Συν_ 16 - Alpha Bank - Οικονομικό Δελτίο Νο 112 - Ιούνιος 2010 Copy

8/18/2019 Συν_ 16 - Alpha Bank - Οικονομικό Δελτίο Νο 112 - Ιούνιος 2010 Copy

http://slidepdf.com/reader/full/-16-alpha-bank-112- 1/76

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ

ΔΕΛΤΙΟ

ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΑΝΩΤΕΡΟΥ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΜΙΧΑΗΛ Ε. ΜΑΣΟΥΡΑΚΗ

ΣΤΟΝ ΞΕΝΟ ΤΥΠΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 3

ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟγΗ:

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ . . . . . . . σελ. 9

ΔΗΜΟγΡΑφΙΚΕΣ ΑΛΛΑγΕΣ:

ΤΟ ΝΕΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ

ΠΕΡΙβΑΛΛΟΝ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 32

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑγΟΡΑΣ

ΕΡγΑΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΥΠΕΡΜΕΤΡΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΤΩΝ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΕΠΑγγΕΛΜΑΤΩΝ . . . . . .

σελ. 50

βΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕγΕΘΗ . . . . . . . .

σελ. 70

TPIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ / IΟΥΝΙΟΣ 2010 / ΤΕΥΧΟΣ 112



2 OIKONOMIKO ΔEΛTIO A LPH A BANK

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 • ΤΕΥΧΟΣ 112

Το "Οικονομικό Δελτίο", πέραν του πληροφοριακού χαρακτήρος του, απο-

βλέπει στη συμβολή της Alpha Bank σε επίκαιρους οικονομικούς προβλη-

ματισμούς. Τα κείμενα του συντάσσονται κατά κανόνα από τα στελέχη της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Τραπέζης.

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την παράκληση να αναφέρεται η πηγήκαι να στέλνονται στον εκδότη τα σχετικά δημοσιεύματα.

Tριμηνιαία Έκδοση της Alpha Bank A.E. Υπεύθυνος σύμφωνα με το Νόμο:

M. E. ΜασουράκηςΣταδίου 40, 102 52 AΘHNAIΕπιμέλεια / Παραγωγή:




PRIVATISATIONS

OFFER GREECE

THE BEST WAY

TO AVOID

A BAIL-OUT

Άρθρο του Ανωτέρου Διευθυντού Οικονομικών

Μελετών της ΤραπέζηςΜιχαήλ Ε. Μασουράκη

στην εφημερίδα“Financial Times” της11 Φεβρουαρίου 2010

Greece does not need a bail-out. It needs more reform and, in the long run,

nudging Greece in the right direction may be more important than

providing short-term assistance.

At the same time, there is no appetite, within either the Greek government

or its eurozone partners, for Greece to resort to the International Monetary

Fund. Care needs to be taken with any stand-by support deal to ensure the

forces of reform are not weakened and that necessary changes are not

derailed. Greeks seem to understand the advice of the ancient Greek

proverb: “Along with calling on Athena for help, move also your hands!” I

hope this is what they will do.

Greece can avoid a bail-out if it demonstrates convincingly to the markets

that the reforms in its stability programme will be implemented in a timely

fashion. They also have to be big enough to ensure that the government

meets its commitment to cut the budget deficit from 12.7 per cent of gross

domestic product to 2.8 per cent by the end of 2012. But even at the end of

the adjustment period the debt to GDP ratio will still stand at 113 per cent,

which is no smaller than it was in 2009. To bring the debt to GDP ratio level

below 100 per cent, not to mention the 60 per cent level required by the

Maastricht treaty, will require further adjustment in the coming decade. So

the reform process that starts in 2010 should be sufficiently robust to

ensure that Greece also reduces its debt burden substantially.

The reforms announced recently clearly have the potential to achieve this

transformation. The downside risk, which has to be avoided at any cost,

would be if the country went through a legislative process to translate these

policy intentions into law, but came out with a product that failed to meet

expectations. Then the markets would stop giving Greece the benefit of thedoubt.

That is why I think that the stability programme needs to be strengthened

with more actions and initiatives. Clearly there is no need to worry about

overshooting in structural reform. It is better to engage now in an all-out

assault on rigidities and distortions that condemn the economy to below-

potential growth. Today’s opportunity to transform the economy for good

should not be missed because the country may not have another chance.

To speed up and enhance the content of the reforms in the stability plan,

there needs to be a bold new privatisation programme to unleash the

economy’s potential. Much could be gained from further privatising an

economy that is probably the last “Soviet-style” economy in the developed

world. To kill the Greek leviathan, one has to starve its gargantuan voracity

for intervention in the economy. The state not only runs hospitals,

universities and churches but also casinos, lotteries, hotels, marinas, ski

resorts, trade fairs, exposition centres, ports, airports, water, electricity and

natural gas companies, oil refineries, postal services, transport, banks and

insurance companies. The state’s stake in listed companies on the Athens

Stock Exchange is worth more than € 9bn ($12.3bn). Real estate holdings

in major state property-management companies are conservatively valued

at more than € 300bn and yet yield next to nothing.Privatisations, therefore, represent a huge untapped opportunity to




re-establish discipline in public finances while, potentially, reducing public

debt to more manageable levels. The stability programme refers to

privatisations as a potential source of funds of € 2.5bn, or 1 per cent of

GDP, in 2010, while doubling that amount over the period 2010-12. Clearly,

given the magnitude of state control in the economy, these figures are

suboptimal and would mainly be achieved by selling government stakes instate enterprises through the stock exchange.

However, what is required is a complete severing of the umbilical cord

between the state and the economy. If a wider privatisation programme

were carried out, it has been estimated that the total raised could amount to

as much as 10 percentage points of GDP – in other words equivalent to the

amount by which the budget deficit needs to be cut between now and the

end of 2012.

Socialist governments in Greece have been credited in the past with the

success of major stabilisation efforts. The current government has to outdo

its predecessors because conditions are vastly different. The potential forsuccess is clearly there. The task is Herculean for a government in a

country with very low credibility. The way out therefore is to opt for market-

orientated additional reforms so that stabilisation comes with improved

growth potential that will make implementing the three-year stabilisation

programme fail-proof. It is not just about fiscal consolidation. It is about far-

reaching reforms that will guarantee beyond doubt that the stability plan is

implemented in a way that is credible for markets.




despite its profligate public sector, an overleveraged economy on the

whole. Private loans outstanding in Greece equal 106% of GDP, compared

to a euro-zone average of 141% of GDP. Loans to households are equal to

50% of GDP (of which 34 percentage points’ worth are in mortgages).

Therefore, Greek households and businesses don’t have as far to go in

deleveraging as in some other countries.

Moreover, Greek banks had virtually none of the toxic assets in their

portfolios which plagued so many of their global peers. During the frothy

years, Greek banks were instead busy expanding their commercial-banking

franchises at home and elsewhere in southeastern Europe, in markets

possessing substantial long-term potential.

In doing so, they kept their heads above water, with use of wholesale

markets for capital funding kept to a minimum. Loans outstanding as a

percentage of deposits in the Greek banking sector, including operations

outside the country, stands at just 113%, compared to an average of 136%

in the euro zone and 211% in Spain.

Throughout the crisis, Greek banks remained largely well capitalized, with

adequate loss provisions and strong liquidity. They were in no way

responsible for the ensuing fiscal crisis, as in many other countries. At

present, they may suffer from the adverse consequences of the sovereign’s

rating on their funding costs and the unfolding arid credit environment. But

all in all, short of a calamity in the economy, Greek banks are in a good

position to resume growth in their core markets when conditions start

improving.

Over the next several weeks and months, if concrete reform legislation

comes on stream and markets become hesitantly convinced that fiscal

consolidation may be adequately anchored, Greece then may have a

fighting chance. The outlook may actually start to improve as investor,

business and consumer confidence in the economy is gradually restored

and the Greek-bashing can come to an end.




LIES, DAMNED

LIES AND …

GREEK DEBT

DYNAMICS

Άρθρο του Ανωτέρου

Διευθυντού ΟικονομικώνΜελετών της ΤραπέζηςΜιχαήλ Ε. Μασουράκη

που εστάληπρος δημοσίευσηστην εφημερίδα“Financial Times”

και δεν δημοσιεύθηκε

I am willing to risk two predictions. The first is that Greece will adjust faster

than expected. The second is that Greece will not default. One inescapably

may be drawn to a default outcome if he assumes the worst of all possible

worlds configuration about the future. One can build a straw man and then

reach an obvious conclusion. Debt dynamics can become explosive if cal-

culations are calibrated to reflect one’s negative assessment about thecountry’s underlying willingness and capacity to adjust. On the other hand,

one can show that if the 2010 target is achieved, even if borrowing costs

remain at stubbornly high levels and nominal GDP growth turns negative

from 2011 onwards, then debt stabilization still occurs sometime towards

the end of the decade. This of course requires that primary expenditure

shrinks at rates similar to the 2010’s adjustment effort despite revenues

declining in line with nominal GDP growth. But even this is nonsense of

course because the country will default long before the debt is stabilized at

the high level the model predicts.

I do not know whether Greece’s political system can endure a sustainedausterity program. But what I know is that there are enough measures in

the pipeline to achieve the 2010 target. I further believe that this may set the

stage, through structural reform and proper public sector management, for

continuing adjustment in 2011-2012, restoring confidence in the economy

and mitigating the impact of the consolidation on growth. I do not profess

to know what will be the eventual outcome. I will choose to point instead to

certain numbers that may help one in making up his mind about the future.

First, the 2010 target is achievable. Measures taken and being implemented

in 2010 are estimated at € 16 billion (while the program assumes a € 10

billion reduction in the primary deficit). Standard and Poor’s report of April6, 2010 takes for granted that even with -4% real GDP growth in 2010, the

budgetary target will be achieved. End of this story.

Second, negative nominal GDP growth implies deflation. Deflation, given

the import content of demand, is unlikely unless it is imported. Moreover,

the adjustment will bring an increase in prices in almost everything under

the influence of the government, from bus and train tickets to gasoline to

medications to hospital care to electricity to natural gas to water etc., so as

to reduce the deficits of state-controlled corporations or to raise tax reve-

nue. In 2010, in particular, average inflation is expected at 3.5% (3.9%

already in March). With respect to growth, disposable income will definitely

decline steeply as a result of the consolidation but so will private savings,

having shot up dramatically in 2009 due to unprecedented tax evasion, as

people attempt to defend their living standards. Moreover, the adjustment

will impact primarily on imports so, overall, real GDP will fall but not as fast

as disposable income. In 2010, in particular, consensus estimates point to

-2% to -3% real GDP growth. A week recovery may materialize from 2011

onwards if the consolidation is accompanied by a generous dose of privati-

zation and market liberalization.

Third, with respect to the adjustment in the primary balance, the potential to

raise revenue and cut waste may be substantial following years of fiscal

profligacy. Indicative of the predicament the authorities find themselves in isthat the general government’s wage bill has doubled in the last decade and




Δημοσιονομικη

προσαρμογη:

Δυνατοτητεσ

εξοΔου

απο την κριση

και αναπτυξιακεσπροοπτικεσ

Εισαγωγή Τον Νοέμβριο του 2009 η Ελλάδα εισήλθε σε βαθειά δημοσιονομική κρίση,

η οποία εξελίχθηκε σε κρίση στην αγορά των ελληνικών κρατικών ομολό-

γων (ΕΚΟ) και συνεχίζεται έως τον Ιούνιο του 2010, αν και είχε ήδη λάβει

χρηματοδότηση€ 110 δισ. από τις χώρες της Ζώνης του Ευρώ (ΖτΕ) και

το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και είχε θέσει σε εφαρμογή την Συμ-

φωνία Δημοσιονομικής Προσαρμογής και Μεταρρυθμίσεων (ΣΔΠ&Μ). Ησυμφωνία αυτή έχει συναφθεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ), την

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το ΔΝΤ και σύμφωνα με αυτή η

Ελλάδα υποχρεούται να εφαρμόσει με ακρίβεια και χωρίς αποκλίσεις τα

προβλεπόμενα δημοσιονομικά μέτρα και μεταρρυθμίσεις ως προϋπόθεση

(conditionality) για τη λήψη της χρηματοδοτήσεως των€ 110 δισ. Ωστόσο,

παρά τη σημαντική χρηματοδότηση από τις χώρες της ΖτΕ και το ΔΝΤ και

παρά την αποδοχή και την πλήρη εφαρμογή της ΣΔΠ&Μ, η Ελλάδα εξακο-

λουθεί να θεωρείται από τους διεθνείς αναλυτές και επενδυτές ως χώρα η

οποία δύσκολα θα αποφύγει την χρεοκοπία ή την αναδιάρθρωση του χρέ-

ους της με σημαντικές απώλειες για τους δανειστές της.

Στην παρούσα εργασία, αρχικά παρουσιάζεται η πορεία μετά τη δημοσιο-

νομική εκτροπή του 2009 που μας οδήγησε στην οριστική κρίση και στον

αποκλεισμό του Ελληνικού Δημοσίου από τις διεθνείς αγορές ομολόγων.

Στη συνέχεια θα αναλυθούν τα βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού

δημοσιονομικού προβλήματος και της ελληνικής οικονομίας, γενικότερα,

που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα είναι σε πολύ καλύτερη θέση

από πολλές άλλες χώρες να επιτύχει τη δημοσιονομική προσαρμογή, με

διατήρηση του αναπτυξιακού της δυναμισμού (παρά την ύφεση στην

οποία ευρίσκεται το 2010) και την αυτοδύναμη επάνοδό της στις αγορές

χωρίς χρεοκοπία ή αναδιάρθρωση του χρέους της.

Η κρίση εκδηλώθηκε με την ανακοίνωση από την νέα κυβέρνηση, στις

αρχές Οκτωβρίου του 2009, ότι το έλλειμμα της γενικής κυβερνήσεως

(ΕτΓΚ) θα ανερχόταν τελικά στο εξαιρετικά υψηλό 12,7% του ΑΕΠ το

2009, από περίπου 6,0%-8,0% του ΑΕΠ που προβλεπόταν έως τότε από

την προηγούμενη κυβέρνηση, με το χρέος της γενικής κυβερνήσεως

(ΧτΓΚ) να ανέρχεται στο 113% και 120% του ΑΕΠ το 2009 και το 2010 αντι-

στοίχως. Η νέα κυβέρνηση διετύπωσε με έμφαση την εκπληξή της για το

μέγεθος των ανισορροπιών και την έκταση της δυσλειτουργίας του δημο-

σίου τομέα της χώρας στα τέλη του 2009.

Στη συνέχεια, η ΕΕ στις φθινοπωρινές της προβλέψεις (αρχές Νοεμβρίου2009), επεξέτεινε περαιτέρω τις δυσμενείς εκτιμήσεις για τη δημοσιονομι-

Η εκδήλωσηκαι η διόγκωση

της κρίσεως

H Ελλάδα είναι σε πολύ

καλύτερη θέση από

πολλές άλλες χώρες να

επιτύχει τη

δημοσιονομική

προσαρμογή, με

διατήρηση του

αναπτυξιακού της

δυναμισμού (παρά την

ύφεση στην οποία

ευρίσκεται το 2010) και

την αυτοδύναμη επάνοδό

της στις αγορές χωρίς

χρεοκοπία ή

αναδιάρθρωση του

χρέους της.




κή κατάσταση της Ελλάδος, προβλέποντας ότι το ΕτΓΚ και το ΧτΓΚ δεν θα

μειώνονταν το 2010 και ότι θα αυξάνονταν περαιτέρω στο 12,8% και το

135,4% του ΑΕΠ, αντιστοίχως, το 2011. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρη-

σε σε αυτές τις εκτιμήσεις με την υπόθεση ότι η πολιτική θα παρέμενε αμε-

τάβλητη, ενώ η ελληνική κυβέρνηση διαβεβαίωνε ότι θα ελάμβανε όλα τα

αναγκαία μέτρα για δραστική μείωση του ελλείμματος για το 2010 και ταεπόμενα έτη. H πρόβλεψη για αύξηση του ΧτΓΚ στο 135,4% του ΑΕΠ το

2011 οδήγησε αναπόφευκτα στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολο-

γήσεως του Ελληνικού Δημοσίου από την Fitch και την S&P’s στο BBB+ με

προοπτικές αρνητικές (από A-) και από την Moody’s στο A2 με προοπτικές

αρνητικές (από A1). Μάλιστα, η Standard & Poor’s εκτιμούσε τον Δεκέμ-

βριο του 2009 ότι το ΕτΓΚ θα ξεπερνούσε και πάλι το 10% του ΑΕΠ το

2010 και το ΧτΓΚ θα ξεπερνούσε το 138% του ΑΕΠ το 2011.

Οι ανωτέρω εξελίξεις προκάλεσαν την μεγάλη κρίση στην αγορά των ΕΚΟ,

με απότομη διόγκωση των περιθωρίων (πιστωτικού) κινδύνου (spreads)

από τα γερμανικά ομόλογα αναφοράς (δηλαδή από τα ομόλογα που θεω-ρείται ότι έχουν ελάχιστο ή μηδενικό πιστωτικό κίνδυνο) και του κόστους

εξαγοράς ασφαλιστικής καλύψεως έναντι του πιστωτικού κινδύνου (Credit

Default Swaps ή CDS) για τις επενδύσεις στα ΕΚΟ (Διάγραμμα 1 και 2).

Επιπλέον, είχαν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην επιχειρηματική και

καταναλωτική εμπιστοσύνη, και, κατά συνέπεια, στην αναπτυξιακή πορεία

της ελληνικής οικονομίας. Τότε τέθηκαν και οι πρώτες βάσεις για την μετέ-

πειτα αμφισβήτηση της αξιοπιστίας αυτής της ίδιας της ΖτΕ και του Ευρώ.

Η πιθανότητα χρεοκοπίας του Ελληνικού Δημοσίου (σύμφωνα με τη γνώμη

των διεθνών αναλυτών) αυξήθηκε σημαντικά (εκτιμήθηκε έως και 22%)

στις αρχές του 2010. Επιπλέον, άρχισε να γίνεται κατανοητό ότι ενδεχόμε-

νη χρεοκοπία ή αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδος θα μπορούσε ναοδηγήσει σε κρίση κρατικού χρέους και τις υπόλοιπες υπερχρεωμένες

οικονομίες της Ευρώπης και του Κόσμου με εξαιρετικά δυσμενείς συνέ-

πειες και για την παγκόσμια οικονομία.

Σημειώνεται ότι, η κρίση του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα αποτελεί

ένα από τα πολλά επεισόδια της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής και

οικονομικής κρίσεως του 2008-2009. Ακολούθησε, δηλαδή, την κρίση

ιδιωτικού χρέους και του τραπεζικού συστήματος και την κατάρρευσητου τομέα των ακινήτων και της οικονομίας γενικότερα και στη συνέχεια

Πηγή: Bloomberg

Διάρμμ 1. αφάλιρ ιδύυ (CDS) 10ώ ριώ μλόω

Η πρόβλεψη της Ευρωπαϊκής

Επιτροπής για αύξηση του

δημόσιου χρέους της Ελλάδος

στο 135,4% του ΑΕΠ το 2011

οδήγησε αναπόφευκτα στην

υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολογήσεως

του Ελληνικού Δημοσίου από

την Fitch και την S&P’s

στο BBB+ με προοπτικές

αρνητικές (από A-)

και από την Moody’s

στο A2 με προοπτικές

αρνητικές (από A1).

Η κρίση του δημοσίου χρέους

στην Ελλάδα αποτελεί

ένα από τα πολλά επεισόδια

της παγκόσμιας

χρηματοοικονομικής και

οικονομικής κρίσεως του

2008-2009.




τη διόγκωση του δημοσίου χρέους στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, το Ηνωμένο

Βασίλειο, την Ιρλανδία, την Ισπανία, τη Γερμανία και γενικά σχεδόν σε

όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως των 27 (ΕΕ-27). Στις χώρες

αυτές η δημοσιονομική κρίση προέκυψε διότι το κράτος παρενέβη εκτετα-

μένα για να σώσει από βέβαιη χρεοκοπία τις μεγάλες (παγκοσμίου εμβέ-

λειας) τράπεζες, ή για να περιορίσει τις επιπτώσεις από την υπερχρέωση του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας τους και από την κατάρρευση του

τομέα των ακινήτων και τις οικονομίας γενικότερα.

Η ελληνική κρίση πυροδοτήθηκε από την παγκόσμια κρίση αλλά δεν οφεί -

λεται σε αυτή. Η υπερχρέωση του ελληνικού δημοσίου τομέα τα τελευταία

έτη οφείλεται αποκλειστικά στην υπέρμετρα επεκτατική εγχώρια δημοσιο-

νομική πολιτική που οδήγησε σε διόγκωση των δημοσιονομικών ελλειμμά-

των παρότι ήταν μία περίοδος κατά την οποία η ελληνική οικονομία σημεί -

ωνε αξιόλογους αναπτυξιακούς ρυθμούς. Η παγκόσμια κρίση, και η συνε-

παγόμενη ευαισθησία και μείωση της διαθέσεως των επενδυτών για έκθε-

ση σε κίνδυνο, συνέβαλε στην κατάρρευση ενός σαθρού δημοσιονομικούοικοδομήματος στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι το τραπεζικό σύστημα

της χώρας παρέμεινε υγιές και δεν επηρεάσθηκε από την κρίση, ενώ ο

βαθμός πιστωτικής επιβαρύνσεως του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας

είναι ελάχιστος σε σχέση με τις άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης, την

Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ.

Βέβαια, η κατάρρευση αυτού του οικοδομήματος στην Ελλάδα οδήγησε

στη συνέχεια στην αποκάλυψη των μεγάλων ΕτΓΚ των άλλων χωρών τηςΝΑ Ευρώπης και της Ιρλανδίας (που είχαν δημιουργηθεί κυρίως εξαιτίας

της παγκόσμιας κρίσεως) και οδήγησε σε αύξηση των spreads και των

CDSs στο δημόσιο χρέος αυτών των χωρών. Ειδικότερα, η Ισπανία από το

2008 αντιμετωπίζει την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων της, η οποία

υπήρξε ο βασικός μοχλός αναπτύξεως της οικονομίας της στη δεκαετία

του 2000. Ως αποτέλεσμα δημιουργήθηκαν εκτεταμένες επισφάλειες σε

πλήθος εξειδικευμένων στεγαστικών-αποταμιευτικών τραπεζών (Cajas) και

σημειώθηκε διόγκωση της ανεργίας στο 20% του εργατικού δυναμικού,

ενώ το ΕτΓΚ ανήλθε στο 11,2% του ΑΕΠ το 2010. Επίσης, η Πορτογαλία,

μετά από μία εξαετία δημοσιονομικής προσαρμογής, αντιμετωπίζει και

πάλι υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα (ΕτΓΚ: 9,2% του ΑΕΠ το 2009), ενώ

η Ιταλία επιβαρύνεται με ΧτΓΚ που είναι υψηλότερο ως ποσοστό του ΑΕΠ

Πηγή: Bloomberg

Διάρμμ 2. Spread 10ύς λλιύ μλόυό ίιχ ρμιά (ιίς μάδς)

Η ελληνική κρίση

πυροδοτήθηκε από την

παγκόσμια κρίση αλλά δεν

οφείλεται σε αυτή. Η

υπερχρέωση του ελληνικού

δημοσίου τομέα τα τελευταία

έτη οφείλεται αποκλειστικά

στην υπέρμετρα επεκτατική εγχώρια δημοσιονομική

πολιτική που οδήγησε σε

διόγκωση των δημοσιονομικών

ελλειμμάτων παρότι ήταν μία

περίοδος κατά την οποία η

ελληνική οικονομία σημείωνε

αξιόλογους αναπτυξιακούς

ρυθμούς.

Η κατάρρευση του σαθρού

δημοσιονομικού οικοδομήμα- τος στην Ελλάδα οδήγησε στη

συνέχεια στην αποκάλυψη των

μεγάλων ΕτΓΚ των άλλων

χωρών της ΝΑ Ευρώπης και

της Ιρλανδίας (που είχαν δημι-

ουργηθεί κυρίως εξαιτίας της

παγκόσμιας κρίσεως) και οδή-

γησε σε αύξηση των spreads

και των CDSs στο δημόσιο

χρέος αυτών των χωρών.




εκείνου της Ελλάδος. Τέλος, η Ιρλανδία, της οποίας το ΕτΓΚ ξεπέρασε το

14,5% του ΑΕΠ το 2009 και αναμένεται να διαμορφωθεί σε άνω του 11,2%

του ΑΕΠ το 2010, προσπαθεί να επαναφέρει την οικονομίας της σε αναπτυξι-

ακή πορεία μετά την κατάρρευση των εξαγωγών της, της αγοράς ακινήτων

και του χρηματοοικονομικού της συστήματος το 2008-2009. Σημειώνεται

ότι, οι ανωτέρω οικονομίες χαρακτηρίζονται από την πολύ υψηλότερηδανειακή επιβάρυνση του ιδιωτικού τους τομέα σε σχέση με την Ελλάδα.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση των ανωτέρω χωρών από τις εταιρίες

μετρήσεως της πιστοληπτικής ικανότητας, σημειώνονται τα ακόλουθα:

Ήδη, η Πορτογαλία υποβαθμίσθηκε: α) την 23.3.2010 από την Fitch στο

ΑΑ- με προοπτικές αρνητικές, από το ΑΑ με προοπτικές αρνητικές και β)

την 27.4.2010 από την S&P’s στο Α- με προοπτικές αρνητικές, από το Α+

με προοπτικές αρνητικές, παρότι η χώρα αυτή είχε προγραμματίσει τη μεί -

ωση του ΕτΓΚ στο 3,0% του ΑΕΠ το 2013, από 9,4% του ΑΕΠ το 2009.

Επίσης, την 28.4.2010, η S&P’s προχώρησε σε νέα υποβάθμιση του

μακροχρόνιου δημοσίου χρέους της Ισπανίας στο AA με προοπτικές αρνη- τικές, από ΑΑ+ με προοπτικές αρνητικές, ενώ η Fitch καθυστέρησε έως

την 28.5.2010 έως ότου ανακοινώσει την υποβάθμιση του δημοσίου χρέ-

ους της Ισπανίας στο ΑΑ+ (από ΑΑΑ με προοπτικές σταθερές). Τέλος, η

Ιρλανδία είχε υποβαθμισθεί κατά τη διάρκεια του 2009: α) από την

Moody’s στο Aaa- (από Aaa) την 17.4.2009 και στο Aa1 την 2.7.2009, β)

από την S&P’s στο ΑΑ την 8.6.2009 (από ΑΑΑ έως την 30.3.2009) και γ)

από την Fitch στο AA- την 4.11.2009 (από AAA έως την 6.3.2009). Προοπτι-

κές υποβαθμίσεως από την κορυφαία πιστοληπτική δαβάθμιση (rating)

ΑΑΑ αντιμετωπίζει και το Ην. Βασίλειο. Γενικά, όλες οι ανωτέρω χώρες

απολαμβάνουν πολύ υψηλότερο rating από την Ελλάδα, παρότι τα

δημοσιονομικά και αναπτυξιακά προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναισε μεγάλο βαθμό συγκρίσιμα με εκείνα της Ελλάδος.

Υπό την ασφυκτική πίεση των αρνητικών εξελίξεων στην αγορά των ΕΚΟ

και των υποχρεώσεων της Ελλάδος έναντι της Ζώνης του Ευρώ, η ελληνική

κυβέρνηση, με μεγάλη καθυστέρηση και μετά από πλήρη αδράνεια σε ολό -

κληρο το 4ο 3μηνο του 2009, προχώρησε από τις αρχές του 2010 στη λήψη

ουσιαστικών μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής προκειμένου να απο-

καταστήσει την σοβαρά κλονισμένη αξιοπιστία της ελληνικής δημοσιονομι-

κής πολιτικής και να επαναφέρει την αγορά των ΕΚΟ σε ομαλή λειτουργία.

Τα κυριότερα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν τα ακόλουθα:

Η ανακοίνωση του Επικαιροποιημένου Προγράμματος Σταθερότητας και

Ανάπτυξης (ΕΠΣΑ) 2010 – 2013 την 16η Ιανουαρίου του 2010. Το ΕΠΣΑ

προέβλεπε μείωση του ΕτΓΚ στο 8,7% του ΑΕΠ το 2010 και συνέχιση της

πτωτικής του πορείας στα επόμενα έτη, έτσι ώστε να διαμορφωθεί κάτω

του 2,8% του ΑΕΠ το 2012 και κάτω του 2,0% του ΑΕΠ το 2013. Με αυτή

την εξέλιξη το ΕΣΠΑ εκτιμούσε ότι το ΧτΓΚ δεν θα ξεπερνούσε το 121%

του ΑΕΠ το 2010 και ότι θα μπορούσε να εισέλθει σε πτωτική πορεία

από το 2012 και το 2013 (Πίνακας 1). Εάν επιτυγχανόταν η υλοποίηση του

ΕΠΣΑ, το 2012 η Ελλάδα θα είχε ένα από τα χαμηλότερα ΕτΓΚ στην ΕΕ-27

και το ΧτΓΚ ως ποσοστό του ΑΕΠ της θα ευρίσκεται σε πτωτική πορεία.Ωστόσο, οι αγορές δεν έδειξαν ότι είχαν πεισθεί για τη δυνατότητα υλο-

Μέτρα για τηναντιμετώπιση της

δημοσιονομικήςκρίσεως.

Οι άλλες οικονομίες της Ν.

Ευρώπης, καθώς και η

Ιρλανδία, το Ηνωμένο

Βασίλειο και οι ΗΠΑ

χαρακτηρίζονται από την πολύ

υψηλότερη δανειακή επιβάρυνση του ιδιωτικού

τους τομέα σε σχέση με την

Ελλάδα.




ποιήσεως του ΕΠΣΑ 2010-2013, παρά το ότι αυτό εγκρίθηκε από την

Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από το ECOFIN την 16η Φεβρουαρίου 2010, υπό

προϋποθέσεις. Βασική προϋπόθεση ήταν ότι η ελληνική κυβέρνηση θα

προχωρούσε άμεσα στην πλήρη εξειδίκευση των μέτρων που θα οδηγού-

σαν στη μείωση του ΕτΓΚ το 2010 και στην θέσπιση των μεταρρυθμίσεων

στο φορολογικό σύστημα, στον δημόσιο τομέα και στο Ελληνικό ΣύστημαΚοινωνικών Ασφαλίσεων (ΕΣΚΑ), που θα εξασφάλιζαν την υλοποίηση του

ΕΠΣΑ το 2011-2013.

Έτσι, με την προτροπή και την πίεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των

αγορών, η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε την 3η Μαρτίου 2010 σε ουσι-

αστική εξειδίκευση και επέκταση των μέτρων μειώσεως του ελλείμματος

το 2010 και τα επόμενα έτη. Τα νέα μέτρα συμπεριελάμβαναν την αύξηση

των συντελεστών του ΦΠΑ κατά 2 π.μ., νέα αύξηση των ειδικών φόρων

στα καύσιμα, τα τσιγάρα και τα ποτά, το πάγωμα όλων των συντάξεων που

χρηματοδοτούνται από το κράτος και την περικοπή όλων των επιδομάτων

των δημοσίων υπαλλήλων κατά 12%, αλλά και του 13ου και του 14ου

μισθού κατά 30%. Τα μέτρα αυτά ισοδυναμούσαν με πρόσθετη μείωση

του ελλείμματος του 2010 κατά€ 4,8 δισ., η οποία θα έπρεπε να προστε-

θεί στην περικοπή που είχε ήδη θεσμοθετηθεί με το ΕΠΣΑ 2010-2013 πουανερχόταν σε περίπου € 11,4 δισ. Έτσι, με τα μέτρα της 3ης Μαρτίου

2010, το σύνολο των μέτρων ισοδυναμούσε με περικοπή του ΕτΓΚ το 2010

κατά € 16,2 δισ. (ή κατά 6,8 π.μ. του ΑΕΠ).

Επιπλέον των ανωτέρω, κατά τη διάρκεια του Μαρτίου και του Απριλίου

2010 σημειώθηκαν οι ακόλουθες κυβερνητικές πρωτοβουλίες: α) Την 19η

Μαρτίου 2010 ανακοινώθηκε το φορολογικό νομοσχέδιο το οποίο, παρά

τις όποιες αρνητικές ρυθμίσεις (για την επιχειρηματικότητα και την ανά-

πτυξη) που επίσης περιέχει, αποτελεί ισχυρό μηχανισμό για σημαντική

διεύρυνση της φορολογικής βάσεως στην Ελλάδα και για ικανοποιητική

αύξηση των φορολογικών εσόδων από το 2011 και για τα επόμενα έτη. Η

μεταρρύθμιση αυτή είναι νόμος του κράτους από την 10η Απριλίου 2010.

β) Ήδη με το ΕΠΣΑ και με τα μέτρα που ανακοινώθηκαν της 3η Μαρτίου

2010 είχαν προσδιορισθεί οι βασικές αρχές της επικείμενης μεταρρυθμί -

σεως του ΕΣΚΑ, ενώ στις αρχές Μαΐου 2010 ανακοινώθηκε το νομοσχέδιο

για την σημαντική αυτή μεταρρύθμιση, που αναμένεται να γίνει νόμος του

κράτους έως το τέλος Ιουνίου 2010. γ) Στις 10.1.2010 ανακοινώθηκαν οι

βασικές αρχές του σχεδίου «Καλλικράτης» για την εκ βάθρων αναδιάρ-

θρωση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοικήσεως (ΟΤΑ), ενώ το τελικό

σχέδιο νόμου περιορίζει τον αριθμό των Δήμων και των Κοινοτήτων σε 325

Δήμους από 1.034, καταργεί τις άνω των 70 Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις

και δημιουργεί αντί αυτών 13 περιφερειακές διοικήσεις και οδηγεί στηνκατάργηση, συγχώνευση και εκλογίκευση των 6.000 περίπου Δημοτικών

Πηγή: Yπουργείο Οικονομικών, ΕΠΣΑ 2010-2013.

πίς 1. η ρί ς δμιμιής ρρμής

2009 2010 2011 2012 2013

ΑΕΠ (%Δ) -1,2 -0,3 1,5 1,9 2,5

Έλλειμμα Γενικής Κυβερνήσεως (% ΑΕΠ) 12,7 8,7 5,6 2,8 2

Χρέος Γενικής Κυβερνήσεως (% ΑΕΠ) 113,4 120,4 120,3 117,5 113,2

Τα δημοσιονομικά μέτρα της3 ης

Μαρτίου 2010

ισοδυναμούσαν με πρόσθετη

μείωση του ελλείμματος του

2010 κατά € 4,8 δισ., η οποία

θα έπρεπε να προστεθεί στην

περικοπή που είχε ήδη

θεσμοθετηθεί με το ΕΠΣΑ

2010-2013 που ανερχόταν σε

περίπου € 11,4 δισ. Έτσι, με

τα μέτρα της 3

ης

Μαρτίου2010, το σύνολο των μέτρων

ισοδυναμούσε με περικοπή

του ΕτΓΚ το 2010 κατά € 16,2

δισ. (ή κατά 6,8 π.μ. του ΑΕΠ).




Επιχειρήσεων και Οργανισμών με σημαντικές οικονομίες όσον αφορά τις

επιχορηγήσεις αυτών των φορέων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Η

μεταρρύθμιση αυτή έγινε νόμος του κράτους στο τέλος Μαΐου 2010.

Τέλος, στις αρχές Μαΐου 2010 ψηφίσθηκε από τη Βουλή ο νόμος για την

νομιμοποίηση των ημιυπαίθριων χώρων βάσει του οποίου αναμένεται να

εισπραχθούν το 2010 και το 2011 άνω των € 2,0 δισ.

Μετά την ανακοίνωση των μέτρων της 3η Μαρτίου 2010, τόσο η ΕΕ και η

ΕΚΤ, όσο και ο ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ εκτιμούσαν ότι η μείωση του ΕτΓΚ στο

8,7% του ΑΕΠ το 2010 ήταν σε μεγάλο βαθμό εξασφαλισμένη. Επιπλέον, η

μείωση του ελλείμματος κάτω του 3,0% του ΑΕΠ το 2012, σύμφωνα με το

ΕΠΣΑ 2010-2013, δεν εθεωρείτο πλέον αδύνατη παρότι οι ανωτέρω Οργα-

νισμοί ανέμεναν να διαπιστώσουν στην πράξη τον βαθμό εφαρμογής των

μέτρων που είχε ήδη ανακοινώσει η κυβέρνηση. Επίσης, η Standard &

Poor’s εκτιμούσε ότι με τα μέτρα της 3ης Μαρτίου η επίτευξη του στόχου

για μείωση του ελλείμματος το 2010 στο 8,7% του ΑΕΠ ήταν εξασφαλισμέ-

νη, παρά την εκτίμησή της για πτώση του πραγματικού ΑΕΠ κατά -4,0%κατά το έτος αυτό. Έτσι, στα τέλη Μαρτίου, η S&P’s απέσυρε το Ελληνικό

Δημόσιο από την κατάσταση «πιστωτικής επιτηρήσεως για υποβάθμιση»

(credit watch), στην οποία το είχε θέσει από τον Ιανουάριο του 2010.

Σε αυτό το περιβάλλον η ΕΕ-27 έκανε πολύ πιο συγκεκριμένη την από-

φασή της να προχωρήσει στην παροχή άμεσης χρηματοδοτικής βοή-

θειας στην Ελλάδα σε προσιτά επιτόκια εάν αυτό χρειαζόταν και το

ζητούσε η ελληνική κυβέρνηση. Αυτή η ρύθμιση, παρά τις πολλές αβε-

βαιότητες που ακόμη περιείχε, θεωρήθηκε ότι ήταν αρκετή για να αποτρέ-

ψει μία νέα υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας έως το τέλος του 2010.

Σημειώνεται ότι, η Moody’s εξακολουθούσε στις αρχές Απριλίου 2010

να διατηρεί τη διαβάθμιση της Ελλάδος στο Α2 με προοπτικές αρνητι-

κές, δηλαδή δύο (2) βαθμίδες υψηλότερα από την S&P’s. Με τα μέτρα

που είχαν ήδη ληφθεί και τεθεί σε εφαρμογή και με την εκτίμηση ότι το

έλλειμμα θα μειωνόταν κάτω του 8,7% του ΑΕΠ το 2010, ήταν πλέον πολύ

πιθανό ότι η Moody’s θα επιβεβαίωνε τη διαβάθμιση της Ελλάδος στο Α2,

τόσο κατά τη διάρκεια του 2010, όσο και κατά το 2011.

Η ΕΚΤ από την πλευρά της, για να βοηθήσει ακόμη περισσότερο στην

άρση της αβεβαιότητας γύρω από την ελληνική κρίση, ανακοίνωσε την

25η Μαρτίου 2010 την απόφασή της για επέκταση έως το τέλος του 2011

της πολιτικής της να δέχεται ως ενέχυρο στις χρηματοδοτήσεις των

τραπεζών κρατικά ομόλογα με πιστοληπτική διαβάθμιση έως και ΒΒΒ-.Με αυτό τον τρόπο η ΕΚΤ επεδίωκε να εξουδετερώσει την πιθανή αβεβαι-

ότητα και κερδοσκοπία στα ΕΚΟ που θα μπορούσε να προκληθεί από την

δαμόκλειο σπάθη που απειλούσε τις τράπεζες που είχαν επενδύσει (ή επι-

θυμούσαν να επενδύσουν) σε ΕΚΟ σε περίπτωση νέας υποβαθμίσεως του

χρέους του Ελληνικού Δημοσίου και από την Moody’s.

Ωστόσο, παρά τη λήψη των ανωτέρω σημαντικών μέτρων για τη δημοσι-

ονομική προσαρμογή, οι αναταράξεις στην αγορά των ΕΚΟ συνεχίσθη-

καν αμείωτες και τα ελληνικά spreads και CDSs εξακολούθησαν κατά τη

διάρκεια του Μαρτίου και στις αρχές του Απριλίου 2010 να διαμορφώνο-νται σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, δυσκολεύοντας την ομαλή εκτέλεση του

Η επιδείνωση της κρίσεως

στην αγορά των

ελληνικών κρατικώνομολόγων (EKO)

Μετά την ανακοίνωση των

μέτρων της 3 η

Μαρτίου 2010,

τόσο η ΕΕ και η ΕΚΤ, όσο και ο

ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ εκτιμούσαν

ότι η μείωση του ΕτΓΚ στο

8,7% του ΑΕΠ το 2010 ήταν σε μεγάλο βαθμό εξασφαλισμένη.

