23APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

∏ ∞ϯËÌ›· ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙÔ 1204 ¤ˆ˜ ÙÔ 1453∏ ∞ϯËÌ›· ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙÔ 1204 ¤ˆ˜ ÙÔ 1453∏ ∞ϯËÌ›· ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙÔ 1204 ¤ˆ˜ ÙÔ 1453∏ ∞ϯËÌ›· ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙÔ 1204 ¤ˆ˜ ÙÔ 1453∏ ∞ϯËÌ›· ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙÔ 1204 ¤ˆ˜ ÙÔ 1453∏ ∞ϯËÌ›· ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙÔ 1204 ¤ˆ˜ ÙÔ 1453

Δ· ÁÚ¿ÌÌ·Ù· Î·È ÔÈ Ù¤¯Ó˜ ·fi ÙÔÓ 13Ô ¤ˆ˜ ÙÔÓ 15Ô ·ÈÒÓ·ªÂ ÙËÓ Ï‹ÚË ÂÈÎÚ¿ÙËÛË ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ¤·˘Û οı ¤Ú¢ӷ

Î·È ÌÂϤÙË Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜. ŒÚ ӷ ÂÚ¿-

ÛÔ˘Ó ·ÈÒÓ˜ ÔÏfiÎÏËÚÔÈ Ì¤¯ÚÈ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› Û ÔÚÈṲ̂ӷ ΤÓÙÚ·

·ÍÈfiÏÔÁË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ΛÓËÛË Î·È Ó· ·Ú¯›ÛÂÈ Ó· Á›ÓÂÙ·È Î·È ¿ÏÈ ÏfiÁÔ˜

ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ ŒÏÏËÓ˜ ÔÈËÙ¤˜ Î·È ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜: ̄ ÚÂÈ¿ÛÙËΠӷ

ÊÙ¿ÛÔ˘Ì ÛÙÔÓ 12Ô ·ÈÒÓ·, ÁÈ· Ó· ·Ú¯›ÛÂÈ Ë ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÚ·Ì-

Ì·Ù›· Ó· ıˆÚÂ›Ù·È ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÛÔ‚·Ú‹˜ ÌÂϤÙ˘ Î·È fi¯È ¤ÚÁÔ ·ÓÙÈ-

¯Ú›ÛÙˆÓ. ΔËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹, ÔÈ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ› ÏfiÁÈÔÈ, ·ÏÏ¿ Î·È ÎÏËÚÈÎÔ›

·ÎfiÌ·, ÌÂÏÂÙÔ‡Û·Ó Ï¤ÔÓ ÙËÓ ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·. O ÔÈ-

ËÙ‹˜ Î·È ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎfi˜ πˆ¿ÓÓ˘ Δ˙¤Ù˙˘ (1110-1170) ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Û˘-

ÛÙËÌ·ÙÈο Ì ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›· Î·È ÈÛÙÔÚ›·. ∞Ó Î·È Ì¤ÙÚÈÔ˜

ÔÈËÙ‹˜ Î·È ¿ÎÚÈÙÔ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜, ÌÂϤÙËÛ ˆÛÙfiÛÔ Ù· ·Ú¯·›· ΛÌÂÓ·

Î·È ¿ÓÙÏËÛ ·fi ·˘Ù¿ ÔÏÏ¿ ÛÙÔÈ-

¯Â›· ·fi ÙËÓ ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ÈÛÙÔ-

Ú›· Î·È Ì˘ıÔÏÔÁ›·. ∫·Úfi˜ ÙˆÓ ÌÂ-

ÏÂÙÒÓ ÙÔ˘ ›ӷÈ: ·) ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ∞ÏÏË-

ÁÔÚ›·È ÛÙËÓ πÏÈ¿‰· Î·È ÙËÓ O‰‡ÛÛÂÈ·,

‚) ˘fiÌÓËÌ· ÌÂÙ¿ Û¯ÔÏ›ˆÓ ÛÙËÓ

πÏÈ¿‰·, Á) Ù· πÏȷο, ‹ÙÔÈ Ù· ÚÔ ÙÔ˘

OÌ‹ÚÔ˘ Î·È Ù· ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ŸÌËÚÔ. ∞Ó

Î·È ÔÈ ÎÚ›ÛÂȘ ÙÔ˘ Â›Ó·È ·ÌÊÈ‚fiÏÔ˘

·Í›·˜, fï˜ ÔÈ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÙÔ˘ ÁÈ·

˙ËÙ‹Ì·Ù· ÁÈ· Ù· ÔÔ›· ‰ÂÓ ˘Ê›ÛÙ·-

ÓÙ·È ¿ÏϘ ËÁ¤˜ Â›Ó·È ÌÔÓ·‰ÈÎÔ‡

ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, Ô ∂›-

ÛÎÔÔ˜ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ∂˘ÛÙ¿ıÈÔ˜,

›Û˘ ÙÔÓ 12Ô ·ÈÒÓ·, ˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È

‚·ı‡˜ ÁÓÒÛÙ˘ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ-

΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÈÛÙÔÚ›·˜ Î·È Î¿ÙÔ-

¯Ô˜ ÚÔÊ·ÓÒ˜ ÏÔ‡ÛÈ·˜ Û˘ÏÏÔÁ‹˜

¤ÚÁˆÓ Ô˘ ÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó ÁÈ· ÙÔÓ ŸÌË-

ÚÔ Î·È ÙËÓ ÔÌËÚÈ΋ Ô›ËÛË ‹‰Ë ·fi

ÙËÓ ÚÔ ÙÔ˘ ∏ÚÔ‰fiÙÔ˘ ÂÔ¯‹, Û¯Ô-

Ï›·Û ÙËÓ πÏÈ¿‰· Î·È ÙËÓ O‰‡ÛÛÂÈ·

Ì ڷÁÌ·ÙÈο ʈÙÈṲ̂ÓË ·ÓÙ›ÏË„Ë. O ∂˘ÛÙ¿ıÈÔ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ô ‰¿-

ÛηÏÔ˜ Ô˘ ¯¿ÓÂÙ·È Ì¤Û· ÛÙÔ˘˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÔ‡˜ Ù‡Ô˘˜, ·ÏÏ¿ ›ӷÈ

΢ڛˆ˜ Ô ÌÂÏÂÙË̤ÓÔ˜ ÂÚÌËÓÂ˘Ù‹˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÔÛÎÔ› Ó· ·Ó·‚ÈÒ-

ÛÂÈ ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÙˆÓ ÔÌËÚÈÎÒÓ ÂÒÓ, Î·È ·˘Ùfi ÂÂȉ‹ fi¯È ÌfiÓÔ ÁÚ¿ÊÂÈ

ÂÚÌËÓ¢ÙÈο Î·È ÁÚ·ÌÌ·ÙÈο Û¯fiÏÈ·, ·ÏÏ¿ ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ Î·È ÙËÓ ÚÔ-

ÛˆÈ΋ ÙÔ˘ ÁÓÒÌË Û ÔÏÏ¿ ›̷¯· ˙ËÙ‹Ì·Ù·. ™Ù· ÚÔÔ›ÌÈ· Ì¿ÏÈ-

ÛÙ· ÙˆÓ Û¯ÔÏ›ˆÓ ÙÔ˘, ÂÓÒ ÂÎı¤ÙÂÈ ÙȘ ÚÔÛˆÈΤ˜ ÙÔ˘ ·fi„ÂȘ ηÈ

·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ, οÓÂÈ ÏfiÁÔ Î·È ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ˘˜ Û¯ÔÏÈ·ÛÙ¤˜, ηÈ

¤ÙÛÈ ¤¯Ô˘Ì ·ÔıËÛ·˘ÚÈṲ̂Ó˜ ÁÓÒ̘ ∞ÏÂÍ·Ó‰ÚÈÓÒÓ Î·È ¿ÏψÓ

ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÒÓ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ¤ÚÁ· ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó Ûˆı›. °È· fiÏÔ˘˜ ·˘-

ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜, Ù· Û¯fiÏÈ· ÙÔ˘ ∂˘ÛÙ·ı›Ô˘, Ù· ÔÔ›· ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·È

«·ÚÂ΂ÔÏ·›», Â›Ó·È ÔÏ˘ÙÈÌfiٷٷ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÛËÌÂÚÈÓÔ‡˜ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜.

∏ ÕψÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜ Î·È Ù˘ ˘ÔÏÔ›Ô˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜

O ¶ÔÚʇÚÈÔ˜ (232-304), ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈÎfi˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜, ¤ÁÚ·„ ÔÏϤ˜ ÌÂϤÙ˜ ηٿ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡, ηıÒ˜ ηÈÂÚÌËÓ›· Ù˘ ÔÌËÚÈ΋˜ £ÂÔÁÔÓ›·˜. ∞ÚÁfiÙÂÚ·, Ô ¶ÚfiÎÏÔ˜ (410-485), ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈÎfi˜ Î·È ·˘Ùfi˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜, Ê·›ÓÂٷȈ˜ ÌÂϤÙËÛ Ôχ ÙËÓ ÔÌËÚÈ΋ Ô›ËÛË Î·È ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÔÌËÚÈÎÒÓ ÂÒÓ. ™˘Ó¤ÁÚ·„ ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÙ¿-Ù˘ ÂÈ΋˜ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·˜. ™ÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ·˘Ù‹ fï˜, ‰ÂÓ ·Û¯ÔÏ‹ıËΠÌfiÓÔ Ì ٷ ηı·ÚÒ˜ ÔÌËÚÈο ¤Ë, ·ÏÏ¿ ¤‰ˆÛÂÌÈ· ÂÚ›ÏË„Ë Î·È ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÂÒÓ, ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ Ù›ÙÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÔÈËÙ¤˜ ÙÔ˘˜. ÿÚË Û’ ·˘ÙfiÓ ‰È·ı¤-ÙÔ˘Ì ۋÌÂÚ· ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÌË Ûˆ˙fiÌÂÓÔ ÂÈÎfi ·ÎÏÔ ÙÔ˘ ΔÚˆÈÎÔ‡ ÔϤÌÔ˘.

1. ∏ ηٿÏË„Ë Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜ ·fi ÙÔ˘˜ §·Ù›ÓÔ˘˜ ÙÔ 1204. ªÈÎÚÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ 15Ô˘ ·ÈÒÓ·, ¶·Ú›ÛÈ,Bibliothèque de l’Arsenal.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:48 ™ÂÏ›‰·23

·fi ÙÔ˘˜ §·Ù›ÓÔ˘˜ (1204-1261) (ÂÈÎ. 1) ÛÙ·Ì¿ÙËÛ ÚÔÛˆÚÈÓ¿ ÙËÓ

ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË, ÂÓÒ ÔÈ §·Ù›ÓÔÈ

¿ÊËÛ·Ó Ù· ›¯ÓË ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÏÔÁÔÙ¯ÓÈ΋ ΢ڛˆ˜ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘.

ŸÙ·Ó Ï¿‚Ô˘Ì ˘fi„Ë ˆ˜ ÔÈ ¢˘ÙÈÎÔ› ηٷÎÙËÙ¤˜ ·Ú¤ÌÂÈÓ·Ó ÛÙȘ

ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ÂÓ‹ÓÙ·

¯ÚfiÓÈ· Î·È ÛÙ· ÓËÛÈ¿ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ‰È·ÎfiÛÈ· ¯ÚfiÓÈ·, ÙfiÙ ı·

ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ÁÈ·Ù› ÛÙËÓ ÊÈÏÔÏÔÁ›· Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ ·˘Ù‹˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó

¤Î‰ËϘ ÂȉڿÛÂȘ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜. ¶ÔÏÏÔ› μ˘˙·ÓÙÈÓÔ› ÊÂÔ˘‰¿Ú¯Â˜

›¯·Ó ÂÁÎÔψı› Ù· ‹ıË Î·È Ù· ¤ıÈÌ· ÙˆÓ §·Ù›ÓˆÓ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋

ÙÔ˘˜ ˙ˆ‹ Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ó· ‰Â¯ıÔ‡Ó ÌÈ· ‚·ı‡ÙÂÚË ‰˘ÙÈ΋ ›‰Ú·-

ÛË ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘˜, ÙfiÛË ÒÛÙ ٷ ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ÚÔÌ¿ÓÙ˙· ·fi ÙËÓ

ÂÔ¯‹ Ù˘ Ï·ÙÈÓÔÎÚ·Ù›·˜ Î·È ¤Ú· Ó· Â›Ó·È ·ÔÌÈÌ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ¤ÌÌÂ-

ÙÚˆÓ ÈÔÙÈÎÒÓ ÚÔÌ¿ÓÙ˙ˆÓ Ù˘ ¢‡Ûˆ˜. ◊‰Ë ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘

13Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÙÔ ÊÂÔ˘‰·Ú¯ÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÎÏÔÓ›˙ÂÙ·È ÏfiÁˆ

Ó¤ˆÓ ·Ú·ÁˆÁÈÎÒÓ ·Ú·Ì¤ÙÚˆÓ Î·È Û¯¤ÛÂˆÓ Ì ÙÔ ˘ÊÈÛÙ¿ÌÂÓÔ

ÔÏÈÙÈÎÔÎÔÈÓˆÓÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Î·È ÙËÓ Û˘Ó¯‹ ·‡ÍËÛË ÙˆÓ ·Ú·ÁˆÁÈ-

ÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ ÙˆÓ fiÏÂˆÓ Ì ÙËÓ ¿ÓıËÛË ÙÔ˘ ÂÌÔÚ›Ô˘. ∞˘Ùfi Ê˘ÛÈ-

ο ›¯Â ·ÓÙ›ÎÙ˘Ô Î·È ÛÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘: ÛÙ·

ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ· ¯ÚfiÓÈ·, ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ·ÎÌ‹˜ Ù˘ ÊÂÔ˘‰·Ú¯›·˜, Ë

Ô›ËÛË ÛÙËÓ ¢‡ÛË ÙÚ·ÁÔ˘‰Ô‡Û ÙÔÓ ¤ÚˆÙ· Î·È ·ÓÙÏÔ‡Û ¤ÌÓ¢ÛË

·fi ÙÔ˘˜ ̇ıÔ˘˜. ∞fi ÙÔÓ 13Ô ·ÈÒÓ·, fï˜, ΢Úȷگ› ÙÔ ¤ÌÌÂÙÚÔ

ÚÔÌ¿ÓÙ˙Ô, ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÂÈ ÙȘ Ӥ˜ Û˘Óı‹Î˜ Î·È Ù· Ó¤·

‹ıË ÙˆÓ fiψÓ, Ì ·ÚÈ· ÚfiÛˆ· ÈfiÙ˜ Î·È Î˘Ú›Â˜. ŸÌˆ˜,

·˘Ù‹ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ fiÏÂˆÓ Â›¯Â ·ÓÙ›ÎÙ˘Ô Î·È ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË,

ηıÒ˜ Î·È ÛÙËÓ ∞ϯËÌ›·, fiˆ˜ ı· ‰Ô‡Ì ÛÙËÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ·.

¶·Ú¿ÏÏËÏ·, Î·È ÛÙȘ ÌÔÓ¤˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ŸÚÔ˘˜ ‚Ú›ÛÎÂÈ Â˘ÓÔ˚Îfi

¤‰·ÊÔ˜ ÁÈ· Ó· ·Ó·Ù˘¯ı› Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· ¿ÏÏË ·fi ·˘Ù‹ ÙˆÓ

ıÂÔÏÔÁÈÎÒÓ Û˘˙ËÙ‹ÛˆÓ. ΔÔ ÕÁÈÔÓ ŸÚÔ˜, Ì·ÎÚÈ¿ ·fi ÙȘ ÔÏÂÌÈΤ˜

Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ Î·È ÙȘ ÙÔ˘ÚÎÈΤ˜ ÂȉÚÔ̤˜, Û˘ÁΤÓÙÚˆÓ ÌÂÁ¿ÏÔ

ÏÔ‡ÙÔ Î·È ÔÏÏÔ‡˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜, fiˆ˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¤-

¯Ó˜ Ô˘ ·ÂÛ‡ÚÔÓÙÔ ÂΛ ÁÈ· ËÛ˘¯·ÛÌfi Î·È ÌÂϤÙË. ¶Ú¤ÂÈ Ó·

Ï¿‚Ô˘Ì ˘fi„Ë ˆ˜ ÂÎÙfi˜ ·fi ÙÔ˘˜ Ê·Ó·ÙÈṲ̂ÓÔ˘˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜,

ÔÏÏÔ‡˜ ÎËÊ‹Ó˜ Î·È Î¿ÔÈÔ˘˜ ÓÂ˘ÚˆÙÈÎÔ‡˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Î·Ù¤Ê¢Á·Ó

ÛÙÔÓ ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi, ˘‹Ú¯·Ó Î·È ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Â›¯·Ó ÂÛˆÙÂÚÈΤ˜

·ÓËÛ˘¯›Â˜ Î·È ÓÂ˘Ì·ÙÈο ÂӉȷʤÚÔÓÙ·. ŸÌˆ˜ ÂÂȉ‹ ‰ÂÓ ‰È¤ıÂÙ·Ó

Ù· ÔÈÎÔÓÔÌÈο ̤۷ ÒÛÙ ӷ ÂȉÔıÔ‡Ó ·ÂÚ›Û·ÛÙÔÈ ÛÙËÓ ÌÂϤÙË

fiÛˆÓ ÙÔ˘˜ ÂӉȤÊÂÚ·Ó, ÂΛÚÔÓÙÔ ÌÔÓ·¯Ô› Î·È ¤ÙÛÈ ¤Ï˘Ó·Ó ÙÔ Úfi-

‚ÏËÌ· Ù˘ Û˘ÓÙËÚ‹ÛÂÒ˜ ÙÔ˘˜. ∞ÔÌÔӈ̤ÓÔÈ, ÏÔÈfiÓ, ÛÙȘ ÌÔÓ¤˜,

ÚÔÌËı‡ÔÓÙ·Ó ¿ÓÂÙ·, ̤ۈ ·˘ÙÒÓ Î·È ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔıËÎÒÓ ÙÔ˘˜, ¯ÂÈ-

ÚfiÁÚ·Ê· Î·È ‚È‚Ï›· fi¯È ÌfiÓÔÓ ÙˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜, ·ÏÏ¿

Î·È ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ. Δ· ÌÂÏÂÙÔ‡Û·Ó Â›Ù ÁÈ· Ó· ·Û΋ÛÔ˘Ó

ÎÚÈÙÈ΋ Î·È Ó· ıÂÌÂÏÈÒÛÔ˘Ó ÙȘ ‰ÔÁÌ·ÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ Ù˘ ̄ ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜

ıÚËÛΛ·˜, ›Ù ‰ÈfiÙÈ ‰È·Î·Ù¤¯ÔÓÙ·Ó ·fi ·Ôڛ˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜

ʇÛˆ˜ Î·È ¤‚ÚÈÛÎ·Ó Û ·˘Ù¿ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜.

∞˘Ùfi˜ Â›Ó·È Î·È Ô Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÛÙÔ ÕÁÈÔÓ ŸÚÔ˜

Î·È ÛÙȘ ¿ÏϘ ÌÂÁ¿Ï˜ ÌÔÓ¤˜ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒıËÎ·Ó ÔÏÏ¿ ·Ú¯·›· ÂÏÏË-

ÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Î·È ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËÎÂ, ηٿ ηÈÚÔ‡˜, ¤ÓÙÔÓË Ó¢-

Ì·ÙÈ΋ ΛÓËÛË. ◊Ù·Ó Ê˘ÛÈÎfi ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ¿ÏÏ· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ó·

Û˘ÏϤÁÔÓÙ·Ó Î·È ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈÛً̘

fiˆ˜ Ù· ª·ıËÌ·ÙÈο, Ë π·ÙÚÈ΋ Î·È Ë ÏÂÁÔ̤ÓË ∞ϯËÌ›·.

O ÚÒÙÔ˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙˆÚ, Ô ÔÔ›Ô˜ ÂӉȷʤÚıËΠÁÈ· ÙÔ˘˜ ËÛ˘-

¯·ÛÙ¤˜ ÙÔ˘ Õıˆ, ‹Ù·Ó Ô μ·Û›ÏÂÈÔ˜ ∞ã (867-886). ∞˘Ùfi˜ ÙÔ˘˜ ·Ú·-

¯ÒÚËÛ fiÏË ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹, ÏËÓ Ù˘ πÂÚÈÛÛÔ‡, Î·È ··ÁfiÚ¢Û ÛÂ

Ï·˚ÎÔ‡˜, ȉȷ›ÙÂÚ· Û ÎÙËÓÔÙÚfiÊÔ˘˜, Ó· ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ÛÙÔÓ Õıˆ. ΔÔ

fiÚÔ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÙËΠ¤ÎÙÔÙ ÂÈۋ̈˜ ˆ˜ ÙfiÔ˜ «ÚÔÛ¢¯‹˜ ηÈ

ÌÂϤÙ˘ ÙˆÓ ı›ˆÓ ÏfiÁˆÓ Î·È ·Á›·˜ ˙ˆ‹˜ ÔÈÎËÙ‹ÚÈÔÓ». ∂ÓÒ fï˜,

ÛÈÁ¿-ÛÈÁ¿, ÂÂÎÚ¿ÙËÛÂ Ë ÂÚÈÔ¯‹ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÔÈÎÔ‰ÔÌÔ‡ÓÙÔ ÔÈ Ó¤Â˜

ÌÔÓ¤˜ Ó· ϤÁÂÙ·È «ŸÚÔ˜», Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ªÔÓÔÌ¿¯Ô˜ ‰È¤Ù·Í ӷ

ϤÁÂÙ·È «ÕÁÈÔÓ ŸÚÔ˜» (ÂÈÎ. 2). ΔÔ ›‰ÈÔ Â·Ó¤Ï·‚Â Î·È Ô ∞ϤÍÈÔ˜ ∞ã

∫ÔÌÓËÓfi˜ ÙÔ 1114.

24 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

2. ΔÔ ÕÁÈÔÓ ŸÚÔ˜. ÷ÏÎÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ 1553.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:48 ™ÂÏ›‰·24

ŸÌˆ˜, ¤Ú·Ó ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÌÔÓÒÓ ˆ˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ Î¤ÓÙÚˆÓ,

ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙÔ˘ 14Ô˘ Î·È 15Ô˘ ·ÈÒÓÔ˜, Ë ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ·Ú¤-

ÌÂÓ ¿ÓÙÔÙ ̛· ·fi ÙȘ ˆÚ·ÈfiÙÂÚ˜ Î·È ÂÓ‰ÔÍfiÙÂÚ˜ fiÏÂȘ ÙÔ˘

ÎfiÛÌÔ˘, ÌËÙÚfiÔÏË Ù˘ ÔÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·È ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙÔ˘ ÂÌÔÚ›Ô˘,

·ÏÏ¿ Î·È ÁfiÓÈÌÔ Î¤ÓÙÚÔ ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙ˘ ‰È·ÓÔËÙÈ΋˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ-

΋˜ ÌÔÚÊÒÛˆ˜. ¶ÔÙ¤ ¿ÏÏÔÙ ÔÈ Û¯ÔϤ˜ Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÚˆÙ‡Ԣ-

Û·˜ ‰ÂÓ ‹Û·Ó ÙfiÛÔ ·ÎÌ·›Â˜ Î·È ÂÚÈ˙‹ÙËÙ˜. OÈ ÌÂÁ¿ÏÔÈ ‰¿ÛηÏÔÈ

Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜, ÔÈ ¶Ï·ÓÔ‡‰Â˜, ÔÈ ªÔÛ¯fiÔ˘ÏÔÈ, ÔÈ ΔÚÈÎÏ›ÓÔÈ, ÛÙȘ ·Ú¯¤˜

ÙÔ˘ 14Ô˘ ·ÈÒÓ·, Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· ÔÈ ÃÚ˘ÛÔψڿ‰Â˜ Î·È ÔÈ ∞ÚÁ˘ÚfiÔ˘-

ÏÔÈ, ·Ó·ÓÂÒÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÌÂϤÙË ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÎÏ·ÛÈÎÒÓ Û˘Á-

ÁڷʤˆÓ ¤ÁÈÓ·Ó ÔÈ Úfi‰ÚÔÌÔÈ Ù˘ ·ÓıÚˆÈÛÙÈ΋˜ ∞Ó·ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜. ΔÔ

μ˘˙¿ÓÙÈÔ, ÏÔÈfiÓ, ·ÎfiÌ· Î·È ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ¤Û¯·Ù˘ ·Ú·ÎÌ‹˜ ÙÔ˘,

‰È·ÙËÚÔ‡Û ·›ÁÏË Î·È fiÓÔÌ· ¯¿ÚË ÛÙȘ ÔÏÈÙÈÛÙÈΤ˜ ÙÔ˘ ·Ú·‰fiÛÂȘ,

ÔÈ Ôԛ˜, ·ÎfiÌ· Î·È ÛÙȘ ϤÔÓ ÎÚ›ÛÈ̘ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ Î·È ·Ú¿ ÙËÓ

·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÙÔ˘ ·ÓÒÙÂÚÔ˘ ÎÏ‹ÚÔ˘, ÚÔηÏÔ‡Û·Ó ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ·

ÂÏÏËÓÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ Û ÌÈ· ÌÂÁ¿ÏË ÌÂÚ›‰· Ù˘ ¿Ú¯Ô˘Û·˜ Ù¿Í˘. ∞fi

Ù· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‰È·Ûˆı› ÌÔÚԇ̠ӷ Û˘Ó·Á¿ÁÔ˘Ì ÌÂ

‚‚·ÈfiÙËÙ· ˆ˜ Ë ·Ï·È¿ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ΛÓËÛË Û˘Ó¯›ÛÙËÎÂ Î·È ÛÙÔÓ

14Ô Î·È ÛÙÔÓ 15Ô ·ÈÒÓ·. ∫·È ·˘Ùfi ÂÍËÁÂ›Ù·È Â‡ÎÔÏ·, ‰ÈfiÙÈ ˘‹Ú¯Â

·ÎfiÌ· ÏÔ‡ÙÔ˜ Î·È Â˘Ì¿ÚÂÈ· ÛÙ· ·ÓÒÙÂÚ· ÛÙÚÒÌ·Ù·. ∂˘ÁÂÓ›˜ ηÈ

·˘ÏÈÎÔ›, ÊÂÔ˘‰¿Ú¯Â˜ Î·È ·ÓÒÙÂÚ· ÛÙÂϤ¯Ë Ù˘ ÎÚ·ÙÈ΋˜ ÁÚ·ÊÂÈÔ-

ÎÚ·Ù›·˜, ‰›ˆÎ·Ó Ó· ͯˆÚ›˙Ô˘Ó ·fi ÙÔÓ fi¯ÏÔ ÛÙ· Ì¿ÙÈ· ÙˆÓ ¢˘ÙÈ-

ÎÒÓ, fi¯È ÌfiÓÔÓ Ì ÙÔÓ ÏÔ‡ÙÔ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ ÙÔ˘˜, ‰Â›-

¯ÓÔÓÙ·˜ ·Ì¤ÚÈÛÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ Û˘ÏÏÔÁ‹ Î·È ÙËÓ ÌÂϤÙË ÙˆÓ

·Ú¯·›ˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ Û˘ÁÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ. ∫·Ù’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ, ÂÓÈÛ¯‡ıË-

Î·Ó Ù· ÂÏÏËÓÈο ÁÚ¿ÌÌ·Ù· Î·È ¿Ó‰Ú˜ fiˆ˜ Ô ¡ÈÎËÊfiÚÔ˜ ÃÔ‡ÌÓÔ˜,

Ô ¡Â›ÏÔ˜ Î·È Ô ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ∫·‚¿ÛÈÏ·˜, Ô ¶Úfi¯ÔÚÔ˜ Î·È Ô ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜

∫˘‰ÒÓ˘, Ô ª·ÓÔ˘‹Ï ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˜, Ô £Âfi‰ˆÚÔ˜ ªÂÙÔ¯›Ù˘, Ô ¶Ï‹-

ıˆÓ Ô °ÂÌÈÛÙfi˜, Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ, ÔÈ ÃÚ˘ÛÔψڿ‰Â˜, ÔÈ ∞ÚÁ˘ÚfiÔ˘ÏÔÈ,

Ô £Âfi‰ˆÚÔ˜ °·˙‹˜, Ô μ·ÚÏ·¿Ì Î·È ¿ÏÏÔÈ, ·fi ÙËÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÙËÓ

μ·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û· Î·È ÙÔÓ ª˘ÛÙÚ¿, ·ÚÔ˘Û›·Û·Ó ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰Ú¿ÛË ˆ˜

ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ› ¿ÓıÚˆÔÈ. ∂ӉȷʤÚıËÎ·Ó ÁÈ· Ù· ÂÏÏËÓÈο ÁÚ¿ÌÌ·Ù·

Î·È Î¿ÔÈÔÈ ·fi ·˘ÙÔ‡˜, fiˆ˜ ı· ‰Ô‡ÌÂ, Î·È ÁÈ· ÙËÓ πÂÚ¿Ó Δ¤¯ÓË. π‰È-

·ÈÙ¤Úˆ˜ Ô ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÓÙ›·ÏÔ˜ ÙˆÓ ∏Û˘¯·ÛÙÒÓ, Ô μ·ÚÏ·¿Ì, ‹Ù·Ó

ÔÏ˘Ì·ı¤ÛÙ·ÙÔ˜ Î·È Ô·‰fi˜ Ù˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, ηÏfi˜

Ú‹ÙˆÚ Î·È ‰È·ÏÂÎÙÈÎfi˜. O μ·ÚÏ·¿Ì ÙÔÔıÂÙÔ‡Û ÙÔ Î‡ÚÔ˜ Ù˘ ıÚË-

Û΢ÙÈ΋˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ˘fi ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Ù˘ ÏÔÁÈ΋˜. ∫·È ·˘Ùfi ‰ÈfiÙÈ,

ˆ˜ Ï¿ÙÚ˘ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜

ÛÔÊ›·˜, ÁÓÒÚÈ˙ fiÙÈ «‰ÂÓ ˘¿Ú-

¯ÂÈ Ù›ÔÙ ·ÓÒÙÂÚÔ Î·È ÌÂÁ·-

χÙÂÚÔ ·fi ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋

ÛÔÊ›·», ‰ÈfiÙÈ «Ù›ÔÙ ¿ÏÏÔ

‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· Ô‰Ë-

Á‹ÛÂÈ ÛÙËÓ ÁÓÒÛË ÙˆÓ

·ÈÙ›ˆÓ ·ÓÙfi˜ fiÓÙÔ˜».

