Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800

8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800

1/36

Ο δρόμος προς το άσυλο:Ο δρόμος προς το άσυλο:

Τρέλα και δυτική κοινωνία, 1400 - 1800.Τρέλα και δυτική κοινωνία, 1400 - 1800.

1


2/36

Ενα πρόβλημα ιστορικής ερμηνείας:Ενα πρόβλημα ιστορικής ερμηνείας:

Μέχρι τα μέσα περίπου του 17ου αιώνα, οι άνθρωποι με

ψυχικές διαταραχές δεν αντιμετωπίζονταν σαν ξεχωριστή κατηορία

κοινωνικά παρεκκ!ιν"ντων, α!!ά αποτε!ο#σαν τμήμα του ευρ#τερου

περιθωριακο# π!ηθυσμο# των αρρώστων, ακ!ήρων και ενικ"τερα

των ανίκανων να συντηρηθο#ν ατ"μων$ %πιπ!έον, οι άποροι

ψυχοπαθείς δεν αντιμετώπιζαν το ενδεχ"μενο εκ!εισμο# τους σε

κάποιο ειδικά διαμορ&ωμένο χώρο ή κέτο$ 'τα ευπορ"τερα

στρώματα, άτομα με έκδη!α ψυχικά προ(!ήματα αντιμετωπίζονταν

στα π!αίσια του στενο# οικοενειακο# τους περι(ά!!οντος$ )ι

ψυχοπαθείς ζο#σαν στη μεά!η π!ειοψη&ία τους ε!ε#θερα στα

π!αίσια των δυτικών κοινωνιών$ %ναν αιώνα αρ"τερα, η κατάσταση

είχε α!!άξει δραματικά$ *)σοι θεωρο#νταν παρανο+κοί,

αντιμετωπίζονταν π!έον ως ειδική κατηορία προ(!ηματικών

ατ"μων-, σε απ"!υτη απομ"νωση απ" το κοινωνικ" σώμα$ )ι

ψυχοπαθείς (ρέθηκαν περιορισμένοι σε ειδικά διαμορ&ωμένα άσυ!α,

συχνά υπ" κρατικ" έ!εχο$ 'τα π!αίσια αυτο# του νέου

περιοριστικο# περι(ά!!οντος, η ψυχασθένεια αντιμετωπιζ"ταν ως

ιατρικ" πρ"(!ημα, το οποίο κα!ο#νταν να αντιμετωπίσουν ειδικοί

ιατροί με τον τίτ!ο ιατροί των τρε!ών- .mad/doctors στην 0!ία$

2 παραδοσιακή ιστορική θεώρηση αυτών των α!!αών στην

αντιμετώπιση της τρέ!ας ως ασθένειας και των τρε!ών ως ειδικών

ασθενών- εμ&ορο#νταν απ" την κ!ασική ραμμική αντί!ηψη,

προτάσσοντας ως ερμηνεία τη σ#ζευξη, απ" τον 13ο αιώνα και μετά,

δημιουρικών- δυνάμεων "πως ο ανθρωπισμ"ς, η επιστημονικήεπανάσταση και η ανά!ηψη της ευθ#νης περίθα!ψης των ψυχικά

ασθενών απ" τον νέο κρατικ" μηχανισμ"$ 2 ερμηνεία αυτή

υποράμμιζε το &ι!ανθρωπικ" στοιχείο αυτών των μεταρρυθμίσεων,

παρουσιάζοντας τε!ικά τις ανακατατάξεις στην αντιμετώπιση της

2


3/36

τρέ!ας ως ασθένειας ως ακ"μη μια ένδειξη της προ"δου της

ανθρωπ"τητας-1$

Η ιστορία της τρέλας τουΗ ιστορία της τρέλας του MichelMichel FoucaultFoucault::

4ομή στην ιστορική διερε#νηση της θεώρησης της τρέ!ας στις

δυτικές κοινωνίες υπήρξε το έρο του MichelFoucault Ιστορία της

τρέλας στην κλασική εποχή, δημοσιευμένο το 156$ 4ο έρο, το οποίο

δίχασε την ιστορική κοιν"τητα, θεωρείται π!έον (ασικ" σ#ραμμα

της νέας ιστορίας της τρέ!ας$ )παδοί και πο!έμιοι της θεωρίας του

ά!!ου στοχαστή επισημαίνουν ως σημαντικ"τερη συμ(ο!ή του

έρου την ανάδειξη της τρέ!ας ως μετα(!ητής κοινωνικής

κατασκευής / έκ&ρασης της κάθε εποχής, καθώς και της ιστορίας τηςτρέ!ας ως αναπ"σπαστου μέρους της ιστορίας της !οικής2$

8εντρικ" εον"ς στην εξιστ"ρηση του Foucaultαποτε!εί ο

μεά!ος εκ!εισμ"ς- των περιθωριακών π!ηθυσμών της 9#σης στη

διάρκεια του 17ου και του 13ου αιώνα$ ) περιορισμ"ς των

περιθωριακών κατοίκων των π"!εων σε ειδικά διαμορ&ωμένα

αναμορ&ωτήρια .ο Foucault υπο!οίζει πως, μ"νο στο :αρίσι

&υ!ακίσθηκαν περί τα 6$;;; άτομα συνιστο#σε πρωτο&ανές "σο καιμαζικ" &αιν"μενο και συνδε"ταν με μια νέα κοινωνική αντί!ηψη της

περιθωριακ"τητας$ 'ε μια έντονα ορθο!οιστική εποχή, η τρέ!α

αποτε!ο#σε μια απ" τις εκδη!ώσεις της α!οίας- .d


4/36

οκνηρία και η τε!ευταία αποτε!ο#σε την #ψιστη προσ(ο!ή του

ανθρώπου στον 9ημιουρ", στην ουσία μια μορ&ή ανταρσίας ενάντια

στην πίστη$ 2 νέα καταξίωση της ερασίας / και η συνακ"!ουθη

απαξίωση της οκνηρίας / κατέστησαν τους άνερους ή

αρ"σχο!ους- περιθωριακο#ς των π"!εων κοινωνικά προκ!ητικο#ς

και τους οδήησαν μαζικά στις &υ!ακές / κοινωνικά αναμορ&ωτήρια$

:έρα απ" οποιεσδήποτε οικονομικές σκοπιμ"τητες / τις οποίες

αποδεδειμένα ε!άχιστα εξυπηρέτησε / ο εκ!εισμ"ς των

περιθωριακών αποσκοπο#σε στο να τους α&αιρέσει απ" την

καθημεριν"τητα των τίμια εραζ"μενων ανθρώπων-3$

2 καταδίκη της α!οίας- στον τε!ευταίο αιώνα του ancien

ré gimeεμπεριείχε μια ριζική ανακατάταξη των ηθικών κατηοριών>

:έρα απ" τους τρε!ο#ς, τα σω&ρονιστικά ιδρ#ματα δέχθηκαν τους

σεξουα!ικά υπ"τροπους, τους ιερ"συ!ους και τους πο!ιτικά

ε!ευθεριάζοντες .libertins$ 8άθε μορ&ή αποκ!ίνουσας συμπερι&οράς

αντιμετωπιζ"ταν ως άρνηση των αστικών αξιών> ) Foucaultανα&έρει

ενδεικτικά πως οι πάσχοντες απ" α&ροδίσια νοσήματα έπαψαν π!έον

να θεωρο#νται αθώα θ#ματα μιας ν"σου, α!!ά αντιμετωπίζονταν ωςκοινωνικά προκ!ητικοί$ 0ντίστοιχα, και σε αντιστρο&ή των ηθικών

αντι!ήψεων της 0ναέννησης, ο σοδομισμ"ς έπαψε να συνιστά

μέιστο έκ!ημα κατά της πίστης / που επέ&ερε την ποινή του

θανάτου στην πυρά / ενώ η ομο&υ!ο&ι!ία κατατάχθηκε π!έον στα

ειδεχθέστερα εκ!ήματα$ :ίσω απ" τη νέα ποινικοποίηση των

σεξουα!ικών ατοπημάτων, πίσω απ" την απ"πειρα καταστο!ής της

α!οίας-, (ρισκ"ταν η ανάκη προ!αξης της αστικής

οικοένειας4$

3Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, ?) μεά!ος εκ!εισμ"ς@, σ$65/11A$4Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή,, ?) κ"σμος του σω&ρονισμο#@,σ$11A/1AB$

4


5/36

O Foucault επιτίθεται με σ&οδρ"τητα στην παραδοσιακή

ραμμική θεώρηση που κρίνει την ιατρική αντιμετώπιση των

ψυχοπαθών στην εποχή του κ!ασικισμο# σαν ένα πρώτο

&ωτισμένο- (ήμα στη διάνωση της τρέ!ας ως ψυχικής ασθένειας$

%πισημαίνει πως η ιατρική προσέιση στην τρέ!α αντ!εί τις ρίζες

της στη 9#ση του Cστερου Μεσαίωνα και πως αποτε!εί πιθανά

αρα(ική επιρροή$ στη 9#ση της προανα&ερμένης περι"δου, "που

π!ειάδα ιδρυμάτων ασχο!ο#νταν αποκ!ειστικά με την περίθα!ψη

των τρε!ών$ 0υτ" που συνιστά δια&οροποίηση στην εποχή του

κ!ασικισμο# είναι το εον"ς "τι οι τρε!οί καθίστανται

δυσκο!"τερα διακριτοί και συχωνε#ονται- στη μεά!η μάζα των

παρα!οιζ"μενων- .κοινωνικά παρεκκ!ιν"ντων$ Dδρ#ματα που

είχαν ιδρυθεί ια την περίθα!ψη των τρε!ών, "πως το α!ικ"

