Η Γενοκτονία των Αρμενίων και η Κύπρος (1915-1940)

8/20/2019 Η Γενοκτονία των Αρμενίων και η Κύπρος (1915-1940)

1/4

100ή ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ

90

Μεταξύ 1915-1923 η Κύπρος άνοιξε απλόχερα τις αγκάλες της για να υποδεχθεί περίπου 9.000 Αρμένιους πρόσφυγες, κυρίως από τα ΄Αδανα, τη Σελεύκεια, την Καισάρεια, το Χατζίν και το Αϊντάπ, οι οποίοι απέπλευσαν από τα λιμάνια της Αλεξανδρέττας και της Μερ-σίνας με όποιο πλοίο έβρισκαν και κατέ-φθασαν σε όλα τα κυπριακά λιμάνια.

Γιατί όμως στην Κύπρο; Για κάποιους ήταν καθαρή τύχη, αφού μέχρι εδώ έφθαναν τα χρήματα που είχαν. Μερικοί την επέλεξαν λόγω της εγγύτητάς της με την Κιλικία, με την ελπίδα ότι κάποτε θα επέστρεφαν πίσω, ενώ άλλοι λόγω της ασφάλειας που προσέφερε η βρετανι-

Η Γενοκτονία των Αρμενίωνκαι η Κύπρος (1915-1940)

Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας[email protected]

Η Κύπρος, το νησί απέναντι από την Κιλικία, υπήρξε ένα από τα πρώτα μέρη σταοποία κατέφυγαν οι επιζήσαντες της Αρμενικής Γενοκτονίας. Στο άρθρο αυτό θα

εξετάσουμε περιεκτικά τους πολυδιάφορους τρόπους με τους οποίους το γεγονόςαυτό μετέβαλε και διαμόρφωσε την ήδη υπάρχουσα αρμενοκυπριακή κοινότητα.

κή διοίκηση. Οι πλείστοι έκαμαν τελικά διευθετήσεις για να εγκατασταθούν σε άλλες χώρες· ωστόσο, περίπου 1.300 πα-ρέμειναν και έκαμαν την Κύπρο πατρίδα τους.

Εργατικοί , καλλιεργημένοι και φι-λοπρόοδοι, έδωσαν μια νέα πνοή στην παλιά κοινότητα των «ντεγατσί » (ντό-πιοι Αρμένιοι) και δεν άργησαν να ορθο-ποδήσουν στη φιλόξενη Κύπρο και να καθιερωθούν ως άνθρωποι των γραμ-μάτων, των τεχνών και των επιστημών,δεινοί έμποροι, ικανοί επιχειρηματίες,αξεπέραστοι τεχνίτες, πρωτοπόροι επαγγελματίες, ευσυνείδητοι δημόσιοι υπάλληλοι, πειθαρχημένοι αστυνομικοί κτλ. ΄Εφεραν νέες ή/και βελτίωσαν ήδη υπάρχουσες τέχνες, εισήγαγαν δε διάφο-ρα γλυκά και εδέσματα στην κυπριακή

κουζίνα, τα οποία μέχρι σήμερα είναι πολύ δημοφιλή.

Κάποιοι υπηρέτησαν στον Α’ Παγκό-σμιο Πόλεμο, ως ημιονοδηγοί και μετα-φραστές, ενώ άλλοι συμμετείχαν στην

Αρμενική Λεγεώνα: γνωστή αρχικά ως Λεγεώνα της Ανατολής, ήταν μια βοηθη-τική μονάδα του Γαλλικού Στρατού απο-τελούμενη από περίπου 4.000 εθελοντές από ολόκληρη την Αρμενική Διασπορά,η οποία συστάθηκε και εκπαιδεύτηκε στο χωριό Μοναρκά στη χερσόνησο της Καρπασίας μεταξύ 1916-1918. Στη συνέ-χεια, αφού σημείωσε την περίφημη Νίκη του Αραρά (19/09/1918), η Λεγεώνα εγκα-ταστάθηκε στην Κιλικία, όπου και παρέ-μεινε μέχρι τη διάλυσή της τον Οκτώβριο του 1921.

