Στρατιωτική Ιστορία 200 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria
Click here to load reader
description
Transcript of Στρατιωτική Ιστορία 200 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria
Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ψ β ΓΙΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΑΕΜΟΑντιμετωπίζοντας την αναγεννημένη γερμανική απειϋή
3 0 % ΕΚΠΤΠΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΑΡΟΜΕΣ+2 ΒΙΒΛΙΑ ΔΠΡΟ!
Τ Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η
1Σ Τ Ο Ρ Ι ΑΜ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ ΤΠΝ If ΑΗ ηρωική καιάϋπιιιη γ τ ι ι kJ η D U ΑII ΑΙΑ me nuooBoBaoxiac t i n llU rP lA rV lI lA
σιο Ποοάνι ντυ Οκ Ιούνιοι; 1944 /888
/f β * \ ί
0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΓΣΤΙΣ ΑΝΠ ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣΗ αναβίωσητης σελευκιόικής ισχύος( 2 2 2 - 2 0 4 π.Χ.)
ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΟTo Bäppoc απέναντι στην πολίτικη αναλγησία
ΕΜΙΡΗΣ ΣΑΪΦ ΑΑ NTAOYAA - Ενας επικίνδυνοί αντίπαλος του Βυζαντίου στη Μέση Ανατολή flOoc (ΐι )Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΓΚΕΡ ΜΠΑΝΚ Η αννλονερμανικιί σύγκρουση των καταδρομικών μάχης (1915)
«ΜΑΥΡΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ»: Η ιστορία της αμερικανικής 761 Επιλαρχίας στον Β Παγκόσμιο ΠόλεμοΤΑ ΠΡΠΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΑΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΥ - Ηρωες, λιποτάκτες και εγκληματίες στην υπηρεσία της Πρωσίας ( 1 7 5 6 - 6 3 )
-, . ’ * .........***·*.,s f f e s ■
Μ όνιμες oinflsc
4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ ι( ί i106 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 'v v V108 ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ110 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ
Μ ί i /112 ΤΟ ΓΝΠΡΙΖΑΤΕ;
113 ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ φ114 ΒΙΒΛΙΑ
Ο μάδα R anger ε το ιμ ά ζ ε τα ι να α να ρ ρ ιχη θεί σ τους βράχους του ακρω τηρίου Π ο υ ά ντ ντυ Οκ (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε την ά δεια της Dragon/Plastim odellism o, w w w .p la .g r- colour p la te is co urtesy o f Dragon).
Άρθρα10 ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ RANGER
ΣΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑΗ η ρ ω ι κ ή κατπΠηιυη m c n u p o B o r l a p x i a e οιο Πουάν ι ν ιυ Οκ ( Ι ο ύ ν ι ο ί 1 9 4 4 )
26 Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΕΤΑΝΙΑΣ ΓΙΑ TON R ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟΔ ν ι ι μ ε τ ω π ί ζ ο ν τ π ί ι ην α ν ο ν ε ν ν π ρ έ ν η ν ε ρ ρ α ν ι κ π α π ε ι λ ή
36 ΕΜΙΡΗΣ ΣΑΪΦ ΑΑ ΝΤΑΟΥΑΑEvac ε π ι κ ί ν δ υ ν ο ί a v i m a f l o c ί ου Βυζαντ ίου ατη Μ έ ο η Αναι οΠή ( 10 o c αι . )
50 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΓΚΕΡ ΜΠΑΝΚΗ α ν ν Π ο ν ε ρ υ ο ν ι κ ή ο ύ ν κ ρ ο υ ο η ί ω ν κ α ι α Ο ρ ο ρ ι κ ώ ν ρ ό χ ι ΐ ί ( 1 9 1 5 )
62 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΥΗ ρ υ ε ί , ί ΐ ιποτάκτε ϋ και e v k Am m i e c ατην υππ ρεα ί α m e i l p u o i a c ( 1 7 5 6 - 6 3 )
74 Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΦΑΟΙΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΟΙ ο B t i ppo c απέναντ ι οτην πολ ι τ ι κή αναΠν ηα ί α ( 1826)
84 «ΜΑΥΡΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ)):Η ιοι ορί α m e α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ^ 761 E m ü a p x i a e οιον Β' Ππ νκ ό ο ρ ι ο Πό Πε ρο
96 Ο ΑΝΤΙΟΧΟΣ Γ ΣΤΙΣ ΑΝΩ ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣΗ α ν α β ί ω σ η m e α ε Π ε υ κ ι δ ι κ ή ί l o x ü o e ( 2 2 2 - 2 0 4 π.Χ.)
ΕΙΔΗΣΕΙΣ Γιάννη? B a p o ü w i c . Κ α ι ερ ί να ΒαρεΠά, Πανι εϋήι ; K o d u k d c
“ 5 Στρατός ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ MUSTANG ΣΕ ΙΤΑΛΙΚΗ ΛΙΜΝΗ
ΣυνδρομέςΕσωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 33 Ευρώ
(Εξάμηνη · 6 τεύχη): 16,50 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια ■ 12 τεύχη): 85 Ευρώ
(Εξάμηνη ■ 6 τεύχη): 42,50 Ευρώ
Επιταγές (Ταχυδρομικές)ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η ένδειξη ·<Συνδρομή»
Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμοΒασίλειος Στράτος
ΙδιοκτησίαΓνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ
ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημ οσίευσ η ή η αναπαραγω γή με οπ ο ιο νδή π οτε τρόπο, ά ρ θρ ω ν ή τμημάτων ά ρθρω ν το υ π ερ ιοδ ικού , χω ρίς τη ν έ γγρ α φ η ά δ ε ια το υ εκδ ό τη . Οι εκφ ρ α ζό μ ενες σ τα ενυπ όγραφ α ά ρ θ ρ α απόψ εις, δ εν τα υ τ ίζο ν τα ι κ α τ ' α νάγκη μ ε τη ν άποψη του π ερ ιοδ ικού . Λόγω σ τεν ό τη τα ς χώ ρου, το π ερ ιοδ ικό δ ια τη ρ ε ί το δ ικαίω μα π ερ ικοπ ής τω ν επ ισ τολώ ν π ου σ τέλ νου ν οι αναγνώ σ τες εφ ό σ ο ν δ ε ν α λλο ιώ νετα ι το νόημά τους.
ΑρχισυντάκτηςΒασίλης Καμπάνης
Συνεργάτες-ΣύμβουλοιΝικόλαος Κολόμβας, Α ντισ τρά τηγος ε.α.
Δημήτρης Γεδεών, Υποστράτηγος ε.α.,
τ. κ α θ η γη τή ς Σ τρατιω τικής Ισ τορ ίας ΙΣ Ε
Βασίλειος Παπαδόπουλος, Σ υνταγμ ατάρχης (ΤΘ )ε.α .
Κωνσταντίνος Κλάδης, Α ντιοανταγματάρχης (ΠΖ) ε.α.
Ηλίας Παπαθανάσης «Ανάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Βαρελά «Δημήτρης Χριστοδούλου Δημήτριος Μαρκαντωνάτος · Ηλίας Μαγκλίνης Ιάκωβος Χονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Ιωάννης Κακαδάς · Ευάγγελος Χαρατσής Σωτήρης Βουρλιώτης · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου »Λάμπρος Ψωμάς Δημήτρης Μπελέζος · Σταύρος Καρκαλέτσης Γιάννης Βαρσαμής «Γιώργος Κουφογιώργος Αγγελος Μανσόλας · Αθανάσιος Κωνσταντίνου Γιάννης Παγουλάτος · Σταύρος Βαλμάς Κυριάκος Γρηγορόπουλος · Φαίδων Κόχιλας Βαγγέλης Παππάς · Ευάγγελος Τάρταρης Βησσαρίων Μακρής
Καλλιτεχνική επιμέλειαΠαρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης
Επιμέλεια κειμένωνΧρήστος Ζηκούλης
ΓραφείαΛέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα
Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 2109737070 Email: infoegnomonpublications.gr www.gnomonpublications.gr
Μια ομάδα δυτών που ανήκει στον οργανισμό εθελοντών Gruppo Sommozzatori Volontari del Gardaεντόπισε ταυπολείμματα ενός F-51D Mustang με σειριακό αριθμό 44-73158 στσΝ βυθό της λίμνης Γκάρντα στη βόρεια Ιταλία. Η Ιταλική Αεροπορία απέκτησε 173 F-51D Mustang από τον Σεπτέμβριο του 1947 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και τα διατήρησε σε υπηρεσία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας. Το συγκεκριμένο
Το μοναδικό P-51D μ ε τα χρ ώ μ α τα τη ς Ιτα λ ικ ή ς Α ερ οπ ορ ία ς σ το μ ο υ σ είο αεροσκάφος με του Μ π ρατσ ιάνο σ τη Ρώ μη. σειριακό αριθμό
ΜΜ4309 συνετρίβη στηλίμνη στις 7 Αυγούστου 1951, παρασύροντας στον θάνατο τον πιλότο Πάολο Τίτο. Το αεροσκάφος εντοπίστηκε σε βάθος 70 μέτρων, μαζί με τη σορό του άτυχου πιλότου. Από τα ιταλικά Mustang, ένα μόνο διασώζεται σήμερα στο μουσείο της Ιταλικής Αεροπορίας στη Ρώμη, ενώ τα υπόλοιπον χάθηκαν σε υπηρεσία ή στο κέντρο εκπαίδευσης πυροσβεστών στο Καπάνελε της Ρώμης. Το Mustang υπήρξε δημοφιλές σε ιταλική υπηρεσία, διότι, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους τύπους συμμαχικών μαχητικών, που εντάχθηκαν σε υπηρεσία από το 1944, η μηχανολογική τους λειτουργία υπήρξε άριστη.
t
Έκπτωση σε βιΒϋία-περιοΟικά για αγορέι: από ία γραφεία uac
Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε βιβλία και περιοδικά με έκπτωση 50% !
Η προσφορά ισχύει για α γο ρ ές αρχικής α ξίας άνω των 25 ευρώ καιαφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα.
Ώρες λειτουργίας γραφείων: 9.00- 16.00 καθημερινώς, πλην Σαββάτου και Κυριακής
ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΑΛΦΡΕΝΤ ΡΟΖΕΝΜΠΕΡΓΚ
• ^
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ εντόπισε 400 σελίδες από το ημερολόγιο του Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ, υπουργού Ανατολικών Εδαφών του Χίτλερ και θεωρητικό του Εθνικοσοσιαλισμού και των φυλετικών θεωριών, αλλά και της διαβόητης «θρησκείας του αίματος», που επιχείρησε να επιβάλει. Ο Ρόζενμπεργκ ήταν ο επίσημος διαμορφωτής και εκφραστής της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας.
Μέσω των δογμάτων που εξέφρασε περί Παγγερμανισμού, έδωσε στον Χίτλερ το ιδεολογικό υπόβαθρο για την πρόκληση του πολέμου. Εκτεταμένη ήταν επίσης η συμμετοχή του στην κατάρτιση του προγράμματος του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Ο Ρόζενμπεργκ διεδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων στην ανατολική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β1 Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ίδιος είχε εκπονήσει την περιβόητη θεωρία περί της ανωτερότητας της Αριας φυλής, θεωρώντας παράλληλα τους Εβραίους και τους μαύρους ως τις πλέον εκφυλισμένες και κατώτερες φυλές.
Ο Ρόζενμπεργκ εκτελέστηκε δι' απαγχονισμού το 1946, αφού κρίθηκε ένοχος για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη δίκη της Νυρεμβέργης. Το ημερολόγιο μπορεί να προσφέρει νέα στοιχεία για τις επαφές του με τον Χίτλερ, τον Χίμλερ και τον Γκαίρινγκ και περιέχει λεπτομέρειες για τη γερμανική κατοχή στα σοβιετικά και πολωνικά εδάφη, καθώς και για τον σχεδίασμά μαζικών δολοφονιών Εβραίων και άλλων Ανατολικοευρωπαίων και τον εποικισμό των περιοχών με Γερμανούς.
Το ημερολόγιο καλύπτει την περίοδο από το 1936 μέχρι τον χειμώνα του 1944. Μετά τη δίκη της Νυρεμβέργης, το ημερολόγιο
ΑΠΕΒΙΠΣΕ 0 ΜΠΙΑ ΓΚΑΝΣΤΟΝ
Ο κόσμος της αεροπορικής δημοσιογραφίας είναι πλέον πτωχότερος μετά τον θάνατο του γνωστού, πολυγραφότατου Μπιλ Γκάνστον. Ο Ουίλιαμ Τούντορ Γκάνστον, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε το 1927 και σπούδασε στα πανεπιστήμια του Ντάρχαμ και του Λονδίνου. Υπηρέτησε στη RAF την περίοδο 1945-1948, όπου εκπαιδεύθηκε ως πιλότος και στη συνέχεια ως εκπαιδευτής, πετώντας με διάφορους τύπους αεροσκαφών, όπως το ελικοφόρο de Havilland Mosquito και το αεριωθούμενο Vampire. Το 1951 εντάχθηκε στην ομάδα που εξέδιδε το περιοδικό «Flight»
(αργότερα γνωστό ως «Flight International») και το 1955 ανέλαβε τα καθήκοντα του εκδότη τεχνικών θεμάτων. Από το 1969 συμμετείχε στην ομάδα συγγραφής του περιοδικού «Jane’s All the World’s Aircraft». Τον Ιανουάριο του 1996 του απονεμήθηκε το παράσημο του ιππότη του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (ΟΒΕ - Officer of the Order of the British Empire) για τη μακρόχρονη προσφορά του στον αεροπορικό τομέα. Συνέγραψε περισσότερα από 350 βιβλία και άρθρα συνεργαζόμενος με μεγάλους εκδοτικούς οίκους και απεβίωσε την 1η Ιουνίου 2013 σε ηλικία 86 ετών.
Ο π ο λυ γ ρ α φ ό τα το ς Μπιλ Γκάνστον ά φ η σ ε πίσω το υ μ ια σημα ντική α εροπ ορική κληρονομιά .
ΜΗΠΠΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ;
0 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΣΕ 3 ΤΟΜΟΥΣ!
Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικό από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου είναι προβληματική.
Υστερα από παράκληση αρκετών αναγνωστών, και επειδή το θέμα του Αμερικανικού Εμφυλίου είναι πράγματι ιδιαίτερα σημαντικό με παγκόσμιες προεκτάσεις, αποφασίσαμε να προσθέσουμε και έναν τρίτο τόμο στη σειρά προκειμένου τα γεγονότα να αναλυθούν πληρέστερα και σε μεγαλύτερο βάθος. Ηδη έχουν κυκλοφορήσει οι δύο πρώτοι τόμοι του τρίτομου έργου, ενώ ο τρίτος και τελευταίος τόμος προβλέπεται να εκδοθεί τον Νοέμβριο 2013.
του Ρόζενμπεργκ, το οποίο κρατούσαν ως αποδεικτικό στοιχείο οι εισαγγελείς της Νυρεμβέργης, εξαφανίστηκε.Ενας από αυτούς, ο Ρόμπερτ Κέμπνερ, θεωρείτο ύποπτος από τις αμερικανικές αρχές ότι πέρασε λαθραία το ημερολόγιο στις ΗΠΑ. Ο Κέμπνερ δημοσίευσε ορισμένα αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Ρόζενμπεργκ στα απομνημονεύματά του, ενώ το 1956 ένας Γερμανός ιστορικός δημοσίευσε αποσπάσματα της περιόδου 1939-40.
Μετά τον θάνατο του Κέμπνερ, οι απόγονοί του συμφώνησαν να παραδώσουν το ημερολόγιο στις αμερικανικές αρχές, αλλά όταν αυτό περιήλθε στην κατοχή τους, διαπιστώθηκε ότιέλλειπαν πολλές δεκάδες σελίδες. Ο αρχικός αριθμός των σελίδων του ημερολογίου του Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ πάντως, παραμένει άγνωστος μέχρι σήμερα.
Ο Ρόζεμπενργκ, ως υπεύθυνος της ιδεολογικής προπαρασκευής του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, το 1935.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5
ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΗ 6 €Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ
Ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω
ΟΝΟΜ/ΜΟ................................................ ΟΔΟΣ....................................... ΑΡΙΘΜΟΣ.. ΠΟΛΗ........................................... Τ.Κ.......ΤΗΛΕΦΩΝΟ (απαραιτήτως)..................................................
E-MAIL......................................................ΑΦΜ (αν επιθυμείτε τιμολόγιο)...................................................
ΔΟΥ.........................................................
ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣI
Ik I ΑΑ I Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή I τ | ^ \ Ι τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δεν στέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώσω κατά την παραλαβή
I του δέματος. Από τη συνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεπιταγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω.
Επιλέξτε τον τρόπο αποστολής του δέματος
Π Αποστολή μέοω ΕΛΤΑ (χωρίς χρέωση ταχυδρομικών)
I I Αποστολή με co u rie r (πληρώνω μόνο 5€ για έξοδα αποστολής)
ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ /ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΤΙΜΗ
I
2
3
4
5
6
7
8
9
ΙΟ
I I
12
13
14
15
ΣΥΝΟΛΟ (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ)
ΕΚΠΤΩΣΗ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΩΝ
ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ ΛΩΡΕΑΝ
ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ME COURIER (5€)
ΤΕΛΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΣ
"ΐ S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S
S S S S S S S S
ΑΠΟΤΙΣΗ ΦΟΡΟΥ ΤΙΜΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΜΗΝΑΡΧΟ ΠΙΣΣΑΝΟ ΣΤΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΕΡΟΠΟΡΟΥΣ
Στην Ελλάδα ξαναδρέθηκε και πάλι, για μια εβδομάδα αυτή τη φορά (2-9 Ιουλίου), ο σμήναρχος (I) ε.α. Σπυρίδων Πισσάνος. Το διοικητικό συμβούλιο του Παν.Συ.Β.Α., με την έγκαιρη παρέμβαση/εντολή του υπουργού Εθνικής Αμυνας Δημήτρη Αβραμόπουλου και του υφυπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Κωνσταντίνου Γκιουλέκα προς το ΓΕΑ, πραγματοποίησε την επιθυμία του 94χρονου πλέον συμπατριώτη μας βετεράνου αεροπόρου για την απότιση φόρου τιμής στους πεσόντες αεροπόρους μας, με κατάθεση στεφάνου στις 8-7-2013 στην Α/Β Δεκελείας. Η όλη εκδήλωση διεξήχθη με τη φροντίδα της Αερολέσχης Αθηνών και παρουσία του ελληνικής καταγωγής αεροπορικού ακολούθου των ΗΠΑ, σμηνάρχου (I) Μιχάλη Σνίντερ. Οι δύο άνδρες επισκέφθηκαν το υπόστεγο των Φίλων Αεροπορίας ΑΝΤ1, όπου δόθηκε στον Πισσάνο η ευκαιρία να δει από κοντά το αεροπλάνο Stearman με το οποίο πέταξε για πρώτη φορά.
Ο Σπυρίδων Πισσάνος γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1919 στον Κολωνό. Σε ηλικία μόλις 11 ετών, αντικρίζοντας ένα διπλάνο καταδιωκτικό Gloster Mars, αποφάσισε να γίνει πιλότος. Παρότι δεν κατάφερε να εισαχθεί στη Σχολή Αεροπορίας (Ικάρων), το 1938 μετέβη στη Νέα Υόρκη, όπου απέκτησε το πτυχίο ιπταμένου πολιτικής αεροπορίας.
Στις αρχές του 1942 εντάχθηκε εθελοντικά σε ομάδες αγγλόφωνων αεροπόρων, που θα πολεμούσαν για τη βρετανική RAF και συμμετείχε σε επιχειρήσεις πάνω από την κατεχόμενη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και, φυσικά, τη Γερμανία. Εχοντας ήδη 10 καταρρίψεις στο ενεργητικό του, μετατέθηκε ως δοκιμαστής αεροπλάνων στις ΗΠΑ ως το τέλος του πολέμου.
Ο Πισσάνος ήταν ένας από τους τρεις πρώτους αεροπόρους που δοκίμασαν το πρώτο αμερικανικό αεριωθούμενο F-80, ενώ αργότερα του προσφέρθηκε η θέση δοκιμαστή αεριωθουμένων στην Αμερικανική Αεροπορία (USAF). Τα τελευταία τρία χρόνια της υπηρεσίας του βρέθηκε στην Ελλάδα με σκοπό να βοηθήσει στην ένταξη των Phantom F-4E στην Ελληνική Πολεμική Αεροπορία.
Συνταξιοδοτήθηκε το 1974, με τον βαθμό του σμηνάρχου (I) εν ενεργεία, οπότε και επέστρεψε στο Σαν Ντιέγκο των ΗΠΑ. Εχει τιμηθεί με πολλά μετάλλια και παράσημα των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας για την πολεμική και αεροπορική του δράση και προσφορά, αλλά με κανένα από την Ελλάδα.
Ο Σπυρίδω ν Π ισσάνος α π ο τίε ι φ όρο τιμ ή ς σ το υ ς Ελληνες π εσ ό ντες αερο π όρ ους.
ΗΜ ΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ
τον RANGERΠΗ ΝΟΡΜΑΝΛΙΑΗ ηρωική καιάΠηιμη της πυροβολαρχίας σιο Πουόνι νιυ Οκ ( | 0 ΰ ϊ |0 ( ; ig 4 4 )
Α *9
Η δύσκολη και ριψοκίνδυνη επιδρομή ίων Αμερικανών Raoger σιην
απόκρημνη προεξοχή ίου Πουάνι νιυ Οκ ιης Noppavöiac, one 6 Ιουνίου
1944, θεωρείιαι me μία από τις πλέον υποδεινμαιικές αποοιολέπ κρούσης
επίλεκιων μονάδων πεζικού. Η πρωιοβουλία και ίο πνεύμα Buoiac ίων
Ranger καθώς και η κατασιροιρή της γερμανικής πυροβολαρχίας που
αποτελούσε τον πρωταρχικό ιους στόχο, προσέδωσαν σιην επιχείρηση
θρυλικές διαστάσεις. Ωστόσο, μεταγενέστερες αναλύσεις υποδηλώνουν ότι
η έλλειιμη ολοκληρωμένης και ακριβούς αξιολόγησης των διαθέσιμων
πληροφοριών οδήγησε το συμμαχικό επιτελείο στην υπερεκτίμησα του
κινδύνου και στη διεξαγωγή μιας επιχείρησης που πληρώθηκε ακριβά σε
αίμα, χωρίς η απειλή που αντιπροσώπευαν τα γερμανικά πυροβόλα να έχει ιη βαρύτητα που της αποδόθηκε.
ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ
ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
του 1944, είχαν ξεκινήσει εργασίες για την κατασκευή δύο επιπλέον κλειστών πυροβολείων.
Το συμμαχικό επιτελείο θεώρησε ότι η γερμανική πυροβολαρχία αποτε- λούσε σοβαρή απειλή για τις αποβάσεις που επρόκειτο να πραγματοποιηθούν στις ακτές «Ομαχα» και «Γιούτα» (11,2 χλμ. ανατολικά και δυτικά του Πουάντ) και κρίνοντας ότι ο αεροπορικός και ναυτικός βομβαρδισμός δεν μπορούσε να εγγυηθεί την εξουδετέρωσή της, αποφάσισε τη διεξαγωγή επιδρομής από μια επίλεκτη δύναμη Ranger με σκοπό την κατάληψη της θέσης και την καταστροφή των πυροβόλων.
Η επιχείρηση διεξήχθη την 6η Ιουνίου 1944 (D-Day) στα δεξιά της κύριας α-
Σ τα δυτικά της επίπεδης αμμώ- ληνεκές 19,5 km. Από τη συγκεκριμένηδους παραλίας τού Καλβαντός θέση τα πυροβόλα μπορούσαν να πλή-
;της Κάτω Νορμανδίας, η οποία ξουν τις προσβάσεις προς την ακτή
έγινε γνωστή ως ακτή «Ομαχα», «Ομαχα» και την περιοχή καθέλκυσης και σε απόσταση 6,4 χλμ. περί- των αποβατικών του V Σώματος της α-
πρυ από το κέντρο ΐης, δεσπόζουν οι μερικανικής 1ης Στρατιάς. Επιπλέον, βραχώδεις ορθοπλαγιές της προεξο- μέσα στο βεληνεκές τους βρισκότανχής ΐοΰ Πουάντ ντυ Οκ (Pointe du Hoc), και η περιοχή καθέλκυσης των αποθα-Κατά Τους μήνες που προηγήθηκαν τικών του VII Σώματος, από την οποία της,μεγάλης απόβασης στη Νορμανδία αυτό θα εξορμούσε για την κατάληψη (επίχείρηση «Overlord»), οι πληροφο- της ακτής[«Γιούτα», στη βάση της χερ- ρίες που είχαν συγκεντρώσει οι Σύμμα- σονήσου Κοταντέν. Από τα πυροβόλα ,χοι έδειχναν ότι. στη θέση άυτήν οι Γερ- του Πουάντ ντυ Οκ, τέσσερα ήταν ε- μανοί είχαν εγκαταστήσει έξι πυροβό- γκατεστημένα σε ανοικτά πυροβολεία λα των 155 jnnv Επρόκειτο για αιχμαλω- -και δύο είχαν τοποθετηθεί σε κλειστά τισμένα γαλλικά πυροβόλα του Α' Πα- πυροβολεία από οπλισμένο σκυρόδε-γκοσμίου Πολέμου, γνωστά ως Canon μα, ενώ σύμφωνα με αναφορές που ε- de 155 mm GPF Mle 1917, με μέγιστο βε- λήφθησαν τον Απρίλιο και τον Μάκ>
Ο μάδα R anger ε το ιμ ά ζ ε τα ι να αναρριχηΘ εί σ το υ ς βράχους του α κρω τηρ ίου Π ουά ντ ντυ Ο κ (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε την ά δ ε ια τη ς Dragon/Plastim odellism o, w w w .p la .g r- co lour p la te is co urtesy o f Dragon).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 111
Ενα από τα έ ξ ι γαλλικά π υροβόλα των 155 mm G P F tou Π ο υ ά ντ ντυ Γαλλικό πυροβόλο των 155 m m το π ο θ ετη μ έν ο σε γερμανικό ανο ικτό Ο κ το π ο θ ετη μ έν ο σε ανο ικτό π υροβολείο . Η φ ω τογρα φ ία έχ ε ι π υροβολείο , σε κάποιο σ ημείο των γαλλικών ακτών,λ η φ θ ε ί το 1943, πριν την το π ο θ έτη σ η των δ ιχτυώ ν π αραλλαγής.
ποβατικής επιχείρησης στην ακτή «Ομα- χα». Για την αποστολή συγκροτήθηκε μία ομάδα αποτελούμενη από τα 2ο και 5ο Τάγματα Ranger του Αμερικανικού Στρατού, τη γενική διοίκηση των οποίων είχε ο αντισυνταγματάρχης Τζέημς Ράντερ. Το σχέδιο προέβλεπε την αιφνιδιαστική αποβίβαση στις 06.30 το πρωί (ώρα Η) των Λόχων D, Ε και F του 2ου Τάγματος στην ανατολική και στη δυτική πλευρά της προεξοχής του Πουάντ, την αναρρίχησή τους στην κορυφή, την εξουδετέ- ρωση της φρουράς και την καταστροφή των μηχανισμών των πυροβόλων με χειροβομβίδες θερμίτη. Στη συνέχεια, ένα μέρος της δύναμης των Ranger θα προωθείτο ταχύτατα προς νότια κατεύθυνση όπου θα συναντούσε και θα απέκοπτε την παραλιακή οδό Γκρανκάμπ-Βιερβίλ σε απόσταση ενός χλμ. περίπου από την ακτή. Οι Ranger θα παρέμεναν στο Πουάντ αναμένοντας την άφιξη των ανδρών του 116 Τακτικού Συγκροτήματος Συντάγματος Πεζικού (116 Regimental Combat Team - RCT) από τη Βιερβίλ, οι οποίοι, αν η απόβαση στην ακτή «Ομαχα» εξελισσόταν σύμφωνα με το σχέδιο, θα έφθαναν εκεί πριν το μεσημέρι. Το 5ο Τάγμα Ranger μαζί με τους Λόχους Α και Β του 2ου Τάγματος αποτελούσαν την κύρια δύναμη υποστήριξης, η οποία θα ανέμενε στα ανοικτά για το οπτικό σήμα (δύο διαδοχικές φωτοβολίδες εκτοξευόμενες από όλμο των 60 mm), το οποίο θα δήλωνε την επιτυχία της απόβασης, ενώ στη συνέχεια θα αποβιβαζόταν και αυτή στο Πουάντ ενισχύοντας τους τρεις λόχους του 2ου Τάγματος.
Σε περίπτωση που η δύναμη υποστήριξης των Ranger δεν ελάμβανε το οπτικό σήμα μέσα σε 30 λεπτά από την ώρα αποβίβασης (ώρα Η+30), θα ετίθετο σε ε
φαρμογή ένα εναλλακτικό σχέδιο που προέβλεπε την αποβίβαση της δύναμης υποστήριξης στη δυτική πλευρά της ακτής «Ομαχα» (τομέας Βιερβίλ) απ' όπου και θα προωθείτο το ταχύτερο δυνατό μέσω ξηράς προς το Πουάντ.
0 Λόχος C του 2ου Τάγματος Ranger είχε δική του ξεχωριστή αποστολή. Επρόκειτο να αποβιβαστεί με το πρώτο κύμα του 116 RCT και να εξουδετερώσει τις γερμανικές οχυρωμένες θέσεις εγγύς του Πουάντ ε Ραζ ντε λα Περσέ, μιας παρόμοιας με το Πουάντ ντυ Οκ προεξοχής, 3,2 χλμ. εγγύτερα στην ακτή «Ομαχα».
Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ΣΤΟ ΠΟΥΑΝΤ ΝΤΥ ΟΚ
Το Πουάντ ντυ Οκ είναι μια σφηνοειδής εδαφική προεξοχή που καταλήγει σε βραχώδεις απότομες ορθοπλαγιές ύψους 25-33 μ. Στη βάση της ανατολικής του πλευράς υπάρχει μια ακάλυπτη στενή παραλία μήκους 450 μ. και πλάτους 25 μ. περίπου, ενώ στο μεγαλύτερο τμήμα τους οι πλαγιές καταλήγουν κατευθείαν στη θάλασσα.
Οι αεροφωτογραφίες που είχαν στη διάθεσή τους οι Σύμμαχοι έδειχναν ότι οι Γερμανοί θεωρούσαν σχεδόν απίθανη μια επίθεση στο Πουάντ ντυ Οκ από τη θάλασσα, γεγονός που επιβεβαιώθηκε αργότερα και από μαρτυρίες ντόπιων Γάλλων πολιτών, και είχαν προετοιμάσει αμυντικά τη θέση για την αντιμετώπιση επίθεσης προερχόμενης κυρίως από την πλευρά της ξηράς. Η πυροβολαρχία απο- τελούσε τμήμα ενός αυτόνομου οχυρωμένου χώρου που από την πλευρά της ξηράς προστατευόταν από ναρκοπέδιο και συρματοπλέγματα, ενώ περιελάμβα-
νε και αρκετά σημεία στήριξης με φωλε- ές πολυβόλων και δύο οχυρωμένες θέσεις αντιαεροπορικών πυροβόλων στην ανατολική και δυτική πλευρά του. Ωστόσο, από τις πλευρικές (κυρίως) θέσεις στήριξης μπορούσαν να εκτελεστούν πυρά όχι μόνο κατά επιθέσεων από την ξηρά, αλλά και προς τις ακτές στη βάση του Πουάντ. Ενα δίκτυο οδών και χαρακωμάτων επικοινωνίας συνέδεε τα σημεία στήριξης με τις θέσεις των πυροβόλων, τα καταφύγια του προσωπικού, τις αποθήκες πυρομαχικών και το οχυρωμένο παρατηρητήριο (κέντρο ελέγχου πυρός) το οποίο δέσποζε στο άκρο της προεξοχής. Ως πρόσθετο μέτρο προφύλαξης σε περίπτωση αναρρίχησης κομ- μάντο από την πλευρά της θάλασσας, οι Γερμανοί είχαν κρεμάσει με καλώδια κατά μήκος των βράχων του Πουάντ και ανά διαστήματα των 100 μ. παγιδευμένα παλαιά γαλλικά βλήματα πυροβολικού διαμετρήματος 240 mm, με δραστικό βεληνεκές θραυσμάτων 600 μ. Τέλος, στη νότια πλευρά του οχυρού είχαν τοποθετηθεί κωλύματα για την απαγόρευση της προσγείωσης ανεμοπλάνων.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Συμμάχων, το Πουάντ ανήκε στον τομέα ευθύνης του 726 Συντάγματος Γρεναδιέρων της 716 Μεραρχίας Πεζικού (ΜΠ) και η φρουρά του περιλάμβανε 125 άνδρες πεζικού και 85 πυροβολητές. Η 716 ΜΠ περιγραφόταν ως μονάδα στατικής άμυνας, αποτελούμενη από Γερμανούς στρατιώτες δεύτερης κατηγορίας και Ανατολικοευρωπαίους (κυρίως Ρώσους) επίστρατους, ενώ θεωρείτο χαμηλής μαχητικής αξίας. Οι Σύμμαχοι πίστευαν ότι η εγγύτερη γερμανική μονάδα εφεδρείας (η 352 ΜΠ) στάθμευε στην περιοχή του Σαίν Λο σε απόσταση 10-12 ωρών
1 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ενα από τα δύο κλειστά πυροβολεία του Πουάντ ντυ Οκ. Το γερμανικό παρατηρητήριο του Πουάντ ντυ Οκ.
ίΤ ο σχέδιο προέβλεπε την αιφνιδιαστική αποβίβαση στις 06.30 των Λόχων D, Ε και F του 2ου Τάγματος στην ανατολική και στη δυτική πλευρά της προεξοχής του Πουάντ, την αναρρίχησή τους στην κορυφή, την εξουδετέρωση της φρουράς και την καταστροφή των μηχανισμών των πυροβόλων, y
από την ακτή. Ωστόσο, αγνοούσαν ότι η συγκεκριμένη μεραρχία, στις τάξεις της οποίας περιλαμβάνονταν αρκετοί βετεράνοι του Ανατολικού Μετώπου, είχε αρχίσει να προωθεί μονάδες της από τις 15 Μαρτίου 1944 σε μια παράκτια ζώνη μήκους 53 χλμ. περίπου στην περιοχή ευθύνης της 716 ΜΠ (παράκτια αμυντική ζώνη Μπαγιέ), την άμυνα της οποίας ανέλαβε η ίδια. Το 726 Σύνταγμα Γρεναδιέρων παρέμεινε στη θέση του, αλλά τέθηκε υπό τη διοίκηση της 352 ΜΠ, ενώ τμήματα των 914, 915 και 916 Συνταγμάτων της μεραρχίας αυτής είχαν αναπτυχθεί στην περιοχή ευθύνης του, δύο τουλάχιστον μήνες πριν τη συμμαχική επιδρομή.
ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ
Το συμμαχικό σχέδιο της προσβολής του Πουάντ ντυ Οκ (σχέδιο «Neptune»), όπως οριστικοποιήθηκε τον Μάρτιο του 1944, αποτελείτο από τρία σκέλη: Το πρώτο προέβλεπε μια σειρά προπαρασκευαστικών βομβαρδισμών από μέσα βομβαρδιστικά αεροσκάφη μερικές ε
βδομάδες πριν την ημερομηνία απόβασης. Το δεύτερο προέβλεπε σφοδρό βομβαρδισμό από βαρέα βομβαρδιστικά και ναυτικές μονάδες επιφανείας την προηγούμενη ημέρα και κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της απόβασης, ώστε η πυροβολαρχία να μη είναι σε θέση να προσβάλει το πρώτο αποβατικό κύμα, ενώ το τρίτο σκέλος προέβλεπε την εκτέλεση της επιδρομής των Ranger ταυτόχρονα με την κύρια απόβαση στην ακτή «Ομα- χα» για την ασφάλιση της θέσης και την καταστροφή των πυροβόλων.
Η πρώτη αεροπορική επίθεση στο Πουάντ ντυ Οκ έλαβε χώρα το απόγευμα της 25ης Απριλίου 1944 από δύο κύματα 35 και 16 μέσων βομβαρδιστικών Α-20 Havoc, τα οποία έριξαν περισσότερους από 45 τόννους βομβών καταστρέφο- ντας ένα από τα έξι πυροβόλα, προξενώντας ζημιές σε άλλα δύο και καταστρέ- φοντας δύο ανοικτά πυροβολεία. Για να προφυλάξουν τα όπλα από την αεροπορική απειλή, οι Γερμανοί μετέφεραν τις νύκτες της 25ης και της 26ης Απριλίου τα πέντε πυροβόλα που είχαν επιβιώσει σε μια θέση 1.300 μ. περίπου νοτιότερα, εκτός των οχυρωμένων εγκαταστάσεων της πυροβολαρχίας, όπου και τα κάλυψαν με δίχτυα παραλλαγής. Ας σημειω
θεί ότι μέχρι την ημέρα της επιδρομής των Ranger τα δύο πυροβόλα που είχαν υποστεί ζημιές δεν είχαν επισκευαστεί, καθώς η πυροβολαρχία δεν έλαβε τα αναγκαία ανταλλακτικά. Με άλλα λόγια, μία μέτριας έντασης αεροπορική επιδρομή είχε θέσει εκτός μάχης τη μισή πυροβολαρχία και είχε υποχρεώσει τους Γερμανούς να μεταφέρουν τα όπλα σε τοποθεσία μη προστατευόμενη, μακριά από το κέντρο ελέγχου πυρός, τις αποθήκες πυρομαχικών και τα καταφύγια των πληρωμάτων τους, απ’ όπου θα ήταν πολύ δυσκολότερο να προσβάλουν ναυτικούς στόχους με ακρίβεια.
Στις θέσεις των πραγματικών όπλων στα πυροβολεία του Πουάντ τοποθετή- θηκαν τηλεγραφικοί στύλοι και ξύλινα ικριώματα που καλύφθηκαν επιμελώς με δίχτυα παραλλαγής, ώστε να εξαπατη- θούν οι Σύμμαχοι και να μη αναζητήσουν τη νέα θέση των όπλων. Ωστόσο, αυτή η νέα θέση έγινε αντιληπτή από ένα μέλος της τοπικής γαλλικής Αντίστασης, το οποίο ενημέρωσε τον επικεφαλής του πυρήνα του στην Κρικβίλ αν Μπεσέν πίσω από το Πουάντ ντυ Οκ. Ο τελευταίος προσπάθησε να ειδοποιήσει το Λονδίνο στέλνοντας μήνυμα με ταχυδρομικό περιστέρι. Ομως οι Γερμανοί, γνωρίζοντας
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 3
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Παρ
ασκε
υή
Ευγ
ενικ
ού/Γ
ΝΩ
ΜΩ
Ν
Εκδο
τική
2013
Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α
I I Γερμανοί | ] Αμερικανοί
ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠ: Σύνταγμα ΠεζικούΜΠ: Μεραρχία Πεζικού TR: Τάγμα Ranger ΣΓ: Σύνταγμα Γρενα διέρων
Πουάντ ε Ραζ ντε λα Περσέΐερσε 111
/ C Λόχος * 2 ο TR . u mΙΙ6 Σ Π
ΧερβούργοΙΣΣ
XXX
XX
κ ιΙη ΜΠ
IIIΚ Ι16ο ΣΠ
/
. . . . . '■? ·Μπαγιέ?" ° · Σαίν Λο
Καν·
Κ Ι2ο TR
/Πουάντ ντυ Οκ
Η συμμαχική απόβαση στη Ν ορμανδ ία, σ την α κτή «Ο μαχα» και το Π ουά ντ ντυ Οκ.
τη συγκεκριμένη μέθοδο επικοινωνίας, είχαν αναπτύξει κατά μήκος των ακτών -από τα τέλη Μαρτίου 1944-περιπόλους εφοδιασμένες με κυνηγετικά λειόκαννα. Σύμφωνα με τα αρχεία της 352 ΜΠ, από τις 20 Μαρτίου μέχρι τις 27 Μαΐου 1944 οι περίπολοί της «κατέρριψαν» 27 ταχυδρομικά περιστέρια, περιλαμβανομένου και αυτού που μετέφερε το μήνυμα για τη νέα θέση των πυροβόλων.
Οι Σύμμαχοι, αγνοώντας τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού της 25ης Απριλίου, επανέλαβαν τις αεροπορικές επιθέσεις κατά του Πουάντ στις 13 και 22 Μαΐου καθώς και στις 4 Ιουνίου, χρησιμοποιώντας μέσα βομβαρδιστικά Β-26 Marauder και Α-20 Havoc με αποτελέσματα που κρίθηκαν «μέτρια ως καλά». Στις 5 Ιουνίου 1944, 35 βαρέα βομβαρδιστικά Β-17 έριξαν πάνω από 100 τόννους βομ-
Το Π ο υ ά ντ ντυ Ο κ σήμερα. Δ ια κ ρ ίν ετα ι το π ερίγραμμα τη ς οχυρω μένης το π ο θεσ ία ς και η σ τενή αμμώ δης παραλία στην α να τολική π λευρά τη ς π ροεξοχής.
1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Το μ νη μ είο των R anger και το πίσω μ έρ ο ς (ε ίσ ο δ ο ς) το υ γερμανικού π α ρ α τηρ ητηρ ίου στο άκρο το υ Π ο υ ά ντ ντυ Οκ.
0ών στο Πουάντ, περιλαμβανόμενων 10 τόννων ειδικών διατρητικών βομβών (Special Armor Piercing - SAP) για την προσβολή οχυρωμένων καταφυγίων.
Ο τελευταίος και σφοδρότερος αεροπορικός βομβαρδισμός του Πουάντ ντυ Οκ έλαβε χώρα στις 04.45 της 6ης Ιουνίου 1944 από 115 βαρέα βομβαρδιστικά Lancaster. Ο βομβαρδισμός πραγ- ματοποιήθηκε από ύψος 2.000-2.500 μ., διήρκεσε 30 περίπου λεπτά και τα αποτε- λέσματά του υπήρξαν καταστρεπτικά. Οι 635 τόννοι βομβών που έπεσαν στο Πουάντ κατέσκαψαν δρόμους και χαρακώματα, ενώ τα χώματα και τα συντρίμμια «έθαψαν» πολλά καταφύγια και αποθήκες πυρομαχικών και έφραξαν τις εισόδους τους. Οι γερμανικές απώλειες δεν έγιναν ποτέ γνωστές, ωστόσο αρκετοί από τους επιζώντες υπέστησαν σοβαρή διάσειση ή θραύση των τυμπάνων των αυτιών τους, ενώ τα αποτελέσματα στο ηθικό ήταν επίσης σοβαρά. Οι απώλειες των συμμαχικών αεροσκαφών ήταν μικρές: τρία Lancaster καταρρίφθηκαν από γερμανικά μαχητικά Fw 190 καθώς αποχωρούσαν και τρία άλλα υπέστησαν ζημιές, αλλά επέστρεψαν στη βάση τους.
Στις 05.50 ξεκίνησε ο ναυτικός βομβαρδισμός του Πουάντ από συμμαχικά θωρηκτά, καταδρομικά και αντιτορπιλικά και κυρίως από το αμερικανικό θωρηκτό «Texas» που έριξε περισσότερες από 250 οβίδες των 14 in. Το πλέον ορατό από τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού αυτού ήταν η αποκόλληση και η πτώση ενός ογκώδους τμήματος βράχου αμέσως κάτω από το αντιαεροπορικό πυροβολείο στην ανατολική πλευρά του Πουάντ, το οποίο και αχρηστεύθηκε, ενώ εξουδετερώθηκε και η απειλή των παγιδευμένων οβίδων που κρέμονταν στις πλαγιές των βράχων, καθώς οι περισσότερες εξερρά- γησαν ή έπεσαν. Ο ναυτικός βομβαρδισμός έληξε πέντε λεπτά πριν την ώρα Η (06.25), ενώ λίγα λεπτά πριν (06.10) 18 βομβαρδιστικά Β-26 είχαν πραγματοποιήσει μία τελευταία επιδρομή στο Πουάντ ρίχνοντας άλλους 16 τόννους βομβών.
Η άφιξη των τριών λόχων του 2ου Τάγματος στη βάση των βράχων του Πουάντ ντυ Οκ ήταν προγραμματισμένη για τις 06.30 το πρωί. Το σχέδιο της επιχείρησης προέβλεπε την αποβίβαση των Λόχων Ε και F στην ανατολική πλευρά του Πουάντ και του Λόχου D στη δυτική. Η δύναμη αποτελείτο από 225 άνδρες συνολικά, συμπεριλαμβανομένου αποσπά-
σματος επιτελείου με επικεφαλής τον α- ντισυνταγματάρχη Ράντερ που είχε αντικαταστήσει την τελευταία στιγμή τον επικεφαλής της αποβατικής δύναμης ταγματάρχη Λάιτλ, όταν αυτός μέθυσε προ- καλώντας επεισόδιο το βράδυ πριν την επιχείρηση, την οποία αποκάλεσε «αποστολή αυτοκτονίας».
Οι τρεις λόχοι Ranger οι οποίοι είχαν επιλεγεί για την επίθεση στο Πουάντ είχαν εκπαιδευθεί εντατικά τους δύο προηγούμενους μήνες (Απρίλιος-Μάιος 1944) σε μεθόδους ταχείας αποβίβασης υπό αντίξοες θαλάσσιες συνθήκες και σε τεχνικές αναρρίχησης, αναρριχώμε- νοι στους βράχους του Σουάνατζ στο Αϊλ οφ Ουάιτ οι οποίοι μοιάζουν με αυτούς της γαλλικής ακτής. Προσωπικό των βρε
τανικών μονάδων κομμάντο με σημαντική εμπειρία από αμφίβιες επιδρομές παρείχε κάθε δυνατή βοήθεια. Ο ειδικός εξοπλισμός αναρρίχησης με τον οποίο εφοδιάστηκαν περιελάμβανε σχοινιά και σχοινόσκαλες που θα εκτοξεύονταν με ρουκέτες των 2 in και θα σκάλωναν με αρπάγες στην κορυφή των βράχων. Οι αρπάγες ήταν στερεωμένες στην αιχμή των ρουκετών, ενώ τα σχοινιά και οι σχοι- νόσκαλες ήταν συνδεδεμένα με σύρμα στη βάση κάθε ρουκέτας και τυλιγμένα σε κάδους πίσω από τους εκτοξευτές. Για την άνοδο των ανδρών και τη μεταφορά εφοδίων θα χρησιμοποιούντο, επίσης, και δύο τύποι πτυσσόμενων μεταλλικών κλιμάκων. Τα αποβατικά σκάφη που χρησιμοποιήθηκαν τόσο κατά την εκπαί
Κ ρ α τή ρ ες και υ π ολείμμ α τα από τις γερμα νικές οχυρώ σεις στο Π ο υ ά ντ ντυ Οκ.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 5
Α εροπ ορικός βομβαρδισμός του Π ουά ντ ντυ Ο κ από συμμαχικά αερο σ κά φ η Α -20 Havoc.
δευση όσο και κατά την επιχείρηση ήταν βρετανικά LCA (Landing Craft Assault) με βρετανικά πληρώματα. Συνολικά χρησι- μοποιήθηκαν 10 LCA σε καθένα από τα οποία επέβαιναν 21-22 άνδρες.
Οι ιδιαιτερότητες της επιχείρησης επέβαλαν τον εξοπλισμό των Ranger με το ελάχιστο δυνατό βάρος. Κάθε άν- δρας έφερε το τυφέκιό του (Μ1 Garand) με 128 φυσίγγια, έξι χειροβομβίδες και από τρόφιμα μόνο τρεις πλάκες σοκολάτας (γνωστές ως D-Bar) των 28,5 γρ. Οι άνδρες που θα αναρριχώντο πρώτοι ήταν οπλισμένοι με πιστόλια, περίστροφα ή αραβίδες. Τα βαρέα όπλα περιορίζονταν σε τέσσερα οπλοπολυβόλα BAR και δύο όλμους των 60 mm ανά λόχο. Για την καταστροφή των πυροβόλων μοιράστηκαν 10 χειροβομβίδες θερμίτη ανά λόχο. Αμέσως μετά το πρώτο κύμα επίθεσης, δύο σκάφη εφοδιασμού LCA, τα οποία διέθεταν εξοπλισμό ανύψωσης εφοδίων, θα μετέφεραν πακέτα με πυρομα- χικά, εκρηκτικά, τρόφιμα και δύο όλμους των 81 mm.
Σύμφωνα με το σχέδιο, οι επιτιθέμενοι θα μπορούσαν να καλέσουν πυρά υποστήριξης από ναυτικά σκάφη επιφα- νείας αλλά και από τα τμήματα πυροβο
λικού που θα αποβιβάζονταν μετά την ώρα 08.00 στην ακτή «Ομαχα» κοντά στη Βιερβίλ. Για τον συντονισμό των πυρών υποστήριξης, ένα ναυτικό άγημα ελεγκτών πυρός αποτελούμενο από 12 άνδρες και ένας προκεχωρημένος παρατηρητής της αμερικανικής 58ης Μοίρας Πυροβολικού είχαν ενσωματωθεί στο απόσπασμα επιτελείου του αντισυνταγμα- τάρχη Ράντερ, επιβαίνοντας στα τέσσερα LCA που μετέφεραν τον Λόχο Ε.
Η ΑΠΟΒΑΣΗΗ εκφόρτωση των LCA από τα αποδο
τικά σκάφη «Ben Machree» και «Amsterdam» στα ανοικτά των ακτών της Νορμανδίας ξεκίνησε στις 02.50 και οι Ranger έλαβαν τις θέσεις τους μέσα σε αυτά κατά τις 04.00. Μέχρι τις 04.30 είχαν αφιχθεί και δύο συνοδευτικά σκάφη υποστήριξης LCS (Μ) (Landing Craft Support, Medium) και ο μικρός στολίσκος ξεκίνησε με κατεύθυνση τις ακτές απόβασης.
Οι καιρικές συνθήκες την ημέρα της απόβασης στη Νορμανδία δεν ήταν ευνοϊκές. Η ορατότητα ήταν περιορισμένη λόγω της πρωινής ομίχλης και η θάλασσα ήταν ταραγμένη, αναγκάζοντας τα υ-
Α νδρες του 2ου Τάγματος R anger βαδίζουν στο Ν τό ρ σ ετ τη ς Β ρ ετα ν ία ς . Δ ε ξ ιά δ ια κ ρ ίνετα ι ο α ντ/σ υ ν τα γμ α τά ρ χη ς Ρ ά ντερ .
Κ αθέλκυσ η αποβατικώ ν LCA μ ε αμερικανικά σ τρ α τεύ μ α τα από β ρ ετα νικό οπ λιταγω γό
LSI (Landing Ship In fan try ) κ α τά τη δ ιά ρ κεια ασκήσεω ν σε βρ ετα ν ικό λιμάνι.
περφορτωμένα αποβατικά να κινούνται με χαμηλές ταχύτητες. Κατά τις 05.15, το ένα από τα δύο LCA μεταφοράς εφοδίων βυθίστηκε με έναν μόνο επιζώντα από το πλήρωμά του. Λίγα λεπτά μετά, το δεύτερο σκάφος εφοδιασμού κινδύνευσε επίσης να βυθιστεί και οι άνδρες του αναγκάστηκαν να πετάξουν στη θάλασσα τα εφόδια των Λόχων D και C τα οποία μετέφερε. Κατά τις 05.30, το LCA 860 που μετέφερε 20 άνδρες του Λόχου D και τον επικεφαλής τους λοχαγό Χάρολντ Σλέιτερ αναποδογύρισε και βυθίστηκε. Οι άνδρες παρέμειναν αρκετές ώρες στο νερό μέχρι να περισυλλεγούν από σωστικά συνεργεία και μεταφέρθηκαν εξαντλημένοι στη Βρετανία. Τα υπόλοιπα σκάφη επιβίωσαν αντιμετωπίζοντας μεγάλες δυσκολίες, ενώ σε μερικά από αυτά οι Ranger αναγκάστηκαν να χρησιμοποιούν τα κράνη τους για να ρίχνουν στη θάλασσα τα νερά που εισέρχονταν, καθώς οι αντλίες δεν επαρκούσαν. Κατά τις 05.40, τέσσερα αμφίβια οχήματα DUKW που μετέφεραν ισάριθμες μηχανικά πτυσσόμενες κλίμακες, καθελκύστηκαν από το σκάφος LCT-46 σε απόσταση 3,6 χλμ. από τις ακτές και ενώθηκαν με τον στολίσκο των LCA.
Κατά τις 06.00 και σε απόσταση 4,8 χλμ. περίπου από την ακτή, το βρετανικό σκάφος-πλοηγός Motor Launch 304, με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Κόλιν Μπίβερ, έχασε τον προσανατολισμό του λόγω βλάβης των οργάνων πλοήγησης και αντί να κατευθυνθεί στο Πουάντ ντυ Οκ, στράφηκε προς το παρόμοιο Πουάντ ε Ραζ ντε λα Περσέ που βρισκόταν ανατολικά του στόχου. Οταν τα σκάφη έφθασαν σε απόσταση 900 μ. περίπου από την ακτή, το λάθος έγινε αντιληπτό και άλλαξαν πορεία, αλλά η ζημιά είχε γίνει. Αντί της αποβίβασης την ώρα Η (06.30) το πρώτο LCA έφθασε στην ακτή του Πουάντ στις 07.08, έχοντας καθυστερήσει 38 λεπτά. Το οπτικό σήμα που η κύρια δύναμη υποστήριξης των Ranger ανάμενε με αγωνία μέχρι τις 07.00 δεν ήλθε. Ο επικεφαλής της συνταγματάρχης Σνάιντερ αποφάσισε να περιμένουν 10 ακόμη λεπτά
1 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ύ
Ρ ο υ κ έτα εκ τό ξευ σ η ς σχοινιών αναρρίχησης μ ε τη ν αρπάγη στο εμπ ρόσ θιο άκρο της, όμοια μ ε α υ τές που χρησιμοπ οίησαν οι R anger στο Π ουά ντ ντυ Οκ.
Η αναρρίχηση των Ranger στο Π ο υ ά ντ ντυ Οκ.
πέρα από το όριο των 30 λεπτών του σχεδίου. Στις 07.10 ελήφθη από τον ασύρματο η κωδική λέξη «TILT» που αποτελούσε το προσυμφωνημένο σήμα για την εφαρμογή του εναλλακτικού σχεδίου. Ετσι, το 5ο Τάγμα και οι Λόχοι Α και Β του 2ου Τάγματος στράφηκαν προς τον τομέα της Βιερβίλ όπου και αποβιβάστηκαν στις 07.45. Παρά το ότι η εξέλιξη αυτή θα επέτρεπε στη δύναμη υποστήριξης των Ranger να συμβάλει σημαντικά στην επιτυχία της κύριας απόβασης στην ακτή «Ομαχα», οι τρεις λόχοι του αντισυνταγ- ματάρχη Ράντερ θα σήκωναν μόνοι τους το βάρος της μάχης στο Πουάντ ντυ Οκ.
Η προσέγγιση του Πουάντ από ανατολική αντί βόρεια κατεύθυνση με πορεία παράλληλη προς την ακτή εξέθεσε τα σκάφη στα εχθρικά πυρά που όμως -για καλή τους τύχη- ήταν αραιά και διακεκομμένα. Επιπλέον, οδήγησε σε αναγκαστική αλλαγή του σχεδίου απόβασης, καθώς τα σκάφη που μετέφεραν τον Λόχο D δεν προλάβαιναν να ανοιχθούν και να προσεγγίσουν τη δυτική πλευρά του Πουάντ ώστε η αποβίβαση των ανδρών
Τα ογκώ δη τμ ή μ α τα βράχων που κα τέρ ρ ευ σ α ν ως α π ο τέλεσ μ α του να υτικού βομβαρδισμού χρ ησ ιμέυσ α ν ως ε ξέ δ ρ ε ς βοη θώ ντα ς το υ ς R anger να σκαρφαλώ σουν σ την κορυφ ή.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 7
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Παρ
ασκε
υή
Ευγ
ενικ
ού/Γ
ΝΩ
ΜΩ
Ν
Εκδο
τική
2013
[_____] Γερμανοί [____ ] Αμερικανοί
TR: Τάγμα Ranger ΣΠ: Σύνταγμα Πεζικού
Α νδρες του Λόχου Ε το υ 5ου Τάγματος Ranger μ έσ α σε βρ ετα ν ικό LCA στο
βρ ετα ν ικό λιμάνι του Γ ο υ έιμ ά ο υ θ στις 4 Ιουνίου 1944, οπ λισμένοι μ ε τυ φ έκ ια Μ 1
G arand και Bazooka.
1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
που μετέφεραν να συγχρονιστεί με την αποβίβαση των υπολοίπων στην ανατολική πλευρά. Ετσι, όλα τα σκάφη αναπτύχθηκαν σε μία γραμμή και αποβίβασαν τους άνδρες στην ανατολική πλευρά.
Τέλος, η καθυστερημένη αποβίβαση των Ranger σε συνδυασμό με την παύση των ναυτικών πυρών υποστήριξης πέντε λεπτά πριν την ώρα Η, όπως προέβλεπε το αρχικό σχέδιο, σήμαινε ότι η γερμανική φρουρά του Πουάντ είχε 45 περίπου λεπτά στη διάθεσή της για να ανακάμψει από τον βομβαρδισμό.
Η ΑΝΑΡΡΙΧΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΒΡΑΧΟΥΣ
Η άφιξη των LCA στην ακτή αποτέλε- σε ένα είδος ανακούφισης για τους μουσκεμένους, παγωμένους και ασφυκτικά στοιβαγμένους Ranger, αρκετοί από τους οποίους υπέφεραν από ναυτία. Παρά τις αντιξοότητες, οι άνδρες αποβιβάστηκαν σε καλή κατάσταση, έτοιμοι για δράση. Κατά την αποβίβασή τους αντιμετώπισαν δυσκολίες στην κίνηση προς τους βράχους εξαιτίας των πολυάριθμων κρατήρων που είχαν δημιουργηθεί στη στενή ακτή από τους βομβαρδισμούς. Το δεύτερο άμεσο πρόβλημα ήταν ότι τα νερά
που εισέρχονταν στα αποβατικά σκάφη είχαν μουσκέψει τα σχοινιά και τις σχοι- νόσκαλες αναρρίχησης, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά το βάρος τους. Κατά συνέπεια, οι ρουκέτες εκτόξευσης πολλών από αυτά απέτυχαν να τα ανυψώσουν μέχρι τις κορυφές των βράχων. Από τα 54 σχοινιά και σχοινόσκαλες που εκτο- ξεύθηκαν, μόνο 19 σκάλωσαν με επιτυχία, ενώ από τους μικρότερους φορητούς εκτοξευτές μόνο δύο λειτούργησαν σωστά. Ωστόσο, μόνο σε δύο σκάφη σημειώθηκε πλήρης αποτυχία των ρουκετών να εκτοξεύσουν τα σχοινιά στο αναγκαίο ύψος, ενώ οι προεξοχές και οι «εξέδρες» που δημιουργήθηκαν από τα ογκώδη τμήματα βράχων που αποσπάστηκαν λόγω του βομβαρδισμού, διευκόλυναν τη στήριξη των μεταλλικών πτυσσόμενων κλιμάκων και δύο τουλάχιστον ομάδες Ranger (των LCA 888 και 668) σκαρφάλωσαν με αυτές.
Η αρχική γερμανική αντίδραση υπήρξε ασθενής. Καθώς οι πρώτοι Ranger διέσχιζαν τη στενή ακτή, μερικές χειροβομβίδες ερρίφθησαν εναντίον τους, ενώ άρχισαν να δέχονται και πυρά ελαφρών όπλων από διάσπαρτες θέσεις κατά μήκος της κορυφής των βράχων και πυρά αυτομάτων όπλων από τις γερμανικές
Ο α ντ/σ υ ν τα γμ α τά ρ χη ς Ρ ά ντερ , σ τον σταθμό δ ιοίκησης στο Π ο υ ά ντ ντυ Οκ.
θέσεις στο αριστερό πλευρό τους. Οταν οι Ranger έφθασαν στη βάση των βράχων, ήταν σχετικά ασφαλείς, καθώς τα συντρίμμια από τους βομβαρδισμούς τα οποία είχαν συσσωρευθεί εκεί, τους παρείχαν προστασία από τα πλευρικά πυρά, ενώ οι αντίπαλοί τους στην κορυφή των βράχων έπρεπε να εκτεθούν για να χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους ή να ρίξουν τις χειροβομβίδες τους με ακρίβεια. Τουλάχιστον μία από τις παγιδευμένες οβίδες που κρέμονταν στους βράχους εξερ- ράγη και μεγάλες ποσότητες χωμάτων έπεσαν στα κεφάλια μερικών Ranger, χωρίς όμως να τραυματιστεί κανείς.
Το επ ιτελ ε ίο το υ α ντ/σ υ ντα γμ α τά ρ χη Ρ ά ντερ στο Π ουά ντ ντυ Ο κ κάτω από το ανατολικό α ντιαεροπ ορικό οχυρό που ε ίχ ε κ α τα ρ ρ εύ σ ει.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 9
Σχοινιά και σ κ ά λες αναρρίχησης των R anger στο Π ο υ ά ντ ντυ Οκ. Η φ ω τογραφ ία έχ ε ι λ η φ θ ε ί μ ερ ικ έ ς η μ έρ ες μ ε τά την κατάληψ η τη ς θ έσ η ς .
Την κρίσιμη εκείνη ώρα η υποστήριξη των συμμαχικών σκαφών και ιδίως του αμερικανικού αντιτορπιλικού «Satterlee» αποδείχθηκε αποφασιστικής σημασίας. Πλέοντας σε απόσταση 2,2 χλμ. από την ακτή, το «Satterlee» έβαλε εναντίον των εχθρικών δυνάμεων που συγκεντρώνονταν στην κορυφή των βράχων με τα κύρια πυροβόλα του των 5 in και τα αντιαεροπορικά πυροβόλα των 40 mm, τα πυρά των οποίων κατηύθυνε με μεγάλη ακρίβεια το κέντρο ελέγχου πυρός του σκάφους. Πυρά κατά των Γερμανών στην κορυφή των βράχων εκτέλεσε, επίσης, και το βρετανικό σκάφος-πλοηγός ML 304 με το πυροβόλο του των 3 pdr και ένα αυτόματο πυροβόλο Oerlikon των 20 mm.
Σε διάστημα λιγότερο των 10 λεπτών από την ώρα της αποβίβασης, οι πρώτοι Ranger έφθαναν στην κορυφή των βράχων, ενώ οι απώλειές τους μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν 15 τραυματίες, οι περισσότεροι από τα γερμανικά πυρά στο αριστερό πλευρό τους. Στα δεξιά της απο- βατικής δύναμης, οι τρεις ομάδες του Λόχου Ε που έφθασαν στην κορυφή δεν συνάντησαν κανέναν Γερμανό και ξεκίνησαν αμέσως προς τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Στο κέντρο, οι δύο πρώτοι Ranger της τέταρτης ομάδας του Λόχου Ε εντόπισαν στα δεξιά τους μία μικρή ομάδα Γερμανών να πετά χειροβομβίδες και άνοιξαν πυρ με το BAR κτυπώ- ντας τρεις από αυτούς, ενώ οι υπόλοιποι τράπηκαν σε φυγή. Στο αριστερό πλευρό, ο πρώτος Ranger που έφθασε στην κορυφή κτυπήθηκε από βολίδα ελαφρού όπλου και έπεσε νεκρός, ωστόσο τα γερ
μανικά πυρά ήταν σποραδικά και οι υπόλοιποι (οι οποίοι ανήκαν στον Λόχο D) κατάφεραν να ανεβούν και να συνεχί- σουν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα προς το εσωτερικό. Τη μεγαλύτερη αντίσταση αντιμετώπισαν οι άνδρες που επέβαιναν στο LCA 884, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στο χείλος ενός κρατήρα και αναγκάστηκαν να προχωρήσουν με το νερό να φθάνει στους ώμους τους. Τα σχοινιά τεσσάρων από τις ρουκέτες που εκτοξεύθη- καν από το σκάφος σκάλωσαν στην κορυφή των βράχων, αλλά όλα ήταν εκτεθειμένα στα εχθρικά πυρά και στην παραμικρή τους προσπάθεια να σκαρφαλώσουν οι άνδρες δέχονταν πυρά τυφεκίων και αυτομάτων όπλων. Τελικά, μετακινήθηκαν προς τα αριστερά όπου και σκαρφάλωσαν από τα σχοινιά του σκάφους LCA 883. Το σκάφος 883, το οποίο μετέφερε άνδρες του Λόχου F, ήταν το τελευταίο που έφθασε στην ακτή σε απόσταση 270 μ. περίπου αριστερά του σημείου που προέβλεπε το αρχικό σχέδιο, εκτός της οχυρωμένης περιμέτρου του Πουάντ ντυ Οκ. Για καλή τους τύχη το σημείο προστατευόταν από την προεξοχή ενός βράχου και έτσι οι άνδρες σκαρφάλωσαν δύσκολα αλλά ανενόχλητοι.
Περίπου 30 λεπτά μετά την άφιξή τους στην ακτή, όλοι οι άνδρες των Λόχων D, Ε και F βρίσκονταν στην κορυφή των βράχων, εκτός από 30-40 άτομα (τραυματίες, πληρώματα όλμων και επιτελείο). Οι πρώτες δύσκολες φάσεις της αποβίβασης και της αναρρίχησης είχαν ξεπεραστεί, καθώς η εχθρική αντίσταση αποδείχθηκε αδύναμη και αναποτελεσματική. Ο εξοπλισμός αναρρίχησης α
πέδωσε ικανοποιητικά, λαμβανομένων υ- πόψη των αντίξοων καιρικών συνθηκών. Οι κρατήρες στην ακτή δυσκόλεψαν μεν την κίνηση των ανδρών, αλλά ταυτόχρονα τους προστάτευσαν από τα εχθρικά πυρά, ενώ τα κομμάτια βράχων που αποσπάστηκαν από τον βομβαρδισμό χρησιμέυσαν ως βάσεις για να πλησιάσουν εγγύτερα στην κορυφή. Επίσης, ο βομβαρδισμός είχε ανασκάψει τις βραχώδεις πλαγιές μειώνοντας την απότομη κλίση τους και δημιουργώντας κρατήρες κοντά στην κορυφή τους οι οποίοι προσέ- φεραν κάλυψη στους πρώτους Ranger που έφθαναν εκεί. Τέλος, η σκληρή εκπαίδευση των ανδρών απέδειξε την αξία της, καθώς όλες οι ομάδες σκαρφάλωσαν με μεγάλη ταχύτητα επιδεικνύοντας αποφασιστικότητα και εφευρετικότητα.
Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΟΥΑΝΤ
Οταν οι ομάδες των Ranger έφθασαν στην κορυφή των βράχων, η καταστροφή από τον αεροπορικό και ναυτικό βομβαρδισμό ήταν τόσο εκτεταμένη, ώστε δυσκολεύονταν να αναγνωρίσουν το τοπίο, παρά τη διεξοδική μελέτη αεροφωτογραφιών και χαρτών της περιοχής πριν την επιχείρηση. Οι άνδρες προχώρησαν μέσα από δεκάδες κρατήρες και συντρίμμια, σκαμμένους δρόμους και κατεστραμμένα χαρακώματα χωρίς να μπορούν να εντοπίσουν τα προκαθορισμένα εδαφικά σημεία αναγνώρισης. Ωστόσο, ο «χαοτικός» χαρακτήρας της μάχης που ακολούθησε, εν μέρει μόνο οφειλόταν στο κατεστραμμένο τοπίο. Η τακτική που εφάρμοσαν οι Ranger βασιζόταν στην τα
2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA
i
Π ίνακας μ ε τ ίτλ ο «The Point» του Λ άρυ Σ έλμα ν, ο οποίος απ εικον ίζει ρ εα λ ισ τικ ά τ ις π ρώ τες σ τιγ μ ές τη ς ανόδου των
R anger στην κορυφ ή των βράχων το υ Π ο υ ά ντ ντυ Οκ. Ο πίνακας απ εικον ίζει τον λοχία Λ έο ν α ρ ντ Λ όμ ελ (με το
Thom pson), ο οποίος α ρ γ ό τερ α ανακάλυψ ε τα κρυμένα π υροβόλα, και το υ ς σ τρ α τιώ τες Λ έο ν α ρ ντ Ρούμπιν και
Ρ όμ π ερτ Φ ρούλινγκ μ ε το ν πρώ το να βοη&ά τον δ εύ τε ρ ο ναα ν εβ ε ί σ την κορυφ ή.
Α ερ οφ ω τογρ α φ ία του ανατολικού τμ ή μ α το ς του Π ουά ντ ντυ Ο κ η οποία ελήφ & η το απ όγευμα τη ς D-Day. Οι κρ α τή ρ ες από το υ ς αερο π ορ ικούς βομβαρδισμούς είνα ι εμ φ α νέσ τα το ι.
£ Η τακτική που εφάρμοσαν οι Ranger βασιζόταν στην ταχύτατη προώθηση μικρών ανεξάρτητων ομάδων που θα διείσδυαν στην εχθρική περίμετρο από όλες τις κατευθύνσεις, y
χύτατη προώθηση μικρών ανεξάρτητων ομάδων που θα διείσδυαν στην εχθρική περίμετρο από όλες τις κατευθύνσεις. Μόλις οι πρώτες μικρές ομάδες έφθαναν στην κορυφή των 6ράχων, προχωρούσαν αμέσως προς τους αντικειμενικούς τους σκοπούς, χωρίς να αναμένουν τους υπόλοιπους άνδρες που επέβαιναν μαζί στο ίδιο σκάφος, χωρίς να σχηματίζουν οργανωμένες ομάδες ή διμοιρίες και χωρίς να προσπαθούν να έλθουν σε επαφή με τις γειτονικές ομάδες. Μέσα σε 15-30 λεπτά, περισσότερες από 20 ομάδες είχαν σχηματιστεί στην κορυφή των βράχων και προωθούντο προς διάφορες κατευθύνσεις, αλλά είναι αδύνατο να αποδοθούν με ακρίβεια οι κινήσεις ή το χρονοδιάγραμμά τους και θα ήταν σαφώς δύσκολο για τους Γερμανούς να εντοπίσουν τις γραμμές επίθεσης και να οργανωθούν για να την αντιμετωπίσουν.
Καθώς τα αποσπάσματα των Ranger κινούντο προς τους κύριους αντικειμενικούς τους σκοπούς (τα πυροβόλα), η πρώτη οργανωμένη αντίσταση που συνά
ντησαν ήταν στο οχυρωμένο παρατηρητήριο στο άκρο των βράχων. Παρά τα δύο βλήματα Bazooka και τις τρεις ή τέσσερις χειροβομβίδες που ερρίφθη- σαν μέσα από τη θυρίδα βολής του παρατηρητηρίου, αυτό δεν έπεσε, ενώ η χαλύβδινη πόρτα εισόδου στο πίσω τμήμα του δεν μπορούσε να παραβιαστεί χωρίς τη χρήση εκρηκτικών. Τελικά, δύο Ranger παρέμειναν για να καλύπτουν το εμπρόσθιο και δύο το οπίσθιο τμήμα του παρατηρητηρίου, ενώ οι υπόλοιποι συνέχισαν προς τις θέσεις των πυροβόλων. Η τελική επίθεση στο παρατηρητήριο πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της επόμενης ημέρας (D+1), όταν η είσοδός του παραβιάστηκε με 9 kg εκρηκτικών C-2. Οκτώ Γερμανοί παραδόθηκαν, ενώ βρέθηκε και ένας νεκρός.
Καθώς οι ομάδες των Ranger συνέ- κλιναν η μία μετά την άλλη στις θέσεις των πυροβόλων, διαπίστωσαν ότι αυτά δεν βρίσκονταν εκεί. Στα πυροβολεία, κάτω από τα συντρίμμια, τα χώματα και τα υπολείμματα των διχτυών παραλλα
γής, υπήρχαν ξύλινοι τηλεγραφικοί στύλοι. Ακολουθώντας το αρχικό σχέδιο που προέβλεπε την προώθηση μέχρι την οδό Γκρανκάμπ-Βιερβίλ, τα αποσπάσματα των Λόχων D και Ε που προηγούντο κινήθηκαν προς αυτόν. Κοντά στα ερείπια ενός αγροκτήματος και σε απόσταση 200 μ. περίπου από την οδό συνάντησαν ισχυρή γερμανική αντίσταση που εκδηλώθηκε με πυρά πολυβόλων, όλμων και αραιά πυρά πυροβολικού. Μετά από σύντομη μάχη, η γερμανική αντίσταση κάμφθηκε και κατά τις 08.15 δύο ομάδες των Λόχων D και Ε έφθασαν στον δρόμο του Γκρανκάμπ. Οι απώλειές τους ήταν 15 άνδρες (επτά νεκροί και οκτώ τραυματίες). Λίγα λεπτά μετά συνάντησαν μία ομάδα του Λόχου F που είχε αποβιβαστεί εκτός της περιμέτρου του οχυρού και προωθείτο προς Γκρανκάμπ. Αριθμώντας 50 περίπου άνδρες, οι τρεις ομάδες των Ranger προχώρησαν σύμφωνα με το σχέδιο αποκόπτοντας τον δρόμο, εγκαθιστώντας φυλάκια και αναπτύσσοντας μικρές περιπόλους για ανα-
ΙΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 2 1
Ο Λοχ/ας Λ ό μ ελ πάνω σε ένα από τα κρυμμένα π υροβόλα που κ α τέσ τρ εψ ε .
γνώριση στη γύρω περιοχή.Λίγο μετά τις 09.00 και σε απόσταση
250 μ. περίπου από την οδό, μία από αυτές τις περιπόλους, αποτελούμενη από τους λοχίες Λόμελ και Κούν, έπεσε κυριολεκτικά πάνω στα πέντε πυροβόλα των 155 mm, επιμελώς καλυμμένα με δίχτυα παραλλαγής και ταγμένα με κατεύθυνση δυτική προς την κοιλάδα του ποταμού Βιρ και την ακτή «Γιούτα». Τα όπλα ήταν χωρίς πλήρωμα και αφύλακτα, αλλά στη θέση υπήρχαν πυρομαχικά και τα πυροβόλα μπορούσαν να τεθούν αμέσως σε λειτουργία. Ενώ ο Κούν τον κάλυπτε, ο Λόμελ τοποθέτησε δύο χειροβομβίδες θερμίτη στους μηχανισμούς δύο πυροβόλων και έσπασε το όργανο σκόπευσης του τρίτου. Στη συνέχεια επέστρεψαν τρέχοντας στο φυλάκιο του Λόχου D για να προμηθευτούν και άλλες χειροβομβίδες. Ωστόσο, λίγο μετά την αποχώρηση των Λόμελ και Κούν, μία περίπολος πέντε Ranger του Λόχου Ε με επικεφαλής τον λοχία Ρου- πίνσκι, η οποία ερχόταν από τα ανατολικά, ανακάλυψε επίσης τα πυροβόλα και διαθέτοντας αρκετές χειροβομβίδες θερμίτη τοποθέτησε μία σε κάθε σωλή-
Ενα από τα κρυμμένα πυροβόλα του Π ουά ντ στη θ έσ η που β ρ έθ η κ ε .
να και ταυτόχρονα αφαίρεσε τα σκοπευτικά των όπλων, ενώ, πριν αναχωρήσει, έβαλε φωτιά στις προωθητικές γομώσεις των οβίδων. Στο μεταξύ, ο λοχίας Λόμελ επέστρεψε στη θέση με μία ενι- σχυμένη ομάδα Ranger, αλλά βλέποντας την περίπολο του Ρουπίνσκι να καταστρέφει τα όπλα ξαναγύρισαν στο φυλάκιό τους. Λίγο μετά, δύο αγγελιοφόροι έφυγαν ακολουθώντας ξεχωριστούς δρόμους για να ενημερώσουν τον αντι- συνταγματάρχη Ράντερ. Λαμβάνοντας την πληροφορία κατά τις 11.00, ο Ράντερ έστειλε το παρακάτω κωδικοποιημένο μήνυμα με όλους τους τρόπους που είχε στη διάθεσή του (ασύρματο, φανό σηματοδοσίας και ταχυδρομικό περιστέρι): «Θέση Πουάντ ντυ Οκ. Αποστολή εξετε- λέσθη. Ανάγκη πυρομαχικών και ενισχύσεων. Σημαντικές απώλειες».
Μυστήριο παραμένει γιατί οι Γερμανοί άφησαν τα πυροβόλα αφύλακτα και αχρησιμοποίητα. Σύμφωνα με μια θεωρία, ο βομβαρδισμός του Πουάντ βρήκε τους πυροβολητές στα καταλύματά τους και δεν μπόρεσαν ή δεν πρόλαβαν να επιστρέφουν στα όπλα τους. Το πιθανότερο είναι ότι ο σφοδρός αεροπορι
κός και ναυτικός βομβαρδισμός, καθώς και η αιφνιδιαστική εμφάνιση των Ranger από την πλευρά της θάλασσας, αποδιοργάνωσαν τους Γερμανούς σε τέτοιον βαθμό, ώστε όχι μόνο δεν χρησιμοποίησαν την πιο απειλητική για τις αποβάσεις πυροβολαρχία τους, αλλά την άφησαν προσωρινά αφύλακτη, με αποτέλεσμα να καταστραφεί από μία μικρή περίπολο.
Κατά τις 15.00, το επιτελείο του 116 RCT απάντησε μέσω ασυρμάτου ότι δεν κατάφερε να αποκωδικοποιήσει το μήνυμα, το οποίο ο Ράντερ επανέλαβε. Λίγο μετά, ο Ράντερ έλαβε σήμα από το α- ντιτορπιλικό «Satterlee» που αναμετέδιδε μήνυμα του διοικητή της αμερικανικής 1ης ΜΠ υποστρατήγου Χιούμπνερ: «Ενισχύσεις μη διαθέσιμες».
Κατά την ώρα εκείνη, η δύναμη των Ranger η οποία είχε αποβιβαστεί στο Πουάντ είχε χωριστεί σε δύο διακριτά τμήματα. Το ένα περιελάμβανε αυτούς που είχαν φθάσει στην οδό και είχαν λάβει θέσεις εκεί. Το δεύτερο περιελάμβα- νε αυτούς που είχαν παραμείνει μέσα ή κοντά στην οχυρωμένη περιοχή. Ο αντι- συνταγματάρχης Ράντερ είχε φθάσει στην κορυφή των βράχων κατά τις 07.45 και είχε εγκατασταθεί με το επιτελείο του σε έναν κρατήρα κάτω από το κατεστραμμένο αντιαεροπορικό οχυρό της ανατολικής πλευράς του Πουάντ. Η άσκηση διοίκησης και ελέγχου ήταν σχεδόν αδύνατη με την ορατότητα στο ανασκαμμένο πεδίο περιορισμένη και τα αποσπάσματα των Ranger διάσπαρτα στην περιοχή και έτσι το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να δώσει εντολή για τη δημιουργία αμυντικών γραμμών μεταξύ των έξι πυροβολείων και να αναμένει τις αναφορές.
Α/Α πυροβόλο των 37 mm σ το δ υ τικό αντια ερ οπ ορικό οχυρό που α π ο τέλεσ ε το βασικό σ ημείο της γερμανικής α ντίσ τασ ης στο Π ο υ ά ντ ντυ Οκ.
Μ ία ομάδα R anger μέσ α σε έναν κρα τήρ α υπ ερα σ π ίζετα ι τον σ τα θ μ ό δ ιο ίκησης του α ντισ υ ντα γμ α τά ρ χη Ρά ντερ .
ζ2 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
R anger σ το Π ο υ ά ντ ντυ Οκ συνοδεύουν μ ερ ικο ύ ς Γερμανούς α ιχμ άλω τους. Η φ ω τογραφ ία έχ ε ι λ η φ θ ε ί την η μ έρ α D+2 ε γ γ ύ ς το υ σ τα θ μ ο ύ δ ιο ίκησης του α ντ/σ υ ντα γμ α τά ρ χη μ ε τά την ά φ ιξη των ενισχύσεων.
