βρισκόταν στη Μακεδονία και στη Θράκη Αποτελούνταν από τα κτήmicroατα των ανταλλάξιmicroων microουσουλmicroάνων από δηmicroόσια κτήmicroατα και ορισmicroένες microοναστηριακές γαίες και από τις εκτάσεις που απαλλοτριώθηκαν microέσω της αγροτικής microεταρρύθmicroισης δηλαδή τα τσιφλίκια Η αγροτική microεταρρύθmicroιση επιτάχυνε την αποκατάσταση των προσφύγων αλλά και επι-ταχύνθηκε από την έλευσή τους Η απαλλοτρίωση των microεγάλων αγροτικών ιδιοκτη-σιών και η διανοmicroή τους στους καλλιεργητές αποτελούσε βασική θέση του Κόmicromicroατος των Φιλελευθέρων Χρειάστηκε ωστόσο η ασφυκτική πίεση της ανεύρεσης πόρων ζωής για τους χιλιάδες πρόσφυγες ώστε να τεθεί σε πρακτική εφαρmicroογή η επιταγή της νοmicroοθεσίας του 1907 Η τελευταία εmicroπλουτίστηκε από τα νοmicroοθετικά διατάγmicroατα του 1923 και του 1926 που ενέταξαν στις κατηγορίες των δικαιούχων τους πρόσφυ-

Η Συντονιστική Επιτροπή Απο-καταστάσεως Προσφύγων του

Από το Μαύρο Βιβλίον της προσφυγικής ζωής

[hellip] Ταυτοχρόνως δαίmicroονες επικάθηνται εις τα στήθη των γεωργών διάφοροι τσι-φλικάδες νέmicroονται την γην Παίρνουν άδειες παρανόmicroως και πωλούν τα τσιφλίκια ενώ εmicroπαίζουν τον πτωχό τον κόσmicroο ότι έγινε νόmicroος που δεν επιτρέπει αγοραπωλησίας επί τσιφλικίων100 οικογένειες στην Αλιστράτη δεν έχουν χωράφια ενώ υπάρχουν πολλά πάmicroπολλα Πολλές οικογένειες εκεί κάθηνται σε ερείπια microέσαhellip Διάφορα τούρκικα σπίτια τα έχουν οι τσορmicroπατζήδες ενώ οι δυστυχισmicroένοι όmicroοιοί των κοιmicroώνται στις σάλες120 οικογένειαι στο Γκουλάκι διψούν δεν έχουν νερό διότι λυπούνται να εξοδεύσουν 100000 δραχmicroάς ενώ σε ψώφια ζώα δίδουν εκατοmicromicroύρια17 οικογενειών κατέρρευσαν αι οικίαι στο Μανδύλι και χωράφια δεν τους δίδονται διότι έτσι θέλουν 4-5 τσορmicroπατζήδεςΣτην Κορmicroίστα δύο χρόνια σε σκοτεινά δωmicroάτια κάθηνται οι πρόσφυγες και δεν έχουν αρκετά χωράφια να ζήσουν διότι το Μοναστήρι της Εικοσιφοινίσης τα έδωκε για να τα εκmicroεταλλευτή ένας πτωχός από τη Δράmicroα που έχει 30 εκατοmicromicroύρια [hellip]


γες καλλιεργητές Η διανοmicroή των κτηmicroάτων στις Νέες Χώρες κρίθηκε αναγκαία και για άλλους λόγους Μετά την τραυmicroατική εmicroπειρία του ξεριζωmicroού από τις πατρογονικές εστίες και την εγκατάλειψη των περιουσιών θεωρήθηκε απαραίτητη η ενίσχυση του αισθήmicroατος ιδι-οκτησίας microέσω της κατανοmicroής της γης Η δηmicroιουργία microιας πολυπληθούς τάξης microικρο-ϊδιοκτητών συνέβαλε στην οικονοmicroική και κοινωνική ενσωmicroάτωση του προσφυγικού πληθυσmicroού στην αποφυγή της πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης και των κοινωνικών αναταραχών Δεν ήταν microικρότερης σηmicroασίας η προσδοκώmicroενη οικονοmicroική ανάκαmicroψη των εποι-κισθέντων περιοχών Η παρατεταmicroένη πολεmicroική περίοδος (Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroος Μικρασιατική εκστρατεία) καθυστέρησε την αξιοποίηση των προσαρτηmicroένων εδαφών Η επιτακτική ανάγκη επιβίωσης των προσφύγων έδωσε το έναυσmicroα για την αξιοποίηση των περιοχών που επλήγησαν από τους πολέmicroους και όχι σπάνια ερηmicroώθηκαν από τους κατοίκους τους λόγω των πληθυσmicroιακών microετακινήσεων της τελευταίας δεκαε-

τίας Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από την εγκατάσταση η αναλογία στις πεδινές περιοχές της Μακεδο-νίας ήταν 41 κάτοικοι ανά τετραγω-νικό χιλιόmicroετρο ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα 85 Οι πρόσφυγες συνέβαλαν στην πλη-θυσmicroιακή αύξηση της υπαίθρου αλλά ndashσε συνδυασmicroό microε την απο-χώρηση microουσουλmicroάνων και σλαβό-φωνωνndash και στη ριζική microεταβολή των εθνολογικών δεδοmicroένων υπέρ του ελληνικού στοιχείου Το 1913 ο ελληνικός πληθυσmicroός στη Μακεδο-νία υπερείχε ελάχιστα microε ποσοστό 426 έναντι του microουσουλmicroανικού που ανερχόταν στο 394 Το υπό-

Η ανεύρεση οικονοmicroικών πόρων ανήλθε σε επιτακτική ανάγκη

Απαλλοτριώσεις τσιφλικιών ανά έτος

Έτος Αριθmicroός

τσιφλικιών

1917 0

1918 1

1919 0

1920 63

1921-1922 12

1923 642

1924-1925 561

λοιπο 18 αποτελούσαν οι σλαβόφωνοι και οι Εβραίοι Το 1928 το ποσοστό των Ελλήνων ανερχόταν πλέον στο 88 ενώ οι υπόλοιπες εθνότητες άγγιζαν microόλις το 12 Αντίστοιχα το 1913 στη Θράκη οι Έλληνες αποτελούσαν το 17 ενώ το 1926 αυξήθηκαν στο 62 Η πολιτική της εθνικής οmicroοιογένειας και της οριστικής ενσωmicroάτωσης της Βόρειας Ελλάδας στο εθνικό οικονοmicroικό σύνολο υποστηρίχθηκε εξίσου από το επίσηmicroο ελλη-νικό κράτος και την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων αλλά και από τη δραστηριό-τητα και την πρωτοβουλία των προσφύγων Μέσω και της Επιτροπής Αποκατάστασης η κρατική παρέmicroβαση υπήρξε έντονη όσον αφορά τις υποδοmicroές για την ανάπτυξη της υπαίθρου και την αλλαγή των δοmicroών της αγροτικής οικονοmicroίας Πέρα από τις απαλλοτριώσεις το κράτος ενίσχυσε την αγροτική προσφυγική αποκατάσταση microε την κατασκευή εκτεταmicroένων εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών έργων την ανάπτυξη του οδικού δικτύου και την κατασκευή δεκάδων χιλιάδων σπιτιών στους αγροτικούς οικι-σmicroούς Τα παραπάνω έργα υποδοmicroής προσέφεραν για αρκετά χρόνια απασχόληση σε χιλιάδες πρόσφυγες Τα βασικότερα εγγειοβελτιωτικά έργα υλοποιήθηκαν στην Ανατολική και στην Κεντρική Μακεδονία και περιλάmicroβαναν αρδευτικά έργα στις κοιλάδες των ποταmicroών Αξιού Αλιάκmicroονα Αγγίτη Στρυmicroόνα και Νέστου αποξήρανση των λιmicroνών του Αρτζάν και του Αmicroατόβου στον νοmicroό Κιλκίς του Αχινού στον νοmicroό Σερρών των Γιαννιτσών στον νοmicroό Πέλλης και την κατασκευή του φράγmicroατος της Δοϊράνης Το πρόγραmicromicroα απέδωσε στην καλλιέργεια εκατοmicromicroύρια στρέmicromicroατα microόνο η εξυγίανση των πεδιά-δων Θεσσαλονίκης Σερρών και Δράmicroας απέδωσε 1625000 στρέmicromicroατα Πέρα από το βασικό και προφανές όφελος της αύξησης των καλλιεργήσιmicroων γαιών χάρη στα έργα αυτά microειώθηκαν οι πληmicromicroύρες και καταπολεmicroήθηκε η ελονοσία εστία της οποίας ήταν τα στάσιmicroα ύδατα στις λίmicroνες και στα έλη Η αύξηση των εδαφών και των καλλιεργητών οδήγησε στην κατακόρυφη άνοδο της γεωργικής παραγωγής Οι πρόσφυγες αποτέλεσαν το ανθρώπινο κεφάλαιο όχι microόνο microε την παροχή σκληρής εργασίας αλλά και λόγω της καινοτόmicroου νοοτροπίας τους Προερχόmicroενοι συνήθως από περιοχές microε υψηλότερο βιοτικό και microορφωτικό επίπεδο αποδείχθηκαν δεκτικοί σε νέες microεθόδους οργάνωσης της αγροτικής παραγωγής επη-ρεάζοντας συχνά προς αυτή την κατεύθυνση το γηγενές και περισσότερο συντηρη-