∞ÎfiÌ·, ÂÂÛ‹Ì·Ó ÙËÓ

·ÂÈÏ‹ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·

·fi ÙËÓ ∞Û›· Î·È ÂÙfiÓÈ-

˙ Û ‰È·Ï¤ÍÂȘ ÙÔ˘ ˆ˜ Ô

ÙÔ˘ÚÎÈÎfi˜ ΛӉ˘ÓÔ˜ ›ӷÈ

¿ÌÂÛÔ˜, fi¯È ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙÔ μ˘˙¿-

ÓÙÈÔ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ¢‡ÛË.

∂ÈÛΤÊıËΠ‰‡Ô ÊÔÚ¤˜

(1340-1341) ÙÔÓ ¶¿· ÛÙËÓ ƒÒÌË Î·È ÙÔ˘ ÂÚfiÙÂÈÓ ӷ Û˘ÁÎÏËı›

OÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ™‡ÓÔ‰Ô˜ ÁÈ· Ó· χÛÂÈ, Ì ·ÌÔÈ‚·›Â˜ ˘Ô¯ˆÚ‹ÛÂȘ, Ù·

‰ÔÁÌ·ÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È Ó· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÂÈ ÙËÓ ¤ÓˆÛË ÙˆÓ ÂÎÎÏË-

ÛÈÒÓ. OÈ ÓˆÙÂÚÈÛÙÈΤ˜ Î·È ÊÈÏÂχıÂÚ˜ ȉ¤Â˜ ÙÔ˘ ÙÔÓ ¤Î·Ó·Ó Ôχ

ÁÓˆÛÙfi ÛÙËÓ πÙ·Ï›· Î·È ÌÈÛËÙfi ÛÙÔ˘˜ ÌÔÓ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ·ÎÏÔ˘˜ ÙÔ˘

μ˘˙·ÓÙ›Ô˘, ·ÏÏ¿ ÔÏÏÔ› ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔÈ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Î·È Ù˘

∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, fiˆ˜ Ô ¶Úfi¯ÔÚÔ˜ ∫˘‰ÒÓ˘, Ô ∞ΛӉ˘ÓÔ˜ ηÈ

¿ÏÏÔÈ, ¤ÁÈÓ·Ó Ô·‰Ô› ÙÔ˘. ΔÂÏÈο ÂӉȷʤÚıËÎÂ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈÎÔ-

ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘, ÚÔÙ›ÓÔÓÙ·˜ Ó· Á›ÓÔ˘Ó ÔÚÈ-

Ṳ̂Ó˜ ÌÂÙ·ÚÚ˘ıÌ›ÛÂȘ, ··Ú·›ÙËÙ˜ ηٿ ÙËÓ ÁÓÒÌË ÙÔ˘, ÁÈ· Ó·

ÚÔÏ¿‚Ô˘Ó ÙËÓ ÙÒÛË Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ∂fiÌÂÓÔ ‹Ù·Ó Ô μ·ÚÏ·-

¿Ì Ó· ‰Èˆ¯ı›, ÔfiÙÂ Î·Ù¤Ê˘Á ÛÙËÓ πÙ·Ï›· fiÔ˘ ÁÓˆÚ›ÛÙËΠ̠ÙÔÓ

¶ÂÙÚ¿Ú¯Ë, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ¤ÁÈÓ ‰¿ÛηÏÔ˜ ÛÙ· ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈο, Î·È ÌÂ

οÔÈÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Â̇ËÛ ÛÙËÓ πÂÚ¿ Δ¤¯ÓË.

ªÂ ÙËÓ Á¤ÓÂÛË ÙˆÓ ·ÛÙÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ Î·Ù¿ ÙÔÓ 14Ô

Î·È 15Ô ·ÈÒÓ·, ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËΠÌÈ· Ó¤· Ù¿ÛË ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË, ÙËÓ

ÊÈÏÔÛÔÊ›· Î·È ÙËÓ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·, Ë ÔÔ›· ¤¯ÂÈ ÔÏÏ¿ ÎÔÈÓ¿ Ì ÙÔÓ Ô˘Ì·-

ÓÈÛÌfi. ΔÔ Ú‡̷ ·˘Ùfi ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·ÓÙÈÚÔۈ‡ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ

ª·ÓÔ˘‹Ï ÃÚ˘ÛÔψڿ, ‰È¿ÛËÌÔ Î·ıËÁËÙ‹, Ú‹ÙÔÚ· Î·È ÊÈÏfiÛÔÊÔ ÙÔ˘

14Ô˘ ·ÈÒÓ·. ⁄ÛÙÂÚ· ·fi ·˘ÙfiÓ, Ô ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ˘ÙÈÎfiÙÂÚÔ˜ ÂÎÚfi-

ÛˆÔ˜ ÙÔ˘ Ô˘Ì·ÓÈÛÌÔ‡ ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ Â›Ó·È Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ °ÂÌÈÛÙfi˜ ‹

¶Ï‹ıˆÓ (ÂÈÎ. 3). °È· ÌÈ·Ó ÔÚÈṲ̂ÓË ÂÚ›Ô‰Ô ÌÂÚÈÎÔ› ·fi ÙÔ˘˜ Ì·ıË-

Ù¤˜ Î·È ı·˘Ì·ÛÙ¤˜ ÙÔ˘ °ÂÌÈÛÙÔ‡ ÙÔÓ Ï¿ÙÚ¢·Ó Î·È ÙÔÓ ÙÈÌÔ‡Û·Ó ˆ˜

¿ÁÈÔ, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙËÓ πÙ·Ï›· fiÔ˘ ›¯Â ÔÏÏÔ‡˜ Ô·‰Ô‡˜. ŒÓ·˜ Ì¿ÏÈ-

ÛÙ· ·fi ·˘ÙÔ‡˜, Ô ¿Ú¯ˆÓ ÙÔ˘ ƒ›ÌÈÓÈ, ™ÈÁÈÛÌÔ‡Ó‰Ô˜ ª·Ï·Ù¤ÛÙ·˜,

Ù·Í›‰Â„ ÛÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ, ÙÔ 1475, ‹Ú ٷ ÎfiηϷ ÙÔ˘ ÊÈÏÔÛfi-

ÊÔ˘ Î·È Ù· ÌÂÙ¤ÊÂÚ ÛÙËÓ πÙ·Ï›· fiÔ˘ Ù· ¤ı·„ Ì ÙÈ̤˜. ∂›Ó·È ·Ï‹-

ıÂÈ· fiÙÈ Ô °ÂÌÈÛÙfi˜, ÂÓÒ fiÙ·Ó ̇ Ô‡Û ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ‰ÈÒ¯ıËΠ·fi ÙÔ˘˜

·ÓÙÈ¿ÏÔ˘˜ ÙÔ˘, fiÙ·Ó ¤ı·Ó ÙÈÌ‹ıËΠÔχ Î·È ÁÈ· ÔÏÏ¿ ¯ÚfiÓÈ·

25APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

3. O °ÂÒÚÁÈÔ˜ °ÂÌÈÛÙfi˜ ‹ ¶Ï‹ıˆÓ. ™‡Á¯ÚÔÓÔ ÌÂÙ¿ÏÏÈÔ.

4. O μËÛÛ·Ú›ˆÓ.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:48 ™ÂÏ›‰·25

ÛÙËÓ ˘fi‰Ô˘ÏË Ï¤ÔÓ ∂ÏÏ¿‰·, ·ÏÏ¿ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙËÓ πÙ·Ï›·, fiÔ˘

·ÓÂʤÚÂÙÔ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ.

ª·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ °ÂÌÈÛÙÔ‡, Ô Ï¤ÔÓ ÁÓˆÛÙfi˜, ‹Ù·Ó Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ

(ÂÈÎ. 4), Î·È ·˘Ùfi˜ ÔÏ˘Ì·ı‹˜ Î·È ÛÔ˘‰·›Ô˜ ÂÏÏËÓÈÛÙ‹˜, Ô ÔÔ›Ô˜,

fiÙ·Ó Â‰ÈÒ¯ıË ·fi ÙÔ˘˜ Ê·Ó·ÙÈÎÔ‡˜ Ô·‰Ô‡˜ ÙÔ˘ °ÂÓÓ·‰›Ô˘ ™¯ÔÏ·-

Ú›Ô˘, Î·Ù¤Ê˘Á ÛÙËÓ ƒÒÌË, fiÔ˘ ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛıËÎÂ Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÙÔ˘

·Í›· Î·È ·Ó·ÁÔÚ‡ıËΠ∫·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜ Ù˘ ¶·È΋˜ Œ‰Ú·˜, ÙÔ 1443.

ŸÌˆ˜, ˆ˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜, Ô˘‰¤ÔÙ ÂÏËÛÌfiÓËÛ ÙȘ ÊÈÏÂχıÂÚ˜

ȉ¤Â˜ ÙÔ˘. ¢È¤ÎÚÈÓ ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ ·fi ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜,

‰›ÓÔÓÙ·˜ ÚˆÙ‡ÔÓÙ· ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ Ê˘Ï‹. ΔfiÓÈ˙ ˆ˜ ÔÈ

¿Ú¯ÔÓÙ˜ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÎϤÁÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ Ù¿ÍË ÙˆÓ ÏÔ˘Û›ˆÓ,

·ÏÏ¿ Ù· ·ÍÈÒÌ·Ù· Ú¤ÂÈ Ó· Ù· ·›ÚÓÔ˘Ó ÔÈ ¿ÚÈÛÙÔÈ, ·ÓÂÍ·Úًو˜

ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ı¤Ûˆ˜. ∂¤ÌÂÓ ˆ˜ ¤Ú ӷ Â·Ó·Û˘ÛÙ·ı› Ë

«Â˘ÓÔ̈ٿÙË ÔÏÈÙ›· §·Î‰·ÈÌÔÓ›ˆÓ» Î·È ÌÈÏÔ‡Û ¿ÓÙÔÙ ÁÈ· ÙÔÓ

·Ú¯·›Ô ÂÏÏËÓÈÎfi ÔÏÈÙÈÛÌfi Ì ·ÚÔÎ¿Ï˘ÙÔ ı·˘Ì·ÛÌfi. °ÓÒÛÙ˘

ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, ÂÚfiÙÂÈÓ ӷ ÂÓÈÛ¯˘ı› Ô ‚ÈÔÙ¯ÓÈÎfi˜ ÎÏ¿-

‰Ô˜ ·fi ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜, ÒÛÙ ӷ ·Ó·Ù˘¯ıÔ‡Ó Ë Ó·˘ËÁÈ΋, Ë ÂÚÈÔ˘Ú-

Á›·, Ë Ì˯·ÓÔ˘ÚÁ›·, Ë ÌÂÙ·ÍÔ˘ÚÁ›·, Ë ÓËÌ·ÙÔ˘ÚÁ›·, Ë ¯·ÏÎÔ˘ÚÁ›·,

Ë ÛȉËÚÔ˘ÚÁ›·, Ë ÔÏÔ˘ÚÁ›·, Ë ˘·ÏÔ˘ÚÁ›· Î.Ï., Ù¤¯Ó˜ ÙȘ Ôԛ˜

Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÂÁÓÒÚÈ˙ ηÏÒ˜, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÙËÓ ¯·ÏÎÔ˘ÚÁ›·, ÙËÓ

ÛȉËÚÔ˘ÚÁ›· Î·È ÙËÓ ˘·ÏÔ˘ÚÁ›·, ·Ó ÎÚ›ÓÔ˘Ì ·fi Ù· ¿Óˆ ·fi

ÂηÙfi ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÌÂÙ·ÏÏÔ˘ÚÁ›·˜, ‚·Ê‹˜ ÌÂÙ¿Ï-

ÏˆÓ fiˆ˜ Î·È ÌÂÙ·ÙÚÔ‹˜ ·˘ÙÒÓ Û ¯Ú˘Ûfi, Ù· ÔÔ›· ÂÎÏËÚÔ‰fiÙË-

Û ÛÙËÓ μÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ª¿ÚÎÔ˘ Ù˘ μÂÓÂÙ›·˜, fiÔ˘ ηÈ

Ê˘Ï¿ÛÛÔÓÙ·È Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·.

¢È¿ÛËÌÔ˜ ÂÏÏËÓÈÛÙ‹˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, ÙÔÓ 13Ô ·ÈÒÓ·, ˘‹ÚÍÂ

Î·È Ô ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¡·˘¿ÎÙÔ˘ πˆ¿ÓÓ˘ ∞fiη˘ÎÔ˜, Ô ÔÔ›Ô˜

¤Ú·Ó Ù˘ ıÂÔÏÔÁÈ΋˜ ÙÔ˘ ηٷÚÙ›Ûˆ˜ ‹Ù·Ó ‚·ı‡˜ ÁÓÒÛÙ˘ Ù˘

·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜.

°ÂÓÈο, Ô μ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, ·fi ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ·

Î·È ¤ˆ˜ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 15Ô˘, ‰ÈÂÙ‹ÚËÛ ÙËÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ ȉÈÔÌÔÚ-

Ê›· ÙÔ˘. ™ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ‰ËÏ·‰‹, ˆ˜ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ù˘

Ï·ÙÈÓÈ΋˜ ÂÈÚÚÔ‹˜, ÂÓ‰˘Ó·ÌÔ‡Ù·È, ÛÙ· ·ÓÒÙÂÚ· ÎÔÈÓˆÓÈο ÛÙÚÒ-

Ì·Ù· ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·,

ÂÓÒ ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ‰‡Ô ·ÓÙÈÙÈı¤ÌÂÓ˜

Ù¿ÛÂȘ. ∞ÊÂÓfi˜ ÚÔԉ¢ÙÈÎÔ› ÏfiÁÈÔÈ ‰›‰·ÛÎ·Ó ˆ˜ ÌfiÓÔÓ Ë ÏÔÁÈ΋

Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÛÙȘ ÌÔÚʈÙÈΤ˜ ÂȉÈÒÍÂȘ Î·È fi¯È ÔÈ ·Ú·-

‰Â‰ÂÁ̤Ó˜ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜-«ıÂfiÓ¢ÛÙ˜» ‰È‰·Ûηϛ˜. ∏ ‰È‰·-

Ûηϛ· ·˘Ù‹, ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ·ӷÛÙ·ÙÈ΋, fiˆ˜ ‹Ù·Ó ÂfiÌÂÓÔ

·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ ÙËÓ ÛıÂÓ·Ú‹ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÙÔ˘ ÎÏ‹ÚÔ˘ Î·È Ù˘ ÊÂÔ˘-

‰·Ú¯È΋˜ ·ÚÈÛÙÔÎÚ·Ù›·˜. ∞˘ÙÔ› ÔÈ ÛÙÔ¯·ÛÙ¤˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·ÓÙÈÙ¿¯ıË-

Î·Ó ÛÙËÓ Û¯ÔÏ·ÛÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜, ÛÙËÚ›¯ıËηÓ

΢ڛˆ˜ ÛÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ· Î·È ‹Û·Ó ÚˆÙÂÚÁ¿Ù˜ ÙÔ˘ Ô˘Ì·ÓÈÛÌÔ‡ Ô˘,

fiÙ·Ó ‹Ú ÌÂÁ¿Ï˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÛÙ· ÁÚ¿ÌÌ·Ù·, ÙȘ Ù¤¯Ó˜ Î·È ÙËÓ

ÂÈÛÙ‹ÌË, ÔÓÔÌ¿ÛıËΠϤÔÓ ∞Ó·Á¤ÓÓËÛË.

∞ÊÂÙ¤ÚÔ˘, ˘‹Ú¯Â Ô ÎÏ‹ÚÔ˜ Ì ÌÈ· ÊÈÏÔÛÔÊ›· ΢ÚÈÔÏÂÎÙÈο

«˘ËÚ¤ÙÚÈ· Ù˘ ıÂÔÏÔÁ›·˜». ™Ù· ¯ÚfiÓÈ· ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁˆÓ ÔÈ ÂÚÈÛ-

ÛfiÙÂÚÔÈ ıÂÔÏfiÁÔÈ Î·È ÊÈÏÔÛÔÊÔ‡ÓÙ˜ ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔÈ ‹Û·Ó Ô·‰Ô›

Ù˘ Û¯ÔÏ·ÛÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, Ë ÔÔ›· ÂÛÙËÚ›˙ÂÙÔ Û ¤Ó·Ó ·ÔÛÙÂ-

ˆÌ¤ÓÔ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÛÌfi. OÈ Ô·‰Ô› Ù˘ Û¯ÔÏ·ÛÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ˘Ë-

ÚÂÙÔ‡Û·Ó ¤Ó· ÁÓ‹ÛÈÔ ÌÂ۷ȈÓÈÎfi ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Ó‡̷, ·˘Ùfi ÙÔ

ÔÔ›Ô Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡Û ÚÔ ÔÏÏÒÓ ÂÙÒÓ ÛÙËÓ ¢‡ÛË. ªÂ ÌÂÁ¿ÏÔ˘˜

‰·ÛοÏÔ˘˜ ÙÔÓ °ÂÒÚÁÈÔ ΔÚ·Â˙Ô‡ÓÙÈÔ (1396-1483), ÔÓÔÌ·ÛÙfi ÂÏÏË-

ÓÈÛÙ‹ Î·È Ï·ÙÈÓÈÛÙ‹, Î·È ÙÔÓ °ÂÓÓ¿‰ÈÔ ™¯ÔÏ¿ÚÈÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ

ÙÔ 1405 ·fi ÃÈÒÙ˜ ÁÔÓ›˜ ÛÙËÓ ¶fiÏË. ¢ÈÔÚ›ÛÙËΠ·fi ÙÔÓ ·˘-

ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· πˆ¿ÓÓË ∏ã ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ «Î·ıÔÏÈÎfi˜ ÛÂÎÚÂÙ¿ÚÈÔ˜ ÙÔ˘

‚·ÛÈϤˆ˜», ·ÚÁfiÙÂÚ· «Î·ıÔÏÈÎfi˜ ÎÚÈÙ‹˜ ÙˆÓ ƒˆÌ·›ˆÓ» Î·È ˆ˜ ÙÔ

1450 ‹Ù·Ó Ï·˚Îfi˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜. ΔfiÙ fï˜ ÂοÚË ÌÔÓ·¯fi˜, ÂÓ fi„ÂÈ ÙÔ˘

fiÙÈ Ô ªˆ¿ÌÂı Ô ¶ÔÚıËÙ‹˜ ı· ÙÔÓ ‰ÈfiÚÈ˙ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈ-

ÓÔ˘fiψ˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ Õψۋ Ù˘ (ÂÈÎ. 5). O °ÂÓÓ¿‰ÈÔ˜ ™¯ÔÏ¿ÚÈÔ˜

›¯Â ÌÂÏÂÙ‹ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ ŒÏÏËÓ˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, fi¯È ÁÈ· Ó· ‰È‰·-

¯ı›, ·ÏÏ¿ ÁÈ· Ó· ‚ÚÂÈ ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ì ٷ ÔÔ›· ı· ÂÛÙ‹ÚÈ˙ ÙÔ

‰fiÁÌ· Ù˘ ÔÚıÔ‰ÔÍ›·˜. ◊Ù·Ó Ê·Ó·ÙÈÎfi˜ ÔϤÌÈÔ˜ Ù˘ ¶Ï·ÙˆÓÈ΋˜

ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ Î·È Ô Ï¤ÔÓ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ˘ÙÈÎfi˜ Ù‡Ô˜ ÙÔ˘ ÎÂÓÔ‡ Û¯Ô-

Ï·ÛÙÈÎÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ηÏÔÁÂÚÈÎÔ‡ Ê·Ó·ÙÈÛÌÔ‡. ∞fi ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜

‰‡Ô ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ Ô·‰Ô‡˜ ÙÔ˘˜, ÂÁ¤ÓÂÙÔ fi¯È ¯Ú‹ÛË

·ÏÏ¿ ηٿ¯ÚËÛË ÙˆÓ ÏÔÁÈÎÒÓ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜,

Î·È ÁÈ’ ·˘Ùfi ‰ÂÓ ÙÔÓ ıˆÚÔ‡Û·Ó Í¤ÓÔ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi. ∂›¯·Ó

˘„ÒÛÂÈ ÙËÓ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Û ·ÏËıÈÓ‹ Î·È ‰‡ÛÎÔÏË «ÂÈÛÙ‹ÌË», ÂÓÒ

¿Êı·ÛÙÔÈ Û ÛÔÊ›ÛÌ·Ù·, ›¯·Ó ηٷÓÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ «∞ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋» ÙÔ˘˜

ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÍËÚfi Ù‡Ô. ∏ ÂÌÂÈÚ›·, Ë Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ Ê˘ÛÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË,

‹Ù·Ó ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÔÌÔ›Ô˘˜ ÙÔ˘˜ ¿¯ÚËÛÙË. ŒÙÛÈ ÌÂÏÂÙÔ‡Û·Ó

fi¯È ÙÔÓ ÁÓ‹ÛÈÔ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ·ÏÏ¿ ÌfiÓÔÓ ÂΛӷ ·fi Ù· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿

ÙÔ˘ Ô˘ ÂÛ¯ÂÙ›˙ÔÓÙÔ Ì ÙËÓ ÏÔÁÈ΋ (ηÙËÁÔÚ›·È, ÂÚ› ÂÚÌËÓ›·˜,

·Ó·Ï˘ÙÈο ÚfiÙÂÚ·, ·Ó·Ï˘ÙÈο ‡ÛÙÂÚ·, ÙÔÈο). ΔÂÏÈο, fiˆ˜ Ê·›-

ÓÂÙ·È, ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ ÔÈ ‰È·ÓÔËÙ¤˜ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Û·Ó ÛÙ· ¶·ÓÂÈÛÙ‹-

ÌÈ·, ÛÙËÓ ∂ÎÎÏËÛ›· Î·È ÛÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋ ∞˘Ï‹ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜ ÂΛ-

ÓÔ˘˜, ÚÔÂÙÔÈÌ¿˙ÔÓÙ·˜ ÂÈÌÂÏÒ˜ fi¯È ¤Ó·Ó ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ ÔÏÈÙÈÛÌfi,

·ÏÏ¿ ÙÔ Û¿‚·ÓÔ Î·È ÙÔ Ê¤ÚÂÙÚÔ ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ì ÛÙËÓ ÈÛÙÔ-

Ú›· μ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·.

26 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

5. O ªˆ¿ÌÂı Ô ¶ÔÚıËÙ‹˜ ·Ú·‰›‰ÂÈ ÛÙÔÓ °ÂÓÓ¿‰ÈÔ ™¯ÔÏ¿ÚÈÔ ÙÔÓ ‰ÈÔÚÈ-ÛÌfi ÙÔ˘ ˆ˜ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:48 ™ÂÏ›‰·26

◊‰Ë fï˜ Ë μ˘˙·ÓÙÈ-

Ó‹ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ¤ÓÂÂ

Ù· ÏÔ›ÛıÈ· Î·È Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ-

΋ ΛÓËÛË ÙˆÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ

¯ÚfiÓˆÓ ‹Ù·Ó ÌÈ· ʈÙÂÈÓ‹

Î·È ÔÏÈÁfi˙ˆË ·Ó·Ï·Ì‹.

Δ· ÈÛÙÔÚÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô˘

ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛ·Ó Î·È Ë Î·Ù¿-

ÎÙËÛË Ù˘ ¡ÔÙÈÔ·Ó·ÙÔÏÈ-

΋˜ ∂˘ÚÒ˘ ·fi ÙÔ˘˜

ΔÔ‡ÚÎÔ˘˜ ÌÂÙ¤ıÂÛ·Ó ÙÔ

ΤÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡

ÛÙËÓ ¢‡ÛË.