Από την άλλη πλευρά, η γερμανική αντίσταση άρχισε να αναζωπυρώνεται, αρχικά με τη μορφή ελεύθερων σκοπευτών και στη συνέχεια με Θολές ελαφρών όπλων και πολυβόλων από ποικίλες κατευθύνσεις, καθώς και πυρά από πολυβόλα και ένα πυροβόλο των 37 mm του δυτικού αντιαεροπορικού οχυρού, από τα οποία τραυματίστηκε στον μηρό και ο αντισυνταγματάρχης Ράντερ. Μικρά α- ποσπάσματα Ranger προσπάθησαν να εκκαθαρίσουν τους ελεύθερους σκοπευτές χωρίς επιτυχία, ενώ από μία ομάδα 10 Ranger η οποία επιτέθηκε στο αντιαεροπορικό οχυρό διέφυγε μόνο ένας (οι υπόλοιποι αιφνιδιάοτηκαν και αιχμαλωτίστηκαν από Γερμανούς που κινούντο σε καλυμμένα χαρακώματα). Μία δεύτερη επίθεση στο οχυρό από 15 περίπου Ranger απέτυχε επίσης, όταν γερμανικά πυροβόλα και ελεύθεροι σκοπευτές προσέβαλαν τους επιτιθέμενους Ranger με μεγάλη ακρίβεια από αδιευκρίνιστες θέσεις εντός της περιμέτρου του Πουάντ, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν έξι από αυτούς και οι υπόλοιποι να υποχωρήσουν, σχεδόν όλοι τραυματισμένοι. Αυτή υπήρξε η τελευταία προσπάθεια των Ranger για την εξουδετέ- ρωση του δυτικού αντιαεροπορικού οχυρού. Οι προσπάθειες προσβολής του με πυρά από τα αντιτορπιλικό «Satterlee» απέτυχαν επίσης, καθώς το σκάφος έβαλλε από χαμηλότερη θέση και η τροχιά των οβίδων του δεν ήταν αρκετά καμπύλη ώστε να πλήξει απευθείας τη θέση του οχυρού. Εκτός από το δυτικό αντιαεροπορικό οχυρό, ισχυρό σημείο γερμανικής αντίστασης αποτέλε- σε και μία φωλεά πολυβόλων στους βράχους της ανατολικής πλευράς, σε απόσταση 1.300 μ. περίπου από το Πουάντ, η οποία όμως καταστράφηκε αργότερα από ναυτικά πυροβόλα. Επιπλέον, οι Ranger δέχονταν πυρά από διάσπαρτους Γερμανούς στρατιώτες που βρίσκονταν σε καταφύγια ή καλυμμένα χαρακώματα μέσα στην περίμετρο του οχυρού, πολλοί από τους οποίους εξέρχονταν σκάβοντας από τα θαμμένα καταφύγιά τους.
01 ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΕΙΣ
Το πρώτο σημάδι ότι οι Γερμανοί του Πουάντ ντυ Οκ ανέκαμψαν από τον αρχικό αιφνιδιασμό ήταν η αντεπίθεση που εκδηλώθηκε από νότια κατεύθυνση στο κέντρο περίπου της προεξοχής, το απόγευμα της ημέρας που σημειώθηκε η απόβαση (D-Day). Η πρώτη εκείνη γερμα
νική αντεπίθεση ανακόπηκε από άνδρες του Λόχου F με τη χρήση εύστοχων βολών τυφεκίων, καθώς στο σημείο εκείνο δεν υπήρχε διαθέσιμο BAR, ενώ δεν ήταν δυνατή η κλήση πυρών υποστήριξης από τις ναυτικές μονάδες λόγω της εγγύτητας των αντιπάλων. Η δεύτερη και αρκετά πιο επικίνδυνη αντεπίθεση έλαβε χώρα κατά τις 16.00 από δυτική κατεύθυνση με τους Γερμανούς να έχουν ξεκινήσει πιθανότατα από το δυτικό αντιαεροπορικό οχυρό και να φθάνουν απαρατήρητοι σε απόσταση 50 μ. περίπου από το δεξιό πλευρό του Λόχου F. Την κατάσταση έσωσαν οι ριπές ενός πολυβολητή που αντιλήφθηκε τους Γερμανούς και άνοιξε πυρ με το BAR από απόσταση 30 μ. κατά αυτών που προηγούντο, και κυρίως σι εύστοχες βολές ενός όλμου των 60 mm τον οποίο χειριζόταν ο λοχίας Ελντερ που έβαλε κατά των Γερμανών συνολικά 75 βλήματα με μεγάλη ταχύτητα και ακρίβεια από απόσταση μικρότερη των 60 μ.
Στο μεταξύ οι προκεχωρημένες ομάδες των Ranger που είχαν αποκόψει την οδό έλαβαν μια αναπάντεχη ενίσχυση με τη μορφή μίας διμοιρίας 23 ανδρών του Λόχου Α του 5ου Τάγματος Ranger οι οποίοι είχαν αποβιβαστεί πρώτοι στην ακτή «Ομαχα» και είχαν καταφέρει να διέλθουν μέσα από τις γερμανικές γραμμές μεταξύ Βιερβίλ και Σαίν Λοράν, χωρίς να αντιληφθούν ότι το υπόλοιπο τάγ
μα τους είχε εμπλακεί σε αιματηρή μάχη κοντά στην ακτή. Οταν η διμοιρία έφθασε στον προκαθορισμένο χώρο συγκέντρωσης του 5ου Τάγματος, δεν βρήκε κανέναν και θεωρώντας ότι το τάγμα τούς είχε προσπεράσει ο επικεφαλής της υπολοχαγός Πάρκερ οδήγησε τους άνδρες του δυτικά προς το Σαίν Πιέρ ντυ Μοντ. Αφού ανέτρεψαν δύο ισχυρές γερμανικές αντιστάσεις καταφέρνοντας να συλλάβουν και αιχμαλώτους, οι Ranger του Λόχου Α έπεσαν πάνω στις θέσεις του Λόχου D, ο επικεφαλής του οποίου ενθουσιασμένος έστειλε μία περίπολο στον αντισυνταγματάρχη Ράντερ με τα καλά νέα, πιστεύοντας ότι το υπόλοιπο τάγμα ακολουθούσε σε μικρή απόσταση.
Το σκοτάδι της πρώτης ημέρας το οποίο είχε αρχίσει να πέφτει απέκρυπτε τη δύσκολη κατάσταση των Ranger. Το ένα τρίτο από τους 200 περίπου άνδρες που είχαν αποβιβαστεί αρχικά ήταν νεκροί ή τραυματίες, τα πυρομαχικά (ιδίως οι χειροβομβίδες και τα βλήματα όλμων) ήταν λιγοστά και οι Γερμανοί εξακολουθούσαν να διατηρούν υπό την κατοχή τους το παρατηρητήριο, το δυτικό αντιαεροπορικό οχυρό και την ανατολική φωλεά πολυβόλων, ενώ η αντίστασή τους είχε ενταθεί. Η επικοινωνία μέσω ασυρμάτου με την αμερικανική διοίκηση ήταν προβληματική, ενώ η επικοινωνία μεταξύ αυτών που είχαν μείνει στο Που-
ΙΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 3
Γερμανοί α ιχμάλω το ι σ το Π ουά ντ ντυ Ο κ μ ε ενδ υ μ α σ ίες π οικίλης π ροέλευσης.
άντ και των ανδρών που είχαν αποκόψει την οδό ήταν δύσκολη και επισφαλής. Επιπλέον, οι τελευταίοι ήταν εκτεθειμένοι σε γερμανική αντεπίθεση που μπορούσε να τους αποκόψει από την ακτή. Ωστόσο, ο αντισυνταγματάρχης Ράντερ που αγνοούσε ακόμη την κατάσταση στην ακτή «Ομαχα», λαμβάνοντας την πληροφορία για την άφιξη της διμοιρίας του Πάρκερ και την υποτιθέμενη εγγύτητα του 5ου Τάγματος, έστειλε μήνυμα να παραμείνουν και να διατηρήσουν τις θέσεις τους. Αριθμώντας 85 περίπου άνδρες μετά την άφιξη της διμοιρίας του Λόχου Α, το απόσπασμα έλαβε αμυντική διάταξη σε σχήμα ορθής γωνίας με ίσα μέτωπα μήκους περίπου 270 μ. προς νότο και δύση όπου είχε παρατηρηθεί η ισχυρότερη γερμανική παρουσία. Η Βασική ανησυχία των Ranger ήταν οι λιγοστές χειροβομβίδες και το χαμηλό απόθεμα πυρομαχικών για τα BAR. Μερικοί άνδρες που είχαν χάσει τα όπλα τους εφοδιάστηκαν με γερμανικά για το οποία υπήρχαν άφθονα πυρομαχικά, ενώ ο Λόχος Ε είχε στη διάθεσή του τρία γερμανικά πολυβόλα MG 42 με τα πυρομαχικά τους.
Κατά τις 23.30, οι Ranger των Λόχων D και Ε στην κορυφή της ορθής γωνίας που σχημάτιζε η διάταξή τους, αιφνιδιά- στηκαν από σφυρίγματα και κραυγές σε απόσταση λίγων μέτρων μπροστά τους. Αμέσως ακολούθησαν παρατεταμένες ριπές πολυβόλων, τα τροχιοδεικτικά των οποίων υποδήλωναν ότι τα όπλα έβαλλαν από απόσταση όχι μεγαλύτερη των
25 μ. από την πλευρά των ανδρών του Λόχου D και των 45 μ. από την πλευρά του Λόχου Ε. Ενώ οι πρώτες γερμανικές χειροβομβίδες εκρήγνυντο στις γραμμές τους, οι Ranger ανταπάντησαν με ριπές από τα BAR και χειροβομβίδες. Ωστόσο, η γερμανική αντεπίθεση σταμάτησε απότομα λίγα λεπτά μετά, όταν μία τεράστια γλώσσα φωτιάς σηκώθηκε από τα δυτικά κοντά στη θέση των γερμανικών πυροβόλων (πιθανότατα από την καταστροφή κάποιας αποθήκης πυρομαχικών), φωτίζοντας τα πυκνοφυτε- μένα με οπωροφόρα δένδρα χωράφια μπροστά από τις θέσεις των Ranger, μέσα από τα οποία είχαν προσεγγίσει απαρατήρητοι οι Γερμανοί.
Η δεύτερη γερμανική αντεπίθεση εκδηλώθηκε κατά τη 01.00 στα δεξιά του Λόχου Ε και ήταν ισχυρότερη. Προηγή- θηκαν πάλι σφυρίγματα και κραυγές που έμοιαζαν με κλήση ονομάτων, ενώ ακολούθησαν ριπές πολυβόλων και υποπο- λυβόλων, χειροβομβίδες και πυρά όλμων. Και πάλι οι Γερμανοί είχαν πλησιάσει απαρατήρητοι σε απόσταση 45 μ. Πληροφορίες προερχόμενες από επιζώ- ντες Ranger ανέφεραν ότι μετά τα αρχικά πυκνά πυρά σημειώθηκε μια μικρή παύση, για να ακολουθήσουν και πάλι σφυρίγματα και κραυγές και στη συνέχεια έφοδος των Γερμανών, ενώ λίγο μετά σταμάτησαν οι ριπές του BAR που βρισκόταν στην κορυφή. Σε κάθε περίπτωση, μετά τη δεύτερη αυτήν επίθεση κανείς από τους Ranger στα δύο σκέλη της γωνίας δεν γνώριζε ποια ακριβώς ή-
Ο σ τρ α τη γ ό ς Α ϊζενχά ουερ μπ ροστά σε ένα από τα π υροβόλα των 155 mm του Π ουά ντ ντυ Οκ.
ταν η κατάσταση, αλλά υπέθεταν ότι η κορυφή είχε καταληφθεί.
Η τρίτη γερμανική αντεπίθεση ξεκίνησε κατά τις 03.00, ακολουθώντας το ίδιο μοτίβο (σφυρίγματα, κραυγές και παρατεταμένες ριπές πολυβόλων και υπο- πολυβόλων), αλλά με πυκνότερα αυτήν τη φορά πυρά όλμων. Λίγα λεπτά μετά, οι Γερμανοί διέσπασαν τη γραμμή του Λόχου Ε και πλευροκόπησαν τους άνδρες του Λόχου D. Η μάχη μεταφέρθηκε μέσα στη διάταξη των Ranger που άδειασαν τους τελευταίους γεμιστήρες των BAR, ενώ εκτόξευαν όσες γερμανικές χειροβομβίδες είχαν περιέλθει στην κατοχή τους. Από τις μαρτυρίες αυτών που διασώθηκαν το μόνο σαφές ήταν η σύγχυση που επικράτησε. Από τους 85 Ranger, περίπου 20 περικυκλώθηκαν και συνελή- φθησαν, οι περισσότεροι υποχώρησαν προς το εσωτερικό του Πουάντ, ενώ κάποιοι αποκόπηκαν και κρύφθηκαν για να μη συλληφθούν. Μετά από μια βιαστική στάση για έλεγχο διαπιστώθηκε ότι όλοι σχεδόν οι άνδρες του Λόχου F και μερικοί του Λόχου Ε είχαν σωθεί, αλλά κανείς από τον Λόχο D. Τελικά, 50 περίπου άνδρες κατάφεραν να φθάσουν στο Πουάντ λίγο μετά τις 04.00 και αμέσως διατάχθηκαν να σχηματίσουν αμυντική διάταξη μεταξύ των πυροβολείων 5 και3. Ο αντισυνταγματάρχης Ράντερ συ- μπέρανε ότι οι υπόλοιποι είχαν σκοτωθεί ή συλληφθεί. Η πραγματικότητα ήταν ότι 12 άνδρες του Λόχου D κατάφεραν να κρυφθούν μέσα σε ένα αρδευτικό κανάλι καλυμμένο από πυκνούς θάμνους, αποφεύγοντας να ανοίξουν πυρ κατά των Γερμανών που δεν ερεύνησαν με ιδιαίτερη επιμέλεια την περιοχή. Οι άνδρες παρέμειναν κρυμμένοι όλη την επόμενη ημέρα και διασώθηκαν το πρωί της μεθεπόμενης (D+2) από τα τμήματα του 116 RCT τα οποία επιτέθηκαν για να απελευθερώσουν το Πουάντ.
2 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Γ *
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΤην επόμενη ημέρα της απόβασης
(D+1), από τους 200 και πλέον Ranger που είχαν αποβιβαστεί αρχικά στο Πουάντ ντυ Οκ, απέμεναν λιγότεροι από 90, αρκετοί από τους οποίους τραυματίες, περιορισμένοι σε ένα μικρό τμήμα της οχυρωμένης περιοχής. Ωστόσο, τα πυρά των ναυτικών μονάδων επιφανείας καθιστούσαν αδύνατη την εκδήλωση γερμανικής αντεπίθεσης κατά τη διάρκεια της ημέρας και έτσι οι αντίπαλοι περιορίστηκαν σε μερικές αψιμαχίες, ανταλλάσσοντας πυρά πολυβόλων και όλμων και οργανώνοντας αμυντικά τις θέσεις τους. Η θέση των Ranger βελτιώθηκε κατά τις15.00, όταν τέσσερα αποβατικά σκάφη έφθασαν στο Πουάντ ντυ Οκ αποβιβάζοντας 60 περίπου Ranger του Λόχου F του 5ου Τάγματος και αρκετά εφόδια, τρόφιμα και πυρομαχικά. Τα σκάφη αναχώρησαν μεταφέροντας 52 τραυματίες και μερικούς Γερμανούς αιχμαλώτους.
Λόγω δυσκολιών στις επικοινωνίες μέσω ασυρμάτου, οι επιζώντες Ranger του Πουάντ ντυ Οκ αγνοούσαν ότι μία φάλαγγα είχε ξεκινήσει από τη Βιερβίλ στις 07.45 το πρωί της ημέρας εκείνης για την απελευθέρωσή τους. Η φάλαγγα αποτελείτο από 250 άνδρες του 1ου Τάγματος Πεζικού του 116 RCT, τους επιζώντες των Λόχων A, Β και C του 2ου Τάγματος Ranger, τους Λόχους C και D του 5ου Τάγματος Ranger και 10 μέσα άρματα Μ4 Sherman. Κατά τις 11.00, η φάλαγγα έφθασε στο Σαίν Πιέρ ντυ Μοντ, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου από το Πουάντ ντυ Οκ, αλλά αναγκάστηκε να σταματήσει λόγω της συνεχούς γερμανικής αντίστασης, των κρατήρων που εμπόδιζαν την προώθηση των αρμάτων και των πυρών μίας πυροβολαρχίας των 88 mm εγκατεστημένης εγγύς της Κρι- κβίλ αν Μπεσέν. Κατά το απόγευμα, η φάλαγγα έλαβε τη λανθασμένη πληροφορία πως οι Γερμανοί είχαν ανακαταλάβει τη Βιερβίλ και ότι γερμανικά άρματα κινούντο στον δρόμο πίσω της, με αποτέλεσμα να αναστείλει την προώθησή της μέχρι να διευκρινιστεί η κατάσταση. Κατά τις 17.00, ο Λόχος C του 5ου Τάγματος έλαβε επαφή μέσω ασυρμάτου με το επιτελείο του αντισυνταγματάρχη Ράντερ. Ωστόσο, οι Ranger της φάλαγγας βρίσκονταν υπό τις διαταγές του 116 RCT και έπρεπε να αναμένουν την έγκριση του επικεφαλής της συνταγματάρχη Γκράχαμ. Τελικά, δύο Ranger του Λόχου C του 5ου Τάγματος διείσδυσαν μέσα από τις γερμανικές γραμμές, όταν έπεσε το σκοτάδι, και κατάφεραν να συνδέσουν μία τηλε
φωνική γραμμή με αυτούς που βρίσκονταν στο Πουάντ.
Η κίνηση της φάλαγγας για την απελευθέρωση του Πουάντ ξεκίνησε στις 10.15 της επόμενης ημέρας (D+2), ενώ είχε προηγηθεί ναυτικός βομβαρδισμός των γερμανικών θέσεων. Κατά τις συγκρούσεις που ακολούθησαν ένα αμερικανικό άρμα καταστράφηκε, ενώ η φάλαγγα δεχόταν αδιάκοπα πυρά πολυβόλων και όλμων. Σε μια προσπάθεια υποστήριξης της προέλασης της φάλαγγας, οι Ranger από το Πουάντ άνοιξαν πυρ κατά των γερμανικών θέσεων. Κατά τις11.00, οι άνδρες του 3ου Τάγματος του 116 RCT, οι οποίοι βρίσκονταν στην κεφαλή της φάλαγγας, έφθασαν στην περίμετρο του Πουάντ. Ωστόσο, ακούγοντας τον χαρακτηριστικό ήχο των γερμανικών πολυβόλων και μη γνωρίζοντας ότι οι Ranger χρησιμοποιούσαν γερμανικά όπλα, άνοιξαν πυρ εναντίον τους με όλμους και τα πυροβόλα των αρμάτων. Μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση, τρεις ακόμη Ranger είχαν σκοτωθεί και τέσσερις είχαν τραυματιστεί. Τελικά, μετά τη ρίψη δύο φωτοβολίδων αναγνώρισης και την επίδειξη μίας αμερικανικής σημαίας, τα φίλια πυρά σταμάτησαν και κατά τις 11.35 ο επικεφαλής της φάλαγγας συνταγματάρχης Κάναμ έστειλε σήμα στην αμερικανική διοίκηση ότι το Πουάντ ντυ Οκ είχε ασφαλιστεί.
Η επιδρομή στο Πουάντ ντυ Οκ κόστισε στους Ranger 135 νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους, απώλειες που αντιστοιχούσαν στο 60% της αρχικής δύναμης των 225 ανδρών. Το ερώτημα που αναπόφευκτα τίθεται είναι αν η εξουδε- τέρωση της απειλής που αντιπροσώπευε η πυροβολαρχία δικαιολογούσε το βαρύ κόστος οε αίμα. Η απάντηση, σύμφωνα με μεταγενέστερες αναλύσεις, είναι πιθανότατα αρνητική. Οι υπηρεσίες πληροφοριών των Συμμάχων είχαν υπερεκτιμήσει την απειλή που αντιπροσώπευε η πυροβολαρχία. Η τοποθέτηση τεσσάρων από τα έξι πυροβόλα σε ανοικτά πυροβο-
0 α ντ/σ υ ν τα γμ α τά ρ χη ς Ρ ά ντερ μ ε τα ξύ των ανδρών το υ στο Π ο υ ά ντ ντυ Ο κ δύο η μ έρ ες μ ε τά την απόβαση (D+2).
λεία τα καθιστούσε ευάλωτα σε αεροπορικό ή ναυτικό βομβαρδισμό, κάτι που αποδείχθηκε ήδη από την πρώτη αεροπορική επιδρομή, ενώ αν τα τρία πυροβόλα που είχαν μείνει λειτουργικά άνοιγαν πυρ από τις νέες τους (μη προστατευμένες) θέσεις, θα εντοπίζονταν ταχύτατα και θα προσβάλλονταν από αεροπορικά και ναυτικά μέσα. Εξάλλου, η πυροβολαρχία είχε περιορισμένες δυνατότητες προσβολής κινούμενων ναυτικών στόχων, καθώς δεν διέθετε προηγμένο εξοπλισμό ιχνηλάτη- σης όπως οι πυροβολαρχίες του Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού σε άλλα σημεία των ακτών της Νορμανδίας. Επιπλέον, η ακτή «Γιούτα» αποτελούσε τομέα ευθύνης άλλου συντάγματος και καλυπτόταν από διαφορετικά παράκτια πυροβόλα, καθώς και από το πυροβολικό της 352 ΜΠ. Αγνοώντας αυτά τα στοιχεία, οι Σύμμαχοι εκτέλεσαν την επιδρομή με βάση το χειρότερο δυνατό σενάριο, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί.
Ωστόσο, τα παραπάνω δεν μειώνουν τη μαχητικότητα και το πνεύμα θυσίας το οποίο επέδειξαν οι Ranger που εκτέλεσαν υποδειγματικά τη βασική αποστολή τους (την καταστροφή των γερμανικών πυροβόλων) και οι οποίοι κατάφεραν να διατηρήσουν μέχρι τέλους το Πουάντ, παρά τις αντιξοότητες και το βαρύ κόστος σε αίμα που υποχρεώθηκαν να καταβάλουν. ΞΙ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) w w w .m ilita ryh is toryonline.com /po in te du Hoc(2) w w w .d-dayoveriord .com /poin te du H oc(3) en.w ikipedia .org.w iki/Pointe du Hoc(4) w w w .h istory.arm y.m il/sm aii un it actions/Pointe du H oc(5) w w w .am ericanveteranscenter.org /the guns o f Pointe du Hoc.(6) S teven J. Zaloga: RANGERS LEAD THE WAY, PO INTE DU H O C D DAY 1944, Raid 1, Osprey, O xford, 2009.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 5
Τ:Τ:Γ:?·’ *
Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣπ * ion Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ
ΠΟΑΕΜΟΑνιιιιειωπίζονιαα ιην ανανεννημένη γερμανική απειλή
Την άνοιξη ίου 1940 σιη Γαλλία, ο Βρειανικός Σιραιός δεν ανιιμειώπιοε με επιδεξιότατα io u c Γερμανούι; εισβολεία. Η ιεΠικη ηπα me Γερμανίας περιέβαλε με λήθη μια οειρά λανθασμένων επιλογών, t ic
οποίες όμως η ιστορική έρευνα οιρείλει να επιοημάνει. Αυτή η αναγνώριση ανήκει δικαιωμαιικά σε εκείνους που, όχι μόνο είχαν ενιοπίσει ία προβλήματα, αλλά είχαν προιείνει εγκαίρως και τις κατάλληλες λύσεις ιους.
Ο Ν τέ ιβ ιν τ Λ ό υ ν τ Τζω ρτζ δ ιε τ έ λ ε σ ε π ρω θυπουργός της Β ρ ετα ν ία ς το δ ιά σ τημ α 1916-22 κα ι αρχηγός το υ κ ό μ μα το ς των Φ ιλελευ θέρ ω ν το 1926-31.
■ Η β Η Β η Η μ β Ι Η Β Η Ι
2 6 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η U T O P I A
Το βρ ετα ν ικό Β ω ρηκτό H M S «Anson» άρχισε να να υπ ηγείτα ι το 1937και τέ θ η κ ε σε υπηρεσία το 1942.
ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ θ . ΠΑΠΑΑΗΜΗΤΡΙΟΥ
Τ ο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τις Ενοπλες Δυνάμεις της Βρετανίας σε πλήρη ανάπτυξη, γεγονός που δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ σε τέτοια έκταση στο παρελθόν. Οι μόλις έξι μεραρχίες επαγγελμα-
τιών που διέθετε η χώρα τον Αύγουστο 1914 είχαν ανέλθει σε περισσότερες από 70 μεραρχίες επιστρατευμένων πολιτών, στις οποίες περιλαμβάνονταν άνδρες από ολόκληρη την Αυτοκρατορία (Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Καναδοί κ.ά.). Βρετανικές στρατιές βρίσκονταν τόσο στο Δυτικό Μέτωπο (πέντε στρατιές) όσο και στα υπόλοιπα χερσαία μέτωπα (Μέση Ανατολή, Ιταλία, Βαλκάνια). Το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό είχε αναπτυχθεί σε όλες τις θάλασσες, διαθέτοντας πανίσχυρες μονάδες (12 μοίρες των τεσσάρων πλοίων γραμμής, τα οποία πλαισιώνονταν από πολλά μικρότερα), ενώ η Βρετανική Βασιλική Αεροπορία (η πρώτη ανεξάρτητη δύναμη παγκοσμίως), με μερικές χιλιάδες αεροσκάφη, κυριαρχούσε στους αιθέρες της δυτικής Ευρώπης.
Οι απώλειες, ωστόσο, που υπέστη η Αυτοκρατορία κατά την τετραετή της εμπλοκή ήταν και αυτές σημαντικές. Συνολικά, η Αυτοκρατορία θρήνησε 921.000 νεκρούς (από τους οποίους οι 723.000 ήταν Βρετανοί) και επωμίστηκε τη φροντίδα ενός και πλέον εκατομμυρίου τραυματιών και ασθενών, εκ των οποίων οι 313.000 ήταν ανάπηροι (οι 41.000 ακρωτηριασμένοι) και οι 65.000 με νευρολογικά- ψυχολογικά προβλήματα («νευρασθένεια» σύμφωνα με την τότε ιατρική ορολογία). Σε υλικούς πόρους, ο πόλεμος κόστισε αρκετά και ανάγκασε τη χώρα να χρεωθεί, έναντι της Αμερικής, με 4,277 δισεκατομμύρια δολάρια.
Η τελική νίκη, παρόλα αυτά, ενίσχυσε ιδιαίτερα τη συλλογική συνείδηση και η βρετανική κοι
νωνία δεν βίωσε τόσο έντονα όσο άλλα κράτη (όπως η Γαλλία) την εμπειρία του πολέμου, αφού στο έδαφος της χώρας δεν πραγματοποιήθηκαν χερσαίες επιχειρήσεις. Η γενική αυτή αντίληψη του προηγηθέντος πολέμου ως κάτι τρομερού μεν αλλά ταυτόχρονα και επικού και όχι ως εντελώς αποτρόπαιου και απευκταίου, διαφαίνεται μεταξύ άλλων και στο ότι, στα μεταπολεμικά χρόνια δεν πα- ρατηρήθηκε μείωση των γεννήσεων. Σύμφωνα με τις στατιστικές, ο αριθμός των νεαρών ανδρών ηλικίας 15-24 ετών ήταν μεγαλύτερος το 1924 απ’ ότι το 1911! Ως ποσοστό δε επί του συνολικού πληθυσμού, υπέστη μόνο μια μικρή μείωση, από 18,2% στο 17,6%. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν την αξιοσημείωτη δυναμικότητα της βρετανικής κοινωνίας και παράλληλα την επιθυμία των Βρετανών να ξεπεράσουν τα τραύματα που τους επέφερε ο πόλεμος και να εγκαινιάσουν μια νέα σελίδα στη ζωή τους.
Οι συνθήκες ειρήνης υπογράφηκαν την περίοδο Μαϊου 1919-Ιουλίου 1920, με τους Βρετανούς να δέχονται τη γαλλική πρωτοκαθεδρία στα ευρωπαϊκά θέματα (συνθήκες Βερσαλλιών και Σαίν Ζερμέν με τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία) και, αντίστοιχα, τους Γάλλους να αναγνωρίζουν τη δική τους στα θέματα των αποικιών και της Ανατολής (Συνθήκη των Σεβρών με την Οθωμανική Αυτοκρατορία). Αμέσως, πάντως, μετά την υπογραφή της ανακωχής (11 Νοεμβρίου 1918), α- νταποκρινόμενη στο λαϊκό αίσθημα αλλά θέλοντας ταυτόχρονα να περιορίσει στο ελάχιστο τις δαπάνες, η κυβέρνηση της νίκης υπό τον Λόυντ ~ Τζωρτζ πραγματοποίησε την αποστράτευση των στρατιωτικών κάθε είδους τόσο γρήγορα και σε . .Τ τέτοια έκταση, ώστε ήδη από το καλοκαίρι του - Jt, 1919η χώρα δεν διέθετε επαρκή στρατεύματα για
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 12 7
Β ρ ετα ν ικ ά ελ α φ ρ ά τεθω ρ α κισ μ ένα οχήμα τα μ ετα φ ο ρ ά ς προσωπικούU niversal/Bren Carrier.
να προστατεύσει τα συμφέροντά της σε πλήθος περιοχών, όπως η Μικρά Ασία, η Μεσοποταμία κ.ά.
Αυτή η βρετανική αδυναμία, σε συνδυασμό με τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις (άρνηση της Αμερικής να συμφωνήσει στη Συνθήκη των Σεβρών και στην ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών, επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία και ανάπτυξη εθνικιστικών κινημάτων στη Μέση Ανατολή), οδήγησε στην ανατροπή των βρετανικών σχεδίων και στην πρώτη πολιτική ήττα της χώρας, με την αντικατάσταση της Συνθήκης των Σεβρών (που είχε υπογράφει με την ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία) με τη νέα Συνθήκη της Λωζάνης (που υπεγράφη με τη νικήτρια εθνικιστική Τουρκία του Κεμάλ), το 1923. Η «ταπείνωση» αυτή, αιτία της οποίας ήταν η απουσία ιδίων επαρκών στρατιωτικών δυνάμεων και η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων χαμηλότερου κόστους (όπως η αξιοποίηση των στρατών άλλων κρατών), συνέβη στη μακρινή Ανατολή και όχι στη γειτονική Δύση, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να μη γίνει αντιληπτό από τους στρατιωτικούς και πολιτικούς εγκεφάλους της χώρας. Οι τελευταίοι, εκείνη την εποχή είχαν υιοθετήσει το «δόγμα της δεκαετίας», δηλαδή της χρονικής προθεσμίας δέκα χρόνων προκειμένου να κινητοποιήσουν τις δυνάμεις του κράτους από τη στιγμή που θα αντιλαμβάνονταν ότι παρουσιαζόταν κάποια απειλή. Κάθε χρόνο, οι ιθύνοντες εκτιμούσαν τα διεθνή δεδομένα και ανανέωναν την ισχύ του δόγματος, μετατοπίζοντας την αφετηρία έναρξης της πολεμικής κινητοποίησης (συνεπώς και των δαπανών) για τον επόμενο χρόνο...
Στη βρετανική πολιτική σκηνή, ήδη από τον Οκτώβριο 1922, η κυβέρνηση υπό τον Λόυντ Τζωρτζ είχε παραχωρήσει τη θέση της σε εκείνη του γηραιού Μπόναρ
Λω. Στις αρχές του 1923, ωστόσο, ο πρωθυπουργός απεβίωσε και αντικαταστά- θηκε από τον υπουργό Οικονομικών Στάνλεϋ Μπάλντουιν, ενώ υπουργός Εξωτερικών ανέλαβε ο λόρδος Κώρζον. Η κυβέρνηση αυτή οδήγησε τη χώρα σε εκλογές τον Οκτώβριο 1923, όταν πλέον όλα τα θέματα του μεγάλου πολέμου είχαν διευθετηθεί. Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν καινοφανές, με τους σοσιαλιστές να κερδίζουν ελαφρύ προβάδισμα και στη συνέχεια να σχηματίζουν κυβέρνηση μειοψηφίας. Πρωθυπουργός ανα- δείχθηκε ο Ράμσεϋ ΜακΝτόναλντ, αλλά η ευάλωτη κυβέρνησή του δεν άντεξε περισσότερο από έναν χρόνο, και στις επόμενες εκλογές (1924) οι συντηρητικοί υπό τον Μπάλντουιν πέτυχαν σημαντική νίκη και σχημάτισαν κυβέρνηση μαζί με τους φιλελεύθερους.
Ο νέος ισχυρός άνδρας της Βρετανίας, ο πρωθυπουργός Στάνλεϋ Μπάλ- ντουιν, προχώρησε δραστήρια στη διευθέτηση των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής. Την περίοδο αυτή, η Βρετανία επε- δίωκε τη σταθερή συνεννόηση και δημιούργησε θετικό κλίμα ανάμεσα στους πρώην νικητές και ηττημένους, προέβη σε μια σειρά κινήσεων που εξομάλυναν τις τεταμένες σχέσεις μεταξύ τους και καλλιέργησε αισιοδοξία για την παγκόσμια ειρήνη και τη συνεργασία με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης και της Αμερικής, ώστε να μειώνονται οι πιθανές εντάσεις και να ελέγχονται έγκαιρα οι εστίες προστριβών. Παράλληλα, επιδίωξε την επίλυση ορισμένων βασικών προβλημάτων. Καταρχήν, συμφώνησε με τον Αμερικανό πρόεδρο Κούλιτζ τους όρους αποπληρωμής των πολεμικών χρεών της Βρετανίας, δημιουργώντας ένα κλίμα οικονομικής σταθερότητας. Οσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις, συμμετείχε ενεργά και αποφασιστικά στη σύναψη της
συμφωνίας του Λοκάρνο, με συμμετοχή και της Γερμανίας, η οποία εξομάλυνε σε κάποιον βαθμό τις υφιστάμενες διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών και δημιούργησε θετικό κλίμα ανάμεσά τους.
Την ίδια εποχή, η άλλη μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη, η Γαλλία, με υπουργό Εξωτερικών τον Αριστίντ Μπριάν, πρότεινε στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Φρανκ Μπίλινγκς Κέλογκ την υιοθέτηση μιας συμφωνίας αποκήρυξης του πολέμου ως μέσου επίλυσης των διακρατικών διαφορών. Στις σχετικές διαβουλεύσεις έλαβε μέρος και ο Γερμανός υπουργός Γκούσταβ Στρέζεμαν και, τελικά, υπογρά- φηκε η συμφωνία Μπριάν-Κέλογκ στο Παρίσι, στις 28 Αυγούστου 1928, από τους εκπροσώπους 15 κρατών. Στη συμφωνία αυτή, στην οποία σύντομα προσχώρησαν άλλα 57 κράτη, προσδιοριζόταν ένας σύστημα ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών, στο πλαίσιο της Κοινωνίας των Εθνών. Οι δύο συμφωνίες, του Λοκάρνο και του Παρισιού, συνέβαλαν ακόμη περισσότερο στην εξομάλυνση των διεθνών σχέσεων.
Σε παγκόσμιο επίπεδο ωστόσο, παρά το ελπιδοφόρο κλίμα που δημιούργησαν οι παραπάνω συμφωνίες, προϊόντα και οι δύο μιας ιδεαλιστικής προσέγγισης των διακρατικών σχέσεων, πολύ σύντομα άρχισε και η υπονόμευσή τους, λόγω των ανταγωνιστικών συμφερόντων τόσο των ισχυρών κρατών όσο και των πολυεθνικών εταιριών (ιδιαίτερα των εταιριών παραγωγής και εμπορίας όπλων), τα οποία εντά- θηκαν από την οικονομική κρίση του 1929 και έπειτα.
Όι προσπάθειες συγκράτησης και καταπολέμησης της ανεργίας, ώθησαν πολλά κράτη να ενισχύσουν τις πολεμικές βιομηχανίες, οι οποίες μπορούσαν να απασχολήσουν μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Αυτές με τη σειρά τους, υποστήριξαν εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις που μπορούσαν να τους εξασφαλίζουν απρόσκοπτη αγορά των αποθεμάτων τους, δηλαδή αυτές που προτιμούσαν τον πόλεμο από τους ειρηνικούς διακανονισμούς των ιδεαλιστών. Η φασιστική Ιταλία ήταν μια από αυτές και σύντομα την ακολούθησε η Γερμανία, όταν την κυβέρνηση ανέλαβαν οι εθνικοσοσιαλιστές υπό τον Αδόλφο Χίτλερ (Ιανουάριος 1933). Πολύ γρήγορα, οι τελευταίοι παγίωσαν πραξικοπηματικά την εξουσία τους και επιδόθηκαν σε μια σύντονη προσπάθεια ανασυγκρότησης. Οι ισχυρές βιομηχανίες όπλων (Krupp, Heinkel, Rheinmetall, Messerschmitt κ.ά.) συμπαρατάχθηκαν μαζί τους. Το 1935, όταν ο Χίτλερ ανακοίνωσε τον επανεξοπλι- σμό της χώρας του, όπως σημειώνει εμ-
2 8 I Ι Τ Ρ Α Τ Ι Π Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
φατικά ο Χένρυ Κίσινγκερ, έγινε φανερό σε όλσν τον κόσμο ότι οι συμφωνίες ιδεα- λιστικής έμπνευσης περί ειρηνικών διευθετήσεων είχαν πλέον μεταβληθεί σε κενό γράμμα.
Στη Βρετανία, παρά τις επιτυχίες της στα εξωτερικά θέματα, μέσα σε ένα περιβάλλον γενικευμένων εσωτερικών ανακατατάξεων, η κυβέρνηση Μπάλντουιν ητ- τήθηκε από τους ανερχόμενους σοσιαλιστές στις εκλογές του Ιουνίου 1929 και α- ντικαταστάθηκε από αυτήν του Μακντό- ναλντ (7-6-1929). Οι σοσιαλιστές, ωστόσο, δεν πρόλαβαν να χαρούν την επιτυχία τους ούτε να εφαρμόσουν κάποια ρηξικέλευθη πολιτική. Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο 1929, η κρίση του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης και η άμεση αντανάκλασή της στη Βρετανία, οδήγησαν το σύνολο της οικονομίας και της πολιτικής σε έντονη κρίση.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 30
Στην αυγή της νέας δεκαετίας, τα κράτη της Ευρώπης προσπαθούσαν να α- ντεπεξέλθουν στις δυσκολίες και τους περιορισμούς της διεθνούς οικονομικής κρίσης, η οποία πυροδότησε νέες εντάσεις τόσο εντός των κρατών όσο και μεταξύ τους. Στη Βρετανία, μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου 1931, συγκροτήθηκε νέα κυβέρνηση εθνικού συνασπισμού υπό τον ΜακΝτόναλντ, αλλά με πρόγραμμα πολλών «θυσιών και στερήσεων» σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να ξεπερα- στεί η κρίση. Μέσα σε ένα τέτοιο πολιτι- κό-οικονομικό πλαίσιο, υιοθετήθηκε και προωθήθηκε ιδιαίτερα η πολιτική του αφοπλισμού, η οποία φαινόταν ιδιαίτερα ελκυστική και ως ιδεολογία (αφού προωθούσε την παγκόσμια ειρήνη) αλλά και ως οικονομική λύση (λόγω της μείωσης των στρατιωτικών δαπανών).
Η βρετανική κυβέρνηση επιδόθηκε με τέτοιο ζήλο στην πολιτική του αφοπλισμού, επιδιώκοντας την επιτυχία της με κάθε τρόπο, ώστε συμπαρέσυρε αρκετά άλλα κράτη και, προπάντων, πίεσε την ετέρα ισχυρή δύναμη, τη Γαλλία, με απρόσμενες συνέπειες για τη διεθνή κατάσταση. Ενδεικτικό του γενικότερου κλίματος που επικράτησε ήταν το ψήφισμα που υιοθέτησαν οι φοιτητές της ένωσης του γνωστού πανεπιστημίου της Οξφόρδης, οι οποίοι δήλωναν ότι αρνού- νται να πολεμήσουν «για τον βασιλιά και την πατρίδα»...
Την ίδια εποχή, στην Απω Ανατολή οι Ιάπωνες ξεκινούσαν τις επιθέσεις τους εναντίον της Κίνας, καταλαμβάνοντας αρ
χικά το Μούκδεν, ενώ στις αρχές του 1932 αποβιβάστηκαν βόρεια της εμπορικής ζώνης της Σαγκάης, εκδιώκοντας τα κινεζικά στρατεύματα ύστερα από σκληρή μάχη. Ακολούθησε η ίδρυση του κράτους- μαριονέτα του Μαντσουκουό (στα εδάφη της σημερινής Μαντσουρίας), με απόσπαση μέρους της βορειοανατολικής Κίνας, αποδεικνύοντας τις επεκτατικές διαθέσεις του ιαπωνικού μιλιταρισμού. Λίγο αργότερα, και λίγο πιο κοντά, στη Γερμανία, ο Χίτλερ αναλάμβανε την καγκελαρία (Ιανουάριος 1933), προτάσσοντας τον επα- νεξοπλισμό της χώρας και την κατάργηση των συνθηκών που την κρατούσαν δέσμια των νικητών της.
Η κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Μακντόναλντ παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τον Νοέμβριο του 1935, την εποχή που η Γερμανία ξεκινούσε τον ραγδαίο επανεξοπλισμό της, συγκροτώντας μεταξύ άλλων και τρεις τεθωρακισμένες μεραρχίες. Η νέα βρετανική κυβέρνηση, των συντηρητικών υπό τον Μπάλντουιν, παρότι συμπεριελάμβανε αρκετούς διορατικούς πολιτικούς που υποστήριζαν την κινητοποίηση της χώρας, όχι μόνο συνέχισε αλλά μάλιστα απέδειξε έμπρακτα την πίστη της στη φιλειρηνική πολιτική του προκατόχου της. Η μόνη αλλαγή που συντελέστηκε, και αυτή έπειτα από ισχυρές πιέσεις και σημαντική προσπάθεια, ήταν η εγκατάλειψη της ουτοπικής πολιτικής του μονομερούς αφοπλισμού και η δρομολόγηση ορισμένων εξοπλιστικών προγραμμάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση των συντηρητικών χρεώνεται με δύο σημαντικά σφάλματα, αφενός την παράλειψη
στήριξης της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας τη στιγμή που η χιτλερική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία στήριζαν με κάθε τρόπο τους στασιαστές εθνικι- στές του στρατηγού Φράνκο, και αφετέρου τη σύμπραξή της στη συμφωνία του Μονάχου, την οποία υπέγραψε το 1938 ο νέος Βρετανός πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλαιν με τον Χίτλερ, τον Μουσολί- νι και τον Γάλλο πρωθυπουργό Νταλαντιέ. Οπως δήλωσε ο τελευταίος, με την πολιτική του κατευνασμού που εφάρμοζε και την επακόλουθη υπογραφή της Συνθήκης του Μονάχου «σώθηκε η ειρήνη στην εποχή μας», κάτι που αποδείχθηκε σύντομα όχι μόνο αναληθές αλλά και πολιτικά άστοχο. Ωστόσο, η χώρα εξασφάλισε λίγο χρόνο, στον οποίο κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για να ενισχύσει τις στρατιωτικές δυνάμεις της.
Η συμφωνία του Μονάχου (μεταξύ Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Βρετανίας) και η διακήρυξη του Παρισιού που την ακολούθησε (μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας), αντί να περιορίσουν, άνοιξαν περισσότερο την όρεξη του Χίτλερ, ο οποίος πλέον θεωρούσε πολύ αδύναμους τους Δυτικούς Συμμάχους. Με το νέο έτος (1939), οι Γερμανοί ήλθαν σε προστριβές με την Πολωνία. Οι δύο σύμμαχοι (Γαλλία και Βρετανία) άρχισαν να κατανοούν τα λάθη τους και σύντομα έδωσαν εγγυήσεις ασφαλείας στην Πολωνία (Απρίλιος 1939) ενώ επεδίωξαν να έλθουν σε συνεννόηση και με την ΕΣΣΔ. Η γαλλική εξωτερική πολιτική στάθηκε στο ύψος της, εκτιμώντας την πραγματική κατάσταση, αλλά η αντίστοιχη βρετανική πελαγοδρομούσε.
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A I 2 9
Ο Σ τά ν λ εϋ Μ π άλντουιν ήτα ν τρ ε ις φ ορ ές π ρω θυπουργός τη ς Β ρ ετα ν ία ς (1923-24, 1924-29, 1935-37) και αρχηγός του Σ υ ντη ρ η τικ ο ύ κ ό μ μα το ς .
Τελικά, το Λονδίνο έπαυσε αδικαιολόγητα τις διαπραγματεύσεις, ενώ οι Γάλλοι διέπραξαν το ολέθριο λάθος να συνταχθούν μαζί τους και να μη συνεχί- σουν μόνοι. Δύο μήνες αργότερα, η κομμουνιστική Σοβιετική Ενωση και η εθνι- κοσοσιαλιστική Γερμανία υπέγραφαν το σύμφωνο μη επίθεσης «Ρίμπεντροπ-Μο- λότωφ». Ο δρόμος για τον Β ’ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν πλέον ανοικτός. Στη Γαλλία έγινε κατανοητή η βαρύτητα της εξέλιξης αυτής και διατάχθηκε επιστράτευση (τέλη Αυγούστου), η οποία απέδωσε μερικά εκατομμύρια στρατιωτών. Οταν η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία (1η Σεπτεμβρίου), τηρώντας τις εγγυήσεις που είχαν δώσει τον προηγούμενο Απρίλιο, η Βρετανία (με στρατιωτική δύναμη εκείνη την εποχή μόλις 237.000 άνδρες) και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία (3 Σεπτεμβρίου).
Στις 10 Μαϊου του 1940, υπό την πίεση των ευθυνών και των εσωτερικών της αντιθέσεων, η κυβέρνηση Τσάμπερλαιν α- ντικαταστάθηκε από νέα κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον διορατικότερο Ουίν- στον Τσώρτσιλ. Τα γεγονότα όμως έτρεχαν. Και ναι μεν, κατά τον χειμώνα 1939-40, έχοντας επιστρατεύσει σημαντικό μέρος των δυνάμεών του, το βρετανικό κράτος - με πληθυσμό 46,6 εκατομμυρίων κατοίκων· ετοιμαζόταν για την επικείμενη αναμέτρηση, ωστόσο τα προβλήματα που το κατέτρεχαν ήταν πολλά και σοβαρά και αυτά θα καθόριζαν τις εξελίξεις.
Τον Σεπτέμβριο του 1939, η δύναμη του Βρετανικού Μητροπολιτικού Στρατού έφθανε μόλις τις 237.000 άνδρες, οι
Ο Ρ ά μο εϋ Μ α κΝ τόνα νλντ δ ιε τέλ εσ ε α ρχηγός του Ε ρ γα τικού Κ όμμ ατο ς και π ρω θυπουργός τη ς Β ρ ετα ν ία ς το 1924 και την περίοδο 1929-1935.
οποίοι στελέχωναν τους ενεργούς πυρήνες των 12 υφιστάμενων μεραρχιών πεζικού και της μίας ταξιαρχίας τεθωρακισμένων. Σύμφωνα με τα σχέδια που τέθηκαν αμέσως σε εφαρμογή, κλήθηκαν επίστρατοι και ξεκίνησε η ανάπτυξη 26 συνολικά μεραρχιών, η οποία όμως προχωρούσε με πολύ αργούς ρυθμούς, κυρίως λόγω της έλλειψης των απαιτούμενών όπλων. Οταν αυτή η δύναμη θα ήταν έτοιμη, κάτι που προγραμματιζόταν για το τέλος του 1941 (με την απαραίτητη συμβολή των Αμερικανών), η ισχύς της ανα- μενόταν επιβλητική.
Η ισχύς ενός στρατού όμως δεν προέρχεται μόνο από τα αριθμητικά του δεδομένα αλλά, προπάντων, από τον στοχασμό, τη σύνθετη σκέψη του επιτελείου του, που διαμορφώνει το πολεμικό του δόγμα, οργανώνει ανάλογα με αυτό τις μονάδες του, τις διοικεί και τις κατευθύνει επιχειρησιακά στο πεδίο της μάχης, α- ξιοποιώντας κατάλληλα τα διατιθέμενα όπλα. Και σε αυτό το πεδίο, φαίνεται πως οι Βρετανοί είχαν μείνει πολύ πίσω...
Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ Λ0ΓΜΑ
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου (1919-1939) εμφανίστηκαν ορισμένοι συγγραφείς, οι οποίοι, στοχαζόμενοι πάνω στον πόλεμο και στον τρόπο διεξαγωγής του, και λαμβάνοντας υπόψη αφενός τις νωπές πληγές και τα δράματα της προη-
γηθείσας σύρραξης αφετέρου τις πρόσφατες τεχνολογικές ανακαλύψεις (άρματα μάχης, αεροπλάνα, μηχανοκίνητα μέσα κλπ.), διατύπωσαν νέες, καινοτόμες απόψεις τόσο επί θεμάτων στρατηγικής όσο και τακτικής. Δύο από τους πλέον γνωστούς ήταν οι Βρετανοί Τζων Φρέντε- ρικ Φούλερ και Μπέιζιλ Χένρυ Λίντελ Χαρτ. Ιδιαίτερη θέση κατείχε επίσης ο Ιταλός Ντουέ, ο οποίος ανέδειξε τον ξεχωριστό ρόλο που μπορούσαν να έχουν σε έναν νέο πόλεμο τα αεροπλάνα (ιδίως τα βομβαρδιστικά μακράς ακτίνας δράσης), ενώ ο Γάλλος Ετιέν τόνισε την αξία των αρμάτων μάχης και, μόλις το 1921, έδωσε μια ακριβή όσο και προφητική εικόνα του επερχόμενου πολέμου με τεθωρακισμένα. Μελετώντας τους συγγραφείς αυτούς, φαντάζεται εύκολα κανείς τα αποτελέσματα θα επιτυγχάνονταν αν συνδυάζονταν μεταξύ τους τα δύο όπλα -άρματα και αεροπλάνα- δημιουργώντας εξαιρετικές δυνατότητες ελιγμών και πολέμου κινήσεων.
Μεταξύ αυτών των συγγραφέων, ο ε- παγγελματίας στρατιωτικός Φούλερ ήταν εκείνος που ανέδειξε τη σημασία της επιστημονικής γνώσης στα θέματα του πολέμου. Πιο συγκεκριμένα, θεωρούσε ως δύο εκ των κορυφαίων τεχνολογικών επιτευγμάτων τον κινητήρα εσωτερικής καύσης και τα δηλητηριώδη αέρια. Κατά την άποψή του, οι μελλοντικές πολεμικές επιχειρήσεις θα διεξάγονταν με άρματα μάχης, μηχανοκίνητες μονάδες πυροβολικού, αναγνώρισης και μηχανικού, ενώ κομβικό ρόλο θα έπαιζαν οι μονάδες εφοδιασμού, διαβιβάσεων και υλικού πολέμου. Στα βιβλία του ανέδειξε επιπλέον τις διαχρονικές αρχές του πολέμου, οι οποίες κατά την άποψή του ήταν οι εξής εννέα: διοίκηση, συγκέντρωση, παράταξη, αποφασιστικότητα, αιφνιδιασμός, εγκαρτέρηση, ευελιξία, επιθετική δράση και ασφάλεια. Ο Φούλερ έφθασε μέχρι το αξίωμα του αρχηγού του όπλου των Τεθωρακισμένων στο Γενικό Επιτελείο του Βρετανικού Στρατού και προσπάθησε να προωθήσει πολλές από τις απόψεις του.
Στην ίδια κατεύθυνση με τον Φούλερ κινείτο και ο λοχαγός και μετέπειτα ιστορικός Λίντελ Χαρτ (1895-1970). Το βιβλίο του Χαρτ για τη στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης του εχθρού εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1927 με τίτλο «Αποφασιστικοί Πόλεμοι της Ιστορίας» (μετά τις αρχικές δοκιμασίες του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου, το βιβλίο επανεκδόθηκε το 1941, εμπλουτισμένο και συμπληρωμένο από την αποκτηθείσα στο μεταξύ εμπειρία, με τίτλο «Στρατηγική της έμμεσης προσεγγίσεως»)'. Σε αυτό συμπύκνωσε τις
3 0 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
ιδέες του σε μια συνεκτική θεωρία στρατηγικής, κύρια χαρακτηριστικά της οποί- ας ήταν η επιδίωξη της νίκης με μη συμβατικούς τρόπους, με διεισδύσεις σε μη αναμενόμενες περιοχές, με αιφνιδιασμούς και παραπλανήσεις, γενικότερα με χρήση ευφυών μεθόδων για την επίτευξη πλήγματος επί του ηθικού και την ψυχολογία του εχθρού, και όχι επί των δυνάμεών του.
Οι ιδέες του Φούλερ και του Αίντελ Χαρτ, παρά τη μεγάλη εντύπωση και το ενδιαφέρον που προξένησαν τα βιβλία τους σε ολόκληρο τον κόσμο (ο Χίτλερ ήταν θαυμαστής του Φούλερ), δεν αντιμετωπίστηκαν θετικά από τους πολεμικούς εγκεφάλους της πατρίδας του. Οπως σημειώνει ο ιστορικός Μάρτιν βαν Κρήβελντ «αυτό οφειλόταν εν μέρει στον παγιωμέ- νο συντηρητισμό -πολλοί άνδρες του Ιππικού, φοβούμενοι μήπως τρωθεί το κύρος τους, αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τα άλογά τους- και εν μέρει στην έλλειψη οικονομικών πόρων». Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ‘30, το ιππικό έχαιρε μεγαλύτερης εκτίμησης από τα τεθωρακισμένα, ενώ ολόκληρος ο Βρετανικός Στρατός διέθετε μόνο μία ελαφρά τεθωρακισμένη -μηχανοκίνητη ταξιαρχία το 1930, η οποία είχε συσταθεί ως πειραματική μονάδα το 1927, την εποχή που και ο Γαλλικός Στρατός συγκροτούσε τις πρώτες δικές του μηχανοκίνητες μονάδες.
Την ίδια περίοδο, η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία (1933) και οι προκλητικές δηλώσεις του, δεν φαίνεται να ήταν αρκετές για να κινητοποιήσουν τα αντανακλαστικά του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου, στην κορυφή του οποίου λίγο αργότερα, το 1934, ανήλθε ένας ιδιαίτερα συντηρητικός αξιωματικός, ο στρατάρχης Μοντγκόμερυ-Μάσινγκμεργκ. Ο νέος αρχηγός δεν ενέκρινε καμία καινο- τόμο ιδέα που μπορούσε να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά του βρετανικού στρατιωτικού συστήματος. Ηταν μάλιστα ένας εκ των ανώτατων αξιωματικών που πίστευαν ότι η Βρετανία δεν έπρεπε ποτέ ξανά να στείλει στρατεύματά της στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Με τέτοιες σκέψεις να κυριαρχούν, και με ευλαβική σχεδόν αφοσίωση στα υφιστάμενα οργανωτικά και λειτουργικά δεδομένα, δεν ήταν καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το σύνολο των βρετανικών μητροπολιτικών δυνάμεων (δηλαδή εκείνων που βρίσκονταν στο ευρωπαϊκό έδαφος της Βρετανίας και σε ένα μέρος της Ιρλανδίας) το έτος 1932 έφθανε μόλις τις192.000 άνδρες και ότι η πρώτη βρετανική μονάδα τεθωρακισμένων συγκροτήθηκε
ως πειραματική το 1927, δέκα ακριβώς χρόνια μετά την επινόηση των αρμάτων μάχης από τους ίδιους τους Βρετανούς! Η μονάδα αυτή, παρότι έγινε ταξιαρχία το 1930 και, με την καθοδήγηση του Φούλερ εκπαιδεύθηκε εντατικά στην πεδιάδα του Σώλσμπερυ, παρέμεινε η μοναδική μέχρι το 1939. Η ευκαιρία που δόθηκε με τον Ισπανικό Εμφύλιο πόλεμο, δεν επηρέασε καθόλου το βρετανικό Επιτελείο, το οποίο δεν φαίνεται να κατανόησε κανένα από τα κρίσιμα διδάγματα που αναδείχθη- καν τότε σχετικά με τη χρήση των τεθωρακισμένων.
Ομοίως και στα άλλα όπλα (πεζικό, πυροβολικό, μηχανικό), ελάχιστες ήταν σι μεταβολές που πραγματοποιήθηκαν ως προς τον τρόπο οργάνωσης ή χρήσης τους. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν η πλήρης μηχανοκίνησή τους. Τόσο το πεζικό όσο και το πυροβολικό και τα άλλα όπλα μετακινούντο με οχήματα διαφόρων τύπων, κυρίως με φορτηγά και αυτοκίνητα για αξιωματικούς που κατασκευάζονταν από βρετανικά εργοστάσια, φορτηγά ειδικού τύπου για την έλξη των πυροβόλων, ενώ, ως μοναδική καινοτομία, είχε εισαχθεί και ένα ελαφρύ ερπυστριοφόρο όχημα (Universal Carrier) γενικής χρήσης.
Οι Χ ίτλ ερ και Μ ουσολίν ι κ α τά την υπογραφή τη ς συμφω νίας το υ Μ ονάχου το 1938. Α ρ ισ τερ ά ο π ρω θυπουργός της Β ρ ετα ν ία ς Ν έβ ιλ Τσάμπερλαιν, κα ι δίπλα του ο πρω θυπουργός τη ς Γαλλίας Εντουάρ ντ Ν τα λ α ν τιέ . Σ τα δ εξ ιά , ο Ιτα λό ς υπ ουργός Εξω τερ ικώ ν Τσιόνο.
Μια συνήθης βρετανική μεραρχία πεζικού περιελάμβανε 3.000 οχήματα κάθε τύπου, καθώς και τις ανάλογες υπηρεσίες διοικητικής μέριμνας ώστε να τα κινεί.
Στο πεζικό, η μεραρχία των τριών ταξιαρχιών ΠΖ και του ενός συντάγματος πεδινού πυροβολικού παρέμεινε η βασική μεγάλη μονάδα. Ο οπλισμός των ανδρών ήταν μια σύνθεση παλαιών και νέων όπλων, τα οποία διακρίνονταν για την αντοχή και τη σταθερότητά τους, χαρακτηριστικά του οπλισμού βρετανικής κατασκευής. Βαρύ πολυβόλο παρέμενε το υ- δρόψυκτο Vickers των 0,303 in, που έβαλλε 450-550 φυσίγγια το λεπτό και ξεχώριζε για την αξιοπιστία του (ένα όπλο κατά τη διάρκεια δοκιμών έβαλλε συνεχώς επί 7 ημέρες!). Ηταν τοποθετημένο σε τρίποδα και έφερε ταινία των 250 φυσιγγίων που μπορούσε να συνδέεται με άλλη, δίνοντας συνέχεια στη Θολή. Οπλοπολυβόλο εισήχθη το τσεχικό Bren των 0,303 in, με γεμιστήρα 30 φυσιγγίων και δυνατότητα εκτέλεσης 500 βολών το λεπτό, με δραστικό βεληνεκές τα 400 μ. Το υποπολυβό- λο για τους βαθμοφόρους ήταν το αμερικάνικο Thompson Μ1928 (γνωστό στις βρετανικές μονάδες ως τόμυ-γκαν) των 0,45 in με γεμιστήρες των 20-50 φυσιγγίων. Λίγο αργότερα αναπτύχθηκε το πολύ πιο εύχρηστο Sten, με γεμιστήρα 32 φυσιγγίων και δυνατότητα πραγματοποίησης 500-550 βολών το λεπτό. Οι απλοί στρατιώτες έφεραν το κλασικό τυφέκιο Lee
Ενα άρμα μάχης Α 9 τύπου C ruiser M kl (η β ρ ετα νική ονομασία για τα μέσ α ά ρ μ α τα μάχης). Ε ίχε βάρος 1 2 1, θω ράκιση 6-14 mm, οπλισμό ένα πυροβόλο των 2 p d r και τρ ία πολυβόλα και εξα μ ελ έ ς πλήρωμα.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η U T O P I A 1 3 1
Enfield No 1/4 των 0,303 in, που έφερε γεμιστήρα 10 φυσιγγίων, ενώ στις ασιατικές μονάδες δινόταν αργότερα το Lee Enfield No 5, ίδιου διαμετρήματος αλλά πιο ελαφρύ, καταλληλότερο για πόλεμο εντός της τροπικής ζούγκλας. Οι αξιωματικοί μπορούσαν να επιλέξουν ένα από τα περίστροφα Webley (με 6 φυσίγγια), Enfield (με 6 φυσίγγια) των 0,38 in και πιστόλι Browning (με 13 φυσίγγια) των 9 mm.
Στο πυροβολικό, το οποίο κατά το ι- σχύον βρετανικό δόγμα κατείχε κομβικό ρόλο στην επίτευξη της νίκης, το βασικότερο όπλο ήταν το πυροβόλο των 87,6 mm (γνωστό στον Βρετανικό Στρατό ως 25λι- βρο), ονομαστό για τη σταθερότητά του, ενώ το διαμέτρημα των 152 mm παρέμενε το ισχυρότερο, παρότι ήταν ξεπερασμένο ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΙΕΔΙΙΕΙΣ ΚΑΙ ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ 1933-1939
Την ίδια περίπου εποχή που στη Βρετανία οι παραδοσιακές απόψεις έμεναν ακλόνητες στην επίθεση των νέων ιδεών και στη Γαλλία το κοινοβούλιο απέρριπτε τα νέα δόγματα, στη Γερμανία δημοσιεύ- θηκε το βιβλίο ενός στρατηγού με τον τίτλο: «Προσοχή άρματα», το οποίο προ- κάλεσε τεράστια εντύπωση. Η διαφορά προσέγγισης μεταξύ των δύο λαών, Βρετανών και Γερμανών ήταν εμφανής. Οι μεν Βρετανοί, νικητές το 1918, είχαν επαναπαυθεί στις δάφνες των επιτυχιών τους (οι οποίες ωστόσο είχαν επιτευχθεί κυ-
0 λοχαγός σερ Μ π έιζιλ Λ ίν τελ Χ α ρ τ (1895- 1970) ή τα ν ένας από το υ ς θ εω ρ η τικ ο ύ ς του Μ εσ οπ ολέμου που π ροέβλεπ αν ό τ ι τα ά ρμ α τα 9 α π ρω ταγω νιστούσαν στην επ όμενη μ εγά λη σύγκρουση.
ρίως σε βάρος των Οθωμανών στην Παλαιστίνη), δεν μετέβαλλαν τίποτα στην άκαμπτη κοινωνική τους ιεραρχία, την οποία συντηρούσε και αναπαρήγαγε η στρατιωτική ζωή, ούτε στις στρατιωτικές σχολές τους, στις οποίες η εκπαίδευση εστιαζόταν στην ευλαβική τήρηση των οδηγιών (κάτι που καθιστούσε τους αξιωματικούς μάλλον τυπολάτρες και λιγότε- ρο ευέλικτους διοικητές), ενώ ελάχιστη ήταν η πρόοδος στον τομέα της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης.
Οι αριστοκράτες Βρετανοί αξιωματικοί εξακολουθούσαν να ασχολούνται με διάφορα εξεζητημένα σπορ (κρίκετ και πόλο στη μητρόπολη, κυνήγι αγριόχοιρων και τίγρεων στις Ινδίες κ.ά.), και να συχνάζουν ντυμένοι άψογα στις λέσχες τους, αλλά απαξιούσαν να σκεφθούν δημιουργικά, να αμφισβητήσουν το κυρίαρχο πολεμικό δόγμα τους και ενδεχομένως να το μεταβάλουν. Επιπλέον, δυστροπούσαν απέναντι σε οποιονδήποτε και οτιδήποτε επιχειρούσε να ταράξει την ανακουφιστική ρουτίνα τους.
Οι Γερμανοί, αντίθετα, οι ηττημένοι του 1918, βρίσκονταν σε μια κατάσταση διανοητικής και ψυχολογικής εγρήγορσης, έτοιμοι να εξετάσουν και να δεχθούν καθετί νέο, που τους δημιουργούσε την ελπίδα μιας ανταπόδοσης. Και τις προσδοκίες τους αυτές, τις επένδυσαν στη σύγχρονη τεχνολογία και στους νέους τρόπους μάχης που αυτή δημιουργούσε. Ετσι, το 1935, τη χρονιά που η Γερμανία κατήγγειλε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών
Ο υπ οσ τρ άτηγος Τζων Φ ούλερ (1878-1966) ήτα ν έν θ ερ μ ο ς οπαδός των αρμάτω ν και κα τά τον Α ’ Π Π ε ίχ ε υπ η ρ ετή σ ει σ το Σώμα Αρμάτων.
και ξεκίνησε τον επανεξοπλισμό της, συ- στάθηκαν τρεις τεθωρακισμένες μεραρχίες (πάντσερ) και λίγο αργότερα άλλες τρεις, με δύναμη 275 αρμάτων περίπου η καθεμία.
Πριν από τους Γερμανούς, στη Σοβιετική Ενωση είχαν υιοθετηθεί ανάλογες ιδέες και είχαν κατασκευαστεί ισχυρά άρματα. Οι Σοβιετικοί εξακολουθούσαν να μελετούν και να πειραματίζονται επί της χρήσης τους, αλλά και να επεξεργάζονται τα δεδομένα ενός δόγματος συνδυασμού τους με άλλα όπλα. Ομοίως και στην Ιταλία, λίγο μετά τους Γερμανούς, συγκροτή- θηκαν τρεις τεθωρακισμένες μεραρχίες. Αντιθέτως, στη Βρετανία, όπως εξάλλου και στη Γαλλία και στις ΗΠΑ, επικρατούσε ένα πνεύμα αδράνειας.
Παρόλα αυτά, όλες οι ισχυρές χώρες είχαν την καλύτερη ευκαιρία για να εξετάσουν ρεαλιστικά τα νέα δεδομένα και να λάβουν εγκαίρως τα μέτρα τους. Από το καλοκαίρι του 1936, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία, η συζήτηση σχετικά με τη νέα πραγματικότητα έλαβε άλλες διαστάσεις, αφού οι διάφορες θεωρίες δοκιμάζονταν πλέον στο πεδίο της μάχης. Οταν στις συγκρούσεις ενε- πλάκησαν δυνάμεις από τρίτες χώρες (Γερμανία, Ιταλία, Σοβιετική Ενωση), τότε ο πόλεμος αυτός μετατράπηκε σε ανοικτό σχολείο εφαρμογής νέων τακτικών και πολεμικών μεθόδων. Είναι άξιο απορίας πώς οι επιχειρησιακές εμπειρίες στην Ισπανία όσο και οι γενικότερες στρατιωτικές εξελίξεις στις άλλες χώρες άφησαν σχεδόν ασυγκίνητους τους Βρετανούς ιθύνοντες, οι οποίοι έχασαν έτσι την τελευταία ευκαιρία τους.
Μετά την έκρηξη του πολέμου και την είσοδο της Βρετανίας σε αυτόν (3 Σεπτεμβρίου 1939), οι καταπληκτικές γερμανικές νίκες σε βάρος των γενναίων Πολωνών μπορεί να εντυπώσιασαν ολόκληρο τον κόσμο αλλά δεν επηρέασαν ιδιαίτερα τη βρετανική στρατηγική σκέψη. Το μόνο που δρομολογήθηκε ήταν η αναβάθμιση της υφιστάμενης τεθωρακισμένης ταξιαρχίας σε μεραρχία και η σύσταση στο άμεσο μέλλον μερικών ακόμα μεραρχιών, στον βαθμό που τα εργοστάσια θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την παραγωγή ικανού αριθμού αρμάτων. Και επειδή αυτό δεν ήταν εφικτό, οι Βρετανοί σχέδιαζαν να τα παραγγείλουν από αμερικανικά εργοστάσια. Ακόμη όμως κι αν κάτι τέτοιο γινόταν, δεν θα είχε τόση σημασία, αφού, όπως έχει γράψει χαρακτηριστικά ο Ελβετός ιστορικός Εντυ Μπάγιερ, μια τεθωρακισμένη μεραρχία «..δεν είναι μόνο 500 άρματα, αλλά είναι προπαντός μια δοξασία χρήσης και ένα επιτελείο άκρως ασκη
3 2 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
μένο στο έργο του, ικανό να χειρίζεται3.000 οχήματα, να τα κινεί, να τα χρησιμοποιεί στο πεδίο της μάχης, τέλος δε να τα ανεφοδιάζει και να τα επισκευάζει κανονικά». Ολα αυτά -το δόγμα (η «δοξασία χρήσης» κατά Μπάγιερ), η εκπαίδευση, η συνδυασμένη εκπαίδευση με άλλα όπλα, η διαφορετική αντίληψη του διοικητή κλπ.- προφανώς δεν μπορούσαν να αποκτηθούν μέσα σε λίγους μήνες. Η όψιμη αυτή αναβάθμιση του τεθωρακισμένου όπλου δεν σήμαινε και την ταυτόχρονη αλλαγή των παγιωμένων αντιλήψεων γι' αυτό.
Τα βρετανικά άρματα, κατά το κυρίαρχο δόγμα χρήσης τους, το οποίο αντέγραφε αυτό του ιππικού, διακρίνονταν σε δύο είδη: στα άρματα (υποστήριξης) πεζικού, που ήταν σχετικά βαριά, και στα καταδρομικά (μέσα) άρματα, τα οποία ήταν ελαφρύτερα, με λεπτότερη θωράκιση. Τα πρώτα ακολουθούσαν τους πεζούς, τις ενέργειες των οποίων υποβοηθούσαν (όπως οι ουσσάροι του ιππικού). Τα δεύτερα μπορούσαν να επιχειρούν ανεξάρτητα, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι μπορούσαν να διεξάγουν ευρείες διεισδύσεις παρά μόνο ελιγμούς σε κάποια περιορισμένη ακτίνα και να αντιμετωπίζουν εχθρικά άρματα (όπως οι θωρακοφόροι του ιππικού). Γενικά, τα βρετανικά άρματα ενσωμάτωναν στην κατασκευή τους το κυρίαρχο δόγμα, που επέβαλλε να διευκολύνουν το πεζικό και να μη ενεργούν ανεξάρτητα, απομακρυνόμενα από αυτό. Ολοι οι τύποι ανεξαιρέτως (Vickers, Cruiser, Matilda κλπ.) διέθεταν χαρακτηριστικά μικρό πύργο, στον οποίο ο αρχηγός πληρώματος -που ενίοτε είχε και ρόλο πυροβολητή- ασφυ- κτιούσε, ενώ ασύρματο διέθετε μόνο ο διοικητής της μονάδας. Με αυτούς τους τεχνικούς περιορισμούς, τα άρματα του Βρετανικού Στρατού δεν μπορούσαν να ξεφύγουν από τη διοίκηση του πεζικού και να αναπτύξουν αυτοτελή δράση, ούτε βέβαια να συντονιστούν μεταξύ τους.
Με την κήρυξη του πολέμου, το σύνολο των βρετανικών χερσαίων δυνάμεων που στάθμευαν στο μητροπολιτικό έδαφος, έφθανε τις 237.000 άνδρες... Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια εποχή, η Ελλάδα, με πληθυσμό 7,3 εκατομμύρια κατοίκους, συντηρούσε στρατό ξηράς 140.000 ανδρών... Από αυτούς, πάντως, μεταφέρθηκαν άμεσα οι 160.000 άνδρες (δύο σώματα στρατού με τέσσερις μεραρχίες ΠΖ και τις ανάλογες υπηρεσίες υποστήριξης) στη Γαλλία και έλαβαν θέσεις στο βόρειο μέτωπο, μεταξύ της 7ης και της 1ης Στρατιάς των Γάλλων. Τα δύο αυτά σώματα στρατού (I ΣΣ υπό τον στρατηγό Μπάρ- κερ, με τις 1η Μεραρχία ΠΖ υπό τον Αλε-
ξάντερ και 2η υπό τον Λόυντ, και II ΣΣ υπό τον Αλαν Μπρούκ, με τις 3η Μεραρχία ΠΖ υπό τον Μοντγκόμερυ και 4η υπό τον Τζόνσον) έφθασαν στη Γαλλία τον Σεπτέμβριο 1939, ενώ τον Δεκέμβριο προστέθηκε σε αυτήν τη μικρή δύναμη και η 5η Μεραρχία ΠΖ. Την ίδια εποχή, στην Αίγυπτο στάθμευαν άλλοι 30.000 άνδρες και στις Ινδίες 65.000 Βρετανοί και 205.000 Ινδοί.
ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟΤο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου
είχε βρει το Βρετανικό Ναυτικό στη μεγαλύτερη ακμή του, αν και όχι στην πιο δοξασμένη του περίοδο, καθώς το επίσκιαζε η ανολοκλήρωτη νίκη στη ναυμαχία της Γιουτλάνδης. Το 1918, πάντως, διέθετε 33 σύγχρονα θωρηκτά, 9 βαριά καταδρομικά μάχης και πλήθος αντιτορπιλικών και καταδρομικών.
Τον καιρό της ειρήνης, τα κράτη δεν ήταν σκόπιμο να επωμίζονται τη συντήρηση τόσο μεγάλων δυνάμεων, και σύντομα αποφάσισαν να συνεννοηθούν για τη μείωσή τους. Ετσι, μετά από πρόσκληση των ΗΠΑ, οι μεγάλες ναυτικές δυνάμεις συναντήθηκαν στην Ουάσινγκτον (1921) και υπέγραψαν συμφωνία μείωσης των ναυτικών εξοπλισμών (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Ιαπωνία, Ιταλία). Η Βρετανία μπορούσε να διατηρήσει 22 θωρηκτά και άλλα 2 που βρίσκονταν υπό ναυπήγηση (τα «Nelson» και «Rodney»), ενώ θα διέλυε 18 θωρηκτά και καταδρομικά μάχης. Από το 1921 έως το 1933 η Βρετανία κράτησε 15 θωρηκτά, οι ΗΠΑ 15, η Ιαπωνία 9, η Γαλλία 7 και η Ιταλία 6.
Η συμφωνία διατηρήθηκε ως το 1933, οπότε η ναυπήγηση του γερμανικού «Deutschland» ώθησε όλες τις άλλες δυνάμεις σε κινητοποίηση. Εκείνη την εποχή, το Βρετανικό Ναυτικό διατηρούσε σε υπηρεσία συνολικά 284 κύριες μονάδες. Εκτοτε, το Ναυαρχείο κινητοποιήθηκε και προώθησε νέα σχέδια ναυπηγήσεων ή
ζήτησε τη μετατροπή των υφιστάμενων. Αναπτύχθηκε έντονος προβληματισμός σχετικά με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά, αν η ταχύτητα έπρεπε να υπερβαίνει τους 23 κόμβους, τι ισχύ πυρός έπρεπε να διαθέτουν (πυροβόλα άνω των 16 in ή αρκού- σαν οι 12-14), με αποτέλεσμα να προκύψει το λεγόμενο πρόβλημα των «θωρηκτών του 1937». Τελικά, το Ναυαρχείο προώθησε ένα νέο πρόγραμμα εξοπλισμού που αφορούσε πέντε νέα θωρηκτά και πέντε αεροπλανοφόρα, τα οποία όμως θα ολοκληρώνονταν το 1942... Εκτός αυτής της ήδη παρωχημένης επιλογής, το βρετανικό Ναυαρχείο έλαβε επίσης μια απίστευτη πρωτοβουλία, που ξεπερνούσε την αρ- μοδιότητά του: υπέγραψε συμφωνία με τη Γερμανία, με την οποία συμφωνούσε στους όρους ναυτικών εξοπλισμών!
Η πρωτοφανής αυτή ενέργεια καταδεικνύει τη μεγάλη επιρροή που είχε το Ναυαρχείο στη βρετανική πολιτική ζωή. Εχοντας, προφανώς, έλθει σε συνεννόηση με Γερμανούς ναυτικούς ιθύνοντες, παρουσίασε το σχέδιο μιας συμφωνίας, την υποστήριξε με θέρμη ως ιδιαίτερα ευνοϊκή και τελικά πέτυχε να υπογράφει από την κυβέρνηση (1936)! Το θέμα, όμως, ήταν ότι με αυτή, την αποσπασματική κίνηση, αναγνωριζόταν στη Γερμανία το δικαίωμα επανεξοπλισμού και έτσι, ολόκληρη η βρετανική εξωτερική πολιτική προς τη Γερμανία, που υπερασπιζόταν την ισχύ των συνθηκών και κατά συνέπεια τον μη εξοπλισμό της Γερμανίας, εμφανιζόταν ως αντιφατική, αν όχι ως πλήρως προσχηματική... Η Βρετανία εκτέθηκε διεθνώς τόσο προς τους συμμάχους της όσο και προς τους εχθρούς της. Επί της ουσίας, η συμφωνία αναγνώριζε μια ισορροπία 100/60 υπέρ της Βρετανίας και έδωσε την επίσημη άδεια στους Γερμανούς να προ- βούν σε ναυπηγήσεις πλοίων. Ηταν τόσο άστοχη η συμφωνία, η οποία παρουσιάστηκε στη βρετανική κοινωνία ως καταπληκτική ευκαιρία εξασφάλισης υπεροχής, και είχε υπερεκτιμηθεί τόσο πολύ η
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ I 3 3
γερμανική βιομηχανική δυνατότητα, ώστε η Γερμανία ως το 1940 δεν είχε καταφέρει να προσεγγίσει τους αριθμούς των πλοίων που της αναγνωρίζονταν (5 θωρηκτά, 2 αεροπλανοφόρα, 21 καταδρομικά, 64 α- ντιτορπιλικά κ.ά.).
ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΤο Βασιλικό Αεροπορικό Σώμα, χάρη
στην αγωνιστικότητα των στελεχών του, απέκτησε τεράστιο κύρος και εξαιρετική φήμη. Οταν, αργότερα, η Αεροπορία αυ- τονομήθηκε από τον Στρατό και το Ναυτικό και οργανώθηκε ως ξεχωριστό όπλο με το όνομα Βασιλική Αεροπορική Δύναμη (Royal Air Force - RAF), έχαιρε ήδη μεγάλης εκτίμησης στη βρετανική κοινή γνώμη, ενώ η σημασία της είχε γίνει κατανοητή στο Επιτελείο. Ετσι, η RAF αναπτυσσόταν σχετικά απρόσκοπτα έναντι των άλλων κλάδων, ως αυτή που μπορούσε να εξασφαλίσει την αποτελεσματική άμυνα του Ηνωμένου Βασιλείου. Το 1932, όταν η οικονομική κρίση είχε επιβάλει δραματικές περικοπές, διέθετε έναν σημαντικό στόλο 445 αεροσκαφών γραμμής! Δύο χρόνια αργότερα (1934), όταν ήταν γνωστό πως η Γερμανία κατασκεύαζε ικανό αριθμό αεροπλάνων, στο Κοινοβούλιο πραγματοποιήθηκε εκτενής συζήτηση για το αν χρειαζόταν να δαπανηθούν 20 εκατομμύρια λίρες προκειμένου να συστα- θούν τέσσερις νέες μοίρες που θα αύξαναν τα αεροσκάφη πρώτης γραμμής σε 850-890. Κατά τους έντονους λεκτικούς διαξιφισμούς που ανταλλάχθηκαν, ο Κλή- μεντ Ατλη του Εργατικού Κόμματος (και πρωθυπουργός το 1946), δήλωσε ότι αμφισβητούσε την αναγκαιότητα αεροπορικού επανεξοπλισμού, ενώ άλλοι βουλευτές επικαλούντο νούμερα που καταδείκνυαν την τεράστια βρετανική υπεροχή,
με συνέπεια η πρόταση να εγκαταλειφθεί (Μάρτιος 1934). Ωστόσο, η κυβέρνηση, έχοντας πληροφορίες για τη γερμανική δραστηριότητα, προέβη τον Ιούνιο σε νέα πληρέστερη πρόταση για σύσταση 41 νέων μοιρών που θα αύξαναν την δύναμη του αεροπορικού στόλου κατά 820 αεροσκάφη! Η πρόταση, παρά τις έντονες αντιπαραθέσεις, υιοθετήθηκε και αποτέλεσε τη βάση για την καταλυτική ενδυνάμωση της RAF κατά τα επόμενα χρόνια. Το 1935 πέταξαν για πρώτη φορά τα Hurricane, ενώ σε νέα συζήτηση στο Κοινοβούλιο, οι υπουργοί Εξωτερικών και Θησαυροφυλακίου που είχαν επισκεφθεί τη Γερμανία ανακοίνωσαν στους συναδέλφους τους ότι αυτή τους είχε ήδη ξεπεράσει σε αεροπορική δύναμη. Τον Μάρτιο του 1936 πέταξαν τα πρώτα Spitfire και ο νέος υπουργός Κάνλιφ-Λίστερ, έχοντας κατανοήσει τον επικρεμάμενο κίνδυνο ξεκίνησε την υπερπροσπάθεια για να καλύψει τον χαμένο χρόνο.
1940-01 ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΛΥΝΑΜΕΙΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΜΑΧΗ
Σιραιός
Ολοκληρώνοντας την επιστράτευση (τέλη φθινόπωρου του 1939) και την οργάνωσή τους (Μάρτιος 1940), οι βρετανικές χερσαίες δυνάμεις δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εντυπωσιακές, αφού δεν αριθμούσαν περισσότερους από ένα εκατομμύριο άνδρες υπό τα όπλα. Στις αρχές Μάί'ου 1940 η οργάνωσή τους είχε ως εξής:
Ο Βρετανικός Στρατός, με συνολικά
26 μεραρχίες διαφόρων τύπων, κράτησε στη μητρόπολη τις 12 (όλες μηχανοκίνητες) και μία τεθωτακισμένη. Αλλες έξι στάθμευαν στα υπερπόντια εδάφη της Αυτοκρατορίας, τρεις στη Μέση Ανατολή και άλλες τρεις στην Ινδία, ενώ πολλές μικρότερες δυνάμεις (επιπέδου συντάγματος και κάτω) βρίσκονταν διασκορπισμένες σε όλα τα σημεία του ορίζοντα (π.χ. στο Χονγκ Κονγκ, στη Σιγκαπούρη, στη νήσο Βόρνεο κλπ.). Οι μονάδες υποστήριξης των μάχιμων σχηματισμών ήταν ικανοποιητικές, με αυτές των αντιαεροπορικών πυροβόλων να κυριαρχούν.
