γεωγραφική θέση που καταλαμβάνει

η πόλη της Ρόδου στο βορειοανατο-Η λικό άκρο του νησιού από τη δημιουργία της το

408 π.Χ. και οι φυσικές δυνατότητες του τοπί­

ου, με την ομαλή πλαγιά του λόφου του Αγίου

Στεφάνου (Μόντε Σμιθ), υπήρξαν καθοριστι­

κές για την εδραίωση της ως πρωτεύουσα του

νησιού και σημαντικό εμπορικό λιμάνι πάνω

στο ναυτικό "σταυροδρόμι" της Μεσογείου. Το

ήπιο κλίμα του νησιού, και ιδιαίτερα το δροσε­

ρό μικροκλίμα της πόλης κατά τους θερινούς

μήνες, χαρίζει μια ευχάριστη διαμονή και ε υ ­

νοεί την τουριστική ανάπτυξη. Στη δομή του

σύγχρονου πολεοδομικού ιστού είναι ακόμη

φανερά τα ίχνη του δυναμικού σχεδιασμού του

ιπποδάμειου ρυμοτομικού συστήματος της αρ­

χαίας πόλης με δρόμους, μνημεία, κατοικίες,

εργαστήρια και υπόγεια δίκτυα (εικ. 1). Η α­

κρόπολη του Μόντε Σμιθ και τμήματα της αρ­

χαίας οχύρωσης δίνουν μια εικόνα της αμυντι­

κής της οργάνωσης, ενώ τα πέντε αρχαία λι­

μάνια επιβεβαιώνουν τη σημασία της μεγάλης

ελληνιστικής πολιτείας.

Οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Ρόδου

μαρτυρούν τη διατήρηση της ακμής της μέχρι

τον 6ο αι. μ.Χ., με ιδιαίτερα αξιόλογο δείγμα τη "Μεγάλη Πα­

λαιοχριστιανική Βασιλική". Τα τμήματα της ισχυρής οχύρωσης

του βυζαντινού κάστρου, τα οποία σώζονται ενταγμένα στα τεί­

χη του Κολλάκιου και στο παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου και

της βυζαντινής πόλης, που εκτείνεται προς τα νότια, είναι από

τα σημαντικότερα στο χώρο του Αιγαίου μεταξύ του 7ου και

13ου αι. Παρουσιάζεται έτσι και στη Ρόδο η τριμερής αμυντική

οργάνωση των βυζαντινών πόλεων, η ακρόπολη (στη θέση του

Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου, το κάστρο (ή το ιπποτικό

Κολλάκιο) και η πόλη (ή Μπούργκο της ιπποτοκρατίας).

Το μοναστηριακό συγκρότημα (couvent) του νοσοκομειακού και στρατιωτικού τάγματος των

Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη των

Ιεροσολύμων εγκαταστάθηκε

στο βυζαντινό κάστρο, το Κολ­

λάκιο, και στο πλέον οχυρωμέ­

νο τμήμα του, το παλάτι του

Μεγάλου Μαγίστρου (1310­

1522). Στο οχυρωμένο Μπούρ­

γκο, όπως διαμορφώθηκε μετά

από συνεχείς επεκτάσεις της

βυζαντινής πόλης κατά τον 14ο

και 15ο αι., βρίσκονταν οι κα­

τοικίες των αστών, οι εκκλησί­

ες (ορθόδοξες και καθολικές)

και οι συναγωγές. Η περιοχή έ­

ξω από το νότιο τείχος του

Κολλάκιου, εκτός από αμυντική

ζώνη, οργανώθηκε και ως χώ­

ρος κεντρικών λειτουργιών της

Η Πολεοδομία της Ρόδου τον 20ο αιώνα

πόλης και της υπαίθριας αγοράς, με μερικά δημόσια κτίρια και

αποθήκες. Η χάραξη των μεσαιωνικών οχυρώσεων αξιοποίησε

τους αρχαίους οδικούς άξονες? οι πύλες βρίσκονται κατά μή­

κος των κύριων προσβάσεων από την ύπαιθρο στο κέντρο της

πόλης και πάνω σε αρχαία σταυροδρόμια.