Στα τέλη Μαρτίου, η S&P’s

απέσυρε το Ελληνικό Δημόσιο

από την κατάσταση

«πιστωτικής επιτηρήσεως για

υποβάθμιση» (credit watch),

στην οποία το είχε θέσει από

τον Ιανουάριο του 2010.




προγράμματος δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου. Σημειώνεται ότι, την

2.2.2010 το Ελληνικό Δημόσιο εξέδωσε 5ετές ομόλογο από το οποίο

άντλησε € 8,0 δισ. με επιτόκιο 6,1% και την 11.3.2010 εξέδωσε 10ετές ομό -

λογο από το οποίο άντλησε€ 5,0 δισ. με επιτόκιο 6,25% (άνω των 310 π.μ.

από τα αντίστοιχο γερμανικό ομόλογο). Το spread βέβαια διευρύνθηκε

σημαντικά στο υπόλοιπο του Μαρτίου 2010 και στις αρχές Απριλίου 2010,σηματοδοτώντας την ύπαρξη σημαντικών κεφαλαιακών ζημιών στους επεν-

δυτές που τοποθέτησαν τα χρήματά τους στα ανωτέρω ομόλογα.

Μάλιστα, η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω όταν την 22.4.2010 η

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) ανακοίνωσε ότι το ΕτΓΚ και το ΧτΓΚ της

Ελλάδος το 2009 δεν ήταν τελικά 12,7% και 113,5% του ΑΕΠ αντιστοί-

χως, αλλά 13,6% και 115,1% του ΑΕΠ αντιστοίχως. Σε μεγάλο βαθμό η

αύξηση του ελλείμματος ήταν αποτέλεσμα της αδράνειας της ελληνικής

κυβερνήσεως στο τελευταίο τρίμηνο του 2009 που οδήγησε σε μεγαλύτε-

ρη πτώση των καθαρών εσόδων του τακτικού προϋπολογισμού (ΤΠ) στο

τρίμηνο αυτό και σε καταλογισμό επιπλέον πρωτογενών δαπανών του ΤΠ το 2009 για να αποφευχθεί η επιβάρυνση του Προϋπολογισμού του 2010.

Ότι το έλλειμμα του 2009 ήταν μεγαλύτερο από το 12,7% του ΑΕΠ είχε

ήδη ανακοινωθεί από την ελληνική κυβέρνηση από τα μέσα Μαρτίου.

Ωστόσο, η ανακοίνωση της ΕΕ χρησιμοποιήθηκε από τις αγορές ως μία

επιπλέον ένδειξη της κακής ποιότητας των ελληνικών στατιστικών στοιχεί -

ων, ενώ η ίδια η Επιτροπή σηματοδοτούσε ότι το έλλειμμα και το χρέος

μπορεί να είναι ακόμη υψηλότερα. Επομένως, η ανακοίνωση αυτή οδήγη-

σε σε νέα φάση ταχείας αυξήσεως των ελληνικών spreads και CDS.

Επιπλέον των ανωτέρω, οι αρνητικές εξελίξεις στην αγορά των ΕΚΟ

ενισχύθηκαν ουσιαστικά όταν από τα τέλη Μαρτίου 2010 άρχισαν ναδημοσιεύονται στο διεθνή Τύπο αναλύσεις με εξαιρετικά αρνητικά

συμπεράσματα όσον αφορά α) τη δυναμική του δημοσίου χρέους στην

Ελλάδα, με εκτιμήσεις ότι το ΧτΓΚ μπορεί να ανέλθει ακόμη και άνω του

150% του ΑΕΠ το 2014, και β) τη δυνατότητα της χώρας μας να συνεχίσει

να εξυπηρετεί αυτό το χρέος. Σε σημαντικό μάλιστα (όπως αποδείχθηκε)

άρθρο, ο βασικός αρθογράφος σε εφημερίδα παγκοσμίου εμβέλειας, στη-

ριζόμενος στις ανωτέρω αναλύσεις, προέβλεψε την 5η Απριλίου 2010 ότι

«η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει, αλλά όχι το τρέχον έτος». Οι αναλύσεις αυτές

αυξήθηκαν εντυπωσιακά κατά τη διάρκεια του Απριλίου 2010 και συνδυά-

σθηκαν με τις ισχύουσες θεσμικές ελλείψεις στη Ζώνη του Ευρώ, δηλαδή

με την παντελή απουσία μηχανισμού αντιμετωπίσεως των κρίσεων που θαμπορούσαν να προκύψουν στις αγορές κρατικών ομολόγων κάποιων

χωρών μελών, με επιπτώσεις σε ολόκληρη τη ΖτΕ. Οδήγησαν με αυτό τον

τρόπο σε εκρηκτική επιδείνωση της κρίσεως στην αγορά των ΕΚΟ και όχι

μόνον. Και οι άλλες αγορές κρατικών ομολόγων των χωρών της ΝΑ Ευρώ-

πης βρέθηκαν σταδιακά στο μάτι του κυκλώνα.

Έτσι, το spread των ελληνικών 10ετών ομολόγων από τα αντίστοιχα γερ-

μανικά αυξήθηκε απότομα από τα 343,9 π.μ. την 5.4.2010, στα 440,6 π.μ.

την 8.4.2010 και στα 574,6 π.μ. την 22.4.2010 (ημέρα δημοσιοποιήσεως

των νέων στοιχείων για το έλλειμμα και το χρέος από την ΕΕ). Ανάλογη

ήταν και η αύξηση των ελληνικών CDSs που προεξοφλούσαν πια με μεγά-

λη πιθανότητα την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Στο τέλος της

Παρά τη λήψη των ανωτέρω

σημαντικών μέτρων για τη

δημοσιονομική προσαρμογή,

οι αναταράξεις στην αγορά

των ΕΚΟ συνεχίσθηκαν

αμείωτες και τα ελληνικά spreads και CDSs

εξακολούθησαν κατά τη

διάρκεια του Μαρτίου και στις

αρχές του Απριλίου 2010 να

διαμορφώνονται σε εξαιρετικά

υψηλά επίπεδα,

δυσκολεύοντας την ομαλή

εκτέλεση του προγράμματος

δανεισμού του Ελληνικού

Δημοσίου.

Οι αρνητικές εξελίξεις στην

αγορά των ΕΚΟ ενισχύθηκανουσιαστικά όταν από τα τέλη

Μαρτίου 2010 άρχισαν να

δημοσιεύονται στο διεθνή

Τύπο αναλύσεις με εξαιρετικά

αρνητικά συμπεράσματα όσον

αφορά α) τη δυναμική του

δημοσίου χρέους στην

Ελλάδα, με εκτιμήσεις ότι το

ΧτΓΚ μπορεί να ανέλθει ακόμη

και άνω του 150% του ΑΕΠ το

2014, και β) τη δυνατότητα της χώρας μας να συνεχίσει

να εξυπηρετεί αυτό το χρέος.




ημέρας, την 22.4.2010, η Moody’s ανακοίνωσε την υποβάθμιση του

χρέους του Ελληνικού Δημοσίου στο A3, από Α2, διατηρώντας το

πάντως, πολύ υψηλότερα τόσο από την S&P’s όσο και από την Fitch.

Από εκεί και πέρα, τα δραματικά αυξημένα ελληνικά spreads και CDSs

απέκτησαν αυτοδύναμη αποδεικτική ικανότητα όσον αφορά τις θεωρούμε-

νες ως εξαιρετικά δυσμενείς προοπτικές της ελληνικής οικονομίας αφενός για έξοδό της από τη μεγάλη δημοσιονομική κρίση και αφετέρου για επά-

νοδό της σε αυτοδύναμη αναπτυξιακή πορεία.

Για την αποφυγή δυσμενέστερων συνεπειών, την 23.4.2010 η ελληνική

κυβέρνηση ζήτησε την ενεργοποίηση του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού

που είχε θεσπισθεί από την Ζώνη του Ευρώ και το ΔΝΤ. Ωστόσο, οι διαδι-

κασίες για οριστικοποίηση και έγκριση του μηχανισμού από τις κυβερνή-

σεις της ΖτΕ απαιτούσαν κάποιο διάστημα και, κυρίως, την οριστικοποίη-

ση της συμφωνίας μεταξύ της ελληνικής κυβερνήσεως, της ΕΕ, της ΕΚΤ

και του ΔΝΤ (Memorandum Οf Understanding ή, MOU) για το νέο ενισχυ-

μένο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής και μεταρρυθμίσεων που

θα έθετε σε λειτουργία η ελληνική κυβέρνηση (ΣΔΠ&Μ), ως προϋπόθεση

(conditionality) της χρηματοδοτήσεώς της από τις χώρες μέλη της ΖτΕ και

το ΔΝΤ.

Σε αυτή τη συγκυρία, η επιδείνωση της λειτουργίας της αγοράς των ΕΚΟ,

αλλά και των αγορών κρατικών ομολόγων των άλλων υπερχρεωμένων

χωρών της ΖτΕ, συνεχίσθηκε με εντεινόμενη ένταση. Μάλιστα, μία (ατυ-

χής) δήλωση ενός Γερμανού βουλευτή (ότι θα έφερνε στη γερμανική

Βουλή το θέμα της αναδιαρθρώσεως του ελληνικού χρέους) ήταν αρκετή

για να καταποντίσει τα spreads των ελληνικών ομολόγων και τα CDSs σεεξωπραγματικά χαμηλά επίπεδα. Αυτό συνέβη την 27η Απριλίου 2010

όταν το spread του 10ετούς ομολόγου ανήλθε στις 673 μ.β. Με αυτή

ακριβώς την αφορμή, η S&P’s (που πριν από ένα μήνα είχε αποσύρει

το χρέος του Ελληνικού Δημοσίου από την κατάσταση «πιστωτικής επι-

τηρήσεως για υποβάθμιση») προχώρησε (λόγω των αυξημένων

spreads), δύο ημέρες πριν την ανακοίνωση της ΣΔΠ&Μ σε δραματική

υποβάθμιση του μακροχρόνιου χρέους του Ελληνικού Δημοσίου κατά

τρεις βαθμίδες, στο BB+ (από ΒΒΒ+) και μάλιστα με προοπτική αρνητι-

κή. Η εξέλιξη αυτή δημιούργησε ανεξέλεγκτες συνθήκες στην αγορά των

ΕΚΟ, όπου με ελάχιστες συναλλαγές και με την πρακτική του short sell-

ing, τα spread και τα CDSs διαμορφώνονταν σε αστρονομικά επίπεδα.

Δυνατότητα αυτοδύναμης χρηματοδοτήσεως του Ελληνικού Δημοσίου

από τις αγορές δεν υπήρχε πια. Έτσι, η ΣΔΠ&Μ επισπεύσθηκε και έγινε

νόμος του κράτους στις αρχές Μαΐου 2010 (με αξιοσημείωτη πλειοψη-

φία στη Βουλή των Ελλήνων).

Μετά από αυτό, σε έκτακτη συνεδρίαση του Eurogroup αποφασίσθηκε η

χρηματοδότηση της Ελλάδος με€ 110 δισ. (κατά 2/3 από τις χώρες μέλη

της ΖτΕ και κατά το 1/3 από το ΔΝΤ), ποσό που είναι αρκετό για να καλύ-

ψει τις δανειακές ανάγκες της Ελλάδος έως και το 1ο 6μηνο του 2012. Επί -

σης, η ΕΚΤ αποφάσισε την αποδοχή των ομολόγων του Δημοσίου των

χωρών της ΖτΕ ως ενέχυρο, ανεξαρτήτως της πιστοληπτικής τους διαβαθ-

μίσεως, αποτρέποντας έτσι κάθε ενδεχόμενο προκλήσεως προβλημάτων

Η ενεργοποίηση τουΧρηματοδοτικού

Μηχανισμού ΖτΕ-ΔΝΤ

Μία (ατυχής) δήλωση ενός

Γερμανού βουλευτή (ότι θα

έφερνε στη γερμανική Βουλή

το θέμα της αναδιαρθρώσεως

του ελληνικού χρέους) ήταν

αρκετή για να καταποντίσει τα spreads των ελληνικών

ομολόγων και τα CDSs σε

εξωπραγματικά χαμηλά

επίπεδα.

Με αυτή ακριβώς την αφορμή,

η S&P’s (που πριν από ένα

μήνα είχε αποσύρει το χρέος

του Ελληνικού Δημοσίου από

την κατάσταση «πιστωτικής επιτηρήσεως για

υποβάθμιση») προχώρησε

(λόγω των αυξημένων

spreads), δύο ημέρες πριν την

ανακοίνωση της ΣΔΠ&Μ, σε

δραματική υποβάθμιση του

μακροχρόνιου χρέους του

Ελληνικού Δημοσίου κατά

τρεις βαθμίδες, στο BB+.




ρευστότητας στις τράπεζες εξαιτίας ενδεχόμενης περαιτέρω υποβαθμίσε-

ως του μακροχρόνιου χρέους του Ελληνικού Δημοσίου και από τις άλλες

εταιρίες μετρήσεως της πιστοληπτικής ικανότητας, εκτός της S&P’s (που

το είχε ήδη κάνει).

Η ΣΔΠ&Μ περιέχει αποτελεσματικότερες, και περισσότερο εξειδικευμένες

δράσεις (σε σχέση με τις προηγούμενες προσπάθειες σταθεροποιήσεως),

που κατατείνουν α) στη δραστική μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων

στην περίοδο 2010-2013, με ταυτόχρονη σημαντική βελτίωση της διαχειρί -

σεως και της λειτουργίας του δημοσίου τομέα, β) στην απελευθέρωση των

αγορών εργασίας και υπηρεσιών από τον κρατικό παρεμβατισμό, με ιδιαί -

τερη έμφαση στην ενίσχυση του ανταγωνισμού με το αποτελεσματικό

άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και, το σπουδαιότερο, γ) στην ανα-

μόρφωση του συνταξιοδοτικού συστήματος και του συστήματος υγειονομι-

κής περιθάλψεως της χώρας που έως σήμερα ήταν μεταξύ των βασικών

παραγόντων που οδηγούσαν στη δημοσιονομική αποσταθεροποίηση. Οι

δράσεις αυτές είναι εξαιρετικά σημαντικές και προς την σωστή κατεύθυν-

ση, παρότι λαμβάνονται υπό την πίεση της αδυναμίας προσφυγής της

χώρας στις αγορές για δανεισμό και υπό την πίεση ασφυκτικά μικρών χρο-

νικών περιθωρίων. Απαιτούν, αναπόφευκτα, την άμεση επιβάρυνση όλων

των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα, ακόμη και των σχετικά χαμηλών

εισοδηματικών κατηγοριών, καθώς αυτές οι περικοπές μισθών και

συντάξεων που τίθενται σήμερα σε εφαρμογή έχουν άμεσο δημοσιονο-

μικό αποτέλεσμα και αντισταθμίζουν σε κάποιο βαθμό τις υπέρμετρες

αυξήσεις μισθών και συντάξεων του Δημοσίου της τριετίας 2007-2009.

Αυτές οι αυξήσεις, σε συνδυασμό με την κατάρρευση του φορο-

εισπρακτικού μηχανισμού και της γενικότερης δημοσιονομικής διαχειρίσε-

ως, οδήγησαν στη δημοσιονομική εκτροπή και έφεραν τη χώρα στο χείλος της χρεοκοπίας. Είναι φυσικό, επομένως, να προωθείται άμεσα η αναγκαία

προσαρμογή των μισθών και των συντάξεων του ευρύτερου δημοσίου

τομέα, ενώ το αποτέλεσμα των σημαντικών μέτρων του φορολογικού

νόμου για την πάταξη της εκτεταμένης φοροδιαφυγής στους μη μισθω-

τούς και για αποτελεσματική διεύρυνση της φορολογικής βάσεως της

χώρας μας, είναι βέβαιο ότι θα εμφανισθεί σταδιακά από το 2011 και τα

επόμενα έτη. Επίσης, στα επόμενα έτη θα εμφανισθεί και η σημαντική μεί -

ωση των πρωτογενών δημοσίων δαπανών, λόγω της αναδιαρθρώσεως και

της μειώσεως της απασχολήσεως στον δημόσιο τομέα (π.χ. με την εφαρ-

μογή του προγράμματος «Καλλικράτης» στην Τοπική Ααυτοδιοίκηση).

Ειδικότερα, με τη ΣΔΠ&Μ επιβάλλονται νέα μέτρα αυξήσεως των φορολο -

γικών εσόδων (ύψους € 1,25 δισ.) και μειώσεως των δημοσίων δαπανών

(ύψους € 4,55 δισ.) με συνολική δημοσιονομική επίπτωση το 2010 ύψους €

5,8 δισ. (2,5% του ΑΕΠ). Τα μέτρα αυτά είναι πρόσθετα εκείνων που περι -

λάμβαναν τα προηγούμενα πακέτα μέτρων που προαναφέρθηκαν, τα οποία

συνεπάγονταν μείωση του ΕτΓΚ το 2010 κατά € 16,1 δισ. (6,5 π.μ. του

ΑΕΠ). Επομένως, με τα πρόσθετα μέτρα που επιβλήθηκαν με τη ΣΔΠ&Μ η

συνολική μείωση του ΕτΓΚ το 2010 μπορεί να ανέλθει στα € 22,0 δισ. (9,2

π.μ. του ΑΕΠ). Ακόμη και εάν υποθέσουμε ότι η απόδοση των νέων μέτρων

δεν θα είναι στο 100% αλλά στο 75%, το ΕτΓΚ θα μειωθεί σε επίπεδο πολύ

χαμηλότερο από το 8,1% του ΑΕΠ που προβλέπει η ΣΔΠ&Μ.Επιπλέον των ανωτέρω, η ΣΔΠ&Μ εκτιμά την επίπτωση κατά το 2011 και

Με τη ΣΔΠ&Μ επιβάλλονται

νέα μέτρα αυξήσεως των

φορολογικών εσόδων (ύψους

€ 1,25 δισ.) και μειώσεως τωνδημοσίων δαπανών (ύψους €

4,55 δισ.) με συνολική

δημοσιονομική επίπτωση το

2010 ύψους € 5,8 δισ. (2,5%

του ΑΕΠ). Τα μέτρα αυτά είναι

πρόσθετα εκείνων που

περιλάμβαναν τα

προηγούμενα πακέτα μέτρων

που προαναφέρθηκαν, τα

οποία συνεπάγονταν μείωση

του ΕτΓΚ το 2010 κατά € 16,1

δισ. (6,5 π.μ. του ΑΕΠ).

Η ΣΔΠ&Μ περιέχει

αποτελεσματικότερες, και

περισσότερο εξειδικευμένες

δράσεις, που κατατείνουν α)

στη δραστική μείωση των

δημοσιονομικών ελλειμμάτων,

με ταυτόχρονη σημαντική

βελτίωση της διαχειρίσεως και

της λειτουργίας του δημοσίου

τομέα, β) στην απελευθέρωση

των αγορών εργασίας και

υπηρεσιών από τον κρατικό παρεμβατισμό, και, το

σπουδαιότερο, γ) στην

αναμόρφωση του

συνταξιοδοτικού συστήματος

και του συστήματος

υγειονομικής περιθάλψεως της

χώρας.




στα επόμενα έτη των νέων μέτρων αυξήσεως των φορολογικών εσόδων

(δηλαδή από την εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων του φορολογικού νόμου

για διεύρυνση της φορολογικής βάσεως, την αύξηση των συντελεστών

του ΦΠΑ και των ειδικών φόρων στα καύσιμα, τα ποτά και τα τσιγάρα, την

επιβολή των νέων φόρων περιουσίας, κ.ά.) και μειώσεως των δημοσίων

δαπανών (δηλαδή την εκ βάθρων αναδιάρθρωση των ΟΤΑ με το πρόγραμ-

μα «Καλλικράτης», καθώς και την αναδιάρθρωση του δημοσίου τομέα

γενικότερα που θα οδηγήσουν σε σημαντική μείωση της απασχολήσεως

στον δημόσιο τομέα, την αναμόρφωση του συστήματος παροχής υγειονο-

μικής περιθάλψεως, την μεταρρύθμιση του ΕΣΚΑ, κ.ά.) που έχει ήδη

θεσπίσει η ελληνική κυβέρνηση. Ειδικότερα, η επίπτωση των νέων μέτρων

στη μείωση του ΕτΓΚ το 2011 εκτιμάται από την ΣΔΠ&Μ στα € 9,15 δισ. ή

στο 3,83% του ΑΕΠ. Ωστόσο, η ΣΔΠ&Μ εκτιμά ότι το ΕτΓΚ θα μειωθεί ελά-

χιστα το 2011 στο 7,6% του ΑΕΠ (κατά 0,5 π.μ.). Η επίπτωση της ΣΔΠ&Μ

στη μείωση του ΕτΓΚ το 2012 εκτιμάται στα € 5,58 δισ. ή στο 2,3% του

ΑΕΠ, και για το 2013 στα € 4,78 δισ. ή στο 1,9% του ΑΕΠ. Γενικά η συνολι-

κή επίπτωση των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής που έχει λάβει η

ελληνική κυβέρνηση (συμπεριλαμβανομένων των μέτρων της ΣΔΠ&Μ)

ανέρχεται στα € 42 δισ. Αντί αυτού η ΣΔΠ&Μ υποθέτει ότι η πραγματική

προσαρμογή στην πράξη δεν θα υπερβεί τα € 30 δισ., δηλαδή το 12,5%

του μέσου ΑΕΠ στην περίοδο 2010-2013.

Από τα όσα προαναφέρθηκαν προκύπτει ότι τα μέτρα δημοσιονομικής

προσαρμογής και μεταρρυθμίσεων στην ελληνική οικονομία που έχει ήδη

λάβει η κυβέρνηση είναι πολύ σημαντικά και ότι μπορεί αναμφισβήτητα να

οδηγήσουν: α) στην αποκατάσταση της δημοσιονομικής σταθερότητας μεσταθεροποίηση και έγκαιρη έναρξη της διαδικασίας μειώσεως του ΧτΓΚ

ως προς το ΑΕΠ στη βραχυχρόνια περίοδο 2010-2014, β) στην καταλυτική

βελτίωση των μακροχρόνιων δημοσιονομικών προοπτικών της χώρας με

τη δραστική μείωση των επιπτώσεων από τη γήρανση του πληθυσμού στις

δαπάνες για συντάξεις σε 2,5 π.μ., από 12,6 π.μ. που ήταν η επίπτωση με

το προηγούμενο ΕΣΚΑ, και γ) στην ουσιαστική βελτίωση της ανταγωνιστι-

κότητας της ελληνικής οικονομίας με βάση το κόστος εργασίας ανά μονά-

δα προϊόντος, λόγω της δραστικής μειώσεως του κόστους αυτού στον

ευρύτερο δημόσιο τομέα (με αποτελεσματικότερη διασύνδεση των μισθών

με την παραγωγικότητα σε αυτόν τον τομέα) και λόγω της περαιτέρω ελα-

στικοποιήσεως της αγοράς εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.

Επίσης προκύπτει ότι, παρά τις περί του αντιθέτου προφητείες των αναλυ-

τών σε παγκόσμιο επίπεδο, τα ανωτέρω επαναστατικά μέτρα εφαρμόζο-

νται ήδη και αποδίδουν καρπούς, όπως αποδεικνύεται και από την εκτέλε-

ση του Προϋπολογισμού του 2010 στο 1ο 5μηνο του 2010.

Τέλος, είναι εμφανές ότι τα πολύ επώδυνα αυτά μέτρα έχουν γίνει αποδε-

κτά από τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού, ο οποίος για

πρώτη φορά στα τελευταία 15 έτη φαίνεται να κατανοεί το πόσο κατα-

στροφικές συνέπειες για τη χώρα μας είχαν οι ανεξέλεγκτες αυξήσεις

μισθών και συντάξεων και άλλων παροχών στις οποίες προσέφυγαν οι

κυβερνήσεις στη δεκαετία του 2000, με χρηματοδότησή τους, όμως, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους με δανεικά.

Η κρίση στην αγορά των ΕΚΟ συνεχίζεται και

επεκτείνεται και στιςάλλες χώρες της ΝΑ

Ευρώπης: Η γενίκευση του Χρηματοδοτικού

Μηχανισμού ΖτΕ-ΔΝΤ, για τη ΖτΕ ως σύνολο

Η επίπτωση των νέων μέτρων

στη μείωση του ΕτΓΚ το 2011

εκτιμάται από την ΣΔΠ&Μ στα

€ 9,15 δισ. ή στο 3,83% του

ΑΕΠ. Ωστόσο, η ΣΔΠ&Μ

εκτιμά ότι το ΕτΓΚ θα μειωθεί ελάχιστα το 2011 στο 7,6%

του ΑΕΠ (κατά 0,5 π.μ.). Η

επίπτωση της ΣΔΠ&Μ στη

μείωση του ΕτΓΚ το 2012

εκτιμάται στα € 5,58 δισ. ή

στο 2,3% του ΑΕΠ, και για το

2013 στα € 4,78 δισ. ή στο

1,9% του ΑΕΠ.

Είναι εμφανές ότι τα πολύ

επώδυνα αυτά μέτρα της

ΣΔΠ&Μ έχουν γίνει αποδεκτά

από τη συντριπτική

πλειοψηφία του ελληνικού

λαού.




Ωστόσο, οι ανωτέρω εντυπωσιακές και επαναστατικές εξελίξεις και πάλι

δεν καθησύχασαν τις διεθνείς αγορές, οι οποίες ακόμη και μετά την ενερ-

γοποίηση του χρηματοδοτικού μηχανισμού ΖτΕ-ΔΝΤ από την Ελλάδα και

την αναντίρρητη εφαρμογή της ΣΔΠ&Μ από τη χώρα μας, εξακολουθούν

να αμφισβητούν τη δυνατότητα της Ελλάδος να μειώσει εγκαίρως τα

ελλείμματά της και το χρέος του δημόσιου τομέα. Οι προβλέψεις για τηνεπερχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδος ή για την αναδιάρθρωση του χρέους

(με σημαντικές ζημίες για τους κατόχους του ελληνικού δημοσίου χρέους)

και για την έξοδό της από τη ΖτΕ αυξήθηκαν, αντί να μειωθούν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και ορισμένοι από τους πιο προβεβλη-

μένους παγκοσμίως οικονομολόγους και οικονομικούς αναλυτές θεώ-

ρησαν ξαφνικά ότι διαθέτουν όλα τα στοιχεία και ότι γνώριζαν σε βάθος

τα χαρακτηριστικά και τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, έτσι

ώστε να ξέρουν (χωρίς καμμία αμφιβολία) ότι η οικονομία αυτή (και

μόνο αυτή) δεν έχει καμμία δυνατότητα να αποφύγει την χρεοκοπία. Η

παντελής δε έλλειψη αντιλόγου σε αυτές τις αναλύσεις, οδήγησε σε μίαπραγματικότητα κατά την οποία η συντριπτική πλειοψηφία των αναλυτών

της ελληνικής οικονομίας διεθνώς, αλλά και των επενδυτών, είναι απολύ-

τως βεβαία ότι η χρεοκοπία της Ελλάδος δεν είναι παρά ζήτημα χρόνου.

Σε αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα όσον αφορά τις εκτιμήσεις των διε-

θνών αναλυτών και επενδυτών για τις δραματικά αρνητικές προοπτικές

της ελληνικής οικονομίας στο άμεσο και το απώτερο μέλλον, συνέβαλαν

ασφαλώς καταλυτικά και οι εξαιρετικά απαισιόδοξες εκτιμήσεις του ΔΝΤ:

α) για την επίπτωση των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής στη μείω-

ση των ΕτΓΚ στην περίοδο 2010-2014, και β) για την επίπτωση αυτών των

μέτρων στην εξέλιξη του ΧτΓΚ ως ποσοστού του ΑΕΠ (Πίνακας 2). Οι προ-βλέψεις αυτές, οι οποίες αποτελούν συνέχεια των προβλέψεων της ΕΕ του

Νοεμβρίου 2009 και των ρηξικέλευθων αποφάσεων της S&P’s τους τελευ-

ταίους 6-μήνες, απλώς επιβεβαίωσαν τις εκτιμήσεις των διεθνών αναλυτών

ότι όσα μέτρα και εάν ληφθούν, το ΧτΓΚ της Ελλάδος θα ξεπεράσει το

150% του ΑΕΠ το 2013 και επομένως η Ελλάδα δεν θα έχει άλλη διέξοδο

παρά να περιέλθει σε κατάσταση χρεοκοπίας και να ζητήσει (στην καλύτε-

ρη περίπτωση) οργανωμένη αναδιαπραγμάτευση του χρέους της.

Αυτή η ενεργός προαγωγή της ελληνικής χρεοκοπίας ή της αναδια-

πραγματεύσεως του ελληνικού χρέους, ή οι συχνές παραινέσεις ή απει-

λές για έξοδο της Ελλάδος από τη ΖτΕ (π.χ. από πολλούς Γερμανούςπολιτικούς και αναλυτές), έχουν οδηγήσει αναπόφευκτα στον εκ βάθρων

συγκλονισμό όχι μόνο της αγοράς των ΕΚΟ αλλά και των αγορών ομο-

λόγων όλων των χωρών της ΝΑ Ευρώπης και της Ιρλανδίας, με τεράστια

αύξηση των spreads και των CDS και αυτών των χωρών. Μάλιστα, στην 1η

εβδομάδα του Μαΐου 2010 (μόλις δημοσιεύθηκε η Έκθεση του ΔΝΤ για

την Ελλάδα) απειλήθηκε ακόμη και διακοπή της ομαλής καλύψεως των

δανειακών αναγκών αυτών των χωρών από της αγορές, όπως είχε ήδη

συμβεί προηγουμένως και με την Ελλάδα. Απειλήθηκε επίσης με πιο

εμφανή τρόπο η σταθερότητα και η συνοχή του Ευρώ και του τραπεζι-

κού συστήματος σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο. Για τον λόγο

αυτό οι χώρες μέλη της ΖτΕ έπρεπε να δράσουν και μάλιστα άμεσα καιαυτό ακριβώς έκαναν. Μετά από εκτενείς συζητήσεις στο πλαίσιο του Euro-

Είναι χαρακτηριστικό ότι

ακόμη και ορισμένοι από τους

πιο προβεβλημένους

παγκοσμίως οικονομολόγους

και οικονομικούς αναλυτές

θεώρησαν ξαφνικά ότι

διαθέτουν όλα τα στοιχεία και

ότι γνώριζαν σε βάθος τα

χαρακτηριστικά και τα

προβλήματα της ελληνικής

οικονομίας, έτσι ώστε να

ξέρουν (χωρίς καμμία

αμφιβολία) ότι η οικονομία

αυτή (και μόνο αυτή) δεν έχει

καμμία δυνατότητα να

αποφύγει την χρεοκοπία.

Η ενεργός προαγωγή της

ελληνικής χρεοκοπίας ή της

αναδιαπραγματεύσεως του ελληνικού χρέους, ή οι συχνές

παραινέσεις ή απειλές για

έξοδο της Ελλάδος από τη

ΖτΕ έχουν οδηγήσει

αναπόφευκτα στον εκ βάθρων

συγκλονισμό όχι μόνο της

αγοράς των ΕΚΟ αλλά και των

αγορών ομολόγων όλων των

χωρών της ΝΑ Ευρώπης και

της Ιρλανδίας




group κατά το Σαββατοκύριακο 8-9 Μαΐου 2010, έλαβαν ιστορικές αποφά-

σεις για νέα μέτρα και θεσμούς, όπως ο νέος Χρηματοδοτικός Μηχανι-

σμός ύψους € 720 δισ. και οι παρεμβάσεις της ΕΚΤ για άμεση αγορά

κρατικών ομολόγων, που δίδουν νέα προοπτική όσον αφορά τις εξελί-

ξεις και την ανάπτυξη αναγκαίων θεσμών για την ευρωπαϊκή ενοποίηση.

Ωστόσο, όλες οι ανωτέρω ενέργειες των Οργάνων της ΕΕ-27, της ΖτΕ, της

ΕΚΤ και του ΔΝΤ έχουν έννοια μόνο εάν υπάρχει ισχυρή προοπτική για να

αποφευχθεί η χρεοκοπία ή η αναδιαπραγμάτευση του χρέους είτε της

Ελλάδος είτε οποιασδήποτε άλλης χώρας της ΖτΕ. Εάν αυτό δεν γίνει οι

προαναφερθέντες χρηματοδοτικοί μηχανισμοί, είτε για την Ελλάδα είτε

για τη ΖτΕ ως σύνολο, δεν μπορεί να έχουν ουσιαστική συμβολή στην

αποτροπή μίας γενικότερης κρίσεως στη Ζώνη του Ευρώ και στην παγκό-

σμια οικονομία γενικότερα.

Επομένως, στην επόμενη υποδιαίρεση αναλύονται οι βασικές υποθέσεις

που οδηγούν το ΔΝΤ και πολλούς διεθνείς αναλυτές στην εκτίμηση ότι το

ΧτΓΚ ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα θα ξεπεράσει το 149% του ΑΕΠ το 2013 και ότι η μείωσή του στη συνέχεια θα γίνει δυνατή μόνο με την

επίτευξη εξαιρετικά υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων, που σε μεγάλο

βαθμό είναι ανέφικτα για οποιαδήποτε χώρα. Υποστηρίζεται ότι οι βασικές

υποθέσεις στις ανωτέρω αναλύσεις στηρίζονται σε λανθασμένη θεωρητι-

κή βάση, αφού χρησιμοποιούν το υπόδειγμα της μεγάλης οικονομίας, ενώ

η Ελλάδα είναι μία πολύ μικρή ανοικτή οικονομία. Επίσης, οι υποθέσεις

αυτές δεν επαληθεύονται εμπειρικά, αφού η Ελλάδα έχει ξεπεράσει στη

δεκαετία του 1990 μία πολύ πιο δύσκολή από την σημερινή δημοσιονομική

κρίση με υψηλή ανάπτυξη. Αντίθετα με τα πορίσματα των ανωτέρω αναλύ-

σεων, υποστηρίζεται ότι με τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί στην Ελλάδαη δημοσιονομική προσαρμογή θα έχει πολύ μεγαλύτερη του αναμενόμε-

νου επιτυχία στα δύο πρώτα έτη του προγράμματος προσαρμογής με

αποτέλεσμα το ΧτΓΚ ως ποσοστό του ΑΕΠ να μην ξεπεράσει το 132% και

να αρχίσει να μειώνεται από το 2012 και μετά. Με αυτά τα δεδομένα, η

Ελλάδα θα έχει χαμηλότερο ΕτΓΚ από τις περισσότερες χώρες της ΖτΕ

ήδη από το 2012, ενώ μετά το 2012 θα υπάρχουν και άλλες χώρες της

ΖτΕ και στον κόσμο με ΧτΓΚ συγκρίσιμο με αυτό της Ελλάδος. Με αυτές

τις προϋποθέσεις, η Ελλάδα θα είναι σε πολύ καλύτερη θέση από ό,τι

άλλες χώρες για να μπορέσει να επανέλθει αυτοδύναμα στις αγορές κατά

τη διάρκεια του 2012.

Οι βασικές εκτιμήσεις της ΣΔΠ&Μ για την εξέλιξη της δημοσιονομικής

προσαρμογής και του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα στην περίοδο 2010-

2015, με την υπόθεση ότι εφαρμόζονται πλήρως τα μέτρα της ΣΔΠ&Μ που

προαναφέρθηκαν, παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Όπως προαναφέρθηκε,

η ΣΔΠ&Μ εκτιμά ότι η μείωση του ΕτΓΚ ως ποσοστού του ΑΕΠ θα είναι

εξαιρετικά σταδιακή και το έλλειμμα θα μειωθεί μόνο στο 8,1% το 2010

(μείωσή του κατά 5,5 π.μ. του ΑΕΠ, αντί για 9,2 π.μ. που εκτιμάται η επί -

πτωση των μέτρων), στο 7,6% το 2011 (μείωσή του κατά 0,5 π.μ. του ΑΕΠ,

αντί για 3,83 π.μ. που εκτιμάται η επίπτωση των μέτρων) και στο 6,5% το

2012 (μείωσή του κατά 1,1 π.μ. του ΑΕΠ, αντί για 2,3 π.μ. που εκτιμάται ηεπίπτωση των μέτρων). Με αυτές τις υποθέσεις το ΧτΓΚ ως ποσοστό του

Σενάριαδημοσιονομικής

προσαρμογής καιδημοσίου χρέους

Όλες οι ενέργειες των

Οργάνων της ΕΕ-27, της ΖτΕ,

της ΕΚΤ και του ΔΝΤ έχουν

έννοια μόνο εάν υπάρχει

ισχυρή προοπτική για να

αποφευχθεί η χρεοκοπία ή ηαναδιαπραγμάτευση του

χρέους είτε της Ελλάδος είτε

οποιασδήποτε άλλης χώρας

της ΖτΕ. Εάν αυτό δεν γίνει οι

προαναφερθέντες

χρηματοδοτικοί μηχανισμοί,

για την Ελλάδα ή για τη ΖτΕ

ως σύνολο, δεν μπορεί να

έχουν ουσιαστική συμβολή

στην αποτροπή μίαςγενικότερης κρίσεως.

Στην παρούσα εργασία

υποστηρίζεται ότι με τα μέτρα

που έχουν ήδη ληφθεί στην

Ελλάδα η δημοσιονομική

προσαρμογή θα έχει πολύ

μεγαλύτερη του αναμενόμενου επιτυχία στα δύο πρώτα έτη

του προγράμματος

προσαρμογής με αποτέλεσμα

το ΧτΓΚ ως ποσοστό του ΑΕΠ

να μην ξεπεράσει το 132% και

να αρχίσει να μειώνεται από

το 2012 και μετά.




ΑΕΠ θα ανέλθει σύμφωνα με την ΣΔΠ&Μ στο 145% του ΑΕΠ το 2011 και

στο 149% του ΑΕΠ το 2012 (Πίνακας 2).

Οι ανωτέρω προβλέψεις της ΣΔΠ&Μ συμβαδίζουν με τις προβλέψεις πολ -

λών αναλυτών οι οποίοι θεωρούν μία δημοσιονομική προσαρμογή στηνΕλλάδα ύψους 10 π.μ. σε τρία έτη εξαιρετικά δύσκολή έως αδύνατη. Για

παράδειγμα, ο καθηγητής Martin Feldstein, έχει αποφανθεί ότι «η ιδέα

ότι η Ελλάδα μπορεί να μειώσει το ΕτΓΚ από το 12,7% του ΑΕΠ το 2009

στο 3,0% του ΑΕΠ το 2012 κυμαίνεται στα όρια της φαντασίας». Αυτός ο

ισχυρισμός στηρίζεται αφενός στην υποτιθέμενη «αδυναμία» της Ελλάδος

να υποτιμήσει το νόμισμά της ως μέσο εξόδου από την κρίση και αφετέ-

ρου στις εκτιμήσεις των ανωτέρω αναλυτών ότι μία τόσο μεγάλη δημοσιο-

νομική προσαρμογή θα αποτύχει υπό την πίεση και των αναμενόμενων

σημαντικών λαϊκών αντιδράσεων που θα αποτρέψουν την υλοποίησή της.

Στο πλαίσιο αυτό, ένα ιδιαίτερα αρνητικό σενάριο για την ελληνική οικονο-μία παρουσιάσθηκε στα τέλη Μαρτίου 2010 στον Economist (25.3.2010) και

στους Financial Times (5.4.2010) και υιοθετήθηκε από πολλούς αναλυτές.

Το σενάριο αυτό συνοψίζεται στα ακόλουθα: α) Η Ελλάδα θα χρειασθεί

πέντε (5) και όχι τρία (3) έτη για να μειώσει το ΕτΓΚ στο 3,0% του ΑΕΠ το

2014. Ίδιες ακριβώς είναι και οι εκτιμήσεις της ΣΔΠ&Μ, παρά τα πολύ σημα-

ντικά μέτρα μειώσεως των δαπανών και αυξήσεως των εσόδων που συμπε-

ριλαμβάνονται σε αυτή της Συμφωνία. β) Οι πληρωμές τόκων στο δημόσιο

χρέος θα υπερβούν το 8,4% του ΑΕΠ το 2014, από 5,2% του ΑΕΠ το 2009.