Bethlem, εξε!ίχθηκαν (αθμιαία σε κοινά αναμορ&ωτήρια στη διάρκεια

του 13ου αιώνα$ 2 τρέ!α εξακο!ουθο#σε να αντιμετωπίζεται ιατρικά

σε πο!!ά απ" αυτά τα ιδρ#ματα, ωστ"σο κυρίαρχο στοιχείο της

εποχής ήταν ο εκ!εισμ"ς$

) Foucaultτονίζει πως στην εποχή του μεά!ου εκ!εισμο#- η

τρέ!α εξακο!ουθο#σε να συ!!αμ(άνεται κατά (άση ως διαταραχή

της (ο#!ησης / "πως και κάθε μορ&ή παρα!οισμο# $ υπήρχε συνεπώς,

"πως επισημαίνει, μια υπ"εια σ#νδεση της τρέ!ας με το κακ", μια

ηθική θεμε!ίωσή της$ 'το χώρο "μως των εκδη!ώσεων της

α!οίας-, η τρέ!α κατείχε μια ειδική θέση$ 0&ορμώμενος απ" την

εκπ!ηκτική πρακτική των αρχών του 13ου αιώνα να εκθέτουν

δημ"σια τους τρε!ο#ς .διάσημα &ρενοκομεία E ζωο!οικοί κήποι-

της εποχής ήταν το Bethlem στη Fρετανία και το BicGtreστη Hα!!ία, ο

Foucaultεπισημαίνει πως, στα μάτια των δυτικών της εποχής του

9ια&ωτισμο#, οι τρε!οί ήταν άνθρωποι που είχαν υπο(ι(ασθεί στο

επίπεδο των ζώων, είχαν επιστρέψει στην κτηνώδη τους κατάσταση,

απαρνο#μενοι κάθε τι το ανθρώπινο στη ση τους$ 2 τρέ!α

5


6/36

εξέ&ραζε την κτηνωδία και ιIαυτ" είχε καταστεί αξιοθέατο στις

κοινωνίες του 13ου αιώνα$ Μέσα απ" την έκθεση των τρε!ών στα

μάτια του κοινο# .τους δυστυχείς σιδηροδέσμιους τρο&ίμους του

Bethlem υπο!οίζεται "τι έ(!επαν περί τα 56$;;; άτομα το χρ"νο, ο

Foucaultδιακρίνει τη νέα σ#!!ηψη της τρέ!ας ως της έσχατης

κατάπτωσης του ανθρώπινου είδους5$ 8εντρική θέση στη διερε#νηση

του Foucaultκατέχει τέ!ος η επισήμανση "τι η σ#χρονη ψυχιατρική

προσέιση στα ψυχικά νοσήματα και ο θεσμ"ς του ψυχιατρικο#

ασ#!ου έχουν ασυνείδητα στηριχθεί σε στοιχεία της κ!ασικής

θεώρησης της τρέ!ας-$ :έρα απ" την παθο!οική αντικειμενικ"τητα

της τρέ!ας, την οποία προ(ά!!ει στην ιστορική διαδρομή της η

ψυχιατρική επιστήμη, η τρέ!α- εξακο!ουθεί κατά τον Foucaultνα

ορίζεται με (άση την ηθική του παρα!οισμο# και το σκάνδα!ο της

ανθρώπινης κτηνωδίας-6$

‘‘ Αλλες προσεγγίσεις στην ιστορία της τρέλας: Τρέλα και Αλλες προσεγγίσεις στην ιστορία της τρέλας: Τρέλα και

δυτική κοινωνία, !ος " #ος αι$νας%δυτική κοινωνία, !ος " #ος αι$νας%

%!άχιστοι ιστορικοί θα δια&ωνο#σαν με την άποψη του Foucault

"τι ο μεά!ος εκ!εισμ"ς- των κοινωνικά προ(!ηματικών ομάδων

που επιχείρησαν οι 9ια&ωτιστές αποδείχθηκε μια παταώδης

αποτυχία$ ωστ"σο, σο(αρές αντιρρήσεις προκά!εσαν τ"σο οι

διαπιστώσεις του Foucaultσχετικά με τα κίνητρα της ασυ!οποίησης

της τρέ!ας, "σο και κυρίως η ιστορική θεμε!ίωση του έρου του$ 'ε

μια ιδιαίτερα σ&οδρή κριτική της Ιστορίας της Τρέλας, ο αμερικαν"ς

ιστορικ"ς της πρώιμης νε"τερης Hερμανίας EricMidelfortεπισήμανε

την ιστορική ανακρί(εια της ιδιαίτερα ισχυρής &ουκωικής εικ"νας

του ?π!οίου των τρε!ών@ .Narrenschiff, της υποτιθέμενης δη!αδή

ε!ε#θερης περι&οράς των τρε!ών με ειδικά π!οία στον ποταμ" Jήνο

5Foucault, Iστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, ?)ι παρά&ρονες@, σ$203-205$6Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, ?2 έννηση του ασ#!ου@, σ$ 6A1/6A6$

6


7/36

κατά τη διάρκεια της :ρώιμης Kε"τερης :ερι"δου$ επίσης, έθεσε υπ"

σο(αρή αμ&ισ(ήτηση τον ισχυρισμ" του Foucaultσχετικά με τον

παρα!!η!ισμ" ανάμεσα στον εκ!εισμ" των !επρών στα

!επροκομεία του Μεσαίωνα και στον μεά!ο εκ!εισμ"- των

τρε!ών του 13ου αιώνα$ ) Midelfortκατα!ήει σε μια συνο!ική

απ"ρριψη του έρου του Foucault, η οποία "μως στηρίζεται σε κρίσιμα

σημεία σε μια (ασική παρερμηνεία των διατυπώσεων του ά!!ου

στοχαστή7$

'ε πρ"σ&ατο (ι(!ίο του / που συνιστά τμήμα ευρ#τερης με!έτης

πάνω στην αντιμετώπιση της τρέ!ας στις κοινωνίες της :ρώιμης

Kε"τερης :ερι"δου / ο Midelfortεξετάξει περί τις τριάντα υποθέσεις

διανωσμένων τρε!ών-, με!ών της παραδοσιακής αριστοκρατίας,

α!!ά και δυναστικών οίκων της 0ίας Jωμα+κής 0υτοκρατορίας, απ"

τα τέ!η του 1Aου έως τις αρχές του 17ου αιώνα8$ Fασική διαπίστωση

του Μidelfortείναι η (αθμιαία ιατρικοποίηση- της τρέ!ας σε μια

χρονική περίοδο αρκετά προενέστερη απ" εκείνη που κατέδειξε ο

Foucault$ 'ημαντική δυσχέρεια στη με!έτη του Midelfortσυνιστά η

ευενική ή και (ασι!ική καταωή των ασθενών του, εον"ς που

επέτρεπε να παρεισ&ρ#ουν και ά!!οι, πο!ιτικοί, παράοντες στην

αντιμετώπιση της πάθησής τους$ :αρά&ρονες "πως ο Heinrichτης

Fυττεμ(έρης ή ο Lρειδερίκος του Brandenburg/Ansbachτέθηκαν υπ"

επιτροπεία και απομονώθηκαν απ" τους συενείς τους, οι οποίοι

θεώρησαν πως η τρέ!α υψη!ά ιστάμενων προσώπων έπρεπε να

αντιμετωπίζεται απ" τους (ασι!ικο#ς και "χι απ" ιατρικο#ς

7Eric Midelfort, “Madness and Civilization in Early Modern Europe”, B.C.Malament (επιμ.),

After the Reformation: Essays in Honor of J.H.Hexter, University of Pennsylvania Press 1980, σ.249,

254.4ο άρθρο του Midelfortεξακο!ουθεί να θεωρείται απ" τους ιστορικο#ς η

π!ηρέστερη απάντηση των ?ειδικών@ του χώρου στον παρείσακτο Foucault$ Hια μια

υπεράσπιση των &ουκωικών θέσεων απέναντι στην κριτική του Μidelfort, (!$

Gutting, “Foucault and the history of madness”..., σ.49-52.8Εric Midelfort, Mad Princes of Renaissance Germany, Virginia University Press, 1994.

7


8/36

συμ(ο#!ους-$ ) εκ!εισμ"ς των δ#ο ηεμ"νων εξυπηρετο#σε

συνεπώς πο!ιτικο#ς σχεδιασμο#ς και η μη αντιμετώπισή τους με

ιατρικο#ς "ρους δεν σήμαινε πως δεν ανανωριζ"ταν η πάθησή τους$

%πιπρ"σθετα, πρέπει να !η&θεί υπ"ψη η πρακτική ενδοαμίας των

αριστοκρατικών οίκων της περι"δου, εον"ς που πο!!απ!ασίαζε τις

κ!ηρονομικές ν"σους και τις διανοητικές αναπηρίες .ένα απ" τα δ#ο

(ασικά οικοενειακά δένδρα που εξετάζει ο Midelfortπροερχ"ταν απ"

τον άτυχο άμο του Lι!ίππου του Mραίου με την Dωάννα την 4ρε!ή-

της Dσπανίας$

2 επίκ!ηση της ιατρικής συνδρομής σε μεταενέστερες

περιπτώσεις οδήησε σε π!ηθώρα διανώσεων και θεραπευτικών

αωών> ) Lί!ιππος του Mecklenburg/ ο οποίος είχε δεχθεί χτ#πημα

στο π!ευρ" του προσώπου σε διαωνισμ" κονταρομαχίας και που θα

μπορο#σε να διανωσθεί στον =;ο αιώνα ως καταθ!ιπτικ"ς,

χαρακτηρίσθηκε απ" με!αχο!ικ"ς-, χο!ερικ"ς/&!εματικ"ς-, έως

και ερωτοχτυπημένος-, ενώ του συνεστήθη να τρώει ορτ#κια και να

απο&ε#ει τα υδρ"(ια που!ιά, να εισπνε#σει !!α δά&νης και σειρά

ά!!ων θεραπευτικών μέτρων$ ) Midelfortεπισημαίνει πως οι ιατροί

του ερμανο# ηεμ"να αν"ησαν παντε!ώς το τρα#μα που είχε δεχθεί

στην κονταρομαχία$ 2 διαμάχη στους ιατρικο#ς κ#κ!ους ανάμεσα

στους οπαδο#ς του Hα!ηνο# και του :αράκε!σου, είχε άμεσο

αντίκτυπο στη θεραπεία του Albrechtτης :ρωσσίας, πάσχοντος απ"