∂ÓÒ ÛÙÈ̃ ·Ï·È¤ ̃·Ú-

¯›Â˜ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘, ÌÂÙ¿

ÙÔ 1453, ‚·ÛÈχÂÈ Ë ·Ì¿-

ıÂÈ·, ·ÓÙÈı¤Ùˆ˜, ÛÙËÓ πÙ·-

Ï›· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠÌÂÁ¿-

ÏË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ΛÓËÛË Ë

ÔÔ›· Î·È ‹Ú ÙÔ fiÓÔÌ·

Humanismus. ∞fi ÙfiÙÂ,

fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ Ïfi-

ÁÈÔÈ ·Ú¯›˙Ô˘Ó Ó· ÌÂÏÂÙÔ‡Ó

Ù· Ï·ÙÈÓÈο Î·È Ù· ·Ú¯·›·

ÂÏÏËÓÈο Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù·,

ÂÓÒ ÌfiÏȘ ‰‡Ô ̄ ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿

ÙËÓ ÕψÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, ÙÔ 1455, Ë ÂʇÚÂÛË Ù˘

Ù˘ÔÁÚ·Ê›·˜ ·ÓÔ›ÁÂÈ Ó¤Ô˘˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ ÛÙËÓ ‰È·Î›ÓËÛË ÂÓÙ‡ˆÓ ηÈ

ÙËÓ ‰È¿‰ÔÛË Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÁÓˆÛ›·˜. ∏ ºÏˆÚÂÓÙ›· ηı›ÛٷٷÈ, ÛÙ· ̤۷

ÙÔ˘ 15Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÛÔ˘‰·›Ô ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ΤÓÙÚÔ, ηıÒ˜ ÂΛ Û˘ÁÎÂ-

ÓÙÚÒÓÔÓÙ·È ÔÏÏÔ› ŒÏÏËÓ˜ ÚfiÛÊ˘Á˜, ÏfiÁÈÔÈ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘, ÂÓÒ

Ù· Ù˘ÔÁÚ·Ê›· Ù˘ ÂΉ›‰Ô˘Ó Ù· ·Ú¯·›· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·, ‰È·‰›‰ÔÓÙ·˜

ÙÔ Êˆ˜, ÛÙËÓ Ó¤· ÂÔ¯‹ Ô˘ ·Ó·Ù¤ÏÏÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ∂˘ÚÒË, ·˘Ù‹Ó Ù˘

∞Ó·ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜.

OÈ Úfi‰ÚÔÌÔÈ ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ ÙˆÓ ‡ÛÙÂÚˆÓ μ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ÃÚfiÓˆÓOÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ

¤¯Ô˘Ó ‰È·Ûˆı› Ù· ¤ÚÁ·, Â›Ó·È ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ›. O ∑ÒÛÈÌÔ˜ › ·Ú·‰Â›Á-

Ì·ÙÈ, ¤ÁÚ·Ê ÛÙËÓ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· ÙÔÓ 5Ô ·ÈÒÓ·, ‰‡Ô ·ÈÒÓ˜ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ

∫Ï‹ÌË Ù˘ ∞ÏÂÍ·Ó‰Ú›·˜ Î·È ÙÔÓ ΔÂÚÙ˘ÏÈ·Ófi, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ· Î·È ÙÔ˘˜

°ÓˆÛÙÈÎÔ‡˜, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·Û¿˙ÂÙ·È ÙȘ ÂÔÈı‹ÛÂȘ Î·È ÙÔ˘˜ ·Ú·-

ÏÔÁÈÛÌÔ‡˜. O ™˘Ó¤ÛÈÔ˜ Î·È Ô OÏ˘ÌÈfi‰ˆÚÔ˜ ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘

4Ô˘ ·ÈÒÓ· Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 5Ô˘. O ™Ù¤Ê·ÓÔ˜, ÈÛÙÔÚÈÎfi ÚfiÛˆÔ,

Ì·˜ ¿ÊËÛ ¤ÚÁ· π·ÙÚÈ΋˜, ∞ÛÙÚÔÏÔÁ›·˜ Î·È ∞ϯËÌ›·˜. ∞ÓÙÈÁÚ¿ÊÂÈ

ηٿ ϤÍË ÙÔÓ OÏ˘ÌÈfi‰ˆÚÔ Î·È ÙÔÓ ™˘Ó¤ÛÈÔ Î·È Î¿ÓÂÈ Û¯fiÏÈ· ÛÙÔÓ

梉Ô-¢ËÌfiÎÚÈÙÔ, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ· Â›Ó·È ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚfi˜ ÙÔ˘˜. ∞ÏÏ¿

Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô OÏ˘ÌÈfi‰ˆÚÔ˜ ·ÓÙÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔÓ ™˘Ó¤ÛÈÔ, Î·È Ô ™˘Ó¤ÛÈÔ˜

Û¯ÔÏÈ¿˙ÂÈ ÙÔÓ æ¢‰Ô-¢ËÌfiÎÚÈÙÔ. À¿Ú¯ÂÈ ‰ËÏ·‰‹ ·ÚÚ·Á‹˜ Û‡Ó‰Â-

ÛÌÔ˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ ÙÔ˘ 5Ô˘ ·ÈÒÓ·. ŸÏÔÈ ·˘ÙÔ›

ÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Â›Ó·È ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔÈ ÙˆÓ ∞Ú¿‚ˆÓ. OÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ

ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ, Û˘Ó‹ıˆ˜ ¯ˆÚ›˜ ·Ú·ÏÏ·Á¤˜, ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ·fi ÙÔÓ

°ÂÒÚÁÈÔ ™‡ÁÎÂÏÏÔ ÙÔ˘ 8Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÙÔÓ ºÒÙÈÔ ÙÔ˘ 9Ô˘ ·ÈÒÓ·, Î·È ÙÔ˘˜

μ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ÔÏ˘ÁÚ¿ÊÔ˘˜, fiˆ˜ ÙÔ˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ÙÔ˘ ÏÂÍÈÎÔ‡

™Ô˘›‰· ÙÔ˘ 10Ô˘ Î·È 11Ô˘ ·ÈÒÓ·.

∞ÏÏ¿ Î·È ÙÔ ∫itab-al-Fihrist, ·Ú·‚ÈÎfi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ 850 ÂÚ›Ô˘, ·Ó·-

ʤÚÂÈ ÙÔ˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ·˘ÙÔ‡˜, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÙÔ ÏÂÍÈÎfi

‹Ù·Ó ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ ÙÔ˘ °ÎÂ̤Ú, ÙÔ˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ‰·ÛοÏÔ˘ ÙˆÓ ∞Ú¿-

‚ˆÓ, ÙÔ˘ 9Ô˘ ·ÈÒÓ·. ŒÙÛÈ Ë ÌÂıÔ‰ÈÎfiÙËÙ· Î·È Ë Ì¿ÏÏÔÓ ÚÔˆıË̤-

ÓË ÂÈÛÙ‹ÌË, Ë ÔÔ›· Û˘Ó·ÓÙ¿Ù·È ÛÙ· ÁÓ‹ÛÈ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ °ÎÂ̤Ú,

Â›Ó·È ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚË Î·È Ê˘ÛÈο ·Ô·ËÌ· ÂΛӢ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ

·Ï¯ËÌÈÛÙÒÓ.

⁄ÛÙÂÚ· ·fi ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·ÔηÏÔ‡ÓÙ·È

OÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ› ºÈÏfiÛÔÊÔÈ, Ë ∞ϯËÌ›· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËÎÂ, Û ÓÂfiÙÂÚ· ̄ Úfi-

ÓÈ·, ·fi ÙÔ˘˜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔÓ ∫ÔÛÌ¿, ÙÔÓ æÂÏÏfi,

Î·È ÙÔÓ ¡ÈÎËÊfiÚÔ μÏÂÌ̇‰Ë. ™˘ÌÂÚ·ÛÌ·ÙÈο, ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡-

ÔÏË Ú¤ÂÈ Ó· Û˘ÁÎÚÔÙ‹ıËΠÌÈ· Ôχ ÌÂÁ¿ÏË ·Ï¯ËÌÈÛÙÈ΋ Û˘ÏÏÔ-

Á‹, Ì ÙËÓ Û˘Ó¤ÓˆÛË ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÂÔ¯ÒÓ ·fi ‰È·ÊÔÚÂÙÈ-

ÎÔ‡˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, ∂ıÓÈÎÔ‡˜ Î·È ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜. ™˘ÓÂÙ¤ıË, ·ÓÙÂÁÚ¿ÊË

Î·È Û¯ÔÏÈ¿ÛıËΠ·fi ÙÔ˘˜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ ηÈ, ·fi ÙËÓ μ·ÛÈ-

ÏÂ‡Ô˘Û·, ·ÓÙ›ÁÚ·Ê¿ ÙÔ˘˜ ¤ÊÙ·Û·Ó ÛÙËÓ πÙ·Ï›· Î·È ·fi ÂΛ ÛÙËÓ

˘fiÏÔÈË ¢‡ÛË. ∫¿ÔÈ· ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ªÈ¯·‹Ï æÂÏÏÔ‡, ÂÚ› ÙÔ 1050,

ÚÔÛÙ›ıÂÙ·È ˆ˜ ÚfiÏÔÁÔ˜ ÛÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ 2327 Ù˘ §˘fiÓ. O μ˘˙·-

ÓÙÈÓfi˜ ·˘Ùfi˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ Î·È ÏfiÁÈÔ˜, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Â›Ó·È

ηıÔÏÈ΋, Èı·ÓfiÓ Ó· Â›Ó·È Ô Û˘Óı¤Ù˘ ·˘Ù‹˜ Ù˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜. OˆÛ-

‰‹ÔÙÂ, Ë Û˘ÏÏÔÁ‹ ˘‹Ú¯Â ·fi ÙÔÓ 11Ô ·ÈÒÓ· Î·È Èı·ÓfiÓ Î·È ·fi

ÙÔÓ 10Ô ·ÈÒÓ·. ∫·È ·˘Ùfi ÁÈ·Ù› ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Û ÂÚÁ·ÌËÓ‹ ÙÔ˘

∞Á›Ô˘ ª¿ÚÎÔ˘ Ù˘ μÂÓÂÙ›·˜, ÚÔÂÚ¯fiÌÂÓÔ ·fi ÙËÓ μÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘

∫·Ú‰ÈÓ·Ï›Ô˘ Î·È ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹ μËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜, ·Ó¿ÁÂÙ·È Û ·˘Ù¿ Ù· ¯Úfi-

ÓÈ· Î·È ÂÚȤ¯ÂÈ fiÏ· Ù· ÚˆÙfiÙ˘· ΛÌÂÓ· (ÂÎÙfi˜ ·fi ÙËÓ Ú·ÁÌ·-

Ù›· ÙÔ˘ ™·ÏÌ·Ó¿). ™Â ·˘Ù¿ Ù· ÁÚ·Ù¿, fiˆ˜ Û fiÏ· Ù· ·Ï·È¿ ¯ÂÈ-

ÚfiÁÚ·Ê·, ¤ÁÈÓ·Ó ·ÚÁfiÙÂÚ· ‰È¿ÊÔÚ˜ ÚÔÛı‹Î˜ Î·È ·ÚÂÌ‚ÔϤ˜

·fi ÙÔ˘˜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜. ∞˘ÙÔ› Ù· ·ÓÙ¤ÁÚ·„·Ó, fi¯È ˆ˜ ÈÛÙÔ-

ÚÈο ÌÓËÌ›·, ·ÏÏ¿ ‰˘Ó¿ÌÂÈ Ù˘ ‰ÈÙÙ‹˜ ÙÔ˘˜ ÛËÌ·Û›·˜, ˆ˜ ÎÂÈ̤ӈÓ

Ì˘ÛÙÈÎÈÛÙÈÎÒÓ Î·È Ú·ÎÙÈÎÒÓ Ì·˙›, Î·È Ù· Û¯ÔÏ›·˙·Ó, Ì ÙËÓ ›‰È· ̤-

ıÔ‰Ô Ô˘ ηÙ›¯·Ó ÁÈ· Ù· ıÂÔÏÔÁÈο ΛÌÂÓ·. ∫·È ηıÒ˜ ‹Û·Ó ‚·ÛÈ-

ο Ù¯ÓÈο, Ô Î¿ı ·ÓÙÈÁڷʤ·˜ ¤Î·Ó οı·ÚÛË Î·È Û˘ÌÏ‹ÚˆÛË

ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÁÈ· Ó· ÙÔ Î·Ù·ÛÙ‹ÛÂÈ Î·Ù·ÓÔËÙfi ‚¿ÛÂÈ ÙˆÓ ‰ÈÎÒÓ ÙÔ˘

ÁÓÒÛÂˆÓ Î·È ÂÎÂ›ÓˆÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘, Ú¿ÁÌ· Ô˘ Û˘Ó¤‚·ÈÓ ̤¯ÚÈ

ÚfiÛÊ·Ù· Ì ٷ Ù¯ÓÈο ¤ÚÁ·. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ÛÙ· ÛÊ¿ÏÌ·Ù· ÙˆÓ ·ÓÙÈ-

ÁڷʤˆÓ ÚÔÛÂÙ¤ıËÛ·Ó Î·È ÂΛӷ ÙˆÓ Û¯ÔÏÈ·ÛÙÒÓ ÙÔ˘ 18Ô˘ ηÈ

19Ô˘ ·ÈÒÓ·. ∂› ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ, Ù· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÂÚȤ¯Ô˘Ó οÔÈ·

̤ıÔ‰Ô ‚·Ê‹˜ Ì ¯·ÏÎfi, Ë ÔÔ›· ‚Ú¤ıËΠ·fi ÙÔ˘˜ ¶¤ÚÛ˜ (ÂÈÎ. 6)

Î·È ·Ô‰fiıËΠÂÍ·Ú¯‹˜ ÛÙÔÓ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹ º›ÏÈÔ ÙÔÓ ª·Î‰fiÓ·.

¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙËÓ Ù¯ÓÈ΋ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËΠÁÈ· ÙËÓ ‚·Ê‹ ÙˆÓ

˘ÏÒÓ Ù˘ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜ ÛÙËÓ ¶fiÏË. ∏ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·˘Ù‹ ÏËÚÔÊÔÚ›·,

Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÁÚ¿ÊÙËΠ̠ÂÈÏÈÎÚ›ÓÂÈ·, ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·

2327 (Ê. 155v) Î·È 2325, ·ÏÏ¿ Ï›ÂÈ ·fi ÙÔ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚÔ Î›ÌÂÓÔ Ù˘

μÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ª¿ÚÎÔ˘, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÚÔÛÂÙ¤-

ıË ·ÚÁfiÙÂÚ· ·fi οÔÈÔÓ μ˘˙·ÓÙÈÓfi ·ÓÙÈÁڷʤ·. ∞fi οÔÈ· ·Ú¿-

‰ÔÍË Û‡Á¯˘ÛË, Ë Ì¤ıÔ‰Ô˜ ·˘Ù‹ ·Ô‰fiıËΠ۠¤Ó·Ó ÌÔÓ·¯fi Ù˘

∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜ Ô˘ ÏÂÁfiÙ·Ó º›ÏÈÔ˜ ª·Î‰ÒÓ. ÕÏÏÔÈ ¿ÏÈ ˘¤‰ÂÈÍ·Ó

·ÓÙ› ·˘ÙÔ‡ ÙÔÓ º›ÏÈÔ ™È‰‹ÙË, ÈÂÚ¤· ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ ÃÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘,

Î·È Î¿ÔÈÔÈ ¿ÏÏÔÈ ·¤‰ˆÛ·Ó ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÛÙÔÓ ∑ÒÛÈÌÔ. ŸÏ· ·˘Ù¿, ¯ˆ-

Ú›˜ Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ Î¿ÙÈ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi ÛÙ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·, ÂÎÙfi˜ ·fi ›¯ÓË, Ù·

ÔÔ›· Ê·ÓÂÚÒÓÔ˘Ó fiÙÈ ˘‹ÚÍ·Ó, οÔȘ ÊÔÚ¤˜, ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÂÌ·-

27APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

6. O ∫ÚfiÓÔ˜-ªfiÏ˘‚‰Ô˜ Û ÌÂ۷ȈÓÈ΋ÂÚÛÈ΋ ÌÈÎÚÔÁÚ·Ê›·.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:48 ™ÂÏ›‰·27

ıÔ‡˜ ÌÂϤÙ˘. º¤ÚÔ˘Ó ‰ËÏ·‰‹ ÛËÌÂÈÒÛÂȘ ˘Ô-

ÌÓ‹Ûˆ˜, Û‚‹ÛÈÌÔ ÛÂÏ›‰ˆÓ, Ӥ˜ Áڷʤ˜ ¿Óˆ

·fi ÙȘ ϤÍÂȘ, ÚÔÛı‹Î˜ ÛÙ· ÂÍÒÊ˘ÏÏ· ηÈ

ÛÙ· ÎÂÓ¿, ÎËÏ›‰Â˜ ·fi ¯ËÌÈΤ˜ Ô˘Û›Â˜ fiˆ˜

¿Ï·Ù· ¯·ÏÎÔ‡ Î.Ï.

ªÂ ‚¿ÛË fiÏ· ·˘Ù¿, ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÌÊÈ-

Û‚ËÙËı› Ë ÁÓËÛÈfiÙËÙ· Ù˘ ·Ï·ÈfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ Û¯Ë-

Ì¿ÙˆÓ ÙˆÓ ÔÚÁ¿ÓˆÓ Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙ· ¯ÂÈÚfi-

ÁÚ·Ê· Ù· ÔÔ›· ¤¯Ô˘Ó ·ÓÙÈÁÚ·Ê› ÔÏϤ˜ ÊÔ-

Ú¤˜ (ÂÈÎ. 7), ·Ó Ù· Û¯‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ‰ÂÓ ‹Û·Ó Ù· ›‰È·

Û ‰È¿ÊÔÚ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Î·È Î·ı·ÚfiÙÂÚ· ηÈ

ˆÚ·ÈfiÙÂÚ· ÛÙÔ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ, ·˘Ùfi

ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ª¿ÚÎÔ˘, Î·È ·Ó, ηٿ ηÓfiÓ·, ‰ÂÓ

·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÔÓÙ·Ó Ì ·ÎÚ›‚ÂÈ· ÛÙȘ ÂÚÈÁڷʤ˜

ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÔÈ Û˘Û΢¤˜ ÔÈ

Ôԛ˜ ·ÚÈÛÙÒÓÙ·È Â›Ó·È ·Ú¯·›ˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ, fiˆ˜

Î·È ÔÈ Ú·ÁÌ·Ù›˜ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÙˆÓ ¯ÂÈÚÔÁڿʈÓ.

ΔÔ ÁψÛÛ¿ÚÈfi ÙÔ˘˜, ÔÈ Ù¯ÓÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ, ÔÈ

ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ȉ¤Â˜ Î·È Ù· ÈÛÙÔÚÈο Î·È ¿ÏÏ·

ÁÂÁÔÓfiÙ·, Û¯ÂÙÈο Ì ·˘Ù¿, ηıÒ˜ Î·È ÙÔ ·˘ıÂÓÙÈÎfi fiÓÔÌ· ÌÂÚÈÎÒÓ

·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ÙÔ˘˜, Ù· ÙÔÔıÂÙÔ‡Ó ÛÙÔÓ 4Ô ·ÈÒÓ·, ÂÓÒ ÌÂÚÈ-

ο ·fi ·˘Ù¿ Î·È ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ÂÔ¯‹˜.

ΔÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ 2327 Ù˘ μÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ Ù˘ §˘fiÓ Â›Ó·È, ηٿ

οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ, Û˘ÓÙÂÙ·Á̤ÓÔ, ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ, ˆ˜ ÓÂfiÙÂÚÔ

Û‡ÁÁÚ·ÌÌ·, ›‰Ô˜ ·Ï¯ËÌÈ΋˜ ÂÁ΢ÎÏԷȉ›·˜, ÛÙËÓ ÔÔ›· Ô ·ÓÙÈ-

Áڷʇ˜ Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ fiϘ ÙȘ Ú·ÁÌ·Ù›˜ Î·È fiÏ· Ù· ÁÓˆÛÙ¿ ÙÔ˘

·ÔÛ¿ÛÌ·Ù·. ΔÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ·Ú¯›˙ÂÈ Ì ̛· ¤ÎıÂÛË ‹ ÂÈÛÙÔÏ‹

ÙÔ˘ ªÈ¯·‹Ï æÂÏÏÔ‡ ÚÔ˜ ÙÔÓ •ÈÊÈÏ›ÓÔ, ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘-

fiψ˜ ÙˆÓ Ì¤ÛˆÓ ÙÔ˘ 11Ô˘ ·ÈÒÓ·, Ë ÔÔ›· ¤¯ÂÈ ı¤ÛË ÚÔÏfiÁÔ˘

(§˘fiÓ, ¯Ê. 2327, Ê. 266, 268), «¶ÂÚ› Ù˘ ÙÈÌÈÔÙ¿Ù˘ ÃÚ˘ÛÔ¯Ô˚΋˜»,

ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÔÈ Ì¤ıÔ‰ÔÈ ÙÔ˘ π·Ì‚Ï›¯Ô˘, ÚÔ˜ ‰›ÏˆÛÈÓ

(‰ÈÏ·ÛÈ·ÛÌfi) ÙÔ˘ ¯Ú˘ÛÔ‡. ªÂÙ¿ ÙÔ˘˜ OÈÎÔ˘ÌÂÓÈÎÔ‡˜ ºÈÏÔÛfiÊÔ˘˜

∞ϯËÌÈÛÙ¤˜, ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÔÈ ÀÔÌÓËÌ·ÙÈÛÙ¤˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ› Ô˘ ¤ÁÚ·-

„·Ó ÚÔ ÙˆÓ ∞Ú¿‚ˆÓ. ™Â ·˘Ù‹ ÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ˘¿ÁÔÓÙ·È Ù· ‚È‚Ï›·

ÂÚ› Ù˘ ¢ÛÙ·ı›·˜ ÙÔ˘ ¯Ú˘ÛÔ‡, ÙÔ ÂÚ› ı›Ԣ ‡‰·ÙÔ˜ (¯Ê. 2327,

Ê. 92v) Î·È ÂΛÓÔ ÙÔ˘ ∞Ó›ÁÚ·ÊÔ˘ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘ ÂÚ› ÙÔ˘ ı›Ԣ ‡‰·-

ÙÔ˜ Ù˘ Ï¢ÎÒÛˆ˜. ™ÙËÓ ›‰È· ÔÌ¿‰· ·Ó‹ÎÂÈ Î·È Ë «∂ÚÌËÓ›· Ù˘

∂ÈÛÙ‹Ì˘ Ù˘ ÃÚ˘ÛÔÔÈ›·˜ ÙÔ˘ ÈÂÚÔÌÔÓ¿¯Ô˘ ∫ÔÛÌ¿», Èı·Ófiٷٷ

Ô Û˘ÁÁڷʇ˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ·˘ÙÔ‡ Ó· Â›Ó·È Ô ÁÓˆÛÙfi˜ ∫ÔÛÌ¿˜ Ô πÓ‰È-

ÎÔχÛÙ˘. ∞˘Ù¤˜ ÂÚ›Ô˘ Â›Ó·È ÔÈ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜, ıˆÚËÙÈΤ˜ ηÈ

Ì˘ÛÙÈÎÈÛÙÈΤ˜ Ú·ÁÌ·Ù›˜ ÔÈ Ôԛ˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙËÓ ∂Á΢ÎÏÔ·È-

‰Â›· ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ∞ϯËÌÈÛÙÒÓ.

ªÈ· ¿ÏÏË ÔÌ¿‰·, Ôχ ÁÂÓÈ΋, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜

ÔÈËÙ¤˜, ‰ËÏ·‰‹ ÙȘ ÏÂÁfiÌÂÓ˜ Ú·ÁÌ·Ù›˜, Ô˘ ·ÔÚÚ¤Ô˘Ó ·fi

ÙËÓ Ì˘ÛÙÈÎÈÛÙÈ΋ ÃËÌ›· (¯Ê. 2327, Ê. 178-195). ™Â ·˘Ù¤˜ ÂÚÈÏ·Ì-

‚¿ÓÔÓÙ·È Ù· ÔÈ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ∏ÏÈÔ‰ÒÚÔ˘, ÙÔ˘ £ÂÔÊÚ¿ÛÙÔ˘, ÙÔ˘ ∞Ú¯Â-

Ï¿Ô˘ Î·È ÙÔ˘ πÂÚÔı¤Ô˘. Δ· ÚÒÙ· ·fi ·˘Ù¿ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÁÚ¿ÊËηÓ

·fi Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ÙÔ˘ 4Ô˘ ·ÈÒÓ·, Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘ £ÂÔ‰ÔÛ›Ô˘. O

πˆ¿ÓÓ˘ ¢·Ì·ÛÎËÓfi˜ Î·È ¿ÏÏÔÈ ¤ÁÚ·„·Ó ·ÚÁfiÙÂÚ· ·ÚfiÌÔÈ· ÔÈ‹-

Ì·Ù·, Ù· ÔÔ›· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ÔÚÈṲ̂ӷ ÌfiÓÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·. OÈ Û˘Á-

ÁÚ·Ê›˜ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÂÈÒÓ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÚÔÊ·ÓÒ˜ ÙËÓ

·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ÙÔ˘ OÌ‹ÚÔ˘, ÙÔ˘ ∏ÛÈfi‰Ô˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ

¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ fiˆ˜ ÙÔ˘ ∞Ó·ÍÈÌ¿Ó‰ÚÔ˘, ÙÔ˘ ∏Ú·ÎÏ›-

ÙÔ˘ Î·È ¿ÏψÓ, Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÔÔ›· Ô ÂÈ-

ÛÙËÌÔÓÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ‹Ù·Ó Î·È ·˘Ùfi˜ ÔÈËÙÈÎfi˜.

Δ· ηٿ ·Ú¿‰ÔÛË ÈÂÚ¿ ÔÓfiÌ·Ù· ÙˆÓ

Ê˘ÙÒÓ ¤¯Ô˘Ó ÌÈ· οÔÈ· Û¯¤ÛË Ì ٷ ·Ï¯ËÌÈο

Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· Î·È Ì ÙÔ fiÏÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ¤ÚÁÔ

ÙÔ˘ ¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë, Ô ÔÔ›Ô˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙËÓ

›‰È· ·Ú¿‰ÔÍË ÔÓÔÌ·ÙÔÏÔÁ›·, › ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ

·›Ì· fiʈ˜, ·›Ì· ∏Ê·›ÛÙÔ˘, ÁfiÓÔ˜ ϤÔÓÙÔ˜,

ÁfiÓÔ˜ ∂ÚÌÔ‡, ÔÛÙfi ›‚˘, ÔÛÙfi È·ÙÚÔ‡ Î.Ï. O

¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë˜, ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋ ÙÔ˘ ‡ÏË ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ

Ê˘Ù¿ Î·È ÙȘ ¯Ú‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜ Î·È ·Ó·ÁÚ¿ÊÂÈ Î·È Ù·

Û˘ÓÒÓ˘Ì· ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ÔÓÔÌ·ÛÈÒÓ ÛÙËÓ

ڈ̷˚΋, ·ÈÁ˘Ùȷ΋, ‰·ÎÈ΋, Á·Ï·ÙÈ΋ Î.Ï.

ÁÏÒÛÛ·, ‰›ÓÔÓÙ¿˜ Ì·˜ ÔχÙÈ̘ ÏËÚÔÊÔڛ˜.

