Οι Γάλλοι στα Επτάνησα (1797-1799)

Α' Μέρος

Την εποχή κατά την οποία διαδραματιζόνταν τα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης η Βενετία είχε χάσει την εμπορική παντοδυναμία της, λόγω της μετάθεσης του κέντρου του παγκοσμίου εμπορίου από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό, ενώ οι κτήσεις της στην Ανατολή συνεχώς περιορίζονταν εξαιτίας της επεκτατικής πολιτικής του Σουλτάνου. Τα μόνα εδάφη τα οποία της είχαν απομείνει στην περιοχή αυτή ήταν τα Επτάνησα. Ούτε εκεί, όμως, οι συνθήκες ήταν καλές. Η δυσφορία του λαού εναντίον των Βενετών συνεχώς αυξανόταν. Σε αυτό συνέβαλε και η επαχθής φορολογία την οποία επέβαλλε η Βενετία στους Επτανήσιους ευγενείς και αστούς προκειμένου να καλύψει τα λειτουργικά έξοδα του κράτους.

Το 1796 ξέσπασε ο Γαλλοαυστριακός πόλεμος και η Ιταλία μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Ο Γάλλος στρατηγός Ναπολέων Βοναπάρτης κατακτούσε τις ιταλικές πόλεις τη μία μετά την άλλη. Τη Βενετία τη θεωρούσε αδύναμη.....γι' αυτό, με ψήφισμα της 12ης Μαίου 1797, το Μεγάλο Συμβούλιο του βενετικού κράτους αποφάσισε την κατάργηση της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας και τη δημιουργία ενός προσωρινού "Δημαρχείου" υπό την προστασία Γάλλων στρατιωτών.

Ο Βοναπάρτης όμως δεν σταμάτησε στη Βενετία, αλλά προέλασε και προς τα Επτάνησα, τα οποία θεωρούσε, μάλιστα, ιδιαίτερα σημαντική κτήση. Σε μια επιστολή του προς το Διευθυντήριο, στις 16 Αυγούστου 1797, έγραφε; "Τα νησιά της Κέρκυρας, της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς παρά όλη η Ιταλία", και είχε δίκιο. Η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ένας ασθενής και η διαμάχη της Ρωσίας, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Αυστρίας για την κληρονομιά της είχε κορυφωθεί: όλοι ήθελαν τα Επτάνησα ως ορμητήριο.

Υπ' αυτές τιε συνθήκες, λοιπόν, ο Βοναπάρτης έστειλε στα Επτάνησα τον στρατηγό Ζεντιγί (Gentilli) με 1.500 Γάλλους και 600 Βενετσιάνους για να τα καταλάβουν.Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Βοναπάρτης δεν ενδιαφερόταν μόνο για την κατάκτηση των νησιών, όπως αποδεικνύεται απο μιά επιστολή του προς τον Ζεντιγί: "Θα καταβάλλετε κάθε προσπάθεια να κερδίσετε το πνεύμα των εκεί κατοίκων, αφού θα πρέπει να τους κυβερνήσετε.... Εάν οι κάτοικοι, εκεί, εκδηλώσουν διάθεση για ανεξαρτησία, θωπεύσατε την επιθυμία τους."

Αλλά ο Βοναπάρτης δεν γνώριζε ότι οι αρχές της Επανάστασης είχαν ήδη διαδοθεί στα Επτάνησα και πως εκεί είχε δημιουργηθεί μιά νέα αστική τάξη, η οποία πλούτιζε από το εμπόριο και της οποίας οι γόνοι σπούδαζαν μαζί μ' αυτούς των ευγενών στα πανεπιστήμια της Δύσης. Η περιοχή του Ιονίου είχε καταστεί φυτώριο των ιδεών του Διαφωτισμού, οι οποίες μεταλαμπαδεύθηκαν και στη σκλαβωμένη Ελλάδα.