Ο εξοπλισμός των μονάδων ήταν γενικά ικανοποιητικός: 600 επιχειρησιακά άρματα μάχης (στα στρατόπεδα υπήρχαν μερικά ακόμα, τα οποία ωστόσο ήταν απολιθώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου) και περισσότερα από 2.000 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και 1.200 πυροβόλα όλων των διαμετρημάτων, με κυρίαρχο τύπο το πετυχημένο πυροβόλο 25 pdr. Αρχηγός του Στρατού ήταν ο στρατηγός Αϊρονσάιντ με υπαρχηγό τον στρατηγό Ντιλ, ενώ διοικητής στο Μέτωπο (Γαλλία) ήταν ο λόρδος Γκορτ.
Το μεγαλύτερο μέρος αυτής τη δύναμης είχε αναπτυχθεί, φυσικά, στη βόρεια Γαλλία. Στις πέντε μεραρχίες του ενεργού στρατού που είχαν εγκατασταθεί εκεί από το 1939, τον Ιανουάριο του 1940 προστέθηκαν και οι νεοσυγκροτηθείσες 48η, 50ή και 51 η Μεραρχίες, ενώ τον Απρίλιο έφθασαν επιπλέον οι 42η, 44η, 46η, 12η και τμήμα της 23ης, αυξάνοντας τον συνολικό αριθμό τους σε 13. Τον Μάιο προστέθηκε σταδιακά και η νεοσυγκροτηθείσα 1η ΤΘ Μεραρχία, με 328 άρματα μάχης και διοικητή τον ταξίαρχο Ηβανς. Την παραμονή της μεγάλης μάχης, η Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη (ΒΕΔ), όπως ονομαζόταν, διέθετε 13 μεραρχίες πεζικού: 1η, 2η, 3η, 4η, 5η, 12η, 23η (ελλιπή) και τις νεοσυγκροτηθείσες 42η, 44η, 46η, 48η, 50ή, 51η καθώς και την 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία. Το σύνολο των μονάδων οργανωνόταν σε τρία σώματα στρατού (I, II, III ΣΣ) υπό τη γενική διοίκηση του λόρδου Γκορτ, ενός γενναίου αλλά πολύ συντηρητικού αξιωματικού. Η ισχύς πυρός της ΒΕΔ ήταν σημαντική, περιλαμβάνοντας 328 άρματα μάχης (εκ των οποίων, ωστόσο, πολλά ήταν παρωχημένα και οπλισμένα μόνο με πολυβόλο) και 2.800 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων, με πολλά εξ αυτών αντιαεροπορικά και αντιαρματικά. Η αριθμητική δύναμη της ΒΕΔ έφθανε τους 395.000 άνδρες, ωστόσο υπολειπόταν πολύ των δύο περίπου εκατομμυρίων ανδρών που είχαν αναπτύξει οι Βρετανοί στη Φλάνδρα το 1918...
To H urricane ήταν το πρώτο μονοπλάνο κατα δ ιω κτικό , το οποίο ε ισ ή λ θ ε σε υπηρεσία στη Β ρ εταν ική Α εροπ ορία το 1937. Α π ο δ είχθη κε σχεδόν εφ ά μ ιλλο μ ε το γερμανικό M e 109.
3 4 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η U T O P I A
*
Ο πρω θυπουργός της Β ρ ετα ν ία ς Λ έβ ι^ Τ σ ά μ π ερ λα ιν , επ ιδ εικ νύ ει το έγ γρ α φ ο της Συμφ ω νίας του Μ ονάχου, μ ε το οποίο, όπως π ίσ τευε, εξα σ φ α λ ιζό τα ν η ειρήνη στην Ευρώπη.
ανάγκες της εποχής.Επισκοπώντας όλα τα παραπάνω, η
αυγή του 1940 βρήκε το βρετανικό στρατιωτικό σύστημα να έχει προ πολλού χρεοκοπήσει. Κατά τη μακρά περίοδο επανά- παυσης στις δάφνες του νικητή, μετά τον Α' ΠΠ, αντί να ανανεωθεί εκμεταλλευόμενο τα ισχυρά του σημεία, είχε αφεθεί να χαλαρώσει. Αντί της επαγρύπνησης και της ανησυχίας προτίμησε την ευχάριστη ρουτίνα, με αποτέλεσμα τη διαλυτική αδράνεια. Αντί του αναστοχασμού επί των δογμάτων του, αρκέστηκε στην ασφάλεια των επαναλήψεων, με συνέπεια να καταστεί ξεπερασμένο. Αντί της αξιοποίησης των επιτευγμάτων της τεχνολογίας προ- τιμήθηκε η υποβάθμισή τους και η περιορισμένη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων τους. Εν τέλει, οι βρετανικές δυνάμεις του 1940 παρουσιάζονταν ως ισχυρές, καλά εκπαιδευμένες και ικανοποιητικά εξοπλισμένες, αλλά έντονα προβληματικές ως προς τη στρατηγική σύλληψη και αντιμετώπιση των πολύπλοκων καταστάσεων που έμελλε να αντιμετωπίσουν. Ξ3
ΝαυτικόΤο Βασιλικό Ναυτικό, έχοντας από πα
λιά σημαντικό προβάδισμα, τον Σεπτέμβριο του 1939 μπορούσε να χαρακτηριστεί ισχυρό, παρατάσσοντας μια επιβλητική δύναμη (290 κύριες μονάδες) και προπάντων, μια αξιοζήλευτη παράδοση ικανότητας: 15 θωρηκτά (και 5 υπό κατασκευή), 6 αεροπλανοφόρα (5 υπό κατασκευή), 65 καταδρομικά (26 υπό κατασκευή), 185 αντιτορπιλικά (πολλά υπό κατασκευή), 97 υποβρύχια (20 υπό κατασκευή), πολλά βοηθητικά πλοία και βάσεις σε ολόκληρη τη υδρόγειο. Αρχηγός του ήταν ο ναύαρχος Πάουντ με υπαρχη- γό τον ναύαρχο Φίλιπς, ενώ στις πιο σημαντικές διοικήσεις προϊσταντο οι ναύαρχοι Ράμσεϋ (Μητροπολιτικός Στόλος με βάση στις Ορκάδες νήσους), Σόμερβιλ (Στόλος Δυτικής Μεσογείου με βάση στο Γιβραλτάρ) και Κάνιγκαμ (Στόλος Ανατολικής Μεσογείου με βάση στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου).
ΑεροπορίαΗ Βασιλική Αεροπορία, παρότι δεν ή
ταν αδύναμη, βρισκόταν ακόμη σε φάση ανάπτυξης. Διέθετε ένα σύνολο 1.720 περίπου αεροσκαφών (εκ των οποίων 900 καταδιωκτικά και 600 βομβαρδιστικά) με
τα περισσότερα να είναι σύγχρονα, ωστόσο αρκετοί τύποι θα αποδεικνύονταν είτε ανεπαρκείς είτε κατώτεροι των ανταγωνιστών τους. Αρχηγός των αεροπορικών δυνάμεων ήταν ο πτέραρχος Νιούωλ με υ- παρχηγό τον Πιέρς, ενώ τη δύναμη για την υποστήριξη του ΒΕΣ (500 αεροσκάφη) διοικούσε ο πτέραρχος Μπάρατ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ εύκολη διαπίστωση βάσει των δε
δομένων είναι ότι ο Βρετανικός Στρατός του 1940 είχε βελτιώσει σημαντικά τον εξοπλισμό του, επιτυγχάνοντας την πλήρη μηχανοκίνηση, ωστόσο, στον σημαντικότερο τομέα, στο πολεμικό του δόγμα, παρέμενε προσηλωμένος στις ιδέες του 1918. Τόσο η ανώτατη ηγεσία του (Αϊ- ρονσάιντ, Ντιλ, Γκορτ) όσο και η πλε ισ- ψηφία των αξιωματικών-διοικητών του, εμφορούντο γενικά από συντηρητικές απόψεις, με βασικά χαρακτηριστικά τους την έμφαση στην τυπική υλοποίηση διαταγών, την απουσία πρωτοβουλίας, την έλλειψη τόλμης και φαντασίας, και υιοθετούσαν ανάλογη στάση κατά τις επιχειρήσεις. Συνοπτικά, και η ηγεσία του ήταν ακατάλληλη και επιπλέον, η μέθοδος διοίκησής του και το σύστημα επικοινωνιών του δεν ανταποκρίνονταν στις
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Ρ Κ α ρ τιέ : ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ ΠΟ Λ ΕΜ Ο Υ, εκ δ 1964, ελληνική έκδοση ΕΕΕ, Α θήνα , 1965.(2) Ου. Τσώρτσιλ: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Β ’ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Υ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ,εκ δ . Π άπ υρος, Α θήνα , 1974.(3 )Σ . ντε Γκωλ: Β ’ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ 1940-1946, Γκοβόστης, Α θήνα , 2000.(4) J.F.C. Fuller: Ο Ι ΑΠ Ο Φ Α ΣΙΣΤ ΙΚ ΕΣ Μ Α ΧΕΣ Π Ο Υ Δ ΙΑ Μ Ο Ρ Φ Ω ΣΑ Ν ΤΟΝ Κ Ο ΣΜ Ο , εκδ . Π ο ιό τη τα , Α θή να , 2008.(5) Β .Η . Liddell H art: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ Ε Μ Μ Ε Σ Η Σ Π Ρ Ο ΣΕ ΓΓΙΣΕ Ω Σ,εκδ . Βανιάς, Θ εσσαλονίκη, 1995.(6) Μ . van Crevelnd: Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ-Α Π Ο ΤΗ Μ Α ΧΗ ΤΟΥ Μ Α ΡΝ Η ΕΩ Σ ΤΟ ΙΡΑΚ,εκδ . Γκοβόστης, Α θήνα , 2010.(7) Μπ. Λ ίν τελ Χ α ρ τ: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟ Υ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Υ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ, εκδ . Κ αραβίας, Α θή να , 1977.(8) Ed. Bayer: Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΩΝ ΤΕΘ Ω ΡΑΚΙΣΜ ΕΝΩ Ν, Δ ιεύ θυ ν σ η Σ τρ α τιω τικώ ν Εκδόσεω ν ΓΕΣ,Α θήνα , 1964.(9) Er. M yraise: Ε ΙΣΑ ΓΩ ΓΗ Ε ΙΣ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΝ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ Ν ,εκδ . ΓΕΣ, Α θήνα , 1966.(10) G. Regan: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΓΚΑΦΕΣ, εκ δ . Φλώρος, Α θήνα , 2003.(11) A. Parker: Ο Β ' Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ, εκ δ . Επ ιλογή /Θ ύραθεν, Α θή να , 2004.(12) Ν . Ferguson: Ο Α ’ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ, εκδ . Ιω λκός, Α θή να , 2006.
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A I 3 5
■ I I I m t l l liltf, L ■ ■
Απεικόνιση το υ Σαϊφ αλ Ν τά ουλα («Χαβδάν») κα ι της Α υλής το υ . Η πατρω νία λογιώ ν και ποιητώ ν και η π ο λυ τέλεια της χα μδανική ς αυλής π ροσέδω σαν στον εμ ίρ η του Χαλεπ ίου μ εγ ά λ η α ίγλη μ ετα ξύ των μουσουλμάνω ν ηγεμόνω ν τη ς Μ έσης Α νατολής (χρονογραφ ία του Ιω άννη Σ κυ λ ίτζη , Εθνική Β ιβλ ιοθήκη , Μ α δ ρ ίτη ).
Κατά ιον 10ο αιώνα, σιη βυζαντινο-αραβική μεθόριο της ΑνατοΑίας αναθύθηκε η τοπική δυνασιεία ίων Χαμδανιδών, η οποία αποιέΠεοε ιον κύριο αντίπαλο ίου ανανεωμένου Βυζαντίου μέχρι ιο 970.0 κυριότερος εκπρόοωπος me δυναοτείας, ΑΠί ιμπν ΑμπνιάΠα, ο επονομαζόμενοι Σαΐιρ αΠ ΝτάουΠα, διε^ήνε πολλές επιδρομές αία αυτοκρατορικά εδάφη me Μικρός Δοίας, KaiaviKcoviac ορισμένες ιρορές τους υπεραοπιοτές. Ποτόοο, υπό τις διαταγές εμπνευομένων ηγετών, οι Βυζαντινοί αυνέιριιμαν ιον επίμονο εχθρό τους, ανακτώντας μενάΠες εκτάσεις που είχαν χαθεί via την αυτοκρατορία ήδη από τις πρώτες αραβικές κατακτηθείς του 7ου αιώνα.
. Ι- ' *V «■/ ;■ - ” ■
ΕΜΙΡΗΣ· ·
ΣΑΙΦ ΑΑ ΝΤΑΟΥΑΑΗ εκρηκτική αραβική εξάπλωση που ακολούθησε τον θά
νατο του Μωάμεθ (632) ανέτρεψε πλήρως την πολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Οι δύο υπερδυνάμεις της εποχής, το Βυζάντιο και η Σασσανιδική Περσία, εξαντλημένες από τον τελευταίο και πλέον καταστροφι
κό μεταξύ τους πόλεμο (602-628), βρέθηκαν ενώπιον μιας νέας μεγάλης απειλής, χωρίς να έχουν προλάβει να επουλώσουν τα τραύματά τους. Οι στρατιές των νεοφώτιστων νομάδων της αραβικής ερήμου συνέτριψαν ολοκληρωτικά τους Σασσανίδες (651), με συνέπεια η Περσία έκτοτε να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του μουσουλμανικού κόσμου. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αναγκάστηκε να απολέσει τις ανατολικές επαρχίες που μόλις είχε ανακτήσει από τους Πέρσες, και μέχρι τα τέλη του ίδιου αιώνα έχασε οριστικά όλη τη βόρεια Αφρική. Η συνεχής προώθηση των Αράβων περιόριζε τα βυζαντινά εδάφη στη Μεσόγειο (Σικελία, Κρήτη, Αιγαίο, Κύπρο), ενώ η αυξανόμενη πίεση παλαιών και νέων εχθρών σε άλλα μέτωπα (Λομβαρδοί, Βούλγαροι, Σλάβοι) οδήγησε στην απώλεια αυτοκρατορικών εδαφών στην Ιταλία και, κυρίως, στα Βαλκάνια. Ως εκ τούτου, η προάσπιση της Μικράς Ασίας κατέστη ζωτικής σημασίας για την επιβίωση της δοκιμαζόμενης αυτοκρατορίας.
Ηδη από τα πρώτα χρόνια των αραβικών επιθέσεων, η βυζαντινή διοίκηση κατανόησε ότι η υπεράσπιση των ανατολικών επαρχιών ήταν αδύνατη. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ηράκλειος (610-641), που ηγήθηκε της υπεράνθρωπης προσπάθειας του Βυζαντίου κατά τον τελευταίο βυζαντινο-περσικό πόλεμο, αποφάσισε να εγκαταλείψει τις περιοχές αυτές, αφού διαφορετικά ολόκληρη η Αυτοκρατορία κινδύνευε να καταρρεύσει.Ετσι, οι Βυζαντινοί οχυρώθηκαν πίσω από τους ορεινούς όγκους του Ταύρου και Αντίταυρου (νοτιοανατολική Μικρά Ασία), οι οποίοι αποτέλεσαν το σύνορο μεταξύ Βυζαντινών και μουσουλμάνων για τους επόμενους τρεις αιώνες.
Εως το τέλος rou 7ου αιώνα και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 8ου, οι Αραβες εξαπέλυσαν αμέτρητες επιθέσεις μεγάλης κλίμακας
Evac επικίνδυνος αντίπαλος ίου Βυζανιίου στη Μέοη Ανατολή10ος αιώνας
ΒΗΣΣΑΡΙΟΝ ΜΑΚΡΗΣ
Χρυσό δηνάριο των Ν ασίρ αλ Ν τά ο υ λα κα ι Σαϊψ αλ Ν τά ουλα από τη Β α γ δ ά τη , τη ς π εριόδου 943/944, ό τα ν ο Νασίρ κ α τε ίχ ε το ν τ ίτλ ο το υ «εμ ίρη των εμ ίρ ηδω ν».
ψπτ>* ^ ψ π Ί Π τ ϊ * } \ Κ ™ τ ? ^ UUf **= , β ·
^ ^ T T M U v f ' V > ' ^ ! ( - „ . y ^ ^ P v V β f j t v o J ,
Σ ύ γκ ρ ο υ σ η των Βυζαντινώ ν μ ε το υ ς Α ρ α β ες στη Μ ικρ ά Ασία. Μ ικρ ο γρ α φ ία τη ς χρ ο νο γρ α φ ία ς το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζη (Μ α δ ρ ίτη , Εθνική Β ιβ λ ιο θή κη ).
στη Μικρά Ασία και στο Αιγαίο, οι οποίες κορυφώθηκαν με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης (674-678 και 717-718). Ωστόσο, η ηγεσία της Αυτοκρατορίας, παρά την τρομακτική εξωτερική πίεση, τις σημαντικές καταστροφές σε οικονομικό και δημογραφικό επίπεδο αλλά και την έντονη πολιτική αστάθεια κυρίως κατά την περίοδο 695-717, πραγματοποίησε τις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές που εξασφάλισαν την επιβίωση του κράτους και του πολιτισμού του. Οι κυριότερες από αυτές τις μεταρρυθμίσεις ήταν η διαίρεση της επικράτειας σε νέες διοικητικές περιφέρειες, τα λεγάμενα θέματα, των οποίων ο διοικητής συγκέντρωνε την πολιτική και στρατιωτική .εξουσία, και η ενίσχυση των μικροκαλλιεργητών έναντι των μεγαλο- γαιοκτημόνων (των δυνατών, όπως ανα- φέρονται στις βυζαντινές πηγές). Στην κατηγορία των μικροκαλλιεργητών εντάχθηκαν και οι περίφημοι ακρίτες, δηλαδή οι στρατιώτες-αγρότες των παραμεθόριων περιοχών, που υπερασπίστηκαν αποτελεσματικά τα εδάφη της Αυτοκρατορίας από τις -σχεδόν ετήσιες- αραβικές επιδρομές.
Σταδιακά, ιδίως από την περίοδο της Ισαυρικής δυναστείας (717-802), η Αυτοκρατορία σταθεροποίησε το ανατολικό της σύνορο και άρχισε να απαντά πιο δυναμικά στις μουσουλμανικές προκλή
σεις διενεργώντας αντεπιδρομές στο εχθρικό έδαφος. Σε συνδυασμό με την παρακμή του αραβικού χαλιφάτου, η βυζαντινή δύναμη άρχισε να επανακάμπτει από τις καταστροφές της προηγούμενης περιόδου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη της βυζαντινής Μικράς Ασίας καθώς και τη στροφή της αυτοκρατορικής εξωτερικής πολιτικής και προς τα Βαλκάνια, όπου οι Βούλγαροι διεκδικούσαν με αξιώσεις το σύνολο της χερσονήσου του Αίμου. Βέβαια, οι Αραβες παρέμεναν η κυριότερη και ισχυρότερη απειλή των Βυζαντινών, με την πλάστιγγα να κλίνει πάντοτε υπέρ των πρώτων. Ωστόσο, η διαφορά ισχύος μεταξύ των δύο αντιπάλων μειωνόταν συνεχώς.
Τον 9ο αιώνα η Αυτοκρατορία υπέστη ένα σημαντικό πλήγμα, χάνοντας την Κρήτη (824) από μουσουλμάνους της Ισπανίας που είχαν εκδιωχθεί από την πατρίδα τους. Για τα επόμενα 137 χρόνια το νησί αποτέλεσε βάση πειρατικών επιδρομών που προκάλεσαν ανυπολόγιστες καταστροφές στο βυζαντινό Αιγαίο. Παρόλα αυτά, η βυζαντινή ισχύς συνέχισε να αυξάνει και, εγκαταλείποντας την εσωστρέφεια της περιόδου της Εικονομα- χίας (726-842), σημείωσε σημαντικές διπλωματικές επιτυχίες, όπως ο εκχρι- στιανισμός των περισσότερων σλαβικών λαών των Βαλκανίων και η επανεμφάνι
ση της επιρροής της Αυτοκρατορίας στη στρατηγική περιοχή του Καυκάσου. Μετά τη μάχη στον ποταμό Λαλακάοντα (863), το Βυζάντιο πέρασε σταθερά στην αντεπίθεση στο ανατολικό μέτωπο, ενώ τον επόμενο αιώνα, με τις εκστρατείες του περίφημου στρατηγού Ιωάννη Κουρ- κούα, ξεκίνησε η ανακατάληψη αραβικών εδαφών.
Την ίδια ακριβώς περίοδο, το αραβικό χαλιφάτο της Βαγδάτης περιέπεσε σε βαθιά και μακροχρόνια ύφεση. Συγκεκριμένα, η κυβερνώσα δυναστεία των Αββασι- δών (750-1258) κατέστη τελικά υποχείριο διαφόρων αντιμαχόμενων φατριών, συνήθως μη αραβικής καταγωγής, και των του- ρανικής καταγωγής σωματοφυλάκων. Επιπλέον, ο μέχρι τότε ενιαίος μουσουλμανικός κόσμος διασπάστηκε σε' αρκετά επι- μέρους χαλιφάτα και εμιράτα, τα οποία πολλές φορές έρχονταν σε άμεση σύγκρουση μεταξύ τους. Ως εκ τούτου, τον ιερό αγώνα κατά των απίστων επωμίστηκαν οι παραμεθόριες περιοχές (Κιλικία, Συρία, Μεσοποταμία, περιοχή του Καυκάσου, εμιράτα της Κρήτης και της Σικελίας και εμιράτο της Ισπανίας). Λόγω του αέναου πολέμου, οι ηγεμόνες που αναδεί- χθηκαν στις περιοχές αυτές απέκτησαν μεγάλη αίγλη, με συνέπεια πλήθη «πολεμιστών της πίστης» (γαζήδες) από όλη τη μουσουλμανική επικράτεια να σπεύδουν να τεθούν υπό τις διαταγές τους.
3 8 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
C Ο αλ Χασάν κάλεσε τον νεαρό αδελφό του Αλί, μετέπειτα Σαΐφ αλ Ντάουλα, υποσχόμενος τη θέση του κυβερνήτη του Ντιγιάρ Μπακρ (Αμιδα, σημερινό Ντιγιάρμπακιρ της νοτιοανατολικής Τουρκίας), y
ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΡΩΙΜΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ ΤΟΥ ΣΑΪΦ ΑΛ ΝΤΑΟΥΛΑ
Περί τα τέλη του 9ου αιώνα, στην περιοχή της Ανω Μεσοποταμίας (στα αραβικά Αλ Τζαζίρα, σημερινά βόρειο Ιράκ και ανατολική-νοτιοανατολική Τουρκία) αναδύθηκε η τοπική δυναστεία των Χαμδανι- δών. Η δυναστεία αυτή ανήκε στην ισχυρή αραβική φυλή Μπανού Ταγλιμπ, η οποία κατοικούσε σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταμίας ήδη από την προϊσλαμική περίοδο. Η φυλή Μπανού Ταγλιμπ ήταν από τις ελάχιστες αραβικές φυλές που δεν ασπάστηκαν την ισλαμική πίστη - ακόμη και κατά την περίοδο των άμεσων διαδόχων του Μωάμεθ. Μάλιστα, κατάφερε να διατηρήσει τη χριστιανική πίστη καθ’ όλη την περίοδο της δυναστείας των Ομεϋαδών (661-750), καταβάλλοντας την εισφορά που προβλεπόταν για τους μη μουσουλμάνους. Η μεταστροφή τους προς το Ισλάμ ξεκίνησε κατά την αββασι- δική περίοδο, όταν πολλές φατρίες της φυλής επέλεξαν τη νέα πίστη με σκοπό την απόκτηση μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης εντός του Χαλιφάτου των Αββασι- δών. Οι τελευταίοι, τερματίζοντας την σιωπηρή ανοχή των προκατόχων τους στην ιδιότυπη αυτονομία των φυλών της Ανω Μεσοποταμίας, προσπάθησαν πιο δραστήρια να ελέγξουν την περιοχή.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έδρασε ο ιδρυτής της δυναστείας των Χαμδανι- δών, ο Χαμντάν ιμπν Χαμπτούν, που διορίστηκε κυβερνήτης της πόλης Μαρντίν (σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία κοντά στα σύνορα με τη Συρία) το 890. Παρά τον διορισμό του από τους Αββασί- δες, ο Χαμντάν επέδειξε έντονη δράση εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης, κερδίζοντας τη στήριξη των τοπικών πληθυσμών. Ωστόσο, το 895 ηττήθηκε ολοκληρωτικά από τους Αββασίδες και φυλακίστηκε μαζί με τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του.
Τη θέση-ioujΧαμντάν πήρε ένας από τους γιους τσυ,νφΧουσεΐν, ο οποίος ενεργώντας ως ενδιάμεσος μεταξύ του χαλίφη και της φυλής του κατάφερε να εξασφαλίσει σημαντική επιρροή επί των τοπικών αραβικών και κουρδικών πληθυσμών. Μάλιστα, αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους στρατηγούς του χαλιφάτου. Παράλληλα κατάφερε την αποφυ- λάκιση της οικογένειάς του, μεταξύ αυτών και του αδελφού του Αμπντάλα, που διετέλεσε κυβερνήτης της Μοσούλης (905/6-913/4 και 925/6-929) και υπήρξε ο ουσιαστικός ιδρυτής του Εμιράτου των
Χαμδανιδών. Οι περισσότεροι εκπρόσωποι της οικογένειας είχαν τεταμένες σχέσεις με τους Αββασίδες, καθώς προσπαθούσαν τόσο να εδραιώσουν την υπεροχή τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους και να χειραφετηθούν από την κεντρική εξουσία όσο και να επιβληθούν επί των πα- ρηκμασμένων χαλίφηδων στον σκληρό εσωτερικό ανταγωνισμό εναντίον άλλων περιφερειακών δυναστειών. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο Χουσεΐν και ο Αμπντάλα έχασαν τη ζωή τους κατόπιν αποτυχημένων πραξικοπημάτων ή συνο- μωσιών (918 και 929 αντίστοιχα).
Μετά τον θάνατο του Αμπντάλα, τη θέση του στη Μοσούλη πήρε ο πρωτότοκος γιος του αλ Χασάν (935-967, μετέπει- τα Νασίρ αλ Ντάουλα), ο οποίος είχε ήδη αρκετή εμπειρία, αφού ο πατέρας του τού εμπιστευόταν τη διοίκηση της πόλης κατά τις μακροχρόνιες περιόδους απουσίας του στην αυλή της Βαγδάτης. Τα πρώτα χρόνια του αλ Χασάν ήταν πολύ δύσκολα και μόλις το 935 κατάφερε να επιβληθεί επί των θείων του που αμφισβητούσαν την εξουσία του και να λάβει την
ανάλογη αναγνώριση από τη Βαγδάτη. Τον επόμενο χρόνο, ο αλ Χασάν κάλεσε τον νεαρό αδελφό του Αλί, μετέπειτα Σαΐφ αλ Ντάουλα, υποσχόμενος τη θέση του κυβερνήτη του Ντιγιάρ Μπακρ (Αμι- δα, σημερινό Ντιγιάρμπακιρ της νοτιοανατολικής Τουρκίας, στην περιοχή του Κουρδιστάν). Εξαρχής ο Αλί επέδειξε εντυπωσιακές στρατιωτικές και πολιτικές ικανότητες, αφού κατάφερε να νικήσει κάποιους τοπικούς επαναστάτες και να σταθεροποιήσει τον έλεγχο της Μοσούλης επί των μικροηγεμόνων της παραμεθορίου περιοχής με το Βυζάντιο. Επίσης, τον ίδιο χρόνο ανέλαβε την πρώτη εκστρατεία του εναντίον των Βυζαντινών, οι οποίοι πολιορκούσαν τα Σαμόσατα. Η πόλη τελικά αλώθηκε, αφού ο Αλί αναγκάστηκε να επιστρέφει εσπευσμένα λόγω μιας εξέγερσης στα μετόπισθεν.
Την περίοδο 932-946, οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί στο Χαλιφάτο της Βαγδάτης έλαβαν μεγάλες διαστάσεις. Οι κύριες α- ντιμαχόμενες φατρίες-δυναστείες που διεκδικούσαν την κηδεμονία των Αββασι- δών ήταν οι Αραβες Χαμδανίδες, οι Ιρανοί
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ I 3 9
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Παρ
ασκε
υή
Ευγ
ενικ
ού/Γ
ΝΩ
ΜΩ
Ν
Εκδο
τική
2013
°ρ· Κο
Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ ΗΑ Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ
Θεοδοσιούττολη;-« Α ΡΜ ΕΝ ΙΑ
Ντιγιάρ,Μπακρ · ΒΑΣΠΟΥΡΑΚΑΝ
09'
Κύπρος
Ισχιντίδες
• ΕΜ ΙΡΆΤΟ Σαλλάρίδεζ Χαλέπι Μαρνιίν Μ ΟΣΟ Υ Λ Η Σ . ' ^ Ν
ΡΜ ΙΡΔ ΤΠ Μοσρύλ'Π
• Βαγδάτη
Ε Μ ΙΡ Α Τ Ο Χ Α Μ Δ Α Ν ΙΔ Ω Ν ^ ρ ν
Ε Μ ΙΡ Α Τ ΟΜ Π Ο Υ Γ ΙΔ Ω Ν
ΑΡΑΒΙΑ
Ε Μ ΙΡ Α Τ ΟΣ Α Μ Α Ν ΙΔ Ω Ν
Ε Μ ΙΡ Α Τ ΟΣ Α Φ Α Ρ ΙΔ Ω Ν
Χ ά ρ τη ς τη ς Μ έσ η ς Α νατολής π ερ ί το 970, όπου έλα β α ν χώ ρα οι π ερ ισ σ ό τερ ες σ υγκρ ούσ εις τη ς π εριόδου.
Μπου(γ)ίδες και οι Τουρανοί στρατηγοί του στρατού του χαλιφάτου, με έπαθλο τον τίτλο του «εμίρη των εμίρηδων» (αμίρ αλ ουμαρά). Παράλληλα, μεγάλα τμήματα του χαλιφάτου ήταν ουσιαστικά ανεξάρτητα υπό τοπικές δυναστείες (Ιχσιντίδες στην Αίγυπτο, Συροπαλαιστίνη και ανατολική Αραβία, Σαμανίδες στην Υπερωξεια- νή, Σαλλαρίδες στο σημερινό Αζερμπαϊ- τζάν-βορειοδυτικό Ιράν, Σαφαρίδες στα σημερινά Αφγανιστάν, Πακιστάν, ανατολικό Ιράν). Οι περισσότερες από αυτές τις δυναστείες ήταν ιρανικές, κάποιες ακολουθούσαν το σιιτικό ισλαμικό δόγμα και αναδείχθηκαν κατά την περίοδο μεταξύ 9ου και 11ου αιώνα, η οποία αναφέρεται συνήθως ως «Ιρανικό Ενδιάμεσο» μεταξύ Αράβων (7ος - 9ος αιώνας) και Τούρκων (11ος - 19ος αιώνας), στην ηγεσία του μουσουλμανικού κόσμου.
Αρχικά οι Χαμδανίδες δεν μπόρεσαν να ασχοληθούν απερίσπαστοι με τους ανανεωμένους Βυζαντινούς. Η εκρηκτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος της ενεργη- τικότητάς τους. Τα δύο αδέλφια ενεπλά- κησαν ενεργά στις ατέλειωτες ίντριγκες που κάποτε έφθαναν και σε ανοικτή σύγκρουση. Ως εκ τούτου, παρά τις σποραδικές εκστρατείες του Αλί στο βυζαντινό μέτωπο, οι Βυζαντινοί γενικά την περίοδο εκείνη απολάμβαναν ελευθερία κινήσεων, η οποία σφραγίστηκε με την πρώτη ανακατάληψη εδαφών στο μέτωπο της
Ανατολίας. Η πρόσκαιρη άλωση της Θεο- δοσιούπολης το 931 (σημερινό Ερζερούμ στην ανατολική Τουρκία, τότε ευρύτερη Αρμενία) και κυρίως η κατάκτηση της μουσουλμανικής μεγαλούπολης Μελιτη- νή (934) συγκλόνισε τους μουσουλμάνους της περιοχής.
Εν τω μεταξύ, ο αλ Χασάν κατάφερε να αποσπάσει τον τίτλο του αμίρ αλ ουμαρά (942-943) και έλαβε το τιμητικό προσω- νύμιο Νασίρ αλ Ντάουλα (Υπερασπιστής της δυναστείας), ενώ ο Αλί για τις στρατιωτικές επιτυχίες εναντίον άλλων διεκδικητών του τίτλου του εμίρη των εμίρηδων έλαβε το προσωνύμιο Σαΐφ αλ Ντάουλα (Ξίφος της δυναστείας).
ΗΓΕΜΟΝΑΣ ΤΟΥ ΧΑΛΕΠΙΟΥ - ΑΓΟΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ
Η επιτυχία των Χαμδανιδών ήταν πρόσκαιρη. Τα επόμενα δύο χρόνια ήλθαν αντιμέτωποι με την εξέγερση του στρατού της Βαγδάτης υπό τον Τουρανό διοικητή Τουζούν, ο οποίος αναγορεύτηκε εμίρης των εμίρηδων και περιόρισε τους Χαμδανίδες στο Εμιράτο της Μο- σούλης. Επιπλέον, οι προσπάθειές τους να επιβληθούν στη βόρεια Συρία τούς έφερε σε σύγκρουση με τους Ιχσιντίδες της Αιγύπτου. Τελικά, μετά από αρκετές εναλλαγές της τύχης, ο Αλί Σαΐφ αλ Ντάουλα κατάφερε να αποσπάσει τη διαφι-
λονικούμενη περιοχή της βόρειας Συρίας από τους Ιχσιντίδες και εισήλθε στο Χαλέπι (Οκτώβριος του 944). Η αντίδραση των Αιγυπτίων ήταν άμεση, αλλά σύντομα αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν τη νέα κατάσταση. Αιτία της υπαναχώρησης ήταν η πίεση που αντιμετώπιζαν στα δυτικά σύνορα της Αιγύπτου από τους α- νερχόμενους Φατιμίδες. Ακόμη, οι Αιγύπτιοι υπολόγιζαν ότι η δημιουργία ενός κράτους στην περιοχή θα λειτουργούσε ως κυματοθραύστης εναντίον των απειλών από το Ιράν-Ιράκ και το Βυζάντιο. Ετσι, μολονότι ο Σαΐφ αλ Ντάουλα είχε ηττηθεί από τα αιγυπτιακά στρατεύματα (μάλιστα τον Ιούλιο του 947 κατελήφθη το ίδιο το Χαλέπι), κατάφερε να αναγνωριστεί ηγεμόνας ενός εκτενούς εμιράτου στη βόρεια Συρία και στην Ανω Μεσοποταμία, με εκτεταμένα σύνορα με το αλλόθρησκο Βυζάντιο. Στις κτήσεις του Σαΐφ αλ Ντάουλα ανήκαν και τα εδάφη του αδελφού του (Εμιράτο της Μοσού- λης) στον οποίο συνέχισε να δείχνει τον δέοντα σεβασμό, παρά το γεγονός ότι οι θέσεις τους είχαν πλέον αντιστραφεί.
Η αναγνώριση του Σαΐφ αλ Ντάουλα από τους Ιχσιντίδες (947) δεν σήμαινε την ειρήνευση του Εμιράτου των Χαμδανι- δών. Οι μονίμως ανυπάκουες αραβικές φυλές του κράτους του (πολλές από τις οποίες είχαν μεταναστεύσει στην περιοχή από την Αραβική χερσόνησο την περίοδο των πρώιμων μουσουλμανικών κα-
4 0 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
• *
Π ΕΖΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ ΙΣ Τ Η Σ ΤΟΥ ΒΥΖΑ ΝΤΙΝ Ο ΥΣΤΡΑΤΟΥ (μέσα του 10ου α ι.)Η σ υ γκεκρ ιμένη εικονογράφ ηση σ τη ρ ίζετα ι σ την ενδ υ μ α το λο γική αναπαράσταση το υ κ α θ η γ η τή Τ ίμοθυ Ντώ σον και σ τα σ τρ α τιω τικ ά εγ χειρ ίδ ια του α υ το κ ρ ά το ρ α Ν ικηφ όρου Φωκά. Ομ α χ η τή ς φ ερ ε ι τουρμπ άνι α ντι κράνους, εφ απ λω ματοπ οιημένη ζάβα μ ε αποσπώμενα μανίκ ια , α ν τί αλυσιδω τού θώ ρακα , δ ερ μ ά τ ιν ες μ π ό τες στο ύψος τη ς κνήμης (μουζάκια), π ολεμ ικό π έλεκυ (τζικούριον), ξ ίφ ο ς (σπ αθίον) που δεν δ ια κ ρ ίνετα ι και τριγω νική ασπίδα μ ε καμπύλη επ ιφ άνεια (σ κουτά ρ ι) (έρ ευνα - εικονο γρ άφ ησ η: Χ ρ ήσ τος Γιαννόπουλος).
*
Η π αλαιό πόλη τη ς Μ α ρ ντίν , απ ’ όπου ξεκ ίν η σ ε τη σ τα δ ιοδρ ομ ία του ο ιδ ρ υ τή ς το υ ο ίκου των Χαμδανιδώ ν Χαμντάν ιμπν Χα μντούν (περ. 890).
τακτήσεων) έπρεπε να πεισθούν με τη δύναμη όχι μόνο της διπλωματίας αλλά και των όπλων προκειμένου να αναγνωρίσουν την εξουσία του νέου κυρίου τους. Το μοναδικό σημαντικό πλεονέκτημα του Σαΐφ αλ Ντάουλα ήταν η αραβική καταγωγή του, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των σύγχρονών του ηγεμόνων και στρατιωτικών διοικητών στο χαλιφάτο, που ήταν τουρκικής (τουρανικής) ή ιρανικής καταγωγής. Αλλά τόσο η διπλωματική απομόνωση των Χαμδανιδών από τους υπόλοιπους μουσουλμάνους ηγεμόνες όσο και η πίστη τους στο σιιτικό ισλαμικό δόγμα αποτελούσαν σημαντικά εμπόδια για την επιβολή της χαμδανικής εξουσίας. Οι αντιδράσεις κορυφώθηκαν με τη γενικευμένη εξέγερση των αραβικών φυλών (955), η οποία κατεστάλη με ένα μίγμα διπλωματικών ελιγμών και αδίστακτης βίας. Η ηρεμία στο εσωτερικό του εμιράτου για τα επόμενα χρόνια επέτρεψε στον Χαμδανίδη ηγεμόνα να αφιερωθεί σχεδόν αποκλειστικά στον αγώνα κατά των Βυζαντινών.
Κατά τον 10ο αιώνα, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία εισερχόταν στον χρυσό αιώ
να της. Εχοντας αντισταθεί με υπομονή και επιμονή στις πολλαπλές απειλές κατά τους τρεις προηγούμενους αιώνες, βρισκόταν πλέον σε ανοδική πορεία, με αποκορύφωμα τη λεγάμενη «βυζαντινή εποποιία» των στρατηλατών αυτοκρατόρων (Νικηφόρος Β ’ Φωκάς, Ιωάννης Α’ Τσιμι- σκής και Βασίλειος Β ’ Βουλγαροκτόνος), κατά την οποία τα αυτοκρατορικά στρατεύματα θριάμβευσαν σε όλα τα μέτωπα, επεκτείνοντας σημαντικά τα βυζαντινά εδάφη. Προάγγελος της εποποιίας ήταν ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας, δομέστι- κος των Σχολών της Ανατολής και αρχιστράτηγος των βυζαντινών δυνάμεων της Μικράς Ασίας. Ιδίως μετά τη λήξη των βυ- ζαντινο-βουλγαρικών συγκρούσεων (927), οι Βυζαντινοί «έστρεψαν την προσοχή τους προς τις χώρες της ανατολής» κατά τον χρονογράφο Μιχαήλ τον Σύρο. Οι πά- μπολλες εκστρατείες του Ιωάννη εναντίον των Αράβων είχαν ως αποτέλεσμα την κατάκτηση ισχυρών πόλεων της αραβικής μεθορίου και τον έφεραν αντιμέτωπο κυρίως με τους Χαμδανίδες, οι οποίοι εμφανίζονταν πλέον ως οι μοναδικοί υπερασπιστές των ομοθρήσκων τους.
Οπως προαναφέρθηκε, οι πρώτες συγκρούσεις του Σαΐφ αλ Ντάουλα με τους Βυζαντινούς είχαν ξεκινήσει ήδη από το 936, μόλις ο νεαρός τότε Χαμδανίδης ει- σήλθε στην υπηρεσία του αδελφού του. Το 938 εξαπέλυσε επιδρομή στην περιοχή της σημαντικής πόλης της Μελιτηνής (που αποτελούσε βυζαντινή κτήση από το 934), κατά την οποία κατέλαβε το μεθοριακό φρούριο Χάρπετε ή Χαρπούτ. Σύμφωνα με αραβικές πηγές, οι μουσουλμάνοι νίκησαν σε ανοικτή μάχη τον βυζαντινό στρατό υπό τον Κουρκούα. Η βυζαντινή διοίκηση προσπάθησε να απομονώσει το Χαμδανικό Εμιράτο διά της διπλωματικής οδού, προσεγγίζοντας τον αββασίδη χαλίφη αλ Ραντί της Βαγδάτης και τον Μωχάμεντ άλ Ιχσίντ της Αιγύ- πτου. Το ίδιο έτος υπογράφηκε ειρήνη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Βαγδάτης με πρωτοβουλία του Βυζαντινού αυ- τοκράτορα Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού (920- 944), αφού η άνοδος της χαμδανικής δύναμης ανησύχησε και τις δύο πλευρές. Αλλά ο πόλεμος στη βυζαντινο-αραβική μεθόριο ήταν ενδημική κατάσταση. Ετσι, ο Κουρκούας εκστράτευσε εναντίον της
4 2 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Θεοδοσιούπολης (939), η οποία αποκήρυ- ξε τη συμμαχία με το Βυζάντιο που της είχε επιβληθεί μετά την πρώτη άλωσή της το 931. Ο Κουρκούας σύντομα αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία και να αποχωρήσει, όταν έμαθε ότι ο Σαΐφ αλ Ντάουλα πλησίαζε στην πόλη επικεφαλής ισχυρού στρατού.
Τον επόμενο χρόνο, ο νεαρός Αραβας πολέμαρχος εισέβαλε στη νοτιοδυτική Αρμενία (939-940), όπου τα προηγούμενα χρόνια ο Κουρκούας είχε καταλάβει αρκετά οχυρά ενισχύοντας ανησυχητικά τη βυζαντινή επιρροή στην περιοχή. Η εκστρατεία του Σαΐφ αλ Ντάουλα υπήρξε επιτυχημένη, υποτάσσοντας τους ντόπιους μουσουλμάνους ηγεμόνες του Μα- ντζικέρτ και τους Αρμένιους ηγεμόνες του Ταρών και του Βασπουρακάν (σημερινή ανατολική-βορειοανατολική Τουρκία). Μάλιστα, οι Αραβες κατέστρεψαν τον χριστιανικό ναό στην πρωτεύουσα του Ταρών, τη Μούς. Στη συνέχεια, ο μουσουλμανικός στρατός στράφηκε προς τα δυτικά, ανέτρεψε όλα τα βυζαντινά ερείσματα πέριξ της Θεοδοσιούπολης, εισέβαλε στα βυζαντινά εδάφη και έφθασε λεηλατώντας μέχρι την Κολωνεία, την οποία πολιόρκησε. Αυτή τη φορά, όμως, ήταν η σειρά του Σαΐφ αλ Ντάουλα να αναδιπλωθεί, όταν ο αυτοκρατορικός στρατός υπό τον Κουρκούα κατέφθασε στην περιοχή. Μέχρι το 945 οι Χαμδανίδες ήταν αφοσιω- μένοι αποκλειστικά στις ενδομουσουλμα- νικές έριδες, χωρίς να ασχοληθούν με τον πόλεμο κατά των Βυζαντινών. Στο διάστημα αυτό, οι Βυζαντινοί ανέκτησαν τις θέσεις τους στο ανατολικό μέτωπο και στην Αρμενία.
Η κύρια δράση του Σαΐφ αλ Ντάουλα εναντίον των Βυζαντινών ξεκινά αμέσως μετά την εγκατάστασή του στο Χαλέπι(944). Το έτος αυτό συνέβησαν κάποιες ανακατατάξεις στη βυζαντινή Αυλή που είχαν άμεσο αντίκτυπο στο μικρασιατικό μέτωπο. Οι γιοι του αυτοκράτορα Ρωμανού Λεκαπηνού, φθονώντας την επιτυχή και ένδοξη σταδιοδρομία του Ιωάννη Κουρκούα, τον διέβαλαν στον πατέρα τους, ο οποίος, γέρος πια και με ασθενή θέληση, υπέκυψε στις πιέσεις και τον α- πομάκρυνε από την αρχιστρατηγία των αυτοκρατορικών δυνάμεων. Τον Δεκέμβριο ο νέος δομέστικος της Ανατολής Πανθήριος, εισέβαλε στα μουσουλμανικά εδάφη αλλά υπέστη δεινή ήττα από τον νέο εμίρη του Χαλεπίου. Ο Πανθήριος α- ντικαταστάθηκε από τον Βάρδα Φωκά(945), με εντολή του Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογέννητου (920-959). Ο τελευταίος, αφού απαλλάχθηκε τόσο από τον συ- ναυτοκράτορά του Ρωμανό Α’ Λεκαπηνό,
Η ΤΑΡΣΟΣ 0Σ ΚΕΝΤΡΟ ΙΕΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
«...από όλες τις μεγάλες πόλεις εντός των ορίων της Περσίας, της Μεσοποταμίας, της Αραβίας, της Συρίας, της Αιγύπτου και του Μαρόκου δεν υπάρχει καμία τους που να μη έχει έναν ξενώνα για τους πολίτες της στην Ταρσό, στην οποία φιλοξενούνται οι πολεμιστές της πίστης από κάθε χώρα. Και όταν φθάνουν στην Ταρσό εγκαθίστανται εκεί και υπηρετούν στη φρουρά. Μεταξύ αυτών η προσευχή και η λατρεία γίνονται με ιδιαίτερη επιμέλεια. Δέχονται από παντού χρήματα και η ελεημοσύνη που λαμβάνουν είναι πλούσια. Επίσης, δεν υπάρχει κάποιος σουλτάνος που να μη στέλνει προς τα εδώ κάποια βοηθητικά στρατεύματα».
Περιγραφή του Αραβα γεωγράφου, περιηγητή και χρονικογράφου Ιμπν Χαουκάλ (10ος αι.)
που ασκούσε την πραγματική εξουσία μέχρι το 944, όσο και από τους γιους του που σχέδιαζαν να τον δολοφονήσουν, ανέλαβε την εξουσία ως μονοκράτορας και προώθησε δικούς του ανθρώπους σε σημαντικές θέσεις. Προκειμένου να μειώσει την επιρροή των Κουρκούων, που είχαν ευνοηθεί από τον Λεκαπηνό, ο Κωνσταντίνος απένειμε ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα στην οικογένεια των Φωκάδων. Μαζί με τον Βάρδα Φωκά, οι γιοί του Νικηφόρος (μετέπειτα αυτοκράτορας) και Λέων, διορίστηκαν στρατηγοί των θεμάτων των Ανατολικών και της Καππαδοκίας αντίστοιχα (945) και αποτέλεσαν τους σημαντικότερους συνεργάτες του νέου δο- μέστικου.
Τον χειμώνα του 945/946 ο Σαΐφ διεξή- γε μια μικρής έκτασης επιδρομή, που α- κολουθήθηκε από τη συνηθισμένη στο μέτωπο της Ανατολίας ανταλλαγή αιχμαλώτων. Το 948 νίκησε μια βυζαντινή στρατιά που επέδραμε στα εδάφη του εμιράτου, ωστόσο μια ταυτόχρονη εισβολή υπό τον Λέοντα Φωκά οδήγησε στην άλωση των Αδάτων, σημαντικού φρουρίου της μεθοριακής ζώνης του Ανω Ευφράτη που ήλεγχε μία από τις κύριες διαβάσεις προς τους παρακείμενους ορεινούς όγκους. Ο Βυζαντινός στρατηγός αποχώρησε, αφού πρώτα ισοπέδωσε την πόλη και τις ισχυρές οχυρώσεις της.
Οι αποτυχίες του Χαμδανίδη εμίρη συνεχίστηκαν και τα επόμενα δύο χρόνια, κλονίζοντας τη θέση του στο εσωτερικό του κράτους του. Η μεγάλη επιδρομή κατά του συνοριακού θέματος του Λυκανδού που εξαπέλυσε ο Σαΐφ αλ Ντάουλα το επόμενο έτος προσέ- κρουσε στη σθεναρή αντίσταση των Βυ
ζαντινών και αναχαιτίστηκε. Μάλιστα οι τελευταίοι, υπό τον Λέοντα Φωκά, περνώντας σε ευρεία αντεπίθεση, εισέβαλαν βαθιά στη χαμδανική επικράτεια καταλαμβάνοντας τη Γερμανίκεια (Μαράς) και λεηλατώντας την ύπαιθρο μέχρι την Αντιόχεια. Οι μουσουλμάνοι της Ταρσού έ- σπευσαν να αντιμετωπίσουν τους εισβολείς αλλά ηττήθηκαν αποφασιστικά, ενώ μια στρατιά υπό τον υπαρχηγό του Σαΐφ αλ Ντάουλα απωθήθηκε επίσης. Παράλληλα, η βυζαντινή προώθηση συνεχιζόταν στο μέτωπο της Αρμενίας. Το ίδιο έτος κατελήφθη οριστικά η Θεοδοσιούπο- λη από τον Θεόφιλο Κουρκούα, αδελφό του Ιωάννη Κουρκούα και παππού του με- τέπειτα αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι εκδιώχθηκαν, η πόλη εποικίστηκε με Ελληνες και Αρμενίους και οργανώθηκε σε νέο θέμα. Η νέα επιδρομή που εξαπέλυσε ο Σαΐφ αλ Ντάουλα την επόμενη χρονιά (950) λίγο έλει- ψε να αποβεί μοιραία για τον ίδιο. Επικεφαλής μεγάλης στρατιάς, που περιελάμ- βανε και δυνάμεις της Ταρσού, εισέβαλε στα θέματα του Λυκανδού και του Χαρ- σιανού και προχώρησε σε λεηλασίες. Ο Βάρδας Φωκάς που έσπευσε να τον αναχαιτίσει ηττήθηκε αλλά στη συνέχεια ο Σαΐφ αλ Ντάουλα έπεσε σε ενέδρα του Λέοντα Φωκά κατά την επιστροφή του μέσω των ορεινών όγκων της περιοχής. Ο
αιφνιδιασμός ήταν απόλυτος. Οι μουσουλμάνοι συνετρίβη-
σαν αφήνοντας 8.000 νεκρούς στο πεδίο
της μάχης, ενώ ο ηγέτης τους μετά
Μ ο υσ ουλμα νικό κράνος των 9ου- 10ου α ι., μ ε
σ τεφ ά ν ες εν ίσχυσης (Ζυρίχη, Schw izerisches Landesm useum ).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I43
β :
/Λ« -μιτλη
ι - I
UaaAU*i'f
Ο Λέων Φωκάς σ τέλ νε ι τον α ιχμάλω το Αμπούλ Ασαΐρ σ την Κω νσταντινούπ ολη, όπου ο Α ραβας σ τρ α τη γ ό ς υπ έστη α λη θ ινή ταπείνω ση. Ε ικ ο ν ίζετα ι ο Κω νσταντίνος ΐ Π ο ρ φ υ ρ ο γέν νη το ς να το π ο θ ε τε ί το πόδι του σ τον αυχένα το υ σκυμμένου α ιχμαλώ του (χρονογραφ ία του Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζη , Εθνική Β ιβ λ ιο θ ή κη , Μ α δ ρ ίτη ).
δίας διέφυγε της σύλληψης. Οι Αραβες ονόμασαν την εκστρατεία αυτή «γαζουάτ αλ μουσίμπα», δηλαδή «φρικτή εκστρατεία». Οι Βυζαντινοί πρότειναν ειρήνη στον Σαΐφ αλ Ντάουλα, αλλά ο εμίρης του Χαλεπίου απέρριψε τις προτάσεις και αμέσως οργάνωσε νέα εκστρατεία. Αποσύρθηκε αργά το ίδιο έτος, όταν ο πρώιμος χειμώνας και οι Βυζαντινοί τον έφεραν σε δύσκολη θέση.
Μέχρι το 955 ο Σαΐφ αλ Ντάουλα επι- δόθηκε σε ένα πρόγραμμα ανακατασκευ- ής των κατεστραμμένων φρουρίων της μεθορίου, όπως τα Αδατα, η Γερμανίκεια, τα Σαμόσατα κ.ά. Ο Βάρδας Φωκάς κινη- τοποιήθηκε με σκοπό να αποτρέψει τις εργασίες αυτές, που θα οδηγούσαν σε ισχυροποίηση της άμυνας του εμιράτου, και εισέβαλε στη μουσουλμανική επικράτεια αλλά ηττήθηκε επανειλημμένως
(951). Την άνοιξη του 952, ο Αραβας εμίρης εξαπέλυσε νέα επιδρομή, κατά την οποία αιχμαλωτίστηκε ο νεώτερος γιος του Βάρδα Φωκά, Κωνσταντίνος. Ο τελευταίος πέθανε αργότερα σε κάποια φυλακή του Χαλεπίου. Οι επίμονες εκστρατείες του Φωκά κατά τα επόμενα χρόνια (953- 955) απέτυχαν ολοσχερώς, με αποτέλεσμα ο Χαμδανίδης ηγεμόνας να ολοκληρώσει την ανοικοδόμηση των οχυρών.
Η ακρόπ ολη το υ Χ α λεπ ίου , π ρω τεύουσ α ς το υ Σ α ΐφ αλ Ν τά ο υ λα
4 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
m
%
%
ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟ ΝΤΟΣ
Θ. ΠαφλαγονίαςΚωνσταντινούπολη
Θ. Οτττιμσιων , 'Θ. Αρμενιακόν
y * . Θ. Βουκελλαρίων
^ Λ Y T Ö
Θ. Σάμου
Θ. ΟψικΓου
Θ. Θρακησίων
• Χαρσιαν&ν
Θ. Χαρσιανόν Θ. Σερα(πείας
Θ. Καππαδοκία̂ -,
•Τραπεζούς / 'Θ. Χαλδίας Θεοδόσιούπολη
__ -......~Ν ·• Κολωνεια-,
Θ. Κολωνείας ΑΡΜΕΝΙΑ
\ Θ. Μεσοποταμίας \
• Χ'άρπετε
Θ. Ανατολικών
Θ. Κιβυρραιωτών
> Μελιτηνή
Θ. Λυκανδού
Θ. Ιελευκείας
Αμιδα• I __ _ Λ '~ , , Ντιγιάρ Μπακρ
• Αδοτα Σαμοσατα ··- Ανόβαρζος · «Ααρας
Αδανα · · Δολίχη . . . Λ^ _ ΑΝΩ
.Ταρσός Q
• Δολίχη
Σ Υ Ρ Ι Α Ν ° ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ
Αντιόχεια• Χαλέπι
-e"Ο
ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ Κύπρος
Χ ά ρ τη ς τη ς Μ ικρ ό ς Ασίας π ερ ί το 970. Ση μ ειώ νο ντα ι οι κ ύ ρ ιες το π ο θ εσ ίες τη ς βυζαντινοαρ α β ικής μ εθ ο ρ ίο υ , όπου έλα β α ν χώ ρα οι π ερ ισ σ ό τερ ες σ υγκρ ούσ εις τη ς π εριόδου.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗΟι διαδοχικές αποτυχίες του ικανού
αλλά επιπόλαιου Βάρδα Φωκά προκάλε- σαν την αντικατάστασή του από τον πρωτότοκο γιο του Νικηφόρο. Ο νέος δομέ- στικος της Ανατολής ξεπερνούσε κατά πολύ τον πατέρα του, τόσο στη στρατιωτική αρετή όσο και στη σύνεση, με συνέπεια η πλάστιγγα να γείρει προς το μέρος τον Βυζαντινών κατά τα επόμενα χρόνια. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή ήταν οι εξίσου ικανοί συνεργάτες του, Λέων Φωκάς (διαδέχθηκε τον Νικηφόρο στην ηγεσία του θέματος των Ανατολικών) και ο νεαρός και ανερχόμενος στρατιωτικός Ιωάννης Τσιμισκής, ανιψιός του Νικηφόρου και μετέπειτα αυτοκράτορας. Αλλά και ο άρχοντας του Χαλεπίου δεν υπολειπόταν ικανοτήτων. Ετσι, για λίγα χρόνια η κατάσταση παρέμεινε αμφίρροπη, με εκατέ-
Οι ο ρ ε ιν ο ί ό γκο ι τη ς ν ο τιο α να το λ ική ς - α να το λ ική ς Μ ικρ ός Ασίας α π ο τέλεσ α ν το
φυσικό σύνορο μ ε τα ξύ Β υζαντινώ ν και μουσουλμάνω ν στη Μ έσ η Α νατολή και ένα
από τα κ υ ρ ιό τερ α π εδία των ατέρμονω ν σ υγκρούσεω ν μ ε τα ξύ το υ ς . Σ τη φ ω τογραφ ία
α π εικ ο ν ίζετα ι μ ία από τ ις κ ο ρ υ φ ές του Α ντίταυρ ου .
ρωθεν επιδρομές και λεηλασίες. Το 956 ο Σαΐφ αλ Ντάουλα σημείωσε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του στον πόλεμο εναντίον των «απίστων». Ο Αραβας πολέμαρχος εξαπέλυσε μια πολύ επιτυχημένη εκστρατεία εναντίον του θέματος της Μεσοποταμίας, στο οποίο είχαν ενσωματωθεί κάποιες νεοκατακτημένες περιοχές. Στρατηγός του θέματος ήταν ο νεαρός Ιωάννης Τσιμισκής. Ο Ιωάννης είχε ήδη εισβάλει στην επικράτεια του Σαΐφ αλ Ντάουλα και κατευθυνόταν προς την
Αμιδα (σημερινό Ντιγιάρμπακιρ), ενώ είχε αφήσει τη δική του περιοχή απροστάτευτη, θεωρώντας ότι ο εμίρης βρισκόταν πολύ μακριά, στο Χαλέπι. Προς απογοήτευση του Τσιμισκή, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα άφησε τη φύλαξη της Συρίας στον ξάδελ- φό του Αμπούλ Ασαΐρ («Απολασαείρ» στις βυζαντινές πηγές), και με γρήγορες κινήσεις εισέβαλε στην περιοχή του Ιωάννη προκαλώντας μεγάλες καταστροφές. Ο Βυζαντινός στρατηγός αναδιπλώθηκε εσπευσμένα και οχυρώθηκε σε ένα πέρα
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ I 4 5
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Παρ
ασκε
υή
Ευγε
νικο
ύ /Γ
ΝΩΜ
ΩΝ
Εκδο
τική
2013
C Ολο και περισσότερο οι υποτελείς του Σαΐφ αλ Ντάουλα θα προσπαθούσαν πλέον να ξεφύγουν από τον έλεγχο του Χαμδανίδη εμίρη, j
σμα στα μετόπισθεν του Σαΐφ αλ Ντάουλα. 0 εμίρης πράγματι επέστρεψε από το συγκεκριμένο πέρασμα και συνεπλάκη με τους Βυζαντινούς. Η μάχη ήταν σκληρή, υπό καταρρακτώδη βροχή, και κατέληξε σε περιφανή νίκη των μουσουλμάνων (24 Μαΐου 956). Οι Βυζαντινοί έχασαν περί τους 4.000 άνδρες, μεταξύ αυτών και αρκετούς αξιωματικούς. Την επομένη ο Σαΐφ αλ Ντάουλα εισήλθε στην Αμιδα επευφημούμενος από το πλήθος.
Σχεδόν αμέσως η σημαντική μουσουλμανική επιτυχία επισκιάστηκε από παταγώδεις αποτυχίες σε άλλα σημεία του μετώπου. Ο Λέων Φωκάς εισέβαλε στη Συρία κατά την απουσία του Σαΐφ αλ Ντάουλα, όπου νίκησε και αιχμαλώτισε τον Αμπούλ Ασάίρ. Ο τελευταίος εστάλη στην Κωνσταντινούπολη, όπου υπέστη τελετουργική ταπείνωση ενώπιον του αυτοκράτορα. Επίσης, το φθινόπωρο ο στόλος της Ταρσού, που είχε σταλεί να λεηλατήσει το ναυτικό θέμα των Κιβυρραιω- τών (νότια μικρασιατικά παράλια), υπέστη δεινή ήττα από τον στρατηγό του θέματος Βασίλειο Εξαμιλίτη, χάνοντας 1.800 άνδρες και πολλά πλοία χάρη στο υγρό πυρ. Αμέσως μετά, ο βυζαντινός στόλος διενήργησε αντεπίθεση με σκοπό να πυρπολήσει τα περίχωρα της Ταρσού και μόνο η επέμβαση του Σαΐφ αλ Ντάουλα απέτρεψε την καταστροφή.
Το 957 ο Νικηφόρος Φωκάς ανέλαβε τον πόλεμο εναντίον του επίμονου εμίρη χρησιμοποιώντας στρατιωτικά και διπλωματικά μέσα. Πολιόρκησε και κατέστρεψε τα Αδατα, μόλις τρία χρόνια μετά την ανοικοδόμησή τους. Η εκστρατεία αντιποίνων που σχεδίαζε ο Αραβας ηγέτης ματαιώθηκε, όταν αποκαλύφθηκε συνωμοσία
μουσουλμάνων αξιωματικών εναντίον του. Οι συνωμότες είχαν δωροδοκηθεί από τον Νικηφόρο με σκοπό να συλλά- βουν και να παραδώσουν τον αρχηγό τους στους Βυζαντινούς. Η αντίδραση του Σαΐφ αλ Ντάουλα ήταν αμείλικτη, ίσως επειδή, σύμφωνα με τον ιστορικό Ουώρεν Τρέντγκολντ, καταλάβαινε πλέον ότι έχανε τον πόλεμο εναντίον του Βυζαντίου. Εκτελέστηκαν 180 γκιλμάν (βλ. σημ.), άλλοι 200 ακρωτηριάστηκαν και σφαγιάστηκαν οι Βυζαντινοί αιχμάλωτοι.
Την επόμενη άνοιξη, ο Τσιμισκής εισέβαλε και λεηλάτησε τη νότια Αρμενία και την Ανω Μεσοποταμία (Τζαζίρα). Κατέλαβε και δήωσε το οχυρό Δάρας, όπου αιώνες παλαιότερα, το 530, ο Βελισάριος είχε κατανικήσει μια πολύ ισχυρότερη περσική στρατιά, και κοντά στην Αμιδα συνέ- τριψε τον Κιρκάσιο Νατζά, από τους στενότερους και πλέον αγαπημένους υπαρ- χηγούς του Σαΐφ αλ Ντάουλα, που στάλθηκε να τον αντιμετωπίσει. Από τους10.000 άνδρες του χανδανικού στρατεύματος φονεύθηκαν σχεδόν οι μισοί, και από τους επιζήσαντες περισσότεροι από 2.500 αιχμαλωτίστηκαν. Το φθινόπωρο ο Τσιμισκής έλαβε ενισχύσεις υπό τον παρακοιμώμενο Βασίλειο και από κοινού κατέλαβαν και ισοπέδωσαν τα Σαμόσατα (νοτιοανατολική Τουρκία, στις όχθες του Ευφράτη), πριν προλάβει ο Σαΐφ αλ Ντάουλα να φθάσει προς ενίσχυση των πο- λιορκουμένων. Ακολούθως ο τελευταίος αναμετρήθηκε με τους δύο Βυζαντινούς στρατιωτικούς και ηττήθηκε με μεγάλες απώλειες. Οι αιχμάλωτοι στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για να λάβουν μέρος σε θρίαμβο.
Η κόπωση των Χαμδανιδών ήταν πλέον εμφανής. Οι Αραβες δεν επιχειρούσαν πια να ανακαταλάβουν τις χαμένες πόλεις, σε αντίθεση με τους Βυζαντινούς
Το β υζαντινό οχυρό τη ς Ζ η ν ο β ία ς -Β ίθρ α ς επ ί το υ Ε υφ ρ ά τη (σημερ ινό Μ π ιρ ετσ ίκ , στη νο τιο α να το λ ική Τουρκία σ τα σύνορα μ ε τη Συ ρ ία ). Η βυζαντινοαρ α β ική μ εθ ό ρ ιο ς ήτα ν κ ατά σ π αρ τη μ ε οχυρά που άλλα ζα ν συχνά χ έρ ια , αν και γενικά η συνοριακή γραμμή π α ρ έμ ειν ε σχεδόν αναλλο ίω τη επ ί δύο α ιώ νες (μ έσ α 8ου - μ έσ α 10ου αιώνα).
που διείσδυαν ολοένα και βαθύτερα στην εχθρική επικράτεια, αυξάνοντας παράλληλα τα ερείσματά τους νότια και ανατολικά των ορεινών όγκων του Ταύρου και του Αντίταυρου. Πιο συγκεκριμένα, η οριστική πτώση των Αδάτων και των Σαμοσά- των δημιούργησε ρήγμα στη συριακή μεθόριο, από όπου ο Λέων Φωκάς εισέβαλε την επόμενη χρονιά (959) φθάνοντας μέχρι την Κύρρο (σημερινή βόρεια Συρία), η οποία λεηλατήθηκε όπως και πολλά οχυρά καθ’ οδόν.
ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΑΪΦ ΑΑ ΝΤΑΟΥΛΑ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΧΑΜΛΑΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος πέθανε την 9η Νοεμβρίου 959, ενώ ετοίμαζε ακόμη μια εκστρατεία ανακατάληψης της Κρήτης. Ολες οι προηγούμενες εκστρατείες (η τελευταία το 949) είχαν αποτύχει παταγωδώς, γεγονός που καταδεικνύει τη δυσκολία του εγχειρήματος. Γι’ αυτό οι προετοιμασίες συνεχίστηκαν επιμελώς από τον διάδοχό του Ρωμανό Β ’ (959-963) και την αρχιστρατηγία ανέλαβε ο Νικηφόρος Φωκάς, ο οποίος είχε διαπρέψει στο ανατολικό μέτωπο. Η επιβλητική ναυτική δύναμη ξεκίνησε για την Κρήτη το καλοκαίρι του 960. Στον στρατό εκστρατείας συμπεριε- λήφθησαν πολλά από τα μικρασιατικά στρατεύματα, ενώ η δύναμη πλαισιώθηκε από πληθώρα ξένων μισθοφόρων.
Στην Ανατολία, ο άρχοντας του Χαλε- πίου θεώρησε ότι η στιγμή ήταν κατάλληλη για μια ακόμη μεγάλη επιδρομή στα απροστάτευτα βυζαντινά εδάφη. Πράγματι, συγκέντρωσε μια πολυπληθή δύναμη (30.000 άνδρες, σύμφωνα με σύγχρονες πηγές) και εισέβαλε στη βυζαντινή επικράτεια περί τα τέλη του καλοκαιριού - αρχές φθινοπώρου. Λεηλάτησε πολλές περιοχές, αποκομίζοντας πλούσια λεία, ενώ κατέλαβε και το κάστρο του Χαρσια- νού, πρωτεύουσα του ομώνυμου θέματος. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός έστειλε εναντίον του τον Λέοντα Φωκά, ο οποίος, ως δομέστικος της Δύσης (αρχιστράτηγος των βαλκανικών στρατευμάτων) βρισκόταν στη Θράκη, αντιμετωπίζοντας μια ουγγρική επιδρομή (959/960). Ο εμίρης δεν αποθαρρύνθηκε, γνωρίζοντας ότι διέθετε συντριπτική αριθμητική υπεροχή έναντι των αντιπάλων του. Πράγματι, ο Λέων απέφυγε τη μάχη σε ανοικτό πεδίο. Αντίθετα, κατά την προσφιλή βυζαντινή τακτική για την αντιμετώπιση υπέρτερων επιδρομικών δυνάμεων που ο ίδιος ο Λέων είχε εφαρμόσει επανειλημμένως κατά
4 6 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Η σ η μ α ντικ ό τερ η διάβαση τη ς ο ρ οσ ειρ ά ς του Ταύρου μ ε τα ξύ Ταρσού και αρχαίω ν Τυάνων της Καππαδοκίας σε υ ψ ό μ ετρ ο 1.000 μ έτρ ω ν (σημερ ινό Γκ ιουλέκ Μ π ογκά ζ). Οι δ ια β ά σ εις του Ταύρου και το υ όρ ους Α μανός α π ά ρ τιζο υν τ ις Κ ιλ ικ ίες Π ύ λες , από όπου οι Α ρ α β ες επ ιχειρούσαν να εισ β άλουν στη Μ ικρά Ασία. Π άγ ια τα κ τ ικ ή των Βυζαντινώ ν ή τα ν η α ιφ ν ιδ ια σ τική επ ίθ εσ η κατόπιν εν έδ ρ α ς σ το υ ς δυσ κ ίνητους ε ισ β ο λε ίς που επ έσ τρ εφ α ν μ ε λάφ υρα και α ιχμαλώ τους. Ο Σ α ΐφ αλ Ν τά ο υ λα γνώ ρισε επ ανειλη μμένω ς την ή ττα σε τέ το ια π ερά σ ματα .
τα προηγούμενα χρόνια, οι Βυζαντινοί οχυρώθηκαν στο πέρασμα Κύλινδρός κοντά στην Ανδρασό στην οροσειρά του Ταύρου, από όπου οι κατάφορτοι με λάφυρα και αιχμαλώτους Αραβες επέστρεφαν στην Κιλικία. Οι τελευταίοι έπεσαν σε μια καλοστημένη ενέδρα και, παρά τη δραματική αριθμητική υπεροχή τους, υπέστησαν πανωλεθρία.
Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε (8 Νοεμβρίου 960), ο μουσουλμανικός στρατός εκμηδενίστηκε, αφού σχεδόν το σύνολο των ανδρών φονεύθηκε ή αιχμαλωτίστηκε. Ο Σαΐφ αλ Ντάουλα διέφυγε κα- κήν κακώς με ελάχιστους συντρόφους, αφού, σύμφωνα με τον Λέοντα τον Διάκονο, σκόρπισε πίσω του πολύτιμα λάφυρα για να καθυστερήσει τους διώκτες του. Ο ίδιος ιστορικός αναφέρει ότι χρόνια αργότερα το πέρασμα αυτό ήταν γεμάτο με σωρούς οστών. Οι αιχμάλωτοι εστάλησαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου πωλήθη- καν ως δούλοι, ενώ ο Λέων τιμήθηκε με την τέλεση θριάμβου.
Το πλήγμα που δέχθηκε ο εμίρης του Χαλεπίου ήταν αποφασιστικό και δεν επέ
τρεψε ποτέ έκτοτε στη χαμδανική δύναμη να ανακάμψει. Ηδη το ίδιο έτος ο εμίρης της Ταρσού Μουχάμαντ ιμπν αλ Χου- σε'ί'ν επιχείρησε ανεπιτυχώς να παραδώ- σει την επαρχία του στους Ιχσιντίδες. Ολο και περισσότερο οι υποτελείς του Σαΐφ αλ Ντάουλα θα προσπαθούσαν πλέον να ξεφύγουν από τον έλεγχο του Χαμδανίδη εμίρη, αμφισβητώντας την εξουσία του. Επιπλέον, η βαριά ήττα στα στενά της Ανδρασού είχε συνέπειες που επηρέασαν και τον αγώνα των Βυζαντινών στην Κρήτη. Καθώς η εισβολή αντιμετωπίστηκε με τις τοπικές δυνάμεις, ο Νικηφόρος Φωκάς μπόρεσε απερίσπαστος να συνεχίσει την πολιορκία του οχυρού του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), ο οποίος έπεσε την επόμενη άνοιξη (7 Μαρτίου 961). Η ανάκτηση της Κρήτης είχε τεράστιο ηθικό και πολιτικό αντίκτυπο, αφού φανέρωνε σε όλα τα γειτονικά κράτη το μέγεθος της ανάκαμψης της Αυτοκρατορίας και απάλλαξε το Αιγαίο από την πειρατική μάστιγα των μουσουλμάνων της Κρήτης. Ο Νικηφόρος Φωκάς τέλεσε θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη, πολύ λαμπρότερο
του αδελφού του, και σχεδόν αμέσως επέστρεψε στη Μικρά Ασία.
Ο ακούραστος Βυζαντινός αρχιστράτηγος δεν σκόπευε να αφήσει τους Αραβες να ορθοποδήσουν. Προέβη σε εκτενείς προετοιμασίες και τον χειμώνα (τέλη 961/αρχές 952) εισέβαλε στην Κιλικία επικεφαλής πολυάριθμης στρατιάς. Ο χειμώνας θεωρείτο ακατάλληλη εποχή για στρατιωτικές επιχειρήσεις, και έτσι οι μουσουλμάνοι βρέθηκαν εντελώς απροετοίμαστοι. Η Ανάβαρζος κατελήφθη και καταστράφηκε και οι Βυζαντινοί, αφού επιβλήθηκαν στον στρατό της Ταρσού, επέστρεψαν στην Καππαδοκία για να εορτάσουν το Πάσχα (962).
Πλέον, η δύναμη του Σαΐφ αλ Ντάουλα είχε καμφθεί οριστικά. Αν και πάλι προσπάθησε να ανακτήσει τον έλεγχο του ημιαυτόνομου Εμιράτου της Κιλικίας και ξεκίνησε την ανοικοδόμηση της Ανάβαρ- ζου, οι Βυζαντινοί εισέβαλαν εκ νέου το φθινόπωρο υπό τους Νικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή. Η επιβλητική στρατιά (70.000, σύμφωνα με τις αραβικές πηγές) κατέλαβε οριστικά σημαντικές πόλεις
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η U T O P I A I 4 7
της Κιλικίας (Γερμανίκεια, Δολίχη κ.ά.) και προχώρησε προς τη Συρία. Εκεί παρέκαμψε την κύρια δύναμη των μουσουλμάνων που εστάλη να ανακόψει την πορεία των εισβολέων και βάδισε απρόσκοπτα προς το Χαλέπι. Μπροστά στα τείχη της πόλης οι Βυζαντινοί συνέτριψαν μια βιαστικά στρατολογημένη δύναμη υπό τον Σαΐφ αλ
Ντάουλα και κατέλαβαν το Χαλέπι εκτός από την οχυρή ακρόπολή του (μέσα Δεκεμβρίου). Η πρωτεύουσα των Χαμδανι- δών παραδόθηκε στη λεηλασία. Αφού γιόρτασαν τα Χριστούγεννα στην κατα- κτημένη πόλη, σι Βυζαντινοί επέστρεψαν στην Καππαδοκία με πλήθος λαφύρων και περί τις 10.000 αιχμαλώτων.
Ο Ιησούς το υ Ναυή μ ε εξά ρ τυ σ η Β υζαντινού α ξιω ματικού (β ’ μ ισό 10ου αιώνα). Τοιχογραφία σ τη βόρ εια κερα ία του κ α θ ο λ ικο ύ τη ς Μ ο νής το υ Οσίου Λουκά.
Τόσο ο Νικηφόρος όσο και η διοίκηση της Αυτοκρατορίας δεν φαίνεται ότι επε- δίωκαν την άμεση κατάκτηση της Συρίας. Πιθανότατα οι επιχειρήσεις αποσκοπού- σαν στην εξασθένιση της παρουσίας των μουσουλμάνων και την οικειοθελή αποχώρησή τους, ώστε τα νέα εδάφη να μπορούν πιο εύκολα να ελεγχθούν από την Κωνσταντινούπολη.
Μετά την αποχώρηση των Βυζαντινών, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα επέστρεψε στην ερημωμένη πρωτεύουσά του και προσπάθησε να της ξαναδώσει ζωή, εγκαθιστώ- ντας πρόσφυγες από το Κιννασρίν (βόρεια Συρία). Ωστόσο, ο ίδιος έφυγε το επόμενο έτος και εγκαταστάθηκε στο Μα- γιαφαρικίν (σημερινό Σιλβάν, νοτιοανατολική Τουρκία), πρωτεύουσα των μεσοπο- ταμιακών κτήσεών του. Η υγεία του Αραβα εμίρη επιδεινώθηκε τα επόμενα χρόνια, με συνέπεια να μη μπορεί εύκολα να ηγηθεί του στρατού του αλλά και να παραμελεί τη διοίκηση του εμιράτου. Αμεση συνέπεια ήταν η εκδήλωση πά- μπολλων εξεγέρσεων από αξιωματού- χους του, αφού η νομιμοποίηση τέτοιων ηγετών ήταν άμεσα συνυφασμένη με την ικανότητα να οδηγούν τους στρατιώτες τους σε νίκες και πλούσια λάφυρα.
Οι τελευταίες επιχειρήσεις του Σαΐφ αλ Ντάουλα εναντίον των Βυζαντινών έλαβαν χώρα το 963, όταν εξαπέλυσε τρεις επιδρομές κατά της Μικράς Ασίας, σε μία εκ των οποίων έφθασε σχεδόν μέχρι το Ικόνιο. Αλλά πλέον η κατάσταση είχε αλλάξει οριστικά υπέρ της Αυτοκρατορίας. Το ίδιος έτος ο εμίρης του Χαλεπί- ου αντιμετώπισε δύο εξεγέρσεις αξιωμα- τούχων του, μεταξύ αυτών και του Νατζά. Σαν να μη έφτανε αυτό, τον χειμώνα ο Τσιμισκής, δομέστικος της Ανατολής μετά την άνοδο του Νικηφόρου Φωκά στον θρόνο (963), εισέβαλε στην Κιλικία όπου συνέτριψε έναν αραβικό στρατό κοντά στα Αδανα και αποσύρθηκε στις αρχές του 964, όταν ο στρατός άρχισε να υποφέρει από έλλειψη εφοδίων. Το φθινόπωρο, ο Νικηφόρος ξεκίνησε μια σειρά εκστρατειών που δόξασε τα βυζαντινά όπλα, προσθέτοντας νέα εδάφη στην Αυτοκρατορία. Η Ταρσός παραδόθηκε το 965 και έγινε πρωτεύουσα του νέου θέματος της Κιλικίας. Πολλοί από τους μουσουλμάνους κατοίκους αποχώρησαν και ο αυτοκράτορας έλαβε μέτρα για τον εκ-
4 8 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η U T O P I A
Η κατά λη ψ η το υ Χ αλεπ ίου από το υ ς Β υζα ντινούς υπό το υ ς Ν ικηφ όρ ο Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή το ν Δ ε κ έμ β ρ ιο το υ 962 (χρονογραφ ία το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζη , Εθνική Β ιβ λ ιο θή κη , Μ α δ ρ ίτη ).
χριστιανισμό της περιοχής.Ο χρόνος πλέον μετρούσε υπέρ των
Βυζαντινών, που έδειχναν αήττητοι. Ο μοναδικός Αραβας ηγεμόνας που αντιστεκόταν τα τελευταία χρόνια είχε χάσει τη δυναμική του, ενώ στην υπόλοιπη Μέση Ανατολή οι ενδομουσουλμανικές έριδες συνεχίζονταν ακατάπαυστα.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΑΪΦ ΑΛ ΝΤΑΟΥΛΑ
Τα επόμενα χρόνια, εκτενείς περιοχές της Συρίας και της Μεσοποταμίας δηώθηκαν, με τον Σαΐφ αλ Ντάουλα ανήμπορο να απαντήσει. Η κατάσταση στο εμιράτο ήταν εκρηκτική, με τους μουσουλμάνους αξιωματούχους να πολεμούν σκληρά μεταξύ τους για τον έλεγχο ενός κράτους το οποίο οι Βυζαντινοί ρήμαζαν ανενόχλητοι. Τελικά, μετά από δύο προσωπικές τραγωδίες, τον θάνατο δύο γιων του το 965, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα πέ- θανε πιθανότατα στο Χαλέπι στις 9 Φεβρουάριου του 967. Τον διαδέχθηκε ο επιζών γιος του Σαντ αλ Ντάουλα, ο οποίος έγινε υποτελής των Βυζαντινών το 969, μετά την πτώση της Αντιόχειας. Η τελευταία έγινε έδρα Βυζαντινού δούκα και το Χαλέπι κατέστη υποτελές της Αυτοκρατορίας. Μάλιστα, την περίοδο 974- 987 το Χαλέπι προσαρτήθηκε άμεσα στο Βυζάντιο, ενώ ο Ιωάννης Τσιμισκής, αυτο- κράτορας από το 969, προχώρησε σε προσωρινή κατάληψη της Παλαιστίνης. Ωστόσο, ο ξαφνικός και πρόωρος θάνατός του (971), η απειλή των Βουλγάρων στα Βαλκάνια και των Φατιμιδών, της νέας δυναστείας της Αιγύπτου, κατά τα επόμενα χρόνια οδήγησε σε αναδίπλωση των Βυζαντινών στην ανατολή. Το Χαλέπι απειλήθηκε πολλές φορές από τους Φα- τιμίδες, αλλά έμεινε υποτελές στο Βυζάντιο μέχρι την κατάκτησή του από τους Σελτζούκους Τούρκους (1070).
