Αθήνα και Ατλαντίδα•ΝΟΤΗΤΑ 12.pdfπαραδόσεις των λαών...

61
Στο διάλογό του Τίμαιος ο Πλάτων (427 – 347 π.Χ.) περιλαμβάνει μια ιστορία που υποτίθεται ότι τη δι- ηγήθηκαν στο Σόλωνα κατά την επίσκεψή του στην Αίγυπτο (590 π.Χ.) Αιγύπτιοι ιερείς. Στην ιερή πόλη Σάιν, στο δέλτα του Νείλου, υπήρχε ναός της Νηίθ, της θεάς που θεωρούνταν ιδρύτρια της πόλης και συσχετιζό- ταν, κατά την αφήγηση, με τη θεά Αθηνά. Εκεί ο Σόλων πληροφορήθηκε για μια μεγάλη δύναμη, την Ατλα- ντίδα, η οποία σε πολύ προγενέστερους χρόνους είχε συγκρουστεί με όλες τις δυνάμεις, καθώς και με το στρατό της Αθήνας. Ε Ν Τ Τ Η Τ Τ Α Α 1 1 2 2 Ο Ο Α Α θ θ ή ή ν ν α α κ κ α α ι ι Α Α τ τ λ λ α α ν ν τ τ ί ί δ δ α α

Transcript of Αθήνα και Ατλαντίδα•ΝΟΤΗΤΑ 12.pdfπαραδόσεις των λαών...

  • Στο διάλογό του Τίμαιος ο Πλάτων (427 – 347 π.Χ.) περιλαμβάνει μια ιστορία που υποτίθεται ότι τη δι-

    ηγήθηκαν στο Σόλωνα κατά την επίσκεψή του στην Αίγυπτο (590 π.Χ.) Αιγύπτιοι ιερείς. Στην ιερή πόλη Σάιν,

    στο δέλτα του Νείλου, υπήρχε ναός της Νηίθ, της θεάς που θεωρούνταν ιδρύτρια της πόλης και συσχετιζό-

    ταν, κατά την αφήγηση, με τη θεά Αθηνά. Εκεί ο Σόλων πληροφορήθηκε για μια μεγάλη δύναμη, την Ατλα-

    ντίδα, η οποία σε πολύ προγενέστερους χρόνους είχε συγκρουστεί με όλες τις δυνάμεις, καθώς και με το

    στρατό της Αθήνας.

    ΕΕ ΝΝ ΤΤ

    ΗΗ ΤΤ ΑΑ 1122

    ΟΟ

    ΑΑ θθ ήή νν αα κκ αα ιι ΑΑ ττ λλ αα νν ττ ίί δδ αα

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    4

    Ἐν δέ δή τῇ Ἀτλαντίδι νήσῳ μεγάλη συνέστη καί θαυμαστή δύναμις βασιλέων, κρατοῦσα μέν

    ἁπάσης τῆς νήσου, πολλῶν δέ ἄλλων νήσων καί μερῶν τῆς ἠπείρου. Αὕτη δή πᾶσα

    συναθροισθεῖσα εἰς ἕν ἡ δύναμις τόν τε παρ’ ὑμῖν καί τόν παρ’ ἡμῖν καί τόν ἐντός τοῦ στόματος

    πάντα τόπον μιᾷ ποτέ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦσθαι. Τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ

    δύναμις εἰς ἅπαντας ἀνθρώπους διαφανής ἀρετῇ τε καί ῥώμῃ ἐγένετο· πάντων γάρ προέστη

    εὐψυχίᾳ καί τέχναις ὅσαι κατά πόλεμον ἐπί τούς ἐσχάτους ἀφικομένη κινδύνους, καί κρατήσα-

    σα μέν τῶν ἐπιόντων τρόπαιον ἔστησε, τούς δέ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσε δουλωθῆναι,

    τούς δ’ ἄλλους ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν. Ὑστέρῳ δέ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καί

    κατακλυσμῶν γενομένων, ἡ Ἀτλαντίς νῆσος κατά τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη· διό καί νῦν

    ἄπορον καί ἀδιερεύνητον γέγονεν τοὐκεῖ πέλαγος.

    Πλάτων, Τίμαιος 25a-d (διασκευή)

    Λοιπόν, στο νησί της Ατλαντίδας συγκροτήθηκε μεγάλη και αξιοθαύμαστη δύναμη βασιλιά-

    δων, που εξουσίαζε ολόκληρο το νησί και πολλά άλλα νησιά και μέρη της στεριάς. Λοιπόν, όλη

    αυτή η δύναμη, αφού συνενώθηκε, επιχείρησε κάποτε να υποδουλώσει με μία και μόνη επίθεση

    το δικό σας και το δικό μας τόπο και όλη την περιοχή που βρίσκεται μέσα στο στόμιο. Τότε λοι-

    πόν, Σόλωνα, η δύναμη της πόλης σας έγινε ξακουστή για τη γενναιότητα και το σθένος της σε

    όλους τους ανθρώπους, γιατί ξεχώρισε απ’ όλες στη γενναιότητα και στις πολεμικές τέχνες,

    αφού διέτρεξε τους έσχατους κινδύνους και, αφού νίκησε τους επιδρομείς, έστησε μνημείο

    νίκης και παρεμπόδισε την υποδούλωση όσων δεν είχαν ακόμη υποδουλωθεί και όλους τους

    άλλους τους ελευθέρωσε χωρίς υστεροβουλία. Και αργότερα, αφού έγιναν πολύ δυνατοί σει-

    σμοί και κατακλυσμοί, το νησί της Ατλαντίδας βυθίστηκε στη θάλασσα και εξαφανίστηκε· γι’

    αυτό και τώρα το εκεί πέλαγος έχει γίνει αδιάβατο και ανεξερεύνητο.

    ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    5

    Απόδοση

    λέξεων και φράσεων του κειμένου στο νεοελληνικό λόγο

    συνέστη (< συνίσταμαι < σύν + ἵσταμαι = συ-γκρούομαι, εμπλέκομαι) =

    (εδώ) συγκροτήθηκε

    θαυμαστή (< θαυμαστός, -ή, -όν) = αξιοθαύμαστη

    κρατοῦσα (

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    6

    ὑστέρῳ χρόνῳ = αργότερα

    γενομένων (

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    7

    ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

    Ο Πλάτων γεννήθηκε το 428/7 π.Χ. στην Αθήνα

    από αριστοκρατική οικογένεια. Έλαβε επιμελημένη μουσική και γυμναστική παιδεία

    και ασχολήθηκε με την πολιτική, από την οποία αργότερα απομακρύνθηκε. Ταξίδε-

    ψε αρκετά και γνώρισε πολλούς σοφούς της αρχαιότητας. Στην Αθήνα ίδρυσε

    σχολή, την οποία ονόμασε Ακαδημία. Η σχολή λειτουργούσε σε ένα κτήμα κοντά

    στο πολύ παλιότερο γυμναστήριο που ονομαζόταν Ακαδημεία, από τον προστάτη

    ήρωα Ακάδημο ή Εκάδημο.

    Καταλυτική υπήρξε στη ζωή του η γνωριμία με το Σωκράτη, του οποίου τη δίκη και καταδίκη παρακο-

    λούθησε. Μάλιστα, μετά το θάνατό του ο Πλάτων κατέφυγε με άλλους του σωκρατικού κύκλου στα Μέγα-

    ρα, στο φιλόσοφο Ευκλείδη. Ο Πλάτων πέθανε το 348/7 π.Χ., έχοντας αφοσιωθεί τα τελευταία χρόνια της

    ζωής του στις μελέτες του και στην Ακαδημία.

    Όλα τα έργα του, εκτός από την Απολογία Σωκράτους και τις Επι-

    στολές, έχουν διαλογική μορφή. Βασικός συζητητής είναι ο Σωκράτης, ενώ το κάθε έργο έχει ως τίτλο

    το όνομα του φιλοσοφικού «αντιπάλου» του Σωκράτη. Τα θέματα που θίγονται είναι η αρετή, τα της πολι-

    τείας, η οντολογία, η διαλεκτική, η ποίηση και η τέχνη.

    Μερικά έργα του είναι: Κρίτων, Ίων, Λάχης, Χαρμίδης, Λύσις, Πρωταγόρας, Γοργίας, Τίμαιος κ.ά.

    1. Πλάτων:

    Έργα του Πλάτωνα:

    Ο μύθος για τη δύναμη και τον αφανισμό της Ατλαντίδας αλ-

    λά και η δύναμη της Αθήνας την εποχή εκείνη.

    Στο ισχυρό νησί της Ατλαντίδας οι βασιλιάδες αποφάσισαν να

    επιτεθούν σε άλλες περιοχές και να τις υποδουλώσουν. Επιτέθηκαν και στην Αθήνα, η οποία όμως κατόρθωσε να τους νικήσει και να σώσει από την υποδούλωση και τους υπόλοιπους πληθυσμούς. Ύστε-ρα από χρόνια η Ατλαντίδα βυθίστηκε στο πέλαγος εξαιτίας σει-σμών και κατακλυσμών.

