Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός...

25
1 «Το σοσιαλιστικό εγχείρημα, όπως και αν οριστεί, μπορεί να ξεθωριάζει ενώ τα σοσιαλιστικά κόμματα θα επιβιώνουν. Δεν ξέρω εάν η ιδέα του σοσιαλισμού θα αντέξει στο χάος του τέλους της χιλιεστίας και της αρχής της επομένης. Όσοι αισθάνθηκαν συμπάθεια για το σοσιαλιστικό εγχείρημα, μοιράστηκαν της ελπίδες του και τις αξίες του, και τώρα χάνουν την υπομονή τους με τις ατέλειωτες παλινδρομήσεις, τους συνεχείς συμβιβασμούς και τους παραλυτικούς δισταγμούς των οργανωμένων κομμάτων του, καλά θα έκαναν να θυμηθούν ότι, σε τελευταία ανάλυση, τα κόμματα αυτά είναι η μόνη Αριστερά που απομένει .» Donald Sassoon 1 Η κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας Δημήτρης Βαγιανός Απρίλιος 2010 1 Νέα Σοσιαλδημοκρατία, Συλλογικό, επμ. Η. Κατσούλης, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2002. [από εδώ και στο εξής: Κατσούλης]. σ. 164 – «Republican Automatons» (1920) έργο του Georg Ehrenfried Groß που βρίσκεται στο μουσείο MOMA της Νέας Υόρκης (πηγή: http://www.britannica.com) www.24grammata.com

Transcript of Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός...

Page 1: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

1

«Το σοσιαλιστικό εγχείρημα, όπως και αν οριστεί, μπορεί να ξεθωριάζει ενώ τα σοσιαλιστικά

κόμματα θα επιβιώνουν. Δεν ξέρω εάν η ιδέα του σοσιαλισμού θα αντέξει στο χάος του τέλους

της χιλιεστίας και της αρχής της επομένης. Όσοι αισθάνθηκαν συμπάθεια για το σοσιαλιστικό

εγχείρημα, μοιράστηκαν της ελπίδες του και τις αξίες του, και τώρα χάνουν την υπομονή τους

με τις ατέλειωτες παλινδρομήσεις, τους συνεχείς συμβιβασμούς και τους παραλυτικούς

δισταγμούς των οργανωμένων κομμάτων του, καλά θα έκαναν να θυμηθούν ότι, σε τελευταία

ανάλυση, τα κόμματα αυτά είναι η μόνη Αριστερά που απομένει.» Donald Sassoon1

Η κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας

Δημήτρης Βαγιανός

Απρίλιος 2010

1 Νέα Σοσιαλδημοκρατία, Συλλογικό, επμ. Η. Κατσούλης, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2002. [από εδώ και στο εξής: Κατσούλης]. σ. 164 –

«Republican Automatons» (1920) έργο του Georg Ehrenfried Groß που βρίσκεται στο μουσείο MOMA της Νέας Υόρκης (πηγή:

http://www.britannica.com)

www.24grammata.com

Page 2: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

2

Περιεχόμενα

Εισαγωγή………………………………………….……………………………………………3

Αίτια της Κρίσης

1. Παγκοσμιοποίηση………………………………………………………………………4

2. Σοσιαλισμός και οικονομία της αγοράς…………………………………………5

3. Κεϋνσιανό Κράτος………………………………………………………………………6

4. Εργατική τάξη…………………………………………………………………………….7

5. Αξιακές μεταβολές………………………………………………………………………8

6. Νέα Κοινωνικά Κινήματα – Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί………….….9

7. Κομματική δυσθυμία…………………………………………………………………10

8. Η κατάρρευση του «Υπαρκτού Σοσιαλισμού»……..……………………….11

9. Πρόοδος………………………………………………………….……………………….12

10. Έθνος – Κράτος………………………………………………………………………..13

11. «Νεοαναθεωρητισμός».…………………………………………………………….14

Επίλογος…………………………………………………………………………………..15

Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………….17

Χρονολόγιο……….……………………………………………………….………….….18

Πίνακες……………………………………………………………………………………23

www.24grammata.com

Page 3: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

3

Εισαγωγή

Η οικονομική κρίση που έγινε αισθητή σε όλο σχεδόν το βιομηχανικό

κόσμο τις δεκαετίες του ’70 και του ’80,2 ενώ μεταφράστηκε αρχικά σα μία

καπιταλιστική ύφεση, στη συνέχεια «ενέπλεξε» και το σοσιαλδημοκρατικό

κίνημα (εκτάθηκε χρονικά μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90). Ενώ

παρόμοιες κρίσεις του παρελθόντος αντιμετωπίστηκαν από τους σοσιαλιστές

χάρη στη συνεχή ανάπτυξη, το χαμηλό πληθωρισμό και την επίταξη του

κράτους πρόνοιας, αυτή τη φορά τα πράγματα ήταν διαφορετικά και το κύριο

«οπλοστάσιο» των σοσιαλιστών φάνηκε ανεπαρκές και ανελαστικό θέτοντας

σοβαρά ζητήματα και προβληματισμούς για το μέλλον του κινήματος. Η κρίση

είχε πολλές αιτιάσεις και ήταν αρκετά πιο πολύπλοκη από μια πρόχειρη

οπτική του άσπρου – μαύρου. Στα κεφάλαια που ακολουθούν εστιάζω στην

Παγκοσμιοποίηση, στην οικονομία της αγοράς, στο κεϋνσιανό κράτος

πρόνοιας, στο παράδοξο της ανάπτυξης, στην αποσάθρωση της εργατικής

τάξης, στη μετάλλαξη αξιών του παρελθόντος, στην εμφάνιση νέων

κινημάτων και μη κυβερνητικών οργανώσεων, στην κομματική δυσθυμία

απόρροια χρόνιων πολιτικών επιλογών, στην κατάρρευση του υπαρκτού

σοσιαλισμού, στο έθνος-κράτος, ως κύριες αιτίες που οδήγησαν τη

σοσιαλδημοκρατία σε «μαρασμό».

2 Η κρίση ξεκίνησε με την πτώση του δολαρίου το 1971 που οδήγησε στην κατάρρευση του Συστήματος σταθερών ισοτιμιών

του Bretton Woods και την εμφάνιση έντονων πληθωριστικών τάσεων, ενώ επιδεινώθηκε από τις πετρελαϊκές κρίσεις του 1973

και της διετίας 1979-80 που αύξησαν το κόστος παραγωγής, τον πληθωρισμό και την ανεργία. Ε. Χατζηβασιλείου, Εισαγωγή

στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, Πατάκη (8η έκδοση), Αθήνα 2001, σ. 51

www.24grammata.com

Page 4: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

4

Αίτια της Κρίσης

1. Παγκοσμιοποίηση

«Με ρώτησαν πριν από λίγο καιρό σχετικά με την ανταγωνιστικότητα των Ηνωμένων

Πολιτειών κι απάντησα ότι δε μ’ απασχολεί καθόλου το θέμα. Εμείς στην NCR βλέπουμε τα

πράγματα απ’ τη σκοπιά μιας παγκόσμιας ανταγωνιστικής εταιρείας που τυχαίνει να έχει την

έδρα της στις Ηνωμένες Πολιτείες.» Jonathan Schell (1993)3

Η Παγκοσμιοποίηση απείλησε τα θεμέλια της σοσιαλδημοκρατίας μια

και η πολιτική της τελευταίας αποτελούσε μια «κλειστή» οπτική σε σχέση

πάντοτε με την πιο «ανοικτή» εκδοχή της φιλελεύθερης πολιτικής όπου και

σαφέστατα ευνοήθηκε από το άνοιγμα της οικονομίας σε μια παγκόσμια

αγορά.4 Η ανάγκη διαμόρφωσης μιας ανελαστικής πολιτικής που όχι μόνο θα

ανεχόταν αλλά και θα υιοθετούσε τις αρχές της παγκόσμιας αγοράς (και όχι

μόνο), αποτέλεσε σημείο ρήξης μέσα στους κύκλους των σοσιαλδημοκρατών

ανεξάρτητα αν η εκδοχή που έχει επικρατήσει σήμερα αποτελεί μια πολιτική

συμφιλίωσης και σύγκλισης με τις ταγές της ελεύθερης αγοράς.5 Οι

παγκόσμιες νόρμες της οικονομίας, της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού

μπορεί να συνέβαλλαν στη βελτίωση του βοιωτικού επιπέδου, ταυτόχρονα

3 E. Hobsbawm, Η Εποχή των Άκρων, Ο σύντομος εικοστός αιώνας, 1914-1991, μτφ. Β. Καπεταγιανγιάννης, Θεμέλιο (ζ’

ανατύπωση), Αθήνα 2004. [ από εδώ και στο εξής: Ηobsbawm]. σ. 515. 4 Ο Giddens εντοπίζει ένα παράδοξο σε αυτό το σημείο (και ένα πρόβλημα που εκφράζει τη συντηρητική πλευρά του

νεοφιλελευθερισμού). Ο νεοφιλελευθερισμός αποβλέπει σε μια κυριαρχία της αγοράς σε παγκόσμιο επίπεδο την ίδια στιγμή που

εκφράζει πολιτική υποστήριξης στο έθνος-κράτος. Η εθνική ταυτότητα, η οικογένεια, γενικά οι παραδοσιακοί θεσμοί αντιμετωπίζουν κινδύνους διάβρωσης από την επικράτηση των αρχών της παγκοσμιοποίησης. Α. Giddens, Ο Τρίτος Δρόμος, Η

ανανέωση της Σοσιαλδημοκρατίας, μτφ. Α. Τάκης, Πόλις, Αθήνα 2009 (ανατύπωση). [από εδώ και στο εξής: Giddens]. σσ. 30-

31. 5 Η έγκριση και αποδοχή μέρος της πολιτικής θεματολογίας ενός κόμματος από τον αντίπαλο του ονομάζεται «τριγωνοποίηση».

