«Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα...

176
ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ» Η δράση, τιχς 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία

Transcript of «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα...

Page 1: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»Η δράση, τιχς 117 Μεραρχίας Κυνηγών

μέσα από τα γερμανικά αρχεία

Page 2: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία

ΑΘΗΝΑ 2012

Page 3: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ

ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Page 4: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Επιμέλεια ύλης: Ανχης (ΠΒ) Ιωάννης Γεμενετζής, ΙστορικόςΔρ. Ηλίας Ηλιόπουλος, Ιστορικός - Πολιτικός Επιστήμων

Μετάφραση: Δρ. Θεόδωρος Γιαννόπουλος, Αρχαιολόγος Διορθώσεις - Επιμέλεια έκδοσης: Θεοφάνη Κοπανιτσάνου, Φιλόλογος Σχεδιασμός εξωφύλλου: Αλεξάνδρα Σταματοπούλου

Εικόνα Εξωφύλλου: Κατεστραμμένα σπίτια στα Καλάβρυτα (Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ)

Page 5: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ4ο ΤΜΗΜΑΤηλ. (εσωτ.) 2708Φ.205/6/936478Σ.355Αθήνα, 10 Μάΐ 12

Α Π Ο Φ Α Σ Η

Κύρωση Μονογραφίας «Επιχείρηση “Καλάβρυτα”. Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία»

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Έχοντας υπόψη τα:

α. Ν. 2292/1995 «Οργάνωση και Λειτουργία ΥΠΕΘΑ Διοίκηση και Έλεγχος των ΕΔ και άλλες διατάξεις»

β. ΝΔΑ 4/2009 «Μεταβίβαση Αρμοδιοτήτων του Α/ΓΕΣ σε ανώτατους και ανώτερους αξιωματικούς του ΣΞ, από αυτές που του παρέχονται από την κείμενη νομοθεσία, από τις ανατεθείσες σ’ αυτόν από τον κ. ΥΕΘΑ και τους κ.κ. ΥΦΕΘΑ»

γ. ΠαΔ 0-32/2011 «Καθορισμός τρόπου συγγραφής και διαδικασίας ελέγχου και κύρωσης ιστορικού τόμου»

ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ

1. Την κύρωση της μονογραφίας «Επιχείρηση “Καλάβρυτα”. Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία» και εντελλόμεθα την έκδοσή του από το ΤΥΕΣ σε 1.500 αντίτυπα.

2. Την επίβλεψη για την ορθή έκδοση, εκτύπωση και διάθεση αναθέτουμε στη ΔΙΣ/ΓΕΣ.

3. Το κόστος της δαπάνης θα βαρύνει τον Π/Υ της ΔΙΣ/ΓΕΣ έτους 2010.

Δημήτριος Αβραμόπουλος Ακριβές Αντίγραφο Υπουργός Εθνικής Άμυνας

Ανχης (ΤΘ) Βασίλειος Αναστασόπουλος Δντής ΔΙΣ/4α

Page 6: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943, ημέρα Δευτέρα, συντελέσθηκε, από στρατιώτες της 117 Μεραρχίας Κυνηγών του Γερμανικού Στρατού, μία από τις μεγαλύτερες θηριωδίες στον ελληνικό χώρο, στο πλαίσιο της Επιχείρησης «Καλάβρυτα». Η Σφαγή των Καλαβρύτων είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση πολεμικού εγκλήματος στην Ελλάδα και αποτελεί το επιστέγασμα της θηριωδίας των στρατευμάτων κατοχής κατά τη διάρκεια του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρξε από τις πιο σκληρές επιχειρήσεις της Βέρμαχτ, και, κατά πολλούς ιστορικούς, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα.

Θεωρώ σκόπιμο να επισημάνω ότι, η εκκαθαριστική αυτή επιχείρηση αποφασίστηκε, σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από το προσωπικό του τακτικού Γερμανικού Στρατού. Αποτέλεσε τυπική γερμανική επιχείρηση αντιποίνων, σε περιοχή όπου είχε προηγηθεί έντονη αντιστασιακή δραστηριότητα ένοπλων ανταρτικών ομάδων, η οποία, δυστυχώς, στράφηκε και κατά του τοπικού άμαχου πληθυσμού.

Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων γράφτηκε τελικά με αίμα αθώων στο βιβλίο της Ιστορίας. Η θυσία τους συγκίνησε και συνένωσε τους Έλληνες, ενώ ταυτόχρονα δυνάμωσε τον αγώνα κατά του κατακτητή και δίκαια αναδείχθηκε σε παγκόσμιο σύμβολο ελευθερίας. Αποτελεί, δε, ορόσημο για ολόκληρη την αντιστασιακή Ευρώπη.

Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ), στην προσπάθειά της να τεκμηριώσει ιστορικά τη δράση των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην Ελλάδα, έχει εξασφαλίσει και τηρεί αρχειακό υλικό των γερμανικών επιτελείων και των μονάδων που έδρασαν στη χώρα μας κατά την περίοδο του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής. Μέρος του αρχείου αυτού αφορά την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» όπως αυτή σχεδιάστηκε, οργανώθηκε και εξελίχθηκε από την αναγνωριστική επιχείρηση του Λόχου Schober, μέχρι το Ολοκαύτωμα.

Σκοπός της παρούσας έκδοσης με τίτλο Επιχείρηση «Καλάβρυτα». Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία είναι να δοθεί η δυνατότητα σε κάθε αναγνώστη, ερευνητή ή ιστορικό, να μελετήσει τις πρωτό­τυπες διαταγές της γερμανικής στρατιωτικής ιεραρχίας και να παρακολουθήσει όλες τις λεπτομέρειες της Επιχείρησης «Καλάβρυτα».

Η παράθεση πλήθους τεκμηρίων που αφορούν τη συγκεκριμένη στρατιωτική δράση θα συμβάλει στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων για όσα συνέ- βησαν και επομένως θα προάγει το σταθερό στόχο της Διεύθυνσης που είναι η αναζήτηση, η προσέγγιση και η διάδοση της ιστορικής αλήθειας.

Στο εγχείρημα αυτό της ΔΙΣ, σημαντική όσο και αξιέπαινη υπήρξε η συνεισφορά όλων όσοι ενεπλάκησαν με κάθε τρόπο στην επιτυχή ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας, τους οποίους και θα ήθελα να μνημονεύσω. Αρχικά τον

Page 7: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Αντιστράτηγο Παναγιώτη Ζάρα, τέως Διευθυντή της ΔΙΣ, ο οποίος με τις ενέργειές του συνέβαλε στην επιτάχυνση της ψηφιοποίησης των μικροφίλμ των γερμανικών αρχείων και την προώθηση της συγγραφής του παρόντος τόμου. Τον ιστορικό και πολιτικό επιστήμονα κ. Ηλία Ηλιόπουλο, Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Μονάχου, και τον Δρα Αρχαιολογίας κ. Θεόδωρο Γιαννόπουλο, οι οποίοι ανέλαβαν τη μετάφραση των γερμανικών εγγράφων. Ο πρώτος, μάλιστα, συνέταξε και το εισαγωγικό σημείωμα της έκδοσης. Επίσης, την κ. Θεοφάνη Κοπανιτσάνου, φιλόλογο, ιστοριογράφο της ΔΙΣ, η οποία ανέλαβε τη διόρθωση και τη γλωσσική επιμέλεια των πρωτότυπων κειμένων και της μετάφρασης, αλλά και τη συνολική εκδοτική επιμέλεια του βιβλίου. Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στον Αντισυνταγματάρχη (ΠΒ) Γεμενετζή Ιωάννη, ιστορικό της ΔΙΣ, στον οποίο οφείλεται η έρευνα και η επιλογή του αρχειακού υλικού, καθώς και ο συντονισμός των εργασιών της έκδοσης.