Πλήθος εγγειοβελτιωτικών έργων που πραγmicroατοποιήθηκαν

Οι πρόσφυγες microετέφεραν από τις πατρίδες τους γεωργικές

τικό στοιχείο Η προσανατολισmicroένη στη microονοκαλλιέργεια παραγωγή υποχώρησε προς όφελος της πολυκαλλιέργειας ενώ η microέθοδος της αγρανάπαυσης αντικαταστάθηκε από την εντατικοποίηση της γεωργίας την ευρεία χρήση λιπασmicroάτων και τη σταδιακή αύξηση της χρήσης microηχανικών microέσων Επίσης οι πρόσφυγες ανέπτυξαν νέες microορφές καλλιέργειας microεταφέροντας από τις πατρίδες τους άγνωστες στον ελλαδικό χώρο τεχνογνωσίες και ποικιλίες φυτών Ο συνδυασmicroός όλων αυτών των παραγόντων οδή-γησε σε πολλαπλασιασmicroό της αγροτικής παραγωγής ιδιαίτερα του καπνού αλλά και της αmicroπελουργίας της σηροτροφίας των σιτηρών του βαmicroβακιού των οσπρίων των λαχανικών και των οπωροκηπευτικών Η ΕΑΠ και το κράτος ενίσχυσαν επιπλέον την αγροτική εγκατάσταση microε τη λειτουργία γεωργικών δενδροκοmicroικών και κτηνιατρικών σταθmicroών ορισmicroένων πρότυπων και πειραmicroατικών κτηmicroάτων microε τη διανοmicroή ζώων και γεωργικών εργαλείων και microε την κατασκευή δικτύων ύδρευσης υδραγωγείων και φρεάτωνΕξίσου πρωτοπόρα για τα ελληνικά δεδοmicroένα ήταν η microαζική συmicromicroετοχή των προσφύ-γων στο αγροτικό συνεταιριστικό κίνηmicroα Οι πρόσφυγες υιοθέτησαν πρόθυmicroα την ιδέα του συνεταιρισmicroού καταφέρνοντας να ενισχύσουν αφενός τη διαπραγmicroατευτική τους ικανότητα σε microια αγορά φθίνουσα για τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα και αφετέρου το κρατικό πιστωτικό σύστηmicroα Ήδη στα τέλη του 1925 λειτουργούσαν στη Θράκη 119 αγροτικοί προσφυγικοί συνεταιρισmicroοί ενώ στη Μακεδονία τα στατιστικά στοιχεία είναι σαφή 404 προσφυγικοί συνεταιρισmicroοί microε 30683 microέλη 34 microεικτοί προσφυγικοί συνεταιρισmicroοί microε 3674 microέλη και τέλος 191 προσφυγικοί συνεταιρισmicroοί γηγενών microε 18871 microέλη Το ίδιο έτος το 6084 των προσφύγων και microόνο το 3916 των γηγενών συmicromicroετεί-χαν στους συνεταιριστικούς φορείς της Μακεδονίας Η συνεταιριστική οργάνωση και η φερεγγυότητα όσον αφορά την αποπληρωmicroή των δανείων διεύρυναν την πιστωτική πολιτική των τραπεζών υπέρ των προσφύγων ιδιαίτερα microέσω της Εθνικής Τράπεζας όπως και της Αγροτικής που ιδρύθηκε το 1929Εξίσου microεγάλης σηmicroασίας και εmicroβέλειας αποδείχθηκε το έργο της σύστασης των οικι-σmicroών και της οικοδόmicroησής τους Τα ανταλλάξιmicroα σπίτια εγκαταλείφθηκαν τις περισ-σότερες φορές σε κακή κατάσταση από τους προηγούmicroενους ιδιοκτήτες τους και σε κάθε περίπτωση κάλυπταν ελάχιστες ανάγκες σε σχέση microε τον αριθmicroό των άστεγων

προσφύγων Για την ολοκληρωmicroένη στέγαση όλων των οικογενειών κατασκευάστηκαν 52560 κατοικίες από την ΕΑΠ 13475 από το ελληνικό δηmicroόσιο και χρησιmicroοποιή-θηκαν 63885 σπίτια ανταλλάξιmicroων Η κατασκευή των νέων κατοικιών πραγmicroατοποι-ήθηκε microε δύο τρόπους microε ανάθεση σε εργολάβους και microε προσωπική εργασία των ίδιων των κατοίκων υπό την καθοδήγηση των υπηρεσιών της ΕΑΠ Στη Μακεδονία οι πρόσφυγες τοποθετήθηκαν σε 1385 οικισmicroούς είτε νεοσύστατους αmicroιγώς προ-σφυγικούς είτε προϋπάρχοντες στους οποίους συmicroβίωσαν microε τους γηγενείς Τόσο αριθmicroητικά όσο και σε ζητήmicroατα υποδοmicroών ενισχύθηκαν σαφώς οι πεδινές περιοχές γεγονός που οδήγησε στην εγκατάλειψη και στην παρακmicroή των ορεινών Γιrsquo αυτόν τον λόγο αλλά και επειδή microεγάλες εκτάσεις που χρησιmicroοποιούνταν ως βοσκότοποι παρα-δόθηκαν στην καλλιέργεια η νοmicroαδική κτηνοτροφία αποδυναmicroώθηκε και σταδιακά εξαφανίστηκε από τη Μακεδονία και τη Θράκη Η σύσταση χιλιάδων κοινοτήτων και συνοικιών οδήγησε σε microια καινούργια χωροτα-ξική κατανοmicroή και σε ένα νέο δίκτυο αγροτικών οικισmicroών Με τον τρόπο αυτό η ανά-πτυξη της υπαίθρου υποκατέστησε εν microέρει την απώλεια της ευρύτερης βαλκανικής ενδοχώρας και συνέβαλε στην ανάδειξη των microεσαίων ή microικρών αστικών κέντρων Ωστόσο οι αλmicroατώδεις πρόοδοι της αγροτικής αποκατάστασης και η ευηmicroερία των αριθmicroών αποτελούσαν τη microια όψη του νοmicroίσmicroατος Η άλλη αποκάλυπτε τις τεράστιες δυσκολίες που συνάντησε η πολιτεία και κυρίως οι ίδιοι οι πρόσφυγες σε ζητήmicroατα

Μια εκδροmicroή εις τα Νέα Μουδανιά

Η χθεσινή ζέστη έδειωχνε τον κόσmicroο προς τας εξοχάς Μια microάζα οικογενειών έπλευσεν από τα χαράmicroατα προς τα Νέα Μουδανιά πέραν του κόλπου της Κασσάνδρας Εκεί οι πρόσφυγες εγκατεστάθηκαν εργάζονται είνε ευχαριστηmicroένοι και επισύρουν την προ-σοχήν microας Τα Νέα Μουδανιά και όλα τα παραλιακά προσφυγοχώρια θα καταστούν microια microέρα εξοχή δια την Θεσσαλονίκην Το γλέντι των εκδροmicroέων υπήρξεν αδιάσπαστον Και η φιλοξενία των προσφύγων συγκινιτική

(laquoΕφηmicroερίς των Βαλκανίωνraquo 7 Ιουλίου 1925) Τα Νέα Μουδανιά Χαλκιδικής (Κέντρο Μικρασιατικών Σπου-

όπως ήταν η δηmicroιουργία των οικισmicroών εκ του microηδενός η καθηmicroερινή επιβίωση και η προσαρmicroογή υπό αντίξοες συνθήκες και το τραύmicroα του ξεριζωmicroού που παρέmicroενε νωπό τουλάχιστον κατά την πρώτη δεκαετία Οι δυσκολίες της αγροτικής αποκατάστασης ξεκινούσαν ήδη από την ανεύρεση του κατάλληλου τόπου για την ίδρυση ενός νέου οικισmicroού Συνήθως η επιλογή αποτε-λούσε συνδυασmicroό των προτάσεων της ΕΑΠ και των επιτροπών τις οποίες οι διά-φορες οmicroάδες προσφύγων είχαν συγκροτήσει για τον σκοπό αυτό Οι εκπρόσωποι επισκέπτονταν διάφορες περιοχές microε έξοδα της Επιτροπής microέχρι να εντοπίσουν τον τόπο που θεωρούσαν ότι ταίριαζε στην οmicroάδα τους Το laquoένστικτο της κοινότηταςraquo όπως ο πρώτος πρόεδρος της ΕΑΠ Henry Morgenthau ονόmicroασε την επιλογή του νέου τόπου εγκατάστασης microε βάση την κοινή καταγωγή αποτέλεσε οδηγό τόσο για τις επιτροπές όσο και για την ΕΑΠ Ωστόσο η ταύτιση του νέου γεωγραφικού επαγγελmicroατικού και κοινωνικού πλαισίου microε αυτό της παλιάς πατρίδας δεν υπήρξε πάντα εφικτή Οι επείγουσες ανάγκες και το microέγεθος του εγχειρήmicroατος οδήγησαν συχνά σε άστοχες εγκαταστάσεις προσφυγικών οmicroάδων που δυσχέραιναν το ούτως ή άλλως δύσκολο έργο της αποκατάστασης Για τους ίδιους λόγους αρκετές κοινό-τητες περιλάmicroβαναν πρόσφυγες διαφορετικής προέλευσης ενώ ελάχιστες απέκτησαν εθνοτοπική οmicroοιογένεια Έτσι η προσαρmicroογή των αστών προσφύγων στο αγροτικό περιβάλλον αποδείχθηκε πολύ δυσκολότερη όπως και αυτή των κατοίκων ορεινών περιοχών σε πεδινούς οικισmicroούς Παροmicroοίως οι έντονες πολιτισmicroικές διαφορές και κυρίως το οξύτατο ζήτηmicroα της κατανοmicroής της γης προκάλεσαν αντιθέσεις microεταξύ των νέων εποίκων και των γηγενών και σε αρκετές περιπτώσεις ανάmicroεσα στις διάφορες προσφυγικές οmicroάδες Οι γεωγραφικές συνθήκες αποδείχθηκαν ίσως το microεγαλύτερο εmicroπόδιο για την οικο-δόmicroηση και την εγκατάσταση στους οικισmicroούς Σε πολλές περιπτώσεις τα συνεργεία έπρεπε να microεταφέρουν τα οικοδοmicroικά υλικά microέχρι και 200 χιλιόmicroετρα χωρίς οδικό δίκτυο microέσα από ελώδεις εκτάσεις και δίχως τη δυνατότητα χρήσης microεταφορικών microέσων παρά microόνο microε ζώα Παρότι τα εδάφη ήταν πεδινά χρειάστηκαν πολύ κόπο και εργασία για να καταστούν καλλιεργήσιmicroα Πέρα από τα εγγειοβελτιωτικά έργα που πραγmicroατοποίησαν οι υπηρεσίες οι ίδιοι οι πρόσφυγες χρειάστηκε να εκχερσώσουν τα χωράφια τους από βράχια πέτρες και θάmicroνους και να καταθέσουν σκληρή δουλειά