Β' Μέρος

"Γάλλοι,....διδαχθήτε αναγιγνώσκοντες το βιβλίον τούτο"

Στις 29 Ιουνίου 1797 τα γαλλικά στρατεύματα έφθασαν στο λιμάνι της Κέρκυρας. Πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί για να χαιρετήσει την άφιξη των Γάλλων. Ο επικεφαλής του Ορθόδοξου κλήρου, Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, παρέδωσε στον Ζεντιγί την Οδύσσεια λέγοντας:"Γάλλοι, εις την νήσον ταύτην θέλετε συναντήση λαόν μάλλον αμαθή, ως προς τας επιστήμας και τας τέχνας, αι οποίαι εις άλλα έθνη ανθούσιν, μη περιφρονήσετε όμως τούτον. Διδαχθήτε να τον εκτιμήσετε αναγιγνώσκοντες το βιβλίον τούτο". Στη συνέχεια ο Ζεντιγί εξέδωσε ένα διάταγμα με το οποίο προσδιόριζε ότι σκόπευε να εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς παρόμοιο με εκείνο το οποίο επικρατούσε στη μετεπαναστατική Γαλλία. Επιθυμία του ήταν η υπακοή των Επτανησίων και η διατήρηση της τάξης.

Απο την στιγμή της άφιξης των γαλλικών στρατευμάτων οι Επτανήσιοι επιθυμούσαν την προσάρτηση τους στο γαλλικό κράτος, γεγονός το οποίο εξηγείτι όχι τόσο από τον θαυμασμό τους για τα επιτεύγματα των Γάλλων, όσο απο τον φόβο επέμβασης των Τούρκων σε περίπτωση κατά την οποία τα Νησιά θα παρέμεναν χωρίς προστασία. Πράγματι, με τη συνθήκη του Κάμπο-Φόρμιο, στις 17 Οκρωβρίου 1797, τα πρώην βενετικά νησιά της Ανατολής περιήλθαν στη Γαλλική Δημοκρατία. Την ένωση των Επτανήσων με τη Γαλλία την ανήγγειλε ο γιός της Ιωσηφίνας, Ευγένιος Μπωαρνέ, με την άφιξη του στην Κέρκυρα.

Η επίδραση της άφιξης των Γάλλων στην καθημερινή ζωή των νησιωτών ήταν άμεση. Σε κάθε κεντρική πλατεία οι κάτοικοι φύτευσαν το "δένδρο της ελευθερίας", ένα πλατάνι, μαζί με το συμβολικό "δένδρο", έναν τρίχρωμο ιστό με τα χρώματα της γαλλικής σημαίας και με τον σκούφο των Ιακωβίνων στην κορυφή. Καθώς φύτευσαν το δένδρο, οι κάτοικοι έκαιγαν το βιβλίο που περιείχε τα ονόματα των ευγενών οικογενειών, το περίφημο Λίμπρο ντ' Όρο, αλλά και οικόσημα, περγαμηνές με τίτλους ευγενείας, στολές και περούκες! Υιοθετήθηκε το Επαναστατικό Ημερολόγιο και τα επίσημα έγγραφα άρχισαν να χρονολογούνται με ημερομηνία "1ο έτος της Ελευθερίας", ενώ η 4η Αυγούστου θεωρήθηκε ημέρα εορτής.

Γ' Μέρος

Η Γαλλοκρατική οργάνωση των Επτανήσων

Οι Γάλλοι έμειναν στα Επτάνησα περίπου είκοσι μήνες και οργάνωσαν τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη και την εκπαίδευση στα νησιά με παρεμεφερή τρόπο.Διοίκηση : Στα Νησιά ιδρύθηκαν προσωρινά «Δημαρχεία», τα οποία αποτελούντο από τους επιφανέστερους πολίτες τους. Οι εκλεγέντες ήταν 24 για κάθε «Δημαρχείο» και αντιπροσώπευαν όλες τις τάξεις και τα θρησκεύματα: δύο Εβραίοι, τέσσερις Καθολικοί και δεκαοχτώ Ορθόδοξοι. Σχηματίστηκε μια προσωρινή κυβέρνηση με οκτώ τμήματα, τα ακόλουθα:

1) Κοινής Σωτηρίας, 2) Δημόσιας υγείας, 3) Οικονομικών, 4) Τεχνών και Εμπορίου, 5) Προσόδων, 6) Αστυνομίας, 7) Δημόσιας εκπαίδευσης, 8) Στρατιωτικών.