Αθήνα Απρίλιος 2012

Αντιστράτηγος Ιωάννης Γκουγκουστάμος Διευθυντής ΓΕΣ/ΔΙΣ

Page 8: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η μονογραφία Επιχείρηση «Καλάβρυτα». Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία αποτελεί τον πρώτο τόμο μίας σειράς εκδόσεων, η οποία θα περιλαμβάνει μονογραφίες βασισμένες στα γερμανικά αρχεία που διαθέτει η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ). Η συγκεκριμένη σειρά προγραμματίστηκε να κυκλοφορήσει από τη Διεύθυνση, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας προβολής σημαντικών πτυχών της νεότερης ελληνικής ιστορίας και ειδικότερα της περιόδου του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής μέσα από πρωτότυπα γερμανικά στρατιωτικά έγγραφα.

Ειδικότερα, τα έγγραφα αυτά εντάχθηκαν στο υποαρχείο «Εθνική Αντίσταση» του αρχείου της ΔΙΣ και αποτελούν φωτοαντίγραφα πρωτότυπων εγγράφων γερμανικών στρατιωτικών μονάδων που έδρασαν στον ελλαδικό χώρο την περίοδο 1941-1945. Το εν λόγω υποαρχείο εμπλουτίστηκε, το 2006, με μικροφίλμ που αγοράστηκαν από την αμερικανική Υπηρεσία Εθνικών Αρχείων (National Archives and Records Administration) και αφορούν τις επιχειρήσεις των γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Ελλάδα την περίοδο 1941-1945 και ιδιαίτερα της 12ης Γερμανικής Στρατιάς.1 Επιδίωξη της Διεύθυνσης, με τον εμπλουτισμό του αρχειακού υλικού της συγκεκριμένης περιόδου, είναι η αξιοποίηση όλων αυτών των εγνωσμένης ιστορικής αξίας εγγράφων, καθώς και η εκ νέου ανάγνωση και ανάδειξη των σημαντικών γεγονότων της εποχής μέσα από τη δράση των γερμανικών μονάδων στον ελληνικό χώρο.

Η παρούσα μονογραφία αναφέρεται στην εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών στα Καλάβρυτα. Το πρωτότυπο αρχειακό υλικό που χρησιμοποιήθηκε περιλαμβάνει διαταγές επιχειρήσεων, ημερήσιες αναφορές μονάδων, σχέδια άμυνας και γενικές διαταγές της Διοίκησης της 117 Μεραρχίας Κυνηγών, καθώς και αποσπάσματα από τις αναφορές του Γερμανού Αρχιστρατήγου Νοτιο­ανατολικής Ευρώπης.2 Τα κύρια περιγραφικά στοιχεία κάθε εγγράφου (ημερο­μηνία εγγράφου, αποστολέας, παραλήπτης και σύνοψη του περιεχομένου) περιλαμβάνονται σε συγκεντρωτικό πίνακα, ο οποίος προηγείται των μεταφρα­σμένων εγγράφων.3 Στη συνέχεια παρατίθενται αριθμημένα τα έγγραφα κατά

1 Το συγκεκριμένο αρχειακό υλικό αποτελείται από 158 μικροφίλμ, ενώ το σύνολο των σελίδων υπολογίζεται ότι υπερβαίνει τις 170.000. Τα μικροφίλμ, στην παρούσα φάση, ψηφιοποιούνται, μετατρέπονται δηλαδή σε ψηφιακά αρχεία (μορφή PDF), σε ικανοποιητική ανάλυση και ποιότητα, ώστε να παραμένουν το ίδιο ευανάγνωστα όσο είναι και στην αντίστοιχη αναλογική. Παράλληλα, δημιουργούνται κατάλληλα ευρετήρια, ενώ βραχυπρόθεσμα έχει προγραμματιστεί και η μετάφρασή τους.

: Πρόκειται για τον Αρχιστράτηγο Alexander Löhr. Τη θέση αυτή κατείχε μέχρι τα τέλη του 1942 ο Αρχιστράτηγος Siegmund Wilhelm Walther von List.

3 Πίνακας Εγγράφων «Α», ο οποίος περιλαμβάνει 44 έγγραφα (εφεξής θα αναφέρονται ως έγγραφο υπ’ αριθ. 1, 2 κ.ο.κ.). Από τις αναφορές του Αρχιστρατήγου παρατίθενται μόνο τα αποσπάσματα

IX

Page 9: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

χρονολογική σειρά. Της παρουσίασης των μεταφράσεων προηγείται εισαγωγικό κείμενο του κ. Ηλία Ηλιόπουλου, Δρος Ιστορίας του Πανεπιστημίου Μονάχου, με τίτλο «Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. Μία ερμηνευτική προσέγγιση της συμπεριφοράς των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην Ελλάδα».

Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, το Δεκέμβριο του 1943, αποτελεί, αναμφίβολα, ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της νεότερης ελληνικής ιστορίας και παράλληλα σηματοδοτεί διαχρονικά ένα από τα πιο στυγνά εγκλήματα των δυνάμεων κατοχής στην Ελλάδα, και γενικότερα στην Ευρώπη, κατά το Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο.4 Παρά την πάροδο σχεδόν εβδομήντα ετών από το μοιραίο εκείνο Δεκέμβριο του 1943, τα γεγονότα που εξελίχθηκαν και οδήγησαν τελικά στο Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων παραμένουν ανεξίτηλα χαραγμένα στην ιστορική μνήμη. Μέσα από τα έγγραφα που δημοσιοποιούνται εξάγονται νέα συμπεράσματα για τον αμφιλεγόμενο, μέχρι σήμερα, αριθμό των θυμάτων της Επιχείρησης «Καλάβρυτα»,5 ενώ καταρ- ρίπτονται οριστικά δημοφιλείς μύθοι όπως, για παράδειγμα, αυτός περί του προσώπου με το όνομα Τένερ ως υψηλόβαθμου αξιωματικού και βασικού υπευθύνου της σφαγής των Καλαβρύτων, ο οποίος, στην πραγματικότητα, ήταν ένας απλός δεκανέας που εκτελούσε χρέη μεταφραστή.6

Με την παρούσα μονογραφία, για πρώτη φορά, το ελληνικό κοινό θα αποκτήσει πρόσβαση σε πρωτογενές αρχειακό υλικό, το οποίο καταγράφει το σκεπτικό της γερμανικής ηγεσίας και τα γεγονότα που οδήγησαν τελικά στο Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. Η αλληλογραφία και οι αναφορές των αξιωματικών και των μονάδων του Γερμανικού Στρατού όχι μόνον παρατίθενται πλέον σε πλήρη μορφή αλλά και μεταφρασμένα στην ελληνική γλώσσα. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε αναγνώστης έχει τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στην πρωτογενή αρχειακή πηγή, και -κ α τ’ επέκταση- εξαγωγής προσωπικών συμπερασμάτων για τη ακρίβεια της ιστορικής πληροφορίας. Πρέπει, στο σημείο αυτό, να τονιστεί η μεγάλη αξιοπιστία των πληροφοριών που προσφέρει το εν λόγω αρχειακό υλικό, αφού τα συγκεκριμένα έγγραφα δε συντάχθηκαν με σκοπό να δουν το φως της δημοσιότητας. Αντίθετα, πρόκειται για τις απόρρητες αναφορές των αξιωματικών προς τους ανωτέρους τους, οι οποίες, όπως είναι φυσικό, διακρίνονται από όλη εκείνη την ακρίβεια που ένας

εκείνα που έχουν σχέση άμεσα ή έμμεσα με την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (Πίνακας Εγγράφων «Β», με 11 αποσπάσματα αναφορών, εφεξής ως έγγραφο υπ’ αριθ. RI, R2 κ.ο.κ.).

4 Ανάλογα εγκλήματα διαπράχθηκαν στο Κομμένο Αρτας, στο Δίστομο και σε άλλα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας, τα οποία, πιθανότατα, θα αποτελέσουν αντικείμενο έρευνας και συγγραφής μελλοντικών μονογραφιών, που θα προκύψουν από την εκμετάλλευση του τηρούμενου στη ΔΙΣ αρχειακού υλικού.

