2o Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΚείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ ΓυμνασίουΣχολικό έτος: 2016-7

Παρουσίαση του βιβλίου: Το μυστικό τετράδιο

Γιώργος ΚατιρτζήςΒίκτορας ΚυρτσούδηςΡαφαήλ ΣπύρουΑργύρης Τσιόκας

Υπεύθυνος Καθηγητής: Νικόλαος Πέτσας

της Λίτσας Ψαραύτη

Ταυτότητα του Βιβλίου

Συγγραφέας: Λίτσα ΨαραύτηΕκδοτικός Οίκος:

ΠατάκηςΗμερομηνία Έκδοσης:

1997

Η ΣυγγραφέαςH Λίτσα Ψαραύτη γεννήθηκε στη Σάμο. Mετά τις σπουδές της στο Πυθαγόρειο Γυμνάσιο σπούδασε αγγλικά και εργάσθηκε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Eκκλησιών και στην Aμερικανική Πρεσβεία στην Aθήνα. Tο έτος 2000 ήταν υποψήφια για το Bραβείο Άντερσεν, το Nόμπελ της παιδικής λογοτεχνίας. Το βιβλίο της Το Μυστικό Τετράδιο εκδόθηκε το 1997 και είχε ως στόχο να αγγίξει το εφηβικό κοινό. Το 2012 τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της.

Περίληψη Α΄Ένα φράγμα της ΔEH χτίζεται πάνω στο ποτάμι και το χωριό όπου ζει η Δάφνη και ο αδελφός της Λευτέρης βυθίζεται στα νερά της λίμνης. H οικογένεια αναγκάζεται να εγκατασταθεί σ' ένα υπόγειο διαμέρισμα της σύγχρονης Aθήνας. Η προσαρμογή στη μεγάλη πόλη είναι ιδιαίτερα δύσκολη για όλα τα μέλη της τριμελούς οικογένειας. Η Δάφνη κρατά τις σκέψεις της σε ένα μυστικό τετράδιο. Ο Λευτέρης γνωρίζει τον Θέμη, ο οποίος από την αρχή δεν κάνει καλή εντύπωση στη Δάφνη.

Περίληψη Β΄Ο Λευτέρης συναντά παράλληλα τη Φωτεινή, την οποία ερωτεύεται και με την οποία συνάπτει σχέση. Ο Λευτέρης οργανώνει μια ομαδική έξοδο που θα περιλάμβανε τον ίδιο, την αδελφή του, τον Θέμη και τη Φωτεινή. Σε ένα γύρισμα της τύχης, όμως, η Δάφνη καταλήγει μόνη της με τον Θέμη σε ένα κακόφημο μπαρ. Η ίδια δεν το αντιλαμβάνεται πλήρως, μα έρχονται σε επαφή παρά τη θέλησή της.

Περίληψη Γ΄Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο Θέμης βρίσκεται νεκρός μπροστά σε ένα σούπερ-μάρκετ, το οποίο σχεδίαζε να ληστέψει. Δύο μήνες μετά το συμβάν η Δάφνη συνειδητοποιεί πως είναι έγκυος και επιθυμεί να «ρίξει» το παιδί. Τελικά, όμως, διχάζεται και βάζει τέλος στη ζωή της. Την αδελφή του δεν θα την ξεχάσει ποτέ ο Λευτέρης, της οποίας το όνομα θα δώσει στο παιδί που θα αποκτήσει με τη Φωτεινή και της οποίας το τετράδιο θα φυλάξει για πάντα.