παρανοειδή διαταραχή προσωπικ"τητας$ )ι οπαδοί του :αράκε!σου

πρ"τειναν (οτανοθεραπεία, οι ορθ"δοξοι- αντιπρ"τειναν θεραπεία

με ε!!έ(ορο, lapis/lazulis, μοσχαρίσιο σηκώτι, ενώ δεν έ!ειψαν και οι

προτάσεις ια χειρουρική επέμ(αση στο κρανίο του ασθενο#ς$ 2

διχονωμία οδήησε σε &ατριασμο#ς και α!!η!οκατηορίες μεταξ#

των θεραπ"ντων, ενώ "ταν απέτυχε και η #στατη απ"πειρα

θεραπείας, η πάθηση του Albrechtαποδ"θηκε στη Nεία 9ίκη, σαν

τιμωρία ια τη (!ασ&ημία, τη ματαιοδοξία, την ανηθικ"τητα και τη

8


9/36

ροπή του προς τον 8α!(ινισμ"$ 2 περίπτωση του πρώσσου ηεμ"να,

"πως και οι μεταενέστερες του αυτοκράτορα Rudolfκαι του ν"θου

υιο# του DonJuliusτης 0υστρίας πιστοποιο#ν "τι στη διάρκεια του

16ου αιώνα, παρI"!η την παρέμ(αση του ιατρικο# επαέ!ματος, ηιατρική δεν θεωρο#νταν ακ"μη ο!"τε!α επαρκής στη αντιμετώπιση

της τρέ!ας$ "ταν η ευρηματικ"τητα του ιατρο# θεραπευτή

εξαντ!ο#νταν, παρενέ(αινε ο εξομο!οητής ή ο εκκ!ησιαστικ"ς

εξορκιστής$

2 ευθεία επίθεση του Foucaultστη &ι!ε!ε#θερη θεώρηση της

δυτικής ιστορίας του 13ου και του 15ου αιώνα .Whiginterpretation

προκά!εσε την απάντηση του (ρετανο# ιστορικο# LawrenceStone9$ )

Stoneουσιαστικά εμμένει στο &ι!ανθρωπικ" ιδεώδες που εισήαε ο

9ια&ωτισμ"ς στις δυτικές κοινωνίες, υποραμμίζοντας την

υποχώρηση της (αρ(αρ"τητας σε ζωτικο#ς τομείς, "πως το ποινικ"

δίκαιο και η αντιμετώπιση των περιθωριακών π!ηθυσμών, "πως και

ιδιαίτερα η αναδυ"μενη νέα ιατρική αντιμετώπιση της τρέ!ας$ Oωρίς

να αρνείται την εντατικοποίηση της διαδικασίας εκ!εισμο# "!ων

των κοινωνικά παρεκκ!ιν"ντων, ο Stoneαντιπαρα(ά!!ει τις κάκιστες

συνθήκες δια(ίωσής τους στα ιδρ#ματα/&υ!ακές με τη (ε(αι"τητα

της &υσικής εξ"ντωσής τους σε συνθήκες ε!ευθερίας$ %ιδικά ια τον

εκ!εισμ" των ψυχοπαθών, επισημαίνει "τι του!άχιστον στην 0!ία

αυτ"ς δεν υπήρξε προ+"ν μιας συνομωσίας του ψυχιατρικο#

επαέ!ματος, α!!ά αποτέ!εσμα ιδιωτικής πρωτο(ου!ίας στην

ικανοποίηση μιας έκδη!ης κοινωνικής ανάκης$ 4α ιδιωτικά

&ρενοκομεία των αρχών του 13ου αιώνα και τα τεράστια δημ"σιαάσυ!α των αρχών του 15ου προσπαθο#σαν να ανταποκριθο#ν στις

νέες κοινωνικές επιταές ια μια ανθρώπινη περίθα!ψη των τρε!ών

9Lawrence Stone, “Madness”,The Past and the Present Revisited, Routledge & Kegan Paul, 1987,

σ.268-294 (περιλαμβανει και ανταλλαγη αποψεων με τον Michel Foucault). 0ν και

επικριτικ"ς ια αρκετές απ" τις επισημάνσεις του Foucault, ο Stoneδιαχωρίζεισα&ώς τη θέση του απ" τη &ι!ε!ε#θερη ερμηνευτική παράδοση$

9


10/36

με δαπάνες είτε των συενών τους, είτε της κοιν"τητας .τοπικά

τέ!η, είτε του κράτους10$

:έρα απ" την ιστορία των θεσμών αντιμετώπισης της τρέ!ας

.αρχεία ιδιωτικών &ρενοκομείων και δημοσίων ασ#!ων οι ιστορικοίεπέ!εξαν να προσείσουν το ζήτημα με!ετώντας τις μετα(ο!ές στην

κοινωνική σ#!!ηψη και αντιμετώπιση της τρέ!ας, ενδεικτικές των

εξε!ισσ"μενων απ"ψεων ανα&ορικά με τη σχέση νουPσώματος, "πως

και των (αθιών α!!αών στις θρησκευτικές αντι!ήψεις και κυρίως

τη μετα&υσική σ#!!ηψη της ανθρώπινης ζωής$ 'τα π!αίσια αυτής

της ιστορικής θεώρησης, ο Stoneεπισημαίνει το πρωτοποριακ" έρο

του D%P%Walker, ο οποίος ασχο!ήθηκε με το &αιν"μενο τουδαιμονισμο# και με τις μεθ"δους καταπο!έμησής του στις καθο!ικές

και προτεσταντικές κοινωνίες του 16ου και 17ου αιώνα11$ O

δαιμονισμ"ς, ενδείξεις του οποίου ήταν ο παρα!ηρηματικ"ς !"ος, η

νώση κρυμμένων μυστικών, η αι&νίδια απ"κτηση υπεράνθρωπης

δ#ναμης και ο τρ"μος που προκα!ο#σε η Nεία !ειτουρία ή η

παρουσία ιερών αντικειμένων, αντιμετωπιζ"ταν ως ένα είδος τρέ!ας

που ήταν δυνατ" να αντιμετωπισθεί μ"νο με την προσ&υή σε μαικά

μέσα, "πως η τε!ετή του εξορκισμο# της Jωμαιοκαθο!ικής

%κκ!ησίας$ ) Walkerεπισημαίνει πως, παρ"!ο που οι αρχές του 16ου

και 17ου αιώνα προσπαθο#σαν να διακρίνουν τις περιπτώσεις

απάτης ή ά!!ων παθο!οικών αιτίων του δαιμονισμο#-, "πως !χ$, η

επι!ηψία ή η υστερία, εν το#τοις πίστευαν (αθ#τατα στη δαιμονική

κατοχή του σώματος του θ#ματος και την αντιμετώπιζαν

αποκ!ειστικά με εκκ!ησιαστικές τε!ετουρίες$

'τις προτεσταντικές κοινωνίες, "που η δ#ναμη του εξορκισμο#

/ "πως και των ά!!ων μυστηρίων του Jωμαιοκαθο!ικισμο# / είχε

ατονήσει, οι αρχές στρά&ηκαν στους ειδικο#ς- του ιατρικο# χώρου,

10Lawrence Stone,The Past and the Present Revisited, σ.271-274.11P.D. Walker,Unclean Spirits: Possession and Exorcism in France and England in the Late Sixteenth

and Early Seventeenth Centuries, Scolar Press, 1981.

10


11/36

οι οποίοι και πά!ι επι(ε(αίωναν τη δαιμονική παρουσία, δίχως

ωστ"σο να μπορο#ν να προσ&έρουν τη θεραπευτική αωή- των

8αθο!ικών$ 'την περίπτωση αυτή, οι αρχές κατέ&ευαν στην

πρ"σ&ορη τακτική του εντοπισμο# των υπε#θυνων μάων- και της

εκτέ!εσής τους στην πυρά$ Mστ"σο, σταδιακά, η πίστη στο

δαιμονισμ", "πως και ενικ"τερα στη μαεία, άρχισαν να υποχωρο#ν

τ"σο στις προτεσταντικές, "σο και στις καθο!ικές κοινωνίες$

Oαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις συρα&έων που προσέιζαν

π!έον το &αιν"μενο του δαιμονισμο# ως ένα υναικείο παιχνίδι-,

μια επιν"ηση στα π!αίσια της προσπάθειας του υναικείου !ου να

αποκτήσει μια κεντρική θέση στην ανθρώπινη καθημεριν"τητα$ )

νέος αυτ"ς σκεπτικισμ"ς σχετικά με τη δαιμονική παρουσία στη η

οδήησε (αθμιαία στην εδραίωση μιας ορθο!οιστικ"τερης μορ&ής

θρησκείας, ενώ επέτρεψε την επιστημονική προσέιση του

προ(!ήματος12$

Η παρ&δοση της '(ρησκευτικής τρέλας) στο *ριστιανισμό%Η παρ&δοση της '(ρησκευτικής τρέλας) στο *ριστιανισμό%

'την παραδοσιακή χριστιανική σ#!!ηψη της θρησκείας ως

κατεξοχήν (ιωματικής εμπειρίας .της προσωπικής επα&ής του πιστο#

με το 9ημιουρ", ανθρώπινες εκ&ράσεις και στάσεις που θα

μπορο#σαν να ταυτισθο#ν με την τρέ!α δεν αντιμετωπίζονταν

εξαρχής αρνητικά$ 2 χριστιανική ραμματεία παρείχε πο!!ές

ανα&ορές σε εκστασιασμο#ς και καταστάσεις παρα!ηρηματικής

εκ&οράς !"ου / ή και προ&ητικών δη!ώσεων / υπ" την άμεση

επήρεια του Nείου :νε#ματος$ 2 ίδια η εικ"να του τρε!ο# παρέπεμπε

στο Μεσαίωνα στο πρ"τυπο της (ι(!ικής αν"τητας, ενώ τ"σο η

καθο!ική "σο και η προτεσταντική παράδοση θεωρο#σαν απ"!υτα&υσιο!οικές τις περιπτώσεις θε+κής τρέ!ας- σε ασκητικές

&υσιονωμίες που είχαν θέσει ως στ"χο της ζωής τους μια αμεσ"τερη

επα&ή με το Nε"$ 0ντίστοιχα, η δυτική χριστιανική παράδοση σε "!ες

τις δοματικές της αποχρώσεις πίστευε το ίδιο (αθιά και στην

12Stone,The Past and the Present..., σ.274-275.