Ένας πολιτικός όρος που ήθελε εμφατικά να τονίσει την υιοθέτηση από πλευράς δεξιών κομμάτων πολιτικών που εφάρμοζαν

συνήθως οι σοσιαλδημοκράτες και είχαν να κάνουν με την κοινωνική προστασία και ασφάλεια και γενικά την εφαρμογή μιας πολιτικής κοινωνικής μέριμνας. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του 37ου προέδρου των ΗΠΑ Richard Nixon πως «είμαστε όλοι

πλέον Κεϋνσιανοί» στις αρχές της δεκαετίας του ’70. «Το διακύβευμα δεν είναι πλέον να εξανθρωπίσουμε την κοινωνία αυτή να

αποφύγει τον πόλεμο. Αλλά να εξανθρωπίσουμε τον αναπόφευκτο πόλεμο. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει πλέον ανάγκη να αυτοδιαφημίζει το δόγμα του, το καθήκον αυτό το έχει επιφορτισθεί η μοντέρνα αριστερά» θα παρατηρήσει ο πολιτολόγος και

οικονομολόγος Jacques Generex. Η ανωτέρω πρόταση ίσως ρεαλιστικά, ίσως όμως και κυνικά δηλώνει τη νέα εποχή που

ανατέλλει για το σοσιαλισμό και τη σοσιαλδημοκρατία, που εγκαταλείπει κολλεκτιβιστικές πρακτικές και κοινωνικές συλλογικότητες του παρελθόντος και τάσσεται υπέρ της δυναμικής της ελεύθερης αγοράς, της τεχνολογικής καινοτομίας, του

ατομισμού κλπ. Ο Pierre-Andre Taguieff αναφέρει σχετικά πως «{…} ο νεοπροοδευτισμός αποσυνδέθηκε του κολλεκτιβισμού, για

να γίνει μια ενάρετη αναπλήρωση του ατομισμού του “πολίτη”». Μια υποχρέωση του κράτους που οδηγούσε σε μια κοινωνική

συνοχή ο αντίκτυπος της οποίας φάνηκε στα περισσότερα εκλογικά αποτελέσματα την ίδια περίοδο στη Δ. Ευρώπη {εξαιρείται

η Ν. Ευρώπη που τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πέτυχαν σημαντικές εκλογικές νίκες Ελλάδα με το ΠΑΣΟΚ (Πανελλήνιο

Σοσιαλιστικό Κίνημα) του Ανδρέα Παπανδρέου, Ισπανία με το PSOE (Partido Socialista Obrero Espanol) του Felipe González, και Πορτογαλία με το PS (Partido Socialista)]. Αυτές οι εκλογικές ήττες δίδαξαν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που

εφάρμοσαν μια πολιτικής μετάλλαξης και σύγκλισης, υιοθετώντας τακτικές που για τους ίδιους τους σοσιαλδημοκράτες ήταν

κάτι παραπάνω από ένα θέμα επιβίωσης όπως αποδείχθηκε. Ήταν η αρχή μιας νέας πορείας όπου σήμανε κυρίως από τον Tony Blair (εξού και η καθιέρωση του όρου «μπλερισμός»), όπου η πρόοδος θα ήταν συνυφασμένη με τις διεθνείς οικονομικές

εξελίξεις, την τεχνολογία και τη «χειραφετημένη ατομικότητα». «Χθες, η πρόοδος έφτιαχνε «λαό, σήμερα τον διαμελίζει» μας

αναφέρει σχετικά ο Ανδρέας Πανταζόπουλος. Α. Πανταζόπουλος, Ο μαρασμός της σοσιαλδημοκρατίας, Το Πέρασμα, Αθήνα 2009. [από εδώ και στο εξής: Πανταζόπουλος]. σσ. 13-19, Κατσούλης, ό.π., σ. 114.

www.24grammata.com

Page 5: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

5

όμως δημιούργησαν μια θεσμική υπερφόρτωση, ένα παράδοξο της

ανάπτυξης, που διεύρυνε τις ανάγκες και τις επιθυμίες του πολιτικού

περιβάλλοντος, αυξάνοντας το βαθμό δυσκολίας όσον αφορά την ανάδειξη

και την επεξεργασία των ανωτέρω αναγκών και επιθυμιών, δημιουργώντας

πιέσεις και λειτουργώντας αποσταθεροποιητικά για τα σοσιαλδημοκρατικά

κόμματα με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος για τα τελευταία να

απολέσουν ακόμα και τη νομιμοποιητική τους βάση στην κοινωνία.6

2. Σοσιαλισμός και οικονομία της αγοράς

«Αν ακούτε υπερβολικά εγκώμια για τα κέρδη, την επιχείρηση, τον ανταγωνισμό, μπορείτε να

είστε σίγουροι ότι ακούτε κάποιο σοσιαλιστή υπουργό.» Alain Touraine7

Η ανεπάρκεια της σοσιαλιστικής πρότασης για την οικονομία έγινε

ιδιαίτερα εμφανής τη δεκαετία του ’80 όταν και εντοπίστηκε ασυμβατότητα

ανάμεσα στις – τότε - οικονομικές εισηγήσεις των σοσιαλδημοκρατών8 και

της οικονομίας της αγοράς.9 Η παραγωγή του πλούτου μέσα από διαδικασίες

6 Ο N. Luhman θέλοντας να «απαντήσει» στο αναπτυξιακό παράδοξο και στο δομολειτουργισμό του D. Easton, πρότεινε τη

θεωρία των αυτοαναφερόμενων συστημάτων, σύμφωνα με την οποία, σε ένα περιβάλλον συνεχούς κίνησης, ανάπτυξης και

εκσυγχρονισμού, τα μέρη εκείνα ενός συστήματος που επιδρούν μεταξύ τους αλλά και με τον εξωτερικό χώρο, αναπτύσσουν μια ικανότητα ανεξαρτητοποίησης, μια λειτουργική διαφοροποίηση που τους κατοχυρώνουν την «επιχειρησιακή τους κλειστότητα»,

την οριοθέτηση δηλαδή των δύο πόλων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση (εν προκειμένω το περιβάλλον και το σύστημα).

Κατσούλης, ό.π., σσ. 46-48. 7 Donald Sassoon, Εκατό χρόνια σοσιαλισμού, Κρίση και Προοπτικές, τ. Β’, μτφ. Ε. Αστερίου, Καστανιώτης, Αθήνα 2001. [από

εδώ και στο εξής: Sassoon]. σ. 166. 8 Τo Βρετανικό Labour Party (Εργατικό κόμμα), αποτελεί μαζί με το Γερμανικό SPD (Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα Γερμανίας), ένα από μεγαλύτερα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Δύσης. Labour party: Η πολιτική παρακμή του εργατικού κόμματος

οφειλόταν κυρίως σε μια ιδεολογική αμφιθυμία, σε ιδεολογικούς αναχρονισμούς και σε ένα πολιτικό αυτισμό, που

πολλαπλασίασαν τις θεσμικές και οργανωτικές ατέλειες που απομάκρυναν ένα σημαντικό εκλογικό ποσοστό από τις τάξεις του και καθιέρωσαν τον όρο «βρετανική ασθένεια» σε διεθνές επίπεδο για να δείξουν το έντονο πρόβλημα που αντιμετώπιζε η

πολιτική του. Η οικονομική και πολιτική σχέση του εργατικού κόμματος με τα συνδικάτα θεωρήθηκε μία από τις αιτίες που

επέφεραν την εκλογική πτώση από τη στιγμή που ζητήματα που προέκυπταν από αυτή τη σχέση φανέρωναν διαπλοκή, υποταγή σε υποπολιτικές ομάδες, εσωτερική πόλωση, διαίρεση και αποξένωση. Το Βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας μαζί με το κράτος

πρόνοιας αντιμετώπισαν τα προβλήματα της ανεργίας καθώς και την κάκιστη και αναποτελεσματική παροχή υπηρεσιών σε

τομείς όπως η εκπαίδευση, οι τηλεπικοινωνίες, καθώς και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Πιο συγκεκριμένα, το εργατικό κόμμα αποσκοπούσε από τα συνδικάτα τον περιορισμό των μισθολογικών διαπραγματεύσεων, ένα «κοινωνικό συμβόλαιο» όπως

ονομάστηκε, το οποίο μπορεί να λειτούργησε με επιτυχία όταν το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή (αρχές δεκαετίας ’70, μετά την

κρίση του καπιταλιστικού συστήματος), αλλά μετά από μία νομισματική πτώση το 1976 της αγγλικής λίρας δημιούργησε προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών, έλλειμμα προϋπολογισμού, με αποτέλεσμα το δανεισμό από το Διεθνές Νομισματικό

Ταμείο (ΔΝΤ), την περικοπή δημόσιων δαπανών (για την αποπληρωμή των χρεών) και την απομάκρυνση από πολιτικές πλήρους

απασχόλησης, οδηγώντας σε αποτυχία το «κοινωνικό συμβόλαιο» και σε μια οικονομική και κοινωνική κρίση τη χώρα τη διετία 1978-79 όταν και συνεχόμενες απεργίες οδήγησαν στην άνοδο στην εξουσία επί μακρόν χρονικό διάστημα τη Συντηρητική

Margaret Thatcher. Οι Βρετανοί εργατικοί πίστεψαν ότι θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την ανεργία με πολιτικές

αποπληθωρισμού που βασίζονταν στη κεϋνσιανή λογική την οποία και ενστερνίζονταν τότε με θρησκευτική ευλάβεια. Το σχέδιο

οδηγήθηκε σε αποτυχία μια και ο στασιμοπληθωρισμός ήταν αδύνατο να αντιμετωπισθεί με αποτέλεσμα την υιοθέτηση του

συγκεκαλυμμένου μονεταρισμού και την απομάκρυνση από πολιτικές κρατικού παρεμβατισμού όπως αυτές εκφράζονταν από

τις ταγές του κεϋνσιανού κράτους. Κατσούλης, ό.π., σσ. 345-346. Sassoon, ό.π., σσ. 87-91. 9 Ο Ronald Reagan και η Margaret Thatcher, Πρόεδρος και Πρωθυπουργός στις ΗΠΑ και Βρετανία αντίστοιχα τη δεκαετία του

‘80, εφάρμοσαν μια πολιτική «απελευθέρωσης» της οικονομίας από κάθε είδους κρατικό παρεμβατισμό με ιδιαίτερη επιτυχία

όσον αφορά τα οικονομικά μεγέθη (μείωση του πληθωρισμού), την ίδια στιγμή που οι κοινωνικές ανισότητες αμβλύνθηκαν θέτοντας ένα ισχυρό πλήγμα στις σοσιαλδημοκρατικές πρακτικές. Από τη στιγμή που η νέα οικονομική πολιτική υιοθετήθηκε

και από την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), τα χαμηλόμισθα κοινωνικά στρώματα αντιμετώπισαν την ένδεια

(ανεργία, εκτοπισμός από την αγορά εργασίας, κοινωνικός αποκλεισμός) και την αποδιοργάνωση εργασιακών σχέσεων που λειτουργούσαν έως τότε προστατευτικά για την εργατική τάξη. Κατσούλης, ό.π., σσ. 17-19.

www.24grammata.com

Page 6: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

6

ανταγωνιστικότητας δεν ανήκαν στο ιδεολογικό οπλοστάσιο των

σοσιαλδημοκρατών οι οποίοι και αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν αρχές που

εναντιώνονταν στον αρχικό προσανατολισμό τους, ένα κεϋνσιανό consensus,

από τη στιγμή που ο βασικός πολιτικός αντίπαλος, οι φιλελεύθεροι,

εμφανίστηκαν ως εισηγητές των νέων οικονομικών ηθών με εμφανή μάλιστα

εκλογική επιτυχία για τους ίδιους.10 Η δυναμική οικονομία ήρθε σε

σύγκρουση με τα αμετακίνητα ήθη αλλά και την – όποια - ασφάλεια της

κοινωνίας, εμφανίζοντας όλα εκείνα τα στοιχεία της «σχολής της Δημόσιας

Επιλογής» σύμφωνα με την οποία η ανεπιτυχής κρατική προσπάθεια έχει

μεγαλύτερο αντίκτυπο από τη δυσμενή λειτουργία της αγοράς.11

3. Κεϋνσιανό Κράτος

«{…} μια από τις εμπνευσμένες ιδέες του σημερινού διαλόγου είναι ότι η ταύτιση της

σοσιαλδημοκρατίας με το κράτος πρόνοιας ενδέχεται να ήταν ένα σφάλμα.»

