ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

93
1/93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο - ΤΟΜΟΣ Α΄ (διαφορετικές έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας) 1. Ο Π. Κανελλόπουλος, συγγραφέας της Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού , ήταν άνθρωπος με μεγάλη (πλατιά) κουλτούρα. Παιδεία, καλλιέργεια σε σχέση με γνώσεις στη λογοτεχνία, τους κλασικούς συγγραφείς, τις καλές τέχνες, δηλαδή « υψηλή κουλτούρα ». 2. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε τις επιχορηγήσεις για τους διάφορους τομείς του πολιτισμού ( ή της κουλτούρας). Καλές τέχνες πχ ζωγραφική, γλυπτική, μουσική και 3. Η μαζική κουλτούρα είναι το όπιο του λαού. Οι χρηματοδότες της μαζικής κουλτούρας μοιάζουν με τους εμπόρους ναρκωτικών. 4. Ο Χ είναι απολίτιστος άνθρωπος. (πολιτισμός = κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς).Ο απολίτιστος είναι ο άξεστος, ο αγενής τραχύς ενώ ο πολιτισμένος είναι ο ευπρεπής ο αβρός. 5. Πολλοί ανησυχούν για τη δυνατότητα της επιβίωσης του ελληνικού πολιτισμού κουλτούρας) στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Σύνολο στοιχείων από την καθημερινή ζωή ενός λαού πχ γλώσσα, θρησκεία, τα έθιμα και τις παραδόσεις που συγκροτούν στην ταυτότητα του λαού. 6. Ο χριστιανισμός αποτελεί μια κεντρική διάσταση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το σύνολο των χαρακτηριστικών που μοιράζεται ο πληθυσμός όχι μόνο ενός έθνους αλλά μιας ευρύτερης περιοχής, οποία περιλαμβάνει μια ποικιλία εθνών.( Ευρώπη). 7. Η φεουδαρχία είναι ο θεμελιακός οικονομικός και πολιτικός θεσμός του μεσαιωνικού (ή βυζαντινού) πολιτισμού. Ένα σύνολο χαρακτηριστικών που διακρίνει μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο μιας κοινωνίας ή μιας ευρύτερης περιοχής. 8. «Τα άγρια έθνη του πλανήτη είναι ο κοινός εχθρός των πολιτισμένων κοινωνιών». Ο Γίββων αντιπαραθέτει τις άγριες προς τις πολιτισμένες κοινωνίες, που θυμίζει την αρχαιοελληνική διάκριση μεταξύ βαρβάρων κ Ελλήνων, ο πολιτισμός είναι μια εξελικτική πορεία που μας επιτρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στις λιγότερο και στις περισσότερες πολιτισμένες κοινωνίες.

description

Είναι περιληπτικά όλη η ύλη. Πολύ καλό για τις εξετάσεις

Transcript of ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

Page 1: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

1/70

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο - ΤΟΜΟΣ Α΄(διαφορετικές έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας)

1. Ο Π. Κανελλόπουλος, συγγραφέας της Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού , ήταν άνθρωπος με μεγάλη (πλατιά) κουλτούρα. Παιδεία, καλλιέργεια σε σχέση με γνώσεις στη λογοτεχνία, τους κλασικούς συγγραφείς, τις καλές τέχνες, δηλαδή « υψηλή κουλτούρα ».

2. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε τις επιχορηγήσεις για τους διάφορους τομείς του πολιτισμού ( ή της κουλτούρας). Καλές τέχνες πχ ζωγραφική, γλυπτική, μουσική και

3. Η μαζική κουλτούρα είναι το όπιο του λαού. Οι χρηματοδότες της μαζικής κουλτούρας μοιάζουν με τους εμπόρους ναρκωτικών.

4. Ο Χ είναι απολίτιστος άνθρωπος. (πολιτισμός = κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς).Ο απολίτιστος είναι ο άξεστος, ο αγενής τραχύς ενώ ο πολιτισμένος είναι ο ευπρεπής ο αβρός.

5. Πολλοί ανησυχούν για τη δυνατότητα της επιβίωσης του ελληνικού πολιτισμού (ή κουλτούρας) στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Σύνολο στοιχείων από την καθημερινή ζωή ενός λαού πχ γλώσσα, θρησκεία, τα έθιμα και τις παραδόσεις που συγκροτούν στην ταυτότητα του λαού.

6. Ο χριστιανισμός αποτελεί μια κεντρική διάσταση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το σύνολο των χαρακτηριστικών που μοιράζεται ο πληθυσμός όχι μόνο ενός έθνους αλλά μιας ευρύτερης περιοχής, οποία περιλαμβάνει μια ποικιλία εθνών.( Ευρώπη).

7. Η φεουδαρχία είναι ο θεμελιακός οικονομικός και πολιτικός θεσμός του μεσαιωνικού (ή βυζαντινού) πολιτισμού. Ένα σύνολο χαρακτηριστικών που διακρίνει μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο μιας κοινωνίας ή μιας ευρύτερης περιοχής.

8. «Τα άγρια έθνη του πλανήτη είναι ο κοινός εχθρός των πολιτισμένων κοινωνιών». Ο Γίββων αντιπαραθέτει τις άγριες προς τις πολιτισμένες κοινωνίες, που θυμίζει την αρχαιοελληνική διάκριση μεταξύ βαρβάρων κ Ελλήνων, ο πολιτισμός είναι μια εξελικτική πορεία που μας επιτρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στις λιγότερο και στις περισσότερες πολιτισμένες κοινωνίες.

9. Το 1989 το Smithson Institute της Ουάσιγκτον οργανώνει την έκθεση «Η Χρυσή Ορδή», αφιερωμένη στον πολιτισμό των Μογγόλων. Σπουδαιότητα κ το ενδιαφέρον που έχει ο ιδιαίτερος τρόπος ζωής ενός άλλου, μακρινά γεωγραφικού λαού.(Μογγόλοι = φοβεροί νομάδες που εξαιτίας της δράσης τους στον Μεσαίωνα επονομάστηκαν «μάστιγες του πολιτισμού»). Αυτή η έννοια εδραιώνεται με την έννοια της «παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς».

10. Ο Παρθενώνας είναι ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς. Παγκόσμια πολιτισμική παρακαταθήκη, στην

Page 2: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

2/70

οποία κάθε λαός και πολιτισμός έχει συνεισφέρει τα διαχρονικής και οικουμενικής αξίας επιτεύγματα και τεχνουργήματά του.

11. «Ό,τι ενισχύει την ανάπτυξη του πολιτισμού, υποκύπτει παράλληλα τον πόλεμο». Ο Freud, έχοντας νωπές μνήμες από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θεωρεί τον πολιτισμό ως ένα ιδεώδες ηθικής τελείωσης του ανθρώπινου γένους, δεν υπάρχει θέση για μίσος, βία και την καταστροφή που επιφέρει ο πόλεμος.

12. «Ο πολιτισμός είναι το αναπόφευκτο πεπρωμένο της κουλτούρας».O Spengler, πιστεύοντας ότι ο πόλεμος αυτός (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος) υπήρξε το νομοτελειακό αποτέλεσμα του πολιτισμού, προτείνει μια ασυμφιλίωτη αντίθεση και αντιπαλότητα ανάμεσα στην κουλτούρα και τον πολιτισμό , εξισώνοντας τον τελευταίο με την ανόητη και άσκοπη ενασχόληση με την τεχνολογία, την υλική συσσώρευση και την οικονομική ανάπτυξη.

Page 3: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

3/70

“Περιγράψτε συνοπτικά τη σημασιολογική περιπέτεια των όρων “πολιτισμός”

και “κουλτούρα” μέσα από τις διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες των

τεσσάρων τελευταίων αιώνων.”

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΩΝ 1.1.2 – 1.1.3

15ος, 16ος αι./ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ/ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ

Αριστοκρατία

-- Civilité = κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς: ευγένεια, κοσμιότητα,

ευπρέπεια

-- Ευρωπαϊκός εθνοκεντρισμός έναντι λαών Νέου Κόσμου

-- Κλασικισμός στην τέχνη

Διανοούμενοι

-- Εμφάνιση όρου “κουλτούρα”

(στο cultura intellecti /καλλιέργεια νου των Bacon και Moore)

-- Πολιτισμικός σχετικισμός μοναχικός

αντίλογος

-- Υπεράσπιση λαϊκής τέχνης, φύσης de Montaigne

(1580)

17 o ς, 18ος αι. /ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

ΓΑΛΛΙΑ, ΑΓΓΛΙΑ

Αριστοκρατία

-- Civilité = κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς: ευγένεια, κοσμιότητα.

-- Ευρωπαϊκός εθνοκεντρισμός έναντι “αγρίων” ή “βάρβαρων” λαών Νέου

Κόσμου.

-- Αυλική τέχνη (μπαρόκ, ροκοκό)

Page 4: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

4/70

Αστοί διανοούμενοι

-- Εμφάνιση όρου civilisation/ πολιτισμός με Διαφωτιστές (Mirabeau/Μιραμπώ,

1758): αμφισβήτηση της civilité και πολιτισμικός σχετικισμός [Παραδ. σ. 30-

31]· όνειρο επιστροφής στη φύση (Rousseau/Ρουσσώ, Παράδ. σ. 30-31],

ενδιαφέρον για απλότητα “φυσικού” ανθρώπου, για “άγριους” λαούς Νέου

Κόσμου και, συγχρόνως, σχέδιο κυριάρχησης στη φύση (υλικά αγαθά,

πολυτέλεια, αποικίες). “Πολιτισμός” κατά τους Διαφωτιστές = η ενιαία,

οικουμενική και σύνθετη (θεσμική, ηθική, επιστημονική και κοινωνική) πορεία

προόδου της ανθρωπότητας προς την τελειότητα μέσα από διαδοχικά

εξελικτικά στάδια, με την ανάπτυξη της γνώσης και της επιστήμης και υπό

την καθοδήγηση του Ορθού Λόγου (λογικής). Στόχος πολιτισμού: η ευτυχία

και η ελευθερία του ανθρώπου. Πίστη στην ικανότητα του ανθρώπου να

φθάσει τη γνώση και να βελτιώσει την κατάστασή του και την κοινωνική του

θέση. Η έννοια αυτή του πολιτισμού αποτέλεσε το έμβλημα των Διαφωτιστών

και του μεταρρυθμιστικού πολιτικο-πολιτισμικού τους οράματος και οδήγησε

τελικά στη Γαλλική Επανάσταση (1789).

-- Οπτική ιεραρχικών σταδίων εξέλιξης ανθρωπότητας [άγριοι-βάρβαροι-

πολιτισμένοι (Ευρωπαίοι)] χαρακτηρίζει Διαφωτιστές, αλλά υπάρχει εδώ

λιγότερος ευρωπαϊκός εθνοκεντρισμός απ’ ό,τι στην αριστοκρατία (η Ευρώπη

παίζει καθοριστικό ρόλο διαφωτιστή μόνο στα αρχικά στάδια: το τελευταίο

στάδιο θα κατείχε όχι η ίδια η Ευρώπη αλλά μια ιδανική μελλοντική

κοινωνία).

-- Καθιέρωση όρου “κουλτούρα”/ culture = κοσμική παιδεία/μόρφωση αστών

διανοουμένων (και από 2ο μισό 18ου αι.: “υψηλή” κουλτούρα/τέχνη –

νεοκλασικισμός, ως επίσημη τέχνη Γαλλικής Επανάστασης, contra

μπαρόκ/ροκοκό –βλ. Ενότητα 1.3). Αποτελεί μέρος της ευρύτερης έννοιας

του πολιτισμού κατά τους διαφωτιστές, ως κινητήριας δύναμης για την

πρόοδο των λαών.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Αριστοκρατία

-- Zivilisation (= civilité/κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς: ευγένεια,

κοσμιότητα, ευπρέπεια)

Page 5: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

5/70

-- γαλλική γλώσσα, παράδοση και τέχνη (μπαρόκ, ροκοκό)

Αστοί διανοούμενοι

-- Kultur /κουλτούρα = κοσμική παιδεία/μόρφωση αστών διανοουμένων

(“υψηλή” κουλτούρα/τέχνη, από 2ο μισό 18ου αι.). Η “κουλτούρα” λειτουργεί

ως αυτόνομη έννοια στη Γερμανία --ο ρόλος της περιορίζεται αποκλειστικά

στο χώρο του πνεύματος και του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου-- λόγω

της έλλειψης πολιτικής δραστηριότητας ή επιρροής των γερμανών

διανοουμένων (contra Γαλλία , Αγγλία)· αποτελεί το καταφύγιό τους μπροστά

στον κοινωνικό και πολιτικό παραγκωνισμό τους, την σημαία τους στη

σύγκρουσή τους με την αριστοκρατία.

-- Υπεράσπιση αυτόχθονης, γερμανικής γλώσσας, παράδοσης και τέχνης.

-- Herder (1780): αντιπροσωπεύει αποκορύφωμα αντιπαράθεσης

αριστοκρατίας και διανοουμένων. Πολέμιος του Διαφωτισμού, ο Herder

εισάγει νέα έννοια “κουλτούρας” = τα ιδιαίτερα ήθη, έθιμα, ο τρόπος σκέψης,

οι τέχνες, οι τεχνικές και οι γνώσεις, εν γένει το οργανικό και συνεκτικό

σύνολο στοιχείων που αποτελεί την ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα ενός

λαού/έθνους/μιας κοινότητας/ φυλής/εποχής (contra προϋπάρχουσα έννοια

κουλτούρας και αντίληψη Διαφωτισμού περί πολιτισμού).

“Πληθυντικοποίηση”, εδαφοποίηση και πολιτικοποίηση της έννοιας

“κουλτούρα” από Herder --υπάρχουν πολλές τοπικές κουλτούρες (έμφαση στη

κοινότητα, την λαϊκή παράδοση και την ποικιλία της ανθρώπινης φύσης –

ιδιόμορφα ήθη και έθιμα κάθε φυλής)· ενότητα τόπου και κουλτούρας: τόπος

+ κουλτούρα = έθνος/εθνικό κράτος, η μόνη νόμιμη αρχή οργάνωσης της

ανθρώπινης κοινωνίας. Εθνικισμός: κάθε έθνος, κάθε πολιτισμική κοινότητα,

δικαιούται να αποτελεί μια πολιτική οντότητα. Ανάπτυξη “εθνικής”

κουλτούρας από τα κράτη. Ισχυρή επίδραση Herder στον ρομαντισμό

(αντίδραση στον Διαφωτισμό και τον ορθολογισμό, έμφαση στο συναίσθημα,

στη φαντασία, στη φύση, στη λαϊκή παράδοση και την κοινότητα –1760-1870

περίπου).

Page 6: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

6/70

19ος αι./ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

[Κατάργηση απολυταρχίας. Βιομηχανική κοινωνία, με έντονες κοινωνικές

συγκρούσεις (αστική vs. λαϊκή τάξη). Εθνικά κράτη, με αστικοφιλελεύθερα,

συνταγματικά καθεστώτα.]

-- Καθιέρωση στη νεοϊδρυθείσα (<1850) επιστήμη της κοινωνικής

ανθρωπολογίας ή εθνολογίας, και μόνο σε αυτήν, μιας ευρείας έννοιας

“κουλτούρας” ή “πολιτισμού” (culture)=το σύνθετο (οργανικό και συνεκτικό)

σύνολο των ικανοτήτων ή συνηθειών (δοξασίες, ηθική, έθιμα, νόμοι, τέχνη,

γνώσεις, τεχνικές, τεχνολογία κτλ.) που αποκτά ο άνθρωπος ως μέλος της

κοινωνίας (Tylor, 1871). Φανερή επίδραση ιδεών Herder περί της ιδιοτυπίας

και οργανικής συνοχής της κουλτούρας κάθε λαού.

-- Διαμόρφωση ιστορισμού: αντίληψη ιστορικών εποχών ως αυτόνομων,

πολιτισμικά συνεκτικών και μοναδικών ενοτήτων (επίδραση ιδεών Herder).

-- Κυριαρχία εξελικτισμού και ευρωπαϊκού εθνοκεντρισμού: έννοια της

μονόδρομης, ενιαίας πορείας της ανθρωπότητας, μέσα από ιεραρχικά

εξελικτικά στάδια, από την αγριότητα προς τον πολιτισμό (επιστημονική

συστηματοποίηση σταδίων από Morgan-1877). Ο πολιτισμός θεωρείται τώρα

ότι αντιπροσωπεύεται από την Ευρώπη. Ιδέα πολιτισμικής ανωτερότητας

Ευρωπαίων= παραφθορά ιδέας διαφωτισμού περί πολιτισμού –από

διαδικασία/πορεία προόδου με προσωρινή συμμετοχή Ευρώπης, γίνεται

κατάσταση, με Ευρωπαίους ως σημαιοφόρους και κομιστές ενός τελειωμένου

πολιτισμού εκτός Ευρώπης, σε μια εποχή έντονης εκβιομηχάνισης

(Βιομηχανική Επανάσταση) και αποικιοκρατικού επεκτατισμού (Ασία, Αφρική).

Ο εξελικτισμός, ενισχυμένος από θεωρία Δαρβίνου (1859), υπηρετεί την

αποικιοκρατία.

-- Κυριαρχία φυλετικής προκατάληψης (ρατσισμού): αίσθημα φυλετικής

ανωτερότητας Ευρωπαίων, υπηρετεί την αποικιοκρατία και τον έντονο

εθνικισμό του 19ου αι. (Ήδη <τέλη 18ου αι., από έναυσμα του Herder:

συστηματική κατάταξη κοινωνιών κατά φυλές, με λευκή ευρωπαϊκή φυλή στη

κορυφή της ιεραρχίας). Ο Liszt (1830) αποδίδει στη γερμανική φυλή

Page 7: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

7/70

καθοριστικό εκπολιτιστικό ρόλο (υιοθέτηση ιδεών Liszt από ναζιστές τον 20ό

αι.).

-- Αποκορύφωμα εθνικισμού. Έντονο ενδιαφέρον προώθησης της εθνικής

ταυτότητας εκ μέρους των εθνικών κρατών.

-- Αποκορύφωμα ρομαντισμού. Ρομαντισμός εμπνέει (ριζοσπαστική και

συντηρητική) κριτική νεωτερικότητας, εκβιομηχάνισης και καπιταλισμού.

(Αυτό ισχύει μέχρι τον 20ό αι.: π.χ. η κριτική της νεωτερικότητας από

Αντόρνο και Χορκχάϊμερ –καταστροφή πολιτισμού εξαιτίας της απάνθρωπης

ορθολογικότητας και της ασύδοτης κυριαρχίας πάνω στη φύση, στην οποία

οδήγησε ο Διαφωτισμός με την αντίληψή του περί πολιτισμού-- παρουσιάζει

έντονη συγγένεια με τον ρομαντισμό.) Η ιδέα των ρομαντικών Schiller/Σίλερ

και Coleridge/Κόλεριτζ για τον ρόλο της τέχνης και της πνευματικής

καλλιέργειας ως θεραπείας για την “αρρώστια” της βιομηχανικής κοινωνίας

και για το “ρήγμα” που δημιούργησε μεταξύ ανθρώπου και φύσης, γνωρίζει

πλατιά αποδοχή και οδηγεί, γύρω στο 1850, στη διάζευξη των εννοιών

“πολιτισμός” και “κουλτούρα”. Έτσι, “πολιτισμός”= επιστημονική,

τεχνολογική και βιομηχανική πρόοδος· “κουλτούρα” = αισθητική και

πνευματική καλλιέργεια, αντίδοτο για τις κοινωνικές συγκρούσεις της

βιομηχανικής κοινωνίας και εγγύηση κοινωνικής ειρήνης και τάξης.

Συγχρόνως, γεννιέται η αντιδιαστολή “μαζικής” κουλτούρας (λαϊκής

κουλτούρας, ως υποπροϊόντος και χαρακτηριστικού του πολιτισμού της

βιομηχανικής κοινωνίας) και “υψηλής” κουλτούρας (αστικής κουλτούρας).

Page 8: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

8/70

20ός αιώνας

Πρώτο μισό 20ού αιώνα

Παγιώνεται η διάκριση “πολιτισμού” και “κουλτούρας”, που άρχισε γύρω στο

1850 με την Βιομηχανική Επανάσταση (βλ. παραπάνω). Έτσι, (Weber, 1921)

“κουλτούρα”= το σύνολο των πνευματικών (και μοναδικών/ ιδιαζόντων)

στοιχείων που διακρίνουν μια συγκεκριμένη κοινότητα –αξίες, δοξασίες, ήθη,

έθιμα, γλώσσα, παράδοση, τέχνη κτλ.· “πολιτισμός” = το σύνολο των υλικών,

τεχνοβιομηχανικών και επιστημονικών (κοινών) στοιχείων διαδόσιμων μεταξύ

διαφορετικών κοινοτήτων –τεχνικές, τεχνολογία, γνώσεις.

Δεύτερο μισό 20ού αιώνα

Θεμελιακές αλλαγές στις έννοιες “πολιτισμός” και “κουλτούρα”.