5 Στα γερμανικά έγγραφα αναφέρονται 696 άτομα. Από τον αριθμό αυτό, όμως, θα πρέπει να αφαιρεθούν οι επιζήσαντες των Καλαβρύτων και των Ρογών.

6 Για τον Δεκανέα Konrad Döhnert βλέπε Meyer, H.F., Von Wien nach Kalavryta. Die blutige Spur der 117 Jäger-Division durch Serbien und Griechenland, 2001 (έκδοση στα ελληνικά, Αθήνα 2004), 333.

Page 10: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

διοικητής αναμένει από τις αναφορές των υφισταμένων του, ιδιαίτερα, σε συνθήκες πολέμου.

Οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής στήριξαν την επιβολή της κυριαρχίας τους όχι μόνο στην υποταγή του λαού αλλά και στη συνεργασία των αρχών που εγκατέστησαν. Κάθε αντίσταση και κάθε αντίδραση τιμωρούνταν με αντίποινα που έλαβαν τη μορφή αθρόων εκτελέσεων ανθρώπων ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας και ολοσχερών καταστροφών περιουσιακών στοιχείων. Με βάση την αρχή αυτή, τα στρατεύματα κατοχής (γερμανικά, ιταλικά και βουλγαρικά) προέβησαν σε εγκλήματα και δηώσεις σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού, με δικαιολογία τη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων. Τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Γερμανοί αποτελούν ενιαίο και αναπόσπαστο μέρος της ναζιστικής αντίληψης περί ολοκληρωτικού πολέμου και διεξήχθησαν στο πλαίσιο της εκτέλεσης ενός προσυμφωνημένου και προμελετημένου σχεδίου τρομοκράτησης και εκμετάλλευσης των κατοίκων των κατεχόμενων περιοχών. Απώτερος σκοπός τους ήταν να εξαλείψουν κάθε μορφής αντίσταση που θα απειλούσε με άμεσο ή έμμεσο τρόπο την επιβολή και διατήρηση της εξουσίας τους.7 Στο πλαίσιο αυτής της προσχεδιασμένης «πολιτικής» εκτελέστηκαν χιλιάδες όμηροι και κρατούμενοι που είχαν συλληφθεί για αντίποινα, εφαρμόσθηκαν μέτρα αντεκδικήσεων, γκρεμίστηκαν πόλεις και χωριά, εξοντώθηκαν αναρίθμητοι αθώοι πολίτες σε μαζικές εκτελέσεις και καταστράφηκαν περιουσίες. Η ευθύνη των αθώων για «αδικήματα» που διέπραξαν άλλοι ήταν η επίσημη πολιτική και στάση των αρχών κατοχής, οι οποίες φρόντιζαν να υλοποιήσουν τις αποφάσεις, καθώς, όπως είναι γνωστό, οι Γερμανοί είχαν προσδιορίσει τους ομήρους ως κατοίκους μιας χώρας που εγγυώνται με τη ζωή τους την άψογη συμπεριφορά του πληθυσμού. Αυτό το δόγμα πήρε την επίσημη έγκριση το Σεπτέμβριο του 1941 με την έκδοση μιας γενικής διαταγής που έφερε την υπογραφή του Αρχηγού της Ανώτατης Διοίκησης της Βέρμαχτ, Στρατάρχη Wilhelm Keitel.8

Για τα εγκλήματα και τις δηώσεις σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού δεν υπήρξε άμεση και οργανωμένη καταγραφή ούτε κατά τη διάρκεια της κατοχικής περιόδου αλλά ούτε και αμέσως μετά την απελευθέρωση. Το 1973 η ΔΙΣ, σε μια προσπάθεια εμπλουτισμού του αρχείου της συγκεκριμένης περιόδου, με σκοπό τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, αιτήθηκε, με έγγραφό της προς το Υπουργείο Εσωτερικών, στη Διεύθυνση Τοπικής Αυτοδιοίκησης, την αποστολή στοιχείων από τα αρχεία δήμων και κοινοτήτων που αναφέρονται στη δραστηριότητα των κατοχικών δυνάμεων, στις δηώσεις και στα εγκλήματα που διεπράχθησαν, καθώς και στις συνθήκες διαβίωσης και στους τρόπους

7 Φλάισερ, X., «“Απόλυτη γερμανική εξουσία” και το Λυκόφως της Κατοχής, 1943-1944», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΣΤ , Αθήνα 2000, 48-56.

8 Ροδάκης, Π., Καλάβρυτα 1941-1944. Η αντίσταση στην επαρχία. Το ολοκαύτωμα, Αθήνα 1999, 524.

xi

Page 11: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

αντίδρασης των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Από τις 6.200 νομαρχίες, δήμους και κοινότητες (με το τότε ισχύον σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης) υπέβαλαν απαντήσεις οι 2.512. Από αυτές οι 1.618 περιείχαν στοιχεία, τα οποία σε ένα μεγάλο ποσοστό ήταν άνευ ιδιαίτερης ιστορικής αξίας. Το σύνολο των απαντήσεων ταξινομήθηκε κατά νομό και το περιεχόμενό τους κατηγοριοποιήθηκε όπως παρακάτω:

- Διαρπαγές ζώων, μηχανημάτων και υλικών.- Διαρπαγές τροφίμων και λοιπών γεωργικών ή γαλακτοκομικών προϊόντων.- Λεηλασίες καταστημάτων ή κατοικιών.- Πυρπολήσεις και καταστροφές οικιών και κοινωφελών έργων.- Στρατολογία για αναγκαστική εργασία.- Συλλήψεις και βασανισμοί Ελλήνων.- Συλλήψεις και μεταφορά Ελλήνων ως ομήρων σε εχθρική χώρα.- Δολοφονίες συνεπεία βασανισμών ή εκτελέσεων.9Ειδικότερα αναφέρεται ότι για το Νομό Αχάΐας εστάλησαν σαράντα

τέσσερα έγγραφα, από δήμους ή κοινότητες. Από αυτά, εκμεταλλεύσιμα ιστορικά στοιχεία, επί του αντικειμένου, περιείχαν μόνο τα είκοσι, παρέχοντας πληροφορίες όπως περιληπτικά καταγράφονται παρακάτω:

- Κοινότητα Παγκρατίου: Καταστράφηκαν 4 καταστήματα, 150 οικίες, 1 δημοτικό σχολείο και 1 εξωκλήσι. Συνελήφθησαν και βασανίστηκαν 50 κάτοικοι και θανατώθηκαν δέκα. Σε αναγκαστική εργασία χρησιμο- ποιήθηκαν 400 κάτοικοι της κοινότητας.- Κοινότητα Κομπηγαδίου: Πυρπολήθηκαν 50 οικίες και εκτελέστηκαν 5 άτομα. Μεγάλος αριθμός κατοίκων, με υποχρεωτική επιστράτευση, χρησι- μοποιήθηκε για την κατασκευή χαρακωμάτων.- Κοινότητα Χαλανδρίτσης: Καταστράφηκαν 65 οικίες, 1 δημοτικό σχολείο και το κοινοτικό κατάστημα.- Δήμος Πατρέων: Σύμφωνα με ονομαστική κατάσταση που υποβλήθηκε, εκτελέστηκαν συνολικά, από τις Γερμανικές και Ιταλικές Αρχές, εξήντα οκτώ πολίτες.- Κοινότητα Συλιβαινιωτίκων: Πυρπολήθηκαν 9 οικίες και φονεύθηκαν 18 κάτοικοι.- Κοινότητα Σαγαιίκων: Έγιναν μεγάλες αρπαγές σε τρόφιμα και ζώα, πυρπολήθηκαν 2 δημοτικά σχολεία, συνελήφθησαν και βασανίστηκαν 50 άτομα, ενώ απεβίωσαν 5 άτομα συνεπεία βασανιστηρίων.10

9 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Εθνική Αντίσταση, Φάκελοι Νομαρχιών, Φ1-Φ10.10 Στο ίδιο, Φ2, Νομός Αχάΐας.

xii

k

Page 12: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Ιδιαίτερη αναφορά απαιτείται να γίνει για το Δήμο Καλαβρύτων, ο οποίος, κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, γνώρισε τεράστιες απώλειες σε έμψυχο δυναμικό, απόρροια μαζικών εκτελέσεων αμάχων και ολοκληρωτικών καταστροφών. Λόγω καταστροφής των αρχείων του Δήμου τα στοιχεία αντλήθηκαν από δελτία πληροφοριών και από τον ημερήσιο Τύπο, καθώς και από το υπάρχον γερμανικό αρχειακό υλικό. Αποκορύφωμα της γερμανικής θηριωδίας υπήρξε η εκτέλεση 497 κατοίκων των Καλαβρύτων11 και άλλων 180 από τα γύρω χωριά, πολλά από τα οποία πυρπολήθηκαν το Δεκέμβριο του 1943. Η τραγωδία αυτή αποτέλεσε ένα από τα αγριότερα ομαδικά εγκλήματα του ναζισμού εναντίον άοπλου πληθυσμού.