Η ίδια ακριβώς εκτίμηση περιέχεται και στη ΣΔΠ&Μ. γ) Μάλιστα, η επίτευξη

ακόμη και αυτής της, πιο σταδιακής, δημοσιονομικής προσαρμογής θα

συνοδευθεί με δραματική πτώση όχι μόνο του πραγματικού αλλά και ονομα-

στικού ΑΕΠ της χώρας, έτσι ώστε το ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές το 2014 θα

διαμορφωθεί στα € 225,6 δισ., από € 237,4 δισ. το 2009. Ουσιαστικά, την

ίδια υπόθεση κάνει και η ΣΔΠ&Μ, παρότι θεωρεί ότι το ονομαστικό ΑΕΠ της

Ελλάδος θα διαμορφωθεί χαμηλότερα (από την υπόθεση του Economist) το

2010 και το 2011 και λίγο υψηλότερα, στα € 242 δισ. το 2014.

Οι ανωτέρω υποθέσεις τόσο του Economist όσο και της ΣΔΠ&Μ οδηγούν

αναπόφευκτα στην αύξηση του ΧτΓΚ της Ελλάδος στα επίπεδα του 150%

του ΑΕΠ και στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα ευρίσκεται ουσιαστικά σε

κατάσταση χρεοκοπίας. Δύο είναι οι βασικές υποθέσεις του Economist και

της ΣΔΠ&Μ που οδηγούν σε αυτό τη συμπέρασμα: α) Ότι το ονομαστικό ΑΕΠ της Ελλάδος θα σημειώσει δραματική πτώση τα επόμενα πέντε έτη.

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Πραγματικό ΑΕΠ (% αύξηση) -2,0 -4,0 -2,6 1,1 2,1 2,1 2,7

Ονομαστικό ΑΕΠ (% αύξηση) -0,4 -2,8 -3,1 2,1 2,8 3,1 3,8

ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές 237,4 231,0 224,0 228,0 235,0 242,0 251,0

Πρωτογενές Πλεόνασμα (% ΑΕΠ) -8,6 -2,4 -0,9 1,0 3,1 5,9 6,0

Πληρωμές Τόκων (% ΑΕΠ) -5,2 -5,6 -6,6 -7,5 -8,1 -8,4 -8,1

Πλεόνασμα Γεν. Κυβερνήσεως (% ΑΕΠ) -13,6 -8,1 -7,6 -6,5 -4,9 -2,6 -2,0

Χρέος Γεν. Κυβερνήσεως (% ΑΕΠ) 115,1 133,0 145,0 149,0 149,0 145,0 139,0

πίς 2. πρβλέψις υ Δντ ι άυξι δμιμιό έλλιμμ ι χρές

Πηγή: «Greece: Request for Stand-By Arrangement», IMF, Μάϊος, 2010.

Ο καθηγητής Martin Feldstein,

έχει αποφανθεί ότι «η ιδέα ότι

η Ελλάδα μπορεί να μειώσει

το ΕτΓΚ από το 12,7% του

ΑΕΠ το 2009 στο 3,0% του

ΑΕΠ το 2012 κυμαίνεται στα

όρια της φαντασίας». Αυτός ο

ισχυρισμός στηρίζεται αφενός

στην υποτιθέμενη «αδυναμία»

της Ελλάδος να υποτιμήσει το

νόμισμά της και αφετέρου

στις εκτιμήσεις ότι μία τόσο

μεγάλη δημοσιονομική

προσαρμογή θα αποτύχει υπό

την πίεση και των

αναμενόμενων σημαντικών

λαϊκών αντιδράσεων.




β) Ότι το ΕτΓΚ δεν θα μειωθεί εγκαίρως και ότι θα παραμείνει σε υψηλά

επίπεδα (στο 4,9% του ΑΕΠ) έως το 2013. Στην επόμενη υποδιαίρεση επι-

διώκεται να δειχθεί ότι και οι δύο αυτές υποθέσεις δεν ευσταθούν.

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 3, η βασικότερη υπόθεση που οδηγεί σε διό-

γκωση του ΧτΓΚ ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι η υπόθεση ότι το ονομαστικό

ΑΕΠ της Ελλάδος, που σημείωσε μέση ετήσια αύξηση 6,3% στην 15ετή

περίοδο 1995-2009, τώρα ξαφνικά θα αρχίσει να σημειώνει μεγάλη πτώση

ή να έχει συνεχή πτωτική πορεία. Έτσι, σύμφωνα με τον Economist, το

ονομαστικό ΑΕΠ της Ελλάδος το 2014 θα είναι κατά 5,0% χαμηλότερο

από το επίπεδό του το 2009. Σύμφωνα με την S&P’s το ονομαστικό ΑΕΠ

της Ελλάδος το 2017 δεν θα υπερβαίνει ακόμη το επίπεδο στο οποίο ευρι-

σκόταν το 2008. Σύμφωνα με την ΣΔΠ&Μ το ονομαστικό ΑΕΠ της Ελλάδος

το 2013 θα είναι ακόμη χαμηλότερο από το επίπεδο στο οποίο ευρισκόταν

το 2009. Λαμβάνοντας την εκτίμηση για την εξέλιξη του ΧτΓΚ όπως ακρι-

βώς εκτιμάται στην ΣΔΠ&Μ, αλλά με μία λιγότερο απαισιόδοξη υπόθεσηόσον αφορά την εξέλιξη του ονομαστικού ΑΕΠ της χώρας στα επόμενα

έτη, αποδεικνύεται ότι το ΧτΓΚ ως ποσοστό του ΑΕΠ δεν υπερβαίνει το

137% το 2012 (Πίνακας 3).

Όσον αφορά την υπόθεση ότι η μέση ετήσια αύξηση του ονομαστικού

ΑΕΠ της Ελλάδος στην περίοδο 2010-2014 θα είναι αρνητική, αυτή στη-

ρίζεται στα ακόλουθα: α) Η προσπάθεια μειώσεως του ΕτΓΚ κατά 10 π.μ.

του ΑΕΠ μέσα σε λίγα έτη θα έχει ως συνέπεια τη δραματική μείωση της

εγχώριας ζητήσεως και θα οδηγήσει την οικονομία σε κατάσταση αρνητι-

κού πληθωρισμού (deflation). β) Η ελληνική οικονομία παρουσιάζεται ως η

λιγότερο ανταγωνιστική οικονομία στην ΕΕ-27. Μάλιστα, σύμφωνα με την

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ελλάδα αποτελεί μοναδική περίπτωση ("is in a

league of its own"), αφού συνδυάζει τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα

με την συνεχή απώλεια ανταγωνιστικότητας. γ) Η Ελλάδα μειονεκτεί διότι

δεν μπορεί να υποτιμήσει το νόμισμά της. Οι ισχυρισμοί αυτοί δεν στηρί -

ζονται στα πραγματικά στοιχεία για την ανάπτυξη της Ελλάδος και άλλων

χωρών.

Δημοσιονομική προσαρμογή, ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη: Οι εκτι-

μήσεις ότι η δημοσιονομική προσαρμογή στην Ελλάδα θα οδηγήσει ανα-

γκαστικά σε μεγάλη πτώση ακόμη και του ονομαστικού ΑΕΠ δεν ευστα-

θούν για τους ακόλουθους λόγους:

Οι αναπτυξιακέςπροοπτικές της ελληνικής

οικονομίαςστην περίοδο

2010-1014

Ρυθμός αυξήσεως ονομαστικού ΑΕΠ Ονομαστικό ΑΕΠ (Δισ.€) Συνολικό

Χρέος ΣΔΠ&Μ

Συνολικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ

Economist ΣΔΠ&Μ Alpha Bank Economist ΣΔΠ&Μ Alpha Bank Economist ΣΔΠ&Μ Alpha Bank

2009 -0,4% -0,4% -0,4% 237,4 237,4 237,4 273,4 115,2 115,2 115,2

2010 -1,0% -2,8% 0,8% 235,0 230,8 239,3 307,5 130,9 133,3 128,5

2011 -1,0% -3,1% 0,2% 232,6 223,6 239,8 324,7 139,6 145,2 135,4

2012 -1,0% 2,1% 3,6% 230,2 228,3 248,4 339,7 147,5 148,8 136,7

2013 -1,0% 2,8% 4,0% 227,9 234,7 258,3 350,4 153,7 149,3 135,6

2014 -1,0% 3,1% 4,3% 225,6 242,0 269,5 353,8 156,8 146,2 131,3

πίς 3. η ξέλιξ υ Χγκ ως ό υ αεπ μ διφριέςυθέις ι ύξ υ μιύ αεπ

Πηγή: The Economist, (25.3.2010), Υπουργείο Οικονομικών ΣΔΠ&Μ, Εκτιμήσεις ΔΟΑ Alpha Bank.

Οι εκτιμήσεις ότι η

δημοσιονομική προσαρμογή

στην Ελλάδα θα οδηγήσει

αναγκαστικά σε μεγάλη

πτώση ακόμη και του

ονομαστικού ΑΕΠ δεν

ευσταθούν.




Πρώτον, στηρίζονται στην εφαρμογή του βασικού υποδείγματος του διε-

θνούς εμπορίου της πολύ μεγάλης οικονομίας, στο οποίο η ανάπτυξη

στην εγχώρια οικονομία στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην εγχώρια ζήτηση.

Σύμφωνα με το υπόδειγμα αυτό η δημοσιονομική προσαρμογή στην Ελλά-

δα συνεπάγεται μεγάλη πτώση της εγχώριας ζητήσεως για κατανάλωση

και επενδύσεις και επομένως μεγάλη πτώση της εγχώριας παραγωγής και του πληθωρισμού, δηλαδή μεγάλη πτώση του ονομαστικού ΑΕΠ. Ωστόσο,

η Ελλάδα δεν είναι ΗΠΑ. Είναι μία πολύ μικρή οικονομία, με τον τομέα

των διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων της (δηλαδή των προϊόντων που

δύνανται να εισαχθούν από το, ή να εξαχθούν στο, εξωτερικό) να υπερ-

βαίνει το 60% του ΑΕΠ. Επίσης, είναι χώρα χωρίς περιορισμούς στις εξω-

τερικές εμπορικές και κεφαλαιακές της συναλλαγές. Είναι μία οικονομία

που λαμβάνει τις διεθνείς τιμές των προϊόντων που εισάγει ή εξάγει ως

δεδομένες. Σε αυτή τη χώρα η μείωση της εγχώριας ζητήσεως δεν επηρε-

άζει τις τιμές των προϊόντων, ούτε την εγχώρια παραγωγή, παρά μόνο

στους παραγωγικούς τομείς που δεν αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό

από το εξωτερικό. Αντιθέτως, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των διε-

θνώς εμπορεύσιμων εγχώριων προϊόντων αυξάνει την παραγωγή τους με

αύξηση των εξαγωγών και υποκατάσταση εισαγωγών. Η πτώση της εγχώ-

ριας ζητήσεως επηρεάζει κυρίως τις εισαγωγές και σε μικρότερο βαθμό

την εγχώρια παραγωγή. Για παράδειγμα, το 2009 η εγχώρια τελική ζήτηση

μειώθηκε κατά -2,5% αλλά οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκαν

κατά -14,1%. Έτσι, ενώ η αρνητική επίπτωση στην αύξηση του ΑΕΠ από

την πτώση της εγχώριας (καταναλωτικής και επενδυτικής) ζητήσεως

(112% του ΑΕΠ) το 2009 ανήλθε στις -2,7 π.μ., η θετική επίπτωση από την

πτώση των εισαγωγών (35,6% του ΑΕΠ) ανήλθε στις 5,0 π.μ.

Δεύτερον, η προηγούμενη εμπειρία δείχνει ότι η δημοσιονομική προ-

σαρμογή στην Ελλάδα μπορεί να συνεπάγεται εξυγίανση και μείωση του

δημοσίου τομέα της χώρας και ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότη-

τας της οικονομίας. Έτσι, παρότι στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η

δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδος ήταν πολύ πιο δύσκολη από την

σημερινή (βλέπε Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 111, Φεβρουάριος 2010), ηδημοσιονομική προσαρμογή στη δεκαετία αυτή συνέβαλε ώστε την περί -

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Πρωτογενές Πλεόνασμα (% ΑΕΠ) -5,1 -1,3 -0,6 -0,6 4,1 2,1 3,9 3,4 4,4 4,3 3,6 2,0

% Aύξηση Πραγματικού ΑΕΠ 0,0 3,1 0,7 -1,6 2,0 2,1 2,4 3,6 3,4 3,4 4,5 4,2

% Αύξηση Ονομαστικού ΑΕΠ 20,7 23,5 15,6 12,6 13,4 12,1 9,9 10,7 8,7 6,6 8,0 7,4

πίς 4. Δμιμιή ρρμή ι άυξ ελλάδ

Πηγή: «Statistical Annex of European Economy», European Commission, Autumn 2009.

Ελλάδα Γερμανία Γαλλία Ιταλία Ισπανία Ολλανδία Σουηδία Ελβετία

ΑΕΠ 61,0% 19,5% 30,8% 17,8% 56,0% 35,9% 35,6% 26,4%

Ιδιωτική Κατανάλωση 55,7% 12,3% 35,5% 19,6% 55,3% 29,6% 35,1% 25,5%

Δημόσια Κατανάλωση 51,1% 14,7% 20,0% 21,5% 74,8% 45,7% 13,4% 17,5%

Συνολική Επένδυση 102,8% 18,8% 55,8% 31,6% 95,2% 38,5% 48,4% 24,8%

πίς 5. αύξ υ ρμιύ αεπ ι ω ιχίω ς χώρις ζήως, 1995-2008

Πηγή: «Economic Outlook», OΟΣΑ, Vol. 2009/2.

Η Ελλάδα είναι μία οικονομία

που λαμβάνει τις διεθνείς

τιμές των προϊόντων που

εισάγει ή εξάγει ως

δεδομένες. Σε αυτή τη χώρα η

μείωση της εγχώριαςζητήσεως δεν επηρεάζει τις

τιμές των προϊόντων, ούτε την

εγχώρια παραγωγή, παρά

μόνο στους παραγωγικούς

τομείς που δεν αντιμετωπίζουν

τον ανταγωνισμό από το

εξωτερικό. Αντιθέτως, η

βελτίωση της

ανταγωνιστικότητας των

διεθνώς εμπορεύσιμων

εγχώριων προϊόντων αυξάνει

την παραγωγή τους με

αύξηση των εξαγωγών και

υποκατάσταση εισαγωγών. Η

πτώση της εγχώριας

ζητήσεως επηρεάζει κυρίως

τις εισαγωγές και σε

μικρότερο βαθμό την εγχώρια

παραγωγή.




-3,0% το 2010 (1ο 3μηνο του 2010: -2,5%), οι προοπτικές για ανάκαμψή

του από το 2011, με κινητήριο μοχλό και πάλι τις επενδύσεις και τις

καθαρές εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, είναι πολύ σημαντικές.

Σε σχέση με τα ανωτέρω, το επιχείρημα ότι η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από

μειωμένη διεθνή ανταγωνιστικότητα είναι επίσης έωλο αφού, σύμφωνα με

στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής («Price and Cost Competitiveness»,

3ο 3μηνο 2009), η ανταγωνιστική θέση της Ελλάδος εξελίχθηκε στη δεκαε-

τία του 2000 πολύ πιο ευνοϊκά από τις περισσότερες άλλες χώρες της

ΕΕ-27, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 3. Πολύ δε περισσότερο, ο ανωτέ-

ρω ισχυρισμός δεν επαληθεύεται από το γεγονός ότι η μέση ετήσια

αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ της Ελλάδος στην 15ετή περίοδο 1995-

2009 υπερέβη κατά 1,6 π.μ. την μέση ετήσια αύξηση των χωρών της

ΕΕ-16. Εάν η υψηλή ανάπτυξη απαιτεί υψηλή ανταγωνιστικότητα τότε η

υπεροχή της αναπτύξεως της Ελλάδος για 15 ολόκληρα έτη σημαίνει μάλ -

λον ικανοποιητική ανταγωνιστικότητα. Άλλωστε και ο ρυθμός αυξήσεως

της παραγωγικότητας της εργασίας στην Ελλάδα (κατά 2,3% ετησίως στηδεκαετία του 2000) ήταν κατά πολύ υψηλότερος από τον αντίστοιχο

ρυθμό των χωρών της ΖτΕ. Ο ισχυρισμός ορισμένων αναλυτών ότι η

εντυπωσιακή ανάπτυξη της Ελλάδος για μία ολόκληρη 15ετία οφείλεται

στην υψηλή αύξηση της εγχώριας ζητήσεως και τα μεγάλα δημοσιονο-

μικά ελλείμματα και ότι συνέβη παρά την μειωμένη ανταγωνιστικότητα

της ελληνικής οικονομίας, οφείλεται προφανώς στην άγνοια των πραγ-

ματικών δεδομένων (Πίνακες 4 και 5) και στη μεγάλη σύγχυση που

υπάρχει μεταξύ των διεθνών αναλυτών σχετικά με την έννοια της αντα-

γωνιστικότητας (με βάση το κόστος εργασίας) και τη σχέση της με τα

συγκριτικά πλεονεκτήματα της κάθε χώρας.

Πέμπτον, ακόμη και με μείωση του πραγματικού ΑΕΠ κατά -3,0% το

2010, ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ κατά το έτος αυτό θα αυξηθεί κατά

3,8% πράγμα που θα συνεπάγεται αύξηση (και όχι μείωση) του ονομα-

στικού ΑΕΠ κατά 0,8% περίπου. Ήδη, ο πληθωρισμός με βάση τον ΔΤΚ

ανήλθε στο 5,4% τον Μάϊο του 2010 και αναμένεται να ανέλθει στο 5,5%

τον Ιούνιο του 2010, με τον μέσο πληθωρισμό να διαμορφώνεται στο

4,5%, από 1,9% που προβλέπει η ΣΔΠ&Μ. Επιπλέον, ο πληθωρισμός στην

Ελλάδα θα εξακολουθήσει να είναι υψηλότερος από αυτόν της ΖτΕ και

Πηγή: «European Economic Forecast» (Autumn 2009) και «Price and Cost Competitiveness»

(3rd Quarter 2009), European Commission.

Διάρμμ 3. πρμιή θμιμέ ιιμί υ χώριυ μίμςμ βά ός ρίς ά μάδ ρϊός (REERULC)

Ο ισχυρισμός ότι η Ελλάδα

χαρακτηρίζεται από χαμηλή

ανταγωνιστικότητα δεν

επαληθεύεται από το γεγονός

ότι η μέση ετήσια αύξηση του

πραγματικού ΑΕΠ της

Ελλάδος στην 15ετή περίοδο1995-2009 υπερέβη κατά 1,6

π.μ. την μέση ετήσια αύξηση

των χωρών της ΕΕ-16. Εάν η

υψηλή ανάπτυξη απαιτεί

υψηλή ανταγωνιστικότητα

τότε η υπεροχή της

αναπτύξεως της Ελλάδος για

15 ολόκληρα έτη σημαίνει

μάλλον ικανοποιητική

ανταγωνιστικότητα.




στα επόμενα έτη, δεδομένου ότι θα συνεχισθεί η αύξηση των τιμών των

υπηρεσιών που προσφέρει το κράτος (αύξηση του βαθμού ανακτήσεως

του κόστους αυτών των υπηρεσιών) στο πλαίσιο της προσπάθειας για

δημοσιονομική προσαρμογή. Άλλωστε, η Ελλάδα έχει σήμερα ένα από τα

χαμηλότερα ποσοστά ανακτήσεως του κόστους των δημοσίων υπηρεσιών

από τους χρήστες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έτσι, με θετική αύξηση τουαποπληθωριστή του ΑΕΠ κατά 1,2% περίπου το 2011, ακόμη και εάν η αύξη-

ση του πραγματικού ΑΕΠ εξακολουθήσει να είναι αρνητική στο επίπεδο το

-1,0%, το ονομαστικό ΑΕΠ αναμένεται να σημειώσει και πάλι θετική αύξηση

το 2011 έναντι πτώσεώς του κατά -3,1% που εκτιμάται από την ΣΔΠ&Μ.

Τέλος, σημαντική, σε επίπεδα άνω του 2,0%, αναμένεται να είναι η αύξηση

του πραγματικού ΑΕΠ το 2012, με τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ να διαμορ-

φώνεται και πάλι περίπου στο 1,2%. Η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί περαιτέρω

από το 2013 όταν η χώρα θα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στον τομέα

της δημοσιονομικής προσαρμογής και η εμπιστοσύνη των καταναλωτών και

των επιχειρήσεων θα έχει επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα. Επίσης, το

2013, με την εφαρμογή των μέτρων που συμπεριλαμβάνονται στην ΣΔΠ&Μ η

διεθνής ανταγωνιστικότητα της χώρας θα έχει αυξηθεί ουσιαστικά και το

έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα τείνει να εξαφανισθεί.

Έκτον, τα πρώτα στοιχεία από την εξέλιξη των δεικτών της συγκυρίας

στην Ελλάδα δεν δείχνουν μεγάλη πτώση του πραγματικού ΑΕΠ, ενώ

επιβεβαιώνουν τη μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού και, επομένως, του

ονομαστικού ΑΕΠ. Ήδη σημειώνεται: α) Πτώση του πραγματικού ΑΕΠ

κατά -2,5% στο 1ο 3μηνο του 2010 με αύξηση της ιδιωτικής καταναλώσε-

ως κατά 1,4%, του ονομαστικού ΑΕΠ κατά 0,6% και του αποπληθωριστή

του ΑΕΠ στο 3,1%. Αντί αυτών, η ΣΔΠ&Μ προβλέπει πτώση του πραγματι-

κού ΑΕΠ κατά -4,0% και αύξηση του αποπληθωριστή ΑΕΠ κατά 1,2%. Οιπροβλέψεις αυτές θα πρέπει ασφαλώς να αναθεωρηθούν. β) Αύξηση του

όγκου των λιανικών πωλήσεων κατά 5,9% στο 1ο 3μηνο του 2010, και

πτώση των πωλήσεων αυτοκινήτων κατά -7,9% στο 1ο 5μηνο.’10. γ)

Πτώση της παραγωγής της μεταποιητικής βιομηχανίας κατά -3,6% στο 1ο

3μηνο.’10, έναντι της μεγάλης πτώσεώς της κατά -12,6% στο 1ο 3μηνο.’09.

δ) Αύξηση των εξαγωγών αγαθών στο 1ο 4μηνο.’10 κατά 2,0% σε ετήσια

βάση, με ταυτόχρονη πτώση των εισαγωγών αγαθών κατά -15,3% σε

ετήσια βάση. ε) Αύξηση της πιστωτικής επεκτάσεως κατά 3,2% τον Απρί -

λιο του 2010, από 3,7% τον Ιαν.’10. στ) Αύξηση του πληθωρισμού κατά

5,4% τον Μάϊο του 2010. Βέβαια, η μεγάλη δημοσιονομική κρίση και η

αβεβαιότητα που προκαλούν τα σημαντικά μέτρα δημοσιονομικής προ-

σαρμογής που λαμβάνονται εσπευσμένα για την αντιμετώπιση της κρίσε-

ως, επιβαρύνουν δυσανάλογα την επιχειρηματική και την καταναλωτική

εμπιστοσύνη και συνεπάγονται μεγάλη πτώση του δείκτη οικονομικού

κλίματος στη χώρα στο 69,1 τον Απρίλιο του 2010, από το 72,4 τον Φεβρ.

’10 και 76,1 τον Ιαν. '10. Ωστόσο, ορισμένοι βασικοί δείκτες επιχειρηματι-

κών προσδοκιών επανέρχονται σταδιακά σε ανοδική πορεία από τον Απρί -

λιο του 2010, κυρίως λόγω των προοπτικών ανακάμψεως των εξαγωγών.

Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ πιθανό να σημειωθεί μεγάλη πτώση της ιδι-

ωτικής καταναλώσεως, των επενδύσεων σε οικοδομές και των επιχειρημα-

τικών επενδύσεων το 2010, εάν δεν αντιστραφεί εγκαίρως το οικονομικόκλίμα. Από την άλλη πλευρά, οι επενδύσεις που εξαρτώνται από το κράτος

Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα

θα εξακολουθήσει να είναι

υψηλότερος από αυτόν της

ΖτΕ και στα επόμενα έτη,

δεδομένου ότι θα συνεχισθεί η

αύξηση των τιμών τωνυπηρεσιών που προσφέρει το

κράτος (αύξηση του βαθμού

ανακτήσεως του κόστους

αυτών των υπηρεσιών) στο

πλαίσιο της προσπάθειας για

δημοσιονομική προσαρμογή.

Η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί

περαιτέρω από το 2013 όταν

η χώρα θα έχει σημειώσει

σημαντική πρόοδο στον τομέα

της δημοσιονομικής

προσαρμογής και η

εμπιστοσύνη των

καταναλωτών και των επιχειρήσεων θα έχει

επανέλθει σε φυσιολογικά

επίπεδα. Επίσης, το 2013, με

την εφαρμογή των μέτρων

που συμπεριλαμβάνονται στην

ΣΔΠ&Μ η διεθνής

ανταγωνιστικότητα της χώρας

θα έχει αυξηθεί ουσιαστικά

και το έλλειμμα στο ισοζύγιο

τρεχουσών συναλλαγών θα

τείνει να εξαφανισθεί.




θα πρέπει να ενισχυθούν περισσότερο από το 2ο εξάμηνο του 2010, ενώ

σημαντική θετική συμβολή στην αύξηση του ΑΕΠ θα προκύψει από την

πτώση του εξωτερικού ελλείμματος αγαθών και υπηρεσιών. Γενικά, οι εξε-

λίξεις αυτές δεν σηματοδοτούν μεγάλη πτώση του πραγματικού ΑΕΠ το

2010 και σίγουρα δεν συνάδουν με εκτιμήσεις για πτώση του ΑΕΠ κατά

-4,0% ή περισσότερο. Από την άλλη πλευρά, η αναμενόμενη μικρή ανά-

καμψη ορισμένων κατηγοριών επενδύσεων από το 2011 (από τα εξαιρετι-

κά χαμηλά επίπεδα του 2010) εκτιμάται ότι μπορεί να αποτρέψει την αρνη-

τική αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ από το 2011. Γενικότερα όμως, από

κανένα στοιχείο της εγχώριας ή της παγκόσμιας οικονομίας δεν προκύπτει

δικαιολογητική βάση για υποθέσεις σεχτικά με την πτώση του πραγματι-

κού ΑΕΠ κατά το 2011 περισσότερο του -1,0%, μετά από τη μεγάλη πτώση

του κατά -3,0% το 2010.

Το υπέρμετρα μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδος το 2009 (που

εκτιμάται τώρα στο 13,6 του ΑΕΠ, με το πρωτογενές έλλειμμα στο 8,5% του ΑΕΠ), θεωρήθηκε από τους αναλυτές διεθνώς και από την ΣΔΠ&Μ

όχι ως προσωρινή υπερβολική δημοσιονομική εκτροπή αλλά περίπου

ως βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής οικονομίας. Έτσι εκτιμήθηκε

ότι το έλλειμμα θα παραμείνει υψηλό για πολλά έτη και ότι τα μέτρα που

θα χρειασθούν για μείωσή του θα είναι τόσο αιματηρά που θα οδηγήσουν

σε πτώση και του ονομαστικού ΑΕΠ.

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι το κύριο μέρος της δημοσιονομικής

εκτροπής στην Ελλάδα δημιουργήθηκε το 2008-2009 (βλέπε Διάγραμμα

4) και ήταν αποτέλεσμα της δημοσιονομικής διαχειρίσεως και της ουσι-

αστικής δυσλειτουργίας του κρατικού μηχανισμού στην περίοδο αυτή.Το πρωτογενές έλλειμμα ανήλθε στο -8,5% του ΑΕΠ το 2009, από πρωτο-

γενές έλλειμμα -0,9% του ΑΕΠ το 2007. Το έλλειμμα του 2009 ήταν, προ-

φανώς, μία υπερβολική εκτροπή που μπορεί να διορθωθεί χωρίς μεγάλες

αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη της χώρας. Μάλιστα στην 14ετή

περίοδο 1994-2007 η Ελλάδα είχε μέσο πρωτογενές πλεόνασμα ίσο με το

1,7% του ΑΕΠ. Αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό της. Η επάνοδος σε

αυτό συνεπάγεται μείωση του υπερβολικού ΕτΓΚ του 2009 κατά 10,2 π.μ.

Όπως εκτιμάται και στην ΣΔΠ&Μ, η κυβέρνηση έχει ήδη λάβει μέτρα μει-

ώσεως του δημοσιονομικού ελλείμματος ύψους € 22 δισ. (9,2 π.μ. του

ΑΕΠ) το 2010. Επίσης, η εκτέλεση του προγράμματος στο 1ο 5μηνο του

2010 δείχνει ότι το ΕτΓΚ μπορεί να μειωθεί σε επίπεδα κάτω του 8% του

ΑΕΠ κατά το τρέχον έτος, ενώ η κυβέρνηση έχει λάβει ήδη σημαντικά

μέτρα που οδηγούν σε μείωση του ΕτΓΚ σε επίπεδα κάτω του 5,5% του

ΑΕΠ το 2011. Εάν οι εκτιμήσεις αυτές επιβεβαιωθούν τότε η Ελλάδα θα

εισέλθει το 2012 με έλλειμμα γύρω στο 5,0% του ΑΕΠ και με το ΧτΓΚ σε

πτωτική πορεία, ενώ η αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας θα έχει απο-

κατασταθεί σε σημαντικό βαθμό. Η δυνατότητα σταδιακής επανόδου της

με ικανοποιητικούς όρους στις αγορές με αυτά τα δεδομένα δεν θα πρέ-

πει να θεωρείται ευκαταφρόνητη.

Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 4, η προσαρμογή αυτή απαιτεί την επανα-

φορά των πρωτογενών τρεχουσών δαπανών της γενικής κυβερνήσεως

στα επίπεδα του 37,3% του ΑΕΠ το 2010 και στο 35,5% του ΑΕΠ το 2012,

Η εκτέλεση του

προγράμματος στο 1ο 5μηνο

του 2010 δείχνει ότι το ΕτΓΚ

μπορεί να μειωθεί σε επίπεδα

κάτω του 8% του ΑΕΠ κατά το

τρέχον έτος, ενώ η κυβέρνηση

έχει λάβει ήδη σημαντικά

μέτρα που οδηγούν σε μείωση

του ΕτΓΚ σε επίπεδα κάτω του

5,5% του ΑΕΠ το 2011.

Πόσο δύσκολο

είναι να μειωθεί το ΕτΓΚ κάτω του 3,0%

Η αναμενόμενη μικρή

ανάκαμψη ορισμένων

κατηγοριών επενδύσεων από

το 2011 (από τα εξαιρετικά

χαμηλά επίπεδα του 2010)

εκτιμάται ότι μπορεί νααποτρέψει την αρνητική

αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ

από το 2011.




από 40,8% του ΑΕΠ το 2009 και 34,8% του ΑΕΠ το 2006. Επίσης, απαιτεί

αύξηση των τρεχόντων εσόδων της γενικής κυβερνήσεως στο 39,2% του

ΑΕΠ το 2010 και στο 41,5% του ΑΕΠ το 2012, από 40,1% του ΑΕΠ το 2000.

Με αυτήν την προσαρμογή τα τρέχοντα έσοδα θα υπολείπονται ακόμη

σημαντικά των τρεχόντων εσόδων στην ΕΕ-16 (ΖτΕ) όπου τα έσοδα αυτά

διαμορφώνονται στο 44,0% του ΑΕΠ.

Τα έσοδα θα αυξηθούν με τη μεγάλη αύξηση των εμμέσων φόρων και ιδι-

αιτέρως του ΦΠΑ, την σημαντική αύξηση των φόρων περιουσίας και του

φόρου εισοδήματος, την κατάργηση των φοροαπαλλαγών και την εκτετα-

μένη διεύρυνση της φορολογικής βάσεως, καθώς και την αύξηση των

εισφορών στα ασφαλιστικά Tαμεία. Επίσης, τα συνολικά έσοδα της γενι-

κής κυβερνήσεως θα αυξηθούν περαιτέρω και από την αύξηση των

εισπράξεων από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ-27 στα επόμενα έτη (άνω

των € 4,0 δισ. ετησίως, από € 2,0 δισ. το 2009).

Οι πρωτογενείς δαπάνες θα μειωθούν με την εξαιρετικά περιοριστική εισο-

δηματική πολιτική στην κεντρική διοίκηση και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα,

την μείωση των συντάξεων, και ιδιαίτερα την μεγάλη μείωση των υψηλών

συντάξεων, την μείωση της απασχολήσεως στον ευρύτερο δημόσιο τομέα η

οποία θα λάβει ευρύτερες διαστάσεις στα επόμενα έτη, την ιδιωτικοποίηση

πολλών διαδικασιών και την μείωση των επιχορηγήσεων στις ΔΕΚΟ μέσω

της ανακτήσεως του κόστους λειτουργίας τους από τους χρήστες τους, κ.ά.

Σημειώνεται ότι, οι τρέχουσες πρωτογενείς δαπάνες του 2009 είχαν διογκω-

θεί με σημαντικό ύψος χρεών (π.χ. των χρεών των νοσοκομείων) που είχαν

συγκεντρωθεί σε προηγούμενα έτη και επομένως το πραγματικό ύψος τους

το 2009 δεν ήταν 40,8% του ΑΕΠ, αλλά γύρω στο 38% του ΑΕΠ. Επομένως,

η προαναφερθείσα μείωσή τους στο 35,5% του ΑΕΠ το 2012 συνεπάγεται

μία προσαρμογή που δεν ξεπερνά τις 3,5 π.μ. του ΑΕΠ.

Επιπλέον των ανωτέρω, η προσαρμογή του χρέους, όπως παρουσιάζεται

στην παρούσα εργασία (Πίνακας 5, εκτιμήσεις Διευθύνσεως Οικονομικής

Αναλύσεως, Alpha Bank), ενισχύεται ακόμη περισσότερο εάν υποθέσουμε

ότι η ελληνική κυβέρνηση θα ενεργοποιηθεί (όπως απαιτείται) και ότι στην

περίοδο 2010-2014 θα εισπράξει περίπου € 10,0 δισ. από ιδιωτικοποιήσειςκαι από αξιοποίηση της κρατικής περιουσίας. Το ποσό αυτό δεν θα επηρε-

Πηγή: Eurostat

Διάρμμ 4. συλιά έδ ι υλιές ρωίςδάς υ τπ ως ό υ αεπ

Οι πρωτογενείς δαπάνες θα

μειωθούν με την εξαιρετικά

περιοριστική εισοδηματική

πολιτική στην κεντρική διοίκηση

και τον ευρύτερο δημόσιο

τομέα, την σημαντική μείωση

των υψηλών συντάξεων, την

μείωση της απασχολήσεως

στον ευρύτερο δημόσιο τομέα

η οποία θα λάβει ευρύτερες

διαστάσεις στα επόμενα έτη,

την ιδιωτικοποίηση πολλών

διαδικασιών και την μείωση των

επιχορηγήσεων στις ΔΕΚΟ

μέσω της ανακτήσεως του

κόστους λειτουργίας τους από

τους χρήστες τους, κ.ά.

Τα έσοδα θα αυξηθούν με τη

μεγάλη αύξηση των εμμέσων

φόρων και ιδιαιτέρως του

ΦΠΑ, την σημαντική αύξηση

των φόρων περιουσίας και του

φόρου εισοδήματος, την κατάργηση των

φοροαπαλλαγών και την

εκτεταμένη διεύρυνση της

φορολογικής βάσεως, καθώς

και την αύξηση των εισφορών

στα ασφαλιστικά Tαμεία.




άσει το ΕτΓΚ αλλά θα επιδράσει πτωτικά στο ΧτΓΚ. Τα έσοδα από αυτήν

την πηγή μπορεί να είναι ακόμη περισσότερα, εάν υπάρξει η σχετική πολι-

τική βούληση. Μπορεί δε να συνδυασθούν με μείωση της παρουσίας του

κράτους στην οικονομία με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας

για την οικονομία ως σύνολο. Eάν, ωστόσο, δεν επιτευχθούν τα ανωτέρω

έσοδα τότε και πάλι η μείωση του χρέους θα καταστεί δυσκολότερη.

Γενικά, η σπουδαιότητα των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής

που προαναφέρθηκαν αναμένεται να γίνει σταδιακά κατανοητή και από

τις αγορές, ιδιαιτέρως όταν θα γίνει περισσότερο εμφανής: α) Η σημαντι-

κή μείωση του ΕτΓΚ το 2010 σε επίπεδα κάτω του 8,1% του ΑΕΠ, με την

αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ να είναι θετική αντί για -2,8% που προβλέ-

πει η ΣΔΠ&Μ. β) Η περαιτέρω σημαντική μείωση του ΕτΓΚ και το 2011 σε

επίπεδα σημαντικά κάτω του 7,6% του ΑΕΠ, με την αύξηση του ονομαστι-

κού ΑΕΠ να είναι και πάλι θετική, έναντι του -3,1% που προβλέπει η

ΣΔΠ&Μ. γ) Η καταλυτική επίπτωση της εκ βάθρων μεταρρυθμίσεως του

ΕΣΚΑ στην ουσιαστική εξισορρόπηση των μακροπρόθεσμων δημοσιονομι-

κών προοπτικών της χώρας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τη γήρανση του

ελληνικού πληθυσμού. Στο βαθμό που αυτές οι σημαντικές εξελίξεις θα

γίνονται αισθητές από τις αγορές, θα αρχίσει να γίνεται δυνατή η έγκαιρη

εξομάλυνση της λειτουργίας της αγοράς των ΕΚΑ και η σταδιακή επάνο-

δος του ελληνικού δημοσίου στις αγορές για ομαλή κάλυψη των χρηματο-

δοτικών του αναγκών σε προσιτό κόστος.

Σε κάθε περίπτωση, η επίτευξη της προγραμματισμένης δημοσιονομικής

προσαρμογής στα δύο πρώτα έτη έχει και την πρόσθετη ευνοϊκή επίπτω-

ση ότι συμβάλλει στη συγκράτηση των δαπανών για τόκους ως ποσοστό

του ΑΕΠ σε προσιτά επίπεδα όχι μόνο το 2010 και το 2011, αλλά και σταεπόμενα έτη, εάν οι ανωτέρω εκτιμήσεις επιβεβαιωθούν.

Όσον αφορά τη δυνατότητα της Ελλάδος να εξυπηρετήσει το πολύ υψηλό

δημόσιο χρέος της που θα ανέλθει στα € 306 δισ. (128,0% του ΑΕΠ) στο

τέλος του 2010 (συμπεριλαμβανομένου και του χρέους του ΟΣΕ και ορι-

σμένων άλλων καταπτώσεων εγγυήσεων του Δημοσίου), θα επιβεβαιωθεί

εάν γίνει εμφανές στην πράξη ότι το δημόσιο χρέος της χώρας ως ποσο-

στό του ΑΕΠ θα τεθεί σε πτωτική πορεία από το 2012 και στα επόμενα

έτη και ότι δεν θα ξεπεράσει το 133% του ΑΕΠ το 2011 (Πίνακας 6).

Στo πλαίσιο αυτό , η πιστή εφαρμογή των μέτρων δημοσιονομικής προ-σαρμογής και αναπτύξεως που συμπεριλαμβάνει η ΣΔΠ&Μ (συμπερι-

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Πραγματικό ΑΕΠ (% αύξηση) -2,0 -3,0 -1,0 1,8 2,2 2,3 2,3

Πληθωρισμός 1,6 3,8 1,0 1,4 1,8 2,0 2,0

Ονομαστικό ΑΕΠ (% αύξηση) -0,4 0,8 0,0 3,2 4,0 4,3 4,3

Πρωτογενές Πλεόνασμα (% ΑΕΠ) -8,5 -1,8 1,1 3,0 3,8 3,9 3,9

Πληρωμές Tόκων (% ΑΕΠ) -5,2 -5,5 -6,4 -6,8 -6,5 -6,2 -6,0

Πλεόνασμα Γεν. Κυβερνήσεως (% ΑΕΠ) -13,6 -7,2 -5,3 -3,8 -2,9 -2,6 -2,4

Χρέος Γεν. Κυβερνήσεως (% ΑΕΠ) 115,1 127,9 132,6 131,2 128,1 124,5 120,8

Πηγή: ΔΟΑ Alpha Bank.