-- Σκεπτικισμός εξαιτίας της παντελούς διάψευσης του Διαφωτισμού

(κατάρρευση αποικιακού συστήματος και, κατ’ επέκταση, μύθου μονόδρομης

εξέλιξης πολιτισμού με σημαιοφόρους τους Ευρωπαίους –βλ. παραπάνω·

συνειδητοποίηση καταστροφών και πολέμων που συντελέστηκαν στο όνομα

του πολιτισμού και της προόδου) και αναβίωση εθνικορομαντικής αντίληψης

περί κουλτούρας (ως μέσου ανάδειξης εθνικών πολιτισμικών παραδόσεων και

ταυτοτήτων –βλ. παραπάνω, Herder), αυτή τη φορά σε παγκόσμια ή

ηπειρωτική κλίμακα, με την διαμόρφωση της έννοιας της πολιτισμικής

κληρονομιάς (παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, χάρη στη διαμόρφωση

νέων πολιτισμικών παραδόσεων και ταυτοτήτων στα νεοϊδρυθέντα εθνικά

κράτη των πρώην αποικιών· ηπειρωτικής/ ευρωπαϊκής πολιτισμικής

κληρονομιάς, χάρη στη διάδοση των ΜΜΕ και τις μετακινήσεις προσώπων

εντός Ευρώπης).

-- Χάρη στον εκδημοκρατισμό της δυτικής κοινωνίας, αμφισβήτηση των

παραδοσιακών πολιτικών και πολιτισμικών ιεραρχιών και αναγνώριση της

πολιτισμικής ποικιλίας ως βασικού ανθρώπινου δικαιώματος στο πλαίσιο του

δημοκρατικού κράτους.

-- Υψηλή συμμετοχή λαϊκών στρωμάτων στη πολιτισμική ζωή και εμφάνιση

νέων μορφών καλλιτεχνικής έκφρασης, με αποτέλεσμα την θεμελιακή

Page 9: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

9/70

μεταμόρφωση της τέχνης και την αμφισβήτηση της έννοιας “υψηλή

κουλτούρα”. Νέα έννοια κουλτούρας, ευρύτερη και περιεκτικότερη από την

αστική αντίληψη της κουλτούρας ως κοσμικής παιδείας/μόρφωσης ή

“υψηλής” τέχνης (βλ. παραπάνω, 18ος αι. και 19ος αι.): καλύπτει όλο το

φάσμα της ανθρώπινης (πνευματικής και υλικής) δημιουργίας μιας κοινωνίας

(“κουλτούρα”= ένας συνολικός τρόπος ζωής, που περιλαμβάνει ταυτόχρονα

παράδοση και καινοτομία, υψηλή τέχνη και μαζική κουλτούρα, συλλογικά ήθη

και έθιμα και προσωπική δημιουργία -Williams, 1950-60), και είναι, επομένως,

πλησιέστερη στον ανθρωπολογικό ορισμό περί κουλτούρας και πολιτισμού

(βλ. παραπάνω, 19ος αι.). Έτσι, επιτεύχθηκε τελικά η σύζευξη “κουλτούρας”

και “πολιτισμού”.

-- Πιο πρόσφατα, επικράτησε μια πιο ριζική σύλληψη και μια διεύρυνση της

αντίληψης της κουλτούρας (σημ.: “κουλτούρα” σε σύζευξη πάντα με τον

“πολιτισμό”).

Α) Κάτω από επίδραση ανθρωπολόγου Boas (τέλη 19ου/αρχές 20ού αι.),

αμφισβήτηση της συνεκτικότητας και της οργανικής ολότητας της

κουλτούρας μιας κοινωνίας, που εξυπακούονταν από τον αρχικό

ανθρωπολογικό ορισμό της (βλ. παραπάνω,19ος αι.): α) κάθε κουλτούρα είναι

υβριδική/ετερογενής και δυναμική/συνεχώς μεταβαλλόμενη, και όχι “καθαρή”

και σταθερή, λόγω των σύνθετων και διαρκών αλληλεπιδράσεων και

ανταλλαγών των ανθρώπινων κοινωνιών μεταξύ τους (Lévi-Strauss, 1960-

1970)· β) κάθε κουλτούρα αποτελεί ένα συγκρουσιακό πεδίο, άμεσα

συνυφασμένο με τις ποικίλες εμπειρίες και σχέσεις εξουσίας, ανισότητας και

ανταγωνισμού που συνθέτουν την κοινωνική ζωή (“πολιτική” σύλληψη

κουλτούρας).

Β) Κάτω από επίδραση νεο-ιστορισμού (απόρριψη του ιστορισμού -βλ.

παραπάνω, 19ος αι.), αναδείχθηκαν η ετερογένεια, η αντιφατικότητα και οι

συγκρούσεις που διέπουν την κουλτούρα κάθε ιστορικής εποχής.

Page 10: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

10/70

Σύνοψη της εξέλιξης των εννοιών “πολιτισμός” και “κουλτούρα”

Πολιτισμός

1) = κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς (ευγένεια,

κοσμιότητα/ευπρέπεια)/civilité: αριστοκρατία 15ου-18ου αι.

2) = διαδικασία προοδευτικής τελειοποίησης της ανθρωπότητας/civilisation:

αστοί διανοούμενοι/ Διαφωτιστές 17ου-18ου αι.

3) = επιστημονική και τεχνοβιομηχανική πρόοδος και επίτευγμα/ το σύνολο

των υλικών, τεχνοβιομηχανικών και επιστημονικών στοιχείων της

ανθρωπότητας: 1850-1950

4) = το σύνολο της (πνευματικής και υλικής) ανθρώπινης δημιουργίας μιας

κοινωνίας/εποχής: 2ο μισό 20ού αι. (πβ. ανθρωπολογικό ορισμό πολιτισμού)

Κουλτούρα

1) = κοσμική παιδεία/μόρφωση (“υψηλή” κουλτούρα/τέχνη): αστοί

διανοούμενοι/Διαφωτιστές 17ου-

18ου αι. (Γαλλία, Αγγλία: κουλτούρα/culture ως μέρος της ευρύτερης έννοιας

του πολιτισμού κατά τους Διαφωτιστές. Γερμανία: κουλτούρα/kultur ως

αυτόνομη έννοια και ως έμβλημα της σύγκρουσης των διανοουμένων με την

αριστοκρατία).

2) = τα ιδιαίτερα ήθη, έθιμα, ο τρόπος σκέψης, οι γνώσεις, οι τέχνες, οι

τεχνικές, εν γένει το οργανικό σύνολο στοιχείων που αποτελεί την ξεχωριστή

πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού/έθνους/ μιας κοινότητας/φυλής/ εποχής

(Herder-αστός διανοούμενος, 1770-1780 και ανθρωπολογικός ορισμός

κουλτούρας <1850)

3) = το σύνολο των πνευματικών στοιχείων μιας κοινότητας: 1850-1950

4) = το σύνολο της (πνευματικής και υλικής) ανθρώπινης δημιουργίας μιας

κοινωνίας/εποχής: 2ο μισό 20ού αι. (πβ. ανθρωπολογικό ορισμό κουλτούρας)

Page 11: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

11/70

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Φωτογραφία Δημοφιλείς φωτογραφίες

Κινηματογράφος Δημοφιλείς κινηματογραφικές ταινίες

(γούεστερν,

μιούζικαλ, θρίλερ, αισθηματικές Hollywood κτλ.)

Τηλεόραση Τηλεοπτικές εκπομπές, τηλεοπτικές σειρές.

Φωνογραφία Δημοφιλής μουσική (τζαζ, νεανική μουσική-ροκ,

τανκ,

δημοφιλή τραγούδια, ελαφρά μουσική)

Ραδιοφωνία Ραδιοφωνικές εκπομπές, ραδιοφωνικές σειρές.

Διαφήμιση Διαφημίσεις

Παραλογοτεχνία Μυθιστορήματα (αισθηματικά, αστυνομικά,

επιστημονικής φαντασίας), κόμικς.

Τύπος Εφημερίδες, περιοδικά.

ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

(οι “Κήνσορες” ή “Αποκαλυψιακοί” ή καταστροφολόγοι του Eco)

Συντηρητική κριτική: de Tocqueville, Arnold, Nietzsche, O. y Gasset, Eliot,

Leavis.

Αριστερή κριτική: Σχολή Φρανκφούρτης ή Κριτική Θεωρία (Adorno,

Horkheimer, Marcuse, Lowenthal), Arendt, Macdonald, Barthes, Baudrillard,

φεμινιστική θεωρία, θεωρία πολιτισμικού ιμπεριαλισμού.

ΟΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

(Οι “Θεράποντες” του Eco)

Πλουραλιστικές θεωρίες: Shils, Gans

Θεωρία του Eco

Θεωρία “πολιτισμικών σπουδών”: Hall

Θεωρία πολιτισμικού λαϊκισμού: de Certeau, Fiske, Willis

Page 12: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

12/70

ΣΗΜ. “Μαζική κουλτούρα” αντιδιαστέλλεται προς (“υψηλή”, “ποιοτική”,

“αυθεντική”, “προοδευτική”) “κουλτούρα” ή “τέχνη”.

Οι επικριτές της μαζικής κουλτούρας θεωρούν ότι η υψηλή τέχνη ή

κουλτούρα

-- είναι “ποιοτική”, “αυθεντική” τέχνη·

-- αποσκοπεί στην αισθητική εξιδανίκευση και την Ομορφιά, “στη γλυκύτητα

και στο φως”, σε ένα “ουτοπικό όραμα”·

-- δημιουργείται με τη νόηση και όχι με τις συγκινήσεις, γι’ αυτό οι

εντυπώσεις που προκαλεί αφορούν την αισθητική και όχι την ψυχαγωγία (π.χ.

στη λογοτεχνία: εγκατάλειψη πλοκής, απάλειψη του ήρωα, παραμερισμός της

ψυχολογίας, “αυτόματη” μέθοδος γραψίματος· στον κινηματογράφο: διάφορα

αισθητικά εφέ, όπως διαφορετικές γωνίες λήψης, ελιγμοί, αναδρομές στο

παρελθόν, απότομες διακοπές· στη μουσική: εγκατάλειψη μελωδίας και

ρυθμού, στροφή προς ατονική και σειριακή/ψηφιακή μουσική –παντού έμφαση

στον πνευματικό μηχανισμό, στη συνείδηση)·

-- έχει βάθος, συμβολισμό και λεπτότητα·

-- εκφράζει την ατομικότητα του δημιουργού και προϋποθέτει επομένως

καινοτομία και δημιουργούς με ελεύθερη και κριτική σκέψη·

-- λειτουργεί ως χώρος έκφρασης της κριτικής και της αντίστασης στο

κατεστημένο, όπου ο άνθρωπος καταφεύγει για να ξεφύγει από την

καθημερινότητα (με τη σύγχρονη, αφηρημένη, ανεικονική σκέψη και τέχνη,

μεταφερόμαστε σε έναν άλλο κόσμο, έναν υπερκόσμο --π.χ. τέχνη

σουρρεαλιστών, όπως ο Νταλί, ο Πικάσσο κ.ά.)·

-- δημιουργεί έργα που αντέχουν στο χρόνο, είναι δηλαδή διαχρονικά.

ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

Οι έννοιες “μάζα”, “μαζική κουλτούρα”, “μαζική κοινωνία” καθιερώθηκαν

γύρω στο 1850, από συντηρητικούς και αριστερούς διανοούμενους.

1850-1950: Βιομηχανική Επανάσταση. Καπιταλιστική κοινωνία. Εξαστισμένα

λαϊκά στρώματα. Αστικοφιλελεύθερα καθεστώτα και, με τον χρόνο,

Page 13: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

13/70

ωρίμανση των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. “Βιομηχανική κοινωνία”,

“μοντερνισμός”.

ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ

de Tocqueville

-- Φιλοαριστοκρατικός. Αριστοκρατική versus δημοκρατική κοινωνία. Ο

εξισωτισμός της δημοκρατίας επιφέρει τον μαρασμό των παραδοσιακών

αξιών, ηθών και δεσμών της κοινωνίας, οδηγώντας στον ατομικισμό και τον

υλισμό.

-- Στη δημοκρατία, που είναι μια οχλοκρατία, μια τυραννία της ομοιόμορφης

μάζας, η καλλιτεχνική παραγωγή είναι “κατώτερης ποιότητας, υπεράφθονη

και φθηνότερη, και απλά ψυχαγωγεί”. Ο λαός δεν αντιλαμβάνεται την τέχνη

και την λογοτεχνία με τον ίδιο τρόπο που την αντιλαμβάνεται η αριστοκρατία

και δεν διαθέτει κανένα γούστο ή ευαισθησία. Προτιμά τις ισχυρές

συγκινήσεις και τα πάθη, τις χονδροειδείς περιγραφές και δεν εκτιμά τις

λεπτεπίλεπτες ομορφιές και τις εκφραστικές αποχρώσεις των προϊόντων του

πολιτισμού.

Arnold

-- Η εμφάνιση των λαϊκών στρωμάτων στη πολιτική και την εκπαίδευση, και οι

μορφές κουλτούρας που προτιμούν τα στρώματα αυτά, οδηγούν στην

“αναρχία” και απειλούν την κοινωνική σταθερότητα.

-- Αντίδοτο στην αναρχία: ένα εκπολιτιστικό πρόγραμμα διαπαιδαγώγησης

της πλατιάς, “άξεστης και ακαλλιέργητης” μάζας στην “υψηλή” κουλτούρα,

ώστε να αμβλυνθούν οι ταξικές συγκρούσεις και να εξασφαλιστεί η

νομιμοφροσύνη της εργατικής τάξης.

Nietzsche

Αντίθετος στην επέκταση της εκπαίδευσης στα πλατιά λαϊκά στρώματα, διότι

έτσι θα υπονομευτεί και θα αποδυναμωθεί η αληθινή μόρφωση και θα

εκλείψουν τα “μεγάλα, ωραία πράγματα”, ενώ οι δημιουργοί δεν θα εμπνέουν

σεβασμό. Η συγκέντρωση της παιδείας στα χέρια λιγοστών, σε μια

αριστοκρατική κοινότητα Υπερανθρώπων, αποτελεί νόμο της ίδιας της

Page 14: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

14/70

φύσης”, και επομένως οι “βάρβαροι”, οι μάζες, δεν πρέπει να εκλείψουν. Όχι

στην “αποβαρβάρωση” με την γενίκευση της παιδείας.

Page 15: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

15/70

Ortega y Gasset

(πρβλ. Nietzsche) Διάκριση: κοινωνικές ελίτ versus “απαίδευτες μάζες”. Οι

νέοι “βάρβαροι” είναι απειλή για την κουλτούρα. Απορρίπτει την ρομαντική

τέχνη (που ταυτίζεται με την δημοκρατία και την μαζική κουλτούρα) και

υποστηρίζει την δυσνόητη σύγχρονη τέχνη, την οποία χρησιμοποιεί ως

εργαλείο για κοινωνική διάκριση. Μόνο μια χαρισματική μειοψηφία είναι σε

θέση να καταλάβει την τέχνη αυτή και να δεχτεί την Θεία Ευχαριστία της, να

γίνει κοινωνός της απόλυτης Ομορφιάς.

T . S . Eliot

-- (Πρβλ. Nietzsche,O.y Gasset) Αναγκαιότητα κοινωνικής και πολιτισμικής

ιεραρχίας, στο πρότυπο της προβιομηχανικής εποχής, όταν κάθε τάξη διέθετε

τη δική της κουλτούρα.

-- Το προβιομηχανικό, ιεραρχικό μοντέλο κοινωνίας περνά κρίση, λόγω της

εξισωτικής δημοκρατίας, που σκοπεύει να “διαχύσει” την “υψηλή” κουλτούρα

και την εκπαίδευση, νοθεύοντας και εξευτελίζοντάς την, και να διαβρώσει

την παράδοση, την θρησκεία και τους βασικούς κοινωνικούς δεσμούς.

-- Για να διατηρηθεί η ποιότητα της κουλτούρας, πρέπει αυτή να παραμείνει

στα χέρια της μειοψηφίας.

Leavis

-- Αίτια της πολιτισμικής κρίσης και παρακμής: η εκβιομηχάνιση και η μαζική

κουλτούρα.

-- Η κουλτούρα διακρίνεται πλέον: α) στη κουλτούρα της μορφωμένης

μειοψηφίας και

β) στην εμπορευματοποιημένη, τυποποιημένη μαζική κουλτούρα της

αμόρφωτης πλειοψηφίας.

-- Συνέπειες μαζικής κουλτούρας: ο δημοφιλής Τύπος παρέχει τυποποίηση, το

ραδιόφωνο μια παθητική ψυχαγωγία, ο κινηματογράφος επιβάλλει φθηνά

συναισθηματικά ερεθίσματα και προξενεί εθισμό στις φαντασιώσεις και την

απόδραση, και ιδίως η διαφήμιση υποβαθμίζει τη γλώσσα και τη

συναισθηματική ζωή της κοινωνίας.

-- Λύσεις: α) Συνέχιση και διαφύλαξη της “υψηλής” κουλτούρας από μια

πολιτισμική ελίτ.

Page 16: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

16/70

β) Εισαγωγή στα σχολεία ειδικού μαθήματος κριτικής αγωγής στη μαζική

κουλτούρα.

Page 17: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

17/70

Κοινά σημεία συντηρητικής κριτικής

-- Η μαζική κουλτούρα διαβρώνει την παράδοση και τις κοινές ηθικές αξίες

και,

κατ’ επέκταση, την κοινωνική ιεραρχία και τάξη.

-- Νοσταλγική προσήλωση στη προβιομηχανική κουλτούρα, όπου

κυριαρχούσαν η παράδοση

και οι κοινές ηθικές αξίες, και όπου οι κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες

και ιεραρχίες

ήταν σαφείς και σεβαστές. Όλη αυτή η κουλτούρα έπεσε σε κρίση και

παρακμή εξ αιτίας

των δημοκρατικών καθεστώτων.

-- Το βάρος της διάσωσης και υπεράσπισης των υψηλών πολιτισμικών

ιδεωδών και αξιών,

της αυθεντικής κουλτούρας, πέφτει στις πολιτισμικές ελίτ.

Page 18: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

18/70

ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ

Σχολή Φρανκφούρτης ή Κριτική Θεωρία (Μαρκούζε, Αντόρνο,

Χορκχάϊμερ, Λόβενταλ)

“Η υπνωτική σαγήνη που ασκεί η μαζική κουλτούρα στο κοινό της είναι μια

από τις μορφές της συστηματικής ιδεολογικής χειραγώγησης και πολιτικής

καθυπόταξης των ευρέων κοινωνικών στρωμάτων, με άλλα λόγια του

ολοκληρωτισμού.”

-- Η μαζική κουλτούρα δεν ταυτίζεται με την λαϊκή τέχνη, διότι δεν πηγάζει

από τις μάζες, αλλά επιβάλλεται σε αυτές ως προϊόν μιας “πολιτισμικής

βιομηχανίας”. Τα προϊόντα της δεν αποτελούν μορφές τέχνης, αλλά είναι

απλά εμπορεύματα. Οι δημιουργοί τους δεν εκτελούν πρωτότυπη εργασία,

αλλά συμμορφώνονται με τις εμπορικές συμβάσεις αυτής της βιομηχανίας.

-- Τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας είναι τυποποιημένα, στερεότυπα και

το περιεχόμενό

τους προβλέψιμο και υπολογισμένο. Οι καινοτομίες σημειώνονται στο

επίπεδο της τεχνικής, των εφέ, και όχι του περιεχομένου, ώστε βασικά τίποτε

δεν αλλάζει.

-- Η μαζική κουλτούρα δεν παρέχει ελευθερία επιλογής στο κοινό, το οποίο

ελέγχεται, είναι κατευθυνόμενο. Το καταναλωτικό κοινό κατατάσσεται με

στατιστικά μέσα σε διαφορετικές ομάδες σύμφωνα με τις προτιμήσεις και το

εισόδημά του και κάθε μέλος του κοινού παροτρύνεται να χρησιμοποιήσει την

κατηγορία των προϊόντων μαζικής κουλτούρας που έχει γίνει για τον τύπο

του (π.χ. Adorno: η “πολυστρωματική δομή” των τηλεοπτικών εκπομπών).

-- Τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας έχουν στόχο την διασκέδαση, την

“απασχόληση των αισθήσεων”, την “απελευθέρωση”, την φυγή από την

πραγματικότητα και, καθώς είναι τυποποιημένα και διαδέχονται γρήγορα το

ένα το άλλο, δεν απαιτούν καμία προσπάθεια από μέρους του κοινού, που

υιοθετεί επομένως μια παθητική στάση. Η “απελευθέρωση”, όμως, δεν είναι

στην ουσία τίποτε άλλο από μια απομάκρυνση από την σκέψη και από την

αντίσταση και την άρνηση προς την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.

Page 19: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

19/70

-- Η μαζική κουλτούρα λειτουργεί ιδεολογικά. Προσφέρει έναν παράδεισο

πλασμένο από την ίδια την καθημερινότητα, προπαγανδίζοντας έτσι την

υπακοή και την προσαρμογή στην υφιστάμενη τάξη πραγμάτων (status quo),

και προάγοντας τον κομφορμισμό (το κρυφό κομφορμιστικό μήνυμα της

μαζικής κουλτούρας λανθάνει π.χ. στην “πολυστρωματική δομή” των

τηλεοπτικών εκπομπών). Αυτό είναι το πιο διαβρωτικό μήνυμα της μαζικής

κουλτούρας προς το κοινό της και ο πιο καθοριστικός ρόλος της στη

σύγχρονη κοινωνία.