Μετά το 1523 οι ορθόδοξοι κάτοικοι εκδιώχθηκαν από τη με­

σαιωνική οχυρωμένη πόλη και ίδρυσαν ν έ ε ς συνοικίες, τα "μα-

ράσια" σε άμεση σύνδεση με τις κύριες πύλες της μεσαιωνι­

κής πόλης και το εμπορικό λιμάνι της, ενώ στην τειχισμένη πό­

λη διέμεναν πλέον Τούρκοι και Εβραίοι. 0 ελεύθερος χώρος

της μεσαιωνικής αγοράς διαμορφώθηκε σε ανατολίτικο παζά­

ρι, κέντρο της εμπορικής και κοινωνικής ζωής της πόλης, γι '

αυτό έμεινε γνωστή ως "παλιά αγορά". Τα κτίσματα προσαρμό­

στηκαν στον ανατολίτικο τρόπο ζωής, ενώ όλες οι εκκλησίες

μετατράπηκαν σε τζαμιά. Μερικά νέα τζαμιά, δημόσια κτίρια

και αρχοντικά, κτίστηκαν αυτή την περίοδο. Άνθιση παρουσιά­

ζεται την περίοδο του 18ου και 19ου αι. στην αρχιτεκτονική, με

χαρακτηριστικά λαϊκά "μαρασιώτικα" σπίτια, με την αναβίωση

των ροδίτικων ιπποτικών εκκλησιών, που πρωτοεμφανίζονται

στα μαράσια της Ρόδου, με αρχοντικά ανάλογα αυτών των βαλ­

κανικών χωρών και νεοκλασικά κτίρια.

Η πόλη της Ρόδου γνώρισε μια ιδιαίτερη ανάπτυξη στην περί­

οδο της Ιταλοκρατίας (1912-1947) (εικ. 2). Οι μ ε λ έ τ ε ς και τα

έργα υποδομής που έκανε η Ιταλική Διοίκηση από το 1920 πε­

ρίπου, όταν σταθεροποιήθηκε η κατοχή της στα Δωδεκάνησα,

βασίστηκαν στην αποικιοκρατική της πολιτική. Η πολιτική του

"λίθου", με την κατασκευή καλαίσθητων κτιρίων και συνόλων

στη Ρόδο και στα Δωδεκάνησα για προπαγανδιστικούς προφα­

νώς λόγους, πρόσφερε ένα δομημένο περιβάλλον υψηλής

ποιότητας. Οι πρώτες παρεμβάσεις (1912-1928) στην πόλη

ξεκίνησαν με τη διαμόρφωση του παραλιακού άξονα (το foro

italico) στο Μανδράκι, με την κατασκευή εμπορικών και διοικη­

τικών κτιρίων, καθώς και την ανακατασκευή της εκκλησίας του

Αγίου Ιωάννη, που βρισκόταν στη μεσαιωνική πόλη. Τα διοικη­

τικά κτίρια πλαισίωναν κτίρια στρατώνων, εκπαιδευτικά, κοινω­

φελή και ξενοδοχεία, που βρίσκονταν διεσπαρμένα σε όλη την

πόλη. Μια ομάδα ιταλών αρχιτεκτόνων κατασκεύασε ένα μεγά­

λο αριθμό οικοδομημάτων εκλεκτικής και φασιστικής αρχιτε­

κτονικής. Ο εκλεκτισμός της Ρόδου έ χ ε ι δεχτεί επιδράσεις α­

πό την ιπποτική και τη μουσουλμανική αρχιτεκτονική με αξιό­

λογα δείγματα. Το εμπορικό λιμάνι υπέστη επεμβάσεις επέ­

κτασης στην περιοχή του μόλου των Μύλων, ενώ τα νεκροτα­

φεία γύρω από την παλιά πόλη μετατράπηκαν σε πάρκα και κή­

πους. Παρεμβάσεις έγιναν στη μεσαιωνική πόλη, όπως η δια­

μόρφωση της πλατείας Ιπποκράτους μετά την πυρκαγιά του

1920 και η διάνοιξη της πύλης της Ακαντιάς, της νέας πύλης

της Ελευθερίας, παράλληλα με την απόφραξη της πύλης του

Ταρσανά και τη διαμόρφωση της βορειοανατολικής περιοχής.