Ήρωες και Ηρωίδες

• Δάφνη (κεντρικό πρόσωπο)• Λευτέρης (κεντρικό πρόσωπο, αδελφός

της Δάφνης)• Θέμης (φίλος του Λευτέρη)• Φωτεινή ( σύντροφος του Λευτέρη)• Κυρ Αντώνης (πατέρας του Λευτέρη και

της Δάφνης)• Μητέρα του Λευτέρη και της Δάφνης

(αποθανούσα)• Μαρίνα (παλιά φίλη της Δάφνης, στην

οποία απευθύνει το μυστικό της τετράδιο)

• Σόνια (ένοικος στην πολυκατοικία των παιδιών και πρώτη φίλη της Δάφνης)

Το βιβλίο μας άρεσεΤο βιβλίο αυτό της Λίτσας Ψαραύτη μας άρεσε, διότι απεικονίζει ρεαλιστικά τόσο τους κινδύνους όσο και τις περιπέτειες της μεγάλης πόλης. Επιπλέον, αποδίδει με ακρίβεια τις επιπτώσεις που έχουν οι παράγοντες αυτοί στην ψυχοσύνθεση των νέων και την επιρροή που ασκούν στις πράξεις και στις ενέργειές τους.

Οι σχέσεις των ηρώων με τα πρόσωπα της ιστορίας

Θετικές Αρνητικές Ουδέτερες

Μητέρα Θέμης Φωτεινή

Λευτέρης Πατέρας

Μαρίνα

Σόνια

Δάφνη

Θετικές Αρνητικές Ουδέτερες

Φωτεινή Θέμης (τελικά)

Μαρίνα

Δάφνη Σόνια

Μητέρα Πατέρας

Θέμης (αρχικά)

Λευτέρης

Οι σχέσεις των ηρώων με τα πρόσωπα της ιστορίας (αιτιολόγηση)

● Έντονες είναι οι σχέσεις και των δύο ηρώων με τον Θέμη. Η Δάφνη είχε από την αρχή σχηματίσει αρνητική εντύπωση για τον ίδιο ακολουθώντας το ένστικτό της. Στις σχέσεις του Λευτέρη με τον Θέμη παρατηρούνται έντονες διακυμάνσεις, αφού αρχικά είναι προφανής η αμοιβαία συμπάθεια, κάτι το οποίο αλλάζει μετά την αποκάλυψη της αλήθειας. Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις σχέσεις των ηρώων με τα περισσότερα πρόσωπα της ιστορίας, οι οποίες είναι σταθερές.

● Με τον πατέρα τους οι σχέσεις είναι ουδέτερες, αφού ο ίδιος λείπει από τη ζωή των παιδιών του. Εργάζεται σκληρά μέρα-νύχτα και παραμελεί τις υποχρεώσεις του ως γονιός.

● Και τα δύο παιδιά τρέφουν πολύ μεγάλη αγάπη προς το πρόσωπο της μητέρας τους, αφού την έχασαν σε μικρή ηλικία.

Συγκρούσεις των εφήβων με τους συνανθρώπους τους και την κοινωνία

• Ο Λευτέρης προσαρμόζεται ιδιαίτερα γρήγορα στους ρυθμούς ζωής της μεγαλούπολης και δεν αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα στην κοινωνική αποδοχή του.

• Η Δάφνη, σε αντίθεση με τον αδελφό της, αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα κοινωνικής αποδοχής, αφού πολλές συμμαθήτριές της την αποφεύγουν λόγω της ταπεινής καταγωγής της. Αισθάνεται μόνη της, πως δεν έχει κανέναν στον οποίο να μπορεί να μιλήσει και να εκμυστηρευθεί τα προβλήματά της. Τη μόνη συντροφιά της αποτελεί η γάτα της, η Μαργαρίτα, και, μετέπειτα, η Σόνια.

Προβλήματα και Επιρροή του Κοινωνικού Περίγυρου Α΄

Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο Λευτέρης από φίλους και γνωστούς της Φωτεινής τον κάνει συχνά να αναρωτιέται τον λόγο για τον οποίο η ίδια τον επέλεξε. Γενικότερα, όμως, ο Λευτέρης δεν αντιμετωπίζει προβλήματα.