Από τις πρώτες μέρες της κατοχικής περιόδου ο ελληνικός λαός συσπει­ρώθηκε εναντίον των δυνάμεων του Άξονα με την οργάνωση αντιστασιακών οργανώσεων, ενώ στη Μέση Ανατολή συγκροτήθηκαν εκ νέου ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, για να συνεχίσουν τον αγώνα στο πλευρό των Συμμάχων. Αμέσως μετά τη Μάχη της Κρήτης, η νόμιμη ελληνική κυβέρνηση του Εμμα­νουήλ Τσουδερού μετέβη στο Κάιρο της Αιγύπτου. Από εκεί επέβλεπε τη λειτουργία των κέντρων-έμπεδων κατάταξης και εκπαίδευσης του Ελληνικού Στρατού Μέσης Ανατολής και τη μετέπειτα συμμετοχή του στον αγώνα των Συμμάχων στη Βόρεια Αφρική. Παράλληλα, σχεδίαζε και συντόνιζε επιχει­ρήσεις, σε συνεργασία με τους Συμμάχους, στον ελλαδικό χώρο εναντίον των κατοχικών στρατευμάτων.12

Από καθαρά στρατιωτική άποψη, η συμβολή της Εθνικής Αντίστασης στο συμμαχικό μέτωπο της Μεσογείου ήταν ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς είχε ως αποτέλεσμα την καθήλωση μεγάλων στρατιωτικών μονάδων του Άξονα και τη συστηματική παρενόχληση των χερσαίων και θαλάσσιων μεταφορών του, κατά την κρίσιμη περίοδο των επιχειρήσεων στη Βόρεια Αφρική. Η δράση των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων εναντίον των στρατευμάτων κατοχής ήταν τόσο έντονη, ώστε να θεωρηθεί, από το γερμανικό Επιτελείο, ως αντι­περισπασμός και προοίμιο μιας πιθανής συμμαχικής απόβασης.13

Μετά τη γερμανική κατοχή και την κατανομή των ζωνών επιρροής ανάμεσα σε Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους, η Πελοπόννησος ανήκε περισσότερο στην ιταλική ζώνη επιρροής, με την παρουσία δύο μεραρχιών, της «Πιεμόντε»

11 Τα ονόματα των 497 εκτελεσθέντων αναγράφονται σε μνημείο στα Καλάβρυτα, στο κτήμα Καππή.12 Η πρώτη σημαντική επιχείρηση ήταν η ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου το Νοέμβριο

του 1942, η οποία ήταν γνωστή στο Συμμαχικό Στρατηγείο του Καΐρου ως Επιχείρηση «Χάρλιγκ». Η δεύτερη ήταν μία σειρά επιχειρήσεων που έλαβαν χώρα το καλοκαίρι του 1943 για την υποστήριξη των συμμαχικών αποβάσεων στην Ιταλία και την παραπλάνηση των Γερ- μανών σχετικά με την τοποθεσία της συμμαχικής απόβασης, γνωστή με την κωδική ονομασία «Άνιμαλς». Η τρίτη ήταν η επιχείρηση «Κιβωτός του Νώε» (ή «Κιβωτός») και είχε ως στόχο την παρενόχληση της γερμανικής οπισθοχώρησης από την Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1944. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν και άλλες επιχειρήσεις μικρότερης κλίμακας.

13 Γεμενετζής, I., «Εθνική Αντίσταση 1941-1944», Στρατιωτική Επιθεώρηση, Τεύχος 5/2011, Αθήνα, 39.

xiii

Page 13: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

και της «Κάλιαρι», με έδρα την Πάτρα και την Τρίπολη αντίστοιχα, ενώ οι γερμανικές δυνάμεις (κυρίως τάγματα της 41ης Μεραρχίας Φρουρών με έδρα την Τρίπολη)14 ήταν ελάχιστες. Όλες οι παραπάνω δυνάμεις, μετά το Μάιο του 1943, τέθηκαν υπό τις διαταγές του Karl von Le Suire, διοικητή της 117 Μεραρχίας Κυνηγών. Η αυστριακή αυτή Μεραρχία, που υπαγόταν στο 68ο Γερμανικό Σώμα Στρατού, μεταστάθμευσε στην Πελοπόννησο, με έδρα την Τρίπολη, στις 5 Μάίου 1943, για την καταπολέμηση της ανταρτικής δραστηριό­τητας και αποτελείτο από:

- Το 737 Σύνταγμα Κυνηγών, με έδρα την Καλαμάτα,- το 749 Σύνταγμα Κυνηγών, με έδρα την Πάτρα,- το 670 Σύνταγμα Πυροβολικού,- το 117 Τάγμα Μηχανικού,- την 117 Επιλαρχία και- δύο λόχους Μεταφορών.15Κατά τη διάρκεια της ιταλογερμανικής κατοχής και ειδικότερα το 1943 η

ευρύτερη περιοχή Αιγιαλείας - Καλαβρύτων υπήρξε πεδίο σημαντικής αντιστα­σιακής δράσης. Τα πολυάριθμα σαμποτάζ και οι ανταρτικές ενέδρες διαμόρ­φωσαν ένα γενικότερο κλίμα ανησυχίας και η κατατρόπωση των επαναστατικών ομάδων γύρω από τα Καλάβρυτα κρίθηκε από το γερμανικό Επιτελείο ως μια απολύτως απαραίτητη στρατιωτική αναγκαιότητα.16

Η Μάχη της Κερπινής στις 16-17 Οκτωβρίου 1943 μεταξύ του «Ανεξάρτητου Τάγματος Καλαβρύτων» του ΕΛΑΣ (μετέπειτα 2ο Τάγμα του 12ου Συντάγματος ΕΛΑΣ) και του 5/749 Λόχου Κυνηγών (Λόχος Schober), που είχε ως αποτέλεσμα την αιχμαλωσία ογδόντα ενός Γερμανών,17 ήταν η αφορμή για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (Unternehmen “Kalavryta”).

Η διαταγή για την επιχείρηση υπογράφηκε στις 25 Νοεμβρίου 1943 από τον διοικητή της 117 Μεραρχίας Κυνηγών και σκοπός της ήταν η εκκαθάριση του ορεινού όγκου του Χελμού από αντιστασιακές ομάδες, η αναζήτηση των Γερμανών αιχμαλώτων του Λόχου Schober και η τρομοκράτηση του πληθυσμού με εκτελέσεις αμάχων και λεηλασίες, προκειμένου να μην προσφέρουν υποστή­ριξη στους αντάρτες.18 Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε από 5 έως 15 Δεκεμβρίου

14 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Εθνική Αντίσταση, Φ.925/Α/5, Γερμανικά στρατεύματα στην Ελλάδα.15 Meyer, ό.π, 116 κ. εξ.16 Πριν από την Επιχείρηση «Καλάβρυτα», είχαν ανάλογα προηγηθεί, για την καταπολέμηση των

ανταρτών, οι επιχειρήσεις «Ανδρίτσα», «Χιονίστρα» και «Βυτίνα».1 Ο αριθμός των αιχμαλώτων που βρέθηκαν στο Μάζι ήταν εβδομήντα πέντε, καθώς τρεις από

αυτούς είχαν δολοφονηθεί στα Καλάβρυτα, ένας τραυματίας είχε παραμείνει στα Μαζέικα, ενώ δύο κατάφεραν να επιζήσουν και να διαφύγουν.