    2.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    8

    Για το υποθετικό αυτό νησί

    στον Ατλαντικό Ωκεανό κάνει λόγο για πρώτη φορά ο Πλάτων

    στα έργα του Τίμαιο και Κριτία. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που

    μας δίνει ο Πλάτων η Ατλαντίδα ήταν κυκλικό νησί, που περιβαλ-

    λόταν από εναλλασσόμενες κυκλικές ζώνες ξηράς και θάλασσας,

    είχε μέγεθος ίσο με τη Βόρεια Αφρική και τη Μικρά Ασία μαζί και βρι-

    -σκόταν πέρα από τις Ηράκλειες στήλες, δηλαδή το σημερινό Γιβραλτάρ. Πρώτος βασιλιάς της ήταν ο Άτ-

    λας, του οποίου οι απόγονοι ανέπτυξαν σπουδαίο πολιτισμό και επέκτειναν την κυριαρχία τους μέχρι την

    Τυρρηνία και τα αιγυπτιακά σύνορα. Κάποτε οι κάτοικοι της Ατλαντίδας θέλησαν να κατακτήσουν την Ελ-

    λάδα και την Αίγυπτο. Αλλά οι Αθηναίοι τέθηκαν επικεφαλήίς στην άμυνα της περιοχής τους και με ηρωισμό

    και βαθιά γνώση της πολεμικής τέχνης νίκησαν το λαό της Ατλαντίδας και έσωσαν από την υποδούλωση

    όσους απειλήθηκαν. Το νησί καταποντίστηκε στον ωκεανό – σε μια μέρα και μια νύχτα – 9.000 χρόνια πριν

    από την εποχή του Σόλωνα, δηλαδή περίπου το 9.600 π.Χ.

    Ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.

    Γεννήθηκε γύρω στο 640 π.Χ. και πέθανε γύρω στο 560 π.Χ. Είχε ευγενική

    καταγωγή, όμως ως προς την περιουσιακή του κατάσταση ανήκε στη μεσαία

    τάξη. Υπήρξε ο άνθρωπος που έθεσε τέρμα στη διακυβέρνηση του κρά-

    τους αποκλειστικά από ευγενείς και εισήγαγε μια νέα ανθρωπιστική νομο-

    θεσία. Ανάμεσα στα ταξίδια που πραγματοποίησε ήταν και εκείνο στην Αίγυ-

    πτο (590 π.Χ.), όπου Αιγύπτιοι ιερείς τον πληροφόρησαν για το νησί της Ατ-

    λαντίδας.

    ΕΡ

    Ε

    ΜΗΝ

    Ρ

    ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ ΙΣ

    τόν τε παρ’ ὑμῖν καί τόν

    παρ’ ἡμῖν καί τόν ἐντός

    τοῦ στόματος πάντα

    τόπον:

    Πρόκειται για τα μέρη στα οποία επιτέθηκαν οι κάτοικοι της Ατλαντίδας.

    Με βάση το γεγονός ότι μιλά κάποιος Αιγύπτιος ιερέας, ὁ παρ’ ὑμῖν τόπος

    (= ο δικός σας τόπος) είναι η Ελλάδα, ὁ παρ’ ἡμῖν τόπος (= ο δικός μας τόπος)

    είναι η Αίγυπτος, ενώ ὁ ἐντός τοῦ στόματος τόπος (=ο τόπος που βρίσκεται

    μέσα στο στόμιο) είναι οι περιοχές της Ευρώπης.

    Τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σό-

    λων, τῆς πόλεως ἡ δύ-

    ναμις… ἀφθόνως ἅπα-

    ντας ἠλευθέρωσεν:

    Εξαίρεται η δύναμη της Αθήνας. Χάρη στη γενναιότητα και τις πο-

    λεμικές ικανότητες των ανθρώπων της μπόρεσε να αντισταθεί στους

    κατοίκους της Ατλαντίδας και να σώσει από την υποδούλωση όσους απει-

    λήθηκαν.

    4. Σόλων:

    Ατλαντίδα: 3.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    9

    Ὑστέρῳ δέ χρόνῳ σει-

    σμῶν ἐξαισίων καί κα-

    τακλυσμῶν γενομένων,

    ἡ Ἀτλαντίς νῆσος κατά

    τῆς θαλάττης δῦσα

    ἠφανίσθη:

    Η μυθολογία των αρχαίων λαών για τον τρίτο κατακλυσμό

    Ο τρίτος μεγάλος κατακλυσμός ταυτίζεται με τον καταποντισμό στον Ατλαντικό ωκεανό της Ατλαντίδας, που χάθηκε μέσα σε μια μέρα και μια

    νύχτα. Αυτό έγινε γύρω στο 9600 π.Χ., αν αποδόθηκε σωστά από το Σόλω-

    να η χρονολογία του γεγονότος, την οποία του υπαγόρευσαν να τη γράψει

    οι ιερείς, γιατί η χρονολογία αυτή αμφισβητείται από πολλούς.

    Γι' αυτά τα μεγάλα γεγονότα, που πραγματικά συγκλόνισαν τη Γη, υπάρ-

    χουν κι άλλες μαρτυρίες, διεσπαρμένες στους μύθους , τους θρύλους και τις

    παραδόσεις των λαών της Ανατολής, της Μεσογείου και της Δύσης, οι ο-

    ποίες διασώθηκαν από τα πανάρχαια χρόνια.

    Δε χωράει αμφιβολία, ως προς τον τρίτο πιο γνωστό μεγάλο κατακλυσμό,

    ότι υπήρξε γεγονός. Υπάρχουν πολλά στοιχεία, για άλλους ενδείξεις, για

    μερικούς αποδείξεις, ότι τον επέφερε ο καταποντισμός της Ατλαντίδας. Με

    τον κατακλυσμό αυτό συσχετίζονται και ταυτίζονται ο κατακλυσμός του

    Δευκαλίωνα, που σώθηκε στην Ελλάδα, του Ουταναπίστι των Ασσυρίων-

    Βαβυλωνίων, του Νώε των Ισραηλιτών, ενός Τέϊπι των Μάγιας και των προ-

    γόνων των Αζτέκων της φυλής Αζτλόν .

    Οι αιτίες για τον καταποντισμό της Ατλαντίδας

    Αρκετοί ισχυρίζονται πως έπεσε θύμα αυτού του εξελιγμένου πολιτι-σμού της: μια από τις κολοσσιαίες μορφές ενέργειας (ακόμη και ατομικής) που είχαν τιθασέψει οι Άτλαντες, είτε από λάθος είτε σε μια μοιραία πολεμι-

    κή αναμέτρηση, ξέφυγε από τα όρια ελέγχου προκαλώντας σαρωτική κατα-

    στροφή. Άλλοι υποστηρίζουν πως η αιτία του κακού ήρθε από τον ουρανό

    με τη μορφή γιγαντιαίου μετεωρίτη που έπεσε στη Γη προκαλώντας μετατόπιση του άξονά της, τεράστιας έκτασης σεισμούς και κατακλυσμούς,

    καταβυθίσεις τμημάτων ξηράς και αναδύσεις άλλων. Πράγματι στον κόλπο

    του Μεξικού έχει βρεθεί ένας τεράστιος κρατήρας που οι ειδικοί αποδίδουν

    σε πρόσκρουση μετεωρίτη. Άλλες ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τμήματα

    αρχαίου λιμανιού -πάνω ψηλά στις Άνδεις, στα 3.000 και στα 4.000 μέτρα!

    Αυτό σημαίνει πως κάποτε οι περιοχές αυτές ήταν παραθαλάσσιες και υψώ-

    θηκαν ξαφνικά, ενώ άλλες καταβυθίστηκαν.

    Άλλοι πιστεύουν ότι το 10000 χρόνια π.Χ., στη διάρκεια της τελευταίας

    παγετωνικής εποχής, έλιωσαν απότομα οι πάγοι των πολικών ακτών της

    Ισλανδίας, της Β. Αμερικής και της βορειοανατολικής Ευρασίας, λόγω του

    "φαινομένου Χάινριχ", με αποτέλεσμα εκατομμύρια κυβικά πάγου να χυθούν στη θάλασσα, προκαλώντας μια ξαφνική και μοιραία άνοδο της

    στάθμης του ωκεανού, που προκάλεσε και την εξαφάνιση της Ατλαντίδας.

    Η ακριβής αιτία για τον καταποντισμό της Ατλαντίδας παραμένει ακόμα α-

    προσδιόριστη.

    Πάσχος Θεόδωρος

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    10

    Ερωτήσεις του βιβλίου

    1. Ποιες πληροφορίες αντλούμε από το κείμενο για τη δύναμη της Ατλαντίδας;

    Απάντηση Στο νησί της Ατλαντίδας υπήρχε αξιοθαύμαστη δύναμη βασιλιάδων, που εξουσίαζε

    όλο το νησί αλλά και τα άλλα μέρη της στεριάς. Οι βασιλιάδες αυτοί πραγματοποίησαν

    επίθεση εναντίον της Ελλάδας, της Αιγύπτου και του υπόλοιπου χώρου της Μεσογείου,

    όμως οι Αθηναίοι τους απέκρουσαν, χάρη στη γενναιότητά τους και τις πολεμικές τους

    ικανότητες.

    2. Ποια ήταν, σύμφωνα με τη διήγηση, η συμβολή της Αθήνας στην αντιμετώ-πιση του συνασπισμού των βασιλέων της Ατλαντίδας, που υπήρξε μεγάλη απειλή για τους λαούς του ευρύτερου χώρου της Μεσογείου;

    Απάντηση

    Όταν οι βασιλιάδες της Ατλαντίδας συνενώθηκαν και πραγματοποίησαν επίθεση ενα-

    ντίον της Αιγύπτου, της Ελλάδας και των άλλων μεσογειακών περιοχών, οι μόνοι που

    αντιστάθηκαν ήταν οι Αθηναίοι. Εκείνοι τέθηκαν επικεφαλής της άμυνας και βασισμέ-

    νοι στην τόλμη και τη γνώση τους στον πόλεμο τους απέκρουσαν. Έτσι, συνέβαλαν

    στην αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού κινδύνου, ελευθερώνοντας τους υποδουλωμέ-

    νους και γλιτώνοντας από την υποδούλωση όσους ακόμη ήταν ελεύθεροι.