-- Η μαζική κουλτούρα εξαφανίζει την εσωτερική ζωή, την φαντασία, την

σκέψη, τον αυθορμητισμό, την ελεύθερη έκφραση του ανθρώπου και τον

εμποδίζει να ολοκληρωθεί. Προάγει την ψευτο-ατομικότητα και την

ολοκληρωτική ταύτιση των ατόμων με μια γενική τάση. Κατ’ επέκταση,

αναχαιτίζει την ανάπτυξη της δημοκρατίας, αφού η τελευταία δεν μπορεί να

υπάρξει χωρίς άτομα αυτόνομα, που μπορούν να κρίνουν συνειδητά και να

αποφασίζουν.

Arendt

-- Η μαζική κουλτούρα είναι το αποτέλεσμα ενός προγράμματος πολιτικής

εξουδετέρωσης των λαϊκών στρωμάτων από την ίδια την αστική κοινωνία,

και όχι το αποτέλεσμα της δημοκρατίας (contra συντηρητική κριτική).

-- Ο κίνδυνος της μαζικής κουλτούρας είναι ότι “λεηλατεί” ολόκληρη την

παλιά αλλά και την νέα (αυθεντική) κουλτούρα και την μεταποιεί (αφού

στόχος της είναι να την κάνει πιο διασκευαστική, πιο κατανοητή στο κοινό

και πιο “εύπεπτη”), μετατρέποντάς την σε καταναλωτικό αγαθό και

καταδικάζοντάς την σε αφανισμό. (Π.χ. οι τηλεοπτικές σειρές/ σήριαλ που

διασκευάζουν έργα της κλασικής λογοτεχνίας ή η διαφημίσεις που

χρησιμοποιούν έργα της “υψηλής” τέχνης.)

Macdonald

-- Η μαζική κουλτούρα κατασκευάζεται από επιχειρηματίες που την

επιβάλλουν σε ένα κοινό παθητικών καταναλωτών με στόχο το κέρδος και

την διατήρηση της κυριαρχίας της (αστικής) τάξης.

Page 20: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

20/70

-- Με τον εκβιομηχανισμένο και εμπορευματοποιημένο χαρακτήρα της, η

μαζική κουλτούρα περιορίζει και αλλοτριώνει τον δημιουργό.

-- Η μαζική κουλτούρα παρασιτεί στην υψηλή κουλτούρα, την εκχυδαΐζει και

την υποβαθμίζει (πρβλ. Arendt).

Barthes

-- Το νοηματικό υπόστρωμα των προϊόντων της μαζικής κουλτούρας πρέπει

να αποκρυπτογραφείται συστηματικά, μέσω της σημειολογίας.

-- Τα λανθάνοντα μηνύματα της μαζικής κουλτούρας διαπνέονται από την

κυρίαρχη αστική ιδεολογία· παρουσιάζουν ως αυτονόητες, και επομένως

νομιμοποιούν, τις υφιστάμενες κοινωνικές σχέσεις και αξίες, και αντιτίθενται

στην αμφισβήτηση.

Baudrillard

-- Κεντρική αρχή της μαζικής κουλτούρας: η συνεχής ανακύκλωση και

ανανέωση, που επιβάλλουν οι επιταγές της επικαιρότητας και της μόδας.

Επομένως, το πρόβλημα της μαζικής κουλτούρας είναι η παροδικότητά της

και ο καταναλωτικός της χαρακτήρας. Τα διάφορα μηνύματα της μαζικής

κουλτούρας, έτσι όπως εναλλάσσονται γρήγορα και αδιάκοπα μπροστά στα

μάτια του κοινού, προσλαμβάνονται με έναν καταναλωτικό τρόπο, οπότε

εξισώνονται και εξουδετερώνονται. Αυτό που μετρά περισσότερο δεν είναι

το περιεχόμενο, αλλά οι τεχνικές που χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής

επικοινωνίας. Αποτέλεσμα: έχουμε να κάνουμε με “ψευδογεγονότα”, με

“ψευδοϊστορία” και με μια “ψευδοκουλτούρα” και όχι με πραγματικά ιστορικά

συμβάντα ή πραγματικές πολιτικές και πολιτισμικές αξίες· δημιουργία μιας

ψευδοπραγματικότητας, μιας “υπερπραγματικότητας”.

Page 21: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

21/70

Φεμινιστική και αντιρατσιστική θεωρία

-- Η μαζική κουλτούρα (ιδίως διαφημίσεις, σαπουνόπερες, δημοφιλής

κινηματογράφος, αισθηματικά μυθιστορήματα) α) αποσκοπεί στον “συμβολικό

αφανισμό των γυναικών”, διαιωνίζοντας στερεότυπα υποτέλειας και

μειονεκτικότητας, ακόμη και β) εξασφαλίζει την διατήρηση της πατριαρχίας

(δηλ. την οικονομική, πολιτική και πολιτισμική υποτέλεια των γυναικών στο

ανδρικό φύλο) και του ρατσισμού.

-- Η μαζική κουλτούρα συνδέεται στενά και αόρατα (λόγω της συνήθειας και

της αδράνειας που προκαλεί) με τις πιο βαθιά ριζωμένες κοινωνικές

προκαταλήψεις.

Θεωρία του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού

Η διείσδυση των προϊόντων της αμερικανικής μαζικής κουλτούρας στην

παγκόσμια αγορά

-- αποτελεί οικονομικό και πολιτισμικό επεκτατισμό ή “πολιτισμικό

ιμπεριαλισμό”, διότι αλλοιώνει και εξαφανίζει εντελώς τις εθνικές

πολιτισμικές ταυτότητες και παραδόσεις, επιφέροντας ομογενοποίηση του

πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα

-- καλλιεργεί την ιδεολογία του καταναλωτισμού

-- ενισχύει την αμερικανική οικονομική και πολιτική ηγεμονία.

Κοινά σημεία αριστερής κριτικής

Η μαζική κουλτούρα

-- είναι αντι-λαϊκή: α) η παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα έχει αντικατασταθεί

από μια

βιομηχανική κουλτούρα, β) χειραγωγεί ιδεολογικά το κοινό και το εξαπατά

(περνά υποσυνείδητα μια ιδεολογία που νομιμοποιεί το υφιστάμενο καθεστώς

εκμετάλλευσης και υποτέλειας των λαϊκών στρωμάτων στην αστική τάξη)

-- αποτελεί αντι-τέχνη: τα προϊόντα της είναι τυποποιημένα και

ομογενοποιημένα, λόγω του εμπορευματικού χαρακτήρα της, και κατά

συνέπεια δεν υπάρχει προσωπική έκφραση και κριτική σκέψη ούτε και

πραγματική καινοτομία· επιπλέον, δεν επιτρέπει την φυγή από την

πραγματικότητα

-- είναι ρηχή κουλτούρα: εφήμερη, καταναλώσιμη.

Page 22: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

22/70

Page 23: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

23/70

ΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

Από το 1950 και μετά, έγιναν δύο διαπιστώσεις στα πεδία της

κοινωνιολογικής και επικοινωνιολογικής έρευνας (Σημ.: Οι διαπιστώσεις

αυτές ισχύουν κατεξοχήν για την αμερικανική κοινωνία).

α) Ο μεταπολεμικός βιομηχανικός κόσμος χαρακτηρίζεται από έντονο

πολιτικό-κοινωνικό πλουραλισμό (υπάρχει μια ποικιλία από ελίτ, που

αποκλείουν την μονοπώληση της εξουσίας), αλλά και έντονο πολιτισμικό

πλουραλισμό (“μεταβιομηχανική κοινωνία”, “μεταμοντερνισμός”).

β) Το κοινό δεν συνιστά μια παθητική και ομοιογενή μάζα, αλλά ένα σύνολο

από ενεργητικούς και εκλεκτικούς χρήστες, έντονα διαφοροποιημένους

κοινωνικά και πολιτισμικά.

Έτσι, η αισιοδοξία αντικατέστησε την απαισιοδοξία /πεσιμισμό (νοσταλγία

παρελθόντος, καταστροφολογία) των συντηρητικών και αριστερών κριτικών

της μαζικής κουλτούρας: η μαζική κουλτούρα έχει θετικές καινοτομίες και

ανοίγει νέες προοπτικές. Η μαζική κουλτούρα μετονομάζεται σε “δημοφιλή

κουλτούρα”.

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

Θετικός επανορισμός της μεταβιομηχανικής, δημοκρατικής μαζικής

κοινωνίας, ως μιας κοινωνίας χωρίς ταξικές συγκρούσεις και πολιτισμικές

ανισότητες, σε αντίθεση με την κοινωνία της βιομηχανικής εποχής, λόγω της

διόγκωσης της μεσαίας τάξης και της έντονης διάχυσης της μαζικής

κουλτούρας (“προοδευτικός εξελικτισμός”).

Shils

-- Στη σύγχρονη κοινωνία, όπου οι έννοιες της παράδοσης και της εξουσίας

έχουν εξασθενίσει και όπου αυτό που μετρά είναι η αξιοπρέπεια, τα

δικαιώματα, η ελευθερία, οι επιλογές και οι ικανότητες του ατόμου, υπάρχουν

τρία επίπεδα κουλτούρας (ανώτερη/ εκλεπτυσμένη--μέτρια--βάναυση), το

καθένα με το δικό του κοινό από τις τρεις βασικές κοινωνικές τάξεις

(ανώτερη τάξη διανοούμενων--μεσαία τάξη—εργατική τάξη). Η

ανώτερη/εκλεπτυσμένη κουλτούρα είναι η μόνη που έχει βάθος, παράδοση και

διαχρονικό χαρακτήρα, καινοτομία, λεπτότητα, συμβολισμό. Όσο κανείς

Page 24: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

24/70

κινείται προς τη βάναυση κουλτούρα, τόσο οι ιδιότητες αυτές απουσιάζουν

και αυξάνει η τυποποίηση.

-- Παρόλη τη διόγκωση της μέτριας και βάναυσης κουλτούρας, σε καμία

περίπτωση δεν μπορούμε να μιλάμε περί παρακμής, διότι οι προοπτικές για

ανώτερη κουλτούρα είναι ευνοϊκές: αυτή α) προβάλλεται (ενίοτε) από τα

μέσα μαζικής επικοινωνίας και β) διαδίδεται στη μεσαία και εργατική τάξη

χάρη στη βελτίωση της εκπαίδευσης.

-- Οι λαϊκές τάξεις δεν αποτελούν δεκτικές “μάζες”, αλλά επηρεάζονται και

από άλλες σχέσεις που διατηρούν πέρα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.

-- Η μεγάλη κατανάλωση μέτριας και βάναυσης κουλτούρας από την νεολαία

δεν είναι ανησυχητική και δεν πρέπει να περιοριστεί, αν θέλουμε να μιλούμε

για δημοκρατία.

Gans

-- Η “δημοφιλής” κουλτούρα παίζει θετικό ρόλο στην ανάπτυξη της

ατομικότητας και της προσωπικής έκφρασης.

-- Υπάρχουν 5 επίπεδα κουλτούρας (“κουλτούρες γούστου”): υψηλή, υψηλή-

μεσαία, χαμηλή-μεσαία, χαμηλή, δημώδης χαμηλή. Οι 4 τελευταίες

αποτελούν την δημοφιλή κουλτούρα. Καθεμιά είναι ανεξάρτητη και αποτελεί

μια “υποκουλτούρα”, διότι έχει δικό της κοινό (ανάλογα με την κοινωνική

τάξη και το μορφωτικό επίπεδο --οι “υποκουλτούρες” είναι επομένως

παράλληλες με τις κοινωνικές τάξεις). Εφόσον ανταποκρίνονται στις

ανάγκες του κοινού τους, οι 5 κουλτούρες ή “υποκουλτούρες” είναι ισότιμες

(αν και όχι ισάξιες –η “υψηλή” κουλτούρα είναι η πληρέστερη και αποτελεί

ένα ιδανικό).

-- Για μια πολιτισμική δημοκρατία, χρειάζεται ενίσχυση όλων των

υποκουλτουρών από την πολιτεία, πλην της “υψηλής” υποκουλτούρας

(“υποπολιτισμικός προγραμματισμός”).

Κοινά σημεία πλουραλιστικής θεωρίας

Στην μεταβιομηχανική, δημοκρατική κοινωνία, με τον πολιτικό και

πολιτισμικό πλουραλισμό, τον ηθικό εξισωτισμό, και την έμφαση στην

ατομική ελευθερία, πρωτοβουλία και επιλογή, η μαζική κουλτούρα δεν

Page 25: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

25/70

αποτελεί πρόβλημα: το κοινό είναι ελεύθερο να καταναλώσει την κουλτούρα

της επιλογής του, ανάλογα με την κοινωνική τάξη και το μορφωτικό του

επίπεδο. Η μαζική κουλτούρα εκθειάζεται, αλλά παραβλέπεται ο

εμπορευματικός χαρακτήρας της και η ιδεολογική της διάσταση.

ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ECO

-- Η ρητορική και τα μηνύματα της μαζικής κουλτούρας πρέπει να ερευνηθούν

συστηματικά.

-- Ο τρόπος πρόσληψης των μηνυμάτων της μαζικής κουλτούρας πρέπει

επίσης να μελετηθεί: το κοινό δεν είναι μια εύπιστη, δεκτική και

χειραγωγήσιμη μάζα, αλλά είναι σε θέση να κρίνει. Αντί για “μαζική

κουλτούρα”: “μαζικές επικοινωνίες”.

-- Τα διάφορα επίπεδα κουλτούρας δεν αντικατοπτρίζουν τις αισθητικές

αξίες, την κοινωνική τάξη ή το μορφωτικό επίπεδο του κοινού, αλλά απλά τις

εκάστοτε ανάγκες του (θεώρηση προϊόντων μαζικής κουλτούρας ως μιας

βιομηχανοποιημένης απάντησης σε πραγματικές ανάγκες). Δεν υπάρχουν

πολλά είδη κοινού, αλλά υπάρχει μια κοινότητα δεκτών για τα διάφορα

επίπεδα κουλτούρας, τα οποία είναι συμπληρωματικά το ένα προς το άλλο.

-- Πρέπει οι διανοούμενοι να αποδεχθούν την ύπαρξη των μαζικών μέσων

επικοινωνίας και να παρέμβουν στη παραγωγή της μαζικής κουλτούρας, ώστε

να συνδράμουν στην πολιτισμική εξυγίανση.

ΘΕΩΡΙΑ “ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ”

(Hall)

-- Η σύγχρονη μαζική κουλτούρα είναι πολύπλοκη και ετερογενής, διότι η

ηγεμονική αστική ιδεολογία που την διατρέχει έχει ενσωματώσει αξίες των

υποτελών τάξεων για να κερδίσει την αποδοχή τους. Είναι επίσης διαρκώς

μεταβαλλόμενη, ανάλογα με τις συγκυρίες.

-- Η διαδικασία πρόσληψης της μαζικής κουλτούρας από το κοινό είναι επίσης

περίπλοκη, διότι το κοινό δεν αποτελεί μια εύπιστη και παθητική μάζα, αλλά

είναι σε θέση να προσλαμβάνει τα μηνύματα της μαζικής κουλτούρας

ενεργητικά και με κριτικό τρόπο. Υπάρχει αλληλεπίδραση ανάμεσα στη

Page 26: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

26/70

δημοφιλή κουλτούρα και το κοινό: η δημοφιλής κουλτούρα διαμορφώνει μεν

αξίες, αλλά και το κοινό διεκδικεί τις αξίες του. Το κοινό διαθέτει 3 τρόπους

πρόσληψης (κυρίαρχο—αντιπολιτευτικό—συνδιαλλακτικό), ανάλογα με την

κοινωνική του θέση και την πολιτική και πολιτισμική ιδεολογία του. Χάρη

σ’αυτούς, έχει τη δυνατότητα να εκφράσει την αντίστασή του στο

κατεστημένο, να ενεργοποιηθεί. Έτσι, η δημοφιλής κουλτούρα είναι μια

αρένα όπου διεξάγεται ο αγώνας υπέρ αλλά και κατά της ηγεμονικής

κουλτούρας.

-- Οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη δημοφιλή κουλτούρα και το κοινό πρέπει

να μελετηθούν.

ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

(de Certeau, Fiske, Willis)

-- Το κοινό είναι αυτό που χειραγωγεί την δημοφιλή κουλτούρα, καθορίζοντας

τα νοήματά της, διότι κατά την πρόσληψή της είναι αυτόνομο, ενεργητικό

και δημιουργικό.

-- Οι “πολιτισμικές βιομηχανίες” αποδεικνύονται αδύναμες μπροστά στον

απρόβλεπτο και ανεξιχνίαστο χαρακτήρα του κοινού και στον “σημειωτικό

ανταρτοπόλεμο” που διεξάγει. Το κοινό, ο λαός, είναι σε θέση να

αντιστέκεται στις ηγεμονικές δυνάμεις και έτσι η δημοφιλής κουλτούρα

μπορεί να αποβεί και ριζοσπαστική.

-- Η διαδικασία πρόσληψης των μηνυμάτων της δημοφιλούς κουλτούρας είναι

μια πράξη δημιουργικότητας από μέρους του κοινού. Μέσα από αυτήν μπορεί

να χειραφετείται πολιτισμικά το κοινό.

-- Χρειάζεται μελέτη της διαδικασίας πρόσληψης των μηνυμάτων της

δημοφιλούς κουλτούρας από το κοινό.

Page 27: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

27/70

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο Α’ Τόμος

Γλώσσα και αλλαγές στον προφορικό λόγο

Με τον γραπτό λόγο ο άνθρωπος περνούσε από την εφήμερη γνώση στην

ενίσχυση της μνήμης στην ιστορία, στον πολιτισμό. Ο γραπτός λόγος είναι

ένα σύστημα γραπτών σημείων με τον οποίον τα μέλη της ίδιας κοινότητας

απεικονίζουν τον λόγο τους. Ο προφορικός λόγος, από γενιά σε γενιά

μεταβάλλεται, αλλοιώνεται σε πολλά σημείο και τροποποιεί την δομή της

γλώσσας.

Τα στοιχεία που αλλάζουν με την μακρόχρονη χρήση στην γλώσσα :

1. Φωνητικές αλλαγές – μεταβάλλεται η προφορά των φθόγγων

2. Φωνολογικές αλλαγές – οι λέξεις αποκτούν νέες ηχητικές μορφές

(μόρον – μούρο, κηρίον – κερί)

3. Μορφολογικές μεταβολές – αλλαγές στη γραμματική μορφή των

λέξεων (Ο πατήρ – του πατρός, ο πατέρας του πατέρα)

4. Συντακτικές τροποποιήσεις – αλλάζει ο τρόπος σύνδεσης των

λέξεων (την πόλιν φυλλάτειν...)

5. Σημασιολογικές διαφορές – αλλάζει το νόημα (καλός = όμορφος – νε

– ευγενικός)

6. Λεξιλογικές μεταβολές – χάνονται λέξεις, εμφανίζονται καινούργιες

(κύλιξ – βροτός – πρίω)

Εξέλιξη της γραφής

Η διαμόρφωση της γραφής ακολουθεί 5 στάδια:

1. Εικονόγραμμα – Χαράγματα σε σπήλαια κ.λ.π. εικόνα που περικλείει

διήγηση.

2. Ιδεογράμματα εννοιών – εικονογράμματα που εμφανίζονται

στοιχισμένα και απαράλλακτα (Σουμ – Αιγ)

3. Τα ιδεογράμματα φθόγγων – αποκτούν φωνητική σημασία και χάνουν

την εικονιστική, σύμβολα με καθορισμένη έννοια.

4. Συλλαβογράμματα – το γραμμικό σύμβολο ταυτίζεται με συλλαβές,

εικονίζουν συνδυασμούς φθόγγων.

Page 28: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

28/70

5. Γράμματα – κάθε σημείο αντιπροσωπεύει ένα φθόγγο του λόγου,

φωνήεν –σύμφωνο.

Περίοδοι της ιστορίας της Ελληνικής γλώσσας

Βάσει γλωσσολογικού υλικού Βάσει ιστορικών

περιόδων

15ος – 13ος Μυκηναϊκή Εποχή χαλκού – 26 –

11=Μινωική

8 – 3 Αρχαία .Ελληνική Ιστορική περίοδος

3 – 4μχ κοινή Γεωμετρική – αρχαϊκή –

Κλασική

= 10-3 = αρχαία

– ελληνική

5 – 11 Βυζαντινή Ελληνική – ρωμαϊκή = 3 – 4μχ

= κοινή

12 – 18 Πρώιμη Ελληνική Βυζαντινή = 5 – 14 = βυζαντινή

γλώσσα

19 – Σύγχρονη .Ελληνική Νεότερη εποχή = 15 – 18 =

νεοελληνική

Σύγχρονη Εποχή = 19 =

Νέα ελληνική

Οι αρχαίες Ελληνικές διάλεκτοι

Ανατολική ομάδα: ιωνική – αττική = Το μακρό – α τρέπεται σε – η, το κ

αντί το π μπροστά από α , ο. Έχουμε αλλαγή του χρόνου του φωνήεντος

(μακρόχρονο δίπλα σε βραχύ, λαός – ληός – λεώς) στη γενική ενικού ώ – έω

στα πρωτόκλητα σε – ής, - ε αντί - ει στα συγκριτικά. ( ιστορίη – ιρός – ώρη

– κάτημαι – οκοίος – έθνεα – χώρη – ξείνος)

Κεντρική: αρκαδοκυπριακή – αιολική = τ, δ, θ σε π, β, φ εμπρός από ε – η.