Kees van Kersbergen 12

Ο φετίχ θεσμός των σοσιαλδημοκρατών,13 το κεϋνσιανό κοινωνικό

κράτος14 – που στα μεταπολεμικά χρόνια και σε περιόδους αντίστοιχων

κρίσεων είχε διαδραματίσει ένα σταθεροποιητικό ρόλο ελέγχοντας την αγορά

και διατηρώντας μια κοινωνική ισορροπία στα όρια του εφικτού – βρέθηκε

ξανά στο προσκήνιο όταν και ο υψηλός πληθωρισμός και η αλματώδης άνοδος

της ανεργίας έκαναν επιτακτική ανάγκη την «επαναδραστηριοποίηση» του.15

Το υπερμεγέθη και δυσλειτουργικά γραφειοκρατικό κεϋνσιανό κράτος

10 Η πρόταση των σοσιαλδημοκρατών κάνει αναφορά για μια μεικτή οικονομία, ένα ελεγχόμενο καπιταλισμό, αναγνωρίζοντας

τα οφέλη της ελεύθερης οικονομίας χωρίς όμως να παραγνωρίζει την ανάγκη ύπαρξης ενός κράτους πρόνοιας που θα εστιάζει στην άμβλυνση των ανισοτήτων που δημιουργούνται από τον ακατάσχετο καπιταλισμό. J. W. Young, Η Ευρώπη του Ψυχρού

Πολέμου, 1945-1991, μτφ. Γ. Δεμερτζίδης, Πατάκη (4η έκδοση), Αθήνα 2004. σς. 31-35. 11 Κατσούλης, ό.π., σ. 64. 12 Giddens, ό.π., σσ. 156-157. 13 SPD: Το SPD με τη σειρά του «επέδειξε οργανωτική και στρατηγική παράλυση , καθώς και αναποφασιστικότητα σε όλη τη

διάρκεια της δεκαετίας του 1980» μας αναφέρει ο Kitschelt. Τη διετία 1981-82 η Γερμανία αντιμετώπισε με τη σειρά της προβλήματα με την επιδείνωση της βιομηχανίας, την ανεργία (δύο εκατομμύρια άνεργοι καταγράφηκαν την εποχή που ο

σοσιαλδημοκράτης ηγέτης Schmidt εγκατέλειψε την εξουσία) και το ισοζύγιο πληρωμών με αποτέλεσμα την οικονομική

εξάρτηση από τα αμερικάνικα επιτόκια (τα οποία και θεωρήθηκαν υπεύθυνα για τα υψηλά επίπεδα ανεργίας) την ίδια στιγμή

που τα γερμανικά επιτόκια έπρεπε να διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα ώστε να καθίστανται ικανά να αντιμετωπίζουν την εκροή

κεφαλαίων. Μια σειρά μέτρων που ακολουθήθηκαν και που αποσκοπούσαν στην αναβίωση της οικονομίας απέτυχαν με

αποτέλεσμα την περικοπή δημόσιων δαπανών που οδήγησαν σε επιδείνωση της ανεργίας και στη στροφή της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής προς τα δεξιά για να αντιμετωπισθεί η ύφεση. Κατσούλης, ό.π., σ. 355, Sassoon, ό.π., σσ. 110-

112. 14 «Κάποτε θα ανατρέχουμε στο κράτος πρόνοιας με την ίδια περιφρονητική ευχαρίστηση με την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα τη δουλεία ως μέσο οργάνωσης αποδοτική και φιλότιμης εργασίας» θα αναφέρει για το κράτος πρόνοιας ένας άγνωστός συγγραφέας.

Πανταζόπουλος, ό.π., σ. 29. 15 Α. Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, επμ. Ν. Μαραντζίδης, μτφ. Χ. Κουτρίδης, Επίκεντρο, Αθήνα 2007. [από εδώ και στο εξής: Heywood]. σσ. 273-274.

www.24grammata.com

Page 7: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

7

πρόνοιας μία από τις αιτίες μαρασμού των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων.16

Υψηλοί φόροι και δαπάνες που διατήρησαν τον πληθωρισμό σε υψηλά

επίπεδα, η αντιπαραγωγικότητα των εθνικών βιομηχανιών και γενικά η

αδυναμία του κράτους να παράγει πλούτο, ώθησαν σε ανασύνταξη τους

σοσιαλδημοκράτες17 από τη στιγμή που οι εξελίξεις είχαν φανερώσει την

ανικανότητα του κεϋνσιανού μοντέλου να ανταποκριθεί στις ταγές της νέας

εποχής.18

4. Εργατική τάξη

«Αναγγέλλοντας τη διάλυση της προγενέστερης τάξης του κόσμου, το προλεταριάτο

δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να εκφράζει το μυστικό της ίδιας του της ύπαρξης, γιατί είναι η

ντε φάκτο διάλυση της τάξης αυτής.» Karl Marx19

Τις δεκαετίες του ’70 και ’80, απωλέσθηκε η κοινωνική συνοχή της

εργατικής τάξης και μειώθηκε το εργατικό δυναμικό,20 απόρροια των

οικονομικών αλλαγών που επέφεραν την ένδεια σε ένα μεγάλο μέρος του

εργατικού πληθυσμού, των τεχνολογικών καινοτομιών που «αποδεκάτισαν»

την εν λόγω τάξη, ένα «βιομηχανικό ολοκαύτωμα»21 όπως γλαφυρά το

περιέγραψε ο Hobsbawm, και των μεταναστευτικών ρευμάτων (εξαιτίας της

παγκόσμιας οικονομικής κρίσης αλλά και των πολέμων που ξέσπασαν σε

πολλές περιοχές του τρίτου κόσμου) που διαφοροποίησαν τον εθνοτικά

συνεκτικό χαρακτήρα του εργατικού κινήματος με σημαντικές εκλογικές

επιπτώσεις για τους σοσιαλδημοκράτες.22 Σε μια εποχή εκσυγχρονισμού των

16 Σ. Μαρκέτος, Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά Ρεύματα κατά το β΄μισό του 20ου αιώνα και τη Μετα-σοβιετική Περίοδο –Δημιουργία

και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, τ. Α’, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, σ. 172/ 17 SAP (Σουηδικό Σοσιαλιστικό Κόμμα): Στο τέλος της δεκαετίας του ’80, το SAP σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει την

ανεργία, τον πληθωρισμό των μισθών κλπ οδηγήθηκε σε μια πολιτική απομάκρυνσης από τα περιβόητο Σουηδικό μοντέλο των

ταμείων, εγκατάλειψης του κρατικού ελέγχου των επενδύσεων και της σοσιαλιστικής μεταρρύθμισης που έλαβε τέλος ως ανεπαρκής, την ίδια στιγμή που στράφηκε (και εκείνο) σε πολιτικές συμβατές με τη νέα εποχή της παγκόσμιας οικονομίας.

Sassoon, ό.π., σς. 368-369 . 18 Το κράτος πρόνοιας θεωρήθηκε «πηγή του κακού» μια περίοδο που δαιμονοποιήθηκαν η παρεμβατική φορολογική και αναδιανεμητική πολιτική επιφέροντας την κρίση ταυτότητας, τη διαφθορά, τις εσωτερικές ρήξεις και τελικά τις εκλογικές

ήττες.18 Κατσούλης, ό.π., σσ. 101-103, 115 - H. Grebing, Η Ιστορία του Γερμανικού Εργατικού Κινήματος, Το νέο «ταξικό»

όραμα της Σοσιαλδημοκρατίας, μτφ. Μ. Πανάγου, Η. Κατσούλης, Παπαζήση, Αθήνα 1982. [από εδώ και στο εξής: Η Ιστορία του

Εργατικού Κινήματος]. σσ. 435-438. 19 Λόγια του Karl Marx στο έργο Εισαγωγή στην Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου. Η Ιστορία του

Εργατικού Κινήματος, Στο ίδιο, σ. 12. 20 Στη Γερμανία ενδεικτικά στη βιομηχανία του χάλυβα που το 1961 απασχολούσε 170.000 εργάτες, τριάντα χρόνια μετά ο

αριθμός αυτός μειώθηκε σε 83.000. Η Βρετανία απώλεσε 110.000, η Γαλλία 80.000 και το Βέλγιο 30.000 εργάτες. Sassoon, ό.π.,

σ. 288. 21 Στο χρονικό διάστημα 1980-1984 η Βρετανία απώλεσε το 25% της μεταποιητικής της βιομηχανίας, ενώ στα έξι πιο παλαιά

βιομηχανικά κράτη της Ευρώπης, παρατηρήθηκε μείωση του εργατικού δυναμικού της τάξης των επτά εκατομμυρίων στο

διάστημα 1973-80. Hobswam, ό.π., σ. 390. 22 Giddens, ό.π., σ. 117.

www.24grammata.com

Page 8: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

8

μέσων παραγωγής το εργατικό δυναμικό μειώθηκε και σε άλλες περιπτώσεις

μετακινήθηκε σε άλλες κοινωνικές σφαίρες, με ορατή πλέον την εργατική

έκλειψη.23 Η υιοθέτηση της μερικής απασχόλησης εργασίας αποτέλεσε την

αιτία εισόδου μεγάλου αριθμού γυναικείου πληθυσμού24 στις τάξεις των

εργατών, γεγονός που «βοήθησε» στη μετάλλαξη της εν λόγω τάξης, αλλά και

στη συνδικαλιστική αποδυνάμωση (σε συνδυασμό και με το φαινόμενο της

ανεργίας) από τη στιγμή που οι γυναίκες δεν ήταν συνδικαλισμένες (λογικό

από τη στιγμή που η μερική απασχόληση δεν αποτελούσε την κύρια εργασία).