    3. Πώς καταστράφηκε η Ατλαντίδα σύμφωνα με το κείμενο;

    Απάντηση

    Μετά την επίθεση των βασιλιάδων της Ατλαντίδας και αφού πέρασε κάποιο χρονικό

    διάστημα, ξέσπασαν φοβεροί σεισμοί και κατακλυσμοί. Το νησί λοιπόν εξαιτίας αυτών

    των φυσικών φαινομένων βυθίστηκε στον ωκεανό και εξαφανίστηκε από το χάρτη.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    11

    4. Η Ατλαντίδα και ο μύθος της εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να εξάπτουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία. Σε τι οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η δια-χρονική απήχηση μύθων και αφηγήσεων για άγνωστους ή χαμένους πολι-τισμούς;

    Απάντηση

    Είναι γεγονός πως ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας εξακολουθεί και στις μέρες μας να

    εξάπτει το ενδιαφέρον και τη φαντασία των ανθρώπων. Γι’ αυτό άλλωστε και οι σύγχρο-

    νοι επιστήμονες ασχολούνται με το θέμα, για το οποίο έχουν γραφτεί πάνω από

    60.000 άρθρα και βιβλία, ενώ η Ατλαντίδα εμπνέει ακόμα και σκηνοθέτες, σεναριογρά-

    φους, συγγραφείς.

    Η διαχρονική απήχηση μύθων και αφηγήσεων σχετικά με άγνωστους ή χαμένους πο-

    λιτισμούς εξηγείται από την τάση που έχουν οι άνθρωποι να γοητεύονται από το ά-

    γνωστο και ανεξερεύνητο. Καθετί που δε γνωρίζουν και δεν μπορούν εύκολα να ανα-

    καλύψουν προκαλεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον τους και τους δημιουργεί την ε-

    πιθυμία να το ανακαλύψουν και να το ερμηνεύσουν.

    Έτσι εξηγείται άλλωστε και το ανθρώπινο ενδιαφέρον για τους εξωγήινους ή για άλ-

    λα περίεργα και υπερφυσικά όντα (π.χ. το «τέρας του Λοχ-νες», ο χιονάνθρωπος των Ι-

    μαλαΐων κ.ά.). Ο άνθρωπος λοιπόν σε όλες τις εποχές διατηρεί μια σκοτεινή πλευρά, που

    αρέσκεται στο υπερφυσικό και μυστηριώδες.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    12

    Στο κείμενο συναντήσαμε τους τύπους:

    κρατοῦσα: μετοχή ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού, του συνηρημένου ρήματος: κρατέω, -ῶ (= είμαι ισχυρός, έχω την εξουσία / επικρατώ). κρατήσασα: μετοχή αορίστου, ενεργητικής φωνής, ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού,

    του συνηρημένου ρήματος: κρατέω, -ῶ.

    Αρχαία Ελληνική Αρχαία /Νέα Ελληνική Νέα Ελληνική

    απλά

    κρατύνω [=1. ενισχύω, 2. κυβερνώ]

    κρατερός [= ισχυρός]

    τό κράτος [=(α.ε.) δύναμη]

    ὁ κραταιός [=ισχυρός]

    ἡ κράτησις (-η) [(α.ε.) ως β΄ συν-θετικό]

    τό κράτημα

    κράτιστος [= 1. ισχυρότατος, 2. άριστος]

    κρατούντες [=οι κυ-βερνώντες]

    κρατικός

    κρατητήριο

    κρατίδιο

    κρατούμενος / κρα-τούμενο

    Ομόρριζα

    σύνθετα

    θαλασσοκρατῶ

    ἀριστοκρατοῦμαι [= κυβερ-νώμαι από τους άριστους]

    δημοκρατοῦμαι

    αὐτοκρατής [= αυτός που κυβερνάει όπως θέλει]

    Ξενοκράτης

    Ἰσοκράτης

    Μενεκράτης

    ἐπικρατῶ

    ἡ ἐπικράτησις (-η)

    ἐπικρατής

    ἡ ἐπικράτεια [= 1. κυριαρχία, 2. χώρα]

    κατακρατῶ [= υποτάσσω κά-ποιον]

    ἡ κατακράτησις (-η)

    ἀκρατής [=ανίσχυρος]

    ἡ ἀκράτεια

    ἡ γυναικοκρατία

    ἐγκρατής [=1. αυτός που έχει την εξουσία, 2. αυτός που είναι κύριος του εαυτού του]

    ἡ ἐγκράτεια

    συγκρατῶ

    ἡ συγκράτησις (-η)

    κρατικοποιώ [=κάνω μια επιχείρηση ή οργα-νισμό ιδιοκτησία του κράτους]

    κρατικοποίηση

    αποκρατικοποίηση

    ανδροκρατία

    γραφειοκράτης

    γραφειοκρατία

    γραφειοκρατικός

    τεχνοκράτης

    αποικιοκράτης

    αποικιοκρατικός

    τρομοκρατώ

    τρομοκράτης

    Τουρκοκρατία

    Ενετοκρατία

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    13

    ὁ αὐτοκράτωρ [= ο κύριος του εαυτού του]

    ὁ θαλασσοκράτωρ

    ἡ ἀριστοκρατία

    ἀριστοκρατικός

    ἡ δημοκρατία

    δημοκρατικός

    ἡ τιμοκρατία [= (α.ε.) πολίτευμα όπου η συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία ήταν ανάλογη της περιουσίας τους]

    τιμοκρατικός

    Σωκράτης

    Ἱπποκράτης

    Σημασία των λέξεων του παραπάνω λεξιλογικού πίνακα

    Αρχαία Ελληνική

    κρατύνω = ‣ ενισχύω, κυβερνώ

    κρατερός, -ά, -όν = ‣ ισχυρός, δυνατός

    θαλασσοκρατῶ (

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    14

    Αρχαία /Νέα Ελληνική

    τό κράτος = ‣ (α.ε.) ισχύς, δύναμη, εξουσία / (ν.ε.) ενότητα ανθρώπων εγκατεστη-

    μένη σε συγκεκριμένη εδαφική έκταση και οργανωμένη πολιτικά, το

    σύνολο της επικράτειας, το σύστημα διακυβέρνησης, η πολιτική εξου-

    σία

    π.χ. «το ελληνικό κράτος αποφάσισε την οικονομική ενίσχυση των πληγέντων

    από τη φωτιά».

    κραταιός, -ά, -όν (ν.ε. κραταιός, -

    ά και –ή, -ό) =

    ‣ (α.ε.) ισχυρός, δυνατός

    ἡ κράτησις (ν.ε. κράτηση) = ‣ (α.ε.) δύναμη, εξουσία, κτήση, κατοχή / (ν.ε.) συγκράτηση, παρεμπό-

    διση, το ποσό που παρακρατείται από το μισθό εργαζομένου για την

    ασφάλιση, τη σύνταξη ή την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ΝΟΜ. ποι-

    νή προσωρινής στέρησης της προσωπικής ελευθερίας

    π.χ. «μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία της ανάκρισης του επιβλήθηκε προ-

    σωρινή κράτηση»)

    ‣ η προσωπική συμφωνία για την εκ των προτέρων εξασφάλιση παρο-

    χής υπηρεσιών από ξενοδοχείο, θέατρο κ.ά.

    τό κράτημα = ‣ (α.ε.) υποστήριγμα, λαβή, χερούλι / (ν.ε.) το να κρατάει κανείς κάτι,

    λαβή, χερούλι, η διατήρηση σε συγκεκριμένη θέση ή κατάσταση, (στα

    αυτοκίνητα) η ιδιότητα των τροχών να διατηρούν σταθερή επαφή με

    το έδαφος, η μέριμνα για κάτι, η υπεύθυνη παρακολούθηση.

    κράτιστος, -η, -ον = ‣ (α.ε. και ν.ε.) ισχυρότατος, άριστος.

    ἐπικρατῶ (

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    15

    π.χ. «επενέβη η αστυνομία, απομάκρυνε το δράστη και έτσι τελείωσε η κατα-

    κράτηση του θύματος»

    ‣ η συγκράτηση ορισμένων συστατικών από το σώμα.

    ἀκρατής, –ής, -ές (< ἀ- στερ. +

    κράτος) =

    ‣ (α.ε.) αδυναμία, έλλειψη αυτοσυγκράτησης / (ν.ε.) ΙΑΤΡ. η αδυναμία

    εκούσιας συγκράτησης των απεκκρίσεων, η αδυναμία να συγκρατηθεί

    κάποιος.

    ἡ γυναικοκρατία (< γυνή + κρά-

    τος) =

    ‣ (α.ε.) η κυριαρχία των γυναικών / (ν.ε.) η κυριαρχία των γυναικών, το

    έθιμο κατά το οποίο τον κυρίαρχο ρόλο στην κοινωνική ζωή μιας πε-

    ριοχής αναλαμβάνουν για σύντομο χρονικό διάστημα οι γυναίκες

    π.χ. «το έθιμο της γυναικοκρατίας τηρείται μία φορά το χρόνο σε περιοχές

    της Βόρειας Ελλάδας»).

    ἐγκρατής, -ής, -ές (

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    16

    κοινωνικά στρώματα, οι άνθρωποι που διακρίνονται σ’ έναν τομέα

    π.χ. «στην έκθεση ζωγραφικής έκανε την εμφάνισή της όλη η αριστοκρατία

    της τέχνης».

    ‣ (στην αρχαιότητα) το πολίτευμα στο οποίο κυβερνούν οι άριστοι.

    ἀριστοκρατικός, - ή, -όν=

    ‣ (α.ε.) αυτός που ανήκει στην αριστοκρατία ή σχετίζεται μ’ αυτήν /

    (ν.ε.) αυτός που σχετίζεται με την αριστοκρατία και τους αριστοκρά-

    τες, αυτός που οι τρόποι του και η εμφάνισή του μοιάζουν με των αρι-

    στοκρατών π.χ. «μπήκε στην αίθουσα με αριστοκρατικό παράστημα».