Σπίτι από την περίοδο του laquoεποι-κισmicroούraquo του 1925 στο Πλατύ

Προσφυγοπούλες σε laquoθαλά-microουςraquo της Καλαmicroαριάς το 1925

υποmicroονή και αποθέmicroατα ψυχής microέχρι αυτά να αποδώσουν την πρώτη ικανοποιητική σοδειά Οξύτατο επίσης υπήρξε το πρόβληmicroα της ύδρευσης Μέχρι να κατασκευα-στούν δίκτυα οι κάτοικοι των πεδινών οικισmicroών αναγκάζονταν συχνά να περπατούν καθηmicroερινά σε απόσταση πολλών χιλιοmicroέτρων προκειmicroένου να συλλέξουν πόσιmicroο νερό Από την άλλη η συχνή εmicroφάνιση ασθενειών και η αυξηmicroένη θνησιmicroότητα αποτελούσαν ανασταλτικούς παράγοντες στην προσπάθεια για οικονοmicroική πρόοδο των νέων κοινοτήτωνΟι γεωφυσικές συνθήκες δεν υπήρξαν το microοναδικό εmicroπόδιο Ορισmicroένοι οικονοmicroικοί όροι της αγροτικής αποκατάστασης υπήρξαν εξίσου δυσχερείς Το κράτος ενίσχυσε microεν πολλαπλώς τους πρόσφυγες microέσω της αναδιανοmicroής των γαιών και των έργων υπο-δοmicroής από την άλλη όmicroως τους επιβάρυνε microε τα έξοδα της εγκατάστασης επιβάλλο-ντας την αποπληρωmicroή των κατοικιών των διανεmicroηθέντων κλήρων και των ενισχύσεων που δόθηκαν είτε microε microορφή δανείου είτε σε είδος Εξάλλου όσο διάστηmicroα οι νέοι καλλιεργητές δεν είχαν στα χέρια τους τα οριστικά παραχωρητήρια των εκτάσεων δεν επένδυαν το microέγιστο του κόπου τους και τα απαραίτητα κεφάλαια για τη βελτίωση της απόδοσης microε αποτέλεσmicroα τη χαmicroηλή παραγωγικότηταΣε όλη την πορεία της επίπονης διαδικασίας της αγροτικής αποκατάστασης των

Αιmicroατηρά συmicroπλοκή προσφύγων και εντοπίων

Κατά τηλεγραφήmicroατα εκ Γρεβενών αιmicroατηρά συmicroπλοκή έλαβε χώραν microεταξύ εντοπίων και προσφύγων Οι κάτοικοι του χωριού Σπάτα έχοντες διαφιλονικούmicroενους αγρούς microε τους πρόσφυγας Κρύφτσου microετέβησαν χθες την πρωίαν και ευρόντες οmicroάδα προσφύ-γων να εργάζεται εις αυτούς επετέθησαν και τους ετραυmicroάτισαν σοβαρώς Οι πρόσφυγες του χωρίου ειδοποιηθέντες ωπλίσθησαν και κατεδίωξαν τους εντοπίους Ο σταθmicroάρχης microεταβάς εις Σπάταν συνέλαβε τρεις εκ των πρωταιτίων Οι κάτοικοι όmicroως του εν λόγω χωρίου επιτεθέντες κατά των Αστυνοmicroικών οργάνων απηλευθέρωσαν τους συλληφθέ-ντας Εντόπιοι και πρόσφυγες είνε εξηρεθισmicroένοι Δεν αποκλείεται να επαναληφθούν αι συmicroπλοκαί

(laquoΕφηmicroερίς των Βαλκανίωνraquo 20 Ιουνίου 1925)

Το microεγάλο πρόβληmicroα ύδρευσης στους προσφυγικούς συνοικι-

προσφύγων δεν έλειψαν και άλλης microορφής προβλήmicroατα που δεν σχετίζονταν microε τις ανθρώπινες ενέργειες ή παραλήψεις αναφορικά microε την παραχώρηση γαιών και οικιών αλλά microε τη βελτίωση των συνθηκών και τη διαmicroόρφωση καλύτερων όρων υγιεινής διαβίωσης στους νέους τόπους εγκατάστασης Περίθαλψη κρατική πρόνοια ιδιωτική και συλλογική αρωγήΣε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου και ιδιαίτερα κατά την πρώτη δεκαετία η microαζική εγκατάσταση των προσφύγων συνοδεύτηκε από τη microεγάλη εξάπλωση των ασθενειών και της θνησιmicroότητας στη Βόρεια Ελλάδα Μάστιγα της εποχής ήταν η ελονοσία ασθένεια που βρισκόταν σε έξαρση τους καλοκαιρινούς microήνες και σε αρκε-τές περιπτώσεις προκαλούσε τον θάνατο Στη Μακεδονία ιδιαίτερα η εξάπλωσή της ήταν πολύ microεγάλη λόγω των microεγάλων πεδινών εκτάσεων microε στάσιmicroα ύδατα που αποτελούσαν εστίες της ασθένειας Αξίζει να αναφερθεί ότι το 1924 σε συνολική έκταση 3000000 εκταρίων τα 300000 ήταν έληΗ ελονοσία microέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1930 έπληττε το 40-90 του πληθυσmicroού στις πόλεις και στα χωριά Ο κατάλογος των ασθενειών που πρόσβαλλαν τους πρόσφυγες περιλάmicroβανε και άλλα εξίσου σοβαρά νοσήmicroατα όπως ο τυφοειδής και παρατυφοειδής πυρετός η δυσεντερία η φυmicroατίωση η αιmicroατουρία η πνευmicroονία και ο αλκοολισmicroός Επίσης το 1927 σηmicroειώθηκε στη Θεσσαλονίκη επιδηmicroία δάγκειου πυρετού όχι σε τόσο microεγάλη έκταση όσο στην Αθήνα και στον Πειραιά Τα στατιστικά στοιχεία αναδεικνύουν την κρίσιmicroη κατάσταση των δύο πρώτων ετών Η θνησιmicroότητα ήταν ιδιαίτερα αυξηmicroένη κυρίως στις ευπαθείς οmicroάδες δηλαδή στα παιδιά και στους ηλικιωmicroένους Το 1923 και το 1924 έφτασε στο 45 ανάmicroεσα στους ασθενείς πρόσφυγες Το ίδιο διάστηmicroα στη Χαλκιδική στα Γιαννιτσά στο Κιλκίς στην Κατερίνη στις Σέρρες και στην Καβάλα πέθανε το 15 των εγκατεστηmicroένων προσφύγων Μεταξύ 1921-1925 η παιδική θνησιmicroότητα είχε διπλασιαστεί Παράλ-ληλα η υπογεννητικότητα αυξήθηκε σε τέτοιον βαθmicroό ώστε σε ορισmicroένα χωριά δεν καταγράφηκε καmicroία γέννηση Σε αυτό συνέβαλε εξάλλου ο microεγάλος αριθmicroός των εκτρώσεων των πρόωρων τοκετών και των αποβολών που οφείλονταν στην κακή υγεία των γυναικών Η σχέση των θανάτων προς τις γεννήσεις είχε διαmicroορφωθεί στο 3 προς 1Όπως ήδη έχει τονιστεί οι συνθήκες έλευσης και πρώτης εγκατάστασης υπήρξαν για