Οι νεοφιλελεύθερες εισηγήσεις (αύξηση της απασχόλησης, ευέλικτες μορφές

εργασίας κλπ), η εισαγωγή νέων φορμών εργασίας, τα εσωσυνδικαλιστικά

προβλήματα, η αποβιομηχανοποίηση κλπ αποσάθρωσαν την εργατική τάξη

και οδήγησαν ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων στον εξοβελισμό της

πολιτικής και σε μια μεταδομικιστική προσέγγιση διαγραφής του ίδιου του

αντικειμένου, της ίδιας δηλαδή της πολιτικής.25

5. Αξιακές μεταβολές

«Υποψιάζομαι {…} ότι αυτό που εμποδίζει τα νέα επιστημονικά παραδείγματα να

κυριαρχήσουν σε μεγαλύτερα κλίμακα είναι το χάσμα γενεών. {…} Είναι δύσκολο να βάλεις

κάποιες από αυτές τις έννοιες στο μυαλό ορισμένων επιστημόνων που έχουν διδαχθεί με τον

παλιό τρόπο. {…} Υπάρχει μόνο ένας τρόπος να ξεμπερδέψεις από δαύτους: να περιμένεις να

συνταξιοδοτηθούν και να πεθάνουν.» Merton Miller26

Μια άλλη αιτία αποδυνάμωσης της σοσιαλδημοκρατικής δυναμικής

αποτέλεσε η αλλαγή των ταξικών δομών. Οι αξιακές αυτές μεταβολές

εντοπίζονται στις διαφορετικές αξίες και προτεραιότητες που διακατέχουν

κάθε γενιά. Μελετώντας ερευνητικό υλικό πολλών βιομηχανικών χωρών ο

Inglehart τεκμηριώνει την άποψη που θέλει ένα μεγάλο αριθμό πολιτών που

23 Εξαίρεση στον «κανόνα» αποτέλεσαν οι νότιες περιοχές της Ευρώπης που άργησαν να εκβιομηχανιστούν (πόσο πιο πολύ να εκσυγχρονιστούν), με κύριο λόγο ότι ουσιαστικά εκδημοκρατίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ‘70. Sassoon, ό.π., σσ. 213,

285, 288. 24 Η αθρόα είσοδος των γυναικών στην παραγωγή επέφερε ακόμη ένα καίριο «χτύπημα» στην πατριαρχικά δομημένη εργασία

από τα σοσιαλιστικά κινήματα, οδηγώντας σε μια απομάκρυνση από παραδοσιακά ταξικά ζητήματα, ενώ η καθιέρωση της

πλήρης απασχόλησης σε μια εποχή οικονομικής ύφεσης (1988 και μετά στη Βρετανία) ήταν ένας από τους λόγους υιοθέτησης

από την πλευρά των γυναικών συντηρητικών εκλογικών προτιμήσεων σε συνδυασμό με τα συντηρητικά συνθήματα υπέρ της οικογένειας. Στη μεταπολεμική Ευρώπη πολλά συντηρητικά κόμματα όπως το Ιταλικό Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα

υιοθέτησαν μια ευνοϊκή πολιτική για το γυναικείο φύλλο, σε θέματα που αφορούσαν τις εργαζόμενες μητέρες, τις εκτρώσεις,

των διαζυγίων, τις έγκυες κλπ σε συνδυασμό με τη συντηρητική φύση της πλειοψηφίας των γυναικών ως «συλλέκτες». Sassoon, ό.π., σσ. 297-298, 333-334. 25 Sassoon, ό.π., σ. 311. 26 Δήλωση του Νομπελίστα Merton Miller σε δημόσια συζήτηση με θέμα «The Future of Law and Economics: Looking Forward» Κατσούλης, ό.π., σ. 118.

www.24grammata.com

Page 9: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

9

ευημερούν να οδηγούνται σε μία φαινομενικά27 απολιτίκ εξατομίκευση αλλά

και στην ελαχιστοποίηση της δυναμικής εννοιών όπως αριστερά -δεξιά και ότι

εκείνα πρέσβευαν τουλάχιστον για τις παλαιότερες γενιές.28 Οι ανωτέρω

έννοιες δεν προκαλούν «ρίγη συνείδησης» όπως στο παρελθόν, με τις

σημερινές γενιές ψηφοφόρων να μην εκφράζουν τις εκλογικές τους

προτιμήσεις με ταξικά αλλά με πιο σύνθετα κριτήρια. Έτσι το ενδιαφέρον

μετατοπίζεται από την οικονομία σε άλλους «χώρους», γεγονός που

αποδυναμώνει το ταξικό μπλοκ των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων

εξουσίας.29

6. Νέα Κοινωνικά Κινήματα – Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί

(ΜΚΟ)

«{…} Οι πολιτικοί αισθάνονται προσβεβλημένοι από το γεγονός ότι οι άνθρωποι

ενδιαφέρονται όλο και λιγότερο γι’ αυτούς {…} εδώ και αρκετό καιρό οι καινοτομίες και οι

αποφάσεις για το μέλλον δεν προέρχονται από την τάξη των πολιτικών {…}»

Hans Magnus Enzesberger30

Σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που βρισκόταν σε μια συνεχή κίνηση,

εμφανίστηκαν κινήματα και οργανώσεις που επικεντρώθηκαν κυρίως σε

πολιτικές ακτιβισμού, μιας «υποπολιτικής» σύμφωνα με τον Beck31 που

μετακινήθηκε από τα έδρανα της βουλής στην καρδιά της κοινωνίας,

αναπτύσσοντας θεματολογία με την οποία δεν ήταν εξοικειωμένη η

σοσιαλδημοκρατία.32 Η ενεργοποίηση αυτή των πολιτών που έλαβε τον όρο

«κοινωνία των πολιτών», οδήγησε στη δημιουργία κομμάτων-δικτύων, μια

πολιτική δραστηριοποίηση των τελευταίων έξω από τους οικείους πολιτικούς

27 Φαινομενικά, γιατί δεν έχει αποδειχθεί ότι η στάση αυτή μεταφράζεται ως απόλυτη αποχή από την πολιτική ζωή ή ως μια «μετακίνηση» του ατομικού ενδιαφέροντος σε διαφορετικούς πολιτικούς στίβους. Giddens 39 28 Giddens, ό.π., σσ. 38-39. 29 Στη Σουηδία όπου η ταξική ψήφος ήταν ιδιαίτερα έκδηλη, το ποσοστό που αφορά αυτή την ταξική προδιάθεση ήταν 53% το

1967 και μόλις 34% το 1985. Στο ίδιο, σ. 41. 30 Στο ίδιο, σσ. 73-75. 31 Ο Beck ισχυρίζεται πως τα νέα κοινωνικά κινήματα, οι θεματικές ομάδες συμφερόντων και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), θα συνυπήρχαν – και δε θα αντικαθιστούσαν - στο μέλλον με τις αντίστοιχες κυβερνητικές σε τοπικό αλλά και

παγκόσμιο πλαίσιο και ότι οι κρατικοί φορείς θα έπρεπε να διδαχθούν από τον τρόπο λειτουργίας αυτών των οργανώσεων,

υποδεικνύοντας μάλιστα τον τρόπο που οι επιχειρήσεις υιοθέτησαν πολλές από τις καινοτομίες που αυτές οι οργανώσεις εισήγαγαν. Στο ίδιο, σσ. 78-79. 32 Οι Πράσινοι στη Γερμανία, η Greenpeace, η Oxfam κλπ ασχολήθηκαν με το περιβάλλον, τα δικαιώματα των καταναλωτών,

των ζώων, τη σεξουαλικότητα κλπ . Οι Πράσινοι εξελίχθηκαν σε φορέα κοινωνικοποίησης της Γερμανικής αριστεράς που μιμήθηκε πολλές από τις ιδέες και τις πρακτικές των πρώτων. Giddens, ό.π., σ. 80.

www.24grammata.com

Page 10: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

10

τους χώρους σε μια προσπάθεια των κομμάτων να αμβλύνουν τη διαδικασία

απομόνωσης και να αυξήσουν τους δίαυλους επικοινωνίας με το περιβάλλον.33

7. Κομματική δυσθυμία

«{…} όποιος θέτει το ερώτημα της δυσθυμίας για τα κόμματα παίρνει απαντήσεις

δυσθυμίας για τα κόμματα.» Erhrart/Sandschneider 34

Ο Poguntke και ο Webb, έκαναν αναφορά στα «αντικομματικά

συναισθήματα» και στις αιτίες εμφάνισης τους όπως αυτές παρουσιάζονται

ενδεικτικά στον πίνακα 1, τα οποία σημειωτέον έπληξαν κυρίως τα αριστερά

κόμματα.35

Κομματική δυσαρέσκεια

1. Ελαχιστοποίηση της κομματικής ταύτισης («σκληρός» δείκτης)

2. Εγκατάλειψη των κομμάτων από τους «πιστούς» τους

3. Μείωση της εκλογικής συμμέθεξης («σκληρός» δείκτης)

4. Εναλλακτική ψήφος σε υποπολιτικά κόμματα

5. Ελάττωση των εγγεγραμμένων κομματικών μελών («σκληρός» δείκτης)

6. Μεγιστοποίηση των αναποφάσιστων ψηφοφόρων («σκληρός» δείκτης)

Πίνακας 1

Η έρευνα τους κατέληξε στο συμπέρασμα πως την τελευταία εικοσαετία

οι πολίτες που αποδεσμεύτηκαν από τα στοιχεία εκείνα που τους ένωναν με

τα κόμματα αυξήθηκε σημαντικά.36 Οι λόγοι εντοπίζονται στην αποσάθρωση

των παραδοσιακών κοινωνιών, στην ανατολή του νέου ατομικισμού, στην

μείωση του πολιτικού ανταγωνισμού, καθώς και στον προσανατολισμό των

κομμάτων σε πιο σύνθετες πολιτικές από ότι στο παρελθόν. Αυτή η

συρρίκνωση ήταν λογικό να συμπεριλαμβάνει και ένα μεγάλο αριθμό πολιτών

που είχαν ταυτιστεί με κάποιο κόμμα όχι μόνο πολιτικά αλλά και

συναισθηματικά. Η κομματική δυσθυμία έγινε διακριτή και μέσα από την

εκλογική αποχή-διαμαρτυρία των πολιτών κυρίως σε κράτη που η ψηφοφορία

33 Κατσούλης, ό.π., σ. 57. 34 Στο ίδιο. σ. 34. 35 Στο ίδιο, σ. 28 36 Το «μη κόμμα των μη ψηφοφόρων» όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο έργο The reinvention of politics των Beck, Giddens και Lash. Giddens, ό.π., σ. 38.

www.24grammata.com

Page 11: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

11

δεν ήταν υποχρεωτική.37 Ο εκδημοκρατισμός των κοινωνιών και η αναγωγή

τους – πλέον – σε «ανοικτές», επέφερε τη συμμετοχή των πολιτών σε

κοινότητες, μια συλλογικότητα απόρροια της νέας εποχής. Η εμφάνιση

εναλλακτικών πολιτικών προτάσεων με ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων

αντιμετωπίστηκε με ενθουσιασμό από τους δυσαρεστημένους από το

υπάρχων πολιτικό σύστημα πολίτες που στράφηκαν σε εξωκοινοβουλευτικές

λύσεις που πρόβαλλαν αντικομματικά, πασιφιστικά, οικολογικά και λοιπά

προστάγματα.38 Η κομματική δυσφορία εκφράστηκε και με την απομάκρυνση

από τις διαδικασίες εκείνες ένταξης στους εσωτερικούς μηχανισμούς ενός

κόμματος, ενώ όπως ήταν εύλογο οι κομματικές λίστες δεν ανανεώθηκαν με

νέα μέλη. Οι Poguntke και Webb αναφέρθηκαν στη «διαρροή» ψήφων, που

οφείλονταν στην απώλεια της κομματικής ταυτότητας μιας ομάδας

πληθυσμού και στην αναγωγή ενός σημαντικού εκλογικά ποσοστού σε

αναποφάσιστο.39

8. Η κατάρρευση του «Υπαρκτού Σοσιαλισμού»

«Le Sosialisme est Morte» Alain Touraine40

Η πτώση των πρώην κομμουνιστικών καθεστώτων και η μετάλλαξη τους

σε μετακαπιταλιστικά κράτη41 δε μπορούσε να μην επηρεάσει τη

σοσιαλδημοκρατία, λόγω «συγγενικής» ιδεολογικά σχέσης αλλά και

μεταβολής του διπολικού μεταπολεμικού σκηνικού,42 στο οποίο ουσιαστικά

αναπτύχθηκε. Ο προβληματισμός που ακολούθησε τη διθυραμβική

επικράτηση του καπιταλισμού,43 δημιούργησε ιδεολογικές ασάφειες που

37 Μια μειοψηφία που ανήκε στους κύκλους της εργατικής τάξης απείχε από τις εκλογικές της υποχρεώσεις υιοθετώντας μια

πολιτική που σε πρώτη ανάγνωση φαινόταν ως αδιαφορία, την ίδια στιγμή που άλλοι πολιτικοί αναλυτές τη θεώρησαν διαμαρτυρία. Giddens, ό.π., σσ. 37-38. 38 Κατσούλης, ό.π., σσ. 29-32. 39 Στο ίδιο, σσ. 32-33. 40 Η πρόταση αυτή κοσμεί την πρώτη σελίδα το έργου του Touraine L’ après socialism. Sassoon, ό.π., σ. 279. 41 Ο Καπιταλισμός που είχαν «κατά νου» οι Ανατολικοευρωπαίοι μάλλον ήταν ο αμερικάνικος ή ο ιαπωνικός και όχι ο κεντρικά

σχεδιασμένος καπιταλισμός που εφάρμοζε η πλειοψηφία (αν όχι όλα) δεξιά κόμματα της Δύσης. Sassoon, ό.π., σ. 394. 42 Τη μεταπολεμική εποχή οι σοσιαλδημοκράτες εξέφρασαν την ιδεολογική τους διαφωνία τόσο με τον αμερικανικό

καπιταλισμό, όσο και με τον σοβιετικό κομμουνισμό, όπως αυτή εκφράστηκε το 1951, στη Σοσιαλιστική Διεθνή (τότε ήταν που

διατυπώθηκε για πρώτη φορά η προοπτική του «Τρίτου Δρόμου» σύμφωνα με τον Giddens). Giddens, ό.π., σ. 44. 43 Ο ενθουσιασμός της «άλλης» πλευράς ήταν τέτοιος που οδήγησε επιστήμονες όπως ο Francis Fukuyama στην επιβεβαίωση

της ρήσης που θέλει τους νικητές «να γράφουν και την ιστορία» (αναφέρομαι στο γνωστό έργο του Fukuyama Τέλος της

Ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος, όπου και ουσιαστικά έθετε ένα τέλος στην ιστορία ελλείψει αντιπάλου και επικράτησης ενός πολιτικού συστήματος αποδεκτό από όλους). Σημαντική αντίφαση αποτέλεσε το γεγονός πως η Δύση από τη μια

υποστήριζε τον υπερεθνισμό μέσω της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) και από την άλλη πανηγύριζε για τη

διαίρεση μεγάλου αριθμού των ανατολικών κρατών σε πολλά κράτη με σαφή εθνικό (σε πολλές των περιπτώσεων και εθνικιστικό) χαρακτήρα. Sassoon, ό.π., σ. 393.

www.24grammata.com

Page 12: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

12

αποσυντόνισαν τον πολιτικό προσανατολισμό των σοσιαλδημοκρατών.44 Όσο

και αν οι σοσιαλδημοκράτες είχαν διαφοροποιηθεί και εκφράσει τις

αντιρρήσεις τους με την ιδεολογία και τα πεπραγμένα στον εδαφικό χώρο της

ανατολικής Ευρώπης, όσο και αν παρακολουθούσαν τα γεγονότα του τέλους

της δεκαετίας του ’80 με μια αμήχανη απάθεια, δεν κατέστησαν ικανή την

ομαλή αποσύνδεση από τα γεγονότα που συγκλόνισαν τον κόσμο στα τέλη της

δεκαετίας του ’80.45 Ένα σημαντικό ερώτημα που τίθεται ήταν, γιατί τα

σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν εκμεταλλεύτηκαν και εκείνα με τη σειρά

τους τις εξελίξεις από τη στιγμή που είχαν πολλάκις εκφράσει τις διαφωνίες

του με τον υπαρκτό σοσιαλισμό; Δύο είναι οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν τα

σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στη σιωπή. Ο πρώτος έχει να κάνει με την

ηγετική φυσιογνωμία του Mikhail Gorbachev ο οποίος «πρόλαβε» ουσιαστικά

τη σοσιαλδημοκρατία με τη μεταρρυθμιστική πολιτική που εφάρμοσε στην

ΕΣΣΔ της μετακομμουνιστικής εποχής και ο δεύτερος αφορά την κρίση της

ίδιας της σοσιαλδημοκρατίας που είχε αφετηρία τη χρονική περίοδο που

προηγήθηκε την κατάρρευση των ανατολικών καθεστώτων.46

9. Πρόοδος

«Μάθε τι θα πει Επανάσταση και ονόμαζέ την Πρόοδο. Μάθε τι θα πει Πρόοδος και

ονόμαζέ την Αύριο.» Victor Hugo

Η πρόοδος όπως αυτή δηλώνεται μέσα από το τρίπτυχο οικονομία –

τεχνολογία – ατομικισμός, οδήγησε σε μια κατάργηση των συνόρων, τόσο των

εθνικών όσο και των κοινωνικών, μεταβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό την

πολιτική, αναγάγοντας την σε μια πολιτική του μη πολιτικού, στερώντας από

το κοινωνικό όλον τους συμβολισμούς και την αντιπροσωπευτική του δύναμη.

Η αναγνώριση αυτής της νέας πραγματικότητας ως πραγματικής – από τους

44 Ενδεικτικά στη Γερμανία η κατάρρευση του κομμουνισμού, οδήγησε το διεθνές τμήμα του σοσιαλδημοκρατικού

προγράμματος σε μαρασμό, κάνοντας επιτακτική την ανάγκη χάραξης μιας νέας πολιτικής. Πάλι στη Γερμανία, η πτώση των

κεντρικά σχεδιασμένων συστημάτων της Ανατολικής Ευρώπης συνέπεσε χρονικά με τη κυβέρνηση του CDU44 το οποίο και

εκμεταλλεύτηκε τις συγκυρίες υπέρ του με συνθηματολογία που το καθιστούσαν αρχιτέκτονα των σαρωτικών αλλαγών (ίδια

πολιτική εφάρμοσαν τα περισσότερα νεοφιλελεύθερα και συντηρητικά κόμματα της Δύσης σε μια προσπάθεια να καρπωθούν

μέρος της «επιτυχίας» όπως αναγνώσθηκε η πτώση των πρώην κομμουνιστικών καθεστώτων).44 Ο Donald Sassoon μας αναφέρει πως ο πρόεδρος του CDU Helmut Kohl φορώντας το μανδύα του Kanzler für Deutchland (Καγκελάριου της

Γερμανίας), δήλωνε: «Η Γερμανία είναι η πατρίδα μας, η Ευρώπη είναι το μέλλον μας», σε μια ηγετική προσπάθεια να

«προλάβει» τις δυτικοευρωπαϊκές εκείνες χώρες (με πρώτη τη Βρετανία) που παρακολουθούσαν με ανάμεικτα συναισθήματα τις εξελίξεις, αφού η πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων θα σήμαινε και ταυτόχρονα την ενοποίηση της Γερμανίας με ότι

αυτό συνεπαγόταν. Στο ίδιο, σσ. 385-387. 45 Στο ίδιο, σσ. 392-397. 46 Στο ίδιο, σσ. 394-395.

www.24grammata.com

Page 13: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

13

σοσιαλδημοκράτες - αφαίρεσε το νοηματοδοτικό «λογισμικό» της

επικοινωνίας με την κοινωνία. Η υποπολιτική, ο υποεθνισμός αλλά και ο

μεταεθνισμός, οδήγησε τη σοσιαλδημοκρατία σε μια αποχαυνωτική γνώση

της πραγματικότητας, ένα σκοτεινό τούνελ στο οποίο ο μοναδικός φανός

ελπίδας αναζητείτο στην από κάτω αυθεντικότητα που κυοφορούνταν στα

σπλάχνα της κοινωνίας. Η σύμπλευση με τον ατομικισμό είναι μια νέα

εμπειρία για τη σοσιαλδημοκρατία που την καθιστά από συλλογική,

ατομικιστική και την οδηγεί στη μετα-ιστορία με ότι αυτό συνεπάγεται. Μια

μοναχική και μεταϋλιστική πορεία όπως αυτή εκφράζεται από την αδυναμία

εκπροσώπησης πλέον του συλλογικού και την υιοθέτηση του ιδιωτικού, μια

ιδεολογική ασυμβατότητα που δε μπορεί πλέον να καλύψει έχοντας αφήσει

πίσω της τα σύμβολα εκείνα που τη συνέδεαν με τον κοινωνικό ιστό.47

10. Έθνος – Κράτος

«Το κόμμα είναι μια σταθερή ένωση ανδρών οι οποίοι με κοινές προσπάθειες

επιθυμούν να υπηρετήσουν το εθνικό συμφέρον στη βάση ιδιαίτερων αρχών με τις οποίες όλοι

συμφωνούν.» Edmund Burke48

Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είχαν αναπτύξει από την αρχή της