Στους χώρους αυτούς εντάχθηκαν νέα κτίρια, ενώ παράλληλα

επισκευάστηκαν αρκετά παλιά.

0 διοικητής της Ρόδου Mario Lago το 1925 ε ξ έ δ ω σ ε το πρώ­

το διάταγμα του οικοδομικού κανονισμού (Regolamento edilizio

della citta di Rodi) με 42 άρθρα, που περιείχαν, εκτός των άλ­

λων, τη διαδικασία χορήγησης οικοδομικής άδειας, τους ό­

ρους δόμησης, την απαγόρευση της κατασκευής νέων σπιτιών

στη μεσαιωνική πόλη και την αυστηρή επιτήρηση και έλεγχο

των επισκευών και μετατροπών.

Το 1923 ξεκίνησε η σύνταξη του πρώτου ρυθμιστικού σχεδίου

της πόλης της Ρόδου "Piano regolatore di Rodi" από τον αρχι­

τέκτονα Florestano di Fausto, το οποίο εφαρμόστηκε οριστικά

το 1935 (εικ. 3). Αυτό βασίστηκε στην κτηματολογική καταγρα­

φή που συντάχθηκε το 1923-1928, πολύτιμη υποδομή για τη

Ρόδο. Το ρυθμιστικό σχέδιο ήρθε να δώσει το τελικό σύνθημα

για την πολεοδόμηση της έκτασης που αντιστοιχεί στην αρχαί­

α πόλη. Η πόλη οργανώθηκε με νέο κέντρο το Μανδράκι, που

ενώνει ως κοινό σημείο αναφοράς την "πολυεθνική" κοινότητα

της Ρόδου και με άλλα περιφερειακά εμπορικά κέντρα, με πε­

ριοχές βιομηχανικής χρήσης, τουριστικές, στρατιωτικές και

κοινωνικού χαρακτήρα αλλά και κατοικίας. Προτάθηκαν ν έ ε ς

χαράξεις δρόμων, οι οποίες θα αλλοίωναν τον υφιστάμενο πο­

λεοδομικό ιστό και το οδικό σύστημα των μαρασιών, κάτι που

ευτυχώς δεν μπόρεσε να υλοποιηθεί εξ ολοκλήρου. Όπου δεν

υπήρχαν κτίσματα, προχώρησαν σε πολεοδομικό σχεδιασμό

και ρυμοτόμηση με περισσότερες απαιτήσεις, που περιελάμ­

βανε και πλατείες με εμφανή την τάση δημιουργίας νέων τοπι­

κών κέντρων στις συνοικίες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ακο­

λουθήθηκε το πλέγμα των ορθογώνιων οικοδομικών τετραγώ­

νων του αρχαίου ιπποδάμειου συστήματος.

Το 1936 συντάχθηκε το ρυθμιστικό σχέδιο της παλιάς πόλης

της Ρόδου "Rodi Citta Murata, Piano regolatore", προτείνοντας

(εικ. 4) τη διάνοιξη εσωτερικού περιφερειακού δρόμου, φαρ­

διών αξόνων για τη χρήση του αυτοκινήτου, πλατειών και πάρ­

κων και φυσικά την κατεδάφιση πολλών κτισμάτων, παράλληλα

με την επιλεκτική αναστήλωση σημαντικών ιπποτικών μνημεί­

ων για την ανάδειξη της Ρόδου με τον "δυτικό μεσαιωνικό" χα­

ρακτήρα. Μέρος αυτού του προγράμματος ανάδειξης των ιπ­

ποτικών μνημείων και οχυρώσεων ολοκληρώθηκε μέχρι το

1945 με την καθαίρεση όλων των κτισμάτων γύρω από το Κα-

στέλλο και έ ξ ω από τη θαλασσινή Πύλη στο λιμάνι και την α­

φαίρεση από τις όψεις των ιπποτικών μνημείων εκείνων των

προσθηκών που έδιναν τον ανατολίτικο χαρακτήρα στην πόλη

(σαχνισί, παράθυρα, φεγγίτες, καφασωτά). Ανάλογες αντιλή­

ψεις "πουρισμού" επικρατούσαν στην Ελλάδα και την Ευρώπη

την εποχή αυτή.