πίς 6. ειμήις Δοα Alpha Bank ι άυξ

ι δμιμιό έλλιμμ ι χρές

Η σπουδαιότητα των μέτρων

δημοσιονομικής προσαρμογής

που προαναφέρθηκαν

αναμένεται να γίνει σταδιακά

κατανοητή και από τις αγορές,

ιδιαιτέρως όταν θα γίνει

περισσότερο εμφανής η

σημαντική μείωση του ΕτΓΚ το

2010 σε επίπεδα κάτω του

8,1% του ΑΕΠ, με την αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ να είναι

θετική αντί για -2,8% που

προβλέπει η ΣΔΠ&Μ.

Η δυνατότητα της Ελλάδος να

εξυπηρετήσει το πολύ υψηλό

δημόσιο χρέος της που θα

ανέλθει στα € 306 δισ.

(128,0% του ΑΕΠ) στο τέλος

του 2010

(συμπεριλαμβανομένου και

του χρέους του ΟΣΕ και

ορισμένων άλλων

καταπτώσεων εγγυήσεων του

Δημοσίου), θα επιβεβαιωθεί

εάν γίνει εμφανές στην πράξη

ότι το δημόσιο χρέος της

χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ

θα τεθεί σε πτωτική πορεία

από το 2012 και στα επόμενα

έτη και ότι δεν θα ξεπεράσει

το 133% του ΑΕΠ το 2011.




λαμβανομένης και της μεταρρυθμίσεως του ΕΣΚΑ και της αγοράς εργα-

σίας) θα έχουν επιπλέον σημαντικές ευνοϊκές επιπτώσεις στη διατήρη-

ση της μακροχρόνιας δημοσιονομικής σταθερότητας της χώρας, η

οποία, σύμφωνα με τις έως σήμερα εκτιμήσεις του ΔΝΤ, της Ευρωπαϊκής

Επιτροπής και του ΟΟΣΑ, ήταν ιδιαιτέρως επισφαλείς.

Οι αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη της χώρας από την αναπόφευκτη

μεγάλη μείωση της εγχώριας ζητήσεως στο πλαίσιο της δημοσιονομικής

προσαρμογής στην επόμενη τριετία, μπορεί να περιορισθούν σημαντικά

με την αναγκαία άμεση προώθηση επιπλέον ρηξικέλευθων αναπτυξια-

κών και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα αναδείξουν τις αναμφι-

σβήτητες αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας. Ειδικότερα, απαιτείται:

α) Η προώθηση της υλοποιήσεως ενός εκτεταμένου προγράμματος ιδι-

ωτικοποιήσεων και η αποτελεσματική διαχειρίσεως της δημόσιας ακί-

νητης περιουσίας, από τα οποία εκτιμάται ότι μπορεί να εισπραχθούν επι

-

πλέον έσοδα (μειωτικά του δημοσίου χρέους) ύψους άνω των€ 3,0 δισ.

ετησίως έως το 2014 αλλά και στα επόμενα έτη της δεκαετίας του 2010.

β) Η άμεση προώθηση των Συμπράξεων Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα

για την αναζωπύρωση των επενδύσεων σε κρίσιμους τομείς της ελληνι-

κής οικονομίας (λιμένες, τοπικά αεροδρόμια, νοσοκομεία, ενέργεια,

τουριστικά και περιβαλλοντικά έργα, διαχείριση απορριμμάτων, κ.ά.).

Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατόν έργα τεράστιας σημασίας για το περι-

βάλλον της πόλεως των Αθηνών όπως η εκμετάλλευση του χώρου στο

πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού, που ευρίσκεται σε μία από τις ακριβό-

τερες περιοχές της Αθήνας, ή η ανάπλαση του Βοτανικού, να παραμένουν

στάσιμα για δεκαετίας, εξαιτίας κυρίως της λογικής ότι τέτοια έργα μεγά-

λης σημασίας για την ανάπτυξη της χώρας και για την αναβάθμιση του

μπορεί κάποτε περιβάλλοντος να χρηματοδοτηθούν από τον κρατικό προ-

ϋπολογισμό.

γ) Η άμεση εφαρμογή των χωροταξικών σχεδίων και σχεδίων χρήσεων

γης σε κάθε περιοχή της χώρας για να διευκολυνθεί η εγκατάσταση των

αναγκαίων υποδομών και των επενδύσεων για την ανάπτυξη σε όλους

τους τομείς της ελληνικής οικονομίας. Δεν είναι δυνατόν να υπονομεύεται

το μέλλον των ιδιωτικών επενδύσεων ύψους άνω των€ 10 δισ. σε υπερά-

κτια αιολικά πάρκα ή μεγάλων επενδύσεων στον τουρισμό και σε άλλους

τομείς, ή η δυνατότητα της καθιερώσεως της Ελλάδος (μιας από τις πιο

όμορφες χώρες του κόσμου) ως τουριστικού προορισμού και ως περιοχής

οικιστικής αναπτύξεως υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών, λόγω της μεγά-

λης ασάφειας που επικρατεί στον χωροταξικό σχεδιασμό, άστοχων ενερ-

γειών για τη δημιουργία νέων γραφειοκρατικών διαδικασιών και μικροπολι-

τικών τοπικών διενέξεων.

δ) Η άμεση οριστικοποίηση του ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας για

τις επόμενες δεκαετίες με ελαχιστοποίηση στην πράξη των περιβαλλο-

ντικών του επιπτώσεων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και την ανάγκη εξασφα-

λίσεως της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας σε προσιτό κόστος. Δεν

είναι δυνατόν να υπονομεύεται το ενεργειακό μέλλον της χώρας με καθυ-

στέρηση των επενδύσεων σε νέους, λιγότερο ρυπογόνους, σταθμούς

Συμπεράσματα καιπροτάσεις πολιτικής

Οι αρνητικές επιπτώσεις στην

ανάπτυξη της χώρας από την

αναπόφευκτη μεγάλη μείωση

της εγχώριας ζητήσεως στο

πλαίσιο της δημοσιονομικής

προσαρμογής στην επόμενη

τριετία, μπορεί να

περιορισθούν σημαντικά με

την αναγκαία άμεση

προώθηση επιπλέον

ρηξικέλευθων αναπτυξιακών

και διαρθρωτικών

μεταρρυθμίσεων που θα

αναδείξουν τις

αναμφισβήτητες αναπτυξιακές

προοπτικές της χώρας.

Με την πρώτη ευκαιρία θα πρέπει να επιδιωχθεί η άρση

των ουσιαστικών

επιβαρυντικών για την

επιχειρηματικότητα μέτρων

που συμπεριλαμβάνει ο

φορολογικός νόμος και τα

οποία ήταν ενδεχομένως

αναγκαία στην περίοδο της

μεγάλης ανάγκης για

δραστική μείωση των

ελλειμμάτων το 2010 και το

2011.




παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, λόγω των παρεμβάσεων τοπικών ομά-

δων πιέσεως και συμφερόντων ανεξέλεγκτη επίκληση του κινδύνου των

αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον.

ε) Η αποτελεσματική αξιοποίηση της προαναφερθείσας δημόσιας ακί-

νητης περιουσίας που ανέρχεται σε άνω των € 350 δισ. Η αξιοποίηση

μπορεί να σημαίνει διαχείρισή της σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα ή

ιδιωτικοποίηση της περιουσίας αυτής.

στ) Η άσκηση μίας αποτελεσματικής κοινωνικής πολιτικής για την απο-

τροπή κατά το δυνατό των δυσμενών επιπτώσεων της μεγάλης δημοσι-

ονομικής προσαρμογής που έχει ανάγκη η χώρα και ήδη εφαρμόζεται.

Από την άλλη πλευρά, με την πρώτη ευκαιρία θα πρέπει να επιδιωχθεί η

άρση των ουσιαστικών επιβαρυντικών για την επιχειρηματικότητα

μέτρων που συμπεριλαμβάνει ο φορολογικός νόμος και τα οποία ήταν

ενδεχομένως αναγκαία στην περίοδο της μεγάλης ανάγκης για δραστική

μείωση των ελλειμμάτων το 2010 και το 2011. Γενικά, θα πρέπει να προσ-

διορισθούν με σαφήνεια τα δημοσιονομικά μέτρα που είναι προσωρινούχαρακτήρα, ιδιαίτερα εκείνα που επιβαρύνουν την επιχειρηματικότητα και

αποθαρρύνουν τις επενδύσεις, και να τονισθεί με συγκεκριμένα μέτρα η

έμφαση που η οικονομική πολιτική θα πρέπει να δίδει στην επιχειρηματικό-

τητα και στην προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων σε όλους τους

τομείς της ελληνικής οικονομίας.

Γενικά, θα πρέπει να

προσδιορισθούν με σαφήνεια

τα δημοσιονομικά μέτρα που

είναι προσωρινού χαρακτήρα,

ιδιαίτερα εκείνα που

επιβαρύνουν την επιχειρηματικότητα και

αποθαρρύνουν τις επενδύσεις,

και να τονισθεί με

συγκεκριμένα μέτρα η έμφαση

που η οικονομική πολιτική θα

πρέπει να δίδει στην

επιχειρηματικότητα και στην

προσέλκυση παραγωγικών

επενδύσεων σε όλους τους

τομείς της ελληνικής

οικονομίας.




ρει σημαντικές αλλαγές σε πολλούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής

πραγματικότητας. Ιδιαιτέρως σημαντικές δε θα είναι οι αλλαγές-

προκλήσεις που εγείρονται στον τομέα της οικονομικής αναπτύξεως των

χωρών. Μείζονες αλλαγές στο επίπεδο γονιμότητας και στο προσδόκιμο

όριο ζωής θα έχουν μεγάλο αντίκτυπο με την πάροδο των ετών στο μέγε-

θος του εργατικού δυναμικού και κατ’ επέκταση στις κύριες παραμέτρους του οικονομικού περιβάλλοντος. Οι αναλύσεις από διεθνείς Οργανισμούς

όπως ο ΟΗΕ και η ΕΕ προσδοκούν ότι το επίπεδο γονιμότητας (ο μέσος

αριθμός γεννήσεων που αναλογούν σε μία γυναίκα σε όλη τη διάρκεια της

ζωής της) θα επανακάμψει οριακά, από τα σημερινά ιδιαιτέρως χαμηλά

επίπεδα, στις προσεχείς δεκαετίες. Ωστόσο, στις αναπτυγμένες οικονομίες

το ποσοστό αυτό θα παραμείνει σημαντικά χαμηλότερο από το 2,1 στο

οποίο ο πληθυσμός μίας χώρας αναπαράγεται αυτόνομα (χωρίς καθαρή

εισροή μεταναστών). Ταυτοχρόνως οι αναλυτές εκτιμούν ότι το προσδόκι-

μο όριο ζωής θα επιμηκυνθεί με ρυθμό παρόμοιο με αυτόν που έχει κατα-

γραφεί κατά τον 20ο αιώνα. Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραγόντων

προμηνύει καταλυτικές μεταβολές που αναμένεται να αλλάξουν ριζικά τον

τρόπο λειτουργίας των σύγχρονων οικονομιών και κοινωνιών. Για παρά-

δειγμα, αναμένεται ότι η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας θα

αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη σημασία και η έξοδος των ηλικιωμένων ατό-

μων από την εργασία θα γίνεται όλο και περισσότερο μετά το 70ό έτος της

ηλικίας τους από το 65ο (ή χαμηλότερα) που ισχύει σήμερα. Επιπλέον, οι

νέες συνθήκες λειτουργίας των κοινωνιών στις αναπτυγμένες χώρες δεν

θα έχουν παροδικό χαρακτήρα αλλά εκτιμώνται ότι θα αποτελέσουν κύρια

χαρακτηριστικά του νέου κοινωνικό-οικονομικού περιβάλλοντος.

Η ισορροπία, σε χαμηλό επίπεδο, γονιμότητας και γεννήσεων και η επιμή-

κυνση του προσδόκιμου ορίου ζωής αυξάνουν τα οικονομικά βάρη που επι-

βάλλονται στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της κάθε χώρας από τα

άτομα που έχουν εξέλθει από τον εργαζόμενο βίο και έχουν συνταξιοδοτη-

θεί με συστήματα κοινωνικής ασφαλίσεως που στηρίζονται στην αλληλεγ-

γύη των γενεών (όπως το σύστημα πληρωμής των συντάξεων πρoς τους

συνταξιούχους της κάθε περιόδου από τους εργαζόμενους της ίδιας περι-

όδου ή pay as you go), εάν δεν σημειωθεί έγκαιρα η αναγκαία προσαρμο-

γή στις βασικές παραμέτρους αυτών των συστημάτων. Η ανάλυση των

παραγόντων που οδηγούν σε κατάσταση γηράνσεως του πληθυσμού είναι

ιδιαιτέρως δύσκολη. Από τη μία πλευρά σημειώνεται η ύπαρξη υποκειμενι-

κών και αντικειμενικών παραγόντων που οδηγούν στη μειωμένη γονιμότητα

των γυναικών, όπως, για παράδειγμα οι μεταβαλλόμενοι τρόποι και στόχοι

ζωής των νέων ανθρώπων που προσδιορίζουν είτε συνειδητά (το επιθυμη-

τό) είτε ασυνείδητα (το πραγματικό) μέγεθος της οικογένειας, η έλλειψη

πολλές φορές επαρκών εγκαταστάσεων και υπηρεσιών φροντίδας των παι-

διών, κ.ά. Από την άλλη υπάρχουν επίσης αλλαγές στην κοινωνική συνείδη-

ση και συμπεριφορά που αυξάνουν το προσδόκιμο όριο ζωής, όπως, για

παράδειγμα, η αποφυγή των παραγόντων που εμποδίζουν τη μακροβιωσι-

μότητα, όπως το κάπνισμα και η κακή διατροφή. Υπάρχει, επίσης, και η

μεγάλη πρόοδος της τεχνολογίας της ιατρικής επιστήμης που συμβάλλει

στη διαμόρφωση του προσδοκίμου ορίου ζωής σε υψηλότερο επίπεδο.

Οι εγγενείς δυσκολίες εφαρμογής μέτρων πολιτικής ενισχύσεως τηςγονιμότητας του εγχώριου πληθυσμού, μπορούν να αντισταθμισθούν με

Η ισορροπία, σε χαμηλό

επίπεδο, γονιμότητας καιγεννήσεων και η επιμήκυνση

του προσδόκιμου ορίου ζωής

αυξάνουν τα οικονομικά βάρη

που επιβάλλονται στον

οικονομικά ενεργό πληθυσμό

της κάθε χώρας από τα άτομα

που έχουν εξέλθει από τον

εργαζόμενο βίο και έχουν

συνταξιοδοτηθεί με

συστήματα κοινωνικής

ασφαλίσεως που στηρίζονται

στην αλληλεγγύη των γενεών

εάν δεν σημειωθεί έγκαιρα η

αναγκαία προσαρμογή στις

βασικές παραμέτρους αυτών

των συστημάτων.




πολιτικές διατηρήσεως μίας ικανοποιητικής δημογραφικής διαρθρώσε-

ως μέσω της δημιουργίας ευνοϊκού περιβάλλοντος για την προσέλκυση

συγκεκριμένων ομάδων μεταναστών. Πράγματι, η μετανάστευση έχει

αποτελέσει έως σήμερα σημαντικό παράγοντα που έχει συμβάλλει στη

διατήρηση ικανοποιητικών δημογραφικών ισορροπιών σε πολλές χώρες

όπως και στην Ελλάδα. Επίσης, η ΕΕ στην ανάλυσή της για τις επιπτώσεις γηράνσεως του πληθυσμού στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (ΕΕ-27)

προβλέπει συνέχιση της θετικής καθαρής εισροής μεταναστών σε μικρό-

τερους όμως αριθμούς από το 2030 και μετά.

Η μεγάλη οικονομική σημασία των βασικών δημογραφικών μεταβλητών

(γονιμότητα, προσδοκόμενο όριο ζωής και μετανάστευση) έγκειται

στην επίδρασή τους στο σχετικό μέγεθος του εργατικού δυναμικού

έναντι του πληθυσμού σε κάθε χώρα και ειδικότερα στο πραγματικό

ποσοστό εξαρτήσεως-γήρατος, που ορίζεται ως το ποσοστό του

μη-ενεργού πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω στον ενεργό πληθυσμό

ηλικίας 15 έως 64 ετών. Σύμφωνα με την ΕΕ, το ποσοστό εξάρτησης γήρατος στην Ελλάδα αναμένεται να διπλασιασθεί στα επόμενα 50 έτη και

να φθάσει στο 57,1% το 2060 (ΕΕ-25: 53,0%) από 27,8% το 2008 (ΕΕ-25:

25,6%). Βέβαια, το ποσοστό αυτό στην Ελλάδα δεν θα είναι το 2060 το

υψηλότερο στην ΕΕ-27. Σε ορισμένες χώρες θα είναι ακόμη πιο υψηλό,

όπως στη Γερμανία (59,1%), στην Ιταλία (59,3%) και στην Ισπανία (59,1%).

Στην ΕΕ-27 το ποσοστό γηράνσεως του πληθυσμού το 2060 εκτιμάται ότι

θα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στον κόσμο μετά την Ιαπωνία.

Εκτός της μεταναστευτικής πολιτικής, οι κυβερνήσεις μπορούν να επηρε-

άσουν τις εξελίξεις μέσα από ενίσχυση των κίνητρων παραμονής στο

εργατικό δυναμικό και των κινήτρων εισόδου στο εργατικό δυναμικόομάδων με σχετικά χαμηλό ποσοστό απασχολήσεως. Εντούτοις, πρέπει

να αναγνωρισθεί ότι οι δημογραφικές ανατροπές που λαμβάνουν χώρα

στην εποχή μας δεν μπορούν να αναχαιτισθούν, ούτε καν από την πιο διο-

ρατική και ευέλικτη πολιτική στάση. Συνεπώς η κυβερνητική πολιτική στο

νέο περιβάλλον πρέπει να επιδιώκει σε διαθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο

πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας και ιδιαιτέρως των δημόσιων οικονομι-

κών που επηρεάζονται περισσότερο από τις δημογραφικές εξελίξεις.

Το κύριο βάρος της επιπτώσεως από τις δημογραφικές μεταβολές και

τον συνεπόμενο διπλασιασμό του ποσοστού εξαρτήσεως-γήρατος (Ε-Γ)

αναμένεται στις δαπάνες για συντάξεις, καθώς επίσης και στις δαπάνες για υγεία, μακροχρόνια φροντίδα, ενώ ακόμη θα επηρεασθούν (πτωτικά)

οι δαπάνες για εκπαίδευση και επιδόματα ανεργίας. Η σημασία του θέμα-

τος της γηράνσεως του πληθυσμού έχει αναγνωρισθεί στο πλαίσιο της

ΕΕ-27 και για το λόγο αυτό η ΕΕ, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, διεξά-

γει τακτικές μελέτες για τις επιπτώσεις του στην οικονομική ανάπτυξη και

στα δημόσια οικονομικά των χωρών-μελών. Σε άλλο άρθρο του παρόντος

Δελτίου εξετάζονται οι δυνατότητες ασκήσεως ενεργού μεταναστευτικής

πολιτικής στην Ελλάδα με στόχο τον προσδιορισμό μίας επιθυμητής ροής

μεταναστών τόσο όσον αφορά τον αριθμό των εισερχομένων κατ’ έτος

όσο και τη διάρθρωσή τους ανά επάγγελμα, εξειδίκευση κ.ά. Στην παρού-

σα εργασία επιδιώκεται και η προβολή των βασικών συμπερασμάτωναυτών των μελετών, ιδιαίτερα σε σχέση με την Ελλάδα. Το ποσοστό Ε-Γ

Η μεγάλη οικονομική σημασία

των βασικών δημογραφικών

μεταβλητών (γονιμότητα,

προσδοκόμενο όριο ζωής και

μετανάστευση) έγκειται στην

επίδρασή τους στο σχετικό

μέγεθος του εργατικούδυναμικού έναντι του

πληθυσμού σε κάθε χώρα και

ειδικότερα στο πραγματικό

ποσοστό εξαρτήσεως-

γήρατος, που ορίζεται ως το

ποσοστό του μη-ενεργού

πληθυσμού ηλικίας 65 ετών

και άνω στον ενεργό

πληθυσμό ηλικίας 15 έως 64

ετών.




Από 2,45 το 1965 το ποσοστό

γονιμότητας μειώθηκε στο

1,24 το 1999. Έκτοτε

διαπιστώνεται ανάκαμψη στο

1,51 το 2008 η οποία

εκτιμάται ότι θα συνεχισθεί με

το ποσοστό γονιμότητας να

διαμορφώνεται στο 1,57 το

2060.

του πληθυσμού επηρεάζεται αποφασιστικά από το ύψος της καθαρής εισ-

ροής μεταναστών.

Στη σημερινή πραγματικότητα η Ελλάδα αντιμετωπίζει μία οξεία δημοσιο-

νομική κρίση και, υπό την εποπτεία της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, εφαρμό-

ζει εξαιρετικά επίπονα και φιλόδοξα προγράμματα μεταρρυθμίσεων για

την αντιμετώπισή της. Έτσι, στην παρούσα εργασία επιδιώκεται επίσης να

προσδιορισθεί η επίπτωση αυτών των προγραμμάτων, και ιδιαίτερα η επί -

πτωση της εκ βάθρων μεταρρυθμίσεως του Ελληνικού Συστήματος Κοινω-

νικών Ασφαλίσεων (ΕΣΚΑ) στις μακροχρόνιες δημοσιονομικές εξελίξεις

στη χώρα, όπως αυτές επηρεάζονται από την έντονη τάση γηράνσεως του

ελληνικού πληθυσμού.

Ποσοστό Γονιμότητας: Στην ΕΕ-27, το 2008, ο μέσος αριθμός γεννήσεων

που αναλογούσε σε μία γυναίκα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της ήταν

1,52. Το ποσοστό αυτό ήταν οριακά μικρότερο στην Ελλάδα (1,51). Στο

Διάγραμμα 1 απεικονίζεται η ιστορική εξέλιξη του ποσοστού γονιμότητας

για την Ελλάδα από το 1960, καθώς και η εκτιμώμενη μελλοντική εξέλιξη

αυτού του ποσοστού, έως το 2060 σύμφωνα με την ΕΕ. Από 2,45 το 1965

το ποσοστό γονιμότητας μειώθηκε στο 1,24 το 1999. Έκτοτε διαπιστώνε-

ται ανάκαμψη στο 1,51 το 2008 η οποία εκτιμάται ότι θα συνεχισθεί με το

ποσοστό γονιμότητας να διαμορφώνεται στο 1,57 το 2060. Ωστόσο, η ΕΕ

στις εκτιμήσεις της για το 2008 είχε υποεκτιμήσει το ποσοστό γονιμότητας

στο 1,41 ενώ αυτό στην πραγματικότητα διαμορφώθηκε στο 1,51. Συνε-

πώς η μελλοντική εξέλιξη του ποσοστού ενδέχεται να είναι πιο ευνοϊκή με

το ποσοστό αυτό να ανέρχεται στο 1,67 το 2060. Και πάλι όμως η ανάκαμ-

ψη αυτή δεν επαρκεί ενόσω το ποσοστό γονιμότητας παραμένει κάτω του2,1 που χρειάζεται για τη φυσική αναπαραγωγή του πληθυσμού, υπογραμ-

μίζοντας τη συνεχή ανάγκη προσελκύσεως μεταναστών στις επόμενες

δεκαετίες. Η εικόνα είναι παρόμοια και στις άλλες χώρες μέλη της ΕΕ-27.

Το 2060 το ποσοστό γονιμότητας στη ΕΕ-27 εκτιμάται στο 1,64, έναντι

1,57 στην Ελλάδα. Η συγκριτική εξέλιξη της Ελλάδος σε σχέση με άλλα

κράτη-μέλη της ΕΕ-27 προκύπτει επίσης στο Διάγραμμα 1, όπου γίνεται

εμφανής η σημαντική μείωση του ποσοστού γονιμότητας σε όλες τις

χώρες. Επισημαίνεται ότι το φαινόμενο αυτό δεν αφορά αποκλειστικά τις

περισσότερο αναπτυγμένες οικονομίες. Μείωση του ποσοστού γονιμότη-

τας παρατηρείται στις τελευταίες δεκαετίες και στις λιγότερο αναπτυγμέ-

νες χώρες, όπου όμως το ποσοστό αυτό παραμένει πάνω από το επίπεδο

φυσικής ανανεώσεως του πληθυσμού (Πίνακας 1). Η εκτίμηση των Ηνωμέ-

νων Εθνών είναι ότι από το 2020 μέχρι το 2050 θα ανακάμψει οριακά το

ποσοστό γονιμότητας στις περισσότερο αναπτυγμένες χώρες και ότι θα

σταθεροποιηθεί σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο στον κόσμο συνολικά.

Οι αιτίες για τη σημαντική επιβράδυνση του ποσοστού γονιμότητας σε

σχέση με παλαιότερες δεκαετίες δεν μπορούν να προσδιορισθούν με

ακρίβεια. Εξετάζονται πολλοί παράγοντες όπως οι αλλαγές νοοτροπίας

που επηρεάζουν: α) τον χρόνο γεννήσεως του πρώτου παιδιού, β) το

εκλαμβανόμενο ως ιδανικό μέγεθος της οικογένειας, γ) την ίδια την επιθυ-

μία «αποκτήσεως» παιδιών που συγκρίνεται/συμβιβάζεται με άλλους στό-

χους ζωής. Τάσεις στην εκπαίδευση και στην εργασία (όπως η αυξημένη

Οι ισχύουσεςδημογραφικές

εξελίξεις

Με την πρώτη ευκαιρία θα πρέπει να επιδιωχθεί η άρση

των ουσιαστικών

επιβαρυντικών για την

επιχειρηματικότητα μέτρων

που συμπεριλαμβάνει ο

φορολογικός νόμος και τα

οποία ήταν ενδεχομένως

αναγκαία στην περίοδο της

μεγάλης ανάγκης για

δραστική μείωση των

ελλειμμάτων το 2010 και το

2011.




συμμετοχή των γυναικών στην εργασία στις αναπτυγμένες οικονομίες),

μεταβολές στην κυβερνητική πολιτική (όπως η παροχή εγκαταστάσεων και

υπηρεσιών φροντίδας παιδιών, πολιτική παροχής στεγάσεως κ.ά.), δομι-

κές μεταβολές στη φύση και τη σταθερότητα των σχέσεων μεταξύ ζευγα-

ριών και μεταβολές στις επικρατούσες βίο-ιατρικές συνθήκες επηρεάζουν

στην εξέλιξη του ποσοστού γονιμότητας.

Προσδόκιμο Όριο Ζωής: Στην ΕΕ-27 το προσδόκιμο όριο ζωής διαμορ-

φώνονταν το 2008 για τους άνδρες στα 76 έτη και για τις γυναίκες στα

82,1 έτη. Στην Ελλάδα διαμορφώνονταν το 2008 στα 77,4 έτη για τους

άνδρες και στα 82,6 έτη για τις γυναίκες. Το υψηλότερο προσδόκιμο όριο

ζωής για τις γυναίκες έναντι των ανδρών αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό

των κρατών μελών στην ΕΕ-27 και θα εξακολουθήσει να ισχύει τουλάχι-στον έως το 2060. Εντούτοις, η διαφορά το 2060 θα διαμορφωθεί στα

4,52 έτη από 6,05 το 2008 (Ελλάδα: 2060: 3,88 έτη, 2008: 5,13 έτη). Στα

40-έτη από το 1928 έως 1968 το προσδόκιμο όριο ζωής στο σύνολο του

πληθυσμού στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 25 ολόκληρα έτη (6,25 έτη ανά

δεκαετία). Στα 40 έτη από το 1968 έως 2008 η αύξηση ήταν κατά πολύ

μικρότερη, 7,5 έτη (1,89 έτη ανά δεκαετία). Σύμφωνα με εκτιμήσεις της

ΕΕ, έως το 2060 θα έχουν προστεθεί ακόμη επτά περίπου έτη στο προσ-

δόκιμο όριο ζωής του συνόλου του πληθυσμού στην Ελλάδα (1,2 έτη ανά

δεκαετία). Η συγκριτική εξέλιξη της Ελλάδος σε σχέση με άλλα κράτη-

μέλη της ΕΕ-27 στα έτη 1961 και 2008 φαίνεται στο Διάγραμμα 2. Όπως

και με την επιβράδυνση του ποσοστού γονιμότητας, η επιμήκυνση τουπροσδόκιμου ορίου ζωής δεν αφορά αποκλειστικά τις περισσότερο ανα-

Ελλάδα ΚόσμοςΠερισσότερο

αναπτ. χώρες

Λιγότερο


Ελάχιστα


1950-1955 2,29 4,9 2,8 5,9 6,6

1970-1975 2,32 4,3 2,2 5,0 6,7

2000-2005 1,28 2,7 1,6 2,6 4,8

2020-2025 1,51 2,3 1,7 2,1 3,5

2045-2050 1,76 2,0 1,8 1,9 2,4

Πηγή: Ηνωμένα Έθνη, «World population prospects: The 2008 revision population database».

πίνς 1. ποσοστό γονιμότητς

Πηγή: Eurostat και European Commission,

"The 2009 Ageing Report", European Economy 2/2009.

Διάγρμμ 1. ποσοστό γονιμότητς

Οι αιτίες για τη σημαντική

επιβράδυνση του ποσοστού

γονιμότητας σε σχέση με

παλαιότερες δεκαετίες δεν

μπορούν να προσδιορισθούν

με ακρίβεια. Εξετάζονται πολλοί παράγοντες όπως οι

αλλαγές νοοτροπίας που

επηρεάζουν: α) τον χρόνο

γεννήσεως του πρώτου

παιδιού, β) το εκλαμβανόμενο

ως ιδανικό μέγεθος της

οικογένειας, γ) την ίδια την

επιθυμία «αποκτήσεως»

παιδιών

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της

ΕΕ, έως το 2060 θα έχουν

προστεθεί ακόμη επτά

περίπου έτη στο προσδόκιμο

όριο ζωής του συνόλου του

πληθυσμού στην Ελλάδα (1,2

έτη ανά δεκαετία).




πτυγμένες οικονομίες. Ειδικότερα, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής στις

τελευταίες δεκαετίες ήταν πολύ μεγαλύτερη στις ελάχιστα αναπτυγμένες

χώρες και ακόμη πιο μεγάλη στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (Πίνακας

2). Βάσει των εκτιμήσεων των Ηνωμένων Εθνών, το προσδόκιμο όριο ζωής

στην Ελλάδα ξεπερνά το μέσο όριο στις περισσότερες αναπτυγμένες

χώρες από το 1970 και εκτιμάται συνέχιση της τάσεως αυτής έως το 2050.

Η ανάλυση των αιτιών που έχουν οδηγήσει σε αυτή την εντυπωσιακή

αύξηση του προσδόκιμου όριου ζωής έχει δείξει ότι οι βασικοί παράγο-

ντες που συνέβαλαν στην αύξηση αυτή είναι πολυδιάστατοι. Αναφέρονται

τόσο η βελτίωση των τεχνολογιών και η πρόοδος στην ιατρική επιστήμη,

όσο και η βελτίωση της υποκειμενικής αποτιμήσεως των παραγόντων που

συμβάλλουν στη μακροζωία, όπως η μείωση του καπνίσματος, η φυσική

εξάσκηση και η καλή διατροφή.

Μετανάστευση: Το 2008 η συντριπτική πλειονότητα των χωρών της ΕΕ-27

είχαν θετική καθαρή εισροή μετανάστών. Μόνο η Πολωνία, Ρουμανία,

Λετονία, Βουλγαρία, Λιθουανία και η Εσθονία είχαν αρνητική καθαρή μετα-

νάστευση. Η Ισπανία είχε μακράν τη μεγαλύτερη καθαρή εισροή μετανα-

στών ύψους 632 χιλ. ατόμων το 2008 (1,38% του συνολικού πληθυσμού),

ακολουθεί η Ιταλία με 259 χιλ. (0,43%), το Ην. Βασίλειο με 188 χιλ. (0,31%)

και η Γερμανία με 160 χιλ. (0,19%). Στην Ελλάδα η καθαρή εισροή μετανα-

στών ήταν το 2008 σχεδόν 40 χιλ. άτομα ή 0,36% του συνολικού πληθυ-

σμού (βλέπε επίσης σχετικό άρθρο για τη μετανάστευση στο παρόν Δελ -

τίο). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 η Ελλάδα έχει μετατραπεί από

χώρα με σχετικά υψηλή καθαρή εκροή μεταναστών σε χώρα με σημαντικήκαθαρή εισροή μεταναστών, η οποία κορυφώθηκε περί τους 94 χιλ. μετα-

Ελλάδα Κόσμος Περισσότεροαναπτ. χώρες Λιγότεροαναπτ. χώρες Ελάχιστααναπτ. χώρες

1950-1955 65,9 46,6 66,0 41,7 36,4

1970-1975 72,3 58,2 71,3 56,6 44,4

2000-2005 78,1 66,4 75,8 66,6 55,9

2020-2025 81,4 71,1 79,7 71,5 61,2

2045-2050 84,2 75,5 82,8 75,9 68,5

πίνς 2. προσδόιμο όριο ζωής


Πηγή: Eurostat

Διάγρμμ 2. προσδόιμο όριο ζωής

Η αύξηση του προσδόκιμου

ζωής στις τελευταίες

δεκαετίες ήταν πολύ

μεγαλύτερη στις ελάχιστα

αναπτυγμένες χώρες και

ακόμη πιο μεγάλη στις λιγότερο αναπτυγμένες

χώρες. Βάσει των εκτιμήσεων

των Ηνωμένων Εθνών, το

προσδόκιμο όριο ζωής στην

Ελλάδα ξεπερνά το μέσο όριο

στις περισσότερες

αναπτυγμένες χώρες από το

1970 και εκτιμάται συνέχιση

της τάσεως αυτής έως το

2050.




νάστες ανά έτος την πενταετία 1990 – 1995 (Διάγραμμα 3). Η μεταβολή

αυτή αντικατοπτρίζει κυρίως τη σημαντική άνθηση της ελληνικής οικονομί -

ας, ιδιαιτέρως στην περίοδο 1994-2008, που έχει δημιουργήσει ουσιαστι-

κές δυνατότητες και ευκαιρίες για μία καλή ζωή στους ίδιους τους Έλλη-

νες καθώς και σε άνω του 1 εκατ. μεταναστών. Στις τελευταίες δεκαετίες

η Ελλάδα έχει αποτελέσει, τουλάχιστον για τις Βαλκανικές χώρες, φυσικήεπιλογή χώρας προορισμού για πολλούς μετανάστες.

Προσδοκώντας το μέλλον, η ΕΕ εκτιμά ότι θα υπάρξει σύγκλιση ανάμεσα

στα κράτη-μέλη της ΕΕ-27 αναφορικά με το μέγεθος της καθαρής μετα-

ναστεύσεως, αναμένοντας μεγάλη μείωση των εισερχόμενων μεταναστών

στην Ισπανία, την Ιταλία, το Ην. Βασίλειο και άλλου (Διάγραμμα 3), ενώ

για την Πολωνία και Ρουμανία, εκτιμά ότι από το 2035 θα χαρακτηρίζονται

από θετική καθαρή εισροή μεταναστών. Στην Ελλάδα, η καθαρή εισροή

μεταναστών θα παραμείνει θετική, ωστόσο θα περιορισθεί η ανά έτος

καθαρή προσέλευση μεταναστών κατά 13 χιλ. στην περίοδο έως το 2060,

δηλαδή στις 27 χιλ. Συνολικά στην Ευρώπη, καθώς και στις πιο αναπτυγ-

μένες χώρες, σημειώνεται αύξηση στα τελευταία 50 έτη του καθαρού

αριθμού μεταναστών που υποδέχονται ενώ, αντίθετη τάση παρατηρείται

στις λιγότερο και ελάχιστα αναπτυγμένες οικονομίες που γενικά αποτε-

λούν χώρες προελεύσεως μεταναστών (Πίνακας 3).

Η πολυδιάστατη σημασία της μεταναστεύσεως έχει αναλυθεί εκτενώς σε

άλλο άρθρο το παρόντος Δελτίου. Όσον αφορά τη σημασία της μετανα-

στεύσεως στη δημογραφία σημειώνεται ότι, ανάλογα με το πρόσημο τηςκαθαρής μεταναστευτικής κινήσεως, ο πληθυσμός μίας χώρας αυξάνεται

Ελλάδα ΚόσμοςΠερισσότερο


Λιγότερο


Ελάχιστα


1950-1955 -15 -396 56 43 -99

1970-1975 -14 306 1.083 -691 -393

2000-2005 31 1.669 3.186 -2.712 -475

2020-2025 30 932 2.356 -1.867 -489

2045-2050 30 944 2.378 -1.890 -489

πίνς 3. κθρή μετνάστευση (χιλ. άτομ)


Πηγή: Ηνωμένα Έθνη, "World population prospects: The 2008 revision population database"

Eurostat και European Commission, "The 2009 Ageing Report", European Economy 2/2009.

Διάγρμμ 3. κθρή μετνάστευση (χιλ. άτομ)

Από τα μέσα της δεκαετίας

του 1970 η Ελλάδα έχει

μετατραπεί από χώρα με

σχετικά υψηλή καθαρή εκροή

μεταναστών. Η μεταβολή αυτή

αντικατοπτρίζει κυρίως τησημαντική άνθηση της

ελληνικής οικονομίας,

ιδιαιτέρως στην περίοδο 1994-

2008, που έχει δημιουργήσει

ουσιαστικές δυνατότητες και

ευκαιρίες για μία καλή ζωή

στους ίδιους τους Έλληνες

καθώς και σε άνω του 1 εκατ.

μεταναστών.




ή μειώνεται. Η ιδιαίτερη σημασία για την οικονομία έγκειται στο γεγονός

ότι οι μετανάστες στην πλειοψηφία τους ευρίσκονται σε παραγωγική ηλι-

κία και συνεπώς αυξάνουν το εργατικό δυναμικό στη χώρα προορισμού

(ενώ το μειώνουν στη χώρα προελεύσεως). Η ιδιαίτερη σημασία για το

εργατικό δυναμικό, και επομένως για το σύνολο της οικονομίας, φαίνεται

από το ακόλουθο βασικό ακόλουθο σενάριο που αναλύει η ΕΕ σε πρό-

σφατη Έκθεσή της για τη γήρανση του πληθυσμού (2009).

Η ΕΕ χρησιμοποιεί διάφορες προβλέψεις και υποθέσεις για την πορεία

βασικών δημογραφικών και οικονομικών μεταβλητών και εξάγει συμπερά-

σματα για την επίδραση αυτών των εξελίξεων στην αναπτυξη και δημόσια

οικονομία των κρατών-μελών της ΕΕ-27. Επιπλέον εξετάζει το σενάριο με

την εναλλακτική υπόθεση για μηδενική καθαρή εισροή μεταναστών (αντί

της βασικής υποθέσεως για συνέχιση της θετικής καθαρής εισροής με

επιβραδυνόμενο όμως ρυθμό στα περισσότερα κράτη-μέλη). Το διαζευτι-

κό αυτό σενάριο αποκαλύπτει ότι με την υπόθεση της μηδενικής καθαρής

εισροής μεταναστών το εργατικό δυναμικό στην Ευρωπαϊκή Ένωση θαείναι κατά 20% μειωμένο το 2060. Για την εξαγωγή αυτού του συμπερά-

σματος γίνεται η υπόθεση ότι το 71,2% της καθαρής εισροής μεταναστών

ευρίσκεται σε ηλικία 15-64 ετών και άρα συμπεριλαμβάνεται στη διαμόρ-

φωση του εργατικού δυναμικού. Διατηρώντας την ίδια υπόθεση η αντί -

στοιχη μείωση του εργατικού δυναμικού το 2060 θα είναι 23,6% στην

Ζώνη του Ευρώ και 31% στην Ελλάδα.

Πέρα από την καθαρή εισροή μεταναστών, άλλος σημαντικός παράγο-

ντας που συνδέεται με την επίδραση του μεταναστευτικού ρεύματος στην

οικονομία είναι το ποσοστό απασχολήσεως και η παραγωγικότητα της

εργασίας των μεταναστών. Βεβαίως ο ίδιος ο πληθυσμός μεταναστών

δημιουργεί μεταγενέστερες ανάγκες για συντάξεις και λοιπές δαπάνες

που συνδέονται με το φαινόμενο της γηράνσεως.

