ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ΕΝΟΤΗΤΑ 8

ε 165-310 (167-251)

165-176 , περιγραφικό (κυρίως) μέρος Οδυσσέας

Πού τον βρίσκει η νεράιδα; Στο περιγιάλι (167) Πώς παρουσιάζεται ; Μόνος να κλαίει / να οδύρεται / τα σωθικά του να

τρώει με δάκρυα, στεναγμούς και λύπες / επιθυμεί την επιστροφή του, μένει στην Ωγυγία παρά τη θέλησή του (167-175)

Ποια στοιχεία της παρουσίασης του Οδυσσέα μας είναι καινούργια;

Μοιράζεται η ζωή σε μέρα και νύχτα αλλά και σε μια αποδεκτή ζωή με την Καλυψώ στην αρχή, απροσδιόριστη πάντως χρονικά, και σε μια δύσφορη πολύχρονη έπειτα, χωρίς ακριβή χρονικό προσδιορισμό και αυτή.

Οδυσσέας

Ο Οδυσσέας σας θυμίζει τον τυπικό ήρωα που έχουμε στο μυαλό μας;

Δεν είναι ο τυπικός ήρωας της δύναμης και της δράσης. Θα αποκαλυφθούν όμως άλλα χαρίσματα, που διαμορφώνουν μια νέα ταυτότητα του ήρωα (θυμηθείτε τι είπαμε στην εισαγωγή για τον ηρωισμό στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια)

Διαλογικό μέρος, 177-211Οδυσσέας

Όταν η Καλυψώ ανακοινώνει στον Οδυσσέα την απόφαση να φύγει, αυτός αντί να χαρεί ρίγησε, στ. 188. Γιατί;

Είναι πονηρός, επιφυλακτικός, καχύποπτος, δύσπιστος, φοβάται ότι κάτι κρύβεται πίσω από αυτή την εντελώς ξαφνική απόφαση της θεάς. Περιμένει το χειρότερο που, μετά από όσα πέρασε, δεν μπορεί να φανταστεί τι μπορεί να είναι.

Οδυσσέας

Πώς τον χαρακτηρίζει η ίδια η Καλυψώ γι' αυτή του την αντίδραση;

Όχι μόνο ξύπνιο, αλλά και πονηρό. Αυτό αποτελεί βασικό στοιχείο της ταυτότητας του Οδυσσέα.

Συμφωνείτε μαζί της; Γιατί; Τι πέτυχε ο Οδυσσέας με αυτό τον τρόπο;

Δέσμευσε τη θεά με τον μεγαλύτερο όρκο εξασφαλίζοντας έτσι ότι δεν θα τον παγιδεύσει .

Η δυσπιστία και η ενεργοποίηση του νου για αναζήτηση λύσης χαρακτηρίζουν τον Οδυσσέα. Είναι ιδιότητες σύμφυτες με τον βασικό χαρακτηρισμό που του αποδίδει ο ποιητής: πολύτροπος /πολυμήχανος

Καλυψώ

Η Καλυψώ δεν αποκαλύπτει στον Οδυσσέα την επίσκεψη του Ερμή ούτε την εντολή του Δία, αλλά παρουσιάζει ως δική της την απόφαση να τον κατευοδώσει. Τι εξυπηρετεί αυτός ο χειρισμός τόσο για την Καλυψώ όσο και για τον Οδυσσέα;

Η Καλυψώ διατηρεί την αξιοπρέπειά της. Καθίσταται δυνατό να βρεθεί σε δίλημμα ο

Οδυσσέας και να έχει αξία η απόφασή του να φύγει από την Ωγυγία.

Καλυψώ

Νομίζετε ότι αυτή η απόφαση την ικανοποιεί; Παραιτείται τόσο εύκολα από τη διεκδίκηση του Οδυσσέα;

Δεν την ικανοποιεί καθόλου και δεν παραιτείται εύκολα. Του παραθέτει δείπνο και εκεί προσπαθεί με πονηριά να τον πείσει να μείνει μαζί της

Αφηγηματικό (κυρίως) μέρος, 212-222

Στην πορεία προς τη σπηλιά και στο δείπνο που ακολουθεί πώς υπογραμμίζει ο ποιητής το χάσμα που χωρίζει τον θνητό από τη θεά;

Γυρίζουν στη σπηλιά περπατώντας όχι δίπλα δίπλα αλλά ο ένας πίσω από τον άλλον.