δημιουργίας τους, μια εργαλειακή σχέση με το έθνος-κράτος, από τη στιγμή

που το τελευταίο θεωρούνταν αναγκαίο ως πλατφόρμα της οικονομικής

εφαρμογής μια κρατικοδίαιτης παρεμβατικής πολιτικής. Σε μια εποχή που η

οικονομία είχε εισβάλλει σε μια παγκόσμια σφαίρα καταργώντας τα εθνικά

σύνορα (οι επιχειρήσεις είναι γνωστό πως δεν έχουν πατρίδα), ο

σοσιαλιστικός σχεδιασμός βρέθηκε σε σύγχυση.49

47 Αντίθετα η δεξιά, έχοντας ως βασικό πρόσταγμα την οργανική κοινωνία, είναι πιο συμβατή με το «πραγματικό», μια και η αντίληψη της πραγματικότητας γίνεται με την ενεργοποίηση μηχανισμών υπεράσπισης του συλλογικού, καρπώνοντας κατά αυτό

τον τρόπο και τις εκλογικές της επιτυχίες. Πανταζόπουλος, ό.π., σσ. 33-39, 51-52. 48 Κατσούλης, ό.π., σ. 23. 49 Sassoon, ό.π., σ. 122.

www.24grammata.com

Page 14: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

14

11. «Νεοαναθεωρητισμός»

«Αυτό που κανείς γενικά ονομάζει τελικό σκοπό του σοσιαλισμού δεν είναι τίποτα, η

κίνηση είναι το παν.» Eduard Bernstein50

Η κρίση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων είχε αρχίσει να

εμφανίζεται πριν την πτώση των ανατολικών καθεστώτων οδηγώντας την

πλειοψηφία τους σε ιδεολογικό προβληματισμό και σε μια κριτική προσέγγιση

της σύγχρονης πραγματικότητας σε μια προσπάθεια αποδέσμευσης από την

παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία. «Νεοαναθεωρητισμός», «τρίτος δρόμος»,

«εκσυγχρονισμένη δημοκρατία» κλπ είναι μερικά από τα ονόματα που

δόθηκαν στην ιδεολογική ανανέωση ενός μεγάλου αριθμού κομμάτων51 που

ανήκαν στον ευρύ χώρο της κεντροαριστεράς. Η ετερογένεια της νέας

πρότασης και το γεγονός της διαφοροποίησης της ανά χώρα, οδήγησε τα

σοσιαλδημοκρατικά κόμματα σε ιδεολογική σύγχυση από τη στιγμή που δεν

αποτελούσε ένα νέο ιδεολογικό φορέα αλλά μια πραγματιστική και

μεταμοντερνιστική πρόταση εξουσίας.52

50 E. Bernstein, Οι προυποθέσεις για το Σοσιαλισμό και τα καθήκοντα της Σοσιαλδημοκρατίας, επμ. Η. Κατσούλης, μτφ. Α. Μαυροκεφαλίδου – Η. Κατσούλης, Αθήνα 1996, σ. 315. 51 Στη Βρετανία ο νεοαναθεωρητισμός εκφράστηκε από το Labour Party του Tony Blair, στις ΗΠΑ από τους New Democrats

του Bill Clinton κοκ. Heywood, ό.π., σ. 273. 52 Ο «Τρίτος δρόμος» εξοπλίστηκε με πολλές νεοφιλελεύθερες θέσεις, υιοθέτησε τις αρχές της ελεύθερης αγοράς πάνω από το

κράτος, την επιχειρηματικότητα, το νέο ατομισμό κλπ διατηρώντας - από τις παλαιές σοσιαλιστικές εξαγγελίες - την αρχή της

κοινότητας ως ηθικό αντίβαρο στην αδηφάγα καπιταλιστική δυναμική και τους κινδύνους που η τελευταία αντιπροσωπεύει για τα θεμέλια της κοινωνίας. Στο ίδιο, σσ. 273-277.

www.24grammata.com

Page 15: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

15

Επίλογος

Ο αναστοχασμός της μετα-κρίσης εποχής οδήγησε σε πολιτικές

αποφάσεις που μπορεί – παροδικά - σε επίπεδο άσκησης εξουσίας, να

τελεσφόρησαν οικονομικά ή να επέφεραν εκλογικές νίκες, ιδεολογικά όμως

οδήγησαν σε αδιέξοδο. Η συντηρητική πολιτική της νέας σοσιαλδημοκρατίας

υποδείχθηκε ως αποστασία από τις ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές αρχές

της. Μια πολιτική που έφερε σε σύγκρουση την κοινωνία των πολιτών με το

κράτος, δημιουργώντας μια μεταβατική ανάγκη αποσυλλογικοποίησης, μια

μεταφορά από τα υλιστικά στα μεταυλιστικά προστάγματα. Η επικράτηση του

νεοφιλελευθερισμού αναγνώσθηκε λανθασμένα από την αριστερά που θέλησε

να οικειοποιηθεί μέρος των δεξιών προσταγμάτων, συμπορευόμενη

ρεαλιστικά με τις ταγές της νέας εποχής (παγκοσμιοποίηση της οικονομίας,

ατομικότητα κλπ), παραγνωρίζοντας όμως το δικό της ιδεολογικό

προσανατολισμό, μια λανθασμένη οπτική της πραγματικότητας που

ουσιαστικά την έθεσαν εκτός του πραγματικού. Η «αποαριστεροποίηση» και

η προσχώρηση στην ενιαία σκέψη της παγκοσμιοποίησης, αποτέλεσαν μια

αποιδεολογικοποίηση που ουσιαστικά αφόπλισε την ίδια τη

σοσιαλοδημοκρατία, από τη στιγμή που παράδωσε αμαχητί το «οπλοστάσιο»

της στον «εχθρό», επικυρώνοντας την οικονομική ηγεμονία «τοτέμ» των

βασικών πολιτικών αντιπάλων, ενώ η ίδια κλήθηκε πλέον να αντιτάξει στη νέα

αυτή κατάσταση πραγμάτων (στα οποία έχει συμβάλει και η ίδια τα μέγιστα)

μια νέα πολιτική εξισορρόπησης που απαιτεί να αποδείξει ότι σε ένα

«παιχνίδι» για δύο, υπάρχουν όντως δύο. Σε μια «μετά» εποχή, η

σοσιαλδημοκρατία καλείται να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητα της και

τους στόχους της. Αφήνοντας πίσω τις αμαρτίες και τα λάθη του παρελθόντος,

οφείλει να διαλέξει. Το «φάντασμα του κομμουνισμού» δεν υπάρχει πλέον και

το αουτσάιντερ καλείται να γίνει φαβορί. Ένα σωρό ερωτήματα «ζητούν»

απαντήσεις. Θα αποτελέσει ένα εναλλακτικό διαχειριστή αλλά και σωτήρα

του καπιταλισμού; θα αντιμετωπίσει με λήθη καίρια κοινωνικά και πολιτικά

ζητήματα; θα συνεχίσει να ρεφορμοποιείται ή θα ριζοσπαστικοποιηθεί; Θα

αποτελέσει μεταρρυθμιστικό κληρονόμο του κομμουνισμού, του

φιλελευθερισμού ή θα αποφασίσει να γίνει κληροδότης μιας νέας ιδεολογίας;

θα κλείσει τα μάτια σε όλους αυτούς που δε βλέπουν καμία διαφορά ανάμεσα

www.24grammata.com

Page 16: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

16

στον «τρίτο δρόμο» και την εναλλακτική διαχείριση του καπιταλισμού; Θα

συνεχίσει να εθελοτυφλεί και να στρουθοκαμηλίζει την ώρα που εγείρονται

σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα; θα κινηθεί συγκρουσιακά και

όχι παράλληλα όπως τώρα; θα ορθώσει πολιτικό ανάστημα στις ταγές της

νέας εποχής κρατώντας ιδεολογικές και πολιτικές αποστάσεις από τον άλλο

πόλο; θα ιδιωτικοποιηθεί τον ατομισμό ή θα αναδείξει ένα πολιτικό

πλουραρισμό που θα δεχτεί στις τάξεις του αιτήματα που η σύγχρονη

κοινωνία εγείρει χωρίς αποκλεισμούς; θα χαράξει μια πολιτική που θα την

αυτοκαταργήσει ή θα αυτοεπαναπροσδιοριστεί ξεκινώντας από μία πολιτική

tabula rasa; Το τοπίο σίγουρα είναι θολό. Πότε δεν ήταν όμως;

Έκταση Εργασίας: 2293

www.24grammata.com

Page 17: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

17

Βιβλιογραφία

Σ. Μαρκέτος, Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά Ρεύματα κατά το β΄μισό του 20ου αιώνα και

τη Μετα-σοβιετική Περίοδο –Δημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,

τ. Α’, ΕΑΠ, Πάτρα 2002.

Α. Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, επμ. Ν. Μαραντζίδης, μτφ. Χ. Κουτρίδης,

Επίκεντρο, Αθήνα 2007.

Α. Giddens, Ο Τρίτος Δρόμος, Η ανανέωση της Σοσιαλδημοκρατίας, μτφ. Α. Τάκης,

Πόλις, Αθήνα 2009 (ανατύπωση).

Α. Πανταζόπουλος, Ο μαρασμός της σοσιαλδημοκρατίας, Το Πέρασμα, Αθήνα

2009.

Donald Sassoon, Εκατό χρόνια σοσιαλισμού, Κρίση και Προοπτικές, τ. Β’, μτφ. Ε.

Αστερίου, Καστανιώτης, Αθήνα 2001.

H. Grebing, Η Ιστορία του Γερμανικού Εργατικού Κινήματος, Το νέο «ταξικό»

όραμα της Σοσιαλδημοκρατίας, μτφ. Μ. Πανάγου, Η. Κατσούλης, Παπαζήση, Αθήνα

1982.

E. Bernstein, Οι προυποθέσεις για το Σοσιαλισμό και τα καθήκοντα της

Σοσιαλδημοκρατίας, επμ. Η. Κατσούλης, μτφ. Α. Μαυροκεφαλίδου – Η. Κατσούλης,

Αθήνα 1996.

Ε. Χατζηβασιλείου, Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, Πατάκη

(8η έκδοση), Αθήνα 2001.

J. W. Young, Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου, 1945-1991, μτφ. Γ. Δεμερτζίδης,

Πατάκη (4η έκδοση), Αθήνα 2004.

E. Hobsbawm, Η Εποχή των Άκρων, Ο σύντομος εικοστός αιώνας, 1914-1991, μτφ.

Β. Καπεταγιανγιάννης, Θεμέλιο (ζ’ ανατύπωση), Αθήνα 2004.