    ἡ δημοκρατία (< δῆ-μος + κρά-

    τος) =

    ‣ (α.ε. και ν.ε.) το δημοκρατικό πολίτευμα, το πολίτευμα κατά το οποίο

    η πολιτική εξουσία πηγάζει από το λαό

    π.χ. «μία από τις βασικές αρχές της δημοκρατίας είναι η ισονομία των πολι-

    τών».

    δημοκρατικός, -ή, -όν= ‣ (α.ε.) αυτός που ανήκει ή είναι κατάλληλος για τη δημοκρατία, αυτός

    που έχει δημοκρατικά φρονήματα / (ν.ε.) αυτός που σχετίζεται με τη

    δημοκρατία

    π.χ. «δημοκρατικές αρχές».

    ‣ ο υπέρμαχος και οπαδός της δημοκρατίας, αυτός που δεν ανήκει σε

    δεξιό (συντηρητικό) πολιτικό κόμμα.

    ἡ τιμοκρατία (

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    17

    πων, κάθε τόπος κράτησης (σε στρατόπεδο, στρατιωτικό νοσοκο-

    μείο κτλ.).

    κρατίδιο = ‣ το μικρής έκτασης κράτος

    π.χ. «το κρατίδιο του Βατικανού»

    ‣ καθένα από τα μέλη ομόσπονδης πολιτείας

    π.χ. «ζούσε σε ένα από τα πιο πλούσια κρατίδια της Ομοσπονδιακής ∆ημο-

    κρατίας της Γερμανίας».

    κρατούμενος, κρατουμέ-

    νη =

    ‣ πρόσωπο που παρά τη θέλησή του στερείται την προσωπική του

    ελευθερία και κρατείται

    π.χ. «η κυβέρνηση έλαβε μέτρα για τη βελτίωση της ζωής των κρατουμέ-

    νων».

    το κρατούμενο = ‣ ΜΑΘ. ο αριθμός που δείχνει τις δεκάδες, εκατοντάδες κ.λπ. που

    περισσεύουν από μία στήλη και υπολογίζονται στην αμέσως επό-

    μενη κατά τις στοιχειώδεις αριθμητικές πράξεις (φράση: ένα το

    κρατούμενο = για δεδομένο που κατά τη διερεύνηση στοιχείων

    απομονώνεται ως ιδιαίτερα σημαντικό).

    κρατικοποιώ = ‣ κάνω μια επιχείρηση ή έναν οργανισμό ιδιοκτησία του κράτους

    π.χ. «η κυβέρνηση αποφάσισε να κρατικοποιήσει κάποιες ιδιωτικές επιχει-

    ρήσεις που αντιμετώπιζαν προβλήματα».

    κρατικοποίηση = ‣ η μεταβίβαση στο κράτος της ιδιοκτησίας μιας επιχείρησης ή ενός

    οργανισμού

    π.χ. «η αντιπολίτευση επέκρινε την κυβέρνηση για τις κρατικοποιήσεις

    στις οποίες προχώρησε».

    αποκρατικοποίηση= ‣ το πέρασμα (επιχείρησης, εταιρείας κ.λπ.) από τα χέρια του κρά-

    τους σε ιδιωτικό ιδιοκτησιακό καθεστώς, ιδιωτικοποίηση.

    ανδροκρατία = ‣ η κυριαρχία των ανδρών στο πλαίσιο ενός συνόλου

    π.χ. «για να αρθεί η ανδροκρατία στην πολιτική ζωή του τόπου χρειάζεται

    μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών».

    γραφειοκράτης= ‣ αυτός που είναι προσκολλημένος στους τύπους της γραφειο-

    κρατίας.

    γραφειοκρατία= ‣ η διεκπεραίωση διοικητικής υπηρεσίας με υπερβολική προσήλωση

    στους τύπους και με αδιαφορία για την ουσία

    π.χ. «η γραφειοκρατία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες ταλαιπωρίες του

    Έλληνα πολίτη».

    γραφειοκρατικός, -ή, -ό = ‣ αυτός που σχετίζεται με τη γραφειοκρατία

    π.χ. «γραφειοκρατική ταλαιπωρία».

    τεχνοκράτης = ‣ επιστήμονας που για τη μελέτη και επίλυση προβλημάτων χρησι-

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    18

    μοποιεί αυστηρά τα δεδομένα και τις απαιτήσεις της τεχνολογίας,

    της οικονομίας και της μηχανικής, αδιαφορώντας συνήθως για τις

    κοινωνικές επιπτώσεις.

    τεχνοκρατικός, -ή, -ό= ‣ αυτός που σχετίζεται με την τεχνοκρατία και τους τεχνοκράτες.

    αποικιοκράτης = ‣ πρόσωπο που υποστηρίζει την αποικιοκρατία (καθεστώς κατά το

    οποίο ορισμένες χώρες αποτελούν κτήσεις άλλων χωρών).

    αποικιοκρατικός, -ή, -ό= ‣ αυτός που σχετίζεται με την αποικιοκρατία.

    τρομοκρατώ= ‣ προκαλώ τρόμο σε κάποιον

    π.χ. «ο σεισμός τρομοκράτησε τους ενοίκους της παλιάς πολυκατοικίας,

    ώστε βγήκαν όλοι στο δρόμο».

    τρομοκρατικός, -ή, -ό = αυτός που σχετίζεται με την τρομοκρατία ή τους τρομοκράτες

    π.χ. «την ευθύνη για τη βόμβα ανέλαβε μια νέα τρομοκρατική οργάνωση».

    Τουρκοκρατία = ‣ η χρονική περίοδος κατά την οποία το ελληνικό έθνος βρισκό-

    ταν υπό τουρκικό ζυγό, από το 1453 ως την Επανάσταση του

    1821 και την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1832

    π.χ. «η περίοδος της Τουρκοκρατίας ανέστειλε την πνευματική ανάπτυξη

    των Ελλήνων».

    Ενετοκρατία = ‣ η χρονική περίοδος κατά την οποία η Βενετική ∆ημοκρατία κυ-

    ριάρχησε σε ελληνικές και άλλες περιοχές της Μεσογείου.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    19

    Ασκήσειςτου βιβλίου

    1. Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα τρία ουσιαστικά της α.ε. που

    προέρχονται από επίθετα.

    Για τη λύση της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθείτε τις κα-

    ταλήξεις των ουσιαστκών που παράγονται από επίθετα.

    Αφηρημένα ουσιαστικά

    -ία

    από επίθετα β΄ κλίσης σε -ος

    από μερικά επίθετα γ΄ κλίσης

    -(ε)ια

    προπαροξύτονα

    από επίθετα γ΄ κλίσης σε -ης, -ης, -ες

    -(ο)ια

    προπαροξύτονα

    από συνηρημένα επίθετα β΄ κλίσης σε -ους

    -ος από επίθετα γ΄ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ

    -σύνη

    από επίθετα β΄ κλίσης

    από επίθετα γ΄ κλίσης σε -ων, -ων, -ον

    -(ύ) της από επίθετα γ΄ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ

    -(ό)της από επίθετα β΄ κλίσης σε -ος

    -άς από αριθμητικά επίθετα

    Απάντηση

    ἐπικράτεια < ἐπικρατής (ὁ, ἡ ἐπικρατής, τό ἐπικρατές)

    ἀκράτεια < ἀκρατής (ὁ, ἡ ἀκρατής, τό ἀκρατές)

    ἐγκράτεια < ἐγκρατής (ὁ, ἡ ἐγκρατής, τό ἐγκρατές)

    Τα ουσιαστικά έχουν κατάληξη –εια, καθώς παράγονται από επίθετα γ΄ κλίσης σε -ης, -ες.

    2. Να συνδυάσετε το επίθετο «κρατικός» με τα παρακάτω ουσιαστικά και να

    χρησιμοποιήσετε τις φράσεις σε προτάσεις: υπάλληλος, υπηρεσία, φορέας, μηχανή.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    20

    Απάντηση

    κρατικός υπάλληλος

    Όσοι εργάζονται σε υπηρεσίες του δημοσίου είναι κρατικοί υπάλληλοι.

    κρατικός υπάλληλος = υπάλληλος που εργάζεται για το κράτος.

    κρατική υπηρεσία

    Οι εφορίες αποτελούν κρατικές υπηρεσίες.

    κρατική υπηρεσία = υπηρεσία που εντάσσεται στο σύστημα λειτουργίας του κράτους.

    κρατικός φορέας

    Το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι κρατικός φορέας, ο οποίος ευθύνεται για

    ασφαλιστικά θέματα.

    κρατικός φορέας = διοικητικό όργανο, υπηρεσία ή οργανισμός του κράτους, που έχει την ευθύνη για την υλοποίηση συγκεκριμένων στόχων ή για την κατάρτιση και την εφαρμογή προ-

    γραμμάτων.

    κρατική μηχανή

    Η κρατική μηχανή βρισκόταν σε επιφυλακή από το φόβο αναζωπύρωσης της πυρκα-

    γιάς.

    κρατική μηχανή = οι κρατικές υπηρεσίες και οι κρατικοί υπάλληλοι.

    3. Να γράψετε από τον Λεξιλογικό Πίνακα τις συνώνυμες ή αντώνυμες λέξεις της ν.ε. που ζητούνται:

    Θυμηθείτε! Συνώνυμες είναι οι λέξεις που έχουν την ίδια ή περίπου την ίδια σημασία, ενώ αντώνυμες αυτές

    που έχουν αντίθετη σημασία μεταξύ τους.