Κάθε επιτροπή ασκούσε εκτελεστική εξουσία, μελετούσε νομοσχέδια και ζητούσε Την κύρωση τους από την λαική αντιπροσωπεία, η οποία αποτελούσε το κυρίαρχο όργανο. Το τμήμα με τη μεγαλύτερη σημασία ήταν αυτό της Κοινής Σωτηρίας, επειδή του είχε ανατεθεί η πρωτοβουλία να λαμβάνει μέτρα κατά των δημαγωγών και των υποκινητών στάσεων κατά του νέου καθεστώτος. Όλοι οι υπάλληλοι διορίζονταν από το «Δημαρχείο», ενώ οι εκκλησιαστικές υποθέσεις ήταν στα χέρια των αρχηγών των δύο κλήρων, του ορθόδοξου και του λατινικού. Οι συνεδριάσεις των «Δημαρχείων» ήταν δημόσιες αλλά δεν επιτρεπόταν η παρουσία άνω των 40 πολιτών. Κάθε πολίτης μπορούσε να λαμβάνει τον λόγο αφού προηγουμένως ενημέρωνε τον Πρόεδρο. Με απόφαση του Βοναπάρτη της 7ης Νοεμβρίου 1797, τα Επτάνησα διαιρέθηκαν σε τρείς νομούς: α) Κερκύρας, που περιελάμβανε τα νησιά Κέρκυρα, Παξούς και Αντίπαξο και τις κτήσεις στην Ήπειρο, δηλαδή το Βουθρωτό και την Πάργα, β) Ιθάκης, που περιελάμβανε τα νησιά Ιθάκη, Κεφαλληνία, Αγία Μαύρα (Λευκάδα) και τις ηπειρωτικές κτήσεις Πρέβεζα και Βόνιτσα και γ) Αιγαίου, με τα νησιά Ζάκυνθο και Κύθηρα. Κάθε νομός ήταν αυτοτελής, διαιρείτο σε δήμους και μπορούσε να εκπροσωπείται στη γαλλική Βουλή από έναν αντιπρόσωπο. Σε κάθε νομό έδρευε μια Κεντρική Διοίκηση, με δώδεκα τμήματα, ενώ υπήρχε ένας γενικός επίτροπος για όλους τους νομούς. Οι υπάλληλοι και οι δικαστές διορίζονταν από τον γενικό επίτροπο, μετά από πρόταση των Κεντρικών Διοικήσεων.Δικαιοσύνη: Στον τομέα τηε δικαιοσύνης το έργο των Γάλλων ήταν αξιόλογο. Ίδρυσαν ένα ειρηνοδικείο με τρείς ειρηνοδίκες για κάθε πόλη, τρείς για τα προάστια και τρείς για την εξοχή. Αν οι υποθέσεις τελικά δεν επιλύονταν στο ειρηνοδικείο, τότε προωθούντο στο Ανώτερο Δικαστήριο. Επίσης, ιδρύθηκαν δύο πρωτοδικεία με τρεις δικαστές το καθένα και ένα εφετείο με δέκα δικαστές, από τους οποίους μόνο οι εννέα λάμβαναν μέρος στη συνεδρίαση. Όταν οι εφέτες ή οι πρωτοδίκες απουσίαζαν λόγω ασθένειας ή άλλου κωλύματος, τους αντικαθιστούσαν οι ειρηνοδίκες. Οι υπάλληλοι των δικαστηρίων (γραμματείς, συμβολαιογράφοι, κλητήρες) προτείνονταν από τα δικαστήρια και διορίζονταν από το «Δημαρχείο».