18 Σύμφωνα με την παράγραφο Γενικές Οδηγίες Μάχης της απόρρητης διαταγής του 749 Συντάγ­ματος Κυνηγών της 1ης Δεκεμβρίου 1943 για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (Εγγραφο υπ’ αριθ.

xiv

k

Page 14: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

του 1943 και υπήρξε μία από τις πιο απάνθρωπες της Βέρμαχτ όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα. Οι γερμανικές δυνάμεις χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες μάχης, συνολικής δύναμης 3.000 ανδρών, και ξεκίνησαν αντίστοιχα από την Πάτρα, το Αίγιο και τη Βυτίνα, έχοντας η καθεμία διαφορε­τικό βάθος δράσης. Κατά τη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, τα χωριά και οι κάτοικοι της περιοχής γνώρισαν την αγριότητα των γερμανικών αντιποίνων και ιδιαίτερα μετά τις 8 Δεκεμβρίου, όταν έγινε γνωστό ότι εβδομήντα πέντε Γερμανοί αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν από τους αντάρτες στην τοποθεσία Μαγέρου κοντά στο χωριό Μάζι, οπότε τα γερμανικά τμήματα, με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Hans Ebersberger, αφάνισαν πλέον τα πάντα στο πέρασμά τους.19 Στις 8 Δεκεμβρίου έκαψαν ολοσχερώς τους Ρογούς, την Κερπινή, την Άνω και Κάτω Ζαχλωρού, εκτελώντας άνδρες και παιδιά. Επιπλέον, εκτελέ­στηκαν δεκαέξι άτομα στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και δέκα μοναχοί στη θέση Ψηλός Σταυρός. Την επόμενη ημέρα κατέκαψαν τα χωριά Σούβαρδο και Βραχνί, ενώ αποκορύφωμα της επιχείρησης αποτέλεσε, στις 13 Δεκεμβρίου, η λεηλασία, πυρπόληση και ολοκληρωτική καταστροφή των Καλαβρύτων και, τέλος, η εκτέλεση όλου του ανδρικού πληθυσμού της πόλης, ηλικίας από δεκατεσσάρων ετών και άνω, στη Ράχη του Καππή.20 Το ολοκαύτωμα συνεχί­στηκε και την επόμενη ημέρα στο χωριό Βισοκά και στο ιστορικό Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, όπου και έπεσε η αυλαία της επιχείρησης.

Οι Γερμανοί εισήλθαν στα Καλάβρυτα στις 9 Δεκεμβρίου 1943. Την έντονη ανησυχία των κατοίκων κατεύνασαν οι διαβεβαιώσεις του Γερμανού διοικητή ότι δε θα διέτρεχαν κανένα κίνδυνο. Μάλιστα, ορισμένοι Καλαβρυτινοί που είχαν εγκαταλείψει την πόλη από το φόβο αντιποίνων επέστρεψαν στα σπίτια τους.21 Οι Γερμανοί προχώρησαν αρχικά στην πυρπόληση οικιών που ανήκαν σε μέλη αντιστασιακών οργανώσεων. Στη συνέχεια αναζήτησαν την τύχη των Γερμανών τραυματιών της μάχης της Κερπινής και στις 12 του μηνός άρχισαν να ετοιμάζουν την αποχώρησή τους.

Όμως, το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου, ημέρα Δευτέρα, χτύπησαν οι καμπάνες της κεντρικής εκκλησίας και δόθηκε διαταγή να συγκεντρωθούν όλοι οι κάτοικοι στο δημοτικό σχολείο,22 αφού πάρουν μαζί τους μία κουβέρτα και τρόφιμα μίας ημέρας. Στη συνέχεια, οι γυναίκες, τα παιδιά και οι λιγοστοί υπερήλικες της πόλης κλείστηκαν σε αίθουσες διδασκαλίας, ενώ όλοι οι άνδρες

25): «Οι οικισμοί, από τους οποίους προήλθαν πυρά, πρέπει να ισοπεδωθούν, ενώ οι άνδρες να τυφεκισθούν».

19 Παράλληλα με την Επιχείρηση «Καλάβρυτα», πραγματοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή οι επιχειρήσεις «Βουβάλι» και «Καρδερίνα».

20 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Εθνική Αντίσταση, Φ.909Α/Α/7α, Δελτία Πληροφοριών Σφαγής Καλαβρύτων, 16 Δεκεμβρίου 1943.

21 Στο ίδιο, Φ.909Α/Α/7γ, «Ανταρτική κίνηση», Δεκέμβριος 1943.22 Από το 1993, έτος συμπλήρωσης πενήντα ετών από το Ολοκαύτωμα, στεγάζεται στο ιστορικό

κτήριο το Μουσείο των Καλαβρύτων (Μουσείο Θυσίας Καλαβρυτινών).

Page 15: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

από 14 έως 65 ετών οδηγήθηκαν σε φάλαγγες σε κοντινή επικλινή τοποθεσία, τη Ράχη του Καππή. Ο χώρος ήταν προσεκτικά επιλεγμένος, καθώς η αμφι­θεατρική του διαμόρφωση δε θα επέτρεπε σε κανέναν να γλιτώσει από τις ριπές των πολυβόλων που είχαν τοποθετηθεί περιμετρικά. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, με τη ρίψη φωτοβολίδων, δόθηκε το σύνθημα της εκτέλεσης. Οι ριπές των πολυβόλων θέρισαν τους Καλαβρυτινούς. Το έγκλημα ολοκληρώθηκε με τις χαριστικές βολές στους επιζώντες. Τελικά, διασώθηκαν δεκατρία άτομα που «θάφτηκαν» κάτω από τα σώματα των εκτελεσθέντων.23 Στο δημοτικό σχολείο τα γυναικόπαιδα έζησαν στιγμές αγωνίας και τρόμου, καθώς οι φλόγες έζωναν το κτήριο. Σπάζοντας πόρτες και παράθυρα κατάφεραν να ξεφύγουν και αναζήτησαν τους οικείους τους. Ανηφορίζοντας προς τον αγρό όπου οι Γερμανοί είχαν οδηγήσει τους άνδρες αντίκρισαν το φρικιαστικό θέαμα πατεράδων, γιων και αδελφών που κείτονταν νεκροί.24 Το δράμα ολοκληρώ­θηκε τις επόμενες ημέρες, με τις Καλαβρυτινές να σκάβουν πρόχειρους τάφους για να θάψουν τους νεκρούς τους. Με τις κουβέρτες που είχαν μαζί τους, μετέφεραν ορισμένους στο νεκροταφείο, ενώ άλλους τους έθαψαν στο λόφο.

Στην Τελική Αναφορά Πεπραγμένων της 117 Μεραρχίας Κυνηγών της 19ης Ιανουαρίου 1944 αναφέρεται ότι καταστράφηκαν εικοσιτέσσερα χωριά και τρεις μονές, οι εκτελέσεις, δε, ανήλθαν σε 696 άτομα. Η επιχείρηση ολοκλη­ρώθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1943 και οι γερμανικές μονάδες επέστρεψαν στη βάση τους.

«Ως πράξη αντιποίνων για τη δολοφονία των 75 αιχμαλώτων του Λόχου Schober διατάχθηκε ο τυφεκισμός του ανδρικού πληθυσμού και η πυρπόληση όλων των οικισμών στην περιοχή της επιχειρήσεως.