™ÙÔÓ ¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë ÂÚȤ¯ÔÓÙ·È Î·È Ù· ÔÓfiÌ·Ù·

Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙ· ¤ÚÁ·, Ù· ÔÔ›· ·Ô‰›‰ÔÓÙ·È

ÛÙÔ˘˜ OÛÙ¿ÓË, ∑ˆÚÔ¿ÛÙÚË, ¶˘ı·ÁfiÚ·, ¶ÂÙ¤-

ÛË, Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ·Ï¯Ë-

ÌÈÎÔ‡˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÁˆÔÓÈÎÔ‡˜ ȉȷ›ÙÂÚ·. ∂›Ó·È

ÂӉȷʤÚÔÓ fiÙÈ Î·È Û‹ÌÂÚ· ·ÎfiÌ·, ÛÙË Ï·˚΋ Ê˘ÙÔÏÔÁÈ΋ ÔÓÔÌ·ÙÔÏÔ-

Á›·, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÔÏÏ¿ ·ÚfiÌÔÈ· ÔÓfiÌ·Ù·, fiˆ˜ Ì¿ÙÈ ‚Ô‰ÈÔ‡, ‰fiÓÙÈ

ÏÈÔÓÙ·ÚÈÔ‡, ÁÏÒÛÛ· Û·ÏÔ˘, Ï·Áfi¯ÔÚÙÔ, Êȉfi¯ÔÚÙÔ, ÎÔ˘ÚÔ‡Ó·˜

„ˆÌ›, ÂÚ‰ÈÎÔ¿ÙËÌ· Î.Ï., ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë Î·Ù·ÁˆÁ‹ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi

Ù· ·Ú¯·›· Û˘Ì‚ÔÏÈο ÔÓfiÌ·Ù·. ªÂÚÈο ·fi ·˘Ù¿ Ù· ‹Ú·Ó ÔÈ ·Ï¯ËÌÈ-

ÛÙ¤˜, ‰›ÓÔÓÙ¿˜ ÙÔ˘˜ ¿ÏÏË ÛËÌ·Û›· ·fi ÂΛÓË ÙˆÓ ·ÈÁ˘ÙÈ·ÎÒÓ ·‡-

ÚˆÓ Î·È ÙÔ˘ ¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë. ŒÙÛÈ, ÙÔ «ÁfiÓÔ˜ ∞ÊÚÔ‰›Ù˘» ÛÙ· ·Ï¯ËÌÈο

ÏÂÍÈο ÛËÌ·›ÓÂÈ ÙÔ ¿ÓıÔ˜ ÙÔ˘ ¯·ÏÎÔ‡, ‰ËÏ·‰‹ ÔÍ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ¯·ÏÎÔ‡ ηÈ

·ÓıÚ·ÎÈÎfi ¿Ï·˜, ÂÓÒ ÙÔ «¯ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÊȉÈÔ‡» ÛËÌ·›ÓÂÈ ÙÔÓ ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ

Î·È ÙÔ «·›Ì· Ù˘ ÛÎÓ›·˜» ÛËÌ·›ÓÂÈ ÙÔ ‡‰ˆÚ ÙÔ˘ ·Ï·‚¿ÛÙÚÔ˘.

OÈ ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ ÛÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·fi ÙÔÓ 13Ô ·ÈÒÓ· ¤ˆ˜ ÙÔ 1453O 13Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ ¤ÊÂÚ ÔÏϤ˜ ·Ó·Î·Ù·Ù¿ÍÂȘ ÛÙ· ÔÏÈÙÈÛÌÈο

ΤÓÙÚ· ÙÔ˘ ÙfiÙ ÁÓˆÛÙÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙËÓ ÌÂϤÙË Î·È ÂÊ·Ú-

ÌÔÁ‹ Ù˘ £Â›·˜ Î·È πÂÚ¿˜ Δ¤¯Ó˘, Ù˘ ∞ϯËÌ›·˜, Û ·˘Ù¿. ∏ ‚˘˙·-

ÓÙÈÓ‹ ¯˘Ì¢ÙÈ΋ ‹ ∞ϯËÌ›· Êı›ÓÂÈ ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙËÓ

∂ÏÏ¿‰· Î·È Ì ‰È·ÊÔÚ¿ ‰‡Ô ÂÚ›Ô˘ ÁÂÓÂÒÓ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙËÓ ›‰È·

ÊıÔÚ¿ Î·È Ë ·Ú·‚È΋ ∞ϯËÌ›·, ηıÒ˜ Ù· ∞Ú·‚Èο ÎÚ¿ÙË È¤˙ÔÓÙ·È

Î·È Î·Ù·ÎÙÒÓÙ·È ‚È·›ˆ˜ ·fi ÙȘ ‚fiÚÂȘ ΔÔ˘Ú·ÓÈΤ˜ Ê˘Ï¤˜ ΔÔ‡ÚΈÓ

Î·È ªÔÁÁfiψÓ. OÈ Î·Ù·ÎÙËÙ¤˜ ·˘ÙÔ› ÙˆÓ ·Ú·‚ÈÎÒÓ Ê˘ÏÒÓ, ·Ú¯Èο

¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙÔ ˆ˜ ÊÚÔ˘ÚÔ› Î·È ÌÈÛıÔÊfiÚÔÈ ÙˆÓ ¯·ÏÈÊÒÓ, ȉ›ˆ˜

Ù˘ μ·Á‰¿Ù˘, Î·È ‰ÂÓ Â›¯·Ó η̛· Ù¿ÛË ‹ ¤ÊÂÛË ÁÈ· ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜

ÌÂϤÙ˜. ªÂ ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙËÛË, ÎÚ¿ÙËÛ·Ó ÙÔ˘˜ ÕÚ·‚˜ Û ¯·ÌËÏfi,

΢ڛˆ˜ ÌÔÚʈÙÈÎfi, ›‰Ô. ∫¿ÙÈ ·Ó¿ÏÔÁÔ ¤Ú·Í·Ó ÔÈ OıˆÌ·ÓÔ›

OÛÌ·ÓÏ‹‰Â˜ Î·È ™ÂÏÙ˙Ô‡ÎÔÈ ™Ô˘ÏÙ¿ÓÔÈ, ‰‡Ô ·ÈÒÓ˜ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÁÈ·

ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi μ˘˙¿ÓÙÈÔ.

™Â ·ÓÙÈÛÙ¿ıÌÈÛÌ·, ·fi ÙÔÓ 13Ô ·ÈÒÓ·, Ë ¢˘ÙÈÎÔÂ˘Úˆ·˚΋

∞ϯËÌ›· ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ·ÔÎÙ¿ ÙÔÓ ‰ÈÎfi Ù˘ ȉÈfiÙ˘Ô ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ηıÒ˜

fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÂÏÏËÓÈο Î·È ·Ú·‚Èο ·Ï¯ËÌÈο ΛÌÂÓ· ÌÂÙ·-

ÊÚ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο. ∏ ·Ú¯‹ ›¯Â Á›ÓÂÈ ·fi ÙÔÓ ÕÁÁÏÔ ÌÔÓ·¯fi

ƒÔ‚¤ÚÙÔ ÙÔ˘ ΔÛ¤ÛÙÂÚ (Robert of Chester), Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ÌÂÙ·ÊÚ¿-

ÛÂÈ ÙÔ ∫ÔÚ¿ÓÈÔ ÁÈ· ÙÔÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÔÏ˘Ì·ı‹ ·‚‚¿ ÙÔ˘ ∫ÏÈÓ‡, ¶¤ÙÚÔ

ÙÔÓ ™Â‚¿ÛÌÈÔ, ÂÓÒ ÙÔ 1144 ÌÂÙ·ÊÚ¿˙ÂÈ ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘

28 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

7. ∂ÍÔÏÈÛÌfi˜ ·Ï¯ËÌÈÎÔ‡ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘.ÃÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ÙÔ˘ Cristobal de Paris,Lucidarum, 1498-9.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·28

ŒÏÏËÓ· ÌÔÓ·¯Ô‡ ªÔÚÈ·ÓÔ‡ μÈ‚Ï›Ô ÙˆÓ ™˘Óı¤ÛÂˆÓ Ù˘ ∞ϯËÌ›·˜. (O

ªÔÚÈ·Ófi˜, ¯ÚÈÛÙÈ·Ófi˜ ÌÔÓ·¯fi˜ ·fi Ù· ÂÚ›¯ˆÚ· Ù˘ πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì,

ηٿ ÙÔÓ 7Ô ·ÈÒÓ·, ÚÔÌ‹ı¢ Ì ÌÂÁ¿Ï˜ ÔÛfiÙËÙ˜ ¯Ú˘ÛÔ‡ ÙËÓ

ÂÎÎÏËÛ›· ηÈ, ÈÂ˙fiÌÂÓÔ˜ ·fi ÙÔÓ ¯·Ï›ÊË ÙˆÓ ∞Ú¿‚ˆÓ Khalid ben

Yazid ibn Mauia (665-704), ÙÔ˘ ·ÂÎ¿Ï˘„ ٷ Ì˘ÛÙÈο ÙˆÓ ·Ï¯ËÌÈ-

ÛÙÒÓ, ‰Â¯fiÌÂÓÔ˜ ·˘ÙfiÓ ˆ˜ Ì·ıËÙ‹ ÙÔ˘.)

ΔÔÓ ÂfiÌÂÓÔ ·ÈÒÓ·, Ô °ÂÚ¿Ú‰Ô˜ Ù˘ ∫ÚÂÌfiÓ·˜ (1114-1187),

ÛÔ˘‰·›Ô˜ ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹˜ Ù˘ Û¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ΔÔϤ‰Ô˘, ÌÂÙ¤ÊÚ·Û Ô-

Ï˘¿ÚÈıÌ· ÊÈÏÔÛÔÊÈο Î·È È·ÙÚÈο ΛÌÂÓ·, ÂÏÏËÓÈο Î·È ·Ú·‚Èο,

fiˆ˜ Î·È ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÙÚ›· ·Ï¯ËÌÈο ¤ÚÁ·: ÙÔ Liber divinationis, ÙÔ

ÔÔ›Ô Â›Ó·È ¤Ó· ·fi Ù· ‚‰ÔÌ‹ÓÙ· ‰‡Ô ¤ÚÁ· ÙÔ˘ °ÎÂÌ¤Ú (‹ ∞Ï

°ÎÈ·Ô‡Ú), ÙÔ De aluminibus et salibus, ¤Ó· ¤ÚÁÔ Ú·ÎÙÈ΋˜ ∞ϯËÌ›·˜,

ηıÒ˜ Î·È ÙÔ Liber luminis luminum.

∞fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÛÙËÓ ™ÈÎÂÏ›·, ÌÈ· ÔÌ¿‰· ÏÔÁ›ˆÓ, ÌÂ

ÙËÓ ·ÚfiÙÚ˘ÓÛË ÙÔ˘ ª¿ÈÎÏ ™ÎÔÙ (†1236) Î·È ÙËÓ ÂÓÂÚÁfi ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË

ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ºÚÂȉÂÚ›ÎÔ˘ μã Ãfi¯ÂÓÛÙ¿Ô˘ÊÂÓ (1194-1250), ÌÂÙ¤-

ÙÚ„ ÙÔ ¶·Ï¤ÚÌÔ Û ΤÓÙÚÔ ÌÂÙ¿ÊÚ·Û˘ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ Î·È ·Ú·‚ÈÎÒÓ

ÎÂÈ̤ӈÓ, ηıÒ˜ Î·È Û‡ÓÙ·Í˘ Ó¤ˆÓ ¤ÚÁˆÓ, ÁÚ·ÌÌ¤ÓˆÓ ·Â˘ı›·˜ ÛÙ·

Ï·ÙÈÓÈο. ΔfiÙ ÏÔÈfiÓ Ô˘ Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ¯˘Ì¢ÙÈ-

΋˜ Î·È Ù˘ ·Ú·‚È΋˜ ∞ϯËÌ›·˜ ·Ú¯›˙Ô˘Ó Ó· ÛÙÂÚ‡ԢÓ, Ë ‰˘ÙÈÎÔ¢-

Úˆ·˚΋ ∞ϯËÌ›· οÓÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÚÔfi‰Ô˘˜. O ÕÁÈÔ˜ ∞Ï‚¤ÚÙÔ˜ Ô

ª¤Á·˜ (1193-1280), Ô Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ ÕÁÈÔ˜ £ˆÌ¿˜ Ô ∞ÎÈÓ¿Ù˘ (1227-

1274), Ô ÌÔÓ·¯fi˜ ƒfiÙ˙ÂÚ ª¤ÈÎÔÓ (1214-1294), Ô ∞ÚӿωԘ Ù˘ μÈÏ·-

Ófi‚· (1240-1313), Ú‡Ù·Ó˘ ÙÔ˘ ·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ ªÔÓÂÏȤ, Ô ·Û›-

ÁÓˆÛÙÔ˜ «ÂʈÙÈṲ̂ÓÔ˜ È·ÙÚfi˜» ƒ·˚ÌfiÓ‰Ô˜ §Ô‡ÏÏÔ˜ (1235-1315) ηÈ

Ô ¿·˜ πˆ¿ÓÓ˘ ∫μã (1245-1334) Â›Ó·È ·˘ÙÔ› ÔÈ ÔÔ›ÔÈ, Ì ÙȘ ÌÂϤÙ˜

ÙÔ˘˜, Ù· ÂÈÚ¿Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ Î·È Ù· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ ÂÚ› ÙËÓ £Â›· ηÈ

πÂÚ¿ Δ¤¯ÓË, ıÂÌÂÏ›ˆÛ·Ó ÙËÓ ∞ϯËÌ›· ÛÙËÓ ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË (ÂÈÎ. 8).

ŸÌˆ˜ Î·È Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ∞ϯËÌ›· ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘, ·Ú¿ ÙËÓ ·Ú·Î-

Ì‹ Ô˘ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ, ‰ÂÓ Ì¤ÓÂÈ ¯ˆÚ›˜ ·ÓÙÈÚÔÛÒÔ˘˜, Ô‡Ù ηÈ

·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜ ·ÈÒÓ˜ ˘¿ÚÍÂ-

ˆ˜ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ƒˆÌ·˚΋˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔ-

Ú›·˜. O ª¿ÚÎÔ˜ °Ú·ÈÎfi˜, ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ Ù˘

·Ú·‰fiÛˆ˜ Ô˘ η٤ÏÈÂ Ô ÂÊ¢ڤÙ˘

ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ˘ÁÚÔ‡ ˘Úfi˜, ∫·ÏÏ›ÓÈÎÔ˜,

Ì·˜ ·Ú·‰›‰ÂÈ ÔÏϤ˜ Ú·ÎÙÈΤ˜ ÂÊ·ÚÌÔ-

Á¤˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙÔ˘, ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶ÂÚ›

ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ˘Úfi˜. ΔÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ÁÚ¿-

ÊÙËΠÚÒÙ· ÂÏÏËÓÈο, ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘

13Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÙÔ 1225 ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËÎÂ ÛÙ·

Ï·ÙÈÓÈο Î·È ¤Ó·Ó ·ÈÒÓ· ·ÚÁfiÙÂÚ· ÛÙ· ÈÙ·-

ÏÈο. ∞Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ Û˘ÓÙ·Á¤˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·-

Û΢‹ ÂÌÚËÛÙÈÎÒÓ ˘ÏÒÓ, ÙȘ Ôԛ˜ ·-

Ú·ı¤ÙÂÈ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘, Â›Ó·È Î·È ˘Ô‰Â›ÍÂȘ

ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·Û΢‹ «ÈÙ¿ÌÂÓÔ˘ ˘Úfi˜»,

‰ËÏ·‰‹ ˘Ú›ÙȉԘ: «¶¿Ú ̛· Ï›‚Ú· ıÂÈ¿-

ÊÈ, ‰‡Ô Ï›‚Ú˜ Î¿Ú‚Ô˘ÓÔ ÊÏ·ÌÔ˘Ú›·˜ ‹

ÎÂÚ·ÛÈ¿˜, ¤ÍË Ï›‚Ú˜ ÂÙÚÒ‰Ô˘˜ ¿Ï·ÙÔ˜

(ÓÈÙÚÈÎÔ‡ Î·Ï›Ô˘), ÙÚ›„ ٷ ˘ÏÈο ·˘Ù¿

ÚÔÛÂÎÙÈο ¿Óˆ Û ÌÈ· Ͽη ·fi Ì¿Ú-

Ì·ÚÔ Î·È ÙÔÔı¤ÙËÛ ÙÔ ÚÔ˚fiÓ Ù˘ ·Ó¿ÌÈ-

Í‹˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ÛˆÏ‹Ó· Ô˘ ÂÎÙÔ͇ÂÙ·È

(‚·ÏÏ›ÛÙÚ·) ‹ ÛÙÔ ÛˆÏ‹Ó· Ô˘ ‚ÚÔÓÙ¿

(ۛʈÓ)».

£· Ú¤ÂÈ Ó· ÛËÌÂȈı› fiÙÈ Ë ·Ú·‚È΋

ϤÍË «baroud», ·fi fiÔ˘ Î·È ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi

«Ì·ÚÔ‡ÙÈ», Ë ÔÔ›· ÛËÌ·›ÓÂÈ Ó›ÙÚÔ, Â›Ó·È Ë

ÂÏÏËÓÈ΋ ϤÍË «˘Ú›ÙȘ». ∏ ˘Ú›ÙȘ, ÁÓˆ-

ÛÙ‹ ‹‰Ë ÛÙÔ˘˜ ∫ÈÓ¤˙Ô˘˜, Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜

ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘ ›¯·Ó ÔÏÈÙÈÛÌÈ-

Τ˜ Î·È ÂÌÔÚÈΤ˜ ·ʤ˜ ‹‰Ë ·fi ÙËÓ

ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡, ‹Ù·Ó ÔÈΛ· ÛÙȘ

ÔÏÂÌÈΤ˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘

–fiˆ˜ Î·È ÙÔ ˘ÁÚfiÓ ˘Ú– ·ÈÒÓ˜ ÚÈÓ ·fi

ÙËÓ Â·Ó·Ó·Î¿Ï˘„‹ Ù˘ ·fi ÙÔÓ ÕÁÁÏÔ

ÌÔÓ·¯fi Î·È ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹ ƒfiÙ˙ÂÚ ª¤ÈÎÔÓ

(1214-1294), Ô˘ ıˆÚÂ›Ù·È fiÙÈ ÚÒÙÔ˜ ÙËÓ

·ÚÂÛ··Û ÛÙËÓ ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË.

29APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

8. OÈ ıÂÌÂÏȈ٤˜ Ù˘ ∞ϯËÌ›·˜ ÛÙË ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË: ∂ÚÌ‹˜ ΔÚÈṲ̂ÁÈÛÙÔ˜, ªÔÚÈ·Ófi˜, §Ô‡ÏÏÔ˜, °ÎÂ̤Ú,ª¤ÈÎÔÓ Î·È ¶·Ú¿ÎÂÏÛÔ˜. Oswald Croll, Basilica Chymica, 1609.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·29

™Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ· ¤˙ËÛÂ Î·È ¤Ó·˜ Â˘Ê˘¤ÛÙ·ÙÔ˜, fiˆ˜

Ê·›ÓÂÙ·È ·fi Ù· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿ ÙÔ˘, μ˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜, Ô ∞ÓÂ-

›ÁÚ·ÊÔ˜. ΔÔ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ ·Ï¯ËÌÈÛÙÈÎfi «ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi» Ó‡̷ Ù˘

ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ ıˆÚ› ¤Ó· ›‰Ô˜ ÌÂÙ·ÏÏÈÎÔ‡ ϤÁÌ·ÙÔ˜ Î·È ÌÂÙ·ÏÏÈÎÔ‡

‰ÂÛÌÔ‡ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ. ¢ËÏ·‰‹, ‰¤¯ÂÙ·È fiÙÈ fiÏ· Ù· ̤ٷÏÏ·

Â›Ó·È ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ›‰È·, ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó fï˜ ÙÔ ¤Ó· ·fi ÙÔ

¿ÏÏÔ ÂÂȉ‹ ÙÔ Î·ı¤Ó· ¤¯ÂÈ Î¿ÔÈ· ȉȷ›ÙÂÚ·, ÌË Ô˘ÛÈÒ‰Ë, ¯·Ú·ÎÙË-

ÚÈÛÙÈο, Ù· ÔÔ›· ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ÂÍ·ÏÂÈÊıÔ‡Ó Ì ÙËÓ Î·Ù¿ÏÏËÏË ‰ÈÂÚ-

Á·Û›·. ŸÙ·Ó Ù· ̤ٷÏÏ· ··ÏÏ·ÁÔ‡Ó ·fi fiϘ ÙȘ Ù˘¯·›Â˜, ·ÏÏ¿ fi¯È

Ô˘ÛÈÒ‰ÂȘ, ȉÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘˜, ÌÂÙ·ÙÚ¤ÔÓÙ·È ÛÙÔ Ù¤ÏÂÈÔ Ì¤Ù·ÏÏÔ, ÙÔÓ

¯Ú˘Ûfi. ŸÌˆ˜, Ô ∞Ó›ÁÚ·ÊÔ˜ ıˆÚ› Ù· ·Ú·¿Óˆ Â͈ڷÁÌ·ÙÈ-

ο, ‰ÈfiÙÈ fiÏ· Ù· ̤ٷÏÏ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ›‰Ë ÂÓfi˜ Á¤ÓÔ˘˜,

·ÏÏ¿ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÔÈÎÈϛ˜ ÂÓfi˜ ›‰Ô˘˜! ªÈ· ˘fiıÂÛË Ë ÔÔ›· ‰È·-

ÎÚ›ÓÂÈ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ˘Ú‹Ó˜ ÙˆÓ ·ÙfiÌˆÓ ÙˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ, fiˆ˜

Î·È Ù· ÌÂÙ·ÏÏÈο ϤÁÌ·Ù· ‰È·ÊfiÚˆÓ ÎÚ˘ÛÙ·ÏÏÒÛÂˆÓ ·˘ÙÒÓ. ¶·-

ÚfiÌÔȘ ÛΤ„ÂȘ Ì ÙÔÓ ∞Ó›ÁÚ·ÊÔ Â›¯Â οÓÂÈ ÙÔÓ 11Ô ·ÈÒÓ· ÌfiÓÔ

Ô ÛÔÊfi˜ ÕÚ·‚·˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ Î·È È·ÙÚfi˜ ∞‚ÈΤÓÓ·˜ (980-1037).

∂Ó Û˘Ó¯›· ·fi ÙÔÓ 13Ô ÚÔ˜ ÙÔÓ 14Ô ·ÈÒÓ·, ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È

οÔÈÔÈ È·ÙÚÔÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ·ÎÙÔ˘¿ÚÈÔÈ, ÛÙ· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ

ÂÚȤ¯ÔÓÙ·È Î·È ·Ï¯ËÌÈΤ˜ Ú·ÁÌ·Ù›˜, ·ÏÏ¿ Û ηı·Ú¿ ıˆÚËÙÈ-

Îfi ›‰Ô. ∞ÎÙÔ˘¿ÚÈÔÈ, ÛÙÔ˘˜ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜, ·ÂηÏÔ‡ÓÙÔ ÔÈ ·˘ÙÔ-

ÎÚ·ÙÔÚÈÎÔ› È·ÙÚÔ› ‹ ÔÈ ·Ó·ÎÙÔÚÈÎÔ› ·Ú¯›·ÙÚÔÈ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ fï˜ ‰ÂÓ

‰ÈÂÎÚ›ÓÔÓÙÔ ÌfiÓÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ıÂڷ¢ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ Ù¤¯ÓË, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙËÓ

ÔÏ˘Ì¿ıÂÈ· Î·È ÙËÓ ÛÔÊ›· ÙÔ˘˜. ∞˘ÙÔ› ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Î·È ÌÂ

ÙËÓ ∞ϯËÌ›· Â›Ó·È Î·Ù¿ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÈ΋ ÛÂÈÚ¿ ÔÈ ÂÍ‹˜: ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ª˘ÚÂ-

„fi˜, °ÚËÁfiÚÈÔ˜ ÃÈÔÓÈ¿‰Ë˜, °ÂÒÚÁÈÔ˜ ÃÚ˘ÛÔÎfiÎ΢ Î·È Ô ÂÈÊ·Ó¤-

ÛÙÂÚÔ˜ fiψÓ, πˆ¿ÓÓ˘ Ô ∞ÎÙÔ˘¿ÚÈÔ˜.

O ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ª˘Ú„fi˜ ¤˙ËÛ ÂÚ› Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÛÙË

¡›Î·È·, › ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜ πˆ¿ÓÓÔ˘ °ã ¢Ô‡Î· μ·Ù¿Ù˙Ë. ∂›¯Â ÛÔ˘‰¿-

ÛÂÈ π·ÙÚÈ΋ ÛÙÔ ™·Ï¤ÚÓÔ Ù˘ πÙ·Ï›·˜ Î·È º˘ÛÈ΋ ºÈÏÔÛÔÊ›· ÛÙȘ ·Ú·-

‚ÈΤ˜ Û¯ÔϤ˜ ÙÔ˘ ª·ÁÎÚ¤Ì. ΔÔ Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Â›Ó·È ÙÔ ¢˘Ó·-

ÌÂÚfiÓ, Ê·ÚÌ·ÎÔÏÔÁ›·, Ë ÔÔ›· ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛıËÎÂ ÙÔÓ 14Ô ·ÈÒÓ· ÛÙ·

Ï·ÙÈÓÈο ηÈ, ̤¯ÚÈ ÙÔÓ 17Ô ·ÈÒÓ· ‹Ù·Ó ·Ó·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓË ·fi ÙËÓ π·ÙÚÈ-

΋ ™¯ÔÏ‹ ¶·ÚÈÛ›ˆÓ ˆ˜ Codex Pharmaceuticus. (§fiÁˆ η΋˜ ÌÂÙ·-

ÊÚ¿Ûˆ˜ Ù˘ ÂΛ ·Ú·‚È΋˜ Ϥ͈˜ ÓÙ·ÚÛ›ÓÈ (ÎÈÓӿ̈ÌÔ) ˆ˜ ·ÚÛÂ-

ÓÈÎfi, ˘Ê›ÛÙ·ÙÔ ÛÙËÓ Ê·Ú̷΢ÙÈ΋ ÌÈ· ÂÛÊ·Ï̤ÓË ‰ÔÍ·Û›· › Ù¤Û-

ÛÂÚȘ ·ÈÒÓ˜, fiÙÈ ÌÈÎÚ¤˜ ‰fiÛÂȘ ·ÚÛÂÓÈÎÔ‡ ›¯·Ó ¢ÂÚÁÂÙÈο, ıÂÚ·-

¢ÙÈο ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·, Ë ÔÔ›· ·ÂÈÏÔ‡Û fiÏÔ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ Î·ÈÚfi ÙÔ˘˜

·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ Î·È ÙÔ˘˜ «·ÛıÂÓ›˜ ÙÔ˘˜».) O °ÚËÁfiÚÈÔ˜ ÃÈÔÓÈ¿‰Ë˜ ¤˙ËÛÂ

ÛÙËÓ ΔÚ·Â˙Ô‡ÓÙ· › ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚÔ˜ ∞ÏÂ͛Ԣ μã (1297-1330). ™Ô‡-

‰·ÛÂ, ‹‰Ë ˆÓ È·ÙÚfi˜ Î·È Û ̤ÛË ËÏÈΛ·, Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈÛً̘ ÛÙËÓ

¶ÂÚÛ›·, ·fi fiÔ˘, fiÙ·Ó Â¤ÛÙÚ„Â, ÌÂÙ¤ÊÚ·Û ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ÂÚÛÈ-

ο ‚È‚Ï›· ∞ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜, ª·ıËÌ·ÙÈÎÒÓ Î.¿. O °ÂÒÚÁÈÔ˜ ÃÚ˘ÛÔÎfiÎ-

΢, Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ ÃÈÔÓÈ¿‰Ô˘, ›¯Â ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÙÔÓ ‰¿ÛηÏfi ÙÔ˘

ÛÙËÓ ¶ÂÚÛ›· Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ·, Û˘Ó¤ÁÚ·„ ∞ÛÙÚÔÏÔÁ›·, Ì ٛÙÏÔÓ ∂Í‹-

ÁËÛȘ ÂȘ ÙËÓ Û‡ÓÙ·ÍÈÓ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ (ÂÈÎ. 9) Î·È ¿ÏÏ· ÂÚ› ∞ÛÙÚÔÏÔÁ›·˜

‚È‚Ï›·, ˆ˜ Î·È ÙÔ ·ÔÎÚ˘ÊÈÛÙÈÎfi ¶ÂÚ› fiÏÂˆÓ Î·È ÙfiˆÓ.