11


12/36

παρουσία της κακής, διαμονικής τρέ!ας-, συνήθως συνδεδεμένης με

την ακ"!αστη, αχα!ίνωτη και (!άσ&ημη συμπερι&ορά$ Μεά!η

προσοχή διν"ταν "μως και σε περιπτώσεις ηθικής εξαπάτησης των

πιστών απ" το σατανά, εκστασιασμένων- χριστιανών, που στην

πραματικ"τητα (ρίσκονταν υπ" δαιμονική επιρροή$ H ραμματεία

και των δ#ο θρησκευτικών στρατοπέδων έκανε πο!!απ!ές ανα&ορές

στην τραική πά!η αυτών των νήσια θρησκευ"μενων ατ"μων

ενάντια στις δαιμονικές δυνάμεις και τους πειρασμο#ς$ 'την

αντιμετώπιση αυτών των κρίσεων παρατηρο#νται ωστ"σο

δια&οροποιήσεις ανάμεσα στη ρωμαιοκαθο!ική και την

προτεσταντική θεώρηση$ αυτές επιχειρεί να επισημάνει / σε μια

ενικ"τερη απ"πειρα προσέισης της θρησκευτικής τρέ!ας- στο

χριστιανισμ" ο (ρεταν"ς ιστορικ"ςRoyPorter13$

O Porterανατρέχει σε δ#ο περιπτώσεις θρησκευτικής τρέ!ας-

του 17ου αιώνα, καταραμμένες απ" τους ίδιους τους πάσχοντες$ 'τη

πρώτη περίπτωση, του ερμανο# ρωμαιοκαθο!ικο# Christoph

Haitzmann, ο πάσχων (ρήκε την ανακο#&ιση στο μοναστήρι του

Mariazellστην 0υστρία$ '#μ&ωνα με την α&ήησή του, ο Haitzmannείχε κατα!η&θεί απ" το διά(ο!ο, με τον οποίο είχε συνάψει

συμ("!αιο ευρισκ"μενος σε στιμή αδυναμίας σε νεαρή η!ικία$ Μετά

την πρώτη ομο!οία στις εκκ!ησιαστικές αρχές, ο Heitzmann

κατέ&υε το 1677 στο μοναστήρι της :αρθένου Μαρίας .Mariazell

στην 8άτω 0υστρία "που, έπειτα απ" τρεις ημέρες εξορκισμο# και

ακατάπαυστης προσευχής, αναμετρήθηκε με το σατανά και μπ"ρεσε

να πάρει πίσω το συμ("!αιο και να !υτρωθεί$ ) !υτρωμ"ς του "μωςστάθηκε (ραχ#(ιος, :ο!# σ#ντομα, οι δαιμονικές επισκέψεις και

προκ!ήσεις επανεμ&ανίσθηκαν με σ&οδρ"τητα, με αποτέ!εσμα ο

Haitzmann να ξαναπροσει στο αυστριακ" μοναστήρι και να

13 Roy Porter, A Social History of Madness - Stories of the Insane, Phoenix, 1987.

12


13/36

ομο!οήσει και ένα δε#τερο συμ("!αιο με το διά(ο!ο, ταυτ"χρονο με

το πρώτο$ )ι μοναχοί προχώρησαν και πά!ι σε εξορκισμ" με επιτυχή

αποτε!έσματα$ Qυτρωμένος ο Haitzmannπαρέμεινε στο μοναστήρι ως

αδε!&"ς Oρυσ"στομος, μέχρι το θάνατ" του το 17;;$ 9εν

ξαναπαραπονέθηκε ια σατανικές επισκέψεις, παρά μ"νον "ταν

(ρισκ"ταν υπ" την επήρεια της μέθης$

Oαρακτηριστικ" ια τις αντι!ήψεις της εποχής είναι το εον"ς

"τι κανένας δεν χαρακτήρισε τον παρα!ηρηματικ" Haitmannτρε!", αν

και οι σκεπτικιστές του 17ου αιώνα "πως ο ThomasHobbes θα

θεωρο#σαν τις προσωπικές επα&ές του με το διά(ο!ο / ή και με το

Nε" / προ+"ντα προσωπικής π!άνης ή και κοινή απάτη$ )πωςεπισημαίνει ο Porter, η π!ειοψη&ία των μορ&ωμένων δυτικών του

17ου αιώνα θα χαρακτήριζε τον Haitzmann ως δαιμονιακ",

ανανωρίζοντας την υπερ&υσική, σατανική παρεμ(ο!ή ως τη (άση

της θρησκευτικής του παρα&ροσ#νης$ ) Haitzmann υπέ&ερε απ"

θρησκευτική με!αχο!ία-, "πως την είχε διανώσει ο σ#χρονος

του 0!ος RobertBurtonστη σημαντική πραματεία του με τίτ!ο Η

Ανατομία της Μελαγχολίας .16=1$ 4ρεις αιώνες αρ"τερα, η

κρατο#σα αντί!ηψη στις δυτικές κοινωνίες θα χαρακτήριζε τον

Haitzmannκ!ασική περίπτωση νευρωτικο# ασθενο#ς14$

2 δε#τερη περίπτωση είναι αυτή του ά!ου πουριτανο# George

Trosse$ '#χρονος του Haitzmann, ο Trosseσυνέραψε στη διετία 165=/

5 την πνευματική του αυτο(ιορα&ία στα πρ"τυπα της κρατο#σας

πουριτανικής αυτονωσίας$ )πως ανα&έρει χαρακτηριστικά ο Porter,

η αυτο(ιορα&ία του Trosseδεν ήταν ά!!η μια πουριτανική ιστορία

αμαρτίας και !#τρωσης-$ Rεπερνώντας την κ!ασική ομο!οία της

14 Porter, A Social History of Madness, σ.83-88.) Porterμνημονε#ει τη διάνωση του Freud

επάνω στην περίπτωση του 2aitzmann, καθώς και τη / διαμετρικά αντίθετη /

μεταενέστερη ψυχανα!υτική προσέιση των 0μερικανών ψυχιάτρων Ida

Macalpineκαι RichardHunter$

13


14/36

αμαρτίας, η κρίση ηθικής του Trosse είχε προσ!ά(ει διαστάσεις

παρανο+κής κρίσης$

) Trosse α&ηείται μια νε"τητα παραδομένη στην ασωτεία, με

ιδιαίτερες εκ&ράσεις τη σχεδ"ν μ"νιμη μέθη και την αχα!ίνωτησεξουα!ική συμπερι&ορά$ 2 περίοδος της ακο!ασίας διακ"πηκε

απ"τομα με την εμ&άνιση &ωνών, οι οποίες κα!ο#σαν τον Trosseνα

ταπεινωθεί μπροστά στον Cψιστο και να μετανοήσει$ 0(έ(αιος

σχετικά με την προέ!ευση των &ωνών, και κάτω απ" το (άρος των

ατοπημάτων του, ο Trosse (ίωσε μια ιδιαίτερα (ίαιη ψυχο!οική

σ#κρουση$ Fέ(αιος ια την καταδίκη του, προσπάθησε απε!πισμένα

να τιμωρήσει τον Nε"-, απ"&αση που τον έσπρωξε (αθ#τερα σε μιακατάσταση π!ήρους παράνοιας$ Με την παρέμ(αση των &ί!ων του

μετα&έρθηκε δέσμιος σε ιατρ" της περιοχής του Glastonbury, ο οποίος

συνέστησε προσωριν" εκ!εισμ" στο ιδιωτικ" του &ρενοκομείο$ 4ις

ημέρες του εκ!εισμο# του / τις οποίες θεωρο#σε κάθοδο του στην

κ"!αση / ο Trosse (ρήκε μοναδική παρηοριά στην πονετική και

θρήσκα υναίκα του ιατρο#, η οποία του συμπαραστεκ"ταν

προσευχ"μενη μαζί του$ )ι προσευχές και η (αθιά μετάνοια τουαρρώστου είχαν αποτέ!εσμα, και ο Trosseα&έθηκε να επιστρέψει στη

ενέθ!ια του π"!η του Exeter$

)πως και στην περίπτωση του Haitzmann "μως, η σωτηρία

αποδείχθηκε (ραχ#(ια$ πο!# σ#ντομα ο Trosse ξανακ#!ησε στο

νωστ" του ξέ&ρενο ακ"!αστο τρ"πο ζωής, έχοντας "μως παρά!!η!α

οξ#τατες κρίσης συνείδησης$ 2 πνευματική (οήθεια που ζήτησε απ"

:ρεσ(υτεριαν" ιερωμένο δεν στάθηκε επαρκής και ο Trosseοδηήθηκε

ξανά σε κατάσταση παρα&ροσ#νης στο &ρενοκομείο του Glastonbury,

"που οι &ροντίδες του ιατρο# αποκατέστησαν την αυτοκυριαρχία

και την ηρεμία του-$ %πειτα απ" τη δε#τερη του θεραπεία, ο Trosse

είχε π!έον μυηθεί στη χριστιανική πίστη, πίστευε "μως πως η πίστη

14


15/36

του ήταν επι&ανειακή, &αρισα+κή-$ 2 νέα περίοδος εσωτερικών

συκρο#σεων οδήησε στον τρίτο εκ!εισμ" του στο &ρενοκομείο$ )ι

&ροντίδες του ζε#ους των ιδιοκτητών συνετέ!εσαν "μως σε μια

εμ&ανώς οριστική αποκατάσταση της ψυχικής του υείας$

Qυτρωμένος οTrosse, σπο#δασε θεο!οία στην )ξ&"ρδη και πέρασε το

υπ"!οιπο μέρος της ζωής του σαν αντικον&ορμιστής πουριταν"ς

ιερωμένος στην περιοχή του Exeter$ 'υνθέτοντας την αυτο(ιορα&ία

του προς το τέ!ος της ζωής του, ο Trosse αντιμετώπισε με καθαρά

θρησκευτικο#ς "ρους την περίοδο της παράνοιας του$ 2 (ασι!εία του

Nεο# στηριζ"ταν στην αρμονία$ η τρέ!α συνιστο#σε δαιμονική

εισ(ο!ή στην ψυχή του πιστο#, εμίζοντας τον αμ&ι(ο!ίες καιστρέ&οντας τον κατά του 9ημιουρο# του$