Άποψη του γραφικού συνοικι-σmicroού στο Εmicroπόριο Πτολεmicroα-

την πλειονότητα άθλιες και ευνοούσαν τη microετάδοση ασθενειών και την εξάπλωση επιδηmicroιών Αλλά και το επόmicroενο διάστηmicroα η κατάσταση είχε ελάχιστα βελτιωθεί Στις προσφυγικές συνοικίες των αστικών κέντρων και στους νέους αγροτικούς οικισmicroούς η πρόσβαση σε καθαρό πόσιmicroο νερό ήταν εξαιρετικά προβληmicroατική και το ανύπαρκτο ουσιαστικά αποχετευτικό σύστηmicroα αποτελούσε εστία microόλυνσης Οι εξασθενηmicroένοι από το φτωχό διαιτολόγιο και τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας οργα-νισmicroοί δεν υποστηρίζονταν microε microια οργανωmicroένη ιατροφαρmicroακευτική περίθαλψη Πέρα από τη θνησιmicroότητα οι επιπτώσεις της κακής υγείας του προσφυγικού πληθυσmicroού υπήρξαν ορατές στην οικονοmicroική και κοινωνική ζωή Η σωmicroατική και ψυχική εξασθέ-νιση προκαλούσε microειωmicroένη ικανότητα για εργασία Ήταν σαφές ότι η γενικευmicroένη ασθενικότητα θα microπορούσε να αποτελέσει σοβαρό εmicroπόδιο στην οικονοmicroική και κοι-νωνική ανάπτυξη της χώραςΓια τη σταδιακή αντιστροφή της κατάστασης αυτής απαιτήθηκε η ενεργότερη κρατική παρέmicroβαση στα ζητήmicroατα υγιεινής και περίθαλψης Τα δύο πρώτα χρόνια οι κρατικές υγειονοmicroικές υπηρεσίες απασχολήθηκαν κυρίως στα λιmicroάνια υποδοχής και στα αστικά κέντρα Από το 1925 η κατάσταση άρχισε βαθmicroιαία να βελτιώνεται Αν και ανεπαρκή τα δηmicroόσια προσφυγικά νοσοκοmicroεία που λειτουργούσαν ή ιδρύθηκαν στο microεταξύ στις

Εφτακόσιοι κάτοικοι θα ήmicroασταν οπωσδήποτε στην Κεραmicroωτή [hellip] Αλλά δεν υπήρχε νερό καθαρό κι η τροφή όχι καλή άρχισαν να πεθαίνουνε ο κόσmicroος και φύγαmicroε πάρα πολλοί Είχαmicroε κουνούπια πολλά θέριζε η ελονοσία και όσοι είχανε microια οικονοmicroική βάση φύγανε και microείνανε οι πολύ φτωχοί Κάθε microέρα και δύο κηδεύονταν Βρήκαmicroε ένα εκκλησάκι microικρούτσικο το οποίο είχαν οι ψαράδες καmicroωmicroένο microια παραγκούλα και είχε microια καmicroπάνα και συνέχεια κτυπούσε η καmicroπάνα κι έθαβαν ανθρώπους Θυmicroάmicroαι νερό δεν είχε Από πηγάδι παίρναmicroε που θυmicroάmicroαι είχε σκουλήκια microέσα και από κει έπινε ο κόσmicroος και πέθαινε Με αιmicroατουρία πέθαινε ο κόσmicroος [hellip]

Οι προφορικές microαρτυρίες ανήκουν στους πρόσφυγες Στέφανο Τσολερίδη και Κοκόνη Χατζηπούπη-Βαλασιάδου (Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισmicroού Δήmicroου Καλαmicroαριάς)

Στη Νέα Όλυνθο Χαλκιδικής εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες

πόλεις κάλυψαν ένα microέρος των προσφυγικών αναγκών Καθώς microάλιστα πολλοί πρό-σφυγες ήταν άποροι εξυπηρετούνταν δωρεάν από τα λαϊκά ιατρεία Εγγύτερα στη βάση του προβλήmicroατος υπήρξε η παρέmicroβαση της ΕΑΠ Τον Ιούνιο του 1925 ξεκίνησε η λειτουργία ειδικής Υγειονοmicroικής Επιτροπής η οποία δραστηριοποι-ήθηκε κυρίως στις αγροτικές περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης εκεί δηλαδή όπου απουσίαζαν παντελώς οι θεσmicroοί της ιατροφαρmicroακευτικής περίθαλψης Από το 1925 ξεκίνησε η λειτουργία των αστυϊατρείων microε στόχο την εξυπηρέτηση των πλη-σιέστερων χωριών Οι αποmicroακρυσmicroένοι από τα αστικά κέντρα οικισmicroοί χωρίστηκαν σε τοmicroείς στους κεντρικούς οικισmicroούς των οποίων ndashσύmicroφωνα microε το σχεδιασmicroό της ΕΑΠndash θα λειτουργούσαν αγροτικά ιατρεία Το προσωπικό αποτελείτο συνήθως από πρόσφυγες ενώ το κόστος της υπηρεσίας βάρυνε αναλογικά την κάθε προσφυγική οικογένειαΣε γενικές γραmicromicroές το σύστηmicroα της Επιτροπής Αποκατάστασης εφαρmicroόστηκε δίχως να έχει τα προσδοκώmicroενα αποτελέσmicroατα καθώς λειτούργησαν λιγότερα ιατρεία και απασχολήθηκαν λιγότεροι γιατροί σε σχέση microε τις προβλέψεις του αρχικού σχεδια-σmicroού χωρίς να καλύπτονται επαρκώς οι αυξηmicroένες ανάγκες Μετά δε τη διάλυση της ΕΑΠ οι αρmicroοδιότητες microεταβιβάστηκαν στο Υπουργείο Πρόνοιας και το πρόγραmicromicroα υποβαθmicroίστηκε περαιτέρω Δεν microπορεί όmicroως να παραβλεφθεί η σταδιακή πρόοδος που επιτελέστηκε στον τοmicroέα της υγείας των προσφύγων Πέρα από τα οφέλη της αποκεντρωmicroένης υγειονοmicroικής περίθαλψης σηmicroαντική υπήρξε η παροχή microεγάλων ποσοτήτων κινίνης και άλλων φαρmicroάκων microέσω της ΕΑΠ της πολιτείας και των φιλανθρωπικών οργανώσεων Αναmicro-φίβολη υπήρξε η βελτίωση των όρων καθηmicroερινής διαβίωσης χάρη στα εγγειοβελ-τιωτικά υδρευτικά και αποχετευτικά έργα και την οικονοmicroική άνοδο των ίδιων των προσφύγων Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας αρκετές από τις ασθένειες ιδιαίτερα η ελονοσία εmicroφάνισαν σηmicroαντική microείωση ενώ ο συσχετισmicroός microεταξύ θανάτων και γεν-νήσεων είχε πλήρως αντιστραφεί το 1929 σε κάθε θάνατο αντιστοιχούσαν πλέον τρεις γεννήσεις Η αποκατάσταση των προσφύγων σηmicroατοδότησε την ευρύτατη κρατική παρέmicroβαση και την εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων κοινωνικής πολιτικής σε πολλούς τοmicroείς Ωστόσο το έργο της σίτισης και της υγειονοmicroικής περίθαλψης της αναζήτησης αγνοούmicroενων

Αγροτικό ιατρείο στη Μακεδο-νία παραχωρηmicroένο από την

συγγενικών προσώπων και της ανακούφισης αναγκών όπως η ένδυση η εκπαίδευση και η επαγγελmicroατική κατάρτιση υποστηρίχθηκε σε microεγάλο βαθmicroό από φορείς και φιλανθρωπικές οργανώσεις του εξωτερικού ελληνικές ή τοπικές Η πολύπλευρη αυτή δραστηριότητα αναπτύχθηκε κυρίως στις πόλεις όπου υπήρχε microεγαλύτερη δυνα-τότητα ανάπτυξης των δικτύων διαχείρισης της βοήθειας ενώ σε microικρότερο microόνο βαθmicroό προσανατολίστηκε και στην ύπαιθρο Το microέγεθος και το είδος της βοήθειας που προσέφεραν οι οργανώσεις αυτές σε συνδυασmicroό microε την εγγενή αδυναmicroία της πολιτείας να καλύψει επαρκώς όλους τους τοmicroείς της παρεχόmicroενης αρωγής προς τους πρόσφυγες οδήγησαν στην υποκατάσταση του ρόλου του κράτους από τους φιλαν-θρωπικούς αυτούς φορείς του εσωτερικού και του εξωτερικού τουλάχιστον κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων χρόνων του προσφυγικού εποικισmicroούΣτα πλαίσιο αυτό στη Βόρεια Ελλάδα ενεργοποιήθηκαν κυρίως αmicroερικανικοί και βρε-τανικοί φορείς όπως ο Αmicroερικανικός Ερυθρός Σταυρός ο Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός η Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής το Νοσοκοmicroείο Αmicroερικανίδων Γυναικών η Επιτροπή Βρε-τανικής Βοήθειας Πέρα από αυτούς στη Θεσσαλονίκη είχαν έντονη δραστηριότητα η Ιερά Ένωσις ndashως πρωτοβουλία του Εmicroπορικού Επιmicroελητηρίουndash η Χριστιανική Αδελ-φότητα Νέων (ΧΑΝ) η Χριστιανική Αδελφότητα Νεανίδων (ΧΕΝ) ο Πατριωτικός Σύνδεσmicroος των Ελληνίδων ο Προσφυγικός Φοίνικας και η Christian Effort Σηmicroαντική ήταν εξάλλου η συmicroβολή των Δήmicroων της Εκκλησίας επαγγελmicroατικών οργανώσεων πολιτιστικών συλλόγων και βραχύβιων Επιτροπών Εράνου ή Διατροφής Αναmicroφίβολα το έργο της περίθαλψης από όποια πλευρά και αν στηριζόταν υπήρξε σηmicroαντικό όχι microόνο για την ανακούφιση του πάσχοντος πληθυσmicroού αλλά και για την αρmicroονικότερη ενσωmicroάτωση του πληθυσmicroού αυτού στον εθνικό κορmicroό Ωστόσο η αρωγή και η περίθαλψη όπως και όλα τα ζωτικά προσφυγικά προβλήmicroατα αποτέ-λεσαν αντικείmicroενο διεκδικήσεων διαmicroαχών και πολιτικής εκmicroετάλλευσης Η έκβαση όλων αυτών των ζητηmicroάτων επηρέασε σε σηmicroαντικό βαθmicroό τις πολιτικές προτιmicroήσεις των προσφύγων και προσανατόλισε ανάλογα την πολιτική τους δύναmicroη προς τη microία ή την άλλη πλευρά των δύο κυρίαρχων κοmicromicroατικών σχηmicroατισmicroών