Μερικοί πρόσφυγες παρέμειναν στη


2/4


91

Λάρνακα, όπου υπήρχε ένα μικρό κοιμη-τήριο (1897), παράρτημα της Γενικής Αρ-μενικής ΄Ενωσης Αγαθοεργίας (A.G.B.U.)(1912), η εκκλησία του Αγίου Στεφάνου (1909) - το αρχαιότερο μνημείο στη Δια-σπορά εις μνήμην των Αρμενίων μαρτύ-ρων - και το Σχολείο Μουσεγιάν (1909)·

το 1923 κτίστηκε νέο σχολικό κτίριο.Μεταξύ 1916-1918 και μεταξύ 1921-1936λειτούργησαν και κάποια ιδιωτικά αρ-μενικά σχολεία, από την Αμερικανική Ακαδημία και άλλους ιδιώτες. Μεταξύ 1920-1922 και 1927-1930 υπήρχε μικρή αρμενική προσκοπική ομάδα, αρχικά από το Χομενετμέν και ύστερα από το σχολείο. Παράλληλα, ιδρύθηκαν διάφο-ροι σύλλογοι, όπως η ΄Ενωση Αρμενίδων (1925-1931), ο Σύνδεσμος Αρμενοφωνίας (1923-1929) και ο Σύνδεσμος Αρμενίων Βι-βλιόφιλων (1923-1931) που μετεξελίχτηκε στην υφιστάμενη Αρμενική Λέσχη, ενώ εκδίδονταν οι εφημερίδες: «Κρασέρ»(1923-1925), «Αράξ» (1924-1929) και «Λου-σαρπί » (1926-1929).

Κάποιοι πρόσφυγες κατευθύνθηκαν στη Λεμεσό, όπου ιδρύθηκε σχολείο το 1928 και παράρτημα του A.G.B.U. το 1936.Τέλος, το 1939 κτίστηκε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, της οποίας η πρώτη λει-τουργία τελέστηκε το 1940. ΄Αλλοι πρό-σφυγες εγκαταστάθηκαν στην Αμμόχω-στο, όπου ιδρύθηκε σχολείο το 1927, ενώ το 1936 παραχωρήθηκε στην κοινότητα η μεσαιωνική εκκλησία της Παναγίας

του Καντσβώρ· μετά από τις απαραίτη-τες επιδιορθώσεις μεταξύ 1937-1944, η πρώτη λειτουργία τελέστηκε το 1945.Ορισμένοι πρόσφυγες δημιούργησαν μια μικρή παροικία στο χωριό Αμίαντος στο Τρόοδος, όπου λειτουργούσε ένα αρμενι-κό σχολείο μεταξύ 1928-1939, ενώ μικρά αρμενικά σχολεία λειτούργησαν επίσης στον Πρόδρομο (1938-1941) και το Μαυ-ροβούνι (1939-1942).

Τέλος, ελάχιστοι πρόσφυγες κατοίκη-σαν πέριξ του περίφημου Αρμενομονά-στηρου (Μονή Αγίου Μακαρίου στη Χα-λεύκα) στον Πενταδάκτυλο, όπου καλλι-εργούσαν τις τεράστιες εκτάσεις γης του και μεταξύ 1910-1922 λειτουργούσε στον οικισμό της Αττάλου ένα μικρό αρμενικό σχολείο. Το 1926 κατασκευάστηκε ο αμα-ξωτός δρόμος που ένωνε τη Χαλεύκα με το μοναστήρι, που έκτοτε χρησιμοποι-όταν ως κατασκηνωτικός χώρος και θέ-ρετρο, ανακαινίστηκε δε το παρεκκλήσι της μονής, ενώ το 1929 αναστηλώθηκε το μοναστήρι.

