Οκτωβριανή επανάσταση (1917)

Η έφοδος στον ουρανό

Η Ρωσία στις αρχές του 20ού αιώνα

• 174 εκατομμύρια κάτοικοι• Το 85% ζει στην ύπαιθρο• Το 80% ασχολείται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία• Η βιομηχανία στα σπάργανα, συγκεντρωμένη κυρίως στη

Μόσχα, την Οδησσό και την Αγία Πετρούπολη, που είναι και οι μοναδικοί σχεδόν θύλακες αστικοποίησης

• Το 40% της γης ανήκει στους μεγαλογαιοκτήμονες • Μέσος όρος ζωής αγροτών: 35 χρόνια• Παιδική θνησιμότητα: 30%• Ποσοστό αναλφαβητισμού: 90%

Ρώσοι αγρότες γύρω στα 1910

Οι καλλιεργητικές μέθοδοι είναι ακόμα πρωτόγονες

Τα εργοστάσια Πουτίλωφ στην Πετρούπολη, βασικός θύλακας της εργατικής επανάστασης

Στον αντίποδα της γενικευμένης αθλιότητας, μια βαθύπλουτη όσο και παρασιτική αριστοκρατία γαιοκτημόνων, στρατιωτικών

και αυλικών ζει την δική της belle epoque.

Άξονας περιστροφής της και παροχέας όλων των προνομίων της ο τσάρος Νικόλαος Β, που κυβερνά ως απόλυτος μονάρχης. Η Ρωσία είναι το μοναδικό ευρωπαϊκό κράτος που την εποχή αυτή διατηρεί

τέτοιο καθεστώς, έκφραση και αυτό της συνολικής της καθυστέρησης.

Στα 1880, μαζί με τα πρώτα βήματα εκβιομηχάνισης, εισάγεται στη χώρα και ο Μαρξισμός από μεταφράσεις του Πλεχάνοφ,

κατοπινού στελέχους του κόμματος των Μπολσεβίκων (Κ.Κ.Ρ.)

Στα 1898 δημιουργήθηκε στο Μινσκ της Λευκορωσίας το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ), αρχική μήτρα του

κατοπινού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΡ).

Στα 1903 το ΣΔΕΚΡ διασπάται σε δύο τάσεις, τους Μπολσεβίκους (= πλειοψηφούντες) και τους Μενσεβίκους (= μειοψηφούντες). Ηγέτης των πρώτων ο Βλάντιμιρ Ίλιτς

Ουλιάνωφ (Λένιν), κατοπινός ηγέτης της Οκτωβριανής Επανάστασης, ενώ με τους δεύτερους συντάχθηκε ο Λέων Μπρονστάιν (Τρότσκι), που στα 1917 θα δημιουργούσε

τον περιβόητο Κόκκινο Στρατό.

Στα 1905, ως αποτέλεσμα και του ατυχούς ρωσοϊαπωνικού πολέμου, ξεσπάει αντιδυναστική επανάσταση. Το ΣΔΕΚΡ συμμετέχει ενεργά και οργανώνει τους εργάτες, την πολιτική ηγεμονία ωστόσο διατηρούν μετριοπαθείς αστοί, που

ζητούν απλά δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.

Στις 22 Γενάρη 1905 η τεράστια λαϊκή συγκέντρωση έξω από τα Χειμερινά Ανάκτορα βάφεται στο αίμα: 1000 νεκροί και 2000

τραυματίες ο απολογισμός. Είναι η λεγόμενη «ματωμένη Κυριακή» της Ρωσίας.

Η επανάσταση, παρότι τελικά κατεστάλη, πέτυχε ωστόσο την εισαγωγή βασικών κοινοβουλευτικών

θεσμών (Δούμας) και τη μετατροπή του καθεστώτος σε συνταγματική μοναρχία.