Η μορφή του Χαμδανίδη ηγέτη ασκεί βαθιά γοητεία, αφού συγκεντρώνει αρκετά από τα χαρακτηριστικά του ιδανικού Αραβα ηγέτη. Μολονότι οι χρονικογράφοι της εποχής, όπως ο Ιμπν Χαουκάλ που ταξίδεψε στην χαμδανική επικράτεια, σκιαγραφούν μία μάλλον ζοφερή εικόνα οικονομικής καταπίεσης των πληθυσμών εκ μέρους του, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα παραμένει ένας από τους πιο γνωστούς μεσαιωνικούς Αραβες ακόμη και σήμερα. Ο άσπονδος όσο και καταδικασμένος πόλεμος εναντίον του ισχυρότερου χριστιανικού κράτους της εποχής αλλά και η απαράμιλλη ακτινοβολία της Αυλής του Χαλεπίου, που φιλοξένησε πολλούς ποιητές και λογίους, προσέδωσαν στον
Χαμδανίδη εμίρη μια αίγλη δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τη δύναμη που συγκέντρωσε στα χέρια του. Ετσι, κατατάσσεται πλάι σε μορφές όπως ο περίφημος Σαλαντίν ή ο Μαμελούκος Μπαϊμπάρς που αναχαίτισε τους Μογγόλους στη Μέση Ανατολή το 1260. ED
ΣΗΜΕΙΠΣΗΣτρατιώτες-ακλάβοι κυρίως τουρανικής καταγωγής. Η στρατολόγηση νεοπροσύλητων πολεμιστών από σκλάβους που προέρχονταν από τους νομάδες της κεντρικής Ασίας ξεκίνησε από τη δυναστεία των Αββασιδών. Πολύ σύντομα το νέο σώμα κυριάρχησε αριθμητικά στους στρατούς του Χαλιφάτου, αποτελώντας έναν πόλο ισχύος και καταλαμβάνοντας κάποιες φορές την εξουσία, όπως συνέβη με τους Μαμελούκους της Αιγύπτου.
(1) Σ υ λλο γ ικ ό : ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Ε ΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ ΝΟ ΥΣ, τό μ ο ς Η ’, Ε κδοτική Αθηνώ ν,Α θήνα , 1979.(2) B ernard Lewis: Ο Ι ΑΡΑΒΕΣ Σ Τ Η Ν ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ , εκ δ ό σ εις Γκοβόστη , Α θή να , 1996.(3) Χαράλαμπος Π απ ασω τηρίου: Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ Η ΥΨ Η ΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, 6ος - 11ος Α ΙΩ Ν Α Σ, Ε κδόσεις Π ο ιό τη τα , Α θήνα , 2004.(4) Edw ard Ν. Luttw ak: Η ΥΨ Η ΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ ΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, εκ δ ό σ εις Τουρίκη, Α θήνα , 2009.(5) John Haldon: Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι ΤΟΥ Β ΥΖΑΝΤΙΟ Υ, εκ δ ό σ εις Τουρίκη, Α θήνα , 2004.(6) Π ερ ικλ ή ς Δ ελ η γ ιά ν ν η ς : Β ΥΖΑΝΤΙΟ Ε Ν Α Ν ΤΙΟ Ν ΙΣ Λ Α Μ , Εκδόσεις Περισκόπιο,Α θήνα , 2008.(7) Ιω άννης Χρονόπ ουλος: Ν ΙΚ Η Φ Ο ΡΟ Σ ΦΩΚΑΣ - Ο «ΛΕΥΚ Ο Σ ΘΑΝΑΤΟΣ» ΤΩΝ ΣΑΡΑΚΗΝΩΝ, εκ δ ό σ εις Π ερισκόπ ιο, Α θήνα , 2009.(8) Ιω άννης Χρονόπ ουλους: ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Τ Σ ΙΜ ΙΣ Κ Η Σ - Ο ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ, εκ δ ό σ εις Π ερισκόπ ιο, Α θή να , 2010.(9) Ταξιάρχης Κ όλιας: Η Θ ΕΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ Σ Τ Η Β ΥΖΑ ΝΤΙΝ Η Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ , Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Α θήνα , 1994.(10) W arren Treadgold: A HISTORY O F THE BYZANTINE STATE AND SOCIETY, S tan fo rd U niversity Press, S tan ford , California, 1997.(11) C. Edm und B osw orth : THE CITY O F TARSUS AND THE ARAB-BYZANTINE FRONTIERS IN EARLY AND M IDDLE ABBASID TIMES, Oriens, Vol. 33, pp. 268-286, 1992.(12) W illiam G arrood: THE BYZANTINE CONQ UEST O F CILICIA AND THE HAM DANIDS O F ALEPPO, 959-965, A natolian S tud ies (British Ins titu te a t A nkara) 58, pp. 127-140.(13) M ichael D ecker: FRO NTIER EC O NO M Y IN THE BYZANTINE EAST, vol. 61, pp. 217-267, D um barton O aks Papers, 2007.(14) Ε γκυκλοπ αίδεια Μ ε ίζο ν ο ς Ελληνισμού (http://w w w .ehw .gr/ehw /form s/D efau lt.aspx)(15) el.w ikipedia .org(16) en.w ikipedia .org
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ I 4 9
Η αγγΠονερμανικη σύγκρουση ίων καταδρομικών μάχικΤο γερμανικό κατα δρ ομ ικό μάχης SM S «M oltke», κατά τη δ ιά ρ κεια επ ίσκεψ ης στη Ν έα Υόρκη το 1912.
Η ναυτική ιστορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οε αντίθεση με την αντίοτοιχη του Β \ δεν κρύβει ooArtöc ουνκρούοεις μεταξύ αντίπαλων σκαιρών επιιρανείαα. Σε αυτή, βέβαια, κυριαρχεί η ναυμαχία me Γιουτλάνθηι:, ιον Μάιο του 1916, η μεγαλύτερη ίου είδουε me μεταξύ στόλων uaxnc η οποία έχει λάβει ποτέ χώρα πανκοσμίω^. ilc πρελούδιό me θα μπορούοε να χαρακτηριστεί η πολύ μικρότερη me ναυμαχία του Ντόνκερ Μπανκ, η οποία διεξήχθη ενάμιοη χρόνο νωρίτερα και την οποία θα παρουσιάσουμε στο παρόν άρθρο.
δίσταζαν να εκθέσουν σε μάχη τα ισχυρότατα αλλά τόσο πολύτιμα θωρηκτά τους, στράφηκαν τόσο προς το υποβρύχιο όσο και προς τη νάρκη. Με τη χρήση τους ήλπιζαν ότι θα κατάφερναν να μειώσουν την ισχύ του βρετανικού στόλου βυθίζοντας σκάφη του, ούτως ώστε να επέλθει σχετική ισορροπία δυνάμεων και να ακολουθήσει αποφασιστική ναυτική σύγκρουση στην οποία δεν θα υστερούσαν αριθμητικά σε σημαντικό βαθμό. Ηταν ο λεγόμενος «πόλεμος κατατριβής».
Και πράγματι στον τομέα αυτόν είχαν κάποιες σημαντικές επιτυχίες. Ετσι στις 22 Σεπτεμβρίου το υποβρύχιο «U9» βύθισε σε μία ώρα και σε απόσταση 48 χλμ. από τις ολλανδικές ακτές τρία παλαιά θωρακισμένα καταδρομικά («Aboukir», «Hogue» και «Cressy»), ενώ στις 15 Οκτωβρίου, στη Βόρεια θάλασσα, το καταδρομικό «Hawke». Λίγες ημέρες αργότερα, το «U27» βύθισε, ανοικτά του γαλλικού λιμένα του Καλαί, το υδροπλανοφόρο «Hermes». Η μεγαλύτερη, όμως, επιτυχία τους υπήρξε η βύθιση του νεότευκτου θωρηκτού «Audacious», στις 27 Οκτωβρίου, βόρεια της Ιρλανδίας, από μία και μοναδική νάρκη, η οποία ακολουθήθηκε, τη νύκτα της 30ής προς την 31η Δεκεμβρίου, από τη βύθιση του παλαιότερου θωρηκτού «Formidable» στη Μάγχη από το «U24».
Η έκρηξη του πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, βρήκε τις δύο κύριες αντίπαλες δυνάμεις (Μεγάλη Βρε
τανία και Γερμανία) με εξαιρετικό ισχυρούς πολεμικούς στόλους. Η κούρσα στους ναυτικούς εξοπλισμούς, η οποία α- ποτέλεσε μία από τις αιτίες της σύγκρουσης, είχε οδηγήσει στη δημιουργία νέων εξελιγμένων σκαφών επιφανείας, ιδίως θωρηκτών και καταδρομικών μάχης (1). Δεν πρέπει να λησμονείται ότι το 1914 η πολεμική αεροπορία και ειδικά η ναυτική μόλις που έκαναν τα πρώτα δειλά τους βήματα.Ετσι, οι ναυτικοί στόλοι εξακολουθούσαν να αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο επίδειξης δύναμης και αποφασιστικότητας των διαφόρων χωρών.
Είναι αναμφίβολο ότι αριθμητικά η Βρετανία υπερτερούσε σημαντικά σε αριθμό σκαφών. Ετσι, οι Γερμανοί ηγέτες απέφευγαν μια γενικευμένη σύγκρουση, τα αποτελέσματα της οποίας μπορεί να ήταν καταστροφικά για τον στόλο τους και να επηρέαζαν αρνητικά τόσο τις πολεμικές επιχειρήσεις όσο και το ηθικό του γερμανικού λαού. Αξιο αναφοράς είναι, επίσης, το γεγονός ότι η Βρετανία κυριαρχούσε στις θάλασσες από αιώνες και ευρισκόμενη -εκείνη την περίοδο- στο απόγειο της δύναμής της διέθετε μεγάλες και ισχυρές αποικίες σε όλη την υδρόγειο όπου υπήρχαν σημαντικότατες ναυτικές βάσεις και δυνάμεις. Κατά συνέπεια, η τροφοδοσία με αγαθά των βρετανικών νήσων ήταν εξασφαλισμένη. Αντίθετα, η Γερμανία είδε τις ναυτικές επικοινωνίες της με τον έξω κόσμο να συρρικνώνονται και, κατά συνέπεια, να αρχίσουν να ελλείπουν κρίσιμα -ιδίως για τη στρατιωτική βιομηχανία- υλικά.
Με βάση τα πιο πάνω γεγονότα, οι Βρετανοί στην ουσία ακολουθούσαν αμυντική τακτική. Αυτό που κυρίως τους ενδιέφερε ήταν η απρόσκοπτη τροφοδοσία της πατρίδας τους και όχι η καταναυ- μάχηση του εχθρικού στόλου.Με βάση τον σχεδίασμά αυτόν και βοηθούμενοι από τη γεωγραφική τους θέση είχαν οργανώσει συστηματικές περιπολίες απέναντι από τις γερμανικές ακτές, επιτηρώντας τις αντίπαλες δυνάμεις. Εάν ο εχθρικός στόλος αποφάσιζε να κινηθεί επιθετικά, πίστευαν ότι θα είχαν τον χρόνο για να συγκεντρώσουν τις απαραίτητες δυνάμεις και να τον κατανικήσουν.
Ετσι οι Γερμανοί, εφόσον
Ο Β ρ ετα ν ό ς αντιναύαρχος Ν τέ ιβ ιν τ Μ π ήτυ .
Ο Γερμανός υποναύαρχος Φ ραντς ψον Χίππερ.
ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣΑυτές οι επιτυχίες όμως, όσο σημαντικές και να ή
ταν (η βύθιση του «Audacious» προκάλεσε τρόμο στο Βρετανικό Ναυαρχείο που προσπάθησε να τη διατηρήσει κρυφή από την κοινή γνώμη), δεν μπόρεσαν από μόνες τους να μειώσουν σημαντικά την αριθμητική διαφορά μεταξύ των δύο πλευρών. Ετσι, το γερμανικό Ναυτικό Επιτελείο σχεδίασε, επί πλέον των παραπάνω, και ενέκρινε σχέδιο επιδρομών και βομβαρδισμών παράλιων βρετανικών πόλεων και στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Τις επιδρομές θα διενεργούσαν καταδρομικά συνοδευόμενα από αντιτορπιλι- κά, ενώ αντικειμενικός τους σκοπός ήταν η παγίδευση των τμημάτων του βρετανικού στόλου τα οποία θα έσπευδαν «επί σκηνής», και η καταστροφή τους από τον βαρύ γερμανικό στόλο των θωρηκτών ο οποίος θα ενέδρευε σχετικά κοντά.
Πράγματι, στις 3 Νοεμβρίου, δύναμη αποτελού- μενη από τρία καταδρομικά μάχης και τέσσερα ελαφρά καταδρομικά επέδραμε εναντίον του Γιάρμουθ, το οποίο και κανονιοβόλησε ανενόχλητη χωρίς να προλάβουν να αντιδράσουν οι Βρετανοί. Παρόμοια επιχείρηση έλαβε χώρα στις 16 Δεκεμβρίου, όταν βομβαρδίστηκαν στρατιωτικοί στόχοι στις περιοχές των πόλεων Χάρτλπουλ, Σκάρμπορο και Γουίτμπυ, από δύναμη τεσσάρων καταδρομικών μάχης που συνοδεύονταν από ελαφρά καταδρομικά και αντιτορπιλι- κά. Στην περίπτωση αυτήν οι Βρετανοί που ανέμεναν τη γερμανική κίνηση, είχαν αναπτύξει σε επίκαιρα σημεία κατάλληλες δυνάμεις. Και πάλι, όμως, απέτυχαν να εμπλακούν με τα εχθρικά πλοία που, εκμεταλλευόμενα και την επικρατούσα χαμηλή ορατότητα, επέστρεψαν στις βάσεις τους ανενόχλητα.
Τα αποτελέσματα των παραπάνω επιχειρήσεων δεν ικανοποίησαν κανέναν από τους δύο αντιπάλους.
5 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Κ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
4
Οι Βρετανοί δεν κατάφεραν ούτε να αναχαιτίσουν τη γερμανική επιδρομή, ούτε να καταστρέψουν τα εχθρικά πλοία. Ταυτόχρονα και για τον λόγο ότι τέτοιου είδους ενέργεια εναντίον των βρετανικών νησιών δεν είχε λάβει χώρα για δύο αιώνες, προκλήθηκε μεγάλη αναστάτωση στην κοινή γνώμη. Επιπλέον, ένα από τα γερμανικά ελαφρά καταδρομικά πόντισε νάρκες κοντά στα βρετανικά παράλια, γεγονός που επρό- κειτο να προκαλέσει μελλοντικά την απώλεια αρκετών εμπορικών και πολεμικών σκαφών. Αλλά και οι
γάλη ακρίβεια να εντοπίζουν τις κινήσεις των γερμανικών πολεμικών πλοίων. Επρόκειτο για ένα «μυστικό όπλο» που βοήθησε σε σημαντικότατο βαθμό τη βρετανική πλευρά κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Οι Γερμανοί, βέβαια, σύντομα αντιλήφθηκαν ότι οι αντίπαλοί τους «διάβαζαν» τα μηνύματά τους. Ετσι άλλαζαν συχνά τους κώδικές τους πιστεύοντας ότι θα κατάφερναν να τους ξεγελάσουν. Μάταια όμως. Είτε από τύχη, καθώς βιβλία με νέους κώδικες ανακαλύφθηκαν τόσο σε ένα γερμανικό υποβρύχιο όσο και σε ένα αερόπλοιο (Zeppelin), είτε κυρίως από υπομονή, επιμονή και δεξιότητα, οι Βρετανοί συνέχιζαν να πλη-
Γερμανοί, οι οποίοι είχαν δώσει μεγάλη δημοσιότητα στην τελευταία επιδρομή, δεν κατάφεραν να αποκόψουν και να καταστρέψουν κάποιο τμήμα των αντίπαλων δυνάμεων, επιδίωξη που αποτέλεσε και τον κύριο λόγο της διενέργειάς της.
Το κ ατα δρ ομ ικό μάχης «Seydlitz» α π οτελούσ ε βελτίω ση τη ς κλάσης «M oltke».
ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΟΠΛΟΟι αρχικές κ ινήσεις των αντιπάλω ν στη ναυμαχία του Ν τό γ κ ερ Μπανκ.
διενεργηθείσα έρευνα οι Ρώσοι ανακάλυψαν το πτώμα ενός σηματωρού που έφερε επάνω του τα βιβλία με τους κρυπτογραφικούς κώδικες του Γερμανικού Ναυτικού, τα οποία, όπως ήταν φυσικό, απέστειλαν στη Βρετανία. Επίσης, στις 17 Οκτωβρίου, οι Βρετανοί ανακάλυψαν σε ένα γερμανικό αντιτορπιλικό που βυθιζόταν, απόρρητους χάρτες της Βόρειας θάλασσας και επιχειρησιακούς κώδικες που χρησιμοποιούσε το αντίπαλο Ναυτικό για να διαπιστώνει τις τοποθεσίες όπου βρίσκονταν φίλια και εχθρικά σκάφη.
Αμέσως οι Βρετανοί, για να εκμεταλλευθούν τα δύο αυτά απρόσμενα δώρα, οργάνωσαν ένα ιδιαίτερο και σε ελάχιστους γνωστό τμήμα στο Ναυαρχείο τους, το περίφημο «Δωμάτιο 40» (Room 40), ενώ ταυτόχρονα δημιούργησαν και σταθμούς παρακολούθησης εκπομπών ασυρμάτου κατά μήκος των ανατολικών και νοτιοανατολικών ακτών της χώρας τους. Ετσι, στο «Δωμάτιο 40» ειδικοί, μελετώντας τους κρυπτογραφη- μένους κώδικες, τους χάρτες και τις εκπομπές ασυρμάτου, κατάφερναν με με-
ΝΟΡΒΗΓΙΑ:άπα Φλόου
ιομαρτυ
ΒΟΡΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ
ΔΑΝΙΑ
ΧόρτλπουλΓουίτμπυ ·
Σκάρμπαρο · ΝάρκεςA W
ΓιάρμουΘ ·ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Χάργουιτς Λονδίνο · μ
Γιατί, όμως, ανέμεναν οι Βρετανοί την τελευταία επίθεση; Στις 26 Αυγούστου 1914, το γερμανικό ελαφρύ καταδρομικό «Magdeburg» προσάραξε στον κόλπο της Φινλανδίας, με αποτέλεσμα να καταστραφεί από ρωσικά πλοία. Κατά τη
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ I 5 3
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Παρ
ασκε
υή
Ευγ
ενικ
ού/Γ
ΝΩ
ΜΩ
Ν
Εκδο
τική
2013
Εναέριαφ ω τογρα φ ία του « D e r fflinger».
ροφορούνται με αρκετή ακρίβεια και, κατά συνέπεια, να αναμένουν τις εχθρικές κινήσεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το βρετανικό αυτό «σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης» είχε ενημερώσει, από το πρωί της 15ης Δεκεμβρίου, το Ναυαρχείο για τον ακριβή αριθμό των εχθρικών σκαφών που την επομένη επρόκειτο να επιτεθούν εναντίον των βρετανικών πόλεων. Ασυνεννοησία, όμως, μεταξύ των διοικητών των επί μέρους ναυτικών στολίσκων και ακατάλληλες καιρικές συνθήκες στέρησαν από τους Βρετανούς μια πιθανή μεγάλη επιτυχία.
Η ΝΕΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΪΟΔΟΣΣτο μεταξύ, η βρετανική κοινή γνώμη και ο Τύπος
είχαν εξαγριωθεί και κατηγορούσαν τους Γερμανούς για εγκλήματα και παραβίαση της Συνθήκης της Χάγης, την οποία είχαν συνυπογράψει. Και αυτό γιατί στο Σκάρμπορο είχαν σκοτωθεί 86 άτομα και είχαν τραυματιστεί άλλα 424. Ταυτόχρονα, όμως, αιωρείτο και τίθετο και το εξής ερώτημα: «Πού είναι το Ναυτικό;» Ετσι, για να προλάβει μελλοντικές επιθέσεις και για να καταφέρει να παγιδεύσει τον διοικητή της γερμανικής δύναμης που εκτελούσε τις επιδρομές υποναύαρχο Χίππερ (2), το Βρετανικό Ναυαρχείο μετακίνησε τα καταδρομικά μάχης του αντιναυάρχου Μπή- τυ (3) από το Κρόμαρτυ της βόρειας Σκωτίας στο Ρο- σάιθ, κοντά στο Εδιμβούργο, πολύ νοτιότερα.
Και η ευκαιρία παρουσιάστηκε. Το μεσημέρι της 23ης Ιανουαρίου 1915, οι υπεύθυνοι του «Δωματίου 40» ενημέρωσαν το Ναυαρχείο ότι οι Γερμανοί «ξαναέρχονταν». Αμέσως ειδοποιήθηκε ο Μπήτυ να είναι έτοιμος για απόπλου με όλα τα καταδρομικά μάχης, τα ελαφρά καταδρομικά και τα μεγάλα αντιτορπιλικά.
Από τα αποκρυπτογραφημένα γερμανικά μηνύματα δεν μπορούσε να γίνει αντιληπτός ο ακριβής στόχος της νέας εξόδου. Ετσι, αρχικά υποτέθηκε ότι επρόκειτο για μια επανάληψη της τελευταίας επιδρομής και οι διαταγές που εκδόθηκαν ήταν προς την κατεύθυνση να την αποτρέψουν. Αυτό στην
Εναέριαφ ω τογρα φ ία του «Inflexible», α δελφ ού σ κάφ ους του « Indom itable».
πράξη σήμαινε ότι το Βρετανικό Ναυαρχείο θεωρούσε ότι ο Χίππερ θα ενεργούσε τελείως μόνος του και δεν θα είχε την, από απόσταση, υποστήριξη του βαρέος γερμανικού στόλου. Κατά συνέπεια αποφάσισε να μη δοθεί εντολή στον αντίστοιχο βρετανικό να κινηθεί βοηθητικά προς τον Μπήτυ, από το ορμητήριό του στο Σκάπα Φλόου των νησιών Ορκνευ, βόρεια της ηπειρωτικής Σκωτίας. Βέβαιο, όμως, θεωρήθηκε ότι ο Χίππερ θα απέπλεε στις 17.45 της 23ης Ιανουα- ρίου και θα έφθανε -τουλάχιστον- μέχρι το Ντόγκερ Μπανκ (4). Πράγματι, στόχος της γερμανικής ενέργειας ήταν οι ελαφρές βρετανικές δυνάμεις που περι- πολούσαν στη συγκεκριμένη περιοχή, οι οποίες θα γινόταν προσπάθεια να εκμηδενιστούν. Με την πάροδο, όμως, των ωρών επικράτησαν νέες απόψεις και τελικά, αργά το απόγευμα, δόθηκε εντολή στον στόλο των θωρηκτών για άμεσο απόπλου. Στις 21.00, ο διοικητής του ναύαρχος Τζέλικο έβγαλε τα πλοία του από τη βάση τους και κατευθύνθηκε νότια. Οι Βρετανοί ήλπιζαν τώρα ότι θα κατάφερναν να παγιδεύσουν τους αντιπάλους και, βασιζόμενοι στις ασυγκρίτως υπέρτερες δυνάμεις τους, να τους καταστρέψουν.
Αλλά και το Γερμανικό Ναυαρχείο θεωρούσε ότι ήταν αδύνατο για τον βαρύ βρετανικό στόλο να απο- πλεύσει εγκαίρως ώστε να προλάβει να έλθει σε επαφή με τις δυνάμεις του Χίππερ. Αγνοούσε ότι η διαταγή προς τον υποναύαρχο για απόπλου είχε ληφθεί και αποκρυπτογραφηθεί από την αντίπαλη πλευρά. Ετσι, ο αρχηγός του Στόλου Ανοικτής Θαλάσσης φον Ινγκενολ όχι μόνο δεν χρησιμοποίησε τα θωρηκτά του για να τον υποστηρίξει, αλλά απέστειλε και την τρίτη μοίρα, που περιελάμβανε τα ισχυρότερα πλοία του, για γυμνάσια στη Βαλτική θάλασσα.
Οπως, λοιπόν, είχαν εξελιχθεί τα πράγματα, ούτε τα βρετανικά θωρηκτά θα προλάβαιναν να επέμ- βουν, ούτε φυσικά τα γερμανικά, η πλευρά των οποίων βρισκόταν στο απόλυτο σκοτάδι αναφορικά με το γεγονός ότι οι αντίπαλοι γνώριζαν τις γερμανικές κινήσεις. Στη «σκηνή» είχαν μείνει ως πρωταγωνιστές ο Μπήτυ, ο Χίππερ, οι αξιωματικοί, τα πληρώματα και τα πλοία τους και ήταν αυτοί που θα παρουσίαζαν το «έργο».
01 ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣΤην ημέρα των Χριστουγέννων του 1914, επτά
βρετανικά υδροπλάνα εκτέλεσαν μία θαρραλέα επιδρομή εναντίον της βάσης των αερόπλοιων στο Κουξχάφεν, στη γερμανική ακτή της Βόρειας θάλασσας. Η επίθεση προκάλεσε ασήμαντα αποτελέσματα εξαιτίας της πυκνής ομίχλης, δημιούργησε όμως αναστάτωση στα πλησίον ευρισκόμενα γερμανικά πολεμικά σκάφη. Ετσι, στην προσπάθειά του να κινηθεί προς την ανοικτή θάλασσα, το καταδρομικό μάχης «Von der Tann» συγκρούστηκε με ένα ελαφρύ καταδρομικό και υπέστη ζημιές που το έθεσαν εκτός μάχης για σημαντικό χρονικό διάστημα. Κατά συνέπεια, τα διαθέσιμα καταδρομικά μάχης του Χίππερ μειώθηκαν κατά ένα, αφού το «Von der Tann» ανήκε στη δύναμή του η οποία πλέον αποτελείτο από τα «Seydlitz» (ναυαρχίδα), «Moltke» και «Derfflinger», καθώς και το θωρακισμένο καταδρομικό «Blücher». Τα συνόδευαν
5 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
τα ελαφρά καταδρομικά «Grandenz», «Stralsund», «Kolberg» και «Rostock», ένας στολίσκος και δύο ημι- στολίσκοι αντιτορπιλικών.
Τα τρία καταδρομικά μάχης ήταν νεώτατα, ταχέα και εξαιρετικά ισχυρά πλοία. Παλαιότερο -αν μπορεί να το αποκαλέσει κάποιος έτσι- ήταν το «Moltke», η ναυπήγηση του οποίου είχε ολοκληρωθεί το 1912, ακολουθούσε το «Seydlitz» του 1913, ενώ νεώτερο ήταν το «Derfflinger» του 1914. Το πλήρες εκτόπισμά τους ήταν, 25.200 t για το «Moltke», 27.850 t για το «Seydlitz» και 31.0001 για το «Derfflinger», ενώ η ταχύτητά τους ήταν 25,5 kts για το πρώτο και 26,5 kts για τα άλλα δύο. Ο κύριος οπλισμός των δύο πρώτων α- ποτελείτο από 10 πυροβόλα των 280 mm σε πέντε δίδυμους πύργους (ένας στην πλώρη, δύο στην πρύμνη και δύο στο κέντρο), ενώ του τρίτου από οκτώ πυροβόλα των 305 mm σε τέσσερις δίδυμους πύργους (δύο στην πλώρη και δύο στην πρύμνη). Ο δευτερεύων οπλισμός ήταν σχεδόν ίδιος σε όλα και αποτελείτο από 12 πυροβόλα των 150 mm στο καθένα και 12 (οκτώ στο «Derfflinger») πυροβόλα των 88 mm, σε μονούς πύργους. Εφεραν, επίσης, από τέσσερις τορπιλοβλητικούς σωλήνες των 500 mm.
Το «Blücher» ανήκε στην κατηγορία των θωρακισμένων καταδρομικών, ήταν δε το τελευταίο του είδους του που είχε κατασκευαστεί στη Γερμανία (το 1908) και θεωρείτο ένα υβριδικό σκάφος, κάτι δηλαδή σαν μετάβαση από τα θωρακισμένα καταδρομικά στα καταδρομικά μάχης. Διέθετε πλήρες εκτόπισμα 15.500 t, κύριο οπλισμό 12 πυροβόλα των 210 mm σε έξι δίδυμους πύργους (ένας στην πλώρη και στην πρύμνη και δύο σε κάθε πλευρά) και δευτερεύοντα οκτώ μονά πυροβόλα των 150 mm. Μαζί με το ρωσικό «Rurik», βρετανικής κατασκευής του 1906 και εκτοπίσματος 15.000 t, είναι τα μεγαλύτερα ναυπηγηθέντα θωρακισμένα καταδρομικά παγκοσμίως. Θεωρείτο καλό πλοίο, το είδος του όμως είχε ήδη ξεπεραστεί από την εξέλιξη στη ναυπηγική, ενώ το μεγάλο του μειονέκτημα ήταν ότι υστερούσε σε ταχύτητα, σε σχέση με τα τρία καταδρομικά μάχης, κατά 3-4 kts, καθώς στη σύγκρουση που ακολούθησε αυτά κατάφεραν και προσέγγισαν ταχύτητες μέχρι και 27 kts, ενώ το ίδιο μόνον 23 kts (5).
Στην απέναντι όχθη, ο Μπήτυ είχε αναδιοργανώσει τις δυνάμεις του χωρίζοντάς τες σε δύο μοίρες. Η πρώτη αποτελείτο από τα καταδρομικά μάχης «Lion» ^στο οποίο επέβαινε ίδιος-,«Tiger» και «Princess Royal», ενώ η δεύτερη από το «New Zealand» (ναυαρχίδα του υποναυάρχου Αρθουρ Μούρ) και το «Indomitable». Συνοδεία τους θα είχαν την 1η Μοίρα Ελαφρών Καταδρομικών υπό τον πλοίαρχο Γκού-
Γο άτυχο «Blücher», που β υ θ ίσ τη κ ε στη ναυμαχία του Ν τό γ κ ερ Μπανκ.
To «Princess Royal», α δελφ ό πλοίο του «Lion», κα&ώς ο δ η γ ε ί δύο άλλα κατα δρ ομ ικά μάχης σε βρ ετα ν ικά νερά, το καλοκα ίρ ι του 1914.
ντενο. Στις δυνάμεις αυτές θα προστίθεντο και οι αντίστοιχες του πλοιάρχου Τίργουιτ, οι οποίες αποτε- λούντο από ένα μίγμα ελαφρών καταδρομικών και α- ντιτορπιλικών έχοντας ως βάση το Χάργουιτς. Ολα τα βρετανικά πλοία θα συναντώντο βορειοανατολικά του Ντόγκερ Μπανκ το πρωί της 24ης Ιανουαρίου.
Οπως γίνεται αντιληπτό, οι βρετανικές δυνάμεις είχαν σημαντική υπεροχή έναντι των αντίστοιχων γερμανικών, ενώ διέθεταν ισχυρότερο πυροβολικό και υπέρτερη ταχύτητα. Από την άλλη μεριά, τα γερμανικά πλοία διέθεταν καλύτερες θωρακίσεις και περισσότερα και ανθεκτικότερα υδατοστεγή διαμερίσματα.
Τα «Lion» και «Princess Royal» ανήκαν στην ίδια κλάση, διέθεταν πλήρες εκτόπισμα 29.7001 και η ναυπήγησή τους είχε ολοκληρωθεί το 1912-13. Διέθεταν ως κύριο οπλισμό οκτώ πυροβόλα των 343 mm σε τέσσερις δίδυμους πύργους (δύο στην πλώρη και δύο στην πρύμνη) και ως δευτερεύοντα 16 μονά πυροβόλα των 102 mm, ενώ η ταχύτητά τους έφθανε τους26.5 kts. Το «Tiger» ήταν το νεώτερο και μεγαλύτερο όλης της βρετανικής «παρέας», αφού η κατασκευή του είχε ολοκληρωθεί το 1914 και εκτόπιζε 35.150 t. Ο κύριος οπλισμός του ήταν όμοιος με των προηγούμενων δύο (μόνο που ο τρίτος δίδυμος πύργος απείχε του τέταρτου πρυμναίου και βρισκόταν προς το κέντρο του πλοίου), ενώ ο δευτερεύων αποτελείτο από 12 μονά πυροβόλα των 152 mm και δύο, επίσης μονά, των 76 mm, ενώ η ταχύτητά του έφθανε τους 28 kts. Και τα τρία πλοία διέθεταν τορπιλοσωλήνες των 533 mm: τα «Lion» και «Princess Royal» από δύο, ενώ το «Tiger» τέσσερις. Το παλαιότερο από τα βρετανικά σκάφη ήταν το «Indomitable», ναυπήγησης 1906-08. Διέθετε εκτόπισμα 20.000 t και, αρχικά, ανέπτυσσε ταχύτητα25.5 kts. Ως κύριο οπλισμό έφερε οκτώ πυροβόλα των 305 mm σε τέσσερις διπλούς πύργους (ένας στην πλώρη και ένας στην πρύμνη) και από έναν στα πλευρικά, ενώ ως δευτερεύοντα 16 μονά πυροβόλα των 102 mm. Εφερε, επίσης, και πέντε τορπιλοσωλήνες των 457 mm. To «New Zealand», με εκτόπισμα 22.1351 και ταχύτητα 25 kts είχε ολοκληρωθεί το 1912. Ως κύριο οπλισμό έφερε οκτώ πυροβόλα των 305 mm σε τέσσερις διπλούς πύργους (ένας στην πλώρη, ένας στην πρύμνη και δύο στο κέντρο) και ως δευτερεύοντα 16 μονά πυροβόλα των 102 mm. Διέθετε, επίσης, και πέντε τορπιλοσωλήνες των 457 mm.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ I 5 5
Το γερμανικό κ ατα δρ ομ ικό μάχης «M oltke».
Εντυπω σιακή φ ω τογραφ ία του
«N ew Zealand» σ το λιμάνι του Γ ουέλ ινγκτον
τη ς ομώ νυμης χώ ρας, το 1919.
Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ είχε «ξαναπιάσει» τέτοια ταχύτητα και φυσικά ούτετότε μπόρεσαν να τη φθάσουν, πολύ περισσότερο μάλιστα το «Indomitable» και το «New Zealand», παρά τις βελτιώσεις που είχε δεχθεί στις μηχανές του. Πάντως, αυτό που καθυστερούσε περισσότερο και έμενε πίσω από τα άλλα τέσσερα ήταν το «Indomitable». Από την άλλη πλευρά, ο Χίππερ είχε, αρχικά, υποθέσει ότι βρισκόταν αντιμέτωπος με πλοία έναντι των οποίων υπερτερούσε σε ταχύτητα και έτσι δεν είχε ανησυχήσει ιδιαίτερα. Οταν, όμως, διαπίστωσε ότι οι αντίπαλοί του κέρδιζαν έδαφος, αντιλήφθηκε το λάθος του και διέταξε αύξηση ταχύτητας, φροντίζοντας όμως να είναι τέτοια ώστε να μπορεί να ακολουθεί το «Blücher». Ο Γερμανός υποναύαρχος προηγείτο επί του «Seydlitz» και ακολουθούσαν, κατά σειρά, το «Moltke», το «Derfflinger» και το «Blücher», με τα ελαφρά καταδρομικά και τα αντιτορπιλικά να κινούνται μπροστά και λίγο δεξιά. Στο αντίπαλο στρατόπεδο ο Μπήτυ, επί του « Lion», οδηγούσε την κούρσα και ακολουθούσαν το «Tiger», το «Princess Royal», το «New Zealand» και το «Indomitable».
Με την απόσταση μεταξύ των δύο αντιπάλων να μειώνεται αργά αλλά σταθερά, ο Μπήτυ διέταξε στις 08.52 μία διερευνητική βολή στα 18.300 μ., η οποία δεν έφθασε τα γερμανικά πλοία. Δύο λεπτά αργότερα ακολούθησε μία δεύτερη στα 18.500 μ., η οποία τα προσπέρασε. Με αυτόν τον τρόπο οι Βρετανοί προσδιόρισαν την απόσταση που τους χώριζε από τον εχθρό. Οι Γερμανοί δεν απάντησαν αμέσως, το έκαναν όμως στις 09.00 περίπου. Ταυτόχρονα και ο Μπήτυ έδωσε εντολή για πυρ στα υπόλοιπα τέσσερα καταδρομικά και έτσι η σύρραξη γενικεύθηκε. Ομως, το «Indomitable» αδυνατούσε να προλάβει τα υπόλοιπα και έτσι έμενε πίσω, δίχως να συμμετέχει προσωρινά στη μάχη.
Ετσι είχαν τα πράγματα, όταν η βρετανική ναυαρχίδα εξέπεμψε το παρακάτω αμφιλεγόμενο σήμα που έμελλε να έχει σοβαρότατες επιπτώσεις στην έκβαση της μάχης: «Προσβάλετε το αντίστοιχο πλοίο στην εχθρική γραμμή». Καθώς, όμως, δεν αναφέρθηκαν ονομαστικά τα σκάφη, δημιουργήθηκε αμέσως σύγχυση και πρόβλημα, αφού τα βρετανικά ήταν πέντε και τα γερμανικά τέσσερα. Πρόθεση του Μπήτυ ήταν να προσβάλουν, το «Lion» το «Seydlitz», το «Tiger» το «Moltke» , το «Princess Royal» το «Derfflinger» και το «New Zealand» το «Blücher, εφόσον το «Indomitable» βρισκόταν ακόμα εκτός βεληνεκούς. Εξαιτίας, όμως, της ασάφειας του σήματος αλλά και του γεγονότος ότι ο κυβερνήτης του «Tiger» Χένρυ Πέλυ πίστευε ότι όλη η βρετανική δύναμη -συμπεριλαμβανομένου δηλαδή και του «Indomitable» - συμμετείχε στη μάχη,
Οι Βρετανοί είχαν πράγματι ένα «βρετανικό ραντεβού». Ετσι στις 07.00 της 24ης Ιανουαρίου και ενώ ακόμη δεν είχε ξημερώσει, ο Μπήτυ, συνοδευόμενος από τις δυνάμεις του Γκούντενο, συναντήθηκε με τον Τίργουιτ, όπως ακριβώς προέβλεπε το σχέδιό τους. Λίγο αργότερα, το πρώτο πρωινό φως αποκάλυπτε μια γαλήνια θάλασσα και μια ημέρα με εξαιρετική ορατότητα.
Η ησυχία, όμως, δεν διήρκεσε για πολύ. Λίγο αργότερα, οι «προφυλακές» των δύο αντιπάλων συναντή- θηκαν και, μοιραία, η σύγκρουση ξεκίνησε. Το γερμανικό ελαφρύ καταδρομικό «Kolberg» συναντήθηκε με το αντίστοιχο βρετανικό «Aurora» και τα συνοδά αντι- τορπιλικά του και αντηλλάγησαν αρκετοί κανονιοβολισμοί, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τα δύο καταδρομικά ενημέρωσαν τους αρχηγούς τους, οι οποίοι έλαβαν και τις αποφάσεις τους. Ετσι, ο Χίππερ, διαθέτοντας πρόσθετες πληροφορίες τόσο από ένα άλλο ελαφρύ καταδρομικό, το «Stralsund», όσο και από το «Blücher», για πολλούς και πυκνούς καπνούς (από τις καπνοδόχους των βρετανικών σκαφών) που πλησίαζαν από βόρεια-βορειοδυτικά, και αντιλαμβανόμενος ότι βρισκόταν αντιμέτωπος με υπέρτερες δυνάμεις, συγκέντρωσε τα πλοία του και λαμβάνοντας νοτιοανατολική πορεία κατευθύνθηκε προς τη βάση του. Γνώριζε, ταυτόχρονα, ότι δεν μπορούσε να βασίζεται στη βοήθεια του βαρέος γερμανικού στόλου. Από την άλλη πλευρά ο Μπήτυ, αν και δεν μπόρεσε να παρεμβάλει τις δυνάμεις του μεταξύ των γερμανικών και της βάσης τους αποκόπτο- ντάς τους έτσι την οδό διαφυγής, πίστευε ακόμη ότι μπορούσε να τις προλάβει για τον λόγο ότι σε αυτές περιλαμβανόταν το βραδύ «Blücher».
Ετσι η κατάσταση, όπως είχε διαμορφωθεί, ήταν μια δίωξη με αντίθετες επιδιώξεις για τους δύο αντιπάλους. Σταδιακά, ο Μπήτυ διέταξε αύξηση της ταχύτητας των πλοίων του από τους 24 στους 25, ύστερα στους 26 και τελικά στους 29 kts, εφόσον κάτι τέτοιο κρινόταν απαραίτητο. Κανένα από τα σκάφη του δεν
Ο Β ρ ετα νό ς ναύαρχος Τζων Τζέλικο.
5 6 I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η U T O P I A
θεώρησε (ο Πέλυ) ακολουθώντας σωστή πρακτική ότι το πλοίο του και το «Lion» θα συγκέντρωναν τα πυρά τους στο προπορευόμενο «Seydlitz», ενώ τα υπόλοιπα τρία βρετανικά θα προσέβαλλαν τα απέναντι τους γερμανικά.
Ετσι, αυτή η ασυνεννοησία σε μια κρίσιμη στιγμή της μάχης άφησε το «Moltke» στο απυρόβλητο. Ταυτόχρονα, τα γερμανικά πλοία, ακολουθώντας τη σοφή εντολή του Χίππερ η οποία βασιζόταν στο παλαιό δόγμα «κτυπάτε την κεφαλή», είχαν συγκεντρώσει τα πυρά τους στο «Lion» με το ανενόχλητο «Moltke» να κάνει «πρακτική άσκηση» επ’ αυτού.
Κατά συνέπεια ήταν αναμενόμενο αυτό που ακολούθησε. Από τις 10.00 και μετά η βρετανική ναυαρχίδα άρχισε να δέχεται συνεχή πλήγματα. Στις 10.18, μάλιστα, κτυπήθηκε ταυτόχρονα από δύο οβίδες των μεγάλων πυροβόλων του «Derfflinger», η μία από τις οποίες διέτρησε τη θωρηκτή του ζώνη στην ίσαλο γραμμή, με αποτέλεσμα να εισρεύσει θαλασσινό νερό στο αριστερό διαμέρισμα των μηχανών και να διακοπεί η λειτουργία τους καθώς και η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος. Η πυριτιδαποθήκη του πρώτου πρωραίου πύργου είχε τυλιχθεί στις φλόγες από ένα πλήγμα του «Blücher» απειλώντας ανά πάσα στιγμή το καταδρομικό με καταστροφή, ενώ είχε καταστραφεί και το αριστερό του πυροβόλο. Ολα τα φώτα έσβησαν και το πλοίο έλαβε κλίση 11 μοιρών προς τα αριστερά. Η ταχύτητά του μειώθηκε και, βγαίνοντας εκτός γραμμής, έμεινε σιγά-σιγά πίσω, καθώς οι συναγωνιστές του το προσπερνούσαν συνεχίζοντας τη μάχη.
Το «Lion» εγκατέλειψε τη μάχη στις 10.50, όταν φαινόταν πιθανό ότι και τα τέσσερα γερμανικά καταδρομικά θα μπορούσαν να συντριβούν. Ηδη, το «Blücher» είχε κτυπηθεί στους ατμαγωγούς σωλήνες, με αποτέλεσμα η ταχύτητά του να μειωθεί στους 17 kts. Αλλά και το «Seydlitz» είχε δεχθεί, στις 09.50, μία βολή από το «Lion», η οποία διαπέρασε τη θωράκισή του και προκάλεσε μεγάλη πυρκαγιά στις αποθήκες πυρομαχικών κάτω από τους δύο πρυμναίους πύρ
Η γέφ υρ α και οπρωραίοςπ ύργοςπυροβόλωνκατα δρ ομ ικούμάχης τύπου«Indom itable».
Οι κ ινήσεις των αντιπάλω ν στη ναυμαχία του Ν τό γ κ ερ Μπανκ.
γους. Εξαιτίας της φωτιάς αυτής και των εκρήξεων που ακολούθησαν, χάθηκαν 160 άνδρες, όλη δηλαδή η ομοχειρία των πύργων. Το πλοίο γλύτωσε, όταν ένας αξιωματικός έστρεψε, με τα γυμνά του χέρια, μια πυρωμένη στρόφιγγα προκαλώντας την κατάκλυση των πυριτιδαποθηκών με θαλασσινό νερό. Ετσι, με περιορισμένες πλέον τις φωτιές, συνέχιζε τον δρόμο του με την ταχύτητά του αμείωτη και τον Χίππερ να συνεχίζει να διευθύνει τη μάχη χωρίς προβλήματα. Ηταν ένα εξαιρετικό παράδειγμα και μια απόδειξη της επιτυχημένης κατασκευής των γερμανικών καταδρομικών μάχης.
Υπήρχαν ακόμη 360 χλμ. θάλασσας μεταξύ των γερμανικών πλοίων και της βάσης τους και όλα, πλέον, φαίνονταν πιθανά, όταν το «Lion», όπως προείπα- με, εγκατέλειψε τη μάχη. Και όχι μόνο αυτό. Ο Μπήτυ πραγματοποίησε άλλα δύο τραγικά σφάλματα. Αρχικά υποστήριξε ότι διέκρινε ο ίδιος προσωπικά το ίχνος ενός περισκοπίου στα δεξιά της παράταξής του, όταν γερμανικά υποβρύχια δεν υπήρχαν στην περιοχή. Φοβούμενος, λοιπόν, ότι είχε πέσει σε μια καλοστημένη παγίδα υποβρυχίων, όπου τον είχε οδηγήσει ο Χίππερ, έστειλε αμέσως το παρακάτω μήνυμα στα υπόλοιπα πλοία: «Στρίψτε όλοι μαζί οκτώ σημεία προς τα αριστερά». Αυτό σήμαινε στροφή 90 μοιρών και απομάκρυνση από τον αντίπαλο σχηματισμό.
Τα λάθη, όμως, του Βρετανού ηγέτη συνεχίστηκαν. Τέσσερα λεπτά μετά το τελευταίο σήμα του έστειλε ένα νέο, διατάζοντας βορειοανατολική πορεία. Εδώ
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ Ι Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ I 5 7
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Παρ
ασκε
υή
Ευγ
ενικ
ού/Γ
ΝΩ
ΜΩ
Ν
Εκδο
τική
2013
θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το «Lion» εξαιτίας των ζημιών του δεν διέθετε ρεύμα για τους προβολείς του και δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ο ασύρματός του. Κατά συνέπεια, ο Μπήτυ έπρεπε να γνωστοποιεί τις εντολές του στους υφισταμένους του με επισείοντες (μικρές σημαίες με συγκεκριμένο νόημα η καθεμία οι οποίες ανηρτώντο στον μεγάλο ιστό του πλοίου). Το προηγούμενο, λοιπόν, σήμα εξακολουθούσε να ανεμίζει, όταν έστειλε άλλο ένα: «Επιτεθείτε στην οπισθοφυλακή του εχθρού». Ο καθένας που μπορούσε να διαβάζει τα σήματα, βλέποντας τα δύο να ανεμίζουν θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο αρχηγός του τον διέτασσε να «επιτεθεί στην οπισθοφυλακή του εχθρού λαμβάνοντας βορειοανατολική πορεία». Ετσι έπραξαν και τα τέσσερα βρετανικά πλοία. Μόνο που βορειοανατολικά τους βρισκόταν μόνο το φλεγόμενο «Blücher» που είχε οριστικά αποκοπεί από την υπόλοιπη γερμανική δύναμη, η οποία πλέον κινείτο «πάση δυνάμει» προς τη διαφυγή και τη σωτηρία. Ο Μούρ, ο αμέσως επόμενος μετά τον Μπήτυ στην ιεραρχία, πίστεψε δικαιολογημένα ότι ο αρχηγός του, ευρισκόμενος σε ένα ακινητοποιημένο πλοίο, θεώρησε μάταια την επιπλέον δίωξη και επεδίωκε τουλάχιστον να βυθίσει το αποκομμένο καταδρομικό. Μάλιστα, ένα τελευταίο σήμα του Μπήτυ που διέταζε τα πλοία του να παραμείνουν κοντά στον εχθρό, δεν προσέφερε τίποτα, καθώς όλα είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το «Blücher». Κατά συνέπεια, το σκηνικό κατέληξε με τη γελοία εικόνα τεσσάρων σκαφών να βομβαρδίζουν ανηλεώς τον πληγωμένο αντίπαλο. Ο αντίπαλος αυτός όμως, όπως συνέβη και με τόσα άλλα γερμανικά πλοία τόσο στον Α ’ όσο και στον Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων και τελικά, έχοντας δεχθεί περισσότερα από 70 πλήγματα, ανα- τράπηκε και βυθίστηκε. Από το πλήρωμά του απωλέ- σθηκαν περί τους 800 άνδρες, ενώ 234 διασώθηκαν από τους Βρετανούς.
Η μάχη είχε τελειώσει. Ο Μπήτυ επέβη τελικά στο «Princess Royal» τρομερά εκνευρισμένος. Η οργή του,
μάλιστα, αυξήθηκε, όταν πληροφορήθηκε ότι ο στόλος των βρετανικών θωρηκτών απείχε μόλις 250 χλμ. από το σημείο της σύγκρουσης. Αυτό σήμαινε πως, εάν το ναυαρχείο τού είχε δώσει εντολή απόπλου το πρωί αντί για το απόγευμα της 23ης, θα ήταν παρών στη μάχη, η εξέλιξη της οποίας θα ήταν ασφαλώς διαφορετική.
ΑΠΟΔΟΣΗ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ - ΑΠΩΛΕΙΕΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Αναμφίβολα, η ναυμαχία κατέληξε σε βρετανική νίκη. Μια νίκη, όμως, η οποία θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερη και καταστρεπτικότερη για τον αντίπαλο. Ηταν περισσότερο μια νίκη γοήτρου παρά ουσίας. Μια νίκη ευχάριστη για το λαϊκό αίσθημα αλλά «δυσάρεστη» για το Ναυτικό. Ο Τύπος αναφέρθηκε στη μεγάλη ήττα του Χίππερ που έτρεξε να σωθεί χάνοντας ένα μεγάλο πλοίο και υφιστάμενος μεγάλες ζημιές στα υπόλοιπα. Επίσης ανέφερε ότι έπειτα από την ήττα τους οι «μεγαλόστομοι» του Βερολίνου δεν θα μπορούσαν πλέον να ισχυρίζονται ότι ο βρετανικός στόλος κρυβόταν με τρόμο μπροστά στον γερμανικό.
Αυτά, όμως, αποτελούσαν ένα ωραίο περιτύλιγμα σε ένα άσχημο δώρο. Στο Ναυτικό μόνον ευχαριστημένοι δεν ήταν. Είχαν απολέσει την ευκαιρία για μια μεγάλη νίκη. Η βύθιση του «Blücher» δεν μπορούσε να καταπνίξει το αίσθημα αποτυχίας και απογοήτευσης που επικρατούσε. Το πρώτο λάθος εντοπίστηκε στην αργοπορημένη απόφαση του Ναυαρχείου για απόπλου των θωρηκτών από το Σκάπα Φλόου. Για την ίδια τη μάχη, όμως, επιρρίφθηκαν ευθύνες τόσο στον Πέλυ όσο και στον Μούρ. «Καταπέλτης» εναντίον του πρώτου υπήρξε ο περίφημος αρχηγός του Ναυτικού Τζάκυ Φίσερ. Τον αποκάλεσε «άνανδρο», επειδή δεν κατάλαβε την πραγματική σημασία των σημάτων του Μπήτυ, με αποτέλεσμα να μείνει το «Moltke» στο απυρόβλητο. Τον κατηγόρησε, επίσης, ότι θα έπρεπε να παρακούσει τις εντολές του αρχηγού του και, εφόσον η ναυαρχίδα είχε αχρηστευθεί, να αναλάβει πρωτοβουλία και να καταδιώξει τα τρία καταδρομικά μάχης.
Λάβρος κατά του Μούρ υπήρξε ο Μπήτυ. Τον κατηγόρησε στον Τζέλικο ότι δεν διέθετε την αναγκαία ιδιοσυγκρασία για να ηγείται μοίρας καταδρομικών μάχης. Και συνέχισε ισχυριζόμενος ότι απώλεσε μια εξαιρετική ευκαιρία, καθώς θα έπρεπε να καταδιώξει τα τρία γερμανικά πλοία και όχι να επικεντρωθεί στο «Blücher», με το οποίο θα μπορούσε εύκολα, εξαιτίας της κατάστασής του, να ασχοληθεί το «Indomitable».
Οπωσδήποτε, οι παραπάνω αιτιάσεις εναντίον των δύο αξιωματικών είναι σε έναν βαθμό δικαιολογημένες. Από την άλλη, η πειθαρχία και η υπακοή στις εντολές των ανωτέρων στο Βρετανικό Ναυτικό είναι πασίγνωστες. Σε αυτές στηρίχθηκε, σε έναν μεγάλο βαθμό, η κυριαρχία του στις θάλασσες της υδρογείου ανά τους αιώνες. Το να τις παρακούσεις, όπως έκανε ο Νέλσον στον Αγιο Βικέντιο και την Κοπεγχάγη (μεγάλες βρετανικές νίκες, στις 14 Φεβρουάριου 1797 εναντίον των Ισπανών και στις 2 Απριλίου 1801 εναντίον των Δανών), όπως ζητούσε ο Φίσερ από
Η καθέλκυση του «Dreadnought» στα ναυπηγεία του ΠόρτσμουΘ, στις 10 Φεβρουάριου 1906. Μια νέα εποχή ξεκινούσε.
Μια άλλη φωτογραφία του «Seydlitz».
5 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
4
τον Πέλυ, δεν ήταν εύκολο. Αλλωστε, Νέλσον δεν γεννιέται κάθε ημέρα.
Οπως και να έχει το πράγμα, ο Μούρ απομακρύνθηκε από τα καταδρομικά μάχης και τοποθετήθηκε διοικητής μιας μοίρας ελαφρών στην περιοχή των Κα- νάριων νήσων. Ο Πέλυ, όμως, τη «γλίτωσε» χάρη στον Μπήτυ, ο οποίος έλαβε υπόψη του τόσο το ακηλίδωτο μητρώο του όσο και το γεγονός ότι οι μετακινήσεις ανώτερων αξιωματικών δεν βοηθούσαν ποτέ στη βελτίωση του ηθικού των πληρωμάτων των σκαφών.
Κατάπληξη προκαλεί η παντελής έλλειψη κριτικής από επίσημα χείλη στις απαράδεκτες κινήσεις του Μπήτυ που, κατά την άποψη του γράφοντος, αποτε- λεί τον κύριο αίτιο της βρετανικής αποτυχίας μαζί με την εσφαλμένη απόφαση του Ναυαρχείου για καθυστερημένο απόπλου των θωρηκτών. Επίσης, καμία κριτική δεν ασκήθηκε ούτε για το υποτιθέμενο υποβρύχιο, ούτε για τα γελοία σήματα που προκάλεσαν σύγχυση και κατηύθυναν λανθασμένα τους υφισταμένους του. Κατά την άποψή μας, αυτό οφείλεται στην εύνοια που του παρείχε ο υπουργός Ναυτικών Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο οποίος με την έναρξη του πολέμου τον είχε διορίσει, παρά την υστέρησή του στην ιεραρχία, διοικητή της μοίρας των καταδρομικών μάχης. Μόνον ο Τζέλικο παρατήρησε ότι θα έπρεπε να είχε δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο θέμα της ευστοχίας του πυροβολικού των πλοίων του, αφού η αστοχία τους, ειδικά του «Tiger», ήταν εξωφρενική. Και πάλι όμως άλλος «πλήρωσε τη νύφη»: ο αξιωματικός πυροβολικού του συγκεκριμένου πλοίου, ο οποίος -φυ- σικά- μόνον άμοιρος ευθυνών δεν ήταν και ο οποίος, με εντολή του Φίσερ, απομακρύνθηκε από τα καθή- κοντά του.
Στη γερμανική πλευρά, η φήμη του Χίππερ ως έξυπνου, επιτυχημένου και θαρραλέου διοικητή των καταδρομικών μάχης εκτινάχθηκε στα ύψη εξαιτίας, κυρίως, της επιτυχημένης διαφυγής του μπροστά σε σαφώς υπέρτερες αντίπαλες δυνάμεις. Αυτός που δί
Η βύ&ιση του γερμανικού καταδρομικού SMS «Blücher».
Το βρετανικό καταδρομικό μάχης Η MS «Tiger».Διακρίνονται οι τέσσερις πύργοι των 343 mm στο διάμηκες του σκάφους.
καια επικρίθηκε ήταν ο φον Ινγκενολ, για τον λόγο ότι δεν διέθεσε τον στόλο των θωρηκτών σε βοήθειά του. ΓΓ αυτό απαλλάχθηκε των καθηκόντων του στις2 Φεβρουάριου και αντικαταστάθηκε από τον ναύαρχο φον Πολ.
Πριν εισέλθουμε στην επί του πεδίου της μάχης κριτική, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η ναυμαχία του Ντόγκερ Μπανκ υπήρξε η πρώτη στην Ιστορία σύγκρουση των νέου τύπου σκαφών, των επονομαζομέ- νων «ντρέντνοτ». Η ονομασία προέρχεται από το πρώτο του είδους βρετανικό θωρηκτό «Dreadnought» («Ατρόμητος»), κατασκευής 1905-1906. Η διαφορά του από τα προηγούμενα θωρηκτά ήταν ότι συνδύαζε υψηλή ταχύτητα χάρη στους κινητήρες ατμοστροβίλων, επαρκή θωράκιση και, ιδίως, ομοιόμορφο κύριο οπλισμό από πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος τοποθετημένα κατά μήκος του άξονα του πλοίου. Επειδή δίκαια κρίθηκε εξαιρετικά επιτυχημένο, όλα τα θωρηκτά και τα καταδρομικά μάχης που κατασκευάστηκαν έκτοτε, από όλες τις ναυτικές χώρες, ήταν του τύπου αυτού. Στο Ντόγκερ Μπανκ, το μόνο «προ- ντρέντνοτ» ήταν το «Blücher». Με μια απλή ματιά στον κύριο οπλισμό τους και στη διάταξή του μπορεί ευκολότατα να γίνει αντιληπτή η βασική διαφορά μεταξύ ενός «ντρέντνοτ» και ενός «πρόντρεντνοτ».
Ο αριθμός των εύστοχων βολών από βρετανικής πλευράς ήταν αξιοθρήνητος. Από τις 1.150 οβίδες των μεγάλων πυροβόλων οι οποίες βλήθηκαν, μόνον
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 9
ΕΠΙΛΟΓΟΣΤον υποχωρούντα γερμανικό στολίσκο έσπευσε,
καθυστερημένα, να συνδράμει ο στόλος των θωρη- κτών υπό τον ναύαρχο φον Ινγκενολ. Το μόνο, όμως, που έκανε ήταν απλώς να τον συνοδεύσει στη 6άση του, αφού η μάχη είχε ήδη από μακρού λήξει.
Από την άλλη, για το «Lion» ήταν ένα αργό και μακρύ ταξίδι επιστροφής καθώς, εξαιτίας της αδυναμίας του να κινηθεί, ρυμουλκείτο από το «Indomitable». Για την αποκατάστασή του απαιτήθη- καν δύο μήνες περίπου εντατικής εργασίας, κατά τους οποίους τοποθετήθηκαν στην τραυματισμένη αριστερή πλευρά του οκτώ νέες θωρηκτές πλάκες των 10 εκατοστών στη θέση των κατεστραμμένων.
Η πρώτη μεγάλη σύγκρουση των νέων γιγάντων των ωκεανών είχε περάσει στην Ιστορία. Θα ακολουθούσαν και άλλες τόσο στον Α' όσο, ιδίως, στον Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι που και αυτοί θα αντικαθίσταντο από καινούργιους, τα αεροπλανοφόρα, καθώς θα έφθανε η στιγμή που θα θεωρούντο παρωχημένοι και ασύμφοροι. Ε3
έξι βρήκαν τον στόχο τους, δηλαδή το 0,50%. Αυτό που υπήρξε τελείως απαράδεκτο ήταν το «Tiger» που επί 355 βολών είχε μία μόνον επιτυχία. Πολύ καλύτερος ήταν από γερμανικής πλευράς, αλλά και πάλι όχι απόλυτα ικανοποιητικός. Από τις 976 οβίδες που έβαλαν τα τρία καταδρομικά μάχης (και στις δύο αναφορές εξαιρείται η περίπτωση του «Blücher»), 22 πέτυχαν τον στόχο τους, δηλαδή 2,1%.
Πώς μπορούν να δικαιολογηθούν αυτά τα αρνητικά ρεκόρ; Απλώς ήταν η πρώτη φορά που τόσο μεγάλα πλοία πολεμούσαν μεταξύ τους, με ταχύτητες που πλησίαζαν τους 30 kts και από αποστάσεις μεταξύ 14,5 και 18 χλμ.Τα σκάφη δονούντο, οι φακοί των παρατηρητών βολής έτρεμαν και έχαναν τους στόχους τους, οι πυκνοί καπνοί των καπνοδόχων και οι πτώσεις των οβίδων στη θάλασσα μείωναν δραματικά την ορατότητα παρά την καθαρότητα της ημέρας. Υπήρξαν πολλές φορές κατά τις οποίες οι αντίπαλοι έριχναν στα τυφλά, καθώς ήταν αόρατοι μεταξύ τους. Επιπλέον, ταγερμανικά αντιτορπιλικά χρησιμοποίησαν προπέτασμα καπνού (καπνός ειδικά και επίτηδες χρησιμοποιούμενος για να δυσχεραίνει την ορατότητα του αντιπάλου), κάτι που συνέβη παγκοσμίως για πρώτη φορά.
Αναφορικά με το «Tiger», καλό θα ήταν να αναφερθούν τα ακόλουθα. Το πλοίο είχε ενωθεί με την υπόλοιπη μοίρα στις 6 Νοεμβρίου 1914 και δεν είχε βάλει ποτέ εναντίον κινούμενου στόχου. Το μισό πλήρωμα του αποτελείτο από συλληφθέντες λιποτάκτες που μόνον πρόθυμοι για μάχη δεν ήταν, με συνέπεια το ηθικό των ανδρών να είναι χαμηλό παρά τις ηρωικές προσπάθειες του Πέλυ. Αναμφίβολα, λοιπόν, αποτε- λούσε μέγα σφάλμα της ναυτικής διοίκησης η επάνδρωση του νεώτερου και ισχυρότερου καταδρομικού μάχης με τέτοιου είδους προσωπικό.
Από πλευράς υλικού όλα πήγαν καλά και στις δύο πλευρές. Οι μηχανές, παρά τις εξαιρετικά υψηλές ταχύτητες για μεγάλο χρονικό διάστημα, λειτούργησαν άψογα. Τα βρετανικά καταδρομικά μάχης, τα οποία τόσο έχουν επικριθεί για την ανθεκτικότητά τους, βρήκαν στο «Lion» μια απόδειξη που μιλούσε για το αντίθετο. Το «Seydlitz», παρά τις τρομερές ζημιές, συνέχισε να «οδηγεί την κούρσα» μέχρι τέλους με την ταχύτητά του αμείωτη. Οι μεθοδικοί Γερμανοί, μάλιστα, αντιλαμβανόμενοι ότι ένα εξαιρετικό πλοίο πα
(1) Το γερμανικό Θωρακισμένο καταδρομικό «Blücher».
(2) Το βρετανικό καταδρομικό μάχης HMS «New Zealand».
(3) Το βρετανικό καταδρομικό μάχης HMS«Indomitable» της κλάσης «Invincible».
(4) Τοκαταδρομικό μάχης Η MS «Princess Royal».
ραλίγο να καταστραφεί από μία μοναδική βολή από τα 15 χλμ., η οποία διέτρησε το ατελώς προστατευ- μένο κατάστρωμά του, προχώρησαν σε γρήγορες κινήσεις για να βελτιώσουν την κατάσταση. Ετσι, τοποθέτησαν πρόσθετες θωρακίσεις και συστήματα κατάσβεσης πυρκαγιάς σε όλα τα θωρηκτά και τα καταδρομικά μάχης τους. Οι βελτιώσεις αυτές αποδείχθηκαν, στην κυριολεξία, πολύτιμες κατά την επακο- λουθήσασα ναυμαχία της Γιουτλάνδης. Αντίθετα, οι Βρετανοί δεν «πήραν το μάθημά τους», πράγμα που πλήρωσαν ακριβά σ’ αυτήν τη ναυμαχία, κατά την οποία έχασαν πέντε εξαιρετικά πλοία εξαιτίας των απροστάτευτων πυριτιδαποθηκών.
Από βρετανικής πλευράς, εκτός των μεγάλων ζημιών του «Lion», ελαφρές υπέστη και το «Tiger», ενώ οι νεκροί ήταν μόνο 15 και οι τραυματίες 80. Οι Γερμανοί, εκτός του γεγονότος ότι έχασαν το «Blücher» και είδαν το «Seydlitz» να γλυτώνει με σοβαρότατες βλάβες, είχαν και ελαφρά κτυπημένο το «Derfflinger». Οι νεκροί τους ανήλθαν στους 954 και οι τραυματίες τους στους 80. Ο μεγάλος αριθμός νεκρών οφείλεται στην απώλεια του «Blücher», το οποίο όμως, εξαιτίας της βρετανικής ασυνεννοησίας, μπορούμε να πούμε ότι έσωσε τα υπόλοιπα γερμανικά πλοία. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, στην αρχή της μάχης ο Χίππερ φρόντιζε ώστε η ταχύτητα του στολίσκου του να είναι τέτοια ώστε το θωρακισμένο καταδρομικό να μπορεί να το ακολουθεί. Μόνον όταν αυτό κτυπήθηκε καίρια και η ταχύτητα του μειώθηκε σημαντικά, το εγκατέλειψε προκειμέ- νου να διαφύγουν τα υπόλοιπα πλοία.
Τέλος θα πρέπει να εξαρθεί η εξαιρετική εργασία του «Δωματίου 40». Αποτελούσε ανεκτίμητη βοήθεια για τους Βρετανούς κυβερνήτες των σκαφών να γνωρίζουν εκ των προτέρων πού, πότε και με ποιους αντιπάλους επρόκειτο να συγκρουστούν.
6 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Η διαφορά μεταξύ θωρηκτών καί καταδρομικών μάχης δεν έγκειτο ούτε στο εκτόπισμα ούτε στο διαμέτρημα των πυροβόλων τους. Υπήρχαν καταδρομικά μάχης με βαρύτερο οπλισμό και μεγαλύτερο εκτόπισμα από διάφορα θωρηκτά. Διέθεταν, όμως, μεγαλύτερες ταχύτητες και ελαφρύτερες θωρακίσεις από αυτά και αυτές ήταν οι ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους. Είχαν, άλλωστε, κατασκευαστεί ως προπομποί και σκάφη αναγνώρισης για τους στόλους των θωρηκτών. Στην πράξη, ένα καταδρομικό μάχης δεν μπορούσε να αντιπαρατεθεί με ένα θωρηκτό και όσες φορές συνέβη κάτι τέτοιο (π.χ. «Hood» εναντίον «Bismarck»), το αποτέλεσμα συνήθως απέβαινε εις βάρος του.2. Ο Φραντς ρίτερ φον Χίππερ (Franz ritter von Hipper) γεννήθηκε στη Βαυαρία το 1863 και εισήλθε στη Ναυτική Ακαδημία το 1881. Κατά τη διάρκεια του Α ’ ΠΠ υπήρξε διοικητής των αναγνωριστικών δυνάμεων του Γερμανικού Ναυτικού. Ελαβε μέρος στις ναυμαχίες του Ντόγκερ Μπανκ και της Γιουτλάνδης. Στην τελευταία μάλιστα και πριν χάσει τη ναυαρχίδα του, το καταδρομικό μάχης «Lutzow», οι δυνάμεις του είχαν βυθίσει δύο βρετανικά καταδρομικά μάχης. Τον Αύγουστο του 1918 διαδέχθηκε τον Σέερ ως διοικητής του γερμανικού Στόλου Ανοικτής Θαλάσσης, θέση που διατήρησε μέχρι το τέλος του πολέμου. Πέθανε το 1932 σε ένα απομονωμένο χωριό στην Κάτω Σαξονία όπου ζούσε για πολλά χρόνια. Εχει μείνει στην Ιστορία ως ένας εξαιρετικός ηγέτης με ευχάριστο χαρακτήρα και απέχθεια για τη δουλειά γραφείου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ουδέποτε υπηρέτησε ούτε στο Γερμανικό Ναυαρχείο ούτε στο Γενικό Επιτελείο, αλλά διήνυσε την καριέρα του στα αγαπημένα του πλοία.3. Ο Ντέιβιντ ΧΜπήτυ (David Beatty) ήταν ιρλανδικής καταγωγής, γεννήθηκε το 1871 και εισήλθε στις τάξεις του Βρετανικού Ναυτικού σε ηλικία 13 ετών, όπως συνηθιζόταν τότε. Υπηρέτησε στην Αφρική και στην Κίνα με επιτυχία, ενώ το 1914 διορίστηκε διοικητής της μοίρας των καταδρομικών μάχης. Στις αρχές του Α ’ ΠΠ, στις 28 Αυγούστου 1914, κατανίκησε μια γερμανική δύναμη ελαφρών καταδρομικών κοντά στην Ελιγολάνδη βυθίζοντας τρία από αυτά. Ωστόσο, λιγότερο επιτυχημένη υπήρξε η δράση του κατά τις ναυμαχίες του Ντόγκερ Μπανκ και της Γιουτλάνδης. Προς το τέλος του 1916 διαδέχθηκε τον Τζέλικο στη διοίκηση του Βρετανικού Μεγάλου Στόλου, θέση που διατήρησε μέχρι τη λήξη του πολέμου. Από το 1919 έως το 1927 διετέλεσε με επιτυχία υπουργός Ναυτικών. Λάτρης του κυνηγιού πέρασε τα λίγα χρόνια της αποστρατείας του με αυτό. Πέθανε στις αρχές του 1936 και κηδεύτηκε στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, ενώ ορειχάλκινη προτομή του βρίσκεται στην πλατεία Τραφάλγκαρ. Ατομο ισχυρής προσωπικότητας και επιθετικού χαρακτήρα ως ηγέτης, θεωρείται σημαντική προσωπικότητα στη βρετανική ναυτική Ιστορία, παρά τις αμφισβητήσεις και τα ερωτηματικά που έχουν διατυπωθεί για ενέργειές του τόσο στο Ντόγκερ Μπανκ
Πλευρική βολή όλων των πυροβόλων του «Der fflinger».
(1) Μύρων Θ. Ματσάκης: ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟΝ ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΝΑΥΤΙΚΟΝ -ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΙΣ, εκδ. του συγγραφέα, Αθήναι, 1973.(2) Γ. Μεζεβίρης, αντιναυάρχου ε.α: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΚΑΙ Ο ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ - 1914- 1918 και 1939-1945, εκδ. Ιστορικής Υπηρεσίας Β.Ν., Αθήναι, 1964.(3) Παύλος Δρανδάκης: ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ.(4) Geoffrey Regan: ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΓΚΑΦΕΣ, εκδόσεις I. Φλώρος, Αθήνα.(5) Richard Humble: THE BATTLE OF JUTLAND, 1916, «Military History» τεύχος 115,Αύγουστος 1983, Λονδίνο.(6) Bernard Ireland: CRUISERS, Hamlyn Publishing Group Ltd, London, 1981.(7) Bernard Ireland: JANE’S BATTLESHIPS OF THE 20TH CENTURY, Harper Collins Publishers, Great Britain, 1996.(8) Peter Kemp: THE OXFORD COMPANION TO SHIPS AND THE SEA, Oxford University Press, Oxford, Great Britain, 1988.(9) Richard Hough: THE GREAT WAR AT SEA 1914- 1918, Birlinn Limited, Edinburgh Great Britain, 2000.(10) Aldo Fraccaroli: THE BATTLE CRUISER,I- ORIGINS, «Si vis pacem para bellum», τεύχους Ιανουαρίου 1978, Kheir SA, Crookham Village,Great Britain.
To θωρακισμένο καταδρομικό «Blücher» με τη συνοδεία των αντιτορπιλικών του VΣτολίσκου αναχωρεί για τη ναυμαχία του Ντόγκερ Μπανκ.
όσο και στη Γιουτλάνδη.4. Η περιοχή αυτή, με μήκος 300 και πλάτος 120 χλμ., βρίσκεται μεταξύ Βρετανίας και Δανίας. Είναι ιδιαίτερα γνωστή ως ένας πλούσιος ψαρότοπος, ενώ οφείλει το όνομά της στην ολλανδική λέξη «dogger» που σημαίνει «ψαροκάικο» . Είναι αβαθής, αφού μεγάλες εκτάσεις της έχουν βάθος μεταξύ 18 και 36μ. με το ελάχιστο να είναι μόλις 11 μ.5. Θεωρούμε ότι κακώς συμμετείχε σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις που μπορούσαν, ανά πάσα στιγμή, να εξελιχθούν (όπως η συγκεκριμένη) σε θανάσιμους αγώνες, κατά τους οποίους η ταχύτητα θα διαδραμάτιζε πρωτεύοντα ρόλο. Η θέση του, κατά την άποψή μας, ήταν ως συνοδό των γερμανικών θωρηκτών των οποίων οι ταχύτητες ήταν ίσες ή και μικρότερες της δικής του.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 1
Ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Β ’ ο Μέγας θεωρείται δίκαια το πρότυπο του φωτισμένου ηγέτη του «χρυσού αιώνα της λογικής», όπως ονομάστηκε ο 18ος αιώνας. Ωστόσο, όσον αφορά την οργάνωση του στρατού, παρέμενε εξαιρετικά συντηρητικός στην οπτική του, αγνοώντας τη σημασία ελαφρού πεζικού, μέχρι που αναγκάστηκε να το αντιμετωπίσει, στη Σιλεσία του 1740-41, με καταστροφικά για τον στρατό του αποτελέσματα. Ετσι, υποχρεώθηκε να δώσει την έγκρισή του για τη συγκρότηση των ελεύθερων σωμάτων.
K p s l ip
’Α.ήτ:ά%
6 2 1 Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A
ΠΑΝΤΕΛΗΣ k. ΚΑΡΥΚΑΣ
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΟΜΑΤΑ ΙΟ Υ Μ ΕΓΑΑΟΥ
Φ ΡΕΙΔΕΡΙΚΟΥΗρωες, λιποτάκτες και svKflniiaiiec ,·
omv υπηρεσία me Πρωσίας1756-63
To ελαφρύ πεζικό, για ένα μεγάλο διάστημα, εξαφανίστηκε σχεδόν από ία ευρωπαϊκά πεδία μαχών ίου 17ου αιώνα, κάνοντας δειΠά- δειλά την επανεμφάνιση ίου σια τέλη ίου 17ου και one apxec ίου 18ου αιώνα. Σιην Πρωσία, όπου πρωιαρχική αρειή του στρατεύματος θεωρείτο η σιδηρά πειθαρχία, το ελαφρύ πεζικό ήταν μια περιττή πολυτέλεια. Χρειάστηκε η εμπλοκή της Πρωσίας oiouc δύο Σιλεσιακούς πολέμους (1740-42 και 1744-45) για να αντιληφθεί ο βασιλιάς της, Φρειδερίκος ο Μέγας, την αξία ίων ελαφρών στρατευμάτων και να δημιουργήσει τα πρώτα Ελεύθερα Σώματα (Freikorps).
Το 1740 ο Πρωσικός Στρατός εισέβαλε στην αυστριακή επαρχία της Σιλεσίας και την. κατέλαβε με ρυθμό κεραυνοβόλου πολέμου. Οι Αυστριακοί επιχείρησαν να αντιδράσουν, αλλά ηττήθηκαν στην κατά παράταξη μάχη του
Μόλβιτς (1741). Παρόλα αυτά, ό,τι δεν κατάφεραν τα αυστριακά τακτικά τμήματα κατά των Πρώσων, το πέτυχαν μερικές εκατοντάδες πανδούροι ακροβολιστές και μερικοί άτακτοι Ούγγροι ουσάροι ιππείς. Ο στρατός του Φρειδερίκου υπέφερε πραγματικά από τους εχθρούς-φαντάσματα,(όπως τους α- ποκαλούσε. Ηταν τότε πσυ ο Φρειδερίκος άρχισε να αναθεωρεί τις απόψεις του περί ελαφρού πβζικού.
Το 1756 ξέσπασε ένας ακόμη πιο καταστροφικός πόλεμος, ο Επταετής (1756-63), και ο Φρειδερίκος, λόγω της έλλειψης ελαφρού πεζικού, αποφάσισε τη συγκρότηση των λεγάμενων ελεύθερων σωμάτων, τα οποία θα κάλυπταν το κενό σε αυτόν τον τομέα του Πρωσικού Στρατού.
Ο Επταετής πόλεμος (1756-63) θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η συνέχεια των Σιλεσιακών πολέμων - οι οποίοι αποτελούσαν επεισόδια της ευρύτερης σύγκρουσης που έμεινε γνωστή ως πόλεμος της Αυστριακής Διαδοχής (1740-48). Η βασική αφορμή για την έκρηξή του Επταετή πολέμου ήταν η επιθυμία της αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας της Αυστρίας να ανακτήσει τη χαμένη, πλούσια επαρχία της Σιλεσίας από τον «άρπαγα» Φρειδερίκο.
Αυτή τη φορά όμως -αντίθετα με ό,τι συνέβη στους Σιλεσιακούς πολέμους- η Αυστρία δεν θα αντιμετώπιζε μόνη τον καλύτερο στρατό της Ευρώπης. Η Αυστριακή αυτοκράτειρα φρόντισε να συμμα-
ΣΤΡΑΤ ΙΠ Ι ΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I
Μουσκετοφόροι και κυνηγός του ελεύθερου σώματος λε Νομπλ, σε πίνακα του Κνέτελ. Το σώμα αυτό ήταν το πρώτο που συγκροτήΘηκε και πολέμησε αποτελεσματικά κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου.
χήσει με τη Γαλλία, τη Ρωσία, τη Σουηδία, τη Σαξονία και πολλά από τα μικρότερα κράτη της Γερμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Πρωσία, με μοναδικούς συμμάχους τη Μεγάλη Βρετανία και τα γερμανικά κρατίδια του Ανόβερο, του Μπράουνσβαϊγκ και της Εσσης Κέσελ, σήκωσε το βάρος του αγώνα στο ευρωπαϊκό θέατρο επιχειρήσεων. Ο πόλεμος, αν και το βασικό θέατρο επιχειρήσεων ήταν το ευρωπαϊκό, διεξήχθη σε κάθε γωνιά του πλανήτη, μεταξύ Βρετανών και Γάλλων.
Κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου, ολόκληρη η Γερμανία, αλλά κυρίως η Σαξονία, η Θουριγγία, η Σιλεσία και η Ανατολική Πρωσία, αλλά και οι υπό αυστριακό τότε έλεγχο Μοραβία και Βοημία, αποτέλεσαν πεδία σκληρών συγκρούσεων μεταξύ των αντιμαχομένων.
Στη βορειοδυτική Γερμανία έδρασαν κυρίως οι Γάλλοι με τους Γερμανούς συμμάχους τους εναντίον των Πρώσων, αλλά και των Βρετανών και των συμμάχων τους, ενώ στην κεντρική και ανατολική Γερμανία, στη Μοραβία και στη Βοημία συ- γκρούστηκαν κυρίως Πρώσοι και Αυστριακοί. Οι Σουηδοί απασχολούσαν πρωσικές δυνάμεις στην Πομερανία, στις ακτές της Βαλτικής και οι Ρώσοι επιχείρησαν στην Ανατολική Πρωσία, φθάνοντας μέχρι το Βερολίνο, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργάστηκαν και με τους Αυστριακούς στη Σιλεσία.
Τα ελεύθερα σώματα ήταν «προϊόν» της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ορισμένων ευγενών, Πρώσων και μη, οι οποίοι, λειτουργώντας περίπου όπως οι κοντοτιέροι («εργολάβοι του πολέμου» του ύστερου Μεσαίωνα και της Αναγέννησης), κάλυπταν τη συγκρότησή τους με δικά τους έξοδα και, κατόπιν έγκρισης του Φρειδερίκου, τα έθεταν στην υπηρεσία του Πρω
σικού Στρατού. Ουσιαστικά δηλαδή παρείχαν εκδούλευση στον Πρώσο βασιλιά, αποβλέποντας σε χρηματικά οφέλη και μελλοντικά ανταλλάγματα. Ετσι, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα σώματα αυτά δεν ήταν πάντα ιδιαίτερα αξιόμαχα, αφού οι «ιδιοκτήτες» τους τα στελέχωναν με κάθε διαθέσιμο άνδρα: με αιχμαλώτους πολέμου του Πρωσικού Στρατού (Αυστριακούς, Γάλλους, Σάξονες, Σουηδούς) και λιποτάκτες των στρατών των χωρών αυτών, με ιδιαίτερα αξιόμαχους άνδρες από τα διάφορα κρατίδια της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Εθνους), με μισθοφόρους από τη Βρετανία, την Ολλανδία και αλλού, ακόμα και με εγκληματίες που προτιμούσαν τον στρατό από την κρεμάλα.