Πολιτική ταυτότητα ndash Συλλογική οργάνωσηΜέσα στο ασταθές πολιτικό τοπίο του Μεσοπολέmicroου η αφοσίωση της συντριπτικής

πλειοψηφίας του προσφυγικού κόσmicroου στο πρόσωπο του Βενιζέλου και η συνεπα-γόmicroενη υποστήριξη στο Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων αποτέλεσε microία από τις ελάχιστες σταθερές παραmicroέτρους Η κατάσταση διαφοροποιήθηκε εν microέρει από τις αρχές του 1930 για λόγους που θα εξετάσουmicroε στη συνέχεια Η microαζική εγκατάσταση των προσφύγων στη Βόρεια Ελλάδα όρισε microεταξύ άλλων και τη γεωγραφική κατανοmicroή της εκλογικής υποστήριξης των Φιλελευθέρων Η ταύτιση όmicroως των προσφύγων microε το βενιζελικό στρατόπεδο και αντίστροφα η σχέση αντιπα-λότητας microε τον αντιβενιζελικό πολιτικό κόσmicroο είχε τις ρίζες της στην περίοδο του Εθνικού Διχασmicroού Σχετιζόταν microε τη στάση των δύο αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων στο ζήτηmicroα της ενσωmicroάτωσης στο ελληνικό κράτος των εδαφών όπου ζούσαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας Η αλυτρωτική πολιτική του Βενιζέλου που στην πράξη κορυφώθηκε microε τη συνθήκη των Σεβρών και τη Μικρασιατική εκστρατεία έγειρε αποφασιστικά και οριστικά την πλάστιγγα υπέρ των Φιλελευθέρων και microετέτρεψε την υποστήριξη σε

Κοζάνη 3 Δεκεmicroβρίου 1925

Κύριον G KaikingΑντιπρόσωπον Βρεττανικής ΑποστολήςΒοήθειας Προσφύγων

Έχοmicroεν την τιmicroήν να παρακαλέσωmicroεν όπως ευαρεστούmicroενοι χορηγήτε τρόφιmicroα και εις την οικογένειαν πρόσφυγος Ανέστη Αργυρόπουλου (άτοmicroα 5) εγκατεστηmicroένων εις Κάτω Καϊλάρια επειδή υποφέρουν πολύ

Ο Προϊστάmicroενος Υπηρεσίας Πρόνοιας και Δ Αντιλήψεως Κοζάνης

Αρχείο Γενικής Διοίκησης Δυτικής Μακεδονίας(Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας)

microαζική προσωπολατρία από microέρους των Μικρασιατών Ελλήνων Αντίθετα η πολιτική ουδετερότητας που πρέσβευαν οι αντιβενιζελικές και φιλοβασιλικές δυνάmicroεις και η δραmicroατική τροπή της Μικρασιατικής εκστρατείας ώθησαν τους πρόσφυγες να αποδώ-σουν ολοκληρωτικά την ευθύνη της καταστροφής στις δυνάmicroεις αυτέςΗ απαξίωση των προσφύγων προς τα αντιβενιζελικά κόmicromicroατα οφειλόταν εξάλλου και στα γεγονότα του Νοεmicroβρίου του 1916 στη διάρκεια των οποίων σώmicroατα αντιβενι-ζελικών επιστράτων εκτέλεσαν microεγάλο αριθmicroό προσφύγων στην Αθήνα Τα αισθήmicroατα άλλωστε ήταν αmicroοιβαία Οι αντιβενιζελικές δυνάmicroεις microε προεξάρχοντες το Λαϊκό Κόmicromicroα και ορισmicroένες εφηmicroερίδες κράτησαν εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων εχθρική στάση απέναντι στους πρόσφυγες Χαρακτηριστική ήταν η αρνητική θέση για την από-δοση ελληνικής ιθαγένειας και πολιτικών δικαιωmicroάτων στους πρόσφυγες καθώς και η όξυνση του κλίmicroατος εκφοβισmicroού και διχόνοιας microε άξονα τη διανοmicroή της αγροτικής και αστικής γης σε πρόσφυγες και γηγενείςΌπως είναι φανερό το διακύβευmicroα της αντιπαράθεσης και της διατήρησης του Εθνι-κού Διχασmicroού ήταν η πολιτική εξουσία Η απόκτηση της τελευταίας εξαρτάτο πλέον από τις εκατοντάδες χιλιάδες των προσφυγικών ψήφων και από την πολιτική απένα-ντι στο προσφυγικό ζήτηmicroα Η επιλογή των Φιλελευθέρων και του Βενιζέλου ειδι-κότερα να αποτελέσουν τον laquoπροστάτηraquo και τον laquoσωτήραraquo των προσφύγων αλλά και των αντιβενιζελικών να προασπίσουν τα συmicroφέροντα των γηγενών αποτέλεσε ένα βασικό όχηmicroα για την απόκτηση των απαραίτητων εκλογικών εδρών Σηmicroαντική εξάλλου αποδείχθηκε και η πληθυσmicroιακή κατανοmicroή της προσφυγικής εγκατάστασης σε συνδυασmicroό microε την εκ νέου διαmicroόρφωση των εκλογικών περιφερειών λόγω των νεοσύστατων προσφυγικών οικισmicroών Η αντιβενιζελική πλευρά κατηγόρησε έντονα τους Φιλελεύθερους για εσκεmicromicroένη τοποθέτηση των προσφύγων σε συγκεκριmicroένες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας και για εκmicroετάλλευση της microαζικής εγκατάστασης του προσφυγικού πληθυσmicroού στις Νέες Χώρες microε σκοπό την αλλοίωση της πολιτικής έκφρασης του εκλογικού σώmicroατος Στη συγκεκριmicroένη κατανοmicroή του προσφυγικού πληθυσmicroού οφειλόταν εν microέρει η αποτυχία της εκλογικής αυτοδυναmicroίας ενός αmicroιγώς προσφυγικού πολιτικού φορέα Η αίσθηση microερίδας των προσφύγων ότι χρησιmicroοποιείτο απλώς στο κοmicromicroατικό παιχνίδι χωρίς όmicroως να εξυπηρετούνται τα συmicroφέροντά του υπήρξε η αφορmicroή για την ίδρυση

προσφυγικών κοmicromicroάτων από το 1924 έως το 1926 σε ορισmicroένες περιφέρειες της Μακεδονίας Στις εκλογές του 1926 συmicromicroετείχαν στη Θεσσαλονίκη η Σοσιαλιστική Εργατοαγροτική και Προσφυγική Παράταξις η Προσφυγική Αλληλεγγύη ο Ανεξάρ-τητος Προσφυγικός Σύνδεσmicroος και ο Λαϊκός Εργατοπροσφυγικός Συνδυασmicroός στην Κοζάνη ο Αγροτικός Προσφυγικός Συνδυασmicroός στην περιφέρεια Βέροιας-Κατερίνης-Νάουσας η Σοσιαλιστική Εργατοαγροτική και Προσφυγική Παράταξις και ο Προσφυγι-κός Συνδυασmicroός στη Χαλκιδική το Εθνικόν Εφεδροπροσφυγικόν και Αγροτικόν Κόmicromicroα και στην Πέλλα το Φιλελεύθερον Προσφυγικόν Κόmicromicroα Τέλος σε τρεις περιφέρειες στη Θεσσαλονίκη στη Δράmicroα και στην Καβάλα κατέβηκε το Κόmicromicroα Αποκαταστάσεως Προσφύγων Η microειωmicroένη εκλογική απήχηση όλων των συνδυασmicroών απηχούσε την αποτυχία βιώσιmicroης έκφρασης του προσφυγικού κόσmicroου microέσω παρόmicroοιων πολιτικών σχηmicroάτων Τα προσφυγικά κόmicromicroατα στερούνταν πολιτικών ηγετών microε ισχυρή προσωπι-κότητα όπως και ολοκληρωmicroένων προγραmicromicroάτων που θα απευθύνονταν σε ευρύτερα τmicroήmicroατα του εκλογικού σώmicroατος Η πρόσδεση στο laquoάρmicroαraquo του βενιζελισmicroού δεν εξέ-φραζε microόνο την ισχυρή πίστη στον Βενιζέλο και στο πρόγραmicromicroα των Φιλελευθέρων

Έκκλησις του συσσιτίου laquoΠροσφυγικός Φοίνιξraquo

Το Διοικητικόν Συmicroβούλιον του laquoΠροσφυγικού Φοίνικοςraquo διοργανώνον προσεχώς την υπαίθριον εαρινήν αυτού εορτήν εν των κήπω του Βασ Γεωργίου microε πολυποίκιλον και ενδιαφέρον πρόγραmicromicroα υπέρ των υπερεξακοσίων απόρων και ορφανών προσφύ-γων microαθητών εις ους παρέχει καθrsquo εκάστην άφθονον υγιεινήν τροφήν κάmicroνει θερmicroήν έκκλησιν εις τα φιλάνθρωπα και ευγενή αισθήmicroατα του Αξιότιmicroου Κοινού Θεσνίκης όπως ευαρεστούmicroενον συmicromicroετάσχη εις την υπό την υψηλήν προστασίαν της ΑΕ του Γεν Διοικητού κ Κανναβού διατελούσαν ταύτην εορτήν και γενναιοδώρως ενισχύση τους πόρους του Προσφυγικού Φοίνικος προς εξασφάλισιν του συσσιτίου των αποκλή-ρων της τύχης των οποίων η ευγνωmicroοσύνη προς το αξ κοινόν θα είναι βαθυτάτη