2 θρησκευτική τρέ!α- του Trosseήταν ένα ιδιαίτερα αρνητικ"

και οδυνηρ", α!!ά και ανακαίο στάδιο στην πορεία του χριστιανο#

προς την αυτονωσία και την α!ηθινή πίστη$ 2 δ#ση του 17ου αιώνα

είδε ωστ"σο την παρακμή αυτών των αντι!ήψεων ια τη

θρησκευτική τρέ!α-$ ) ανεκτικ"ς και ορθο!οιστικ"ς 13ος αιώνας

αντιμετώπισε παρ"μοιες περιπτώσεις με εντειν"μενο σκεπτικισμ"$

9"θηκε έμ&αση στην ε!εήμονα ση του 9ημιουρο#, με αποτέ!εσμα

τέτοιες ψυχο!οικές κρίσεις να πάψουν να θεωρο#νται δοκιμασίες

της Nείας :ρ"νοιας και να αντιμετωπίζονται ο!οένα και περισ"τερο

σαν περιπτώσεις αρρώστειας και νοητικής διαταραχής$ )ι τρε!οί

του Nεο#- ήταν π!έον αξιο!#πητα άτομα τα οποία έχριζαν

θεραπείας, ενώ οι εμπρηστικοί πουριτανοί ιεροκήρυκες με μεά!η

απήχηση στα μικροαστικά στρώματα συνάντησαν π!έον την ανοιχτή

καταδίκη των μορ&ωμένων στρωμάτων της α!ικής κοινωνίας15$

15 Porter, A Social History of Madness, σ.89-93.Μια παρ"μοια διανοητική μετεξέ!ιξη είχεοδηήσει στη (αθμιαία εκατά!ειψη του κυνηιο# των μαισσών στη 9#ση των

αρχών του 17ου αιώνα$ )πως ανα&έρει ο Porter, οι ομο!οίες των μαισσώνάρχισαν να αντιμετωπίζονται με εντειν"μενη συχν"τητα ως παρα!ήρημαάρρωστων ορανικά ή ψυχικά ατ"μων$Hια μια ιδιαίτερα δια&ωτιστική ματιά στον κ"σμο της μαείας και της υναικείαςψυχο!οίας στη 9#ση της :ρώιμης Kε"τερης %υρώπης απ" μια ψυχανα!υτική

15


16/36

Τρελοί και (εραπευτές%Τρελοί και (εραπευτές%

Μια ά!!η προσέιση στην ιστορία της τρέ!ας είναι η

διερε#νηση του πο!υπ!ηθο#ς / "σο και σχεδ"ν μυθικο# / κ"σμου των

θεραπευτών, πρακτικών ή επιστημ"νων-, σο&ών ανδρών και

υναικών, συνήθως μιας προχωρημένης η!ικίας / η κεντρική θέση των

οποίων στις αροτικές "σο και τις αστικές κοιν"τητες έχει

καταδειχθεί απ" την ιστορική έρευνα$ %να τέτοιο εχείρημα

σκοντά&τει ωστ"σο στη συχνά ανυπέρ(!ητη δυσκο!ία της έ!!ειψης ή

της αποσπασματικ"τητας των πηών$ 'ημαντική εξαίρεση στην

προανα&ερμένη πραματικ"τητα αποτε!εί η περίπτωση του Richard

Napier, διασημ"τερου ιατρικο# και ψυχιατρικο# θεραπευτή στην

0!ία των αρχών του 17ου αιώνα$ )ι !επτομερείς σημειώσεις που

κρατο#σε ο Napier ια τους ασθενείς του E 6;$;;; ιατρικές

επισκέψεις στην περίοδο 1A57 / 16B / "σο και τα υπ"!οιπα ραπτά

του (ρετανο# α!ικανο# θεο!"ου και ιερωμένου αποτέ!εσαν το

αντικείμενο της σημαντικής με!έτης του +ichaelMcDonald16$

) Napierανήκει ουσιαστικά στην παράδοση των magiτης

0ναέννησης$

πο!υσχιδής προσωπικ"τητα, υπήρξε πέρα απ"θεραπευτής, αστρο!"ος, μαθηματικ"ς, α!χημιστής, πνευματιστής,

οπαδ"ς των μεά!ων διανοητικών παραδ"σεων .πέρα απ" τη

χριστιανική, της α!ηνικής, ροζικρουσιανής, ερμητικής,

κα(α!ιστικής και νεοπ!ατωνικής$ ) αιτιο!οικ"ς εκ!εκτικισμ"ς του

Napierδεν μπορο#σε να συμ(ιώσει με το νε"τερο επιστημονικ" ρε#μα

των Bacon και Newton και περιθωριοποιήθηκε στην εποχή της

:α!ιν"ρθωσης .(ασι!εία 8αρ"!ου FS$ Cπήρξε με ά!!α !"ιαχαρακτηριστικ" προ+"ν του πρώιμου 17ου αιώνα και το

σημαντικ"τερο, ένας !επτομερειακ"ς καταρα&έας των παθών και

σκοπιά, (!$ το (ι(!ίο της LyndalRoper, OedipusandtheDevil- Witchcraft, Sexualityand

ReligioninEarlyModernEurope, Routledge, 155B$16M.McDonald, Mystical Bedlam: Madness, Anxiety and Healing in Seventeenth-Century England,

CUP, 1981.

16


17/36

των &ο(ιών ανθρώπων εν"ς μεά!ου κοινωνικο# &άσματος .τα

εξέταστρα που κυμαίνονταν απ" έξη έως και δεκαοκτώ πένες δεν

συνιστο#σαν δυσ(άστακτο ποσ" ια τα ανώτερα τρία τέταρτα του

π!ηθυσμο# της περιοχής του Buckinghamshire, απ" "που ο Napier

αντ!ο#σε την π!ειοψη&ία της πε!ατείας του$

0π" τη με!έτη του McDonaldπροκ#πτει "τι σε αντίθεση με τα

ποσοστά του =;ου αιώνα .ασθενείς στην πρωτο(άθμια περίθα!ψη στη

Fρετανία, μ"!ις το AT των ασθενών του Napier μπορο#ν να

χαρακτηρισθο#ν ως ψυχικά πάσχοντες, ποσοστ" που υποδεικν#ει την

πιθανή μικρ"τερη συχν"τητα των ψυχικών παθήσεων στις πρώιμες,

προ/(ιομηχανικές κοινωνίες$ :ερίπου τα δ#ο τρίτα αυτών των

ασθενών ήταν υναίκες, εον"ς που αποδίδονταν απ" τις ιατρικές

θεωρίες της εποχής του Napierσε ορανικά προ(!ήματα- του

υναικείου !ου$ 8ατά δε#τερο !"ο, η με!έτη των ασθενών του

Kapierκαταδεικν#ει "τι η με!αχο!ία, κατεξοχήν ν"σος των ε!ίτ των

αρχών του 17ου αιώνα, έκανε έντονη την παρουσία της και στις

χαμη!"τερες κοινωνικές (αθμίδες$ :ο!!ές ήταν οι υναίκες που

υπέ&εραν απ" κατάθ!ιψη, εξαιτίας της καταπίεσης και τουπαρακωνισμο# τους απ" τις πατριαρχικές κοινωνίες της εποχής$

'ημαντικ"τατος πρ"ξενος με!αχο!ίας ήταν εξά!!ου η οικονομική

ανασ&ά!εια που έπ!ηττε μεά!α στρώματα του α!ικο# π!ηθυσμο#$

Tο αρχείο του Napierπροσ&έρει πο!#τιμες π!ηρο&ορίες ια την

οικοενειακή και συ!!οική ζωή του τέ!ους της :ρώιμης Kε"τερης

:ερι"δου$ )ι ψυχικές παθήσεις πο!!ών απ" τους ασθενείς του είχαν

σα&ή κοινωνικο/οικονομική θεμε!ίωση$ πίσω απ" τις καταθ!ίψεις

και τις κρίσεις με!αχο!ίας κρυ("ταν η αδυσώπητη πραματικ"τητα

της ζωής των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων, τα αδιέξοδα, οι

πικρίες, οι ερωτικές αντιζη!ίες α!!ά και οι ανταωνισμοί των

απ!ών ανθρώπων του 17ου αιώνα> 4ο ένα τρίτο των ασθενών του

Kapier δή!ωναν θ#ματα μα#ρης μαείας απ" είτονα,

17


18/36

επι(ε(αιώνοντας την άποψη κοινωνικών ιστορικών "πως οι AriUsκαι

Stoneσχετικά με την ένταση, το &"(ο και τη (ία που υπέ(οσκαν στις

προ(ιομηχανικές αροτικές κοιν"τητες$

2 διάνωση των συμπτωμάτων και ο χαρακτηρισμ"ς τωνψυχικών νοσημάτων τ"σο απ" τον Napier"σο και απ" ά!!ους !οίους

του 17ου αιώνα .διάσημη ήταν στη εποχή η Ανατομία της

Μελαγχολίας του RobertBurton απέχουν πο!# απ" τις ψυχιατρικές

αντι!ήψεις και πρακτικές του =;ου αιώνα$ ωστ"σο, ο McDonald

επιχειρεί μια ταξιν"μηση των ασθενών του Fρετανο# θεραπευτή σε

εκείνους που η ανεξέ!εκτη και ιδιαίτερα (ίαιη ση της ν"σου, ή ο

απ"!υτος παρα!οισμ"ς, τους απέκ!ειαν απ" τη συμ(ίωση με τους

συνανθρώπους τους, και εκείνους οι οποίοι έπασχαν απ" ψυχικές

διαταραχές που κινο#νταν στα "ρια της κατάθ!ιψης .ο ίδιος ο Napier

τους χαρακτήριζε με!αχο!ικο#ς- ή δ#σθυμους-$ %!άχιστος

αριθμ"ς των ασθενών του Napierχαρακτηρίζονταν ως τρε!οί-,

δη!αδή ως άτομα σε απ"!υτη αδυναμία συμ(ίωσης με το κοινωνικ"

τους περι(ά!!ον$ ήταν αυτές οι περιπτώσεις ασθενών .=; στους

=$;5 ασθενείς που κατέ!ηαν α!υσοδεμένοι στα δημ"σια άσυ!α

"πως το Fedlam$ )ι δυστυχείς αυτοί αντιμετώπιζαν τον

αποτροπιασμ" της κοινωνίας, η οποία και τους περι"ριζε σε άθ!ιες

συνθήκες ια να τους εξανακάσει να απο(ά!!ουν τη ζωώδη

προσωπικ"τητα- τους17$ Mστ"σο, "πως επισημαίνει ο McDonald, οι

άνθρωποι του 17ου αιώνα μοιράζονταν με τους απο"νους τους του

=;ου την πεποίθηση πως δεν υπήρχε ριζικ"ς διαχωρισμ"ς ανάμεσα

στη ψυχή και το σώμα και πως τα δ#ο (ρίσκονταν σε σχέση μ"νιμης

α!!η!επίδρασης$

Η ιατρικοποίηση- της τρέλας%Η ιατρικοποίηση- της τρέλας%

17Stone,The Past and the Present..., σ.276-279.