Νέα Σοσιαλδημοκρατία, Συλλογικό, επμ. Η. Κατσούλης, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2002.

www.24grammata.com

Page 18: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

18

Χρονολόγιο

Προσωπικότητες

Georg Ehrenfried Groß (1893 - 1959) Ζωγράφος, Καρικατουρίστας,

Γραφίστας

Donald Sassoon. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Iστορίας στο Kολέγιο Kουίν

Mαίρη και Oυέστφιλντ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Συγγραφέας -

ανάμεσα σε πολλά συγγράμματα - και του δίτομου "Εκατό Χρόνια

Σοσιαλισμός"

Richard Milhous Nixon (1913 – 1994). Ο 37ος Πρόεδρος των ΗΠΑ στη

χρονική περίοδο 1969–1974. Διετέλεσε επίσης και Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ

στο διάστημα (1953–1961).

Jonathan Edward Schell (1943). Συγγραφέας και καθηγητής στο

Πανεπιστήμιο του Yale. Η πλειοψηφία των συγγραμμάτων του εστιάζει στα

πυρηνικά όπλα.

Eric John Ernest Hobsbawm (1917). Βρετανός Ιστορικός και Συγγραφέας

που τα έργα του εστίασαν στη Βρετανική και Ευρωπαϊκή Ιστορία.

Anthony Giddens (1938). Βρετανός Κοινωνιολόγος που το έργο του "Ο

Τρίτος Δρόμος" έχει επμνεύσει τη Σοσιαλδημοκρατία της νέας εποχής.

Jacques Généreux (1956). Γάλλος Οικονομολόγος.

Pierre-André Taguieff (1946). Φιλόσοφος, Ιστορικός, Πολιτικός

Οικονομολόγος και Διευθυντής Έρευνας του CNRS.

Anthony Charles Lynton Blair (1953). Βρετανός πολιτικός που υπηρέτησε

τη χώρα του Πρωθυπουργός από τις 2 Μαϊου του 1997 έως τις 27 Ιουνίου του

2007 με το κόμμα των Εργατικών.

Ανδρέας Πανταζόπουλος (1960). Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης του

Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Alain Touraine (1925). Γάλλος Κοινωνιολόγος.

Niklas Luhmann (1927 - 1998). Γερμανός Κοινωνιολόγος.

Margaret Hilda Thatcher (1925), γνωστή και "Σιδηρά Κυρία". Βρετανίδα

Πολιτικός που στο διάστημα 1979 - 1990 διετέλεσε Πρωθυπουργός της χώρας

της με το Συντηρητικό Κόμμα στο οποίο ήταν Πρόεδρος από το 1975.

Ronald Wilson Reagan (1911 – 2004). Ο 40ος Πρόεδρος των ΗΠΑ στο

διάστημα 1981 – 1989 και ο 33ος Κυβερνήτης της California από το 1967 ως

το 1975. Ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός!!!

www.24grammata.com

Page 19: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

19

Herbert P. Kitschelt. Πολιτικός Επιστήμονας, Συγγραφέας και Καθηγητής

στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του Duke.

Andrew Heywood. Διευθυντής σπουδών, υπεύθυνος του μαθήματος

Πολιτικής Επιστήμης στο Orpington College.

Μαρκέτος Σπύρος. Καθηγητής Ιστορίας και Συγγραφέας.

Karl Heinrich Marx (1818 - 1883). Γερμανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος,

ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος και θεμελιωτής του κομμουνισμού.

John Maynard Keynes (1883 - 1946). Βρετανός οικονομολόγος,

μαθηματικός, καθηγητής πανεπιστημίου, συγγραφέας και ανώτατος κρατικός

υπάλληλος. Ιδρυτής της κεϋνσιανής σχολής στην οικονομική επιστήμη.

Σύμφωνα με την Κεϋνσιανή ρύθμιση προτείνεται η διανομή μέρους των

κερδών του κεφαλαίου στις κατώτερες τάξεις, με τη μορφή κοινωνικών και

άλλων παροχών. Ο αληθινός σκοπός του Keynes ίσως δεν ήταν το κοινωνικό

κράτος αλλά ή άνοδος των δημοσίων δαπανών σε περιόδους οικονομικής

κρίσης ώστε να καλυφθούν μέρος του ελλείμματος ζήτησης.

Θεσμοί – Κόμματα - Ιδεολογίες

Σουηδικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SAP), {άλλες ονομασίες::

"Sveriges socialdemokratiska arbetareparti", "Social Democratic Labour Party

of Sweden", "Labour' Party - Social Democrats" (Arbetarepartiet-

Socialdemokraterna), "Social Democrats" (Socialdemokraterna), "the Socials"

(Sossarna)}.; Το Σουηδικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα είναι το παλαιότερο

πολιτικό κόμμα της Σουηδίας. Ιδρύθηκε το 1889 (το 1917 το κόμμα διχάστηκε

από την αποχώρηση των κομμουνιστών). Το Σύμβολο του κόμματος είναι ένα

κόκκινο τριαντάφυλλο ιδέα του Fredrik Ström.

Μη Κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) . Νεολογισμός που

χρησιμοποιήθηκε αρχικά στο άρθρο 71 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Ο

όρος αναφέρεται σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις με διεθνή συνήθως

παρουσία, οι οποίες δεν αποτελούν διεθνείς οργανισμούς αλλά στηρίζονται

στην ιδιωτική πρωτοβουλία και είναι ανεξάρτητες από τα κράτη. Τα τελευταία

χρόνια έχει επικρατήσει ο όρος να χρησιμοποιείται για κάθε κοινωφελή

οργάνωση που δεν ανήκει στο κράτος. Οι σκοποί των ΜΚΟ είναι κυρίως

ανθρωπιστικοί και αφορούν περιβαλλοντικά ή κοινωνικά προβλήματα όπως η

φτώχεια, ο ρατσισμός, το περιβάλλον κ.λ.π. Διάφορες ΜΚΟ είναι οι Διεθνής

Ερυθρός Σταυρός, Greenpeace, AIESEC, WWF, Διεθνές συμβούλιο μνημείων

και τοποθεσιών - ICOMOS, Διεθνής οργάνωση βιοπολιτικής -ΒΙΟ,

Ανθρωπιστικές Μ.Κ.Ο., Διεθνής Αμνηστία, Γιατροί Χωρίς Σύνορα, Γιατροί του

Κόσμου, HumanAid, Ερυθρός Σταυρός, Ελληνική Διπολική Οργάνωση (ΕΔΟ),

Ευρωπαϊκή Προοπτική κλπ.

www.24grammata.com

Page 20: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

20

Κομμουνισμός (Communism). Η λέξη κομμουνισμός είναι όρος που μπορεί

να αναφέρεται στο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα, σε μια ιδεολογία που

στηρίζει αυτό το σύστημα, ή σε μία πολιτική κίνηση που το περιλαμβάνει ως

κεντρική ιδεολογία του. Ως κοινωνικό και πολιτικό σύστημα ο κομμουνισμός

είναι η ανώτατη βαθμίδα της σοσιαλιστικής κοινωνίας στην οποία δεν

λαμβάνεται υπόψιν η έννοια κράτος, τα ατομικά μέσα παραγωγής (ατομική

ιδιοκτησία) και οι κοινωνικές τάξεις. Η ιδιοκτησία είναι συλλογική και όλοι οι

άνθρωποι έχουν ισότιμο κοινωνικό status και δικαιώματα. Οι ανθρώπινες

ανάγκες δεν μένουν ανικανοποίητες εξαιτίας της φτώχειας, και επιλύεται με

κατανομή των πόρων ως απαιτείται. Είναι συχνά το σύστημα που προτείνεται

για την επίλυση των προβλημάτων του καπιταλιστικού κύκλου φτώχειας. Οι

θεμελιωτές της κομμουνιστικής θεωρίας, ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Έγκελς,

ονόμαζαν το σοσιαλισμό, αρχική φάση του κομμουνισμού. Ο όρος

κομμουνισμός συνήθως χρησιμοποιείται για την ανώτερη φάση αυτού του

σχηματισμού. Όταν οικοδομηθεί πλήρως ο κομμουνισμός, τότε οι υλικές και

πνευματικές απαιτήσεις, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου θα

ικανοποιηθούν. Για να γίνει αυτό πραγματικότητα, δεν αρκεί μόνο το ψηλό

επίπεδο της αυτοματοποιημένης παραγωγής. Είναι αναγκαία και η κοινωνική

ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής.Στην Ελλάδα κυρίαρχος εκφραστής της

κομμουνιστικής ιδεολογίας θεωρείται το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος και

άλλες μικρότερες μαρξιστικές-λενινιστικές ομάδες με μικρότερη επιρροή στο

πολιτικό γίγνεσθαι.

Capitalism. Οικονομικό σύστημα στο οποίο τα μέσα παραγωγής κατέχονται

κυρίως από ιδιώτες, και το κεφάλαιο επενδύεται στην παραγωγή, στην

κατανομή, στο εμπόριο και σε υπηρεσίες, για κέρδος σε ανταγωνιστική

ελεύθερη αγορά. Αποτελεί τον οικονομικό πυρήνα του φιλελευθερισμού. Ο

καπιταλισμός άρχισε να ριζώνει στην Ευρώπη από το 16ο αιώνα έως το 19ο

αιώνα. Από τη Βιομηχανική Επανάσταση, ο καπιταλισμός εξαπλώθηκε από

την Ευρώπη, και κυριότερα τη Βρετανία, στον υπόλοιπο κόσμο.

Christian Democratic Union of Germany (CDU, Christlich

Demokratische Union Deutschlands). Γερμανικό

Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα της Γερμανίας.

"Τρίτος Δρόμος" (Third Way). Ρεφορμιστική Πολιτική που εμφανίστηκε

τη δεκαετία του '80 και που αποδέχεται τις οικονομικές ταγές του laissez-faire

και του κράτους πρόνοιας, καθώς και προοδευτικές τάσεις της νέας εποχής

όπως η τεχνολογία και τα κινήματα ειρήνης και οικολογίας. Εφαρμόστηκε

στην Αυστραλία από τους Hawke και Keating με το Εργατικό Κόμμα, τον Bill

Clinton (Δημοκρατικοί) στις ΗΠΑ, τον Tony Blair (Εργατικό Κόμμα), τους

Jean Chrétien kai Paul Martin στον Καναδά, στην Ολλανδία (Polder Model)

από τον Kevin Rudd, στην Πολωνία, στη Νέα Ζηλανδία (UNDP) από τον

Helen Clark, στην Ελλάδα από το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου κλπ.

www.24grammata.com

Page 21: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

21

Merton Howard Miller (1923 – 2000). Συνέταξε το θεώρημα Modigliani-

Miller το οποίο πρότεινε την έλλειψη σχέσεως στη σχέση χρέος-δικαιοσύνης.

Μοιράστηκε το αναμνηστικό βραβείο Νόμπελ στις οικονομικές επιστήμες το

1990, μαζί με τους Harry Markowitz και William Sharpe.