Ανθρώπινο το δείπνο για τον θνητό, θεϊκό για την αθάνατη θεά.

Διαλογικό μέρος, 223-248

Μια ύστατη προσπάθεια της Καλυψώς να κρατήσει κοντά της τον Οδυσσέα.

Απορεί (!) με τη βιασύνη του να φύγει (υποβαθμίζει το θέμα του γυρισμού λες και ο Οδυσσέας έφυγε απ' το σπίτι του μόλις χθες). Του εύχεται ωστόσο στο καλό και αμέσως μετά… αραδιάζει τα επιχειρήματα που θα μπορούσαν να τον κλονίσουν.

Ποια είναι τα επιχειρήματα αυτά;

Καλυψώ

1. Η Καλυψώ προσπαθεί να τον εκφοβίσει με τα πάθη που θα περάσει, στ. 227-9 (προοικονομία)

2. Προσπαθεί να τον δελεάσει με την υπόσχεση της αθανασίας, στ. 230

3. Τον προκαλεί να τη συγκρίνει με την Πηνελόπη, στ. 232-5. Μια τέτοια σύγκριση ενδεχομένως θα προκαλούσε την οργή, τη βίαιη αντίδραση και τιμωρία της θεάς.

Γνωρίζετε, μήπως, άλλες γυναίκες της Οδύσσειας που έθεσαν σε κίνδυνο την επιστροφή του Οδυσσέα;

Κίρκη, Ναυσικά.

Απάντηση Οδυσσέα

Αντιπαρέρχεται με ευγένεια, διακριτικότητα και ετοιμότητα το δίλημμα που του ορθώνει η Καλυψώ.

Ξεκινά από το τελευταίο, τη σύγκριση με την Πηνελόπη, για να πει ότι …

δεν τίθεται θέμα σύγκρισης, αφού η Καλυψώ είναι σε όλα ανώτερη.

Παρουσιάζει τη σταθερότητά του στο θέμα της επιστροφής, ακόμα και αν πρόκειται να βρει στο δρόμο του νέους κινδύνους. Είναι έτοιμος να υπομείνει τα πάντα. Ο Οδυσσέας επιβεβαιώνει ότι είναι πολύτλας, έχει υπομείνει πολλά, και πολύμητις, έχει την ευφυΐα και πονηριά να ξεπερνά τους κινδύνους.

Εδώ προοικονομείται … η επίθεση που θα δεχτεί σε λίγο από τον

Ποσειδώνα

Δεν απαντά στην προσφορά της αθανασίας. Ο Οδυσσέας λοιπόν επέλεξε τα ανθρώπινα

γνωρίζοντας τις συνέπειες, γιατί για τον Οδυσσέα δεν τίθεται καν τέτοιο

θέμα, ο ήρωας δεν μπαίνει καν στον πειρασμό να το σκεφτεί. Η απόφασή του είναι σταθερή και αμετάκλητη. Προτιμά τον κόσμο των θνητών, προτιμά να παραμείνει ο ήρωας παρά να κερδίσει την αθανασία και να μείνει έξω από τον ανθρώπινο κόσμο. Επιλέγει συνειδητά τη θνητή του φύση.

Επέλεξε βέβαια αυτό που του όρισε η μοίρα και καθόρισε ο Δίας αλλά υπακούοντας σε μια εσωτερική ανάγκη, ανεπηρέαστος από τις μεγάλες θεϊκές δυνάμεις.

Η αναχώρηση του Οδυσσέα από την Ωγυγία είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησης του ήρωα. Αυτή η προτίμηση για την ανθρώπινη ζωή με τα βάσανά της και τους αγώνες της υπογραμμίζει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της Οδύσσειας.

Ο τίτλος του έργου είναι: "ο Οδυσσέας αναπαύεται στο νησί της Καλυψώς ή το μήλο του Αδάμ".