Ωστόσο, οι περισσότεροι Αρμένιοι πρόσφυγες κατευθύνθηκαν προς τη Λευ-κωσία, το διοικητικό κέντρο του νησιού,όπου εντός των τειχών ζούσε ήδη μια μικρή αλλά εύπορη αρμενική κοινότητα.Στο σύμπλεγμα της οδού Βικτωρίας, το επίκεντρο του αρμενοκυπριακού μικρό-κοσμου, βρισκόταν η Μητρόπολη (1783-1789), η γοτθική εκκλησία της Παναγίας (1308), το αρρεναγωγείο Βαρτανάντς

(1886) και το παρθεναγωγείο Σουσανιάν (1902). Το 1921 τα σχολεία αντικαταστά-θηκαν από το Εθνικό Σχολείο Μελικι-άν, ενώ το 1938 κτίστηκε και το Εθνικό Σχολείο Ουζουνιάν. Το 1932 ανεγέρθηκε το Μνημείο της Γενοκτονίας, το δεύτερο αρχαιότερο στον κόσμο.

΄Εξω από τα τείχη (περιοχή Λήδρα Πά-λας) υπήρχε ένα πανάρχαιο κοιμητήριο:οι πρώτες ταφές πιστεύεται πως έγιναν πριν το 1810, ενώ μέσα σε αυτό είχε κτι-στεί το παρεκκλήσι του Αγίου Παύλου (1892). Με την άφιξη των χιλιάδων προ-σφύγων της Γενοκτονίας, σύντομα ο χώ-

ρος αποδείχθηκε μικρός κι έτσι η τελευ-ταία ταφή πραγματοποιήθηκε το 1931,όταν ξεκίνησε να λειτουργεί το κοιμητή-ριο στον ΄Αγιο Δομέτιο.

΄Οταν οι πρόσφυγες της Γενοκτονίας κατέφθασαν στη Λευκωσία υπήρχε ήδη η Αρμενική Λέσχη (1902), ο Σύνδεσμος Αρμενίων Αναγνωστών (1903), παράρ-τημα του A.G.B.U. (1913), η ΄Ενωση Αρμε-νίδων (1916), αλλά και το Αρμενικό Ξενο-δοχείο Σουλτανιάν (1875-1925). Μεταξύ 1925-1930 υπήρχε μια ομάδα προσκόπων υπό το Χομενετμέν, ενώ μεταξύ 1930-

1931 η ποδοσφαιρική ομάδα «Καϊτζάκ»έλαμψε και έσβησε σαν αστραπή, αφού κηρύχθηκε κυπελλούχος Κύπρου. ΄Αλλη ποδοσφαιρική ομάδα ήταν η Αραράτ (1938-1940), η οποία πρόσκειτο στην Αρ-μενική Λέσχη. Να αναφέρουμε, επίσης,τη φιλαρμονική του Σχολείου Μελικιάν (1926-1941) υπό το μεγάλο μουσικό Βα-χάν Μπετελιάν και το 12ο Σύστημα Προ-σκόπων Κύπρου (1936-1947) υπό τον αρ-χιπρόσκοπο Χακόπ Παλαμουτιάν.

Το 1934 μια ομάδα Αρμενίων νέων που πρόσκειντο στο κόμμα Τασνακτσου-τιούν ίδρυσαν την ΄Ενωση Αρμενίων

Οι πρόσκοποι του Χομενετμέν στη Λευκωσία (1927).

Το Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μελκονιάν (δεκαετία 1940).


3/4

ΙΣΤΟΡΙΑ

Νέων (ΑΥΜΑ), η οποία έκτοτε αποτελεί το επίκεντρο της κοινωνικής, αθλητικής και πολιτιστικής ζωής της αρμενοκυ-πριακής κοινότητας· μεταξύ 1938-1949 η ΑΥΜΑ είχε ως αδελφή γυναικεία οργά-νωση την ΄Ενωση Αρμενίδων Κιλικίας,

η οποία στη συνέχεια μετεξελίχθηκε σε Πολιτιστικό Σύλλογο Χαμαζκαΐν. ΄Οσον δε αφορά τον τύπο, να αναφέρουμε τις εφημερίδες «Αζάτ Κιπραχάι» (1922-1923)και «Οβασίς» (1928-1930), καθώς και τη σχολική εφημεριδούλα «Νσούιλ» (1936-1938).