18


19/36

4ο τέ!ος του 17ου και ο 13ος αιώνας είδαν τη σταδιακή

εδραίωση του ιατρικο# μονοπω!ίου στην αντιμετώπιση των ψυχικών

νοσημάτων, απ"ρροια της αντίδρασης του αιώνα της !οικής- στις

θρησκευτικές υπερ(ο!ές του παρε!θ"ντος$ 2 αποδαιμονοποίηση-

της τρέ!ας και η ανάδυση της επιστημονικής- ιατρικής οδήησαν

τους ψυχικά ασθενείς στην αποκ!ειστική αρμοδι"τητα των ιατρών$ 2

αποτε!εσματικ"τητα των θεραπευτικών πρακτικών της εποχής της

:α!ιν"ρθωσης .α!υσίδες, α&αιμάξεις, χορήηση εμετικών, κ!π

παραμένει αμ&ισ(ητήσιμη, ωστ"σο η εποχή της &υσικής &ι!οσο&ίας,

του νεοκ!ασικισμο# και της ορθο!οιστικής θρησκείας αντιμετώπιζε

π!έον τις μεθ"δους του Napierκαι των ομο!"ων του ως ρα&ικά

απομεινάρια μιας παρά!οης- εποχής$

2 εδραίωση των επαε!ματιών της υείας- και ο

πο!!απ!ασιασμ"ς των ιδιωτικών &ρενοκομείων στην 0!ία του

13ου αιώνα δεν οδήησαν στη (ε!τίωση της δια(ίωσης των

εκ!είστων ψυχασθενών$ 4ο 177B, ο Νόμος Περί ρενοκομεί!ν του

(ρετανικο# 8οινο(ου!ίου αποσκοπο#σε στο να καθιερώσει κάποια

μορ&ή ε!έχου στα ιδιωτικά ιδρ#ματα, σαν αντίδραση στις πο!!ές

και εμ&ανέστατες καταχρήσεις, ένδειξη πως τα ιδιωτικά άσυ!αεξυπηρετο#σαν τε!ικά κοινωνικές και στενά οικοενειακές

σκοπιμ"τητες$ %ξά!!ου, ο Foucault επι(ε(αιώνεται στη διαπίστωση

του McDonald πως, στη διάρκεια του 13ου αιώνα, η πρακτική

αντιμετώπισης των επικίνδυνων τρε!ών- επεκτάθηκε και σε ά!!ες

κατηορίες ψυχικά ασθενών$ )ι πο!!ές καταχρήσεις του συστήματος

περίθα!ψης των ψυχασθενών προκά!εσαν στον 15ο αιώνα την

αντίδραση της (ικτωριανής κοινωνίας, η οποία απέδωσε ιδιαίτερη

σημασία στην ορθή ψυχο!οική αντιμετώπιση των ψυχασθενών,

απορρίπτοντας τη &υσική τους χειραώηση και τον περιορισμ" $ η

επιτυχία της νέας αυτής προσέισης αποδείχθηκε ωστ"σο ε&ήμερη,

19


20/36

και τα (ικτωριανά άσυ!α του τέ!ους του 15ου αιώνα είχαν επανέ!θει

στο καθεστώς του μεά!ου εκ!εισμο#- του 13ου$

8ινο#μενος σε μια παρά!!η!η προσέιση με αυτήν του Michel

Foucault, ο Andrew Scullεντάσσει τις μεταρρυθμιστικές απ"πειρεςστην αντιμετώπιση της τρέ!ας σε ένα ευρ#τερο π!αίσιο κοινωνικο#

μετασχηματισμο# στην 0!ία .και τη 9#ση του τέ!ους του ancien

ré gime$ 4οποθετώντας στο επίκεντρο της διερε#νησής του το ζήτημα

της κοινωνικής παρέκκ!ισης και των μεθ"δων αντιμετώπισής της, ο

Scull επισημαίνει τέσσερις εξε!ίξεις που κατά την άποψη του

συνέ(α!!αν στη ριζική δια&οροποίηση των κοινωνιών της

νεωτερικ"τητας απ" εκείνες της :ρώιμης Kε"τερης :ερι"δου στην

τοποθέτηση και αντιμετώπιση του προ(!ήματος της τρέ!ας> 1 την

έντονη παρεμ(ο!ή του κράτους και την εδραίωση εν"ς ορανωμένου

και κεντρικά ε!εχ"μενου μηχανισμο# κοινωνικο# ε!έχου, = την

αντιμετώπιση των δια&"ρων μορ&ών κοινωνικής παρέκκ!ισης σε

ειδικά σχεδιασμένους θεσμο#ς, απομονωμένους χωροταξικά απ" την

κοιν"τητα, την προσεκτική και συστηματική διάκριση ανάμεσα

στους διά&ορους τ#πους κοινωνικής παρέκκ!ισης και τησυνακ"!ουθη εναπ"θεση του καθεν"ς στην επιστασία εν"ς σώματος

ειδικών, με άμεσο παρεπ"μενο, B την ανάδυση επαε!ματικών ή

ημι/επαε!ματικών ορανώσεων (οήθειας-$ 0ποτέ!εσμα των

α!!αών στην αντιμετώπιση της κοινωνικής παρέκκ!ισης υπήρξαν η

δια&οροποίηση των ψυχοπαθών απ" τις ά!!ες κατηορίες κοινωνικά

προ(!ηματικών ατ"μων, η εδραίωση της ασυ!οποίησης της τρέ!ας,

διαδικασία υποκινο#μενη απ" το κράτος, τέ!ος, η εμ&άνιση του

ψυχιατρικο# επαέ!ματος18$

Αλλαγές στην αντιμετ$πιση των .υ*ικ& ασ(εν$ν στην Αλλαγές στην αντιμετ$πιση των .υ*ικ& ασ(εν$ν στην

αγγλική κοινωνία, /ος " #ος αι$νας:αγγλική κοινωνία, /ος " #ος αι$νας:

18Andrew Scull,The Most Solitary of Afflictions: Madness and Society in Britain, 1700 - 1900, Yale

University Press 1993, σ.10.

20


21/36

4ου!άχιστον μέχρι τον 17ο αιώνα, δεν υπήρξε στην 0!ία

κάποια απ"πειρα παροχής μιας ορανωμένης &ροντίδας / ακ"μη

περισσ"τερο η

δημιουρία ειδικών θεσμών / ια τους ψυχικά ασθενείς$ 'τα

ασθενέστερα οικονομικά στρώματα, "που το οικονομικ" (άρος

συντήρησης του &ρενο(!α(ο#ς ήταν δυσ(άστακτο ια την οικοένεια,

οι ψυχικά άρρωστοι α&ήνονταν κυριο!εκτικά στην τ#χη τουςI "πως

ανα&έρει ο Scull, ο περι&ερ"μενος τρε!"ς ζητιάνος συνιστο#σε

αναπ"σπαστο τμήμα του μεσαιωνικο# τοπίου-$ )ι π!ουσι"τερες

οικοένειες ανα!άμ(αναν το κ"στος της συντήρησης των

21


22/36

ψυχασθενών συενών τους, ενώ η περιουσία των τε!ευταίων

περνο#σε υπ" την επιστασία ειδικο# δικαστηρίου .CourtofWardsand

Liveries μέχρι το θάνατ" τους .σε μια προσπάθεια δια!αξης των

οικοενειακών περιουσιών απ" πράξεις παρα&ροσ#νης$ %!άχιστοιήταν οι ψυχικά ασθενείς οι οποίοι κατέ!ηαν σε κάποιο άσυ!ο> 4ο

περί&ημο Bethlem του Qονδίνου &ι!οξενο#σε στη διετία 1B;/1B;B

μ"νον έξη τρε!ο#ς και τέσσερις άπορους τρο&ίμους, ενώ στα μέσα

του 17ου αιώνα &ι!οξενο#σε μ"!ις BB τρο&ίμους$ Hια τους ιδιαίτερα

επικίνδυνους τρε!ο#ς ή και ια "σους δεν είχαν συενείς, οι τοπικές

κοιν"τητες προσέ&ευαν είτε στο τοπικ" νοσοκομείο, είτε στην

τοπική &υ!ακή$'τη διάρκεια του 16ου αιώνα, η (αθμιαία υποταή της

%κκ!ησίας στην κρατική εξουσία και η ανάδυση του απο!υταρχισμο#

στις χώρες της 9#σης συνοδε#θηκαν απ" σημαντικές ανακατατάξεις

στο ιδεο!οικ" επίπεδο, με ιδιαίτερα (αρ#νουσα τη διαμ"ρ&ωση μιας

νέας αντιμετώπισης της &τώχειας .του διαχωρισμο# ανάμεσα σε

άξιους και ανάξιους &τωχο#ς και της ποινικοποίησης των

τε!ευταίων$ )ι εθνικοί πο!ιτικοί και στρατιωτικοί ανταωνισμοί

ενέτειναν το συκεντρωτισμ" των αναδυ"μενων απο!υταρχικών

ρα&ειοκρατικών μηχανισμών, εον"ς που είχε επιπτώσεις και στην

αντιμετώπιση των κοινωνικά περιθωριακών ομάδων$ 2 επιμε!ητεία

των &τωχών περνο#σε π!έον στις !α+κές απ" τις εκκ!ησιαστικές

αρχές και κατα(ά!!ονταν ιδιαίτερες προσπάθειες ια την ένταξη των

άξιων ια παροχή προστασίας απ"ρων σε ένα κρατικ" σ#στημα

περίθα!ψης και ε!έχου> 'τα μέσα του 17ου αιώνα, εδραιώθηκαν στη

Hα!!ία τα Hôpitaux G


23/36

τε!ευταίωνTudorκαι των δ#ο Stuartστη αντιμετώπιση της &τώχειας

είχε μερικά αποτε!έσματα, "πως δια&άνηκε στην ίδρυση το 1AAA του

αναμορ&ωτηρίου του Bridewellστο Qονδίνο$ :αρI"!α αυτά, το τέ!ος

του 16ου και οι αρχές του 17ου αιώνα (ρήκαν στη Fρετανία έναισχυρ" αποκεντρωμένο σ#στημα αντιμετώπισης των απ"ρων και