Όμως οι τεράστιες καταστροφές από τους βομβαρδισμούς

των Άγγλων το 1943 της παλιάς πόλης δημιούργησαν, εκτός

από ζημιές σε πολλά κτίσματα και μνημεία, μεγάλα κενά στον

πολεοδομικό ιστό (εικ. 5). Η Βρετανική Διοίκηση που ακολού­

θησε, προσπάθησε να αποκαταστήσει ό,τι ήταν δυνατόν στο

μικρό διάστημα που κατείχε το νησί (1945-1947). Σημαντική υ­

ποδομή αποτέλεσε για την πόλη η εκπόνηση του χάρτη "Town

plan of Rhodes", ενημερωμένου με όλα τα κτίσματα ακριβώς

πριν τους βομβαρδισμούς του 1943 και βασισμένου στα προη­

γούμενα υπόβαθρα των Ιταλών και σε αεροφωτογραφίες της

εποχής (εικ. 6).

Αμέσως μετά την ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα αρ­

χίζει μια προσπάθεια καταγραφής των προβλημάτων και εκτί­

μησης της μετά τον πόλεμο κατάστασης. Το 1949 η Ελληνική

Διοίκηση προσπάθησε να βελτιώσει την οργάνωση της νέας

πόλης, προτείνοντας ένα νέο ρυμοτομικό, στα χνάρια του πα­

λιού ιταλικού TOU 1 9 3 1 , με διαπλατύνσεις και χαράξεις νέων

δρόμων και πλατειών και νέους όρους δόμησης, το οποίο θ ε ­

σπίστηκε το 1950. Προέβλεπε την αναδιοργάνωση περιοχών

κυρίως στο εμπορικό και διοικητικό κέντρο, το Μανδράκι, ενώ

οι όροι δόμησης ήταν οικείοι με τον παλαιό ιστό, με μέγιστο ύ-

ψος δύο ή τρεις ορόφους.

Το 1954 έγινε μια νέα προσπάθεια μελέτης ρυμοτομικού της

παλιάς πόλης από τη Διεύθυνση των Δημοσίων Έργων της Ρό­

δου, που βασίστηκε στο αντίστοιχο ιταλικό του 1936, λαμβάνο­

ντας υπόψη τις καταστροφές και τα κενά που δημιούργησαν οι

βομβαρδισμοί του 1943 (εικ. 7). Προτάθηκαν η χάραξη και άλ­

λων δρόμων, όπως η προέκταση της οδού Αλχαδέφ, η οποία

διέσχισε πλέον την εκκλησία της Παναγιάς του Μπούργκου (ή

"κομμένη εκκλησιά"), και η διάτρηση του τείχους (Πύλη Πανα­

γιάς) το 1955. Τα τελευταία χρόνια (1994-1997) η εκκλησία ε­

νοποιήθηκε και διακόπηκε η κυκλοφορία των οχημάτων διαμέ­

σου αυτής. Το 1959 συντάχθηκε το ρυμοτομικό σχέδιο (εικ. 8)

και οι όροι δόμησης της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου, βασι­

σμένο σε τοπογράφηση του 1956, που θεσπίσθηκε το 1 9 6 1 .

Βασική αρχή και εδώ παραμένει η εξυπηρέτηση της κυκλοφο­

ρίας του αυτοκινήτου με διαπλατύνσεις παλιών και χάραξη ν έ ­

ων δρόμων και πλατειών. Το ρυμοτομικό αυτό ισχύει μέχρι σή­

μερα. Οι όροι δόμησης, αντιθέτως, για τις ν έ ε ς οικοδομές πα­

ραμένουν φιλικοί προς το περιβάλλον. Ο επιτρεπόμενος αριθ­

μός ορόφων είναι τα διώροφα εκτός από μικρό τμήμα του ε­

μπορικού κέντρου, όπου τα κτίρια πρέπει να είναι μονώροφα.

