Κεφ. Β’ Από τον 19ο στον 20ό αιώνα (1871-1914)

Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-

1913)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ (ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΟΕΔΒ)

Οι μαθητές:1. Να κατανοούν τις πολιτικές,

οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στον χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής και να σταθμίσουν τις δυνατότητες ενδοβαλκανικής συνεννόησης στο πλαίσιο της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

2. Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της νέας κατάστασης που διαμορφώθηκαν με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων για τις μετέπειτα σχέσεις των Βαλκανικών λαών.

1911-1912 Ιταλοτουρκικός πόλεμος: Ο «μεγάλος

ασθενής» χάνει τα τελευταία του αφρικανικά εδάφη, τη σημερινή

Λιβύη, αλλά και τα Δωδεκάνησα (Ρόδος, Κως κ.α) τα οποία

καταλαμβάνει η Ιταλία (Ιταλική κατοχή 1912-1943).

Είχε προηγηθεί, το 1908, η προσάρτηση της οθωμανικής

επαρχίας της Βοσνίας /Ερζεγοβίνης

από την Αυστροουγγαρία.

1911-1912 ΙΤΑΛΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η Οθωμανική αυτοκρατορία τον Οκτώβριο του 1912

Χάρτης του 1912: Τα Σύνορα πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους

Εθνικές διεκδικήσεις Βαλκανικών κρατών

Υπολογισμός του πληθυσμού των ευρωπαϊκών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1911.

1. Με βάση την πιο πάνω Πηγή, ποιοι λαοί κατοικούσαν στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους Τούρκους;

2. Σε περίπτωση εφαρμογής του σχεδίου των Νεοτούρκων για εκτουρκισμό των αλλοεθνών κατοίκων, ποιοι θα πρέπει να αντιδράσουν ;

ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (1912-1913)

Τον Οκτώβριο του 1912, οι βαλκανικές δυνάμεις:

• η Ελλάδα,• η Σερβία,• το Μαυροβούνιο και • η Βουλγαρία, συνασπισμένες με διμερείς μεταξύ τους συμμαχίες προκάλεσαν πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό να απελευθερώσουν τα εναπομείναντα ευρωπαϊκά εδάφη της Αυτοκρατορίας που διεκδικούσαν.

Λαϊκή λιθογραφία της εποχής. Εικονίζει τη συμμαχία του Α΄Βαλκανικού Πολέμου

μεταξύ Βουλγαρίας, Σερβίας, Μαυροβουνίου και Ελλάδας.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΦΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ ΜΕΤΑΞY ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ

Ο Φερδινάνδος Α΄ Βασιλεύς των Βουλγάρων και ο Πέτρος Α΄ Βασιλεύς της Σερβίας, πεπει σμένοι περί της κοινότητος των συμφερόντων των δύο κρατών και των δύο αδελφών λαών, Βουλγαρικού και Σερβικού, … συνομολογούσι τα επόμενα:

Άρθρον 1ον Το Βασίλειον της Βουλγαρίας και το Βασίλειον της Σερβίας εγγυώνται αμοιβαίως την πολιτικήν αυτών ανεξαρτησίαν και την ακεραιότητα του εδάφους των, υποχρεωμένα απολύτως και άνευ περιορισμού οιουδήποτε να συνδράμωσι άλληλα, διά του συνόλου των δυνάμεων αυτών, εις πάσαν περίπτωσιν καθ‘ ην το έτερον των βασιλείων ήθελε προσβληθεί υπό τινος ή υπό τινων κρατών.

Άρθρον 2ον Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνωσι να συνδράμωσιν άλληλα, διά του συνόλου των δυνάμεων αυτών, εις περίπτωσιν καθ'ην οιαδήποτε των μεγάλων Δυνάμεων εδοκίμαζε να προσαρτήση, ή να καταλάβη, ή να κατάσχη διά των ιδίων δυνάμεων, έστω και προσωρινώς, οιονδήποτε τμήμα της περιοχής της Βαλκανικής χερσονήσου, ευρισκόμενον νυν υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν, εφ'όσον το έτερον των συμβαλλομένων μερών θεωρήση την πράξιν ταύτην αντικειμένην εις τα ζωτικά αυτού συμφέροντα και αποτελούσαν (casus belli) αιτίαν πολέμου.

Άρθρον 7ον Η παρούσα συνθήκη και η στρατιωτική σύμβασις δεν δύναται να δημοσιευθώσιν ή να κοινοποιηθώσιν εις άλλα κράτη, ει μη κατόπιν προηγουμένης συνεννοήσεως των δύο συμβαλλομένων μερών, τούτο δε από κοινού και ταυτοχρόνως. Προηγουμένη συνεννόησις θα είναι επίσης αναγκαία διά την αποδοχήν τρίτου τινός κράτους εις την συμμαχίαν.