Πληθυσμός και Ποσοστό Εξαρτήσεως-Γήρατος (Ε-Γ): Οι τάσεις που ήδη

διαγράφονται όσον αφορά το ποσοστό γονιμότητας, το προσδόκιμο όριο

ζωής και τις μεταναστευτικές ροές οδηγούν στο φαινόμενο της γηράνσεως

του πληθυσμού. Οι εκτιμήσεις του ΟΗΕ και της ΕΕ συγκλίνουν στα ακόλου-

θα: α) Η μεταβολή του πληθυσμού σε όλες τις περιοχές του κόσμου θα

επιβραδυνθεί στις επόμενες δεκαετίες, ενώ στις οικονομικά αναπτυγμένες

περιοχές του κόσμου ο πληθυσμός θα αρχίσει να συρρικνώνεται από τη

δεκαετία του 2030. Ειδικότερα, στη Βόρεια Ευρώπη η μετάβαση σε φάση

συρρικνώσεως του πληθυσμού αναμένεται ήδη από τη δεκαετία του 2020

(παρά την εκτίμηση για συνεχή θετική καθαρή εισροή μεταναστών) ενώ η

Ανατολική Ευρώπη ευρίσκεται ήδη στη φάση αυτή από τη δεκαετία του

1990, καθώς πέρα από την επιβράδυνση του ποσοστού γονιμότητας πολ -

λές χώρες της περιοχής αποτελούν χώρες εκροής μεταναστών.

Η πρόβλεψη των Ηνωμένων εθνών για την εξέλιξη του πληθυσμού στην

Ελλάδα είναι ότι αυτός θα αυξηθεί κατά 500 χιλ. από το 2007 έως το 2025

οπότε θα διαμορφωθεί στα 11,7 εκατ. Στη συνέχεια θα μειωθεί κατά 200 χιλ.

έως το 2050 και θα διαμορφωθεί στα 11,5 εκατ. το 2050. Η ΕΕ, από την

πλευρά της, εκτιμά ότι ο πληθυσμός της Ελλάδος θα αυξηθεί κατά 400 χιλ.

έως το 2020 στα 11,6 εκατ. Στη συνέχεια θα παραμείνει στάσιμος στο επίπε-

δο αυτό έως το 2040, θα μειωθεί κατά 200 χιλ. έως το 2050 στα 11,4 εκατ.

Οι εκτιμήσεις του ΟΗΕ και της

ΕΕ συγκλίνουν στα ακόλουθα:

α) Η μεταβολή του πληθυσμούσε όλες τις περιοχές του

κόσμου θα επιβραδυνθεί στις

επόμενες δεκαετίες, ενώ στις

οικονομικά αναπτυγμένες

περιοχές του κόσμου ο

πληθυσμός θα αρχίσει να

συρρικνώνεται από τη

δεκαετία του 2030. Ειδικότερα,

στη Βόρεια Ευρώπη η

μετάβαση σε φάση

συρρικνώσεως του πληθυσμούαναμένεται ήδη από τη

δεκαετία του 2020 (παρά την

εκτίμηση για συνεχή θετική

καθαρή εισροή μεταναστών)

ενώ η Ανατολική Ευρώπη

ευρίσκεται ήδη στη φάση αυτή

από τη δεκαετία του 1990,

καθώς πέρα από την

επιβράδυνση του ποσοστού

γονιμότητας πολλές χώρες της

περιοχής αποτελούν χώρες

εκροής μεταναστών.




και θα μειωθεί κατά επιπλέον 300 χιλ. έως το 2060 στα 11,1 εκατ. άτομα.

Ιδιαίτερη σημασία έχει η εξέλιξη της ηλικιακής δομής του πληθυσμού. Ειδι-

κότερα η αναμενόμενη συστολή του πληθυσμού αφορά τον νεανικό πληθυ-

σμό και τον πληθυσμό που ευρίσκεται σε παραγωγική ηλικιακή ομάδα

μεταξύ 15 και 64. Αντιθέτως η αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής συνε -

πάγεται αύξηση του πιο ηλικιωμένου πληθυσμού, άνω των 65 ετών. Οι

τάσεις αυτές συνεπάγονται εκτίναξη του ποσοστού εξαρτήσεως-γήρατος.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΕ, το ποσοστό Ε-Γ θα υπερδιπλασιασθεί στην

Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2060 (από 25,4% το 2008 σε 53,5% το 2060).

Στη Ελλάδα, η ΕΕ εκτιμά ότι το ποσοστό Ε-Γ θα διαμορφωθεί στο 57% το

2060 από 28% το 2008 ενώ σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη θα διαμορφωθεί

στο 57% ήδη από το 2050. Η διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού Ε-Γ παρου -

σιάζεται στο Διάγραμμα 4 όπως και οι προβλέψεις για την μελλοντική εξέ-

λιξη του δείκτη σύμφωνα με την ΕΕ, στην Ελλάδα και σε επιλεγμένες

χώρες (Πίνακας 4). Η μεγαλύτερη αύξηση στο ποσοστό Ε-Γ θα λάβει χώρα

στην περίοδο 2015-35 για τις περισσότερες χώρες, ενώ στην περίπτωση της Ελλάδος εκτιμά ότι αυτό θα γίνει στην περίοδο 2030-50.

Εργατικό Δυναμικό: Η διαμόρφωση του ποσοστού γονιμότητας σε επίπε-

δο σημαντικά πιο κάτω του 2,1, η επιμήκυνση του προσδόκιμου ορίου

ζωής και η τάση επιβραδύνσεως της εισροής μεταναστών τείνουν να μειώ-

νουν το εργατικό δυναμικό των χωρών, δηλαδή την προσφορά εργασίας.Η ΕΕ εκτιμά ότι το εργατικό δυναμικό θα συνεχίσει να αυξάνεται με σχετι-

Ιδιαίτερη σημασία έχει η

εξέλιξη της ηλικιακής δομής

του πληθυσμού. Ειδικότερα η

αναμενόμενη συστολή του

πληθυσμού αφορά τον νεανικό

πληθυσμό και τον πληθυσμό

που ευρίσκεται σε παραγωγική

ηλικιακή ομάδα μεταξύ 15 και

64. Αντιθέτως η αύξηση του

προσδόκιμου ορίου ζωής

συνεπάγεται αύξηση του πιο

ηλικιωμένου πληθυσμού, άνω

των 65 ετών. Οι τάσεις αυτές

συνεπάγονται εκτίναξη του

ποσοστού εξαρτήσεως-γήρατος. Σύμφωνα με

εκτιμήσεις της ΕΕ, το ποσοστό

Ε-Γ θα υπερδιπλασιασθεί στην

Ευρωπαϊκή Ένωση έως το

2060 (από 25,4% το 2008 σε

53,5% το 2060). Στη Ελλάδα, η

ΕΕ εκτιμά ότι το ποσοστό Ε-Γ

θα διαμορφωθεί στο 57% το

2060 από 28% το 2008 ενώ

σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη

θα διαμορφωθεί στο 57% ήδη

από το 2050.

Πηγή: Eurostat και Ηνωμένα Έθνη, "World population prospects: The 2008 revision population database".

Διάγρμμ 4. ποσοστό εξρτήσεως γήρτος(διχρονιή εξλιξη ι ροβλψεις έέ)

2008 2010 2020 2030 2040 2050 2060 2008-2060

Ελλάδα 27,8 28,2 32,8 38,5 48,2 57,0 57,1 29,3

ΕΕ-25 25,6 26,1 31,3 38,4 45,6 50,2 53,0 27,4

Ισπανία 24,1 24,4 27,4 34,3 46,4 58,7 59,1 34,9

Ιταλία 30,5 31,0 35,5 42,4 54,1 59,2 59,3 28,9

Πορτογαλία 25,9 26,6 30,7 36,6 44,6 53,0 54,8 28,8

Γερμανία 30,3 31,2 35,3 46,0 54,7 56,4 59,1 28,8Γαλλία 25,3 25,8 32,8 39,0 44,0 44,7 45,2 19,9

Πηγή: European Commission, «The 2009 Ageing Report», European Economy 2/2009.

πίνς 4. ποσοστό εξρτήσεως-γήρτος (65+/15-64)




κά μικρή μέση ετήσια αύξηση, της τάξεως του 0,28% στην ΕΕ-27 και του

0,21% στην Ελλάδα, έως το 2020. Στη συνέχεια, στην περίοδο 2020-2060,

το εργατικό δυναμικό θα αρχίσει να μειώνεται κατά μέσο ετήσιο ρυθμό

0,36% στην ΕΕ-27 και 0,50% στην Ελλάδα.

Πρόκειται για μία εντυπωσιακή εξέλιξη που αποκαλύπτει την εξαιρετικά

σημαντική επίπτωση του φαινομένου της γηράνσεως του πληθυσμού στην

προσφορά εργασίας τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ-27 ως σύνολο.

Έτσι, ενώ το 2007 στην ΕΕ-27 η προσφορά εργασίας ανερχόταν στα 234

εκατ. άτομα, το 2020 αυξάνει στα 243 εκατ. και το 2060 μειώνεται κατά 33

εκατ. στα 210 εκατ. άτομα. Στην Ελλάδα από 5 εκατ. άτομα το 2007, η

προσφορά εργασίας αυξάνεται στα 5,2 εκατ. το 2020 και μειώνεται κατά

935 χιλ. στην περίοδο 2020–2060, στα 4,2 εκατ. περίπου το 2060. Είναι δε

αξιοσημείωτο ότι η αύξηση της προσφοράς εργασίας στην περίοδο έως

το 2020 αποδίδεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην αύξηση της συμμετοχής

στην προσφορά εργασίας του γυναικείου πληθυσμού. Ειδικότερα, η αύξη-

ση της συμμετοχής των γυναικών και των πιο ηλικιωμένων εργαζομένων(55-64 ετών) στην προσφορά εργασίας μπορεί παροδικά (έως το 2020) να

αντισταθμίσει πλήρως την επίπτωση από την γήρανση του πληθυσμού.

Ωστόσο, μετά το 2020 η προσφορά εργασίας και ο αριθμός των απασχο-

λουμένων μειώνονται συστηματικά τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ-27.

Όσον αφορά στην επίπτωση από την ενίσχυση του ποσοστού απασχολή-

σεως των εργαζόμενων ηλικίας 55 έως 64 ετών, καθώς και του ποσοστού

απασχολήσεως των γυναικών, σε αυτές τις ομάδες εργαζομένων παρατη-

ρείται το μεγαλύτερο περιθώριο για αύξηση του ποσοστού απασχολήσε-

ώς τους. Στις δύο τελευταίες δεκαετίες καταγράφεται πράγματι αύξηση

του ποσοστού απασχολήσεως του πληθυσμού ηλικίας 55 έως 64 ετών και των γυναικών στα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ-27 (Πίνακας 5).

Σε αυτήν την τάση έχει συμμετάσχει και η Ελλάδα, αφού το ποσοστό απα-

σχολήσεως στον πληθυσμό 55-64 ετών ανερχόταν στο 42,2% το 2009, από

40,8% το 1990, σημειώνοντας αύξηση κατά 1,4 π.μ. Ωστόσο, το ποσοστό

της Ελλάδος το 2009 ήταν ακόμη πολύ χαμηλότερο από αυτό της Γερμα-

νίας (2009: 56,2%, 1990: 37,8%), του Ην. Βασιλείου (2009: 57,5%, 1990:

49,2%), της Ισπανίας (2009: 44,1%, 1990: 36,8%) και της ΕΕ-27 (2009:

46%). Επίσης έχει καταγραφεί αύξηση του ποσοστού απασχολήσεως των

γυναικών στην Ελλάδα στο 48,9% το 2009, από 37,5% το 1990. Εντούτοις,

η Ελλάδα συνεχίζει να έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά απασχολή-

σεως των γυναικών, αφού σε πολλές χώρες της ΕΕ-27 το ποσοστό αυτό

υπερβαίνει το 65%, ενώ στην ΕΕ-27 το ποσοστό ανέρχεται στο 58,6%.

Από τα στοιχεία αυτά συνεπάγεται ότι το περιθώριο που έχει η Ελλάδα για

αύξηση της προσφοράς εργασίας της με αύξηση του ποσοστού απασχο-

λήσεως των δύο αυτών σημαντικών κατηγοριών του πληθυσμού είναι πολύ

σημαντικό και σε κάθε περίπτωση μεγαλύτερο από πολλές άλλες ανα-

πτυγμένες χώρες της ΕΕ-27.

Σύμφωνα με την ΕΕ, το ποσοστό απασχολήσεως των εργαζομένων ηλικί -

ας 55 έως 64 ετών και των γυναικών στην ΕΕ-27 θα ενισχυθεί περαιτέρω

στο 51,3% και στο 62,2% το 2015 (από 44,9% και 58,4% το 2007) και στο

60% και 65,1% αντίστοιχα το 2060. Ειδικότερα, εκτιμάται ότι το ποσοστόαπασχολήσεως στην ΕΕ-27 στην ηλικιακή ομάδα 55 έως 64 θα αυξηθεί

Η αύξηση της προσφοράς

εργασίας στην περίοδο έως

το 2020 αποδίδεται σχεδόν

εξολοκλήρου στην αύξηση της

συμμετοχής στην προσφορά

εργασίας του γυναικείου

πληθυσμού. Η αύξηση της

συμμετοχής των γυναικών και των πιο ηλικιωμένων

εργαζομένων (55-64 ετών)

στην προσφορά εργασίας

μπορεί παροδικά (έως το

2020) να αντισταθμίσει

πλήρως την επίπτωση από την

γήρανση του πληθυσμού.

Στις δύο τελευταίες δεκαετίες

καταγράφεται πράγματι

αύξηση του ποσοστού

απασχολήσεως του

πληθυσμού ηλικίας 55 έως 64

ετών και των γυναικών στα

περισσότερα κράτη-μέλη της

ΕΕ-27.




εκείνα που έχουν ήδη θεσπισθεί στην Ιταλία, την Ισπανία και σε άλλες

χώρες. Τέτοια μέτρα θεσπίζονται με την μεταρρύθμιση του ΕΣΚΑ που έχει

ήδη ανακοινωθεί και αναμένεται να ψηφισθεί από την Βουλή έως το τέλος

Ιουνίου του 2010. Σύμφωνα με τα νέα μέτρα, κανείς δεν θα συνταξιοδοτεί -

ται σε ηλικία μικρότερη των 60 ετών και με λιγότερα των 40 ετών πραγμα-

τικής ασφαλίσεως, ενώ για συνταξιοδότηση στο 65ο έτος της ηλικίας ενός

ασφαλισμένου θα πρέπει αυτός να συγκεντρώνει τουλάχιστον 15-έτη

πραγματικής ασφαλίσεως. Επομένως, με τα νέα μέτρα, αυξάνεται σημα-

ντικά το πραγματικό έτος ηλικίας εξόδου από την εργασία και, κατά συνέ-

πεια, το ποσοστό απασχολήσεως των ατόμων ηλικίας από 55-64 ετών στην

Ελλάδα το 2060 δεν θα είναι 50,4% αλλά πλησιέστερα στο 65%, όπως στις

περισσότερες άλλες χώρες της ΕΕ-27. Η εξέλιξη αυτή θα συμβάλει τόσο

στη σημαντική μείωση της δημοσιονομικής επιβαρύνσεως από την γήραν-

ση του πληθυσμού, όσο και στη μικρότερη μείωση της προσφοράς εργα-

σίας στην Ελλάδα στις επόμενες δεκαετίες.

Επίσης, το ποσοστό απασχολήσεως των γυναικών (15-64 ετών) στην Ελλά-

δα διαμορφωνόταν σε ιδιαιτέρως χαμηλό επίπεδο του 49% το 2009, ποσο-

στό που ήταν μεγαλύτερο μόνο από εκείνο της Ιταλίας. Η ΕΕ δεν αναμένει

ότι θα βελτιωθεί σημαντικά η σχετική θέση της Ελλάδος έως το 2060, έτος

κατά το οποίο εκτιμά το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών αυξημένο

κατά 5,5 π.μ. στο 55,4%, έναντι 52,8% στην Ιταλία. Ωστόσο, και στην περί -

πτωση αυτή, τα νέα μέτρα για τη μεταρρύθμιση του ΕΣΚΑ, στα οποία προ-

βλέπεται και η εξίσωση του ορίου ηλικίας συνταξιοδοτήσεως των γυναι-

κών με εκείνο των ανδρών, αναμένεται να οδηγήσουν σε αύξηση του

ποσοστού απασχολήσεως των γυναικών μετά το 2020 σε πολύ υψηλότερα

από τα σημερινά επίπεδα και σε επίπεδο αρκετά υψηλότερο από το 55,4%που προβλέπει η ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση η ΕΕ προβλέπει ότι ο περιορι-

σμός της διαφοράς στα ποσοστά απασχολήσεως μεταξύ των κρατών-

μελών και μεταξύ γυναικών και ανδρών να περιοριστούν δραστικά στα

επόμενα έτη.

Οι ανωτέρω εκτιμώμενες δημογραφικές εξελίξεις δεν είναι ευνοϊκές για

την δυνητική ανάπτυξη (που έχει ως συνιστώσες τον συντελεστή εργασία

και την παραγωγικότητα) των οικονομιών στις επόμενες δεκαετίες , όπως

φαίνεται στον Πίνακα 6.

Η απασχόληση στην Ελλάδα («συντελεστής εργασίας» στον Πίνακα 6)αυξάνεται μεν ικανοποιητικά έως το 2025 (με τη συμβολή και της σημαντι-

κής καθαρής εισροής μεταναστών), αλλά εισέρχεται σε ταχεία πτωτική

πορεία (εντονότερη από ό,τι στις άλλες χώρες μέλη της ΖτΕ) από το 2025

και στη συνέχεια. Έτσι η μέση ετήσια πτώση της απασχολήσεως εκτιμάται

στο -0,4% στην περίοδο 2025-2030 (ΖτΕ: -0,3%), στο -0,5% στην περίοδο

2030-2035 (ΖτΕ: -0,1%), στο -0,6% στην περίοδο 2035-2040 (ΖτΕ: -0,3%)

και στο -0,7% στην περίοδο 2040-2045 (ΖτΕ: -0,4%).

Επίσης, και η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα, η οποία αυξή-

θηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 2,4% στην 15ετία 1995-2009 (έναντι 1,1% στην

ΕΕ-16), εκτιμάται ότι θα συνεχίσει να διαμορφώνεται σε σχετικά υψηλάεπίπεδα έως το 2030 (μέση ετήσια αύξηση 2,45%, έναντι 1,73 στη ΖτΕ),

Επιπτώσεις της γηράνσεως

στην δυνητικήανάπτυξη

Μετά τη μεταρρύθμιση του

Ελληνικού Συστήματος

Κοινωνικής Ασφαλίσεων

(ΕΣΚΑ) αυξάνεται σημαντικά

το πραγματικό έτος ηλικίας

εξόδου από την εργασία και,

κατά συνέπεια, το ποσοστό

απασχολήσεως των ατόμων ηλικίας από 55-64 ετών στην

Ελλάδα το 2060 δεν θα είναι

50,4% αλλά πλησιέστερα στο

65%, όπως στις περισσότερες

άλλες χώρες της ΕΕ-27.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της

ΕΕ η απασχόληση στην

Ελλάδα αυξάνεται μεν

ικανοποιητικά έως το 2025,

αλλά εισέρχεται σε ταχεία

πτωτική πορεία από το 2025

και στη συνέχεια.




αλλά προσαρμόζεται στη μέση τάση των χωρών της ΖτΕ (1,7% ετησίως)

από το 2030 έως το 2060. Η υπόθεση είναι, προφανώς, ότι η Ελλάδα θα

είναι αναπτυγμένη χώρα όπως όλες οι άλλες μετά το 2030 και ότι δεν θα

υπάρχουν από την περίοδο αυτή και μετά δυνατότητες υψηλότερης αυξή-

σεως της παραγωγικότητάς της σε σχέση με τις άλλες, πιο αναπτυγμένες,

χώρες μέλη της ΖτΕ. Το ερώτημα είναι γιατί η μείωση της προσφοράς

εργασίας συνοδεύεται με μία τόσο μεγάλη πτώση της παραγωγικότητας

στην Ελλάδα, έναντι της αμετάβλητης παραγωγικότητας στη ΖτΕ, όπου η

πτώση της προσφοράς εργασίας είναι χαμηλότερη.

Η γήρανση του πληθυσμού επιβάλλει σε όλες τις ενδιαφερόμενες χώρες

την υιοθέτηση των κατάλληλων μεταρρυθμιστικών μέτρων ώστε να απο-

τραπούν κατά το δυνατό οι δυσμενείς επιπτώσεις από αυτή την μεταβολή

είτε στην ανάπτυξη της χώρας και την ευημερία των λαών, ή στις δημόσι-

ες δαπάνες. Η προαναφερθείσα μείωση της προσφοράς εργασίας, λόγω

της γηράνσεως του πληθυσμού μπορεί να αντιμετωπισθεί σε κάποιο

βαθμό με την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής στο εργατικό δυναμικόκαι στην απασχόληση του γυναικείου πληθυσμού, αλλά και γενικά με την

αύξηση του ποσοστού απασχολήσεως των ατόμων ηλικίας άνω των 55 ή

των 60 ετών. Όπως αναλύθηκε στις προηγούμενες παραγράφους αυτό θα

γίνεται στην Ελλάδα έως το 2025, με αποτέλεσμα η αύξηση του ποσοστού

απασχολήσεως να αντισταθμίζει τη μείωση του ποσοστού του ενεργού

πληθυσμού λόγω της γηράνσεως (βλέπε τον Πίνακα 6). Ωστόσο, το ποσο-

στό απασχολήσεως (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΕ) μειώνεται στην

Ελλάδα στην περίοδο 2025-2035 και παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητο

στην περίοδο 2035-2060. Έτσι, μετά το 2025 το εργατικό δυναμικό μειώνε-

ται, δυνάμει της μειώσεως του ποσοστού του ενεργού πληθυσμού (15-64ετών) στο σύνολο του πληθυσμού, χωρίς αυτή η μείωση να μπορεί να αντι-

σταθμισθεί με αύξηση του ποσοστού απασχολήσεως.

Η μείωση του εργατικού δυναμικού συνεπάγεται αρνητική μεταβολή της

απασχολήσεως (υποθέτοντας ότι το ποσοστό ανεργίας έχει μειωθεί στο

επίπεδο που είναι συμβατό με την σταθερότητα των τιμών στην οικονο-

μία), πράγμα που επηρεάζει αρνητικά τον ρυθμό αναπτύξεως της οικονο-

μίας. Υπενθυμίζεται ότι ο δυνητικός ρυθμός αναπτύξεως μίας οικονομίας

ισούται με τον ρυθμό αυξήσεως της παραγωγικότητας της εργασίας σε

αυτή συν τον ρυθμό αυξήσεως των ωρών εργασίας στην ίδια οικονομία.

Εάν ο ρυθμός αυξήσεως των συνολικών ωρών εργασίας μειώνεται τότε ο

μόνος τρόπος για αύξηση του ΑΕΠ μίας χώρας είναι η αύξηση της παρα-

γωγικότητας της εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι, εάν δεν αλλάξουν οι προο-

πτικές για τις δημογραφικές εξελίξεις και για την εξέλιξη του διαθεσίμου

εργατικού δυναμικού, η ανάπτυξη στην Ελλάδα στις επόμενες δεκαετίες

θα πρέπει να στηριχθεί, περισσότερο από ό,τι έως σήμερα, στις διαρθρω-

τικές μεταρρυθμίσεις και στη χρήση των νέων τεχνολογιών σε όλους τους

τομείς. Ειδικότερα, η νέα κατεύθυνση πολιτικής πρέπει να έχει ως στόχο

τη πραγματοποίηση σε συνεχή βάση ενός υψηλού επιπέδου παραγωγικών

επενδύσεων με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας του συνόλου των

συντελεστών της παραγωγής (total factor productivity) και την αύξηση της

παραγωγικότητας της εργασίας γενικότερα (λόγω της αυξήσεως της παρα-

γωγικής δυναμικότητας του συντελεστή κεφαλαίου της χώρας). Επομένως,

Επίσης, και η παραγωγικότητα

της εργασίας στην Ελλάδα, η

οποία αυξήθηκε με μέσο

ετήσιο ρυθμό 2,4% στην

15ετία 1995-2009 (έναντι 1,1%

στην ΕΕ-16), εκτιμάται ότι θασυνεχίσει να διαμορφώνεται

σε σχετικά υψηλά επίπεδα

έως το 2030 (μέση ετήσια

αύξηση 2,45%, έναντι 1,73

στη ΖτΕ), αλλά προσαρμόζεται

στη μέση τάση των χωρών της

ΖτΕ (1,7% ετησίως) από το

2030 έως το 2060.

Εάν δεν αλλάξουν οι

προοπτικές για τις

δημογραφικές εξελίξεις και

για την εξέλιξη του διαθεσίμου

εργατικού δυναμικού, η

ανάπτυξη στην Ελλάδα στις

επόμενες δεκαετίες θα πρέπει

να στηριχθεί, περισσότερο

από ό,τι έως σήμερα, στις

διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις

και στην χρήση νέων

τεχνολογιών σε όλους τους

τομείς.

Η μείωση του εργατικού

δυναμικού συνεπάγεται

αρνητική αύξηση της

απασχολήσεως (υποθέτοντας

ότι το ποσοστό ανεργίας έχει

μειωθεί στο επίπεδο που είναι

συμβατό με την σταθερότητα

των τιμών στην οικονομία),

πράγμα που επηρεάζειαρνητικά τον ρυθμό

αναπτύξεως της οικονομίας.




οι προαναφερθείσες εκτιμήσεις της ΕΕ για την σχετικά χαμηλή αύξηση της

παραγωγικότητας στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες σε μία περίοδο κατά

την οποία η προσφορά εργασίας μειώνεται (2030-2060), αναφέρονται σε

οικονομίες και κοινωνίες που δεν αντιδρούν εποικοδομητικά στις μεταβολές

των οικονομικών και δημογραφικών μεταβλητών. Εάν αντιθέτως υποθέσου-

με ότι οι οικονομικές μονάδες στις χώρες της ΕΕ-27 και στην Ελλάδα, αλλάκαι σε κάθε άλλη χώρα του κόσμου, προσαρμοσθούν ανάλογα με τις εξελί -

ξεις και προσπαθήσουν να βρουν τρόπους παρακάμψεως των εμποδίων

που τίθενται στην ανάπτυξη από τις δημογραφικές εξελίξεις, τότε είναι

πολύ πιθανό να παρατηρηθεί το φαινόμενο της μεγαλύτερης αυξήσεως της

παραγωγικότητας της εργασίας στις περιόδους όπου η προσφορά εργασί -

ας θα έχει πτωτική πορεία.

Από τα ανωτέρω γίνεται φανερό ότι οι επιπτώσεις από το φαινόμενο της

γηράνσεως του πληθυσμού λαμβάνουν οξεία μορφή μετά το 2025 τόσο

στην Ελλάδα όσο και στις άλλες χώρες της ΖτΕ και ευρύτερα της ΕΕ-27.

Η πληθυσμιακή κατηγορία 15 έως 64 έτη αλλά και ο αριθμός των απασχο-

λουμένων, αναμένεται να σημειώσουν πτωτική τάση από αυτήν την περίο-

δο, με μόνη εναπομένουσα δυνατή αντιστάθμιση την ενίσχυση του μετα-

ναστευτικού ρεύματος. Οι ανωτέρω εξελίξεις έχουν σημαντικές επιπτώ-

σεις τόσο στην ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας, όπως προαναφέρθη-

κε, όσο και στις δημόσιες δαπάνες.

Σε σχέση με την επίπτωση της γηράνσεως του πληθυσμού στις δημόσιες

δαπάνες των χωρών της ΕΕ-27, η ΕΕ (2009) εξετάζει την επίπτωση αυτή στις

δημόσιες δαπάνες που πραγματοποιεί κάθε χώρα για την πληρωμή των

συντάξεων (ο λόγος εργαζομένων/συνταξιούχων μειώνεται δραματικά), για

την υγειονομική περίθαλψη του πληθυσμού (οι ηλικιωμένοι έχουν μεγαλύτερη

ανάγκη για υγειονομική περίθαλψη από τους νέους), για κοινωνική πολιτική καιφροντίδα των ηλικιωμένων και άλλες επηρεαζόμενες δαπάνες (Πίνακας 7).

Επιπτώσεις της γηράνσεως

στις δημόσιες

δαπάνες

Οι προαναφερθείσες εκτιμήσεις

της ΕΕ για την σχετικά χαμηλή

αύξηση της παραγωγικότητας

στην Ελλάδα και σε άλλες

χώρες σε μία περίοδο κατά την

οποία η προσφορά εργασίας μειώνεται (2030-2060),

αναφέρονται σε οικονομίες και

κοινωνίες που δεν αντιδρούν

εποικοδομητικά στις μεταβολές

των οικονομικών και

δημογραφικών μεταβλητών.

2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

1=2+5 ΑΕΠ (ετήσια μεταβολή ) 3,0 2,7 2,9 1,8 1,3 1,1 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4

λόγω % μεταβολής σε:

2=3+4 Παραγωγικότητα 2,4 2,4 2,8 2,2 1,8 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7

(ΑΕΠ ανά ώρας εργασίας) εκ του οποίου:

3 ΣΠΣΠ* 1,1 1,3 1,7 1,3 1,2 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1

4 Ένταση κεφαλαίου 1,3 1,1 1,1 0,9 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6

5=6+7+8+9 Συντελεστής εργασίας 0,6 0,3 0,1 -0,4 -0,5 -0,6 -0,7 -0,6 -0,5 -0,4 -0,3

εκ του οποίου:

6 Συνολικός πληθυσμός 0,3 0,4 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 -0,2 -0,2 -0,2 -0,4

7 Ποσοστό απασχολήσεως 0,6 0,6 0,2 -0,2 -0,2 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0

8 Ποσοστό ενεργού πληθυσμού -0,1 -0,4 -0,3 -0,2 -0,3 -0,6 -0,7 -0,7 -0,5 0,0 0,1

9 Μέσες ώρες εργασίας -0,2 -0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 -0,2 0,0

10=1-6 Κατά κεφαλή ΑΕΠ (ετήσια μεταβολή) 2,6 2,5 2,8 1,8 13,0 1,1 1,1 1,1 1,4 1,6 1,8

* ΣΠΣΠ: Συνολική Παραγωγικότητα Συντελεστών Παραγωγής (Total Factor Productivity)

πίνς 6. προβλψεις έυρωϊής έιτροής γι την ύξησητου αέπ στην έλλάδ βάσει των υοθσεων γι τις δημογρφις

εξελίξεις στην ερίοδο 2010-2060

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2009), «Ageing Report», ΔΟΑ.




Όσον αφορά στην Ελλάδα, από τον Πίνακα 7 προκύπτουν τα ακόλουθα:

Το 2007, οι δημόσιες δαπάνες για συντάξεις, υγειονομική περίθαλψη,

μακροχρόνια φροντίδα των ηλικιωμένων, για επιδόματα ανεργίας και για

εκπαίδευση στην Ελλάδα ανέρχονταν στο 22% του ΑΕΠ της χώρας (δαπά-

νες για συντάξεις: 11,7% του ΑΕΠ, υγειονομική περίθαλψη: 5,0% του ΑΕΠ,

μακροχρόνια φροντίδα: 1,4% του ΑΕΠ, εκπαίδευση: 3,7% του ΑΕΠ καιανεργία: 0,2% του ΑΕΠ). Η εκτίμηση της ΕΕ είναι ότι, στη μεγάλη πλειοψη-

φία των κρατών-μελών, οι δαπάνες αυτές θα αυξηθούν βάσει των δημο-

γραφικών μεταβολών. Εκτιμά δε ότι η επιβάρυνση αυτή θα είναι ιδιαιτέ-

ρως μεγάλη στην Ελλάδα με αύξηση των δημοσίων δαπανών σε αυτές τις

κατηγορίες κατά 15,9 π.μ., στο 38% του ΑΕΠ το 2060.

Ειδικότερα, οι δημόσιες δαπάνες για συντάξεις αποτελούν το μεγαλύτε-

ρο μέρος των δημόσιων δαπανών που επηρεάζονται από την γήρανση

του πληθυσμού. Στην περίπτωση της Ελλάδος η έκθεση της ΕΕ προβλέ-

πει αύξηση των δαπανών για συντάξεις κατά 12,4 π.μ. στα επόμενα 50

έτη, δηλαδή στο 24,1% του ΑΕΠ το 2060. Μία τέτοια εξέλιξη θα σήμαινεότι η Ελλάδα το 2060 θα είχε ένα υπερβολικά μεγαλύτερο ποσοστό

δαπανών για συντάξεις ως προς το ΑΕΠ το οποίο θα ανερχόταν στο

24,1% του ΑΕΠ, έναντι 13,9% στη Ζώνη του Ευρώ και 12,6% στην

ΕΕ-27. Μάλιστα, το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό μετά την Ελλάδα

παρατηρείται στη Σλοβενία και δεν υπερβαίνει το 18,6% και το τρίτο

μεγαλύτερο ποσοστό παρατηρείται στην Κύπρο στο 17,7%. Το σπου-

δαιότερο, όμως, είναι ότι σε πολλές άλλες χώρες (Πολωνία, Δανία, Σου-

ηδία, Ην. Βασίλειο, Εσθονία) το ποσοστό των πληρωμών για συντάξεις

το 2060 δεν θα υπερβαίνει το 10% του ΑΕΠ, έναντι 24,1% στην Ελλάδα.

Η επίπτωση της γηράνσεως του πληθυσμού στις δημόσιες δαπάνες υγεί -

ας είναι επίσης σημαντική στην περίοδο έως το 2060, αφού εκτιμάται ότι

θα αυξηθούν κατά 1,4 π.μ. φθάνοντας το 6,4% του ΑΕΠ το 2060, από

5,0% του ΑΕΠ που είναι σήμερα. Βέβαια, το 2007 οι δημόσιες δαπάνες για

υγειονομική περίθαλψη στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλότερες από τον

μέσο όρο αυτών των δαπανών στην ΕΕ-27 που φθάνει το 6,7% του ΑΕΠ,

έναντι 5,0% του ΑΕΠ στην Ελλάδα. Επίσης, και το 2060 οι εκτιμώμενες

δημόσιες δαπάνες για υγειονομική περίθαλψη στην Ελλάδα θα έχουν φτά-

σει το 6,4% του ΑΕΠ που και πάλι θα είναι πολύ χαμηλότερες από το 8,2%

του ΑΕΠ στην ΕΕ-27. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι η αποδοτικότητα των

δημοσίων δαπανών για την υγεία στην Ελλάδα είναι σήμερα ελάχιστη, σε

σχέση με τις άλλες χώρες της ΕΕ-27, αφού η ποιότητα και ο τρόπος προ-

σφοράς των υπηρεσιών υγείας που απολαμβάνουν οι φορολογούμενοι

πολίτες στην Ελλάδα από το κρατικό Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) είναι

υπέρμετρα χαμηλή. Για τον λόγο αυτό οι ιδιωτικές δαπάνες υγείας είναι

εξίσου υψηλές και απολύτως αναγκαίες στην Ελλάδα (πολύ πιο αναγκαίες

από ό,τι στις άλλες χώρες της ΕΕ-27) για την εξασφάλιση ενός ικανοποιη-

τικού επιπέδου υγειονομικής περιθάλψεως των πολιτών. Για παράδειγμα,

οι υπηρεσίες υγείας που υποτίθεται ότι παρέχονται στην Ελλάδα δωρεάν

από το κράτος, στην πραγματικότητα κοστίζουν σημαντικά στους πολίτες.

Ο πολίτης πληρώνει το κρατικό νοσοκομείο μέσω της φορολογίας, αλλά

χρησιμοποιεί το ιδιωτικό νοσοκομείο ή πληρώνει τον ιατρό ιδιαιτέρως (καιαφορολογήτως) για να εξασφαλίσει την ποιότητα των προσφερόμενων

Εάν αντιθέτως οι οικονομικές

μονάδες στις χώρες της ΕΕ-27

και στην Ελλάδα, αλλά και σε

κάθε άλλη χώρα του κόσμου,

προσαρμοσθούν ανάλογα με

τις εξελίξεις και προσπαθήσουν να βρουν

τρόπους παρακάμψεως των

εμποδίων που τίθενται στην

ανάπτυξη από τις

δημογραφικές εξελίξεις, τότε

είναι πολύ πιθανό να

παρατηρηθεί το φαινόμενο της

μεγαλύτερης αυξήσεως της

παραγωγικότητας της

εργασίας στις περιόδους όπου

η προσφορά εργασίας θα έχει

πτωτική πορεία.

Η αποδοτικότητα των

δημοσίων δαπανών για την

υγεία στην Ελλάδα είναι

σήμερα ελάχιστη, σε σχέση

με τις άλλες χώρες της ΕΕ-27,

αφού η ποιότητα και ο τρόπος

προσφοράς των υπηρεσιών

υγείας που απολαμβάνουν οι

φορολογούμενοι πολίτες στην

Ελλάδα είναι υπέρμετρα

χαμηλή. Για το λόγο αυτό οι

ιδιωτικές δαπάνες υγείας είναι

εξίσου υψηλές και απολύτως

αναγκαίες στην Ελλάδα (πολύ

πιο αναγκαίες από ό,τι στις

άλλες χώρες της ΕΕ-27) για

την εξασφάλιση ενός

ικανοποιητικού επιπέδου

υγειονομικής περιθάλψεως

των πολιτών.




υπηρεσιών υγείας που έχει ανάγκη. Το πρόβλημα, επομένως, στην περί -

πτωση της Ελλάδος είναι η άμεση καταπολέμηση της σπατάλης και της

διαφθοράς που επικρατεί στο χώρο της υγείας, πράγμα που εάν συμβεί

μπορεί να δικαιολογήσει και μεγαλύτερες κρατικές δαπάνες στο χώρο της

υγείας σε αντικατάσταση των ιδιωτικών δαπανών υγείας.

Σημειώνεται ότι σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΟΣΑ οι συνολι-

κές δαπάνες για την υγεία στην Ελλάδα ανέρχονται στο 9,1% του ΑΕΠ

(€ 24 δισ. το 2008) και είναι υψηλότερες από ό,τι στις περισσότερες

άλλες χώρες του ΟΟΣΑ, αλλά χαμηλότερες από τις ΗΠΑ (15,3%), την

Ελβετία (11,3%), την Γαλλία (11,1%) και την Γερμανία (10,6%). Ειδικότερα,

σημειώνεται η μεγάλη αύξηση των δαπανών για φάρμακα στην Ελλάδα,

που διαμορφώνεται τα τελευταία έτη στο 15%-20% ετησίως με αποτέλε-

σμα να ανέλθουν στα € 5,2 δισ. το 2008.

Το έλλειμμα των κλάδων της ιατροφαρμακευτικής περιθάλψεως των

ασφαλιστικών ταμείων και του Δημοσίου αυξάνεται ταχύτατα, περίπου

κατά € 1,0 δισ. ετησίως. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στο ΙΚΑόπου οι δαπάνες υγείας υπερδιπλασιάσθηκαν τα τελευταία πέντε έτη

και το 2009 εκτιμάται ότι υπερέβησαν τα € 4,0 δισ., από € 2,0 δισ. το

2003. Το 2009, οι άμεσα και εμμέσως ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ είναι 5,3 εκατ.

Έλληνες, δηλαδή 2,8 εκατ. εργαζόμενοι και συνταξιούχοι και 2,5 εκατ.

μέλη των οικογενειών τους. Από τα€ 4,0 δισ. των συνολικών δαπανών, τα

€ 2,0 δισ. διατέθηκαν για φάρμακα, € 1,0 δισ. για τη λειτουργία των νοσο-

κομείων του ΙΚΑ, € 700 εκατ. για πρωτοβάθμια περίθαλψη (γιατροί) και €

300 εκατ. για διάφορες παροχές. Επίσης, μεγάλο πρόβλημα εντοπίζεται

στον τομέα της ασφαλίσεως των δημοσίων υπαλλήλων, δηλαδή στον

Οργανισμό Περιθάλψεως-Ασφαλίσεως Ασφάλισης Δημοσίου (ΟΠΑΔ).Το 2009, οι άμεσα και έμμεσοι ασφαλισμένοι στον ΟΠΑΔ ήταν 1,7 εκα-

τομμύρια δημόσιοι υπάλληλοι, συνταξιούχοι του Δημοσίου και οι οικο-

γένειές τους. Η συνολική δαπάνη υγείας των δημοσίων υπαλλήλων

αυξήθηκε από € 870 ευρώ το 2003, στα € 1,35 δισ. το 2009 (αύξηση

κατά 60%). Επομένως, η ανάγκη άμεσου εξορθολογισμού της λειτουργίας

του τομέα της υγείας στην Ελλάδα είναι σήμερα το πρωτεύον ζήτημα.