τόνος από λήγουσα σε παραλήγουσα, ο αντί α, υ και ου αντί ω. Οι προθέσεις

Page 29: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

29/70

χάνουν το τελικό φωνήεν κατά – βαλλε, κατβαλλε.(πέτταρες – φηρ – κε – πεδα

– φίλημι – φετταλός – μάτηρ – δαμος)

Δυτική: δωρική = διατηρείται το μακρό – α οι ρηματικές καταλήξεις – τι, -

ντι. Καταλήξεις – μες αντί μεν, σω – ξα, (δίδωτι – λέγοντι – φαμα – ματηρ –

πέρυτι – θιός – πλούτιος).

Οι διάλεκτοι στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία

Η διαλεκτική πολυμορφία κατά την κλασική εποχή αποτυπώνεται στην

λογοτεχνία, καθώς κάθε λογοτεχνικό έργο, διαμορφώνεται και αναπτύσσεται

στενά συνδεμένο με την Ελληνική διάλεκτο του φύλου που το γέννησε. Οι

Ίωνες δημιουργούν (8ος) το Έπος – μερικά είδη λυρικής ποίησης (ελεγεία –

επίγραμμα –ίαμβος), την Ιστοριογραφία (6ος). Οι Αιολείς (Μελική ποίηση),

Δωριείς (7ος) – χορική ποίηση, Ειδύλλιο, Αττική – (5ος) δράμα, ρητορεία,

φιλοσοφία. Ωστόσο οι διάλεκτοι, δεν αποδίδουν πιστά τον προφορικό λόγο,

αλλά χρησίμευαν για να δώσουν στο έργο το ανάλογο χρώμα.

Η Αττική διάλεκτος διασώθηκε, λόγω της αθηναϊκής .συμμαχίας και της

μεγάλης πνευματικής – εμπορικής – οικονομικής – δύναμης της αθηναϊκής

δημοκρατίας. Η αττική υιοθετήθηκε εκ των Μακ-βασιλέων για τις διοικητικές

ανάγκες, με συνέπεια με τις κατακτήσεις του Αλ. Διαδόθηκε στην επικράτεια

του, ένθα λόγω επιδράσεων, προσμείξεων, και μεταβολών, διαμόρφωσε την

Ελληνιστική Κοινή. Βασικό χαρακτηριστικό της γλωσσικής εξέλιξης της

περιόδου, το ότι η Κοινή χρησιμοποιήθηκε και στον γραπτό λόγο. Δεν

παρατηρείται ο διαχωρισμός σε προφορικές – γραπτές διαλέκτους. Βασικές

πηγές της οι επιγραφές – λογοτεχνικά κείμενα – πάπυροι – αγία γραφή –

συγγράμματα φιλολόγων – γραμματικών – λατινικές και ελληνικές επιγραφές.

Τα κύρια γνωρίσματα της κοινής

Όλα τα φωνήεντα γίνονται βραχύχρονα

Το – η προφέρεται – ι.

Όλοι οι δίφθογγοι προφέρονται το ίδιο (αι – ε, ει – ι, οι – ι, υι – ι).

Page 30: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

30/70

Τα σύμφωνα: β, γ, δ, φ, θ, χ, προφέρονται όπως σήμερα.

Στην μορφολογία εξομαλύνεται η γραμματική: Χάνεται ο δυικός αριθμός,

μειώνονται οι διαφορές στις καταλήξεις, τριτόκλιτα συμπίπτουν με

πρωτόκλιτα, παραμερίζονται πολλοί ανώμαλοι τύποι, χάνεται η μέση φωνή, η

ευκτική.

Στη σύνταξη, χάνεται η δοτική, η παρατακτική έκφραση αντικαθιστά την

υποτακτική, παραλείπονται σύνδεσμοι.

Στο Λεξιλόγιο, εμφανίζονται νέες λέξεις, χάνονται άλλες, αλλάζουν σημασία,

εισάγονται ξένες.

Από τον 1ον γραμματικοί λόγιοι, της Αλεξάνδρειας δίδασκαν μόνο την χρήση

αρχαίων γραμματικών τύπων στη γραφή, ευελπιστώντας ότι με την χρήση

της Αττικής, θα γράφονταν έργα σαν της κλασσικής παραδόσεως. Ο

αττικισμός παρόλα την αντίδραση, χρωμάτισε τον θρησκευτικό λόγο.

Το αποτέλεσμα του Αττικισμού ήταν:

1. Στροφή των λόγιων προς ένα τεχνητό γραπτό ιδίωμα με πρότυπο την

Αττική.

2. Επικράτηση της τάσεως στους μετέπειτα αιώνες και ο άκαμπτος

αρχαϊσμός των βυζαντινών συγγραφέων.

3. Η χρήση των τόνων, δια την ορθή προφορά των λέξεων

4. Η διγλωσσία ως την εποχή μας

Τα μεσαιωνικά Ελληνικά

Το διάστημα των 11 αιώνων σιγά σιγά η Ελληνική με αργή και σταθερή

πορεία, αχρήστευε πλήθος γνωρισμάτων της αρχαίας, και απέκτησε τα

κυριότερα της Νεοελληνικής γνωρίσματα, για μεθοδολογικούς λόγους

χωρίζεται σε 2 περιόδους:

α) την πρώιμη, 4 – 11ος που καλύπτει την κοινή προφορική γλώσσα του

βυζαντινού Ελληνισμού,

Page 31: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

31/70

β) την όψιμη,12 – 15ος, που καλύπτει τη διαμόρφωση και τις αρχές της

Ελληνικής γλώσσας τους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες.

Α) επίσημη γλώσσα η λατινική, η οποία επιδρά επί των Ελληνικών, με

εισαγωγή λέξεων δημοσίας ζωής και διοικήσεως (κάστρο, παλάτι,

τίτλος), καθημερινής ζωής (το σπίτιον, μάστορας, πόρτα),

ημερολόγιο, τοπωνύμια (φόρο – μπούργκο), εκκλησιαστικοί όροι

(ράσο, κελί).

Παραγωγικές καταλήξεις (- άτος, - άριος, - άλιος)

Επί Ιουστινιανού, η ελληνική εισάγεται στην διοίκηση, και έπειτα από 3

αιώνες εξελληνίζεται πλήρως το κράτος.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των Μέσων Ελληνικών

Φωνητική: το - υ, - οι ταυτίζεται με το – ι, έχουμε συνίζηση του – ι ,

και του - ε με το επόμενο φωνήεν (καρδία – καρδιά). Πολλά συμφωνικά

συμπλέγματα, διπλά σύμφωνα, απλοποιούνται(πενθερός – πεθθερός =

πεθερός)

Μορφολογία: στα ονόματα, καταργείται η δοτική και χρησιμοποιείται πολύ η

πρώτη κλίση.

Νέοι τύποι αντωνυμιών (εμείς – εμάς – μας).

Στα ρήματα χάνεται η χρονική αύξηση (αιχμαλωτίσθη – ηχμαλωτίσθη)

Χάνεται η ευκτική και η συζυγία-μι.

Σύνταξη: απλές παρατακτικές εκφράσεις, νέα μόρια (ας – να – με).

Λεξιλόγιο: νέες σημασίες σε αρχαίες λέξεις (άλογο), νέες λέξεις (καλοκαίρι),

καταλήξεις( - ας, -σιμον, -ισσα, -εα)

Η όψιμος περίοδος, η διαμόρφωση της νεοελληνικής.

Το γράψιμο στα περισσότερα κείμενα, αποδίδει, φυσική, ζώσα ομιλία,

στην οποία η σύνταξη και το λεξιλόγιο, ακολουθεί τον προφορικό λόγο.

(Πτωχοπροδρομικά), αποτελούν την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Εξάγονται 2 συμπεράσματα:

1) έχουν ήδη διαμορφωθεί τα κυριότερα χαρακτηριστικά της νεοελληνικής

γλώσσας.

Page 32: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

32/70

2) νέες λεκτικές διαφοροποιήσεις.

Γενικά χαρακτηριστικά της Νεοελληνικής

Φωνητική: νέοι δίφθογγοι (- άι, - όι), απλοποίηση συμφώνων, συνδέσμων (πτ –

φτ, σθ – στ, σχ – σκ)

Μορφολογία: στο ρήμα, μόνο ενεστώτας αόριστος, μέλλοντας,

παρακείμενος και υπερσυντέλικος με θα και έχω)

Στα ονόματα περιορίζεται η χρήση γενικής πληθυντικού, ο αόριστος αποκτά

κατάληξη – ηκα

Λεξιλόγιο: Δανεικές λέξεις (φράγκικες – τουρκικές – Δυτικό – ευρωπαϊκές)

Διάλεκτος: Γλωσσική μορφή που χρησιμοποιείται από πληθυσμό μεγάλης

γεωγραφικής περιοχής.

Ιδίωμα: γλωσσική μορφή με μικρές διαφοροποιήσεις από την κοινή, σε τοπική

χρήση.

Από τον 19ον αιώνα αρχίζει η διαδικασία αντικατάστασης ξένων λέξεων, και η

διαμάχη για την εθνική γλώσσα. Οι λόγιοι θεωρούν ανεπαρκή την προφορική,

και πρεσβεύουν την επιστροφή σε αρχαϊκότερες μορφές, σε αντίθεσιν με

άλλους , οι οποίοι πίστευαν στην λαϊκή, δημιουργώντας το γλωσσικό ζήτημα.

Page 33: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

33/70

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – Β

Οι Θρησκευτικές αξίες

Η θρησκεία διείπε κάθε πλευρά της ζωής των Ελλήνων και οι

σπουδαιότερες αξίες τους ήταν θρησκευτικές, περιλαμβάνοντας πολλές

θεότητας: Ουράνιας, Χθόνιας, Ήρωας. Οι ουράνιες θεότητες ήσαν οι 12

ολύμπιοι, που αντιπροσώπευαν όψεις της καθημερινής ζωής. Οι χθόνιες

θεότητες ανήκαν στην γη, και σχετίζοντε με την ευημερία, με διαφορετικές

ιεροτελεστίας εκ των 12. (Άδης, Περσεφόνη, Εκάτη, τιτάνες, γοργώ). Οι

Ήρωες, άνθρωποι από τα του παρελθόντος, με θεϊκή υπόσταση. Οι τάφοι των

έγιναν αντικ, λατρείας, έκαστος συνδέεται ως προστάτης με πολύ, και η

ηρωική λατρεία,(8ος) συνδέεται με την γένεση της.

Η Ελληνική θρησκεία ήταν τελετουργική, λόγω πολλών εκδηλώσεων

λατρείας:

Ιεροτελεστίες, ρύθμιζαν την καθημερινή, την ιδιωτική και τη δημοσία ζωή, σε

3 κατηγορίες.(θυσίες - υγρές προσφορές - προσευχές).

1) Θυσίες: Αιματηρές (σημαντικότερες, όλων, θυσία και κατανάλωση

σφαγίων, τι ενίσχυε και τους δεσμούς των πολιτών.)-αναίμακτες,

(τρόφιμα - καρυκεύματα, συνήθως ιδιωτικές αλλά και δημόσιες όταν

αντιτάσοντο στις θυσίας(Ορφ) – ωμοφαγία. (Διονυσιακά).

2) Υγρές προσφορές, α) Σπονδές: προς ολύμπιους, καθημερινή ζωή-

(υποδ-αποχαιρ,), Δημόσια (έναρξη Συνελεύσεων), β) Χοαί, χθόνιοι.

3) Προσευχές, συνόδευαν τας θυσίας-υγρές προς.

Το πλαίσιο της λατρείας

Οι σημαντικότερες ετελούντο στο πλαίσιο κοινότητας - ομάδας,

κοινότητος. Α) οικογενειακές, υγρές προσευχές για τους ολύμπιους, νέα

μέλη.

β) μεγάλων κοινωνικών ομάδων, Φυλή(προς τιμήν έπων, ηρώων)-

Φρατρία(απόκτηση πολιτικής ιδιότητας από νέα μέλη)-Δήμος(θ-προσ-

εορτές), γ) Πόλεως, δ) Πανελλήνιες, εις έκαστον ιερόν, Ολύμπια-Πύθια-

Ίσθμια-Νέμεα.

Page 34: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

34/70

Η απουσία δόγματος – Ιερατείου

Η Ελληνική θρησκεία απείχε δογματικά ιερατικά και καλείτο τελετουργική,

υπήρχε ανοχή ελλείψεως θρησκείας - πίστεως όχι όμως ασέβεια προς

δοξασίας-ιεροτελεστίας. Είχε ιερείς ιέρειας, υπευθύνους για την διαχείριση

λατρείας - ιερού.

Οι μυστηριακές λατρείες

Οι Έλληνες είχαν την δυνατότητα να εκφράζουν τις βαθιές θρησκευτικές

ανάγκες, με την συμμετοχή σε μυστήρια λατρείας (Ελευσίνια-Διονυσιακά-

κυβέλης), η τάση για τις μυστηριακές θρησκείες, ενισχύθηκε κατά την κρίση

της πόλεως(τελη5ου) λόγω ότι ο άνθρωπος απέκτησε μεγάλη, σημασία από

την κοινότητα. ειδικά την Ελληνιστική - ρωμαϊκή εποχή.

Η μαγεία – αστρολογία

Ξόρκια - επικλήσεις, κατάρες, προβλέψεις.

Η ηθική διάσταση

Η Ελλ. θρησκ. εμφάνιζε σαφώς ηθική διάστασιν καθώς οι ανθρ, πίστευαν ότι

οι θεοί ενδιαφ, δια την δικαίως, και τας πράξεις των ανθρ. Στους Δελφούς οι

άνθρ, κατέφευγαν δια να συμβουλευτούν, και να κατευνάσουν τους θεούς.

Αυτός ο ρόλος του αντιστάθμιζε την απουσία δόγματος-ιερατ, και οι ηθικές

παραινέσεις Γεν-αυτόν...αποδεικνύουν την σχέση θρησκείας - ηθικής.

Οι ενδείξεις της πίστεως

Οι Έλληνες, προσεύχονταν στους θεούς για βοήθεια.

Υπήρχε η δοξασία, ότι οι θ, θεράπευαν ασθένειας, με την κατάλληλη

προσέγγιση.

Τα μαντεία προέβλεπαν το μέλλον.

Ετελούντο σημαντικές τελετές, εις τας μεταβατικές περιόδους της ζωής.

Η θρησκεία διέπει κάθε άποψη της δημόσιας, ζωής.

Συνεπώς, οι Έλληνες, πίστευαν, είχαν βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα και η

θρησκεία κατείχε τη σημαντικότερη θέση στο σύστημα αξιών.

Οι κοινωνικές αξίες

Page 35: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

35/70

Αι κοινωνικές αξίες δύναται να κατανοηθούν μόνον σε σχέση με τας

διακρίσεις μεταξύ των μελών των κοινωνικών τάξεων:

δούλοι.....Μέτοικοι....Πολίτες.....

Οι αξίες της ιδιωτικής ζωής

Οικ. αξίες: Η βασική κοιν-οικον-θρησκ μονάδα, περιλάμβανε από γονείς άχρι

δούλους,-τάφους προγόνων. Αφετηρία η οικογένεια(30αρ-μετεφηβική ηλικία,

θυλ)

Προστάτης νύμφης πατήρ-θείος, έδιδε προίκα, ή της επιστρέφετε στη

διάλυση γάμου-ακληρίας. Επροβλέπετο διαζύγιον. Πολλές εκ των αρχ. αξιών

δια την οικ, εξηγούντο εκ της ανάγκης διατηρήσεως της τιμής και της

διασφάλισης, του μέλλοντος της.( ενδογαμία-επίκληρος(Θυληκή κληρονόμος

περιουσίας-δικαίωμα ή επιβολή εκ πόλεως να την νυμφευθεί ο πλησιέστερος

συγγενής, απόδειξης σημασίας κατοχής γης).Επίσης μέριμνα έδιδε δια την

διαδοχή-και υιοθεσία εις περίπτωση ακληρίας.

Τα καθήκοντα της συζύγου: υπόληψις, πίστη- αγνότητα, εγγύηση νομιμότητας

τέκνων αποτελούσαν αρετής της.

Οι αξίες εκτός πλαισίου οικογένειας.

Όσον αφορά τις σχέσεις άνδρα-γυναικά, εκτός οικογένειας, διαπιστώνεται

διπλό σύστημα αξιών: οι άνδρες είχαν ανέτως εξωσυζυγικές

σχέσεις(συμπόσια. Οι εταίρες συμμετείχαν στην κοινωνία των ανδρών

Η ομοφυλοφιλία

Η Φιλία ήταν σημαντική αξία των Αρχ. Πολλές φορές προσλάμβανε επίσημο

χαρακτήρα, με υποχρεώσεις όπως( δάνεια, μάρτυρες σε συναλλαγές,

πολιτική, συνηγορία στις δίκες) Η φιλία πολλές φορές ήταν κληρονομική.

Έχθρα: το αντίθετο της φιλίας και θεμελιώδης δοξασία της αρχαίας

Ελληνικής ηθικής, η υποχρέωση καλού στους φίλους και κακού στους

εχθρούς.

Φιλοξενία: Υψίστη αρετή σημαντική ηθική υποχρέωση, η παροχή φιλίας προς

τους ξένους. Διάκριση Επισήμου(Τελετουργική φιλία μεταξύ πολιτών-

οικογενειών, εκ άλλων πόλεων με σαφείς υποχρ-εθιμοτυπία, βάπτισις-όνομα

τελετουργικού φίλου)- Ανεπισήμου( φιλοξενία στην οικία, δώρα).

Page 36: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

36/70

Οι προσωπικές, σχέσεις τελετές, ξενίας, έπαιζαν σημαντικό ρόλο σε λιγότερο

ανεπτυγμένη ελληνική κοινωνία.

Εκτός ορίων ελληνικής επικράτειας, διατηρούνταν με μη ελληνικούς λαούς,

τελετές ξενίας-επιγαμίας, που πολλές φορές εχρησίμευαν στον πόλεμο.

Οι αξίες της δημόσιας ζωής

Σημαντικός τομέας γυναικείας συμβολής στην δημόσιας ζωής ήταν η

θρησκεία, ως ιέριες στην υπηρεσία θεών, ένθα ουδεμία τελετή, πράξη δεν

εκτελείτο άνευ παρουσίας των. Άνηκαν σε αριστοκρατικές οικογένειες, και

έχαιραν σεβασμού. Ενήλικες γυναίκες επιτελούσαν θρησκευτικά καθήκοντα

(πέπλο Πολιάδος - Θεσμοφόρια). Ο ρόλος γυναικών περιοριζόταν στη

θρησκεία., άνευ νομίμου ιδιωτικής περιουσίας, συναλλαγών, αποκλείονταν εκ

της κοσμικής ζωής αντίθετα σε άλλες περιοχές είχαν το δικαίωμα να

αναμειγνύονται στα κοινά-περιουσία(κυνικά-ρωμαϊκή εποχή)

Οι ανδρικές αξίες της δημόσιας ζωής

Πλην θρησκευτικών αξιών οι άνδρες διεκρίνονται και για αξίας του συνόλου

της δημοσίας ζωής, εις τομείς: παιδεία-πόλεμο-δικαιοσύνη-φορολογία.

Εις την παιδεία τα αγόρια (7Ε) στο ιδιωτικό σχολείο του Γραμματιστή

μάθαιναν ανάγνωση, γραφή, αριθμιτική, όμηρο. Ο κιθαριστής δίδασκε κιθάρα,

αυλό, τραγ-χορό. Η μουσική παιδεία ήταν απαραίτητος για την αρμονική

διάπλαση της ψυχής. Στα 8 η 12 ο παιδοτρίβης στην ιδιωτική παλαίστρα

φρόντιζε την σωματική άσκηση, τις συμπληρ, η πολιτεία στα 17 στην δημοσία

παλαίστρα. Η άσκηση βοηθούσε στην παράλληλη αρμονική καλλιέργεια

σώματος - πνεύματος, και ήταν προθάλαμος της στρατιωτικής εκπαίδευσης

(18-20). Η ανώτερη εκπαίδευση δίδονταν εκ των σοφ-φίλος, δια τους

εύπορους.

Ο πόλεμος

Η υπεράσπιση του κράτους ήταν το κύριο καθήκον των πολιτών, και οι

πολεμικές αρετές εκτιμόντουσαν πλέον των άλλων. Στην Ομηρική εποχή

επιδίωξη της ατομικής γενναιότητας, σε αντίθεση με την αρχαϊκή. Όνειδος οι

ριψάσπιδες. Στην Αθήνα η έννοια της του κράτους υπερασπίσεως ήταν

Page 37: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

37/70

άρρηκτος δεμένη με την έννοια του πολίτου, ένθα η διάκριση εις τάξεις

γινόταν βάσει εισοδήματος και της οικονομικής συμμετοχής στον πόλεμο.