Στις 14.12.43 η επιχείρηση έληξε και οι μονάδες επέστρεψαν στα στρατόπεδα.1.) Απώλειες εγθρού: 17 νεκροί, πολλοί τραυματίες.2.) Φιλίες απώλειες: 13 νεκροί, 12 τραυματίες.3.) ΑντίποιναΟι ακόλουθοι οικισμοί καταστράφηκαν:

Ρογοί, Κερπινή, σιδηροδρομικός σταθμός Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Καλάβρυτα, Μονή Μεγάλου Σπηλαίου, Μονή [Αγίας] Λαύρας, Λγ. Κυριακή, Αυλές, Βισοκά, Φτέρη, Κλαπατσούνα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, Μονή Ομπλού, Λαπαναγοί, Μάξι, Μαζέικα, Παγκράτι, Μορόχοβα, Δερβένι, Βάλτος, Πλανητέρο, Καλύβια (4 χλμ. Δ των Μαζέικων).

696 Έλληνες τυφεκίσθηκαν»,25

23 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Εθνική Αντίσταση, Φ.909Α/Β/10, Δημοσιεύματα Αθηναϊκού και περιοδικού Τύπου για την σφαγή των Καλαβρύτων, 1970-1974.

24 Στο ίδιο, Φ.909Α/Α/7β, «Ανταρτική κίνηση», 28 Δεκεμβρίου 1943.25 Έγγραφο υπ’ αριθ. 42.

xvi

Page 16: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Η αυθεντικότητα και ο πλουραλισμός των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή της συγκεκριμένης μονογραφίας συνιστούν τα εχέγγυα για την αξιοπιστία και αποδοχή των εξιστορούμενων γεγονότων. Η παρούσα μονογραφία απευθύνεται στο κοινό που ενδιαφέρεται για την απροκατάληπτη και επιστημονικά διερευνήσιμη αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας. Είναι παρήγορο πως τελικά, έστω και μέσω της εναλλαγής των γενεών ως ύστατου μέσου αποφόρτισης των ιστορικών γεγονότων, επικρατεί η νηφάλια και επιστημονική προσέγγιση της ιστορίας, η μοναδική που οδηγεί στην αλήθεια. Την προσέγγιση αυτή υπηρετεί και η παρούσα έκδοση.

Αθήνα Απρίλιος 2012

Αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Ιωάννης Γεμενετζής Ιστορικός - Διευθυντής ΓΕΣ/ΔΙΣ/5

Page 17: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Σελ.Πρόλογος ............................................................................................................ viiΕισαγωγή ........................................................................................................... ixΤο Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. Μία ερμηνευτική προσέγγιση της συμπεριφοράς των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην Ελλάδα ........ |Σημείωμα Επιμελήτριας Έκδοσης ................................................................... 37Πίνακας Εγγράφων «Α »..................................................................................... 39Γ ερμανικά Έγγραφα ....................................................................................... 44Πίνακας Εγγράφων «Β » ..................................................................................... 146Αποσπάσματα Αναφορών Γερμανού Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης ........... 147Πίνακας Τοπωνυμίων ....................................................................................... 150

ΕΠΟΠΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Χάρτης1. Οι σημαντικότερες τοποθεσίες όπου έλαβε χώρα η Επιχείρηση «Καλάβρυτα» xxi Εικόνες1. Καταστροφές ιερών μονών από το Γερμανικό Στρατό στο Μέγα Σπήλαιο xxiii2. Καταστροφές σπιτιών από το Γερμανικό Στρατό στα Καλάβρυτα ....... χχίν3. Τα Καλάβρυτα μετά το ολοκαύτωμα ........................................................ χχϊν4. Η πυρπόληση των Καλαβρύτων από τα γερμανικά στρατεύματα ........... χχν5. Οι αιχμάλωτοι στρατιώτες του Λόχου Schober ...................................... xxv6. Η αναφορά του Λοχία Luschin (1/749 Λόχος Κυνηγών) για τη μάχη

της Κερπινής (16 Οκτωβρίου 1943) και την παγίδευση του ΛόχουSchober (Εγγραφο υπ’ αριθ. 15) ............................................................... xxvi

7. Η αναφορά του 749 Συντάγματος Κυνηγών για την αιφνιδιαστική επίθεση στο Λόχο Schober (16 Οκτωβρίου 1943) με περιγραφή του σκοπού της αποστολής του Λόχου και εκτίμηση των αιτιών του αιφνιδιασμού του (Εγγραφο υπ’ αριθ. 18) ................................................ xxvii

8. Η διαταγή του 749 Συντάγματος Κυνηγών (σελ. 1) για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (Εγγραφο υπ’ αριθ. 25) ..................................................... xxviii

9. Η τελική αναφορά πεπραγμένων της 117 Μεραρχίας Κυνηγών (σελ. 1)για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (Έγγραφο υπ’ αριθ. 42) ................... xxix

ml

XIX

Page 18: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

• s

57/01,nuö

Mpvrt

'ημητροηί tauua \S, Βαβιμιτι ua

β·ίάγφ “mw Maap, . : *

|TOftaeScun

# ^ n L , icpßcVlOVt-.y" % Mquo $0<1GU1{ ofi/aAouaim

>-£ϊ wns M JO ^■ If ’

Ια<ί · M Korea Za χλωρού / '{jjScp“ * ' ‘-·*·#·?' i /

Μονή Με\>.Σπηλαίου

Πετ&άνοι

Κερπίνή Ρωγοί

Καλάβρυτα

f*6o'

tQOUlOVίαοτριαIwsejvmL

(öhtöoq

?OJStnobio’.·■. W M'πεδία j; »ENf-ov

MaorastbV■faaravn 0,

tfaotk:

Χάρτης 1. Οι σημαντικότερες τοποθεσίες όπου έλαβε χώρα η Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

XXI

Page 19: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Εικόνα 1. Καταστροφές ιερών μονών από το Γερμανικό Στρατό στο Μ. Σπήλαιο(Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ)

ΧΧ111

Page 20: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Εικόνα 2. Καταστροφές σπιτιών από το Γερμανικό Στρατό στα Καλάβρυτα (Πηγή: Πολεμικό Μουσείο Αθηνών)

Εικόνα 3. Τα Καλάβρυτα μετά το ολοκαύτωμα (Πηγή: Γιώτα Σφυρή, Καλάβρυτα, Andy’s Publishers, Αθήνα 2011)

xxiv

Page 21: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Εικόνα 4. Η πυρπόληση των Καλαβρύτων από τα γερμανικά στρατεύματα (Πηγή: Πολεμικό Μουσείο Αθηνών)

Εικόνα 5. Οι αιχμάλωτοι στρατιώτες του Λόχου Schober με τους φρουρούς τους στον Πριόλιθο, τον Οκτώβριο του 1943

(Πηγή: Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2004)

χ χ ν

Page 22: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

/ t i l * . ..uac.'in iX a is U«S«» dea 2t»10«1?4?·1£«tf.i Bericht 4** r ;a l5 .1 2 .4 i.

I »I . 3 t l . J d .a g t . 7 4 ;