Στα 1912 το ΣΔΕΚΡ διασπάται και ο Λένιν με τους Μπολσεβίκους δημιουργούν το ΚΚΡ. Μαζί του είναι τώρα και ο Ιωσήφ Τζουγκασβίλι,

γνωστός και ως Στάλιν (ατσάλι). Ο Τρότσκι, αν και συμφωνεί με τον Λένιν στο ζήτημα του πολέμου, που είναι και η βασική αιτία της διάσπασης,

επιλέγει όμως να παραμείνει στις τάξεις των Μενσεβίκων, αποκλειστικών πλέον συνεχιστών του ΣΔΕΚΡ, που διατηρούν στη Δούμα 13 βουλευτές.

Στα 1916-1917, εν μέσω του Α παγκοσμίου πολέμου, η Ρωσία γνωρίζει νέα κρίση. Το μέτωπο υποχωρεί, οι νεκροί αγγίζουν ήδη τα 3 εκ. και στις πόλεις

επικρατεί ασυγκράτητος πληθωρισμός και σιτοδεία. Ως αποτέλεσμα, το Φλεβάρη του 1917 ξεσπάει επανάσταση, που ανατρέπει τον τσάρο και

περνάει όλη την εξουσία στη Δούμα (βουλή).

Οι μπολσεβίκοι και πάλι πρωταγωνιστές στους δρόμους, όμως την εξουσία κρατούν για μια ακόμα φορά μετριοπαθείς αστοί σαν τον Κερένσκυ, που

διαπράττουν δύο βασικά λάθη: α) συνεχίζουν τον καταστροφικό πόλεμο β) αφήνουν τα τσιφλίκια ανέπαφα.

Τον Οκτώβρη του 1917 το μέτωπο έχει ουσιαστικά καταρρεύσει. Ο λαός είναι εξαγριωμένος. Έχει έρθει η ώρα του Λένιν και των Μπολσεβίκων. Τη νύχτα της 25ης Οκτωβρίου ερυθροφρουροί και λιποτάκτες στρατιώτες που

έχουν συνταχθεί μαζί τους καταλαμβάνουν αναίμακτα τα χειμερινά ανάκτορα και όλα τα κέντρα εξουσίας της Πετρούπολης. Το πρωί ο στρατός

συντάσσεται μαζί τους. Η πολιτειακή ανατροπή είναι πλέον γεγονός.

Σημείο έδρασης της δύναμης των μπολσεβίκων ήταν όλο αυτό το διάστημα τα συμβούλια εργατών και αγροτών (σοβιέτ), ένα είδος

λαϊκών συνελεύσεων, που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται ήδη από το 1905, είχαν γιγαντωθεί όμως μετά το Φλεβάρη του 1917,

επιβάλλοντας στη χώρα ένα είδος δυαρχίας (η επίσημη Δούμα από τη μια και τα σοβιέτ από την άλλη).

Το κεντρικό σύνθημα των μπολσεβίκων είναι: «Ψωμί, γη, ειρήνη». Και πραγματικά, μόλις αναρριχώνται στην εξουσία απαλλοτριώνουν

τα τσιφλίκια, διανέμουν τη γη (για χρήση) στους αγρότες, επιβάλλουν εργατικό έλεγχο στα εργοστάσια και κλείνουν επώδυνη

ειρήνη με τους Γερμανούς στο Μπρεστ-Λιτόφσκ.

Όλη την πορεία των πρώτων ημερών της επανάστασης θα καταγράψει ο Αμερικάνος δημοσιογράφος και κομμουνιστής Τζων Ρηντ, στο μνημειώδες

έργο του «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο».

Νέες καλλιτεχνικές τάσεις θα αναδυθούν μέσα στην έξαψη της επανάστασης, με προεξάρχουσα τη λεγόμενη «προλέτ κουλτ»

(προλεταριακή κουλτούρα), που στοχεύει στη συνάντηση τέχνης και παραγωγής, της υψηλής αισθητικής με την εργατική τάξη.

Αφίσα της επανάστασης: «Νικήστε το λευκό στρατό με την κόκκινη σφήνα»

Άλλη μια αφίσα της επανάστασης, που

χρησιμοποίησε στα χρόνια της Κατοχής και το δικό μας ΕΑΜ, βάζοντας όμως σκέτο

ρολόι, πάντα με ένδειξη 11:55, και από κάτω το σύνθημα «η ώρα της

απελευθέρωσης πλησιάζει».