    Απάντηση

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    21

    ⁃ δημόσιος κρατικός

    κρατικός = αυτός που σχετίζεται με το κράτος

    ⁃ φυλακή κρατητήριο

    κρατητήριο = ο ειδικός χώρος αστυνομικού τμήματος για την κράτηση προσώπων

    ⁃ κυριαρχώ επικρατώ

    επικρατώ = εξουσιάζω, επιβάλλομαι, υπερισχύω

    ΑΝΤΩΝΥΜΑ

    ⁃ ιδιωτικοποίηση κρατικοποίηση

    κρατικοποίηση = η μεταβίβαση στο κράτος της ιδιοκτησίας μιας επιχεί-ρησης ή ενός οργανισμού

    ⁃ ανίσχυρος κραταιός

    κραταιός = ισχυρός, δυνατός

    4. Να αποδώσετε τη σημασία των παρακάτω φράσεων που περιέχουν το ρήμα «κρατώ».

    Απάντηση

    α. Τον κρατούσα σε απόσταση, γιατί ήταν φορτικός.

    Επεξήγηση

    Τον απέφευγα, γιατί ήταν φορτικός.

    ΣΥΝΩΝΥΜΑ

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    22

    κρατώ (κάποιον) σε απόσταση = δεν επιτρέπω την ανάπτυξη οικειότητας, δε δίνω θάρρος.

    β. Κράτησε χαρακτήρα και δεν απάντησε στην προσβολή που του έγινε.

    Επεξήγηση

    Συγκρατήθηκε και δεν απάντησε στην προσβολή που του έγινε.

    κρατώ χαρακτήρα = ακολουθώ σταθερή στάση, χωρίς να υποκύπτω σε πιέσεις και πειρα-σμούς.

    γ. ∆εν κρατώ ποτέ κακία σε κανέναν.

    Επεξήγηση

    Ξεχνώ το κακό που μου έχει κάνει κάποιος.

    κρατώ κακία (σε κάποιον) = δεν ξεχνώ κάτι κακό που μου έκανε κάποιος και επιθυμώ να του το ανταποδώσω.

    δ. Ο χορός στο πανηγύρι καλά κρατεί.

    Επεξήγηση

    Ο χορός στο πανηγύρι συνεχίζεται.

    (κάτι / κάποιος) καλά κρατεί = (κάτι/ κάποιος) συνεχίζει να βρίσκεται σε ακμή, να διαρκεί με αμείωτη ένταση.

    ε. Κράτησε το λόγο του και ξαναγύρισε.

    Επεξήγηση

    Τήρησε την υπόσχεσή του και ξαναγύρισε.

    κρατώ το λόγο μου = πραγματοποιώ τις υποσχέσεις μου.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    23

    Παραγωγή επιθέτων

    Τα επίθετα παράγονται από ουσιαστικά, ρήματα και επιρρήματα.

    Παράγωγα επίθετα

    Παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (α΄ μέρος)

    Εδώ θα μελετήσουμε την παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά. Τα επίθετα, λοιπόν, που παράγονται

    από ουσιαστικά έχουν τρεις σημασίες: α) αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό, β) ύλη ή (σπάνια) χρώμα, γ) τον κατάλληλο για εκείνο που δη-λώνει η πρωτότυπη λέξη.

    Καταλήξεις επιθέτων παράγωγων από ουσιαστικά

    α) αυτά που σημαίνουν αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει

    σχέση με αυτό:

    -ιος (-αιος, -ειος, -οιος, -ώιος > ῷος)

    Παραδείγματα

    οὐρανός (θέμα οὐραν +ιος) > οὐράνιος

    ἀνάγκη > (θέμα ἀναγκ+αιος) > ἀναγκαῖος

    τέλος (θέμα τελ+ειος) > τέλειος

    πᾶς (πᾶς –γεν. παντός θέμα παντ+οιος) > παντοῖος (= ο κάθε είδους, ο ποικίλος)

    πατήρ (πατήρ – γεν. πατρός θέμα πατρ + ῷος) +>πατρῷος (= πατρικός)

    -κός (-ακός, -ικός, -υκός, -εικός)

    Παραδείγματα

    Κορίνθιος (θέμα Κορινθι+ακός) > Κορινθιακός

    φύσις (θέμα φυσι+κός) > φυσικός

    ἅλς (θέμα ἁλ + υκός) > ἁλυκός (=αλμυρός)

    κεραμεύς (θέμα κεραμ + εικός) > κεραμεικός

    ἅλς = η θάλασσα

    κεραμεύς = ο τεχνίτης που φτιάχνει κεραμίδια

    1. από ουσιαστικά

    2. από ρήματα 3. από επιρρήματα

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    24

    β) αυτά που σημαίνουν ύλη ή χρώμα

    -οῦς ( ἀργυροῦς

    χρυσός (θέμα χρυσ+οῦς) > χρυσοῦς

    -ινος

    Παραδείγματα

    λίθος (θέμα λίθ+ινος) > λίθινος

    ξύλον (θέμα ξύλ + ινος) > ξύλινος

    γ) αυτά που σημαίνουν τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη -(ι)μος

    Παραδείγματα

    νόμος (θέμα νομ+ιμος) > νόμιμος

    πένθος (θέμα πενθ+ιμος) > πένθιμος

    Ασκήσειςτου βιβλίου

    1. Ποιες από τις παραπάνω καταλήξεις έχετε συναντήσει και στην παραγωγή επιθέτων της ν.ε.;

    Να γνωρίζετε ότι: Στη Νέα Ελληνική τα επίθετα που παράγονται από ουσιαστικά έχουν καταλήξεις: -άρης, -ιάρης: π.χ. πείσμα – πεισματάρης, κοκαλιάρης -άτος: π.χ. αφρός – αφράτος, μυρωδάτος, σπαθάτος -ένιος: π.χ. ασήμι – ασημένιος, κυπαρισσένιος, μαρμαρένιος, σανιδένιος -ινος: π.χ. μαλλί –μάλλινος, ξύλινος, πέτρινος -ερός: π.χ. βροχή – βροχερός, δροσερός, φαρμακερός, φλογερός -ής: π.χ. βύσσινο – βυσσινής, θαλασσής, τριανταφυλλής -ωτός: π.χ. αγκάθι – αγκαθωτός, μεταξωτός, φουντωτός -ακός, -ιακός, -ικός, -ικος: π.χ. οικογένεια-οικογενειακός, ήλιος-ηλιακός, σελήνη-σεληνιακός, αδελφός-

    αδελφικός, έθνος-εθνικός, γέρος-γέρικος, κλέφτης-κλέφτικος, ψεύτης-ψεύτικος Επίθετα σε –ικός, -ικος από εθνικά ονόματα: π.χ. Γάλλος – γαλλικός, Θεσσαλός – θεσσαλικός, Ρουμελιώτης – Ρουμελιώτικος,

    Σουλιώτης – σουλιώτικος

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    25

    -άτικος, -ιάτικος: π.χ. Κυριακή – κυριακάτικος, άνοιξη – ανοιξιάτικος, χειμώνας -χειμωνιάτικος -ίστικος: π.χ. αγόρι – αγορίστικος, κορίτσι-κοριτσίστικος, κούκλα-κουκλίστικος -ίσιος: π.χ. αρνί –αρνίσιος, βουνό-βουνίσιος, παλικάρι-παλικαρίσιος -ιος: π.χ. Μαραθώνας – μαραθώνιος, ουρανός-ουράνιος , τιμή-τίμιος -είος: π.χ. άντρας – αντρείος, γυναίκα – γυναικείος (και γυναίκειος) -ειος: Από κύρια ονόματα: Αριστοτέλης – αριστοτέλειος, Κύκλωπας – κυκλώπειος, Πυθα-

    γόρας – Πυθαγόρειος Προσέξτε! Μερικά σε –ειος από κύριο όνομα λέγονται σε ουδέτερο γένος και σημαίνουν ίδρυμα που έγινε με έξοδα εκείνου που έχει το κύριο όνομα: Αρσάκης – Αρσάκειο, Βαρβάκης – Βαρβάκειο, Ζάππας – Ζάππειο, Μαρασλής – Μαράσλειο, κ.ά. Σπανιότερες καταλήξεις: -αίος: π.χ. ακμή – ακμαίος, μοίρα – μοιραίος - λέος: π.χ. πείνα – πειναλέος, δίψα – διψαλέος - λός: π.χ. σιωπή – σιωπηλός, αμαρτία – αμαρτωλός

    2. Να κατατάξετε τα παρακάτω επίθετα της α.ε. στην κατάλληλη στήλη ανά-

    λογα με τη σημασία τους: οἰκεῖος, πολιτικός, μητρῷος, τίμιος, πένθιμος, χρυσοῦς, σπουδαῖος, κόσμιος, σπονδεῖος, χρόνιος, τιμητικός, σιδηροῦς, ἀλλοῖος.

    Για την άσκηση αυτή καλό θα ήταν να θυμηθείτε

    τι δηλώνουν τα επίθετα που παράγονται από

    ουσιαστικά:

    ΕΠΙΘΕΤΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

    Α. Αυτόν που ανήκει σε

    εκείνο που δηλώνει η πρω-

    τότυπη λέξη ή έχει σχέση

    μ’ αυτό:

    -ιος (π.χ. θάλασ-

    σα

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    26

    Απάντηση

    οἰκεῖος, πολιτικός, μητρῷος, τίμιος,

    σπουδαῖος, κόσμιος, σπονδεῖος, χρόνιος,

    τιμητικός, ἀλλοῖος

    σημαίνουν αυτόν που ανήκει σε εκείνο

    που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει

    σχέση με αυτό

    Επεξήγηση

    Οι καταλήξεις των παραπάνω επιθέτων είναι –εῖος, -ικός, -ῷος, -ιος, -αῖος, -οῖος. Τις καταλήξεις αυτές

    έχουν τα επίθετα που σημαίνουν αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει

    σχέση με αυτό. Τα ουσιαστικά από τα οποία παράγονται τα επίθετα είναι: οἰκεῖος < οἶκος, πολιτικός <

    πολίτης, μητρῷος < μήτηρ, τίμιος < τιμή, σπουδαῖος < σπουδή, κόσμιος < κόσμος, σπονδεῖος < σπονδή,

    χρόνιος < χρόνος, τιμητικός < τιμή, ἀλλοῖος < ἄλλος.