κοινωνικά περιθωριακών, με (ασική μονάδα την ενορία .κάτι που

αποδέχθηκαν τε!ικά και οι Stuart, ενισχ#οντας το νομοθετικά το 166=

με την Πρ"#η Περί $γκατ"στασης, η οποία έδενε- τους απ"ρους με

τις τοπικές τους ενορίες, απαορε#οντας την εσωτερική

μετανάστευση των περιθωριακών π!ηθυσμών$ 'το εσωτερικ" της

κάθε ενορίας, οι ψυχοπαθείς συκατα!έονταν στους άξιους απ"ρους

.μαζί με τους διανοητικά ή σωματικά ανάπηρους, τους υπέρηρους,

τις υναίκες και τα μικρά παιδιά και το κ"στος της συντήρησής τους

(άρυνε συνήθως το ενοριακ" ταμείο19$

'τη διάρκεια του 17ου αιώνα, ενισχ#θηκε η τάση δημιουρίας

ασ#!ων ια τους απ"ρους και κοινωνικά περιθωριακο#ς, πάντοτε σε

στενή σχέση με τις ενορίες$ )ι χώροι αυτοί δεν έκαναν καμία

διάκριση ανάμεσα στους τρο&ίμους τους, συνεπώς δεν προωθο#σαν

εξειδικευμένες θεραπευτικές πρακτικές, (ασισμένες σε κάποιο

διανωσμένο παθο!οικ" ή κοινωνιο!οικ" υπ"(αθρο$ Μ"νη εξαίρεση

τα αναμορ&ωτήρια "πως το !ονδρέζικο Bridewell, στα οποία

στέ!νονταν οι προκ!ητικ"τεροι- απ" τους επαίτες και οι πιο

επικίνδυνοι απ" τους τρε!ο#ς$ 'τη διάρκεια του 13ου αιώνα, το

ρε#μα εκ!εισμο# των απ"ρων και κοινωνικά περιθωριακών

εντατικοποιήθηκε, προσ!αμ(άνοντας πρωτο&ανείς διαστάσεις$ 4α

ήδη υπάρχοντα άσυ!α και νοσοκομεία επεκτάθηκαν ή μετακ"μισαν σε

νέους, πιο άνετους χώρους, ενώ ο αναδυ"μενος μηχανισμ"ς

αντιμετώπισης της &τώχειας ενισχ#θηκε με την προσθήκη

σημαντικο# αριθμο# νοσοκομείων και &ι!ανθρωπικών ιδρυμάτων>

19Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.11-15.

23


24/36

'το διάστημα 1715 / 17A1 στο Qονδίνο, επτά νέα νοσοκομεία

προστέθηκαν στα τρία πα!αι"τερα .St$BartholomewIs, St$ThomasI και

Bethlem$ Aντίστοιχα νοσοκομειακά ιδρ#ματα εμ&ανίσθηκαν σε ά!!ες

μεά!ες π"!εις "πως το Qί(ερπου! και το Μάντσεστερ, ενώ ραδαίοςήταν ο πο!!απ!ασιασμ"ς των πτωχοκομείων, χώρων

κατανακαστικής ερασίας και παραδειματισμο# των εκ!είστων

επαιτών$ :αρI"!ο που η κατηοριοποίηση των τρο&ίμων αυτών των

ιδρυμάτων (ρισκ"ταν ακ"μη σε εμ(ρυακ" στάδιο, εμ&ανίσθηκαν οι

πρώτες μονάδες παροχής &ροντίδας στους ψυχικά ασθενείς$

:αρά!!η!α με τα κρατικά ενικά νοσοκομεία ιδρ#θηκαν νοσοκομεία

&ι!ανθρωπικών ενώσεων, τα οποία δέχονταν εκτ"ς απ" τους απ"ρους

ψυχοπαθείς και ασθενείς απ" τα ε#πορα στρώματα> 4ο 17=3 ιδρ#θηκε

η πτέρυα των ανιάτων στο Kοσοκομείο GuyIsτου Qονδίνου, ενώ

ιδιαίτερα σημαντική ια την ιατρικοποίηση- της τρέ!ας υπήρξε η

ίδρυση του Kοσοκομείου St$LukeIs στο Qονδίνο το 17A1$ )ι

σημαντικές αυτές / απ" π!ευράς αριθμών / εξε!ίξεις δεν οδήησαν

ωστ"σο σε μια επανάσταση- στην ιατρική αντιμετώπιση των

ψυχικών νοσημάτων

$

"πως ανα&έρει ο Scull, η σπουδαι"τητα τουςέκειταν στο εον"ς "τι συντε!ο#σαν στη νομιμοποίηση του

εκ!εισμο# στα ιδρ#ματα ως απάντησης στα προ(!ήματα που

δημιουρο#σε η παρουσία ψυχικά διαταραμένων ατ"μων στην

κοιν"τητα-20$

:αρά!!η!η με την εμ&άνιση των μεά!ων κοινω&ε!ών

ιδρυμάτων αντιμετώπισης της τρέ!ας ήταν και η ίδρυση μικρών,

ιδιωτικών &ρενοκομείων, ειδικευμένων στην περίθα!ψη χρονίων και

ανίατων ψυχασθενών, προερχ"μενων απ" ο!"κ!ηρο το α!ικ"

κοινωνικ" &άσμα του 13ου αιώνα$ 2 άνθηση του εμπορίου της

τρέ!ας-, "πως το αποκα!εί ο Scull, δεν απηχο#σε μια καινο#ρια

ευαισθητοποίηση της α!ικής κοινωνίας απέναντι στο πρ"(!ημα,

20Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.16-18.