Αυτός ο συρφετός δεν θα μπορούσε, εκ των πραγμάτων, να αποτελέσει άριστη πρώτη ύλη για τη συγκρότηση αξιόμαχων στρατιωτικών μονάδων. Εξάλλου, και η εκπαίδευσή τους υπολειπόταν αυτής του πρωσικού πεζικού γραμμής, αφού δινόταν έμφαση στις τακτικές μικροπολέμου (επιδρομικές επιχειρήσεις σε βάθος), τις οποίες καλούνται να εφαρμόσουν τα ελαφρά τμήματα κατά κόρον. Παρόλα αυτά, σε πολλές περιπτώσεις, τα ταπεινής καταγωγής αυτά σώματα επέδειξαν ηρωισμό και αυτοθυσία πέρα από κάθε προσδοκία. Τα ελεύθερα σώματα δεν έδρασαν μόνο ως ελαφρύ πεζικό, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και ως κανονικό πεζικό γραμμής. Το γεγονός αυτό τα καθιστά τα πρώτα σώματα πεζικού διττού ρόλου στη σύγχρονη ευρωπαϊκή στρατιωτική ιστορία.
Καθένα από τα 22 ελεύθερα σώματα που έδρασαν κατά τον Επταετή πόλεμο αποτελούσε ιδιοκτησία, όπως αναφέρθηκε, κάποιου ευγενούς, ο οποίος καθόριζε τη σύνθεση, την οργάνωση και τον οπλισμό του. Υπήρχαν σώματα που περιελάμβα- ναν στις τάξεις τους αποκλειστικά ιππικό ή αποκλειστικά πεζικό ή και μικτές λεγεώνες, με τμήματα όλων των όπλων.
Οι άνδρες τους, αξιωματικοί και οπλίτες, σε ποσοστό τουλάχιστον 90% δεν ήταν Πρώσοι, προερχόμενοι από όλες τις χώρες της Ευρώπης, κυρίως από τη Σαξονία, την Αυστρία και από τα μικρότερα γερμανικά κρατίδια, ενώ δεν έλειπαν και οι Δυτι- κοευρωπαϊοι τυχοδιώκτες. Οι αξιωματικοί ιδιαίτερα ήταν, οι περισσότεροι, τυχοδιώκτες κατώτεροι ευγενείς που είχαν ε- γκαταλείψει τις πατρίδες τους αναζητώντας καλύτερη τύχη. Εκπληξη προκαλεί επίσης το γεγονός ότι στα ελεύθερα σώματα υπηρέτησαν άνδρες από χώρες με τις οποίες η Πρωσία βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση.
Η ΑΠΑΡΧΗΤο πρώτο ελεύθερο σώμα άρχισε να συγκροτείται στις 18
Ιουνίου 1756, στη Φρανκφούρτη του ποταμού Μάιν, από τον Φραγκίσκο ντε λε Νομπλ, έναν πρώην αξιωματικό του στρατού του κρατιδίου του Παλατινάτου, το οποίο ήταν εχθρικά διακεί- μενο προς την Πρωσία.
Το σώμα έλαβε την ονομασία 1ο Ελεύθερο Σύνταγμα Πεζικού (Frei-lnfanterie Regiment 1) και αρχικά είχε δύναμη ενός μόνο τάγματος, με μόλις 505 άνδρες. Το 1760 συγκροτήθηκε και δεύτερο τάγμα καθώς και ένα απόσπασμα κυνηγών, προς αντικατάσταση του 1ου Τάγματος που είχε καταστραφεί στη μάχη του Λάντενζουτ (13 Σεπτεμβρίου 1757). Οι κυνηγοί ήταν οπλισμένοι με τυφέκια ραβδωτής κάννης, ενώ οι υπόλοιποι άνδρες του σώματος ήταν εξοπλισμένοι με μουσκέτα, ξιφολόγχη και ένα μικρό σπαθί.
Η δύναμη του τάγματος έφθασε τους 800 άνδρες, ενώ στο σύνταγμα διατέθηκαν δύο ελαφρά πυροβόλα ανά τάγμα, ως πυροβολικό συνοδείας. Οι κυνηγοί αποσπάστηκαν από το σύνταγμα και πολεμούσαν ως ανεξάρτητη υπομονάδα. Κάθε τάγ
6 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA
C Καθένα από τα 22 ελεύθερα σώματα που έδρασαν κατά τον
Επταετή πόλεμο αποτελούσε ιδιοκτησία, όπως αναφέρθηκε, κάποιου ευγενούς, ο οποίος καθόριζε τη σύνθεση, την οργάνωση
και τον οπλισμό του. J
μα παρέτασσε πέντε λόχους μουσκετοφόρων (δεν υπήρχαν λόχοι γρεναδιέρων) και μια διμοιρία κυνηγών εξοπλισμένων με τυφέκια ραβδωτής κάννης. Τα πυροβόλα του τάγματος τα υπηρετούσε ένα απόσπασμα 27 συνολικά πυροβολητών.
Το 1ο Τάγμα συμμετείχε στις επιχειρήσεις στη Βοημία, το 1757, αλλά δεν έλαβε μέρος στη μάχη της Πράγας, καθώς του είχαν ανατεθεί καθήκοντα πλαγιοφυλακής. Πολέμησε όμως στη μάχη του Μπρέσλαου και κατάφερε να γλιτώσει από την καταστροφή. Επίσης, πολέμησε -και μάλιστα διακρίθηκε- στη μάχη του Λιούτεν, στις 5 Δεκεμβρίου 1757, ταγμένο στο κέντρο της πρώτης πρωσικής γραμμής πεζικού.
Το 1758 έλαβε μέρος στην πρωσική εισβολή στη Μοραβία και υπέστη μεγάλες απώλειες από το αυστριακό ελαφρύ ιππικό, κατά την πολιορκία του Ολμιτς (σημερινό Ολομουτς της Τσεχίας). Μετά την αποτυχία των Πρώσων στην εκστρατεία αυτή, το τάγμα αποτέλεσε την οπισθοφυλακή των υποχωρού- ντων πρωσικών δυνάμεων. Στη μεγάλη μάχη του Χόχκιρχ, τον Οκτώβριο του 1758, το τάγμα πολέμησε με ιδιαίτερη γενναιότητα υπό τον ίδιο τον Φρειδερίκο, παρά την τρομακτική ήττα που υπέστη ο Πρωσικός Στρατός.
Κατόπιν αποσπάστηκε στο σώμα του υποστρατήγου φον Τσιέτεν και έδρασε ως ελαφρύ πεζικό στα σιλεσιακά βουνά, καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα του 1758-59. Συνέπεια της επιτυχούς δράσης του τάγματος ήταν να ενταχθεί και πάλι στη στρατιά που διοικούσε ο ίδιος ο Πρώσος βασιλιάς. Αργότερα, όμως, αποσπάστηκε στο σώμα του στρατηγού Φουκέ και πολέμησε στην, επίσης καταστροφική, δεύτερη μάχη του Λαντεν- ζούτ, στις 23 Ιούνιου του 1760, όπου αποδεκατίστηκε. Οι επι- ζώντες αιχμαλωτίστηκαν και αργότερα ανταλλάχθηκαν με Αυστριακούς αιχμαλώτους.
Στο μεταξύ, είχε σχηματιστεί το 2ο Τάγμα, το οποίο εντάχθηκε στις δυνάμεις του αδελφού του Φρειδερίκου, πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας, ο οποίος ήταν ένας πολεμιστής εφάμιλλος του βασιλιά. Υπό την ηγεσία του, το 2ο Τάγμα έδρασε στη Σαξονία και διακρίθηκε στη μάχη του Φράιμπεργκ, τον Οκτώβριο του 1762, η οποία έμελλε να αποτελέσει και την τελευταία μάχη του Επταετούς πολέμου. Με τη λήξη του πολέμου, σε αναγνώριση των υπηρεσιών του, ο Φρειδερίκος ενέταξε το τάγμα στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού του Πρωσικού Στρατού.
ΤΑΠΕΙΝΟ ΙΕΚΙΝΗΜΑ, ΕΝΔΟΙΗ ΔΡΑΣΗΤο δεύτερο ελεύθερο σώμα που συγκροτήθηκε ήταν μικτό,
αφού περιελάμβανε στις τάξεις του και ουλαμό ουσάρων. Ιδρυτής και διοικητής του ήταν ο Σάξονας Γιόχαν φον Μάιρ. Η συγκρότησή του άρχισε στο Φράιμπεργκ της Σαξονίας, στις 14 Σεπτεμβρίου 1756. Ωστόσο, δεν ήταν εφάμιλλο του σώματος
Πρώσοι πυροβολητές. Αριστερά διακρίνεται υπηρέτης ολμοβόλου (μπομπαρδιέρος) και δεξιά στρατιώτης και αξιωματικός του πυροβολικού. Στη μάχη του Τσίνα, το πρωσικό πυροβολικό διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο.
λε Νομπλ όσον αφορά τη μαχητική ικανότητα των ανδρών του. Ο φον Μάιρ κατέταξε στο σώμα του κυριολεκτικά όποιον βρήκε, συγκεντρώνοντας κυρίως άνδρες που σύχναζαν στα καπηλειά της πόλης.
Το σώμα εντάχθηκε στην πρωσική υπηρεσία με την ονομασία Frei-lnfanterie Regiment 2 και αρχικά διέθετε ένα τάγμα πεζικού. Μέχρι το 1760, όμως, έφθασε να παρατάσσει δύο τάγματα πεζικού, ένα απόσπασμα κυνηγών και ουλαμό ουσάρων. Οι κατά κύριο λόγο Σάξονες στρατιώτες του, οι οποίοι, λόγω τόσο του παρελθόντος τους όσο και της γενικότερης αντιπάθειας των Σαξόνων για τους Πρώσους, δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως οι καλύτεροι μαχητές του Φρειδερίκου, στην αρχή τουλάχιστον.
Το τάγμα παρέτασσε πέντε λόχους μουσκετοφόρων, ο καθένας με πέντε αξιωματικούς, επτά υπαξιωματικούς, έναν τυμπανιστή και 90 στρατιώτες. Από την άνοιξη του 1757, σε κάθε λόχο προστέθηκαν και 10 κυνηγοί, οπλισμένοι με τυφέκια ραβδωτής κάννης, ενώ στο τάγμα διατέθηκαν και δύο υπερελαφρά πυροβόλα του 1 pdr, τα οποία αργότερα αντικαταστάθη- καν από πυροβόλα των 3 pdr. Το 1759 συγκροτήθηκε μια διμοιρία 50 κυνηγών και ένας ουλαμός 34 ουσάρων, που έδρασαν ανεξάρτητα. Το 1758 η δύναμη του τάγματος είχε φθάσει τους
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA I 6 5
Η μάχη του Κούνερζντορψ (12 Σεπτεμβρίου 1759) υπήρξε καταστροφική για τους Πρώσους. Στη μάχη συμμετείχε το τάγμα ντε Κολινιόν και το 1ο Τάγμα του φον Βούνς.
21 αξιωματικούς, 35 υπαξιωματικούς, πέντε τυμπανιστές και 750 στρατιώτες - συνολικά 811 άνδρες. Το 2ο Τάγμα άρχισε να συγκροτείται τον Ιανουάριο του 1761, με διοικητή αρχικά τον ιδρυτή του, φον Μάιρ, αλλά, από τον Ιανουάριο του 1759, ανέ- λαβε τη διοίκηση ο Γάλλος Ζαν Φρανσουά ντε Κολινιόν, ο οποίος επίσης αντικαταστάθηκε, τον Μάρτιο του 1760, από τον επίσης Γάλλο Γκιγιόμ Ρενέ ντε λ’ Ολ ντε Κουρμπιέρ.
Παρά την ταπεινή καταγωγή του, το σώμα φον Μάιρ είδε εκτεταμένη δράση κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου. Αρτι συγκροτηθέν, το σώμα αντιμετώπισε με επιτυχία μια αυστριακή επιδρομή τον χειμώνα του 1756-57. Στην εν λόγω επιχείρηση τραυματίστηκε και ο φον Μάιρ, στον οποίο απονεμή- θηκε από τον Φρειδερίκο ο βαθμός του συνταγματάρχη.
Την 1η Μάί'ου του 1757 ο φον Μάιρ στάλθηκε από τον Φρειδερίκο επικεφαλής του 1ου Τάγματος του ελεύθερου σώματος φον Κάλμπεν, δύναμης 200 ουσάρων και μιας πυροβολαρχίας πέντε πυροβόλων, με σκοπό να καταλάβει μια μεγάλη αποθήκη πυρομαχικών των Αυστριακών στο Πίλσεν της Βοημίας. Πράγματι, η αποθήκη κατελήφθη κατόπιν αιφνιδιασμού της φρουράς της, η οποία δεν πρόλαβε καν να ανατινάξει την αποθηκευμένη πυρίτιδα.
Μετά την επιτυχία αυτή, ο φον Μάιρ συνέχισε να δρα αυτόνομα, εισβάλλοντας με το μικρό του σώμα στα εχθρικά δια- κείμενα έναντι της Πρωσίας γερμανικά κρατίδια. Εφθασε δε μέχρι τη Νυρεμβέργη, καταστρέφοντας και λεηλατώντας, αλλά και αποκρούοντας δυνάμεις του Αυτοκρατορικού Στρατού (ο συμμαχικός της Αυστρίας στρατός των μικρών γερμανικών κρατιδίων) που επιχείρησαν να τον αναχαιτίσουν. Η μικρή αυτή εκστρατεία δύναμης 2.000 περίπου ανδρών, μέσω εχθρικών περιοχών και σε βάθος πολλών χιλιομέτρων, αποτέλεσε υπόδειγμα για τις δυνατότητες των ελεύθερων σωμάτων υπό άξια ηγεσία, όταν καλούντο να δράσουν επί του αντικειμένου στο οποίο είχαν εκπαιδευτεί.
Ο φον Μάιρ όμως συνέχισε να προελαύνει! Αφού διέσχισε και το Ανω Παλατινάτο, εισέβαλε στο Ανσμπαχ, κυριεύοντας όλες τις μικρές πόλεις που συναντούσε. Φυσικά, δεν ήταν σε θέση να διατηρήσει τις κατακτήσεις του, γι’ αυτό φρόντιζε απλώς να λαφυραγωγεί τις εχθρικές πόλεις και χωριά, στερώντας έτσι τα εφόδια, τα τρόφιμα και τα χρήματα που άρπαζε από τους αντίπαλους στρατούς που σκόπευαν να χρησιμοποι
ήσουν την περιοχή ως βάση επιχειρήσεων.Οι εχθροί, φυσικά, δεν μπορούσαν να ανεχτούν τη δράση
του και έτσι στάλθηκε εναντίον του μια ταξιαρχία 6.000 ανδρών, ενισχυμένη με 12 πυροβόλα. Στη μάχη που ακολούθησε, στο χωριό Βαχ κοντά στο Μπάμπεργκ της Βαυαρίας, ο φον Μάιρ συνέτριψε τους τριπλάσιους αντιπάλους του και κατόπιν πήρε τον δρόμο του γυρισμού. Ενώθηκε με τις λοιπές πρωσικές δυνάμεις στα μέσα Ιουλίου του 1757, έχοντας διασχίσει, για περισσότερο από δύο μήνες, ολόκληρη τη νοτιοδυτική Γερμανία, προκαλώντας τρόμο και σύγχυση στον εχθρό.
Επιστρέφοντας, το τάγμα ενώθηκε με τις δυνάμεις του στρατάρχη Κάιθ, ενός σκωτικής καταγωγής αξιωματικού του Φρειδερίκου, δρώντας στην περιοχή μεταξύ Ερφούρτης και Λειψίας. Αργότερα, ενώθηκε με τις δυνάμεις του Φρειδερίκου και στις 5 Νοεμβρίου βρέθηκε στο πεδίο της μάχης του Ρό- σμπαχ, όπου ο Πρώσος βασιλιάς διέλυσε τον ενωμένο Γαλλικό και Αυτοκρατορικό Στρατό. Κατόπιν στάλθηκε και πάλι να διενεργήσει επιδρομή κατά αυστριακών αποθηκών πυρομαχικών στη Βοημία. Αφού, σύμφωνα με τις διαταγές που είχε, κατέστρεψε και ορισμένες γέφυρες επί του ποταμού Ελβα, επέστρεψε στη βάση του.
Στα μέσα Φεβρουάριου του 1758, το τάγμα στάλθηκε στη Φρανκονία, καταλαμβάνοντας με επιτυχία την πόλη Χοφ και αιχμαλωτίζοντας μέρος της φρουράς της. Κατόπιν διατέθηκε στη στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας, που πολεμούσε στη Σαξονία, ενώ τον Ιούλιο διατάχθηκε να αναλάβει τη φρούρηση της πόλης Μάριενμπεργκ, την οποία υπερασπίστηκε με αυτοθυσία απέναντι στις αυστριακές επιθέσεις. Αμέσως μετά το τάγμα ανέλαβε αποστολή αναγνώρισης των αυστριακών δυνάμεων και θέσεων στην περιοχή του Τόργκαου και στη συνέχεια ανέλαβε καθήκοντα προφυλακών. Οταν οι Αυστριακοί εισέβαλαν στην πρωτεύουσα της Σαξονίας Δρέσδη, το τάγμα αποτελούσε την οπισθοφυλακή της πρωσικής στρατιάς, και πυρπόλησε μέρος της πόλης προκειμένου να καλύψει τη υποχώρηση του πρίγκιπα Ερρίκου. Η πράξη αυτή, αν και δικαιολογημένη στρατιωτικά, αποτέλεσε την αφορμή για την αποπομπή του φον Μάιρ από τον Φρειδερίκο. Αντικαταστάτης του ορίστηκε ο Γάλλος συνταγματάρχης ντε Κολινιόν.
Το 1759, το τάγμα συμμετείχε αρχικά σε επιδρομές κατά αυστριακών αποθηκών πυρομαχικών και εφοδίων στη Βοημία, ενώ κατόπιν διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μικρής κλίμακας μάχη του Αζχ. Στις 12 Αυγούστου του ίδιου έτους, το τάγμα έλαβε μέρος στην καταστροφική για τους Πρώσους μάχη του Κού- νερζντορφ, εναντίον μιας ενωμένης στρατιάς Ρώσων και Αυστριακών. Μετά την ήττα, το τάγμα ανέλαβε τη φρούρηση της μικρής οχυρής πόλης Χέρνζταντ, την οποία υπερασπίστηκε με απίστευτο ηρωισμό, έναντι των χιλιάδων Ρώσων που την πολιόρκησαν. Μάλιστα, δεν εγκατέλειψε τις θέσεις του ακόμα και όταν ολόκληρη η πόλη είχε πυρποληθεί από το ρωσικό πυροβολικό. Τελικά οι επιζώντες κατάφεραν να υποχωρήσουν. Το 1760 το τάγμα έλαβε μέρος στη δεύτερη μάχη του Λάντεζουτ, όπου και καταστράφηκε.
Την άνοιξη του 1761 το 1ο Τάγμα ανασυγκροτήθηκε, ενώ δημιουργήθηκε επίσης και το 2ο Τάγμα. Ως σύνταγμα πλέον, υπό τον νέο του διοικητή ντε λ’ Ομ ντε Κουρμπιέρ, η μονάδα έδρασε στη Θουριγγία, κατά του Αυτοκρατορικού Στρατού. Αργότερα, όμως, πολεμώντας τους Ρώσους στο Τσάρνγκλαφ, το 2ο Τάγμα περικυκλώθηκε και υποχρεώθηκε να παραδοθεί, αλλά απελευθερώθηκε όταν η Ρωσία αποσύρθηκε από τη συμ- μαχία κατά του Φρειδερίκου, και συμμετείχε μαζί με το 1ο Τάγμα στην τελική μάχη στο Φράιμπεργκ, κατά την οποία οι Πρώ- σοι αναδείχθηκαν νικητές.
6 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA
Μετά το τέλος του Επταετούς πολέμου, το 1ο Τάγμα εντάχθηκε στο 12ο Φρουριακό Σύνταγμα και το 2ο Τάγμα στο 4ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού.
ΕΝΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΗΜΑΤο ελεύθερο σώμα που συγκρότησε ο Χάινριχ φον Κάλμπεν
στις 21 Σεπτεμβρίου 1756, εξελίχθηκε σε ένα από τα πλέον «μπαρουτοκαπνισμένα» του Πρωσικού Στρατού, συμμετέχοντας σε πληθώρα μαχών και εκστρατειών. To Frei-lnfanterie Regiment 3, όπως ήταν η επίσημη ονομασία του, συγκροτήθηκε στην περιοχή της Σαξονίας, και συγκεκριμένα στις πόλεις Τσβί- καου και Ράιχενμπαχ, περιλαμβάνοντας όμως στις τάξεις του και πολλούς Σάξονες, πρώην στρατιώτες του Σαξονικού Στρατού που είχε διαλύσει το Φρειδερίκος το 1756.
Αρχικά διέθετε ένα τάγμα 500 ανδρών, το οποίο αργότερα ενισχύθηκε, αριθμώντας 800 περίπου άνδρες. Τον χειμώνα του 1759-60 συγκροτήθηκε και ένα δεύτερο τάγμα στη Λειψία της Σαξονίας, καθώς και ένα απόσπασμα 12 ουσάρων, το οποίο όμως δεν έδρασε με τη μονάδα. Από τον Νοέμβριο του 1757 τη διοίκηση ανέλαβε ο γεννημένος στο Ντάντσιχ συνταγματάρχης Κωνσταντίν Ναταναέλ φον Ζάλενμον, ο οποίος έφθασε μέχρι τον βαθμό του αντιστρατήγου. Μετά τον πόλεμο, το 2ο Τάγμα εντάχθηκε στο 9ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού.
Οπως αναφέρθηκε, το 1ο Τάγμα συμμετείχε στην εκστρατεία στη νοτιοδυτική Γερμανία, υπό τον φον Μάιρ,. Στις 22 Νοεμβρίου 1757 έλαβε μέρος στη μάχη του Μπρέσλαου, όπου σκοτώθηκε ο φον Κάλμπεν, και τη διοίκηση ανέλαβε ο φον Ζάλενμον. Το τάγμα πολέμησε επίσης στο Λιούτεν, όπου διακρί- θηκε για τις επιδόσεις του. Αργότερα, ωστόσο, οι μισοί άνδρες του λιποτάκτησαν και κατέφυγαν στους Αυστριακούς.
Σύντομα ανασυγκροτήθηκε και, μαζί με το τάγμα του σώματος φον Μάιρ. έλαβε μέρος σε επιχειρήσεις στη Σιλεσία και κατόπιν στην περιοχή του Χόχκιρχ και στην ομώνυμη μάχη, όπου διαλύθηκε σχεδόν, χάνοντας 400 άνδρες από επέλαση του αυστριακού ιππικού εναντίον του.
Στα τέλη Φεβρουάριου του 1759, ανασυγκροτημένο ξανά, στάλθηκε στη ρωσοκρατούμενη Πολωνία, για τη διενέργεια επιδρομών κατά των ρωσικών αποθηκών πυρομαχικών και τροφίμων. Η εν λόγω επιδρομή ήταν άκρως επιτυχημένη, αφού κα- ταστράφηκαν όλα τα αποθηκευμένα -ενόψει της εισβολής στην Πρωσία- ρωσικά εφόδια και τρόφιμα, τα οποία, σύμφωνα με αναφορά της εποχής, επαρκούσαν για τη σίτιση και τον εφοδιασμό μιας στρατιάς 50.000 ανδρών για τρεις μήνες!
Στη συνέχεια, το τάγμα εντάχθηκε στη μικρή στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας και συμμετείχε στη μάχη του Ζόραου, όπου κάλυψε με γενναιότητα την υποχώρηση της πρωσικής στρατιάς, η οποία καταδιωκόταν από διπλάσιες αυστριακές δυνάμεις. Οταν οι Αυστριακοί πλησίαζαν τους Πρώ- σους, το τάγμα τάχθηκε σε σχηματισμό τετραγώνου και απέ- κρουσε τους Αυστριακούς ουσάρους και δραγώνους που απο- τελούσαν τον κύριο όγκο της πρωσικής στρατιάς.
Στις 20 Νοεμβρίου 1759, το τάγμα συμμετείχε στην καταστροφική μάχη του Μάξεν, κατά την οποία ολόκληρη η πρωσική δύναμη (15.000 Πρώσοι) περικυκλώθηκε και υποχρεώθηκε να παραδοθεί. Στις αρχές του 1760 συγκροτήθηκε το 2ο Τάγμα,
σε αντικατάσταση του αιχμαλωτισμένου 1ου, και συμμετείχε στην ιδιαίτερα αιματηρή μάχη του Τόργκαου, στις 3 Νοεμβρίου 1760 και στις εκστρατείες του 1761-62, υπό τις διαταγές του Φρειδερίκου.
ΕΝΑΣ ΟΛΛΑΝΔΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣΤο Σώμα Αντζελέλι ήταν δημιούργημα του ιταλικής καταγω
γής Ολλανδού μαρκησίου Λούντβιχ ντ' Αντζελέλι Μαλβέζι. Η επίσημη ονομασία του ήταν Frei-lnfanterie Regiment 4. Η συγκρότησή του άρχισε τον Δεκέμβριο του 1756 στο Μέρζενμπουργκ της Σαξονίας, ωστόσο το 1ο Τάγμα δεν ήταν έτοιμο πριν την άνοιξη του 1757. Οι περισσότεροι άνδρες που το συγκροτούσαν ήταν Σάξονες, πρώην στρατιώτες ή υποκείμενα του υποκόσμου. Το τάγμα αριθμούσε περί τους 800 άνδρες, όλοι τους μουσκετοφόροι. Ενα δεύτερο τάγμα άρχισε να συγκροτείται το 1760, όταν τη διοίκηση ανέλαβε ο συνταγματάρχης ντε Κο- λινιόν - πρώην διοικητής του σώματος φον Μάιρ. Με το πέρας του πολέμου, η μονάδα διαλύθηκε και το προσωπικό της ενσωματώθηκε στο πρωσικό πεζικό γραμμής.
Το βάπτισμα του πυρός για το σώμα πραγματοποιήθηκε στη μάχη του Μπρέσλαου, όπου του ανατέθηκε η άμυνα του χωριού Κλάιμπουργκ. Αμύνθηκε ηρωικά απέναντι στις επιθέσεις δύο αυστριακών ταγμάτων γρεναδιέρων, ενώ, ακόμα και όταν το χωριό καιγόταν ολόκληρο, εγκαταστάθηκε πίσω από αυτό, συνεχίζοντας να αμύνεται υποδειγματικά, έως ότου αφί- χθησαν ενισχύσεις.
Το τάγμα έλαβε μέρος στη μάχη του Λιούτεν, μαζί με τα σώματα λε Νομπλ και φον Ζάλενμον, ενώ υποστήριξε επίσης την έφοδο του περίφημου 5ου Συντάγματος Δραγώνων (δραγώνοι του Μπαϊρόιτ, το πλέον επίλεκτο σύνταγμα δραγώνων του Πρωσικού Στρατού), η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της αυστριακής δεξιάς πτέρυγας.
Στις 20 Απριλίου, στο Λίεμπαου της Μοραβίας, δέχθηκε
Ουσάρος του ελαφρού σώματος φον Κλάιστ. Τα πρώτα ελεύ&ερα σώματα που συγκροτή&ηκαν δεν διέ&εταν τμήματα ιππικού - με εξαίρεση κάποια μικρά αποσπάσματα σε ορισμένα. Αργότερα, αντί&ετα, συγκροτή&ηκαν ελεύθερα σώματα από όλα τα όπλα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 7
Κυνηγός (αριστερά) και ουσάρος (δεξιά) του ελεύθερου σώματος του φον Μάιρ. Και οι μεν και οι δε έδρασαν ανεξάρτητα του οικείου σώματος, αποσπασμένοι σε άλλες μονάδες.
αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση των Αυστριακών πανδούρων και ουσάρων, με αποτέλεσμα να χάσει 51 άνδρες και τα δύο ελαφρά του πυροβόλα. Πολέμησε και πάλι στην εκστρατεία του Χόχκιρχ, μαζί με το τάγμα Ντι Βέργκερ, χάνοντας ξανά μεγάλο μέρος της δύναμής του. Αφού ανασυγκροτήθηκε, υπηρέτησε για λίγο υπό τον υποστράτηγο Τσίετεν, ο οποίος θεωρείτο -όχι άδικα- ως ο καλύτερος διοικητής ελαφρού ιππικού στην Ευρώπη. Κατόπιν επανήλθε στη στρατιά που διοικούσε ο ίδιος ο Πρώσος βασιλιάς. Τον χειμώνα δε του 1759-60 συγκροτήθηκε και το δεύτερο τάγμα.
Το 1ο Τάγμα ενώθηκε τότε με το σώμα του στρατηγού Φου- κέ, αλλά καταστράφηκε στη δεύτερη μάχη του Λάντενζουτ. Οι επιζήσαντες του τάγματος, μαζί με άνδρες από άλλα κατεστραμμένα ελαφρά τάγματα, εντάχθηκαν σε ένα νέο προσωρινό ελεύθερο σώμα υπό τον Γάλλο συνταγματάρχη Σαμοντέ. Το τάγμα αυτό πολέμησε στο Κόλμπεργκ, σπάζοντας τον ρωσικό κλοιό γύρω από την πρωσική αυτή πόλη της Βαλτικής, και τον
Οκτώβριο του 1760 ήταν ενταγμένο στη δύναμη που απελευθέρωσε το Βερολίνο από τη βραχύβια αυστρορωσική κατοχή.
Λίγο αργότερα, το τάγμα ανασυστάθηκε ως 1ο Τάγμα του σώματος ντ’ Αντζελέλι. Στις αρχές του 1761 το σώμα εντάχθηκε -ως σύνταγμα των δύο ταγμάτων- στη στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας, αλλά αποσπάστηκε και ανέλαβε να επιτηρεί τις γαλλικές και αυτοκρατορικές δυνάμεις στη Θουριγγία. Εκεί, στις 27 Μαρτίου 1761, στο Νορντεχάουζεν, το 2ο Τάγμα του δέχθηκε επίθεση από συντριπτικά υπέρτερες γαλλικές δυνάμεις και παρά την ηρωική του αντίσταση, σχεδόν όλοι οι άνδρες του έπεσαν στη μάχη. Εκτοτε, το 2ο Τάγμα δεν ανασυγκροτήθηκε, παρά μόνο εν μέρει. Το σώμα συμμετείχε στην τελευταία εκστρατεία του Επταετούς πολέμου, στο γερμανικό θέατρο επιχειρήσεων, το 1762.
ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΚΑΙ ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣΤο ελεύθερο σώμα ντε Κρονισιό αποτελεί εκ των πραγμά
των μια παραδοξότητα, η οποία μπορεί να εξηγηθεί μόνο αν ληφθούν υπόψη τα δεδομένα της εποχής. Σχηματίστηκε τον Μάιο του 1757, μετά τη μεγάλη μάχη της Πράγας, από Αυστριακούς αιχμαλώτους πολέμου και λιποτάκτες, υπό τον Γάλλο αντισυνταγματάρχη ντε Κροσινιό. Το ένα τάγμα του στάλθηκε στην πόλη Μπάουτσεν ως φρουρά. Αλλά, όταν στις 6 Σεπτεμβρίου 1757 πλησίασαν στην πόλη αυστριακές δυνάμεις, αξιωματικοί και στρατιώτες παραδόθηκαν, χωρίς να ρίξουν ούτε έναν πυροβολισμό στους πρώην συναδέλφους τους. Ο ντε Κροσινιό που γλίτωσε, συγκρότησε ένα νέο τάγμα, αλλά σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή και τη διοίκηση ανέλαβε ο ταγματάρχης Φρίντριχ Οττο ντε Μονζού, ένας Γερμανός με γαλλικές ρίζες, περιορισμένων διοικητικών ικανοτήτων, που επέσυρε την οργή του Φρειδερίκου, ο οποίος τελικά διέταξε τη διάλυση του τάγματος - ύστερα από την παράδοση των περισσότερων αν- δρών στους Αυστριακούς, τον Απρίλιο του 1759. Οσοι παρέμει- ναν στο τάγμα εντάχθηκαν στο ελεύθερο σώμα φον Βούνς.
Παρόμοιας μορφής ήταν και το ελεύθερο σώμα φον Ράπιν, που ιδρύθηκε από τον Ελβετό ευγενή Νταβίντ Ζάλομον φον Ράπιν, στις 2 Ιανουαρίου 1758, με αιχμάλωτους Γάλλους στρατιώτες που είχαν πέσει στα χέρια των Πρώσων μετά τη μάχη του Ρόσμπαχ. Το εν λόγω σώμα έλαβε την επίσημη ονομασία Frei-lnfanterie Regiment 6 και διέθετε πέντε λόχους με 162 άνδρες ανά λόχο και δύο ελαφρά πυροβόλα.
Το τάγμα μετείχε, την άνοιξη του 1758, στην εκστρατεία στη Μοραβία, αλλά στην πορεία το 1/3 των ανδρών λιποτάκτη- σε. Οσοι απέμειναν πάντως πολέμησαν με αυτοθυσία, τόσο στην πολιορκία του Ολμιτς όσο και στη μάχη του Χόλιτς, όπου το τάγμα έσωσε το πρωσικό ιππικό από καταστροφή, αναχαιτίζοντας με τα πυρά του τους τους Αυστριακούς ιππείς που καταδίωκαν τους Πρώσους ομολόγους τους.
Παρόλα αυτά, η διοίκηση του τάγματος ανατέθηκε στον α- ντισυνταγματάρχη Βίλχελμ Αντολφ φον Λίμπεριτς και, μετά την αιχμαλωσία του στη Μοραβία, στον ταγματάρχη φον Οφεν. Το τάγμα έλαβε μέρος, το 1760, στη δεύτερη μάχη του Λάντε- ζουτ, όπου και καταστράφηκε. Οι επιζήσαντες εντάχθηκαν για μικρό χρονικό διάστημα στο τάγμα Σαμοντέ, έως τον χειμώνα
Η μάχη του Λιούτεν (5 Δεκεμβρίου 1757) υπήρξε μία από τις καταλυτικότερες μάχες του Επταετούς πολέμου. Σε αυτήν, πολλά από τα νεοσχηματισθέντα ελεύθερα σώματα έλαβαν το βάπτισμα του πυράς, ενώ άλλα, μετά τη λήξη της, απέκτησαν τους στρατιώτες που χρειάζονταν για να συγκροτηθούν. Εδώ απεικονίζονται Πρώσοι γρεναδιέροι της Φρουράς να επιτίθενται στην εκκλησία της πόλης.
6 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTO P IA
του 1761, οπότε το τάγμα ανασυγκροτήθηκε.Το 1762 το τάγμα διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη του Ντόε-
μπελν (12 Μαΐου 1762), όπου, ενταγμένο στην ταξιαρχία του συνταγματάρχη φον Κλάιστ, πολέμησε στο άκρο αριστερό της πρωσικής παράταξης, διασπώντας τις αυστριακές θέσεις και τρέποντας σε φυγή τους πανικόβλητους Αυστριακούς. Συνολικά στη μάχη χάθηκαν 63 μόνο άνδρες του Πρωσικού Στρατού, σε αντίθεση με τους αντιπάλους τους, οι οποίοι μόνο σε αιχμαλώτους έχασαν περισσότερους από 1.500 άνδρες. Στις 29 Οκτωβρίου 1762 το τάγμα πολέμησε στη μάχη του Φράιμπεργκ, ενώ μετά το πέρας του πολέμου το σώμα εντάχθηκε στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού.
01 ΕΠΙΛΕΚΤΟΙΕνα άλλο ελεύθερο σώμα που συγκροτήθηκε από αιχμαλώ
τους, Αυστριακούς αυτή τη φορά, ήταν και αυτό του Βυρτεμ- 6έργιου αντισυνταγματάρχη του ιππικού Γιόχαν Γιάκομπ φον Βούνς, ενός βετεράνου πολεμιστή που είχε υπηρετήσει στον Βαυαρικό και στον Αυστριακό Στρατό. Στις μονάδες του τελευταίου, μάλιστα, πολέμησε και κατά των Τούρκων. Το επίσημα ονομαζόμενο Frei-lnfanterie Regiment 7, συγκροτήθηκε μετά τη μάχη του Λιούτεν και διέθετε ένα τάγμα των πέντε λόχων, με 162 άνδρες ανά λόχο, και ένα απόσπασμα κυνηγών, οπλισμένων με τυφέκια ραβδωτής κάννης, δύναμης 50 ανδρών. Επίσης διέθετε και δύο ελαφρά πυροβόλα, υπηρετούμενα από 27 πυροβολητές. Στο σώμα εντάχθηκαν και άνδρες από το σώμα Κροσινιόν, σχηματίζοντας ένα δεύτερο τάγμα, και αργότερα άνδρες από το διαλυμένο σώμα Ορντ, οι οποίοι σχημάτισαν το 3ο Τάγμα του σώματος φον Βούνς.
Το σώμα Βούνς υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα, όσον αφορά την αριθμητική τους ισχύ, και μετά τον Επταετή πόλεμο σι άνδρες του εντάχθηκαν στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού. Το 1758, το σώμα, ενταγμένο στη μικρή στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας που εκείνη την περίοδο συμπολεμούσε με τους Βρετανούς, τους Ανοβεριανούς και άνδρες από το κρατίδιο της Εσσης Κέσελ, στη δυτική Γερμανία, διακρίθηκε στις επιχειρήσεις μικροπολέμου που διεξήχθησαν εκεί τον χειμώνα του 1758-59.
Κατόπιν στάλθηκε στη Βοημία, όπου αποδείχθηκε ο φόβος και τρόμος των αυστριακών ελαφρών σωμάτων, εκτελώ- ντας επιδρομές σε βάθος και καταστρέφοντας αποθήκες και καταλύματα. Διακρίθηκε και πάλι στη Σαξονία, ενώ ιδιαίτερα το απόσπασμα των κυνηγών του πολέμησε εξαιρετικά έξω από τη Δρέσδη, τον Φεβρουάριο του 1758, κομματιάζοντας κυριολεκτικά τις αυστριακές γραμμές, από αποστάσεις 300- 350 μέτρων.
Στις αρχές του 1759 το σώμα συνέχισε να υπηρετεί στη Σαξονία. Στις 4 Μαρτίου ο φον Βούνς τέθηκε επικεφαλής δύο λόχων του τάγματός του και εκτέλεσε αναγνώριση των αυστριακών θέσεων. Κατάφερε δε να αιφνιδιάσει ένα μικτό απόσπασμα Αυστριακών-Αυτοκρατορικών, στο Φράουενβαλντ της Θουριγγίας, αιχμαλωτίζοντας τέσσερις εχθρικούς λόχους γρεναδιέρων και τρέποντας σε φυγή την υπόλοιπη δύναμη. Στη συνέχεια, αφού παρέδωσε τους αιχμαλώτους, πραγματοποίησε επιδρομή στο εχθρικό έδαφος, προκαλώντας σοβαρές καταστροφές στις εχθρικές συγκοινωνίες.
Οι επιτυχίες αυτές προκάλεσαν τον θαυμασμό του βασιλιά Φρειδερίκου, ο οποίος διέταξε το σώμα να μεταβεί και πάλι στη Βοημία για τη διεξαγωγή επιδρομών. Στον Βούνς μάλιστα ανέθεσε τη διοίκηση μιας μικτής δύναμης επιπέδου ταξιαρχίας
Η μάχη του Χόχκφκ. Ο στρατός του Φρειδερίκου αιφνιδιάστηκε από τους Αυστριακούς και υπέστη δεινή ήττα. Το τάγμα Αντζελέλι, το οποίο κατείχε Θέσεις στο πρωσικό δεξιό, ως προφυλακή, πολέμησε γενναία, αλλά δεν κατάφερε να αναχαιτίσει τον κύριο όγκο των αυστριακών δυνάμεων.
£ Ο φον Βούνς εκτέλεσε άψογα
την αποστολή που του είχε
ανατεθεί, αιφνιδιάζοντας τους
Αυστριακούς και επιστρέφοντας
ανενόχλητος στη Βάση του, εντυπωσιάζοντας τον, πάντα
δύσπιστο, Φρειδερίκο, με τις
επιδόσεις των ελαφρών
σωμάτων. J
-πέντε τάγματα πεζικού και πέντε ίλες ιππικού- με αποστολή την κατάληψη της οχυρωμένης αυστριακής τοποθεσίας στο Νόλεντορφ και την καταστροφή των αυστριακών αποθεμάτων τροφίμων, εφοδίων και πυρομαχικών που φυλάσσονταν στο Αουσιγκ (σημερινό Ούστι της Τσεχίας) και μπορούσαν να καλύ- ψουν τις ανάγκες 50.000 ανδρών και 25.000 ίππων επί μήνες.
Πραγματικά, ο φον Βούνς εκτέλεσε άψογα την αποστολή που του είχε ανατεθεί, αιφνιδιάζοντας τους Αυστριακούς και επιστρέφοντας ανενόχλητος στη βάση του, εντυπωσιάζοντας τον, πάντα δύσπιστο, Φρειδερίκο, με τις επιδόσεις των ελαφρών σωμάτων - υπό άξια ηγεσία, βεβαίως. Σε ανταμοιβή ο Φρειδερίκος διέταξε την επέκταση του σώματος, εντάσσοντας σε αυτό το τάγμα Κροσινιόν, ως 2ο Τάγμα του σώματος φον Βούνς. Το σύνταγμα, πλέον, πολέμησε στην καταστροφική μάχη του Κούνερζντορφ, κατορθώνοντας να υποχωρήσει μαχό- μενο, με σχετικά περιορισμένες απώλειες. Ενθουσιασμένος, τότε, ο Φρειδερίκος, ενέταξε στο σώμα ένα τάγμα από το σώμα
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 9
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Παρ
ασκε
υή
Ευγε
νικο
ύ /Γ
ΝΩΜ
ΩΝ
Εκδο
τική
2013
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
j Αυστριακοί j [ Πρώσοι
[ X ] Πεζικό L ^ l Ιππικό
Σαίν Αντρέ
Βόλφεσντορφ
Λίμνη Γκρόσερ Τάιχ
Η μάχη του Τσίνα μεταξύ του Ελεύθερου Σώματος Βούνς και των Αυστριακών.
φον Ορντ, ως 3ο Τάγμα του.Τα καλύτερα όμως για το σύνταγμα και τον επικεφαλής του
έπονταν. Στις 21 Αυγούστου 1759 ο Φρειδερίκος ανέθεσε στον Βούνς τη διοίκηση μιας ελαφράς μεραρχίας -εννέα τάγματα πεζικού, οκτώ ίλες ιππικού, 7.000 άνδρες συνολικά- με αποστολή την αντιμετώπιση των αυστριακών δυνάμεων που εισέβαλαν στην Ανω Σαξονία. Στις 27 Αυγούστου ο Βούνς κατάφε- ρε να ανακαταλάβει την πόλη Βίτενμπεργκ, εκδιώκοντας την αυστριακή φρουρά. Στη συνέχεια πολιόρκησε το Τόργκαου, το οποίο παραδόθηκε στις 31 Αυγούστου, ύστερα από επιθέσεις τριών ημερών.
Στις 2 Σεπτεμβρίου ο Βούνς ενισχύθηκε και με πυροβολικό (10 πυροβόλα των 12 pdr), το οποίο μέχρι τότε στερείτο, και βάδισε προς τη Δρέσδη, συμμετέχοντας στην προσπάθεια αναχαίτισης της εκεί αυστριακής επίθεσης. Πριν προλάβει να α
ναπαυθεί, όμως, έλαβε μήνυμα από τη φρουρά που είχε αφήσει στο Τόργκαου, η οποία τον ενημέρωνε ότι δεχόταν επίθεση ισχυρών αυστριακών δυνάμεων. Αμέσως ο Βούνς κινήθηκε προς την πόλη, πραγματοποιώντας πορεία 64 χλμ. Εκεί πλη- ροφορήθηκε πως εναντίον του βάδιζε ένα αυστριακό-αυτο- κρατορικό σώμα 12.000 ανδρών, υπό τον αντιστράτηγο Σαίν Αντρέ. Ο Βούνς δεν περίμενε παθητικά τον εχθρό να τον πολιορκήσει στο Τόργκαου. Αντίθετα, έλαβε θέσεις μάχης στις 8 Σεπτεμβρίου 1759, σε μια ευνοϊκή για άμυνα τοποθεσία δυτικά της πόλης. Συγκεκριμένα, έταξε τις δυνάμεις του μεταξύ του χωριού Τσίνα, στο οποίο στήριξε το δεξιό του πλευρό, και της λίμνης Γκρόσερ Τάιχ, που κάλυπτε το αριστερό του, με την εξής παράταξη:• Δεξιά, υπό τον ταγματάρχη φον Λόσμπεργκ, έταξε δύο ίλες του 7ου Συντάγματος Δραγώνων, μια ίλη του περίφημου 5ου
7 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
* *
Συντάγματος των μαύρων ουσάρων, μια ίλη του 1ου Συντάγματος Ουσάρων (πράσινοι ουσάροι) και μια ίλη του 7ου Συντάγματος Ουσάρων (κίτρινοι ουσάροι).• Το πεζικό τάχθηκε συγκροτημένο σε δύο ταξιαρχίες. Η 1η Ταξιαρχία, της οποίας τη διοίκηση ανέλαβε προσωπικά ο φον Βούνς, αποτελείτο από το απόσπασμα κυνηγών του συντάγματος του, από το 1ο Τάγμα του συντάγματος του, ένα τάγμα γρεναδιέρων συγκροτημένο από τους λόχους γρεναδιέρων του 4ου και του 16ου Συνταγμάτων Μουσκετοφόρων, και το 45ο Σύνταγμα Φουζιλιέρων (πλήρες με δύο τάγματα). Η 2η Ταξιαρχία, την οποία διοικούσε ο συνταγματάρχης φον Βόλφερ- ζντορφ, περιελάμβανε το 1ο Τάγμα του 48ου Συντάγματος Φουζιλιέρων, το 2ο Τάγμα του 44ου Συντάγματος Φουζιλιέρων, ένα τάγμα γρεναδιέρων, συγκροτημένο από τους λόχους γρεναδιέρων του 38ου και 43ου Συνταγμάτων Φουζιλιέρων και το 2ο Τάγμα του σώματος φον Βούνς. Την αριστερή πτέρυγα κάλυπταν τρεις ίλες του 7ου Συντάγματος Δραγώνων, υπό τον ταγματάρχη φον Πόγκρελ. Μπροστά από το πεζικό είχαν ταχθεί δύο πυροβολαρχίες, η καθεμιά με πέντε πυροβόλα των 12 pdr.
Ο Αυστριακός διοικητής είχε, αντίστοιχα, τάξει τις δυνάμεις του ως εξής: στη δεξιά του πτέρυγα έταξε, σε δύο γραμμές, τρία συντάγματα θωρακοφόρων και ένα δραγώνων - συνολικά 13 ίλες θωρακοφόρων και τέσσερις δραγώνων. Στο κέντρο, επίσης σε δύο γραμμές, έταξε 13 τάγματα πεζικού και 18 πυροβόλα, ενώ στο αριστερό του πλευρό έταξε τρεις ίλες θωρακοφόρων. Ως προφυλακή διέθετε εννέα λόχους γρεναδιέ
ρων, δύο λόχους ακροβολιστών γκρέντσνερ και ως γενική εφεδρεία ένα σύνταγμα ουσάρων.
Πριν τη μάχη, ο Αυστριακός διοικητής, σίγουρος για τη νίκη του, ζήτησε από τον Βούνς να παραδοθεί. Φυσικά, η πρότασή του απορρίφθηκε, και μάλιστα, πέρα από κάθε προσδοκία, ο Βούνς επιτέθηκε πρώτος. Υπό την κάλυψη του ιππικού της δεξιάς του πτέρυγας, η ταξιαρχία πεζικού με επικεφαλής τον ίδιο, εφόρμησε με τη λόγχη κατά της εχθρικής προφυλακής που την αποτελούσαν οι δύο λόχοι γκρέντσνερ και οι λόχοι των γρεναδιέρων. Πρώτοι σαρώθηκαν οι Αυστριακοί ακροβολιστές και ακολούθησαν οι Αυστριακοί γρεναδιέροι, οι οποίοι πολέμησαν γενναία, μέχρι τη στιγμή που οι ευέλικτοι Πρώσοι ουσάροι τους πλαγιοκόπησαν. Αλλοι ουσάροι και οι δύο ίλες του 7ου Συντάγματος Δραγώνων απασχολούσαν, με τη σειρά τους, τις αντίπαλες ίλες θωρακοφόρων απέναντι τους. Παράλληλα, το πρωσικό πυροβολικό καθήλωνε το εχθρικό κέντρο, ενώ η ισχυρή δεξιά αυστριακή-αυτοκρατορική πτέρυγα αδρανούσε, αδυνατώντας να κινηθεί εξαιτίας της μορφολογίας του εδάφους, που ήταν βαλτώδες και το διέσχιζε ένα ρυάκι που κατέληγε στη λίμνη. Ο Αυστριακός στρατηγός, ήταν τόσο σίγουρος για τη νίκη του, ώστε δεν είχε καν εκτελέσει αναγνώριση του εδάφους στο οποίο ανέπτυξε τις δυνάμεις του για μάχη.
Μετά τη διάσπαση της αυστριακής αριστερής πτέρυγας, οι υπόλοιπες πρωσικές δυνάμεις κινήθηκαν κλιμακωτά κατά του κέντρου και του εχθρικού δεξιού. Το δε πυροβολικό του Βούνς συγκέντρωσε, κατόπιν διαταγής του, τα πυρά του κατά του ιππικού της δεξιάς αυστριακής πτέρυγας, προκαλώντας
Η μικρή πόλη Κόλμπεργκ της Βαλτικής αποτέλεσε πεδίο άγριων μαχών μεταξύ των πρωσικών ελεύθερων σωμάτων και των ρωσικών δυνάμεων. Μετά την κατάληψη της Καινιξβέργης από τους Ρώσους, το Κόλμπεργκ αποτελούσε το μοναδικό λιμάνι της Βαλτικής υπό πρωσικό έλεγχο, από όπου έφθαναν εφόδια από τη σύμμαχο Βρετανία. Τα ελεύθερα σώματα πολέμησαν ηρωικά στις παγωμένες ακτές της Βαλτικής.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA 1 7 1
Ο πρίγκιπας Ερρίκος της Πρωσίας υπήρξε ικανότατος στρατιώτης, όπως και ο αδελφός του Φρειδερίκος. Ο Ερρίκος αξιοποίησε ιδιαίτερα τα ελεύθερα σώματα, χρησιμοποιώντας τα πολλές φορές και ως πεζικό γραμμής.
του απώλειες και εκνευρισμό, με αποτέλεσμα αυτό να επιχειρήσει ανεξέλεγκτα, παρά το δύσβατο έδαφος, επίθεση στις τρεις ίλες του πρωσικού 7ου Συντάγματος Δραγώνων που βρίσκονταν απέναντι του. Τότε ο Πόγκρελ πύκνωσε τις γραμμές του, τάσσοντας τις ίλες του σε βάθος έξι ζυγών και αντεπιτέ- θηκε επί στενού μετώπου -στο μοναδικό βατό σημείο του μετώπου- κατά των αποδιοργανωμένων αντιπάλων, τρέποντας σε φυγή 17 εχθρικές ίλες με μόνο τρεις πρωσικές!
Στη συνέχεια, ο Βούνς έστρεψε τη δική του ταξιαρχία και μερικές ίλες του δεξιού του πλευρού κατά του αντίστοιχου του εχθρικού πεζικού, ενώ ταυτόχρονα η 2η Ταξιαρχία του το αγκίστρωνε κατά μέτωπο και οι ακαταπόνητοι δραγώνοι του Πόγκρελ το έπλητταν από τα δεξιά. Οπως ήταν αναμενόμενο, μέσα σε λίγα λεπτά όλα είχαν τελειώσει, και από τις άλλοτε υπερήφανες δυνάμεις του Σαίν Αντρέ δεν είχαν απομείνει παρά φυγάδες που, πετώντας επαίσχυντα τα όπλα, προσπαθούσαν να βρουν σωτηρία στη φυγή.
Ο Βούνς δεν επέτρεψε την εις βάθος καταδίωξη του εχθρού, ο οποίος, παρά την ήττα του, διέθετε πολλαπλάσιες δυνάμεις και ένα άθικτο και ισχυρό σύνταγμα ουσάρων. Η μάχη έληξε με νίκη των Πρώσων, οι οποίοι θρήνησαν μόλις 35 νεκρούς και 163 τραυματίες, αντίθετα με τους αντιπάλους τους, οι απώλειες των οποίων ξεπέρασαν τους 800 νεκρούς και αιχμαλώτους. Αυτή ήταν η καλύτερη στιγμή του φον Βούνς και του συντάγματος του. Ο Φρειδερίκος, όταν πληροφορήθηκε τη νίκη, προήγαγε τον Βούνς απευθείας σε υποστράτηγο!
Λίγο μετά τη μάχη, μια ακόμα ισχυρότερη στρατιά 28.500 Αυστριακών και αυτοκρατορικών, υπό τον εξαίρετο στρατηγό Αντρέας Χάντικ, έσπευσε στην περιοχή, και ο Φρειδερίκος έστειλε με τη σειρά του ενισχύσεις -μια μεραρχία πεζικού με εννέα τάγματα, εκ των οποίων τα πέντε γρεναδιέρων, και μια
ταξιαρχία ιππικού- υπό τον αντιστράτηγο Φινκ. Οι δυνάμεις του Φινκ ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Βούνς και αναπτύχθηκαν αμυντικά στην περιοχή του Κόρμπιτς της Σαξονίας. Εκεί αντιμετώπισαν τη σχεδόν διπλάσιά τους αριθμητικά στρατιά του Χάντικ, αναχαιτίζοντάς την - οι Πρώσοι είχαν 1.343 απώλειες, οι αντίπαλοί τους 1.618.
Υστερα από τη νέα αυτή επιτυχία, το Σύνταγμα φον Βούνς στάλθηκε να εκτελέσει μια από τις παλαιές του αποστολές μι- κροπολέμου. Στις 24 Οκτωβρίου αιφνιδίασε μια αυστριακή φάλαγγα με τη συνοδεία της και συνέλαβε 1.824 Αυστριακούς αιχμαλώτους, ενώ κυρίευσε ένα πυροβόλο και επτά μεταγωγικές άμαξες.
Το 1760, το 1ο και το 3ο Τάγμα του Συντάγματος ενώθηκαν με τη στρατιά που διοικούσε ο Φρειδερίκος, ενώ το 2ο Τάγμα διατέθηκε στον πρίγκιπα Ερρίκο. Το καλοκαίρι το 1ο Τάγμα πολέμησε στο Κόλμπεργκ, ενώ τον Οκτώβριο, το 2ο Τάγμα βρισκόταν ανάμεσα στις μονάδες που απελευθέρωσαν το Βερολίνο. Ωστόσο, κατά τις μάχες που ακολούθησαν, το τάγμα περι- κυκλώθηκε στο Σπαντάου και υποχρεώθηκε να παραδοθεί στους Ρώσους, για να απελευθερωθεί αργότερα, όταν η Ρωσία άλλαξε τη στάση της και αποσύρθηκε από τον πόλεμο. Το σύνταγμα συνέχισε να υπηρετεί στη στρατιά του βασιλιά Φρειδερίκου μέχρι τη λήξη του πολέμου, η οποία το βρήκε εντεταγ- μένο στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΜελετώντας τα πρώτα ελεύθερα σώματα -ουσιαστικά σώ
ματα ελαφρού πεζικού- που συγκροτήθηκαν με τις ευλογίες του μεγάλου Πρώσου βασιλιά Φρειδερίκου Β ’, διαπιστώνεται ότι οι μονάδες αυτές είχαν κυμαινόμενη ποιότητα, κυρίως λό- γω των ανδρών που κατατάσσονταν σε αυτά. Ωστόσο, υπό άξια διοίκηση, τα εν λόγω σώματα κατάφεραν κυριολεκτικά άθλους, τους οποίους το κλασικό πρωσικό πεζικό γραμμής, λόγω εκπαίδευσης, δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει επιτύχει.
Στα περισσότερα από τα σώματα αυτά, καθώς και στα δεκάδες άλλα που τα ενίοχυσαν κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου, κοινό χαρακτηριστικό ήταν η αθρόα κατάταξη αιχμαλώτων ή λιποτακτών από τους αντίπαλους στρατούς, ή ακόμα και κάθε λογής υποκειμένου που οι στρατολόγοι ανακάλυπταν στις ταβέρνες ή στις φυλακές. Αν και δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν επίλεκτα, τα σώματα αυτά έγραψαν τη δική τους ιστορία στα ματωμένα πεδία μάχης του Επταετούς πολέμου, προσφέροντας μάλλον πολύ περισσότερα απ’ ότι η επίσημη ιστορία, έως σήμερα, τους αναγνωρίζει. Ξ3
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) J. Engel man, G. von Gunter Dorn: DIE SCLACHTEN FRIEDRICH DES GROSSEN, Dörfler Geschichte, Augsburg, 1997.(2) B. Nosworthy: THE ANATOMY OF VICTORY, Hippocrene Books, New York, 1992.(3) H. W. Koch: THE RISE OF MODERN WARFARE 1618-1815, Bison Books, London, 1981.(4) R. F. Weigley: THE AGE OF BATTLES, Indiana University Press, Indianapolis, 1991.(5) S. T. Ross: FROM FLINTLOCK TO RIFLE, INFANTRY TACTICS 1740-1886, Frank Cass Publishing, London, 1996.(6) A. Seaton: FREDERICS THE GREAT’S ARMY, Osprey,London, 2002.(7) P. Haythornwaite: FREDERICK THE GREAT'S ARMY vol. 1, 2, 3, Osprey, London, 1991.
7 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTO P IA
To 1825 η Εππηνικη Επαναοιαοη κινδύνευε να αβήοει άδοξα. Υστερα από τεσσάρων ετών αγώνες, οι Ελληνες καιάφεραν, με τη διχόνοια και τον αΠΠηΠοσπαρανμό, να επιτρέιμουν στον Ιμπραημ να κυριαρχήσει στην Πελοπόννησο και να ανατρέφει όλες tic προηγούμενες ελληνικές επιτυχίες.Ια τακτικά στρατεύματα του Ιμπραημ συνέτριιμαν κάθε αντίσταση ίων άτακτων ελληνικών σωμάτων και κατέστρεφαν ανενόχλητα τη χώρα, αφού και ο Κολοκοιρώνης βρισκόταν, ελέω διχόνοιας, στη φυλακή.
Ο Φαβιέρος με ελληνική παραδοσιακή ενδυμασία. Υπήρξε άριστος αξιωματικός και, αν δεν είχε παρεμποδιστεί στην εκτέλεση της αποστολής του, οι εξελίξεις για την Ελλάδα 9α ήταν πολύ διαφορετικές, κα9ώς δεν 9α ήταν απαραίτητη η επέμβαση ξένων δυνάμεων προκειμένου να ηττη9εί ο Ιμπραήμ.
7 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΑΠΑΑΑΚΟΣ
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1826 ΤΟΥ ΦΑΒΙΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΟ
4 ä;y , ; :
απέναντι σιην πολίτικη αναλγησία
Αντιμέτωποι με τον κίνδυνο ορι- Μετά τον τραυματισμό του, αποσύρθηκε υπό την πολωνική σημαία. Μετά την κα-στικής αποτυχίας της επανά- από την ενεργό υπηρεσία και κατά και- τάληψη της Βιέννης, ο Ναπολέων τον ε-
στασης, το 1825 οι κρατούντες ρούς αναλάμβανε, με εντολή του Βονα- πανέφερε στον Γαλλικό Στρατό, τοποθε-αποφάσισαν την ανασυγκρότη- πάρτη, διάφορες διπλωματικές αποστο- τώντας τον μάλιστα στην επίλεκτη Αυτο-ση του Τακτικού Σώματος, το ο- λές, ενώ ήταν επίσης υπεύθυνος για την κρατορική Φρουρά,
τΐοίο, κατά τη διάρκεια των εμφύλιων συ- αναδιοργάνωση του Περσικού Στρατού. Κατόπιν τοποθετήθηκε στο επιτε- γκρούσεων του 1823-25; είχε α φ εθ ερ 'Λ * Το 1809 επέστρεψε στην Ευρώπη, α- λείο του στρατάρχη Μαρμόν καιπολέμη-διαλυθεί. Η ανάγκη ανασύστασής του νέλαβε διοίκηση στον Πολωνικό Στρατό σε στην Ισπανία. Το 1812 βρέθηκε όμωςφαινόταν επιτακτική, αφού μόνο τακτικά του Μεγάλου Δουκάτου της Βαρσοβίας στην Ρωσία, όπου συμμετείχε στη μεγά-τμήματα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν και πολέμησε στην εκστρατεία του 1809 λη μάχη του Μποροντίνο ως επικεφαλής τα αντίστοιχα του Ιμπραήμ. Μέσα σε ένα κλίμα καχυποψίας και δολοπλοκιών, η αποστολή αναδημιουργίας του Τακτικού Σώματος αποφασίστηκε να ανατεθεί σε έναν Γάλλο φιλέλληνα αξιωματικό, τον βετεράνο των Ναπολεόντειων Πολέμων συνταγματάρχη Σαρλ Νικολά Φαμπβιέρ,ο οποίος έμεινε γνωστός στην Ελλάδα jgfej] ως Κάρολος Φαβιέρος.
Ο Φαβιέρος ήταν ένας πολύπειρος α- l lp j jξιωματικός, αφού είχε υπηρετήσει στο j||sS 1ο Σύνταγμα Πυροβολικού του ΓαλλικούΣτρατού. Συμμετέίχε στην εκστρατεία g k 'του 1805, όπου και τραυματίστηκε μαχό- j Λμένος ηρωικά - για τη δράση του, μάλι- 1 = 'στα, τιμήθηκε από τον Ναπολέοντα με Ι Γ 1το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. | j§ j
Γκραβούρα εποχής που εικονίζει τον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη να μάχεται εναντίον του τουρκικού ιππικού στο Δραγατσάνι. Η πραγματικότητα για τους Τούρκους ιππείς αποδείχθηκε πιο σκληρή απ’ ότι παρουσιάζεται στην εν λόγω γκραβούρα. Απέναντι στο ελληνικό Τακτικό πεζικό, το τουρκικό ιππικό δεν σημείωσε ούτε μία επιτυχία. Αντίθετα, σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις, συνέβη το απίστευτο, το πεζικό να καταδιώκει τους ηττημένους Τούρκους ιππείς - η μία από αυτές συνέβη κατά την εκστρατεία της Καρύστου.
Ο Ιωάννης Κωλέτης, ένας από τους πλέον ραδιούργους πολιτικούς της περιόδου. Υπήρξε ο ιθύνων νους του σχεδίου για την αποτυχία της εκστρατείας του Φαβιέρου, όταν κατάλαβε ότι ο Γάλλος αξιωματικός δεν ήταν διατεθειμένος να παίξει τον ρόλο του πειθήνιου πολιτικού του οργάνου.
των επιτιθέμενων γαλλικών στρατευμάτων κατά του Μεγάλου Οχυρώματος των Ρώσων. Παρότι τραυματίστηκε σοβαρά, ε- πέζησε και πολέμησε και πάλι ηρωικά στην εκστρατεία του 1813 στη Γερμανία. Μετά την ήττα στη Λειψία, υπερασπίστηκε το γαλλικό έδαφος στις επιχειρήσεις του 1814, έχοντας προαχθεί σε συνταγματάρχη στο επιτελείο του Ναπολέοντα.
Στην εκστρατεία των 100 Ημερών, που κλιμακώθηκε με την καταλυτική μάχη του Βατερλώ, πολέμησε εκ νέου. Το 1817 όμως διώχθηκε από τον στρατό και το 1820 δικάστηκε ως βοναπαρτιστής και φιλελεύθερος από το καθεστώτος των Βουρ- βόνων. Το 1823 εγκατέλειψε τη Γαλλία και ήλθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Κατόπιν μετέβη στη Βρετανία, όπου προσπάθησε να τονώσει το εκεί φιλελληνικό κλίμα. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1825, με σκοπό να οργανώσει ένα τμήμα πυροβολικού. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Κου- ντουριώτη, όμως, τον προσέγγισε με σκοπό να του αναθέσει τη διοίκηση του συνό
λου των ελληνικών τακτικών δυνάμεων. Ο Φαβιέρος δέχθηκε την πρόταση, αναλαμβάνοντας τη διοίκηση του Τακτικού Σώματος, τον Ιούλιο του 1825.
ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝίΙΣΗΟ Φαβιέρος παρέλαβε τη διοίκηση
του Τακτικού Σώματος από τον συνταγματάρχη Παναγιώτη Ρόδιο, έναν άξιο αλλά φιλόδοξο αξιωματικό, ο οποίος, αν και του προτάθηκε να παραμείνει στις τάξεις του Σώματος, προτίμησε να παραιτηθεί. Οταν ο Φαβιέρος ανέλαβε τη διοίκηση του Τακτικού, αυτό βρισκόταν σε τραγική κατάσταση. Λίγοι στρατιώτες είχαν παραμείνει υπό τις σημαίες, αφού η κυβέρνηση δεν μπορούσε να εξασφαλίσει στους άνδρες ούτε την καθημερινή τους σίτιση. Δεν υπήρχαν αρκετά όπλα (μουσκέτα και ξιφολόγχες) και ούτε λόγος δεν μπορούσε να γίνει για στολές, υλικά στρατοπεδείας, υπόδησης κλπ.
Ο Φαβιέρος άρχισε να εργάζεται με
ζήλο, παρά τις αντιξοότητες. Με το κύρος του κατάφερε να εξασφαλίσει από τους κυβερνώντες χρηματοδότηση από το νέο δάνειο που είχε συναφθεί. Εξάλλου, μαζί με τον Φαβιέρο είχαν έλθει στην Ελλάδα και αρκετοί Βρετανοί, Γάλλοι και Γερμανοί φιλέλληνες αξιωματικοί και υπαξιωματι- κοί, βετεράνοι επίσης των Ναπολεόντειων Πολέμων, με σκοπό να βοηθήσουν στο δύσκολο έργο του. Ενας Γάλλος αξιωματικός, ο ίλαρχος Ρενιώ, ανέλαβε την αναδιοργάνωση του τακτικού ιππικού και κατάφερε να συγκροτήσει δύο έφιππες και μια άνιππη ίλη. Επίσης συγκροτήθηκε μια πυροβολαρχία πεδινού πυροβολικού, υπό τον λοχαγό Εμμανουήλ Καλλέργη.
Ο Φαβιέρος σκόπευε να συγκροτήσει ένα σύνταγμα πεζικού τεσσάρων ταγμάτων, βάσει του γαλλικού οργανωτικού υποδείγματος του 1809. Ετσι, κάθε τάγμα προβλεπόταν να παρατάσσει έξι λόχους - τέσσερις «κεντρικούς» (κοινούς λόχους μουσκετοφόρων), έναν γρεναδιέρων (λόχος επιλέκτων στην ελληνική ορολογία της εποχής) και έναν ακροβολιστών (ευ- ζώνων), δύναμης 140 ανδρών ο καθένας. Συνολικά, δηλαδή, κάθε τάγμα θα παρέτασσε 840 μάχιμους άνδρες.
Τέλος, οργανώθηκε και τμήμα στρατιωτικής μουσικής. Η ανάληψη της ηγεσίας από τον Φαβιέρο και ο νέος άνεμος αισιοδοξίας που έφερε στο στράτευμα, είχε ως αποτέλεσμα την αθρόα κατάταξη ανδρών στο αναστημένο Τακτικό Σώμα.
Η ΠΡΠΤΗ ΕΜΠΛΟΚΗΣτα τέλη Σεπτεμβρίου του 1825, οι ο
πλαρχηγοί Λόντος και Τσόκρης, οι οποίοι παρακολουθούσαν τις κινήσεις του Ιμπραήμ, ανέφεραν στην κυβέρνηση ότι ο τελευταίος είχε μειώσει την αιγυπτιακή φρουρά στην Τριπολιτσά, καθώς χρειαζόταν δυνάμεις στα πεδία των μαχών. Η αναφορά των δύο οπλαρχηγών, μάλιστα, έκλεινε με την υπεραισιόδοξη πρόβλεψη πως αν η κυβέρνηση τους έστελνε δύο πυροβόλα, θα ανακαταλάμβαναν με ευκολία την πόλη!
Η κυβέρνηση ζήτησε τότε από τον Φαβιέρο να συμμετάσχει στην επιχείρηση με τους τέσσερις πρώτους λόχους του Α ’ Τάγματος που βρισκόταν υπό τα όπλα - αν και όχι καθ’ όλα ετοιμοπόλεμοι. Ο Φαβιέρος δυσκολεύτηκε να πιστέψει την πληροφορία αυτή, καθώς είχε διαπιστώσει τις ικανότητες του Ιμπραήμ. Ωστόσο, βάσει των διαβεβαιώσεων που έλαβε, δέχθηκε να συμμετά- σχει. Ετσι, με τους τέσσερις λόχους του, συνολικής δύναμης 300-320 ανδρών, και με μερικές εκρηκτικές συσκευές για
7 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
την ανατίναξη των πυλών, ξεκίνησε από το Ναύπλιο και μετέβη στο στρατόπεδο των Τρίκορφων, όπου στρατοπέδευαν οι Λόντος και Τσόκρης.
Εκεί κατάρτισε και το σχέδιο της επιχείρησης. Οι Λόντος και Τσόκρης θα εξαπέλυαν προσποιητή νυκτερινή επίθεση από τα νότια, ενώ ταυτόχρονα οι τακτικοί λόχοι, εφοδιασμένοι με κλίμακες, θα ε- φορμούσαν από την αντίθετη κατεύθυνση. Πράγματι, ο Φαβιέρος και οι άνδρες του κινήθηκαν αθόρυβα και έφθασαν απέναντι από τα τείχη της πόλης, όπου σταμάτησαν, περιμένοντας τους πυροβολισμούς των ανδρών του Λόντου και του Τσόκρη, που θα αποτελούσαν το σύνθημα για να ξεκινήσει η επιχείρηση.
Μάταια όμως περίμενε. Καθώς η ώρα περνούσε και δεν ακουγόταν το σύνθημα, έστειλε αγγελιοφόρο προκειμένου να έλθει σε επαφή με τους δύο οπλαρχηγούς. Η έκπληξή του δε κορυφώθηκε, όταν ο αγγελιοφόρος, επιστρέφοντας ύστερα από λίγο, του ανέφερε ότι δεν βρήκε κανέναν από τα σώματα των δύο οπλαρχηγών, οι οποίοι είχαν αποφασίσει να μη συμμετάσχουν, χωρίς φυσικά να κάνουν τον κόπο να ενημερώσουν τον Φαβιέρο.
Μη έχοντας άλλη επιλογή, ο Φαβιέρος διέταξε υποχώρηση, καθώς ήδη είχε αρχίσει να ξημερώνει και οι άνδρες του κινδύνευαν να κομματιαστούν από τα εχθρικά πυροβόλα των τειχών της Τριπο- λιτσάς μόλις γίνονταν αντιληπτοί.
Η υποχώρηση εκτελέστηκε υποδειγματικά, και το αιγυπτιακό ιππικό που ε- ξήλθε για να τους καταδιώξει, δεν απο- τόλμησε τελικά να προσβάλει τους ελληνικούς λόχους. Ο Φαβιέρος έφθασε στα Τρίκορφα όπου, έξαλλος από θυμό, συναντήθηκε με τους δύο οπλαρχηγούς. Οι τελευταίοι του δήλωσαν απλώς ότι οι άνδρες τους είχαν αρνηθεί να κινηθούν - η απειθαρχία ταλάνιζε μονίμως τα άτακτα σώματα.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΠΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
Επιστρέφοντας στο Ναύπλιο, ο Φαβιέρος, για να προφυλάξει το Τακτικό από το νοσηρό πολιτικό κλίμα, αποφάσισε να μετασταθμεύσει στην Αθήνα, αφού υποχρεώθηκε να αφήσει στο Ναύπλιο τέσσερις λόχους του Β' Τάγματος ως φρουρά για την «λαοπρόβλητη» κυβέρνηση Κουντουριώτη. Ετσι, κινήθηκε με άλλους τέσσερις λόχους, το ιππικό και το πυροβολικό, τη μουσική και το επιτελείο προς την Αθήνα.
Στις 5 Οκτωβρίου 1825, το Α ’ Τάγμα
και τα λοιπά τακτικά τμήματα εισήλθαν στην πόλη, όπου έτυχαν πανηγυρικής υποδοχής - αξιωματικοί και στρατιώτες γιόρτασαν μαζί με τους κατοίκους των Αθηνών, μετά από την τέλεση σύντομης δοξολογίας. Από την επομένη, όμως, άρχισαν τα γυμνάσια. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ήταν ιδιαίτερα σκληρό και περιε- λάμβανε ασκήσεις το πρωί και το απόγευμα.
Ο Φαβιέρος εξέδωσε επίσης προκήρυξη προς τους κατοίκους της Αθήνας, καλώντας τους ικανούς να καταταγούν στο Τακτικό Σώμα, το οποίο ως δύναμη «...ήταν η μόνη που μπορούσε να διώξει την τόσων χρόνων δυστυχία και να εισαγάγει την ανεξαρτησία και την εσωτερική ησυχία». Η προκήρυξη του Φαβιέρου και μια δεύτερη, ανάλογου ύφους και περιεχομένου, της 19ης Οκτωβρίου, είχε ως αποτέλεσμα την αθρόα κατάταξη ανδρών στο Σώμα, όχι μόνο από την Αθήνα, αλλά και από άλλες περιοχές, καθώς η φήμη του Σώματος και του αρχηγού του είχε εξαπλωθεί. Πολλοί ήταν οι νησιώτες, από το Αιγαίο και το Ιόνιο ακόμα, που έσπευδαν να επανδρώσουν το Τακτικό. Σύντομα το Α’ Τάγμα είχε σχηματιστεί πλήρως, όπως και το Β ’ Τάγμα στο Ναύπλιο, ενώ είχε επίσης αρχίσει η συγκρότηση και του Γ ’ Τάγματος.
Τότε η κυβέρνηση διέταξε τον Φαβιέρο να μεταβεί με κάποιες δυνάμεις στις Σπέτσες, καθώς υπήρχε φόβος ότι ο Ιμπραήμ σκόπευε να εκτελέσει απόβαση στο νησί. Πράγματι, ο Φαβιέρος, με τρεις λόχους και την πυροβολαρχία του Καλ- λέργη, έφθασε στο νησί, αλλά ο Ιμπραήμ δεν φάνηκε. Στο μεταξύ, στην Αθήνα το Τακτικό ισχυροποιείτο ολοένα και περισσότερο - το ιππικό διέθετε πλέον μια ίλη λογχοφόρων και μια ίλη έφιππων κυνηγών. Ωστόσο, τον Νοέμβριο συνέβη ένα δυσάρεστο γεγονός. Στρατιώτες του σώματος του Γκούρα που φρουρούσαν την Ακρόπολη λογομάχησαν με άνδρες του Τακτικού σχετικά με τις ικανότητες του Σώματος και δεν δίστασαν να πυροβολήσουν, σκοτώνοντας έναν λοχία του ιππικού και τραυματίζοντας βαριά έναν λοχαγό του πεζικού, σι οποίοι επιχείρησαν να κατευνάσουν τα πνεύματα. Παραλίγο τότε το Τακτικό να εκτελέσει έφοδο κατά της Ακρόπολης, αλλά τελικά η ηρεμία επανήλθε.
Στο μεταξύ ο Φαβιέρος, ύστερα από άκαρπη παραμονή στις Σπέτσες επί 40 ημέρες, αποφάσισε να επιστρέφει στην Αθήνα. Εκεί επιθεώρησε το Σώμα, το οποίο διέθετε πλέον οκτώ ετοιμοπόλεμους λόχους πεζικού, δύναμης 120-140 ανδρών έκαστος. Μάλιστα, υπό την κα
θοδήγηση των Γάλλων λοχαγών Ρομπέρ και Μεγιέ, οι Ελληνες, αξιωματικοί και στρατιώτες, εκπαιδεύονταν καθημερινά στις τελευταίες εξελίξεις της ευρωπαϊκής στρατιωτικής τέχνης της εποχής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχολείο αξιωματικών που συγκρότησε ο Φαβιέρος με εκπαιδευτή τον Μαγιέ έσπευσαν να παρακολουθήσουν, εκτός των αξιωματικών του Τακτικού, και οι οπλαρχηγοί Γκούρας, Μακρυγιάννης, Μαμούρης και άλλοι. Το γεγονός αυτό ώθησε και κάποιους άτακτους στρατιώτες να κατατα- γούν στο Τακτικό. Δεν έλειψαν βέβαια και οι υστερόβουλοι, οι οποίοι προσδοκούσαν βαθμούς και αξιώματα. Ωστόσο, ο Φαβιέρος απαγόρευσε οποιαδήποτε προαγωγή αν προηγουμένως ο νεοσύλλεκτος δεν υπηρετούσε ως απλός στρατιώτης, ενώ δεν υπέκυψε ούτε σε γραπτές διαταγές του Κουντουριώτη, ο οποίος ήθελε να ικανοποιήσει τους πολιτικούς του φίλους χαρίζοντάς τους βαθμούς και αξιώματα στον στρατό. Μάλιστα, δεν δίστασε να τιμωρήσει αυστηρά κάθε απειθαρχία, ακόμα και από φίλα προσκείμενους σε υψηλά ιστάμενους άνδρες. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση ενός στρατιώτη που συνελήφθη να κλέβει: αφού διαπομπεύθηκε σε όλο το στρατόπεδο και την πόλη της Αθήνας, εκδιώχτηκε κακήν κακώς από το Τακτικό.
Υπό το άγρυπνο βλέμμα του αρχηγού
Τούρκος ελαφρός ιππέας της εποχής. Φέρει μακρύκαννο μουσκέτο, πιστόλα και γιαταγάνι. Το τουρκικό ιππικό ήταν πολυάριθμο και αποτελούσε τον φόβο και τρόμο των ελληνικών άτακτων σωμάτων. Απέναντι όμως στην εκπαίδευση, στον οπλισμό και στην πειθαρχία του Τακτικού, ελάχιστα μπορούσε να επιτύχει.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 7
του, το Τακτικό Σώμα έφθααε σύντομα να διαθέτει τρία υπερπλήρη τάγματα, το καθένα με οκτώ λόχους, αντί των προ- βλεπομένων έξι, και το Δ' Τάγμα συγκροτημένο κατά τα 2/3, Συνολικά, στα τέλη του 1825, το Τακτικό αριθμούσε 3.200 πεζούς, 240 ιππείς και 200 πυροβολητές. Παράλληλα, ο Φαβιέρος οργάνωσε έναν λόχο κυνηγών, επίλεκτων δηλαδή ακροβολιστών, υπό τον Στέφο Σέρβο, που ονομάστηκε Λόχος Σταυροφόρων, από τον μικρό κεντητό σταυρό που έφεραν ραμμένο στο ένδυμά τους, στο ύψος του στήθους.
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΥΣΤΟΥ
Ολα φαινόταν να βαίνουν καλώς. Πίσω όμως από την ευχάριστη εξωτερική εικόνα υπήρχε μια άλλη, πιο ζοφερή πραγματικότητα. Ο Φαβιέρος τότε αποφάσισε να ρίξει τους άνδρες του στη φωτιά της μάχης. Σκοπός του ήταν να ευαισθητοποιήσει την κυβέρνηση, η οποία, έχοντας κατασπαταλήσει μεγάλο μέρος του δανείου που είχε χορηγηθεί με επαχθείς όρους από τη Βρετανία για την εξυπηρέτηση ιδίων πολιτικών σκο
πών και την καταδίωξη των αντιπάλων της, δυσκολευόταν πλέον να χρηματοδοτεί το Τακτικό.
Μια επιτυχία, ήλπιζε ο Φαβιέρος, θα καταδείκνυε την πολεμική αξία του Σώματος και θα έπειθε τους κυβερνώντες να συνεχίσουν να επιδεικνύουν το ενδιαφέρον τους. Δυστυχώς, σκεφτόταν ως αξιωματικός και όχι ως πολιτικός. Τελικά, αποφάσισε στόχος του να είναι η Κάρυστος της νότιας Εύβοιας, με το ισχυρό της φρούριο. Η κυβέρνηση, όταν ο Γάλλος της γνωστοποίησε το σχέδιό του, υποσχέθηκε τη χορήγηση πλοίων για τη μεταφορά του στρατού, τροφίμων και εφοδίων.
Ετσι, στις 12 Φεβρουάριου 1826 ο Φαβιέρος κίνησε επικεφαλής του Α' Τάγματος, του ιππικού, του πυροβολικού και του σώματος των σταυροφόρων για την Κάρυστο. Συνολικά διέθετε 1.600 άνδρες, από τους οποίους οι 300 ήταν άτακτοι, υπό τον οπλαρχηγό Μαμούρη. Αργότερα, με την ενίσχυση τριών ακόμα λόχων του Γ ’ Τάγματος, η ελληνική δύναμη ανήλθε σε 2.000 άνδρες.
Υστερα από σύντομη πορεία, ο στρατός έφθασε στον Μαραθώνα. Από εκεί θα τον παραλάμβαναν πλοία του στόλου και θα τον μετέφεραν στην Εύβοια. Μάταια όμως ο Φαβιέρος περίμενε επί 15 ημέρες την άφιξη των πλοίων. Στο διάστημα αυτό, οι άνδρες του υπέφεραν τα πάνδεινα από την έλλειψη καταλύματος και τροφής μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Ο αριθμός των ασθενών αυξήθηκε δραματικά, ενώ σημειώθηκαν και μερικές λιποταξίες.