3aricht das ' . s t a r i t x i a » Toa 1 6 .1:.1?43

l .K p . a . > . ! ? . g e h t ir . i s a r s c is ic h e r u n g b i s X o j l -ror. 1 . r p . i s t S p i t s · * . Ip. H s j i » I r d d i ä t p . *·.3α s s g l i a d a r t and rein h a t d ie 5 . t p . d i · S p i t s · U b a m e e e a . Z lr k a 2 -?2 k s s ü d l i c h ä o j i , b a t d i e 1 . u . 5 . I p . e in e n P ea er» d b e r f a l l a u s a ü d l. w a s t l . und B a t l . S ic h tu n g .A u s f a l l 1 aann sch w er and 1 aann l a i c h t v e r w u n d e t . 3 e id e i J . T a i l a « la — h en s i c h a ü d i . s o j i z u r ü c k . l .X p . a r h i e l t dan i u f t r « * 4 1 · tiur b e f o h le n e n3ha a a f s a k l i r a n and i e l n d i id e r s t a n d za h r e o h e n . D ie äShe « a r ia i s S t a n c « a e u a n . A a a f i l l a d a s O agr.ars k on n ten f a s t g a e t a l l t « e r d e « . 3 e r R aat d a r J a c b t w ard s a u f d a r H3he v e r b r a c h t . M a h r a a lig a r T ersu ah d a s Segn»rn tie H5he w ie d e r zu f M ir n t r . w arde a b g e r i s s e n .a s 1 7 .1 0 .4 3 an 4 h 70 * o r ;a n 8 g eh en b e id e T e i l e a u f d i e i h r b e f e h le n · äShe t o t , d a b e i 2 b a r a ijsa t d i e 1.Kp. d ia S p i t z e . l.lCs. gab /e a e r s e h m t s . 5 i a 1 . t p . h a t t s d i s HSha e r r e i c h t , d i e 5 . Ϊ ? . f o l g t u n te r /‘e a e r tb e r fJ U le d ea 5 eg r .er s n a ch . H9he » a s t l . 3 o J i ohne A u s f ä l l e e r r e i c h t , d a b e i w arden2 P a r t is a n e n g e fa n g e n g e n o s s e n . S o r t e r h ä l t d ie Ip. n eaen Auf t r i t g .D le e e r ears H3he A l .J o s n i s a u f z a k li lr e n und zu s i c h e r n d a sa t 5 .Cp. 4 * r l . r p . f e l » g * n k an n . ■ ).£ ;. I b e r n is m t d en / e a e r s c h u t s » 1 .£ p . e r r e i e h t h a lb e n Haag d e r HShe and w ird d o r t j l B t z l l o h u n te r h e f t i g e s P eu er g a n o s s e s . (S e is t e r · and l e i c h t e C if f a n ) . S i e Cp. kann n ic h t w e i t e r rer und su a a s i c h zarttsk«* s i e . a n . B is i .X p . t o a s a l b s t l n B e d r ä n g n is , k ö n n t· d en ? e iu r s e h u t · n la h t s e h r g ab en und zo g s i e h z u r ü c k . a a noeh ih r e A u a g a n g a a ta l la n g 'e r r e le h e n . T r e t s P e ln d e is w ir k a n * k en n ten d ie r ü c k w ä r t ig e n S rap p ea I h r · A usgangs­s t e l l u n g noch e r r e ic h e n d i e · J a d jc h d en v o r d e r e n T e l le n n i s a a r w ^ g n +fr w a r . D *r C egn er d r t n g t e e ia h sw ls e h e n b e id e T e i l e d e r 1 .1 p . S e r v o r d e r e t e i l d e r s e lb e n w arde e ln g a e c h lo e s e n . C er z w e i t e l a l l dar 1 .X p . v e r e u e h » t e d i e i a s g a c g s e t e l l a a g d e r 5·Χ ρ· aa e r r e ic h e n , w ard· a b e r r e s d a s P ar­t i s a n e n von a l l e n 3 e i t » n a n g e g r i f f e n und d ad u rch v e r s p r e n g t . S lf t ig s n i e e t e n d i e a s s T e i l i a g t la n g aa d ia i n d er 3äh a t a f i n d l i o h e s c h la e h t z a a r r e le ie r · and d ad u rch dar G*f axuaananaa zu sn tg eh ea » B e i E in b ru ch d er 3 ä s h t w ar aa d i e s e n e r s t s ä g l i c h den Z a s p f j l s t z xu v s r la a * e n .

j i e e h i n P a l i s . e . a .P ür d ie . r i e h t l g e A b s c h r if t !

j t . * . s t e l l v . a t i . u l j .

a ο · e a r i f t ! - - -

Εικόνα 6. Η αναφορά του Λοχία Luschin (1/749 Λόχος Κυνηγών) για τη μάχη της Κερπινής (16 Οκτωβρίου 1943) και την παγίδευση του Λόχου Schober

(Εγγραφο υπ’ αριθ. 15)

XX νί

ο

Page 23: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

;i,.«r*»5**ia<«i 7*3 S .? .»

—laaaaäBsE_____5rtr.i 7«k«sfal& *a£ 41s £5.3:»3ls«r ss

S*rμ -t . a ^ « » ^ a . v i K t a » .....

t a t - r o r l i S a x K & t Am X ae»aai*ira I .3 t l .J * .S * t .7 4 9 a * » · Ink mtm folgt Stallsc^t

: * r Amt-.ng s»r Aafialuma* wa4 sax £riraat o < 3*r *·*»▼ talaa« M s 3*gwei Xalaaslta mar »ewclsi iarafc afe»C1cha iaiaaag &*m i e s Άτ,ΙΛτη . ala aa«k sa£ 3rm£ imr a ll***i3aa lAgt. Ü · la. :a3*aaa*=Ä«·* » it äae ?r*p}m-rm*- 1 4«*t.-«a «ta* acfsrtlge at=i«r=A* ier a*sao £**ta ! n i « l ·jiVrleS:» «ricjrserlich. aucit·» varaalaaat. "«a Stl.Xtr. ·μγ Mtaeariaa bakasat, Sasa tie as£*a*t*t* AefSßAreag 'J-'-i 2r2ce4*,g lattgLlok 41» ®Bt«slae»a f ir aix ixttλ txm* 2iS*r.iifce«a, iaa aack Tara seal ar.£ aller trlf :« A w t*ta. k«ak~

sisfciijS n ; , U « f « s a »S lit ·.

31* i r . tar Sarcisf&kr«* la 2Laxals«s waxde Kjr.Sk«r»fc«r$»rt 4«r als i«15»ask»4l*«r Xaajsfg m ? ;« :kiaeiaa4·»? la Iteclsdtt Hjlat *l=s«e*t*t & ·« , ea­ter •»sraar£*&*a4 ir “alarrt ratsam is* 3gt·. i-cr laltjaskt aa.4 *«5Q.sst«B Krkf-

iiariaaaaB. 3x1 iar A-jftrig*« e r t e i l kabc leh asctaaaka aaf dan : » t u it* »atascaSaaaa s i i i* Saackrfcakosg saf r f i u iafklkxKa«*- vAd Srfc&iw. iassgatfctigkait fctag**i*a*a.

S«s CcsareafcaaB ist a . 5 . I o»4 iaa iaftra* act—a;raci**4 asefc alt saaatis&tsa*» trkfte» neck felakvrlF«· arfaaapas«·» durak- saTkkrt «artac. ϊ«τ a a ^^d e ie S a λ jsgsag a**afe *lei> l*tat*s % < m m ü u H a - m trtae, dl« a lt is* kasaarat aciaöartg·» 5-tikr.l* ac« 1 « Tastealtaa aisa· : : > n u c i e i atarkas m i gat arsaaiai s-rtes T*i~i*s, «ta «r iaa Sjt- la daa sliiswijss Staaatsxksaaa asci aiekt t*s»*a«t 1st, m a a « kka«*a.

J ta fca lta p fts k t · f i r « i s » c a a lä k a f ta a T e s fc a lta a d a r ▼ • r a a t a c r t l la k a a » t a e l la m a s a « l a « · 2 rm sfct»=a d e i s t r a r . »J r .a Ä a r a fc a r a a r k a t « i * k ta 4 « T c r t a r a l t a a * a ad 2-xrc!xf&ltr«Et< 7 a % la a - i « = » x t a n «b a s a » t a t « ala t a a aa ta r a * * - W% »m mm Sfc-m# g.jny tga-f fck*j3.a*t kaatfaladar ??a;?«effek?·? and.aaa·. H r ala t t M t

9 « i - * r u A V s t f « r i i l t r a l s ä ö e r e ä » « f i i a n a · B e t e r s a a * · · · ■ i . i 0 > 4 ) b a t Uaa i « r «rr StTüuSx. lat 2 1 t J r . §V/«3> ▼ » 5 . *C. «3 · · & & · ia«a*aaaaa« am »-

» j i e i i a e . 5 ? ^ * 3<äte%«s· i « t a l s iE j # ä * r a ,a j r t . ^ t > a ^ u r t * r S j . C k a f d a r a i « k wtf Jre ä w t i r fntaa iitaatlicüat Lalrtvaiaav^V' ^1 p m e co· Btl .ftixax • ra e c ^ a a i s t .

s t t c « . A i i r . J i i .