Η πολιτική

Μετά την θητεία οι πολίτες ήταν χρήσιμοι στις πολιτικές, δικαστικές,

συνελεύσεις. Η εκκλησία του Δήμου ελάμβανε όλες τις σημαντικές αποφάσεις,

και εξέλεγε τους αξιωματούχους του κράτους. (απαρτία6000-αγορεύσεις

αριστοκ). Η βουλή των 500 ασχολούνταν με κρατικές υποθέσεις πολιτών για

ένα έτος.

Η δικαιοσύνη

Μέλη ορκωτών δικαστηρίων όλοι οι πολίτες για νομικά και οικονομικά θέματα

(έλεγχος δημοσίων λειτουργιών), επίσης και ποινικά θέματα. Δημόσια

αξιώματα, πλην στρατηγιών-ταμιών, εξ όλων των πολιτών.

Η φορολογία

Οι εύποροι συμμετείχαν περισσότερο φορολογικώς , ειδικώς με τας πολεμικές

εισφορές, της λειτουργίας,( τριηραρχίαι)-(γυμνασιαρχίαι, χορηγίες

αθλητικές ομάδες

(Εστιάσεις, χορηγιών εορτών) . Τα ποσά ήσαν τεράστια, όμως η σωστή

εκτέλεση λειτουργίας απέφερε δόξα και τιμή, και προοίμοιον πολιτικής

σταδιοδρομίας. Συνεπώς οι λειτουργίες συνεπάγοντο βαρών αλλά και

ανταμοιβών, αντικατοπτρίζουν, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της αρχαίας

δημόσιας ζωής: την ανταγωνιστικότητα.

Οι αξίες του ανταγωνισμού και της συνεργασίας

Καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας της η αρχαία Ελληνική κοινωνία

χαρακτηριζόταν από πνεύμα άμιλλας, ανταγωνισμού και συνεργασίας.

Διάφοροι αθλητικού αγώνες τιμή οι ολυμπιονίκες, φήμη από λογοτεχνία,

πολιτική πόλεμο ή άμιλλα αυτή δημιούργησε υψηλά πρότυπα υπεροχής-

τελειότητας. Η επιδίωξη τιμής- επιτυχίας, από τις σημαντικότερες αξίες της

Ελληνικής δημόσιας ζωής. Ακόμη από τον όμηρο απαντάται η αρετή της

δικαίας-εγκράτειας, και στην αρχαϊκή η λέξη αγαθός περιγράφει την ηθική

αρετή των πλουσίων ενώ οι πτωχοί αποκαλούντο κακοί. Ακόμη και στην

δημοκρατία η επιδίωξη προσωπικής τιμής ερχόταν σε αντίθεση με την αξία

Page 38: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

38/70

της συνεργασίας. Οι πλούσιοι αν και θεωρούντο επιρρεπείς στην αλαζονεία

και μη εγκρατείς, διέθεταν τιμή και προκαλούσαν τον θαυμασμό. Πάντοτε

όμως υπήρχε ο κίνδυνος της ύβρεως, της οποίας ανάγκαζε τους πλουσίους να

είναι ευγενικοί και φιλάνθρωποι με τους συμπολίτες των, προτιμώντας τα

ένδικα μέσα δια τας διαφοράς των παρά την αυτοδικία. Οι ανταγωνιστικές

αξίες υπήρχαν χαλιναγωγημένες εκ των της συνεργασίας αξιών.

Οι Οικονομικές αξίες

Η αξία του πλούτου είναι διάχυτη στον όμηρο, και η κύρια πηγή πλούτου ήταν

τα κτήματα. Ο Ησίοδος εξήρε την χειρονακτική εργασία, και την γεωργία ως

είδος οικονομικής δραστηριότητας.

Οι οικονομικές δραστηριότητες

Ιδιοκτήτες γης (πολίτες - η προσωπική εργασία σε αυτά)

Η κυριότητα των δούλων, απολαβή αμοιβών εξ αυτών.

Ιδιοκτησία βιοτεχνικών επιχειρήσεων, η εργασία σε αυτές.

Ιδιοκτησία - ενοικίαση κατοικιών.

Δανεισμός χρημάτων –ναυτιλιακά δάνεια.

Χονδρικό - λιανικό εμπόριο.

Η χειρονακτική εργασία θεωρείτο αξιοπρεπής, αντίθετα από την μισθωτή.

Η γαιοκτησία θεωρείτο η πιο έντιμος πηγή πλούτου και η γεωργία η κύρια

οικονομική δραστηριότης. Η βιοτεχνία ανήκε στους μέτοικους, όπως και το

εμπόριο, αμφότερα δεν είχαν καλή φήμη. Ο δανεισμός ήταν προτιμότερο να

γίνεται μεταξύ οικίων άνευ τόκου(έρανος). Οι φίλοι συνέβαλαν αναλόγως

των δυνατοτήτων των άνευ τόκου αλλά ο δανειζόμενος όφειλε να

αποπληρώσει στην πρώτη ευκαιρία. Ετσι βλέπουμε σχέσεις προσωπικής

δέσμευσης να υπερέχουν έναντι καθαρώς οικονομικών ζητημάτων.

Οι οικονομικές αξίες των γυναικών

Η μόνη αλλά εξίσου μεγάλης εκτιμήσεως οικονομική δραστηριότητα των

γυναικών, ήταν η διατήρηση και η προστασία των υπαρχόντων και η

οργάνωση της εργασίας των δούλων.

Page 39: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

39/70

Κεφάλαιο 2ο - ΤΟΜΟΣ Β

Πολιτική και θεωρία της πολιτικής

Τα κράτη της αρχαίας Ελλάδας όσον αφορά την πολιτική οργάνωση τους

χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: το έθνος ή Φυλή – κράτος στην πόλη

κράτος και το ομοσπονδιακό κράτος. Στην Ελληνιστική εποχή η πόλη

κράτος κατέληξε να αποτελεί μέρος μεγάλων μοναρχικών κρατών. Ούτως

προστίθεται και η κατηγορία του Ελληνικού βασιλείου.

Πόλις: χαρακτηριστικό της το άστυ ( κύριο διοικητικό – πολιτικό –

πολιτιστικό – θρησκευτικό κέντρο: κατοικίες + ανάκτορα σε οχυρή τοποθεσία

που καθιερώθηκε τόπος λατρείας), γύρω του η χώρα. Σαφή τα γεωγραφικά

όρια μεταξύ πόλεων. Η γένεση της πόλεως με κριτήριο το ναός του

πολιούχου: 8ος αιώνας.

Έθνος: το φυλετικό κράτος κατελάμβανε καθορισμένη και εκτεταμένη

περιοχή, όπου ο πληθυσμός ζούσε σε μικρές κώμες, πίστευαν στην κοινή

καταγωγή τους από ένα πρόγονο, ομιλούσαν την ίδια διάλεκτο, ίδιον τρόπο

ζωής, και έντονο θρησκευτικό συναίσθημα με την λατρεία των θεών στα

κοινά ιερά.

Ομοσπονδιακό κράτος: η ένωση σε φυλετικά ομοσπονδιακά – κράτη

διαφόρων γειτονικών κρατών για ασφάλεια υιοθετώντας οργανωτικές λύσεις

ήδη εφαρμοσμένες στις πόλεις κράτη. Γνωστότερο το κράτος της Βοιωτίας,

με αντιπροσωπευτικό σύστημα, εκπροσώπους των διαφόρων ομοσπονδιακών

κρατών (11 βιοτάρχοι 4 της Θήβας).

Ελληνιστικά βασίλεια: μεγάλα βασίλεια τα οποία είχαν την απόλυτη

εξουσία (πολιτική – στρατιωτική), την εξουσία είχαν μονάρχες επί

ανομοιογενούς πληθυσμού. Η πόλη στο αποκορύφωμα της κρίσης της τον 5ον

αιώνα, αν και υπήρχε, ήταν μέρος των βασιλείων με τοπική σημασία γιατί οι

αποφάσεις λαμβάνονταν αλλού.

Page 40: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

40/70

Συμμαχία: Για λόγους αντιμετωπίσεως εξ-απειλών οι πόλεις – κράτη

ενωνόντουσαν σε συμμαχίες.

(Πελοπονησσιακή συμμαχία) η επικεφαλής ήλεγχε την οργάνωση και οι

αντιπρόσωποι συνεδρίαζαν. (Αθηναϊκή)

Η εξέλιξη του πολιτεύματος στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο

Από την πρώιμη εποχή του σιδήρου η γενική εξέλιξη του πολιτεύματος ήταν,

χωρίς να είναι απόλυτο, από την Μοναρχία – αριστοκρατία ή ολιγαρχία σε

δημοκρατία. Η Μοναρχία ήταν διαδεδομένη αρχικά παντού αλλά και στην

αρχαία κλασική εποχή στην (Σπάρτη – κυρήνη) άφησε επίσης ίχνη στα

μεταγενέστερα πολιτεύματα. Στην Αθήνα το πολίτευμα έχει αριστοκρατικό

χαρακτήρα με κάποια δημοκρατικά στοιχεία από τον 6ον αιώνα, παρόμοιες

εξελίξεις στην υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ στον 4ον επικρατεί η δημοκρατία. Πολλά

κράτη διήλθαν περίοδο τυρρανίας τον 7ον αιώνα.

Τα πολιτικά συστήματα στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο και η λειτουργία

τους

Σε όλη την διάρκεια της Αρχαίας Ελληνικής ιστορίας 3 στοιχεία κυριάρχησαν

στην πολιτική Α) Η εκτελεστική εξ ( αξιωματούχοι),

Β) η συμβουλευτική (βουλή),

Γ) ανώτατη Εξ (λαός).

Ο πολιτικός ρόλος και η πολιτική δύναμη των μελών μιας πόλης, ήταν στενά

συνδεδεμένα με την συμβολή τους στον πόλεμο, καθώς το πρώτιστο καθήκον

του πολίτη ήταν η υπεράσπιση της πόλης του.

Μοναρχία: βασιλεύς (εκτελεστική), συμβούλιο – γερόντων (συμβούλων),

δήμος (σε εμβρυακή μορφή, την ανώτατη).

Αριστοκρατία: κύρια στην Θεσσαλία, ειδικότερα όταν το ιππικό έπαιζε ρόλο

στη μάχη, οι ευγενείς υπερίσχυαν στην πολιτική.

Κράτος – οπλιτών: Από τον 7ο αιώνα η οπλιτική φάλαγγα, διαδραματίζει

ρόλο στη μάχη, η οπλιτική επανάσταση οδηγεί προς τον εκδημοκρατισμό της

πόλης. Κυριότερο παράδειγμα είναι η Σπάρτη: με 3 κατηγορίες κατοίκων1)

τους Σπαρτιάτες = ελεύθεροι πολίτες πλήρεις δικαιωμάτων, 2) περίοικοι =

οι ελεύθεροι άνευ δικαιωμάτων, 3) είλωτες =δούλοι.

Page 41: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

41/70

2 βασιλείς (εκτελεστική εξουσία), γερουσία (30μελής, 60ετ, ισόβια,

συμβουλευτική), 5 έφοροι (εκ πολιτών,1ετος, εκτελεστική εξουσία),

Συνέλευση (όλοι οι ενήλικες εξέλεγαν εφόρους – γερουσία, Ανώτατη

εξουσία).

Δημοκρατία: η Εκκλησία δήμου (ανώτατη), βουλή των 500

(συμβουλευτική), Δέκα στρατηγοί (εκτελεστική), δικαστική εξουσία στα

χέρια του λαού-οστρακισμός.

Η θεωρία πολιτικής

Ιππόδαμος ο Μιλήσιος: μυρίανδρος πολιτεία, 3τάξεις (τεχνίτες – γεωργοί –

πολεμιστές). Η συνέλευση εκλέγει, αξιωματούχους, μοιάζει με την Σπάρτη.

Ηρόδοτος: περσικός διάλογος, η σύγκριση της αριστοκρατίας – δημοκρατίας

– μοναρχίας.

Θουκυδίδης: εξαιρεί το πολίτευμα των 5000, προτείνει το μεικτό πολίτευμα,

πιθανόν σαν της Σπάρτης (μείγμα ολιγαρχικού / δημοκρατικού / μοναρχικού)

στο οποίο οι αντίρροπες δυνάμεις μοναρχίας – γερουσίας – εφόρων

λειτουργούσαν ισόρροπα, γέννησαν την θεωρία του Μεικτού πολιτεύματος και

της διακρίσεως των εξουσιών.

Page 42: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

42/70

Οι πολιτικές θεωρίες των φιλοσόφων

Σοφιστές: είχαν το δικαίωμα της αμφισβητήσεως πραγμάτων – νόμων.

Σωκράτης: επικριτής της δημοκρατίας. Πίστευε ότι η πολιτική είναι μέρος

της ηθικής, η φιλοσοφία είναι το ενδιαφέρον για τον ορθό τρόπο ζωής, η

δίκαιη κοινωνία είναι η δίκαια ζωή. Στόχος της πολιτικής είναι η ενάρετη ζωή

των πολιτών, πολιτική είναι μέρος ηθικής.

Πλάτωνας: Ιδανική πολιτεία, περιγραφή 4 πολιτευμάτων κατώτερων του

Ιδανικού. α) τιμοκρατικό, β) ολιγαρχικό, γ) δημοκρατικό, δ) τυρρανικό.

Ιδανικό κράτος υπάρχει όταν υπάρχει η αρχή καταμερισμού της εργασίας.

Παραγωγική τάξη – Φύλακες – Άρχοντες (φιλόσοφοι). Έντονη κριτική,

για την απόλυτη εξουσία των αρχόντων, πράγμα που ο Πλάτωνας το

διαπίστωσε στους Νόμους, στους οποίους το ιδανικό κράτος βασίζεται στην

λογική – δικαιοσύνη, υπολογίζοντας τις ανθρώπινες αδυναμίες.

Η πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη

Ο Αριστοτέλης: κατέταξε την πολιτική στις πρακτικές επιστήμες διότι

πίστευε ότι ο στόχος της ταυτίζεται με τον στόχο της ηθικής, την επίτευξη

ευημερίας των ανθρώπων.

-Η καλυτέρα πολιτική – κοινωνική κοινότητα για το άτομο, είναι η πόλις.

-Αποδοχή πλουραλισμού πολιτειακών δομών – διαφορετικές κοινότητες

επιλέγουν διαφορετικά πολιτεύματα.

-Ιδανικό πολίτευμα, είναι η πολιτεία να έχει συνταγματική κυβέρνηση και ο

λαός να εκλέγει τους κυβερνώντες, οι οποίοι μπορούν να λογοδοτούν, πράγμα

που περιορίζει την ολιγαρχία αλλά τα αξιώματα περιορίζονται σε αυτούς που

έχουν περιουσία.

Page 43: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

43/70

Κεφάλαιο 3ο - ΤΟΜΟΣ Β’

Φιλοσοφία

Με βάση τις προσωπικότητες που κυριάρχησαν και τα προβλήματα που

την απασχόλησαν, η Ελληνική - Φιλοσοφία χωρίζεται σε 3 περιόδους:

Α) κοσμολογική περίοδος(585 π.Χ. – μέσα 5ου αι.): Κύριο μέλημα τους η

λύση του προβλήματος της φύσης και της γένεσης του κόσμου.

Β) Σωκράτης, Πλάτωνας και Αριστοτέλης. Ανθρωποκεντρική

περίοδος: στρέφεται η προσοχή στον ίδιο τον άνθρωπο και στο νόημα της

ύπαρξης του (μέσα 5ου αι. π.Χ. – 322 π.Χ.)

Γ) Μετα – αριστοτελική φιλοσοφία. Ατομικιστική περίοδος (322 π.Χ. –

529 μ.Χ.) : η φιλοσοφία στρέφεται προς τον ατομικισμό (έχουμε τάσεις

συγχώνευσης διαφόρων δογμάτων ή θεωριών)

Πρώτος φιλόσοφος ο Θαλής, και οι διάδοχοι του πίστευαν ότι θα εξηγούσαν

την φύση και την γέννηση του κόσμου εάν εντοπίσουν την ουσία που αποτελεί

τον κόσμο. Θεωρούσαν ότι παρόλο την φαινομενική μεταβλητότητα και

πολλαπλότητα του κόσμου υπάρχει μια σταθερότητα που βρίσκεται σε μια

μόνη και αναλλοίωτη αιώνια ουσία, η οποία είναι δυναμική, και δημιούργησε

εξελικτικά όλα τα πράγματα και η φθορά τους τα επιστρέφει σε αυτήν.

(Μονισμός) Θαλής – νερό, Αναξίμανδρος – άπειρο, Αναξιμένης – αέρας.

Υπήρχε όμως διαμάχη μεταξύ μονισμού –πλουραλισμού ο Ηράκλειτος

απέρριψε όλες τις θεωρίες περί εξελίξεως του κόσμου εκ μιας ουσίας και

δήλωσε ότι η πραγματικότητα είναι η παρούσα. Παρομοίασε τον κόσμο με

φωτιά, και 2 βασικές αρχές:

α) ο κόσμος και τα πάντα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση – μεταβολή από μια

κατάσταση σε άλλη.

β) ο κόσμος γεννιέται από μια διαρκής πάλη αντιθέτων. Στον Ηράκλειτο

απήντησε ο Παρμενίδης (ελεατική), που προσπάθησε να αποδείξει την

ενότητα – σταθερότητα του κόσμου μέσω λογικών επιχειρημάτων που

έδειχναν ότι δεν υπάρχει κίνηση. Ο κόσμος των αισθήσεων είναι μια αυταπάτη

Page 44: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

44/70

πραγματικότητας που βρίσκεται σε κόσμο υπερβατικό και η αιώνα

αμετάβλητη ουσία είναι νοητή. Με την υπονόμευση των αισθήσεων και του

υλικού κόσμου ο Παρμενίδης έπληξε τον υλισμό των Ιώνων φιλοσόφων και

άνοιξε τον δρόμο για την αφηγημένη σκέψη. Οι πρωσωκρατικοί προσπάθησαν

να σώσουν τα φαινόμενα συνδυάζοντας τις αντίθετες θεωρίες του

Ηράκλειτου και του Παρμενίδη αποδεχόμενοι την αιώνια – αμετάβλητη –

δυναμική ουσία του κόσμου αλλά αποποιήθηκαν την μοναδικότητα της

εισάγοντας περισσότερες (πλουραλισμός).

Ο Εμπεδοκλής,: ο κόσμος αποτελείται από συνδυασμούς στοιχείων (γη –

αέρα – φωτιά – νερό), αμετάβλητα – αιώνια σε κίνηση σε αναλογίες έλκονται

– σμίγουν – απωθούνται εξαιτίας της Φιλίας - Έριδος.

Ο Αναξαγόρας, ο κόσμος, αποτελείται από άπειρα πρώτα στοιχεία και η

κινούσα αιτία της πανσπερμίας, ο Νους.

Δημόκριτος (ατομικοί): ο κόσμος των αισθήσεων αποτελείται από

συμπλέγματα ατόμων και κενού, που οφείλονται σε τυχαίους συνδυασμούς,

μεταβαλλόμενα γίνονται και φθείρονται με αναλλοίωτο – αιώνιο χαρακτήρα

των ατόμων.

Το μεγαλύτερο επίτευγμα των προσωκρατικών ήταν:

α) η προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου με βάση την λογική και φυσικούς

όρους άνευ υπερφυσικών ερμηνειών.

β) καθιέρωσαν την συνήθεια της ανοικτής κριτικής συζήτησης των θεωριών.

Σημαντικός παράγων το ανταγωνιστικό περιβάλλον της Π-Κ, μέσα στο οποίο

οι πολίτες συζητούσαν και οι γνώμες τους εκτιμώνται.

Page 45: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

45/70

Ανθρωποκεντρική Περίοδος (μέσα 5ου – 322)

Αυτή η δευτέρα φιλοσοφική περίοδος τοποθετείται στην Αθήνα με εκπρόσωπο

τον Σωκράτη, που ανανέωσε την φιλοσοφία στρέφοντας το ενδιαφέρον στον

άνθρωπο και το νόημα της ύπαρξης του. Αιτία οι ιδιαίτερες

κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη (434) και το

ενδιαφέρον των πολιτών για τους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη

συμπεριφορά, για την προσωπική τους ευτυχία. Εκείνη την εποχή

επικρατούσαν οι σοφιστές που δίδασκαν ότι δεν υπάρχει απόλυτη γνώση λόγω

της συμβατικότητας των ανθρωπίνων πράξεων, επίσης οι αρχές και οι αξίες

τους είναι υποκειμενικές.

Ο Σωκράτης πίστευε ότι υπάρχει απόλυτη γνώση, καθώς υπάρχει κοινή

ηθική συνείδηση, μέσα στην οποία οι ηθικές αρχές και έννοιες βρίσκονται σε

λανθάνουσα κατάσταση, καθορισμένες με κοινά κριτήρια, που αποτελούν

ηθικά πρότυπα. Αντίθετα με τους προσωκρατικούς, εισήγαγε την θεωρία της

γνώσης όχι επί υλικών αλλά επί ηθικών εννοιών που τις διέπουν οι πράξεις

των ανθρώπων.