24


25/36

ο#τε (ε(αίως και συνιστο#σε κάποια απ"πειρα ριζικής

αντιμετώπισής της στα π!αίσια της ιατρικής επιστήμης$ :ρώτα

απI"!α, τα ιδιωτικά &ρενοκομεία του 13ου αιώνα είχαν ως κίνητρο

το κέρδος$ 'τ"χευση αρκετά ρεα!ιστική, εαν ανα!οισθο#με τις

κο!οσσιαίες περιουσίες που συσσώρευσαν πρωτεράτες της

ιδιωτικής ασυ!οποίησης της τρέ!ας, "πως ο William Battie, (ασικ"ς

πρωταωνιστής στην ίδρυση του Kοσοκομείου του St$Lukes και

ιδιοκτήτης ιδιωτικών &ρενοκομείων στο Qονδίνο, ο οποίος

πεθαίνοντας ά&ησε μια περιουσία που πρσέιζε τις =;;$;;; !ίρες$

4α ιδιωτικά &ρενοκομεία στ"χευαν πρώτα απI"!α στη σ&οδρή

επιθυμία των ε#πορων στρωμάτων να απα!!αο#ν απ" την ευθ#νη

συντήρησης των ψυχασθενών συενών τους$ (ασικά

προπαανδιστικά "π!α στη δια&ημιστική τους εκστρατεία ήταν, πέρα

απ" τις αμ&ι!ε"μενης αξίας διατρι(ές αντιμετώπισης των

ψυχασθενών που εξέδιδαν οι ιδιοκτήτες τους, η έμ&αση που έδιναν

στη διακριτικ"τητα και την τήρηση της ανωνυμίας των τρο&ίμων

τους .οι ανώτερες τάξεις της α!ικής κοινωνίας επιθυμο#σαν

διακαώς την απο&υή σκανδά!ων σχετιζ"μενων με τη ψυχασθένεια

κάποιου συενικο# τους προσώπου$ 0κρι(ώς εξαιτίας της μεά!ης

σημασίας που απέδιδαν στη μυστικ"τητα, α!!ά και εξαιτίας του

απ"!υτα άναρχου π!αισίου οράνωσης και !ειτουρίας τους, τα

ιδιωτικά &ρενοκομεία της 0!ίας του 13ου αιώνα εξακο!ουθο#ν να

παραμένουν σε μεά!ο (αθμ" άνωστα στους ιστορικο#ς της

ψυχιατρικής$ 4α !ία στοιχεία που υπάρχουν ωστ"σο, επιτρέπουν τη

διαμ"ρ&ωση μιας χονδρικής έστω εικ"νας$

:ρώτη επισήμανση, η χωροταξική τους συκέντρωση σε

συκεκριμένες περιοχές / "πως το Chelseaστο Qονδίνο / εον"ς που

α&εν"ς αντανακ!ά την επιδίωξη της μυστικ"τητας και α&ετέρου

&ανερώνει πως πο!!ά απ" τα ιδιωτικά &ρενοκομεία δημιουρο#νταν

απ" εραζ"μενους σε πα!αι"τερα και εδραιωμένα, οι οποίοι με την

25


26/36

απ"κτηση της ανακαίας εμπειρίας και του κε&α!αίου εκκίνησης,

προχωρο#σαν σε δικές τους ανταωνιστικές επιχειρήσεις στον ίδιο

χώρο$ 9ε#τερη επισήμανση, η ανομοιομορ&ία των μεθ"δων

αντιμετώπισης των αρρώστων, καθώς και των συνθηκών δια(ίωσής

τους$ 4α ιδιωτικά &ρενοκομεία, τα μααζιά της τρέ!ας-,

(αρ#νονταν με μια ιδιαίτερα αρνητική &ήμη, η οποία σπάνια

αδικο#σε την πραματικ"τητα, ωστ"σο δεν μπορο#ν να ενταχθο#ν σε

ένα ευρ#τερο σ#στημα κατανακαστικο# εκ!εισμο# των τρε!ών,

"πως ισχυρίζεται ο Foucault ια τη α!!ική περίπτωση$ 4α

περισσ"τερα &ρενοκομεία εξαντ!ο#σαν τη θεραπευτική- τους αωή

στον περιορισμ" των τρο&ίμων τους πίσω απ" τους κα!ά

προστατευμένους τοίχους του ιδρ#ματος$ :ο!!ά ήταν περι("ητα ια

τις (άρ(αρες τους μεθ"δους περιορισμο# και παραδειματισμο#-

των τρο&ίμων τους .α!υσίδες, μαστίωμα, κατανακαστική νηστεία,

απομ"νωση, κ!π$ Cπήρχαν ωστ"σο και ορισμένα ιδιωτικά ιδρ#ματα,

"πως το St$Albans του NathanielCotton, τα οποία έδιναν ιδιαίτερη

έμ&αση στην ανθρώπινη και στορική αντιμετώπιση των ψυχικών

προ(!ημάτων των ασθενών τους$ 4α περισσ"τερα ιδρ#ματα

αντιμετώπιζαν τους ασθενείς που προέρχονταν απ" τα ε#πορα

στρώματα σε ατομική (άση, ενώ οι &τωχοί ψυχασθενείς

αντιμετωπίζονταν μαζικά$ %ξα!!ου, απουσίαζε παντε!ώς κάποιος

κεντρικ"ς σχεδιασμ"ς ανα&ορικά με τους χώρους περίθα!ψης των

ασθενών .δεν υπήρχε δη!αδή ακ"μη ανάπτυξη μιας ψυχιατρικής

αρχιτεκτονικής- 8ατά μέσο "ρο, ένα ιδιωτικ" &ρενοκομείο της

0!ίας του 13ου αιώνα δεν ξεπερνο#σε τους δέκα τρο&ίμους, και

παρά την έ!!ειψη π!ηρο&οριών σχετικά με το συνο!ικ" αριθμ"αυτών των ιδρυμάτων, μπορο#με με (ε(αι"τητα να ισχυρισθο#με "τι

κά!υπταν ένα μικρ" μέρος του "!ου προ(!ήματος της τρέ!ας στην

α!ική κοινωνία$ )ι χώροι αυτοί αποτέ!εσαν πεδία ζ#μωσης των

ψυχιατρικών πρακτικών του 15ου αιώνα, σχο!εία των με!!οντικών

επαε!ματιών της ψυχιατρικής περίθα!ψης$ *)πως "μως και τα

26


27/36

αντίστοιχα δημ"σια ιδρ#ματα, και τα ιδιωτικά δεν συνιστο#σαν

μαζική πρ"ταση, ακ"μη περισσ"τερο ριζική αντιμετώπιση του

προ(!ήματος της τρέ!ας μέσα απ" τον μεά!ο εκ!εισμ"-$ :αρά

την ανάπτυξη θεσμών περίθα!ψης, η παροχή &ροντίδας ια τους

ψυχασθενείς απ" τις ενορίες στην 0!ία του 13ου αιώνα

εξακο!ουθο#σε στη συντριπτική π!ειοψη&ία των περιπτώσεων να

στηρίζεται στην κατIοίκον- υποστήριξη21$

Η ιατρική αντιμετ$πιση της τρέλας, /ος " #ος αι$νας:Η ιατρική αντιμετ$πιση της τρέλας, /ος " #ος αι$νας:

'τα τέ!η του 17ου αιώνα, οι θεωρητικές ιατρικές αναζητήσεις

των παθο!οικών αιτίων της τρέ!ας απέ(ησαν (αθμιαία κυρίαρχες$ η

νέα ιατρική θεώρηση της τρέ!ας ακο!ουθο#σε το ρε#μα των καιρών,

κ#ρια την απομάκρυνση απ" υπερ&υσικές αιτιο!οήσεις και τη

στρο&ή στην ανατομία και το αδενικ" σ#στημα του ανθρώπινου

ορανισμο#$ συνδ#αζε την παραδοσιακή /ιπποκράτειων κατα(ο!ών/

θεωρία των χυμών του ανθρώπινου σώματος με τις νέες,

μηχανιστικές θεωρίες ια τη !ειτουρία του αδενικο# και του

νευρικο# συστήματος$ )πως επισημαίνει ο Scull, οι πρώτες ιατρικές

διαπιστώσεις αυτο# του είδους χαρακτηρίζονταν απ" μια σχεδ"ν

ο!οκ!ηρωτική απουσία κ!ινικής παρατήρησης της πάθησης, εον"ς

που αντανακ!ο#σε την κοινωνική δυσ&ορία που εξακο!ουθο#σε να

προκα!εί η στενή επα&ή με τους τρε!ο#ς $ ωστ"σο, στη νέα ιατρική

προσέιση εκδη!ων"ταν ένα νήσιο ενδια&έρον ια την επεξερασία

μιας ορθο!οιστικής ανά!υσης των αιτίων της τρέ!ας22$

0ρχικά, οι πρωτοπ"ροι της νέας ιατρικής προσέισης στην

τρέ!α στρά&ηκαν / ια καθαρά κερδοσκοπικο#ς !"ους / στην

αντιμετώπιση νευρο!οικών διαταραχών, τις οποίες οι ίδιοι

ανήααν σε σο(αρά ψυχικά νοσήματα, επειδή τα θ#ματά- τους

προέρχονταν απ" τα ευπορ"τερα στρώματα της αστικής τάξης και της

κτηματικής αριστοκρατίας> 2 με!αχο!ία, η υστερία, η υποχονδρίαση

21Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.19 -25.22Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.178-179.

27


28/36

και συνα&είς παθήσεις εκδη!ώνονταν μ"νο σε άτομα κάποιας

κοινωνικής .δη!αδή οικονομικής και διανοητικής υπ"στασης- και

έπρεπε να αντιμετωπισθο#ν ιατρικά, πριν οδηήσουν σωρευτικά σε

δεινές συνέπειες .πο!!οί ήταν οι ιατροί που υποστήριζαν "τι

παρ"μοιες παθήσεις, ε&"σον α&ήνονταν ανεξέ!εκτες, μπορο#σαν να

οδηήσουν και σε π!ήρη παράνοια$ )ι παθήσεις αυτές προσέ!α(αν

κατά τον Scullτην ιδι"τητα ταξικών χαρακτηριστικών, εον"ς που

επιτε#χθηκε και με τη συναίνεση των ανώτερων τάξεων, οι οποίες

νομιμοποίησαν με αυτ" τον τρ"πο τη (αθμιαία ένταξη της τρέ!ας

στην αποκ!ειστική ζώνη των ιατρικών αρμοδιοτήτων$

'ημαντικ" ρ"!ο στην ιατρικοποίηση- της τρέ!ας έπαιξαν απ"

τα μέσα περίπου του 13ου αιώνα τα ραπτά "σο και η ενωσμένη

εμπειρία ιατρών που είχαν εδραιώσει μια στενή επα&ή με ψυχικά

νοσο#ντες$ )ι αρχές είχαν επι&ορτίσει ιατρο#ς με την περίθα!ψη των

ψυχασθενών εκ!είστων του Bethlem απ" τα τέ!η του 16ου αιώνα,

ωστ"σο η επα&ή των ιατρών με τους ασθενείς τους σπάνια

ξεπερνο#σε τη μία ε(δομαδιαία επίσκεψη$ 8ανείς ιατρ"ς διευθυντής

του Bethlem δεν είχε εξειδικευθεί στην αντιμετώπιση των ψυχικών

νοσημάτων μέχρι τον ερχομ" το 17=3 του JamesMonro και της

ιατρικής δυναστείας που αυτ"ς ίδρυσε$ 2 εδραίωση των Monro

συνέπεσε με την ανάδυση νέων, εξειδικευμένων ιατρικών πρακτικών $

παρI"!α αυτά, ο συντηρητισμ"ς των Monro και ιδιαίτερα η

συστηματική πο!ιτική τους περι&ρο#ρησης των επαε!ματικών τους

προνομίων / και της κο!οσσιαίας περιουσίας τους / δεν οδήησαν σε

κάποια μετα!αμπάδευση των νεωτεριστικών ιατρικών τους

αντι!ήψεων, μέσα απ" τη δημιουρία μιας άτυπης έστω σχο!ής$ 2

προώθηση της ιατρικοποίησης- της τρέ!ας στηρίχθηκε στον

πο!!απ!ασιασμ" μιας ειδικής, επαε!ματικής- ερορα&ίας απ"

ά!!ους ιατρο#ς / ιδιοκτήτες ιδιωτικών &ρενοκομείων$

28


29/36

Tο ιατρικ" επάε!μα στην 0!ία του 13ου αιώνα

αποτε!ο#νταν απ" τρεις κ!άδους> 4ους ενικο#ς ιατρο#ς . physicians %,

συνήθως κατ"χους ανανωρισμένου ιατρικο# πτυχίου απ"

πανεπιστημιακ" ίδρυμα, οι οποίοι και θεωρο#νταν η α&ρ"κρεμα τουεπαέ!ματος, τους χειρουρο#ς, οι οποίοι θεωρο#νταν κατώτεροι

των ενικών ιατρών και εξακο!ουθο#σαν να στηρίζονται ως κ!άδος

στο συντεχνιακ" θεσμ" της μαθητείας στο επάε!μα .οι χειρουροί

είχαν μ"!ις αποσχισθεί απ" την ενιαία συντεχνία με τους κουρείς,

που αντ!ο#σε τις κατα(ο!ές της του!άχιστον στα μεσαιωνικά

χρ"νια$ τέ!ος, τους &αρμακοποιο#ς .apothecaries, οι οποίοι και πά!ι

κυμαίνονταν απ" καθαρά πρακτικο#ς εως και πτυχιο#χους ιατρικών

σχο!ών$ 4ο εμπ"ριο της τρέ!ας-, η ίδρυση δη!αδή και !ειτουρία

ιδιωτικών &ρενοκομείων προσέ!κυε !"ω του

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800

Documents

Transcript of Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800