Σε αντικατάσταση των απωλειών, ο Φαβιέρος κάλεσε τρεις λόχους του Γ ’ Τάγματος. Οταν αυτοί έφθασαν, μετέφερε το σύνολο των δυνάμεών του στην Εύβοια, με βάρκες και πλοιάρια που βρήκε στην περιοχή. Η αποβίβαση ολοκληρώθηκε το βράδυ της 2ας Μαρτίου. Ο Φαβιέρος άφησε στο σημείο δύο από τους λόχους του Γ ’ Τάγματος ως φρουρά, και με τους λοιπούς άνδρες του κι- νήθηκε προς την Κάρυστο. Υστερα από πορεία δύο ημερών, στις 4 Μαρτίου τα ελληνικά τμήματα έφθασαν κοντά στο φρούριο της Καρύστου και στρατοπέ- δευσαν σε απόσταση 15 λεπτών πορείας από αυτό.
Αμέσως ο Φαβιέρος άρχισε να καταστρώνει το σχέδιο της επίθεσης, σύμφωνα με το οποίο τέσσερις τακτικοί λόχοι, συνεπικουρούμενοι από το ελαφρύ πεζικό και με την υποστήριξη δύο πυροβόλων, θα εκτελούσαν την επίθεση κατά του φρουρίου. Αυτή θα ξεκινούσε με την κατακρήμνιση της κεντρικής πύλης
Το αρχέτυπο του Ελληνα πολεμιστή της Επανάστασης του 1821 είναι ο φουστανελοφόρος άτακτος πολεμιστής. Παρά το θάρρος τους, οι Ελληνες άτακτοι δεν διέθεταν ούτε τον κατάλληλο οπλισμό, ούτε την απαραίτητη εκπαίδευση και πειθαρχία, για να αντιμετωπίσουν εχθρικά τακτικά στρατεύματα ή ιππικό σε ομαλό έδαφος.
7 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΦΑΒΙΕΡΟΥ ΣΤΟ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
«Σεβαστά μέλη του εκτελεστικού Σώματος! Σας ενθυμίζω τη θέση την οποία τελείτε. Σεις είστε η Υπέρτατη Αρχή του Ελληνικού Εθνους. Ποιος είναι ο σκοπός τούτου; Αυτό έκανε επανάσταση κατά του σουλτάνου όχι μόνο για να ελευθερώσει την μικρή περιφέρεια της πολεμούσης Ελλάδος, αλλά να επεκταθεί και περαιτέρω, ελευθερώνοντας και τους λοιπούς, υπό το ζυγό του τυράννου τόπους, οι οποίοι ανυπόμονα περιμένουν μικρό ελληνικό οπλισμένο σώμα για να συνενωθούν μαζί του και να απορρίψουν τον πολύχρονο ζυγό της τυραννίας.
Εγώ έλαβα υπηρεσία Ελληνική και έπρεπε να συμμορφωθώ με το πνεύμα του έθνους τούτου. Κίνησα με 2.000 Ελληνες κατά της Εύβοιας, με τη θέλησή σας. Στρατοπεδεύω στον Μαραθώνα και ειδοποιώ την κυβέρνηση ότι ο στρατός πρέπει να συνοδεύεται με τις αναγκαίες τροφές.
Τι μου αποκριθήκατε; Προχώρα εμπρός και η διοίκηση στέλνει ταχέως μια γολέτα φορτωμένη με άλευρα. Επρεπε τάχα να δυσπιστήσω στις υποσχέσεις της Υπέρτατης Αρχής; Μεταβαίνω στη νήσο Εύβοια και περιμένω τα άλευρα, αλλά τι πληροφορούμαι; Η κυβέρνηση έλαβε άλλο μέτρο και εμποδίζει την αποστολή αυτών. Τι δε επιπλέον έγινε; Προσαράζει σκόπιμα η γολέτα στα αβαθή του Ναυπλίου και έτσι δεν μπορεί να πλεύσει [...]. Κάνατε μεγάλο λάθος κύριοι και αυτή τη φορά πολύ ζημιώσατε το Εθνος και την πατρίδα με την πράξη αυτή. Είπε ο βουλευτής, ο Φαβιέρος έχει κακό σκοπό. Βαδίζει στα ίχνη του Ναπολέοντος και μια μέρα θέλετε να δείτε το Βουλευτικό Σώμα διαλυμένο και κατασπαραγμένο, όπως τότε στο Παρίσι... Για να μη γίνει τούτο ας απολεσθεί ο Φαβιέρος! Μέτρο αξιόλογο κύριοι! Αλλά οι 2.000 γιατί να συναπολεστούν, οι αθώοι; Τάχα αν ο Φαβιέρος ήθελε επιτύχει νέες κατακτήσεις, τίνος κέρδος θα ήταν αυτό; Μήπως θα μετέφερε τις κατακτήσεις του στη Γαλλία; ...Σεις συλλάβατε αυτή την ιδέα και δολοφονείτε 2.000 ομογενείς σας; Δεν προστάζατε, τέλος πάντων έναν Ελληνα να πυροβολήσει τον Φαβιέρο; Δεν πράξατε αυτό. Αποφασίσατε την απώλεια ενός πλήθους ανθρώπων για να συναπολεστεί και ο Φαβιέρος. Οχι έτσι κύριοι. Επρεπε να βοηθήσετε και όχι να δημιουργείτε προσκόμματα, έπρεπε να σκε- φτείτε και να πείτε να τον αφήσουμε να επεκτείνει τα όρια της Ελλάδος και όταν κύριοι βλέπατε στερεωμένο το ελληνικό κράτος, τότε έπρεπε να πείτε, ο Φαβιέρος περιστοιχίζεται από Ελληνες, από συγγενείς και φίλους μας, ας του δώσουμε να πιει έναν καφέ με δηλητήριο... Αν λοιπόν η κυβέρνηση δεν έχει εμπιστοσύνη σε έναν υπάλληλό της, εγώ παύω να υπηρετώ μια τέτοια κυβέρνηση και παρακαλώ να δοθεί η διαταγή απόλυσής μου».
(απόδοση στα νέα ελληνικά)
από τα πυροβόλα και αμέσως μετά την έφοδο των τεσσάρων λόχων, σε σχηματισμό φάλαγγας μάχης, εντός του φρουρίου. Δυστυχώς όμως και τα δύο πυροβόλα, ύστερα από λίγες βολές, αχρηστεύ- θηκαν. Οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν το συμβάν και επιχείρησαν έξοδο με στόχο να τα κυριεύσουν, όμως ο 6ος Λόχος του Α ’ Τάγματος, υπό τον Γάλλο λοχαγό Μπερα- ντιέ, κινήθηκε έξυπνα και βρέθηκε απέναντι από το ακάλυπτο δεξιό πλευρό των Τούρκων. Αμέσως αναπτύχθηκε σε γραμμή δύο ζυγών και άρχισε να θερίζει με πλάγια πυρά τους εχθρούς. Οι Τούρκοι, πανικόβλητοι, τράπηκαν σε φυγή, αφήνοντας πίσω τους 12 νεκρούς και πολλούς τραυματίες.
Πολλοί Τούρκοι κλείστηκαν στις παρακείμενες του φρουρίου οικίες και, εργαζόμενοι πυρετωδώς, τις μετέτρεψαν σε μικρά οχυρά. Παράλληλα, οχύρωσαν την κεντρική πλατεία της πόλης, όπου υπήρχε μια πηγή. Από την πλευρά του, ο Φαβιέρος και οι άνδρες του, αφού δεν κατόρθωσαν την άμεση κατάληψη του φρουρίου, αποφάσισαν να το πολιορκήσουν. Για να επιτευχθεί αυτό, όμως, θα έπρεπε να κυριευθούν και οι παρακείμενες οικίες, εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο, αφού οι Τούρκοι και περισσότεροι ήταν και είχαν οχυρωθεί σε αυτές.
Ο Φαβιέρος είχε να αντιμετωπίσει έναν ακόμα εχθρό, χειρότερο από τους Τούρκους: την πείνα. Κανείς από τους τότε κυβερνώντες δεν φρόντισε να εξασφαλίσει τον εφοδιασμό του στρατού, ενώ οι γύρω Ελληνες χωρικοί δεν είχαν τίποτα να προσφέρουν, αφού οι Τούρκοι είχαν συγκεντρώσει στο φρούριο όλα τα τρόφιμα. Ο Φαβιέρος αναγκάστηκε να α- ποστείλει τον 4ο Λόχο του Α’ Τάγματος, υπό τον Πεδεμόντιο λοχαγό Αντριέτι, στην ανατολική Εύβοια για να συγκεντρώσει τρόφιμα. Ο λόχος όμως επέστρεψε μετά από τρεις ημέρες, με ελάχιστες προμήθειες (ένα βόδι, τρία κοτόπουλα και 50 οκάδες ψωμί) από τα έρημα χωριά.
Παρόλα αυτά, τα ελληνικά στρατεύματα άρχισαν την τακτική πολιορκία του φρουρίου. Σε έναν λοφίσκο κατασκευάστηκε κανονιοστάσιο, δηλαδή θέση τάξης πυροβόλων. Εκεί οι Ελληνες έταξαν δύο σιδηρά ναυτικά ελαφρά πυροβόλα, τα οποία αφαίρεσαν από το μύστικο του πλοιάρχου Βρατσάνου, του μόνου σκάφους που τους υποστήριζε από θαλάσσης, καθώς, λόγω ραδιουργιών του Κωλέ- τη, οι δύο γολέτες που επίσης είχαν ετοιμαστεί να υποστηρίξουν την επιχείρηση και να μεταφέρουν τρόφιμα και εφόδια, δεν επετράπη να αποπλεύσουν από το Ναύπλιο. Με τα πυροβόλα αυτά οι Ελλη
νες προσέβαλλαν συνεχώς το οχυρό.Παράλληλα, ο Φαβιέρος διέταξε τον
πλήρη αποκλεισμό του φρουρίου. Οι Ελληνες στρατιώτες αναπτύχθηκαν γύρω από το φρούριο και τις οχυρωμένες οικίες, ενώ διέκοψαν ακόμα και την παροχή ύδατος σε αυτό καταστρέφοντας τμήμα του παλαιού υδραγωγείου που μετέφερε νερό στην πόλη. Υστερα από την εξέλιξη αυτή, οι Τούρκοι οχύρωσαν ακόμα περισσότερο την πλατεία με την πηγή, απ’ όπου μπορούσαν πλέον, μόνο, να υδροδοτούνται.
Αντιμετωπίζοντας την έλλειψη των
Ο Γ ΐώργιος Κουντουριώτης ήταν ο επικεφαλής της ελληνικής επαναστατικής κυβέρνησης, του Εκτελεστικού, αντιπροσωπεύοντας την τάξη των πλούσιων πλοιοκτητών και κοτζαμπάσηδων, εναντίον των καπεταναίων. Δεν διακρινόταν για την τόλμη των αποφάσεών του ή την ευθυκρισία του.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 9
αναγκαίων, και κυρίως των τροφίμων, χωρίς να γνωρίζει ότι η έλλειψη αυτή προερχόταν από την απροθυμία και όχι την αδυναμία των κυβερνώντων να τον ενισχύσουν, ο Φαβιέρος αποφάσισε να δράσει άμεσα. Ενδεικτικός της απροθυμίας και της υστεροβουλίας της κυβέρνησης ήταν ο λόγος που εκφώνησε βουλευτής, ο οποίος κατηγόρησε τον Φαβιέρο ότι, όπως ο Ναπολέων, αν επιτύγχανε στην Κάρυστο θα καταργούσε την κυβέρνηση και θα κυβερνούσε δικτατο- ρικά την Ελλάδα!
Η επίθεση ορίστηκε για τις 12 Μαρτίου. Πριν ακόμα χαράξει όλα ήταν έτοιμα. Ο Φαβιέρος διέταξε τρεις λόχους του Α’ Τάγματος να επιτεθούν και να κυριεύσουν τις οχυρωμένες οικίες: τον 4ο, υπό τον λοχαγό Αντριέτι, τον 6ο, υπό τον Γάλλο λοχαγό Μπεραντιέ, και τον Λόχο Ακροβολιστών, υπό τον Ελληνα λοχαγό Κάρπο Παπαδόπουλο -τον πραγματικό νικητή της μάχης των Μύλων κατά του Ιμπραήμ-, τους οποίους πλαγιοφύλασ- σαν, από το μεν δεξιό πλευρό οι σταυροφόροι, από το δε αριστερό οι άτακτοι του Μαμούρη. Οι Ελληνες τακτικοί πράγ
** *
ματι επιτέθηκαν, αλλά σχεδόν αμέσως ο Μπεραντιέ τραυματίστηκε, με αποτέλεσμα να χαθεί προσωρινά η συνοχή του λόχου του.
Οι Τούρκοι είχαν οχυρωθεί στην κεντρική πλατεία της πόλης, έχοντας κατασκευάσει προμαχώνα, όπως αναφέρθηκε, για την κάλυψη της μοναδικής πηγής υδροδότησής τους. Τότε ανέλαβε δράση ο Κάρπος με τους εύζωνές του. Με τον ίδιο επικεφαλής, ο Λόχος Ευζώνων εφόρ- μησε με τη λόγχη, σπέρνοντας τον πανικό στους Τούρκους, οι περισσότεροι από τους οποίους εγκατέλειψαν τον προμαχώνα - μόνο οι πιο γενναίοι συνέχισαν να πολεμούν, πέφτοντας όμως τελικά και αυτοί από τις ελληνικές λόγχες.
Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να ανεχθούν την απώλεια της ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους πηγής. Αμέσως, λοιπόν, αντεπιτέθηκαν. Στον προμαχώνα είχαν παραμείνει ο Κάρπος με 18 εύζωνες, οι οποίοι απέκρουσαν την τουρκική αντεπίθεοη με τα πυρά και τις ξιφολόγχες τους. Μπροστά από το οχύρωμα, η περιοχή είχε γεμίσει με τουρκικά πτώματα.
Τότε οι Τούρκοι αποφάσισαν να ανατινάξουν το οχύρωμα, σκάβοντας υπόνομο από παρακείμενα κτίρια. Ευτυχώς ο Κάρπος τους αντιλήφθηκε και υποχώρησε με τους άνδρες του, βαλλόμενος από παντού. Κατά την υποχώρηση τέσσερις εύ- ζωνοι σκοτώθηκαν και άλλοι τέσσερις τραυματίστηκαν. Οι άλλοι λόχοι κυρίευσαν όλες τις οχυρωμένες οικίες, παρά τα σφοδρά τουρκικά πυρά, πλην εκείνων που βρίσκονταν πολύ κοντά στο φρούριο, τις οποίες δεν μπορούσαν να πλησιάσουν χωρίς να κινδυνεύσουν να δεχθούν συντριπτικά πυρά από αυτό.
Στη συνέχεια, οι στρατιώτες των άλλων λόχων επιχείρησαν με απίστευτο ηρωισμό να καταλάβουν και τις τελευταίες οχυρωμένες οικίες, παρά τα δραστικά και διασταυρούμενα εχθρικά πυρά. Ο Φαβιέρος ενίσχυσε τότε τις επιτιθέμενες δυνάμεις του με τους λοιπούς λόχους του Α’ Τάγματος, υπό τους λοχαγούς Σράιντερ (Γερμανός), Φώτιο Αγγελί- δη και Ν. Σκαρβέλη.
Η μάχη αναζωπυρώθηκε και η αγριότητά της ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Ελληνες και Τούρκοι μάχονταν με κάθε
Τακτικά ελαφρά τμήματα της οθωνικής περιόδου στο πεδίο ασκήσεων, προελαύνουν σε σχηματισμό φάλαγγας εφόδου, αφήνοντας κενό ενός ζυγού ανάμεσα στις ανεπτυγμένες σε γραμμή δύο ζυγών υπομονάδες τους. Η εκπαίδευση του στρατού στην πρώιμη οθωνική περίοδο ακολουθούσε τα ναπολεόντεια πρότυπα, επί των οποίων είχε εκπαιδευτεί και το Τακτικό Σώμα του Φαβιέρου.
8 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΑΡΠΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΑΟΣΟ Κάρπος Παπαδόπουλος γεννήθηκε στην πόλη Αίνο
της Ανατολικής Θράκης. Η ημερομηνία γέννησής του δεν είναι γνωστή, ωστόσο είναι βέβαιο ότι σπούδασε στην Αδριανούπολη και το 1818 ήταν ήδη εγκατεστημένος στην Οδησσό, έχοντας αποκομίσει σημαντικά κέρδη από το εμπόριο. Εκεί μυήθηκε και στη Φιλική Εταιρία.
Το 1821, με την έναρξη της Επανάστασης, εγκατέλειψε τα πάντα και μετέβη στην Ελλάδα, προσφέροντας την περιουσία και τις υπηρεσίες του στον αγώνα. Σύντομα απέκτησε στενό φιλικό δεσμό με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και πολέμησε στο πλευρό του, ενώ παρέμεινε δίπλα του ακόμα και όταν αυτός κατηγορήθηκε ως προδότης. Το 1825, μετά την δολοφονία του Ανδρούτσου, κατατάχθηκε στο Τακτικό. Πολέμησε στη μάχη των Μύλων κατά του Ιμπραήμ και ήταν αυτός που χάρισε τη νίκη στους Ελληνες, εκτελώντας με λέμ
βους τολμηρή απόβαση στα νώτα του εχθρού, επικεφαλής ενός λόχου ευζώνων. Παρέμεινε στο Τακτικό και μετά την ανάληψη της διοίκησής του από τον Φαβιέρο, ως διοικητής του Λόχου Ευζώνων (Ακροβολιστών) του Α ’ Τάγματος, με το οποίο πολέμησε ηρωικά στην Κάρυστο, όπου και τραυματίστηκε. Ακολούθως συμμετείχε στην εκστρατεία της Χίου, το 1827, όπου και πάλι διακρίθηκε.
Το 1830 διορίστηκε από τον Καποδίστρια φρούραρχος Ναυπλίου και υπήρξε δημόσιος κατήγορος στη δίκη των δολοφόνων του κυβερνήτη. Λόγω της φιλίας του με τον Καπο- δίστρια, αντιμετώπισε την εχθρότητα όλων των πολιτικών παραγόντων και των Βαυαρών. Αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη και πέθανε το 1877, χωρίς ποτέ να αναγνωριστεί από την πατρίδα η μεγάλη προσφορά του προς αυτή.
μέσο, ακόμα και με πέτρες, ακόμα και με τα χέρια. Παρόλα αυτά, η επίτευξη του στόχου ήταν αδύνατη και τα ελληνικά τμήματα υποχρεώθηκαν να αποσυρθούν στα κτίσματα που είχαν κυριεύσει, απέναντι από τις κατεχόμενες από τους Τούρκους οικίες. Σε μια από αυτές, την πλησιέστερη στο φρούριο, οχυρώθηκε ο γενναίος λοχαγός Παναγιώτης Πίσσας, από τις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας. Ο Πίσσας ήταν ένας από τους πλέον έμπειρους Ελληνες αξιωματικούς, αφού υπηρετούσε στο Τακτικό από το 1821, όταν δηλαδή πρωτοσυγκροτήθηκε από τον Δημήτριο Υψηλάντη. Ο Πίσσας μαχόταν στο πλευρό των ανδρών του, εμψυχώνο- ντάς τους, μέχρι τη στιγμή που μια τουρκική οβίδα τον κομμάτιασε κυριολεκτικά.
Βλέποντας το αδύνατο του εγχειρήματος, ο Φαβιέρος διέταξε την αναστολή της επίθεσης. Εξάλλου είχε πληροφορη- θεί από τις περιπόλους που είχε φροντίσει να αναπτύξει, ότι κατέφθανε ισχυρή εχθρική δύναμη υπό τον Ομέρ πασά προς ενίσχυση των πολιορκημένων.
Οι απώλειες που ο υπέστη η ελληνική δύναμη ήταν σοβαρές, αλλά και ενδεικτικές της γενναιότητας των αξιωματικών, υπαξιωματικών και στρατιωτών. Στον 4ο και στον 6ο Λόχο δεν υπήρξε αξιωματικός ή υπαξιωματικός που να μη είχε πληγωθεί ή σκοτωθεί. Ο Μπεραντιέ και ο Αντριέτι τραυματίστηκαν σοβαρά. Ο πρώτος μεταφέρθηκε στην Κέα, όπου υπέκυψε τελικά στα τραύματά του. Αντι- καταστάθηκε στη διοίκηση του 6ου Λόχου από τον τραυματία ανθυπολοχαγό Γεώργιο Καρατζά.
Η επικείμενη άφιξη στην περιοχή του ισχυρού σώματος 4.600 Τουρκαλβανών του Ομέρ πασά, ανάγκασαν τον Φαβιέρο
να διατάξει υποχώρηση. Σε αντίθετη περίπτωση, ο στρατός του κινδύνευε να βρεθεί μεταξύ σφύρας και άκμονος και να συντρίβει. Ετσι, οι ελληνικές δυνάμεις έφθασαν στη δυτική ακτή της Εύβοιας. Από εκεί ο Φαβιέρος επιβίβασε τους ασθενείς και τους τραυματίες του σε πλοιάρια με προορισμό την Κέα και άλλα νησιά, ενώ κατόπιν συγκέντρωσε τις υπόλοιπες δυνάμεις του με κατεύθυνση προς τους Πεταλιούς, όπου είχε κατασκευαστεί από παλιά μια υποτυπώδης οχυρωματική γραμμή, τα λεγάμενα χαρακώματα του Γριζιώτη. Στη θέση αυτή ο στρατός θα ήταν ικανός να αμυνθεί στις προσβολές του εχθρού και να ανε- φοδιάζεται από τη θάλασσα, όπως πίστευε ο Φαβιέρος, εν αναμονή βελτίωσης της κατάστασης, είτε με αποστολή ενισχύσεων (το Β' Τάγμα βρισκόταν σε ετοιμότητα στο Ναύπλιο), είτε με την πρόκληση φθοράς στις δυνάμεις του Ομέρ και τη διενέργεια, κατόπιν, αντεπίθεσης.
Η εχθρική εμπροσθοφυλακή (1.000 πεζοί και 200 ιππείς) δεν άργησε, τελικά, να εμφανιστεί απέναντι από τις ελληνικές θέσεις. Ενα μικρό ελληνικό απόσπασμα οκτώ ιππέων αιφνιδιάστηκε και εξοντώθηκε. Οι Τουρκαλβανοί στη συνέχεια πλησίασαν τις ελληνικές θέσεις ακροβολισμένοι, βάλλοντας κατά των Ελλήνων και ανταλλάσσοντας ύβρεις μαζί τους. Η αρχική τους επιτυχία και ο αιφνιδιασμός που είχαν καταφέρει έναντι του ελληνικού αποσπάσματος, οδήγησε στη σκέψη ότι θα μπορούσαν να αιφνιδιάσουν και τις λοιπές ελληνικές δυνάμεις. Ο Φαβιέρος, όμως, που αγρυπνούσε, βλέποντας τον μικρό αριθμό των αντιπάλων, αποφάσισε να αντεπιτεθεί, παρά την άσχημη κατάσταση των ανδρών, οι οποίοι ήταν
πεινασμένοι και κατάκοποι. Πραγματικά, μια εξόρμηση τριών ελληνικών λόχων ήταν αρκετή για να ανατρέψει τους εχθρούς. Σταδιακά όμως έφτασαν οι ενι- σχύσειςτου Ομέρ και οι Ελληνες αποσύρθηκαν στα οχυρώματά τους.
ΑΠΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΕΣ Π0ΛΙ0ΡΚΗΜΕΝ0Ι
Η κατάσταση για τις ελληνικές δυνάμεις είχε ήδη αποβεί κρίσιμη. Εχοντας α- ποτύχει να κυριεύσουν άμεσα το φρούριο της Καρύστου, βρίσκονταν πλέον από πολιορκητές στη θέση του πολιορ- κημένου, και μάλιστα από συντριπτικά υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις με πολυάριθμο ιππικό.
Η κατάσταση αυτή, όπως ήταν φυσικό, επέφερε μεγάλο εκνευρισμό στο ελληνικό στρατόπεδο. Ο Φαβιέρος τότε συγκέντρωσε όλους τους αξιωματικούς και τους ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση τού είχε υποσχεθεί την αποστολή δύο πλοίων με τρόφιμα και εφόδια, τα οποία όμως, για άγνωστο λόγο, δεν είχαν ακόμα αφιχθεί. Ωστόσο δεν υπήρχε χρόνος για σκέψη. Το επόμενο πρωί, και ενώ οι Ελληνες εργάζονταν εντατικά για να βελτιώσουν τις οχυρώσεις, εμφανίστηκε απέναντι τους πλήθος εχθρών. Ηταν το σύνολο της δύναμης του Ομέρ πασά -4.000 Τουρκαλβανοί πεζοί και 600 ντελή- δες (ελαφροί ιππείς). Ηταν εμφανές ότι ο Ομέρ πασάς ετοίμαζε τις δυνάμεις του για επίθεση.
Ο Τούρκος στρατηγός εκτόξευσε τελικά την επίθεσή του, αλλά αποκρού- στηκε με απώλειες από το ελληνικό πεζικό, το οποίο μάλιστα αντεπιτέθηκε στους υποχωρούντες εχθρούς, εξερχό-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 8 1
μενο των οχυρωμάτων του. Η επιτυχία του πεζικού υπήρξε, ωστόσο, η αιτία το ελληνικό ιππικό να υποστεί απώλειες: ένας θερμόαιμος αξιωματικός, ο Ιμπρο- χώρης, εφόρμησε κατά των αντιπάλων, παρά τις διαταγές που είχαν δοθεί το ιππικό να περιμένει καλυμμένο πίσω από έναν λοφίσκο και να επιτεθεί μόλις το φίλιο πεζικό ανατρέψει το αντίπαλο, πα- ρασύροντας μαζί του περί τους 100 ιππείς. Οπως ήταν αναμενόμενο, η μικρή ελληνική δύναμη δέχθηκε σύντομα την αντεπίθεση των εξαπλάσιων αντίπαλων ιππέων και Βρέθηκε περικυκλωμένη να
μάχεται για τη σωτηρία της. Ο επικεφαλής του ιππικού ίλαρχος Ρενιώ, έσπευσε αμέσως σε βοήθεια των 100 ιππέων με την υπόλοιπη ιππική δύναμη, καταφέρ- νοντας να διασπάσει τον εχθρικό κλοιό και να διασώσει τους 80 από αυτούς. Παρόλα αυτά, σκοτώθηκαν 20 Ελληνες ιππείς και η σημαία του ιππικού έπεσε στα χέρια των εχθρών. Η σημαία αυτή είχε κεντηθεί από νεαρές Γαλλίδες και Ελλη- νίδες του Παρισιού και είχε προσφερθεί στο ιππικό ως δώρο. Αυτή η απώλεια έγι- νε η αιτία το όπλο του Ιππικού να στερηθεί την τιμή να έχει πολεμική σημαία επί
έναν αιώνα περίπου, μέχρι τη Μικρασιατική εκστρατεία, το 1922.
Ο Φαβιέρος, βλέποντας τη δυσάρεστη εξέλιξη, διέταξε αντεπίθεση του πεζικού, το οποίο εξόρμησε με τη λόγχη σε σχηματισμό φάλαγγας μάχης και κυριολεκτικά σάρωσε τους αντιπάλους, καταδιώκοντας πεζούς και ιππείς σε απόσταση 15 λεπτών πορείας από τις ελληνικές θέσεις, έως ότου έδωσε το σύνθημα όλες οι δυνάμεις να επιστρέφουν στο οχυρωμένο στρατόπεδο.
Ο Ομέρ πασάς, βλέποντας ότι δεν ήταν δυνατό να αντιμετωπίσει τις ελληνικές τακτικές δυνάμεις, αποφάσισε να τις πολιορκήσει, εκμεταλλευόμενος την αριθμητική του υπεροχή. Διέταξε λοιπόν την κατασκευή οχυρωμάτων (τα- μπουριών) περιμετρικά των ελληνικών θέσεων, σχηματίζοντας ένα ημικύκλιο γύρω από αυτές. Οι Ελληνες στρατιώτες, από την πλευρά τους, βελτίωναν τις θέσεις τους και κατασκεύαζαν οχυρώματα, κάθετα προς τα εχθρικά, εμποδίζοντας τους αντιπάλους να δημιουργήσουν πολιορκητική περίμετρο, ώστε να αποτρέψουν τον αποκλεισμό του στρατοπέδου τους.
Σε όλο αυτό το διάστημα ο Φαβιέρος έστελνε αξιωματικούς του με μικρά πλοιάρια στα γύρω νησιά, εξασφαλίζοντας τον στοιχειώδη εφοδιασμό των αν- δρών του. Υστερα από τέσσερις ημέρες όμως, τέσσερα τουρκικά πλοία έπλευσαν από την Χαλκίδα με σκοπό να απο- κλείσουν από τη θάλασσα τους πολιορ- κημένους Ελληνες. Και σαν να μη έφτανε αυτό, τα τουρκικά πλοία αποβίβασαν στην ξηρά μερικά από τα πυροβόλα τους, τα οποία έταξαν στους γύρω λόφους και με αυτά έβαλαν κατά των ελληνικών θέσεων.
Οι Ελληνες βρέθηκαν σε αξιοθρήνητη κατάσταση. Χωρίς πυροβολικό, δεχόμενοι πυρά από στεριά και θάλασσα και στερούμενοι τροφίμων και πυρομαχικών, δεν είχαν τίποτα άλλο να περιμένουν, παρά την πλήρη καταστροφή τους. Ο Φαβιέρος και οι άνδρες του πάντως, αν και απογοητευμένοι, διατήρησαν τη μαχητικότητά τους, αποφασισμένοι να πωλήσουν πολύ ακριβά τις ζωές τους. Τρέφονταν με χόρτα και ρίζες. Κατόπιν αναγκάστηκαν να φάνε ακόμα και μερικά άλογα του ιππικού.
Ξαφνικά, και ενώ φαινόταν πως κάθε ελπίδα είχε χαθεί, φάνηκαν στον ορίζοντα πλοία. Κανείς δεν γνώριζε αν ήταν ελληνικά ή εχθρικά. Κάποιος είπε ότι είδε τη σημαία με τον Σταυρό να κυματίζει. Κανείς δεν τον πίστεψε, η απογοήτευση κυριαρχούσε. Σύντομα, όμως, εί
Ελληνες τακτικοί, ελαφροί πεζοί της εποχής του Καποδίστρια, που αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρόπο την εικόνα των τακτικών ελαφρών τμημάτων του Φαβιέρου στην Κάρυστο, αλλά και πολλών ανδρών του πεζικού της γραμμής, οι οποίοι εξακολουθούσαν να φέρουν την παραδοσιακή εθνική ενδυμασία.
8 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
δαν τα τουρκικά πολεμικά να κόβουν τις άγκυρές τους και να σπεύδουν να απομακρυνθούν. Τα πλοία ήταν πράγματι ελληνικά.
Οι πεινασμένοι και κατάκοποι στρατιώτες ξαφνικά ανέκτησαν το θάρρος τους και με φωνές ζητούσαν από τον Φαβιέρο να τους οδηγήσει κατά του εχθρού. Εκείνος, όμως, δεν παρασυρόταν από συναισθηματισμούς - περίμενε πρώτα την προσόρμιση των ελληνικών πλοίων και την άφιξη τροφίμων. Αφού οι άνδρες του έφαγαν και ανέκτησαν τις δυνάμεις τους, επιτέθηκαν στους Τούρκους την επομένη με την υποστήριξη των ελληνικών πολεμικών. Οι Τουρκαλβανοί δεν άντεξαν την πίεση και τα πυρά και τράπηκαν σε φυγή. Η πολιορκία είχε αρθεί. Η συμφορά είχε αποτραπεί και η νίκη είχε τελικά στεφανώσει τα ελληνικά όπλα, έστω και με αυτόν τον τρόπο. Ο Ομέρ, ταπεινωμένος, αποσύρθηκε με τα υπολείμματα των δυνάμεών του στα ενδότερα, αναλογιζόμενος πως ηττήθηκε από έναν «ετοιμοθάνατο» αντίπαλο.
Στις 21 Μαρτίου 1826, τα ελληνικά τμήματα επιβιβάστηκαν στα πλοία, μετα- φέροντας όλους τους ασθενείς και τραυματίες, τους ίππους που είχαν απο- μείνει και τα πυροβόλα τους. Τα άτακτα τμήματα αποβιβάστηκαν στην Αττική, ενώ τα τακτικά στην Τήνο, προς ανασυγκρότηση.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ως σύλληψη, η εκστρατεία για την απελευθέρωση της Καρύστου ήταν εξαιρετική από κάθε άποψη. Ο έλεγχος της περιοχής και του περίφημου ισχυρού κάστρου της, του Κοκκινόκαστρου των βυζαντινών χρόνων, Καστέλο Ρόσο της Φραγκοκρατίας, θα εξασφάλιζε στους Ελληνες ένα πρώτης τάξης προγεφύρωμα για την απελευθέρωση και του υπόλοιπου νησιού.
Ωστόσο, τα πρώτα μελανά σημεία δεν άργησαν να φανούν. Αρχικά, η κυβέρνηση δεν επέτρεψε τη διάθεση και του Β ’ Τάγματος στον Φαβιέρο, το οποίο χρησιμοποίησε για τη δική της ασφάλεια έναντι των εσωτερικών, περισσότερο, εχθρών, παρά για την υπεράσπιση της πόλης του Ναυπλίου από τον εχθρό, αφού ο Ιμπραήμ, μετά την ήττα του στους Μύλους, ουδέποτε ενόχλησε ξανά την πόλη. Ετσι, ο Φαβιέρος αναγκάστηκε να εκστρατεύσει με λιγότερες δυνάμεις - εάν διέθετε όλα του τα τμήματα, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να έχει κριθεί άμεσα υπέρ των Ελλήνων.
Ο τάφος του Φαβιέρου στο Παρίσι. Ηταν πραγματικός φιλέλληνας και υπηρέτησε την Ελλάδα, όχι από υστεροβουλία, αλλά από καθαρή αγάπη για την ελευθερία και την πατρίδα μας.
Από το σημείο αυτό και έπειτα, οι σχεδιασμοί του Φαβιέρου άρχισαν διαδοχικά να ανατρέπονται, ο ένας μετά τον άλλον. Αρχικά, υποχρεώθηκε να περιμένει τα πλοία που η κυβέρνηση τού είχε υ- ποσχεθεί για τη μεταφορά των ανδρών του στην Εύβοια, επί 15 ολόκληρες ημέρες στον Μαραθώνα, μέσα στην καρδιά του χειμώνα, χωρίς καταλύματα, καταμεσής της πεδιάδας.
Κατόπιν, παρά τις υποσχέσεις, όταν οι κυβερνώντες αντιλήφθηκαν ότι ο Φαβιέρος δεν αποτελούσε ένα ακόμη πιόνι για την εξυπηρέτηση των μικροπολιτικών τους συμφερόντων, δεν δίστασαν να υπονομεύσουν την εκστρατεία, καταδικάζοντας σε αργό θάνατο το εκστρα- τευτικό σώμα του Φαβιέρου. Ετσι δεν έστειλαν ποτέ τα πλοία που υποσχέθηκαν ότι θα διέθεταν για την από θαλάσσης υ
ποστήριξη της επιχείρησης και τον ανεφοδιασμό των δυνάμεων.
Η αποτυχία στην Κάρυστο βαραίνει αποκλειστικά τους τότε κυβερνώντες, οι οποίοι, μετά τις εμφύλιες συγκρούσεις του 1823-25, αποδεικνύονταν, για μία ακόμη φορά, τραγικά μισαλλόδοξοι και υπερβολικά κατώτεροι των περιστάσεων.
Στο επιχειρησιακό πεδίο, η αρχική αποτυχία αιφνιδιαστικής κατάληψης της Καρύστου έκρινε τελικά το αποτέλεσμα, αφού η αποστολή των οθωμανικών ενισχύσεων δεν επέτρεπε τη συνέχιση της πολιορκίας, τουλάχιστον άμεσα. Ο Φαβιέρος απέσυρε τις δυνάμεις του στα παλιά οχυρώματα του Γριζιώτη, σκοπεύοντας πάντως, ενισχυόμενος, να επαναλά- βει την προσπάθεια, αφού πρώτα θα είχε φθείρει το σώμα του Ομέρ πασά. Δεν ήταν φυσικά, δυνατόν να πιστέψει ότι οι υπεύθυνοι ταγοί του ελληνικού έθνους θα επιχειρούσαν να καταδικάσουν σε αποτυχία μια εκστρατεία που είχε σκοπό την απελευθέρωση ελληνικών εδαφών. Προφανώς δεν ήταν εξοικειωμένος, ακόμα, με τους Ελληνες πολιτικούς... E l
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Λοχαγός Κάρπος Παπαδόπουλος: ΑΝΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ, Εκδόσεις Καραβία, αναπαραγωγή από το πρωτότυπο του 1837, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Αθήνα, 1978.(2) Λοχαγός Χρ. Βυζάντιος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Εκδόσεις Καραβία, αναπαραγωγή από το πρωτότυπο του 1837, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Αθήνα, 1990.(3) Σπυρίδων Τρικούπης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, Εκδόσεις Γιοβάνη, Αθήνα, 1978.(4) Ε. Κ. Στασινόπουλος: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑΣ, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα, 1993.(5) ΣΚ 900-23, ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΠΠΙΚΟΥ- ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ, Διεύθυνση Εκπαιδεύσεων ΓΕΣ, Αθήνα, 1995.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 3
■
α· ·■«·- y.?· ' ‘
*
ijir ■ · >:.·■
«ΜΑΥΡΟΙΤο έμβλημα της μονάδας: ένας βρυχώμενος μαύρος πάνθηρας.
Η ιστορία της αμερικανικής761 ΕπιΠαρχίαςσιον Β’ Παγκόσμιο Πόλειιο
Η<: ίβ&·, ■
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΦΟΓΙΟΡΓΟΣ
j & g ; m m · *
Λ ' 8 4 1 ΣτΡΑτιητΙκΗ ιιτορια
I t i c apxsc ίου 21ου αιώνα, η παρουοία μη Πεύκων Αμερικανών o tic Evonflsc Δυνάμει δεν αποτεΠεί ούιε αξιοπερίεργο ούτε σπάνιο vεvovόc. Λντιθέτως, οε ποΠΠούς μη nεuκoύc Αμερικανούς έχουν αναιεθεί κομβικές θέσεις οιην ιεραρχία ίων Αμερικανικών ΕνόπΠων Δυνάμεων. Χαρακιηριοιικά παραδείγματα αποτελούν οι σιραιηγοί Κόλιν Πάουελ και Ερικ Σινοέκι, οι οποίοι αναρριχήθηκαν one υιμηΠότερες βαθμίδες της ιεραρχίας αυτής: ο μεν πρώτος διετέΠεσε αρχηγός του Μικτού Επιτελείου των Αμερικανικών ΕνόπΠων Δυνάμεων (1989-1993), ενώ ο δεύτερος υπήρξε αρχηγός του Επιτελείου του Αμερικανικού Στρατού από το 1999 έως το 2003. Ομως η παρουοία Αμερικανών αφρικανικής, Πατινικής ή ασιατικής καταγωγής στις τάξεις των Αμερικανικών ΕΔ δεν υπήρξε πάντοτε δεδομένη. Απαιτήθηκαν οι θυσίες και η γενναιότητα που επέδειξαν μονάδες όπως η 761 ΕπιΠαρχία Αρμάτων για να πέσουν οι διαχωριστικές γραμμές.
• '■ ; .λ
• \ - I
Ελαφρό άρμα της επιλαρχίας (τύπου Μ5Α1 Stuart) στην κεντρική πλατεία της γερμανικής πόλης Κόμπουργκ, τον Απρίλιο του 1945
*.
Η 1η Ιλη της 761 Επιλαρχίας φωτογραψημένη όταν εκπαιδευόταν στο Καμπ Κλαίρμπορν, στη Λουιζιάνα.
Κ αθώς τα σύννεφα του Β ’ ΠΠ άρχισαν να συσσωρεύονται απειλητικά και στους ανέφελους -έως τότε- ουρανούς των ΗΠΑ, το ζήτημα της στρατολόγησης
αλλά και της ενσωμάτωσης μη λευκών Αμερικανών στις Ενοπλες Δυνάμεις επανήλθε στην επικαιρότητα. Το συγκεκριμένο ζήτημα αφορούσε περισσότερο τους Αφροαμερικανούς, διότι αυτοί απο- τελούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό των μη λευκών Αμερικανών. Παρόμοιο, όμως, πρόβλημα προκλήθηκε και με άλλες φυλετικές ομάδες.
Στην περίπτωση αυτών των άλλων φυλετικών ομάδων, η αντιμετώπιση από τις αρχές και την κοινή γνώμη ποίκιλλε, ανάλογα με την καταγωγή τους. Για παράδειγμα, οι Νισέι, δηλαδή οι Αμερικανοί πολίτες ιαπωνικής καταγωγής, αντιμετωπίστηκαν με τη μεγαλύτερη δόση επιφύλαξης, διότι συνδέθηκαν -με αρκετή δόση επισφαλούς γενίκευσης- με την Ιαπωνία και το Περλ Χάρμπορ. Ασχέτως αν η καταγωγή τους ήταν από την Κίνα ή την Κορέα, στα μάτια της πλειοψηφίας των πολιτών ήταν οι «κιτρινιάρηδες» που κτύπησαν αιφνιδιαστικά και με ιταμό τρόπο στην καρδιά της Χαβάης. Οι θυσίες των Αμερικανών ασιατικής καταγωγής, οι οποίοι πολέμησαν και διακρίθηκαν στις τάξεις των Αμερικανικών ΕΔ, βοήθησαν βέβαια να αντιστραφεί το αρνητικό κλίμα. Μολαταύτα, κατά τη διάρκεια του πολέμου και η αμερικανική κυβέρνηση θεώρησε απαραίτητο να εκτοπίσει χιλιάδες οικογένειες τέτοιας καταγωγής σε εγκαταστάσεις που δεν διέφεραν και πολύ από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Οι ιθαγενείς Αμερικανοί -οι οποίοι εσφαλμένα αποκαλούνται Ινδιάνοι- υπη
ρέτησαν και αυτοί με αυταπάρνηση, αναλαμβάνοντας επικίνδυνες αποστολές όπως οι περίφημοι Windtalkers, ενώ το ίδιο ισχύει και για τους Αμερικανούς λατινικής καταγωγής. Οι προκαταλήψεις που αντιμετώπισαν δεν ήταν λίγες, αλλά όχι τόσο ακραίες όσο αυτές που αντιμετώπισαν οι Νισέι.
Η περίπτωση των Αφροαμερικανών είναι σαφώς πιο σημαντική, όχι μόνο διότι αυτοί αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των μη λευκών Αμερικανών. Οφείλουμε να μη λησμονούμε ότι η υπόθεση των Αφροαμερικανών δούλων δίχασε τις ΗΠΑ και προκάλεσε -ως έναν βαθμό-τον Αμερικανικό Εμφύλιο μεταξύ Ενωτικών και Συνομοσπονδιακών (ή Βορείων-Νοτίων, όπως αναφέρεται συχνά). Η εφαρμογή νόμων που νομιμοποιούσαν τις φυλετικές διακρίσεις από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα (νόμοι Jim Crow) σίγουρα δεν διευκόλυναν τη συμβίωση λευκών και μαύρων.
Οταν οι ΗΠΑ εισήλθαν στον πόλεμο κατά τα τέλη του 1941, πολλοί Αφροαμε- ρικανοί εκδήλωσαν την επιθυμία να στρατευθούν στην υπηρεσία της πατρίδας τους. Δεν είχαν, όμως, όλοι την ίδια άποψη για τον τρόπο που τους αντιμετώπιζαν οι στρατιωτικές αρχές. Ορισμένοι, οργισμένοι από τη μεροληπτική αντιμετώπισή τους σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα, πίστευαν ότι αν ο «Λευκός» επιθυμεί να πολεμήσουν, τότε όφειλε να τους δεχθεί ως «ίσον προς ίσον» και να τους αντιμετωπίσει ανάλογα, σε ό,τι αφορούσε τα καθήκοντα, τις προαγωγές κλπ.
Αλλοι επέδειξαν πιο μετριοπαθή διάθεση και δήλωσαν πρόθυμοι να συμβιβαστούν με κάποιες διακρίσεις, ελπίζοντας ότι θα μπορούσαν να αλώσουν το σύστημα εκ των έσω, αποδεικνύοντας έμπρα
κτα ότι οι διακρίσεις αυτές ήταν αναχρονιστικές και άδικες. Σε κάθε περίπτωση, όλοι συμφωνούσαν ότι έπρεπε να χαλαρώσουν οι περιορισμοί που έθετε στην υπηρεσία τους ο στρατιωτικός κανονισμός ο οποίος ίσχυε πριν τον πόλεμο. Για παράδειγμα, η παρουσία Αφροαμερικανών στο Αμερικανικό Ναυτικό (US Navy) υπήρξε μηδαμινή κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου.
Από το 1938, μερίδα του Τύπου (για παράδειγμα η «Pittsburgh Courier»), η οποία απηχούσε τις απόψεις των Αφροαμε- ρικανών, άρχισε εκστρατεία για τη χαλάρωση των παραπάνω περιορισμών. Ενεργό ρόλο διαδραμάτιζε, από το 1909, η Εθνική Ενωση για την Πρόοδο των Εγχρωμων Ανθρώπων (National Association for the Advancement of Colored People - NAACP), αλλά χρειάστηκε να επιστρατευ- θούν και άλλοι φορείς. Για παράδειγμα, το 1938 σχηματίστηκε η Επιτροπή για τη Συμμετοχή των Νέγρων στην Εθνική Αμυνα (Committee for Negro Participation in the National Defense) και εστάλησαν σχετικά υπομνήματα, επιστολές και τηλεγραφήματα, στο Υπουργείο Πολέμου, σε γερουσιαστές καθώς και σε άλλους πολιτικούς ηγέτες, ακόμη και στον ίδιο τον πρόεδρο Ρούζβελτ.
Η συγκεκριμένη εκστρατεία δεν απέδωσε καρπούς, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι πιέσεις στον Τύπο με περισσότερα και πιο συγκεκριμένα αιτήματα. Λόγου χάρη, οι Αφροαμερικανοί ζητούσαν να ε- πιτραπεί η εισαγωγή τους σε παραγωγικές σχολές, όπως η Αννάπολη (Ναυτικό) και το Ουέστ Πόιντ (Στρατός). Επιπλέον, επεδίωκαν την ένταξή τους στον ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο της Αεροπορίας Στρατού (USAAF) ή ζητούσαν να αναλά- βουν μάχιμους ρόλους, διότι πράγματι
8 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
έως τότε η παρουσία τους περιοριζόταν σε βοηθητικές υπηρεσίες (τραπεζοκόμοι, μάγειρες, κλπ.).
Ορισμένοι γερουσιαστές, όπως ο Κάρτερ Γκλας, υποστήριξαν με θέρμη αυτές τις απόψεις, ενώ επιτροπές, όπως το Συμβούλιο για τη Δημοκρατία (Council for Democracy) εκπόνησαν ενημερωτικά φυλλάδια, τα οποία εύστοχα συνέδεσαν το ζήτημα της στρατιωτικής υπηρεσίας των Αφροαμερικανών με τον θεσμό της δημοκρατίας. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος ενός τέτοιου φυλλαδίου: «The Negro and Defense: A Test of Democracy» (0 Νέγρος και η Αμυνα: μια δοκιμή για τη Δημοκρατία). Παράλληλα, ο αγώνας για ίση αντιμετώπιση στις τάξεις των ενόπλων δυνάμεων συνδέθηκε και με την ανάγκη για την παροχή στους Αφροαμερι- κανούς περισσότερων ευκαιριών στην εκπαίδευση.
Το καλοκαίρι του 1940, ο πόλεμος μαινόταν ήδη στη δυτική Ευρώπη, στη Μεσόγειο, αλλά και στην Ασία. Το αμερικανικό Υπουργείο Πολέμου βρισκόταν προ ενός σημαντικού διλήμματος: αφ’ ενός ήταν απαραίτητη η αύξηση του προσωπι
κού των Ενόπλων Δυνάμεων, δεδομένης της διαρκώς αυξανόμενης ιαπωνικής επιθετικότητας, αφ’ ετέρου υπήρχε προβληματισμός για το ηθικό και την πειθαρχία που θα επεδείκνυαν οι μικτές μονάδες, αν τελικά συγκροτούντο. Το πρώτο σκέλος του διλήμματος θεωρήθηκε επιτακτική ανάγκη, με αποτέλεσμα να θεσπιστούν νόμοι οι οποίοι αύξησαν τον αριθμό των μάχιμων μονάδων που θα πε- ριελάμβαναν Αφροαμερικανούς, ενώ επετράπη και η συμμετοχή τους -για πρώτη φορά- σε μονάδες στις οποίες μέχρι τότε δεν γίνονταν δεκτοί.
Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σχηματιστεί το 349 Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού με πυροβόλα των 155 χλστ., τα 502 και 503 Συντάγματα Παράκτιου Αντιαεροπορικού Πυροβολικού, μονάδες μηχανικού και υποστήριξης, ακόμη και μία μονάδα για την αντιμετώπιση χημικού πολέμου. Συνολικά, οι αμερικανικές χερσαίες δυνάμεις θα αυξάνονταν κατά 55.000 άνδρες, εκ των οποίων οι 4.595 θα ήταν Αφροαμερικανοί (ποσοστό 8,4%).
Οι οργανώσεις των Αφροαμερικανών
παρουσίασαν στις 27 Σεπτεμβρίου του 1940 ένα υπόμνημα στον πρόεδρο Ρούζ- βελτ, στο πλαίσιο μιας σύσκεψης στον Λευκό Οίκο. Παρόντες στη σύσκεψη ήταν ακόμη ο υπουργός Ναυτικών Ουίλιαμ Φράνκλιν «Φρανκ» Νοξ και ο αναπληρωτής υπουργός Πολέμου Ρόμπερτ Πόρτερ Πάτερσον. Θέμα της σύσκεψης ήταν η ενσωμάτωση Αφροαμερικανών στο πρόγραμμα εθνικής άμυνας. Νωρίτερα, τον ίδιο μήνα, ο στρατηγός Μάρσαλ είχε ενημερώσει τη Διεύθυνση Προσωπικού του Στρατού ότι ο πρόεδρος Ρούζβελτ είχε δεχθεί επανειλημμένως υπομνήματα από τις παραπάνω οργανώσεις για το ζήτημα αυτό. Ο Αμερικανικός Στρατός είχε τότε ενημερώσει τον πρόεδρο ότι προτί- θετο να εντάξει τους Αφροαμερικανούς σε όλους τους κλάδους του σε ποσοστό που θα ανταποκρινόταν στο ποσοστό τους επί του συνολικού πληθυσμού, δηλαδή περίπου 10%. Πράγματι, όταν ενερ- γοποιήθηκε, τον ίδιο μήνα, το Σύστημα Επιλεκτικής Θητείας (Selective Service System) οι 36.000 από τους πρώτους400.000 άνδρες που κλήθηκαν υπό τα όπλα ήταν Αφροαμερικανοί.
Ωρα συντήρησης και εκπαίδευσης για τους άνδρες της 761 Επιλαρχίας. Δεδομένης της ιδιαιτερότητας της μονάδας, οι άνδρες αυτοί πέρασαν δύο ολόκληρα έτη εκπαιδευόμενοι, σε αντίθεση με τους λευκούς συναδέλφους τους.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 7
Στις 8 Οκτωβρίου του 1940, ο πρόεδρος Ρούζβελτ «άναψε το πράσινο φως» ώστε το Υπουργείο Πολέμου να υλοποιήσει τις αποφάσεις που ελήφθησαν κατά τη σύσκεψη της 27ης Σεπτεμβρίου. Την επόμενη ημέρα, ο Λευκός Οίκος δημοσιοποίησε αυτές τις αποφάσεις αναφέ- ροντας χαρακτηριστικά πως «αποτελεί πολιτική του Υπουργείου Πολέμου ότι η θητεία των νέγρων θα χρησιμοποιηθεί σε μια δίκαιη και ισότιμη βάση». Στην πραγματικότητα, οι ηγέτες των Αφροα- μερικανών δεν έμειναν απόλυτα ευχαριστημένοι από όλα τα σημεία της ανακοίνωσης και ειδικά από εκείνο το οποίο ανέφερε ότι θα συνεχιζόταν η πολιτική σύμφωνα με την οποία δεν προβλεπόταν ούτε ενθαρρυνόταν η λειτουργία μικτών μονάδων.
Οι εξελίξεις δεν σταμάτησαν εκεί. Σύντομα, η USAAF δημιούργησε την πρώτη μοίρα Αφροαμερικανών, την 99η Μοίρα Δίωξης, ενώ, στις αρχές του 1941, ο 61χρονος Μπέντζαμιν Ολιβερ Ντέηβις ο πρεσβύτερος (βλ. σημ.) έγινε ο πρώτος
Εξοδος στην πόλη Αλεξάνδρεια, όταν η εττιλαρχία εκπαιδευόταν στη Λουιζιάνα. Οι έξοδοι αυτοί είχαν συχνά επεισοδιακό τέλος, λόγω της αρνητικής αντίδρασης που προκαλούσε σε μερίδα του τοπικού πληθυσμού η εικόνα των ένστολων Αφροαμερικανών.
Αφροαμερικανός που προήχθη σε ανώτατο βαθμό. Συγκεκριμένα, προήχθη σε τα- ξίαρχο και ανέλαβε τη διοίκηση της 4ης Ταξιαρχίας Ιππικού στο Φορτ Ρίλεϋ. Η Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ Ελεονόρα Ρούζβελτ ενθάρρυνε έμπρακτα αυτήν την προσπάθεια με την επίσκεψή της στη βάση εκπαίδευσης των Αφροαμερικανών ιπτάμενων στο Τασκήγκι της Αλαμπάμα. Η σύζυγος του προέδρου δεν περιορίστηκε στα τυπικά της επίσκεψης, αλλά πραγματοποίησε και 30λεπτη πτήση με τον Αφροαμερικανό αρχιεκπαιδευτή Αντερ- σον. Η επιλογή της δεν υπήρξε τυχαία, ενώ στο τέλος της πτήσης ευχαρίστησε τον χειριστή με τη φράση «Λοιπόν, μια χαρά πετάς!».
Το καλοκαίρι του 1941, ο πρόεδρος Ρούζβελτ, παρά τις αντιδράσεις ακόμη και από την ίδια του την παράταξη (άγνωστο αν διαδραμάτισε ρόλο και η στάση της Πρώτης Κυρίας), εξέδωσε οδηγία σύμφωνα με την οποία οι εταιρίες που είχαν υπογράψει συμβόλαιο με την αμερικανική κυβέρνηση και είχαν συνεργασία μαζί της για θέματα άμυνας, όφειλαν να αποφύγουν κάθε μορφής διάκριση (φυλετική, εθνική, κλπ.) σε βάρος του προσωπικού τους. Μετά από τόσες εξελίξεις δεν άργησε να εμφανιστεί στο πεδίο της
μάχης η πρώτη τεθωρακισμένη μονάδα με προσωπικό αποτελούμενο από Αφροα- μερικανούς. Παλαιότερα ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τέτοιων μονάδων, όμως ο πόλεμος άλλαξε ριζικά νοοτροπίες, καταργώντας προκαταλήψεις πολλών χρόνων.
01 «ΜΑΥΡΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ» ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ
Η παρουσία Αφροαμερικανών σε τεθωρακισμένες μονάδες αναμενόταν με ενδιαφέρον, διότι αποτελούσε μια καινοτομία που προκαλούσε ανησυχία λόγω της φύσης της. Η Διεύθυνση Τεθωρακισμένων δήλωσε ότι αντιμετώπιζε ήδη πολλά οργανωτικά προβλήματα και δεν διέθετε χρόνο για να ασχοληθεί με την εκπαίδευση τεθωρακισμένων μονάδων αποκλειστικά για μη λευκούς. Αντιπρότει- νε δε να εισαχθούν απευθείας Αφροαμε- ρικανοί στη Σχολή Τεθωρακισμένων και στο Κέντρο Αναπλήρωσης, αντικαθιστώντας λευκούς στρατιώτες σε θέσεις κα- θαριστών, μαγείρων, οδηγών κλπ.
Το αρμόδιο για την εκπαίδευση και τον επιχειρησιακό σχεδίασμά 3ο Επιτελικό Γραφείο του Αμερικανικού Στρατού (G-3) δεν αρκέστηκε σε αυτόν τον διακανονισμό και έδωσε εντολή για την ενεργοποίηση της 78ης Επιλαρχίας Ελαφρών Αρμάτων, στο Καμπ Κλαίρμπορν της Λου- ιζιάνα, μια μονάδα την οποία θα στελέχωναν Αφροαμερικανοί. Η ενεργοποίησή της πραγματοποιήθηκε την 1η Ιουνίου1941, ενώ την εκπαίδευση ανέλαβαν 32 λευκά στελέχη ελλείψει Αφροαμερικα- νών εκπαιδευτών.
Παρά τις αντιρρήσεις που προέβαλε η Διεύθυνση Τεθωρακισμένων, ενεργο- ποιήθηκαν δύο μονάδες τεθωρακισμένων με Αφροαμερικανούς, η 761 Επιλαρ- χία, την 1η Απριλίου 1942, και η 784 Επι- λαρχία μετά από ακριβώς ένα έτος (1 Απριλίου 1943). Αργότερα, η 78η Επιλαρ- χία Ελαφρών Αρμάτων μετονομάστηκε σε 758 Επιλαρχία και οι τρεις αυτές μονάδες συγκρότησαν την 5η Τεθωρακισμένη Διοίκηση Μάχης.
Οι ανεξάρτητες επιλαρχίες αρμάτων επιφορτίζονταν, κατά κύριο λόγο, με την υποστήριξη των μονάδων του πεζικού. Στην αρχή, μάλιστα, ονομάζονταν General Headquarters (GHQ) Tank Battalions, δηλαδή Επιλαρχίες Αρμάτων
Ο ανθυπολοχαγός Τζακ Ρούζβελτ Ρόμπινσον, ο οποίος διακρίθηκε ιδιαίτερα στο επαγγελματικό μπέηζμπολ. Αν και δεν ακολούθησε ποτέ την επιλαρχία στη μάχη, εξαιτίας ενός επεισοδίου που τον οδήγησε στο στρατοδικείο, θεωρείται εμβληματική φυσιογνωμία της μονάδας.
8 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTO P IA
του Γενικού Αρχηγείου, διότι χρησίμευαν ως τεθωρακισμένη εφεδρεία του επιτελείου των μεγάλων σχηματισμών. Πάντως, το 1944 αποστολή τους ήταν να υποστηρίζουν τις μεραρχίες πεζικού. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι ίλες μιας τέτοιας επιλαρχίας διανέμονταν σε καθένα από τα συντάγματα της μεραρχίας. Ο αντικειμενικός σκοπός των επιλαρχιών αυτών ήταν, αφ' ενός, να βοηθούν το πεζικό ώστε να εξουδετερώνει κωλύματα, όπως οχυρωμένες εχθρικές θέσεις, και, αφ’ ετέρου, να υποστηρίζουν τις αποστολές του πεζικού, αμυντικές και επιθετικές.
Πιο συγκεκριμένα, η 761 Επιλαρχία Αρμάτων συγκροτήθηκε στα μέσα Μαρτίου του 1942 και ενεργοποιήθηκε, όπως προαναφέρθηκε, την 1η Απριλίου του 1942. Πρώτος της διοικητής ήταν ο αντι- συνταγματάρχης Εντουαρντ Κρούζ. Ο Κρούζ παρέδωσε τη διοίκηση της μονάδας στον ταγματάρχη Τζων Ράιτ στις 22 Νοεμβρίου του 1942 και αυτός με τη σειρά του, στις 4 Ιουλίου 1943, στον αντισυ- νταγματάρχη Πωλ Λεβέρν Μπέητς, έναν αξιωματικό που συνέδεσε το όνομά του με την επιλαρχία.
Αρχικά, η μονάδα εκπαιδεύθηκε στα ελαφρά άρματα Μ3/Μ5 Stuart, ενώ αργότερα, όταν η επιλαρχία μετακινήθηκε στο Φορτ Χούντ του Τέξας, εξοπλίστηκε με τα μέσα άρματα Μ4 Sherman. Οι άνδρες εκ- παιδεύθηκαν εντατικά σε μια σειρά από αντικείμενα επί δύο σχεδόν έτη, δεδομένου ότι η επιλαρχία άργησε να μετατεθεί σε κάποιο μέτωπο επιχειρήσεων. Η καθυστέρηση αυτή συνδεόταν στενά με το γεγονός ότι η μονάδα στελεχωνόταν από Αφροαμερικανούς. Ο αντισυνταγματάρ- χης Μπέητς είχε συνειδητοποιήσει ότι πολλοί ανέμεναν πως ο ίδιος και οι άνδρες του δεν θα τα καταφέρουν. Επιπλέον, γνώριζε καλά ότι οι άνδρες του όφει- λαν να ξεχωρίσουν πραγματικά για να κερδίσουν το δικαίωμα να μετατεθούν σε κάποιο μέτωπο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο φρόντισε να εκπαιδευθούν οι άνδρες του ενδελεχώς, δυσκολεύοντας μάλιστα με δική του πρωτοβουλία ορισμένα αντικείμενα. Επεδίωκε οι άνδρες του να είναι οι καλύτεροι, αλλά, πολύ περισσότερο, να μη νιώθουν υποδεέστεροι κανενός. Αναμ-
0 αντ/συνταγματάρχης Πωλ Λεβέρν Μπέητς (US Dept. Defence).
φισβήτητα, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Μπέητς κέρδισε τον σεβασμό των ανδρών του.
Από την πρώτη στιγμή στην 761 Επιλαρχία αναπτύχθηκε ένα ξεχωριστό πνεύμα μονάδας. Στο έμβλημα της μονάδας εικο- νιζόταν ένας βρυχώμενος
μαύρος πάνθηρας, εξ ου και η προσωνυμία «Μαύροι Πάνθηρες». Οι δεσμοί που αναπτύχθηκαν μεταξύ οπλιτών και αξιωματικών ξεπερνούσαν το στάδιο της τυ- πικότητας και οι άνδρες της επιλαρχίας μνημόνευαν συχνά τις οδηγίες των ανω- τέρων τους, ομολογώντας ότι τους είχαν σώσει τη ζωή κατά τη διάρκεια των μαχών. Οσοι άνδρες χρειάστηκε να μετατεθούν σε άλλες μονάδες, προσπάθησαν με κάθε τρόπο -όχι πάντα διά της νόμιμης οδού- να επιστρέφουν. Ηταν τέτοια η φήμη της επιλαρχίας ώστε αιτήσεις για μετάθεση σε αυτήν κατέφθαναν από παντού, με θεμιτούς ή αθέμιτους τρόπους.
Η ροή των αιτήσεων δεν σταμάτησε ούτε μετά τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη, σε μια περίοδο κατά την οποία η μονάδα προετοιμαζόταν είτε για να απο- στρατευθεί, είτε για να μετατεθεί σε άλλο μέτωπο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ορισμένες από τις αιτήσεις που υποβλήθηκαν το 1945 προήλθαν από άνδρες των οποίων οι μονάδες είχαν ήδη αποστρατευ- θεί. Εν ολίγοις, οι αξιωματικοί, οι υπαξιω- ματικοί και οι οπλίτες της μονάδας ήταν υπερήφανοι γι’ αυτήν, λευκοί ή όχι. Χαρακτηριστική, για παράδειγμα, είναι η πε
Αρμα της 1ης Ιλης διασχίζει τον ποταμό Σέιγ στη Γαλλία, τον Νοέμβριο του 1944 (US Dept. Defence).
ρίπτωση του λευκού ανθυπολοχαγού Φί- λιπ Λάτιμερ, ο οποίος αιτήθηκε να μετατεθεί στην 761 Επιλαρχία.
Ωστόσο, τα προβλήματα των φυλετικών διακρίσεων εξακολουθούσαν να υφί- στανται. Στις 6 Ιουλίου του 1944, ο Αφρο- αμερικανός ανθυπολοχαγός Τζακ Ρούζ- βελτ Ρόμπινσον αρνήθηκε να συμμορφωθεί σε υπόδειξη οδηγού λεωφορείου, ο οποίος απαίτησε να καθίσει ο αξιωματικός στο οπίσθιο τμήμα του λεωφορείου (ένας χώρος που προοριζόταν για τους μαύρους επιβάτες). Ο Ρόμπινσον συνελήφθη από τη Στρατονομία, αλλά ο διοικητής της επιλαρχίας, αντισυνταγματάρχης Μπέητς, αρνήθηκε να τον παραπέμψει στο στρατοδικείο. Ο ανθυπολοχαγός μετατέθηκε στην 758 Επιλαρχία Αρμάτων, μια μονάδα παρόμοια με την 761 Επιλαρ- χία, αλλά αρχαιότερη από αυτήν. Ο διοικητής της 758 Επιλαρχίας παρέπεμψε αμέσως τον Ρόμπινσον στο στρατοδικείο, όπου όμως ο ανθυπολοχαγός αθωώθηκε από όλες τις κατηγορίες.
Αργότερα, το 1947, ο Ρόμπινσον έμελλε να γίνει ο πρώτος Αφροαμερικανός που έπαιξε στη Major League Baseball (MLB), την κύρια επαγγελματική κατηγορία του αθλήματος αυτού. Μάλιστα, πέρα από τις πολλές ατομικές του επιτυχίες, α- ναδείχθηκε σε πρωταθλητή το 1955 μαζί με την ομάδα του, τους Brooklyn Dodgers.
Γενικά, η αντιμετώπιση που υφίστα- ντο οι οπλίτες και τα στελέχη της μονάδας εκτός στρατοπέδου ήταν ρατσιστική. Το γεγονός ότι η μονάδα εκπαιδευόταν σε περιοχές του αμερικανικού Νότου (Λουιζιάνα, Τέξας κλπ.) ευνοούσε τέτοιες συμπεριφορές, όχι μόνο απέναντι σε μέλη της επιλαρχίας. Ορισμένοι άνδρες της μονάδας ήταν απόγονοι δούλων και δεν εξεπλάγησαν από τέτοιες συμπεριφορές,
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA I 8 9
χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν τους ενοχλούσε αυτή η μεταχείριση. Ομως κάποιοι άλλοι, από τον αμερικανικό Βορρά, όπου οι συνθήκες ήταν πιο υποφερτές, ομολογούν -ακόμη και σήμερα- ότι ενοχλήθηκαν στον μέγιστο βαθμό όταν άκουγαν ότι οι ντόπιοι ανέμεναν πως «με την πρώτη τουφεκιά σι “αράπηδες" θα το βάλουν στα πόδια».
Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που οι άνδρες της επιλαρχίας επιθυμούσαν διακαώς να μετατεθούν σε κάποιο μέτωπο. Ηθελαν, μεταξύ των άλλων, να αποδείξουν την πολεμική τους αξία. Οι άνδρες της μονάδας δήλωναν ότι έδιναν διπλό αγώνα για τη δημοκρατία: έναν στο εξωτερικό, εναντίον των δυνάμεων του Αξονα, και έναν στο εσωτερικό, εναντίον των δυνάμεων του ρατσισμού.
Στον τομέα των φυλετικών διακρίσεων, ορισμένες περιπτώσεις άγγιζαν τα σύνορα του πα- ραλογισμού. Το 1943 μεταφέρθηκαν στο Φορτ Χούντ αρκετοί Γερμανοί αιχμάλωτοι πολέμου. Η μεταχείριση που υφίσταντο υπήρξε -σε ορισμένες περιπτώσεις- καλύτερη από αυτήν των ανδρών της 761, μολονότι οι δεύτεροι κάποια ημέρα θα καλούντο να πράξουν το καθήκον τους και να πολεμήσουν ακριβώς τέτοιους Γερμανούς. Για παράδειγμα, οι Γερμανοί αιχμάλωτοι, ως λευκοί, είχαν δικαίωμα να επισκέπτονται τα εμπορικά καταστήματα ΡΧ τα οποία υπήρχαν σε όλες τις αμερικανικές βάσεις. Οι άνδρες της επιλαρχίας δεν είχαν αυτό το δικαίωμα.
Πολλά από τα επεισόδια ρατσιστικής βίας σημειώθηκαν εις βάρος Αφροαμερι- κανών που υπηρετούσαν σε μονάδες του Αμερικανικού Στρατού, ορισμένα από αυτά, μάλιστα, κατέληξαν και σε θανάτους. Η 761 Επιλαρχία αντιμετώπισε ένα τέτοιο σοβαρό επεισόδιο τον Μάρτιο του 1943, όταν ορισμένα μέλη της μονάδας ξυλο- κοπήθηκαν στην πόλη Αλεξάνδρεια της Λουιζιάνα και ένα από αυτά πέθανε. Οταν η είδηση έγινε γνωστή στο στρατόπεδο, η κατάσταση κατέστη τόσο έκρυθμη ώστε άγγιξε τα όρια της ανταρσίας. Ορισμένοι συνάδελφοι των θυμάτων θέλησαν να μεταβούν στην πόλη, επιβαίνο- ντες σε έξι άρματα, προκειμένου να λύσουν βίαια τους λογαριασμούς με τους ντόπιους. Μόνο η παρέμβαση του αντισυ- νταγματάρχη Μπέητς και η υπόσχεσή του να τακτοποιήσει την υπόθεση απέτρεψαν τη διαφαινόμενη ανταρσία.
Ο αντιστράτηγος Πάττον καρφιτσώνει τον Αργυρό Αστέρα στη στολή του Ερνεστ Τζένκινς. Ο Πάττον είχε εξάρει τη γενναιότητα των ανδρών της επιλαρχίας, αλλά σε γενικές γραμμές θεωρούσε ότι οι Αφροαμερικανοί δεν διέθεταν την απαραίτητη πνευματική επάρκεια για να κατανοήσουν τις αρχές του δόγματος των τεθωρακισμένων (National Archives).
«ΑΝΤΙΔΡΑΣΕ ΔΥΝΑΜΙΚΑ!»Η ώρα που τόσο ανέμεναν οι άνδρες
της επιλαρχίας ήλθε όταν ο -γνωστός για τα αυστηρά του κριτήρια- αντιστράτηγος Μπέντζαμιν Λήαρ, νέος διοικητής των Αμερικανικών Χερσαίων Δυνάμεων, χαρακτήρισε την επιλαρχία ετοιμοπόλεμη και εκφράστηκε κολακευτικά για το επίπεδο της εκπαίδευσής της. Είχε έλθει η ώρα να τηρήσουν οι μαύροι αρματιστές το ρητό της επιλαρχίας: «Come Out Fighting!» («Αντίδρασε δυναμικά!», σε ελεύθερη μετάφραση).
Κατά συνέπεια, μετά από ένα σύντομο διάστημα παραμονής στη Βρετανία, η 761 Επιλαρχία αποβιβάστηκε στην ακτή «Ομάχα», στις 10 Οκτωβρίου 1944. Το προσωπικό της αποτελείτο από 36 αξιωματικούς (οι 6 λευκοί) και 676 οπλίτες. Ο υπηρεσιακός της φάκελος κατά διάρκεια της εκπαίδευσης περιείχε εγκωμιαστικά σχόλια και τα ανώτερα κλιμάκια της ηγε
σίας δεν έκρυβαν τις υψηλές προσδοκίες που έτρεφαν για τη μονάδα. Παραδόξως, οι προσδοκίες αυτές δεν αποτέλεσαν πηγή άγχους αλλά υπερηφάνειας και αυτοπεποίθησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αντισυνταγμα- τάρχης Μπέητς αρνήθηκε προαγωγή και μετάθεση σε άλλον σχηματισμό προκειμένου να πα- ραμείνει με την αγαπημένη του μονάδα, στην αξία της οποίας πίστευε πολύ. Ομως και οι άνδρες του τον λάτρευαν.
Η 761 Επιλαρχία ενσωματώθηκε στην 26η Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) του 12ου Σώματος Στρατού (ΣΣ) (υποστράτηγος Μάντον Σπραγκ Εντυ), το οποίο ανήκε στην περίφημη 3η Στρατιά του αντιστρατήγου Τζωρτζ Σμιθ Πάττον. Μέραρχος της 26ης ΜΠ, της μεραρχίας «Yankee», ήταν ο υποστράτηγος Ουίλαρντ Στιούαρτ Πωλ, ο οποίος υποδέχθηκε την επιλαρχία στις 31 Οκτωβρίου με θερμά λόγια: «Είμαι πραγματικά ευτυχής που σας έχω μαζί μας. Σας περιμένα
με για πολύ καιρό και είμαι σίγουρος ότι θα διακριθείτε». Πάντως, δεν προβλεπό- ταν εβδομάδα προσαρμογής για την 761 Επιλαρχία, διότι ο μέραρχος της επεφύ- λασσε ένα «δώρο» για καλωσόρισμα: «Σας έχω έναν μεγάλο λόφο τον οποίο θέλω να καταλάβετε και πιστεύω ότι θα κάνετε πολύ καλή δουλειά με αυτόν».
Δύο ημέρες αργότερα, ο ίδιος ο Πάττον επισκέφθηκε τη μονάδα συνοδευό- μενος από τον υποστράτηγο Πωλ και υποδέχθηκε με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο τους αξιωματικούς και οπλίτες: «Ανδρες, είστε οι πρώτοι νέγροι αρματι- στές που πολέμησαν ποτέ για τον Αμερικανικό Στρατό. Δεν θα σας είχα ζητήσει εάν δεν ήσαστε καλοί. Διαθέτω μόνο το καλύτερο στη στρατιά μου. Δεν μ’ ενδιαφέρει το χρώμα σας από τη στιγμή που ανεβείτε εκεί πάνω (εννοεί στον λόφο) και σκοτώσετε αυτούς τους μπάσταρδους Γερμαναράδες. Ολοι έχουν στραμμένο το βλέμμα επάνω σας και περιμένουν μεγάλα πράγματα από εσάς. Πάνω απ’ όλα, η φυλή σας έχει προσδοκίες από εσάς. Μην τους απογοητεύσετε και -να σας πάρει!- μην απογοητεύσετε και εμένα!». Βέβαια, ο Πάττον, σε άλλες περιστάσεις, εξέφρα- σε τις επιφυλάξεις του για την ικανότητα των Αφροαμερικανών να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας τεθωρακισμένης μονάδας, θεωρώντας ότι δεν διέθεταν τη γρήγορη αντίληψη που χρειάζεται ένας αρ-
9 0 ! ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο πόλεμος και οι κοινές κακουχίες καταλύουν ορισμένες φορές τις διακρίσεις και τις προκαταλήψεις. Αρματιστές της επιλαρχίας και πεζοί του 3/409Συντάγματος της 103 ΜΠ μαγειρεύουν μαζί στο Ράισντορφ της Γερμανίας, στις αρχές Απριλίου του 1945.
ματιστής. Δεν αμφισβήτησε, όμως, την πολεμική αρετή τους.
Ακολουθώντας μια συνηθισμένη για εκείνη την εποχή πρακτική, υπομονάδες της επιλαρχίας σχημάτισαν ομάδες μάχης μαζί με τμήματα της 26ης ΜΠ. Η μεραρχία αυτή προετοιμαζόταν για την επιθετική ενέργεια που είχε σχεδιάσει το 12ο ΣΣ για τον Νοέμβριο. Πιο συγκεκριμένα, η 1η Ιλη θα συνόδευε το 104 Σύνταγμα Πεζικού (ΣΠ), ενώ η 3η Ιλη διατέθηκε στο 328 ΣΠ. Τα υπόλοιπα άρματα της επιλαρχίας (εκτός από τους ουλαμούς όλμων, αναγνώρισης και πυροβόλων εφόδου που παρέμειναν σε εφεδρεία) σχημάτισαν την Προσωρινή Δύναμη Μάχης Α, μαζί με έναν λόχο του 101 ΣΠ, άνδρες του μηχανικού και την 602 Επιλαρχία Καταστροφέων Αρμάτων. Επικεφαλής του προσωρινού σχηματισμού θα ήταν ο αντισυνταγματάρχης Πήτερ Κόπτσακ, διοικητής της 602 Επιλαρχίας Καταστροφέων Αρμάτων.
Οι άνδρες της επιλαρχίας βίωσαν αρκετά προβλήματα ήδη από την 7η Νοεμβρίου, ενώ κατευθύνονταν στα σημεία εκκίνησης για την επιχείρηση που θα ξεκινούσε στις 8 Νοεμβρίου. Αρχικά, ένας Γάλλος κτηνοτρόφος, πιθανότατα συνεργάτης των Γερμανών, προκάλεσε κυκλο- φοριακό χάος όταν οδήγησε μια αγέλη βοοειδών στη διασταύρωση της Αρα- κούρ. Ο αντισυνταγματάρχης Μπέητς αποκατέστησε την κυκλοφορία και συνέ- λαβε τον κτηνοτρόφο. Πριν καλά-καλά αρχίσει η φάλαγγα να κινείται ξανά, οβίδες βαρέος πυροβολικού άρχισαν να πλήττουν την περιοχή. Παράλληλα, μια εχθρική περίπολος έπληξε με αυτόματα όπλα τη φάλαγγα. Ο Μπέητς τραυματίστηκε στο πόδι από πυρά ελεύθερου σκοπευτή και χρειάστηκε να διακομιστεί σε νοσοκομείο. Νοσηλεύτηκε για μήνες και έλαβε εξιτήριο στα μέσα Φεβρουάριου του 1945 για να ανα- λάβει και πάλι τα καθήκοντά του ως διοικητή της 761 στις 24 Φεβρουάριου.
Επιπλέον, ένα άρμα καταστράφηκε και η μονάδα είχε τους πρώτους της νεκρούς. Ο υποδιοικητής της επιλαρχίας απομακρύνθηκε από τη θέση του για να νοσηλευθεί και αυτός με συμπτώματα κόπωσης μάχης και έτσι τα ηνία της επι- λαρχίας ανέλαβε ο αντισυνταγ- ματάρχης Χόλις Χαντ, ο οποίος αντικατέστησε τον αντισυνταγ- ματάρχη Μπέητς. Ούτε ο Χαντ είχε καλύτερη τύχη, καθώς
τραυματίστηκε και αυτός από εχθρική οβίδα, ενώ την ίδια τύχη είχε και ο αντισυ- νταγματάρχης Κόπτσακ. Τώρα ο Χαντ, εκτός από τα τραύματά του, έπρεπε να φροντίσει την 761 Επιλαρχία και την επι- λαρχία του Κόπτσακ. Οι άνδρες της 761 δοκιμάστηκαν από την αρχή σκληρά, χωρίς ωστόσο να λυγίσουν, έχοντας απέναντι τους στοιχεία της 11ης Μεραρχίας Πάντσερ (ΜΠα).
Το πρώτο πεδίο μάχης όπου η επιλαρ- χία κλήθηκε από τις 8 Νοεμβρίου να αποδείξει την αξία της βρισκόταν ανατολικά της πόλης Νανσύ, στην περιοχή της Λωρ- ραίνης. Δύο ουλαμοί της 1ης Ιλης συμμετείχαν στην κατάληψη της πόλης Βικ συρ Σέιγ, ενώ ο τρίτος ουλαμός της ίλης αυτής υποστήριξε τις δυνάμεις πεζικού που κυρίευσαν τη Μουαγενβίκ. Η 3η Ιλη είχε συμμετοχή στις επιχειρήσεις κοντά στην Μπεζάνζ λα Πτιτ, ενώ άλλες υπομονάδες της επιλαρχίας έδρασαν στην ευρύτερη περιοχή.
Στις 9 Νοεμβρίου, η 26η ΜΠ κατέλαβε τον λόφο 310 και με την αρωγή των αρμάτων της 761 Επιλαρχίας εισήλθε στη Σα- λιβάλ, κοντά στη Μουαγιενβίκ Αυτός ήταν και ο ΑΝΣΚ (Αντικειμενικός Σκοπός)
της ημέρας. Πιο δύσκολα αποδείχθηκαν τα πράγματα στη Μορβίλ λε Βικ, όπου η 2η Ιλη είδε το προπορευόμενο άρμα της να παγιδεύεται στον κύριο δρόμο της πόλης και να εξουδετερώνεται, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η προώθηση για την υπόλοιπη φάλαγγα. Σε παγίδα έπεσαν και ορισμένα άρματα της 3ης Ιλης, ενώ κινούντο προς τη Μορβίλ. Δέκα άνδρες της επιλαρχίας έχασαν τη ζωή τους, όταν επτά άρματα έπεσαν σε αντιαρματική τάφρο, εμπρός από μια ζώνη μικρών οχυρών του εχθρού. Τέσσερα από αυτά περι- συνελέγησαν. Τα πυροβόλα εφόδου της επιλαρχίας έλαβαν εκδίκηση για τους συναδέλφους τους, καθώς κατόρθωσαν να επιφέρουν καίρια πλήγματα σε εχθρικά οχήματα, αξιοποιώντας τις οδηγίες ενός παρατηρητή που είχε αναλάβει να κατευθύνει από αέρος τα πυρά.