Τέλος, μεταξύ 1924-1926 οι καπνέμπο-ροι αδελφοί Κρικόρ και Καραμπέτ Μελ-κονιάν έκτισαν στην Αγλαντζιά με τη φι-λάνθρωπη και γενναιόδωρη δωρεά τους το Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μελκονιάν,για να στεγαστούν και να μορφωθούν 500 ορφανά Αρμενόπαιδα της Γενοκτονί -ας, τα οποία φύτεψαν το άλσος μπροστά από το σχολείο εις μνήμην των σφαγια-σθέντων συγγενών τους. ΄Ενα μοναδικό και απαράμιλλο επίτευγμα, υπήρξε το μεγαλύτερο αρμενικό οικοτροφείο, φά-ρος ελπίδας και πολιτισμού για τον απα-νταχού αρμενισμό και την αρμενοφω-νία. Ξεκίνησε ως ορφανοτροφείο (1926-1940) και εξελίχθηκε σε μια παγκοσμίου φήμης δευτεροβάθμια σχολή (1934-2005)με οικοτροφείο, εξαιρετικά πλούσια βι-βλιοθήκη, καθώς και άρτια εξοπλισμένα εργαστήρια, διοργάνωνε δε πληθώρα

εκδηλώσεων. Διέθετε μπάντα, χορωδία,ομάδες ποδοσφαίρου, καλαθοσφαίρισηςκαι πετοσφαίρισης, το ιστορικό 77ο Σύ-στημα Προσκόπων Κύπρου (1932-2006),την 9η Ομάδα Οδηγών Κύπρου (1950-2005) και εξέδιδε το περίφημο περιοδικό

«΄Αυκ» (1937-2006, με κάποιες διακοπές),το αρχαιότερο περιοδικό αρμενικού δευ-τεροβάθμιου σχολείου.

Κάπως έτσι επηρεάστηκε η Κύπρος και η υπάρχουσα αρμενοκυπριακή κοι-νότητα από την άφιξη των προσφύγων

της Γενοκτονίας. Σχετικά σύντομα η αρ-μενοφωνία έγινε μια πραγματικότητα και η παλιά κοινότητα μπολιάστηκε με νέο αίμα, αν και οι ταξικές και άλλες δια-φορές ντόπιων και προσφύγων υφίστα-ντο μέχρι και τη δεκαετία του 1950.

Αναγνώριση τηςΓενοκτονίας

Η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν η πρώτη χώρα που έθεσε το ζήτημα της Αρμε-

Επιμνημόσυνη τελετή στο ιστορικόμνημείο της Γενοκτονίας (1948). Άποψη της εκκλησίας της Παναγίας στην οδό Βικτωρίας (1960).

Η μπάντα του Εθνικού Σχολείου Μελικιάν υπό τον φημισμένο μουσικόΒαχάν Μπετελιάν. Το 1927 δώρισε σε αυτήν καινούργια μουσικά όργανα ο εξόριστος

Σαρίφης της Μέκκας, Χουσεΐν μπιν Αλί (1930).


92


4/4

νικής Γενοκτονίας στο βήμα της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στις 25 Ιανουαρίου 1965, δια στό-ματος του Υπουργού Εξωτερικών Σπύ-ρου Κυπριανού. Πριν από την ομιλία του,τον είχε επισκεφθεί αντιπροσωπεία από τους Δρ. Παπκέν Παπαζιάν, Μπερτζ Μι-

σιρλιάν (ΑΕΟ Τασνακτσουτιούν), Ανανία Μαχτεσιάν και Βαρτκές Σινανιάν (Αρ-μενική Εθνική Επιτροπή), ζητώντας τη στήριξη της Κύπρου για την έγερση του θέματος.Η Κύπρος ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα (και η δεύτερη παγκοσμίως, μετά την Ου-ρουγουάη) που αναγνώρισε επίσημα την Αρμενική Γενοκτονία. Στις 24 Απριλίου 1975, χάρη στις αποφασιστικές προσπά-θειες του Εκπροσώπου Δρ. Αντρανίκ Λ.Αστζιάν, ψηφίστηκε ομόφωνα το Ψήφι-σμα 36/1975 από τη Βουλή των Αντιπρο-

σώπων. Ο Εκπρόσωπος Αράμ Καλαϊτζιάν συνέβαλε ουσιαστικά στην ομόφωνη έγκριση του Ψηφίσματος 74 στις 29 Απρι-λίου 1982 και του Ψηφίσματος 103 στις 19Απριλίου 1990, με το τελευταίο να ανακη-ρύσσει την 24η Απριλίου ως Εθνική Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας.