Εμβληματική ποιητική μορφή που ταυτίστηκε με την επανάσταση («χωρίς όμως να ‘ναι παιδί της», όπως έλεγε ο Τρότσκι), ήταν ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι,

εκπρόσωπος του λεγόμενου «επαναστατικού φουτουρισμού».

Σύννεφο με παντελόνια

Εκεί που τ’ ανθρώπινο βλέμμα τσακίζεται ανήμπορο,

βλέπω να καταφθάνει των πεινασμένων στρατηλάτης φορώντας το ακάνθινο στεφάνι της

επανάστασης το 1916. ..................................................................

.... Κι όταν τον ερχομό του διαλαλώντας ανταριασμένοι θα βγείτε να δεχτείτε τον Σωτήρα, εγώ για σας θα ξεριζώσω την καρδιά

μου θα την ποδοπατήσω κ’ έτσι μεγαλωμένη και καταματωμένη θα σας τη δώσω για σημαία.

(απόσπασμα)

Όμως γρήγορα οι χαρές έπαψαν και άρχισαν τα δύσκολα. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια, ως τα 1921, ξέσπασε εμφύλιος μεταξύ των κομμουνιστών και των

αντιπάλων τους (αστών, αριστοκρατών και συνοδοιπόρων), που κατέστρεψε τη χώρα σχεδόν ολοκληρωτικά. Μέσα απ’ τις φλόγες του αναδύθηκε ο

περιβόητος «Κόκκινος Στρατός», πρώτος αρχηγός του οποίου ήταν ο Λέων Τρότσκι.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η πείνα και η λευκή τρομοκρατία οι μπολσεβίκοι υιοθέτησαν συχνά ακραίες μεθόδους άμυνας (κόκκινη

τρομοκρατία), που έστρεψαν πολλούς εναντίον τους. Η χειρότερη στιγμή αυτής της περιόδου του λεγόμενου «πολεμικού κομμουνισμού» ήταν η

καταστολή της εξέγερσης (βλ. σφαγή) της Κροστάνδης, την οποία εκτέλεσε ο Τρότσκι παρότι ο ίδιος διαφωνούσε.

Στα αμέσως επόμενα χρόνια και μέχρι το θάνατο του Λένιν (1924) και την ανάληψη των ηνίων της χώρας από τον Στάλιν

(1926) οι κοινοκτημονικοί θεσμοί θα υποχωρήσουν κάπως και θα επιτραπεί ξανά η ιδιωτική πρωτοβουλία στη λεγόμενη «μικρή παραγωγή» (προσωπικές επιχειρήσεις και μικρά

χωράφια-κτηνοτροφεία), προκειμένου να αναθερμανθεί η οικονομία. Είναι η εποχή της περιβόητης ΝΕΠ (Νέας

Οικονομικής Πολιτικής), η οποία, αν και βγάζει τη χώρα από το τέλμα, αφήνει όμως περιθώρια για ταξικές διαφοροποιήσεις.

Από το 1929 όμως και μετά θα επανέλθουν άτεγκτοι οι κομμουνιστικοί θεσμοί (κοινοκτημοσύνη μέσων παραγωγής και κρατική διεύθυνση της οικονομίας), που θα θέσουν κάθε ιδιωτική επιχείρηση και απόπειρα ταξικής διάκρισης εκτός

νόμου. Τα οικονομικά αποτελέσματα αυτής της περιόδου των λεγόμενων «πενταετών πλάνων» θα είναι εντυπωσιακά (η Ρωσία ως τον πόλεμο θα μετατραπεί σε τρίτη βιομηχανική

δύναμη στον κόσμο, η ανεργία θα εξαλειφθεί και το βιοτικό επίπεδο των μαζών θα ανέβει ραγδαία), όμως ο αυξανόμενος

πολιτικός έλεγχος και οι διώξεις θα δημιουργήσουν ένα περιβάλλον οργουελικό, δηλ. τυραννικό και εφιαλτικό.