Ronald F. Inglehart (1934). Πολιτικός Επιστήμονας και καθηγητής στο

Πανεπιστήμιο του Michigan. Είναι Διευθυντής του World Values Survey, ενός

παγκόσμιου κοινωνικού δικτύου επιστημόνων εκπροσωπώντας ένα εθνικό

ερευνητικό πρόγραμμα 80 περίπου κοινωνιών από 6 Ηπείρους. ΤΡη δεκαετία

του '70 ανάπτυξε τη κοινωνιολογική θεωρία του μεταϋλισμού.

Hans Magnus Enzensberger (1929). Συγγραφέας, Ποιητής, Μεταφραστής

και Εκδότης. Σε διάφορα συγγραφικά του έργα χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο

Andreas Thalmayr and Linda Quilt.

James Henry "Jim" Webb, Jr. (1946). Γερουσιαστής από τη Βιρτζίνια.

Μέλος του Δημοκρατικού Κόμματος.

Yoshihiro Francis Fukuyama (1952). Αμερικανός φιλόσοφος, Πολιτικός

Οικονομολόγος και συγγραφέας.

Helmut Josef Michael Kohl (1930). Γερμανός Συντηρητικός Πολιτικός.

Διετέλεσε Καγκελάριος της Γερμανίας από το 1982 έως το 1998 (Της Δ.

Γερμανίας από στο διάστημα 1982 - 1990 και της ενοποιημένης Γερμανίας

στο διάστημα 1990 - 1998). Διετέλεσε επίσης Πρόεδρος του

Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (CDU) από το 1973 έως το

1998.

Mikhail Sergeyevich Gorbachev (1931). Ο 7ος και τελευταίος Γενικός

Γραμματέας της ΕΣΣΔ στο χρονικό διάστημα 1985 - 1991. Καθιέρωσε στο

δεύτερο μισό του 1980 τη Glasnost την πολιτική που καθιέρωνε τη διαφάνεια

στις δραστηριότητες όλων των κυβερνητικών ιδρυμάτων στη Σοβιετική

Ένωση. Συνέγραψε το 1987 το έργο Perestroika που ουσιαστικά αποτέλεσε

και τη βασική πολιτική του στην πρώην ΕΣΣΔ, τον πολιτικό και οικονομικό

ρεφορμισμό που οδήγησε ουσιαστικά στην κατάλυση των πρώην Ανατολικών

καθεστώτων. Βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1990.

Victor-Marie Hugo (1802 – 1885). Γάλλος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας,

νοβελίστας, ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εκπρόσωπος του

Ρομαντικού Κινήματος στην Ευρώπη. Τα πιο γνωστά του έργα ήταν Les

Misérables και The Hunchback of Notre-Dame.

Edmund Burke PC (1729 - 1797). Βρετανο-Ιρλανδός πολιτικός και

φιλόσοφος. Μέλος του κόμματος Whig, υπηρέτησε τη Βρετανία στο House of

Commons. Ηγετική φυσιογνωμία που εξέφρασε την αντίθεση του στη

Γαλλική Επανάσταση. Οι θέσεις του τον κατέστησαν ιδρυτή του

Συντηρητισμού.

www.24grammata.com

Page 22: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

22

Eduard Bernstein (1850 – 1932). γερμανός Σοσιαλδημοκράτης θεωρητικός

και πολιτικός, μέλος του SPD και ιδρυτής του εξελικτικού και ρεβιζιονιστικού

Σοσιαλισμού.

William Jefferson "Bill" Clinton (1946). Ο 42ος Πρόεδρος των ΗΠΑ στο

χρονικό διάστημα από το 1993 ως 2001 με το κόμμα των Δημοκρατικών.

Socialdemocracy. Πολιτική πτέρυγα στο χώρο της κεντροαριστεράς η

οποία αποτελεί τη συνέχεια των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμάτων του

19ου αιώνα που απέρριψαν την επανάσταση ως μέσο για την κοινωνική

αλλαγή. Επιδιώκει ένα δημοκρατικό κράτος πρόνοιας.

The Bretton Woods system. Σύστημα σταθερών ισοτιμιών, που ίσχυσε

από το 1944 έως το 1971 όταν και ουσιαστικά καταργήθηκε όταν ο 37ος

Πρόεδρος των ΗΠΑ εγκατέλειψε την μετατρεψιμότητα του αμερικανικού

δολαρίου σε χρυσό.

NCR. Αμερικάνικη Εταιρεία Τεχνολογίας με Παγκόσμια εμβέλεια. Ιδρύθηκε

το 1884, ενώ το 1991 συνενώθηκε με την AT&T μέχρι το 1997 όταν και

επανιδρύθηκε μετά το τέλος της συνεργασίας ανάμεσα στις δύο εταιρείες.

Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) (IMF -- International Monetary

Fund ). Διεθνής οργανισμός ο οποίος επιβλέπει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα παρακολουθώντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τα ισοζύγια πληρωμών. Ιδρύθηκε στις 27 Δεκεμβρίου του 1945 στην Ουάσιγκτον με τη σύμφωνη γνώμη 39 Κρατών.

Labour Party (Εργατικό Κόμμα). Βρετανικό κόμμα που ιδρύθηκε στις

αρχές του 20ου αιώνα και ξεκίνησε την κοινοβουλευτική του δράση το 1920.

The Social Democratic Party of Germany (Sozialdemokratische

Partei Deutschlands — SPD - Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της

Γερμανίας) . Το παλαιότερο κόμμα της Γερμανίας με έτος ίδρυσης το 1885.

Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑ.ΣΟ.Κ.). Ελληνικό

σοσιαλδημοκρατικό πολιτικό κόμμα με έτος ίδρυσης την 3η Σεπτεμβρίου του

1974 και ιδρυτή τον Ανδρέα Παπανδρέου. (ΕΟΚ).

Ιταλικό Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα (Christian Democracy (Democrazia Cristiana, DC). Ιδρύθηκε το 1943 και δραστηριοποιήθηκε

πολιτικά για 50 περίπου χρόνια years.

Partido Socialista Obrero Español (PSOE). Ισπανικό κόμμα με

σοσιαλδημοκρατική ιδεολογία. Ιδρύθηκε το 1879 από τον Pablo Iglesias.

Πηγές: http://www.wikipedia.org - http://www.britannica.com

(στο χρονολόγιο συμπεριλήφθησαν οι προσωπικότητες, οι θεσμοί, οι ιδεολογίες, τα κινήματα κλπ που

αναφέρθηκαν στην παρούσα εργασία)

www.24grammata.com

Page 23: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

23

Πίνακες

Πίνακας 2. ΜΕΡΙΔΙΟ ΤΗΣ ΨΗΦΟΥ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΣΕ ΔΕΚΑΤΕΣΣΕΡΙΣ ΧΩΡΕΣ, 1970-

1989

1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989

Αυστρία 48.4 50.0 - - - 50.4 - - - 51.0 - - - 47.6 - - 41.3 - - -

Βέλγιο 27.2 - - - 26.6 - - 26.5 25.4 - - 25.1 - - - 28.3 - 30.6 - -

Δανία - 37.3 25.6 - - 29.9 - 37.0 - 38.3 - 32.9 - - 31.6 - - 29.3 29.9 -

Φιλανδία 23.4 25.8 - - - 24.9 - - - 23.9 - - - 26.7 - - - 24.1 - -

Γαλλία - - - 19.2 - - - - 25.0 - - 37.8 - - - - 32.8 - 37.5 -

Ελλάδα - - - - 13.6 - - 25.3 - - - 48.1 - - - 45.8 40.7α

Ολλανδία - 24.6 27.3 - - - - 33.8 - - - 28.3 30.4 - - 33.3

Ιταλία - - 27.2 - - - 34.4 - - 30.4 - - - 29.9 - 26.6

Νορβηγία - - - 35.3 - - - 42.3 - - - 37.1 - - - 41.2

Πορτογαλία - - - - - 40.7 36.7 - - 28.9 28.7 - - 36.1 - 20.7 22.7

Ισπανία - - - - - - - 30.3 - 30.5 - - 46.5 - - 44.1

Σουηδία 45.3 - - 43.6 - - 42.7 - - 43.2 - - 45.6 - - 45.1 43.7

Ην. Βασίλειο 43.1 - - - 39.2α - - - - 37.0 - - - 27.6 - 30.8

Δυτ. Γερμανία - - 45.8 - - - 42.6 - - - 42.9 - - 38.2 - 37.0

www.24grammata.com

Page 24: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

24

Πίνακας 3. ΟΙ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ:

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΔΕΚΑΕΤΙΩΝ 1970 ΚΑΙ 1980

Σημαντικά κέρδη Γαλλία (Σοσιαλιστικό Κόμμα)

Ελλάδα (ΠΑΣΟΚ)

Ολλανδία (Εργατικό Κόμμα)

Ιταλία (Σοσιαλιστικό Κόμμα)

Ισπανία (Σοσιαλιστικό Κόμμα)

Σημαντική πτώση Αυστρία (Σοσιαλιστικό Κόμμα)

Δανία (Σοσιαλδημοκράτες)

Γερμανία (Σοσιαλδημοκράτες)

Ιταλία (Κομουνιστικό Κόμμα)

Πορτογαλία (Κομουνιστικό και Σοσιαλιστικό Κόμμα)

Ηνωμένο Βασίλειο (Εργατικό Κόμμα)

Σουηδία (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα)

Καμιά σημαντική αλλαγή Βέλγιο (Σοσιαλιστικό Κόμμα)

Φιλανδία (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα)

Νορβηγία (Εργατικό Κόμμα)

Σουηδία (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα)

www.24grammata.com

Page 25: Η κρίη 2ης 0υρ Ôπακής οιαλημοκραίας Δημήτρης Βαγιανός ... … · ... Η Εποχή ων Άκρων, ... Ευρώπη {εξαιρείται

25

ΠΙΝΑΚΑΣ 4. ΑΡΙΣΤΕΡΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΣΕ ΔΕΚΑΤΕΣΣΕΡΙΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ , 1970-1989

Αυστρία Βέλγιο Δανία Γαλλία Φιλανδία Γερμανία Ελλάδα Ολλανδία Ιταλία Νορβηγία Πορτογαλία Ισπανία Σουηδία Ην. Βασίλειο

1970 * * *

1971 * * * *

1972 * * * *

1973 * * * *

1974 * * * * *

1975 * * * * * *

1976 * * * * * *

1977 * * * * * *

1978 * * * * *

1979 * * * *

1980 * * * *

1981 * * * * *

1982 * * * * *

1983 * * * * *

1984 * * * * *

1985 * * * * *

1986 * * * *

1987 * * * *

1988 * * * * *

1989 * * * * *

Πηγή: Donald Sassoon, Εκατό χρόνια σοσιαλισμού, Κρίση και Προοπτικές, τ. Β’.

www.24grammata.com