για την προσφυγική αποκατάσταση αλλά και την επιθυmicroία ενσωmicroάτωσης του προσφυ-γικού κόσmicroου στην ελληνική κοινωνία microέσω της συmicromicroετοχής τους στους υφιστάmicroενους πολιτικούς σχηmicroατισmicroούςΜέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 η κατάσταση όσον αφορά τη σχέση των προ-σφύγων microε τα υπόλοιπα κόmicromicroατα είχε διαmicroορφωθεί ως εξής Το Λαϊκό Κόmicromicroα κατη-γορούσε τους Φιλελεύθερους για δηmicroαγωγία ψευδείς υποσχέσεις και κατασπατάληση

Απόδειξη εισπράξεως συνδρο-microής του συσσιτίου του laquoΠρο-Σαν άγριους microας έβλεπαν laquomicroην κλαίτε θα rsquoρθούνε οι πρόσφυγοιraquo έλεγαν στα παιδιά

τους [hellip]

Άρχισε ο ένας ο βαρκάρης να βρίζει τον άλλον το Χριστό του και την Παναγία του Μόλις τον άκουσαν τρελλάθηκαν Η microάνα microου ήταν ποιήτρια αγράmicromicroατη Λέει ποντιακά laquoΑλί εmicroάς και βάι εmicroάς που έρθαmicroε στην Ελλάδα Αδά το γέρον κι αγαπούν τη γραιά πα κι θέναι αδά εσκώθεν η ντροπή και χάθεν η θρησκεία και βλαστηmicroούνε το Χριστό και αυτήν την Παναγίαraquo

Δε microας δέχθηκαν καλά Στέλναν τα παιδιά και microας σβήναν τη φωτιά ουρώντας το microαγκάλι Μας έλεγαν πρόσφυγγες σφίγγες δηλαδή Δε microας ήθελαν τέλος πάντων για πολλούς λόγους Διότι οι άντρες είδαν πολιτισmicroένο κόσmicroο οι κοπέλες πιο καλοντυmicroέ-νες οι οποίες ως επί το πλείστον ήξεραν οι περισσότερες γράmicromicroατα και αυτό πείραξε τις ντόπιες [hellip] Και από οικονοmicroικής πλευράς ίσως εργάτες φθηνοί ήmicroασταν τώρα ότι γίνεται microε τους Αλβανούς [hellip] Ήρθε ένας γέρος και καθότανε λοιπόν έτσι και λέει laquoεσείς δεν είστε Έλληνεςraquo Τότες microας λέγανε τουρκόσποροι Ορmicroήσανε το γέρο να τον καθαρίσουνε laquoΒρε παιδιάraquo βρε-θήκανε δυο γνωστικοί laquoσταmicroατάτεraquo laquoΝα σας εξηγήσω ρε παιδιάraquo είπε ο γέρος laquoΓια να γίνεις Έλληνας λέει laquoπρέπει να βάλεις και δυο microπαλώmicroατα στον κώλοraquo Ήρτε η δουλειά microπήκανε και τα microπαλώmicroατα [hellip] Οι προφορικές microαρτυρίες ανήκουν στους πρόσφυγες Βιργινία Περιβολίδου Διαλεχτή Μεντεκίδου Κοκόνη Χατζηπούπη-Βαλασιάδου Ιωάννη Στρογγύλη(Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισmicroού Δήmicroου Καλαmicroαριάς)

Έκκλησις της Εθνοριζοσπαστικής Δράσεωςπρος τον προσφυγικόν λαόν της Θεσσαλονίκης

Αδελφοί Πρόσφυγες

Σήmicroερον καλούmicroεθα και πάλιν εις τας κάλπας δια να ψηφίσωmicroεν Ας προσέξωmicroεν καλά διότι αυτήν την φοράν microας δίδεται η ευκαιρία να δείξωmicroεν προς την microητέραν Ελλάδα την ευγνωmicroοσύνην microας για τας θυσίας τηςΗ Ελλάς ολόκληρος την 5ην Μαρτίου ανέδειξε την σηmicroερινήν τιmicroίαν Κυβέρνησιν Τώρα καλούmicroεθα και υmicroείς να microη τεθώmicroεν αντιmicroέτωποι της microητρός Ελλάδος αλλά να ταχθώmicroεν παρά το πλευρόν της ΚυβερνήσεωςΔιότι από την Κυβέρνησιν περιmicroένωmicroεν να λυθούν τα ζητήmicroατα microας ως η απόδοσις του 25η microείωσις του τόκου των ανταλλαξίmicroων η αυτασφάλεια αυτών κλπΚανείς ας microη συmicromicroαχήση microε τους κλέπτας του ιδρώτος microας που κρύβοντας πίσω από τον τίτλον του Εθνικού Συνασπισmicroού και καιροφυλακτούν νrsquo αρπάσουν την εξουσίαν για να τελειώσουν το έργον laquoτης αγνωριστοποιήσεως που όλοι δοκιmicroάσαmicroεraquoΨηφίστε microε φανατισmicroόν την Κυβέρνησιν και ζητοκραυγάσατε

Ζήτω η τιmicroία Κυβέρνη-σις Ζήτω η Ελληνική Δηmicroο-κρατία Ζήτω η Νίκη

ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ

Προκήρυξη της laquo Εθνικοριζοσπαστικής Δράσεωςraquo στις εκλογές του 1933 (Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισmicroού Δήmicroου Καλαmicroαριάς)

Άποψη του προσφυγικού συνοι-κισmicroού Νέας Φλόιτας Χαλκιδικής

των προσφυγικών δανείων ωστόσο εισέπραττε εκλογικά τις ζηmicroίες της ξεκάθαρα εχθρικής έως και ρατσιστικής του στάσης απέναντι στους πρόσφυγες Πέρα από τους Φιλελεύθερους σαφώς microικρότερο microερίδιο της προσφυγικής αποδοχής απέσπασε και η Δηmicroοκρατική Ένωση που microε συνέπεια υποστήριξε τόσο την αγροτική microεταρ-ρύθmicroιση όσο και την αβασίλευτη δηmicroοκρατία σηmicroεία αναφοράς της πολιτικής ιδεολο-γίας των προσφύγων Επίσης microέρος των προσφύγων έβλεπε microε συmicroπάθεια το Εθνικό Δηmicroοκρατικό Κόmicromicroα που συστάθηκε το 1926 από 23 βουλευτές εκ των οποίων οι 20 πρόσφυγες και στηρίχθηκε σε microεγάλο βαθmicroό σε τοπικές οργανώσεις της Βόρειας Ελλάδας ιδιαίτερα στη Δράmicroα στην Καβάλα και στους προσφυγικούς συνοικισmicroούς της Θεσσαλονίκης Η επιρροή του οφειλόταν τόσο στην προσωπικότητα του ιδρυτή του Γεωργίου Κονδύλη όσο και στις υποσχέσεις προς τα εξαθλιωmicroένα προσφυγικά εργατικά στρώmicroατα σχετικά microε τις αποζηmicroιώσεις των περιουσιών που ωστόσο σταδι-ακά συνδυάζονταν microε εθνικιστικά και αντικοmicromicroουνιστικά ιδεολογήmicroατα Η οικονοmicroική εξαθλίωση microεγάλης microερίδας προσφύγων δεν αποτέλεσε επαρκή λόγο για την αυτονόητη προσχώρησή τους στην Αριστερά Αντίθετα η σχέση τους microε το Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα χαρακτηρίστηκε τουλάχιστον microέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930 από αmicroοιβαία επιφυλακτικότητα και καχυποψία Σε αυτό συνέβαλαν τόσο η κριτική στάση του ΚΚΕ ως προς τη σκοπιmicroότητα της Μικρασιατικής εκστρατείας και της πολιτικής του αλυτρωτισmicroού όσο και η υιοθέτηση το 1924 της θέσης της Τρί-της Διεθνούς σχετικά microε το Μακεδονικό ζήτηmicroα Ιδιαίτερα η τελευταία η συmicroφωνία δηλαδή για τη δηmicroιουργία laquoαυτόνοmicroης και ανεξάρτητης Μακεδονίας και Θράκηςraquo αντιmicroετωπίστηκε από τους πρόσφυγες ως απειλή εφόσον πρακτικά θα σήmicroαινε την επιστροφή των laquoΒουλγαροmicroακεδόνων προσφύγωνraquo στη Μακεδονία την αναδιανοmicroή των καλλιεργήσιmicroων εδαφών ακόmicroη και τη στέρηση του δικαιώmicroατος microόνιmicroης εγκα-τάστασης για τους Έλληνες πρόσφυγες στον γεωγραφικό αυτό χώρο Εξάλλου ακόmicroη και σε ιδεολογικό επίπεδο το ΚΚΕ αναγνώριζε αποκλειστικά τις συλλογικότητες και τις διαχωριστικές γραmicromicroές που απέρρεαν από την ταξική προέλευση αδυνατώντας να αποδεχτεί τους πρόσφυγες και ως σύνολο που το συνέδεε η κοινή microοίρα του ξεριζω-microού από την πατρίδα της προσφυγιάς και των πολλαπλών σύνθετων προβληmicroάτων στους νέους τόπους εγκατάστασης Στο πλαίσιο των παραπάνω θέσεων η προώθηση από το ΚΚΕ του laquoΕνιαίου Μετώπου Εργατών Αγροτών και Προσφύγωνraquo ως πολιτικού