Εκτός των πολιτικών, ιδρύθηκαν και ποινικά δικαστήρια: δύο πρωτοδικεία, ένα για την εκδίκαση πταισμάτων και ένα για την εκδίκαση σοβαρών πλημμελημάτων και εγκλημάτων και ένα ποινικό εφετείο, παρόμοιο με Αναθεωρητικό Δικαστήριο. Όλοι οι δικαστές εκλέγονταν από το «Δημαρχείο», το οποίο διατηρούσε και δικαίωμα απονομής χάριτος.Παιδεία: Οι Γάλλοι κατέβαλαν σοβαρή προσπάθεια για τη βελτίωση της εκπαίδευσης και μάλλον τα κατάφεραν. Δημιουργήθηκε μια βιβλιοθήκη με περίπου 4.000 συγγράμματα, απο τη συλλογή των βιβλίων τα οποία άνηκαν σε διάφορα μοναστήρια, κυρίως, της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Επίσης, ιδρύθηκε ένα «Καταρκτικό σχολείο» στο οποίο διδάσκονταν γραφή, αριθμητική, γαλλικά και στρατιωτικές ασκήσεις πεζικού και πυροβολικού. Τέλος, στην Κέρκυρα ιδρύθηκε ένα απο τα τρία τυπογραφεία τα οποία είχαν προγραμματισθεί για κάθε πρωτεύουσα των νομών. Το πρώτο έντυπο το οποίο δημοσιεύθηκε ήταν η προκήρυξη του τυπογραφείου, η οποία πληροφορούσε τον λαό των Νησιών ότι για πρώτη φορά είχε δημιουργηθεί τυπογραφείο στην ευρύτερη περιοχή.

Δ΄ Μέρος

Η Γαλλία και ο Βοναπάρτης στην Επτανησιακή ποίηση

Η νέα τάξη πραγμάτων εορτάσθηκε σε όλα τα Νησια με τη διοργάνωση συμποσίων, στα οποία οι Επτανήσιοι τραγουδούσαν τη Μασσαλιώτιδα και το επαναστατικό τραγούδι Η Καρμανιόλα, σε ελληνικούς σρτίχους. Πολλοί Επτανήσιοι ποιητές, όπως ο Μαρτελάος, ο Θωμάς Δανελάκης, ακόμη και οι Κάλβος και Σολωμός, αφιέρωσαν ποιήματα στη «Γαλλία και στον ένδοξο στρατηγό Βοναπάρτη». Μεταφέρουμε ενδεικτικά μερικούς στίχους του Μαρτελάου, από τον «Υ,μο εις την περίφημον Γαλλίαν, τον αρχιστράτηγον Βοναπάρτην και τον Στρατηγόν Γεντίλην».

Οθεν είσθε των Ελλήνων Ηρωας ο Βοναπάρτης Παλαιά ανδρειωμένα την Ελλάδα ν’ αναστήσηΚόκκαλα εσκορπισμένα και χωρίς ν’ αργοπορήσειΛάβετε τώρα πνοήν. Πέμπει ένα Στρατηγό.

Η ξακουστή Γαλλία Τα’ αρετές, ω Γεντίλλη,Δεν βαστά την τυραννίαν τα νησιά θα υμνήσουνΜα με αιματοχυσίαν πανταχού θέλει τιμήσουνΑποκτά ελευθεριαν. Με περίφημες ωδές.