Ο κοινωνικός περίγυρος επηρεάζει έντονα την ψυχοσύνθεση των ηρώων.

Προβλήματα και Επιρροή του Κοινωνικού Περίγυρου Β΄

Η Δάφνη αντιμετωπίζει πολλών ειδών προβλήματα.• Κοινωνικός αποκλεισμός, που οδηγεί σε μοναξιά. Υπάρχει

έλλειψη στοργής από τους συνανθρώπους της.• Συναισθήματα απογοήτευσης και ενοχής μετά την επαφή με

τον Θέμη.• Τύψεις μετά τον θάνατό του.• Πανικός αφενός και αφετέρου φόβος για το παιδί που

κουβαλάει μέσα της.• Διχασμός για το αν θα το κρατήσει ή όχι.Ο κοινωνικός περίγυρος αρχικά απασχολεί τη Δάφνη ως ένα από τα προβλήματά της, μα έπειτα απλώς επιβαρύνει τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα.

Στόχοι και φιλοδοξίες των ηρώων

Ο Λευτέρης, όπως μας αποκαλύπτει στη διάρκεια της διήγησής του, έχει τους εξής στόχους:• Όταν ήταν μικρό παιδί, ήθελε να γίνει γιατρός, αφού είχε

έφεση στη θεραπεία τραυματισμένων ζώων.• Αφού συνειδητοποίησε πως δεν μπορεί να πετύχει τόσο

υψηλούς στόχους (δεν απέδιδε στο σχολείο λόγω της υπερεργασίας), στράφηκε στον Θέμη, ο οποίος του είχε εγγυηθεί πως αν τον εμπιστευόταν, θα «έπιανε την καλή».

• Έχοντας αντιληφθεί πως είχε εναποθέσει τις ελπίδες του στη ληστεία ενός σούπερ-μάρκετ αποφασίζει να μελετήσει σκληρά, για να γίνει μηχανικός.

• Καταφέρνει να περάσει στην Πυθαγόρειο Μηχανική Σχολή.

Οι κύριοι στόχοι της Δάφνης στρέφονται στην κοινωνική αποδοχή και στη δημιουργία γνήσιων ανθρώπινων σχέσεων. Ο ερχομός του παιδιού την αποπροσανατολίζει πλήρως, με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να καταστρώσει σχέδια για το μέλλον της.

Εκφραστικά μέσα

• Παρομοιώσεις(π.χ. όταν η Δάφνη παρομοιάζει τον τρόπο με τον οποίο την κοιτάζει ο Θέμης με τον τρόπο που ένα φίδι κοιτά τον νεοσσό ενός πουλιού, πριν το καταβροχθίσει) • Μεταφορές(π.χ. όταν ο Λευτέρης χρησιμοποιεί την λέξη «φλόγα», για να περιγράψει τα μαλλιά της Φωτεινής)• Εικόνες(π.χ. όταν ο Λευτέρης περιγράφει το δάσος όπου έπαιζαν με τη Δάφνη, όταν ήταν παιδιά)• Επαναλήψεις(π.χ. «Μετά το χαμό σου Δάφνη, η Φωτεινή ήταν εκείνη που μάζεψε ένα – ένα τα κομματάκια μου…»)• Προσωποποιήσεις(π.χ. όταν ο Λευτέρης χαρακτηρίζει το ποτάμι που διατρέχει το χωριό του ως «Θεό Ποταμό»)

Σχολιασμός γλώσσας και ύφους

Η γλώσσα είναι απλή δημοτική με στοιχεία προφορικού λόγου. Δεν υπάρχουν έντονα στοιχεία τοπικού ιδιωματισμού, το κείμενο είναι κατανοητό και ευανάγνωστο.