    Απάντηση χρυσοῦς, σιδηροῦς σημαίνουν ύλη

    Επεξήγηση

    Η κατάληξη των παραπάνω επιθέτων είναι –οῦς. Την κατάληξη αυτή έχουν τα επίθετα που σημαίνουν

    ύλη (ή σπάνια χρώμα). Τα ουσιαστικά από τα οποία παράγονται τα επίθετα είναι: χρυσοῦς < χρυσός,

    ἀργυροῦς < ἄργυρος.

    Απάντηση

    πένθιμος

    σημαίνει αυτόν που είναι κατάλληλος για εκείνο που δηλώνει η

    πρωτότυπη λέξη.

    Επεξήγηση

    Η κατάληξη του παραπάνω επιθέτου είναι –ιμος. Την κατάληξη αυτή έχουν τα επίθετα που σημαίνουν

    τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη. Το ουσιαστικό από το οποίο παράγεται το

    επίθετο είναι: πένθιμος < πένθος.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    27

    Η γ’ κλίση περιλαμβάνει ουσιαστικά και των τριών γενών περιττοσύλλαβα. Περιττο-σύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που στη γενική, δοτική, αιτιατική ενικού και σ’ όλο τον πληθυντικό έχουν μια συλλαβή περισσότερη από την ονομαστική και κλητική ενικού.

    π.χ. ὁ λέων (δύο συλλαβές), τοῦ λέοντος (τρεις συλλαβές)

    αα)) ΚΚααττάάλληηξξηη λλέέγγεεττααιι ττοο μμεεττααββλληηττόό μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττοο ττέέλλοοςς

    ττηηςς:: ––ςς,, ––οοςς,, ––εεςς κκ..λλππ..,, ––ωω,, ––εειιςς κκ..λλππ..

    ππ..χχ.. ππόόλλ –– ιι -- ςς κκααττάάλληηξξηη θθέέμμαα χχααρραακκττήήρρααςς ββ)) ΘΘέέμμαα λλέέγγεεττααιι ττοο ααμμεεττάάββλληηττοο μμέέρροοςς ττηηςς κκλλιιττήήςς λλέέξξηηςς ππρροοςς ττηηνν ααρρχχήή

    ττηηςς:: ππ..χχ.. ππόόλλιι ––ςς,, ἀἀκκοούύ ––ωω,, γγρράάφφ ––ωω κκ..λλππ.. θθέέμμαα θθέέμμαα θθέέμμαα γγ)) ΧΧααρραακκττήήρρααςς λλέέγγεεττααιι οο ττεελλεευυττααίίοοςς φφθθόόγγγγοοςς ττοουυ θθέέμμααττοοςς κκααιι μμπποορρεείί νναα

    εείίννααιι φφωωννήήεενν ήή σσύύμμφφωωννοο:: ππ..χχ.. ττοουυ θθέέμμααττοοςς πποολλεε–– ((χχααρραακκττήήρρααςς εε)),, ττοουυ θθέέμμααττοοςς άάκκοουυ–– ((χχααρραακκττήήρρααςς οουυ)),, ττοουυ θθέέμμααττοοςς γγρράάφφ–– ((χχααρραακκττήήρρααςς φφ))..

    Τα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης διαιρούνται σε:

    1. Με κριτήριο το χαρακτήρα του θέματος

    Φωνηεντόληκτα Συμφωνόληκτα

    Φωνηεντόληκτα Έτσι ονομάζονται όσα έχουν χαρακτήρα φωνήεν, π.χ. ππόόλλ -- ιι -- ςς κκααττάάλληηξξηη ππόόλλ -- εε -- ωωςς κκααττάάλληηξξηη θθέέμμαα θθέέμμαα χχααρραακκττήήρρααςς ((φφωωννήήεενν)) χχααρραακκττήήρρααςς ((φφωωννήήεενν))

    Η Γ΄ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ 1.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    28

    δύναμ - ι - ς κατάληξη δυνάμ- ε - ως κατάληξη θέμα θέμα

    χαρακτήρας (φωνήεν) χαρακτήρας (φωνήεν)

    Συμφωνόληκτα Έτσι ονομάζονται όσα έχουν χαρακτήρα σύμφωνο, π.χ. χίω ν χαρακτήρας (σύμφωνο) χιό ν - ος κατάληξη θέμα θέμα

    χαρακτήρας (το ν είναι σύμφωνο, γι΄αυτό ανήκει και στα συμφωνόληκτα) σωλή ν χαρακτήρας (σύμφωνο) σωλῆ ν - ος κατάληξη θέμα θέμα

    χαρακτήρας (το ν είναι σύμφωνο, γι΄αυτό ανήκει και στα συμφωνόληκτα)

    Τα συμφωνόληκτα ουσιαστικά χωρίζονται σε μικρότερες κατηγορίες με βάση το είδος του συμ-

    φώνου του χαρακτήρα τους. Πιο συγκεκριμένα, χωρίζονται σε:

    Συμφωνόληκτα

    Αφωνόληκτα Ημιφωνόληκτα

    (με χαρακτήρα άφωνο σύμφωνο) (με χαρακτήρα ημίφωνο)

    Ουρανικόληκτα Χειλικόληκτα Οδοντικόληκτα Ενρινόληκτα Υγρόληκτα Σιγμόληκτα (ουρανικά: κ, γ, χ) (χειλικά: π, β, φ) (οδοντικά: τ, δ, θ) (ένρινα: ν*) (υγρά: λ, ρ) (σίγμα: σ) π.χ. ἔλιξ π.χ. χάλυψ π.χ. τριάς π.χ. ἀκτίς π.χ. θήρ π.χ. βάρος ἔλικ -ος χάλυβ -ος τριάδ -ος ἀκτῖν –ος θηρ -ός βάρους (< βάρεσ -ος)

    θέμα θέμα θέμα θέμα θέμα θέμα

    2. Με κριτήριο τον αριθμό των θεμάτων

    Μονόθεμα ∆ιπλόθεμα

    Μονόθεμα Έτσι ονομάζονται όσα τριτόκλιτα ουσιαστικά έχουν σε όλες τις πτώσεις ένα

    μόνο θέμα,

    π.χ. ὁ χιτών – τοῦ χιτῶν – ος / ὁ χειμών – τοῦ χειμῶν - ος

    θέμα θέμα κατάληξη θέμα θέμα κατάληξη

    *Δεν υπάρχουν τριτόκλιτα ουσιαστικά με χαρακτήρα [μ].

    (κ: χαρακτήρας) (β: χαρακτήρας) (δ: χαρακτήρας) (ν: χαρακτήρας) (ρ: χαρακτήρας) (σ: χαρακτήρας)

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    29

    ∆ιπλόθεμα Έτσι ονομάζονται όσα τριτόκλιτα ουσιαστικά έχουν δύο θέματα, γιατί σε

    μερικές πτώσεις εκτείνουν το φωνήεν της τελευταίας συλλαβής του θέμα-

    τος,

    π.χ. ὁ λιμήν – τοῦ λιμέν - ος / ὁ γέρων – τοῦ γέροντ - ος

    θέμα θέμα θέμα θέμα

    καταλήξη κατάληξη

    Στα διπλόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά το θέμα που έχει στην τελευταία

    συλλαβή μακρόχρονο φωνήεν λέγεται ισχυρό θέμα, ενώ το άλλο που έχει στην τελευταία συλλαβή βραχύχρονο φωνήεν λέγεται αδύνατο θέ-μα. Το θέμα στα μονόθεμα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης βρίσκεται από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί απ’ αυτήν η κατάληξη, π.χ. τοῦ πίνακ–ος (θέμα: πίνακ–).

    Στα διπλόθεμα το ισχυρό θέμα βρίσκεται από την ονομαστική του ενικού και το αδύνατο από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί η κατάληξη,

    π.χ. ὁ ἡγεμών (ισχυρό θέμα: ἡγεμών), τοῦ ἡγεμόν-ος (αδύνατο θέμα: ἡγεμον–).

    3. Με κριτήριο την κατάληξη

    Καταληκτικά Ακατάληκτα

    Καταληκτικά Έτσι ονομάζονται όσα από τα αρσενικά και θηλυκά της γ΄ κλίσης σχηματί-

    ζουν την ονομαστική ενικού με την κατάληξη –ς,

    π.χ. ἰχθύ - ς ἥρω- ς πόλι - ς

    κατάληξη κατάληξη κατάληξη

    Ακατάληκτα Έτσι ονομάζονται όσα τριτόκλιτα ουσιαστικά σχηματίζουν την ονομαστική

    ενικού χωρίς την κατάληξη -ς.

    π.χ. δράκων, λέων, ῥήτωρ, σῶμα.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    30

    Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσ. & Θηλ. Ουδέτερο Αρσ. & Θηλ. Ουδέτερο

    Ονομ. Γεν. ∆οτ. Αιτ. Κλητ.

    –ς ή —

    –ος ή –ως

    –ĭ*

    –ᾰ* ή –ν

    –ς ή —

    –ος ή –ως

    –ĭ*

    –ες

    –ων

    –σĭ (ν)*

    –ᾰς* ή –ς

    –ες

    –ᾰ*

    –ων

    –σĭ (ν)*

    –ᾰ*

    –ᾰ*

    Το σημάδι (˘) πάνω από τα φωνήεντα δηλώνει ότι είναι βραχύχρονα.

    • Τα αρσενικά και θηλυκά έχουν σε όλες τις πτώσεις τις ίδιες καταλή-ξεις.