Πώς εξηγείται κατά τη γνώμη σας ο δεύτερος τίτλος του έργου;

Κατασκευή σχεδίας και ταξίδι

Ο Οδυσσέας κατασκευάζει μέσα σε 4 μέρες τη σχεδία του και την κυβέρνησε ξάγρυπνος 17 μέρες έχοντας τη Μεγάλη Άρκτο στο αριστερό του χέρι δείχνοντας έτσι τις ναυπηγικές και ναυτικές γνώσεις και ικανότητες.

Ο ήρωας περνάει έτσι από την απραξία και την αδράνεια στη δράση.

Ο Οδυσσέας είναι πολύτλας και πολύτροπος. Και τα δύο επίθετα οπτικοποιούνται μέσα από το σύμβολο της σχεδίας.

Jacob Jordaens, Calypso and Odysseus constructing a ship

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/document/file.php/DSGYM-A115/HTML/taksidi/main.html

Γνωρίζετε και άλλες έξυπνες κατασκευές του Οδυσσέα;

Δούρειος Ίππος

Θα δούμε ακόμα μία κατασκευή του στη ραψωδία ψ

Αφηγηματικός χρόνος

Στο στίχο 252 χαράζει η 8η μέρα της Οδύσσειας, όταν αρχίζει η κατασκευή της σχεδίας.

Στη συνέχεια, χωρίς να δηλώνεται δύση ή άλλη ανατολή, αναλώνονται αρκετές μέρες σε ένα μόνο στίχο (289) και με αριθμητική μόνο αναφορά (τέσσερις μέρες, 8η-11η): ο χρόνος της αφήγησης εδώ είναι πιο μικρός από τον χρόνο της ιστορίας (εκτός από την 8η μέρα, οι υπόλοιπες περνάνε άδειες από αφηγηματική ύλη, δηλαδή δεν μας αφηγείται ο ποιητής τι έγινε αυτές τις μέρες, λέει απλώς ότι ολοκλήρωσε την κατασκευή της σχεδίας).

Στο στίχο 290 ξημερώνει η 12η μέρα (η πέμπτη από την έναρξη κατασκευής της σχεδίας) και πάλι με αριθμητική μόνο αναφορά ο ποιητής καλύπτει το διάστημα πολλών ημερών (12η-28η, 17 μέρες ποντοπόρησε): και εδώ ο χρόνος της αφήγησης είναι μικρότερος από τον χρόνο της ιστορίας, τον πραγματικό δηλαδή χρόνο (εκτός από την 12η, οι υπόλοιπες περνούν άδειες από αφηγηματική ύλη). Στο στίχο 307 περνάμε στην 29η μέρα της Οδύσσειας = η 18η από την αρχή του ταξιδιού, όταν ο Οδυσσέας έφτανε στο τέλος σχεδόν του προγραμματισμένου από το Δία εικοσαήμερου ταξιδιού του, χωρίς να έχει όμως περάσει ακόμα τα επίσης προγραμματισμένα πάθη (ε 38-39).

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/document/file.php/DSGYM-A115/HTML/taksidi/main.html

Aναζητήστε κοινά σημεία στην απάντηση που έδωσε ο Oδυσσέας στην Kαλυψώ (στ. 237-248) και στο

απόσπασμα από το ποίημα του Λ. Aλεξίου.

Λ. Aλεξίου (1890-1964), O Oδυσσέας στην Kαλυψώ (απόσπασμα)  Tο σώμα σου ως ναός φεγγοβολάει [...].Mα εντός μου εμένα αίμα θνητό κυλάει [...].Θέλω να φύγω. Tου θανάτου η μοίραείναι στα κόκαλά μου ριζωμένη.Aπό του Oλύμπου με τραβάει τη θύραη ζωή μου η χιλιοπικραμένη.Λύσε με πια απ' το δίχτυ σου το πλάνο,να ζήσω, να παλέψω, να πεθάνω.

[Σπ. Kοκκίνης, Aνθολογία Nεοελληνικής ποίησης (1708-1984), σ. 29, εκδ. Eστία, Aθήνα 1984]

Απέδωσε ο στιχουργός αυτό που ήθελε ο Όμηρος;

Βάλτε στη σωστή σειρά τις εικόνες