Πολλές φορές προτιμάται από τον/την αφηγητή/ήτρια ένας πιο ποιητικός τρόπος έκφρασης αντί της πεζής περιγραφής. Το ύφος είναι ανεπιτήδευτο στον λόγο τόσο του Λευτέρη όσο και της Δάφνης, συχνά μελαγχολικό, αφού και οι δύο νοσταλγούν τα ξένοιαστα παιδικά τους χρόνια και τη ζωή τους πριν από τον ερχομό στην Αθήνα.

Σχολιασμός αφήγησης Α΄

Στο βιβλίο αυτό της Λίτσας Ψαραύτη η αφήγηση εναλλάσσεται ανάμεσα σε δύο πρόσωπα: τον Λευτέρη και τη Δάφνη. Με άλλα λόγια, ένα κεφάλαιο μας αφηγείται ο Λευτέρης σε παρελθοντικό χρόνο, ένα κεφάλαιο η Δάφνη σε παρόντα χρόνο, μέσα από το μυστικό της τετράδιο και η διαδικασία επαναλαμβάνεται.

Δεν είναι σπάνιες οι ένθετες διηγήσεις σε γ’ πρόσωπο με κέντρο συγκεκριμένα, μη πρωταγωνιστικά πρόσωπα της ιστορίας. Τέτοια παραδείγματα αναφέρονται στη Σόνια, στην κα Πολύτιμη (μητέρα της Φωτεινής) και στην κα Νότα (μητέρα του Θέμη).

Σχολιασμός αφήγησης Β΄

Τα βασικά χαρακτηριστικά της αφήγησης είναι• Πρωτοπρόσωπη αφήγηση, που διακόπτεται από διάλογο

(«Κάτι θέλεις να μου πεις εσύ, το φωνάζουν τα μάτια σου.»)

• Εσωτερική εστίαση, σαφέστατα υποκειμενική σκοπιά θέασης των γεγονότων (διαφορετικά είναι τα αισθήματα του Λευτέρη για τον Θέμη, απ’ ό,τι της Δάφνης)

• Ομοδιηγητικός – αυτοδιηγητικός αφηγητής, αφού τόσο η Δάφνη όσο και ο Λευτέρης συμμετέχουν ως πρωταγωνιστές στην ιστορία που αφηγούνται.

Αφηγηματικοί τρόποι • Εσωτερικός μονόλογος

(«Σκέφτηκα να μιλήσω στην κα Αποστόλου…») – Δάφνη • Διάλογος

(«Αυτή η καλή διάθεση είναι σίγουρα γένους θηλυκού.») – Δάφνη

• Διήγηση - Αναδρομές («Θυμάμαι την αλεπού που είχα βρει…») – Λευτέρης - Προβολές («…δεν θα κρατούσε για πολύ.») – Λευτέρης

• Σχόλια («Το αισθάνθηκα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με αυτόν τον Θέμη.») – Δάφνη

• Πολλές περιγραφές («Μια κοπέλα με κόκκινα φουντωτά μαλλιά καθόταν…») – Λευτέρης

Σχετικά Θέματα

Εσωτερική Μετανάστευση Α’Ως εσωτερική μετανάστευση ορίζεται η μετακίνηση του κατοίκου μιας χώρας σε άλλη περιοχή αυτής, όπως συνέβη και στην οικογένεια του Λευτέρη και της Δάφνης. Το φαινόμενο αυτό συχνά έχει σοβαρές συνέπειες στον ψυχικό κόσμο του εσωτερικού μετανάστη, όπως γίνεται αισθητό στην περίπτωση της Δάφνης.

Εσωτερική Μετανάστευση Β’Οι συνέπειες του φαινομένου αυτού ποικίλλουν και σχετίζονται κυρίως με την κοινωνική ζωή του εσωτερικού μετανάστη. Οι κυριότερες αυτών είναι οι εξής:

Η κοινωνική θέση του ατόμου στον τόπο υποδοχής του είναι συχνά υποβαθμισμένη.

Η στάση του και οι προκαταλήψεις του για τον νέο αυτό τόπο και τους ανθρώπους του προκαλούν δυσκολίες στην προσαρμογή του.