Με την προηγηθείσα όμως κήρυξη της μεσαιωνικής πόλης της

Ρόδου (1960) ως ιστορικού διατηρητέου οικισμού, που αποτε­

λεί ευτυχή αντίφαση της ελληνικής νομοθεσίας, οποιαδήποτε

κατεδάφιση αποτράπηκε και εξασφαλίσθηκε η διάσωση της.

Το ρυμοτομικό (εικ. 9) και οι όροι δόμησης της πόλης αναθε­

ωρούνται το 1962. Η πόλη καταλαμβάνει την ίδια έκταση με

την αρχαία, αφού ολοκληρώνεται η συμπλήρωση των κενών

μεταξύ των μαρασιών. Το ίδιο πνεύμα επικρατεί δυστυχώς και

σ' αυτό σχετικά με τα ιστορικά κέντρα των μαρασιών και χα­

ράσσονται νέοι ε ίτε διαπλατύνονται οι παλιοί δρόμοι. Οι θεσπι­

σθέντες όροι δόμησης του 1961 και 1962 μπορούν να θεωρη­

θούν φιλικοί για το περιβάλλον σε μια πόλη σαν τη Ρόδο και τ η ­

ρούν τις προϋποθέσεις για μια άνετη και υγιεινή διαβίωση. Ο

μέγιστος αριθμός ορόφων καθορίζεται από δύο έως τρεις. Η

προώθηση ωστόσο και η ενίσχυση του τουρισμού είναι εμφα­

νείς με την παροχή ενός επιπλέον ορόφου για ξενοδοχειακές

μονάδες σε ορισμένες περιοχές (σύνολο δηλαδή τεσσάρων ο­

ρόφων). Ένα χρόνο αργότερα (1963) αναθεωρούνται εκ νέου

οι όροι δόμησης, με την παροχή περισσότερων κινήτρων στα

καταστήματα και τα ξενοδοχεία, η οποία αντανακλά την έντο­

νη ανάπτυξη της Ρόδου εκείνης της περιόδου. Η ευνοϊκή αυτή

πολιτική συνεχίσθηκε και ενισχύθηκε τα επόμενα χρόνια με ε ι ­

δικές διατάξεις (1966), με αποτέλεσμα να κτισθούν πολλά τ ε ­

τραώροφα, πενταώροφα και εξαώροφα ξενοδοχεία. Δημιουρ­

γήθηκε ως εκ τούτου εντύπωση πολεοδομικής αναρχίας, αφού

στις ίδιες περιοχές συνυπάρχουν με διώροφες και τριώροφες

κατοικίες. Τα ύψη της πόλης της Ρόδου αυξήθηκαν για μια α­

κόμη φορά το 1968 κατά έναν ακόμη όροφο σε ολόκληρη την

πόλη, εκτός της μεσαιωνικής και μερικών άλλων περιοχών, έ­

τσι ώστε τα τριώροφα και τα διώροφα κτίσματα να γίνονται τ ε ­

τραώροφα και τριώροφα αντίστοιχα. Η πολιτική αυτή αλλάζει ο­

ριστικά τον αρχικό χαρακτήρα της "κηπούπολης", που είχε η

νέα πόλη της Ρόδου και δημιουργεί πολλά προβλήματα στην

κυκλοφορία και τη στάθμευση, αλλά και στα έργα υποδομής

(ύδρευσης και αποχέτευσης), που πλέον δεν επαρκούν. Επα­

ναλαμβάνεται έτσι το καθολικό φαινόμενο της υπερύψωσης

των κτιρίων, το γνωστό "πανωσήκωμα", που παρουσιάζεται και

στην υπόλοιπη Ελλάδα την ίδια εποχή.