O πˆ¿ÓÓ˘, ˘Èfi˜ ÙÔ˘ ∑·¯·Ú›Ô˘, Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi˜ fi¯È Ì ÙÔ ÂÒÓ˘-

Ìfi ÙÔ˘ ·ÏÏ¿ Ì ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ÙÔ˘ ∞ÎÙÔ˘·Ú›Ô˘. ΔËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Î·Ù¿ ÙËÓ

ÔÔ›· ¤‰Ú·ÛÂ, ÙÔÔıÂÙÔ‡Ó, Ô ÌÂÓ Fabricius ÛÙÔÓ 11Ô ‹ 12Ô ·ÈÒÓ·

(George Alfred Leon Sarton, History of Science, Û. 889), ÔÈ ‰Â

Sprengel Î·È Edward Berdoe ÛÙÔÓ 13Ô ·ÈÒÓ· (Sprengel, K., Histoire

de la Medecine, ÙfiÌ. II, Û. 241, ÌÙÊÚ. A. Jourdan, Deterville et

Desoer, Paris 1815 Î·È Berdoe, E., The Origin and Growth of the

Healing Art). ∂ÊfiÛÔÓ, fï˜, ¤Ó· ·fi Ù· ‚È‚Ï›· ÙÔ˘ Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤-

ÓÔ ÛÙÔÓ ‰¿ÛηÏfi ÙÔ˘ πˆÛ‹Ê ÙÔÓ ƒ·ÎÂÓ‰‡ÙËÓ, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤˙ËÛ ηٿ

ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ‹ÌÈÛ˘ ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ·, Î·È ¤Ó· ¿ÏÏÔ ÛÙÔÓ ∞ϤÍÈÔÓ ∞fi-

η˘ÎÔÓ, ·Ú·ÎÔÈÌÒÌÂÓÔÓ ÙÔ˘ ‚·ÛÈϤˆ˜ ∞Ó‰ÚÔÓ›ÎÔ˘ °ã ÙÔ˘ ¶·Ï·ÈÔ-

ÏfiÁÔ˘ (1328-1341), ı· Ú¤ÂÈ Ó· ‰Â¯ıԇ̠fiÙÈ Ô πˆ¿ÓÓ˘ ∞ÎÙÔ˘¿-

ÚÈÔ˜ ¤˙ËÛ ηٿ ÙÔ ÚÒÙÔ ‹ÌÈÛ˘ ÙÔ˘ 14Ô˘ ·ÈÒÓ·. Actuarius ÛÙ·

Ï·ÙÈÓÈο ·ÂηÏ›ÙÔ Ô ˘ÔÌÓËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˜, Ô ·Ú¯ÂÈÔʇϷÍ, Ô ÁÚ·-

ʇ˜ Ú·ÎÙÈÎÒÓ Û˘Ó‰ÚÈ¿ÛÂˆÓ Î·È ‰ÈηÛÙÈÎÒÓ ·ÔÊ¿ÛˆÓ. ø˜ Û˘Á-

Áڷʇ˜, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ, ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ

ÂÈÛÙËÌÒÓ Î·È Ù˘ I·ÙÚÈ΋˜. ø˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜, ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙȘ ‰È‰·¯¤˜

ÙÔ˘ °·ÏËÓÔ‡, ·ÏÏ¿ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ˘fi„Ë Î·È Ù· ‰È‰¿ÁÌ·Ù· ÙˆÓ ¿ÏψÓ

∂ÏÏ‹ÓˆÓ, fiˆ˜ Î·È ∞Ú¿‚ˆÓ ·Ï¯ËÌÈÛÙÒÓ, ·Ú¤¯ˆÓ Î·È ÚÔÛˆÈΤ˜

·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ. ø˜ È·ÙÚfi˜, ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ ÙˆÓ

ÌÂÁ¿ÏˆÓ μ˘˙·ÓÙÈÓÒÓ È·ÙÚÔÊÈÏÔÛfiʈÓ, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Ë ÂÚÁ·Û›· ›ӷÈ

·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙË, ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ÊÈÏÔÏÔÁÈ΋ Ù˘ ÔÈfiÙËÙ·, fiÛÔ Î·È ÁÈ·

ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ·Í›·, ¯ˆÚ›˜ Ó· ˘ÛÙÂÚ› Î·È ·fi ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋

¿Ô„Ë. Δ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓÔ˘ ∞ÎÙÔ˘·Ú›Ô˘ ÂÚȤ¯Ô˘Ó ÂÚÈÏËÙÈÎÒ˜

ÙȘ ıˆڛ˜ ÙÔ˘ °·ÏËÓÔ‡ Î·È ÙˆÓ ‰È·‰fi¯ˆÓ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ¿ÏψÓ

∂ÏÏ‹ÓˆÓ Î·È ∞Ú¿‚ˆÓ, Î·È ˘‹ÚÍ·Ó Ë ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·Ó·Ï·Ì‹ ÌÂÚÈΤ˜

‰ÂηÂٛ˜ ÚÔ Ù˘ ηٷÛÙÚÔÊ‹˜ ÙÔ˘ ÂÓ‰fiÍÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ

·fi ÙÔ˘˜ ΔÔ‡ÚÎÔ˘˜ (Berdoe, fi..).

™Ù· Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿ ÙÔ˘, fiˆ˜ ÛÙÔ £Âڷ¢ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ·ÔÙÂ-

ÏÔ‡ÌÂÓÔ ·fi ¤ÍÈ ‚È‚Ï›·, ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ‰‡Ô ÚÒÙ· Â΢ÎÏÔÊfiÚË-

Û·Ó È‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ˘fi ÙÔÓ Ù›ÙÏÔÓ ¶ÂÚ› ‰È·ÁÓÒÛˆ˜ ·ıÒÓ (ÚÒÙË Ï‹-

Ú˘ ¤Î‰ÔÛË, ÂÓ μÂÓÂÙ›· 1554, ÙÔ˘ Corneille Henri Mathis de Bruges

[Mathisius Cornelis Henricus] Ì ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο) ·Ó·ÁÓˆ-

Ú›˙ÂÈ ÙÔÓ ÂÁΤʷÏÔ ̂ ˜ ·Ú¯‹ Î·È ËÁ‹ ·ÈÛı‹Ûˆ˜ Î·È ÎÈÓ‹Ûˆ˜, ·ÏÏ¿

Î·È ÙÔ ¿ıÔ˜ Ù˘ Ï˘Î·ÓıÚˆ›·˜: «Ë ·Ó·Â›ıÔ˘Û· ÙÔ˘˜ ·ÏfiÓÙ·˜

̤ÛÔÓ Ó˘ÎÙÒÓ Ò‰Â Î·Î›Û ÂÚÈȤӷÈ, ÂÓ Ù ÌÓ‹Ì·ÛÈ Î·È ÂÚËÌ›·È˜

ηٿ ÙÔ˘˜ χÎÔ˘˜, ηı’ ËÌ¤Ú·Ó ‰Â ÂÈÛÙÚ¤ÊÂÈÓ ÙÂ Î·È ÚÔ˜ ·˘ÙÔ‡˜

30 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

9. ¶ÂÚÛÈÎfi˜ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈÎfi˜ ›Ó·Í ÙÔ˘ Ibn Arabi, 1165-1240.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·30

Á›ÁÓÂÛı·È, Î·È Ô›ÎÔÈ ‰È·ÙÚ›‚ÂÈÓ», ÂÓÒ ÛÙ· ΛÌÂÓ¿ ÙÔ˘ ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È Î·È

Ë ÚÔÛˆÈ΋ ÙÔ˘ ›ڷ, fiÙ·Ó, › ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÂ

‰Ë¯ı¤ÓÙ· ·fi Ï˘ÛÛ·Ṳ̂ÓÔ Û·ÏÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÚÔ˘Û›·ÛÂ Û˘ÌÙÒ-

Ì·Ù· ˘‰ÚÔÊÔ‚›·˜ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ‰Ò‰Âη ÔÏfiÎÏËÚÔ˘˜ Ì‹Ó˜. ÕÏÏ·

Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù¿ ÙÔ˘ Â›Ó·È ÙÔ ¶ÂÚ› ÂÓÂÚÁÂÈÒÓ Î·È ·ıÒÓ ÙÔ˘ „˘¯ÈÎÔ‡

Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È Ù˘ ηْ ·˘Ùfi ‰È·›Ù˘, ÌÈ· ıÂڷ¢ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ „˘¯È-

ÎÒÓ ÓÔÛËÌ¿ÙˆÓ, Ë ÔÔ›· ÌfiÏȘ ·Ó¢ڤıË ÂÚ› Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 20Ô‡

·ÈÒÓ· Î·È ÙÔ ¶ÂÚ› Ô‡ÚˆÓ, ÂÍ ÂÙ¿ ‚È‚Ï›ˆÓ. ™ÙÔÓ πˆ¿ÓÓË ∞ÎÙÔ˘¿ÚÈÔ

·Ô‰›‰ÔÓÙ·È ÌÂϤÙ˜ ÂÚ› ÊÏ‚ÔÙÔÌ›·˜ (ÂÈÎ. 10), ÛÙȘ Ôԛ˜ ›ӷÈ

Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ¤¯ÂÈ ÚÔËÁËı› ηٿ Ôχ ÙÔ˘ ÕÁÁÏÔ˘ ÿڂ¸, ˆ˜ ıˆ-

ÚÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ÚÒÙÔ˘ ‰È‰¿Í·ÓÙÔ˜ Ù· ÂÚ› ΢ÎÏÔÊÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ·›Ì·ÙÔ˜,

·ÏÏ¿ Î·È ™¯fiÏÈ· Û ·ÔÏÂÛı¤ÓÙ· ‚È‚Ï›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜, Ú·Á-

Ì·Ù¢fiÌÂÓ· ÂÚ› ʇÛˆ˜, ηٿ ÙËÓ Û˘Ó‹ıÂÈ· ÙˆÓ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓ

Ê˘ÛÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ. ™ÙÔÓ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹ πˆ¿ÓÓË ÔÊ›ÏÔÓÙ·È Â›Û˘ Ù·

ÚˆÙ›·, ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·, ÂÚÈÁÚ·Ê‹˜ ÙˆÓ ·ÔÛÙ·ÁÌ¿-

ÙˆÓ, η›ÙÔÈ Ë ÕÓÓ· ∫ÔÌÓËÓ‹ (ÎfiÚË ÙÔ˘ ∞ÏÂ͛Ԣ ∞ã, 1081-1118) ÁÚ¿-

ÊÂÈ ÂÚ› «ÙÔ˘ ÙˆÓ Úfi‰ˆÓ ÛÙ·Ï¿ÁÌ·ÙÔ˜» ˆ˜ ·Ó·ÏËÙÈÎÔ‡.

ΔËÓ ¶ÂÚ› Ô‡ÚˆÓ ÂÙ¿‚È‚ÏÔÓ Ú·ÁÌ·Ù›·Ó Û˘Ó¤ÁÚ·„ÂÓ Ô πˆ¿ÓÓ˘

ˆ˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜, ·ÏÏ¿ Î·È È·ÙÚfi˜, ·ÊÂÓfi˜ ÌÂÓ ‰ÈfiÙÈ Ù· ·ÓıÚÒÈÓ·

Ô‡Ú· ›¯·Ó ÌÂÁ¿ÏË ÛËÌ·Û›· ÛÙȘ ·Ï¯ËÌÈΤ˜ ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜ («¤ÛÙÈ ‰Â ÙȘ

Î·È ˘fi ÙˆÓ ¯Ú˘ÛÔ¯fiˆÓ ÁÈÓfiÌÂÓÔ˜ Èfi˜ ‰È·ı˘›·˜ Î·È ‰Ô›‰˘ÎÔ˜ ∫˘Ú›-

Ô˘ ¯·ÏÎÔ‡, ¤ÙÈ ‰Â Ô‡ÚÔ˘ ·È‰›Ô˘, ˆ ÙÔ ¯Ú˘Û›ÔÓ ÎÔÏÏÒÛÈÓ», ¢ÈÔ-

ÛÎÔ˘Ú›‰Ë˜, ¶ÂÚ› ⁄Ï˘ È·ÙÚÈ΋˜, V, 79.7.6) (ÂÈÎ. 11), ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘ ‰Â

ÂÂȉ‹, fiˆ˜ Ô ›‰ÈÔ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ, «Ô ÌÂÓ Á·Ú ÛÔÊÒÙ·ÙÔ˜ πÔÎÚ¿Ù˘

ÔÏ›Á· ÙÈÓ¿ ÂÚ› ÙÔ‡ÙˆÓ ÂÈÚËÎÒ˜ ÛÔÚ¿‰ËÓ, ·ÙÂÏ‹ ÙËÓ ıˆڛ· ·Ú‹-

ÎÂØ °·ÏËÓÒ Ùˆ ‰ÂÈÓÒ ÂÚ› Ù· ÙÔÈ·‡Ù· ‚Ú·¯‡ÙÈ Î·È ·˘ÙÒ ÌÂÏ‹Û·Ó».

◊‰Ë ÛÙËÓ ·Ï¯ËÌÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ˘‹Ú¯Â ÌÈ· Ú·ÁÌ·Ù›· ÂÚ›

Ô‡ÚˆÓ, ÙÔ˘ £ÂÔÊ›ÏÔ˘, ÚˆÙÔÛ·ı¿ÚÈÔ˘ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ∏Ú·-

ÎÏ›Ԣ (610-641), ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ∞ϯËÌ›· ‹Ù·Ó

ÁÓˆÛÙfi (Ideler J.L., £ÂÔÊ›ÏÔ˘ ¶ÂÚ› Ô‡ÚˆÓ ‚È‚Ï›ÔÓ, ÙfiÌ. I, Û. 261-

283). ∞ÏÏ¿ Ë ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ÚˆÙÔÛ·ı¿ÚÈÔ˘ £ÂÔÊ›ÏÔ˘, ÚÔÊ·ÓÒ˜

·Ú·ÁÁÂÏı›۷ ·fi ÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· fiˆ˜ Î·È Ë ·Ï¯ËÌÈ΋ Ú·Á-

Ì·Ù›· ÙÔ˘ ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ ÙÔ˘ π·ÙÚÔ‡, ‹Ù·Ó ¤Ó· ÂÚÈÏËÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜.

ŒÙÛÈ, Ô πˆ¿ÓÓ˘ ∞ÎÙÔ˘¿ÚÈÔ˜, «ıÂÔ‡ ‰È‰fiÓÙÔ˜» Î·È «ıÂÒ ı·ÚÚ‹Û·˜»

fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ, Û˘Ó¤ÁÚ·„ÂÓ ¤Ó· Ï‹Ú˜ ¤ÚÁÔ (Ideler J.L., ΔÔ ÂÚ›

Ô‡ÚˆÓ ÙÔ˘ ÛÔʈٿÙÔ˘ ∞ÎÙÔ˘·Ú›Ô˘, ÏfiÁÔ˜ ∞ã, ¶ÂÚ› Ô‡ÚˆÓ ÂÙ¿‚È-

‚ÏÔ˜ Ú·ÁÌ·Ù›·, ÙfiÌ. II, Û. 4-5).

¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙÔ ÏÂÙÔÌÂÚ¤ÛÙÂÚÔ ÂÚ› Ô‡ÚˆÓ fiÓËÌ· ÁÈ· ÙËÓ

ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, ÚÔ˚fiÓ ·fiÎÓÔ˘ ÌÂϤÙ˘, ÏÂÙÔÏfiÁÔ˘ ·Ú·ÙËÚ‹Ûˆ˜ ηÈ

ÎÚÈÙÈ΋˜ ÛΤ„ˆ˜, fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È Î·È ·fi ÙÔ Î·ÙˆÙ¤Úˆ ·Ú·ÙÈı¤-

ÌÂÓÔ ‰È¿ÁÚ·ÌÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô, ÛÙÔ Î›ÌÂÓfi ÙÔ˘, ¤¯ÂÈ ÙÔÓ ˘fiÙÈÙÏÔ «ÂÚ›

ÏÂÈfiÙËÙÔ˜ Î·È ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ·Ú˘ÊÈÛٷ̤ӈӻ (ÂÈÎ. 12).

O πˆ¿ÓÓ˘ ∞ÎÙÔ˘¿ÚÈÔ˜ Â›Ó·È Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ ÂÈÛÙ‹ÌˆÓ Ù˘ μ˘˙·-

ÓÙÈÓ‹˜ ™¯ÔÏ‹˜. ∞fi ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ‹ÌÈÛ˘ ÙÔ˘ 4Ô˘ ̤¯ÚÈ ÙÔ ÚÒÙÔ ‹ÌÈÛ˘

ÙÔ˘ 15Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÔÈ μ˘˙·ÓÙÈÓÔ› Ê˘ÛÈÎÔ› ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ, ·ÔηÏÔ‡ÌÂÓÔÈ

Û˘Ó‹ıˆ˜ È·ÙÚÔÛÔÊÈÛÙ·› ‹ È·ÙÚÔÊÈÏfiÛÔÊÔÈ, Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ·Ó fi,ÙÈ ÔÏ˘-

ÙÈÌfiÙÂÚÔ Â›¯·Ó Û˘ÁÁÚ¿„ÂÈ ÔÈ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ› ÙÔ˘˜ ‰È¿ÛËÌÔÈ ŒÏÏËÓ˜

Î·È ÔÈ ÂοÛÙÔÙ ۇÁ¯ÚÔÓÔ› ÙÔ˘˜ ÕÚ·‚˜ Î·È §·Ù›ÓÔÈ. ΔÔ˘˜ ÌÂϤÙËÛ·Ó,

ÙÔ˘˜ Û¯ÔÏ›·Û·Ó Î·È Û˘Ó¤ÁÚ·„·Ó Î·È ·˘ÙÔ› Ù· ‰Èο ÙÔ˘˜ ¤ÚÁ·, ‰È·ÙË-

ÚÔ‡ÓÙ˜ ¤ÙÛÈ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Î·È ÂÈÛÙ‹ÌË Ì¤¯ÚÈ ÙˆÓ ËÌÂÚÒÓ

Ì·˜. O πˆ¿ÓÓ˘, ÂÓ ÚÔÎÂÈ̤ӈ, ηْ ÂÍÔ¯‹Ó ÂÎÏÂÎÙÈÎfi˜, Û˘Ó‰˘¿˙ÂÈ ÌÂ

ÂÈÙ˘¯›· ÙȘ ·fi„ÂȘ Ù˘ ‰ÔÁÌ·ÙÈ΋˜, ÂÌÂÈÚÈ΋˜, ÌÂıÔ‰È΋˜ Î·È Ó¢-

31APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

11. ∂›Ó·È ÂÌÊ·Ó‹˜ Ë ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ·È‰ÈÎÒÓ Ô‡ÚˆÓ ÁÈ· ÙËÓ Ù¤ÏÂÛË ÙÔ˘ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘. Speculum veritatis, 17Ô˜ ·ÈÒÓ·˜.

10. ∞fi‰ÔÛË ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÙˆÓ ·ÚÙËÚÈÒÓ ÙÔ˘ ·ÓıÚˆ›ÓÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·31

Ì·ÙÈ΋˜ ·ÈÚ¤Ûˆ˜ (Û¯Ô-

Ï‹˜), ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Î·ÏÒ˜ ÙfiÛÔ

ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋, ·Ú·‚È΋ ηÈ

Ï·ÙÈÓÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·, fiÛÔ

Î·È ÙËÓ ÊÈÏÔÛÔÊ›·, ÂÓÒ

η٤¯ÂÈ ÂȘ ‚¿ıÔ˜ ÙËÓ ÂÏÏË-

ÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÙËÓ ÔÔ›· ¯ÂÈ-

Ú›˙ÂÙ·È Ì ¢¯¤ÚÂÈ· ηÈ

¯¿ÚË. £· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ

ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÔ˘Ì ¢¯Â-

ÚÒ˜ ÚÒÈÌÔ ÂÎÚfiÛˆÔ

ÙÔ˘ Ô˘Ì·ÓÈÛÌÔ‡ ÛÙÔ μ˘˙¿-

ÓÙÈÔ Î·È Úfi‰ÚÔÌÔ ÙˆÓ

¿ÏÏˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ·ÓÙÈÚÔÛÒ-

ˆÓ ÙÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ Ô˘Ì·ÓÈ-

ÛÌÔ‡ ÙÔ˘ 15Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÙÔ˘

°ÂˆÚÁ›Ô˘ °ÂÌÈÛÙÔ‡ ‹ ¶Ï‹-

ıˆÓÔ˜, Î·È ÙÔ˘ Ì·ıËÙÔ‡

·˘ÙÔ‡ μËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜.

∂ȉÈÎfiÙÂÚ·, Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· Ì·˜ ··Û¯ÔÏ‹ÛÂÈ ÂÚ·È-

Ù¤Úˆ ‰ÈfiÙÈ Â›Ó·È Î·È Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ ÙÔ˘ μ˘˙·ÓÙ›Ô˘. °ÂÓÓ‹-

ıËΠÙÔ 1403 ÛÙËÓ ΔÚ·Â˙Ô‡ÓÙ· Î·È ¤ÁÈÓ ·Ú¯È›ÛÎÔÔ˜ Ù˘ ¡›Î·È-

·˜ ÙÔ 1437. ÕÓıÚˆÔ˜ ÌÂ Â˘Ú‡Ù·ÙË ÌfiÚʈÛË Î·È ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹˜

ÂÓfi˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜, ·Ó‹ÎÂ

ÛÙËÓ ÏÂÁfiÌÂÓË Ï·ÙÈÓfiÊÈÏË ÔÌ¿‰· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ·ÚÈÛÙÔÎÚ·Ù›·˜ ηÈ

ıˆÚÔ‡Û ··Ú·›ÙËÙÔ Ó· ÂÓˆı› ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ Ì ÙËÓ ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË

ÛÙÔÓ ·ÁÒÓ· ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ΔÔ‡ÚΈÓ. ™Ù· ÂÊË‚Èο ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈ·, ˘‹ÚÍÂ

Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ÃÚ˘ÛÔÎfiÎÎË, fiÙ·Ó ·˘Ùfi˜ ‰›‰·ÛΠÛÙËÓ ∫ˆÓ-

ÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ·fi ÙÔ 1415 ¤ˆ˜ ÙÔ 1423,

fiÔ˘ ¤Ú·Ó Ù˘ Û˘Ó‹ıÔ˘˜ ÌÔÚÊÒÛˆ˜

Ù˘ ÂÔ¯‹˜, Ì˘‹ıËΠÛÙËÓ º˘ÛÈ΋ ºÈÏÔ-

ÛÔÊ›· Î·È ÙËÓ Ã˘Ì¢ÙÈ΋ ‹ ∞ϯËÌ›·. ™ÙËÓ

‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ ÙÔ˘, ›¯Â ÙËÓ

¢ηÈÚ›· Ó· ÁÓˆÚÈÛÙ› Ì ÚfiÛˆ· Ù·

ÔÔ›· ·Ó‹Î·Ó ÛÙÔ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎfi ÂÚÈ-

‚¿ÏÏÔÓ ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ fiˆ˜ Ô

πÛ›‰ˆÚÔ˜ Ù˘ ƒˆÛ›·˜ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· ∫·Ú-

‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜, Î·È Ô πÙ·Ïfi˜ ·ÓıÚˆÈÛÙ‹˜-Ô˘Ì·-

ÓÈÛÙ‹˜ Francesco Filelfo. ŸÙ·Ó Ô ÚÔÛÙ¿-

Ù˘ ÙÔ˘, ªËÙÚÔÔÏ›Ù˘ ¢ÔÛ›ıÂÔ˜, ·Ó¤Ï·-

‚ ÙËÓ ªËÙÚfiÔÏË Ù˘ ªÔÓÂÌ‚·Û›·˜, ÙÔ

1431, Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ ÙÔÓ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ηÈ

‹Á ÛÙÔÓ ª˘ÛÙÚ¿ Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ ÙȘ

ÛÔ˘‰¤˜ ÙÔ˘ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔÓ ÂÚ›ÊËÌÔ ÊÈÏfi-

ÛÔÊÔ, ·ÓıÚˆÈÛÙ‹-Ô˘Ì·ÓÈÛÙ‹ °ÂÒÚÁÈÔ

°ÂÌÈÛÙfi ‹ ¶Ï‹ıˆÓ·. ∂Λ, Ë ÔÏ˘Ì¿ıÂÈ¿

ÙÔ˘ Î·È Ë ÚËÙÔÚÈ΋ ÙÔ˘ ÈηÓfiÙËÙ· ÙÔÓ ¤Î·-

Ó·Ó ÁÓˆÛÙfi ˆ˜ ÙÔÓ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ Ì·ıË-

Ù‹ ÙÔ˘ ¶Ï‹ıˆÓÔ˜. OÈ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔÈ Ù˘

¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘ ÙÔÓ ÂÎÙÈÌÔ‡Û·Ó È‰È·ÈÙ¤Úˆ˜

Ô‡Ùˆ˜ ÒÛÙ fiÙ·Ó Â¤ÛÙÚ„ ÛÙËÓ ∫ˆÓ-

ÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÙÔ 1436, ηıÈÂÚÒıËΠˆ˜

Ô Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ˜ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔ-

Ú· πˆ¿ÓÓË ∏ã ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˘, Î·È Ì ÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÙÔ˘

ÛÙȘ ÂÈΛÌÂÓ˜ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÛÂȘ Ì ÙÔÓ ¶¿·, ¯ÂÈÚÔÙÔÓ‹ıËÎÂ

·Ú¯È›ÛÎÔÔ˜ ¡Èη›·˜.

ΔÔ 1437 Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ Û˘ÌÌÂÙ›¯Â ÛÙËÓ ™‡ÓÔ‰Ô Ù˘ ºÂÚ¿Ú·˜,

ˆ˜ ̤ÏÔ˜ Ù˘ ÔÏ˘Úfiۈ˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ÓÙÈÚÔۈ›·˜, Ù˘ ÔÔ›-

·˜ ËÁ›ÙÔ Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙˆÚ. ªÂ ÙÔÓ Î·ıÔÏÈÎfi ∞Ì‚ÚfiÛÈÔ ΔÚ·‚ÂÚÛ¿ÚÈ,

Û˘Ó¤Ù·Í ÙÔ Û¯ÂÙÈÎfi ÂÏÏËÓÈÎfi ΛÌÂÓÔ Ù˘ ÂÓÒÛˆ˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ

ÂÎÎÏËÛÈÒÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ Î·È ¢‡Ûˆ˜, ÙÔ ÔÔ›ÔÓ Â›ÛËÌ· ÂÎÊÒÓËÛ Ô

›‰ÈÔ˜ (6 πÔ˘Ï›Ô˘ 1439) ÛÙÔÓ Î·ı‰ÚÈÎfi Ó·fi Ù˘ ºÏˆÚÂÓÙ›·˜. ªÂÙ¿

ÙËÓ ™‡ÓÔ‰Ô, Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ ¤ÛÙÚ„ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË,

fiÔ˘ Ë ·ÓıÂÓˆÙÈ΋ ÌÂÚ›‰·, Ì ÙÔÓ ª¿ÚÎÔ ∂˘ÁÂÓÈÎfi ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜, ÙÔÓ

ηÙËÁfiÚËÛ ˆ˜ ÚÔ‰fiÙË Ù˘ OÚıÔ‰ÔÍ›·˜.