Εξαιτίας των παραπάνω συνθηκών, ο εσωτερικός μετανάστης αναπτύσσει συμπλέγματα κατωτερότητας, που μπορεί να σχετίζονται και με άλλους παράγοντες (όπως με την οικονομική κατάσταση στο οικογενειακό περιβάλλον, στην περίπτωση του βιβλίου μας).

Ετερότητα= η διαφορετικότητα. Σε πραγματικό επίπεδο, ετερότητα είναι η αναγνώριση, εκτίμηση, δεκτικότητα του διαφορετικού στοιχείου, του «ξένου» προς εμάς. Είναι η ομαλή ένταξη του σχετικά διαφορετικού ατόμου μέσα στο σύνολο, κάτι που δηλώνει μια άνεση του συνόλου προς το άτομο. Διακρίνεται σε κάποια στάδια.

1. Η αναγνώριση του διαφορετικού τρόπου ζωής, της διαφορετικής νοοτροπίας, της διαφορετικής σκέψης και τελικά των διαφορετικών κοινωνικών χαρακτηριστικών.

2. Η αποδοχή όλων αυτών των διαφορετικών στοιχείων. Με σκοπό να συμβεί αυτό, δεν πρέπει απλώς να δεχτούμε το διαφορετικό, μα να το αποδεχτούμε ως κάτι ίσο, ούτε ανώτερο ούτε κατώτερο.

3. Η δεκτικότητα του διαφορετικού ως κάτι που δεν πρέπει να κριθεί ή να σχολιασθεί. Αυτό είναι το πιο δύσκολο μεταξύ των σταδίων, αφού πρέπει να βασίζεται στα εκάστοτε κοινωνικά πρότυπα, και όχι σε προσωπικές πεποιθήσεις.

Κοινωνικός Αποκλεισμός

Οι συνέπειες της εσωτερικής μετανάστευσης και οι αντίξοες κοινωνικές συνθήκες που δεν επιτρέπουν την επίτευξη της ετερότητας οδήγησαν στον πλήρη κοινωνικό αποκλεισμό, κυρίως της Δάφνης, αφού ο Λευτέρης εντάχθηκε πιο ομαλά στην ατμόσφαιρα της Αθήνας.

https://www.youtube.com/watch?v=W7Sukat5Cbk

Δραστηριότητες

Ομοιότητες της προσωπικότητας του ήρωα και του αναγνώστη

Σαφώς και υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ των ηρώων και των αναγνωστών του βιβλίου αυτού. Ο σημερινός έφηβος συχνά χαρακτηρίζεται από ανησυχίες σχετικές με την κοινωνική αποδοχή του. Πασχίζει να γίνει αποδεκτός/ή από τους γύρω του/της και κάνει τα αδύνατα δυνατά, για να κερδίσει λίγη αναγνώριση. Επιπλέον, είναι συχνό το φαινόμενο της εργασίας των εφήβων με σκοπό την εξασφάλιση κάποιου χρηματικού κέρδους και την οικονομική διευκόλυνση των οικογενειών τους, παραμελώντας έτσι τις σχολικές υποχρεώσεις.

Διαφορές της προσωπικότητας του ήρωα και του αναγνώστη

Υπάρχουν όμως και αξιόλογες διαφορές μεταξύ των προσώπων αυτών. Σήμερα πολλές μη κυβερνητικές οργανώσεις ασχολούνται με ζητήματα προστασίας τέτοιων παιδιών και γενικότερα οικογενειών, έτσι ώστε να μειώνονται οι περιπτώσεις παιδικής εργασίας, κακοποίησης ή κοινωνικού αποκλεισμού. Διαφημιστικές εκστρατείες τέτοιων οργανώσεων προειδοποιούν τους σημερινούς εφήβους και έτσι ζητήματα σαν αυτά που περιγράφονται στο βιβλίο αποφεύγονται.