2) Ενότητα αρετών (οι ηθικές αρετές είναι αλληλένδετες, μία = όλες).

3) Αρετή = ευδαιμονία (η ορθή γνώση του ανθρώπου που οδηγεί στην

ευτυχία.

Ο Σωκράτης:

α) Θεμελίωσε επιστημονικώς την Ηθική (δίδοντας την έμφαση σε ηθικά

ζητήματα.

β) καθιέρωσε έναν νέο τρόπο σκέψης, την αφηγημένη, με αναζήτηση της

καθολικότητας και αφαίρεσης μέσω επί μέρους και συγκεκριμένου.

γ) άνοιξε την οδό για την γένεση της λογικής, με την συστηματική χρήση της

επαγωγής.

Πλάτωνας: στήριξε την Φιλοσοφία του Σωκράτη και την βελτίωσε, έχοντας

σαφώς ευρύτερα φιλοσοφικά ενδιαφέροντα, και επηρεάσθηκε από τις θεωρίες

του Ηράκλειτου – Παρμενίδη -Πυθαγόρα, με την θεωρία των Ιδεών: Εξύψωσε

τις απλές ηθικές έννοιες του Σωκράτη σε αυθυπόστατης ουσίας, της ιδέας,

αναγάγοντας την διδασκαλία του Σωκράτη σε μεταφυσική θεωρία. Διέκρινε 2

Page 46: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

46/70

κόσμους, τον αισθητό γήινο διαρκώς μεταβαλλόμενο και στον

υπεραισθητό – ιδανικό – επουράνιων που είναι αιώνιος και αμετάβλητος.

Ο Ιδανικός κόσμος ο μόνος πραγματικός και που παρέχει γνώσιν, περιέχει τις

ιδέες: αυτές είναι φωτεινές υπάρξεις με ψυχή και κίνηση, άυλες (χωρίς υλική

υπόσταση) και άφθαρτες – τέλεια παραδείγματα. Όλα όσα θεωρούμε στο

παρόν αληθινά δεν είναι παρά είδωλα των Ιδεών, οι οποίες είναι προσιτές με

τον Νου. Η διαδικασία της γνώσης είναι διαδικασία ανάμνησης. Η γνώση των

Ιδεών ελαφρύνει την ψυχή. Προορισμός του ανθρώπου είναι η φυγή από τον

υλικό κόσμο και η ομοίωση του με τον Θεό, μέσω 3 αρετών αντίστοιχες των

μερών της ψυχής (σοφία – ανδρεία – σωφροσύνη) που γεννούν την 4η-

Δικαιοσύνη. Ο Πλάτωνας οδήγησε στο αποκορύφωμα την τάση για

καθολικότητα - αφαίρεση του Σωκράτη. Με την Πλατωνική φιλοσοφία

εισερχόμαστε στον χώρο της καθαρής αφηγημένης σκέψεως, τις το μήνυμα

ότι η γνώση του κόσμου συγκροτείται μόνο με καθολικές – αμετάβλητες

ιδέες, που προαναγγέλλει τον σύγχρονο τρόπο σκέψης.

Αριστοτέλης: έτεινε και αυτός προς την καθολικότητα και διατύπωνε

πρότυπα βάση αφηρημένου συλλογισμού. Διακρίνεται για την πραγματιστική –

ορθολογική σκέψη μελετώντας την γνώση χάριν αυτής. Θεωρούσε τον κόσμο

των φαινομένων – αληθινό, ξεφεύγοντας από την μεταφυσική έρευνα του

Πλάτωνα στρεφόμενος στην συστηματική παρατήρηση και την έρευνα.

Διέκρινε την ανθρώπινη γνώση σε 3 είδη:

1) Θεωρητική (φυσική: βιολογική – μετεωρολογική – αστρονομική –

ψυχολογική) μεταφυσική (θεολογία), μαθηματικά (αριθμητική – γεωμετρία

– οπτική – αρμονική – μηχανική)

2) Πρακτική (πολιτική-ηθική-οικονομία)

3) Ποιητική (ρητορική-τέχνη)

Ο Αριστοτέλης πραγματεύτηκε την λογική ξεχωριστά, ιδρύοντας την Λογική

επιστήμη και την επιστήμη της Συλλογιστικής.

Τα κυριότερα σημεία της μετάφρασης:

--τα αντικ, της ορθής γνώσεως δεν υπάρχουν ανεξάρτητα σε υπερβατικό

κόσμο αλλά είναι σύμφυτα στην φύση. Η ύλη είναι η δύναμις, ενώ το είδος

είναι η ενέργεια.(εντελέχεια είναι)

--όλα τα της φύσεως πράγματα γέννιονται χάριν 4 αιτίων (υλικό – ποιητικό –

μορφικό – τελικό) (θεωρία αιτιότητας).

Page 47: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

47/70

-- Η κίνηση – μεταβολή που υπόκεινται τα της φύσεως πράγματα είναι η

διαδικασία τελείωσης τους, ή η πορεία της δυνάμεως προς την ενέργεια.

Κατά την κίνηση αυτή από το δυνητικό στο πραγματικό, η ύλη είναι το

κινούμενο και το είδος το κινούν.

--Η πρώτη αιτία κινήσεως και μεταβολής στον κόσμο των αισθήσεων και στο

σύμπαν είναι το αιώνιο άυλο ακίνητο, ο Θεός (πρώτον κινούν ακίνητο)

Στον Αριστοτέλη οφείλεται η πρώτη περί ηθικής έκθεση που την

πραγματεύεται από την άποψη με τον οποίο μπορεί να συμβάλει στην ευτυχία

των ανθρώπων. Κριτήριο της ανθρώπινης συμπεριφοράς: η αρετή είναι το

μέσον (θεωρία – Μεσότητας). Διέκρινε επίσης 2 κατηγορίες αρετών: ηθικές

– διανοητικές στις οποίες η ευδαιμονία επιτυγχάνεται με την άσκηση των

πρώτων και λιγότερο των άλλων.

ΑΤΟΜΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (322 – 529)

Αυτήν την περίοδο η φιλοσοφία στρέφεται στην ικανοποίηση του πνεύματος,

και στον ατομικισμό, με τις μεγαλύτερες επιδόσεις στον κλάδο της ηθικής.

Αίτιον η κρίση της πόλεως, και ο κλονισμός θρησκείας – ηθικής. Οι άνθρωποι

αναζητούν την νέα τους ταυτότητα στο κοινωνικό σύνολο. Επίσης το κέντρο

της Ελληνικής φιλοσοφίας μετατοπίζεται στην άλλες πόλεις και πλέον έχουμε

σχολές και όχι πρόσωπα.

Κυνικοί (Διογένης): οι καθιερωμένες ανθρώπινες αξίες και φιλοδοξίες είναι

περιττές. Η αληθινή ευδαιμονία επιτυγχάνεται με απλή ζωή σαν των ζώων.

Σκεπτικισμός (Πύρρων): Η ορθή γνώση της φύσης των πραγμάτων δεν

μπορεί να αποκτηθεί μέσω εμπειρίας του ορατού κόσμου, διότι οι αισθήσεις

μας εξαπατούν. Αποφυγή δεσμεύσεων από απόψεις πλην προσωπικές.

Επικούρειος σχολή ( επίκουρος): Η ευδαιμονία επιτυγχάνεται με αταραξία

– ηδονή (ηρεμία – ψυχική υγεία) και φυσική ζωή. Για την μεταθανάτιο ζωή

πίστευαν ότι το σύμπαν διέπεται από την τύχη αποκλείοντας την θεϊκή

παρέμβαση, η ψυχή είναι θνητή.

Στωική σχολή (Ζήνων): Κυριότερη ιδέα της η ευδαιμονία βρίσκεται στην

προσπάθεια να φθάσει κανείς στην αρετή, που σήμαινε φυσική ζωή και σκοπός

του ανθρώπου είναι η αρμονική ζωή με τους γύρω. Με τον έλεγχο των παθών

Page 48: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

48/70

(απάθεια), τον έλεγχο των συναισθημάτων (αταραξία), την αποδοχή της

ειμαρμένης, ο στωικός πιστεύει ότι όλα διέπονται από τη θεία βούληση.

Νεοπλατωνισμός (Πλωτίνος): Σκοπός του ανθρώπου είναι να βοηθήσει την

επάνοδο της ψυχής του μετά τον θάνατο στην αρχική κατάσταση σε ανώτερο

κόσμο μέσω ομοιώσεως με το θείον.

Η επιστήμη

Οι Έλληνες έθεσαν τα θεμέλια της επιστήμης μέσω 3 σταδίων:

1)υποστήριξαν την δυνατότητα της επιστημονικής έρευνας και συζητήσεως.

Προσωκρατικοί: προσπάθεια εξήγησης της φύσης με φυσικούς όρους και

συνήθεια συζητήσεως θεωριών.

2) διαμορφώνεται η γενική μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας, ο

Πλάτωνας υποστήριξε την μαθηματικοποίηση της επιστήμης, ο

Αριστοτέλης την συστηματική παρατήρηση, έρευνα, αναζήτηση της αιτίας

των φυσικών φαινομένων.

3) εφαρμογή μεθοδολογίας Πλάτωνας – Αριστοτέλης, δημιουργία

επιστημονικής εξειδίκευσης. Σε αυτό το στάδιο η επιστήμη συνδέεται

λιγότερο με την φιλοσοφία παρόλο που δεν αποδεσμεύτηκε ποτέ εντελώς.

Τα μαθηματικά

Οι Έλληνες ξεπέρασαν τους Αιγυπτίους – βαβυλωνίους, λόγω του ότι

εξύψωσαν τις μαθηματικές και γεωμετρικές πράξεις σε αφηρημένη επιστήμη,

μέσω μαθηματικής αποδείξεως.

Εύδοξος κνίδιος (θεωρία αναλογιών)

Αρχιμήδης (Αρχή στατικής, οπτικής, υδροστατικής)

Αππολώνιος (θεωρία κώνων)

Ίππαρχος (τριγωνομετρικοί μέθοδοι)

Η αστρονομία

Page 49: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

49/70

Οι Έλληνες ήταν πεπεισμένοι ότι ένα γεωμετρικό σύστημα θα έλυνε το

πρόβλημα της ουράνιου κίνησης. Ο Πλάτωνας πρότεινε στους αστρονόμους

για να σώσουν τα φαινόμενα, την μελέτη της ουράνιας κίνησης με 2 τρόπους:

1) να αντιμετωπίσουν την αστρονομία ως θετική επιστήμη

2) την επινόηση ενός γεωμετρικού συστήματος βασιζόμενου στην ιδέα

κυκλικής κινήσεως.

Εύδοξος ο Κνίδιος (θεωρία ομόκεντρων σφαιρών)

Αρίσταρχος (ηλιοκεντρική θεωρία)

Απολλώνιος ο Περγαίος (θεωρία εκκέντρων και επικύκλων)

Ίππαρχος από τη Νίκαια (μετάπτωση ισημεριών – κατάλογος απλανών

αστέρων)

Η φυσική και η εφαρμοσμένη μηχανική

Αρχιμήδης (μηχανική = υδροστατική, στατική και του νόμου του μοχλού)

Κτησίβιος τον Αλεξανδρέα (κλεψύδρα, ύδραυλις (αντλία νερού),

πυροσβεστικές μηχανές)

Ήρων ο Αλεξανδρεύς (αρχές υδρομηχανικής)

Η γεωδαισία

Ερατοσθένης ( σχεδίαση πρώτου χάρτη)

Ίππαρχος (γεωγραφικό, πλάτος-μήκος)

Στράβων (μαθηματική γεωγραφία)

Ήρων (διόπτρα – «θεοδόλιχο»)

Η ιατρική

Α) περίοδος ( 6ος αι. π.Χ. – αρχές του 3ου αιώνα π.Χ.): Ιπποκράτης, πατέρας

της Ιατρικής

Β) περίοδος (αρχές 3ου αι. π.Χ. – τέλη 2ου αι. π.Χ.): Ηρόφιλος, Ερασίστρατος

Γ) περίοδος (ελληνορωμαϊκή περίοδο της ιατρικής): Γαληνός από την

Πέργαμο (180 μ.Χ.)

Page 50: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

50/70

Κεφάλαιο 4ο – Β’ τόμου

ΤΕΧΝΗ

Με τον όρο τέχνη εννοούμε συμβατικά την τέχνη που αναπτύχθηκε στον

Ελληνικό κόσμο από τον 11ον – 1ον αιώνα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής Τέχνης

Το κύριο θέμα της Ελληνικής τέχνης ήταν η ανθρώπινη μορφή η οποία

οφείλεται στην ανθρωποκεντρική φύση του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Το

κυριότερο χαρακτηριστικό της Ελληνικής τέχνης είναι η Μίμηση, η τάση της

απεικόνισης των μορφών, που είναι πιστότερα στην πραγματικότητα, χάρη

αυτής της μίμησης οι Έλληνες απομακρύνθηκαν από την συμβατικότητα της

Βαβυλώνιας – Αιγυπτιακής τέχνης. Ακόμη και σε περιόδους στις οποίες η

μίμηση ,ήταν ο κύριος σκοπός, συνοδεύονταν από την τάση για εξιδανίκευση

και τελειοποίηση. Η εξιδανίκευση χαρακτήριζε την Ελληνική σκέψη και είχε

πνευματική και θρησκευτική διάσταση, εκ της βαθειάς ανάγκης τους για

επιβολή της τάξεως στο χάος της φυσικής εμπειρίας και την τάση προς το

θείο. Στην Ζωγραφική – γλυπτική, πίστευαν στην παρουσίαση του σώματος με

μία τυπική ιδανική μορφή.

Η συμμετρία, ο ρυθμός, η ακρίβεια, τα αρχέτυπα: οι συνέπειες της

τάσεως της εξιδανίκευσης

Η τάση της εξιδανίκευσης συνοδεύονταν από τα εξής χαρακτηριστικά:

α) Συμμετρία – ρυθμός (αρμονικές αναλογίες)

β) ακρίβεια (καθαρότητα μορφών)

γ) σκόπιμος χρήση αρχετύπων (οικοδομικοί τύποι – αρχιτεκτονικοί κανόνες –

γλυπτική, σταθερά θέματα – ζωγραφικής). Αυτή η προσκόλληση στα αρχέτυπα

δημιούργησε ιερή παράδοση δυνατότητα πειραματισμού για την τελειότητα.

Page 51: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

51/70

Η συνεχής αλλαγή στην Ελληνική τέχνη και οι Συντελεστές

Η συνεχής αλλαγή στις τεχνικές, στα εκφραστικά μέσα και η δημιουργία

πλήθους παραλλαγών των βασικών τύπων ήταν ακόμη ένα χαρακτηριστικό

της Ελληνικής τέχνης και οφείλεται:

α) στην θρησκευτική – πολιτική – κοινωνική – πνευματική ελευθερία

ειδικά στην Αθήνα

β) στην μεταβολή των Οικονομικών – κοινωνικών – πολιτικών συνθηκών με

αποτέλεσμα: α) τις αλλαγές πηγών χρηματοδότησης, ιδιώτες – δήμος, β)

στην επίδειξη πλούτου – ηρωισμού – πίστεως κ. α, μέσω τέχνης και γ) ο

ανταγωνισμός των πολλών κρατιδίων ειδικώς στα ιερά.

Η πολυχρωμία στην τέχνη

Τα γλυπτά – μνημεία ήταν πολύχρωμα και δημιουργούσαν εντύπωση στον

θεατή.

Η ζωγραφική

Η Ελληνική ζωγραφική από τον 11ο – 7ο είναι γνωστή μόνο από την

αγγειογραφία. Αυτή χαρακτηρίζεται από μια αφηρημένη – στερεότυπη

τεχνοτροπία τις διήλθε 2 φάσεις: Πρωτογεωμετρικός – γεωμετρικός

ρυθμός. Μέχρι τον 8ο αιώνα έδωσε θέματα γεωμετρικών διακοσμητικών

σχημάτων, σε ζώνες στα αγγεία και σχεδόν καμία εικονιστική προσπάθεια.

Τον 8ο αιώνα διακρίνεται μια αλλαγή στην αγγειογραφία – ζωγραφική (αγγεία

ζωγραφική – Διπύλου) με αυτά η γεωμετρία, αγγειογραφία επίτευξε:

α) πρώτη σοβαρή προσπάθεια εικονιστικής – αφηγηματικής θεματολογίας

(μάχες – πομπές)

β) πρώτη εμφάνιση αρχών συμμετρίας – ρυθμού ακρίβειας, στις εικονιστικές

παραστάσεις στο πλαίσιο αυστηρής τεχνοτροπίας με έμφαση στην αφαίρεση

αποφυγή μίμησης (μορφές σχηματοποιημένες – σκιαγραφίες).

Η Ανατολίζουσα περίοδος

Τον 7ο αιώνα πολιτικές – κοινωνικές συγκρούσεις, νέες πόλεις, εξωτερικές

επιδράσεις, αλλάζουν την θεματική της αγγειογραφίας που πειραματίζεται

στην απεικόνιση της φύσης.

Page 52: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

52/70

Α) νέα – ανατολίτικα, διακοσμητικά θέματα (ζώα – φυτά – κοσμήματα)

έκφραση δυναμισμού της φύσης, εντυπωσιασμός του θεατή.

Β) προσπάθεια μιμήσεως των μορφών (ανατομικές – ενδυματολογικές). Οι

αγγειογράφοι για αυτό αναπτύσσουν την τεχνική του περιγράμματος και την

μελανόμορφη τεχνική. 2 είναι τα κύρια εργαστήρια: Κορινθιακό – Αττικό.

Ο αττικός μελανόμορφος ρυθμός

Απαλλαγή από ανατολίζουσα επίδραση το 570, Θέματα: Αποκλειστικά

αφηγηματικά (μυθολογικά – μάχες και από τον 6ο αιώνα διονυσιακές

σκηνές). Μεγαλύτερη δεξιοτεχνία στην φυσιοκρατική απόδοση των

μορφών (λεπτομέρειες κίνησης). Γίνεται μια προσπάθεια απόδοσης των

συναισθημάτων από Εξηκία (μυθικές – ηρωικές δραματικές στιγμές).Ο

Εξηκίας οδήγησε τον μελανόμορφο στα όρια μέχρι να αντικατασταθεί από

τον ερυθρόμορφο.

Ο ερυθρόμορφος ρυθμός

Είναι επινόηση του Ανδοκίδου χάριν στον ερυθρόμορφο η Ελληνική ζωγραφική

κατευθύνθηκε προς τον ιλουζιονισμό, με χρήση της προοπτικής δίνοντας την

εντύπωση 3διάστατης πραγματικότητας. Θέματα: εμπλουτισμός μυθικές –

επικές σκηνές, μηδικά, - θρησκευτικά - καθημερινής ζωής. Πρόοδος στην

φυσιοκρατική απόδοση των μορφών (επίτευξη δομής σώματος – φυσικής

κίνησης, ελεύθερες στάσεις) το 1ο βήμα της ζωγραφικής προς ιλουζιονισμό.

Η ελεύθερη ζωγραφική από τον 5ο αιώνα και έπειτα

Από τον 5ο αρχίζει η απόκλιση από την αγγειογραφία συνεχίζοντας τον

ιλουζιονισμό με νέες προόδους. Πολύγνωτος: 1η προσπάθεια απόδοσης

του βάθους, με μορφές σε διάφορα επίπεδα.

1η προσπάθεια απόδοσης συναισθημάτων – χαρακτήρα, από τις

εκφράσεις του προσώπου.

Παρράσιος: χρήση καμπύλων περιγραμμάτων για την απόδοση πλαστικού

όγκου.

Τέλη 5ου: χρήση φωτοσκίασης – χρωματικών τόνων(Απολλόδωρος-Ζεύξης)

Τέλη 4ου: χρήση γραμμικής προοπτικής για βάθος χώρου

Page 53: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

53/70

2ος: χρήση χρωματικής προοπτικής, για εντύπωση ατμοσφαιρικού χώρου

Θέματα: επικές – μυθολογικές σκηνές – ιστορικά, ερωτικά – επιστημονικά –

προσωπογραφία.

Γλυπτική

Η τάση μιμήσεως φύσεως συναζομένη με εξιδανίκευση αποτέλεσε άγραφο

νόμο, και στα αγάλματα οι επιμέρους λεπτομέρειες ήσαν πολύχρωμες για

εντυπωσιασμό.

Η Αρχαϊκή γλυπτική (675-480)

Πρώτα δείγματα είναι τα μνημειακά ή δαιδαλικά γλυπτά αναθέματα –

λατρευτικού χαρακτήρα, 2 μορφές (γυμνός άνδρας – ντυμένη γυναίκα, κούρος

– κόρη) που αναδεικνύουν, Ικανότητα δημιουργίας αρμονικών αναλογιών

με αφαίρεση εξιδανίκευση – ελάχιστη απόδυση φύσεως, σχέση μνημειώδους

γλυπτού με αριστοκρατία.