    • Τα ουδέτερα διαφέρουν από τα αρσενικά και θηλυκά στην ονομαστική,

    αιτιατική και κλητική του ενικού και του πληθυντικού. • Το ι και το α στη λήγουσα των ονομάτων της γ΄ κλίσης είναι βραχύ-χρονα,

    π.χ. ἡ γνῶσις, τῷ ἀγῶνι, τόν ἀγῶνα, τό γῆρας.

    Πώς βρίσκουμε το θέμα;

    Στα μονόθεμα ουσιαστικά της γ’ κλίσης βρίσκουμε το θέμα αφαιρώντας την κατά-ληξη από τη γενική ενικού,

    π.χ. ὁ λειμών – τοῦ λειμῶν–ος (γενική) λειμων – : θέμα

    Στα διπλόθεμα βρίσκουμε το ένα θέμα από την ονομαστική ενικού, π.χ. χιών θέ-μα: χιων–, και το άλλο από τη γενική ενικού, π.χ. χιόν–ος θέμα: χιον–

    ΤΤοο θθέέμμαα πποουυ έέχχεειι σσττηηνν ττεελλεευυττααίίαα σσυυλλλλααββήή μμαακκρρόόχχρροοννοο φφωωννήήεενν λλέέγγεεττααιι ιισσχχυυρρόό

    θθέέμμαα,, εεννώώ ττοο άάλλλλοο πποουυ έέχχεειι σσττηηνν ττεελλεευυττααίίαα σσυυλλλλααββήή ββρρααχχύύχχρροοννοο φφωωννήήεενν λλέέ--

    γγεεττααιι ααδδύύννααττοο θθέέμμαα..

    ππ..χχ.. ἡἡ χχιιώώνν   ((ιισσχχυυρρόό θθέέμμαα ωω μμαακκρρόόχχρροοννοο)),, εεννώώ ττηηςς χχιιόόνν––οοςς ((ααδδύύννααττοο θθέέμμαα οο ββρρααχχύύχχρροοννοο))..

    ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ ∆ΙΠΛΟΘΕΜΑ ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ

    ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ σε –ις (-εως) 3.

    ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ 2.

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    31

    ΠΠααρρααττηηρροούύμμεε λλοοιιππόόνν όόττιι:: ττοο ιισσχχυυρρόό θθέέμμαα ββρρίίσσκκεεττααιι ααππόό ττηηνν οοννοομμαασσττιικκήή εεννιι--

    κκοούύ,, εεννώώ ττοο αασσθθεεννέέςς θθέέμμαα ααππόό ττηη γγεεννιικκήή εεννιικκοούύ..

    Έχουν δύο θέματα: ένα σε ι (πόλι–) και ένα σε ε (πόλε–). Από το πρώτο θέμα (σε ι) σχηματίζονται η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενι-

    κού. Από το δεύτερο θέμα (σε ε) σχηματίζονται οι άλλες πτώσεις (γενική και δοτι-κή) του ενικού και όλος ο πληθυντικός.

    Στη γενική ενικού και πληθυντικού τονίζονται στην προπαραλήγουσα, αντίθετα με τον κανόνα που λέει ότι, όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν το-νίζεται, π.χ. τῆς πόλεως, τῶν πόλεων. 

      Συναιρούν το χαρακτήρα ε με το ακόλουθο ι ή ε των καταλήξεων σε ει,

    π.χ. αἱ πόλεες αἱ πόλεις.

    Σχηματίζουν την αιτιατική του ενικού με την κατάληξη –ν (π.χ. τήν πόλι–ν), την κλη-τική του ενικού χωρίς κατάληξη (ὦ πόλι) και την αιτιατική του πληθυντικού ό-μοια με την ονομαστική (π.χ. αἱ πόλεις – τάς πόλεις).

    Στα τριτόκλιτα ουσιαστικά οι καταλήξεις –ι, –σι(ν), –α, –ας έχουν τα δίχρονα (ι, α) βραχύχρονα.

    ΗΗ γγεεννιικκήή εεννιικκοούύ κκααιι ππλληηθθυυννττιικκοούύ ((ππόόλλεεωωςς//ππόόλλεεωωνν)) ττοοννίίζζοοννττααιι σσττηηνν ππρροο--

    ππααρρααλλήήγγοουυσσαα,, ππααρρόόττιι ηη λλήήγγοουυσσαα εείίννααιι μμαακκρρόόχχρροοννηη.. ΑΑυυττόό σσυυμμββααίίννεειι γγιιααττίί οο ττύύπποοςς

    ττηηςς γγεεννιικκήήςς ((ππόόλλεεωωςς)) ππρροοήήλλθθεε ααππόό ααρρχχααιιόόττεερροο ττύύπποο ππόόλληηοοςς,, όόπποουυ δδεενν υυππήήρρχχεε

    ππρρόόββλληημμαα ττοοννιισσμμοούύ σσττηηνν ππρροοππααρρααλλήήγγοουυσσαα.. ΟΟ ττύύπποοςς ππόόλληηοοςς έέγγιιννεε ππόόλλεεωωςς ((ττοο

    φφααιιννόόμμεεννοο λλέέγγεεττααιι ααννττιιμμεεττααχχώώρρηησσηη)),, οο ττόόννοοςς όόμμωωςς δδιιααττηηρρήήθθηηκκεε.. ΚΚααττ’’ ααννααλλοο--

    γγίίαανν ππρροοςς ττηη γγεεννιικκήή ττοουυ εεννιικκοούύ ττοοννίίσσττηηκκεε κκααιι ηη γγεεννιικκήή ττοουυ ππλληηθθυυννττιικκοούύ ααρριιθθμμοούύ

    ((ππόόλλεεωωνν))..

    Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

    Ονομ.

    Γεν.

    ∆οτ.

    Αιτ.

    Κλητ.

    τῆς

    τῇ

    τήν

    (ὦ)

    βούλησις

    βουλήσεως

    βουλήσει (ε + ι = ει)

    βούλησιν

    βούλησι

    αἱ

    τῶν

    ταῖς

    τάς

    (ὦ)

    βουλήσεις (ε + ε = ει)

    βουλήσεων

    βουλήσεσι(ν)

    βουλήσεις

    βουλήσεις

    Παρατηρήσεις στα φωνηεντόληκτα

    ουσιαστικά σε – ις (γεν.–εως)

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    32

    Παράδειγμα

    Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

    Ονομ.

    Γεν.

    ∆οτ.

    Αιτ.

    Κλητ.

    τοῦ

    τῷ

    τόν

    (ὦ)

    βασιλεύς

    βασιλέως

    βασιλεῖ

    βασιλέα

    βασιλεῦ

    οἱ

    τῶν

    τοῖς

    τούς

    (ὦ)

    βασιλεῖς (

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    33

    Τα είδη των προτάσεων ως προς τους όρους τους.

    ΠΠρρόότταασσηη εείίννααιι οο ππιιοο σσύύννττοομμοοςς λλόόγγοοςς πποουυ εεκκφφρράάζζεειι μμιιαα σσκκέέψψηη ήή κκρρίίσσηη,, μμιιαα εεππιιθθυυ--

    μμίίαα,, έένναα σσυυννααίίσσθθηημμαα.. ΌΌρροοιι μμιιααςς ππρρόότταασσηηςς λλέέγγοοννττααιι οοιι λλέέξξεειιςς πποουυ ττηηνν ααπποοττεελλοούύνν..

    ΓΓιιαα νναα γγίίννεειι μμιιαα ππρρόότταασσηη κκααττααννοοηηττήή χχρρεειιάάζζεεττααιι δδύύοο ββαασσιικκάά σσττοοιιχχεείίαα,, ααυυττάά εείίννααιι::

    αα)) ττοο υυπποοκκεείίμμεεννοο ((γγιιαα ττοο οοπποοίίοο γγίίννεεττααιι λλόόγγοοςς σσττηηνν ππρρόότταασσηη))

    ββ)) ττοο κκααττηηγγόόρρηημμαα ((εείίννααιι όό,,ττιι ααννααφφέέρρεεττααιι γγιιαα ττοο υυπποοκκεείίμμεεννοο))

    ΠΠρροοσσέέξξττεε!! ΤΤοο υυπποοκκεείίμμεεννοο κκααιι ττοο κκααττηηγγόόρρηημμαα οοννοομμάάζζοοννττααιι κκύύρριιοοιι όόρροοιι ττηηςς ππρρόότταασσηηςς,,

    γγιιααττίί εείίννααιι κκααιι τταα δδύύοο ααππααρρααίίττηητταα σσττοοχχεείίαα ττηηςς..