Ε΄ Μέρος

Η Ρωσοτουρκική συνθήκη της 3ης Ιανουαρίου 1799

Ωστόσο, παρά τις προσπάθεις των Γάλλων για την οργάνωση των Επτανήσων, η αρχική χαρά μετατράπηκε σε έντονη δυσφορία εναντίον τους. Αυτό οφειλόταν κυρίως στην οικονομική αφαίμαξη την οποία υπέστησαν οι κάτοικοι των Νησιών από τους Γάλλους, καθώς οι τελευταίοι είχαν αποφασίσει να στηριχθούν στους εγχώριους νησιωτικούς πόρους. Έτσι, επιβλήθηκαν δασμοί και φόροι στο σιτάρι και στα προιόντα εξαγωγής, οι οποίοι πολλές φορές εισπράττονταν με αντιλαικά μέτρα. Οι Γάλλοι σύναπταν δάνεια με τοπικούς εμπόρους τα οποία δεν επέστρεφαν ποτέ. Αυτό που ενόχλησε περισσότερο τους Επτανησίους ήταν η περιφρόνηση την οποία επέδειξαν οι Γάλλοι για τους θεσμούς, τη θρησκεία και τις παραδόσεις τους. Οι Γάλλοι προσπάθησαν να επιβάλουν τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας χωρίς να ενδιαφερθούν για τις ανάγκες της επτανησιακής κοινωνίας και τις ανομοιότητες οι οποίες υπήρχαν μεταξύ των δύο κοινωνιών. Δεν αντιλήφθηκαν πως δεν αρκούσαν μόνο οι «βροντερές» διακηρύξεις ορισμένων αρχών, αλλά ότι έπρεπε να υπάρχει και ένα ιστορικό προηγούμενο στην κοινωνία προκειμένου να τις αφομοιώσει. Οι Επτανήσιοι δεν αρκέστηκαν μόνο να εκφράσουν την δυσφορία τους ανεπίσημα και μεμονωμένα, αλλά μέσω των πολιτικών συλλόγων, τους οποίους ίδρυσαν για τη διάδοση των νέων ιδεών, εξέφρασαν την άρνηση τους στην προοπτική της παραμονής των Γάλλων στα Νησιά. Οι σύλλογοι αυτοί είχαν ιδρυθεί σε όλα τα νησιά και έφεραν τις ονομασίες «Πατριωτική Εταιρεία» και «Συνταγματική Λέσχη». Οι διαμαρτυρίες αυτών των συλλόγων , όμως, ποτέ δεν εισακούσθηκαν από τους Γάλλους. Έτσι, σε διάστημα λίγων μηνών, αναπτύχθηκε στα Επτάνησα ένα επικίνδυνο αντιγαλλικό πνεύμα, το οποίο ανάγκασε τον Ζεντιγί, αν και άρρωστο, να ξεκινήσει μιά περιοδεία στα Ιόνια νησιά. Πειστικός στους λόγους του και με επιχειρήματα, όπως: «Μόλις βγήκατε από τη σκλαβιά και θέλετε αμέσως να ευημερήσετε?Να είσαι σκλάβος δεν στοιχίζει τίποτα, αλλά η ελευθερία αγοράζεται», ο Ζεντιγί κατάφερε να επαναφέρει προσωρινά την τάξη στα Επτάνησα, όχι, όμως, για πολύ. Η Ρωσία και η Τουρκία, ανήσυχες για την παρουσία των Γάλλων σε μιά τόσο νευραλγική γεωγραφική τοποθεσία, κατόρθωσαν να θέσουν σταθερέςβάσεις για τη δημιουργία ενός νέου αντιγαλλικού πνεύματος. Τον Απρίλιο του 1798 ο τσάρος, φοβούμενος πιθανή επίθεση των Γάλλν στα Βαλκάνια, προσέφερε στον σουλτάνο τη βοήθεια του, με αντάλλαγμα την άδεια να διέλθει ο ρωσικός στόλος ανενόχλητος τον Βόσπορο και τα Στενά.