Η επίπτωση της αυξήσεως του ποσοστού εξαρτήσεως-γήρατος στις δημό-

σιες δαπάνες μακροχρόνιας φροντίδας των ηλικιωμένων στην Ελλάδα

είναι επίσης σημαντική. Οι δαπάνες αυτές ανέρχονται στο 1,4% του ΑΕΠ

σήμερα και εκτιμώνται ότι θα αυξηθούν κατά 2,2 π.μ., φθάνοντας το 3,6%

του ΑΕΠ το 2060. Το 2007 οι δαπάνες αυτές ήταν ήδη υψηλότερες στην

Ελλάδα (1,4%) από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 (1,3%), τη Γερμανία (1,0%) και

το Ην. Βασίλειο (0,8% του ΑΕΠ). Επίσης, αναμένεται να διαμορφωθούν σε

εξαιρετικά υψηλά επίπεδα και το 2060 (3,6% του ΑΕΠ) σε σχέση με τον

μέσο όρο της ΕΕ-27 (2,4% του ΑΕΠ). Και στον τομέα αυτό το σύστημα

παροχής μακροχρόνιας φροντίδας σε ηλικιωμένους στην Ελλάδα μπορεί

να οργανωθεί σε ορθολογική βάση με εξοικονόμηση πόρων και σημαντική

αύξηση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών.

Η αύξηση του ποσοστού εξαρτήσεως-γήρατος έχει πτωτική επίπτωση στις

δημόσιες δαπάνες για εκπαίδευση, οι οποίες ωστόσο διαμορφώνονται

σήμερα σε σχετικά χαμηλό επίπεδο στην Ελλάδα (3,7% του ΑΕΠ) σεσχέση με τη Ζώνη του Ευρώ (4,1% του ΑΕΠ). Η ΕΕ εκτιμά ότι η αύξηση

Το σύστημα παροχής

μακροχρόνιας φροντίδας σε

ηλικιωμένους στην Ελλάδα

μπορεί να οργανωθεί σε

ορθολογική βάση με

εξοικονόμηση πόρων και

σημαντική αύξηση της

ποιότητας των

προσφερόμενων υπηρεσιών.




του ποσοστού εξαρτήσεως-γήρατος δεν θα έχει σημαντική επίπτωση στις

σχετικές δημόσιες δαπάνες στην Ελλάδα. Όπως και στον τομέα της υγεί -

ας, η πρόκληση στον τομέα της εκπαιδεύσεως στην Ελλάδα είναι η ανάγκη

για σημαντική βελτίωση των προσφερόμενων υπηρεσιών εκπαιδεύσεως σε

όλες τις βαθμίδες της, και ιδιαίτερα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, και

λιγότερο η μείωση ή η αύξηση των κρατικών δαπανών για τον τομέα αυτό.

Οι ανωτέρω εκτιμήσεις επιβεβαιώνουν τις σοβαρές δημοσιονομικές προκλή-

σεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα ως συνέπεια των δημογραφικών μεταβολών

που λαμβάνουν χώρα ήδη και που αναμένεται ότι θα ισχυροποιηθούν στις

Συντάξεις ΥγείαΜακροχρόνια

φροντίδαΣύνολο

2007 2060 2007 2060 2007 2060 2007 2060

Βέλγιο 9,9 14,7 7,6 8,8 1,5 2,9 26,5 33,4

Βουλγαρία 8,3 11,3 4,7 5,4 0,2 0,4 16,5 20,2

Τσέχικη Δημ. 7,7 11,0 6,2 8,4 0,3 0,7 17,9 23,4

Δανία 9,1 9,2 5,9 6,9 1,7 3,2 24,8 27,4

Γερμανία 10,5 12,8 7,4 9,2 1,0 2,4 23,6 28,4Εσθονία 5,6 4,9 4,9 6,1 0,0 0,1 14,3 14,7

Ιρλανδία 5,2 11,3 5,8 7,6 0,9 2,2 17,3 26,2

Ελλάδα 11,7 24,1 5,0 6,4 1,4 3,6 22,0 37,9

Ισπανία 8,4 15,1 5,6 7,2 0,5 1,4 19,3 28,3

Γαλλία 13,0 14,0 8,2 9,4 1,4 2,2 28,5 31,2

Ιταλία 14,0 13,6 5,8 6,9 1,7 3,0 26,0 27,6

Κύπρος 6,3 17,7 2,7 3,3 0,0 0,0 15,4 26,2

Λετονία 5,5 5,1 3,5 4,1 0,4 0,9 13,2 13,6

Λιθουανία 6,8 11,4 4,5 5,6 0,5 1,1 15,8 21,2

Λουξεμβούργο 8,7 23,9 5,8 7,0 1,4 3,4 20,0 38,0

Ουγγαρία 10,8 13,8 5,7 7,0 0,2 0,6 21,6 25,7

Μάλτα 7,2 13,4 4,7 8,0 1,0 2,6 18,2 28,4

Ολλανδία 6,5 10,5 4,8 5,8 3,4 8,1 20,5 29,9

Αυστρία 12,7 13,6 6,5 8,0 1,3 2,5 25,9 29,0

Πολωνία 11,6 8,8 4,0 5,0 0,4 1,1 20,5 18,1

Πορτογαλία 11,3 13,4 7,2 9,1 0,1 0,2 24,4 27,8

Ρουμανία 6,6 15,8 3,5 4,9 0,0 0,0 13,1 23,2

Σλοβενία 9,8 18,6 6,6 8,5 1,1 2,9 23,0 35,8

Σλοβακία 6,8 10,2 4,9 7,2 0,2 0,6 15,2 20,4

Φινλανδία 10,1 13,4 5,5 6,5 1,8 4,4 24,2 30,5

Σουηδία 9,5 9,4 7,2 8,0 3,5 5,8 27,1 29,7

Ην. Βασίλειο 6,6 9,3 7,5 9,4 0,8 1,3 18,9 24,0

Νορβηγία 8,9 13,6 5,7 7,0 2,2 4,9 24,9 33,9

ΕΕ - 27 10,2 12,6 6,7 8,2 1,3 2,4 23,1 27,8

Σημείωση: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά επιπλέον το κόστος της γηράνσεως στην ανεργία και την

εκπαίδευση. Σε αυτές τις κατηγορίες το κόστος αυτός είναι οριακό και ως εκ τούτου δεν συμπεριλαμβά-

νεται στον παρόν πίνακα.

πίνς 7. Το όστος της γηράνσεως (% του αέπ)

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2009), «Ageing Report».

Όπως και στον τομέα της

υγείας, η πρόκληση στον

τομέα της εκπαιδεύσεως στην

Ελλάδα είναι η ανάγκη για

σημαντική βελτίωση των

προσφερόμενων υπηρεσιών εκπαιδεύσεως σε όλες τις

βαθμίδες της, και ιδιαίτερα

στην τριτοβάθμια εκπαίδευση,

και λιγότερο η μείωση ή η

αύξηση των κρατικών

δαπανών για τον τομέα αυτό.




επόμενες δεκαετίες και ιδιαιτέρως από το 2020 και έπειτα. Ωστόσο, στην

Έκθεση για την γήρανση του πληθυσμού (2009) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

δεν έχει ληφθεί υπόψη, αφενός η πρόσφατη οικονομική κρίση και, αφετέρου

το σημαντικό μεταρρυθμιστικό έργο που έχει δρομολογηθεί κατά τους τελευ-

ταίους μήνες στην Ελλάδα, καθώς οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

έγιναν βάση της ισχύουσας, κατά την σύνταξη της Εκθέσεως, στάσεως πολιτι-

κής στα κράτη-μέλη. Η πρόσφατη εφαρμογή σειρά μεταρρυθμιστικών μέτρων

στο Ελληνικό Σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων περιορίζει την επίπτωση της

γηράνσεως του πληθυσμού στις δημόσιες δαπάνες στις 2,5 π.μ., στο ίδιο

δηλαδή επίπεδο με την μέση επίπτωση στην ΕΕ-27. Επιπλέον, μετά τις μεταρ-

ρυθμίσεις στα νοσοκομεία, τα φάρμακα και γενικότερα στο Εθνικό Σύστημα

Υγείας αναμένεται να περιορισθεί περαιτέρω η επίπτωση της γηράνσεως του

πληθυσμού στις δημόσιες δαπάνες υγείας.

Το φαινόμενο που είναι γνωστό ως «η γήρανση του πληθυσμού» απορρέει από

την διαμόρφωση του ποσοστού γονιμότητας σε χαμηλό επίπεδο και την εξέλι-

ξη του προσδόκιμου ορίου ζωής σε υψηλό επίπεδο, αφορά τη πλειοψηφία των

αναπτυγμένων χωρών του κόσμου και επιδρά άμεσα στην κοινωνική σύσταση

και οικονομική αναπτυξιακή προοπτική. Η εκτίμηση από διεθνείς Οργανισμούς

ότι το ποσοστό εξαρτήσεως-γήρατος θα αυξηθεί υπέρμετρα στις ερχόμενες

δεκαετίες δείχνει το σημαντικό μέγεθος της οικονομικής προκλήσεως που εγεί -

ρει το φαινόμενο της γηράνσεως του πληθυσμού. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το

2008 για κάθε ένα άτομο σε ηλικία άνω των 65 ετών αναλογούσαν τέσσερα

άτομα σε παραγωγική ηλικία (15 έως 64 ετών). Οι δημογραφικές αλλαγές ανα-

μένεται ότι θα διαταράξουν αυτή την ισορροπία, με αποτέλεσμα το 2060 για

κάθε άτομο που ευρίσκεται σε ηλικία άνω των 65 ετών να υπάρχουν λιγότερο

από δύο άτομα σε παραγωγική ηλικία. Η αύξηση του πληθυσμού στις γηραιό-

τερες ηλικίες δημιουργεί σημαντικά αυξημένη ζήτηση για συντάξεις, υπηρεσίες

από το σύστημα υγείας και υπηρεσίες για μακροχρόνια φροντίδα. Ταυτόχρονα,

η στασιμότητα ή και σμίκρυνση του πληθυσμού στις νεότερες, παραγωγικές

ηλικίες συνεπάγεται περιορισμούς από την πλευρά της προσφοράς εργασίας.

Οι διέξοδοι πολιτικής αποτελούνται από την εφαρμογή μίας ενεργού πολιτικής

προσελκύσεως μεταναστών, την ενίσχυση των ποσοστών απασχολήσεως των

γυναικών, των ατόμων σε ηλικία άνω των 55 ετών και του πληθυσμού γενικότε-

ρα (σύντομα θα διαπιστωθεί η ανάγκη για ανατροπή της εξόδου των ατόμων

απο την αγορά εργασίας πριν της συμπλήρωσης του 70ου έτους της ηλικίας

τους), την αύξηση της παραγωγικότητας, την αναδιάρθρωση της προσφοράς

και την κατάλληλη μεταρρύθμιση και αναμόρφωση των συνταξιοδοτικών

συστημάτων και των συστημάτων υγείας και πρόνοιας όλων των χωρών και ιδι-

αιτέρως της Ελλάδος.

Σημειώνεται ότι οι τάσεις γηράνσεως του πληθυσμού στις χώρες της ΕΕ-27

και σε άλλες αναπτυγμένες χώρες δίδει νέες δυνατότητες στην Ελλάδα, η

οποία διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα στην προσφορά κατάλ -

ληλων υπηρεσιών που απαιτούνται για την αποτελεσματική εξυπηρέτηση των

αναγκών (για διαμονή, διακοπές, υγεία, κ.ά.) των ατόμων που θα ευρίσκονται

για περισσότερα έτη σε μεγάλη ηλικία.

Συμπεράσματα




Μεταναστευση:

Ο ρΟλΟσ

τησ αγΟρασ

εργασίασ

καί η υπερΜετρη

πρΟστασίατων κλείστων

επαγγελΜατων

Εισαγωγή Η μετανάστευση είναι το φαινόμενο της μετακινήσεως πληθυσμών από

μία χώρα (χώρα καταγωγής) σε άλλη (χώρα υποδοχής) και έχει σημα-

ντικές κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις και για τις δύο χώρες.

Στη σύγχρονη εποχή του ενιαίου κόσμου κύριοι λόγοι της μεταναστεύ-

σεως (μονίμου μετεγκαταστάσεως) των ανθρώπων είναι: α) Η αυξημέ-

νη κινητικότητα των εργαζομένων μεταξύ χωρών, το άνοιγμα τωνσυνόρων, τόσο των χωρών καταγωγής όσο και των χωρών υποδοχής

μεταναστών, και η ταχεία ανάπτυξη των επικοινωνιακών και συγκοινω-

νιακών μέσων. β) Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού σε πολλές χώρες

που έχει οδηγήσει κάποιους πληθυσμούς να ζουν στη χώρα τους σε

συνθήκες εξαιρετικής φτώχειας, ενώ σε μεγάλο μέρος του αναπτυγμέ-

νου κόσμου αντιμετωπίζουν συνθήκες υπο-γεννητικότητας και γηράν-

σεως του πληθυσμού και ελλείψεως εργατικού δυναμικού. γ) Οι κατα-

στροφικές επιπτώσεις που προκύπτουν από την εφαρμογή αντιαναπτυ-

ξιακών οικονομικών πολιτικών και η διόγκωση της διαφθοράς που

εμποδίζουν την προσέλκυση επενδύσεων και την ανάπτυξη των οικονο-

μιών πολλών αναπτυσσόμενων χωρών. δ) Η εγκαθίδρυση και λειτουρ-

γία αυταρχικών καθεστώτων σε πολλές χώρες, οι διώξεις λόγω πολιτι-

κών φρονημάτων ή τοπικών πολέμων και γενοκτονιών, κ.ά. ε) Οι μεγάλες

φυσικές καταστροφές που αποστερούν τα άτομα από τους αναγκαίους

πόρους για την επιβίωσή τους, όπως, πλημμύρες, σεισμοί, ερημοποίη-

ση, κ.ά. στ) Η ανυπαρξία ορισμένων θέσεων εξειδικευμένης εργασίας,

όταν για ορισμένα επαγγέλματα οι θέσεις εργασίας που υπάρχουν σε

χώρες χαμηλής αναπτύξεως είναι ελάχιστες, ή χαμηλά αμειβόμενες.

Σημειώνεται ότι στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, πολλές χώρες,

όπως η Ελλάδα, η Ινδία, η Ιρλανδία και άλλες ταχέως αναπτυσσόμενες

χώρες, κατάφεραν να αντιστρέψουν το μεταναστευτικό ρεύμα από

σημαντική καθαρή εκροή μεταναστών σε εντυπωσιακή καθαρή εισροή

παλιννοστούντων και αλλοδαπών μεταναστών, κυρίως λόγω της απε-

λευθερώσεως των οικονομιών τους από τον κρατικό παρεμβατισμό.

Αυτό τους έδωσε τη δυνατότητα να επιτύχουν υψηλούς ρυθμούς οικο-

νομικής αναπτύξεως μέσω της εκμεταλλεύσεως των σημαντικών

συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων και της προσελκύσεως εγχώριων

και ξένων επενδύσεων στην επικράτειά τους για τη δημιουργία θέσεων

εργασίας. Επίσης, η ανάθεση σημαντικών κατηγοριών εργασιών μίας

επιχειρήσεως σε άλλες επιχειρήσεις στην εγχώρια ή σε άλλες οικονο -

μίες (outsourcing) έχει αποτελέσει τον καταλύτη αναπτύξεως τωνχωρών χαμηλού κόστους, όπως η Ινδία και η Κίνα, που κατανόησαν την

Στις δεκαετίες του 1990 και

του 2000, πολλές χώρες,

όπως η Ελλάδα, η Ινδία, η

Ιρλανδία και άλλες ταχέως

αναπτυσσόμενες χώρες,

κατάφεραν να αντιστρέψουν

το μεταναστευτικό ρεύμα

από σημαντική καθαρή

εκροή μεταναστών σε

εντυπωσιακή καθαρή εισροή

παλιννοστούντων και

αλλοδαπών μεταναστών,

κυρίως λόγω της

απελευθερώσεως των

οικονομιών τους από τον

κρατικό παρεμβατισμό.




νέα πραγματικότητα του ενιαίου κόσμου και προσάρμοσαν αναλόγως

την αναπτυξιακή δυναμική των οικονομιών τους. Έτσι, η ροή εργαζομέ-

νων, και μάλιστα εξειδικευμένων (brain drain), από την Κίνα και την

Ινδία προς τις ΗΠΑ και άλλες αναπτυγμένες χώρες έχει τώρα αντιστρα-

φεί. Με την ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών και του διαδικτύου, μεγάλος

όγκος εργασιών μπορεί τώρα να προσφερθεί εξ αποστάσεως, δηλαδήαπό τις χώρες αυξημένης προσφοράς εργατικού δυναμικού. Επίσης, οι

ορθολογικά αναπτυσσόμενες χώρες έχουν τη δυνατότητα να προσελ -

κύσουν ξένες επενδύσεις στην εγχώρια οικονομία τους, αντί να εξά-

γουν εργατικό δυναμικό.

Ωστόσο, η μεγάλη διαφορά βιοτικού επιπέδου και συνθηκών διαβιώσε-

ως μεταξύ των χωρών εξακολουθεί να αποτελεί το σημαντικότερο κίνη-

τρο για πολλούς κατοίκους μίας φτωχής χώρας να εγκαταλείψουν την

πατρίδα τους και να μεταναστεύσουν «για ένα καλύτερο μέλλον» σε

άλλη, ευπορότερη χώρα. Αυτό έκαναν οι Έλληνες στη δεκαετία του

1950 και του 1960, αλλά και πολλοί μετανάστες που έφθασαν τηνΕλλάδα από την Αλβανία, τη Bουλγαρία και άλλες χώρες τα τελευταία

15-20 έτη.

Οι οικονομικοί μετανάστες στις οργανωμένες χώρες εισέρχονται στη

χώρα νομίμως, και πολλές φορές αφού έχουν ήδη εξασφαλίσει κάποια

θέση εργασίας στη χώρα υποδοχής. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως,

ακόμη και αυτοί εισέρχονται στη χώρα παρανόμως, εκτός των νομίμων

πυλών εισόδου, παραμένουν στη χώρα υποδοχής, και ενδεχομένως

απασχολούνται, χωρίς άδεια παραμονής και χωρίς άδεια εργασίας.

Επίσης, σημαντική κατηγορία μεταναστών είναι οι πρόσφυγες, που

κατά κανόνα ζητούν άσυλο από τις Αρχές της χώρας υποδοχής. Τέλος,πολλοί μετανάστες μετακινούνται ώστε να ενωθούν με μέλη της οικο-

γένειάς τους που ήδη ευρίσκονται στη χώρα υποδοχής (οικογενειακή

επανένωση). Το φαινόμενο της παράνομης μεταναστεύσεως επιβαρύ-

νει σήμερα δυσανάλογα κάποιες χώρες (και ιδιαιτέρως την Ελλάδα) και

προκαλεί μεγάλα προβλήματα σχέσεων του γηγενούς πληθυσμού και

των μεταναστών, καθώς και ευρύτερα κοινωνικά και οικονομικά προ-

βλήματα.

Γενικότερα, το φαινόμενο της μεταναστεύσεως ευρίσκεται και πάλι σε

έξαρση παγκοσμίως και οφείλεται αφενός στην κατάρρευση του Ανα-

τολικού Μπλοκ και το επακόλουθο άνοιγμα των χωρών της Κεντρικής

και της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην ΕΣΣΔ στην παγκόσμια κοι-

νωνία και αγορά και, αφετέρου, στην συνεχόμενη ενοποίηση των οικο-

νομιών και των κοινωνιών και την διάδοση των μέσων επικοινωνίας (που

έδωσαν τη δυνατότητα σε όλους να γνωρίσουν την ύπαρξη του ανα-

πτυγμένου κόσμου) και των μεταφορικών μέσων παγκοσμίως.

Ειδικότερα, η Ελλάδα από τον 19ο αιώνα και έως τα μέσα της δεκαετί -

ας του 1980, υπήρξε χώρα εκροής μεταναστών προς την Ευρώπη, τις

ΗΠΑ και την Αυστραλία. Στην περίοδο 1950 και έως τα μέσα της δεκαε-

τίας του 1970 εκτιμάται ότι μετανάστευσαν περίπου 1,2 εκατ. Έλληνες.

Συνολικά, οι Έλληνες που ζούσαν και εργάζονταν στις ανωτέρω χώρες

έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ξεπερνούσαν τα 3,5 εκατ., είχανμετακινηθεί στις ξένες χώρες διά της νομίμου οδού και διατηρούσαν

Με την ανάπτυξη των

τηλεπικοινωνιών και τουδιαδικτύου, μεγάλος όγκος

εργασιών μπορεί τώρα να

προσφερθεί εξ αποστάσεως,

δηλαδή από τις χώρες

αυξημένης προσφοράς

εργατικού δυναμικού.

Οι οικονομικοί μετανάστες

στις οργανωμένες χώρες

εισέρχονται στη χώρα

νομίμως, και πολλές φορές

αφού έχουν ήδη εξασφαλίσει

κάποια θέση εργασίας στη

χώρα υποδοχής.




στενούς δεσμούς με την Ελλάδα. Άλλωστε, έως τα μέσα της δεκαετίας

του 1990 τα μεταναστευτικά εμβάσματα αποτελούσαν ένα από τα πιο

σημαντικά και αυξανόμενα κονδύλια εισροών εισοδημάτων και κεφαλαί -

ων στους «άδηλους πόρους» του ελληνικού Ισοζυγίου Πληρωμών

(βλέπε Διάγραμμα 2).

Βέβαια, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 η εισροή μεταναστών

στην Ελλάδα (κυρίως παλιννόστηση Ελλήνων) ήταν μεγαλύτερη από την

εκροή, ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 η Ελλάδα μετατράπηκε

σε χώρα υποδοχής μεγάλου αριθμού μεταναστών. Μετά το 1988 η εισροή

αυτή ήταν μεγάλη (Διάγραμμα 1) και η είσοδός τους στη χώρα μαζική και

απρογραμμάτιστη.

Το πρώτο κύμα εισροής μεταναστών ήταν ο επαναπατρισμός σημαντικούαριθμού ομογενών που ζούσαν στη μεταπολεμική περίοδο στις πρώην

σοσιαλιστικές χώρες και θέλησαν να επαναπατρισθούν όταν αυτό κατέστη

δυνατό (λόγω ανοίγματος των συνόρων αυτών των χωρών), ή αναγκαίο

(όταν στις χώρες που ζούσαν δημιουργήθηκε πολιτική αστάθεια και αβε-

βαιότητα για τις εξελίξεις). Ο πραγματικός δεσμός μεταξύ ενός φυσικού

προσώπου και ενός έθνους, η εθνικότητα, αποτελεί τη βάση της διακρίσε-

ως μεταξύ ομογενούς και αλλογενούς. Η ελληνική νομοθεσία με τον ν.

1975/1991 επεφύλαξε ευνοϊκότερη μεταχείριση των ομογενών σε σχέση

με τους λοιπούς αλλοδαπούς, διαχωρίζοντας τους αλλοδαπούς σε αλλο-

γενείς και ομογενείς. Ο κύριος όγκος των μεταναστών ακολούθησε από τα

τέλη της δεκαετίας του 1980 έως και τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και

εισήλθε στην Ελλάδα κυρίως από την Αλβανία, αλλά και από τις άλλες

βαλκανικές χώρες. Οι μετανάστες αυτοί, εκτιμώμενοι περίπου στις 800

χιλιάδες, εισήλθαν κατά κανόνα παράνομα και παρέμειναν (χωρίς άδεια

παραμονής) και εργάσθηκαν παράνομα (αδήλωτη, ανασφάλιστη εργασία)

στην Ελλάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ο αριθμός των μεταναστών έχει

αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό και το εργατι-

κό δυναμικό της χώρας. Οι μετανάστες άρχισαν να συμβάλλουν ουσια-

στικά στη λειτουργία και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, κυρί -

ως μέσω της προσφοράς μη καταγεγραμμένου – ανασφάλιστου - σχε-

τικά φθηνού εργατικού δυναμικού σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις και

1 9 8

2

1 9 8

3

1 9 8

4

1 9 8

5

1 9 8

6

1 9 8

7

1 9 8

8

1 9 8

9

1 9 9

0

1 9 9

1

1 9 9

2

1 9 9

3

1 9 9

4

1 9 9

5

1 9 9

6

1 9 9

7

1 9 9

8

1 9 9

9

2 0 0

0

2 0 0

1

2 0 0

2

2 0 0

3

2 0 0

4

2 0 0

5

2 0 0

6

2 0 0

7

2 0 0

8

2 0 0

9

Πηγή: ΕΛ. ΣΤΑΤ., Eurostat

Διάγρμμ 1. Δημογρφική ξέλιξη του ληθυσμού της ελλάδος

Στις αρχές της δεκαετίας του

2000 ο αριθμός των

μεταναστών έχει αυξηθεί

σημαντικά σε σχέση με τον

συνολικό πληθυσμό και το εργατικό δυναμικό της χώρας.

Οι μετανάστες άρχισαν να

συμβάλλουν ουσιαστικά στη

λειτουργία και την ανάπτυξη

της ελληνικής οικονομίας,

κυρίως μέσω της προσφοράς

μη καταγεγραμμένου –

ανασφάλιστου - σχετικά

φθηνού εργατικού δυναμικού

σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις

και νοικοκυριά και στον

αγροτικό τομέα.




νοικοκυριά και στον αγροτικό τομέα, συμβάλοντας επίσης και στη διό-

γκωση της παράλληλης οικονομίας στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα απο-

κτούσαν σταδιακά αυξανόμενη παρουσία στην κοινωνική δομή σε πολ -

λές περιοχές της χώρας, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις θα μπο-

ρούσε να προσομοιασθεί με ενσωμάτωση, ενώ σε άλλες με δημιουργία

ξεχωριστών ομάδων-εθνοτήτων (οργανωμένων ή ανοργάνωτων).

Οι αρχικοί νόμοι για την καταγραφή τη νομιμοποίηση των μεταναστών

εισήχθησαν από το 1997 και πλέον, μετά από τρεις διαδοχικές προ-

σπάθειες νομιμοποιήσεως, σήμερα άνω των 750 χιλ. μεταναστών συμ-

μετέχουν νομίμως στην παραγωγική διαδικασία (είναι ενταγμένοι στο

εργατικό δυναμικό) και στην κοινωνική ζωή της χώρας. Στο τέλος του

2006, 260 χιλ. μετανάστες ήταν ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ, ενώ στα τέλη

του 2009 θα πρέπει να ξεπερνούσαν τις 300 χιλ. Έτσι, από τα μέσα της

δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα αντιμετωπίζει και σημαντικές εκροές

μεταναστευτικών εμβασμάτων που καταγράφονται στο Ισοζύγιο Πλη-

ρωμών από το 1998 (Διάγραμμα 2). Τα εμβάσματα είναι εισοδηματικές

μεταβιβάσεις που αποστέλλονται στις χώρες καταγωγής των μετανα-

στών μέσω του τραπεζικού συστήματος. Υπάρχουν προφανώς και

άλλες εκροές προς το εξωτερικό και διενεργούνται εκτός του συστή-

ματος, ενώ μεγάλο μέρος των αποταμιεύσεων των μεταναστών παρα-

μένει ή επενδύεται στην Ελλάδα (π.χ., σε κατοικίες).

Γενικά, η μεγάλη εισροή μεταναστών που σημειώθηκε στη δεκαετία

του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000 είναι σήμερα μία

πραγματικότητα. Οι μετανάστες που ήλθαν στην Ελλάδα στην περίοδο

αυτή έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) Ήταν σχετικά νέοι και

ανειδίκευτοι. Το 2001 το 26,4% των αλλοδαπών (200.923 άτομα) ήταν

ηλικίας 20-29 ετών και το 23% αυτών (175.259 άτομα) ήταν ηλικίας

30-39 ετών. Οι περισσότεροι ήρθαν για να εργασθούν ως ανειδίκευτοι

εργαζόμενοι ή οικιακοί βοηθοί. β) Ήρθαν για να μείνουν. Σύμφωνα με

έρευνα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2009) σε 56 χιλ.

αλλοδαπούς, το 47,9% των αλλοδαπών από τρίτες χώρες δήλωσε ότι

σχεδιάζει να παραμείνει μόνιμα στην Ελλάδα, ενώ, σύμφωνα με το

Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής (ΙΜΕΠΟ, 2007) μόνο το 37%δηλώνει ότι η διαμονή τους στην Ελλάδα έχει προσωρινό χαρακτήρα.

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Διάγρμμ 2. εισροές κι κροές μτνστυτικών μβσμάτων ρος κι ό την ελλάδ (δισ. ευρώ)




Τέλος, το 48,9% των μεταναστών δήλωσαν ότι σκοπεύουν να καταθέ-

σουν αίτηση για απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας όταν αυτό κατα-

στεί δυνατό. γ) Αποκτούν σταθερές βάσεις στην Ελλάδα. Τα στοιχεία

της ΕΛ.ΣΤΑΤ. για το 2005/2004, δείχνουν ότι το 17,6% των αλλοδαπών

νοικοκυριών έχει ιδιόκτητη κατοικία. Επίσης, σύμφωνα με στοιχεία

του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Αθήνας, το 2006 άνω των 2.000

Αλβανών έχουν ανοίξει κάποιο κατάστημα, ενώ σε αυτούς προστίθε-

νται πολλοί Κινέζοι που διατηρούν καταστήματα ρούχων και άλλοι

αλλοδαποί που διατηρούν εστιατόρια, κ.ά. δ) Αποτελούν ήδη σημα-

ντικό μέρος της προσφοράς εργασίας στη χώρα μας. Στην περίοδο

2000-2008 η μέση ετήσια αύξηση της απασχολήσεως στην ελληνική

οικονομία ανήλθε σε 1,3%, κυρίως εξαιτίας της νομιμοποιήσεως των

μεταναστών. ε) Υπάρχουν ήδη μετανάστες δευτέρας και τρίτης

γενιάς. Από το 2006 σημειώνεται και πάλι σημαντική φυσική αύξηση

του πληθυσμού στην Ελλάδα, αφού οι γεννήσεις παιδιών υπερβαίνουν

τους θανάτους. Η ευνοϊκή αυτή εξέλιξη θα πρέπει να οφείλεται καιστους μετανάστες που εισήλθαν στην Ελλάδα την περίοδο 1990-2005.

Έτσι, στο σχολικό έτος 2008-2009 φοιτούσαν στην πρωτοβάθμια και

δευτεροβάθμια εκπαίδευση περίπου 130 χιλ. αλλοδαποί μαθητές με το

ποσοστό των μαθητών από αλλοδαπούς γονείς να έχει αυξηθεί από

3,0% το 1996, σε 6,4% το 2000 και σε άνω του 10% σήμερα.

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι κατά τη δεκαετία του 2000 μεγάλος

αριθμός μεταναστών ενσωματώθηκε στην ελληνική κοινωνία και οικο-

νομία, ανεξαρτήτως του τρόπου εισόδου τους στην Ελλάδα και των

μεγάλων ατελειών του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου. Η ύπαρξη αυτού

του μεγάλου αριθμού μεταναστών (850 – 950 χιλ.) για σχετικά μακρο-

χρόνια περίοδο και η δημιουργία μεταναστών δεύτερης γενιάς με παι-

διά μεταναστών που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και ήδη «μετέχουν

της ημετέρας παιδείας», οδήγησαν στη θεσμοθέτηση νέων κανόνων

για την ένταξη αυτών των ανθρώπων στην ελληνική κοινωνία. Το θεσμι-

κό πλαίσιο της περιόδου 1997-2005 εκσυγχρονίζεται ουσιαστικά προς

αυτή την κατεύθυνση με την εισαγωγή του καθεστώτος των επί μακρόν

διαμενόντων μεταναστών το 2005 και ιδιαιτέρως με το νέο νομοθετικό

πλαίσιο το 2010. Με το πλαίσιο αυτό, τα παιδιά που γεννώνται στην

Ελλάδα και οι επί μακρόν νόμιμοι μετανάστες στη χώρα μπορούν υπό

προϋποθέσεις να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια. Αυτή η νέα ριζι-

κή θεσμική μεταβολή αναφέρεται στους παλαιούς κυρίως μετανάστες

που έχουν ήδη ενσωματωθεί στην ελληνική οικονομία και κοινωνία,

ακόμη και εάν εισήλθαν παράνομα στη χώρα στο παρελθόν.

Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πρό-

βλημα της εξάρσεως του φαινομένου της λαθρομεταναστεύσεως,

αφού εξακολουθεί να δέχεται μεγάλη εισροή μεταναστών προερχομέ-

νων από όλο τον κόσμο. Οι αναπτυγμένες χώρες της ΕΕ-27, και ιδιαιτέ-

ρως η Ιταλία και η Ισπανία, αντιμετωπίζουν μεν αυξημένες μεταναστευ -

τικές ροές τα τελευταία έτη, αλλά φαίνεται να έχουν θέσει υπό έλεγχο

την λαθρομετανάστευση. Στην Ελλάδα η εισροή μεταναστών εξακο-

λουθεί έως σήμερα να είναι μη ελεγχόμενη και, επιπλέον, να είναι εξαι-

ρετικά δύσκολα διαχειρίσημη. Απαιτούνται συνεχώς αυξανόμενοι χρη-

Το 17,6% των αλλοδαπών

νοικοκυριών έχει ιδιόκτητη

κατοικία. Επίσης, σύμφωνα με στοιχεία του Εμπορικού

Επιμελητηρίου της Αθήνας,

το 2006 άνω των 2.000

Αλβανών έχουν ανοίξει

κάποιο κατάστημα, ενώ σε

αυτούς προστίθενται πολλοί

Κινέζοι που διατηρούν

καταστήματα ρούχων και

άλλοι αλλοδαποί που

διατηρούν εστιατόρια, κ.ά.

Από τα ανωτέρω προκύπτει

ότι κατά τη δεκαετία του 2000

μεγάλος αριθμός μεταναστών

ενσωματώθηκε στην ελληνική

κοινωνία και οικονομία,ανεξαρτήτως του τρόπου

εισόδου τους στην Ελλάδα

και των μεγάλων ατελειών του

ισχύοντος θεσμικού πλαισίου.




ματοοικονομικοί πόροι και εξοπλισμός και ιδιαιτέρως σημαντικό

ανθρώπινο δυναμικό για την αποτελεσματική φύλαξη των εκτεταμένων

συνόρων της χώρας, για διαχείριση των λαθρομεταναστών που συλ -

λαμβάνονται ή και εκείνων που δεν συλλαμβάνονται, με απαραίτητη

προϋπόθεση τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διατή-

ρηση της εννόμου τάξεως στον βαθμό που αυτή επηρεάζεται από τηνεισροή μεταναστών.

Η περίπτωση της Ελλάδος διαφέρει στο θέμα αυτό από τις άλλες

χώρες της ΕΕ-27, λόγω των εκτεταμένων ηπειρωτικών και θαλασσίων

συνόρων της που εγείρουν σημαντικές δυσκολίες για τη φύλαξή τους.

Επίσης, οι δυνατότητές της για αποτελεσματική διαχείριση των μετα-

ναστευτικών ροών είναι περιορισμένες. Το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν

μπορεί να ελέγξει την εισροή παράνομων μεταναστών στη χώρα, περι-

ορίζει τη δυνατότητά της να εφαρμόσει μία ενεργή μεταναστευτική

πολιτική. Αντί δηλαδή να ασχολούμαστε με τη διαπίστωση των ανα-

γκών σε εργατικό δυναμικό από το εξωτερικό και με τον σχεδιασμό της πολιτικής που πρέπει να ακολουθεί για να προσελκύσουμε αυτό το

δυναμικό, η πολιτική μας εξαντλείται αναγκαστικά στο πως θα περιορί -

σουμε την παράνομη εισροή μεταναστών και στο πως θα διαχειρισθού-

με τα σημαντικά προβλήματα που προκύπτουν από τον μεγάλο αριθμό

των μεταναστών που έχουν ήδη έλθει στην Ελλάδα ή εκείνων που

έρχονται καθημερινά. Ενώ υφιστάμεθα το υψηλό κόστος της διαφυλά-

ξεως των συνόρων και της διαχειρίσεως των μεταναστών που εισέρχο-

νται παράνομα στην Ελλάδα, δεν έχουμε καταφέρει να αυξήσουμε,

ενδεχομένως, την εισροή οικονομικών μεταναστών διά της νομίμου

οδού, παρότι αυτό είναι αναγκαίο για τη χώρα και προβλέπεται από

την σχετική νομοθεσία.

Με βάση τα ανωτέρω, στην παρούσα εργασία θα παρουσιασθούν: α)

Οι εκτιμήσεις για το μέγεθος της εισροής μεταναστών στην Ελλάδα

και για τα κύρια χαρακτηριστικά των μεταναστών που ήρθαν στη

χώρα μας. β) Τα βασικά χαρακτηριστικά της Ελλάδος που την καθι-

στούν εξαιρετικά ευάλωτη στην λαθρομετανάστευση και στα προβλή-

ματα που προκύπτουν από αυτή. γ) Η εξελικτική πορεία της μετανα-

στευτικής πολιτικής που υιοθετήθηκε στην Ελλάδα και ο βαθμός απο-

τελεσματικότητάς της. δ) Η συμβολή των μεταναστών στην οικονομία

της χώρας και οι προοπτικές για συνέχιση του μεταναστευτικού ρεύ-

ματος προς την Ελλάδα στο μέλλον. ε) Οι δυνατότητες προσαρμογής της μεταναστευτικής πολιτικής της χώρας για μεγιστοποίηση των πλε-

ονεκτημάτων από τη μετανάστευση στην Ελλάδα, ιδιαιτέρως σε συν-

δυασμό με το πρόβλημα της γηράνσεως του ελληνικού πληθυσμού

στις επόμενες δεκαετίες που αναλύεται σε άλλο άρθρο του παρόντος

Δελτίου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφής της ΕΛ.ΣΤΑΤ., το 1991 ήταν

καταγεγραμμένοι στη χώρα 167 χιλ. αλλοδαποί. Μόλις δέκα έτη αργό-

τερα, στην απογραφή του 2001, ο αριθμός των αλλοδαπών στην

Ελλάδα είχε υπερ-τριπλασιασθεί στις 762 χιλ. Τέλος, σύμφωνα μεστοιχεία της Eurostat και της ΕΛ.ΣΤΑΤ., οι αλλοδαποί που ζούσαν μόνι-

Το μέγεθος τουμεταναστευτικού

ρεύματος στην Ελλάδα

Το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν

μπορεί να ελέγξει την εισροή

παράνομων μεταναστών στη

χώρα, περιορίζει τη

δυνατότητά της να εφαρμόσει

μία ενεργή μεταναστευτική

πολιτική.

Ενώ υφιστάμεθα το υψηλό

κόστος της διαφυλάξεως των

συνόρων και της διαχειρίσεως

των μεταναστών που

εισέρχονται παράνομα στην

Ελλάδα, δεν έχουμε

καταφέρει να αυξήσουμε,

ενδεχομένως, την εισροή

οικονομικών μεταναστών διά

της νομίμου οδού, παρότι

αυτό είναι αναγκαίο για τη

χώρα και προβλέπεται από

την σχετική νομοθεσία.




μα στην Ελλάδα ανέρχονταν σε περίπου 942 χιλ. άτομα το 2009, εκ

των οποίων περί τις 782 χιλ. άτομα προέρχονται από χώρες εκτός

ΕΕ-27 (Πίνακας 1). Το 2009 ο αριθμός των αλλοδαπών στην Ελλάδα

αποτελούσε το 8,4% του πληθυσμού, έναντι 8,1% το 2008 και 6,95% το

2001 (Απογραφή). Στον Πίνακα 2, παρουσιάζεται η κατανομή των

αλλοδαπών στην Ελλάδα ανά υπηκοότητα (Απογραφή 2001). Το 60%ήταν μετανάστες από την Αλβανία.