Για πρώτη φορά γίνεται μια ολοκληρωμένη πολεοδομική ανά­

λυση και μελέτη του ρυθμιστικού σχεδίου της πόλης της Ρό­

δου από το γραφείο Δοξιάδη το 1969-1970, που βασίστηκε σε

σενάριο ανάπτυξης της πόλης, από το 1970 έως το 2000 σε 4

διαδοχικά στάδια, με αντίστοιχη αύξηση του πληθυσμού, από

33.660 κατοίκους το 1967, σε 75.000 το 2000, ενώ η απογρα­

φή έ δ ε ι ξ ε 42.400 το 1 9 9 1 , αποκλίνοντας σημαντικά από τις αι­

σιόδοξες προβλέψεις. Αντιθέτως, οι προβλέψεις για την αύξη­

ση του τουρισμού το 2000 με υψηλή αύξη­

ση τουριστών στο νησί της Ρόδου

1.110.000 και χαμηλή 745.000, ήδη το

1994 ήταν 1.130.000. Η προτεινόμενη επέ­

κταση της πόλης νοτιοδυτικά στο μέλλον ε­

ξυπηρετείται με συνδέσεις από τέσσερις

πρωτεύοντες άξονες, που οδηγούν προς

την ύπαιθρο και δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν τ ε ς εγκάρ­

σιους (εικ. 10). Οι εγκάρσιοι άξονες ορί­

ζουν τις τέσσερις φάσεις επέκτασης του

σχεδίου πόλης στις αντίστοιχες χρονολογί­

ε ς . Ο κεντρικός άξονας σύνδεσης της πό­

λης με το νησί, η Ρόδου - Λίνδου, προτείνε­

ται να αναλάβει τις κεντρικές λειτουργίες

της επέκτασης της πόλης, ενώ οι περιοχές

της ανατολικής και δυτικής παραλίας να γί­

νουν τουριστικές και οι μεταξύ των κυρίων

και των εγκαρσίων αξόνων οικιστικοί πυρή­

νες. Οι περιοχές της παλιάς πόλης, του Ρο-

δινιού και της αρχαίας ακρόπολης προστα­

τεύονται και το σύνολο της υφιστάμενης

τ ό τ ε πόλης εκτός εξαιρέσεων διατηρεί τον

παλιό του χαρακτήρα. Γίνονται ειδικότερες

προτάσεις για διαμόρφωση: 1) της περιο­

χής των Κρητικών και μετατροπή σε τουρι­

στική ζώνη, που δεν υλοποιήθηκε, και 2)

της περιοχής της Μέγγαβλης με κατασκευ­

ή λαϊκών κατοικιών, γενικού νοσοκομείου,

πανεπιστημιακών σχολών και εμπορικού

κέντρου, που υλοποιήθηκε κατά μεγάλο

ποσοστό, αφού κατασκευάστηκαν λαϊκές

κατοικίες, εμπορικό κέντρο και ολοκληρώ­

θηκε η κατασκευή του νέου περιφερειακού

νοσοκομείου. Η λειτουργία του Πανεπιστη­

μίου Αιγαίου αποφασίσθηκε να ενταχθεί

στα παλιά κτήρια "Caserma

Regina" εντός της πόλης. Οι

προτάσεις για κατασκευή οδι­

κών αρτηριών δεν έγιναν έγκαι­

ρα, με αποτέλεσμα να είναι σή­

μερα αρκετά δύσκολο να υλο­

ποιηθούν και να παρουσιάζει η

Ρόδος σοβαρά προβλήματα κυ­

κλοφορίας και στάθμευσης. Α­

πό τ ό τ ε επισημάνθηκε ιδιαίτερα

το πρόβλημα της κυκλοφορίας

και της στάθμευσης των αυτοκι­

νήτων στη μεσαιωνική πόλη και

προτάθηκαν μονοδρομήσεις και

μέτρα περιορισμού της κυκλο­

φορίας, που εφαρμόσθηκαν την

τελευταία δεκαετία. Για την ύ­

δρευση προβλέπεται να προχω­

ρήσει η κατασκευή φράγματος

και να λυθεί στο μέλλον το πρό-

βλήμα της λειψυδρίας της πό­

λης και γενικά του βορείου τρι­

γώνου. Έχουν προχωρήσει ση­

μαντικά τα έργα των δικτύων α­

ποχέτευσης και του βιολογικού

καθαρισμού, που προβλέπονται

σε λίγα χρόνια να ολοκληρω­

θούν. Αντίστοιχα στη μεσαιωνι­

κή πόλη ξεκίνησαν το 1994 και

προχωρούν τα έργα κατασκευ­

ής όλων των υπογείων δικτύων

και αποκατάστασης των οδο­

στρωμάτων της.