O μËÛÛ·Ú›ˆÓ ·ÓÙÂÏ‹ÊıË fiÙÈ ‹Ù·Ó ϤÔÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ Ë ·Ú·-

ÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ μ·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û·, ÂÍ Ô˘ Î·È Â‰¤¯ıË ÙËÓ ÂÎÏÔÁ‹ ÙÔ˘ (18

¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ 1439) ˆ˜ ∫·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˘ Ù˘ ∫·ıÔÏÈ΋˜ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ηÈ

ÂÁηÙÂÛÙ¿ıË ÛÙËÓ πÙ·Ï›·, fiÔ˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËΠ·fi ÙÔÓ ÂοÛÙÔÙÂ

¿· ÁÈ· ÙËÓ ‰ÈÂÎÂÚ·›ˆÛË ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È ‰Èψ̷ÙÈÎÒÓ ˘Ôı¤ÛÂ-

ˆÓ. ΔÔ 1449 ÔÓÔÌ¿ÛÙËΠ∫·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜ ΔÔ‡ÛÎÏˆÓ Î·È ‰‡Ô ÊÔÚ¤˜, ÙÔ

1445 Î·È ÙÔ 1471, ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ ÚÔ ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ƒ·‚¤ÓÓ·,

ÚÔÙ¿ıËΠÁÈ· ÙËÓ ·È΋ ¤‰Ú·, ÂÓÒ ‰È·‰¤¯ÙËΠÙÔÓ πÛ›‰ˆÚÔ ∫Ȥ-

‚Ô˘, ·ÔÛÙ¿ÙË Î·È ·˘ÙfiÓ Ù˘ OÚıÔ‰ÔÍ›·˜, ÛÙÔ ·Í›ˆÌ· ÙÔ˘ ∫·ıÔÏÈ-

ÎÔ‡ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜ ÙÔ 1463.

O μËÛÛ·Ú›ˆÓ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ·ÌÊÈÏÂÁfiÌÂÓË ÌÔÚÊ‹ ÁÈ· ÙËÓ

OÚıÔ‰ÔÍ›·, fï˜ ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ˘‹ÚÍ ÌÈ· ·fi ÙȘ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂ-

Ú˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ Î·È ÚÔÛÙ¿Ù˘ ÙˆÓ

ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ. ªÂÙ¿ ÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·Û‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ πÙ·Ï›·, Û¯Ë-

Ì·Ù›ÛıËΠÁ‡Úˆ ÙÔ˘ ·ÎÏÔ˜ ÏÔÁ›ˆÓ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙËÓ

ÏÂÁÔ̤ÓË «∞η‰ËÌ›· ÙÔ˘ μËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜». ™ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ·˘Ùfi, Ô˘ ·Ó·-

32 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

13. O ºÈÏÔÛÔÊÈÎfi˜ °¿ÌÔ˜, ÃËÌÈÎfi˜ ∫‹Ô˜, 1624.

12. ∂›Ó·È ¤ÓÙÔÓÔ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ù˘ÂÔ¯‹˜ ÁÈ· Ù· ·ÓıÚÒÈÓ· Ô‡Ú· ˆ˜‰È·ÁÓˆÛÙÈ΋, ıÂڷ¢ÙÈ΋ Î·È ·Ï¯ËÌÈ-΋ Ô˘Û›·. Ideler, I., Physici et MediciGraeci Minores, Amsterdam 1963.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·32

ÓˆÓfiÙ·Ó Ì ÙËÓ ¿ÊÈÍË Ó¤ˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ, ÁÔÓÈÌÔ-

ÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ˆÚ›Ì·˙·Ó ÔÈ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙÔ˘ ȉ›Ô˘ Î·È ÙˆÓ

Ê›ÏˆÓ ÙÔ˘, fiˆ˜ ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ §·ÛοÚˆ˜, πˆ¿ÓÓË ∞ÚÁ˘ÚÔ-

Ô‡ÏÔ˘, ∞Ó‰Ú¤Ô˘ ∫·ÏÏ›ÛÙÔ˘, £ÂÔ‰ÒÚÔ˘ °·˙‹, Lorenz Valla, Flavio

Biondo Î.¿. OÈ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ ·˘Ù¤˜ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙȘ ÚÒ-

Ù˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ∞Ó·ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜ ÛÙËÓ ƒÒÌË.

O μËÛÛ·Ú›ˆÓ ‹Ù·Ó ·ÚÈÔ˜ ˘ÂÚ·ÛÈÛÙ‹˜ ÙˆÓ ¶Ï·ÙˆÓÈÎÒÓ ı¤ÛÂ-

ˆÓ, Ë ·Á¿Ë fï˜ ÛÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ·, ÙËÓ ÔÔ›· ÙÔ˘ ›¯Â ÂÌÓ‡ÛÂÈ Ô

‰¿ÛηÏfi˜ ÙÔ˘ ¶Ï‹ıˆÓ, ‰ÂÓ ÙÔÓ ·ÂÌ¿ÎÚ˘Ó ·fi ÙËÓ ıÂÌÂÏ›ˆÛË Ù˘

¯ÚÈÛÙÈ·Ó‹˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ¿ӈ ÛÙËÓ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜,

·ÏÏ¿ ¤Î·ÓÂ Û˘ÁÎÂÚ·ÛÌfi Ù˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô, fiˆ˜ ÙÔ˘

∞Ó·ÙÔÏÈÎÔ‡ Î·È ¢˘ÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. ÿ‰Ú˘Û ¤‰Ú· ÁÈ· ÙËÓ ‰È‰·Ûηϛ·

Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙËÓ ÌÔÓ‹ San Salvatore, fiÔ˘ ‰›‰·ÛÎ·Ó ÔÈ

ªÈ¯·‹Ï °Ï˘Î¿˜, ∞Ó‰ÚfiÓÈÎÔ˜ °·ÏÈÓfiÙÔ˜, Î·È Ô ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›-

ÓÔ˜ §¿ÛηÚȘ. O ›‰ÈÔ˜ Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ ÌÂÙ¤ÊÚ·Û ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο ¤ÚÁ·

ÙÔ˘ •ÂÓÔÊÒÓÙÔ˜, ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜, ÙÔ˘ £ÂÔÊÚ¿ÛÙÔ˘ Î.¿. Œ¯ÔÓÙ·˜

›ÁÓˆÛË Ù˘ ·Í›·˜ Î·È Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ÙˆÓ Û·Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ Ù˘

·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜, ÂӉȷÊÂÚfiÙ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ·ÁÔÚ¿,

Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË Î·È ‰È·Ê‡Ï·ÍË ÙˆÓ ÁÚ·ÙÒÓ ÌÓËÌ›ˆÓ Ù˘. ªÂ ‰·¿-

Ó˜ ÙÔ˘ ·ÓÙÈÁÚ¿ÊËÎ·Ó ÎÒ‰ÈΘ Û ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ· Ù˘ ΔÚ·Â˙Ô‡ÓÙÔ˜,

Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiψ˜, Ù˘ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘, Ù˘ ∫Ú‹Ù˘, Ù˘

¡ÔÙ›Ô˘ πÙ·Ï›·˜ Î.¿. ΔÂÏÈο Û˘ÁÎÚfiÙËÛ ÙËÓ ÏÔ˘ÛÈÔÙ¤Ú· Û˘ÏÏÔÁ‹

ÂÏÏËÓÈÎÒÓ Îˆ‰›ÎˆÓ, Ë ÔÔ›· ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·Ó 746 ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ‚È‚Ï›·,

·fi Ù· ÔÔ›· 482 ÂÏÏËÓÈο. ∞˘Ù¿ ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ ·ÚÁfiÙÂÚ· Ô ÂÏÏË-

ÓÈÛÙ‹˜ Î·È ÂΉfiÙ˘ ·Ú¯·›ˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÕωԘ ª·ÓÔ‡ÙÈÔ˜. O μËÛÛ·-

Ú›ˆÓ, ÁÓÒÛÙ˘ ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ Î·È ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜, ÂÈÚ·Ì·ÙÈ˙fi-

ÌÂÓÔ˜ Ô ›‰ÈÔ˜ ÛÙËÓ ¯·ÏÎÔ˘ÚÁ›·, ÙËÓ ÛȉËÚÔ˘ÚÁ›· Î·È ÙËÓ ˘·ÏÔ˘ÚÁ›·,

ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ·ÔÎÙËÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ‚È‚ÏÈÔı‹Î˘ ÙÔ˘, ηÙ›¯Â ¿Óˆ

·fi ÂηÙfi ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÌÂÙ·ÏÏÔ˘ÚÁ›·˜, ‚·Ê‹˜

ÌÂÙ¿ÏÏˆÓ Î·È ÌÂÙ·ÙÚÔ‹˜ ·˘ÙÒÓ Û ¿ÚÁ˘ÚÔ Î·È ¯Ú˘Ûfi. ÕÍÈÔ˜ Ì·ıË-

Ù‹˜ ÙÔ˘ ‰·ÛοÏÔ˘ ÙÔ˘ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹, °ÂˆÚÁ›Ô˘ ÃÚ˘ÛÔÎfiÎÎË, η٤ÏÈÂ

ˆ˜ Û˘Ó¯ÈÛÙ‹ ÙÔ˘ ·Ï¯ËÌÈÎÔ‡ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ §¿ÛηÚÈ,

ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ı· ·Ó·ÊÂÚıԇ̠ÛÙËÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ·.

O μËÛÛ·Ú›ˆÓ ¤ÁÚ·„Â Ô ›‰ÈÔ˜ ‰Âο‰Â˜ ÌÂϤÙ˜, ÔÏϤ˜ ·fi ÙȘ

Ôԛ˜ Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ Û ȉÈfiÁÚ·ÊÔ ÎÒ‰Èη, ÛÙÔÓ ÚfiÏÔÁÔ ÙÔ˘ ÔÔ›-

Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÏËÚÔÊÔڛ˜ Û¯ÂÙÈΤ˜ Ì ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Ô˘ ÁÚ¿-

ÊÙËÎÂ Ë Î¿ı ̛·. O ÎÒ‰Èη˜ ·˘Ùfi˜ (Ì ٷ ÛÙÔȯ›· Cod. Gr. 533),

‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ μÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ª¿ÚÎÔ˘ Ù˘ μÂÓÂÙ›·˜, ÛÙËÓ

ÔÔ›· ÙÔÓ Â‰ÒÚÈÛÂ Ô μËÛÛ·Ú›ˆÓ, fiˆ˜ Î·È ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ‚È‚ÏÈÔı‹-

ÎË ÙÔ˘ Î·È Û˘ÏÏÔÁ‹ Έ‰›ÎˆÓ ÙÔ˘, Ì ÙÔ ÛÎÂÙÈÎfi, fiˆ˜ ¤ÁÚ·Ê ÛÙÔÓ

¢fiÁË ÙÔ 1468, fiÙÈ ı· ‹Ù·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÚÔÛÈÙ‹ ÛÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜

Ô˘ η٤Ê¢Á·Ó ÂΛ.

ΔÔ ª¤Á· ŒÚÁÔ °È· Ó· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı› οÔÈ· ÌÂÙ·ÛÙÔȯ›ˆÛË Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯ÂÈ

ÚÔËÁËı› Ë ‰È·‰Èηۛ· Ë ÔÔ›·, ÛÙ· ·Ï¯ËÌÈο ΛÌÂÓ·, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È

ˆ˜ ÙÔ «ª¤Á· ŒÚÁÔÓ» ‹ «ª·ÁÈÛÙ¤ÚÈÔÓ» (·fi ÙÔÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi Ù›ÙÏÔ

«Ì¿ÁÈÛÙÚÔ˜»). À¿Ú¯Ô˘Ó ‰‡Ô ·ÚÂÌÊÂÚ›˜ ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜: ÙÔ ªÈÎÚfi

ŒÚÁÔ ‹ ªÈÎÚfi ª·ÁÈÛÙ¤ÚÈÔ, Ô˘ ηٷϋÁÂÈ ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ Ù˘ §Â˘-

΋˜ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ §›ıÔ˘, Ë ÔÔ›· ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÈ Ù· ·ÙÂÏ‹ ̤ٷÏÏ· ÛÂ

·ÚÁ˘ÚÔ, Î·È ÙÔ ª¤Á· ŒÚÁÔ ‹ ªÂÁ¿ÏÔ ª·ÁÈÛÙ¤ÚÈÔ, Ô˘ Ô‰ËÁ› ÛÙËÓ

‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ∂Ú˘ıÚ¿˜ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ §›ıÔ˘, Ë ÔÔ›· ¤¯ÂÈ ÙËÓ ‰˘Ó·-

ÙfiÙËÙ· Ó· ÌÂÙ·ÏÏ¿ÍÂÈ ¤Ó· ÎÔÈÓfi ̤ٷÏÏÔ Û ¯Ú˘Ûfi, ·ÁÁ›˙ÔÓÙ¿˜ ÙÔ

Î·È ÌfiÓÔ. ∞˘Ù‹ ηÏÂ›Ù·È Î·È ÂÏÈÍ‹ÚÈÔ Ù˘ Ì·ÎÚÔ‚ÈfiÙËÙ·˜, ‰ÈfiÙÈ ·Ô-

ÙÂÏ› ÌÈ· ·Ó¿ÎÂÈ· ıÂڷ›·˜ ÙˆÓ ·ÛıÂÓÂÈÒÓ, ÙfiÛÔ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘

fiÛÔ Î·È ÙˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ.

∫·Ù¿ ÙËÓ ‰È·‰Èηۛ· ›Ù ÙÔ˘ ªÈÎÚÔ‡ ›Ù ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘,

ÔÈ ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜ Â›Ó·È ·Ú·Ï‹ÛȘ, ·ÊÔÚÔ‡Ó ·ÌÊfiÙÂÚ˜ ÙÔÓ ÏÂÁfiÌÂ-

ÓÔ «ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi Á¿ÌÔ» (ÂÈÎ. 13) ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ı›Ԣ Î·È ÙÔ˘ ˘‰Ú·ÚÁ‡-

ÚÔ˘, Ù· ÔÔ›· ÂÓˆÓfiÌÂÓ· ÙÂÏÈο, ÙË ÌÂÛÔÏ·‚‹ÛÂÈ ÙÔ˘ ¿Ï·ÙÔ˜, ÁÂÓ-

ÓÔ‡Ó ÙËÓ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋ §›ıÔ. ¢È·Ê¤ÚÔ˘Ó ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ Ù˘

ÚÒÙ˘ ‡Ï˘ Î·È ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ ÙÂϤÛˆ˜ ÙÔ˘ fiÏÔ˘ ¤ÚÁÔ˘, Ô˘ ÌÔÚ›

Ó· ÔÈΛÏÏÂÈ ·fi ÌÂÚÈÎÔ‡˜ Ì‹Ó˜ ¤ˆ˜ ·ÚÎÂÙ¿ ¯ÚfiÓÈ·.

∏ ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ· ›Ù ÙÔ˘ ªÈÎÚÔ‡ ›Ù ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘ Ô‰‹-

ÁËÛ ÂÍ·Ú¯‹˜ ÙÔ˘˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ Ó· ÂʇÚÔ˘Ó ÛÂÈÚ¿ ·fi Û·Ë, Ù·

ÔÔ›· ÙÔ˘˜ ‰È¢ÎfiÏ˘Ó·Ó ÛÙËÓ £Â›· Î·È πÂÚ¿ Δ¤¯ÓË ÙÔ˘˜. ∫·È ÂÂȉ‹

Ë ı¤ÚÌ·ÓÛË Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙË ÁÈ· ÙËÓ ÏÂÈÔÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·Ï¯ËÌÈÎÒÓ

‰ÈÂÚÁ·ÛÈÒÓ, ÔÈ Ì‡ÛÙ˜ ·Ó¤-

ηıÂÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó

ÊÔ‡ÚÓÔ˘˜.

∂ȉÈο ηٷÛ΢·Ṳ̂-

ÓË ÁÈ· ÙÔÓ ÛÎÔfi ·˘Ùfi ηÈ

Ë Ï¤ÔÓ ÁÓˆÛÙ‹ Â›Ó·È Ë

·Ï¯ËÌÈ΋ ÂÛÙ›· ‹ ·ı¿ÓˆÚ

(ÂÈÎ. 14). O fiÚÔ˜ ·˘Ùfi˜,

·Ú·‚È΋˜ ÚÔÂχۈ˜,

ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÌÈ· ÂÛÙ›· Ë

ÔÔ›· ÛÙÔ Â¿Óˆ ̤ÚÔ˜

¤¯ÂÈ ıÔψÙfi Û¯‹Ì·, ÙÔ

ÔÔ›Ô Â˘ÓÔ› ÙËÓ ·Ó¿ÎÏ·-

ÛË Ù˘ ıÂÚÌfiÙËÙ·˜, fiˆ˜

Û ¤Ó·Ó ηÓÔÓÈÎfi ÊÔ‡ÚÓÔ

ÔÈÎȷ΋˜ ·ÚÙÔÔÈ›·˜. ™˘-

33APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

14. O ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ Lambsprinck ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙÔÓ ·ı¿ÓÔÚ· ‹ ÂÛÙ›·. De

Lapide Philosophico, Frankfurt, 1625.

15. ∫·Ù·ÎfiÚ˘ÊÔ˜ ÙÔÌ‹ ·Ï¯ËÌÈÎÔ‡ ÎÏÈ-‚¿ÓÔ˘. Ricettario Fiorentino, 1567.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·33

Ó‹ıˆ˜ ÙÔ ˘ÏÈÎfi ηٷÛ΢‹˜ ÙÔ˘ ·ı¿ÓÔÚÔ˜ Â›Ó·È ˘Ú›Ì·¯Ô˜ ËÏfi˜.

™ÙÔ Ï¢ÚÈÎfi ÙÔ›¯ˆÌ· Ù˘ ÂÛÙ›·˜ ˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó· ¿ÓÔÈÁÌ· ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·-

Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÔÚ›·˜ Ù˘ ·Ï¯ËÌÈ΋˜ ‰ÈÂÚÁ·Û›·˜ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘

·ı¿ÓÔÚÔ˜, fiÔ˘ Ë ÚÒÙË ‡ÏË, ̤۷ Û ¤Ó· ˘Ú›Ì·¯Ô ıÂÚÌ·ÓÙÈÎfi

Û·Ԙ, ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÛÙÔ Ì¤ÛÔÓ Ù˘ ÂÛÙ›·˜, ¿Óˆ Û ‹ÏÈÓÔ ¤ÚÂÈÛÌ·

(ÂÈÎ. 15). °È· Ó· Ú˘ıÌ›˙ÂÙ·È Ë ¤ÓÙ·ÛË Ù˘ ˘Ú¿˜, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Èη-

Ófi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ıÂÚÌ·ÓÙÈÎÒÓ ËÁÒÓ, ΢ڛˆ˜ χ¯ÓÔÈ ÂÏ·›Ô˘, ÌÈ· Û¯ÂÙÈο

‹È· ̤ıÔ‰Ô˜, ‰ÈfiÙÈ Ô ·ı¿ÓˆÚ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÛÙfi¯Ô ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË

‰ÈÂÚÁ·ÛÈÒÓ Ô˘ ‰ÂÓ ··ÈÙÔ‡Ó ·Ú¿ ̤ÙÚÈ· ıÂÚÌfiÙËÙ·, ÒÛÙ ӷ

‰È·ÚΤÛÔ˘Ó ·ÚÎÂÙ¿ ÌÂÁ¿ÏÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ·. °È· ÙËÓ Ù¤ÏÂÛË ¿ÏψÓ

Ù¯ÓÈÎÒÓ, fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ·fiÛÙ·ÍË ‹ Ë ÂÍ¿-

¯ÓˆÛË, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ÂÛٛ˜ ÌÂÁ·-

χÙÂÚ˜, ÔÈ Ôԛ˜ ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÔ‡ÓÙ·È ÌÂ

͢ÏÔÎ¿Ú‚Ô˘ÓÔ (ÂÈÎ. 16).

ªÂÙ¿ ÙÔÓ ·ı¿ÓÔÚ·, ÙÔ ÈÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈ-

ÛÙÈÎfi fiÚÁ·ÓÔ ÂÍÔÏÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹

ÁÈ· ÙËÓ Ù¤ÏÂÛË ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘ ›ӷÈ

·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· Ô ·ÔÛÙ·ÎÙ‹Ú, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘

Ë ‚·ÛÈ΋ Û‡ÏÏË„Ë ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ıËΠÂÏ¿¯È-

ÛÙ· ·Ó¿ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜, fiˆ˜ Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó Ù·

ÛηÚÈÊ‹Ì·Ù· ·ÔÛÙ·ÎÙ‹ÚˆÓ Ô˘ ÎÔÛÌÔ‡Ó

¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ∞ϯËÌ›·˜ ÙÔ˘ 3Ô˘ ·ÈÒÓ·, Ù·

ÔÔ›· ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ·fi ·˘Ù¿ Ô˘

ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ÛÂ ‚È‚Ï›· ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ·. ∏

ϤÍË «·ÔÛÙ·ÎÙ‹Ú», ¿Ì‚˘Í ÛÙ· ·Ú¯·›·

∂ÏÏËÓÈο Î·È ·Ï-·Ì›Î ÛÙ· ∞Ú·‚Èο ‹ ÛÙ·

·Ï¯ËÌÈο ΛÌÂÓ·, ηıÈÂÚÒıËÎÂ, fiˆ˜ ηÈ

ÔÏϤ˜ ¿ÏϘ ϤÍÂȘ, ˆ˜ alambic ̤¯ÚÈ

Û‹ÌÂÚ· ÛÙËÓ Á·ÏÏÈ΋ ÂÚÁ·ÛÙËÚȷ΋ ÔÚÔÏÔ-

Á›· Î·È ÛËÌ·›ÓÂÈ ¿ÓÙÔÙ ·ÔÛÙ·ÎÙ‹Ú,

ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÔÓÙ·˜ ¤Ó· Û‡ÓÔÏÔ ÔÏÏÒÓ ·Ï¯Ë-

ÌÈÎÒÓ ÔÚÁ¿ÓˆÓ (ÂÈÎ. 17).

ΔÔ ˘Ú›Ì·¯Ô ‰Ô¯Â›Ô ·fi ·¯Â›· ‡ÂÏÔ ‹

ÂÊ˘·ÏˆÌ¤ÓÔ ÎÂÚ·ÌÈÎfi, Û ۯ‹Ì· ÎÔÏÔ·-

ı·˜, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È Ë ÚÒÙË ‡ÏË ‹

οÔÈ· ¿ÏÏË Ô˘Û›· ÁÈ· Ó· ıÂÚÌ·Óı› Î·È Ó· ‰È˘ÏÈÛı›, ÔÓÔÌ¿˙ÂÙ·È

«Ï¤‚˘». ΔÔ Û·Ԙ ·˘Ùfi ÛÊÚ·Á›˙ÂÙ·È ÛÙÔ Â¿Óˆ ÙÔ˘ ÙÌ‹Ì·, fiÔ˘

ÚÔÛ·ÚÌfi˙ÂÙ·È ¤Ó·˜ ÎÔ›ÏÔ˜ ÂÛˆÙÂÚÈο ·ÁˆÁfi˜ ÚÔ‹˜ Ô˘ ‰¤¯ÂÙ·È ÙÔ

Û˘Ì˘Îӈ̤ÓÔ ˘ÁÚfi Ù˘ ÂÍ·¯ÓÒÛˆ˜ Ù˘ Ô˘Û›·˜ (ÂÈÎ. 18). O ·Áˆ-

Áfi˜ ·˘Ùfi˜ ÂÈÌË·ÓÂÙ·È ·fi ¤Ó· ·ÎÚÔʇÛÈÔ ·ÔÚÚÔ‹˜ ÙÔ˘ ·Ô-

ÛÙ¿ÁÌ·ÙÔ˜, ÙÔ ÔÔ›Ô Î·Ù·Ï‹ÁÂÈ Û ¤Ó·Ó Û˘ÏϤÎÙË ÙˆÓ ˘ÁÚÔÔÈË̤-

ÓˆÓ Ï¤ÔÓ ·ÙÌÒÓ Ù˘ Ô˘Û›·˜. OˆÛ‰‹ÔÙÂ Ë ·fiÛÙ·ÍË ÌÔÚ› Ó·

Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı› ÙÔ ›‰ÈÔ Î·Ï¿ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ¤Ó·Ó ·ÔÛÙ·ÎÙ‹Ú·

Ì ·ÎÚÔʇÛÈÔ ‹ ¯ˆÚ›˜ ·˘Ùfi ÙÔ

ÂÍ¿ÚÙËÌ·, ÁÈ· ÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛË

ÔÏÏÒÓ Û˘Ó¯ÒÓ ‰È·‰Ô¯ÈÎÒÓ

·ÔÛÙ¿ÍÂˆÓ Û ÎÏÂÈÛÙfi ·-

Îψ̷. ∏ ̤ıÔ‰Ô˜ ·˘Ù‹ ‹Ù·Ó

ȉȷ›ÙÂÚ· ÚÔÛÊÈÏ‹˜ ÛÙÔ˘˜

·Ï·ÈÔÙ¤ÚÔ˘˜ ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜. °È·

ÙËÓ Û˘Ó¯‹ ·fiÛÙ·ÍË Â›Û˘

¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÙÔ˘˜ ÏÂÁÔ̤-

ÓÔ˘˜ «ÂÏÂοÓÔ˘˜», ¤Ó· ›‰Ô˜

‰ËÏ·‰‹ ·ÔÛÙ·ÎÙ‹ÚˆÓ, ÙˆÓ

ÔÔ›ˆÓ ÙÔ Î˘ÚÙfi ·ÎÚÔʇÛÈÔ

ÛÙ¤ÏÓÂÈ Í·Ó¿ ÙÔ ·fiÛÙ·ÁÌ·

ÛÙËÓ ıÂÚÌ·ÈÓfiÌÂÓË Ô˘Û›·, ÁÂ-

ÁÔÓfi˜ Ô˘ ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÛÙÔ Û·-

Ô˜ Ó· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ› ‰È·‰Ô¯È-

Τ˜ ·ÔÛÙ¿ÍÂÈ̃ , ÁÈ· ÌÂÁ¿ÏÔ ̄ ÚÔ-

ÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ·. ΔÔ ·Ú¿ÍÂÓÔ

·˘Ùfi ·ÎÚÔʇÛÈÔ ı˘Ì›˙ÂÈ ÙÔ

Ú¿ÌÊÔ˜ ÙÔ˘ ÔÌÒÓ˘ÌÔ˘ ÙËÓÔ‡

34 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

18. O Ï‹Ú˘ ·Ï¯ËÌÈÎfi˜ Ϥ‚˘.

17. O ¿Ì‚˘Í ÙˆÓ ·Ï-¯ËÌÈÛÙÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ‰È‡-ÏÈÛË ˘ÁÚÒÓ.

19. ¶ÂÏÂοÓÔÈ Î·È ‰›‰˘ÌÔÈ, ‰‡ÔȉÈfiÙ˘ÔÈ Û˘Ó‰˘·ÛÌÔ› ·ÔÛÙ·ÎÙ‹-ÚˆÓ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ó ‰È·‰Ô¯È-Τ˜ ·ÔÛÙ¿ÍÂȘ, ÂÓ›ÔÙ ·‰È¿ÎÔ˜.