Σχολιασμός του τίτλου

Όπως είδαμε, είναι πολύ σημαντικό, όταν κανείς υποστεί κοινωνικό αποκλεισμό, να μιλήσει σε κάποιο κοντινό του πρόσωπο. Αυτό ισχύει για όλα τα προβλήματα που πιθανόν να απασχολούν κάποιον, και ειδικότερα στην περίπτωση της Δάφνης, που τα ζητήματα αυτά είναι πολλά. Φανερώνει κάποια προβλήματά της στη Σόνια, μα γενικά φοβάται πως θα γίνει βάρος στα αγαπημένα της πρόσωπα, που έχουν να ασχοληθούν με πολύ πιο ζωτικά θέματα, όπως η ίδια πιστεύει.Έτσι, καταφεύγει στο μυστικό της τετράδιο, το οποίο αποτελεί γι’ αυτήν μέσο φυγής από τη βάναυση καθημερινή ζωή της. Κάτι τέτοιο ίσχυε και στην περίπτωση της Άννα Φρανκ, η οποία, αφού κανένα μέλος της οικογένειάς της δεν της έδινε σημασία, στράφηκε στο ημερολόγιό της. Η Δάφνη ξεκίνησε να γράφει τα γεγονότα της ζωής της στο τετράδιό της σκοπεύοντας να τα στείλει στην παιδική της φίλη, τη Μαρίνα, κάτι το οποίο δεν συνέβη ποτέ, και μάλιστα φαίνεται πως και η ίδια η Δάφνη λησμονεί τον σκοπό της. Έτσι, σύντομα, το τετράδιο θα πάρει τον ρόλο ενός ημερολογίου. Το μυστικό τετράδιο λέγεται «μυστικό», διότι κανείς δεν ήξερε για την ύπαρξή του μέχρι το τέλος.

Αλλαγή του τέλους της ιστορίας

«Το σκέφτηκα καλά. Δεν έκλεισα μάτι όλη τη νύχτα. Η πρόταση της Σόνιας μου φάνηκε λογική. Αφού το παιδί είναι ανεπιθύμητο, καλύτερα να φύγει. Αν το κρατήσω, θα στερήσω από τον εαυτό μου όλα μου τα όνειρα, τις επιθυμίες μου. Πώς θα μπορέσει αυτό το παιδί να είναι ευτυχισμένο, εάν η μητέρα του είναι δυστυχισμένη με την ύπαρξή του; Πώς θα επιβιώσει αυτό το παιδί; Εδώ και ο μπαμπάς και ο Λευτέρης δουλεύουν μέρα-νύχτα σαν τα σκυλιά και πάλι δεν τα βγάζουμε πέρα. Όμως κάτι με κρατά πίσω. Έχω εγώ το δικαίωμα να στερήσω τη ζωή από ένα αθώο παιδί; Αυτό το παιδί το αγαπάω, ακόμη κι αν δεν έρθει σ’ αυτόν τον κόσμο όπως πρέπει. Δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Όχι. Δεν μπορώ να σκοτώσω έτσι απλά ένα μέρος του εαυτού μού. Δεν με νοιάζει. Ό,τι κι αν είναι αυτό το παιδί, έχει κάθε δικαίωμα να ζήσει και δεν μπορεί να του το στερήσει κανείς αυτό. Δεν θα μπορούσα να ζήσω με τις τύψεις πως έδωσα τέλος στη ζωή ενός αθώου πλάσματος. Ακόμη κι αν χρειαστεί να δουλεύω εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, το παιδί μου θα μείνει ζωντανό. Ακόμη κι αν χρειαστεί να το δώσω για υιοθεσία, αυτό το παιδί θα ζήσει. Θα πάρω μια γερή ανάσα και θα τραβήξω τον δρόμο μου.» - Δάφνη

Δικτυογραφία

http://babushkagr.blogspot.gr/2012/07/blog-post_4385.html