Ο πρόσφυγας ανήκε στην οικο-νοmicroική κλίmicroακα του χαmicroηλόmicroι-

στόχου και ως εκλογικού συνδυασmicroού φάνταζε τουλάχιστον αντιφατική Άλλωστε η πλειοψηφία των προσφύγων αρνήθηκε για microεγάλο διάστηmicroα να ενστερνιστεί τη νέα ταξική ταυτότητα του χαmicroηλόmicroισθου εργάτη του υποαπασχολούmicroενου ή του άνερ-γου που απέκτησε λόγω της προσφυγιάς Για τους περισσότερους η απόκτηση της microικρής αγροτικής ή αστικής ιδιοκτησίας υπήρξε τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια οχυρό της microικροαστικής τους προέλευσης και νοοτροπίας στοιχείο που τους αποmicroάκρυνε εκ των προτέρων από την αριστερή πολιτική τοποθέτησηΗ σχέση της βενιζελικής παράταξης microε τους πρόσφυγες πέρασε από microικρότερες ή microεγαλύτερες κρίσεις microέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 χωρίς ωστόσο αυτές να οδηγήσουν σε αξιοσηmicroείωτη microείωση των προσφυγικών ψήφων Οι πρώτοι microάλιστα τριγmicroοί παρουσιάστηκαν στη Βόρεια Ελλάδα Η ακύρωση της εκλογής του πρόσφυγα Μηνά Πατρικίου στις δηmicroοτικές εκλογές του 1925 στη Θεσσαλονίκη από την κυβέρ-νηση του Πάγκαλου microε τη σύmicroφωνη γνώmicroη των Φιλελευθέρων απέδειξε πως για τους τελευταίους η νοmicroιmicroότητα της προσφυγικής ψήφου δεν ήταν αδιαmicroφισβήτητη όταν προικοδοτούσε έναν υποψήφιο της Αριστεράς και όχι της δικής τους επιλογής Πολύ microεγαλύτερη απογοήτευση προκάλεσε η διαιωνιζόmicroενη οικονοmicroική δυσπραγία και η οριστική απώλεια microεγάλου microέρους της προσφυγικής περιουσίας Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 οι πρόσφυγες αισθάνονταν διπλά προδοmicroένοι Η αγροτική αποκατάσταση παρουσίαζε σοβαρές ελλείψεις και στα αστικά κέντρα σηmicroαντικό microέρος των προσφύγων διαβιούσε ακόmicroη σε παραπήγmicroατα ενώ ταυτόχρονα πολλά ερωτη-microατικά προκαλούσε η διαχείριση από τις αρmicroόδιες υπηρεσίες των κεφαλαίων που προορίζονταν για την προσφυγική αποκατάσταση Ακόmicroη σοβαρότερο πλήγmicroα για τα προσφυγικά συmicroφέροντα υπήρξε η υπογραφή από τον Βενιζέλο του Οικονοmicroικού Συmicro-φώνου microεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το οποίο οριστικοποιούσε τον συmicroψηφισmicroό των ανταλλάξιmicroων περιουσιών εις βάρος του ελληνικού στοιχείου Μολονότι οι πρόσφυγες βουλευτές δεν αποχώρησαν από την παράταξη των Φιλελευθέρων ωστόσο η έντονη δυσαρέσκεια της εκλογικής βάσης εκφράστηκε αυτή τη φορά στην αναmicroέτρηση του 1932 όπου το Κόmicromicroα των Φιλελεύθερων κατέγραψε την πρώτη σηmicroαντική απώλεια ψήφων στους προσφυγικούς οικισmicroούς των πόλεων και της υπαίθρου Η πολιτική στάση των προσφύγων στη Βόρεια Ελλάδα παρουσίαζε πλέον microια microετα-τόπιση όχι εντυπωσιακή αλλά αρκετά σαφή Χάρη στην επίσηmicroη αναγνώριση της

Η πρώτη εγκατάσταση προσφύ-γων στη Λεύκη Καβάλας σε σκη-

αβασίλευτης δηmicroοκρατίας και της συmicromicroετοχής προσφύγων στους εκλογικούς του συνδυασmicroούς το Λαϊκό Κόmicromicroα εισέπραξε ένα microικρό microερίδιο της προσφυγικής δυσα-ρέσκειας Καθόλου αmicroελητέα δεν microπορεί να θεωρηθεί η αύξηση της επιρροής του Εθνικού Ριζοσπαστικού Κόmicromicroατος (δηλαδή του πρώην Εθνικού Δηmicroοκρατικού) στους αστικούς προσφυγικούς συνοικισmicroούς όπως και καθόλου άσχετη microε τον εmicroπλουτισmicroό του πολιτικού του λόγου microε εντονότερα επιθετικό και αντικοινοβουλευτικό περιε-χόmicroενο Αναmicroφισβήτητα η απογοήτευση από την πολιτική των Φιλελευθέρων και η επιθυmicroία αντίδρασης στην οικονοmicroική ανέχεια εκφράστηκε εντονότερα microέσω της εκλογικής ανόδου του ΚΚΕ σε προσφυγικές συνοικίες και σε πόλεις της Μακεδονίας microε microεγάλο προσφυγικό πληθυσmicroό αλλά και σε ορισmicroένους αγροτικούς προσφυγικούς οικισmicroούς Η τάση αυτή εκφράστηκε ιδιαίτερα στις δηmicroοτικές και βουλευτικές εκλογές του 1931 και του 1932 σε ορισmicroένες περιπτώσεις ακόmicroη και microε την εκλογή δηmicroάρ-χου όπως στην Καβάλα και στις Σέρρες Η στροφή προς την Αριστερά είχε ασφαλώς σχέση microε την εργατική ταξική συνείδηση που άρχισε πλέον να αποκτά microέρος των λαϊ-κών προσφυγικών στρωmicroάτων Οφειλόταν ωστόσο και στην αντικατάσταση της θέσης για laquoανεξαρτησία της Μακεδονίας και της Θράκηςraquo microε αυτή της laquoπλήρους εθνικής και πολιτικής ισότητας των microειονοτήτωνraquo όπως και στην υιοθέτηση των προσφυγι-κών αιτηmicroάτων και τη microεγαλύτερη ενασχόληση microε τα προβλήmicroατα του προσφυγικού κόσmicroου γεγονός που σχετιζόταν εξάλλου και microε την τοποθέτηση microεγάλου αριθmicroού προσφύγων στο Πολιτικό Γραφείο και την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ Η καταστολή του βενιζελικού στρατιωτικού κινήmicroατος το 1935 και ο θάνατος του Βενιζέλου το 1936 σηmicroατοδότησαν για ένα microεγάλο microέρος του προσφυγικού κόσmicroου τον απεγκλωβισmicroό από τον βενιζελισmicroό Ωστόσο η δικτατορία του Μεταξά και ο Βrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroος ανέστειλαν τη ροπή της πολιτικής έκφρασης του προσφυγικού πληθυσmicroού προς άλλες κατευθύνσεις για έξι τουλάχιστον χρόνια Η εmicroπειρία της κοινοτικής οργάνωσης και αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο του οθωmicroα-νικού κράτους εφοδίασε τους Μικρασιάτες Έλληνες microε το πνεύmicroα της συmicromicroετοχής στα κοινά Ο προσφυγικός κόσmicroος ήδη από το πρώτο διάστηmicroα ανέδειξε στη Βόρεια Ελλάδα σηmicroαντικές προσωπικότητες στον χώρο της πολιτικής και του συνδικαλισmicroού καθώς και microια πλούσια σωmicroατειακή οργάνωση πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδοmicroένα παρά τα ζωτικά βιοτικά προβλήmicroατα που είχε να αντιmicroετωπίσει Ο Λεωνίδας Ιασο-

νίδης που διετέλεσε βουλευτής Θεσσαλονίκης microε την παράταξη των Φιλελευθέρων υπουργός Πρόνοιας και υπουργός Βόρειας Ελλάδας ο Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου ιδρυτής της Ευξείνου Λέσχης και γενικός διοικητής Θράκης και Ανατολικής Μακεδο-νίας ο Ιωάννης Πασαλίδης βουλευτής της Δηmicroοκρατικής Ένωσης ιδρυτής του Σοσι-αλιστικού Κόmicromicroατος Ελλάδας βουλευτής και πρόεδρος της ΕΔΑ αποτελούν ένα ελά-χιστο microόνο δείγmicroα προσφύγων που ασχολήθηκαν ενεργά microε την πολιτική στη Βόρεια Ελλάδα καταλαmicroβάνοντας βουλευτικά ή υψηλά κυβερνητικά αξιώmicroατα Από το 1923 microέχρι τον Αύγουστο του 1936 microόνο στον νοmicroό Θεσσαλονίκης ιδρύθηκαν περισσότερα από 250 προσφυγικά σωmicroατεία επαγγελmicroατικά πολιτιστικά microορφωτικά αθλητικά συνοικιακά νεολαίας αστέγων και ακτηmicroόνων microε βασικούς στόχους την προώθηση των προσφυγικών συmicroφερόντων τη σύνδεση και αλληλεγγύη microεταξύ των προσφύγων

Καταστατικόν Μικρασιατικού Συλλόγου Προσφύγων ΑικατερίνηςlaquoΑλληλοβοήθειαraquo

Κεφάλαιον Αrsquo

Ίδρυσις και σκοπός

Άρθρον 1ον Ιδρύεται εν Αικατερίνη υπό των προσφύγων Μ Ασίας σύλλογος υπό την επωνυmicroίαν laquoΑλληλοβοήθειαraquoΆρθρον 2ον Σκοπός του Συλλόγου είναι η ανάπτυξις των πατριωτικών δεσmicroών και σχέσεων η στενωτέρα επικοινωνία microεταξύ των microελών του η συνεργασία και συνεννό-ησις αυτών προς αλληλοβοήθειαν συνυποστήριξις και ανάπτυξις των ηθική και υλική συνδροmicroή των microελών και συmicroπατριωτών ως και η προσπάθεια δια την όσον το δυνατόν καλυτέραν και ανετωτέραν εγκατάστασιν των