Τελικά το 1973 θεσπίζονται η

τροποποίηση και η Α' φάση ε­

πέκτασης του ρυμοτομικού

σχεδίου και οι νέοι όροι δόμη­

σης, ανάλογοι με τα προηγού­

μενα σχέδια, ειδικά στην υφι­

στάμενη πόλη της Ρόδου. Ειδι­

κοί όροι καθιερώνονται για του­

ριστικές εγκαταστάσεις και πα­

ραθεριστικές κατοικίες. Η πόλη

επεκτείνεται νότια σε μεγάλη

έκταση. Άλλη φάση επέκτασης

δεν θεσμοθετήθηκε ακόμη, ό­

πως προέβλεπε το προτεινόμε­

νο ρυθμιστικό.

Η μ ε λ έ τ η του γραφείου Δοξιάδη

για τη μεσαιωνική πόλη το 1971

"Μια πρώτη θεώρηση του προ­

βλήματος της διατηρήσεως, ε­

ξυγιάνσεως και διαμορφώσεως

της μεσαιωνικής πόλεως Ρό­

δου" αναλύει συνοπτικά την αρ­

χιτεκτονική φυσιογνωμία τ η ς

παλιάς πόλης, που αριθμούσε

τ ό τ ε 5.488 κατοίκους και 1.752

κατοικίες και επισημαίνονται η

ιδιαιτερότητα της ως ιστορικός

διατηρητέος οικισμός και ζω­

ντανή πολιτεία, η αδυναμία της

ιδιωτικής πρωτοβουλίας να α­

ντιμετωπίσει οικονομικά το

πρόβλημα της αποκατάστασης

των κτιρίων, η έλλειψη δικτύων

αποχέτευσης, καθώς και οι πιέ­

σεις που υφίστατο από την έ­

ντονη τουριστική ανάπτυξη

(460 καταστήματα). Τονίζεται η

αναγκαιότητα δημιουργίας ε­

νιαίου φορέα αντιμετώπισης

των πολλαπλών προβλημάτων

της παλιάς πόλης. Οι προτά­

σεις για τουριστική κυρίως α­

ξιοποίηση καταλήγουν στην λύ­

ση της ενοικίασης των ακινήτων

για 20 χρόνια με παράλληλη σύ­

ναψη δανείου με ευνοϊκούς ό­

ρους.

Για πρώτη φορά μετά την περίοδο που εξετάζουμε εγκρίνεται

το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της πόλης της Ρόδου το 1987,

που συντάχθηκε στα πλαίσια της Επιχείρησης Πολεοδομικής

Ανασυγκρότησης του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας

και Δημοσίων Έργων (εικ. 11). Την ίδια χρονιά χαρακτηρίζεται

ως παραδοσιακός οικισμός το μαράσι του Νιοχωριού. Είχε

προηγηθεί η προμελέτη χωροταξικής οργάνωσης του νομού

Δωδεκανήσου. Η ειδική μελέτη της μεσαιωνικής πόλης της

Ρόδου, που συντάχθηκε την ίδια περίοδο, δεν κατέστη δυνατό

να εγκριθεί ακόμη. Κρίθηκε όμως σκόπιμο να προχωρήσει η

ειδική πολεοδομική μ ε λ έ τ η ολοκληρωμένης αποκατάστασης

της μεσαιωνικής πόλης.