Η Αρχαϊκή γλυπτική 6ος

Κυριαρχούν κούρος – κόρη σε αναθήματα ιερών ή σήματα σε τάφους.

1η προσπάθεια μιμήσεως της φύσης (πλαστικότητα, όγκος – βάθος,

ανατομία)

Επίμονη έμφαση στην εξιδανίκευση (επηρεασμός στάσεως από

Αιγυπτιακό συμβολισμό άνδρα – γυναίκα, ομορφιάς, παρουσίαση

αριστοκρατικών μορφών). Αυτοί οι κανόνες δεν άφησαν περιθώρια

πειραματισμού των καλλιτεχνών για την απόδοση των συναισθημάτων και

της κίνησης.

Η κλασική γλυπτική (480-322)

Στην Πρώιμη φάση, έχουμε την απαλλαγή από συμβάσεις – ανατολίτικες

επιδράσεις αρχαϊκής γλυπτικής και δημιουργία 1ης νατουραλιστικής

νοοτροπίας, που εκφράζει αυτοπεποίθηση για δημοκρατία και την ήττα των

Περσών.

1η προσπάθεια πλήρους μίμησης της φύσεως (κίνηση – συναίσθημα) με

βελτίωση των επιμέρους λεπτομερειών του σώματος, επινόηση νέων στάσεων

για την κίνηση, απόδοση χαρακτήρα – συναίσθημα μορφών από τις εκφράσεις

του προσώπου.

Page 54: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

54/70

Μετριασμός μιμήσεως με εξιδανίκευση ( αι μορφές εκφράζουν ιδανικό

εγκράτειας, συμβολισμό, απεικόνιση πράξεων – ρόλου μορφών)

Στην Ώριμη φάση (450-400), ο Φειδίας αναπτύσσει αριστοτεχνική

τεχνοτροπία, βάση όλης της μετέπειτα Ελληνικής – ρωμαϊκής – ευρωπαϊκής,

τέχνης. Μέγιστο επίτευγμα: τέλεια ισορροπία μιμήσεως –

εξιδανικεύσεως.

Υποχώρηση των εντόνων ρεαλιστικών τάσεων πρώιμης κλασικής,

γλυπτικής (δεν δίνεται συνέχεια σε χαρακτήρα – συναίσθημα, βελτιώνεται

απόδοση κίνησης του σώματος)

Μεγαλύτερη έμφαση εξιδανικεύσεως από την πρώιμη εποχή: Μορφές

στα ιδανικά του Περικλή, απόμακρες νηφάλιες, ταύτιση του κόσμου θεών –

ανθρώπων.

Ιδανικές αναλογίες ανθρωπίνου σώματος ( κανόνας Πολυκλείτου –

δορυφόρος)

Στην Ύστερη κλασική φάση (400-322) έντονος – υποκειμενικός

πειραματισμός με τη φύση, μεγαλύτερος ρεαλισμός, λόγω πελοποννησιακού

πολέμου φθορά ιδανικών του Περικλή και της πόλεως.

Σκόπας (έντονο συναίσθημα – πάθος)

Πραξιτέλης (Χιούμορ – τρυφερότητα – αισθησιασμός)

Λύσσιπος (νέος κανόνας αναλογιών, απόδοση 3διάστασης του χώρου στην

αγαλματοποιία)

H Ελληνιστική γλυπτική (323-27)

Η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου ανέτρεψε εντελώς τα ιδανικά της

κλασικής τεχνοτροπίας. Πλέον μετρά το άτομο και η συναισθηματική

ικανοποίησή του στην πολιτιστικά διαφοροποιημένη ελληνιστική κοινωνία, και

η γλυπτική προορίζεται να ικανοποιήσει πλούσια πελατεία.

Τεχνοτροπία: πιστή ανάπλαση παλαιών τεχνοτροπιών, η νέα κλασικιστική

τεχνοτροπία υιοθετεί τον ρεαλισμό.

Θεματολογία: πλην κούρου – ης, – μυθολογία, νέα θέματα όπως: διδακτικά –

ανθρώπινα συναισθημάτων – ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης –

επιδείκνυαν την τεχνική δεξιοτεχνία – ανθρώπινες μορφές μέσα στην φύση –

χρήση τοπίου σε σχέση με τα αγάλματα φαύλων (ανθρώπων των κατώτερων

κοινωνικών τάξεων).

Page 55: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

55/70

Η άνθηση της προσωπογραφίας

Στο τέλος της Ελληνιστικής εποχής, η γλυπτική πέτυχε υψηλό επίπεδο

ρεαλισμού, παρόλο που η μίμηση είχε τάσεις εξιδανικεύσεως.

Page 56: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

56/70

Η αρχιτεκτονική

Εξαιτίας της τάσεως της εξιδανίκευσης της Ελληνιστικής τέχνης η

αρχιτεκτονική ασχολήθηκε με περιορισμένο αριθμό οικοδομικών τύπων και

προσπάθησε να τις βελτιώσει, και αι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες των ναών

ήταν πολύχρωμες.

Η θρησκευτική αρχιτεκτονική

Η θρησκευτική αρχιτεκτονική περιλάμβανε το σύνολο των κτισμάτων του

Ιερού: υπαίθριο χώρο λατρείας με περίβολο.

Ναός: σημαντικότερο οικοδόμημα του ιερού με μέγεθος ανάλογο της

σημασίας του. Η γένεση του, σημειώνεται την εποχή της πόλης – κράτος,

αλλά παγιώνεται 2αιων, αργότερα. Κανονικός τύπος θεωρείται της Ήρας,

μακρόστενος ορθογώνιος υποδιαιρούμενος σε 3 μέρη: πρόναος – κυρίως σηκό

– οπισθόδομο, και περιβάλλεται από κιονοστοιχία. Αργότερα προστίθεται

λίθινη ανωδομή και διαμορφώνεται ο μνημειακός χαρακτήρας του κανονικού

Ελληνικού ναού.

Δωρικός Ρυθμός: ηπειρωτική Ελλάδα, δυτική .Ελλάδα και αποικίες της κάτω

Ιταλίας – Σικελίας.

Κορινθιακός:6ος, Μ.Ασία-Αιγαίον.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ πόλεων εκδηλώνεται με την κατασκ, πολλών

μνημειακών ναών. Οι κολλος, ναοί εσπάνιζαν.Ο κορ-δωρ,ειχε μικράς

διαστασεις, κι εντυπωσίαζε με την αισθητική της υψ, ποιότητος κατασκ, και

την τελειότηταν σχεδιασμού το, χαριν πειραματισμού-μαθημ, αναλογιών. Ο

Ιων, εντυπως, λόγω κομψότητος αναλογιών-λεπτότ, πλους,αριτ,

διακόσμησεως, ενώ ο Δωρ, πιο εκλεπτυσμένος, και με έντονους πειραμ,

αναλογιών.

Εχουμε μετάβασιν απο Κίονας κοντους με χοντ, κορμό(4,2-4,3) σε Κ, Υψ, με

λεπτ, κορμ(6,2-6,8) Η εντύπ, του Δ, προκαλ, με σειρά τεχνασμ:

1. Ελαφρ διόγκωσις του Δ-κίονος στο κέντρο, ενίσχυσις των Γωνιακών.

2. Πύκνωσις κιόνων προς τας γωνίας.

3. Καμπυλότης της φαινομενικά επίπεδου βάσεως ναού-θριγκού.

Οι άλλοι οικοδομικοί τύποι θρησκευτικής Αρχιτεκτονικής

Page 57: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

57/70

Πρόπυλον=μνημειακή είσοδος ναού

Θησαυρός=ναόσχημον κτίριον δια την φύλαξιν αναθημάτων στα ιερά.

Θόλος=κυκλικόν οικοδόμημα αγνώστου χρήσεως, ίσως για χθόνια λατρεία

Στοά=επιμήκες ορθ, κτήριο, με κιονοστ, δια τας καιρικάς συνθήκας.

Η δημόσια αρχιτεκτονική Π-Κ

Στοά=οριοθέτησις αγοράς, χώρος περιπάτου

Κρήνη=Ορθ, διακοσμημένο κτήριο, δια υδροληψίαν

Βουλευτήριον=τετρ,-ορθ, αίθουσα, δια συνελεύσεις.

Θέατρον=λίθινη κατασκ, σε πλαγιά λόφου(κοίλον-ορχήστρα)

Γυμνάσιον=κέντρο αθλήσεως(παλαίστρα-περιστήλιον)

Στάδιον=υπαίθριος κατασκευή σε φυσικόν κοίλωμα ίση με

1στάδιον(600)πόδας

Η ιδιωτική Αρχιτεκτονική

Ο ιππόδαμος επινόησε έν λειτουργικόν σύστημα οργ, πόλεων με ορθωγ, οικοδ,

τετράγ, σταθερών διαστάσεων.ΟΑι βασικαί λειτουργ, ζώναι(δημ,κτηρ) στο

κέντρον συνδεόμεναι μετξύ των με καθ-οδούς. Αι κατοικίαι (κλειστή ες, αυλή

ανευ παραθύρων, ομοιόμορφαι σε διαστάσεις-προσανατολισμόν) απέριτται,

ανευ διακρίσεων πτωχών-πλουσίων, ειμή μόνον κατα τον 4ον, δια το μέγεθος

και την πλουσία εσωτερικήν διακόσμησιν. Η Αρχαία ελλ, κατοικία διατήρησε

αχρι του τέλους τον λιτόν χαρακτήραν της σε αντίθεσιν με τα Δημόσια

κτήρια.

Page 58: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

58/70

Κεφάλαιο 5- ΤΟΜΟΣ Β

Λογοτεχνία

Ποίηση – έμμετρος λόγος

Τα θέματα της Αρχαίας – Ελληνικής – ποίησης: τα περισσότερα από τα

θέματα είναι από τη μυθολογία, ακόμη και όταν το θέμα δεν ήταν μυθολογικά,

η μυθολογία εμφανίζεται με νύξεις.

Μεγάλο μέρος αφορά σχέσεις και δράσεις των θεών, εξηγώντας την

καταγωγή τους, και την αιτία της θρησκευτικής τελετουργίας

(αιτιολογικοί). Ο 2ος θεματικός άξονας ήταν η δράση των ανθρώπων της

ηρωικής εποχής (ήρωες – ημίθεοι).

Η σημασία του μέτρου στην αρχαία Ελληνική ποίηση

Το κυριότερο χαρακτηριστικό της ήταν ο έμμετρος, η σύνταξη των στίχων

γίνονταν βάσει μέτρου, εναλλαγή μακρών – βραχέων συλλαβών (προσωδία)

που της έδινε ρυθμό, λόγω που στην προφορά σημασία είχε η χρονική

διάρκεια των συλλαβών. Ο ρόλος των μέτρων ήταν σπουδαίος ώστε

χαρακτήριζε κατηγορίες ποιήσεως.

Εξάμετρων (122 122 122 122 122 1) η (11 11 11 11 1221 1)

Κατηγορίες αρχαίας ελληνικής ποίησης

Επική, έπος: σε 2 είδη, Ηρωικό – Διδακτικό, θαυμαστές ηρωικές πράξεις

του παρελθόντος. Τα έπη του Ομήρου θεωρούνται προφορική ποίηση, και

αποτελούνται από εξάμετρους στίχους. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της

προφορικής ποίησης είναι οι συνεχείς λεκτικοί λογότυποι

Διδακτικό έπος: συνδέεται με τον Ησίοδο του οποίου τα έργα είχαν σκοπό

να διδάξουν και όχι να συγκινήσουν (Θεογονία – Έργα και Ημέραι),

συνάντησε δυσκολία χειρισμού μετρικού στίχου λόγω του ότι ο πεζός λόγος

δεν είχε διαμορφωθεί και η ποίηση ήταν η μόνη μορφή λογοτεχνίας. Ο

έμμετρος λόγος είχε το πλεονέκτημα της εύκολης απομνημόνευσης.

Ελεγειακή ποίηση: σύντομα ποιήματα με την συνοδεία αυλού, με ποικίλο

περιεχόμενο παραινετική (πολεμική – πολιτική – γνωμική) συμπωτική –

ερωτική – θρηνητική – αναθηματική. Δεν ξέφυγε από την επίδραση του

Page 59: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

59/70

έπους διότι χρησιμοποιούσε την γλώσσα και συγγενές μέτρο του. (Τυρταίος –

Σόλων – Φωκυλίδης Θέογνις – Αρχίλοχος – Μίμνερμος – Σιμωνίδης)

Ιαμβική ποίηση: βασισμένη στο Ιαμβικό μέτρο (πόδες με 12 η 21),

δημιουργός ο Αρχίλοχος, με θέματα ψόγου – χλευασμού – σάτιρας.

Λυρική ποίηση: κύρια χαρακτηριστικά.

Η μεγάλη μέτρων και οι στροφές

Παρουσία με την μορφή ωδής και την συνοδεία οργάνου (μέλος) (μελική)

Διέθετε ένταση και πάθος

Η Λυρική διακρίνεται σε 2 είδη:

Μονωδιακή, ιδιωτικού χαρακτήρα εκφράζοντας πάθος και προσωπικά

συναισθήματα δημιουργού της.(Αλκαίος – πολιτικά θέματα, Σάπφω –

έρωτας)

Χορική: πληθωρική και επίσημος ,αντίθετα από τη μονοδιακή, είχε

δημόσιο χαρακτήρα και συνδεόταν με θρησκευτικές, οικογενειακές

εορτές, και τελετές, με ωδές ποικίλου περιεχομένου.(Πίνδαρος,

επινίκιες ωδές, με μυθολογικό – επικό περιεχόμενο)

Η Χορική ποίηση διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην γένεση της

δραματικής ποιήσεως.

Αλεξανδρινοί ποιητές:

Απολλώνιος ρόδιος (Αργοναυτικά) Καλλίμαχος κυρηναίος, Θεόκριτος

Συρακούσιος, έργο με ασυνήθιστη – αινιγματική φρασεολογία, σκοτεινές

αλληγορίες.

Πεζός λόγος

(6ος) Περιλάμβανε ιστορία – ρητορική – μυθιστόρημα.

Ιστορία

Αρχαιότεροι είναι ο Ηρόδοτος (εισηγητής του όπου ιστορία, ελληνοπερσικά,

στόχος η διαφύλαξη της μνήμης) και ο Θουκυδίδης (Πελοποννησιακός,

περιγραφή των ανθρώπινων παθών της φύσεως των κοινωνιών τους.

Page 60: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

60/70

Ρητορική

Σημαντικό είδος, έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης στην Ελληνική και η ανάπτυξη

της οφείλεται στον χαρακτήρα της δημοσίου ζωής στην Αθήνα. Διδάσκαλοι

της οι Σοφιστές.

Έχουμε 3 είδη λόγων:

Δικανικοί (δικαστήρια) –

Συμβουλευτικοί (Εκκλησία του Δήμου – βουλή) –

πανηγυρικοί (εορτές).

Λυσίας μέγιστος λογογράφος, Αισχίνης –Δημοσθένης

Μυθιστόρημα

Φανταστική αφήγηση σε πεζό λόγο, Λόγγος (Δάφνις – χλόη)

Αρχαίο Θέατρο

Η τραγωδία-κωμωδία. Πιθανόν προήλθαν από ιεροτελεστίας του Διονύσου,

δραματικοί αγώνες, χορηγοί, 3τραγικοί, με 4 δράματα έκαστος (3τραγωδίας

– 1 σατυρικό δράμα)

Η δομή της Αρχαίας Ελληνικής τραγωδίας

Πρόλογος (χρονικό – δραματουργικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η

υπόθεση)

Πάροδος (άσμα του χορού)

Επεισόδια (διάλογοι)

Στάσιμα (χορικά άσματα μεταξύ επεισοδίων)

Έξοδος (λύση της πλοκής)

Η δομή Ελληνικής τραγωδίας

Πρόλογος – μικρό πλήρες δράμα,

Δεύτερο μέρος – πάροδος έως 1η παράβαση, διένεξη των ομιλητών

Τρίτο μέρος – 1η έως 2η παράβαση, περίληψη πραγμάτων προηγούμενου

μέρους

Τέταρτο μέρος – 2η παράβασις έως τέλος, διαλογικές σκηνές επεξηγηματικών

καταστάσεων

Page 61: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

61/70

Έξοδος – τέλος με εύθυμη πομπή.

Το ύφος δράματος

Επισημότητα – μεγαλοπρέπεια – συμβατικότητα

1) Όλοι οι στίχοι είναι έμμετροι

2) Μουσική απαραίτητο στοιχείο

3) Περιγραφή δράσεως με ορχηστικές κινήσεις

4) Απουσία βίας

Αρχαίοι Δραματουργοί

Θέσπης ( μάσκα – 1ος υποκριτής)

Αισχύλος (2ος υποκριτής – έντονο θεατρικό χαρακτήρα της τραγωδίας,

μηχανές, διάκοσμος). Χαρακτηριστικά της αισχυλείου τραγωδίας: είναι η

έμφαση των προβλημάτων του ανθρώπου (πόλεμος – έγκλημα).

Η σπουδαιότητα του χορού.

Σοφοκλής (ζωγραφιστά σκηνικά από 12 σε 15 χορευτές, ελεύθερη τριλογία)

Χαρακτηριστικά: είναι η έμφαση της πάλης ιδανικού ατόμου στο πεπρωμένου,

ανάπτυξη δράσεως, έλλειψη συμμετοχής του χορού.

Ευριπίδης: ενδιαφέρεται για τις ανθρώπινες και σκοτεινές πτυχές της ψυχής

του, ανησυχίες – πάθη, σπουδαιότητα δράσεως – αδιαφορία χορού

Αριστοφάνης: ( κωμωδίες, 4υποκριτές, 24μελής χορός)

Μένανδρος: νέα κωμωδία

Page 62: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

62/70

Κεφ 6- ΤΟΜΟΣ Β Το όνομα Βυζάντιον....πολιτισμό.

Απο την Ρωμανία...ιστορικώνΟ χριστιανισμός εγκαθιδρύεται το 311, με διάταγμα, νέα εποχή δια την αυτοκρατορία. Η ίδρυσις νέας πρωτευούσης, η οριστική διαίρεσις σε ανατολικό-δυτικόν κράτος, η κατάλυσις του δυτικού απο τους γερμανούς, η διάσωσις-διατήρησις της γλώσσης και του Ελλ-πολιτισμού, συνταλούν στην απόκτησιν νέας φυσιογνωμίας, του κράτους.Η ονομασία ρωμανία –ρωμαίοι υποδηλώνει τον επικρατέστερον γλωσσικά πληθυσμόν.Τον 16-17ο λόγω διαφοράς δόγμ-πολιτισμού, ονομάσθηκε Βυζάντιον απο τους δυτικούς.

Οι απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί της Β-ιστορίας, απο την δυτ-ιστοριογραφία-λόγω δυτ-θρησκ-περιβάλλοντος, τον κλασσικισμόν-διαφωτισμόν, έγιναν αποδεκτοί απο την ελλ-διανόησιν. Τον 19ον ο Ζαμπ-παπαρηγ-Σκαρλάτος βυζάντιος την ανασκευάζουν, ενώ 10ετίες αργότερα αναπτύσσονται αι Β-σπουδαί. Πολίτευμα.Το πολίτευμα της Ρώμης επι2,5 αιώνας ήτο βασιλεία, και επι 5 αργότερον δημ, με την συγκλητική τάξιν να έχει την δύναμιν. Λόγω μεγέθους αυτοκρατορίας πολλάκις η εξούσία τοπικώς, παραχωρείται στον Ηγεμόνα, που η εκλογή του ειδικότερον τον 3ον λόγω αναμείξεως του στρατού έφερε αστάθεια. Η εκλογή του αυτοκράτορος, είναι αποτελεσμα παρασκηνίου και διαβουλεύσεως στρατού-συγκλ-αυλικών-εκκλησίας.Ο αυτ, συγκεντρώνει την εκτ-δικ-νομοθ, εξουσία, και πριν τον χριστ, ήτο επικεφαλής της θρησκ.Η απόλυτος εξουσία του εμετριάζετο απο την υπόσχεσιν σεβασμού νόμων-λαικής συναίνεσιν.

Οικονομία.Αγροτική κατα κύριον λόγον με την γή στας χείρας, κράτους-εκκλ-ιδιώτας(μεγ-μικρούς). Την μεγ, ιδιοκτ, την καλλιεργούν πάροικοι, λιγότερον εξαρτ, της εσοδείας αλλά διατηρουν νομικά δικαιωματα, ενώ περισς, εξαρτ ήσαν οι δούλοι.

Οι Δυνατοί ησαν ισχυροί γεοκτήμοναι, που πίεζαν τους αδυνάτους.Πρόνοιαι ήσαν κρατικά κτήματα παραχωρηθέντα ισοβίως έναντι στρατιωτικής περιουσίας.Νεαραί, ήσαν αυτ-διατάγματα με σκοπόν περιορισμού μεγ-ιδιοκτησίας.Μεγάλαι οικογένειαι περιφεριακώς ανέπτυξαν αποσχιστικάς τάσεις ειδικώς κατα τα τελευταία έτη.