Μνημεία για τη

Γενοκτονία

Στην Κύπρο υπάρχουν τα εξής μνημεία αφιερωμένα στην Αρμενική Γενοκτονία:

Τ ο ιστορικό μνημείο της Γενοκτονίας

στο χώρο του αρμενικού συμπλέγμα-τος στη Λευκωσία. Φτιαγμένο από ασβε-στοκονίαμα, σχεδιάστηκε από τον ΓκαρόΜπαλιάν και εγκαινιάστηκε στις 24 Απρι- λίου 1932 από τον Αρχιεπίσκοπο Πετρός Σαρατζιάν, ήταν δε ανεπίσημα αφιερω-μένο και στους πεσόντες της Μάχης του Αραρά. Το δεύτερο αρχαιότερο του είδουςτου στον κόσμο, κατά ειρωνεία της τύχηςέγινε το ίδιο θύμα των Τούρκων το 1964·μόνο η βάση του σώζεται σήμερα.

Τ ο καλλιμάρμαρο Μνημείο της Αρμενι-κής Γενοκτονίας βρίσκεται στο προαύ- λιο της εκκλησίας της Παναγίας στο Στρό-βολο. Σχέδιο του Τζων Γκεβεριάν, κατα-σκευάστηκε μεταξύ 1990-1991 και παρου-σιάστηκε επίσημα στις 24 Απριλίου 1991από το Μητροπολίτη Γεγισέ Μαντζικιάν.Οι τρεις καμάρες συμβολίζουν την Αρμε-νία και τις δύο Διασπορές, εντός και εκτόςΕΣΣΔ, ενώ ο μαύρος γρανιτένιος σταυρός(έργο του Λεβόν Τοκματζιάν) τη χριστια-νική πίστη. Το 1996 ενταφιάστηκαν λεί-ψανα μαρτύρων από την έρημο του ΝτερΖορ, ενώ το 2000 μερικά λείψανα τοποθε-τήθηκαν σε δύο μαρμάρινα οστεοφυλά-κια που ανήγειραν οι οικογένειες Εγογιάν

και Τεμπεκιτζιάν.

Στο παραλιακό μέτωπο, δίπλα από τημαρίνα της Λάρνακας, βρίσκεται τοορειχάλκινο μνημείο της Γενοκτονίας, τοοποίο υποδεικνύει το σημείο όπου χιλιά-δες Αρμένιοι πρόσφυγες πρωτοπάτησανστην Κύπρο. Κοινό έργο μεταξύ των κυ-βερνήσεων Κύπρου και Αρμενίας, σχεδι-άστηκε από τους ΄Αγγελο Δημητρίου καιΜιχαήλ Θράσου και σμιλεύτηκε από τοΓεώργιο Καλακαλλά. Στις 24 Νοεμβρίου2006 τοποθετήθηκε η θεμέλια λίθος του

από τον Αρμένιο Πρόεδρο Ρομπέρτ Κο-τσαριάν και τα αποκαλυπτήρια τελέστη-καν στις 28 Μαϊου 2008 από τον ΚύπριοΠρόεδρο Δημήτρη Χριστόφια.

Μπροστά από το οίκημα της ΑΥΜΑστο Στρόβολο βρίσκεται μαρμάρινοςτύμβος που περιέχει λείψανα μαρτύρωνπου έφερε αντιπροσωπεία της ΑρμενικήςΝεολαίας Κύπρου από την έρημο του ΝτερΖορ το 2001. Το μνημείο αποκάλυψε στις

28 Απριλίου 2002 ο Αρχιεπίσκοπος Βαρου-ζάν Χεργκελιάν.

Το μνημείο της Αρμενικής Γενοκτονίας στη Λάρνακα.

Το μνημείο της Αρμενικής Γενοκτονίας στη Λευκωσία.


93

Η Γενοκτονία των Αρμενίων και η Κύπρος (1915-1940)

Documents

Transcript of Η Γενοκτονία των Αρμενίων και η Κύπρος (1915-1940)