    ΤΤοο υυπποοκκεείίμμεεννοο εείίννααιι ππάάννττοοττεε σσεε ππττώώσσηη οοννοομμαασσττιικκήή κκααιι ττοο ββρρίίσσκκοουυμμεε ααππαα--

    ννττώώννττααςς σσττηηνν εερρώώττηησσηη πποοιιοοςς --αα --οο ++ ττοο ρρήήμμαα ττηηςς ππρρόότταασσηηςς,, ππ..χχ.. ΚΚῦῦρροοςς

    ἐἐθθήήρρεευυεενν ((πποοιιοοςς ἐἐθθήήρρααυυεενν;; ΚΚῦῦρροοςς υυπποοκκεείίμμεεννοο ττοουυ ρρήήμμααττοοςς))

    ΤΤοο κκααττηηγγόόρρηημμαα σσεε μμιιαα ππρρόότταασσηη μμπποορρεείί νναα εείίννααιι:: αα)) μμοοννοολλεεκκττιικκόό:: ααπποοττεελλεείίττααιι μμόόννοο ααππόό έένναα ρρήήμμαα,, ππ..χχ.. ααυυττόόςς γγρράάφφεειι ((κκααττηηγγόό--

    ρρηημμαα μμόόννοο ττοο ρρήήμμαα γγρράάφφεειι)),,

    ββ)) ππεερριιφφρραασσττιικκόό:: ααπποοττεελλεείίττααιι

    11.. ααππόό έένναα ρρήήμμαα ((σσυυννδδεεττιικκόό)) κκααιι ττοο κκααττηηγγοορροούύμμεεννοο ((ΡΡ ++ ΚΚ)),, ππ..χχ.. ΔΔρράάκκωωνν ἦἦνν

    ννοομμοοθθέέττηηςς ((κκααττηηγγόόρρηημμαα ττοο σσυυννδδεεττιικκόό ρρήήμμαα ἦἦνν κκααιι ττοο κκααττηηγγοορροούύμμεεννοο ννοομμοοθθέέττηηςς))

    22.. ααππόό έένναα ρρήήμμαα κκααιι ττοο ααννττιικκεείίμμεεννόό ττοουυ ((ΡΡ ++ ΑΑ)),, ππ..χχ.. ΣΣυυννέέμμεειιξξαανν οοἱἱ ΜΜαακκεεδδόόννεεςς

    ττοοῖῖςς ΠΠέέρρσσααιιςς ((κκααττηηγγόόρρηημμαα ττοο ρρήήμμαα σσυυννέέμμεειιξξαανν κκααιι ττοο ααννττιικκεείίμμεεννοο ττοοῖῖςς ΠΠέέρρσσααιιςς))

    33.. ααππόό έένναα ρρήήμμαα κκααιι δδύύοο ααννττιικκεείίμμεενναα ((ΡΡ ++ ΑΑ ++ ΑΑ)),, όότταανν ττοο ρρήήμμαα εείίννααιι δδίί--

    ππττωωττοο,, δδηηλλααδδήή ππααίίρρννεειι δδύύοο ααννττιικκεείίμμεενναα,, ππ..χχ.. ἘἘγγώώ ἐἐρρῶῶ ὑὑμμῖῖνν ττήήνν ἀἀλλήήθθεειιαανν ((κκααττηηγγόό--

    ρρηημμαα ττοο δδίίππττωωττοο ρρήήμμαα ἐἐρρῶῶ κκααιι τταα ααννττιικκεείίμμεενναα ὑὑμμῖῖνν κκααιι ττήήνν ἀἀλλήήθθεειιαανν))..

    44.. ΑΑππόό έένναα ρρήήμμαα κκααιι ττοο κκααττηηγγοορροούύμμεεννοο ττοουυ ααννττιικκεειιμμέέννοουυ ((ΡΡ ++ ΑΑ ++ ΚΚ)),,

    ππ..χχ.. ΟΟὗὗττοοιι εεἵἵλλοοννττοο ΠΠεερριικκλλέέαα σσττρρααττηηγγόόνν ((κκααττηηγγόόρρηημμαα ττοο ρρήήμμαα εεἵἵλλοοννττοο,, ττοο ααννττιικκεείίμμεεννοο

    ΠΠεερριικκλλέέαα κκααιι ττοο κκααττηηγγοορροούύμμεεννοο ττοουυ ααννττιικκεειιμμέέννοουυ σσττρρααττηηγγόόνν))..

    Οι προτάσεις ως προς τους όρους τους χωρίζονται σε:

    απλές σύνθετες ελλειπτικές επαυξημένες

    Απλές

    Είναι οι προτάσεις που έχουν μόνο τους κύριους όρους, δηλαδή υποκείμενο και κατηγόρημα.

    Σύνθετες

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    34

    Είναι οι προτάσεις που έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγο-

    ρούμενα, που συνδέονται μεταξύ τους με σύνδεσμο ή χωρίζονται με κόμμα.

    Παραδείγματα

    Ἧλθον Ἄρακος καί Ναυβάτης καί Άντισθένης ρήμα υποκ. υποκ. υποκ. (Τρία υποκείμενα πουσυνδέονται με το καί)

    Κῦρος ἦν φιλάνθρωπος καί φιλομαθής υποκ. ρήμα κατηγορούμενο κατηγορούμενο (∆ύο κατηγορούμενα που συνδέονται με το καί) Λακεδαιμόνιοι τά τε μακρά τείχη καί τόν Πειραιᾶ κατέλαβον υποκ. αντικ. αντικ. ρήμα (∆ύο αντικείμενα που συνδέονται με το καί)

    Ελλειπτικές Είναι οι προτάσεις από τις οποίες λείπουν ένας ή περισσότεροι όροι, επειδή τους εννοούμε εύ-

    κολα.

    Παραδείγματα Ἐσμέν Ἕλληνες

    λείπει το υποκείμενο ἡμεῖς, γιατί εννοείται εύκολα

    Ρήμα (συνδετικό) Υποκείμενο

    Μέτρον ἄριστον

    λείπει το ρήμα ἐστί, γιατί εννοείται εύκολα

    Υποκείμενο Κατηγορούμενο

    Επαυξημένες

    Είναι οι προτάσεις των οποίων οι κύριοι όροι έχουν συμπληρώματα, δηλαδή άλλους όρους που

    ενισχύουν ή προσδιορίζουν ακριβέστερα την έννοιά τους. Τα συμπληρώματα αυτά ονομάζο-

    νται προσδιορισμοί.

    Παραδείγματα Κῦρος ἀνέβη ἐπί τόν ἵππον

    Υποκείμενο

    Ρήμα Προσδιορισμός

    Γέρων ἐστί ὀχληρός ἐν νέοις

    Υποκείμενο Ρήμα (συνδετικό) Κατηγορούμενο Προσδιορισμός

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    35

    Ασκήσειςτου βιβλίου

    1. Να εντάξετε τα παρακάτω ουσιαστικά σε κατηγορίες ουσιαστικών της γ΄

    κλίσης και στη συνέχεια να τα κλίνετε: τό σῶμα, ἡ φράσις, ὁ βασιλεύς, ἡ ἀκρόπολις.

    Τα κριτήρια με τα οποία διαιρούνται τα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης είναι: Φωνηεντόληκτα (όσα έχουν χαρακτήρα φωνήεν)

    1. ο χαρακτήρας του θέματος Συμφωνόληκτα (όσα έχουν χαρακτήρα σύμφωνο) Μονόθεμα (όσα έχουν σ’ όλες τις πτώσεις ένα μόνο θέμα)

    2. ο αριθμός των θεμάτων ∆ιπλόθεμα (όσα διατηρούν δύο θέματα) Καταληκτικά (όσα από τα αρσενικά και θηλυκά της γ΄ κλίσης σχηματί-

    ζουν την ονομαστική ενικού με την κατάληξη –ς) 3. η κατάληξη

    Ακατάληκτα (όσα τριτόκλιτα ουσιαστικά σχηματίζουν την ονομαστική ενικού χωρίς καμιά κατάληξη)

    Απάντηση τό σῶμα συμφωνόληκτο, αφωνόληκτο, οδοντικόληκτο, μονόθεμο, ακατάληκτο

    Ενικός Πληθυντικός

    Ον. Γεν. ∆οτ. Αιτ. Κλητ.

    τό τοῦ τῷ τό (ὦ)

    σῶμα σώματος σώματι σῶμα σῶμα

    τά τῶν τοῖς τά (ὦ)

    σώματα σωμάτων σώμασι(ν) σώματα σώματα

    Επεξήγηση Το ουσιαστικό έχει χαρακτήρα -τ- [(τό σῶμα (γεν. τοῦ σώματ –ος)], άρα είναι συμφωνόλη-κτο – αφωνόληκτο – οδοντικόληκτο. Έχει ένα θέμα (-σῶμα-), είναι δηλαδή μονόθεμο, και επειδή στην ονομαστική ενικού δεν έχει –ς, είναι ακατάληκτο.

    ἡ φράσις φωνηεντόληκτο, διπλόθεμο, καταληκτικό

    Ενικός Πληθυντικός Ον. Γεν. ∆οτ. Αιτ. Κλητ.

    ἡ τῆς τῇ τήν (ὦ)

    φράσις φράσεως φράσει φράσιν φράσι

    αἱ τῶν ταῖς τάς (ὦ)

    φράσεις φράσεων φράσεσι(ν) φράσεις φράσεις

  • ΕΕΕΝΝΝΟΟΟΤΤΤΗΗΗΤΤΤΑΑΑ 111 222

    36

    Επεξήγηση Το ουσιαστικό έχει χαρακτήρα φωνήεν (ἡ φράσις – τῆς φράσεως), άρα είναι φωνηεντόλη-κτο. Έχει δύο θέματα (φρασι-, φρασε-), επομένως είναι διπλόθεμο και λήγει σε –ς στην ονο-μαστική ενικού, άρα είναι καταληκτικό.

    ὁ βασιλεύς φωνηεντόληκτο, μονόθεμο, καταληκτικό

    Ενικός Πληθυντικός Ον. Γεν. ∆οτ. Αιτ. Κλητ.

    ὁ τοῦ τῷ τόν (ὦ)

    βασιλεύς βασιλέως βασιλεῖ βασιλέα βασιλεῦ

    οἱ τῶν τοῖς τούς (ὦ)

    βασιλεῖς βασιλέων βασιλεῦσι(ν) βασιλέας βασιλεῖς

    Επεξήγηση Το ουσιαστικό έχει χαρακτήρα φωνήεν (ὁ βασιλεύς – τοῦ βασιλέως), άρα είναι φωνηεντό-ληκτο. Έχει ένα θέμα (βασιλε-), επομένως είναι μονόθεμο και λήγει σε –ς στην ονομαστική ενικού, άρα είναι καταληκτικό.

    ἡ ἀκρόπολις φωνηεντόληκτο, διπλόθεμο, καταληκτικό

    Ενικός Πληθυντικός Ον. Γεν. ∆οτ. Αιτ. Κλητ.

    ἡ τ