Σε μια σύσκεψη στην Κωνσταντινούπολη, στις 8 Σεπτεμβρίου 1798, με ταυτόχρονη αγγλική συμμετοχή, αποφασίσθηκε η από κοινού δράση του οθωμανικού και του ρωσικού στόλου στη Μεσόγειο, προκειμένου να παρεμποδισθεί πιθανή επίθεση των Γάλλων στα Βαλκάνια. Προυπόθεση για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος ήταν η κατάληψη των Επτανήσων, ώστε να χάσουν οι Γάλλοι την βάση τους. Η Ρωσο-τουρκική συνθήκη υπογράφτηκε στις 3 Ιανουαρίου 1799 και προέβλεπε την υποχρέσωση των Τούρκων να χορηγούν με εφόδια τα ρωσικά στρατεύματα, ενώ η Ρωσία έπρεπε να προσφέρει 75-78.000 άνδρες. Ο ρωσο-οθωμανικός στόλος απέπλευσε από την Κωνσταντινούπολη την 1η Οκτωβρίου 1798, μεταφέροντας και μια επιστολή του πατριαρχη Γρηγορίου Ε’, με την οποία καλούσε τους Επτανησίους να αποτινάξουν την ασέβεια και αθεία των Γάλλων, να βοηθήσουν τους Ρώσους και τους Τούρκους, ενώ ταυτόχρονα υποσχόταν ότι θα ήταν ελεύθεροι να επιλέξουν τη διακυβέρνηση τους. Έτσι άρχισε για λογαριασμό της Ρωσίας, ένας πόλεμος ο οποίος διήρκεσε 16 χρόνια και είχε ως αποτέλεσμα να αναδειχθεί η Ρωσική αυτοκρατορία σε μεγάλη δύναμη. Η πρώτη επίθεση έγινε στα Κύθηρα στις 7 Οκτωβρίου και οι Ρώσοι έθεσαν υπό τον έλεγχο τους το νησί. Ακολούθησαν η Ζάκυνθος, η Κεφαλληνία και η Λευκάδα. Η πολιορκία της Κέρκυρας διήρκεσε τέσσερις μήνες, αλλά τελικά απέβη υπέρ των Ρωσο-Τούρκων. Στις 4 Μαρτίου 1799 υπογράφτηκε στη ρωσική ναυαρχίδα «Άγιος Παύλος» η «Καπιτουλατσιόν της Χώρας των Κορυφών», σύμφωνα με την οποία οι Γάλλοι αξιωματικοί θα κρατούσαν τα ξίφη τους, ενώ οι στρατιώτες θα παρέδιδαν τα όπλα τους. Η γαλλική φρουρά, με όσους άνδρες απέμειναν, μεταφέρθηκε στην Τουλόν σύμφωνα με τις υποσχέσεις των Ρώσων, με φροντίδα των τελευταίων. Έτσι τελείωσε η πρώτη Γαλλοκρατία στα Επτάνησα. Το 1800 ιδρύθηκε η Επτανησιακή Πολιτεία, το πρώτο ελεύθερο ελληνικό κράτος της νεώτερης ιστορίας. Το 1807 οι Γάλλοι επανήλθαν στα Επτάνησα, επί αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα, ενώ ο απόηχος της Επανάστασης ήταν ασθενής.