Η επιλαρχία δεν κάμφθηκε από τα προβλήματα που αντιμετώπισε, βασιζόμενη στην εκπαίδευσή της, στο πνεύμα μονάδας, στο παράδειγμα του Χαντ καθώς και στον ηρωισμό των πεζών οι οποίοι μάχονταν μαζί με τα άρματα της 761ης Επιλαρχίας. Ενας, μάλιστα, τραυματιοφορέας από το 328 ΣΠ τιμήθηκε με το Μετάλλιο Τιμής του Κογκρέσου για τη δράση του.
Η συμπεριφορά των αξιωματικών υπήρξε ένας από τους λόγους για τους οποίους οι άνδρες της επιλαρχίας δεν έχα
σαν το θάρρος τους, ούτε μετά την απώλεια της ηγεσίας της μονάδας. Ο λοχαγός Τζέημς Ουίλιαμς, για παράδειγμα, υπήρξε ο μόνος λευκός διοικητής ίλης που είχε απομείνει στην επιλαρχία. Ενώ κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης στις ΗΠΑ δεν είχε κατορθώσει να κερδίσει εντελώς την εμπιστοσύνη των ανδρών του, εκείνες τις δύσκολες στιγμές κατά τις οποίες η μονάδα έλαβε το βά- πτισμα του πυρός, μίλησε με
Αξιωματικοί της επιλαρχίας φωτογραφίζονται κοντά στη γαλλική πόλη Νανσύ, στις αρχές Νοεμβρίου του 1944. Από τα αριστερά: λοχαγός Ιβάν Χάρισον, λοχαγός Ιρβιν ΜακΧένρυ και ανθυπολοχαγός Τζέημς Λάιτφουτ.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 91
Ο τιμημένος με το Μετάλλιο Τιμής του Κογκρέσου επιλοχίας Ρούμπεν Ρίβερς.
τέτοια θέρμη στους άνδρες του (και με προφορά Χάρλεμ!) και πολέμησε τόσο σκληρά, ώστε στο τέλος της ημέρας όλοι τον σέβονταν.
Παρόμοια συμπεριφορά επέδειξαν υ- παξιωματικοί και οπλίτες της μονάδας, χωρίς να δειλιάσουν λόγω απειρίας ή λόγω των απωλειών που συσσωρεύονταν κατά τη διάρκεια των φονικών οδομαχιών. Ενας δεκανέας της 2ης Ιλης εισήλ- θε σε ένα ακινητοποιημένο άρμα και χρησιμοποιώντας το πολυβόλο του άρματος κατόρθωσε να εξουδετερώσει πολλές εχθρικές θέσεις. Ούτε, όμως, το πλήρωμα του άρματος υστέρησε. Αρνού- μενο να εγκαταλείψει το άρμα, έμεινε καλυμμένο κοντά του και μαχόταν με τον ατομικό του οπλισμό. Το άρμα δέχθηκε άλλα δύο πλήγματα, αλλά παρόλα αυτά το πλήρωμα συνέχισε να μάχεται. Σύμφωνα με αναφορές, ένας πολυβολητής της 4ης Ιλης εξουδετέρωσε περίπου 20 αντιπάλους, ενώ σε μια άλλη περίπτωση, όταν ένα πλήρωμα είδε το «πληγωμένο» του άρμα να καταλαμβάνεται από τον εχθρό, αντεπιτέθηκε και το επανέκτησε. Σε πολλές περιπτώσεις οι άνδρες της ε- πιλαρχίας δεν δίστασαν να εκτεθούν στο εχθρικό πυρ για να βοηθήσουν συναδέλφους τους, λευκούς και μαύρους, για να επαναφέρουν τα άρματά τους στη δράση ή για να διασώσουν έστω μέρος του εξοπλισμού. Οι λευκοί πεζοί και οι μαύροι αρματιστές πολέμησαν με πάθος και με ένα πνεύμα συναδελφικότητας που συναντά κάποιος μόνο στο πεδίο της μάχης, όπου οι προκαταλήψεις καταρρίπτο-
. 1
Ο λοχίας Ουώρεν Κρεσύ, αρχηγός πληρώματος σε άρμα της επιλαρχίας, είχε αναγνωριστεί από τους συναδέλφους του ως ο πιο σκληροτράχηλος μαχητής της. Προήχθη σε αξιωματικό και αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του ταγματάρχη.
νται υπό το πρίσμα του κοινού θανάσιμου κινδύνου.
Αποκορύφωμα αυτών των ενεργειών αποτέλεσε η δράση δύο ουλαμαγών της 3ης Ιλης, του ανθυπολοχαγού Κένεθ Κό- λεμαν και του αρχιλοχία Σάμιουελ Τάρ- λεϋ, καθώς και των ανδρών τους. Οι δύο άνδρες δημιούργησαν μια μικρή ομάδα μάχης από πληρώματα που είχαν χάσει τα άρματά τους και με αυτήν κατόρθωσαν να απωθήσουν αρκετές φορές τον εχθρό ή βοήθησαν άλλα πληρώματα που είχαν παγιδευτεί, να εγκαταλείψουν τα άρματά τους. Το γεγονός ότι τόσο ο Κόλεμαν όσο και ο Τάρλεϋ σκοτώθηκαν πολεμώντας α- ποδεικνύει ότι η ηγεσία της επιλαρχίας διοικούσε διά του παραδείγματος και ότι η ποιότητα της εκπαίδευσης έφερε αποτελέσματα στο πεδίο της μάχης.
Μέχρι και τις αρχές Δεκεμβρίου, η 761 Επιλαρχία συνέχισε να υποστηρίζει τις επιχειρήσεις της 26ης ΜΠ, καθώς αυτή κινείτο προς τα γερμανικά σύνορα, στην περιοχή του Ομπεργκάιλμπαχ, διαμέσου της γραμμής «Μαζινώ» και των εδαφών της Λωρραίνης. Οι απώλειες της μονάδας κατά τη διάρκεια του Νοεμβρίου δεν ήταν αμελητέες: 24 νεκροί, 125 τραυματίες, 14 άρματα κατεστραμμένα και 20 ακόμη με ζημιές. Ενώ, όμως, οι υλικές ζημιές ήταν δυνατό να αναπληρωθούν, οι ελλείψεις σε έμψυχο υλικό δεν ήταν εύκολο να καλυφθούν, δεδομένου
ότι επρόκειτο για μια μονάδα Αφροαμερι- κανών. Οι πρώτοι αντικαταστάτες έφθα- σαν στις 4 Δεκεμβρίου, όταν πλέον οι ελλείψεις σε προσωπικό προσέγγιζαν τους 113 άνδρες. Το χειρότερο ήταν ότι οι αντικαταστάτες δεν ήταν άμεσα διαθέσιμοι, διότι δεν είχαν υποστεί εκπαίδευση αρματιστή, οπότε έπρεπε να εκπαιδευ- θούν επί τόπου.
Αυτήν την εκπαιδευτική διαδικασία δεν μπόρεσαν να την ολοκληρώσουν όλοι και έτσι αρκετοί αντικαταστάτες μετατέθηκαν σε άλλες μονάδες ως ακατάλληλοι για υπηρεσία στην 761 Επιλαρχία. Αρκετοί αντικαταστάτες δεν έλαβαν υψηλή βαθμολογία κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, ενώ άλλοι κόπηκαν διότι ο ατομικός τους φάκελος δεν ήταν άψογος. Μολονότι ορισμένοι αντικαταστάτες αποδείχθηκαν εξαίρετοι στρατιώτες και παρόλο που κάποια κενά καλύφθηκαν από εθελοντές, η επιλαρχία αντιμετώπιζε συνεχώς προβλήματα λειψανδρίας, καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου.
Οι ελλείψεις δεν εμπόδισαν την επι- λαρχία από το να αρθεί στο ύψος της αποστολής της και η αναγνώριση δεν άργησε να έλθει, από επίσημα χείλη, τον Νοέμβριο του 1944. Η διοίκηση του 12ου ΣΣ χορήγησε εύφημο μνεία για την απόδοση της επιλαρχίας αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «η 761 Επιλαρχία εισήλθε στη μάχη με τόσο έκδηλο θάρρος και επιτυχία ώστε εξασφάλισε αυτήν την ειδική μνεία». Παρόμοιας φύσης ήταν οι έπαινοι και από τον υποστράτηγο Ουίλαρντ Στι- ούαρτ Πωλ, διοικητή της 26ης Μεραρχίας: «...η επιλαρχία σας υποστήριξε αυτήν τη μεραρχία με μεγάλη ανδρεία, υπό τις πιο αντίξοες καιρικές και εδαφικές συνθήκες».
Η 26η ΜΠ, το παλαιό «αφεντικό» της 761 Επιλαρχίας, αποσύρθηκε για να αναπαυθεί στις 9 Δεκεμβρίου. Η επιλαρχία υ- πήχθη στην 87η ΜΠ του υποστρατήγου φρανκ Λιούις Κάλιν από τις 13 Δεκεμβρίου. Την επόμενη ημέρα, η επιλαρχία ει- σήλθε σε γερμανικό έδαφος και αργότερα ενεπλάκη σε σκληρές μάχες.
Καθώς το 1944 έβαινε προς το τέλος του, η επιλαρχία αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα με τη διαθεσιμότητα των αρμάτων της. Κάποια στιγμή βρέθηκε να παρατάσσει μόλις τρία άρματα σε επιχειρησιακή κατάσταση. Τα υπόλοιπα είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας, με κύριους «υπεύθυνους» τα εχθρικά πλήγματα ή τις μηχανικές βλάβες. Καταβάλλοντας τεράστιες προσπάθειες, το προσωπικό της μονάδας κατόρθωσε να καταστήσει και πάλι αξιόμαχα αρκετά από τα άρματα που είχαν πληγεί, οπότε η επιλαρχία συνέχισε
9 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
τη δράση της στο Βέλγιο, στο Λουξεμβούργο και στη Γερμανία, καθώς κορυ- φωνάταν η Μάχη των Αρδεννών. Τα ελαφρά άρματα της 4ης Ιλης χρησιμέυσαν ως μέσα μεταφοράς πυρομαχικών και άλλων εφοδίων, όταν τα φορτηγά της μονάδας δεν ήταν σε θέση να κινηθούν μέσα στο λασπώδες χιόνι και στους κακοτράχαλους δρόμους της περιοχής. Και όλα αυτά, απέναντι σε επίλεκτες μονάδες της 15ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ.
Οι άνδρες της 761 Επιλαρχίας, όπως και άλλοι Αφροαμερικανοί στρατιώτες, α- νέλαβαν ιδιαίτερα καθήκοντα σε κάποια φάση της Μάχης των Αρδεννών. Εξαιτίας της δράσης αγγλόφωνων Γερμανών στα συμμαχικά μετόπισθεν, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Greif», η συμμαχική ηγεσία χρειαζόταν για την επάνδρωση σημείων ελέγχου ορισμένους άνδρες οι οποίοι να είναι σίγουρα Αμερικανοί. Οσο και αν είχαν φροντίσει οι Γερμανοί να μοιάζουν με Αμερικανούς, οι άνδρες που διείσδυ- σαν στα μετόπισθεν σε καμία περίπτωση δεν θα ήταν μαύροι, οπότε η συμμαχική ηγεσία ήταν ήσυχη ότι στα συγκεκριμένα σημεία ελέγχου δεν ελλόχευε γερμανική παγίδα. Οι συγκεκριμένοι άνδρες είχαν, μάλιστα, λά6ει εντολές να συλλαμβάνουν ή ακόμη και να πυροβολούν όλους όσοι δεν έδιναν πειστικές απαντήσεις στον έλεγχο.
Τον Φεβρουάριο, ο αντισυνταγματάρ- χης Μπέητς ανέλαβε ξανά τη διοίκηση της μονάδας και η ε- πιλαρχία μεταφέρθηκε στο Γιάμπηκ, κοντά στα σύνορα Ολλανδίας-Γερμανίας, όπου τέθηκε προσωρινά υπό τις διαταγές της 95ης ΜΠ (16ο ΣΣ), την οποία διοικούσε ο υποστράτηγος Χάρυ Λιούις Τουάντλ. Εκείχρησιμοποιήθη- κε αρχικά σε αμυντικό ρόλο, υποστηρίζοντας την επιθετική ενέργεια της 9ης Στρατιάς (αντιστράτηγος Ουίλιαμ Χού- ντ Σίμπσον) στον Ρήνο, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Plunder» (Λεηλασία). Αργότερα, στις 3 Μαρτίου, στοιχεία της επιλαρχίας εισήλθαν σε γερμανικό έδαφος και κινήθη- καν προς το Σβάνενμπεργκ, ακολουθώντας τη 2η TOM (υποστράτηγος Αϊζακ Ουάιτ) με σκοπό τη διεξαγωγή εκκαθαριστικών επιχειρήσεων.
Από τις 12 Μαρτίου εντάχθηκε πλέον στις μονάδες της 103 ΜΠ και καθεμία από τις τρεις ίλες των μέσων αρ
μάτων της μοιράστηκε στα τρία συντάγματα της μεραρχίας (409, 410 και 441). Τη συγκεκριμένη μεραρχία διοικούσε ο υποστράτηγος Αντονυ Κλέμεντ «Nuts» Μα- κώλιφ, ο οποίος, ως εκτελών χρέη διοικητή της 101 Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας στην Μπαστόν, έμεινε στην Ιστορία όταν απάντησε «Τρίχες!» στην πρόταση των Γερμανών για παράδοση.
Ηδη στις τάξεις της 103 ΜΠ υπηρετούσε, από τον Δεκέμβριο του 1944, μία μονάδα επανδρωμένη με Αφροαμερικα- νούς, η 614 Επιλαρχία Καταστροφέων Αρμάτων. Μολονότι η μονάδα αυτή δεν διέθετε άρματα αλλά ημιερπυστριοφόρα τεθωρακισμένα οχήματα M3 που ρυμουλκούσαν αντιαρματικά πυροβόλα των3 ιντσών (76,2 χλστ.), διέθετε την ίδια οργάνωση με την 761 Επιλαρχία: πέντε λευκοί αξιωματικοί και το υπόλοιπο προσωπικό Αφροαμερικανοί. Επιπλέον, οι υπομονάδες της είχαν μοιραστεί στα συντάγμα-
Το μνημείο της 761 Επιλαρχίας Ελαφρών Αρμάτων στο Φορντ Χούντ του Τέξας.
τα της 103 ΜΠ με τον ίδιο τρόπο.Η συγκεκριμένη επιλαρχία είχε συμ-
μετάσχει σε αρκετές μάχες και οι άνδρες της δεν ήταν λιγότερο σκληραγωγημένοι από τους αρματιστές συναδέλφους τους. Την εποχή κατά την οποία οι δύο μονάδες βρέθηκαν υπό κοινή διοίκηση, η 614 Επιλαρχία ασχολείτο με θέματα εκπαίδευσης και περιπολίες. Κατά τη διάρκεια μιας μάλιστα από αυτές, οι άνδρες της ε- πιλαρχίας σκότωσαν οκτώ Γερμανούς και συνέλαβαν έξι, χωρίς μάλιστα να υπο- στούν καμία απώλεια.
Οταν άρχισαν οι εαρινές επιχειρήσεις, η 103 ΜΠ δεν αντιμετώπισε προβλήματα πριν να φθάσει σε περιοχές που ανήκαν στην αμυντική γραμμή «Ζίγκφρι- ντ». Εκεί, τα άρματα της 3ης Ιλης βρέθηκαν μπροστά σε οργανωμένα αμυντικά έργα, αλλά κατόρθωσαν να εξουδετερώσουν αρκετά πυροβολεία, πολυβολεία και οχυρώματα σε κομβικά σημεία για την αμερικανική προέλαση, όπως το Ρίσ- ντορφ.
Στις 21 Μαρτίου, η επιλαρχία εντάχθηκε στη Δύναμη Επιχειρήσεων «Ρήνος», χωρίς όμως την 3η Ιλη. Στον ίδιο σχηματισμό συμμετείχαν το 2ο Τάγμα του 409 ΣΠ, ο 2ος Ουλαμός Αναγνώρισης της 614 Επιλαρχίας Καταστροφέων Αρμάτων
και ένα απόσπασμα μηχανικού. Αντικειμενικός σκοπός του σχηματισμού αυτού ήταν να εκμεταλλευθεί κάθε ρήγμα στη γραμμή «Ζίγκφριντ» και να κινηθεί προς τον Ρήνο κατόπιν εντολής. Η 3η Ιλη της 761 Επιλαρχίας συνέχιζε να υποστηρίζει τα συντάγματα της 103 ΜΠ.
Η Δύναμη Επιχειρήσεων «Ρήνος», με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Μπέητς, συγκεντρώθηκε στις 22 Μαρτίου στις παρυφές του Ρίσ- ντορφ και με προπορευόμε- νες τις μονάδες αναγνώρισης διήλθε από αυτό στις 16.00, ενώ στη συνέχεια διασπάστη- κε σε δύο φάλαγγες, εκ των οποίων η μία κατευθύνθηκε προς το Μπίρκενχερντ και η δεύτερη προς το Μπέλεν- μπορν (περιοχή Ρηνανίας-Πα-
Ο δεκανέας Κάρλτον Τσάπμαν, πολυβολητής σε Μ4 Sherman της 761 Επιλαρχίας Αρμάτων στο Νανσύ στις 5-11-1944.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 3
λατινάτου, στη νοτιοδυτική Γερμανία).Ο σχηματισμός βρισκόταν σε μόνιμη
ασύρματη επαφή με τη διοίκηση των προϊστάμενων σχηματισμών, προκειμένου να την ενημερώνει για την πρόοδό της και να ζητά πυρά υποστήριξης από το πυροβολικό, κάθε φορά που το απαιτούσαν οι περιστάσεις. Πυκνά ήταν, όμως, τα πυρά και του αντίπαλου πυροβολικού, οπότε οι δύο φάλαγγες συνέκλι- ναν προς το Μπίρκενχερντ. Το απόγευμα, η μεραρχία διέταξε τον αντισυνταγ- ματάρχη Μπέητς να μετακινηθεί βορειοανατολικά προκειμένου να συναντηθεί με τις δυνάμεις της 10ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας (ΤΘΜ).
Μολονότι ορισμένα κωλύματα στον δρόμο της καθώς και η γερμανική αντίσταση εμπόδισαν την προέλαση της μονάδας, αυτή έφθασε στον προορισμό της, κοντά στην πόλη Σιλτς, αλλά εκεί την υποδέχθηκαν όχι φιλίες αλλά εχθρικές δυνάμεις. Περνώντας από την πόλη διά πυρός και σιδήρου, ο σχηματισμός του Μπέητς κινήθηκε προς το Μύνχεν- βαϊλερ και το Κλινγκενμύνστερ, όπου θα έπρεπε να βρίσκεται σύμφωνα με αναφορές η 36η Μεραρχία. Ούτε αυτήν τη φορά στάθηκε δυνατό να εντοπισθεί ο φί- λιος σχηματισμός. Αντιθέτως εντοπίστηκε μια φάλαγγα ιππήλατων οχημάτων του εχθρού, η οποία σύντομα διαλύθηκε από τα πυρά της αμερικανικής μονάδας.
Οσο, όμως, ο σχηματισμός εισέδυε στο γερμανικό έδαφος, τόσο επιβαρυνόταν με τη μεταφορά των αιχμαλώτων που συνελάμβανε, διότι δεν υπήρχε, από ένα σημείο και έπειτα, η δυνατότητα να μεταφέρονται αυτοί στα μετόπισθεν εξαιτίας της εχθρικής δραστηριότητας.
Επιπλέον, η περιοχή γύρω από το Κλιν- γκενμύνστερ ήταν επιμελώς οχυρωμένη και έτσι, σε πρώτη φάση, η αμερικανική επίθεση απωθήθηκε.
Η παρουσία εχθρικών δυνάμεων στα μετόπισθεν του σχηματισμού και η απουσία επαφής με φίλια τμήματα ανησύχησαν τον αντισυνταγματάρχη Μπέητς, διότι βρισκόταν πλέον σε βάθος 14 χλμ. μέσα στην εχθρική περιοχή. Ευτυχώς για τους Αμερικανούς, η ισχύς πυρός της Δύναμης Επιχειρήσεων «Ρήνος» έδρασε καταλυτικά και έτσι το Κλινγκενμύνστερ κα- τελήφθη, ενώ αργότερα εμφανίσθηκαν και τμήματα της 14ης ΤΘΜ. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η επιλαρχία είχε προκαλέσει 4.100 απώλειες στον εχθρό και, μεταξύ των άλλων, είχε εξουδετερώσει συνολικά 34 άρματα, εκατοντάδες οχήματα, 175 πυροβόλα, είχε καταλάβει επτά πόλεις της γραμμής «Ζίγκφριντ», 31 μικρά οχυρά και είχε καταστρέψει τέσσερις αποθήκες πυρομαχικών, 49 πολυβολεία και έναν σταθμό ασύρματων εκπομπών. Μόνη της η 761 Επιλαρχία κατανάλωσε 50 τόν- νους πυρομαχικών, εντυπωσιάζοντας με την αποτελεσματικότητά της τους πεζούς που τη συνόδευαν.
Στις 28 Μαρτίου, η επιλαρχία μετακι- νήθηκε προς το κέντρο της Γερμανίας, στο Λάνγκενσεμπολντ (ανατολικά της Εσσης), και υπήχθη στην 71η ΜΠ του υποστρατήγου Ουίλαρντ Γκόρντον Γουάι- μαν. Η συγκεκριμένη μεραρχία ανήκε στην 3η Στρατιά, οπότε η επιλαρχία υπηρετούσε ξανά υπό τις διαταγές του αντι- στρατήγου Πάττον. Οι τρεις ίλες μέσων αρμάτων μοιράστηκαν, τον Απρίλιο, στα τρία συντάγματα της μεραρχίας (5ο, 14ο και 66ο) αποτελώντας συχνά την τεθωρα
κισμένη «αιχμή του δόρατος» για τον υποστράτηγο Γουάιμαν, καθώς η μεραρχία του κινείτο προς την Αυστρία.
Ας σημειωθεί ότι οι άνδρες της επι- λαρχίας γνώρισαν τα αποτελέσματα της ρατσιστικής θηριωδίας και στην Ευρώπη, όταν βρέθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γκουνσκίρχεν, το οποίο είχε απελευθερωθεί στις 4 Μάί'ου από την αμερικανική 71η ΜΠ.
Τα άρματα της 761 εισήλθαν στην αυστριακή πόλη Στάγιερ στις 5 Μάί'ου και την επομένη συναντήθηκαν με άνδρες του Ερυθρού Στρατού, οι οποίοι υπηρετούσαν στο 1ο Ουκρανικό Μέτωπο, στον ποταμό Ενς. Οταν οι γερμανικές δυνάμεις στην Αυστρία, υπό τον στρατηγό Λό- ταρ φον Ρέντουλιτς, παραδόθηκαν στις 7 Μάίόυ, 10 άνδρες της επιλαρχίας συμμετείχαν στην τιμητική φρουρά η οποία πα- ρέστη στην τελετή παράδοσης.
ΕΠΙΛΟΓΟΙΗ 761 Επιλαρχία έλαβε το βάπτισμα
του πυρός στις αρχές Νοεμβρίου του 1944 και κατέγραψε στο ημερολόγιό της 183 ημέρες πολεμικής δράσης, σε έξι διαφορετικές χώρες. Υπηρέτησε σε τρεις διαφορετικές στρατιές (3η, 7η και 9η), ενσωματωμένη σε επτά διαφορετικές μεραρχίες (26η, 71η, 79η, 87η, 95η, 103 και 17η Αερομεταφερόμενη). Αποτέ- λεσε ακόμη μέρος του 16ου ΣΣ και της 17ης Τεθωρακισμένης Ομάδας Μάχης. Με αυτούς τους σχηματισμούς πολέμησε στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ολλανδία, στο Λουξεμβούργο, στη Γερμανία και στην Αυστρία, έχοντας 34 νεκρούς.
Η επιλαρχία παρέμεινε μετά το τέλος του πολέμου στη Γερμανία, μέχρι την αποστράτευσή της, την 1η Ιουνίου του 1946. Στις 24 Νοεμβρίου του 1947 ενερ- γοποιήθηκε εκ νέου στο Φορτ Νοξ του Κεντάκι, ως μικτή όμως μονάδα. Εντάχθηκε στις δυνάμεις του Τακτικού Στρατού, στον οποίο υπηρέτησε έως τη 15η Μαρτίου του 1955, οπότε αποστρατεύ- θηκε οριστικά.
Ο απολογισμός της σε τιμητικές διακρίσεις ήταν 11 Αργυροί Αστέρες και 69 Χάλκινοι Αστέρες. Η σημαντικότερη απονομή έγινε στον επιλοχία Ρούμπεν Ρί- βερς, ο οποίος σκοτώθηκε στο Γκεμπλίν- γκ της Γαλλίας, στις 19 Νοεμβρίου 1944. Ο επιλοχίας συνέχισε να μάχεται, αν και τραυματισμένος, χωρίς μάλιστα να δεχθεί ιατρική φροντίδα. Για τη δράση του τιμήθηκε με το Μετάλλιο της Τιμής του
Αντιαρματικό πυροβόλο των 3 ιντσών της 614 Επιλαρχίας Καταστροφέων Αρμάτων.
9 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
*4
Κογκρέσου. Ενας άλλος υπαξιωματικός, ο λοχίας Ουώρεν Κρεσύ, προτάθηκε επίσης για το ίδιο μετάλλιο, αλλά τελικά δεν το έλαβε. Αντ’ αυτού, προήχθη σε αξιωματικό και τελικά αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του ταγματάρχη. Οι συνάδελφοί του τον τίμησαν με τον τίτλο του πιο σκληρού άνδρα της επιλαρχίας, επειδή ήταν το μέλος της μονάδας που είχε προκαλέσει τις περισσότερες απώλειες στον εχθρό.
Οι περισσότερες από αυτές τις απονομές πραγματοποιήθηκαν για ηρωικές πράξεις υπό το εχθρικό πυρ, καθώς οι άνδρες της επιλαρχίας -σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα- αντιμετώπισαν στοιχεία από 14 διαφορετικές γερμανικές μεραρχίες. Κατά την πορεία της στα μέτωπα της βορειοδυτικής και της κεντρικής Ευρώπης, η επιλαρχία απελευθέρωσε 30 πόλεις, με τίμημα 71 κατεστραμμένα άρματα, αριθμός που υπερέ- βαινε το σύνολο της δύναμής της.
Οι άνδρες που υπηρέτησαν σε αυτήν κατόρθωσαν σε σύντομο διάστημα να αναπτύξουν υψηλό πνεύμα μονάδας, κάτι το οποίο συνήθως συμβαίνει σε μονάδες που έχουν πιο μακρόχρονη ιστορία. Χαρακτηριστική είναι η επικοινωνία που είχε τον Απρίλιο του 1945 ο αντισυνταγμα- τάρχης Μπέητς με τον Τρούμαν Γκί- μπσον, δικηγόρο και σύμβουλο της αμερικανικής κυβέρνησης για θέματα δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών. Με αφορμή τις προπαγανδιστικές ταινίες που γυρίστηκαν για να προαγάγουν την προσφορά των Αφροαμερικανών στον πόλεμο, ο Μπέητς ανέφερε επίλέξει: «Με βάση το γεγονός ότι το πολεμικό ιστορικό αυτής της μονάδας υπερέχει τόσο από αυτό των μονάδων που περιγράψατε, φαίνεται σωστό ότι πρέπει να δοθεί κά- ποια δημοσιότητα και στους άνδρες αυτής της επιλαρχίας για τη γενναία πολεμική τους επίδοση».
Τον Απρίλιο του 1978, η κυβέρνηση του Τζίμμυ Κάρτερ χορήγησε επισήμως Προεδρική Εύφημη Μνεία Μονάδος στην 761 Επιλαρχία, στην οποία χαρακτηριστικά αναφέρεται: «Η 761 Επιλαρχία διακρίθηκε με την ασυνήθιστη ανδρεία της, το κουράγιο, τον επαγγελματισμό και το υψηλό πνεύμα μονάδας που επέ- δειξε κατά την επίτευξη εξαιρετικά δύσκολων και επικίνδυνων αποστολών στο Ευρωπαϊκό Θέατρο Επιχειρήσεων από την 31η Οκτωβρίου του 1944 έως την 6η Μάί'ου 1945... Κατά τη διάρκεια αυτής της πολεμικής περιόδου, οι θαρραλέες και επαγγελματικές ενέργειες της επι- λαρχίας των "Μαύρων Πανθήρων", συνδυασμένες με το αδάμαστο μαχητικό
Αρμα μάχης Μ4 Sherman της 761 Επιλαρχίας Αρμάτων.
τους πνεύμα και την αφοσίωσή τους στο καθήκον, αποτίουν μεγάλη τιμή στην 761 Επιλαρχία, στον Στρατό των ΗΠΑ και σε αυτό το Εθνος». Τον Νοέμβριο του 2005 πραγματοποιήθηκαν στο Φορντ Χούντ, παλαιά έδρα της επιλαρχίας, τα αποκαλυπτήρια ενός μνημείου το οποίο είναι αφιερωμένο στους μαχητές της μονάδας και σε όλους όσοι μάχονται για αξίες όπως η ελευθερία.
Η λογοτεχνία, η τηλεόραση και κινηματογράφος έχουν ενδιαφερθεί για τα επιτεύγματα της 761 Επιλαρχίας. Συγκεκριμένα, έχει γυριστεί το 2007 ένα ντοκιμαντέρ από τον νέο ταλαντούχο σκηνοθέτη Πητ Τσάτμον με τίτλο «761st» («Η 761η»). To History Channel έχει αφιερώσει εκπομπή στη μονάδα, ενώ έχει αναφερθεί αρκετές φορές σε αυτή, στο πλαίσιο και άλλων μεταδόσεων, όπως π.χ. η σειρά εκπομπών με θέμα τον Πάττον. Γενικά, το όνομα της μονάδας έχει αναφερθεί σε αρκετές σειρές της αμερικανικής τηλεόρασης.
Επιπλέον, το 2004, εκδόθηκε το βιβλίο «Brothers In Arms: The Epic Story of the 761st Tank Battalion, WWII’s Forgotten Heroes». Συγγραφείς του ήταν ο Αντονυ Ουώλτον και ο εξάκις πρωταθλητής του NBA (αμερικανικό επαγγελματικό πρωτά
θλημα καλαθόσφαιρας) Καρίμ Αμπντούλ Τζαμπάρ, ένας θρύλος του αθλήματος. Τέσσερα χρόνια αργότερα, η επιλαρχία «πρωταγωνίστησε» στη νουβέλα «The Light of Men» του Αντριου Σάλμον, απελευθερώνοντας ένα φανταστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Παράλληλα, εδώ και χρόνια υπάρχει η πληροφορία ότι ο Αφροαμερικανός ηθοποιός Μόργκαν Φρήμαν συνεργάζεται με τον Τζαμπάρ για να μεταφέρουν το βιβλίο του τελευταίου στη μεγάλη οθόνη. Τα ονόματα διάσημων ηθοποιών, όπως ο Ουίλ Σμιθ και ο Ντένζελ Ουάσινγκτον, έχουν αναφερθεί σχετικά με αυτήν την απόπειρα.
Η δράση της επιλαρχίας δεν πρέπει να επισκιάσει την αντίστοιχη δράση των άλλων αφροαμερικανικών μονάδων. Οι Αφροαμερικανοί αξιωματικοί και οπλίτες απέδειξαν, σε γενικές γραμμές, ότι ήταν σε θέση να αποδώσουν στο ίδιο επίπεδο με τους λευκούς συναδέλφους τους, τόσο σε ό,τι αφορά τον χειρισμό των οπλικών συστημάτων, αλλά πολύ περισσότερο σε ό,τι σχετίζεται με την άψογη συμπεριφορά ενός στρατιωτικού: επαγγελματισμός, φρόνημα, πειθαρχία, μαχητικό πνεύμα κλπ. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι αυτές οι μονάδες κέρδισαν τον σεβασμό όλων και αποτέλεσαν τον προπομπό για την πλήρη ενσωμάτωση των Αφροαμερικανών στις Αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις. S3
ΣΗΜΕΙΩΣΗΟ Μπέντζαμιν Ολιβερ Ντέηβις ο νεώτερος (1918-2002). ένα από τα τρία παιδιά του Μπέντζαμιν Ολίβερ Ντέηβις του πρεσβύτερου, έγινε το 1998 ο πρώτος Αφροαμερικανός που έφθασε (έστω και τιμητικά) στον βαθμό του πτεράρχου (τεσσάρων αστέρων) της USAF.
(1) Alexander Bielakowski - Raffaele Ruggeri: AFRICAN AMERICAN TROOPS IN WORLD WAR II, Elite 158, Osprey Publishing Ltd, 2007.(2) Ulysses Lee: THE EMPLOYMENT OF NEGRO TROOPS, Center of Military History,United States Army, Washington D.C., 2001.(3) Steven J. Zaloga - Howard Gerrard: US ARMY TANK CREWMAN 1941-1945, EUROPEAN THEATER OF OPERATIONS 1944-1945, Warrior 78, Osprey Publishing Ltd, 2004.(4) Kareem Abdul-Jabbar-Anthony Walton: BROTHERS IN ARMS: THE EPIC STORY OF THE 761st TANK BATALLION, WWII’s FORGOTTEN HEROES, Broadway, New York, 2004.(5) Steven J. Zaloga (Consultant Editor Dr Duncan Anderson): US ARMORED DIVISIONS: THE EUROPEAN THEATER OF OPERATIONS, 1944-45, Battle Orders 3,Osprey Publishing Ltd, 2004.(6) Charles W. Sasser: PATTON’S PANTHERS: THE AFRICAN-AMERICAN 761st TANK BATALLION IN WORLD WAR II, Pocket Books, New York, 2004.(7) Joseph E. Wilson Jr.: BLACK PANTHERS GO TO COMBAT IN WORLD WAR II, World War II Magazine, New York, January 1998.(8) Trezzvant W. Anderson: COME OUT FIGHTING: THE EPIC TALE OF THE 761st TANK BATALLION, Salzburger Druckerei, Salzburg, Austria, 1945.(9) http://www.761st.com
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA I 9 5
Χρυσός στατήρας του Ευθύδημου Α’, ενδεικτικός του πλούτου της Βακτρίας. Στον οπισ9ότυπο απεικονίζεται ο Ηρακλής να στέκεται πάνω σε βράχο, κρατώντας το ρόπαλό του και η επιγραφή «Βασιλέως Ευ&υδήμου»
Μαρμάρινη προτομή του Αντιόχου Γ του Μέγα (Μουσείο Λούβρου,
9 6 1 ITPATfilTJRH ϊίΤΟΡίϋ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΑΜΠΑΔΙΑΡΗΣ
Σιην αρχή mc βασιλείας ίου, ο νεαρός Aviioxoc Γ \ θα βρισκόταν αντιμέτωπος με μια επικίνδυνη επανάοιαοη me Μηδίας και me Περοίας που θα απειλούσε ιη συνοχή ίου ίδιου ίου οελευκιδικού κράτους. Οκτώ χρόνια αργότερα, ο Aviioxoc θα επέοιρειρε στην Ανατολή via να εκστρατεύσει εναντίον των Πάρθων και των Βακτρίων, ακολουθώντας τα χνάρια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κερδίζοντας στην πορεία και ο ίδιος το προσωνύμιο «Μέγας».
222-204 η.Χ.
ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΓΣΤΙΣ ΑΝΟ ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣΗ αναβίωση ine σεϋευκιϋικικ loxüoc
Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η εκτεταμένη άυτοκρατορία του διαμοιράστηκε μεταξύ των σημαντικότερων αξιωματικών του. Ενας από αυτούς ήταν και ο Σέλευκος, ο διοι
κητής των υπασπιστών, ο οποίος αρχικά έλαβε τη σατραπεία της Βαβυλωνίας. Ο Σέλευκος καταφερε να ισχυροποιήσει τη θέση του και να προσαρτήσει σταδιακά τις γειτονικές ασιατικές σατραπείες. Ετσι, ο διάδοχός του κληρονόμησε μια φαινομενικά πανίσχυρη αυτοκρατορία, η οποία εκτεινόταν από τη Θράκη ως τη Βακτρία, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος των ασιατικών εδαφών που είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος.
Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια η Σελευ- κιδική Αυτοκρατορία θα αποδυναμωνό
ταν από μια σειρά εμφυλίων πολέμων, α- ποσχιστικών τάσεων και συνομωσιών. Ο Σέλευκος Β ’ (246-225 π.Χ.), ο τέταρτος κατά σειρά ηγεμόνας του βασιλείου, βρέθηκε αντιμέτωπος με αρκετές τέτοιες προκλήσεις. Η εισβολή του Πτολεμαίου Γ ’ στα εδάφη του ( Γ Συριακός Πόλεμος, 246-241 π.Χ.), έδωσε την ευκαιρία στον Ελληνα σατράπη της Παρθίας Ανδραγόρα να αποσχιστεί από τη σελευ- κιδική επικράτεια. Ακολούθως, ο Σέλευκος Β ’ αντιμετώπισε τη στάση του αδελφού του, Αντιόχου Ιέρακα, στη Μικρά Ασία (241-235 π.Χ.). Μια ομάδα Πάρνων (1) νομάδων υπό την ηγεσία του Σκύθη Αρσάκη, εκμεταλλευόμενη τη γενικότερη αναταραχή, εισέβαλε στην Παρθία, ανέτρεψε τον Ανδραγόρα και την κατέλαβε (238 π.Χ.). Την ίδια περίοδο ανεξαρτη-
Ερείπια στην Ευρωπό και στο βάθος ο Ευφράτης. Η πόλη κτίστηκε από τον Νικάνωρα, ανιψιό του Σέλευκου Α’ και έλαβε την ονομασία της από τη γενέτειρα του τελευταίου, στη Μακεδονία. Βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο, καθώς ήλεγχε το πέρασμα του Ευφράτη στη διαδρομή μεταξύ Σελεύκειας του Τίγρη και της Αντιόχειας του Ορόντη, της πρωτεύουσας του σελευκιδικού κράτους.
τοποιήθηκε και ο σατράπης της Βακτρίας Διόδοτος. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Σέλευκος Β' εκστράτευσε εναντίον του Αρσάκη, αλλά η εμφάνιση νέων απειλών στα δυτικά του σύνορα, τον υποχρέωσε να επιστρέφει στη Μικρά Ασία. Ετσι, ο Αρσάκης εδραίωσε το κράτος του και προσάρτησε σε αυτό τη γειτονική σατραπεία της Υρκανίας. Ο Σέλευκος Β ’ σκοτώθηκε το 225 π.Χ., και στον θρόνο ανήλθε ο γιος του Σέλευκος.
Ο Σέλευκος Γ ’ εκστράτευσε με μεγάλη δύναμη εναντίον του Αττάλου της Περγάμου, ο οποίος είχε στο μεταξύ καταλάβει όλα τα σελευκιδικά εδάφη βορειοδυτικά του όρους Ταύρου, αλλά δολοφο- νήθηκε το 223 π.Χ., χωρίς να αφήσει απογόνους. Υστερα από τον θάνατο του βασιλιά, ο στρατός επέστρεψε στη Συρία, όπου κάλεσε τον νεώτερο αδελφό του Σέλευκου, Αντίοχο, ο οποίος βρισκόταν στη Βαβυλώνα, και τον ανακήρυξε βασιλιά.
Η ΜΗΔΙΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΣΙΑ ΣΤΑΣΙΑΖΟΥΝ
Ο Αντίοχος Γ ’ ανήλθε στον θρόνο σε ηλικία 18 ετών. Κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, σημαντικό ρόλο στη διακυβέρνηση του κράτους διαδραμάτιζε το πολεμικό συμβούλιο, καθοδηγώντας τη στρατηγική του βασιλιά. Τη μεγαλύτερη επιρροή στο συμβούλιο είχαν δύο άνδρες: ο Ερμείας από την Καρία, στον οποίο ο Σέλευκος Γ ’ είχε εμπιστευθεί τη διακυβέρνηση του κράτους όσο αυτός θα απούσιαζε στη Μικρά Ασία, και ο Επιγέ- νης, ο στρατηγός που είχε οδηγήσει την
εκστρατευτική δύναμη του Σέλευκου Γ ’ πίσω στη Συρία, ύστερα από τη δολοφονία του τελευταίου. Η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο ανδρών θα δημιουργούσε αρκετά προβλήματα στον βασιλιά.
Μόλις ο Αντίοχος ανήλθε στον θρόνο, προέβη σε ορισμένες διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Εμπιστεύθηκε τη διοίκηση των εδαφών βόρεια του όρους Ταύρου (δηλαδή της Μικράς Ασίας, πλην της Κιλικίας) στον εξάδελφό του Αχαιό, ενώ στις σατραπείες της Μηδίας και της Περσίας τοποθέτησε τους αδελφούς Μόλωνα και Αλέξανδρο αντίστοιχα. Τα κριτήρια με τα οποία επελέγησαν τα δύο αδέλφια -όπως για παράδειγμα ενδεχόμενη συγγένεια με τον βασιλιά- είναι άγνωστα. Πάντως, λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων τους, ο Μόλων και ο Αλέξανδρος στασίασαν. Σύμφωνα με τον Πολύβιο, περιφρονού- σαν τον βασιλιά λόγω του νεαρού της ηλικίας του και αντιπαθούσαν τον Ερμεία για τη σκληρότητά του.
Οταν ο βασιλιάς συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο με θέμα τη στάση του Μόλωνα, ο Επιγένης έλαβε πρώτος τον λόγο, υποστηρίζοντας ότι η κατάσταση έπρεπε να αντιμετωπιστεί άμεσα και ότι ο Αντίοχος έπρεπε να ηγηθεί προσωπικά της εκστρατείας εναντίον των αποστατών, καθώς η παρουσία του ίδιου του βασιλιά θα αποθάρρυνε τους Μακεδόνες και τους άλλους Ελληνες από το να υποστηρίξουν τους στασιαστές. Ο Ερμείας κατηγόρησε τον Επιγένη ότι ήδη από καιρό συνωμοτούσε μυστικά εναντίον του βασιλιά, τώρα, ωστόσο, έδειχνε ανοικτά την ανυπομονησία του να εκθέσει τη ζωή του Αντιό-
χου σε κίνδυνο. Χωρίς να δώσει συνέχεια στις κατηγορίες, αντιπρότεινε να σταλούν δύο στρατηγοί για την αντιμετώπιση των αποστατών και ο ίδιος ο Αντίοχος να ηγηθεί μιας εκστρατείας εναντίον του Πτολεμαίου Δ' - την οποία θεωρούσε εύκολη υπόθεση, λόγω της τρυφηλής προσωπικότητας του συγκεκριμένου μονάρχη. Η εισήγηση του Ερμεία έγινε δεκτή από το συμβούλιο, το οποίο απέστειλε τους στρατηγούς Ξένωνα και Θεόδοτο εναντίον του Μόλωνα.
Η δύναμη του τελευταίου είχε, όμως, υποτιμηθεί. Ο Μόλων είχε κατορθώσει να προσεταιρισθεί σημαντική μερίδα του πληθυσμού της Μηδίας και να συνάψει συμμαχίες με γειτονικούς σατράπες, δωροδοκώντας τους. Ο αδελφός του και σατράπης της Περσίας, Αλέξανδρος, δεν φαίνεται να συμμετείχε ενεργά στις επιχειρήσεις του Μόλωνα, αλλά πιθανότατα του παρείχε υποστήριξη. Οταν έφθασαν στην περιοχή οι στρατηγοί του Αντιόχου, διαπίστωσαν ότι οι δυνάμεις τους ήταν υποδεέστερες, και έτσι αναγκάστηκαν να αναζητήσουν καταφύγιο σε γειτονικές πόλεις, αποφεύγοντας την ανοικτή σύγκρουση. Με το πεδίο ελεύθερο, ο Μόλων κατέλαβε την επαρχία της Απολλω- νιάτιδας κι έπειτα προσπάθησε να διασχίσει τον ποταμό Τίγρη με σκοπό να πολιορκήσει τη Σελεύκεια. Ωστόσο, ο σατράπης της Βαβυλωνίας Ζεύξης πρόλαβε να κατασχέσει κάθε διαθέσιμο πλωτό μέσο της περιοχής, αναγκάζοντας τον Μόλωνα να επιστρέψει στο στρατόπεδό του, στη γειτονική Κτησιφώντα για να διαχειμάσει.
Ο Αντίοχος, ανήσυχος πλέον με το εύρος των επιτυχιών του Μόλωνα και την επέκτασή του προς τα δυτικά, επιθυμούσε ολοένα και περισσότερο να εγκαταλείψει την εκστρατεία κατά του Πτολεμαίου και να ηγηθεί προσωπικά στις επιχειρήσεις κατά του Μόλωνα. Ο Ερμείας, όμως, τον έπεισε για άλλη μια φορά να αφήσει τους στρατηγούς να ασχοληθούν με το πρόβλημα και απέστειλε τον Ξενοίτα από την Αχαΐα εναντίον του Μόλωνα, ορίζοντάς τον στρατηγό-αυτοκράτορα, με πλήρεις εξουσίες.
Ο Ξενοίτας έφθασε στη Σελεύκεια, όπου ενώθηκε με τον Ζεύξη, με τον σατράπη της Σουσιανής Διογένη και τον σατράπη των περιοχών της Ερυθράς θάλασσας (σημ. Περσικός κόλπος) Πυθιάδη. Κατόπιν, στρατοπέδευσε στη δυτική όχθη του Τίγρη, απέναντι από το στρατόπεδο του Μόλωνα. Εκεί, πληροφορήθηκε από κάποιους λιποτάκτες του στρατού του Μόλωνα ότι οι άνδρες του τελευταίου διατείνονταν θετικά προς τον βασιλιά και αποφάσισε να διαβεί τον ποταμό. Τη νύκτα, ο
9 8 I ΣΤΡΑΤΙΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ξενοίτας κατάφερε να παραπλανήσει τον αντίπαλό του και να αποβιβάσει μέρος των δυνάμεών του νότια του στρατοπέδου του Μόλωνα, σε σημείο που περιβαλ- λόταν από έλη, τα οποία καθιστούσαν την πρόσβαση από την πλευρά της ξηράς ιδιαίτερα δυσχερή. Το υπόλοιπο στράτευμα παρέμεινε στη δυτική όχθη, υπό τους Ζεύξη και Πυθιάδη.
Μόλις ο Μόλων πληροφορήθηκε την απόβαση του Ξενοίτα, έστειλε το ιππικό του να εξαλείψει το εχθρικό προγεφύρωμα, όμως το έλος τούς εμπόδισε να προσεγγίσουν τις δυνάμεις του Ξενοίτα. Ο τελευταίος, χωρίς καθυστέρηση βάδισε βόρεια, κατά μήκος της ανατολικής όχθης του Τίγρη και έστησε το στρατόπεδο του σε μικρή απόσταση από εκείνο του Μόλωνα, ώστε να δώσει την ευκαιρία στους άνδρες του τελευταίου να προσχωρήσουν σε αυτόν, εάν σι πληροφορίες των λιποτακτών ευσταθούσαν. Ο Μόλων, όμως, αποσύρθηκε με κατεύθυνση προς τη Μη- δία, εγκαταλείποντας μάλιστα τις πλούσιες προμήθειες που διέθετε στο στρατόπεδό του. Οταν ο Ξενοίτας το κατέλαβε, οι προμήθειες περιήλθαν στα χέρια των ανδρών του, οι οποίοι μέθυσαν και α- ποδιοργανώθηκαν πλήρως.
Νωρίς το πρωί, ο Μόλων επέστρεψε αιφνιδιαστικά και επιτέθηκε στο στρατόπεδο σκοτώνοντας τους περισσότερους άνδρες, συμπεριλαμβανομένου του Ξενοίτα. Εχοντας εξασφαλίσει το στρατόπεδο του τελευταίου, ο Μόλων διέσχισε τον ποταμό Τίγρη και κατέλαβε το σελευκιδι- κό στρατόπεδο της δυτικής όχθης, χωρίς να συναντήσει αντίσταση, καθώς ο Ζεύξης είχε ήδη υποχωρήσει. Ο δρόμος για τη Σελεύκεια ήταν πλέον ανοικτός. Η ήττα ήταν συντριπτική, και ο διοικητής της Σελεύκειας Διομέδων και ο Ζεύξης με τα εναπομείναντα στρατεύματα εγκατέλει- ψαν την πόλη αμαχητί στον Μόλωνα. Στη συνέχεια, ο Μόλων, χωρίς να συναντήσει ιδιαίτερη αντίσταση, έγινε κύριος των σατραπειών της Βαβυλωνίας και των περιοχών της Ερυθράς θάλασσας και κατευ- θύνθηκε προς τα Σούσα. Κυρίευσε με έφοδο την κάτω πόλη, όμως οι επιθέσεις του εναντίον της ακρόπολης στην οποία είχε προλάβει να οχυρωθεί ο Διογένης, α- πέβησαν άκαρπες. Για να μη χρονοτριβήσει, προτίμησε να αφήσει ένα τμήμα των δυνάμεών του να πολιορκήσει τον Διογένη και ο ίδιος επέστρεψε στη Σελεύκεια, όπου αναδιοργάνωσε τον στρατό του. Επειτα, προέλασε δυτικά, και έθεσε υπό πολιορκία τις πόλεις της Ευρωπού στην Παραποταμία και των Δούρων στη Μεσοποταμία.
0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
Οταν ο Αντίοχος πληροφορήθηκε τη συντριβή του Ξενοίτα και την προέλαση του Μόλωνα, εγκατέλειψε κάθε ιδέα για συνέχιση της εκστρατείας στην Κοίλη Συρία και συγκάλεσε νέο πολεμικό συμβούλιο. Ο Επιγένης έλαβε πρώτος τον λόγο και υποστήριξε πως, αν η εισήγησή του είχε γίνει δεκτή από την αρχή και ο βασιλιάς είχε ηγηθεί προσωπικά της εκστρατείας, θα είχε αποτραπεί η ισχυροποίηση του Μόλωνα - τόνισε, όμως, ότι υπήρχε ακόμη χρόνος για δράση. Για ακόμη μια φορά, ο Ερμείας εξαπέλυσε ανυπόστατες κατηγορίες εναντίον του Επιγένη και προσπάθησε να πείσει τον βασιλιά να μη εγκαταλείψει την εκστρατεία στην Κοίλη Συρία.
Αυτή τη φορά, ούτε το συμβούλιο, αλλά ούτε και ο βασιλιάς πείσθηκαν από τα επιχειρήματα του Ερμεία. Το συμβούλιο, έχοντας συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα της κατάστασης, ενέκρινε την εισήγηση του Επιγένη και αποφασίστηκε ο βασιλιάς να ηγηθεί της εκστρατείας εναντίον του Μόλωνα. Ο Ερμείας δήλωσε ότι θα σεβόταν την απόφαση του συμβουλίου και έλαβε ενεργά μέρος στις προετοιμασίες για την εκστρατεία - στην πραγματικότητα, όμως, σκόπευε να εκδικηθεί τον Επι- γένη, που είχε εμποδίσει τα σχέδιά του.
Η ευκαιρία δεν άργησε να παρουσιαστεί: όταν ο στρατός συγκεντρώθηκε στην Απάμεια, απειλήθηκε η εκδήλωση στάσης ε- ξαιτίας κάποιων ο- φειλόμενων μισθών. Ο Ερμείας προσφέρθηκε να λύσει άμεσα το πρόβλημα, θέτοντας όμως έναν όρο: να μη λάβει μέρος στην εκστρατεία ο προσωπικός του αντίπαλος Επιγένης, με τη δικαιολογία ότι αυτός ευθυνό-
ταν για την επαπειλούμενη στάση. Αν και ο Αντίοχος επιθυμούσε να έχει κοντά του τον έμπειρο Επιγένη, αναγκάστηκε να υ- ποκύψει στον συγκεκριμένο όρο. Ετσι, ο Ερμείας ήλθε σε συμφωνία με τους στρατιώτες για το ζήτημα των οφειλόμενων και πλέον η επιρροή του στον στρατό και στην Αυλή του βασιλιά ήταν ασυναγώνιστη. Πάντως, οι 6.000 Κυρρηστές Μακε- δόνες (από την επαρχία της Κυρρηστικής στη βόρεια Συρία) δεν φαίνεται να ικανο- ποιήθηκαν από τον διακανονισμό του Ερμεία και προχώρησαν σε ανοικτή στάση. Αντιστάθηκαν για σημαντικό διάστημα, τελικά όμως ηττήθηκαν από κάποιον στρατηγό του Αντιόχου και οι περισσότεροι σκοτώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι παραδόθηκαν, και ενδεχομένως επανεντάχθη- καν στο στράτευμα.
Με το πρόβλημα των μισθών να έχει επιλυθεί, ο Αντίοχος ξεκίνησε για τη Μεσοποταμία. Ο Ερμείας, που τον ακολούθησε, προσπάθησε να απαλλαγεί από τον Επιγένη εξυφαίνοντας μια συνωμοσία εναντίον του. Συγκεκριμένα, έγραψε μια επιστολή η οποία φερόταν να έχει σταλεί από τον Μόλωνα και, σε συνεργασία με τον διοικητή της Απάμειας, δωροδόκησε
κάποιον από τους υπηρέτες του Επιγένη, για να την τοποθε
τήσει στην οικία του τε- ν λευταίου. Κατόπιν, ο
διοικητής της Απά- μειας επισκέφθη- κε τον Επιγένη και τον ρώτησε εάν διατηρούσε επικοινωνία με τον Μόλωνα. Συναντώντας την
άρνηση του Επι- γένη, διέταξε να
γίνει έρευνα στην οικία του, η οποία φυ
σικά οδήγησε στην αποκάλυψη της επιστολής. Ο διοικητής της Απάμειας θανά-
Αργυρό τετράδραχμο του Αρσάκη Α\ ιδρυτή του παρθικού κράτους. Στον οπισθότυπο απεικονίζεται τοξότης καθισμένος σε θρόνο και η επιγραφή «Αρσάκου
Αυτοκράτορος». Οι επιγραφές των
παρθικών νομισμάτων ήταν πάντα στα
ελληνικά.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 9 9
τωσε επι τοπου τον Επιγένη, προκειμέ- νου να μη αφήσει περιθώρια για περαιτέρω διε- ρεύνηση της υπόθεσης.
Στο μεταξύ, ο Αντίοχος προέ- λασε προς τον ποταμό Ευφράτη, όπου ενώθηκε με τις δυνάμεις που Βρίσκονταν εκεί, και κατόπιν έ- φθασε στην Αντιόχεια της Μυγδονίας (επαρχία στη Βόρεια Μεσοποταμία), όπου και παρέ- μεινε για περίπου έξι εβδομάδες, μέχρι να περάσει το δριμύ ψύχος καθώς ήταν μέσα χειμώνα. Υστερα, συνέχισε για τη Λίββα, η τοποθεσία της οποίας μας είναι άγνωστη. Εκεί, συγκά- λεσε νέο πολεμικό συμβούλιο με θέμα την πορεία που θα έπρεπε να ακολουθήσει ο σελευκιδικός στρατός. Οι πληροφορίες ανέφεραν ότι ο Μόλων βρισκόταν κοντά στη Βαβυλώνα και ο Ερμείας πρότεινε να βαδίσουν απευθείας εναντίον του, κατά μήκος της δυτικής όχθης του ποταμού Τίγρη. Ο Ζεύξης, έχοντας νωπές τις μνήμες από το τέλος του Επιγένη, στην αρχή δίστασε, τελικά όμως αποφάσισε να εκφέρει ανοικτά τη γνώμη του.
Ως σατράπης της Βαβυλωνίας, είχε ά- ριστη γνώση των δυσχερειών που παρουσίαζε η προέλαση προς τη Βαβυλώνα, καθώς το τελευταίο τμήμα της πορείας διαρκούσε έξι ημέρες και γινόταν μέσω της ερήμου που οδηγούσε στη λεγάμενη «Βασιλική Διώρυγα», η οποία ένωνε τον Ευφράτη με τον Τίγρη. Σε περίπτωση που αυτή είχε καταληφθεί από τους άνδρες του Μόλωνα, θα ήταν αδύνατον να τη διασχίσουν και θα αναγκάζονταν να επιστρέφουν μέσω της ίδιας διαδρομής, με τα εφόδια να έχουν μειωθεί επικίνδυνα. Αυτό που πρότεινε ο Ζεύξης ήταν να διαβούν τον Τίγρη και να κινηθούν ανατολικά, προς την επαρχία της Απολλωνιάτιδας, από όπου θα απέκοπταν τις γραμμές επικοινωνίας του Μόλωνα με τη Μηδία. Η εύφορη Απολλωνιάτιδα θα ήταν σε θέση να συντηρήσει επαρκώς την εκστρατευτική δύναμη του Αντιόχου. Ο Ζεύξης διαβεβαί- ωσε ότι οι πολίτες της είχαν αναγκαστεί
Χρυσός στατήρας του σατράπη Ανδραγόρα της Παρ&ίας, ο οποίος ανεξαρτητοποιήδηκε από το σελευκιδικό κράτος. Στον οπισ9ότυπο
απεικονίζεται η θεά Νίκη πάνω σε άρμα και δίπλα της κάποιος πολεμιστής.
να προσχωρήσουν στον Μόλωνα από φόβο και, αφού
αυτός δεν βρισκόταν τότε στην πε
ριοχή, θα τον εγκατέ- λειπαν και θα προσχω
ρούσαν στον βασιλιά. Ετσι, με τον σελευκιδικό
στρατό στα νώτα του, ο Μόλων θα υποχρεωνόταν
να επιδιώξει μάχη. Σε αντίθετη περίπτωση,
η εμπιστοσύνη των ανδρών στο πρόσωπό του θα κλονιζόταν και θα τον εγκατέλειπαν για να προσχωρήσουν
στον βασιλιά.Η εισήγηση του
Ζεύξη έγινε δεκτή, και έτσι ο Αντίοχος διαί
ρεσε τον στρατό σε τρία τμήματα, τα οποία διέσχισαν
τον Τίγρη από τρία διαφορετικά σημεία. Στη συνέχεια, προέλασε προς τα Δούρα, τα οποία πολιορκούντο ακόμη από κάποιους αξιωματικούς του Μόλωνα και έλυσε την πολιορκία της πόλης. Ο Μόλων, πληροφορούμενος την άφιξη του Αντιόχου στην Μεσοποταμία και φοβούμενος το ενδεχόμενο να αποκοπεί από τη Μηδία, διέσχισε τον Τίγρη στο ύψος της Σελεύκειας και κατευθύνθηκε προς την ορεινή Απολλωνιάτιδα, από όπου θα ήταν σε θέση να ανακόψει τον Αντίοχο με τακτικές ανταρτοπολέμου, εκμεταλλευόμενος το άριστο ελαφρύ πεζικό που διέθετε, και συγκεκριμένα τους Κύρτιους (2) σφενδονήτες που του είχε παραχωρήσει ο αδελφός του Αλέξανδρος. Ο Αντίοχος όμως τον είχε προλάβει. Από τα Δούρα, και ύστερα από πορεία οκτώ ημερών, ο βασιλιάς διέσχισε το όρος Ορεικόν και κατήλ- θε στην Απολλωνιάτιδα. Καθώς ο Μόλων εισερχόταν στην επαρχία, η εμπροσθοφυλακή του συνάντησε εκείνη του Αντιόχου και ύστερα από σύντομη συμπλοκή, τα δύο τμήματα αποσύρθηκαν. Τα δύο στρατεύματα στρατοπέδευσαν σε απόσταση περίπου 7,5 χιλιομέτρων το ένα από το άλλο.
Τη νύκτα, ο Μόλων επέλεξε τους καλύτερους στρατιώτες του με σκοπό να επιτεθεί αιφνιδιαστικά στο σελευκιδικό στρατόπεδο. Ομως, κατά τη διάρκεια της
πορείας, αντιλήφθηκε ότι δέκα στρατιώτες του είχαν λιποτακτήσει στον Αντίοχο και, θεωρώντας ότι το σχέδιο είχε πια α- ποκαλυφθεί, επέστρεψε στο στρατόπεδό του νωρίς το πρωί. Η απροσδόκητη επιστροφή του Μόλωνα προκάλεσε αναταραχή στους άνδρες, που ξύπνησαν ξαφνιασμένοι από τον θόρυβο, θεωρώντας ότι το στρατόπεδο δεχόταν επίθεση.
Καθώς ο Μόλων προσπαθούσε να ηρεμήσει τους άνδρες του, εμφανίστηκε ο Αντίοχος με ολόκληρη τη δύναμή του και παρατάχθηκε απέναντι από το στρατόπεδο του Μόλωνα. Στη δεξιά πτέρυγα, ο Αντίοχος τοποθέτησε τους ξυστοφόρους ιππείς (ονομάζονταν έτσι διότι έφεραν ένα μακρύ δόρυ, το ξυστόν) υπό τον Αρδυ, και δίπλα από αυτούς, έταξε διαδοχικά τους Κρήτες, τους Ριγόσαγες Γαλά- τες (φυλή που κατοικούσε στην κεντρική Μικρά Ασία), τους Ελληνες μισθοφόρους και τη μακεδονική φάλαγγα. Στην αριστερή πτέρυγα, τοποθέτησε το ιππικό των εταίρων, που συνήθως αριθμούσε 1.000 ιππείς. Μπροστά από το κέντρο έταξε δέκα ελέφαντες για να αναχαιτίσει τα δρεπανη- φόρα άρματα του αντιπάλου του. Τη διοίκηση του αριστερού ανέλαβαν από κοινού ο Ερμείας και ο Ζεύξης, ενώ στο δεξιό τέθηκε επικεφαλής ο ίδιος ο Αντίοχος.
Ο Μόλων παρέταξε τις δυνάμεις του με παρόμοιο τρόπο, μοιράζοντας το ιππικό στα δύο άκρα της παράταξής του και τοποθετώντας στο κέντρο τους θυρεο- φόρους, τους Γαλάτες και το υπόλοιπο βαρύ πεζικό. Οι τοξότες και οι σφενδονήτες του τοποθετήθηκαν στα άκρα της παράταξης, ώστε να αποφευχθεί ενδεχόμενη κυκλωτική κίνηση του Αντιόχου. Μπροστά από την παράταξή του έλαβαν θέση τα δρεπανηφόρα άρματα. Ο Μόλων τέθηκε επικεφαλής του δεξιού, ενώ τη διοίκηση του αριστερού ανέλαβε ο αδελφός του Νεόλαος.
Οταν οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν, η δεξιά πτέρυγα του Μόλωνα πίεσε τους στρατιώτες του Ζεύξη που βρίσκονταν απέναντι τους, όμως οι άνδρες του αριστερού άκρου, που βρίσκονταν απέναντι από τον Αντίοχο, μόλις αντίκρισαν τον βασιλιά, προσχώρησαν μαζικά σε αυτόν. Ο Μόλων βρέθηκε σύντομα περικυκλωμένος και, αναλογιζόμενος τη μεταχείριση της οποίας θα τύγχανε ως αποστάτης εάν έπεφτε ζωντανός στα χέρια του Αντιόχου, προτίμησε να βάλει τέλος στη ζωή του. Ο Νεόλαος κατάφερε να διαφύγει και κατέ
1 0 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
φυγε στην Αυλή του αδελφού του, Αλεξάνδρου, στην Περσία. Εκεί, σκότωσε τη μητέρα του και τα παιδιά του Μόλωνα και αυτοκτόνησε, έχοντας πείσει τον Αλέξανδρο να πράξει το ίδιο.
Υστερα από τη νίκη του, ο Αντίοχος λεηλάτησε το αντίπαλο στρατόπεδο και διέταξε να σταυρωθεί το άψυχο σώμα του Μόλωνα στο πέρασμα της οροσειράς του Ζάγρου, από όπου θα ήταν ορατό σε όποιον εισερχόταν στη Μηδία από τα δυτικά. Συγχώρησε όσους είχαν πολεμήσει στο πλευρό του Μόλωνα και τους έστειλε πίσω στη Μηδία, καθώς θα ήταν απαραίτητοι για την άμυνα της σατραπείας, αλλά και για τα μελλοντικά, μεγαλεπήθολα σχέδια του Αντιόχου. Αφού διευθέτησε αυτά τα ζητήματα, κατευθύνθηκε στη Σελεύκεια, την οποία και ανακατέλαβε χωρίς μάχη. Σύμφωνα με τον ΠολύΘιο, ο Ερμεί- ας επέβαλε στην πόλη σκληρό πρόστιμο1.000 ταλάντων, εκδίωξε τους άρχοντές της και προέβη σε ωμότητες εις βάρος των κατοίκων της, βασανίζοντας και σκοτώνοντας πολλούς από αυτούς. Ο Αντίοχος, όμως, επενέβη, επαναφέροντας την τάξη και μειώνοντας το πρόστιμο σε 150 τάλαντα. Πριν αναχωρήσει από τη Σελεύκεια, προέβη σε ορισμένες διοικητικές αλλαγές, μετακινώντας τον Διογένη από τη σατραπεία της Σουσιανής σε αυτήν της Μηδίας και τοποθετώντας στη θέση του τον Απολλόδωρο. Τέλος, στις περιοχές της Ερυθράς θάλασσας τοποθέτησε
διοικητή τον Τύχωνα, τον αρχιγραμματέα του επιτελείου του.
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΤΡΟΠΑΤΗΝΗ ΜΗΔΙΑ
Επόμενος στόχος του Αντιόχου ήταν η Ατροπατηνή Μηδία, η οποία πήρε το όνομά της από τον πρώτο της ηγεμόνα, τον Ατροπάτη. Ο Ατροπάτης ήταν σατράπης της Μηδίας την περίοδο του Δαρείου Β' και διατηρήθηκε στο αξίωμα αυτό (με μικρή διακοπή) από τον Αλέξανδρο. Οταν η αυτοκρατορία του τελευταίου διαμοιράστηκε μεταξύ των στρατηγών του, η Μηδία διαιρέθηκε σε δύο μέρη, από τα οποία το μικρότερο παραχωρήθηκε στον Ατροπάτη. Εκτοτε, η Ατροπατηνή Μηδία διατήρησε την ανεξαρτησία της, παραμένο- ντας στα χέρια Ιρανών αριστοκρατών.
Εκείνη την περίοδο, στην Ατροπατηνή βασίλευε ο γηραιός Αρταβαζάνης. Καθώς ο Πολύβιος αναφέρει ότι σκοπός της εκστρατείας ήταν να τρομοκρατήσει τα γειτονικά κράτη ώστε να μη συμπράξουν με μελλοντικούς αποστάτες, είναι πιθανό ο Αρταβαζάνης να είχε ενισχύσει τον Μόλωνα. Πάντως, ο Αντίοχος, διέσχισε την οροσειρά του Ζάγρου και εισέβαλε στην Ατροπατηνή Μηδία. Ο γηραιός Αρταβαζάνης, θορυβημένος από την εισβολή του Αντιόχου, ήλθε σε διαπραγματεύσεις με αυτόν και του παραχώρησε ιδιαίτερα ευνοϊκούς -άλλα άγνωστους- όρους. Μπο
ρούμε να υποθέσουμε ότι αυτοί θα περιε- λάμβαναν, μεταξύ άλλων, την τυπική αναγνώριση της σελευκιδικής επικυριαρχίας από τον Αρταβαζάνη και την απόδοση φόρου υποτέλειας στον Αντίοχο.
Εκείνη την περίοδο, ο προσωπικός ιατρός και φίλος του Αντιόχου Απολλοφά- νης ενημέρωσε τον βασιλιά για τις φιλοδοξίες του Ερμεία και τον προειδοποίησε ότι αν δεν λάμβανε κάποια μέτρα, ελλόχευε ο κίνδυνος να έχει την ίδια κατάληξη με τον αδελφό του, τον Σέλευκο Γ ’, που είχε δολοφονηθεί. Ο Αντίοχος αποκάλυψε στον Απολλοφάνη ότι φοβόταν τον Ερμεία λόγω της ισχυρής επιρροής του και οι δύο άνδρες εξέτασαν πιθανούς τρόπους για να απαλλαγούν από τον Ερμεία.
Τις επόμενες ημέρες, ο Αντίοχος προ- σποιήθηκε αδιαθεσία και παρέμεινε στη σκηνή του. Οι ιατροί «συνέστησαν» στον βασιλιά καθημερινούς περιπάτους σε μια περιοχή έξω από το στρατόπεδο και, όταν ο Ερμείας επισκέφθηκε τον Αντίοχο για να περπατήσει μαζί του, ο Αντίοχος προφασίστηκε κάποια δικαιολογία για να βγει από το μονοπάτι και εκείνη την ώρα, οι φίλοι του βασιλιά όρμησαν στον Ερμεία και τον δολοφόνησαν.
Το ενδιαφέρον του βασιλιά στράφηκε τώρα στη Δύση. Η νέα του εισβολή στην Κοίλη Συρία (Δ’ Συριακός Πόλεμος, 219- 217 π.Χ.), παρά τις αρχικές του επιτυχίες, δεν είχε αίσιο τέλος, καθώς γνώρισε την
Η σελευκιδική αυτοκρατορία και τα γειτονικά κράτη.
^ °Ν ΙΑΠέλλα
^ Ι ί Ι Ν ΰ Ι Πο>cs
Ο
Πέργαμος·
"Αθήνα * Σπάρτη ΚΑΡΙΑ
ί\0οϋ
ΑΡΜΕΝΙΑ• Αρμόσατα •Αντιόχεια
%ΑΤΡΟΠΑΤΗΝΗ
ΜΗΔΙΑ
V·V ·
ο)/'£/ο ς
“ P‘V -<<5 Ευρωπός 1ί**Δ ο ύ ρ α * ΕκΒάτανα
jS? «̂ΣελεύκειαΒαβυλώνα
* % ·Γθ Α α , S'
Ραφία
03*οr*
• Εκαιόμπυλος ΜΗΔΙΑ ΥΡΚΑΝΙΑ
ΠΑΡΘΙΑ
I/XUJVVJ ·
■<a %Σούσα ΣΟΥΣΙΑΝΗ
ΒΑΚΓΡΙΑ
• Βάκτρα
ΔΡΑΓΓΙΑΝΗ ΑΡΑΧΩΣΙΑ
Αλεξάνδρεια * " %
fr.PA.BIA
cs>/ÖΝ.Τύλος θ Λ Λ
ΚΑΡΜΑΝΙΑ
4 ̂ 4
Ο,ΟV -
ΙΝΔΙΑ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 1
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
ΓΝΩ
ΜΩΝ
Εκ
δοτι
κή
2013
Η πύλη της Ευρωπού που οδηγούσε στην Παλμύρα. Η Ευρωπός έχει ιδιαίτερη αρχαιολογική σημασία, καθώς μετά την καταστροφή της από τους Σασσανίδες το 256 μ.Χ. δεν κατοικήθηκε ξανά, με αποτέλεσμα η δομή της να έχει διατηρηθεί αναλλοίωτη σε μεγάλο βαθμό.
ήττα στη μάχη της Ραφίας (217 π.Χ.). Κατόπιν, ο Αντίοχος εκστράτευσε εναντίον του εξαδέλφου του, Αχαιού, ο οποίος είχε στασιάσει στη Μικρά Ασία, και τον νίκησε το 213 π.Χ.
0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ
Το 212 π.Χ. ο Αντίοχος είχε πια τακτοποιήσει τις υποθέσεις του κράτους του και ήταν έτοιμος να εκστρατεύσει στις άνω σατραπείες της Ασίας, με σκοπό να τις επαναφέρει στη σελευκιδική επικράτεια. Ο πρώτος σταθμός στη λεγάμενη «ανάβαση» του Αντιόχου, ήταν οι επαρχίες της Κομμαγηνής (βόρεια της Συρίας) και της Σοφηνής, οι οποίες βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Αρμένιου ηγεμόνα των Αρμοσάτων, Ξέρξη. Ο τελευταίος ήταν τυπικά υποτελής του σελευκιδικού βασιλείου και υποχρεωμένος να αποδίδει ετήσιο φόρο. Ωστόσο, τόσο ο προκάτο- χός του όσο και ο ίδιος ο Ξέρξης είχαν σταματήσει την καταβολή του.
Ο Αντίοχος έφθασε στα Αρμόσατα (ή Αρσαμόσατα), όπου έστησε το στρατόπεδό του και προετοιμάστηκε για την επικείμενη πολιορκία. Ο Ξέρξης, όμως, προτίμησε να διαπραγματευτεί, καθώς η υπεροχή του σελευκιδικού στρατού ήταν φανερή. Ο βασιλιάς, παρά τις αντίθετες συμβουλές των εταίρων του, συγχώρησε τον Ξέρξη, διέγραψε το μεγαλύτερο μέρος του οφειλόμενου φόρου και έλαβε ως αντάλλαγμα 300 τάλαντα, 1.000 ίππους και1.000 ημιόνους. Η νέα συνθήκη επικυρώθηκε με τον γάμο του Αρμένιου πρίγκηπα με την αδελφή του Αντιόχου, Αντιοχίδα. Ετσι, με μηδαμινό κόστος, η Αρμενία επανήλθε στο προηγούμενο καθεστώς υπο-
τέλειας και η ευνοϊκή μεταχείριση του Ξέρξη από τον Αντίοχο, τον κατέστησε δημοφιλή μεταξύ των κατοίκων της περιοχής.
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΠΝ ΠΑΡΘΠΝ
Το 210 π.Χ., ο Αντίοχος συνέχισε την προέλασή του ανατολικά και έφθασε στα Εκβάτανα της Μηδίας, την αρχαία βασιλική πόλη των Μήδων. Εκεί, βρισκόταν ναός αφιερωμένος στην τοπική θεά Αί- νη, του οποίου οι κίονες ήταν επίχρυσοι, ενώ τα κεραμίδια και οι πλίνθοι ήταν κατασκευασμένα από άργυρο και χρυσό. Ο Αντίοχος αφαίρεσε τα πολύτιμα μέταλλα και έκοψε σχεδόν 4.000 τάλαντα, που χρησιμοποιήθηκαν για τη χρηματοδότηση της εκστρατείας. Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό Ιουστίνο, ο Αντίοχος είχε στη διάθεσή του 20.000 ιππείς και100.000 πεζούς, ωστόσο, οι αριθμοί αυτοί θεωρούνται υπερβολικοί.
Ο Αρσάκης Β ’, ο οποίος στο μεταξύ είχε διαδεχθεί τον πατέρα του Αρσάκη Α’ (3), ανέμενε ότι ο Αντίοχος θα έφθανε μέχρι τη Μηδία, αλλά δεν πίστευε ότι θα τολμούσε να διασχίσει την έρημο Καβίρ, μεταξύ Μηδίας και Παρθίας. Οταν έγινε φανερό ότι ο σελευκιδικός στρατός θα συνέχιζε την πορεία του, ο Αρσάκης προσπάθησε να καταστρέψει τα πηγάδια της περιοχής. Ο Αντίοχος όμως πληροφορήθηκε έγκαιρα τις ενέργειες αυτές και έστειλε 1.000 ιππείς υπό τον Νικομήδη να τις παρεμποδίσουν. Οι ιππείς του Αντιόχου συνάντησαν την οπισθοφυλακή των Πάρθων, η οποία προσπαθούσε να φράξει ή να δηλητηριάσει τις πηγές της περιοχής και, ύστερα από σύντομη συμπλοκή, την
έτρεψε σε φυγή πριν αυτή ολοκληρώσει το έργο της.
Δίχως να συναντήσει άλλα προβλήματα, ο στρατός του Αντιόχου διέσχισε την έρημο και έφθασε στην πόλη της Εκατο- μπύλου, στην καρδιά της Παρθίας, την οποία ο Αρσάκης είχε εγκαταλείψει (209 π.Χ.). Αφού στρατοπέδευσε εκεί για άγνωστο διάστημα προκειμένου να αναπαύσει τον στρατό του ύστερα από τη μακρά πορεία μέσα από την έρημο, αποφάσισε να ακολουθήσει τον Αρσάκη που είχε υποχωρήσει στην Υρκανία.
Για να εισέλθει στην Υρκανία, ο σελευ- κιδικός στρατός έπρεπε να διασχίσει το φυσικό σύνορο Παρθίας-Υρκανίας, δηλαδή την οροσειρά Ελμπούρζ, συνολικού μήκους 900 χιλιομέτρων, με μέγιστο υψόμετρο στο ανατολικό τμήμα της τα 3.890 μέτρα. Οταν ο Αντίοχος έφθασε στις Ταγές της Παρθίας, πληροφορήθηκε από τους ντόπιους ότι τα περάσματα φυλάσσονταν από πλήθη βαρβάρων. Τα στρατεύματα του Αντιόχου έπρεπε να καλύ- ψουν δύσβατη πορεία μήκους περίπου 55 χιλιομέτρων μέσα από βαθιά χαράδρα, η οποία ήταν διάσπαρτη με πεσμένα δέντρα και βράχια, πολλά από τα οποία είχαν σκόπιμα τοποθετηθεί από τους ίδιους τους Πάρθους. Οι τελευταίοι, είχαν οχυρωθεί στα σημαντικότερα υψώματα κατά μήκος του φαραγγιού για να εμποδίσουν την προέλαση της φάλαγγας.
Ετσι, ο Αντίοχος αποφάσισε να χωρίσει το ελαφρύ πεζικό του σε τμήματα, καθένα από τα οποία θα ακολουθούσε συγκεκριμένη πορεία. Το κάθε τμήμα θα συ- νεπικουρείτο από σκαπανείς, οι οποίοι θα καθιστούσαν τα περάσματα προσπελάσιμα για τη δυσκίνητη φάλαγγα και τα υποζύγια. Το πρώτο τμήμα, του οποίου θα ηγείτο ο Διογένης, αποτελείτο από τοξότες και σφενδονήτες, καθώς και από ντόπιους ορεσίβιους μαχητές που γνώριζαν καλά την περιοχή. Υπήρχε ακόμη ένα τμήμα αποτελούμενο από 2.000 Κρήτες ασπι- δοφόρους υπό τον Πολυξενίδα τον Ρόδιο και ένα άλλο, αποτελούμενο από θωρακί- τες και θυρεοφόρους υπό τον Νικομήδη της Κω και τον Νικόλαο τον Αιτωλό.
Σύμφωνα με την υπόθεση του σύγχρονου ιστορικού Μπαρ-Κόχβα, οι Κρήτες ασπιδοφόροι θα αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή, λειτουργώντας ως «δόλωμα» και προσελκύοντας επάνω τους τα βέλη των Πάρθων. Ετσι, οι τελευταίοι θα αποκάλυπταν τις οχυρές τους θέσεις κατά μήκος της χαράδρας και τότε θα αναλάμβαναν δράση οι τοξότες και οι σφενδονήτες, οι οποίοι θα εκτόξευαν μια βροχή τοξευμάτων. Το βαρύ πεζικό των θυρε- οφόρων και των θωρακιτών θα επενέβαι
1 0 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Σύγχρονη φωτογραφία των τειχών των Βάκτρων, τα οποία ο Αντίοχος Γ ’ πολιόρκησε ανεπιτυχώς.
υπό την κάλυψη της νύκτας. Οι κινήσεις τους, όμως, σύντομα έγιναν αντιληπτές και ο Αντίοχος έδωσε εντολή στον Υπερ- 6άσα με τους μισθοφόρους να τους αναχαιτίσει.
Μόλις τους αντιλήφθηκαν, οι Πάρθοι εγκατέλειψαν τα λάφυρα και υποχώρησαν πίσω στην πόλη, στην οποία όμως είχαν ήδη αρχίσει να εισέρχονται οι πελταστές από τα ρήγματα στο τείχος. Πεπεισμένοι ότι κάθε αντίσταση ήταν μάταιη, οι υπερασπιστές της πόλης παραδόθηκαν. Οι πηγές για τα μετέπειτα γεγονότα έχουν χαθεί, αλλά από τα παρθικά νομίσματα της περιόδου, φαίνεται ότι ο Αρσά- κης αναγνώρισε τη σελευκιδική επικυριαρχία και πιθανότατα συνέδραμε με στρατιωτικά τμήματα τον Αντίοχο στις με- τέπειτα εκστρατείες του. Οι Πάρθοι πρέπει επίσης να απώλεσαν τον έλεγχο της Υρκανίας και της νότιας Παρθίας και να περιορίστηκαν στις δυσπρόσιτες περιοχές στα βόρεια της τελευταίας, από όπου θα ξεκινούσαν την ουσιαστική επέκτασή τους εις βάρος του σελευκιδικού βασιλείου αρκετά χρόνια αργότερα, το 171 π.Χ.
νε είτε για να εξοντώσει τους τελευταίους υπερασπιστές του κάθε οχυρού, είτε για να προστατεύσει το ελαφρύ πεζικό σε περίπτωση που δεχόταν επίθεση.
Οταν, λοιπόν, οι στρατιώτες του Διογένη συνάντησαν την πρώτη οχυρή θέση του εχθρού, δεν επιτέθηκαν κατά μέτωπο, αλλά σκαρφάλωσαν στα διπλανά υψώματα για να την πλευροκοπήσουν από υψηλότερο σημείο. Η φρουρά της δέχθηκε βροχή ακοντίων και λίθων και αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Μάλιστα, ιδιαίτερα αποτελεσματικές από μεγάλη απόσταση αποδείχθηκαν οι σφενδόνες. Ετσι, ανενόχλητοι πλέον, οι σκαπανείς εκκαθάρισαν τη χαράδρα από τα εμπόδια, προκειμένου να προωθηθεί η φάλαγγα. Οι επιχειρήσεις αυτές συνεχίστηκαν για επτά ημέρες, με το ελαφρύ πεζικό να σκαρφαλώνει σε υψηλότερα υψώματα και να εκκαθαρίζει τα διάφορα φυλάκια, και τη φάλαγγα να ακολουθεί μέσα από τη χαράδρα.