Εγένετο εν Σόφια τη 29η Φεβρουαρίου 1912

ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α’ ΠΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ:

«Αι ιεραί υποχρεώσεις προς την φιλτάτην πατρίδα, προς τους υπόδουλους αδελφούς μας και προς την ανθρωπότητα επιβάλλουσιν εις το κράτος, μετά την αποτυχίαν των ειρηνικών προσπαθειών του προς επίτευξιν και εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τον τουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως διά των όπλων θέσει τέρμα εις την δυστυχίαν την οποία ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων»

Η Αθήνα των βαλκανικών πολέμων, 1912-1913, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, ΕΛΙΑ, Αθήνα, 1993.

Λαϊκή λιθογραφία της

εποχής(βλ. σελ. 68 σχολικού

βιβλίου)

Α΄ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ελλάδα

Σερβία

Μαυροβούνιο

Βουλγαρία

Οθωμανική Αυτοκρατορία

Ιωάννινα

Μοναστήρι

Θεσσαλονίκη

Σκόπια Κων/πολη

Α΄ ΒαλκανικόςΠόλεμος(1912-1913).Οι στρατιωτικέςκινήσειςτων συμμάχων

13 Οκτωβρίου 1912 Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο « Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν, ην θα

ακολουθήση η προέλασις του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην.»

Τηλεγράφημα Κωνσταντίνου προς Βενιζέλο «Ο στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω

καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε.»

Τηλεγράφημα Βενιζέλου προς Κωνσταντίνο «Σας το απαγορεύω»

26 Οκτωβρίου 1912 Τηλεγράφημα Βενιζέλου προς Κωνσταντίνο να καταλάβει τη

Θεσσαλονίκη «Αρχηγό στρατού: Παραγγέλλεσθε να αποδεχθήτε την

προσφερόμενην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις ταύτην άνευ χρονοτριβής. Καθιστώ ύμάς υπεύθυνον διά πάσαν αναβολήν, έστω και στιγμής.»

Τηλεγραφήματα διαδόχου-Βενιζέλου

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 26-10-1912

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Μεταξύ της Α. Βασ. Υψηλότητος, του Αρχιστρατήγου του Ελληνικού στρατού και της Α. Εξοχότητος του Αρχιστρατήγου του Οθωμανικού στρατού συνεφωνήθησαν και απεφασίσθησαν τα κάτωθι: Αρθρ. 1.Τα όπλα των οθωμανών στρατιωτών θα αφαιρεθούν και θα αποτεθούν εις φύλαξιν υπό την ευθύνην του Ελληνικού στρατού. Περί τούτου θα συνταχθή πρωτόκολλον. Αρθρ. 2.Οι οθωμανοί στρατιώται θα στρατωνισθούν εν μέρει εις Καραμπουρνού και κατά το λοιπόν τμήμα εις τον στρατώνα του πυροβολικού "Τοπτσή". Θα διατρέφωνται υπό των αρχών της Θεσσαλονίκης. Αρθρ. 3.Η πόλις της Θεσσαλονίκης παραδίδεται εις τον Ελληνικόν στρατόν μέχρι της συνάψεως της ειρήνης. Αρθρ. 4.Όλοι οι ανώτεροι στρατιωτικοί αξιωματούχοι και αξιωματικοί θα δικαιούνται να διατηρήσουν τα ξίφη των και να είναι ελεύθεροι εν Θεσσαλονίκη. Ούτοι θα δώσουν τον λόγον των ότι δεν θα λάβουν πλέον τα όπλα εναντίον του ελληνικού στρατού και των συμμάχων του κατά την διάρκεια του πολέμου τούτου. Αρθρ. 5.Όλοι οι ανώτεροι πολιτικοί αξιωματούχοι και υπάλληλοι του Βιλαετίου θα είναι ελεύθεροι. Αρθρ. 6.Οι χωροφύλακες και τα όργανα της αστυνομίας θα φέρουν τα όπλα των. Αρθρ. 7.Το Καραμπουρνού θα χρησιμεύση ως τόπος στρατωνισμού των αφωπλισμένων οθωμανών στρατιωτών. Τα πυροβόλα και τα μηχανήματα πολέμου του Καραμπουρνού θα τεθούν εκτός υπηρεσίας υπό του Οθωμανικού στρατού και θα παραδοθούν εις τον Ελληνικόν στρατόν. Αρθρ. 8.Το περιεχόμενον του άρθρου 1 θα εκτελεσθή εντός δύο ημερών από της αύριον Σάββατον 27 Οκτωβρίου 1912. Η προθεσμία δύναται να παραταθή τη συναινέσει του Αρχιστρατήγου του Ελληνικού στρατού. Αρθρ. 9.Η κατάστασις αύτη θα διατηρηθή μέχρι της συνάψεως της ειρήνης. Αρθρ. 10.Οι χωροφύλακες και η Οθωμανική αστυνομία θα συνεχίσουν την υπηρεσίαν των μέχρι νεωτέρας αποφάσεως. Θεσσαλονίκη τη 26 Οκτωβρίου 1912