Ωστόσο, ο πραγματικός αριθμός των μεταναστών που ζουν και εργάζονται

στην Ελλάδα εκτιμάται ότι είναι υψηλότερος από αυτόν που εντοπίζεται

στις απογραφές, καθώς μεγάλο μέρος των μη καταγεγραμμένων και ανα-

σφάλιστων μεταναστών δεν είναι εύκολο να εντοπισθούν και δεν συμπερι-

λαμβάνονται στα επίσημα στοιχεία. Από μελέτες του Ινστιτούτου Μετανα-

στευτικής Πολιτικής, του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών

Ερευνών (ΚΕΠΕ) και του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής

Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) έχει εκτιμηθεί ότι ο αριθμός των παράνομων μετανα-

στών (αυτών που δεν έχουν άδεια παραμονής σύμφωνα με την ισχύουσα

νομοθεσία) ανέρχεται σε περίπου 170-210 χιλ. Αυτό οδηγεί στην εκτίμηση

ότι το σύνολο των μεταναστών ανέρχεται γύρω στα 1,15 εκατ. άτομα.

Μία άλλη προσέγγιση του πραγματικού αριθμού των μεταναστών στην

Ελλάδα προκύπτει από τον Πίνακα 3, που δείχνει τη συνολική αύξηση

του πληθυσμού της χώρας μας, όπως εκτιμάται από τις απογραφές πλη-

θυσμού που γίνονται κάθε δέκα έτη και τις εκτιμήσεις του πληθυσμού στα

ενδιάμεσα έτη, καθώς και τη φυσική εξέλιξη του πληθυσμού (γεννήσεις –

θάνατοι). Η αύξηση του πληθυσμού που δεν εξηγείται από τη φυσική εξέ-

λιξη του εγχώριου πληθυσμού, θεωρείται ότι αποτελεί την καθαρή εισροή

μεταναστών και την παλιννόστηση Ελλήνων υπηκόων. Με αυτή την μέθοδο

η καθαρή εισροή μεταναστών και η παλιννόστηση στην Ελλάδα ήταν 983,9χιλ. άτομα στην περίοδο 1983-2001 και 1,29 εκατ. άτομα στην περίοδο

πίνκς 1. αριθμός λλοδών στην ελλάδ

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Eurostat, Εκτιμήσεις ΔΟΑ Alpha Bank για το 2009.

Έτος 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2009

Αριθμός Αλλοδαπών 30,57 54,74 92,36 180,60 167,28 761,81 942,28

Άτομα

% Συμμετοχή

στον συνολικό

πληθυσμό

% Συμμετοχή

στο σύνολο των

αλλοδαπών

Δηλώνουν ως λόγο

εγκαταστάσεως την

εύρεση εργασίας (%)

Αλβανία 443.550 4,05 60,01 50,33

Βουλγαρία 37.230 0,34 5,04 75,41

Γεωργία 23.159 0,21 3,13 39,01

Ρουμανία 23.066 0,21 3,12 75,76

Ρωσία 18.219 0,17 2,46 37,99

Ουκρανία 14.149 0,13 1,91 70,61

Πολωνία 13.378 0,12 1,81 58,19

Πακιστάν 11.192 0,10 1,51 90,85

Σύνολο 583.943 5,33 79,01

Σύνολο Αλλοδαπών 739.114 6,74

Σύνολο Πληθυσμού 10.964.020

πίνκς 2. αλλοδοί στην ελλάδ νά υηκοότητ, 2001

Πηγή: ΕΣΥΕ

Ο πραγματικός αριθμός των

μεταναστών που ζουν και

εργάζονται στην Ελλάδα

εκτιμάται ότι είναι υψηλότερος

από αυτόν που εντοπίζεται

στις απογραφές, καθώς

μεγάλο μέρος των μη

καταγεγραμμένων και

ανασφάλιστων μεταναστών

δεν είναι εύκολο να

εντοπισθούν και δεν

συμπεριλαμβάνονται στα

επίσημα στοιχεία.




1983-2009. Εάν αφαιρεθούν οι παλιννοστούντες από τον αριθμό αυτό,

μπορεί να οδηγηθούμε και πάλι σε εκτίμηση του αριθμού των μεταναστών

στην Ελλάδα που δεν θα αποκλίνει σημαντικά από το 1,15 εκατ. άτομα

(10,2% του πληθυσμού).

Σημειώνεται ότι αυξημένη μεταναστευτική ροή αντιμετώπισαν και άλλες

ευρωπαϊκές χώρες κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, με συνέπεια

σήμερα να υπάρχει σημαντικός αριθμός και έντονη δραστηριοποίηση

μεταναστών σε διάφορες εργασίες στις οικονομίες όλων των ευρωπαϊκών

χωρών. Η συμμετοχή των μεταναστών στον πληθυσμό των χωρών της

ΕΕ-27 παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 3. Ειδικότερα, το 2008 υπήρχαν στην

ΕΕ-27 19,4 εκατ. μετανάστες από τρίτες χώρες. Οι μετανάστες αποτελού-

σαν το 8,1% του συνολικού πληθυσμού στην Ελλάδα, έναντι του 21,1%

στην Ελβετία, 15,9% στην Κύπρο, 11,6% στην Ισπανία, 8,8% στη Γερμανία,

6,6% στο Ηνωμένο Βασίλειο, 5,8% στην Ιταλία και 6,2% στην ΕΕ-27. Η

μεταναστευτική εισροή στην Ελλάδα ήταν ιδιαιτέρως υψηλή σε σχέση με το μέγεθος της χώρας, αλλά και με τις δυνατότητες της οικονομίας της.

ΠληθυσμόςΠραγματική Αύξη-

ση ΠληθυσμούΓεννήσεις Θάνατοι

Φυσική Αύξηση

του Πληθυσμού

Εισροή

Mεταναστών

1983 9.821.100 60.900 132.608 90.586 42.022 18.878

1984 9.872.100 51.000 125.724 88.397 37.327 13.673

1985 9.919.500 47.400 116.481 92.886 23.595 23.805

1986 9.949.100 29.600 112.810 91.783 21.027 8.573

1987 9.985.326 36.226 106.392 95.656 10.736 25.490

1988 10.015.863 30.537 107.505 92.407 15.098 15.439

1989 10.058.103 42.240 101.657 92.720 8.937 33.303

1990 10.120.892 62.789 102.229 94.152 8.077 54.712

1991 10.192.911 72.019 102.620 95.498 7.122 64.897

1992 10.319.672 126.761 104.081 98.231 5.850 120.911

1993 10.420.059 100.387 101.799 97.419 4.380 96.007

1994 10.510.996 90.937 103.763 97.807 5.956 84.981

1995 10.595.074 84.078 101.495 100.158 1.337 82.741

1996 10.673.696 78.622 100.718 100.740 -22 78.644

1997 10.744.649 70.953 102.038 99.738 2.300 68.653

1998 10.808.358 63.709 100.894 102.668 -1.774 65.483

1999 10.861.402 53.044 100.643 103.304 -2.661 55.705

2000 10.903.757 42.355 103.274 105.170 -1.896 44.251

2001 10.931.206 27.449 102.282 102.559 -277 27.726

2002 10.968.708 37.502 103.569 103.915 -346 37.848

2003 11.006.377 37.669 104.420 105.529 -1.109 38.778

2004 11.040.650 34.273 104.500 105.200 -700 34.973

2005 11.082.700 42.050 104.600 105.100 -500 42.550

2006 11.125.179 46.561 112.042 105.476 6.566 39.995

2007 11.171.740 42.045 111.926 109.895 2.031 40.014

2008 11.213.785 46.617 118.302 107.979 10.323 36.294

2009 11.260.402 45.781 120.654 110.770 9.884 35.897

Σύνολο 1.503.504 213.283 1.290.221

πίνκς 3. Φυσική ύξηση του λληνικού ληθυσμού κι ισροή μτνστών

Πηγή: ΕΛ.ΣTAT., Εurostat

Αυξημένη μεταναστευτική ροή

αντιμετώπισαν και άλλες

ευρωπαϊκές χώρες κατά τις

δεκαετίες του 1990 και του

2000, με συνέπεια σήμερα να

υπάρχει σημαντικός αριθμός

και έντονη δραστηριοποίηση

μεταναστών σε διάφορες

εργασίες στις οικονομίες όλων

των ευρωπαϊκών χωρών.




Το σπουδαιότερο, ωστόσο, είναι ότι επιπλέον, η Ελλάδα επιβαρύνεται

δυσανάλογα τα τελευταία έτη σε σχέση με τις άλλες χώρες της ΕΕ-27

καθώς πολύ μεγαλύτερο μέρος των εισροών μεταναστών στην επικρά-

τειά της αποτελεί μη ελεγχόμενη λαθρομετανάστευση.

Η Ελλάδα έχει εκτεταμένα θαλάσσια και χερσαία σύνορα με χώρες προε-

λεύσεως ή διελεύσεως μεταναστών, δηλαδή με χώρες που έχουν σαφώς

χαμηλότερο επίπεδο διαβιώσεως από την Ελλάδα, όπως η Αλβανία, ή απο-

τελούν κέντρα διελεύσεως μεταναστών από το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το

Πακιστάν, τη Βόρεια Αφρική, κ.ά., όπως η Τουρκία. Τα σύνορα αυτά ανέρ-

χονται συνολικά σε 1.248 χλμ. εκ των οποίων 997 χλμ. στην ξηρά. Τα σύνο-

ρα στην ξηρά είναι σε αρκετά σημεία δασώδη και δύσβατα, τα διασχίζουν

ποταμοί και λίμνες και διευκολύνουν την παράνομη διέλευση μεταναστών. Υπάρχουν, επομένως, αντικειμενικές δυσκολίες αποτελεσματικής επιτηρή-

σεως των χερσαίων συνόρων για την αποτροπή της παράνομης εισόδου

μεταναστών. Έτσι, το φαινόμενο της εισόδου παράνομων μεταναστών,

τόσο διά της θαλασσίας οδού όσο και από τα βόρεια σύνορα της Ελλά-

δος, έχει λάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις. Οι συλλήψεις αλλοδαπών για

παράνομη είσοδο και παραμονή στη χώρα, ανήλθαν σε 106,7 χιλ. το 2008,

από 112,4 χιλ. το 2007 (εκ των οποίων οι 71,2 χιλ. Αλβανοί), 91,8 χιλ. το

2006, 45,0 χιλ. το 2004 και 219,6 χιλ. το 2001 (174 χιλ. Αλβανοί). Επίσης,

το 2009 συνελήφθησαν από τις εγχώριες αστυνομικές και λιμενικές αρχές

1.716 διακινητές λαθρομεταναστών, έναντι 1.225 το 2007 και 911 το 2006.

Σύμφωνα δε με στοιχεία της ΕΕ, το 75% των συλλήψεων παράνομων

μεταναστών στην Ευρώπη πραγματοποιείται στην Ελλάδα.

Προβλήματα από την μη ελεγχόμενη

μεταναστευτική εισροή

Η Ελλάδα επιβαρύνεται

δυσανάλογα τα τελευταία έτη

σε σχέση με τις άλλες χώρες

της ΕΕ-27 καθώς πολύ

μεγαλύτερο μέρος των

εισροών μεταναστών στην επικράτειά της αποτελεί μη

ελεγχόμενη

λαθρομετανάστευση.

Πηγή: Eurostat

Διάγρμμ 3. ποσοστό λλοδών ως ροςτον συνολικό ληθυσμό, 2008

Το φαινόμενο της εισόδου

παράνομων μεταναστών, τόσο

διά της θαλασσίας οδού όσο

και από τα βόρεια σύνορα της

Ελλάδος, έχει λάβει πολύ

μεγάλες διαστάσεις.




Ειδικότερα, η Τουρκία μη δυνάμενη, προφανώς, να αποτρέψει την είσο-

δο των μεταναστών από τις χώρες της Ασίας στο έδαφός της, δεν φαίνε-

ται να επιδιώκει και την αποτροπή της εξόδου τους προς την Ελλάδα.

Δεδομένου δε ότι οι άλλες πύλες εισόδου λαθρομεταναστών στην Ευρώ-

πη μέσω της Ιταλίας και της Ισπανίας έχουν ουσιαστικά κλείσει, λόγω

κυρίως της αποτελεσματικής συμφωνίας και συνεργασίας αυτών τωνχωρών με τη Λιβύη, η είσοδος από την Τουρκία έχει καταστεί σχεδόν

μοναδική πύλη εισόδου στην ΕΕ, μέσω της Ελλάδος. Μάλιστα, πολλοί

μετανάστες που εισέρχονται στην ελληνική επικράτεια από την Τουρκία,

θεωρούν την Ελλάδα ως τόπο διελεύσεώς τους για να μετακινηθούν στη

συνέχεια σε άλλη χώρα της ΕΕ-27. Αυτό, όμως, δεν γίνεται διότι είτε

συλλαμβάνονται πριν διαβούν τα ελληνικά σύνορα ή οι χώρες προορι-

σμού μετά την Ελλάδα χρησιμοποιούν τη συνθήκη του Δουβλίνου ΙΙ για

να αποστείλουν πίσω τους μετανάστες στην Ελλάδα.

Έτσι, η Ελλάδα υφίσταται το μεγάλο κόστος της διαχειρίσεως των

λαθρομεταναστών, χωρίς ουσιαστικά οφέλη για την οικονομία της. Ηπροσπάθεια των Αρχών να αποστείλουν τους μετανάστες πίσω στην

Τουρκία (από όπου ήρθαν) έχει αποτύχει έως σήμερα καθώς η Τουρ-

κία δεν τηρεί τις συμφωνίες τις οποίες έχει υπογράψει για επανεισδοχή

των μεταναστών που προέρχονται από το έδαφός της. Είναι χαρακτηρι-

στικό ότι, από τις 80.000 αιτήσεις επανεισδοχής που είχαν γίνει έως

το τέλος του 2009, η Τουρκία είχε κάνει δεκτές μόνο 2.000. Επιπλέον,

οι ελληνικές Αρχές έχουν προσπαθήσει να καταστήσουν τη φύλαξη των

ελληνικών συνόρων υπόθεση όχι μόνο της Ελλάδος αλλά και της ΕΕ-27.

Για τον σκοπό αυτό, η ΕΕ-27 έχει δημιουργήσει το Κεφάλαιο Προστασί -

ας των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ, από το οποίο η Ελλάδα δικαιούται

να λάβει € 147,8 εκατ. στην περίοδο 2007-2013. Ωστόσο, το θέμα για την

Ελλάδα δεν έχει λυθεί. Η Ελλάδα συνεργάζεται για τη φύλαξη των συνό-

ρων της με τον ευρωπαϊκό οργανισμό FRONTEX. Σύμφωνα με τα στοι-

χεία αυτού του Οργανισμού, το 2008 στα θαλάσσια σύνορά μας με την

Τουρκία εντοπίσθηκαν 29,1 χιλ. λαθρομετανάστες, που ήταν διπλάσιοι

από το 2007, ενώ στα ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα εντοπίσθηκαν

14,5 χιλ. μετανάστες. Τέλος, στα ελληνοαλβανικά σύνορα εντοπίσθηκαν

38,6 χιλ. μετανάστες. Οι μετανάστες από την Αλβανία επαναπατρίζονται

σχετικά γρήγορα, πολλές φορές όμως για να επιστρέψουν στην Ελλάδα

λίγο αργότερα. Ο επαναπατρισμός των μεταναστών από την Τουρκία

είναι ουσιαστικά αδύνατος, όπως προαναφέρθηκε. Επομένως, το μετα-

ναστευτικό ρεύμα προς την Ελλάδα εξακολουθεί να είναι έως σήμερα μη

ελεγχόμενο.

Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός λαθρομεταναστών σημαίνει ότι το

ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει σήμερα εντονότερα από ό,τι στο παρελ -

θόν τις ακόλουθες προκλήσεις:

α) Της διαθέσεως σημαντικών πόρων και ανθρωπίνου δυναμικού για

την αποτελεσματικότερη δυνατή διαφύλαξη των συνόρων. Ειδικότερα,

για την προστασία των θαλάσσιων συνόρων το 2003 απασχολούνταν

από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας 6.200 άτομα, με 200 πλοιάρια.

Επιπλέον, χρησιμοποιούνται οχήματα ξηράς και αεροπλάνα, ενώ για τηφύλαξη των συνόρων διατηρούνται 58 συνοριακοί σταθμοί και απασχο-

Η Ελλάδα υφίσταται το

μεγάλο κόστος τηςδιαχειρίσεως των

λαθρομεταναστών, χωρίς

ουσιαστικά οφέλη για την

οικονομία της. Η προσπάθεια

των Αρχών να αποστείλουν

τους μετανάστες πίσω στην

Τουρκία (από όπου ήρθαν)

έχει αποτύχει έως σήμερα

καθώς η Τουρκία δεν τηρεί τις

συμφωνίες. Είναι

χαρακτηριστικό ότι, από τις

80.000 αιτήσεις επανεισδοχής

που είχαν γίνει έως το τέλος

του 2009, η Τουρκία είχε κάνει

δεκτές μόνο 2.000.

Η Τουρκία μη δυνάμενη,

προφανώς, να αποτρέψει την

είσοδο των μεταναστών από

τις χώρες της Ασίας στο

έδαφός της, δεν φαίνεται να

επιδιώκει και την αποτροπή της εξόδου τους προς την

Ελλάδα.




λούνται χιλιάδες αστυνομικοί και οχήματα1. Επιπλέον, πρόσφατα δημι-

ουργήθηκαν 6 νέα Τμήματα Διώξεως Λαθρομεταναστεύσεως και 200

νέες θέσεις συνοροφυλάκων. Ωστόσο, η αναχαίτιση της λαθρομετανα-

στεύσεως αποδεικνύεται εξαιτετικά δύσκολη.

β) Της διαχειρίσεως του μεγάλου αριθμού των λαθρομεταναστών και

επαναπατρισμού τους στη χώρα προελεύσεως, ή διελεύσεώς τους, ή

νομιμοποιήσεώς τους και παραμονής τους στην Ελλάδα. Ιδρύθηκαν

τρία νέα Κέντρα Υποδοχής και Φιλοξενίας Λαθρομεταναστών, ενώ σχε-

διάζεται η ίδρυση άλλων και απαιτείται η αναβάθμιση των ήδη υπαρχό-

ντων Κέντρων, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Οι δαπάνες

διατροφής, συντηρήσεως και περιθάλψεως των φιλοξενούμενων στα

κέντρα αυτά ανήλθαν σε € 3,2 εκατ. το 2008, από € 1,34 εκατ. το 2007,

αλλά δεν είναι επαρκείς όταν αναφερόμαστε σε συλλήψεις άνω των

120 χιλ. λαθρομεταναστών ετησίως.

γ) Της υποχρεώσεως της Ελλάδας να είναι σε θέση να διαχειρίζεται

κανοποιητικά τους μετανάστες και να διαφυλάσσει τα ανθρώπινα δικαι-

ώματα που απαιτεί, προφανώς, πολύ υψηλότερους πόρους και ανθρώπι-

νο δυναμικό από αυτούς που έχουν διατεθεί έως σήμερα. Επίσης, αυξά-

νονται οι απαιτήσεις για τη διαφύλαξη της έννομης τάξεως στη χώρα,

καθώς η είσοδος των μεταναστών διευκολύνει και την είσοδο ατόμων

που δραστηριοποιούνται στην παρανομία.

Γενικά, στη σημερινή πραγματικότητα, παρά το μεγάλο κόστος της

οργανωτικής δομής και του ανθρωπίνου δυναμικού που απασχολείται

για την αντιμετώπιση του φαινομένου της λαθρομεταναστεύσεως στην

Ελλάδα, το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης (παράνομης) εισροής μετανα-

στών και της παράνομης παραμονής τους στη χώρα για μεγάλο χρονικόδιάστημα δεν φαίνεται να επιλύεται. Χωρίς δε τον αποτελεσματικό έλεγ-

χο των μεταναστών που εισέρχονται στη χώρα, η Ελλάδα δεν μπορεί να

διαμορφώσει μία αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική προς όφελος

της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Όσον αφορά το θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο για τη μετανάστευση

στην Ελλάδα, αυτό εξακολουθεί να επιδιώκει έως σήμερα την επίλυση

ήδη σωρευμένων προβλημάτων (π.χ., από τη συγκέντρωση μεγάλου

αριθμού παράνομων μεταναστών στη χώρα), παρά την εξασφάλιση συν-

θηκών για την αποτροπή αυτών των προβλημάτων. Η επόμενη ενότητα

εστιάζει στην παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών αυτού τουθεσμικού πλαισίου.

Χώρες όπως η Ιταλία και η Γερμανία αντέδρασαν γρηγορότερα στη μετα-

ναστευτική ροή, ψηφίζοντας τους αναγκαίους νόμους για την αντιμετώπι-

ση των συνεπειών της, περιφρουρώντας αποτελεσματικά τα επίσης εκτε-

ταμένα σύνορά τους, με εγχώριες κατασταλτικές δυνάμεις και με κατάλ -

ληλες συμφωνίες με τις χώρες προελεύσεως των μεταναστών. Αντίθετα, η

είσοδος των μεταναστών στην ελληνική επικράτεια δεν έγινε δυνατό να

ελεγχθεί, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν και δεν συνοδεύθηκε

εγκαίρως από σοβαρές νομοθετικές και οργανωτικές ρυθμίσεις για την1. C. Kanellopoulos, M. Gregou, A. Petralias (2005), “Illegally resident third country nationals in Greece: State

approaches towards them, their profile and social situation”, ΚΕΠΕ.

Στη σημερινή

πραγματικότητα, παρά το

μεγάλο κόστος της

οργανωτικής δομής και του

ανθρωπίνου δυναμικού που

απασχολείται για την

αντιμετώπιση του φαινομένου

της λαθρομεταναστεύσεωςστην Ελλάδα, το πρόβλημα

της ανεξέλεγκτης

(παράνομης) εισροής

μεταναστών και της

παράνομης παραμονής τους

στη χώρα για μεγάλο χρονικό

διάστημα δεν φαίνεται να

επιλύεται.

Η δημιουργία του ισχύοντος

θεσμικούκαι οργανωτικού

πλαισίου




ένταξη των μεταναστών στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Ειδικότερα,

οι προσπάθειες η μεταναστευτική ροή προς την Ελλάδα να είναι νόμιμη

και όχι παράνομη, με προσέλκυση μεταναστών αναγκαίων για την ενίσχυ-

ση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας, δεν καρποφόρησαν. Αυτό

συνέβη κυρίως για δύο λόγους: α) Λόγω της επιβολής εκτεταμένων διαδι-

κασιών και γραφειοκρατικών εμποδίων στην νόμιμη είσοδο μεταναστώνστη χώρα. β) Λόγω της αρτηριοσκληρωτικής λειτουργίας της εγχώριας

επίσημης αγοράς εργασίας και των κλειστών επαγγελμάτων που οδηγού-

σαν στην απασχόληση μόνο παράνομων-μη καταγεγραμμένων-

ανασφάλιστων μεταναστών. Η θεσμική αντιμετώπιση του μεταναστευτικού

ρεύματος στην Ελλάδα πέρασε από διάφορα στάδια, τα σπουδαιότερα

από τα οποία είναι συνοπτικά τα ακόλουθα:

Αρχικώς, ο νόμος 1975/1991, όπως συμπληρώθηκε με τους ν.

2452/1996 και 2713/1999, κινήθηκε κυρίως σε μία αποτρεπτική, αμυντική

και κατασταλτική λογική, χωρίς να αποτρέπει τις πολύπλοκες συνέπειες

του φαινομένου της μεταναστεύσεως και, πολύ περισσότερο, να αποτελεί τον πυλώνα μίας μακροπρόθεσμης μεταναστευτικής πολιτικής. Ο ν.

1975/1991 δεν συμπεριελάμβανε διατάξεις για νομιμοποίηση μεταναστών

που είχαν ήδη εισέλθει παράνομα στην Ελλάδα. Έως τότε, οι αλλοδαποί

εργάτες θα έπρεπε να υπογράφουν συμβάσεις εργασίας με εγχώριες επι-

χειρήσεις στην Ελλάδα ενώ ευρίσκονταν ακόμη στη χώρα τους προκειμέ-

νου να εισέλθουν νόμιμα στην Ελλάδα. Οι μετανάστες, όμως, εισήλθαν

μαζικά, σε μεγάλο βαθμό παράνομα.

Στη συνέχεια, τα ΠΔ 358/1997 και 359/1997 (που εκδόθηκαν βάσει του ν.

2434/1996) προώθησαν την πρώτη καταγραφή και νομιμοποίηση των

μεταναστών με έκδοση άδειας παραμονής σε 200 χιλ. περίπου από τους600 χιλ. μετανάστες που είχαν εισέλθει παρανόμως στη χώρα έως τότε.

Αυτά τα ΠΔ προέβλεπαν συγκεκριμένες διαδικασίες αρχικώς για την έκδο-

ση «λευκής κάρτας» στον μετανάστη (από τα κατά τόπους γραφεία του

ΟΑΕΔ) για να μπορεί να εργασθεί νόμιμα και στη συνέχεια «πράσινης κάρ-

τας» (άδεια περιορισμένης διάρκειας 1-3 ετών) με την προσκόμιση ενός

ελαχίστου αριθμού ενσήμων (40 ημέρες ασφαλισμένης εργασίας). Οι

αλλοδαποί που θα παρέλειπαν να καταθέσουν αίτηση (με τα αναγκαία

στοιχεία) για την έκδοση της λευκής κάρτας έως την 31.3.1998 θα απε-

λαύνονταν από την Ελλάδα. Η υλοποίηση αυτών των διατάξεων εντός της

προθεσμίας που είχε δοθεί ήταν ανέφικτη, λαμβάνοντας υπόψη και την

ανεπάρκεια των αρμοδίων δημοσίων υπηρεσιών. Έτσι, δόθηκαν σημαντι-

κές παρατάσεις και το 1998 δόθηκαν άδειες προσωρινής παραμονής σε

371.641 μετανάστες. Στη συνέχεια, το 1999, εφαρμόσθηκαν μέτρα μαζι-

κών ελέγχων νομιμότητας των μεταναστών με στόχο τη συγκράτηση και

τον έλεγχο του μεταναστευτικού ρεύματος. Δεν δόθηκε, όμως, ουσιαστική

λύση στο πρόβλημα των άναρχων μεταναστευτικών ροών, ούτε έγινε

δυνατή η διαμόρφωση και υλοποίηση κάποιας ουσιαστικής και υλοποιήσι-

μης μεταναστευτικής πολιτικής.

Μία αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική επιχειρήθηκε με τον ν.

2910/2001, ο οποίος προσπάθησε να προσδιορίσει (και πάλι με σχετικά

αυστηρό τρόπο) το καθεστώς νόμιμης εισόδου και παραμονής των μετα-

ναστών στην Ελλάδα (για εργασία ή σπουδές), καθώς και το καθεστώς

Η είσοδος των μεταναστών

στην ελληνική επικράτεια δεν

έγινε δυνατό να ελεγχθεί και

δεν συνοδεύθηκε εγκαίρως

από σοβαρές νομοθετικές και

οργανωτικές ρυθμίσεις για την ένταξη των μεταναστών στην

ελληνική οικονομία και

κοινωνία. Ειδικότερα, οι

προσπάθειες η

μεταναστευτική ροή προς την

Ελλάδα να είναι νόμιμη και όχι

παράνομη, με προσέλκυση

μεταναστών αναγκαίων για

την ενίσχυση του

παραγωγικού δυναμικού της

χώρας, δεν καρποφόρησαν.

Το 1998 δόθηκαν άδειες

προσωρινής παραμονής σε

371.641 μετανάστες.




απελάσεως των παράνομων μεταναστών από την Ελλάδα, με σκοπό να

σταματήσει η λαθρομετανάστευση. Προέβλεπε την ενδυνάμωση των

συνοριακών ελέγχων και επέβαλε αυστηρότερα πρόστιμα σε εκείνους που

μεταφέρουν, προσλαμβάνουν ή στεγάζουν παράνομους μετανάστες. Η

προσπάθεια εφαρμογής του νόμου συνοδεύθηκε με μεγάλο αριθμό συλ -

λήψεων παράνομων μεταναστών το 2001 που έφθασαν τις 220 χιλ. (174χιλ. Αλβανοί). Το 2001 έγιναν 367.860 αιτήσεις για έκδοση ή ανανέωση

των αδειών παραμονής, αλλά μόλις 217.000 εξ αυτών εκπλήρωναν τα κρι-

τήρια που είχαν τεθεί. Ωστόσο, η πολιτική αυτή δεν έδωσε και πάλι λύση,

αφού η διαδικασία νομιμοποιήσεως που προέβλεπε ήταν άκρως γραφειο-

κρατική, χωρίς οι κρατικές υπηρεσίες να έχουν τη δυνατότητα να ανταπε-

ξέλθουν στις απαιτήσεις για την εξυπηρέτηση των ενδιαφερομένων. Επί -

σης, δεν συνέβαλε στον έλεγχο του παράνομου μεταναστευτικού ρεύμα-

τος προς την χώρα.

Στη συνέχεια, ψηφίσθηκε ο ν. 3274/2004 που προέβλεπε με μεγαλύτερη

σαφήνεια τη χορήγηση άδειας παραμονής στην Ελλάδα για λόγους σπου-

δών. Έως το 2004, η διαδικασία χορηγήσεως άδειας παραμονής για

λόγους σπουδών, που αποτελεί τον βασικό μηχανισμό προσελκύσεως

στελεχών υψηλού επιπέδου στις ΗΠΑ και σε άλλες αναπτυγμένες

χώρες, ήταν ουσιαστικά απαγορευμένη στην Ελλάδα λόγω κυρίως του

αναχρονιστικού τρόπου λειτουργίας των ελληνικών ιδρυμάτων τριτοβάθ-

μιας εκπαιδεύσεως. Επίσης, ο νόμος αυτός ρυθμίζει θέματα ανανεώσεως

της άδειας παραμονής των μεταναστών στην Ελλάδα, σε συνάρτηση με το

εργασιακό τους καθεστώς, καθώς και θέματα οικογενειακής συνενώσεως

των μεταναστών. Εισάγει, τέλος, ρυθμίσεις για το καθεστώς των τέκνων

των μεταναστών. Ωστόσο, τα θέματα αυτά αντιμετωπίσθηκαν πιο ολοκλη-

ρωμένα με τον ν. 3386/2005.

Ο νόμος ν. 3386/2005 ενσωματώνει στην εθνική νομοθεσία τις Οδηγίες

2003/86/ΕΚ (σχετικά με το δικαίωμα της οικογενειακής επανενώσεως)

και 2003/109/ΕΚ (σχετικά με το καθεστώς των επί μακρόν διαμενό-

ντων). Ο νόμος περιελάμβανε ένα νέο πρόγραμμα νομιμοποιήσεως των

παράνομα διαμενόντων αλλοδαπών, ρυθμίζει εκ νέου τα θέματα εισόδου

και διαμονής και κοινωνικής εντάξεως στη χώρα των υπηκόων τρίτων

χωρών. Ειδικότερα, επιδιώκει την ορθολογική οργάνωση των αδειών

παραμονής και εργασίας των αλλοδαπών. Η άδεια παραμονής και εργασί -

ας θεσπίζονται σε ένα μόνο έγγραφο: άδεια διαμονής (π.χ. για παροχή

εξαρτημένης εργασίας, για άσκηση ανεξάρτητης οικονομικής δραστηριό-

τητας, για επενδυτική δραστηριότητα, για σπουδές στην τριτοβάθμια

εκπαίδευση, κ.λπ.). Επίσης, προβλέπεται η χορήγηση άδειας διαμονής σε

οικονομικά ανεξάρτητα άτομα και τις οικογένειές τους που επιθυμούν να

εγκατασταθούν στην Ελλάδα. Η εξέταση της αιτήσεως για την απόκτηση

άδειας διαμονής γίνεται από την Υπηρεσία Αλλοδαπών της κάθε Περιφέ-

ρειας της χώρας και ο αλλοδαπός παραπέμπεται για συνέντευξη στην Επι-

τροπή Μετανάστευσης που εδρεύει σε κάθε νομό. Παραμένει το παράβο-

λο των € 150 για την έκδοση άδειας διαμονής ενός έτους,€ 300 για άδεια

δύο ετών, € 450 για άδεια τριών ετών και € 900 για άδειες αόριστης διάρ-

κειας στους επί μακρόν διαμένοντες μετανάστες.Επίσης, ο ν. 3386/2005 προσπαθεί να εξορθολογήσει τη διαδικασία μετα-

Έως το 2004, η διαδικασία

χορηγήσεως άδειας

παραμονής για λόγουςσπουδών, που αποτελεί τον

βασικό μηχανισμό

προσελκύσεως στελεχών

υψηλού επιπέδου στις ΗΠΑ

και σε άλλες αναπτυγμένες

χώρες, ήταν ουσιαστικά

απαγορευμένη στην Ελλάδα

λόγω κυρίως του

αναχρονιστικού τρόπου

λειτουργίας των ελληνικών

ιδρυμάτων τριτοβάθμιας

εκπαιδεύσεως.

Ο ν. 2910/2001 προσπάθησε

να προσδιορίσει (και πάλι με

σχετικά αυστηρό τρόπο) το

καθεστώς νόμιμης εισόδου και

παραμονής των μεταναστών

στην Ελλάδα (για εργασία ήσπουδές), καθώς και το

καθεστώς απελάσεως των

παράνομων μεταναστών, με

σκοπό να σταματήσει η

λαθρομετανάστευση.

Το 2001 έγιναν 367.860

αιτήσεις για έκδοση ή

ανανέωση των αδειών

παραμονής, αλλά μόλις

217.000 εξ αυτών εκπλήρωναν

τα κριτήρια που είχαν τεθεί.




κλήσεως αλλοδαπών εργαζομένων από το εξωτερικό στην Ελλάδα για

λόγους εργασίας. Η νέα αυτή διαδικασία στηρίζεται (όπως και η προηγού-

μενη) στην εκπόνηση ετήσιας εκθέσεως σχετικά με τις ανάγκες της εγχώ-

ριας αγοράς εργασίας ανά τομέα. Με βάση αυτή την έκθεση καθορίζεται

«ο ανώτατος αριθμός αδειών διαμονής για εργασία που χορηγούνται κάθε

έτος σε υπηκόους τρίτων χωρών, ανά νομό, ιθαγένεια, είδος και διάρκειααπασχολήσεως, κ.ά.». Η διαδικασία αυτή αποδείχθηκε χρήσιμη και αξιο-

ποιήθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις, ιδιαιτέρως για την κάλυψη των ανα-

γκών σε αλλοδαπούς εργάτες για εποχική απασχόληση από αγροτικές

–κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις με χρήση και των υπαρχουσών διακρατι-

κών συμφωνιών με την Αλβανία και τη Βουλγαρία. Για παράδειγμα, οι αιτή-

σεις για εποχική απασχόληση αλλοδαπών στην περιφέρεια της Κεντρικής

Μακεδονίας το 2008 έφθασαν τις 23.000. Γενικότερα, όμως, το σύστημα

μετακλήσεως εργατών με τις ανωτέρω χρονοβόρες και σχετικά περίπλο-

κες γραφειοκρατικές διαδικασίες δεν είχε επιτυχία και δεν συνέβαλε ουσι-

αστικά στην αναμόρφωση του πλαισίου εισόδου των μεταναστών στηνΕλλάδα.

Μία από τις βασικές καινοτομίες του ν. 3386/2005 είναι το άρθρο 67 που

ορίζει ότι κάθε αλλοδαπός ενήλικος που διαμένει νόμιμα στην Ελλάδα

τα τελευταία πέντε έτη μπορεί να αποκτήσει την ιδιότητα του επί

μακρόν διαμένοντος με την οποία διασφαλίζει σειρά δικαιωμάτων (Οδη-

γία 2003/109/ΕΚ/25.11.2003). Για να γίνει αυτό όμως απαιτείται, εκτός των

άλλων, ο ενδιαφερόμενος να μπορεί να αποδείξει ότι έχει επαρκή γνώση

της ελληνικής γλώσσας και γνώση στοιχείων της ελληνικής ιστορίας και

του ελληνικού πολιτισμού. Σε κάθε περίπτωση, οι υπήκοοι τρίτων χωρών

που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα ασφαλίζονται στους οικείους ασφαλι-

στικούς Οργανισμούς και έχουν ίδια ασφαλιστικά δικαιώματα με τους ημε-

δαπούς. Επίσης, οι αλλοδαποί απολαμβάνουν της ίδιας κοινωνικής προ-

στασίας με τους εγχώριους κατοίκους, ενώ τα τέκνα τους γίνονται δεκτά

στα δημόσια σχολεία και υπάγονται στην υποχρεωτική σχολική φοίτηση,

όπως και οι ημεδαποί. Τέλος, στους λαθρομετανάστες προβλέπονται

αυστηρότερες ποινές από ό,τι στο παρελθόν με φυλάκιση έως τρεις μήνες

και χρηματικό πρόστιμο € 1.500.

Η πιο πρόσφατη εξέλιξη της νομοθεσίας για τη μετανάστευση στην

Ελλάδα ήταν ο ν. 3838/2010 με τον οποίο προσδιορίζονται οι προϋποθέ-

σεις για την απονομή απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας σε ομογενείς και

μονίμως διαμένοντες μετανάστες στην Ελλάδα και στα παιδιά αυτών των

μεταναστών, με αυτόματη απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας στα παιδιά

που γεννώνται στην Ελλάδα από μετανάστες που διαμένουν και εργάζο-

νται νομίμως στην Ελλάδα τουλάχιστον για πέντε έτη. Ο νόμος παρέχει

επίσης και δικαιώματα για την πολιτική συμμετοχή των ομογενών και των

μεταναστών που διαμένουν νομίμως και αδιαλείπτως επί πενταετίας με την

ανάδειξή τους σε αιρετά όργανα της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοική-

σεως στην Ελλάδα. Πρόκειται για μία σημαντική εξέλιξη που επιταχύνει

την ουσιαστική ένταξη μεγάλου μέρους των μακροχρονίως διαμενόντων

στην Ελλάδα μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Από την άλλη πλευρά

συνεχίζεται η προσπάθεια για περιορισμό της λαθρομεταναστεύσεως και για ενίσχυση της νομίμου εισόδου αλλοδαπών στη χώρα για κάλυψη θέσε-

Ο ν. 3386/2005 προσπαθεί να

εξορθολογήσει τη διαδικασία

μετακλήσεως αλλοδαπών

εργαζομένων από το εξωτερικό

στην Ελλάδα για λόγους

εργασίας. Η νέα αυτήδιαδικασία στηρίζεται (όπως και

η προηγούμενη) στην εκπόνηση

ετήσιας εκθέσεως σχετικά με

τις ανάγκες της εγχώριας

αγοράς εργασίας ανά τομέα.

Ωστόσο, το σύστημα

μετακλήσεως εργατών με τις

ανωτέρω χρονοβόρες και

σχετικά περίπλοκεςγραφειοκρατικές διαδικασίες δεν

είχε επιτυχία και δεν συνέβαλε

ουσιαστικά στην αναμόρφωση

του πλαισίου είσοδου των

μεταναστών στην Ελλάδα.

Μία από τις βασικές

καινοτομίες του ν. 3386/2005

είναι το άρθρο 67 που ορίζει ότι

κάθε αλλοδαπός ενήλικος που

διαμένει νόμιμα στην Ελλάδα τα

τελευταία πέντε έτη μπορεί να

αποκτήσει την ιδιότητα του επί

μακρόν διαμένοντος με την

οποία διασφαλίζει σειρά

δικαιωμάτων.

Η πιο πρόσφατη εξέλιξη

της νομοθεσίας

για τη μετανάστευση

στην Ελλάδα ήταν

ο ν. 3838/2010 με τον οποίο

επιταχύνεται η ουσιαστική

ένταξη μεγάλου μέρους των

μακροχρονίως διαμενόντων

στην Ελλάδα μεταναστών στην

ελληνική κοινωνία.




ων εργασίας που υπάρχουν σε πολλούς τομείς. Ωστόσο, όπως προανα-

φέρθηκε, η αντιμετώπιση της λαθρομεταναστεύσεως αποδεικνύεται εξαι-

ρετικά δύσκολη, γεγονός που, σε συνδυασμό με την αρτηριοσκληρωτική

λειτουργία της εγχώριας αγοράς εργασίας, ενισχύει περαιτέρω την παρα-

δοσιακή αδυναμία της χώρας μας για άσκηση ενεργούς μεταναστευτικής

πολιτικής.