ΣΤ΄ Μέρος

Η κληρονομιά της Α΄ Γαλλοκρατίας

Βέβαια, η Γαλλοκρατία στα Επτάνησα δεν υπήρξε μια κατάκτηση με αρνητικές μόνο συνέπειες. Υπό την κυριαρχία των δυτικοευρωπαικών Δυνάμεων συντελέσθηκε στα Ιόνια νησιά η διαμόρφωση και η λειτουργία των ιδεών του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Λόγω της βενετικής κυριαρχίας είχαν δημιουργηθεί οι προυποθέσεις πολιτιστικής επικοινωνίας με την ελληνική παροικία της Βενετίας και με τα κύρια κέντρα του Δυτικού κόσμου. Έτσι, η Γαλλική Επανάσταση βρήκε πρόσφορο έδαφος για να ενισχύσει τις τάσεις των Επτανησίων για κοινωνική επανάσταση, της οποίας η πραγματοποίηση θεωρήθηκε εφικτή. Η υποδοχή των ιδεών του Διαφωτισμού στα Επτάνησα ενισχύθηκε από την παρουσία των Δημοκρατικών Γάλλων στην περιοχή και υποδηλώθηκε κατ’ αρχάς, μέσα σ’ ένα γενικό πλαίσιο, με την αντίδραση εναντίον των φεουδαρχικών κοινωνικών δομών. Ειδικότερα, η πνευματική κίνηση της εποχής είναι δυνατό να θεωρηθεί αντανάκλαση του νέου πνεύματος. Εκφράσθηκε με τις προσπάθειες για τη διάδοση των νέων ιδεών και την απόρριψη του παραδοσιακού καθεστώτος των ευγενών. Εξάλλου, στον τομέα της διοίκησης πραγματοποιήθηκε κατά το γαλλικό πρότυπο το πρώτο ουσιαστικό βήμα μιας διοικητικής αποκέντρωσης, η οποία αντικατέστησε την παραδοσιακή δομή και λειτουργία του συστήματος κοινοτικής αυτοδιοίκησης στα Επτάνησα Κατά την περίοδο των Δημοκρατικών Γάλλων, στα Ιόνια νησιά η έννοια του δημοκρατικού πολιτεύματος αναγνωρίσθηκε ως ένα από τα πρωτογενή στοιχεία του νεοελληνικού Διαφωτισμού, επειδή συνδέθηκε με το πολίτευμα της κλασσικής Αθήνας, το οποίο προβαλλόταν ως πρότυπο. Στον επτανησιακό χώρο, άλλωστε, εντοπίσθηκε ένα γηγενές κίνημα εναντίον του «δεσποτισμού» των ευγενών και του παραδοσιακού συστήματος διοίκησης και υπέρ της ιδέας της πολιτικής ισότητας. Ταυτόχρονα, η παλαιά διοίκηση αντικαταστάθηκε από μια νέα, έτσι ώστε να φαίνεται, όπως και στη Γαλλία, ότι η επαναστατική δραστηριότητα του πληθυσμού ήταν πλέον αδιαίρετη από την άσκηση της λαικής κυριαρχίας. Στο πλαίσιο της κοινωνικής επαναστατικής δραστηριότητας του επτανησιακού πληθυσμού παρατηρήθηκε ότι η έννοια του έθνους είχε ουσιώδη χαρακτήρα. Η ίδρυση του πρώτου ημιανεξάρτητου ελληνικού κράτους της Επτανησιακής Πολιτείας μαρτυρεί την αποδοχή εκ μέρους του τοπικού πληθυσμού του γεγονότος ότι μπορούσε να αποτελέσει ένα ιδιαίτερο κράτος. Σε άμεση συνάρτηση με την ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και των πολιτικών θέσεων του Διαφωτισμού για την ιδέα του Εθνους τελούσε η συνειδητοποίηση της έννοιας «λαός». Κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας, ο όρος «λαός» είχε υποκατασταθεί από τον όρο «πόπολο», ο οποίος περιελάμβανε την έννοια της κοινωνικής μειονεξίας και αναφερόταν στα κοινωνικά στρώματα πέραν της τάξης των ευγενών. Από το τελευταίο, ωστόσο, τέταρτο του 18ου αι., η χρήση του ελληνικού όρου «λαός» στα Επτάνησα μαρτυρούσε ότι ο πληθυσμός είχε σταδιακά οδηγηθεί σε επίπεδα κοινωνικής αυτοσυνειδησίας και ο όρος στο εξής περιελάμβανε το σύνολο του νησιωτικού πληθυσμού.