Ο αρχιστράτηγος του Οθωμανικού στρατού(Χασάν Ταξίν) Οι πληρεξούσιοι της Α.Β.Υ. του Πρίγκηπος Διαδόχου της Ελλάδος(Βίκτωρ Δούσμανης)(Ι.Π.Μεταξάς)

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

(δεξιά) Τούρκοι αιχμάλωτοι των Ελλήνων στην Μακεδονία.

(αριστερά)

Ελληνικό πυροβόλο

(κάτω) Τμήμα του Σερβικού Στρατού στην Μακεδονία

(δεξιά πάνω) Οθωμανοί στρατιώτες

Περίθαλψη αιχμάλωτου τραυματία (δεξιά κάτω)

(κάτω) Ο Βουλγαρικός στρατός στην Αδριανούπολη

Ο Γεώργιος Α' (1845-1913) δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη στις 5 Μαρτίου του 1913, νέος βασιλιάς ανακηρύσσεται ο Κωνσταντίνος ο Α’ (θαυμαστής γερμανικού μιλιταρισμού).

Ο Κωνσταντίνος Α’ στο θρόνο

ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ 17/30 ΜΑΪΟΥ 1913

Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος έληξε με τη Συνθήκη Ειρήνης του Λονδίνου στις 17/30 Μαΐου 1913 σύμφωνα με την οποία:

• Η Τουρκία παραχωρεί στα συμμαχικά βαλκανικά κράτη όλα τα εδάφη δυτικά της γραμμής Αίνου – Μηδείας.• Ο σουλτάνος παραιτείται από τα κυριαρχικά του δικαιώματα στην Κρήτη.• Οι έξι μεγάλες δυνάμεις αναλάμβαναν να ορίσουν τα σύνορα της Αλβανίας και να καθορίσουν το μέλλον των νησιών του Αιγαίου.•ΑΔΥΝΑΜΙΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ: Η συνθήκη δεν έκανε λόγο για την κατανομή των εδαφών που είχαν κατακτήσει οι σύμμαχοι (αλλά ούτε και για την τύχη των Δωδεκανήσων τα οποία είχαν κατακτήσει οι Ιταλοί κατά τη διάρκεια του πολέμου που είχαν με τους Τούρκους (1911-1912) και τα οποία δήλωναν τότε ότι θα τα κατείχαν προσωρινά).

Μουσουλμάνοι άμαχοι στο δρόμο της προσφυγιάς

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

Ο μη καθορισμός των συνόρων ανάμεσα στα Βαλκανικά κράτη οδήγησε σε έντονες διαφωνίες μεταξύ των συμμάχων: Η Βουλγαρία ήθελε τον έλεγχο της

Θεσσαλονίκης (από την Ελλάδα) και διεκδικούσε τμήματα της Μακεδονίας που κατείχαν η Ελλάδα και η Σερβία

Αποτέλεσμα 18/5/ 1913 υπογράφτηκε η (μυστική) Ελληνοσερβική Συμμαχία, συνθήκη φιλίας και αμυντικής συμμαχίας,

Ελληνοσερβική Συμμαχία Ιούνιος 1913Σύμφωνα με τη συνθήκη αυτή οι δύο χώρες: • προσέφεραν την αμοιβαία εγγύηση ότι

θα κρατήσουν οριστικά τους εδαφικές τους κτήσεις.

• ανέλαβαν την υποχρέωση, σε περίπτωση που ένα από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη δεχόταν επίθεση από Τρίτη χώρα, να παράσχουν τη βοήθειά τους αμοιβαία

• δεσμεύτηκαν να μη συνάψουν χωριστή ειρήνη με την επιτιθέμενη χώρα παρά μόνο από κοινού

ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ Β’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΎ ΠΟΛΕΜΟΥ:

• Το ακαθόριστο των συνόρων ( συνθήκη Λονδίνου ) που άφηνε περιθώρια για νέες διεκδικήσεις.

• Το κυριότερο πρόβλημα είναι αυτό της διανομής της Μακεδονίας και της Θράκης.

Αφορμή του Β’ Βαλκανικού πολέμου: Η προκλητική στάση της Βουλγαρίας και οι εδαφικές απαιτήσεις της. Διεκδικεί έξοδο στο Αιγαίο, τη Μακεδονία το Μοναστήρι και τη Θεσσαλονίκη.