Από όσα προαναφέρθηκαν προκύπτει ότι, η συντριπτική πλειονότητα των

μεταναστών που έφθασαν στην Ελλάδα στις δεκαετίες του 1990 και του

2000 είναι ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό, που εισήλθε παράνομα στην

Ελλάδα και παρέμεινε σε καθεστώς παρανομίας για μεγάλο χρονικό διά-

στημα. Αυτό οφείλεται, αφενός στην απουσία ουσιαστικής πολιτικής προ-

σελκύσεως μεταναστών με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και αφετέρου

στην καθήλωση της παραγωγικής και οργανωτικής διαρθρώσεως των

βασικών παραγωγικών κλάδων της χώρας σε τεχνολογίες εντάσεως εργα-

σίας και παραδοσιακές οργανωτικές και διοικητικές δομές, εξαρτημένεςσε μεγάλο βαθμό από κρατικές ενισχύσεις, ή από τη δραστηριοποίησή

τους στην παράλληλη οικονομία, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη

γεωργία αλλά και τον τουρισμό. Τέτοιες παραγωγικές και οργανωτικές

δομές, σε συνδυασμό με τον απολύτως κλειστό χαρακτήρα της ανώτατης

εκπαιδεύσεως, το πλήθος των κλειστών επαγγελμάτων και την ανελαστική

λειτουργία της αγοράς εργασίας, δεν ευνοούν την προσέλκυση στην

Ελλάδα εργατικού δυναμικού υψηλής παραγωγικότητας ή/και εξειδικεύσε-

ως. Ειδικότερα:

Η λειτουργία της ελληνικής αγοράς εργασίας με την επιβολή πολύ υψη-

λών κατώτατων ημερομισθίων και μισθών συμβάλλει προφανώς αποφασι-

στικά σε αυτή την κατάσταση. Για παράδειγμα, εάν το κόστος απασχολή-

σεως ενός εργαζομένου σε μία γειτονική βαλκανική χώρα είναι€ 350 μηνι-

αίως και το κόστος απασχολήσεως (συμπεριλαμβανομένων και των εισφο-

ρών στην κοινωνική ασφάλιση) ενός νομίμως απασχολούμενου στην Ελλά-

δα (αλλοδαπού ή Έλληνα) είναι € 1.050 μηνιαίως, μία ελληνική επιχείρηση

έχει δύο επιλογές. Ή να απασχολήσει αδήλωτα έναν αλλοδαπό εργαζόμε-

νο με χαμηλό κόστος (π.χ. έως € 550) ή να εγκαταλείψει την Ελλάδα και

να εγκατασταθεί σε μία γειτονική βαλκανική χώρα. Πολλές επιχειρήσεις

(οι καλύτερα οργανωμένες) έχουν επιλέξει το δεύτερο. Άλλες επιχειρή-

σεις, σε κλάδους που η Ελλάδα διατηρεί συγκριτικό πλεονέκτημα, επιλέ-

γουν το πρώτο, και αυτός είναι ο κύριος λόγος που έχουμε ακόμη παράνο-

μη (όχι νόμιμη) μετανάστευση και αδήλωτη (ανασφάλιστη) εργασία στην

Ελλάδα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πολλοί μετανάστες που εργάζονται

στην Ελλάδα δεν επιθυμούν να ασφαλισθούν στο ΙΚΑ ή σε άλλο ασφαλιστικό

Οργανισμό και να καταβάλλουν τις ανάλογες εισφορές, διότι δεν είναι πεπει-

σμένοι ότι θα μπορέσουν να συνταξιοδοτηθούν από τους ανωτέρω φορείς,

αφού αντιμετωπίζουν αδυναμία συγκεντρώσεως των ελαχίστων αναγκαίων

ενσήμων για τη σύνταξη. Απαιτείται, επομένως, να τους παρασχεθεί η δυνα-

τότητα ασφαλίσεως με την προοπτική να εισπράξουν στο μέλλον εντόκως

την όποια αποταμίευση έχουν συνεισφέρει στο ασφαλιστικό σύστημα.

Από την άλλη πλευρά, η ικανοποιητική λειτουργία της εγχώριας αγοράςεργασίας, με εξασφάλιση πολύ μεγαλύτερης ευελιξίας από ό,τι υπήρχε

Αδυναμία ασκήσεωςενεργούς

μεταναστευτικήςπολιτικής

Οι ισχύουσες παραγωγικές και

οργανωτικές δομές στην

Ελλάδα, σε συνδυασμό με τον

απολύτως κλειστό χαρακτήρα

της ανώτατης εκπαιδεύσεως,

το πλήθος των κλειστών

επαγγελμάτων και την

ανελαστική λειτουργία της

αγοράς εργασίας,

δεν ευνοούν την προσέλκυση

στην Ελλάδα εργατικού

δυναμικού υψηλής παραγωγικότητας ή/και

εξειδικεύσεως.




έως σήμερα, σε συνδυασμό με τον σημαντικό περιορισμό της γραφειο-

κρατίας στην παροχή αδειών εργασίας σε αλλοδαπούς που επιθυμούν να

εισέλθουν νομίμως στη χώρα, μπορεί να συμβάλλουν τόσο στον περιορι-

σμό της παράνομης μεταναστεύσεως όσο και στην αποτροπή των φαινο-

μένων αδήλωτης και παράνομης απασχολήσεως.

Επιπλέον, η δυνατότητα της Ελλάδος να καλύψει τις ανάγκες της σε εξει-

δικευμένο – τεχνικό και επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό σε πολλούς

τομείς περιορίζεται ουσιαστικά από τη λειτουργία των κλειστών επαγγελ -

μάτων σε πολλούς κλάδους στη χώρα μας, καθώς και από την υπερ-

προστατευτική λειτουργία της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαιδεύσεως.

Έτσι, στον μόνο κλάδο στον οποίο η μετανάστευση συνεχίζει να είναι

αρνητική για την Ελλάδα (μεγάλη εκροή) είναι ανάμεσα στους επιστή-

μονες και το εξειδικευμένο προσωπικό υψηλού κύρους. Οι τελευταίοι,

αφού προσελκύονται για σπουδές σε σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα

τριτοβάθμιας εκπαιδεύσεως στο εξωτερικό (άνω των 70.000 Ελλήνων

σπουδαστών τριτοβάθμιας εκπαιδεύσεως επιλέγουν ετησίως να πραγμα-

τοποιήσουν τις σπουδές τους σε χώρες του εξωτερικού) στη συνέχεια

πολλοί από αυτούς παραμένουν στο εξωτερικό για προσφορά εξειδικευ-

μένης εργασίας στο αντικείμενο της εξειδικεύσεώς τους. Αντίθετα με την

Ινδία, στην Ελλάδα το brain drain συνεχίζεται αναπόδραστα.Αντί να προ-

σελκύουμε σπουδαστές, επιστήμονες και τεχνικούς υψηλής εξειδικεύ-

σεως και εργαζόμενους με αυξημένα κίνητρα για εργασία και για προ-

σφορά, για σπουδές, για έρευνα και για εργασία στην Ελλάδα, συμβάλ-

λουμε στη μαζική έξοδο των δικών μας ανθρώπων στο εξωτερικό.

Επομένως, απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση ενεργούς μετανα-

στευτικής πολιτικής από την Ελλάδα είναι η αποκατάσταση της αναγκαίαςευελιξίας στην αγορά εργασίας, η εκλογίκευση της λειτουργίας του

συστήματος κοινωνικών ασφαλίσεων της χώρας με πρόβλεψη ειδικών

ρυθμίσεων για τους μετανάστες, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων,

με την διευκόλυνση μονίμου εγκαταστάσεως στην Ελλάδα σε επαγγελμα-

τίες υψηλής εξειδικεύσεως και, κυρίως, ο εκσυγχρονισμός της λειτουργί -

ας της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαιδεύσεως σύμφωνα με τα πρότυπα

των αναπτυγμένων αλλά και πολλών αναπτυσσόμενων χωρών.

Η παρουσία των μεταναστών επηρεάζει, άμεσα ή έμμεσα, την κοινωνία και

την οικονομία στην οποία ζουν και δραστηριοποιούνται. Η συμβολή τουςστην οικονομία εξαρτάται κυρίως από τους ακόλουθους παράγοντες:

Από τον συνολικό αριθμό των μεταναστών και τη συμβολή τους στο

εργατικό δυναμικό της χώρας, μέσω της επίσημης ή της παράλληλης

οικονομίας. Οι μετανάστες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της οικονομίας

της χώρα υποδοχής εάν έρχονται στη χώρα για να καλύψουν κενές θέσεις

εργασίας (δηλαδή θέσεις εργασίας που δεν επιθυμούν να καλύψουν οι

εγχώριοι εργαζόμενοι με ανταγωνιστικό κόστος) ή για να προσφέρουν

εργασία με υψηλότερη παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα από αυτή

των εγχωρίων εργαζομένων. Ένας νόμιμος μετανάστης που εργάζεται σε

μία ελληνική επιχείρηση και αμείβεται με τον ίδιο μισθό με έναν εγχώριοεργαζόμενο συμβάλλει στην εγχώρια ευημερία εάν η αμοιβή του (η συνο-

Συμβολή

των μεταναστώνστην οικονομία

Η ικανοποιητική λειτουργία

της εγχώριας αγοράς

εργασίας, με εξασφάλιση

πολύ μεγαλύτερης ευελιξίας

από ό,τι υπήρχε έως σήμερα,

σε συνδυασμό με τονσημαντικό περιορισμό της

γραφειοκρατίας στην παροχή

αδειών εργασίας σε

αλλοδαπούς που επιθυμούν

να εισέλθουν νομίμως στη

χώρα, μπορεί να συμβάλλουν

τόσο στον περιορισμό της

παράνομης μεταναστεύσεως

όσο και στην αποτροπή των

φαινομένων αδήλωτης και παράνομης απασχολήσεως.

Η δυνατότητα της Ελλάδος

να καλύψει τις ανάγκες

της σε εξειδικευμένο – τεχνικό

και επιστημονικό ανθρώπινο

δυναμικό σε πολλούς τομείς

περιορίζεται ουσιαστικά

και από τη λειτουργία

των κλειστών επαγγελμάτων

σε πολλούς κλάδους

στη χώρα μας.




λική επιβάρυνση που συνεπάγεται για την εγχώρια κοινωνία) είναι μικρότε-

ρη από τη συμβολή του στην αύξηση του εγχώριου προϊόντος. Επίσης,

ένας μετανάστης που δεν έχει νομιμοποιηθεί ή που εργάζεται χωρίς να

έχει δηλωθεί και ασφαλισθεί προσφέρει στην οικονομία για τον ίδιο λόγο.

Όταν συμβάλλει στην αύξηση του εγχώριου προϊόντος περισσότερο από

το κόστος που συνεπάγεται η παρουσία του στη χώρα. Στη δεύτερη περί -

πτωση το ιδιωτικό κόστος απασχολήσεως του μετανάστη θα πρέπει να

προσαυξηθεί με το κόστος των κοινωνικών παροχών που του παρέχονται

με την παρουσία του στη χώρα, στο βαθμό που για τις παροχές αυτές δεν

καταβάλλει φόρους (καταβάλλει μόνο έμμεσους φόρους) ή εισφορές.

Ειδικότερα, στην Ελλάδα οι μετανάστες, παρότι εισήλθαν σε μεγάλο

βαθμό παράνομα, και ενδεχομένως παραμένουν χωρίς άδεια διαμονής,

έχουν προσφέρει στην οικονομία διότι έχουν καλύψει θέσεις εργασίας

(στον αγροτικό τομέα, στον τουρισμό, τις κατασκευές δημοσίων και ιδιωτι-

κών έργων, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τις προσωπικές υπηρεσίες και

αλλού) που δεν προσφέρονται σε προσιτό κόστος από εγχώριους εργαζό-

μενους, κυρίως λόγω της ανελαστικότητας της εγχώριας αγοράς εργασί -

ας. Πολλές εργαζόμενες μητέρες στην Ελλάδα έχουν τη δυνατότητα να

συνεχίσουν να εργάζονται στο αντικείμενο της εξειδικεύσεώς τους επειδή

υπάρχουν αλλοδαπές οικιακοί βοηθοί. Πολλές επιχειρήσεις στην Ελλάδα

υπάρχουν και απασχολούν εγχώριους εργαζόμενους (κυρίως διοικητικό ή

εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό) επειδή ταυτόχρονα απασχολούν και

αρκετούς μετανάστες σε κρίσιμες θέσεις εργασίας με σχετικά χαμηλό

κόστος. Πολλές αγροτικές εκμεταλλεύσεις και ιδιαιτέρως κτηνοτροφικές

επιχειρήσεις δεν θα υπήρχαν χωρίς τους μετανάστες. Πολλές ξενοδοχεια-

κές μονάδες επωφελούνται από την προσφορά σημαντικών υπηρεσιώναπό μετανάστες σε σχετικά χαμηλό κόστος.

Από την παραγωγικότητά τους. Γενικά, η όποια παραγωγικότητα (μικρή ή

μεγάλη) των μεταναστών έχει θετική επίπτωση στην ανάπτυξη, εάν δεν

υπερκαλύπτεται από την αμοιβή τους ή από το κόστος που συνεπάγονται

για την κοινωνία. Η παραγωγικότητα αυτή εξαρτάται όχι μόνο από την ηλι-

κιακή διάρθρωση των μεταναστών, αλλά και από τα κίνητρα που έχουν για

εργασία και ανάδειξη ή επαγγελματική εξέλιξη. Εξαρτάται επίσης από τον

χρόνο της επιδιωκόμενης (ή προσδοκώμενης) παραμονής τους στη χώρα,

από τον βαθμό εντάξεώς τους στο κοινωνικό ιστό του τόπου διαμονής ή

εργασίας τους. Εξαρτάται, τέλος, από το μορφωτικό τους επίπεδο και την

εξειδίκευσή τους και σε σημαντικό βαθμό από το εάν γνωρίζουν την ελλη-

νική γλώσσα ή όχι. Επομένως, η παραγωγικότητα των μεταναστών στην

Ελλάδα μπορεί να είναι χαμηλή για τους ακόλουθους λόγους: α) Δεν επι-

διώκουμε (μάλλον αποτρέπουμε) την προσέλκυση μεταναστών υψηλού

μορφωτικού επιπέδου ή εξειδικευμένου τεχνικού προσωπικού ακόμη και

σε τομείς που αντιμετωπίζουμε μεγάλες ελλείψεις ή ουσιαστική απουσία

ανταγωνιστικών συνθηκών. β) Αντιμετωπίζουμε πολλές φορές τους μετα-

νάστες ως προσωρινούς (ή τους υποχρεώνουμε να αισθάνονται έτσι) και

εκτός της εγχώριας κοινωνίας, ακόμη και εάν ζουν ήδη πολλά έτη στην

Ελλάδα. Είναι προφανές ότι ένας λαθρομετανάστης δεν εργάζεται ή εργά-

ζεται ελάχιστα στη χώρα μας και από την άλλη μεριά χρησιμοποιεί τιςόποιες κοινωνικές υπηρεσίες που του προσφέρονται ή επιβάλλει σημαντι-

Πολλές επιχειρήσεις στην

Ελλάδα υπάρχουν και

απασχολούν εγχώριους

εργαζόμενους (κυρίως

διοικητικό ή εξειδικευμένο

τεχνικό προσωπικό) επειδή

ταυτόχρονα απασχολούν καιαρκετούς μετανάστες σε

κρίσιμες θέσεις εργασίας με

σχετικά χαμηλό κόστος.

Πολλές αγροτικές

εκμεταλλεύσεις και ιδιαιτέρως

κτηνοτροφικές επιχειρήσεις

δεν θα υπήρχαν χωρίς τους

μετανάστες. Πολλές

ξενοδοχειακές μονάδες

επωφελούνται από την

προσφορά σημαντικών

υπηρεσιών από μετανάστες

σε σχετικά χαμηλό κόστος.




κό κόστος διαχειρίσεώς του.

Συνολικά, σε μακροοικονομικό επίπεδο, η μετανάστευση έχει οδηγήσει

σε αύξηση του πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού της Ελλάδος, με

τη μέση ετήσια αύξηση της απασχολήσεως να διαμορφώνεται στο 1,26%

στην περίοδο 1997-2008 (1,7% στην περίοδο 2002-2006, 1,4% το 2007 και

0,1% το 2008). Επίσης, η παραγωγικότητα της εργασίας διατηρήθηκε σε

υψηλό επίπεδο, στο 3,1% στην περίοδο 1997-2001, στο 2,4% στην περίοδο

2002-2006 (παρά τη μεγάλη αύξηση της απασχολήσεως), στο 3,1% το 2007

και στο 1,9% το 2008. Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν ότι η μετανάστευση

συνέβαλε στη σημαντική αύξηση της απασχολήσεως στην Ελλάδα στην

περίοδο 1997-2008, χωρίς αυτό να επιρεάσει αρνητικά την αύξηση της

παραγωγικότητας της εργασίας στην περίοδο αυτή. Επομένως, μπορεί να

λεχθεί ότι η αύξηση της απασχολήσεως κατά μέσο ετήσιο ρυθμό 1,26%

στην περίοδο 1997-2008, που οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά (κατά 95%)

στη σημαντική εισροή μεταναστών, μετατράπηκε ολόκληρη σε αντίστοιχη

αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ της Ελλάδος στην περίοδο αυτή.

Επιπλέον των ανωτέρω, το χαμηλό κόστος απασχολήσεως των μετανα-

στών, το οποίο παραμένει χαμηλό ακόμη και εάν ληφθεί υπόψη και το

κόστος των κοινωνικών παροχών που συνεπάγεται η παρουσία τους στην

Ελλάδα (οι μετανάστες πληρώνουν για αυτές τις παροχές κυρίως μέσω

της επιβαρύνσεώς τους με έμμεσους φόρους και μέσω των εισφορών στα

ασφαλιστικά ταμεία), συνεπάγεται ότι η παρουσία των μεταναστών συμ-

βάλλει στην αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήματος για την οικονομία ως

σύνολο. Ένας μηχανισμός μέσω του οποίου οι μετανάστες συμβάλλουν

στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ είναι μέσω της συμβολής τους στη

διατήρηση των αυξήσεων του κόστους εργασίας σε χαμηλότερο επίπεδο(επειδή οι αμοιβή τους είναι χαμηλότερη σε σχέση με την παραγωγικότη-

τά τους) συμβάλοντας θετικά στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και

αρνητικά στον πληθωρισμό.

Όπως αναλύεται σε άλλο άρθρο του Δελτίου, οι δυσμενείς δημογραφικές

εξελίξεις οι οποίες συνδέονται άμεσα με τον δυνητικό ρυθμό αυξήσεως

του ΑΕΠ της χώρας μας, μπορεί να εμφανισθούν αργότερα λόγω της

παρουσίας των μεταναστών. Ο δυνητικός ρυθμός αυξήσεως του ΑΕΠ

ισούται με τον ρυθμό αυξήσεως της απασχολήσεως και τον ρυθμό αυξή-

σεως της παραγωγικότητας ανά απασχολούμενο. Σε μία κοινωνία που ο

πληθυσμός της μειώνεται ή γηράσκει και συνταξιοδοτείται, ο ρυθμός απα-

σχολήσεως μειώνεται και άρα μειώνεται ο δυνητικός ρυθμός αυξήσεως

του ΑΕΠ, δεδομένης της παραγωγικότητας. Η ισχυρή πλέον παρουσία

νέων μεταναστών στο εργατικό δυναμικό καθυστερεί τη μείωση του εργα-

τικού δυναμικού και την υπέρμετρη αύξηση των μισθών η οποία θα έπλητ-

τε την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Ως εκ τούτου η απασχόληση

μεταναστών στη δεκαετία του 1990 και του 2000 απετέλεσε όχι μόνο πηγή

αυξήσεως του εγχώριου εργατικού δυναμικού αλλά και ενισχίσεως της

ανταγωνιστικότητας των εγχωρίως παραγομένων διεθνώς εμπορεύσιμων

προϊόντων. Επίσης, η παρουσία μεταναστών συνέβαλε στον περιορισμό

του ρυθμού αυξήσεως κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος σε πολ -

λούς κλάδους μη εμπορεύσιμων προϊόντων δίνοντας τη δυνατότητα νασυγκρατηθεί ο πληθωρισμός.

Η παρουσία μεταναστών

μπορεί να δημιουργήσει πολύ

περισσότερες ανταγωνιστικές

θέσεις εργασίας στη χώρα και

για τους εγχώριους

εργαζόμενους. Από την άλλη

πλευρά, είναι γεγονός ότι η εισροή μεταναστών στην

Ελλάδα λειτούργησε

ανταγωνιστικά για τη

διεκδίκηση θέσεων

εξηρτημένης εργασίας

χαμηλής κυρίως

εξειδικεύσεως και χαμηλής

κοινωνικής αποδοχής στον

ιδιωτικό τομέα, που θα

διεκδικούνταν ενδεχομένως

από ανειδίκευτους, εγχώριους

εργαζομένους.

Η ισχυρή πλέον παρουσία

νέων μεταναστών στο

εργατικό δυναμικό καθυστερεί

τη μείωση του εργατικού

δυναμικού και την υπέρμετρη

αύξηση των μισθών η οποία

θα έπληττε την

ανταγωνιστικότητα της

οικονομίας.




Από την επίπτωσή τους στην απασχόληση και τα εισοδήματα άλλων

ομάδων του εγχώριου πληθυσμού. Οι μετανάστες επ ουδενί λόγο δεν

λειτουργούν ως μέλη ενός παιχνιδιού μηδενικού αθροίσματος. Η κατάλη-

ψη μίας θέσεως εργασίας στην εγχώρια οικονομία από έναν μετανάστη

δεν συνεπάγεται αναγκαστικά απώλεια αυτής της θέσεως από κάποιον

εγχώριο εργαζόμενο. Αντίθετα, η παρουσία μεταναστών μπορεί να δημι-

ουργήσει πολύ περισσότερες ανταγωνιστικές θέσεις εργασίας στη

χώρα και για τους εγχώριους εργαζόμενους. Από την άλλη πλευρά,

είναι γεγονός ότι η εισροή μεταναστών στην Ελλάδα λειτούργησε αντα-

γωνιστικά για τη διεκδίκηση θέσεων εξηρτημένης εργασίας χαμηλής

κυρίως εξειδικεύσεως και χαμηλής κοινωνικής αποδοχής στον ιδιωτικό

τομέα, που θα διεκδικούνταν ενδεχομένως από ανειδίκευτους εγχώρι-

ους εργαζόμενους σχετικά χαμηλού εισοδηματικού επιπέδου. Οι θέσεις

εργασίας που εξαρτώνται από το Ελληνικό Δημόσιο και τα ερμητικά κλει-

στά επαγγέλματα (τεχνικοί, μηχανικοί, οδηγοί ΤΑΞΙ και μέσων μεταφοράς,

οδηγοί φορτηγών αυτοκινήτων, ηλεκτρολόγοι, κ.ά.) παρέμειναν έως σήμε-

ρα εκτός ανταγωνισμού από μετανάστες στην Ελλάδα, αντίθετα με ό,τι

συμβαίνει στις περισσότερες άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, δεν καλύ-

φθηκαν με μετανάστες οι μεγάλες ελλείψεις που υπάρχουν σε τεχνικούς

στους τομείς της πληροφορικής και υπολογιστών αλλά και σε πολλούς

άλλους κλάδους.

Έτσι, το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι ο ανταγωνισμός που δημιουρ-

γήθηκε στην αγορά εργασίας χαμηλής εξειδικεύσεως λόγω της εισροής

των μεταναστών σε αυτό το τμήμα της αγοράς. Το πραγματικό πρόβλημα

είναι ο ανταγωνισμός που δεν δημιουργήθηκε λόγω της μη εισροής

μεταναστών σε όλους τους άλλους, τους περιχαρακωμένους με αξεπέ-

ραστα εμπόδια σε κάθε είδους ανταγωνισμό, κλάδους και επαγγέλματα.

Για παράδειγμα, εκατοντάδες ή χιλιάδες Έλληνες καθηγητές Πανεπι-

στημίου διδάσκουν σε ξένα Πανεπιστήμια και εκατοντάδες ή χιλιάδες

Έλληνες ιατροί υπηρετούν σε νοσοκομεία ξένων χωρών. Ωστόσο, για

να είσαι καθηγητής Πανεπιστημίου, ιατρός, μηχανικός, ηλεκτρολόγος,

δικηγόρος, οδηγός ταξί, τεχνικός ηλεκτρονικών υπολογιστών, οικονομολό-

γος στο ΚΕΠΕ, οδηγός αστικού λεωφορείου, φύλακας στο Πανεπιστήμιο,

δημόσιος υπάλληλος, κλητήρας στο υπουργείο, λογιστής ή ακόμη και

οδοκαθαριστής στην Ελλάδα θα πρέπει να είσαι Έλληνας.

Η πιθανή μακροχρόνια συμβολή της μεταναστευτικής ροής στην οικονομι-

κή ανάπτυξη της Ελλάδος παρουσιάζεται σε μελέτη της Ευρωπαϊκής Επι-

τροπής2, η οποία αναλύει τους παράγοντες που μπορεί να προσδιορίσουν

τον μέσο ετήσιο ρυθμό αυξήσεως του πραγματικού δυνητικού ΑΕΠ και

του κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ελλάδος στην περίοδο 2007-2060, εξετάζοντας

τα δύο ακόλουθα σενάρια: Στο βασικό σενάριο γίνεται η υπόθεση ότι οι

μεταναστευτικές ροές στην Ελλάδα προσδιορίζονται έτσι ώστε η μέση

ετήσια αύξηση του πληθυσμού της χώρας στην περίοδο 2008-2060 να

είναι 0,0%. Στο διαζευκτικό σενάριο γίνεται η υπόθεση ότι η μέση ετήσια

αύξηση της καθαρής μεταναστεύσεως στην περίοδο 2008-2060 είναι μηδε-

2. “The 2009 Ageing Report: Underlying assumptions and projection methodologies for the EU-27 Member

States”, European Commission, 2/2009.

Συμπεράσματα

Το πραγματικό πρόβλημα

είναι ο ανταγωνισμός που δεν

δημιουργήθηκε λόγω της μη

εισροής μεταναστών στους

περιχαρακωμένους με

αξεπέραστα εμπόδια σε κάθε είδους ανταγωνισμό, κλάδους

και επαγγέλματα. Για

παράδειγμα, εκατοντάδες ή

χιλιάδες Έλληνες καθηγητές

Πανεπιστημίου διδάσκουν σε

ξένα Πανεπιστήμια και

εκατοντάδες ή χιλιάδες

Έλληνες ιατροί υπηρετούν σε

νοσοκομεία ξένων χωρών.

Ωστόσο, για να είσαι

καθηγητής Πανεπιστημίου

στην Ελλάδα θα πρέπει να

είσαι Έλληνας.




νική. Εάν αυτό συμβεί, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι ο πληθυσμός της

Ελλάδος θα σημειώσει μέση ετήσια πτώση της τάξεως του -0,5%, με αντί -

στοιχη μέση ετήσια πτώση του ενεργού πληθυσμού κατά -0,4%, έναντι

-0,3% στο βασικό σενάριο. Αυτό σημαίνει ότι η γήρανση του πληθυσμού

στην Ελλάδα θα είναι ταχύτερη όταν η καθαρή εισροή μεταναστών θα είναι

μηδενική. Όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 4, στο βασικό σενάριο η μέσηετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ και του ΑΕΠ κατά κεφαλή θα είναι

1,8%. Στην περίπτωση της μηδενικής μεταναστευτικής ροής, όμως, η μέση

ετήσια αύξηση του δυνητικού πραγματικού ΑΕΠ μειώνεται στο 1,2% (από

1,8%) και η μέση ετήσια αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώνεται επίσης,

στο 1,7% (από 1,8%). Αυτό σημαίνει ότι χωρίς τους μετανάστες αναμένε-

ται να επηρεασθεί αρνητικά η ευημερία των εγχώριων κατοίκων.

Σημειώνεται ότι οι ανωτέρω επιπτώσεις της τυχόν διακοπής των μετανα-

στευτικών ροών είναι πολύ σημαντικές, αλλά ενδέχεται να είναι ακόμη

μεγαλύτερες εάν η απουσία των μεταναστών συνεπάγεται ουσιαστική μεί -

ωση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής και απώλεια

περισσότερων επενδύσεων και παραγωγικών δραστηριοτήτων που δεν θα

είναι βιώσιμες χωρίς την αναγκαία καθαρή εισροή μεταναστών στη χώρα.

ΒασικόΣενάριο

Σενάριο ΜηδενικήςΜεταναστεύσεως

Παραγωγικότητα Εργασίας (ΑΕΠ/Ώρα Εργασίας) 2,0 2,0

Συντελεστής Εργασίας: Μέση ετήσια % μεταβολή -0,2 -0,8

Πληθυσμός: Μέση ετήσια % αύξηση 0,0 -0,5

Ποσοστό Απασχολήσεως: Μ.ε. % αύξηση 0,1 0,1

Ενεργός Πληθυσμός/Πληθυσμό: Μ.ε. % αύξηση -0,3 -0,4

Μέσος Αριθμός Ωρών Εργασίας: Μ.ε. % αύξηση 0,0 0,0

ΑΕΠ: Μέση ετήσια % αύξηση 1,8 1,2

Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ: Μέση ετήσια % αύξηση 1,8 1,7

Πηγή: "The 2009 Ageing Report: Underlying assumptions and projection

methodologies for the EU-27 Member States", European Commission 2/2009.

πίνκς 4. Μέση τήσι οσοστιί ύξηση του δυνητικού αεπ, 2007-2060,μ ισροή μτνστών (βσικό σνάριο) κι χωρίς ισροή μτνστών

(σνάριο μηδνικής μτνστύσως)

Η γήρανση του πληθυσμού

στην Ελλάδα θα είναι

ταχύτερη όταν η καθαρή

εισροή μεταναστών θα είναι

μηδενική.

Στην περίπτωση της μηδενικής

μεταναστευτικής ροής, όμως,

η μέση ετήσια αύξηση του

δυνητικού πραγματικού ΑΕΠ

μειώνεται στο 1,2% (από 1,8%)

και η μέση ετήσια αύξηση του

κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώνεται

επίσης, στο 1,7% (από 1,8%).

Αυτό σημαίνει ότι χωρίς τους

μετανάστες αναμένεται να

επηρεασθεί αρνητικά η

ευημερία των εγχώριων

κατοίκων.




BAΣIKAOIKONOMIKA

MEΓEΘH

1. ΠΡOΪOΝ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ(εκατοστιαίες μεταβολές, σταθερές τιμές)

Πηγή: "The Economic Adjustment Programme for Greece, European Commission, May 2010."

3. ΙΣOΖΥΓΙO ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ(σωρευτικά στοιχεία σε εκατ. Ευρώ)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛ. ΣΤΑΤ. και ΥΠΑ.

2008 2009 2009

3μηνο

2010

3μηνο

Εμπορικό Έλλειμμα -44.048,8 -30.760,3 -7.710,2 -8.281,1

-Εισαγωγές 63.861,7 46.078,3 11.370,0 11.787,8

-Εισαγωγές χωρίς καύσιμα καιπλοία

41.165,8 31.289,9 7.689,7 7.188,3

-Εξαγωγές 19.812,9 15.318,0 3.659,8 3.506,6

-Εξαγωγές χωρίς καύσιμα καιπλοία

13.976,5 11.483,1 2.793,9 2.533,2

Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών 13.342,0 6.073,7 890,8 -1.539,1

Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών/Εμπορικό Έλλειμμα (%)

30,3 19,8 11,6 18,6

-Ταξιδιωτικό Συνάλλαγμα(εισπράξεις)

11.635,9 10.369,1 486,3 478,9

-Μεταφορές (εισπράξεις) 19.188,3 13.552,2 3.405,7 3.675,4

-Εισπράξεις από την ΕΕ 8.920,7 5.661,1 2.608,4 371,7

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγώνμε κεφαλαιακές μεταβιβάσεις

-30.706,8 -24.686,4 -6.819,5 -9.820,3

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών μεκεφαλαιακές μεταβιβάσεις (% ΑΕΠ)

12,7 10,4 2,9 4,1

Αφίξεις Τουριστών (' 000) 15.939 14.915 1.032 1.135

Καθαρή επενδυτική θέση -179.182,4 -197.306,0 ... ...

Καθαρή επενδυτική θέση (% ΑΕΠ) 74,9 83,1 ... ...

2009 2010 2011 2012 2013

ΑΕΠ -2,0 -4,0 -2,6 1,1 2,1

Ιδιωτική Κατανάλωση -1,8 -3,8 -4,5 1,0 1,1 Δημόσια Κατανάλωση 9,6 -8,2 -8,0 -6,0 -1,0

Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Kεφαλαίου -13,1 -7,3 -7,0 -2,6 1,1

Εγχώρια Τελική ζήτηση -2,4 -5,1 -5,5 -0,7 0,8

Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -14,1 -10,3 -6,6 -1,5 1,5

Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -18,1 1,5 6,1 5,7 7,3

2. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΚΥΡΙOΥΣ OΙΚOΝOΜΙΚOΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ(εκατοστιαίες μεταβολές ή όπως διαφορετικά ορίζεται)


2009 2010 2011 2012 2013

Αποπληθωριστής Ιδιωτικής Κατανάλωσης 1,3 1,2 -0,5 1,0 0,7

Παραγωγικότητα Εργασίας -0,8 -0,4 0,5 0,1 0,5

Κόστος εργασίας

ανά μονάδα προϊόντος (1995=100) 6,3 -0,6 -0,4 0,0 -0,4

Κατά κεφαλή αμοιβές εξηρτημένης εργασίας 5,5 -1,0 0,1 0,1 0,1

Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) -13,6 -8,0 -7,6 -6,5 -4,9

Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 115,0 133,2 145,2 148,9 149,7




6. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙO(εκατοστιαίες μεταβολές, στοιχεία τέλους περιόδου)

Πηγή: Alpha Finance.

2008 2009 2010 (Μάϊος)Γενικός Δείκτης -65,50 22,93 -33,37

FTSE 20 -66,12 20,68 -38,62

FTSE 40 -69,66 37,54 -31,76

FTSE 80 -60,03 1,19 -42,61

FTSE 140 -66,39 21,86 -37,99

Τράπεζες -73,97 40,13 -42,98

Τηλεπικοινωνίες -52,78 -13,53 -41,15

Βιομηχανία -64,89 19,73 -5,82

Κατασκευές -59,30 38,97 -35,07

Χρηματιστηριακή Αξία (% ΑΕΠ) 27,8 34,8 25,4

5. ΝOΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤOΚΙΑ

* ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολέςΠηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

(στοιχεία τέλους περιόδου) 2008 2009 2010

Καταθέσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών* 15,2 4,6 -5,0 (4ος)

Πιστωτική επέκταση προς τον ιδιωτικό τομέα* 15,9 4,2 3,2 (4ος)

(α) Επιχειρήσεις 18,7 5,1 3,9 (4ος)

(β) Νοικοκυριά 12,8 3,1 2,5 (4ος) Καταναλωτική πίστη 16,0 1,8 0,8 (4ος)

Στεγαστικά δάνεια 11,5 3,7 3,3 (4ος)

Χρέος νοικοκυριών στις εγχώριες τράπεζες (% ΑΕΠ) 48,2 49,9 50,2 (4ος)

Χρέος νοικοκυριών στη Ζώνη του Ευρώ (% ΑΕΠ) 59,4 63,9 64,5 (4ος)

Επιτόκιο καταθέσεων από νοικοκυριά έως 1 έτος 5,36 2,10 2,98 (4ος)

Επιτόκιο χορηγήσεων βραχυπρόθεσμων δανείων

προς επιχειρήσεις 6,94 5,60 5,93 (4ος)

Επιτόκιο καταναλωτικών δανείωνπρος νοικοκυριά έως 1 έτος 8,76 8,18 8,69 (4ος)

Επιτόκιο στεγαστικών δανείων (άνω των 10-ετών) 4,71 4,62 4,49 (4ος)

Σύνολο καταναλωτικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 11,59 11,19 11,27 (4ος)

Σύνολο στεγαστικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 5,54 3,56 3,74 (4ος) Απόδοση 10-ετούς ομολόγου

(α) Ελληνικού Δημοσίου 5,23 5,77 7,71 (5ος)

(β) Ζώνης του Ευρώ 2,95 3,39 2,66 (5ος)

(γ) ΗΠΑ 2,21 3,83 3,29 (5ος)

4. ΑΠΑΣΧOΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ(εκατοστιαίες μεταβολές)

2009 2010 2011 2012 2013

Πληθυσμός 0,5 0,3 0,2 0,2 0,2

Ενεργός πληθυσμός (15-64 ετών) 0,9 0,5 0,4 0,4 0,4

Συνολική απασχόληση -1,2 -2,6 -3,0 -0,4 0,8Ποσοστό ανεργίας 9,5 12,0 14,7 15,2 14,8





7. ΔΕΙΚΤΕΣ OΙΚOΝOΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΑΣ (σωρευτικά στοιχεία, ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΛ. ΣΤΑΤ.

8. ΔΕΙΚΤΕΣ OΙΚOΝOΜΙΚΩΝ ΠΡOΣΔOΚΙΩΝ(μέσα επίπεδα περιόδου)

Πηγή: Έρευνες Οικονομικής Συγκυρίας ΙΟΒΕ.

9. ΠΛΗΘΩΡΙΣΜOΣ(ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές, στοιχεία τέλους περιόδου)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

2008 2009 2010

Βιομηχανική Παραγωγή -4,0 -9,3 -5,3 (4μηνο)

-Μεταποίηση -4,7 -11,2 -3,6 (4μηνο)

-Παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών -7,4 -21,7 -14,2 (4μηνο)-Ορυχεία-Λατομεία -4,5 -11,5 -6,9 (4μηνο)

Νέες Παραγγελίες στη Βιομηχανία -1,9 -27,9 4,7 (3μηνο)

Παραγωγή Σκυροδέματος -15,0 -24,6 -8,4 (4μηνο)

Παραγωγή Τσιμέντου -3,1 -21,4 2,2 (3μηνο)

Βαθμός ΧρησιμοποίησηςΕργοστασιακού Δυναμικού

75,9 70,5 68,6 (5μηνο)

Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειώνστη Μεταποίηση (PMI)

50,4 45,3 43,9 (5μηνο)

Όγκος Οικοδομών (άδειες) -17,1 -27,6 -20,2 (3μηνο)

Όγκος Λιανικού Εμπορίου (εκτόςκαυσίμων & λιπαντικών αυτ/των)

-1,4 -9,3 5,9 (3μηνο)

Χονδρικό Εμπόριο (σε αξίες) 9,4 -8,9 5,4 (3μηνο)Εισπράξεις ΦΠΑ 5,0 -9,1 1,1 (5μηνο)

Αυτοκίνητα ΙΧ για πρώτη φορά σεκυκλοφορία

-7,0 -17,4 -7,9 (5μηνο)

Τιμές Διαμερισμάτων (σύνολο χώρας) 1,7 -3,9 -2,4 (3μηνο)

2007 2008 2010 (Μάϊος) Δείκτης Τμών Καταναλωτή τέλος περιόδου (ΔΤΚ) 2,0 2,6 5,4

-Δομικός ΔΤΚ 3,4 2,0 3,6

-Αγαθά 0,0 2,3 6,6

-Νωπά Οπωροκηπευτικά 8,1 -7,1 -10,6

-Υπηρεσίες 4,6 3,1 3,8

-Ενοίκια Κατοικιών 3,9 3,6 2,6

Εναρμονισμένος ΔΤΚ 2,2 2,6 5,3

Εναρμονισμένος Δομικός 3,4 1,8 3,4

Εναρμονισμένος ΔΤΚ στη Ζώνη του Ευρώ 1,6 0,9 1,6

2008 2009 2010 (Μάϊος) Δείκτης Οικονομικού Κλίματος (2006=100)

(Σύνολο χώρας) 93,4 70,6 61,9

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιώνστη Βιομηχανία (1996-2006=100) 91,9 72,1 74,9

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιώνστις Κατασκευές (1996-2006=100) 95,3 65,5 44,0

Στις Κατοικίες 36,7 46,1 41,0

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιώνστο Λιανικό Εμπόριο (1996-2006=100) 80,7 80,5 64,3

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιώνστις Υπηρεσίες (1998-2006=100) 97,8 70,1 56,8

Στα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία 61,7 71,1 80,3

Στα Ξενοδοχεία - Εστιατόρια 68,4 79,4 75,9




ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Συν_ 16 - Alpha Bank - Οικονομικό Δελτίο Νο 112 - Ιούνιος 2010 Copy

Documents

Transcript of Συν_ 16 - Alpha Bank - Οικονομικό Δελτίο Νο 112 - Ιούνιος 2010 Copy