Κυριότερη πηγή εσόδων ήτο η φορολογία γης, οι τελωνιακοί δασμοί.

Η αναρίχησις εις τα υψηλά αξιώματα εφερνε πλούτο, και ανρτίθετα απο την δύσιν η αρχουσα τάξις δεν ήτο κλειστή.

Η μεσαία τάξις απαρτίζετο εκ επαγγελματιών, τεχνίτας, εμπόρους, υπαλλήλους.

Page 63: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

63/70

Επιφανή πρόσωπα ησαν οι επίσκοποι, που διαχειρίζονταν την εκκλ, τοπική περιουσία, ασκώντας και κοινωνικόν έργον, ενώ οι μοναχοί έχαιρον σεβασμού, λόγω πίστεως.

ΚΕΦ 7- ΤΟΜΟΣ Β

Ο χριστιανισμοςΑι θρησκείαι εξ αρχής κατείχαν σημαντικήν θέσιν στην ιστορίαν των πολιτισμών, δίδοντας νόημα μή έλλογον στην ζωήν των ανθρώπων, διαμορφώνοντας μέγαν μέρος του συλλογικού υποσυνειδήτου. Η θρησκ, κοινότης δεν μένει αρραγής λόγω:-ελλείψεως γνησίου πνευματικής ζωής(ανακολουθίαν λόγων-έργων, καταδυνάστευσις)-γέννησιν αμφιβολιών και απομακρύνσεως,-άρνησιν αποδοχής θρ,κανόνων,-επιλογήν έτερων υψηλών αξιών.Αυτοί οι λόγοι δύνανται να οδηγήσουν:-δογματικήν διαφοροποίησιν ή αίρεσιν,-απομάκρυνσιν εκ βασικ, κανονιστικών αρχών ή σχίσμα,-σε φιλοσοφικήν αγνωστικιστικήν στάσιν,-σε αρητικήν-απορριπτικήν στάσιν έναντι της θρησκείας.

Αι θρησκείαι....1ος- 3ος αιων.Έπειτα των του Μ.Αλεξ, κατακτήσεων το διαμορφωθέν, θρησκευτικόν πάνθεον ήτο εντυπωσιακόν, καθώς συνυπήρχαν:12θεισμός-αιγυπτιακαι-φρυγικαί-φοινικικαί-θρησκείαι.Έτεραι σημαντικαί διαμορφωτικοί του χριστ, θρησκείαι ήσαν ο Μιθραισμός-Ιουδαισμός. Ο χριστ, αρχικώς δια τους Ιουδαίους, έπειτα μέσω αποστόλων και εθνικών ελληνοφώνων, προσυλίτισε και ¨Ελληνας , οίτινες ταυτισαν τον ιησούν με τον Λόγον του αφηρημένου φιλοσοφικού λόγου.Η ιδιαιτερότις του χρ, έγκειται στην σύνδεσιν του μονοθεισμού με την αφηρ, δημιουργικήν αρχήν και με ένα υπαρκτόν παρεμβατικόν θεόν. Η ελκτική δύναμις του οφείλοταν στην προσέγγισιν των Ελληνομαθών λογίων και στο παράδειγμα του χρ, βίου στας μάζας.Αρχικά προβλήματα: η διάκρισις απο τον Ιουδαισμόν(ιουδ-χριστ, χριστ-Εθνικοί)Ο Γνωστικισμός( ύπαρξις ενός ανωτέρου άγαθού θεού και ενός κατωτέρου δημιουργού των πάντων)Ο μανιχαισμός(Ύπαρξις 2 θεών, φωτός-σκότους,καλού-κακού, άρνησιν τελετουργίας)Ο μοντανισμός( επιδίωξις μαρτυρίου-αυστηράς τυπολατρίας)Η εκκλ, δια την αντιμετώπισιν των περιέβαλλε τους επισκόπους με ηγεμονικήν εξουσίαν, χρίζοντας τους θεματοφύλακας της χρ διδασκαλίας, την ενότηταν δόγματος-εκκλ, με τας Οικ,συνόδους,όπως και δια την προστασίαν εκ νοθεύσεως, απαίτησεν κατα την βάπτισιν ομολογίαν πίστεως(σύμβολον πίστεως)Κατα τους 1ους αιωνας διεμορφώθει η χρ, θεολογ, διδασκαλία, δια την αντιμ, άλλων διδασκ.Σχολή Αλεξάνδρειας(Ελλ, φιλος, Κλήμης-Ωριγένης,)Αντιοχείας(Ιστ-γραμμ, μέθοδος,Λουκιανός)Καρχηδόνος(Στήριξις χρ, σκέψεως στην Ελλ, φιλοσοφίαν,Τερτυλιανός)

Page 64: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

64/70

Αλγερίας(ένωσις πίστεως-διανοίας-λόγου, αρχ, πολιτισμού-χριστιανικού, Αυγουστίνος,έθεσεν το σωτηριολογικόν ζήτημα)

Ο χριστ......4ος-9ος αιώνας.Η ρώμη προωθώντας τηυν ανεξ,άλλαξε στάσιν έναντι των χρ, με το διάταγμα των μεδιολάνων το 311, και ο Κων, έδωσε ιδιαίτερα προνόμια,(φορ, δικαίωμα ιδιοκτ,ανέγερς,ναών)Ο αυτοκρ, συγκέντρωνε τας εξουσίας,συν της θρησκ,αποβλέποντας στην πολιτ-ενότηταν του κρατ, συνεκάλεσεν την 1ην οικ, σύνοδον δια δογματικάς διαφ.Όλοι οι αυτ, πλην Ιουλιανου, ως μέρη της χρ-πολιτισμικής-δομής την χρησιμοποίησαν δια να επετύχουν ενότηταν ή να κατισχύσουν στο εσωτερικόν η να επιβληθουν στο εξωτερικόν πράγμα τι συνετέλεσεν στο ότι αι δογματικαί συγκρούσεις προέρχονται εκ του εξωτ, δεικνύοντας πλην διαφορετικών αντιλ, και πολιτ-κοιν-πολιτισμ, διαφοράς.Επι θεοδόσιου,(380)μόνη επίσημος θρ, ο χριστ(δημευσ-διωγμοι-καταστροφαι)Επι ιουνστινιανού(529) κλείνει η σχ των Αθηνών. Το βασικό ερώτημα της σχέσεως χριστού-θεού απησχόλησε την θεολογίαν και εγέννησε διαφωνίας.δια να αποκτήση η εκκλ, ενότηταν έχριζε θεολογίας-δόγματος που το επρόβαλλεν ώε ορθή πίστην(οθοδοξία), όμως τα δόγματα επιδέχοντο διαφόρους ερμηνείας:_Αρειανισμός(ο χριστος δεν υπήρχε πριν γεννηθεί-ο θεός ειναιμονάς, συνεπώς ο χρ ειναι θεόπν, ανθρ).Δια την αντιμετώπισιν του το 325 στην νίκαιαν διετυπώθει τι σύμβ πίστεως, και το Ομοούσιον του πατρός-υιού. Στην σύνοδον διεκρίθει ο μ-αθανάσιος, ααλα η σύνοδος δεν έφερε γαλήνη και ο θεοδόσιος Α, συνεκάλεσεν την Β οικ,σύν στην Κων/πολιν (381) ένθα καταδικάστηκε εκ νέου ο αρειαν,και οι πνευματομάχοι, διετυπώθηκε διορθωμένο το Συμβολον.Νεστοριανισμός(ο εσταυρωμένος δεν ητο ο θειος λογος, η παναγία ειναι χριστοτόκος). Τον αποδοκίμασε ο Κυρριλος, και στην΄Γ οικ-συν στην έφεσσον(431),καταδικάσθηκε ο Νεστ, και αναγνωρίσθηκε η θεοτόκος.Μονοφυσιτισμός(Αππολυνάριος, αναγνώρισις μόνον της θειας φύσεως-χριστου, υποτήμησις σταυρικής θυσίας,. Ο Πρόσπερος αποσαφήνησε το χριστολογικον δογμα, 2φύσεις, θεια-ανθρ.Στην Δ΄οικ-συν, χαλκηδόνα(451) ο χρ, αδιαίρετοςως προσωπον-υπόστασιν. Οι Μονοφ, αντεδρασαν και αποστασιοποιήθηκαν παρόλην την προσπαθειαν συμβιβασμου στην Ε΄οικ-συν, Κων/πολις(553).Η Στ΄εν τρουλω Κων/πολις(690), καταδίκασε τον μονοθελητισμόν( 1 προσωπον-2φυσεις-1θελησιν-1ενεργειαν)Εικονομαχία(730-787), (813-843), ο Λεων ισαυρος καταδίκασε την λατρειαν των εικόνων, Χαλκηδών(754) ως ειδωλολατρεία, .Ζ΄οικ-συν,κων/πολις(786) υπερ των εικόνων, Ειρήνη αθηναία,Νεαι διαμαχαι το 813 με μιαν σύνοδον το 815 να ακυρώνη την Ζ΄, και το ζήτημα έληξεν με την άνοδον στον θρόνον της θεοδώρας και την επαναφοραν των θέσεων της Ζ¨.(Κυριακή ορθοδοξιας)Παυλικιανισμός(κριτική ιεραρχίας-τυπολατρείας,τελετουργίας)Βογομιλισμός(αντίθεση σε ιεραρχία-εξουσία, αποχή εκ μυστηρίων).

Τα θεολογικά γραμματα.Αι θεολογικαί σχολαί συνεχίζουν την ιεράν παράδοσιν ήτις δημιουργήθηκε εκ συνόδων.

Page 65: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

65/70

Σχ,Αντιοχείας(Θεόδωρος μοψουεστίας-Ι,χρυσοστ-Κυρου θεοδωρητος)Σχ,Συριας (Εφραίμ συρος)Σχ,Αλεξανδρειας(Ευσεβιος καισαρειας-πτολεμαιδος συνέσιος-Μ Αθαν)Σχ, Μικ-ασιας(Μ βασιλειος-Γρ,ναζιαν-Γρ,νυσης-Ικονιου, αμφιλοχιος)Μυστικιστική θεολογια(Διον-αρεοπαγίτης)( αγνωσία θεού-ενωσιν με αυτόν μεσω, ενοράσεως-εκστασεως)Σχολαστική θεολογία(ιωαν δαμασκην)

Page 66: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

66/70

Το σχίσμα.Το εκλησιαστικόν ζήτημα μεταξύ ανατ-δύσεως ονομάσθηκε σχίσμα και αι κυριότεραι αιτίαι του ήσαν ΅Το filioque , το παπικόν πρωτείον, εις το οποίον αντέδρασε ο πατριαρχης Φώτιος το867, τα άζυμα. Η διάστασις εντοπίζεται αρχικώς στο πολιτισμικόν επίπεδον, λόγω μη παρακολουθήσεως των θεολογικών γραφομένων εις αμφοτέρας τας πλευράς, και των πολιτικών λόγων, οίτινες επιδίωκαν τον έλεγχον όλων των θρησκ-κοσμικών εξουσιών. Βασικαί έννοιαι εκκλ-ιστορίας βυζαντίου.Αιρεσις(δογματική θέσις ητις καταδικάζεται με οικ-συν, απο την εκκλ που προβαλει την ορθ-θεσιν.Σχισμα(διαστασις απόψεων 2μερών μιας αδιαιρετου εκκλησίας δια εκκλ, ζητήματα).Πρεσβεια τιμης(αναγνώρησις στον παπα τιμητικού προβαδισματος-1ος μεταξυ ισων-ισην ψηφον με πατριαρχας)Παπικον πρωτείον(η διεκδίκησις απο τον παπα της γνωμοδοτήσεως δια σημαντικα ζητηματα, δικαστικής-μοναδικής-οικουμ, εξουσίας)Οικουμενική εξουσία(η μόνη εξουσία στην χρ-οικουμένην)Αλαθητον παπα(αναγνώρισις στον παπαν δικ, αποφασεων δεκτών ως αλάθητων μη εφέσιμων)Θεοκρατική αντιληψις(η διακυβέρνησις του κόσμου εξαρταται απο τον επι γης εκπροσωπον του(παπα-πατριάρχην).

Page 67: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

67/70

Κεφάλαιο 9ο – ΤΟΜΟΣ Β

Γλώσσα – παιδεία στο Βυζάντιο

Γλώσσα

Η ελληνική γλώσσα κυριαρχούσε στις ανατολικές επαρχίας του ρωμαϊκού

κράτους, η λατινική επικρατούσε στη διοίκηση και αρχικά στο πρώτο

διάστημα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας όταν διαχωρίστηκε σε ανατολική –

δυτική. Με την πάροδο του χρόνου επιτεύχθηκε μέσω ελληνικών παραγόντων

η ισοτιμία Ελληνικής λατινικής, σε δικαιοσύνη – εκπαίδευση .επί Ιουστινιανού

η Ελληνική κυριάρχησε ολοκληρωτικά, αντίθετα στη δύση η Ελληνική έχασε

έδαφος, και η μη κατανόηση συγγραμμάτων από την ανατολή προς τη δύση,

ως αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, είναι η διαπίστωση, ότι εξελικτικά τα

αίτια του σχίσματος δεν είναι μόνο εκκλησιαστικά (δογματικά) αλλά και

πολιτισμικά.

Η Ελληνική ως γλώσσα Βυζαντινής Γραμματείας

Το μεγαλύτερο μέρος της Βυζαντινής γραμματείας γράφτηκε υπό την

επίδραση Αρχαϊσμού – αττικισμού, τα ιδεολογικά γλωσσικά κινήματα

γεννήθηκαν την Ελληνιστική περίοδο. Η επίμονη προσπάθεια μιμήσεως ύφους

– ρητόρων, το κυνήγι σπανίων λέξεων, οδήγησε στην απώλεια επαφής με τον

καθημερινό ομιλούν λόγο έτσι ο αττικισμός εξελικτικά είχε αρνητική

σημασία. Παράλληλα με την Αττική καλλιεργήθηκε και η Κοινή, μια απλή

εύκολη γλώσσα όλης της Μεσογειακής λεκάνης. Η δημοφιλή αυτή γλώσσα της

έγκειτο:

Α) Ήταν γλώσσα του Ευαγγελίου,

Β) απλή λεξιλογικά – συντακτικά

Γ) με ευκολία την χρησιμοποιούσαν οι Ελληνικοί – ελληνίζοντος πληθυσμού.

Μέρος της Βυζαντινής Γραμματείας γράφτηκε στην Δημώδη, μεικτή γλώσσα

με αρχαϊκές προσμίξεις. Παρόλο τις διαπολιτισμικές γλωσσικές επιδράσεις –

κοινά στοιχεία Αττικής – Κοινής – Δημώδους, διακρίνεται η ύπαρξη της

Μεσαιωνικής Ελληνικής, με αλλαγές όπως: προφορά μακρών φωνηέντων –

Page 68: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

68/70

φθόγγων ως βραχέων, έχουμε την παύση της δοτικής – της ευκτικής – του

δυικού.

Παιδεία

Με τον όρο παιδεία δηλώνεται η εκπαίδευση, η αντιγραφή παλαιοτέρων

έργων, η συγγραφή νέων βάσει παλαιοτέρων με σκοπό την εκμάθηση Αττικής-

ρητορικής – φιλοσοφίας – επιστημών.

Η οργάνωση των σπουδών....4ος – 8ος αιώνας

Στην πρώιμη βυζαντινή – περίοδο παρόλο την επικράτηση του χριστιανισμού,

η εκπαίδευση είναι συνέχεια, της ελληνιστικής, σε 3 βαθμίδας.

1η βαθμίδα (ο Γραμματιστής, ανάγνωση – γραφή – μυθολογία – ιστορία της

Παλαιάς και Καινής διαθήκης, διάρκεια 3 ετών, φοίτηση από το 6ο – 7ο έτος

σε όλες τις κοινωνικές ομάδες.

2η βαθμίδα (ο Γραμματικός, γραμματική (Διονυσίου – Θρακός), ανθολόγια

Ομήρου – κλασικών σε 4 στάδια (διόρθωση χειρόγραφων βιβλίων –

ανάγνωσης –γλωσσική και πραγματολογική εξήγηση – άντληση ηθικών

διδαγμάτων). Διδασκόταν επίσης αριθμητική – γεωμετρία – αστρονομία –

μουσική (τετρακτύς). Λόγω και της ψηλής αμοιβής οι μαθητές μειωνόντουσαν

δραστικά.

3η βαθμίδα (ο Ρήτορας, 3 – 10 έτη, διδασκαλία Ρητορικής – φιλοσοφίας –

νομικής – ιατρικής σε μεγάλες πόλεις για νέους υψηλών κοινωνικών

στρωμάτων).

Αυτή την εποχή συντελείτε η μετάβαση από τα ειλητάρια, σε Κυλινδρικό

σχήμα , στα βιβλιό-σχημα χειρόγραφα τους Κώδικες.

Τον 6ον ο Ιουστινιανός κλείνει την σχολή των Αθηνών και απαγορεύει τη

διδασκαλία στους Εθνικούς, και πλήγεται η 3βάθμια και εν μέρει 2βάθμια,

καθιστώντας την Θύραθεν παιδεία ιδιωτική υπόθεση. Η ανάγνωση των

αρχαίων ήταν επιλεκτική για πλουτισμό του λεξιλογίου, εμπέδωση της

Γραμματικής, του συντακτικού, και την εκμάθηση της ρητορικής.

Η αναβίωση των φιλολογικών σπουδών 9ος – 10ος

Page 69: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

69/70

Στο τέλος του 8ου αιώνα μια ομάδα κρατικών λειτουργών με φιλοσοφική

παιδεία και ρητορική λόγω παρακολούθησης ιδιωτικών μαθημάτων,

αναθέρμαναν το ενδιαφέρον για φιλοσοφικές σπουδές και την αντιγραφή

χειρογράφων, γεγονός που σχετίζεται με την εδραίωση της ορθοδοξίας, τον

θρίαμβο της εικονολατρίας και την επανάσταση στην γραφή. Τα βιβλία από

τις αρχές του 9ου αιώνα τυπώνονται σε Μικρογράμματη η οποία στην αρχή

χρησιμοποιούνταν στον ιδιωτικό βίο (επισυρομένη), υιοθετείται και ως

βιβλιακή (ευανάγνωστη αντιγραφή – περιθώρια –αποστάσεις), με

πλεονεκτήματα: μείωση κόστους λόγω μειώσεως χώρου – χρόνου,

ευχερέστερη ανάγνωση.

Η καθιέρωση της Μικρογράμματης συντέλεσε στην παραγωγή – διάδοση του

βιβλίου σε συνδυασμό με την χρήση του χαρτιού (12ος) και της

τυπογραφίας (15ος). Έτσι εξυπηρετήθηκαν και καλύφθηκαν οι ανάγκες των

εκπαιδευτικών και των σχολών αντιγραφής.

Ιωάννου Στουδίτου (κανονισμός αντιγραφής κειμένων)

Λέων φιλόσοφος – μαθηματικός (φιλοσοφική σχολή – Μαγναύρας – 1ο

χειρόγραφο του Πλάτωνα)

Λέων Φώτιος (πατριάρχης – πρωτοασηκρήτις – Μυριόβιβλος – οργάνωσε

ελληνορθόδοξη εκκλησία Μοραβίας – προώθησε αντί του καθολικισμού την

ορθοδοξία στην Βουλγαρία.

Κων/νος Κεφαλάς (παλατινή ανθολογία),

Κων/νος Πορφυρογέννητος,

Συμεών μεταφραστής (Μηνολόγιον)

Η προσπάθεια....οι αντιδράσεις

Η ανάκαμψη της οικονομίας τον11ο αιώνα είχε ως αποτέλεσμα την άνθηση

της παιδείας.

Κων/νος Ψελλός – Ιωάννης Ξιφιλίνος (δίδασκαν ιδιωτικά φιλοσοφία – ρητορική

– δίκαιο. Με αυτοκρατορική απόφαση χωρίστηκαν ονομαζόμενοι ύπατος

φιλοσόφων και νομοφύλακας αντίστοιχα. Το ενδιαφέρον δια την «Θύραθεν

παιδεία» και η φιλοσοφική προσέγγιση των θεολογικών ζητημάτων στέρησαν

την θέση του ψελλού, ενώ ο Ξιφ. έγινε πατριάρχης.

Ο Ιωάννης Ιταλός κατηγορήθηκε δια την προτίμησή του στους φιλοσόφους

αντί των πατέρων και αφορίσθηκε.

Page 70: ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ[1]

70/70

Με την άνοδο του Αλεξίου Κομνηνού, καταργήθηκε το αξίωμα του Υπάτου, και

ενισχύθηκαν τα κέντρα ορθοδοξίας, περνώντας την εκπαίδευση στα χείρας

του πατριαρχείου.

Μιχαήλ ιταλικός -

Ευστάθιος θεσ/κης-

Νικηφόρος Βλεμμύδης-

Θεόδωρος Μετοχίτης-

Μανουήλ Πλανούδης-

Δημήτριος Τρικλίνιος

Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων (αντικατάσταση της ορθοδοξίας με μια μορφή

πολυθεΐας, μείωση της επιρροής των μοναχών, τη διαίρεση της κοινωνίας σε

3 τάξεις σύμφωνα με την πλατωνική θεωρία.