Είναι εποχή της «προσωπολατρίας», της αποθέωσης δηλαδή του Στάλιν ως αλάθητου «πατέρα» του σοβιετικού λαού, την τυφλή υποταγή στον οποίο

αναλαμβάνει να εξασφαλίσει η πανίσχυρη μυστική αστυνομία, η OGPU (Γκε-Πε-Ου), που μετά τον πόλεμο θα μετονομαστεί στην ευρέως γνωστή KGB.

Πάρα πολλοί άνθρωποι (υπολογίζονται σε εκατομμύρια, άγνωστο όμως πόσα) φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, εκτελέσθηκαν και διασύρθηκαν ως ένοχοι «κατασκοπίας» ή εν γένει «συνωμοσίας» κατά της «σοβιετικής πατρίδας» και του ηγέτη της, μόνο και μόνο επειδή είχαν άλλη άποψη.

Πολιτικοί κρατούμενοι σε καταναγκαστικά έργα, 1932.

Πολίτες δεξιοί, αριστεροί ή και απολίτικοι, που έτυχε απλά να κάνουν κάποιο ατυχές αστείο κατά του Στάλιν ή να βρεθούν σε λάθος κύκλο

ανθρώπων. Όλοι τους θεωρούνταν εξίσου επικίνδυνοι για την κρατική ασφάλεια και οδηγούνταν σε αυτό που ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν αποκαλεί

«Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», σε στρατόπεδα δηλ. συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, διεσπαρμένα σε όλη την επικράτεια, όπου πολλοί κάποια στιγμή πέθαιναν από τις κακουχίες και τις αρρώστιες.

Θύματα του Στάλιν υπήρξαν ακόμα και τα μέλη της ιστορικής ηγεσίας των

Μπολσεβίκων, που είχαν κάνει την επανάσταση!

Εκτελέστηκαν τα περισσότερα στα 1937, την εποχή των διαβόητων «δικών της Μόσχας» (1936-1938)

Υπήρξαν ακόμη και οι ίδιοι οι διευθυντές της OGPU, τους οποίους «ξεφορτωνόταν» αφού του κάνανε τη «βρόμικη

δουλειά».

Γκένριχ Γιάκοντα, εκτελέστηκε στα 1938.

Νικολάι Γιεζόφ, εκτελέστηκε στα 1940.

Ακόμα και πολλοί από τους ήρωες του Κόκκινου Στρατού, που νικήσανε τον Χίτλερ γλυτώνοντας την Ευρώπη από τον εφιάλτη του ναζισμού,

πέσανε σε δυσμένεια, εκτοπιζόμενοι στη Σιβηρία ή αλλού. Μαζί τους και ο στρατάρχης Ζούκοφ, ο αρχιτέκτονας της νίκης, που υποβιβάστηκε σε διοικητή μιας ασήμαντης στρατιωτικής περιφέρειας των Ουραλίων.

Κίνητρο του Στάλιν για όλες αυτές τις διώξεις και τα εγκλήματα ήταν αναμφίβολα η δίψα για εξουσία και ο φόβος της απώλειάς της (πάγια γνωρίσματα όλων των τυράννων της γης ανεξαρτήτως «χρώματος» και εποχής), ήταν όμως και κάτι άλλο: η απελπισμένη προσπάθειά του να μετασχηματίσει την ρωσική κοινωνία σε κομμουνιστική κατεύθυνση,

συγκρατώντας όλες τις τυχόν φυγόκεντρες τάσεις (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές) που θέτανε τη διαδικασία σε κίνδυνο. Τάσεις όμως που υπήρχαν αντικειμενικά, ως αναπόφευκτο και – άρα – ακατανίκητο σύμπτωμα μιας διαφοροποιημένης κοινωνίας, λειτουργώντας υπόγεια και διαβρώνοντας τα θεμέλια του σοβιετικού οικοδομήματος, οδηγώντας το εν τέλει, όπως

θα δούμε, στα 1989 στην οριστική κατάρρευσή του…