Ο τομέας της επτανησιακής εκπαίδευσης και παιδείας συνιστά μια άλλη ιδεολογική θεματική ενότητα. Την εποχή εκείνη υπήρξε πλήρη απόρριψη του παραδοσιακού εκπαιδευτικού συστήματος της Βενετοκρατίας, το οποίο ήταν συνδεδεμένο με τη μονοπώληση της εκπαίδευσης από την Εκκλησία και τις κοινότητες των ευγενών των Νησιών, την κοινωνική διάκριση και την έλλειψη ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και παιδείας. Δόθηκε επίσης έμφαση στην απάλειψη της μειονεκτικής θέσης της υπαίθρου έναντι των αστικών κέντρων ως προς το θέμα της παιδείας, η οποία με το παλαιό καθεστώς αποτελούσε προνόμιο των ολίγων. Άλλωστε, αυτή ήταν η εποχή κατά την οποία τα στοιχεία του έθνους και της γλώσσας αναθεωρήθηκαν κατά την περίοδο αυτή και συνδέθηκαν στο πλαίσιο της γενικής επανασταστικής ιδεολογίας με επιμέρους ιδεολογικές παραλλαγές, οι οποίες, όμως, δεν ανέστειλαν την κοινωνική κινητικότητα της εποχής. Είναι γεγονός πως η Γαλλοκρατία βοήθησε τα Επτάνησα να μεταβούν στην επόμενη φάση της ιστορίας τους. Επιπλέον, ενίσχυσε την ανερχόμενη αστική τάξη τους και συνέβαλε στη διάδοση των ιδελων του Διαφωτισμού και των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης. Ιδού πως ο Ιωάννης Καποδίστριας περιγράφει την κατάσταση στα Ιόνια νησιά, τον Νοέμβριο του 1815, στο υπόμνημα το οποίο έστειλε στον λόρδο Κάσελρι: «Η Γαλλική Επανάσταση προσέγγισε στα Επτάνησα. Έγινε δεκτή με απέχθεια. Η αθεϊα, η ανηθικότητα και ο δεσποτισμός των Γάλλων αντιπροσώπων έκαναν τους νησιώτες να επιθυμούν , κατ’ αρχήν, ακόμη τους Βενετούς. Οι δημοκρατικές «φόρμες» ξύπνησαν απ’ όλα αυτά ένα αποκοιμισμένο συναίσθημα, εκείνο της πατρίδας. Άρχισε να ομιλείται η γλώσσα του λαού η οποία μέχρι τ΄τοε ήταν αποκηρυγμένη από την υψηλή κοινωνία. Οι συζητήσεις διεξάγοντο στα ελληνικά. Οι πράξεις της κυβέρνησης γράφονται σε αυτή τη γλώσσα. Το Ρωμαιοκαθολικό δόγμα ‘εγινε ανεκτό. Παρά τις υπερβάσεις της στρατιωτικής εξουσίας και τις τρομερές επιδράσεις των αντιφρονούντων κομμάτων, ο λαός κατέστη ευτυχής. Απελευθερώθηκε από τους πραιτωριανούς εκβιασμούς της βενετικής διοίκησης. Η αυστηρότερη αστυνόμευση εξαφάνισε τον εμφύλιο πόλεμο ο οποίος ερήμωνε τη χώρα. Ο λαός αισθάνθηκε, λοιπόν, τα πλεονεκτήματα μιας νέας διακυβέρνησης και η νεολαία εξέθρεψε την ελπίδα της ανεξαρτησίας. Ακολούθησε με τόλμη μια νέα πορεία ως προς τη μόρφωση της. Το πνεύμα του αιώνα την προέτρεψε και εν μέσω όλων των υπερβολών αυτής της επαναστατικής εποχής η Ιταλία και η Γαλλία προσέφεραν στους νέους της Επτανήσου ένα νέο άθροισμα φωτισμού και γνώσεων από το οποίο εκείνοι επωφελήθηκαν. Επανερχόμενοι δε στην πατρίδα τους αναείχθηκαν ικανοί να την υπηρετήσουν».