Τα πολιτικά και οικονομικά γεγονότα της

πρόσφατης περιόδου είχαν άμεσες επι­

πτώσεις στην πολεοδομική οργάνωση,

στην οικοδομική δραστηριότητα και ιδιαί­

τερα στην αρχιτεκτονική έκφραση. Η πο­

λιτική της αντιπαροχής, ένα ελληνικό κοι­

νωνικοοικονομικό φαινόμενο, αποτέλε­

σμα της πολιτικής βούλησης για την κάλυ­

ψη του στεγαστικού προβλήματος και οι

συνεχείς αναθεωρήσεις των όρων δόμη­

σης σε περιοχές της σύγχρονης πόλης

της Ρόδου τις δεκαετίες του '60 και '70

οδήγησαν στην κατασκευή των πολυώρο­

φων κατοικιών (6-7 ορόφων) και παράλ­

ληλα ώθησαν την ανάπτυξη του τουρι­

σμού με ξενοδοχειακές μονάδες (εικ. 12-

13). Συγχρόνως αυθαίρετες κατασκευές

βεβαιώνουν την έλλειψη σεβασμού για το

περιβάλλον αλλά και την αδυναμία εφαρ­

μογής της πολεοδομικής νομοθεσίας. Η

σύγχρονη περίοδος, παρότι διαθέτει πα­

ραδείγματα καλόγουστης αρχιτεκτονικής

(εικ. 12), χαρακτηρίζεται μάλλον από α­

ντιαισθητικές κατασκευές. Η διαχείριση

του φυσικού και δομημένου περιβάλλο­

ντος της Ρόδου δεν μπορεί κανείς να ι­

σχυριστεί ότι ήταν η καλύτερη την τ ε λ ε υ ­

ταία περίοδο (εικ. 14). Η σύγκριση, όταν

αντιπαραβάλλουμε απόψεις της ιταλικής

περιόδου με τις σημερινές, είναι αναπό­

φευκτη (εικ. 15-17). Εντούτοις ξεκίνησε

μια προσπάθεια, αμέσως μετά την ενο­

ποίηση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα

το 1947, με την αποκατάσταση των πλη­

γέντων από τους βομβαρδισμούς μνημεί­

ων. Οι ε ν έ ρ γ ε ι ε ς για την προστασία ιδιαί­

τερα της μεσαιωνικής πόλης και των αρχαιολογικών χώρων

του Μόντε Σμιθ είναι συνεχείς. Τα τελευταία δεκαπέντε χρό­

νια ειδικότερα εκτελούνται μεγάλα έργα αποκατάστασης και

ανάδειξης των μνημείων της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου

και τα αποτελέσματα είναι εμφανή.

Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κόσμου και των παι­

διών, ειδικότερα για την προστασία της αρχιτεκτονικής μας

κληρονομιάς και του περιβάλλοντος, είναι ίσως η μόνη ελπίδα

για τη διαμόρφωση πολιτών αντάξιων του πολιτιστικού παρελ­

θόντος.

Γιώργος Ντέλλας, αρχιτέκτων

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

1. Ζαχαρίας Τσιρπανλής, Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα (1912-1943), Ρόδος 1998.

2. La presenza italiana nel Dodecaneso tra il 1912 e il 1948, Scuola Archeologica di Atene, Catania 1996.

3. Simona Martinoli - Eliana Perotti, Architettura coloniale italiana nel Dodecaneso (1912-1943), Torino 1999.

4. Γραφείο Δοξιάδη, Ρόδος, Μελέτη Ρυθμιστικού Σχεδίου, τόμ. 1-2 (αδημοσίευτη).

5. Γραφείο Δοξιάδη, Μια πρώτη θεώρηση του προβλήματος της διατηρήσεως, εξυγιάνσεως και διαμορφώσεως της μεσαιωνικής

πόλεως Ρόδου, Αθήνα 1971 (αδημοσίευτη μελέτη).

6. Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο. 48.1 Ρόδος, Νομός Δωδεκανήσου, Υ.Χ.Ο.Π. Ε.Π.Α. 82-84 (αδημοσίευτη μελέτη).

7. Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου..., Υ.Χ.Ο.Π. Ε.Π.Α. 84-86 (αδημοσίευτη μελέτη).