16. O ªfiÏ˘‚‰Ô˜-∫ÚfiÓÔ˜ ÂÍ·¯ÓÔ‡Ù·È Û ÌÂÁ¿ÏË ÂÛÙ›·. Michael Maier,Atalanta fugiens, Oppenheim, 1618.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·34

Î·È ˆı› ÛÙÔÓ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌfi Ì ·˘Ùfi, ÙÔ ÔÔ›Ô ˘ÔÙ›ıÂÙ·È fiÙÈ, ·˘ÙÔ-

ÙÚ·˘Ì·ÙÈ˙fiÌÂÓÔ ÛÙÔ ÛÙ‹ıÔ˜, ıÚ¤ÊÂÈ Ì ÙÔ ·›Ì· ÙÔ˘ Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘.

À‹Ú¯·Ó ·ÎfiÌË ‰Ô¯Â›· Ù· ÔÔ›· ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó «‰›‰˘ÌÔÈ», ÂÂȉ‹

·ÂÙÂÏÔ‡ÓÙÔ ·fi ‰‡Ô ·ÔÛÙ·ÎÙ‹Ú˜ Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓÔ˘˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜

Ì ÙÔ ·ÎÚÔʇÛÈÔ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ‚˘ıÈṲ̂ÓÔ ÛÙÔ Î˘Ú›ˆ˜ ÛÒÌ· ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘

Î·È ·ÓÙÈÛÙÚfiʈ˜. ∞˘Ù‹ Ë È‰ÈÔÊ˘‹˜ ‰È¿Ù·ÍË Â¤ÙÚ ·‰È¿ÎÔ˜ ‰È·-

‰Ô¯ÈΤ˜ ·ÔÛÙ¿ÍÂȘ Û ÎÏÂÈÛÙfi ·Îψ̷ (ÂÈÎ. 19). Δ¤ÏÔ˜, Ú¤ÂÈ Ó·

·Ó·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ Î·È ÙÔ Û·Ԙ Ì ÙÔ fiÓÔÌ· «ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ̂ fiÓ», ¤Ó· ›‰Ô˜

˘Ú›Ì·¯Ë˜ ÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏÈÓ˘ ÊÈ¿Ï˘ Ì Ôχ Ì·ÎÚ‡ Ï·ÈÌfi, Ë ÔÔ›·

ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È Ì¤Û· ÛÙÔÓ ·ı¿ÓÔÚ·, ÂÓÒ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Ù˘ ÙÂÏÂ›Ù·È Ô

ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi˜ Á¿ÌÔ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ı›Ԣ Î·È ÙÔ˘ ˘‰Ú·ÚÁ‡ÚÔ˘, Ì ηٷ-

χÙË ÙÔ ¿Ï·˜, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘. ΔÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ˆfiÓ

Ù‹ÎÂÙ·È ÛÙÔ ¿ÎÚÔ ÙÔ˘ Ï·ÈÌÔ‡ ÙÔ˘ Î·È Û˘ÌȤ˙ÂÙ·È ÒÛÙ ӷ ÎÏ›ÛÂÈ

ÂÚÌËÙÈο Î·È Ó· ηٷÛÙ› ·fiÏ˘Ù· ÛÙÂÁ·Ófi (ÂÈÎ. 20).

∂›Û˘ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È Ô fiÚÔ˜ «·ÏÔ˘‰¤ÏÈÔ», Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û ¤Ó·

Û‡ÓÔÏÔ ·fi ‹ÏÈÓ· ‰Ô¯Â›·, Ù· ÔÔ›· Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ fiˆ˜ ÔÈ

ÛÊfiÓ‰˘ÏÔÈ ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ Ì·ÚÌ¿ÚÈÓˆÓ ÎÈfiÓˆÓ, fiÔ˘ ÙÔ ÎÈÔÓfiÎÚ·ÓÔ

Â›Ó·È ¤Ó· ÒÌ· ·fi ¤Ó· ›Û˘ ‹ÏÈÓÔ ‰Ô¯Â›Ô ΈÓÈÎÔ‡ Û¯‹Ì·ÙÔ˜ ÌÂ

·ÎÚÔʇÛÈÔ. ΔÔ ·ÏÔ˘‰¤ÏÈÔ Â¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›ÙÔ ÛÙËÓ ‰È·‰Èηۛ· Ù˘ ÂÍ¿-

¯ÓˆÛ˘ (ÂÈÎ. 21).

Δ· ˘fiÏÔÈ· ÛÎÂ‡Ë ÙÔ˘ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹ Â›Ó·È Ï›ıÈÓ· ‹ ÌÂÙ·ÏÏÈο ÁÔ˘-

‰È¿ Ì ͇ÏÈÓ· ‹ ÌÚÔ‡ÓÙ˙ÈÓ· ÁÔ˘‰Ô¯¤ÚÈ·, ηıÒ˜ Î·È Â›Â‰· ÙÂÌ¿-

¯È· ÛÎÏËÚÔ‡ ÔÚÊ˘Ú›ÙË, ¿Óˆ ÛÙ· ÔÔ›· Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ıÚ˘ÌÌ·-

ÙÈÛÙ› ¤Ó· ˘ÏÈÎfi Ì ÙËÓ ¯Ú‹ÛË ÂÓfi˜ Ô‰ÔÓÙˆÙÔ‡ Î˘Ï›Ó‰ÚÔ˘, ÒÛÙ ӷ

ÎÔÓÈÔÔÈËı› ηÙfiÈÓ Û ÁÔ˘‰›.

ªÂ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ·Ïfi ÂÚÁ·ÛÙËÚÈ·Îfi ÂÍÔÏÈÛÌfi, Ô ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ ÌÔ-

ÚÔ‡Û ϤÔÓ Ó· ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÂÈ ÛÙ· ‰È¿ÊÔÚ· ÛÙ¿‰È· ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘

ŒÚÁÔ˘, Ù· ÔÔ›· ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó: ¢È·‡ÚˆÛË, ™˘Ì‡ÎÓˆÛË, ™ÙÂÚÂÔ-

Ô›ËÛË, ¢È¿Ï˘ÛË, ÃÒÓ¢ÛË, ∞fiÛÙ·ÍË, ∂Í¿¯ÓˆÛË, ∞Ô¯ˆÚÈÛÌfi˜,

∫ËÚÔÔ›ËÛË, ∑‡ÌˆÛË, ¶ÔÏÏ·Ï·ÛÈ·ÛÌfi˜ Î·È ¶ÚÔ‚ÔÏ‹. ∞˘Ù¿ ·ÓÙÈ-

ÛÙÔÈ¯Ô‡Û·Ó Ï‹Úˆ˜ ÛÙ· ‰Ò‰Âη ÛËÌ›· ÙÔ˘ ∑ˆ‰È·ÎÔ‡ ∫‡ÎÏÔ˘ fiˆ˜

Ê·›ÓÂÙ·È ÛÙoÓ ›Ó·Î· (ÂÈÎ. 22). ∂›Ó·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ Ô ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ ¤ÚÂÂ

Ó· ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ∞ÛÙÚÔÏÔÁ›·, ·ÚÎÂÙ¿ ÒÛÙ ӷ ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ ÙËÓ ‰ÈÂÚÁ·Û›·

fiÙ·Ó Ô ◊ÏÈÔ˜ ÂÈÛÂÚ¯fiÙ·Ó ÛÙÔÓ ∫ÚÈfi Î·È Ó· ÙÂÏÂÈÒÛÂÈ fiÙ·Ó ¤Êı·ÓÂ

ÛÙÔ˘˜ π¯ı‡˜, Û ÌÈ·

ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·ÓÙÈÛÙÔÈ-

¯›· ÙˆÓ ÂÙ¿ ÌÂÙ¿Ï-

ÏˆÓ Ì ÙÔ˘˜ ÂÙ¿ ·-

Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ‡˜ Ï·Ó‹-

Ù˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÚÔÏÔÁÈ-

ÎÔ‡ ¯¿ÚÙË (ÂÈÎ. 23).

∏ ¢È·‡ÚˆÛË ‹

∞Û‚ÂÛÙÔÔ›ËÛË ¤¯ÂÈ

ÙȘ Ú›˙˜ Ù˘ ÛÙËÓ

ÌÂÙ·ÏÏÔ˘ÚÁ›· Î·È Û˘-

Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙËÓ ÙÔÔ-

ı¤ÙËÛË ÌÈ·˜ Ô˘Û›·˜

Û ·ÓÔȯÙfi ‹ ÎÏÂÈÛÙfi

‰Ô¯Â›Ô. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·

Ë Ô˘Û›· ·˘Ù‹ ıÂÚÌ·›-

ÓÂÙ·È Û ˘„ËÏ‹ ıÂÚ-

ÌÔÎÚ·Û›·, ÌÂ ·ÔÙ¤-

ÏÂÛÌ· ÙËÓ ‰ËÌÈÔ˘Ú-

Á›· ·Û‚¤ÛÙÔ˘ ÌÂÙ¿ÏÏˆÓ (ÌÂÙ·ÏÏÈÎÒÓ ÔÍÂȉ›ˆÓ), ÏfiÁˆ ÔÍÂȉÒÛˆ˜

Ù˘ Ô˘Û›·˜.

∏ ™˘Ì‡ÎÓˆÛË Î·È Ë ™ÙÂÚÂÔÔ›ËÛË Â›¯·Ó ÛÎÔfi Ó· οÓÔ˘Ó ÙËÓ

35APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

21. ¢‡Ô ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È Û ·ÔÛÙ·ÎÙ‹Ú· Ô˘ ¤¯ÂÈ ÙÔ Û¯‹Ì· ÙÔ˘ ∫ËÚ‡ÎÈÔ˘ ÙÔ˘∂ÚÌÔ‡, ÁÓˆÛÙfi Î·È ˆ˜ ·ÏÔ˘‰¤ÏÈÔ. Hieronymus Brunschwig, Das Buch der rechten Kunst

zu distillieren, Strassburg 1500.

22. ™‡Ó‰ÂÛË ‰ÈÂÚÁ·ÛÈÒÓ Ì ÛËÌ›· ÙÔ˘ ∑ˆ-‰È·ÎÔ‡. Dom Jacques Pernety, 18Ô˜ ·ÈÒÓ·˜.

20. O Ê˘ÛËÙ‹˜ §·‚Ô˘·˙Ȥ Ì ÙÔÓ ÊÔÚËÙfi ÙÔ˘ ·ı¿ÓÔÚ·.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·35

Ô˘Û›· ÛÙÂÚ¿ Î·È ÌË ÙËÙÈ΋. ¢ÂÓ ÂÚfiÎÂÈ-

ÙÔ ÁÈ· ·Ï‹ ‰È·‰Èηۛ·, ‰ÈfiÙÈ Ô ÊÈÏÔÛÔÊÈ-

Îfi˜ ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ˜, ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂ-

ÚÔÈ Ì˘Ë̤ÓÔÈ ıˆÚÔ‡Û·Ó ˆ˜ ‚·ÛÈÎfi

Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi Ù˘ «§›ıÔ˘» ‹Ù·Ó ÂÍ·ÈÚÂÙÈο

ÙËÙÈÎfi˜. OÈ ·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ ÚÔÛ·ıÔ‡Û·Ó

Ó· ÛÙÂÚÂÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ̆ ‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ

̤۷ ÛÙËÓ «§›ıÔ» Î·È ·ÂÈÎfiÓÈ˙·Ó ·ÏÏËÁÔ-

ÚÈο ·˘Ù‹ ÙËÓ ‰È·‰Èηۛ· Ì ÊÔ‚ÂÚ¤˜

ÂÈÎfiÓ˜ ÙÔ˘ ıÂÔ‡ ∂ÚÌ‹, ˆ˜ ˘‰Ú·ÚÁ‡ÚÔ˘,

Ì ÎÔÌ̤ӷ Ù· ¯¤ÚÈ· Î·È Ù· fi‰È· (ÂÈÎ. 24).

∏ ¢È¿Ï˘ÛË Î·È Ë ÃÒÓ¢ÛË Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·Ó

Ì ÙÔ ÏÂÁfiÌÂÓÔ Ï¢Îfi ÛÙ¿‰ÈÔ ÙÔ˘ ªÂÁ¿-

ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘, fiÔ˘ Ë Ô˘Û›· ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘ ¿Ì‚˘-

ÎÔ˜ ÍÂÏÂÓfiÙ·Ó Î·È Ï¢ηÈÓfiÙ·Ó Ì ÙÚÈÛ-

‰È˘ÏÈṲ̂ÓÔ ‡‰ˆÚ. ∏ ‰È¿Ï˘ÛË ‹Ù·Ó ¤Ó· Ô˘-

ÛÈ·ÛÙÈÎfi ‚‹Ì· Ù˘ fiÏ˘ ‰ÈÂÚÁ·Û›·˜ ηÈ

‹Ù·Ó ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÌÂÚÈÎÒÓ ·fi ÙȘ ÁÔË-

Ù¢ÙÈÎfiÙÂÚ˜ ·Ï¯ËÌÈΤ˜ ÂÈÎfiÓ˜, fiÔ˘ ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ‚·ÛÈÏ›˜, ‚·Û›ÏÈÛ-

Û˜, Ú›ÁÎȘ, Ó‡Ìʘ Î·È ÂÚÌ·ÊÚfi‰ÈÙÔÈ Ó· οıÔÓÙ·È Û ÏÔ˘Ù‹Ú˜ ‹

Ó· ÎÔÏ˘ÌÔ‡Ó Û Âȉ˘ÏÏȷΤ˜ Ï›ÌÓ˜. ∏ ÛÎÔÙÂÈÓ‹ fi„Ë ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ̂ Ú·›-

ˆÓ ÛÎËÓÒÓ Â›Ó·È ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÓÈÁÌÔ‡ ÙˆÓ ·ÂÈÎÔÓÈ˙Ô̤ӈÓ, ·ÏÏ¿, fi,ÙÈ Î·È

·Ó ¤ı·ÈÓ ÛÙÔ ·Ï¯ËÌÈÎfi ‰È¿Ï˘Ì·, ‹Ù·Ó ‚¤‚·ÈÔ ˆ˜ ı· ·ӋگÂÙÔ

ÛÙËÓ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ˙ˆÓÙ·Ófi, ˆÚ·ÈfiÙÂÚÔ Î·È ÓÂÒÙÂÚÔ, fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ô

∞ÈÁ‡˜, Ô π¿ÛˆÓ Î·È Ô ∞È‹Ù˘ ·fi ÙÔÓ Ï¤‚ËÙ· Ù˘ ÈÛfiı¢ ª‹‰ÂÈ·˜.

∏ ∞fiÛÙ·ÍË Î·È Ë ∂Í¿¯ÓˆÛË, ÛÙËÓ

·Ï¯ËÌÈ΋ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·Ê›·, Û˘Ì‚ÔÏ›˙ÔÓÙ·È

ÌÂ ÙÔÓ Ô˘ÚÔ‚fiÚÔ fiÊÈ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÂÈÎÔ-

Ó›˙ÂÈ ÙËÓ Î˘ÎÏÈ΋ ʇÛË ÙˆÓ ‰ÈÂÚÁ·ÛÈÒÓ.

∏ ∂Í¿¯ÓˆÛË ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜

·Ï¯ËÌÈÛÙ¤˜ Î·È ˆ˜ ÍËÚ‹ ·fiÛÙ·ÍË, ÌÈ·

Ù¯ÓÈ΋ ÂÍ·ÁÓÈÛÌÔ‡ Ù˘ ÛÙÂÚ¿˜ ‡Ï˘

̤ۈ Ù˘ ı¤ÚÌ·ÓÛ‹˜ Ù˘ Û ÎÏÂÈÛÙfi

ÂÚ›‚ÏËÌ·, Ì ÛÙfi¯Ô ÙËÓ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙÔ˘

Û˘Ì˘Îӈ̤ÓÔ˘ Î·È ÂÍ·ÁÓÈṲ̂ÓÔ˘

·ÙÌÔ‡ ÙÔ˘ ÌÂÙ¿ÏÏÔ˘ ÛÙÔ ·ÓÒÙÂÚÔ ÙÌ‹-

Ì· ÙÔ˘ ‰Ô¯Â›Ô˘ Î·È ·ÎÔÏÔ‡ıˆ˜ ÛÙÔ ·ÎÚÔ-

ʇÛÈÔÓ ÙÔ˘ Û·Ԣ˜ (ÂÈÎ. 25).

O ∞Ô¯ˆÚÈÛÌfi˜ ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ¢ڇ˜

fiÚÔ˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·ÓÂ ÙËÓ ÂÚÈ-

ÁÚ·Ê‹ ‰ÈÂÚÁ·ÛÈÒÓ fiˆ˜ ÙËÓ ‰È‹ıËÛË

Î·È ÙÔ ÛÙÚ¿ÁÁÈÛÌ· ‹ ÙËÓ ·fiÛÙ·ÍË ÂÓfi˜

Ú¢ÛÙÔ‡ ·fi ÙÔ ›˙ËÌ¿ ÙÔ˘. ∏ ∫ËÚÔÔ›-

ËÛË ‹ ‹ÍË (coagulatio) ›¯Â ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ·fi ÙÔÓ ¶Ï›ÓÈÔ ÁÈ· Ó·

ÂÚÈÁÚ¿„ÂÈ ÙÔ ‹ÍÈÌÔ Ù˘ Ì¿˙·˜ ÙÔ˘ Ù˘ÚÔ‡. ∏ ‹ÍË ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Ï¯Ë-

ÌÈÛÙ¤˜ ¤¯ÂÈ ÙÔ ÓfiËÌ· Ù˘ ÛÙÂÚÂÔÔ›ËÛ˘ Ù˘ Ô˘Û›·˜, ›Ù Ì ÙËÓ

ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÎÚ˘ÛÙ·ÏÏÔÔ›ËÛ˘ ›Ù Ì ÙËÓ ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ È˙‹Ì·ÙÔ˜, ˘fi

ÌÔÚÊ‹Ó ÂÓfi˜ ˘ÏÈÎÔ‡ Ì·Ï·ÎÔ‡ Î·È Â‡Ï·ÛÙÔ˘ fiˆ˜ Ô Ú¢ÛÙfi˜

ÎËÚfi˜. ∏ ∑‡ÌˆÛË Â›Ó·È Ë ÈÔ ‰‡ÛÎÔÏË Ó· ÂÚÈÁÚ·Ê› ÌÂ Û˘Ó‹ıË ÂÈ-

ÛÙËÌÔÓÈ΋ ‹ ÌË ÔÚÔÏÔÁ›·, ηıÒ˜ Â›Ó·È ¿ÚÚËÎÙ· Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓË Ì ÙËÓ

·Ï¯ËÌÈ΋ ‰È‰·Ûηϛ· ÂÚ› Û˘ÛÙ¿Ûˆ˜ Ù˘ ⁄Ï˘. ªÂ ÙËÓ ∑‡ÌˆÛË ‹

ÛÙ·ıÂÚÔÔ›ËÛË, ÙÔ ı›ÔÓ Î·È Ô ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ˜ Ù˘ ÚÒÙ˘ ‡Ï˘ ηı›-

ÛÙ·ÓÙ·È ÈÔ ·ÓıÂÎÙÈο ÛÙÔ ˘Ú, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ ‚ÂÏÙ›ˆÛË Ù˘ ÔÈ-

fiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜, ÒÛÙ ӷ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó ÛÙËÓ ‰ÈÂÚÁ·Û›· ÌÂÙ·ÛÙÔÈ-

¯ÂÈÒÛˆ˜ ÙˆÓ ·ÁÂÓÒÓ ÌÂÙ¿ÏÏˆÓ Û ¯Ú˘Ûfi, ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ‰ÈÂÚÁ·Û›·˜

·Ú·ÁˆÁ‹˜ Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ §›ıÔ˘, Ë ÔÔ›· Û˘¯Ó¿ ÛÙ· ·Ï¯ËÌÈο

ΛÌÂÓ· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ˆ˜ «¤Ó˙˘ÌÔÓ», ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÂÂȉ‹ ›¯Â ÙËÓ ‰˘Ó·Ùfi-

ÙËÙ· Ó· ÌÂÙ·ÛÙÔȯÂÈÒÓÂÈ Ô˘Û›Â˜ ÛÙËÓ ‰È΋ Ù˘ ʇÛË, fiˆ˜ Ë ÎÔÈÓ‹

˙‡ÌË.

O ¶ÔÏÏ·Ï·ÛÈ·ÛÌfi˜ ‹ ∞Ó··Ú·ÁˆÁ‹, fiÚÔÈ Ô˘ ÛËÌ·›ÓÔ˘Ó Á¤Ó-

ÓËÛË ÂÓfi˜ Ó¤Ô˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÓfi˜ ÔÌÔ›Ô˘ Ì ÙÔ

ÚˆÙfiÙ˘Ô, Â›Ó·È ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÂΛÓÔ ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘, ηٿ ÙÔ

ÔÔ›Ô Ë ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ §›ıÔ˘ ¤¯ÂÈ ·˘ÍËı› Û ٤ÙÔÈÔ

‚·ıÌfi, ÒÛÙ ӷ ÌÔÚ› Ó· ÌÂÙ·ÛÙÔȯÂÈÒÓÂÈ ·ÁÂÓ‹ ̤ٷÏÏ· ÛÂ

¯Ú˘Ûfi, ÂηÙÔÓÙ¿‰Â˜ Î·È ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ÊÔÚ¤˜ ¿Óˆ ·fi ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ Ù˘,

¯ˆÚ›˜ Ó· ¯¿ÓÂÈ Î·ıfiÏÔ˘ ÙËÓ ‰‡Ó·Ì‹ Ù˘. ™ÙËÓ ÙÂÏÈ΋ ‰ÈÂÚÁ·Û›· Ù˘

¶ÚÔ‚ÔÏ‹˜, Ë ºÈÏÔÛÔÊÈ΋ §›ıÔ˜ ÎÔÓÈÔÔÈ›ٷÈ, Ù˘Ï›ÁÂÙ·È Û ¯·ÚÙ› ‹

ÎËÚfi Î·È ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÙËÎÔ̤ÓÔ˘ ÌÂÙ¿ÏÏÔ˘, ÙÔ

ÔÔ›Ô ÂÚfiÎÂÈÙÔ Ó· ÌÂÙ·ÛÙÔȯÂȈı›. ∏ ÛÎfiÓË Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜

§›ıÔ˘ ¤¯ÂÈ Î›ÙÚÈÓÔ ¯ÚÒÌ· Î·È Â›Ó·È ‚·ÚÈ¿ Î·È ·ÛÙÚ·ÊÙÂÚ‹ fiˆ˜ Ë

ÙÚÈÌ̤ÓË ‡ÂÏÔ˜.

O «ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi˜ Á¿ÌÔ˜» ÙÔ˘ ı›Ԣ Ì ÙÔÓ ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ

¯ÒÚ· ·ÂÓ¿ˆ˜, ·ÓÙÔ‡, ÛÙ· ¤Áηٷ Ù˘ Á˘, fï˜ Ù· ÚÔ˚fiÓÙ· ÙˆÓ

ÂÓÒÛÂˆÓ ·˘ÙÒÓ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ‹ ÏÈÁfiÙÂÚÔ Ù¤ÏÂÈ·, ·Ó·-

ÏfiÁˆ˜ ÙˆÓ ÂοÛÙÔÙÂ Û˘ÓıËÎÒÓ ıÂÚÌÔÎÚ·Û›·˜ Î·È È¤Ûˆ˜, fiˆ˜

Î·È ÙˆÓ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ·Ó·ÏÔÁÈÒÓ ÙˆÓ ‰‡Ô ·˘ÙÒÓ «∞Ú¯ÒÓ», ηıÒ˜ Î·È ÙÔ˘

‚·ıÌÔ‡ ηı·ÚfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÔÚ› Ó· ÔÈΛÏÏÂÈ ·Ú¿ÁÔ-

ÓÙ·˜ ·Î¿ı·ÚÙ· ‹ ·ÁÂÓ‹ ̤ٷÏÏ·. ΔÔ ª¤Á· ŒÚÁÔ ÛÎÔfi ¤¯ÂÈ, fi¯È

36 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

23. Δ· ·Ï¯ËÌÈÛÙÈο ۇ̂ÔÏ· ÁÈ· Ù· ̤ٷÏÏ· Î·È Ù· ۇ̂Ô-Ï· ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ï·Ó‹Ù˜ ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ·ÓÙÈÛÙÔÈ¯Ô‡Ó Â›Ó·ÈÙ· ·˘Ù¿.

24. ∏ ÛÙÂÚÂÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ À‰Ú·ÚÁ‡ÚÔ˘ Ë ÔÔ›· ·ÓÙÈÛÙÔȯ› ÛÙÔÓ ·ÎÚˆÙË-ÚÈ·ÛÌfi (·ÎÈÓËÙÔÔ›ËÛË) ÙÔ˘ ∂ÚÌÔ‡ ˆ˜ ˘‰Ú·ÚÁ‡ÚÔ˘. Transmutatio

metallorum, 1572.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·36

ÌfiÓÔÓ ÙËÓ Î·Ù¿ Ôχ ÂÈÙ¿¯˘ÓÛË

Ù˘ fiÏ˘ Ê˘ÛÈ΋˜ ‰È·‰Èηۛ·˜,

·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÂÈϤÍÂÈ Ù· ̤ٷÏÏ·

Ù· ÔÔ›· ÌÔÚÔ‡Ó Â˘ÎÔÏfiÙÂÚ· Ó·

ÌÂÙ·ÙÚ·Ô‡Ó Û ¢ÁÂÓ‹. °È’ ·˘ÙfiÓ

ÙÔÓ ÏfiÁÔ, Ô ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜, ·fi ÙËÓ

·Ú¯‹ Ù˘ ‰ÈÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔ˘, ÂÈϤ-

ÁÂÈ ÙËÓ Ô˘Û›· ÙËÓ ÔÔ›· ı· ÂÂ-

ÍÂÚÁ·ÛÙ› ÛÙÔÓ ·ı¿ÓÔÚ·, ‚¿ÛÂÈ

Ù˘ ηٷٿ͈˜ ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ, fiˆ˜

ÙȘ ¤¯Ô˘Ó ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÂÈ Ù· ·Ú¯·›·

ΛÌÂÓ·, ‰ËÏ·‰‹ Û Á·ÈÒ‰ÂȘ ‹

ÔÚ˘ÎÙ¤˜ Ô˘Û›Â˜, Û ˙ˆÈΤ˜ Î·È Ù¤-

ÏÔ˜ ÛÂ Ê˘ÙÈΤ˜. O ̇ÛÙ˘, ·Ó¤Î·-

ıÂÓ ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È Ì Á·ÈÒ‰ÂȘ Ô˘Û›Â˜

Î·È ·Ê‹ÓÂÈ ÙȘ ˘fiÏÔȘ ÁÈ· Ù· ÂÈÚ¿Ì·Ù· ÙˆÓ ÂοÛÙÔÙ «Ê˘ÛË-

ÙÒÓ». OÈ Á·ÈÒ‰ÂȘ Ô˘Û›Â˜ ηٷٿÛÛÔÓÙ·È ˆ˜ ÂÍ‹˜:

∞. ¶Ó‡̷ٷ (ÙËÙÈΤ˜ Ô˘Û›Â˜, fiˆ˜ › ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ ÙÔ ı›ÔÓ,

Ô ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ˜, Ë ·Ì̈ӛ· Î.¿.).

μ. ™ÒÌ·Ù· (̤ٷÏÏ· fiˆ˜ Ô ¯Ú˘Ûfi˜, Ô ¿ÚÁ˘ÚÔ˜, Ô ¯·ÏÎfi˜, Ô

Û›‰ËÚÔ˜ Î.¿.).