Απόσπασmicroα από καταστατικό προσφυγικού συλλόγου στην Κατερίνη 1 Σεπτεmicroβρίου 1923 (Αρχείο Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης - Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισmicroού Δήmicroου Καλαmicroαριάς)

την ένταξη στην τοπική κοινωνία τη διατήρηση της ταυτότητας των τόπων κατα-γωγής αλλά και τη δηmicroιουργία νέων ταυτοτήτων microε ζωντανό το στίγmicroα των νέων εποίκων Η microαζική ίδρυση συλλόγων απηχούσε ασφαλώς microια τάση πολυδιάσπασης και πολιτικών ή προσωπικών ανταγωνισmicroών που επικρατούσαν στους κόλπους του προσφυγικού πληθυσmicroού Ταυτόχρονα όmicroως αντανακλούσε τη ζωτικότητα την οργά-νωση και τη συλλογικότητα στις οποίες σε microεγάλο βαθmicroό στηρίχθηκε ο αγώνας των προσφύγων για την επιβίωση στις πόλεις και στα χωριά στις νέες πατρίδες του ελλαδικού χώρουΗ microαζική συλλογική οργάνωση αντανακλούσε εξάλλου την ανάγκη συσπείρωσης των προσφύγων λόγω του κλίmicroατος αντιπαράθεσης microε τους γηγενείςΗ έλευση των προσφύγων υπήρξε αναmicroφίβολα microεγάλη πρόκληση τόσο για το κράτος και τις δοmicroές του όσο και για τις δοmicroές της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας Απέναντι σε αυτήν την πρόκληση κλήθηκαν να σταθούν και να ανταποκριθούν όχι microόνο όσοι από την πρώτη στιγmicroή βρέθηκαν ενώπιον του ζητήmicroατος αυτού και της αναζήτησης λύσεων δηλαδή ο κρατικός microηχανισmicroός και οι διάφοροι φορείς αγωγής αλλά και όσοι έπρεπε πλέον να ζήσουν microε τους άρτι αφιχθέντες στη νέα πατρίδα δηλαδή το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας Δεν ήταν εύκολο το έργο της υποδοχής της εγκατάστασης και της σταδιακής αποδοχής ίσως σε microεγαλύτερο βαθmicroό των χιλιά-δων προσφύγων που αναζήτησαν στην Ελλάδα microια δεύτερη ευκαιρία για να ξαναρ-χίσουν τη ζωή τους έστω υπό αντίξοες συνθήκες Δεν ήταν εύκολο γιατί επρόκειτο στην πραγmicroατικότητα για microια προσπάθεια που απαιτούσε πολλά περισσότερα από αυτά που ήταν σε θέση να παράσχει το κράτος για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα Κατά τη microακρά αυτή πορεία αποκατάστασης των προσφύγων χρειάστηκε να επιλυθεί microια σειρά δυσεπίλυτων πολλές φορές προβληmicroάτων από την επιλογή του τόπου εγκα-τάστασης και τη φροντίδα διαmicroόρφωσης κατάλληλων συνθηκών για την οικονοmicroική πρόοδο και τη συνεχή βελτίωση των όρων ζωής τους έως την εξασφάλιση των πραγmicroατικών συνθηκών σταδιακής ενσωmicroάτωσής τους στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας Εποmicroένως ήταν φυσικό οι πρόσφυγες και το προσφυγικό ζήτηmicroα να απα-σχολήσουν για τις επόmicroενες δεκαετίες την εσωτερική σκηνή microεταβάλλοντας ριζικά σε κάθε περίπτωση το πολιτικό κοινωνικό οικονοmicroικό και πολιτιστικό τοπίο της χώρας

Απόδειξη πληρωmicroής microηνιαίας συνδροmicroής του 1924 στον

Η συλλογοποίησις των προσφύγων εν Εδέσση

Η ασθένεια ούτη από την Θεσσαλονίκη ενέσκηψε και εις τους πρόσφυγας Εδέσσης Ούτω ενώ microέχρι του 1925 υπήρχον τρεις Σύλλογοι Προσφυγικοί ως πανταχού (Μικρα-σιατών Θρακών Ποντίων) τον Ιανουάριον εφέτος εκ του Μικρασιατικού εγεννήθη ο Σύλλογος laquoΈνωσις Προσφύγων Πέλληςraquo και εξrsquo αυτού ο Σύλλογος Πισσιδών Εδέσσης laquoΠισιδίαraquo και τώρα εγεννήθη έτερος Μικρασιατικός Σύλλογος laquoΑνατολήraquo ούτως ώστε οι Μικρασιάται έχουσι τέσσαρας συλλόγους [hellip] Άγνωστον τι τέξεται η επιούσα διότι και εις την Θεσσαλονίκην εκ του Μικρασιατικού Συλλόγου εγεννήθη κατόπιν φιλονικείας των ιθυνόντων ο laquoΚαππαδοκικόςraquo Σύλλογος και εκ του Καππαδοκικού ο Σύλλογος της laquoΚεντρώας Μ ΑσίαςraquoΟι ιδικοί microας επιθυmicroούσιν έδρας τιmicroητικάς [hellip] Και εξ όλων τούτων οπροορισmicroός είνε να διορισθώσι microέλη Τοπικού Συmicroβουλίου και να επιτύχωσι την στέγασιν συγγενών και φίλων Μόνον διrsquo αυτόν τον σκοπόν αλληλοτρώγονται οι πρόσφυγες ουδέν έτερον προ-ορισmicroόν επιδιώκουν [hellip]


200000 πρόσφυγες να microεταναστεύσουν στην Ελλάδα και να εγκατασταθούν στην πλειοψηφία τους στις βόρειες επαρχίες του ελληνικού κράτουςΑπό αυτούς microεγάλος αριθmicroός αφίχθη το διάστηmicroα 1914-18 από τη Βουλγαρία το Μοναστήρι την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία το 1917 από τη Νότια Ρωσία και το 1919 από την Ανατολική Ρωmicroυλία Επίσης η βουλγαρική κατοχή του 1916-17 στην Ανατολική Μακεδονία δηmicroιούργησε κύmicroα προσφύγων προς τις υπόλοιπες περιοχές της Μακεδονίας

Οι Καυκάσιοι πρόσφυγεςΙδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για την έλευση των περίπου 50000 Ελλήνων προσφύγων από την περιοχή της Νότιας Ρωσίας της Κριmicroαίας της Γεωργίας του Καυκάσου και του Καρς στο διάστηmicroα 1920-21 Η microετανάστευσή τους στην Ελλάδα

Και πάλιν λιmicroοκτονούν

Οι δυστυχείς Καυκάσιοι λιmicroοκτονούν και πάλιν παρά τας διαφόρους διαβεβαιώσεις ότι ελήφθη πάσα φροντίς να microη microένωσι νηστικοί ότι θα γίνουν πρατήρια ότι τέλος δεν θrsquo αποθάνουν από την πείναν και το κρύο [hellip] Μετά φρίκης microανθάνοmicroεν ότι αποθνήσκουν 44 καθrsquo εκάστηνΕδόθη επί τρεις ή τέσσαρας ηmicroέρας ψωmicroί και πάλιν διεκόπηΌτι χθες Κυριακήν δεν εδόθη ψωmicroί εις τους πρόσφυγας ούτε εις τους υπό αποmicroόνωσιν ακόmicroη διενεmicroήθη όmicroως εκ του χρήmicroατος του Αmicroερικανικού Ερυθρού Σταυρού κρέας προς 50 δράmicroια χωρίς να έχουν ξύλα να το microαγειρεύσουνΕmicroάθοmicroεν ακόmicroη ότι τα δήθεν Νοσοκοmicroεία των προσφύγων είναι εις αθλίαν κατάστασιν και ενώ το πλείστον των προσφύγων είναι ασθενείς από την λιmicroοκτονίαν υπάρχουν microόνον δύο ιατροί οι οποίοι microόλις προφταίνουν να πιστοποιούν τους θανάτουςΔεν θέλοmicroεν να είπωmicroεν περισσότερα νοmicroίζοmicroεν όmicroως ότι αν τους παραδίδοmicroεν εις τον Μουσταφά Κεmicroάλ θα τους microεταχειρίζετο ίσως καλλίτερον [hellip]

(laquoΕφηmicroερίς των Βαλκανίωνraquo 15 Δεκεmicroβρίου 1920)



































































Μακεδονία 638253 5487865


Ήπειρος 8179 80838


Κρήτη 33900 154552














1917 0

1918 1

1919 0

1920 63

1921-1922 12

1923 642

1924-1925 561








































τους [hellip]




























































































Μακεδονία 638253 5487865


Ήπειρος 8179 80838


Κρήτη 33900 154552














1917 0

1918 1

1919 0

1920 63

1921-1922 12

1923 642

1924-1925 561








































τους [hellip]





































1917 0

1918 1

1919 0

1920 63

1921-1922 12

1923 642

1924-1925 561








































τους [hellip]

































































τους [hellip]


























Και πάλιν λιµοκτονούν · 2006-09-29 · Στις πόλεις της...

Documents

Transcript of Και πάλιν λιµοκτονούν · 2006-09-29 · Στις πόλεις της...