Την όγδοη ημέρα, οι Πάρθοι συγκεντρώθηκαν στην κορυφή του όρους Λά- βου και εκεί αποφάσισαν να συγκρου- στούν με τον σελευκιδικό στρατό. Ο Αντίοχος εξαπέλυσε κατά μέτωπο επίθεση με τη φάλαγγα, αλλά οι πυκνές τάξεις των βαρβάρων αντιστάθηκαν σθεναρά. Κατά τη διάρκεια της νύκτας, το ελαφρύ πεζικό του Αντιόχου εμφανίστηκε στα νώτα των Πάρθων, προκαλώντας την άτακτη φυγή τους. Τότε, ο Αντίοχος διέταξε να σταματήσει η καταδίωξη, ώστε να αποφύ- γει ενδεχόμενο αιφνιδιασμό, καθώς οι δυνάμεις του θα ήταν αποδιοργανωμένες. Ετσι, συντεταγμένος, ο σελευκιδικός στρατός κατήλθε προς την Υρκανία.
Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΣΙΡΥΓΚΑΣ
Αργυρό σκεύος που απεικονίζει ινδικό πολεμικό ελέφαντα με τον οδηγό του και δύο πολεμιστές. Ο Αντίοχος επέστρεψε από την Ανατολή έχοντας αποκομίσει δεκάδες ελέφαντες από τους υποταγμένους μονάρχες.
Ο σελευκιδικός στρατός περικύκλωσε την πόλη και ξεκίνησε την πολιορκία της. Οι στρατιώτες του Αντιόχου άρχισαν να επιχωματώνουν τις τάφρους υπό την κάλυψη ξύλινων «χελωνών», ενώ έσκαψαν επίσης σήραγγα για να υπονομεύσουν το τείχος. Οι πολιορκημένοι κατασκεύασαν δική τους σήραγγα για να τους αναχαιτίσουν, και οι συμπλοκές τόσο πάνω όσο και κάτω από το έδαφος ήταν τόσο σκληρές, ώστε οι δύο αντίπαλοι δεν προλάβαιναν να απομακρύνουν τους τραυματίες και τους νεκρούς τους.
Η ενεργητικότητα που επέδειξε ο Αντίοχος καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας και η συμμετοχή σημαντικού αριθμού στρατιωτών στην κατασκευή των πολιορκητικών έργων, οδήγησε σύντομα στην κατάρρευση μέρους του τείχους. Οι Πάρθοι, αφού θανάτωσαν όλους τους Ελληνες κατοίκους της πόλης και συγκέντρωσαν όσα λάφυρα μπορούσαν να μεταφέρουν, προσπάθησαν να διαφύγουν
0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΒΑΚΤΡΙΟΥΣ
Το 208 π.Χ., ο Αντίοχος ήταν πλέον έτοιμος να κινηθεί εναντίον της Βακτρίας. Εκείνη την περίοδο, στη Βακτρία βασίλευε ο Ευθύδημος, ένας Ελληνας από τη Μαγνησία που ανήλθε στην εξουσία έχοντας εκθρονίσει τον προκάτοχο του Διό-
δοτο Β' (252-223 π.Χ.). Ο Ευθύδημος ανέμενε ότι ο Αντίοχος θα στρεφόταν
εναντίον του, και είχε συγκεντρώσει τον στρατό του στην Ταπου-
ρία, αφήνοντας ένα ισχυρό α- πόσπασμα 10.000 ιππέων να
φυλά τις διαβάσεις του ποταμού Αριου.
Ο Αντίοχος προέλασε μέσα από την επαρχία της Αρίας, η οποία εικάζεται ότι είχε παραμείνει υπό σελευκιδικό έλεγχο. Την τρίτη ημέρα της πορείας, αφού τα στρατεύματα του δείπνησαν, ο
Αντίοχος διέταξε το κύριο σώμα του στρατού να συνε
χίσει την προέλαση το πρωί της επομένης, ενώ ο ίδιος συ
γκέντρωσε ένα ευκίνητο σώμα που αποτελείτο από τους 2.000 ιπ
πείς της σωματοφυλακής του, το ελαφρύ πεζικό και 10.000 «πελταστές» (ε
πίλεκτο σώμα της φάλαγγας των αργυρά-
Φθάνοντας στην Υρκανία, ο Αντίοχος στρατοπέδευσε στα Τάμβρακα. Οι Πάρθοι είχαν καταφύγει στην κοντινή πόλη Σίρυγκα, η οποία ήταν πιθανότατα το διοικητικό κέντρο της Υρκανίας. Η Σίρυγκα περιβαλλόταν από τρεις τάφρους, καθεμία εκ των οποίων είχε πλάτος 14 μέτρων και βάθος σχεδόν 7. Πίσω από κάθε τάφρο υπήρχαν διπλά χαρακώματα και, τέλος, ισχυρό προτείχισμα.
ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ U TO P IA 1 1 0 3
* ■
σπιδων) και κινήθηκε με ταχύτητα προς τον ποταμό Αριο. Οι ανιχνευτές τον είχαν πληροφορήσει ότι, κάθε βράδυ, το ιππικό του Ευθυδήμου αποσυρόταν σε κάποια πόλη που απείχε περίπου τέσσερα χιλιόμετρα προκειμένου να διανυκτερεύσει, αφήνοντας την όχθη αφύλακτη. Ο Αντίοχος, λοιπόν, διένυσε την απόσταση κατά τη διάρκεια της νύκτας και κατόρθωσε, μέχρι τα ξημερώματα, να μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής του στην απέναντι όχθη του Αριου.
Καθώς το ιππικό του Ευθυδήμου προετοιμαζόταν να επιστρέφει στην όχθη, όπως έκανε καθημερινά, έφθασαν τα νέα της διάβασης του ποταμού από τον Αντίο- χο, και έτσι οι Βάκτριοι κάλπασαν προς την όχθη για να εξαλείψουν το προγεφύρωμα πριν την άφιξη του κύριου σελευκι- δικού σώματος. Οταν ο Αντίοχος αντίκρισε το εχθρικό ιππικό να πλησιάζει, διέταξε τους αργυράσπιδες και το ελαφρύ πε-
7ο σελευκιδικό οχυρό στη νήσο Φαίλάκα του Περσικού κόλπου, που σήμερα ανήκει στο Κουβέιτ. Η παρουσία των Σελευκιδών στην περιοχή ήταν έντονη, λόγω της εμπορικής της σημασίας.
ζικό να παραμείνουν στις θέσεις τους, δίπλα στην όχθη του ποταμού και ο ίδιος κάλπασε εναντίον του, επικεφαλής των2.000 ιππέων της σωματοφυλακής του, για να κερδίσει χρόνο.
Η σωματοφυλακή κατέβαλε την πρώτη ιππαρχία του Ευθυδήμου, ωστόσο άρχισε να πιέζεται σκληρά όταν έφθασαν στο σημείο άλλες δύο ιππαρχίες. Και οι δύο πλευρές είχαν πολλές απώλειες, ενώ, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ο Αντίοχος ε- πέδειξε τη μεγαλύτερη γενναιότητα από τους άνδρες που ήταν μαζί του.
Εκείνη την κρίσιμη στιγμή έσπευσε σε βοήθεια του βασιλιά ο Παναίτωλος με το υπόλοιπο ιππικό, που είχε μόλις περάσει στην απέναντι όχθη και επέπεσε στους Βάκτριους τρέποντάς τους σε φυγή. Η καταδίωξη σταμάτησε μόνο όταν οι ενα- πομείναντες Βάκτριοι ενώθηκαν με τον υπόλοιπο στρατό του Ευθύδημου, έχοντας, όμως, απωλέσει το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής τους. Κατά τη διάρκεια της μάχης, το άλογο του Αντιόχου σκοτώθηκε, ενώ ο ίδιος έχασε μερικά δόντια από ένα πλήγμα που δέχθηκε στο πρόσωπο. Υστερα από την ήττα του, ο Ευθύδη- μος βρήκε καταφύγιο στην πρωτεύουσά του, τα Ζαριάσπα (Βάκτρα).
Τα Βάκτρα πολιορκήθηκαν (4) ανεπι- τυχώς από το 208 μέχρι το 206 π.Χ., οπότε ο Ευθύδημος ήλθε σε διαπραγματεύσεις με τον Αντίοχο. Ο Ευθύδημος ισχυρίστηκε πως ο ίδιος δεν είχε αποστατήσει - αντίθετα, είχε αποκτήσει την εξουσία εξοντώνοντας τον απόγονο του αληθινού αποστάτη (που ήταν ο Διόδοτος Α'). Ακόμη υποστήριξε ότι, εάν συνεχίζονταν οι εχθροπραξίες, ελλόχευε ο κίνδυνος εισβολής γειτονικών ορδών νομάδων, που θα οδηγούσε στον πλήρη εκβαρβαρισμό της Βακτρίας.
Ο Αντίοχος, που αναζητούσε έναν τρόπο να υπερβεί το αδιέξοδο, δέχθηκε να έλθει σε συμφωνία με τον Ευθύδημο. Υστερα από πολλές διαβουλεύσεις, ο Ευθύδημος έστειλε τον γιο του Δημήτριο (τον μετέπειτα ιδρυτή του Ελληνοϊνδικού Βασιλείου) στον Αντίοχο προκειμένου να σφραγίσει τη συμφωνία. Εντυπωσιασμένος από τον χαρακτήρα του νεαρού Δη- μητρίου, ο Αντίοχος υποσχέθηκε να του δώσει μία από τις κόρες του για σύζυγο και παραχώρησε στον πατέρα του τον τίτλο του βασιλιά. Ο Πολύβιος αναφέρει ότι για τα υπόλοιπα θέματα υπογράφηκε συνθήκη, χωρίς όμως να αναφέρει ποια ήταν αυτά. Πιθανότατα αναφερόταν στον φόρο υποτέλειας που -αναμφίβολα- θα κατέβαλλε ο Ευθύδημος και, ενδεχομένως, σε εδαφικές παραχωρήσεις. Ο Ευθύδημος υποχρεώθηκε επίσης να παραδώσει
όλους τους ελέφαντές του στον Αντίοχο και ανέλαβε το κόστος της δαπάνης για τον ανεφοδιασμό του σελευκιδικού στρατού, πριν την αναχώρησή του.
Η ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΔΙΑ ΚΑΙ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΑΒΙΑ
Κινούμενος νότια, ο Αντίοχος διέσχισε με τον στρατό του τον Ινδικό Καύκασο (Ινδοκούς) και εισήλθε στην Ινδία. Εκεί, σύμφωνα με τον Πολύβιο, ανανέωσε τη συνθήκη φιλίας με τον Σοφαγασήνο, τον Ινδό βασιλιά των Παροπαμισάδων (5), ο οποίος του δώρισε ελέφαντες, αυξάνοντας τον συνολικό αριθμό που διέθετε ο Αντίοχος σε 150.
Είναι άγνωστο εάν ο βασιλιάς διατηρούσε επαφές με τον Σοφαγασήνο πριν την εκστρατεία του ή αν απλά ο Πολύβιος χρησιμοποιεί την έκφραση «ανανέωσε τη συνθήκη φιλίας» για να αναφερθεί σε πα- λαιότερες συνθήκες μεταξύ Ελλήνων και Ινδών. Πάντως, τα πλούσια «δώρα» του Σοφαγασήνου, υποδηλώνουν πως ο Ινδός ηγεμόνας είχε αναγνωρίσει τη σελευκιδι- κή επικυριαρχία.
Αφού, λοιπόν, ο Αντίοχος ανεφοδίασε τον στρατό του, ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής στις δυτικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, αφήνοντας τον Ανδροσθέ- νη από την Κύζικο να συγκεντρώσει και να μεταφέρει τους θησαυρούς που του είχε υποσχεθεί ο Ινδός βασιλιάς. Διέσχισε διαδοχικά τις επαρχίες της Αραχωσίας, της Δραγγιανής και της Καρμανίας, όπου και στρατοπέδευσε για να διαχειμάσει (χειμώνας 206/5 π.Χ.). Η σπάνια αναφορά των περιοχών αυτών από τον Πολύβιο, παρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τα όρια του σελευκιδικού κράτους της περιόδου. Συνεχίζοντας την πορεία του, ο Αντίοχος φαίνεται να κινήθηκε από την Περσία στη Βαβυλώνα, όπου, τον Απρίλιο του 205 π.Χ., εμφανίζεται να λαμβάνει μέρος στους εορτασμούς για την είσοδο του νέου βαβυλωνιακού έτους, σύμφωνα με ένα πρόσφατα δημοσιευμένο βαβυλω- νιακό αστρονομικό ημερολόγιο.
Μεταξύ 205 και 204 π.Χ., ο Αντίοχος εκστράτευσε εναντίον της αραβικής πόλης των Γερραίων, που βρισκόταν στις δυτικές ακτές του Περσικού κόλπου. Η πόλη αυτή ήλεγχε το θαλάσσιο εμπόριο μπαχαρικών που έρχονταν από την Ινδία και την Αραβία και κατέληγαν στα εδάφη των Σε- λευκιδών και των Πτολεμαίων. Στο παρελθόν, ο Μέγας Αλέξανδρος είχε προσπαθήσει να αποκτήσει τον έλεγχο αυτού του δικτύου, οικοδομώντας την Αλεξάνδρεια
1 0 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
στις εκβολές του Τίγρη, αλλά η πόλη σύντομα επισκιάστηκε από τη Γέρρα. Οι Γερ- ραίοι πάντως, κατάφεραν να έλθουν σε συμφωνία με τον Αντίοχο, την αυτονομία της οποίας ο τελευταίος υποσχέθηκε να σεβαστεί. Ως αντάλλαγμα, έλαβε 500 ασημένια τάλαντα καθώς και μεγάλες ποσότητες μπαχαρικών. Η υπογραφή κάποιας ευνοϊκής εμπορικής συμφωνίας δεν πρέπει να θεωρείται απίθανη. Ακολούθως, ο Αντίοχος έπλευσε στο νησί της Τύλου (σημερινό Μπαχρέιν) και επέστρεψε στη Σελεύκεια του Τίγρη.
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ
Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά του Αντιόχου ως «Μέγα» εμφανίζεται το 202 π.Χ., λίγα χρόνια μετά το πέρας της εκστρατείας του. Η ανάβαση του Αντιόχου στις άνω σατραπείες, είχε ως αποτέλεσμα η Παρθία και η Βακτρία να αναγνωρίσουν τη σελευκιδική επικυριαρχία για τα επόμενα 25 περίπου χρόνια. Η επιλογή του να μη επιδιώξει την ολοκληρωτική ήττα των αντιπάλων του, έχει λογική ερμηνεία: η απόσταση της Παρθίας και της Βα- κτρίας από το κέντρο εξουσίας των Σε- λευκιδών, που βρισκόταν στη Συρία και στη Μεσοποταμία, καθώς και η αυτάρκεια των δύο αυτών σατραπειών λόγω του μεγέθους και του πλούτου τους, επέτρεπε στους σατράπες τους να παραμένουν πρακτικά ανεξάρτητοι. Ετσι, αντί να τοποθετήσει νέους σατράπες, ο Αντίοχος προτίμησε να αποδυναμώσει τους υφιστάμενους, νικώντας τους στρατούς τους στο πεδίο της μάχης και υποχρεώνοντάς τους να αναγνωρίσουν τη σελευκιδική επικυριαρχία, κάτι που συνεπαγόταν την ανάληψη συγκεκριμένων υποχρεώσεων (όπως η απόδοση φόρου υποτέλειας και η αποστολή στρατιωτικών τμημάτων κατά τη διάρκεια εκστρατειών). Σε αντάλλαγμα, ο Αντίοχος απέδωσε στους ηγεμόνες της Αρμενίας, της Παρθίας και της Βα- κτρίας τον τίτλο του βασιλιά, ο οποίος φυσικά αύξανε το κύρος τους στα μάτια των υπηκόων τους.
Οσον αφορά το οικονομικό σκέλος της εκστρατείας, ο Αντίοχος άνοιξε και πάλι τον εμπορικό δρόμο με την Ινδία, πράξη που θα απέφερε σημαντικά οικονομικά οφέλη. Ετσι, χάρη στην εκστρατεία του Αντιόχου, ο έλεγχος στις άνω σατραπείες -στον βαθμό που αυτός ήταν δυνατός, λόγω του αχανούς μεγέθους της αυτοκρατορίας- είχε αποκατασταθεί, και το σελευκιδικό κράτος είχε τώρα περίπου την ίδια έκταση με αυτή που είχε την εποχή του ιδρυτή του Σέλευκου Α’ Νι-
κάτωρα. Η αυτοκρατορία είχε φθάσει στο απόγειό της από άποψη κύρους, οικονομικών και στρατιωτικών δυνατοτήτων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΤο 202 π.Χ. ο Αντίοχος εκστράτευσε ε
ναντίον του βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου Ε ’ (204-181 π.Χ.) και, με τη νίκη του στο Πάνειο (198 π.Χ.), προσάρτησε οριστικά στη σελευκιδική επικράτεια την Κοίλη Συρία, τη Φοινίκη και την Παλαιστίνη. Κατόπιν, έστρεψε το ενδιαφέρον του στον ελλαδικό χώρο, που βρισκόταν, πλέον, στη ρωμαϊκή σφαίρα επιρροής, γεγονός που, αναπόφευκτα, τον έφερε σε τροχιά σύγκρουσης με τη Ρώμη.
Η ήττα του Αντιόχου από τους Ρωμαίους στη μάχη της Μαγνησίας (190 π.Χ.) οδήγησε στη συνθήκη της Απάμειας, με την οποία ο Αντίοχος παραιτήθηκε από τις διεκδικήσεις του στον ελλαδικό χώρο και υποχρεώθηκε να παραχωρήσει τα εδάφη του βορειοδυτικά του όρους Ταύρου στην πιστή σύμμαχο της Ρώμης, Πέργαμο. Επίσης, του επιβλήθηκε να καταβάλλει 1.000 τάλαντα ετησίως στη Ρώμη και να παραδώσει τους ελέφαντές του. Το 187 π.Χ., ο Αντίοχος σκοτώθηκε στην Ελυ- μαϊδα (στις βορειοανατολικές ακτές του Περσικού κόλπου), όταν, στην προσπά- θειά του να λεηλατήσει έναν ναό του Δία προκειμένου να καταβάλει την αποζημίωση που όφειλε στους Ρωμαίους, οι κάτοικοι εξεγέρθηκαν εναντίον του.
Παρά την ήττα του Αντιόχου από τη Ρώμη, η έκταση και η ισχύς της σελευκιδι- κής αυτοκρατορίας εξακολουθούσε να είναι πολύ μεγάλη. Οι κατακτήσεις του Αντιόχου στην Κοίλη Συρία παρέμειναν εξασφαλισμένες και τα εδάφη της Μη δίας και της Περσίας παρέμειναν υπό σελευκι- δικό έλεγχο μέχρι τη δεκαετία του 140 π.Χ., οπότε καταλήφθηκαν από τον Πάρ- θο ηγεμόνα Μιθριδάτη Α’ τον Μέγα. Οι δυναστικές έριδες και η προώθηση των Πάρθων προς τα δυτικά οδήγησε στην παρακμή του σελευκιδικού κράτους, που σταδιακά περιορίστηκε στη Συρία και το63 π.Χ. έγινε ρωμαϊκή επαρχία. E3
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Ιρανική φυλή που κατοικούσε ανατολικά της Κασπίας θάλασσας, στην κοιλάδα του ποταμού Ωχου.2. Οι Κύρτιοι ήταν μια φυλή που κατοικούσε στην ορεινή Περσία. Κατά πάσα πιθανότητα είχαν σταλεί από τον Αλέξανδρο για να συνδράμουν τον αδελφό του, Μόλωνα.3. Σύμφωνα με άλλη θεωρία, τον Αρσάκη Α ’ διαδέχθηκε ο αδελφός του Τιριδάτης και αυτόν ο γιος του Αρτάβανος Α ’, ο οποίος
Ψηφιακή ανακατασκευή της Βαβυλώνας την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μέχρι τώρα, θεωρείτο ότι η ίδρυση της Σελεύκειας του Τίγρη είχε επισκιάσει τη Βαβυλώνα, αλλά η συμμετοχή του Αντιόχου Γ ’ στους εορτασμούς για την είσοδο του νέου βαβυλωνιακού έτους, που καταγράφεται σε πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα, αποδεικνύει ότι η Βαβυλώνα παρέμενε μεγάλη (Μουσείο Ρέις- Ενγκεχορν, Μανχάιμ).
βασίλευσε με το όνομα Αρσάκης Β ’.4. Ο Πολύβιος κατέγραψε με λεπτομέρεια την εκστρατεία του Αντιόχου στις άνω σατραπείες, αλλά η περιγραφή της πολιορκίας των Βάκτρων, όπως και άλλα μέρη του έργου, έχουν χαθεί.5. Οι Παροπαμισάδες (ή Παροπαμισσός) ήταν επαρχία στο σημερινό ανατολικό Αφγανιστάν, στην πεδιάδα της Καμπούλ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Αππιανός: ΡΩΜΑΪΚΑ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 2000.(2) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΕΣ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1996.(3) Στράβων: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1994.(4) Susan Sherwin-White & Amelie Kuhrt: FROM SAMARKHAND TO SARDIS: A NEW APPROACH TO THE SELEUCID EMPIRE, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 1993.(5) E. Yarshater: THE CAMBRIDGE HISTORY OF IRAN, VOLUME 3: THE SELEUCID, PARTHIAN AND SASANIAN PERIODS, Cambridge University Press, Cambridge, 1983.(6) Justin: EPITOME OF THE PHILIPPIC HISTORY OF POMPEIUS TROGUS, Oxford University Press, Oxford, 2012.(7) W. W. Tarn: THE GREEKS IN BACTRIA AND INDIA, Cambridge University Press, Cambridge, 1966.(8) Bezalel Bar-Kochva: THE SELEUCID ARMY: ORGANIZATION AND TACTICS IN THE GREAT CAMPAIGNS, Cambridge University Press, Cambridge, 1976.(9) GetzelM. Cohen: THE HELLENISTIC SETTLEMENTS IN THE EAST FROM ARMENIA AND MESOPOTAMIA TO BACTRIA AND INDIA, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 2013.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 0 5
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
AustraliaA v ö p s a c ΑπάΠονηου
Ο σκηνοθέτης Μπαζ Λούρμαν αποτελεί γέννημα-θρέμμα της αυστραλιανής υπαίθρου. Γεννημένος το 1962 στη Νέα Νότια Ουαλία, γρήγορα μυήθηκε στον κόσμο του κινηματογράφου, καθώς οι γονείς του λειτουργούσαν μια κινηματογραφική αίθουσα στην οποία μάλιστα οργάνωναν χοροεσπερίδες αλλά και διαγωνισμούς χορού. Ο Λούρμαν συνδύασε όλα αυτά τα στοιχεία σε έναν δημιουργικό καμβά και έτσι τη δεκαετία του 1990 δημιούργησε μια τριλογία από φιλμ γεμάτα χρώματα, γρήγορο ρυθμό και έντονες αντιθέσεις, στα οποία επεδίωξε όχι μόνο να διασκεδάσει τον θεατή, αλλά και να τον διατηρήσει σε εγρήγορση και -κατά κάποιο τρόπο- συμμετέχοντα στα δρώμενα επί της οθόνης (μια θεώρηση της κινηματογραφικής αισθητικής την οποία ονόμασε Red Curtain). Η τριλογία των φιλμ αυτών τα οποία τον ανέδειξαν ήταν τα «Strictly Ballroom» (1992), «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» (1996) και «Moulin Rouge!» (2001). Με το πέρας της τριλογίας, ο ταλαντούχος Αυστραλός σκηνοθέτης θέλησε να ασχοληθεί με το ιστορικό δράμα και μάλιστα ένα από τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματά του αποτέλεσε η προβολή της ιστορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ενα έργο που -δυστυχώς- δεν ευοδώθηκε, μιας και ο Ολιδερ Στόουν πρόλαβε να προωθήσει τη δική του εκδοχή για τον Ελληνα στρατηλάτη προς τα αμερικανικά κινηματογραφικά στούντιο.
Επειτα από τη δημιουργία μια σειράς μικρής διάρκειας φιλμ, ο Μπαζ Λούρμαν επανήλθε στα κινηματογραφικά στούντιο με μια ακόμα φιλόδοξη πρόταση: τη δημιουργία ενός έπους με θέμα
την πρώτη αεροπορική επιδρομή των Ιαπώνων κατά της Αυστραλίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Β' ΠΠ). Η επιδρομή αυτή έλαβε χώρα στις 19 Φεβρουάριου του 1942, στο τέλος δηλαδή του αυστραλιανού θέρους. Επρόκειτο για μια ενέργεια που θα προκαλούσε μεγάλο αντίκτυπο στην αυστραλιανή κοινή γνώμη, θεωρούμενη ως το «αυστραλιανό Περλ Χάρμπορ».
Είναι αλήθεια ότι οι Ιάπωνες επέδραμαν εναντίον του περιφερειακού λιμένα του Ντάργουιν με στρατηγική όμοια με αυτήν που χρησιμοποίησαν στο Περλ Χάρμορ (7 Δεκεμβρίου 1941). Ωστόσο, σε αντίθεση με την απροσδόκητη επίθεση προς την αμερικανική βάση, στη συγκεκριμένη περίπτωση οι Ιάπωνες είχαν ήδη κηρύξει τον πόλεμο στην Αυστραλία. Τι ήταν, όμως, το Ντάργουιν τότε; Οπως αναφέρεται και στην έναρξη του φιλμ «Αυστραλία», το Ντάργουιν δεν αποτελούσε παρά μια αγροτική περιοχή της βόρειας Αυστραλίας, η οποία κατοικείτο από «κροκόδειλους, βαρώνους βοοειδών και ιθαγενείς πολεμιστές». Ωστόσο, λόγω γεωγραφικής θέσης, οι υποτυπώδεις λιμενικές εγκαταστάσεις του Ντάργουιν μπορούσαν να αποδειχθούν ιδανικές για την υποστήριξη των συμμαχικών επιχειρήσεων στον Ειρηνικό. Οι Ιάπωνες επεδίωξαν, λοιπόν, να εξουδετερώσουν τόσο τις λιμενικές εγκαταστάσεις, όσο και να κτυπήσουν τον στόλο που ελλιμενιζόταν στην περιοχή. Το εγχείρημά τους στέφθηκε με μερική επιτυχία, καθώς από τη μια κατάφεραν να αιφνιδιάσουν τους Συμμάχους και με μια διπλή και πολυπληθή επιδρομή να επιτύχουν τους στόχους τους, αλλά από την
άλλη δεν υφίσταντο στην περιοχή στρατιωτικές μονάδες τέτοιας στρατηγικής σημασίας που να δικαιολογούσε μια επιχείρηση τόσο μεγάλου εύρους.
Από την πλευρά των συμμαχικών δυνάμεων φαίνεται ότι επανελήφθησαν τα ίδια λάθη με αυτά στο Περλ Χάρμπορ, αφού αγνόησαν προειδοποιήσεις που έρχονταν από παρατηρητή μέσω ασυρμάτου για επερχόμενα σμήνη βομβαρδιστικών, καθώς θεώρησαν ότι επρόκειτο για αμερικανικά Ρ-40. Επιπλέον δεν είχαν λάβει τα κατάλληλα μέτρα αεράμυνας και προστασίας, ενώ κατά την επίθεση προκλήθηκε πανικός (αναφέρθηκαν μέχρι και φαινόμενα αναρχίας) και υπήρξαν αναφορές για μαζικές λιποταξίες από επίστρατους ιδιαίτερα των αυστραλιανών δυνάμεων. Η
καταμέτρηση των ανθρώπινων απωλειών από την επιδρομή αποτέλεσε ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, καθώς οι επίσημες αναφορές μιλούσαν για περίπου 200-300 άτομα, αλλά οι τοπικές αρχές ισχυρίζονταν ότι ανέρχονταν περίπου σε 1.000 νεκρούς. Σε κάθε περίπτωση, η επιδρομή προκάλεσε αίσθηση, αν και αργότερα την ακολούθησαν και άλλες αεροπορικές επιθέσεις των Ιαπώνων στην Αυστραλία.
Αυτό, λοιπόν, το στρατιωτικό γεγονός αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε το σενάριο της ταινίας. Ως συνήθως, σε πολλά δραματικά φιλμ το καταλυτικό γεγονός του πολέμου λειτουργεί ως «από μηχανής θεός» ή ως σημείο κορύφωσης και κάθαρσης για τους πρωταγωνιστές της
1 0 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA
*• *
ιστορίας. Ο πόλεμος φέρνει τους ήρωες αντιμέτωπους με μια αλήθεια πίσω από την οποία δεν μπορούν να συντηρηθούν υποκριτικές συμπεριφορές, ούτε να διατηρηθούν εύθραυστες ισορροπίες. Στην ιστορία του Λούρμαν, ο πόλεμος διαρρηγνύει το παλαιό και διεφθαρμένο προκαλώντας την έλευση μιας νέας εποχής. Το παλαιό αντιπροσωπεύεται τόσο από τη ρατσιστική συμπεριφορά των εποίκων απέναντι στους Αβοριγίνες, ένα θέμα με το οποίο ασχολείται σε επίπεδο εμμονής ο Λούρμαν στην ταινία, όσο και τον αδυσώπητο ανταγωνισμό ανάμεσα στους τοπικούς κτηνοτρόφους.
Η υπόθεση της ταινίας έχει ως ακολούθως: Η Βρετάνη αριστοκράτισσα λαίδη Σάρα Ασλεϋ (Νικόλ Κίντμαν) αποφασίζει να μεταβεί το 1939 στην Αυστραλία για να παρακολουθήσει τις εργασίες του συζύγου της στο μακρινό Ντάργουιν, όπου είχε αγοράσει μια φάρμα. Στην πορεία, ωστόσο, ο σύζυγός της δολοφονείται από τους ανταγωνιστές του οι οποίοι επιθυμούν να εξαγοράσουν τη φάρμα του. Με τη συνδρομή ενός ντόπιου και ικανού οδηγού κοπαδιών (Χιού Τζάκμαν) αλλά και των ιθαγενών υπηρετών της, η λαίδη Ασλεϋ θα προσπαθήσει να κερδίσει τα συμβόλαια
τροφοδοσίας του Αμερικανικού Ναυτικού, αλλά και να βελτιώσει τη ζωή των ιθαγενών υπηρετών της και ιδιαίτερα ενός μικρού μιγάδα (μέσω του οποίου πραγματοποιείται η αφήγηση της ιστορίας). Κατά την εξέλιξη της ιστορίας αναπτύσσεται ο έρωτας ανάμεσα στους δύο κεντρικούς πρωταγωνιστές, ενώ η σύγκρουση με το κατεστημένο της μικρής πόλης θα πραγματοποιηθεί σε πολλά επίπεδα και θα κορυφωθεί με την επίθεση των Ιαπώνων.
Το σενάριο της ταινίας είναι λειτουργικό και απλοϊκό όσο και η σκηνοθεσία. Το έργο μοιάζει δε επικίνδυνα με εμπορική ταινία τύπου Ντίσνεϋ. Οι κακοί είναι πρόδηλα κακοί (ιδιαίτερα οι Ιάπωνες ή ο φθονερός ανταγωνιστής της λαίδης), ο ρομαντισμός είναι διάχυτος, οι διδαχές προκύπτουν αβίαστα, οι φιλονικίες ανάμεσα στους πρωταγωνιστές είναι προσχηματικοί, οι άνθρωποι είναι γενικά καλοί, οι υπηρέτες υπάκουοι και αστείοι, ενώ όλες οι προκλήσεις οδηγούν μονοσήμαντα σε μια γραμμική εξέλιξη της ιστορίας. Ωστόσο, η ταινία περικλείει ένα σημαντικό κομμάτι της φιλοσοφίας και της ιδέας της Αυστραλίας. Είναι γεγονός, πάντως, ότι η ταινία είναι στρατευμένη να προβάλει την Αυστραλία. Στο σημείο αυτό να
σημειώσουμε ότι τα κρατικά γραφεία τουρισμού της Αυστραλίας συνέδραμαν ώστε η απαιτητική παραγωγή να συντελεστεί απρόσκοπτα, ενώ αργότερα κεφαλαιοποίησαν την ταινία μέσω της δημιουργίας σύνθετων προωθητικών ενεργειών, μέσα από τις οποίες οι τουρίστες θα μπορούσαν να βιώσουν την ατμόσφαιρα της ταινίας.
Επιστρέφοντας στον σχολιασμό του κινηματογραφικού έργου, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η σεναριακή «απλοϊκότητα» αντισταθμίζεται εν μέρει από την εκπληκτική φωτογραφία, τη χρωματική πανδαισία με την οποία φρόντισε ο Μπαζ Λούρμαν να «λούζει» κάθε καρέ του φιλμ του (όπως και στα περισσότερα έργα του) και την πρόθεσή του να διηγηθεί μια ιστορία που περικλείει αλήθειες πρώτον για τον γοητευτικό αλλά πρωτόγονο καπιταλισμό των αρχών του προηγούμενου αιώνα ο οποίος κυριαρχούσε στην Αυστραλία, αλλά και για την απίστευτη ρατσιστική συμπεριφορά που υπήρξε απέναντι στους ιθαγενείς (οι οποίοι εξυμνούνται σε όλη την ταινία). Στα ατοπήματα του φιλμ θα συμπεριλάβουμε διάφορες υπερβολές (όπως για παράδειγμα το παρουσιαζόμενο γεγονός της απόβασης Ιαπώνων στρατιωτών σε ένα μικρό νησάκι της Αυστραλίας, η οποία ουδέποτε πραγματοποιήθηκε) όσο και τη «χάρτινη» και επιφανειακή αντιμετώπιση των χαρακτήρων, ιδιαίτερα μέχρι και την πρώτη ώρα προβολής του φιλμ. Προφανώς, ο Λούρμαν αποφάσισε να διαχειριστεί ένα φιλμ με το οποίο θέλησε να πει πολλά, να δείξει ακόμα περισσότερα, αλλά τελικά χάθηκε στην αναζήτηση της λεπτομέρειας. Ως προς την ιστορική ακρίβεια των παρουσιαζόμενων πολεμικών γεγονότων, αυτή δεν μπορεί να κριθεί, καθώς η ιαπωνική επίθεση παρουσιάζεται μεν με εντυπωσιακό τρόπο αλλά με μικρή πρόθεση για αναπαράσταση των πραγματικών συμβάντων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η
παραγωγή του έργου υπήρξε μακρόχρονη (τα γυρίσματα διήρκεσαν σχεδόν εννέα μήνες στην αυστραλιανή ύπαιθρο), κοπιώδης, πολυδάπανη και με έναν σκηνοθέτη να έχει αποκτήσει εμμονή με τα γυρίσματα του τέλειου πλάνου. Προφανώς, όλοι οι συντελεστές (στη συντριπτική τους πλειοψηφία Αυστραλοί) θεώρησαν ότι μέσω του συγκεκριμένου έργου απέτισαν φόρο τιμής στην πατρίδα τους και ως εκ τούτου δεν θέλησαν με κανένα τρόπο να προδώσουν το όραμά τους.
Η ταινία δημιουργεί μια μεγαλειώδη και συνάμα «γλυκιά» αίσθηση στον θεατή, από αυτές με τις οποίες ήταν γεμάτες τα επικά φιλμ προηγούμενων δεκαετιών. Μια αίσθηση που γεμίζει τον θεατή με θετική ενέργεια και σαφώς τα ταμεία των τουριστικών επιχειρήσεων στην Αυστραλία με αρκετά χρήματα.
Εν κατακλείδι, αξίζει να αναφερθεί το πόσο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι στις αρχές του 21ου αιώνα κινηματογραφούνται δεκάδες φιλμ (που ίσως μόνο πολεμικά δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν), στα οποία τα γεγονότα του Β' ΠΠ χρησιμοποιούνται από τους κινηματογραφιστές ως σημεία αναφοράς ή ως κομβικά σημεία σεναριακής εξέλιξης. Αυτό και μόνο αποδεικνύει τη μακρόχρονη και σημαντική επίπτωση του πολέμου στη ζωή και στη σκέψη των ανθρώπων. Μια αλήθεια που, δυστυχώς, δεν φαίνεται να συγκινεί ιδιαίτερα τους σύγχρονους πολιτικούς ηγέτες.
Γιατί αξίζει να δεις την ταινία:• Για την εκπληκτική φωτογραφία και κινηματογράφησή της.• Γιατί αποτελεί μια εις βάθος καρτ ποστάλ του αυστραλιανού τρόπου ζωής των αρχών του προηγούμενου αιώνα.• Γ ιατί είναι από τα ελάχιστα φιλμ που αναφέρονται στην επίδραση του Β’ ΠΠ στη μακρινή Αυστραλία.
Australia
Τίτλος: AustraliaΕταιρία παραγωγής: Twentieth Century Fox Film Corporation Παραγωγός: Μπαζ Λούρμαν, Κάθριν Νάπμαν, Τζ. ΜακΜπράουν Σκηνοθεσία: Μπαζ ΛούρμανΣενάριο: Στιούαρτ Μπιτλ, Μπαζ Λούρμαν, Μπράιαν Μπράουν Μουσική: Ντέιβιντ Χίρτσφελντερ Ετος:2008Πρωταγωνιστές: Νικόλ Κίντμαν, Χιού Τζάκμαν, ΤζακΤόμσον, Μπράντον Γουώλτερς, κ.ά.Διάρκεια: 166 λεπτάΒραβεία: Προτεινόμενο για Οσκαρ Καλύτερων Ενδυμασιών, Καλύτερη ταινία στο Film Critics Circle of Australia Awards, κ.ά.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 0 7
ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ ä ü e E d v ö p o c Ν. A v ä o in c
Η εντυπωσιακή καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός F/A-18D της 225 Μοίρας του Σώματος Πεζοναυτών κοσμεί το κουτί της Academy.
Η σειρά των F/A-18 της Academy πρωτοεμφανίσιηκε πριν από πέντε περίπου χρόνια. Τα πρώτο κιτ της σειράς ήταν το F/A- 18C, ενώ σύντομα ακολούθησε το F/A-18A και σχετικά πρόσφατα έκαναν τη σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνισή τους το F/A-18A με αποκλειστικά διακριτικά της ομάδας επιδείξεων του Ναυτικού των ΗΠΑ Blue Angels, και το διθέσιο F/A-18D, με το οποίο επιχειρεί αποκλειστικά η Αεροπορία του Σώματος Πεζοναυτών των ΗΠΑ. To F/A-18D δεν αποτελεί την εκπαιδευτική έκδοση του F/A-18C, όπως θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει. Πρόκειται για ένα αεροσκάφος το οποίο, χάρη στις συσκευές υψηλής τεχνολογίας που διαθέτει, έχει την ικανότητα εκτελεί νυκτερινές αποστολές κρούσης υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες.
Θα ξεκινήσουμε την παρουσίαση του F/A-18D της Academy στην κλίμακα 1/72 προειδοποιώντας ότι αυτό αποτελεί σμίκρυνση με πολλούς περιορισμούς αλλά και κάποιες λιγοστές προσθήκες του αντίστοιχου κιτ της 1/32 κλίμακας, ώστε οι φίλοι της δημοφιλούς κλίμακας να μη περιμένουν (δυστυχώς) κάποια από τα σημαντικά πλεονεκτήματά της, τα οποία όμως θα ήταν θεμιτά. Παρόλα αυτά, ενσωματώνει τις πιο πρόσφατες τροποποιήσεις, όπως τις κεραίες IFF μπροστά από το αλεξήνεμο και τα εξωτερικά
ατρακτίδια εξελιγμένης τεχνολογίας εντοπισμού και κατάδειξης στόχων.
Το κιτ αποτελείται από πέντε πλαίσια γκρι χρώματος που περιλαμβάνουν 150 κομμάτια και ένα πλαίσιο με επτά διαφανή μέρη, το οποίο αποτελείται από την καλύπτρα, το αλεξήνεμο, το σκοπευτικό, τον προβολέα απο/προσγείωσης και δύο επιπλέον μέρη για τα εξωτερικά ατρακτίδια σκόπευσης. Αξίζουν συγχαρητήρια στην Academy, όχι μόνο για το χωριστό σακουλάκι, αλλά και για τον προστατευτικό σκελετό που περικλείει το αλεξήνεμο και την καλύπτρα, το οποίο μειώνει στο ελάχιστο την πιθανότητα πρόκλησης φθοράς στα ιδιαίτερα ευαίσθητα και εύθραυστα αυτά μέρη. Ο τρόπος με τον οποίο είναι «κομμένα» το άνω και τα κάτω μέρη της ατράκτου μαρτυρά τις προθέσεις της εταιρίας να αναπαραγάγει σωστά τα διαφορετικά σημεία μεταξύ των υποεκδόσεων του F/A-18.
Το κιτ διαθέτει όλα τα υψηλού επιπέδου χαρακτηριστικά στα οποία μας έχει συνηθίσει στις πιο πρόσφατες παραγωγές της η κορεατική εταιρία, όπως η πολύ καλή εγχάρακτη γράμμωση, τα εγχάρακτα πριτσίνια που βρίσκονται μόνο σε επιλεγμένα σημεία, αλλά και τα καθαρά και καλοδουλεμένα κομμάτια χωρίς περίσσεια πλαστικού.
Το κόκπιτ είναι πολύ καλό για την κλίμακα και περιλαμβάνει την
μπανιέρα, τους μοχλούς ελέγχου και τα δύο ικανοποιητικά εκτινασσόμενα καθίσματα. Οι λεπτομέρειες του πίνακα οργάνων και των πλαϊνών κονσόλων είναι ανάγλυφες, όπως και οι τρεις οθόνες απεικόνισης δεδομένων, αλλά το περιεχόμενό των τελευταίων αποδίδεται με χαλκομανία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούμε να το βάψουμε και εμείς οι ίδιοι.
Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι στο F/A-18D τη δεύτερη θέση καταλαμβάνει ο χειριστής οπλικών -και όχι μόνο- συστημάτων, και για τον λόγο αυτόν δεν υπάρχει δεύτερο χειριστήριο. Ισως υπάρχουν και κάποια λίγα αεροσκάφη για επιχειρησιακή εκπαίδευση τα οποία διαθέτουν και δεύτερο χειριστήριο, η εύρεση των οποίων όμως απαιτεί προσωπική έρευνα του μοντελιστή.
Η άτρακτος ολοκληρώνεται από δέκα βασικά μέρη. Θα χρειαστεί επομένως προσοχή στη συναρμολόγηση, ώστε να κατασκευαστεί μια καλά ευθυγραμμισμένη άτρακτος με όσο το δυνατόν λιγότερη χρήση στόκου ή άλλου παρόμοιου υλικού. Στην επίτευξη του σωστού αποτελέσματος συμβάλλει σημαντικά το ενιαίο κομμάτι του άνω μέρους της ατράκτου, το οποίο μπορεί να χρησιμεύσει ως οδηγός.
Προς απογοήτευσή μας, οι αεραγωγοί είναι πολύ ρηχοί, σε αντίθεση με τους θαλάμους μετάκαυσης των κινητήρων, οι οποίοι διαθέτουν αληθοφανές βάθος και καταλήγουν στο συγκρότημα των πτερυγίων του στροβίλου, ενώ επίσης πολύ ικανοποιητικά αποδίδεται και το εσωτερικό τους ανάγλυφο.
Οι φωλεές του συστήματος προσγείωσης είναι αληθοφανείς, με ικανοποιητική λεπτομέρεια. Στο ίδια υψηλά επίπεδα κινούνται τα πολύ καλά και λεπτοκαμωμένα σκέλη, οι θυρίδες με το ανάγλυφο εσωτερικό και οι τροχοί του συστήματος προσγείωσης. Τα πηδάλια ανόδου-καθόδου, το άγκιστρο ανάσχεσης και το αερόφρενο αποτελούν ξεχωριστές ενότητες, με αποτέλεσμα να μπορούν τοποθετηθούν στη θέση της επιλογής μας. Το ίδιο ισχύει και για τον θόλο του ραντάρ, το περιεχόμενο του οποίου, ωστόσο, δεν παρέχεται από το κιτ.
Δυστυχώς, τα πτερύγια καμπυλότητας και τα πηδάλια κλίσης και διεύθυνσης δεν δίνονται ξεχωριστά, όπως θα αναμενόταν από ένα τόσο πρόσφατο κιτ του F/A-18D, αφού σε όλα τα σταθμευμένα αεροσκάφη τα προαναφερόμενα πτερύγια/πηδάλια βρίσκονται όχι μόνο σε μη ουδέτερη, αλλά και σε μεταξύ τους ασύμμετρη θέση. Επίσης, μάλλον η προς τα πάνω
ΊΐΙί• I'JM · ■ .:= ».*-·'
ι ■ ι ■■ ι ' · - · ΐ ΐ ' ϊ έ : ...... " - .........Μ " “ -“ -0/··vuntms33' u u m e s .
, = - Ο Ι - Ί Μ Γ Μ Μ Ι Η Μ MARINES“™·: , _ ■ ■ ■ ' - " Τ - « · - MARINES
. | | | | | . £ # Μ 1 Τ - 'm a r in e ss's : · ■ · Ξ οι mnwhte* wnumva«"
Το πλούσιο και ποιοτικό φύλλο χαλκομανιών επιτρέπει την κατασκευή τεσσάρων διαφορετικών αεροσκαφών, ενώ περιλαμβάνει επίσης πολλά προειδοποιητικά για το αεροσκάφος και τα οπλικά συστήματα.
M e m ) 1/72 (12422)F/A-18D Hornel
1 0 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
g S Ü E M a ·
: - -
E f f ä sa S l a g ü M lS R S ^IS IS S fi
Το ενιαίο άνω μέρος και τα επιμέρους τμήματα του κάτω μέρους της ατράκτου, τα εξωτερικά ατρακτίδια, παρελκόμενα του μπροστινού σκέλους προσγείωσης αλλά και του χώρου του θαλάμου χειριστή αποτελούν τα σημαντικότερα στοιχεία του συγκεκριμένου πλαισίου.
Οι πτέρυγες, τα κάθετα σταθερά, το συγκρότημα των αεραγωγών, τα σκέλη και οι θυρίδες του κυρίως συστήματος προσγείωσης, η μπανιέρα του πληρώματος απαρτίζουν ένα ακόμη πλαίσιο.
Οι εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου, οι θάλαμοι μετάκαυσης και τα ακροψύσια των κινητήρων, τα εκτινασσόμενα καθίσματα, τα χειριστήρια, οι τροχοί, οι σταθμοί, οι φορείς καθώς και τα οπλικά φορτία συνθέτουν άλλο ένα πλαίσιο το οποίο περιλαμβάνεται δυο φορές στο κιτ.
κλίση των χειλών εκφυγής των πηδαλίων κλίσης είναι ελαφρώς εντονότερη της κανονικής, ενώ δεν παρέχεται και η εσωτερική σκάλα επιβίβασης στο αεροσκάφος.
Οπως το F/A-18C, έτσι και το F/A-18D συνοδεύεται από πλούσιο οπλισμό. Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται δύο AIM-9L/M Sidewinder, δύο ΑΙΜ-7Μ Sparrow, τέσσερις κατευθυνόμενες με λέηζερ βόμβες GBU-12 των 500 lbs, τρία εξωτερικά ατρακτίδια ναυτιλίας ανίχνευσης και κατάδειξης στόχων (AN/ASQ-173, AN/AAS-38, AN/AAR-50), αλλά όχι το νεώτερης τεχνολογίας AN/ASQ- 228, το οποίο χρησιμοποιείται πλέον από το F/A-18D, και τρεις
εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου των 330 gal.
Το φύλλο χαλκομανιών που συνοδεύει το κιτ αποτελεί παραγωγή της γνωστής εταιρίας Cartograph, και χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ποιότητα. Εκτός από τη δυνατότητα επιλογής τεσσάρων αεροσκαφών, το κιτ συνοδεύεται από πληθώρα προειδοποιητικών, τα οποία προσδίδουν αληθοφάνεια στο τελικό μοντέλο. Πιο συγκεκριμένα, επιτρέπουν την κατασκευή αεροσκαφών της VMFA(AW)-225 «Vikings», VMFA(AW)-224 «Bengals», VMFA(AW)-332 «Moonlighters» και VMFA(AW)-533 «Hawks» του Σώματος Πεζοναυτών, χωρίς όμως να παρέχονται περισσότερα
στοιχεία, όπως η βάση από την οποία επιχειρούσαν ή η χρονική περίοδος κατά την οποία έφεραν την προτεινόμενη διακόσμηση, στοιχεία τα οποία συναντώνται σε όλα σχεδόν τα μοντέλα της Academy.
Ολα τα αεροσκάφη φέρουν την ίδια παραλλαγή, αποτελούμενη από δύο τόνους γκρι, FS 36320 και FS 36375 για τις άνω και κάτω επιφάνειες αντίστοιχα, εκτός από τα χρώματα και τα διακριτικά των μοιρών τα οποία κοσμούν τα αεροσκάφη της καθεμίας.
Συνοψίζοντας, το F/A-18D της Academy είναι ένα από τα κορυφαία της κλίμακας 1/72, το καλύτερο από πλευράς απόδοσης
των εξωτερικών επιφανειών, πρόσφατων τροποποιήσεων και οπλικών φορτίων, ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι είχαμε υψηλότερες προσδοκίες όσον αφορά τις περιοχές των αεραγωγών των κινητήρων, των πτερυγίων καμπυλότητας και των πηδαλίων κλίσης και διεύθυνσης.
Τα μοντέλα της Academy εισάγονται από το Plastimodelismo, Ιπποκράτους 59, Αθήνα. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plastimodellismo.com και στο τηλ.: 2103613011.
Λεπτομέρειες από το εξαιρετικό ανάγλυφο του πίνακα οργάνων, του ριναίου σκέλους, των τμημάτων της ατράκτου, των κάθετων σταθερών και των πτερύγων που διαθέτει το κιτ. Είναι εμφανής η διαύγεια των κομματιών, ενώ διακρίνεται επίσης ο προστατευτικός κλωβός των διαφανών μερών.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 9
ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ A v ib iv io c ΠαπαΟάκοο
Zipaiicdinc του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη( 1 7 o c a i u i v a c )
Στρατιώτης φρουρός της σημαίας τάγματος (σύγχρονη αναπαράσταση). Φέρει κράνος τύπου morion, λογχοδρέπανο, θώρακα και επιμήρια. Οι αξιωματικοί έφεραν επιπλέον μεταξωτή, φαρδιά ζώνη, η οποία αποτελούσε διακριτικό του αξιώματος τους. Οι λοχίες έφεραν αντίστοιχη ζώνη στη μέση, αλλά από κατώτερης ποιότητας υλικό.
Οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη είχαν οργανώσει άριστα τις μικρές στρατιωτικές τους μονάδες. Ο πυρήνας του στρατού τους ήταν οι αδελφοί ιππότες, οι οποίοι, μέχρι και τα τέλη σχεδόν του 17ου αιώνα, έφεραν σχετικά 6αριά θωράκιση, αλλά αν και επίλεκτοι, ήταν λίγοι. Ετσι, αρχικά το Τάγμα κατέφυγε στη στρατολόγηση κυρίως μισθοφόρων.
Από τον 17ο αιώνα και ύστερα, ωστόσο, συγκροτήθηκαν κανονικά συντάγματα πεζικού, τα οποία παρέμειναν ενεργά μέχρι την κατάκτηση της Μάλτας από τον Ναπολέοντα, το 1798. Τα εν λόγω συντάγματα, την περίοδο του Κρητικού Πολέμου (1645-1669) ήταν οργανωμένα δάσει των ευρωπαϊκών προτύπων, διαθέτοντας τμήματα μουσκετοφόρων, σαρισσοφόρων και λογχοδρεπανηφόρων (αλαβαρδιέρων) πεζών. Αν και στους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς στρατούς η θωράκιση, με το πέρασμα των αιώνων και την κυριαρχία των πυροβόλων όπλων,
Το Τάγμα ίω ν Ιπποιών ίου Αγίου Ιωάννη, μετά ιην εγκατάοιαοη ίου οιη ΜάΠια και ιην οπόκρουοη me τουρκικής εισβολής ιο 1565 οιο νησί, ουνέχιοε να μάχειαι οε όϋη ιη Μεσόγειο καιά ιω ν εχθρώ ν της πίστης. Πέραν ίω ν ιπποτών καθ’ αυτών, το Τάγμα δ ιέθετε τις δ ικές του στρατιωτικές δυνάμεις, οργανωμένες σύμφωνα με τα δόγματα της εποχής.
είχε, εν πολλοίς, ελαφρύνει ή και εγκαταλειφθεί, στον στρατό του Τάγματος, ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει τους Οθωμανούς και τους πειρατές της Μπαρμπαριάς συμμάχους τους, η θωράκιση αποτελούσε παράγοντα καθοριστικής σημασίας για την επιβίωση του πολεμιστή στην εκ του συστάδην μάχη.
Τα συντάγματα πεζικού του Τάγματος αρχικά ήταν οργανωμένα σε 10-12 λόχους. Δεν υπήρχε κλιμάκιο διοίκησης τάγματος, το οποίο όμως καθιερώθηκε αργότερα. Κάθε λόχος, διοικείτο από έναν λοχαγό, υπό τις εντολές του οποίου υπήρχαν δύο υπολοχαγοί και μερικοί λοχίες. Οι άνδρες ήταν οπλισμένοι κατά τα 2/3 με μουσκέτα, με σύστημα πυροδότησης με φυτίλι και κατά το 1/3 με σάρισσες, ενώ οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί ήταν οπλισμένοι με λογχοδρέπανα ή αντίστοιχα όπλα.
Οι μουσκετοφόροι δεν έφεραν θωράκιση, καθώς αυτή θα τους εμπόδιζε στην εκτέλεση βολής. Στην καλύτερη περίπτωση, έφεραν ένα παχύ γιλέκο από δέρμα βοοειδών, το οποίο παρείχε στοιχειώδη προστασία από νυκτικά πλήγματα. Οι σαρισσοφόροι, οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έφεραν πλήρη θωράκιση, τη λεγάμενη τριών τετάρτων, η οποία κάλυπτε τον κορμό και τους μηρούς του πολεμιστή. Εφεραν επίσης σιδηρό κράνος, συνήθως τύπου Morion. Οι μουσκετοφόροι δεν έφεραν κράνος, αλλά απλό καπέλο.
Κύριος οπλισμός των μουσκετοφόρων ήταν φυσικά το μουσκέτο, ένα αρκετά βαρύ -περί
τα έξι κιλά- όπλο, το οποίο όμως δεν χρειαζόταν, όπως τα παλαιότερα υποδείγματα, στήριγμα κατά τη βολή. Το μουσκέτο έβαλλε βολίδα μεγάλου διαμετρήματος, το οποίο ποίκιλε, αλλά συνήθως ήταν περίπου 18 χλστ. Ανοιγαν πυρ σε αποστάσεις κάτω των 200 μέτρων και έβαλλαν ομοβροντίες κατά ζυγό, ή αργότερα ανά δύο ή τρεις ζυγούς μαζί. Σε αποστάσεις μικρότερες των 100 μέτρων, οι ομοβροντίες αυτές ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Επίσης έφεραν σπαθί για την εκ του συστάδην μάχη. Εναντι αντίπαλου ιππικού και δει του οθωμανικού, το οποίο διακρινόταν για την ταχύτητά του, οι μουσκετοφόροι στηρίζονταν για την επιβίωσή τους στους σαρισσοφόρους συναδέλφους τους. Σε περίπτωση ανάγκης, οι σαρισσοφόροι σχημάτιζαν τετράγωνο, με τις σάρισσες προτεταμένες, εντός του οποίου κατέφευγαν οι μουσκετοφόροι.
Οι σαρισσοφόροι αποτελούσαν το 1/3 του λόχου, αρχικά, ή του τάγματος αργότερα. Σταδιακά όμως, καθώς έγινε αντιληπτό ότι η ισχύς πυρός έκρινε το αποτέλεσμα των συγκρούσεων, μέρος των σαρισσοφόρων εξοπλίστηκε και με μουσκέτα, με αποτέλεσμα η αναλογία σαρισσοφόρων- μουσκετοφόρων να φθάσει το 1:4, στα τέλη της υπό εξέταση περιόδου. Οι σαρισσοφόροι ήταν οπλισμένοι με σάρισσα, μήκους περίπου 5 μέτρων, και σπαθί, ενώ στα τέλη της περιόδου η θωράκισή τους ελάφρυνε, αφού έφεραν πλέον μόνο θώρακα που κάλυπτε τον κορμό τους και κράνος.
Οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί συνέχισαν να
φέρουν την ίδια περίπου θωράκιση από την αρχή έως το τέλος της εν λόγω περιόδου. Ολοι έφεραν λογχοδρέπανο ή αντίστοιχο όπλο (spontoon για τους αξιωματικούς από το 1660 και έπειτα), το οποίο, παρότι χρησιμοποιείτο στο πεδίο της μάχης, κυρίως αποτελούσε διακριτικό του βαθμού και του κύρους του φέροντος. Οι λοχίες, οι οποίοι κατά τη μάχη τάσσονταν πίσω από τη γραμμή πυρός του λόχου ή του τάγματος, το χρησιμοποιούσαν για να στοιχίζουν τις γραμμές των ανδρών και για να απειλούν όσους επιχειρούσαν να εγκαταλείψουν τις γραμμές εν ώρα μάχης.
Επίσης, κάθε τάγμα -από τα τέλη της δεκαετίας του 1650 οπότε άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους- έφερε δική του σημαία, την οποία φρουρούσε ένα ειδικό απόσπασμα ανδρών οπλισμένων με λογχοδρέπανα. Η πτώση της σημαίας στα χέρια του εχθρού αποτελούσε τη μέγιστη ατίμωση, και οι φρουροί της σημαίας όφειλαν να την προστατεύσουν μέχρι θανάτου.
Η αριθμητική δύναμη των λόχων έφθανε, θεωρητικά, τους 200 άνδρες. Στην πραγματικότητα, τα συντάγματα παρέτασσαν περί τους 1.200 άνδρες συνολικά, οργανωμένους σε δύο τάγματα των 5-6 λόχων έκαστο. Στα τέλη της περιόδου άρχισαν να εντάσσονται στα τάγματα και λόχοι γρεναδιέρων, οι οποίοι ειδικεύονταν στη ρίψη χειροβομβίδων, ενός όπλου που ούτως ή άλλως οι πεζοί του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη, χρησιμοποιούσαν ήδη έναν και πλέον αιώνα.
1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ f id v v n c B a p o o u n c
ΤΙ ΗΤΑΝ Ο ΣΚΑΝΤΖΟΧΟΙΡΟΣ;
Κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ το Βρετανικό Ναυτικό ανέπτυξε μια σειρά ανθυποβρυχιακών όπλων που τοποθετήθηκαν σε πλοία επιφανείας για την αντιμετώπιση της απειλής των γερμανικών υποβρυχίων. Το βασικό ανθυποβρυχιακό όπλο ήταν η βόμβα βυθού, που εκρήγνυτο σε προκαθορισμένο βάθος. Μεταφέροντας μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών, μπορούσε να προκαλέσει σημαντικές καταστροφές σε ένα υποβρύχιο, ακόμα και όταν
εκρήγνυτο σε απόσταση 9-10 m από αυτό. Η χρήση της, όμως, παρουσίαζε μια σειρά μειονεκτημάτων, και έτσι το Βρετανικό Ναυτικό ενέταξε σε υπηρεσία το 1942 το σύστημα «Hedgehog» (Σκαντζόχοιρος).
Το σύστημα αποτελείτο από 24 εκτοξευτές βομβών που σκόπευαν σε μια κυκλική ή ελλειπτική περιοχή, σε απόσταση έως 180-230 μέτρα από το πλοίο-φορέα. Η ονομασία του δόθηκε εξαιτίας του σχήματος των άδειων εκτοξευτών, που θύμιζαν έντονα τα αγκάθια ενός σκαντζόχοιρου. Οι βόμβες εκρήγνυντο μόνο όταν έρχονταν σε επαφή με τον στόχο.
Κάθε βόμβα των 7 in είχε βάρος 29 kg, σχεδόν το μισό από το οποίο ήταν η μεταφερόμενη ποσότητα εκρηκτικών. Ενα πλήγμα από δύο τέτοιες βόμβες ήταν συνήθως αρκετό για την καταστροφή του στόχου, και η χρήση της ήταν απλή, καθώς δεν απαιτείτο να είναι γνωστό το βάθος του υποβρυχίου. Υπήρχαν διάφορες εκδόσεις που διέφεραν ανάλογα με την καλυπτόμενη περιοχή: μια έκδοση κάλυπτε μια ελλειπτική περιοχή διαστάσεων 43x37 m σε απόσταση 180 m, ενώ μια δεύτερη κάλυπτε μια
κυκλική περιοχή διαμέτρου 61 m σε απόσταση 170 m από το πλοίο. Το Αμερικανικό Ναυτικό ανέπτυξε το «Mousetrap», μια ειδική έκδοση του «Hedgehog» στην οποία τα βλήματα εκτοξεύονταν με τη βοήθεια ρουκετών, χωρίς να υποβάλλουν σε σημαντική δομική καταπόνηση το πλοίο, όπως συνέβαινε με το βρετανικό σύστημα. Το Σοβιετικό Ναυτικό ανέπτυξε μεταπολεμικά μια παραλλαγή του συστήματος «Hedgehog» με εμβέλεια 600 m.
Σ ΗΤΑΝ 0 Ι0Ε-1;
Το 1949 η Σοβιετική Ενωση εισήλθε στην εποχή των πυρηνικών όπλων με την πυροδότηση της πρώτης ατομικής βόμβας. Στις 29 Αυγούστου 1949 πραγματοποιήθηκε η δοκιμή της βόμβας πλουτωνίου RDS-1 στο Σεμιπαλατίνσκ, στις στέπες του βορειοανατολικού Καζακστάν. Μέχρι το κλείσιμο των εγκαταστάσεων το 1989, η Σοβιετική Ενωση πραγματοποίησε 456 πυρηνικές δοκιμές που προκάλεσαν τεράστια προβλήματα υγείας στον πληθυσμό. Η βόμβα RDS-1 μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί αντίγραφο της Fat Man που ερίφθη στο Ναγκασάκι στις 9 Αυγούστου 1945. Μέχρι το 1948 είχαν κατασκευαστεί ένας αντιδραστήρας παραγωγής ουρανίου και εγκαταστάσεις κοντά στο Χελιαμπίνσκ που αξιοποιήθηκαν από το πρόγραμμα.
Το σοβιετικό πρόγραμμα ανάπτυξης της ατομικής βόμβας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1940 και επιταχύνθηκε σημαντικά μετά τις δύο αμερικανικές προσβολές των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι το 1945. Σημαντικός αρωγός του σοβιετικού προγράμματος ανάπτυξης της ατομικής βόμβας ήταν η συλλογή πληροφοριών από το αμερικανικό πρόγραμμα «Manhattan» αλλά και η συνεισφορά Γερμανών επιστημόνων που είχαν εργαστεί σε αντίστοιχα προγράμματα στη Γερμανία. Ανάμεσα στους επιστήμονες που συνεργάστηκαν με τις σοβιετικές υπηρεσίες πληροφοριών ήταν ο Εμίλ Γιούλιους Κλάους Φούχς (29 Δεκεμβρίου 1911 - 28 Ιανουαρίου 1988), Γερμανός φυσικός και μέλος του κομμουνιστικού κόμματος, ο οποίος απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα και εργάστηκε με τη βρετανική αντιπροσωπεία στις εγκαταστάσεις του Λος Αλαμος.
Επικεφαλής του σοβιετικού προγράμματος υπήρξε ο πυρηνικός φυσικός Ιγκόρ Βασίλιεβιτς Κουρτσάτοφ (12 Ιανουαρίου 1903-7 Φεβρουάριου 1960). Αρχικά το πρόγραμμα είχε χαμηλή
Φωτογραφία από τη δοκιμή της βόμβας RDS-1.
Αντίγραφο της RDS-1. Είναι εμφανής η ομοιότητά της με την αμερικανική βόμβα Fat Man.
προτεραιότητα, αλλά όταν ο Στάλιν διέταξε την ολοκλήρωση της ανάπτυξης της βόμβας μέχρι το 1948, την επίβλεψή του ανέλαβε ο διαβόητος και ανελέητος Λαβρέντι Μπέρια, επικεφαλής της υπηρεσίας ασφαλείας NKVD. Το πρόγραμμα επιταχύνθηκε δραστικά και, σύμφωνα με την πλειοψηφία των ιστορικών πηγών, βασική παράμετρος της επιτυχίας του ήταν το δίκτυο κατασκοπείας και οι πολύτιμες πληροφορίες που αυτό παρείχε.
Η δοκιμή της RDS-1 ονομάστηκε από την αμερικανική πλευρά ως «Joe-1», από το μικρό όνομα του Σοβιετικού ηγέτη Τζόζεφ Στάλιν. Η ισχύς της έκρηξης ήταν 22.000 τόννοι ΤΝΤ, περίπου 50% μεγαλύτερη από τις εκτιμήσεις των σχεδιαστών της. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τρούμαν στις 23 Σεπτεμβρίου 1949 ενημέρωσε την παγκόσμια κοινή γνώμη σχετικά με τη σοβιετική πυρηνική δοκιμή και έτσι ξεκίνησε επίσημα ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις.
1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
AkepooucΕνα ιοιορικό οχυρό m e Nopßnvioc
Δημήιρηΐ I . MneHezoc ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ
Το κάστρο A k s p o o u c βρίσκεται σιο Οσλο, πρωτεύουσα mc Nopßnvioc. Σιο παρεΠθόν υπήρξε ένα από ια σημαντικότερα οχυρά me xciipac και στέγασε τη βασιλική ΑυΠή. Εκτός από οχυρό και ανάκτορο, αϋιοποιιίθηκε και για ποικίλες άΠτΙες χρήσεις και υπέστη ποΑΠές τροποποιήσεις, ενώ αποτεΠεί πλέον σημαντικό σύμβολο me νορβηγικής ιστορίας.
Το κάστρο Ακερσους (Akershus) κατασκευάστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα, ύστερα από την αδυναμία του οχυρού το οποίο υπήρχε παλαιότερα στη θέση του να αποτρέψει μια δύναμη στασιαστών που επιτέθηκε στο Οσλο το 1287. Οταν η εξέγερση τερματίστηκε, ήταν πλέον φανερή η ανάγκη για τη δημιουργία ενός νέου οχυρού. Οι εργασίες κατασκευής του εκτιμάται ότι άρχισαν περί την τελευταία δεκαετία του 13ου αιώνα. Το 1308 τα έργα πρέπει να είχαν ολοκληρωθεί, επειδή το κάστρο δέχθηκε επίθεση από τους Σουηδούς - η φρουρά κατόρθωσε να τους αντισταθεί και τελικά οι πολιορκητές αποχώρησαν.
Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα τα έργα βελτίωσης του κάστρου συνεχίστηκαν. Την ίδια περίοδο, η Νορβηγία αποτέλεσε μήλο της έριδος μεταξύ των βασιλείων της Δανίας και της Σουηδίας. Ετσι, το κάστρο του Ακερσους αποτέλεσε στόχο των δύο αντιπάλων αλλά και διαφόρων τοπικών Νορβηγών ηγετών, οι οποίοι προσπάθησαν χωρίς επιτυχία να αποκαταστήσουν την αυτονομία της χώρας τους. Στα μέσα του 15ου αιώνα, το κάστρο πολιορκήθηκε χωρίς επιτυχία από τους Σουηδούς. Το 1502. ενώ η Νορβηγία είχε ενταχθεί στο Βασίλειο της Δανίας, το Ακερσους καταλήφθηκε από εξεγερμένους Νορβηγούς. Ο βασιλιάς της Δανίας έστειλε εναντίον των επαναστατών μισθοφόρους από τη Σκωτία, οι οποίοι πολιόρκησαν το Ακερσους, αρχικά χωρίς επιτυχία. Λίγο αργότερα, όμως. κατόρθωσαν να δολοφονήσουν τον αρχηγό της εξέγερσης κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων, αναγκάζοντας έτσι τους υπερασπιστές του κάστρου να παραδοθούν.
Δύο δεκαετίες αργότερα, το 1523, το κάστρο πολιορκήθηκε και πάλι ανεπιτυχώς από τους Σουηδούς, ενώ το 1527 υπέστη σημαντικές ζημιές εξαιτίας μιας καταιγίδας. Το 1531, ενώ δεν είχαν ακόμα αποκατασταθεί οι καταστροφές, το Ακερσους αντιμετώπισε νέα πολιορκία, αυτή τη φορά από έναν διεκδικητή του βασιλικού θρόνου της Δανίας. Αν και η φρουρά του κάστρου είχε περιοριστεί σε μόλις 30 στρατιώτες, η πολιορκία απέτυχε, επειδή οι επιτιθέμενοι, αγνοώντας τον μικρό αριθμό των υπερασπιστών, δεν επιχείρησαν έφοδο.
Στα χρόνια που ακολούθησαν πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένα έργα αποκατάστασης και βελτίωσης των οχυρώσεων, μέρος από το
οικοδομικό υλικό των οποίων προερχόταν από ένα γειτονικό μοναστήρι, το οποίο έκλεισε λόγω της επικράτησης του Προτεσταντισμού στη Νορβηγία. Το ανακατασκευασμένο κάστρο απέκρουσε δύο επιθέσεις των
Τμήμα των μεσαιωνικών οχυρώσεων, το οποίο σώζεται ως τη σύγχρονη εποχή.
Σουηδών, το 1534 και το 1567. Στα τέλη του 16ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν νέα έργα επί των οχυρώσεων, ώστε να εκσυγχρονιστούν ακολουθώντας την εξέλιξη των πυροβόλων της εποχής. Για την ολοκλήρωση του έργου αυτού, ο πληθυσμός των γύρω επαρχιών υποχρεώθηκε να καταβάλει υψηλούς φόρους αλλά και προσωπική εργασία. Εκτός από την οχύρωση, μεταβλήθηκε και η όψη του κάστρου, σύμφωνα με τα αισθητικά πρότυπα της Αναγέννησης.
Το 1624 η παλαιά πόλη του Οσλο καταστράφηκε από πυρκαγιά και αποφασίστηκε η δημιουργία μιας νέας, πιο κοντά στο Ακερσους. Ετσι, η θέση του κάστρου επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη χωροταξική οργάνωση της νορβηγικής πρωτεύουσας. Παράλληλα, το κάστρο αποτέλεσε έδρα του τοπικού συμβουλίου της Νορβηγίας, αλλά και χώρο εκδηλώσεων της μοναρχίας έως το 1660, οπότε ο βασιλιάς της Δανίας αποφάσισε να καταργήσει την αυτονομία της Νορβηγίας και υποβίβασε την περιοχή σε απλή επαρχία. Ετσι, το Ακερσους έχασε τον συμβολικό του χαρακτήρα ως κέντρο εξουσίας και παρέμεινε σε χρήση ως στρατώνας και φυλακή. Παράλληλα, η έκτασή του αυξήθηκε κατά τον 18ο αιώνα, ώστε να δημιουργηθούν μεγαλύτεροι περιφερειακοί προμαχώνες.
Σταδιακά, ωστόσο, η στρατιωτική χρήση του Ακερσους περιορίστηκε, και κατά τον 19ο αιώνα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια άρχισαν να κατασκευάζονται στους εξωτερικούς προμαχώνες του. Σύντομα οι αρχές της πόλης του Οσλο αντιλήφθηκαν τη σημασία του κάστρου ως ιστορικού μνημείου και από τις αρχές του 19ου αιώνα άρχισαν εργασίες αποκατάστασης των οχυρώσεων.
Κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο η νορβηγική κυβέρνηση, η οποία συνεργάστηκε με τις γερμανικές αρχές κατοχής, χρησιμοποίησε το Ακερσους ως σύμβολο του νορβηγικού έθνους και στο εσωτερικό του διεξήχθησαν πολλές τελετές, ενώ ο Γερμανικός Στρατός φυλάκισε και εκτέλεσε εκεί μέλη της νορβηγικής Αντίστασης. Για τον λόγο αυτόν, στη σύγχρονη εποχή, στο εσωτερικό του Ακερσους, εκτός από τα γραφεία των υπουργείων Αμυνας και Περιβάλλοντος και το Πολεμικό Μουσείο της Νορβηγίας, στεγάζεται επίσης ένα μουσείο αφιερωμένο στη νορβηγική Αντίσταση κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής.Η περιφρούρηση του κάστρου γίνεται από τη βασιλική φρουρά της χώρας, σε ανάμνηση της εποχής που αυτό αποτελούσε έδρα των Νορβηγών βασιλέων.
Γενική άποψη του κάστρου.
Η εσωτερική αυλή,
Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 1 1 1 3
ΒΙΒΛΙΑ Ε ιρή νη ΠανέΠη
Hester Donaldson lenkinsΟ ΕΛΛΗΝΑΣ ΒΕΖΙΡΗΣΕργα και ημέρεε ίου Ιμπραήμ πασάEkOoosic Αιώρα Αθήνα 2012, lEü ifisc 178
Στο απόγειο της δόξας της, τον 16ο αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία διεκδίκησε επάξια τον τίτλο του πρωταγωνιστή της ευρωπαϊκής πολιτικής, στρατιωτικής και διπλωματικής σκηνής. Με τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή να κρατά τα ηνία του οθωμανικού άρματος, η αυτοκρατορία γνώρισε μεγαλειώδεις στιγμές, φθάνοντας μέχρι τα τείχη της Βιέννης. Δεν είναι λίγα όσα έχουν γραφτεί για τον Σουλεϊμάν, και όχι άδικα. Πολλές φορές, ωστόσο, πίσω από έναν μεγάλο ηγέτη κρύβεται κάποιος άλλος, ο οποίος κινεί τα νήματα και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις, παραμένοντας διακριτικά στη σκιά του «πρώτου».
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τον ρόλο αυτόν κατείχε ο ελληνικής καταγωγής Ιμπραήμ πασάς, τη συναρπαστική ζωή του οποίου περιγράφει στο βιβλίο της η πολυγραφότατη Αμερικανίδα ιστορικός Εστερ Ντόναλντσον Τζένκινς, ειδική στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με μοναδική αμεροληψία και διορατικότητα -αν αναλογιστεί κανείς ότι το παρόν έργο γράφτηκε το 1911, επί εποχής των Νεοτούρκων, γεγονός που καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολη την ιστορική έρευνα και καταγραφή-, η συγγραφέας συνθέτει το εντυπωσιακό ψηφιδωτό της ζωής του Ιμπραήμ
πασά ύστερα από ενδελεχή μελέτη, μιας ζωής που θυμίζει μάλλον παραμύθι παρά ιστορική πραγματικότητα.
Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της οθωμανικής κοινωνίας, με αφήγηση που χαρακτηρίζεται από μοναδική γλαφυρότητα και ζωντάνια, η Τζένκινς δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να παρακολουθήσει τη λαμπρή σταδιοδρομία του Ιμπραήμ πασά, που διακόπηκε στο απόγειό της με τη μυστηριώδη του δολοφονία και εξαφάνιση, ενώ ταυτόχρονα του αποκαλύπτει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις δολοπλοκίες και το διπλωματικό παρασκήνιο, τα ήθη και τα έθιμα της εποχής και τις ιδιαιτερότητες του οθωμανικού κράτους.
Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Αιώρα, Μαυρομιχάλη 11, 10679, Αθήνα, τηλ.: 2103839000, www.aiora.gr
Γεώργιος ΣκαΠτοογιάννηο. Baoineioc AvooiaoonouflocΕΠΙΔΟΘΗΤΟ ΧΕΡΣΙΝ ΑΥΤΟΥΓΕΣ/ΔΙΣ-Αιεύθυνση ΦιΑοιεχνιορού ΕΑΤΑ Αθήνα 2012, ΣεΠΙδεε 180
Αντικρίζοντας τον πολυτελέστατο και καλαίσθητο αυτόν τόμο,δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι φέρει τη σφραγίδα του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Ωστόσο, η εντυπωσιακή του εμφάνιση, που τον καθιστά ένα κόσμημα για κάθε ιστορική βιβλιοθήκη, σε καμία περίπτωση δεν του στερεί την εγκυρότητα και την πληρότητα που χαρακτηρίζουν τις εκδόσεις του ΓΕΣ/ΔΙΣ.
Το ογκώδες επετειακό λεύκωμα είναι αφιερωμένο στους Βαλκανικούς Πολέμους και εκδόθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξή τους. Αξιοποιώντας άριστα το αρχειακό υλικό της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, και φέροντας τη σφραγίδα της Διεύθυνσης Φιλοτεχνισμού των Ελληνικών Ταχυδρομείων, το έργο φιλοδοξεί -και καταφέρνει- να μεταφέρει τον αναγνώστη στην εποχή των ένδοξων αγώνων του Εθνους μέσα από μια σειρά κάθε είδους εγγράφων. Τηλεγραφήματα, εκθέσεις, διαταγές επιχειρήσεων,
m & /
’ <ι'
"Επιδοβήτω xbqov* afaöö
•χειρόγραφες επιστολές και σημειώματα -υλικό που δημοσιεύεται για πρώτη φορά και αποτελεί ένα ελάχιστο δείγμα του αρχειακού πλούτου της ΔΙΣ- διαφυλάσσουν την ιστορική μνήμη και αναβιώνουν μια εποχή που σημάδεψε την ιστορία και την πορεία της χώρας μας.
Η εικονογράφηση μόνο ως εξαιρετική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, χωρίς όμως να αποτελεί το μόνο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του λευκώματος. Η αφήγηση, η οποία αξίζει να σημειωθεί ότι παρατίθεται όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στην αγγλική γλώσσα, συνιστά μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών και καλύπτει τις σημαντικότερες πτυχές των Βαλκανικών πολέμων από την έναρξη μέχρι τη λήξη τους. Η κεντρική διάθεση του λευκώματος γίνεται από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία.
ΑιεύΘυνοη Αρχαιοιηιων και Ιαιορικών ΜνημείωνΖΗΜΙΑΙ ΤΠΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝΕκ ιου πολέμου και ίω ν οιραιών KaioxncΕπιτροπή AnoKamoiaonc ESviKiic Περιουσία? Αθήνα 2012. IsA ifiec 162
Πιο επίκαιρη από ποτέ, η παρούσα έκθεση της Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων αποτελεί ακριβή φωτογραφική ανατύπωση της έκδοσης του 1946 και, παρότι την εποχή που δημοσιεύθηκε δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί η καταγραφή των ζημιών, αυτός ο πρώιμος κατάλογος είναι αρκετός ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει μια πρώτη εικόνα σχετικά με το μέγεθος της καταστροφής που υπέστη η πολιτιστική μας κληρονομιά από τα κατοχικά
στρατεύματα.Το υλικό του βιβλίου είναι
οργανωμένο σε επτά κύριες ενότητες (κλοπές, αυθαίρετες ανασκαφές, καταστροφές, ζημιές από πολεμικές επιχειρήσεις, προστασία σε αρχαιολογικούς χώρους, αυθαιρεσίες και βαναυσότητες), ενώ κάθε ενότητα περιλαμβάνει υποκεφάλαια για τις ζημιές που προκάλεσε κάθε στρατός κατοχής -γερμανικός, ιταλικός, βουλγαρικός- ξεχωριστά, και μάλιστα ανά γεωγραφική περιοχή. Στην έκθεση αποκαλύπτονται επίσης οι μέθοδοι με τις οποίες έδρασαν οι κατακτητές, αποδεικνύοντας την απόλυτη έλλειψη σεβασμού που επέδειξαν στην ιστορία και στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας.
Ενδεικτικό του θράσους με το οποίο πραγματοποιήθηκαν όλες αυτές οι αυθαιρεσίες είναι το περιστατικό που περιγράφει ο τότε υπουργός Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας Α. Παπαδήμος, ο οποίος προλογίζει την έκθεση: Το1942, οι κατοχικές αρχές διέταξαν Γερμανούς αρχαιολόγους να πραγματοποιήσουν ανασκαφές σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, χωρίς, φυσικά, να έχουν λάβει άδεια από το ελληνικό υπουργείο. Η επιστολή διαμαρτυρίας που απεστάλη στις αρχές κατοχής επιστράφηκε, «δια να μη λάβωμεν τραχείαν απάντησιν, δι’ ην θα ελυπούμεθα πολύ», όπως ανέφερε σχετικά ο Ελληνας υπουργός.
Η διάθεση του βιβλίου γίνεται από την Επιτροπή Αποκατάστασης Εθνικής Περιουσίας, e-mail: [email protected], και από το βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Ελεύθερη Σκέψις, Ιπποκράτους 112, Αθήνα, τηλ.: 2103614736.
HESTER DONALDSON JENKINS
Ο έΑΑπναε βεζίρπβΈργο κοι npcpss too Ιμπραήμ ηοοά
npöfloyo*; ΓΙΑΝΝΗΣ ΪΑΝ Θ ΟΥΛΗ Ι
„ I
1 1 4 1 Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ο Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α