°. §›ıÔÈ (΢ڛˆ˜ ÔÚ˘ÎÙ¿ ÛÒÌ·Ù·, fiˆ˜ Ô ˘Ú›Ù˘ Î·È Ù· ÔÍ›‰È·

ÙˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ).

¢. μÈÙÚÈfiÏÈ· (¤ÙÛÈ ÔÓfiÌ·˙·Ó ÔÏÏ¿ ‰ÈÏ¿ ¿Ï·Ù· ηıÒ˜ Î·È ÙËÓ

ÛÙ˘ÙËÚ›·).

∂. μfiڷΘ (› ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÈ ‚fiÚ·Í Î·È ¿ÏÏ· Û‡ÓıÂÙ· ˘ÏÈο).

™Ù. ÕÏ·Ù·.

ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ Ù˘ ‰ÈÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔ˘, Ô

·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜ Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Î·Ù¿ ·ÚÈÔ ÏfiÁÔ ˘fi„Ë ÙÔ˘ ÙËÓ ÈÂÚ·Ú¯›· ÙˆÓ

ÌÂÙ¿ÏψÓ, Ë ÔÔ›· ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙȘ ·Ó·ÏÔÁ›Â˜ ÙˆÓ ÔÛÔÙ‹ÙˆÓ ı›Ԣ

Î·È ˘‰Ú·ÚÁ‡ÚÔ˘, Ô˘ ˘ÂÈÛ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÛÙËÓ Û‡ÓıÂÛ‹ ÙÔ˘˜, ηıÒ˜ ηÈ

ÛÙÔÓ ‚·ıÌfi ηı·ÚfiÙËÙ·˜ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ (ÂÈÎ. 26). ŒÙÛÈ Ô Û›‰Ë-

ÚÔ˜, ʤڒ ÂÈ›Ó, ÂÚȤ¯ÂÈ Ôχ ıÂ›Ô ¤Ó·ÓÙÈ ÔÏ›ÁÔ˘ ˘‰Ú·ÚÁ‡ÚÔ˘ ηÈ

ÂÈϤÔÓ, ÛÙÔ ·ÁÂÓ¤˜ ·˘Ùfi ̤ٷÏÏÔ Î·È ÔÈ ‰‡Ô ·˘Ù¤˜ «·Ú¯¤˜» ›ӷÈ

·Î¿ı·ÚÙ˜ Î·È ‰ÂÓ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ηٿÛÙ·ÛË ÈηÓÔÔÈËÙÈ΋˜ ÛÙ·ıÂ-

ÚfiÙËÙ·˜, ÂÓÒ Ô ̄ Ú˘Ûfi˜, ÙÔ Â˘ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ ÙˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ, ÂÚȤ¯ÂÈ ÂÏ¿-

¯ÈÛÙÔ ı›ÔÓ ¤Ó·ÓÙÈ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÔÛÔÛÙÔ‡ ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ·˜ Û ˘‰Ú¿ÚÁ˘-

ÚÔ, ‰È·ÙËÚÔ˘Ì¤ÓˆÓ Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô «·Ú¯ÒÓ» Û Ôχ ηχÙÂÚÔ Â›Â‰Ô

ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ·˜ Î·È Î·ı·ÚfiÙËÙ·˜ ¤Ó·ÓÙÈ fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ.

∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜, Î·È ·fi ÙÔÓ ›Ó·Î·, fiÙÈ ‰˘Ó¿ÌÂÈ Ù˘ ÈÂÚ·Ú¯›·˜ ÙˆÓ

ÌÂÙ¿ÏψÓ, οı ¤Ó· ·fi ·˘Ù¿ ÌÂÙ·ÛÙÔȯÂÈÒÓÂÙ·È Â˘ÎÔÏfiÙÂÚ· ÛÂ

¯Ú˘Ûfi ·fi ÙÔ ·Ì¤Ûˆ˜ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓfi ÙÔ˘, Ì ÚÒÙÔ Û ¢ÎÔÏ›· ÙÔÓ

¿ÚÁ˘ÚÔ Î·È ·ÓÙÈı¤Ùˆ˜ ÚÒÙÔ Û ‰˘ÛÎÔÏ›· ÙÔÓ Û›‰ËÚÔ.

O ÁÓˆÛÙfi˜ °ÎÂÌ¤Ú Î·Ù·ÁÚ¿ÊÂÈ Ì ۷ʋÓÂÈ· ÙËÓ ‰È·ÊÔÚ¿ ·˘Ù‹

ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ∂ÈÙÔÌ‹ Ù˘ ΔÂÏÂÈfiÙËÙÔ˜: «À¿Ú¯ÂÈ ˆÛÙfiÛÔ ÂÚÈÛÛfi-

ÙÂÚÔ˜ À‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ˜ ·Ú¿ £Â›ÔÓ ÛÙËÓ Û‡ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÃÚ˘ÛÔ‡. ∂¿Ó

ηı·Úfi, ÛÙ·ıÂÚfi, Ï¢Îfi £Â›ÔÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô ¤¯ÂÈ ÌÈ· Ï¢ÎfiÙËÙ· ·Ó·Ï-

ÏÔ›ˆÙË Î·È ÊˆÙÂÈÓ‹, ·Ó·ÌÂȯı› Ì ηı·Úfi À‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ, ÛÙ·ıÂÚfi ηÈ

·ÛÙÚ·ÊÙÂÚfi, Î·È ‰ÂÓ ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ ÙÔ £Â›ÔÓ, ·ÏÏ¿ ˘¿Ú¯ÂÈ ÂÏ¿¯ÈÛÙ·

ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˜ À‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ˜, ı· Û¯ËÌ·ÙÈÛı› ÕÚÁ˘ÚÔ˜. ∂¿Ó £Â›ÔÓ,

›ÁÂÈÔ Î·È ÛÙ·ıÂÚfi, ‚ÚÂı› ·Ó·ÌÂÌÂÈÁ̤ÓÔ Ì ÔÌÔ›ˆ˜ ›ÁÂÈÔ Î·È

ÛÙ·ıÂÚfi À‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ, Î·È Â¿Ó ·ÌÊfiÙÂÚ· ¤¯Ô˘Ó ·ÙÂÏ‹ Ï¢ÎfiÙËÙ· ηÈ

ÎÈÙÚÈÓÈṲ̂ÓË ‹ ÛÎÔ˘Úfi¯ÚˆÌË Î·È Â¿Ó ÛÙËÓ Û‡ÛÙ·ÛË ˘¿Ú¯ÂÈ Ôχ

ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙ·ıÂÚfi £Â›ÔÓ ·fi

fi,ÙÈ À‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ˜, ·fi ÙÔ Ì›ÁÌ·

·˘Ùfi ı· ÚÔ·„ÂÈ ™›‰ËÚÔ˜».

∂Ô̤ӈ˜, Ë Û‡ÛÙ·ÛË ÙˆÓ

ÌÂÙ¿ÏψÓ, fiˆ˜ ÙËÓ ‰È‰¿ÛÎÂÈ Ë

∞ϯËÌ›·, ÌÔÚ› Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ ÛÂ

ÌÂÙ·ÛÙÔȯ›ˆÛ‹ ÙÔ˘˜, ÂÊfiÛÔÓ

·˘Ù¿ Ù· ÛÒÌ·Ù· ‰ÂÓ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó

ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ·Ú¿ Û ÔÛÔÛÙfi

ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ·˜, ‚·ıÌÔ‡ ηı·-

ÚfiÙËÙ·˜ Î·È ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ·˜ ÛÂ

ı›ÔÓ Î·È ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ. ∂›Ó·È ÏÔÁÈ-

Îfi, ÏÔÈfiÓ, Ó· ÂȉȈ¯ı› Ë ÌÂÙ·-

ÙÚÔ‹ ÙˆÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÒÓ ÂÓfi˜

·ÁÂÓÔ‡˜ ÌÂÙ¿ÏÏÔ˘ Û ¢ÁÂÓ¤˜,

·ÊÔ‡ ·˘Ùfi ıˆÚËÙÈο Â›Ó·È ÂÊÈÎÙfi. ∫·È ÂÂȉ‹ ÙÔ ı›ÔÓ ·ÓÙÈÚÔÛˆ-

‡ÂÈ ÙÔ Â‡ÊÏÂÎÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ, ·ÏÒ˜, Ô Ì˘Ë̤ÓÔ˜ ÌÂÈÒ-

ÓÂÈ ÙËÓ ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ· ÂÓfi˜ ÌÂÙ¿ÏÏÔ˘ Û ı›ÔÓ, ÒÛÙ ·˘Ùfi Ó·

·Ó¤ÏıÂÈ ÛÙËÓ ÈÂÚ·Ú¯›· ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ, ˘Ô‚¿ÏÏÔÓÙ¿˜ ÙÔ Û ˘„ËÏ‹

ıÂÚÌÔÎÚ·Û›· ÛÙËÓ ·Ï¯ËÌÈ΋ ÙÔ˘ ÂÛÙ›·, „‹ÓÔÓÙ¿˜ ÙÔ Î˘ÚÈÔÏÂÎÙÈο,

‰ÈfiÙÈ ¤ÙÛÈ ÂÈÙÂÏ› Î·È ÙËÓ Î¿ı·ÚÛË ÙˆÓ «·Ú¯ÒÓ». O ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹˜,

‰ËÏ·‰‹, ı· ÂÈÙ·¯‡ÓÂÈ Ì¤Û· ÛÙÔÓ ·ı¿ÓÔÚ· ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘ ÙÔ˘

·˘Ù¤˜ ÙȘ ›‰È˜ ‰È·‰Èηۛ˜, ÔÈ Ôԛ˜ Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ¯ÒÚ· ÛÙ· ¤Áη-

Ù· Ù˘ Á˘, fiÔ˘ ΢ÔÊÔÚÔ‡ÓÙ·È Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È Ù· ̤ٷÏÏ·,

fiˆ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ Î·È Ô °ÎÂÌ¤Ú ‹ ∞Ï °ÎÈ·Ô‡Ú: «∫·ıÒ˜ fiÏ· Ù· ̤ٷÏ-

Ï· Û¯ËÌ·Ù›˙ÔÓÙ·È ·fi ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ Î·È ıÂ›Ô Û ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ‹ ÏÈÁfi-

ÙÂÚÔ Î·ı·Ú‹ ÌÔÚÊ‹, ÌÔÚԇ̠ӷ ÚÔÛı¤ÛÔ˘Ì Û ·˘Ù¿ fi,ÙÈ ‚Ú›-

ÛÎÂÙ·È Û ¤ÏÏÂÈÌÌ· ‹ Ó· ÙÔ˘˜ ·Ê·ÈÚ¤ÛÔ˘Ì fi,ÙÈ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÂ

ÂÚ›ÛÛÂ˘Ì·».

O˘ÛÈ·ÛÙÈο Ë Ì¤ıÔ‰Ô˜ ÂÂÍÂÚÁ·Û›·˜ Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ §›ıÔ˘

Â›Ó·È ÙÔ ÏÂÁfiÌÂÓÔ «ª¤Á· ŒÚÁÔ» Î·È ÙÔ «ªÈÎÚfi ŒÚÁÔ» Â›Ó·È ·ÏÒ˜

¤Ó· ·fi Ù· ÚÒÙ· Û¯ÂÙÈο ÛÙ¿‰È· ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘, ÙÔ ÔÔ›Ô

Î·È ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ ‚·ÛÈÎfi ÛÎÔfi Î·È ÊÈÏÔ‰ÔÍ›· οıÂ Ì˘Ë̤ÓÔ˘, Ô˘

ÁÈ· Ó· ÙÔ ÂÈÙ‡¯ÂÈ ¤¯ÂÈ ÙËÓ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ‰‡Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ‰ÈÂÚÁ·-

ÛÈÒÓ. ΔËÓ «˘ÁÚ¿Ó Ô‰fiÓ», fiˆ˜ ϤÁÂÙ·È, ÈÔ Û›ÁÔ˘ÚË Î·È Ôχ ÈÔ

¯ÚÔÓÔ‚fiÚ· ‹ ÙËÓ ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓË «ÍËÚ¿Ó Ô‰fiÓ», Ôχ ÚÈ„ÔΛӉ˘ÓË

·ÏÏ¿ Î·È Ì ÌÈÎÚ¤˜ ¯ÚÔÓÈΤ˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ. ∏ ˘ÁÚ¿ Ô‰fi˜ Â›Ó·È Ë Ï¤ÔÓ

‰È·‰Â‰Ô̤ÓË ÂÎ ·Ú·‰fiÛˆ˜, fi¯È ÌfiÓÔ ÏfiÁˆ Ù˘ ·ÛÊ¿ÏÂÈ·˜, ÙËÓ

ÔÔ›· ·Ú¤¯ÂÈ ÛÙÔÓ Ì˘Ë̤ÓÔ, Î·È Ù˘ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙËÙ¿˜ Ù˘,

·ÏÏ¿ ÂÂȉ‹ ·ÚÌfi˙ÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙËÓ ÓÔÔÙÚÔ›· ÙÔ˘ ̇ÛÙË Û¯Â-

ÙÈο Ì ÙËÓ ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘, Ô˘ ÛÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË ÂÚ›-

37APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

25. ∞ÔÛÙ·ÎÙ‹Ú.

26. πÂÚ·Ú¯›· Î·È Û‡ÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÌÂÙ¿ÏψÓ.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·37

ÙˆÛË Â›Ó·È ÙÚ›· ¤ÙË. ∏ Ì·ÎÚfi¯ÚÔÓË ‰ËÏ·‰‹ ‰È·‰Èηۛ· Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ

·Ú¿ÏÏËÏ· ÛÙËÓ ·ÚÁ‹ οı·ÚÛË Ù˘ „˘¯‹˜, Ë ÔÔ›· ¤ÎÂÈÓ· ¢ÓÔ-

› ÙfiÛÔ ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ fiÛÔ Î·È ÙËÓ „˘¯È΋ ÙÂÏÂÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ·Ï¯Ë-

ÌÈÛÙ‹. ∏ «ÍËÚ¿ Ô‰fi˜» ‰È·ÚΛ ÌfiÓÔ ÌÂÚÈΤ˜ ‚‰ÔÌ¿‰Â˜ Î·È Û˘ÓÙÂ-

ÏÂ›Ù·È Ì ·ÓÔȯÙfi ‰Ô¯Â›Ô, fiÔ˘ Î·È ÙÔ «Ì˘ÛÙÈÎfiÓ ˘Ú» ·›˙ÂÈ ¤Ó·Ó

Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ÚfiÏÔ ·fi ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË Ô‰fi. °È· ÙÔÓ Ê˘-

ÛÈÎfi ÊÈÏfiÛÔÊÔ Ô˘ η٤¯ÂÈ Û ‚¿ıÔ˜ ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Ù˘

∂ÚÌËÙÈ΋˜ Δ¤¯Ó˘, Ë Ô‰fi˜ ·˘Ù‹ Â›Ó·È Â˘ÎÔÏfiÙÂÚË ·fi ÙËÓ ÚÔË-

ÁÔ‡ÌÂÓË, fï˜ ÁÈ· ÙÔÓ ·Ú¯¿ÚÈÔ Ì˘Ë̤ÓÔ Â›Ó·È Â›ÔÓË Î·È ›Ûˆ˜,

Ú·ÎÙÈο, ·‰‡Ó·ÙË ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛ‹ Ù˘.

£· Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› Î·È Ë ‡·ÚÍË ÌÈ·˜ ÙÚ›Ù˘ Ô‰Ô‡, Ù˘

«‚Ú·¯Â›·˜», Ë ÔÔ›· ‰È·ÚΛ ÙÚÂȘ ¤ˆ˜ Ù¤ÛÛÂÚȘ ̤Ú˜ Î·È Ë ‰ÈÂÚ-

Á·Û›· ÂÈÙÂÏÂ›Ù·È Û ·ÓÔȯÙfi ‰Ô¯Â›Ô Î·È Û Ôχ ˘„ËÏ‹ ıÂÚÌÔÎÚ·-

Û›· (ÂÈÎ. 27). ∞˘Ù‹ Ë ÙÂÏÂ˘Ù·›· ̤ıÔ‰Ô˜ Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔʇÁÂÙ·È,

ÂÂȉ‹ ˘¿Ú¯ÂÈ Ô Î›Ó‰˘ÓÔ˜ ÂÎڋ͈˜, ηÈ, Û ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ÂÊ·Ú-

ÌÔÛÙ›, ·˘Ùfi Ú¤ÂÈ Ó· Á›ÓÂÈ ÌfiÓÔ ·fi ·ÓÒÙÂÚÔ˘˜ ̇ÛÙ˜. º˘ÛÈο

Ù· ÛÒÌ·Ù· Î·È ÔÈ Ô˘Û›Â˜ Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔÈ¯Ô‡Ó ÛÙÔ ı›ÔÓ, ÛÙÔ Ì˘ÛÙÈÎfi

˘Ú, ÛÙÔÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ˘‰Ú¿ÚÁ˘ÚÔ Î·È ÛÙÔ ¿Ï·˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÎÚÈ‚Ò˜

Ù· ›‰È· ÛÙȘ ÙÚÂȘ Ô‰Ô‡˜.

OˆÛ‰‹ÔÙÂ, ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· Â›Ó·È Ë ÌÈÎÚfiÙÂÚË ‰È¿ÚÎÂÈ·, Ë ÔÔ›·

Ú¤ÂÈ Ó· ·ÊÈÂÚˆı› ÛÙËÓ ‰ÈÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ «ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘» ·fi

ÙÔÓ Ì˘Ë̤ÓÔ ·Ï¯ËÌÈÛÙ‹. ŸÌˆ˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ˘ÔÏÔÁ›ÛÂÈ Î·Ó›˜ ηÈ

¿ÏÏ· ›ÎÔÛÈ ¤ÙË ÁÈ· ÙÔÓ ·Ú¯¿ÚÈÔ Ô˘ ı¤ÏÂÈ Ó· Ì˘Ëı›, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ

ηٷÛÙ› ÈηÓfi˜ ÁÈ· ÙÔ ª¤Á· ŒÚÁÔ. ¢ËÏ·‰‹ ÂÚ›Ô˘ ¤ÓÙ ¤ÙË

ÌÂϤÙ˘ Î·È ·ÎÔÏÔ‡ıˆ˜ ‰Âη¤ÓÙ ¯ÚfiÓÈ· ÂÚÁ·ÛÙËÚȷ΋˜ Ú·ÎÙÈ-

΋˜. ∞˘Ùfi ‹Ù·Ó ·Ó¤Î·ıÂÓ ÙÔ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ·, ÏËÓ ÂÍ·È-

ÚÂÙÈÎÒÓ ÂÚÈÙÒÛˆÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· ·Ó·ÏÒÛÂÈ Ô ·Ï¯ËÌÈ-

ÛÙ‹˜ ̤¯ÚÈ Ó· ηٷÛÙ› ÈηÓfi˜ ÁÈ· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ªÂÁ¿-

ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘, ‹ÙÔÈ Ù˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ §›ıÔ˘. ∞ÏÏ¿ ηÈ

ÙfiÙ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÚÈ̤ÓÂÈ ÙËÓ Î·Ù¿ÏÏËÏË ÂÔ¯‹ ÁÈ· Ó· ÂÈϤÍÂÈ

ÙËÓ ÚÒÙË ‡ÏË Î·È Ó· ı¤ÛÂÈ Û ¯Ú‹ÛË ÙÔÓ ·ı¿ÓÔÚ·, ÙÔÓ ¿Ì‚˘Î· ηÈ

Ù· ¿ÏÏ· ÛÎÂ‡Ë ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘ ÙÔ˘. ¢ÈfiÙÈ Ë ∞ϯËÌ›· Â›Ó·È Û·Ó ÙËÓ

ÁˆÚÁ›·, fiÔ˘ ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ‚Ô‹ıÂÈ· ÙÔ˘ Ô˘Ú·ÓÔ‡, Ë ÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘

·ÓıÚÒÔ˘ Â›Ó·È ¿¯ÚËÛÙË. ¢ÈfiÙÈ ‰ÂÓ ÎÏ·‰Â‡Ô˘Ó Ù· ‰¤Ó‰Ú·, Ô‡ÙÂ

Û¤ÚÓÔ˘Ó Û fiϘ ÙȘ ÂÔ¯¤˜, ·ÊÔ‡ οı ÁˆÚÁÈ΋ ÂÚÁ·Û›· ¤¯ÂÈ ÙÔÓ

ηÈÚfi Ù˘. ∫·Ù¿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÚfiÔ, Î·È ÙÔ º˘ÛÈÎfi ºÈÏÔÛÔÊÈÎfi ŒÚÁÔ

ÔÓÔÌ¿˙ÂÙ·È «O˘Ú¿ÓÈ· °ÂˆÚÁ›·» Î·È Ù· ÛÙ¿‰È¿ ÙÔ˘ Ú˘ıÌ›˙ÔÓÙ·È ÌÂ

·ÎÚ›‚ÂÈ· ·fi Ù· ÛËÌ›· ÙÔ˘ ∑ˆ‰È·ÎÔ‡ ∫‡ÎÏÔ˘ Î·È fi¯È ·fi ÙËÓ

·˘ı·›ÚÂÙË ‰È¿ıÂÛË ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ (ÂÈÎ. 28).

38 Ù¯. 108 APXAIO§O°IA & TEXNE™

Alchemy in Byzantium from 1204 to 1453

The complete prevalence of Christian religion ceased the

research and study of the ancient Greek literature that was again

revived in the twelfth century, when it became field of serious

scholarship: the poet and historian Ioannis Tzetzis,

systematically engaged with Greek history and archaeology, has

supplied most interesting information on matters unknown from

other sources, while the lettered Bishop of Thessaloniki

Eustathios became a brilliant, inspired commentator of the

Homeric epos.

The conquest of Constantinople and of the rest of Greece by

the Latins (1204-1261) put a temporary halt to the further

intellectual and artistic development, although the newcomers

influenced Byzantine literature. However, the creation of

important urban centers in the following fourteenth and fifteenth

centuries brought along a new, more or less humanitarian

current in science, philosophy and literature, which was

represented by the renowned Georgios Gemistos or Pletho and

his pupil Manuel Chrysoloras, one of the pioneers in introducing

Greek literature to Western Europe.

While the Byzantine Empire was dying out the intellectual

production of the years before the Fall of Constantinople was like

a bright, alas short-lived, flash. The historic events that followed

and the conquest of Southeastern Europe by the Ottoman Turks

shifted the center of civilization from the East to the West.

Meanwhile, in Constantinople a group of learned Byzantine

monks managed to collect, edit and comment topics on Alchemy

written by various earlier writers, both pagans and Christians.

Thus, they compiled an especially rich and extensive corpus on

Alchemy, copies of which reached through Italy the entire

Western world. The thirteenth century was marked by the

restructuring of the cultural centers of the then known world in

which Alchemy, among other sciences, was studied and applied.

As a result, the decline of Byzantium and the Arabic world

brought Western Europe to the forefront of thought and

intellectual achievement; an increasingly large number of

alchemic treatises were translated there from Greek and Arabic

into Latin. The English monk Robert of Chester, an Arabist

himself, made the first-ever translation of the Arabic Qur’an into

Latin for Peter the Venerable, the polymath abbot of the Cluny

27. ∏ ‚Ú·¯Â›· Ô‰fi˜ ÙÔ˘ ªÂÁ¿ÏÔ˘ ŒÚÁÔ˘, Aurora consurgens, 16Ô˜ ·ÈÒÓ·˜.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·38

39APXAIO§O°IA & TEXNE™ Ù¯. 108

Abbey, as well as the translation of the Greek monk Morianos’

work, entitled Liber de compositione alchimiae. In the last

centuries of Byzantium Alchemy, in spite of its decay, was still

represented by a number of eponymous alchemists such as

Markos Graekos, the author of Liber ignium (= Book of Fires), in

which he has delivered many practical applications of his

science. Dominant figures in the passing from the thirteenth to

the fourteenth century was a number of philosophers-physicians

active in the imperial court, such as Ioannis Aktouarios, whose

writings comprise treatises on theoretic Alchemy, and Bessarion,

the last and most celebrated alchemist of Byzantium. Bishop of

Nicaea, who had studied philosophy under Gemistos, he was a

scholarly man of vast knowledge and exceptional intellect,

28. ™˘Ó‰˘·ÛÌfi˜ Ù˘ ∞ϯËÌ›·˜ Ì ÙËÓ Ô˘Ú¿ÓÈ· ÁˆÚÁ›· ÙÔ˘ ∑ˆ‰È·Îԇ·ÎÏÔ˘. Athanase Kircher, Obeliscus Pamphilius, Roma 1650.

translator of a great number of works of ancient Greek literature

and leading figure of the so-called Latinophile group of Byzantine

aristocrats. His major aspirations were the union of the Eastern

with the Latin Church, the rescue of the Greek land from the

Muslim yoke, and the triumph of classic literature and

philosophy, especially the Greek. Therefore, it is not surprising

that he accompanied the emperor John VIII Palaeologus to the

Council of Ferrara, so that the union of the Papal with the East

Orthodox Church could be pursued, where he was admired for

his dignity and eloquence and his vast theological erudition.

Nevertheless, been later accused as a traitor of Orthodoxy, he

chose to flee and settle permanently in Italy. Fully aware of the

value and national importance of the ancient Greek inheritance,

Bessarion became a zealous collector and preserver of its great

literture. At a tremendous outlay he gathered together a library

of 800 codices of Greek manuscripts and at his own expense

had many others copied in monasteries of Trapezous and

Constantinople, part of which was later published by the editor of

ancient texts Aldus Manutius. Bessarion, well versed in natural

sciences and Alchemy and experimenting himself in chalcourgy,

smithery and glass-making, had in his possession over a

hundred ancient Greek manuscripts on metallurgy and ore

dyeing and on the transmutation of metals into silver and gold.

Author of dozens of treatises, he compiled many of them in a

codex, the Cod. Gr. 533, presently sheltered in the Biblioteca

Marciana of Venice, the library he started by endowing it with his

valuable collection of ancient texts and manuscripts.

According to the alchemical texts, the process called “Great

Work” or “Magisterion” (a term originating from the Byzantine

title of the magister) is the prerequisite of any transmutation. Two

similar processes exist: the “Small Work” or “Small Magisterion”,

leading to the production of the White Philosophical Stone that

converts base metals into silver; and the “Great Work” or “Great

Magisterion”, yielding the Red Philosophical Stone that can

change base metals into gold simply by touching them. It is also

known as the elixir of longevity, because it functions as a

panacea for all diseases both of man and metals.

The procedures for the Small and the Great Work are similar

and refer to the so-called “Philosophical marriage” of Sulphur

and Mercury, the union of which, with Salt as a mediator,

produces the Philosophical Stone. They are different only as

regards the choice of the raw material and the duration of the

entire process that can last from some months to several years.

The importance of the Small or the Great Work led

alchemists to invent a series of vessels that could facilitate them

in achieving their Divine and Sacred Art (alchemic furnace or

athanor, distillation flask, cauldron, Philosophical egg, stone or

metal mortars with wooden or bronze pestles, etc). By using

these instruments the alchemist could proceed to the various

stages of the Great Work (Calcination, Digestion, Fermentation,

Congelation, Fixation, Ceration, Distillation, Sublimation,

Filtration, Solution, Multiplication and Projection), which

correspond to the twelve signs of the Zodiac Cycle.

∞RXAIOLOGIA 108 10/09/2008 9:49 ™ÂÏ›‰·39