Προέλαση του ελληνικού

στρατού εντός της

Βουλγαρίας κατά το Β’ Βαλκανικό

πολεμο

Β΄ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ελλάδα Σερβία

Βουλγαρία

Ρουμανία

Τουρκία

Η βουλγαρική πλευρά προκάλεσε εχθροπραξίες εναντίον των Ελλήνων και των Σέρβων που κορυφώθηκαν τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1913, στις οποίες ηττήθηκαν οι Βουλγάρικές δυνάμεις.

Αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου, η Ρουμανία από τα βόρεια και η Τουρκία από τα ανατολικά βρήκαν την ευκαιρία να καταλάβουν εδάφη της Βουλγαρίας.

Οι Βουλγαρικές δυνάμεις ηττήθηκαν σε όλα τα μέτωπα- παρέμβαση Ρωσίας για αποτροπή πλήρους συντριβής της Βουλγαρίας

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ

Υπογράφτηκε την 28η Ιουλίου / 10η Αυγούστου 1913 και κατοχύρωσε: • την Καβάλα στην Ελλάδα • στη Σερβία τις περιοχές που είχε

κατακτήσει στον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας

• στη Ρουμανία, τις περιοχές που είχε κατακτήσει στον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας.

Τα σύνορα στα

Βαλκάνια μετά την

υπογραφή της

Συνθήκης του

Βουκουρεστίου Αυγ.

1913

Οδηγίες ανάλυσης:

Εντοπισμός και παρουσίαση λεζάντας, προσώπων, ημερομηνιών, εθνικών συμβόλων, άλλων συμβόλων, τοποθεσιών χάρτη, λέξεων και φράσεων.Ανάλυση και σύνδεση στοιχείων μεταξύ τους, σύνδεση με τα ιστορικά δεδομένα της εποχής για αποκωδικοποίηση των συμβόλων και των μηνυμάτων. Κριτική μηνύματος αφίσας και του σκοπού που πιθανόν να υπηρετεί. Συμπεράσματα.Άσκηση: Να παρουσιάσετε την πιο πάνω αφίσα ακολου-θώντας τα πιο πάνω στάδια.

Βούλγαροι πρόσφυγες μετά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο

ΣΦΑΓΗ ΔΟΞΑΤΟΥ 1913

Το πρωί της 30ης Ιουνίου, τμήματα της 10ης Μεραρχίας του βουλγαρικού στρατού, που υποχωρούσε, λεηλάτησαν το Δοξάτο, σκότωσαν 650 άμαχους κατοίκους και έκαψαν τα περισσότερα σπίτια.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΛΟΝΔΙΝΟΥ (1913)

Άρθρον 2ον Η Αυτού Μεγαλειότης ο Αυτοκράτωρ των Οθωμανών εκχωρεί

προς τας Αυτών Μεγαλειότητας τους Συμμάχους Ηγεμόνας πάσας επί της ευρωπαϊκής ηπείρου εδαφικάς εκτάσεις της Αυτοκρατορίας Αυτού προς Δυσμάς, γραμής αρχομένης από της επί του Αιγαίου πελάγους Αίνου μέχρι της επί του Ευξείνου Πόντου Μηδείας, εξαιρουμένης της Αλβανίας.

Άρθρον 4ον Η Αυτού Μεγαλειότης ο Αυτοκράτωρ των Οθωμανών δηλοί

ότι εκχωρεί εις τας Αυτών Μεγαλειότητας τους Συμμάχους Ηγεμόνας την νήσον Κρήτην και ότι παραιτείται υπέρ Αυτών πάντων των ων εκέκτητο επί της νήσου ταύτης κυριαρχικών και άλλων δικαιωμάτων.

Άρθρον 5ον Η Αυτού Μεγαλειότης Αυτοκράτωρ των Οθωμανών και αι

Αυτών Μεγαλειότητες οι Σύμμαχοι Ηγεμόνες δηλούσιν ότι εμπιστεύονται εις την Αυτού Μεγαλειότητα τον Αυτοκράτορα της Γερμανίας, εις την Αυτού Μεγαλειότητα τον Αυτοκράτορα της Αυστρίας, εις τον Πρόεδρον της Γαλλικής Δημοκρατίας, εις την Αυτού Μεγαλειότητα τον Βασιλέα της Μεγάλης Βρετανίας και Ιρλανδίας, εις την Αυτού Μεγαλειότητα τον Βασιλέα της Ιταλίας και εις την Αυτού Μεγαλειότητα τον Αυτοκράτορα Πασών των Ρωσιών την φροντίδα να αποφασίσωσι περί της τύχης πασών των οθωμανικών νήσων του Αιγαίου Πελάγους, εκτός της Κρήτης, και περί της Χερσονήσου του Όθωνος.