Εικόνα 7. Η αναφορά του 749 Συντάγματος Κυνηγών για την αιφνιδιαστική επίθεση στο Λόχο Schober (16 Οκτωβρίου 1943) με περιγραφή του σκοπού της αποστολής του Λόχου

και εκτίμηση των αιτιών του αιφνιδιασμού του (Εγγραφο υπ’ αριθ. 18)

XXV11

Page 24: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

---------2*V*3 g .K 4 c i.v .i . . . .; e t r . · Be?er.X fü r d^e "n tcr^ _e-i

E rsl-iw rit-*

) S te rk e f e i n d l . E«ider.u.-atriebe 1= Kaon ?p tr= .s - Ma-seifo? - E a lp v r i t '» - - r l? i-> f s s t g e s t e i X t . J i n z e l h e i -

ir. Aaszug ’ b g e d ra s t t ) >

2 ·) ve r 3t . J g . 3 g t . 749 and v e r s t , A .A. ^ 6 » h r e r . au fB e fe h l d e r D iv is io n , an x - i~ g b e g in ’ien d , - in te r a e i n s rFtthrorig e in /.u fkX aranc8 - and S aab eru n g sunternehm enin sben b e z o ic h ic te n d u rc h .

a ) T a m ic h tu n g d a r ίο .-τ b a i in d l ic h a n Bandar.b) D urchsuchung d a r O rt& ch a ftan n a c h KoaEiuni3-Ssn,

"fef.fan, 5 r · » i t ä r i i l »aw,t ) S u c h ^ k ticn r _ i h dsn ..a '8 . Ό . 4 3 b a i .·ίο;ΐ i n "Je-

f .n g a r .s e h - i t g a r-ta n a n , ^n g a h S rig a o d a r 5 . / J g .ä g ^ ,? 4 S a i t d a r i.'.;?a a n isp ra c h a n d a n 7arg aItan g a iE a3 n ah » an .

S a · C n ta ra a h a a n v d rd s i t 3 Z v -ip fjruppan d u ra h g s f t ti r t .

a >

Z ia u r . J g .3 g t . ? 4 l·JK aaityy . Jafae iv tsst.-.l: Jg .-T g t. 749 a i t j e i l e n s ta b e k p .

" i t . “ 43 , a-.ru 1 v a r s t . J g .Z p , ia s

3 t . . i Γ Ι Ι 570 a i t 6, and ir , 3 a t ; t r . i a . I . S . i u g das J g . S g t . 749 1 (a ) Pakzug l o r 16. Zp.X 2 -g 2 ce il* -k ( c o t) d a r EXakgruppa S e rsa a » 1 Sag P i.S c h u ta ea w a g an 1 P i . -Zug ( a c t . ) d a s T i . S t l . 117

b) XSSSÜ?%B& Bb^barfar« Ä r a r i . Z d r. I . / J g .* i e t* 749&vppxnt I . / J g . f e t . 7 4 9 , dc.za 1 v a r s t . J g .£ p . und

1 Jg. Pi .-Zug 4os IIIv 314, :

Εικόνα 8. Η διαταγή του 749 Συντάγματος Κυνηγών (σελ. 1) για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (Εγγραφο υπ’ αριθ. 25)

t e n s ic h e 7e i> id n ia h r ic h tc n b l - r r d : r Ζί7. ( i n A n l?se X

3·!

xxviii

Page 25: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

:-.ζζ. - a________. Λ-.Ϊ4Ϊ

A b s ^ ls S -~ntemekn-=r. ’E a la r r i ta ."

(E a r te I s lo o ooo)

L i3 y e rsam alu n g d e r Kanp-fgruppe Gnai3 zun Unt exnehaen » K a law rita · v e r l i e f p la c n ä S ig . J E .S s t .7 4 9 t r a t vors d ec U n te rk ü n fte n is ; r a t r a s , i s r s . A Jion, zue Unternehmen, a n .X - 2 ag d e s C nteraetuaens war d e r S .1 2 .4 3 .

B is a u f e in lä n g e re s y e u e rg e fe c h t d e r A .A .IIS b e i P a n k ra t i , fan d en w ah ren d ,d es ganzer. U n tem ehnens >eir.e g rö ß e re n E aa p f- h an d iu n g en s t a t t .

5a d e r F e in d von e r s t e n Tag des ü n te m e in ans i n o s tw . und n o r d o s t s . S ic h tu n g ausw ich, e r h i e l t L w .Jg .H g t.2 2 a s 7 .1 2 .4 3 den B e fe h l, A usbrechen d e r Banden durch S p e rre n e n tla n g d e r Sbene von Peneos zu v e rh in d e rn , (Unternehm er. S t i g l i t z ) end F e s t . I n f .H g t .S 6 5 e r h i e l t an 8 .1 2 .4 2 den B e fe h l , m it v e r s t .Ep. i n L in ie Eerruta - L a la - 2uka zu s p e r r e n , um Ausweichen nach 2W zu v e rh in d e rn . {U ntem ehnan B ü f f e l ) .

A ls Sühr.eak tic r. f ü r d ie S rc c rd u n r von 75 C-efangenen de r E p .S chober wurde d ie S rs c h ie iu n g d e r m änn lichen B evölkerung und S ie d e rb re n n e n a l l e r O rte i n Haua d es Unternehm ens b e fo h le n .An 1 4 .1 2 .4 3 Unternehmer, ab g esch lo ssen und S in h e ite n i n den U n te rk ü n fte n zu rü ck .

1 . ) P e in d v e r lu s te : 17 Taia, a e n ra re V erw undete.

2 .J g ij-ena V e r lu s te i 13 t o t e , 12 7 e n ro n d e te .

3.) SühnmnaanahnensFolgende O r ts c h a f te n wurde:, z e r s t ö r t :H o j l, E e r p in i , Bahnhof E c r p in i , Anc S & chlara , S a to S a c fc lsra ,

SSuwardo, TrachndL, E a ls w x ita , K lo s t e r Ileg-S irf-lnron , S lo e t e r Lsarraa, AJ . X i r i a ü , A x le s , S iS o k a , B t e Ä , ü a p a t s a n a . P lr g a k l , W a l l i ta a , X s l l s s i a , E lo s t e r C oblu , Lapertangcs,M asi, Stazeika, P a n g r a t i , SoToefcowa, r e r w s s i , T falto s,P la n o ru , H a tte n {4 k i J Z a z e ik a ) .SS5 G rie ch e n e rs c h o s se n .

1 9 .1 .4 4 01

Εικόνα 9. Η τελική αναφορά πεπραγμένων της 117 Μεραρχίας Κυνηγών για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (σελ. 1). Στο κάτω μέρος της σελίδας διακρίνεται η αναγραφή των περιοχών που καταστράφηκαν και ο αριθμός των εκτελεσθέντων Ελλήνων (Εγγραφο υπ ’ αριθ. 42)

XXIX

Page 26: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Το Ολοκαύτωμα των ΚαλαβρύτωνΜία ερμηνευτική προσέγγιση της συμπεριφοράς των γερμανικών

στρατευμάτων κατοχής στην Ελλάδα

Μετά την έκρηξη του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου (Σεπτέμβριος 1939), η γερμανική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία είχε για μεγάλο διάστημα αναγάγει σε ύψιστη επιταγή το περίφημο δόγμα «Ησυχία επί της Βαλκανικής!» (Ruhe auf dem Balkan!). To αξίωμα αυτό απέρρεε από τη θεμελιώδη αρχή της γερμανικής γεωπολιτικής και γεωοικονομίας, σύμφωνα με την οποία ο λεγόμενος «Νοτιοανατολικός Χώρος» (Südost-Raum) έπρεπε να αποτελέσει τον οικονομικά αναγκαίο «Συμπληρωματικό Χώρο» (Ergänzungsraum) του γερμανικής σχεδίασης «Μείζονος Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου» (Europäischer Grossraum/Europäische Grossraumwirtschaft). Υπενθυμίζεται ότι η συγκρότηση ενός ενιαίου γεωοικονομικού χώρου της ηπειρωτικής Ευρώπης αποτελούσε τη μεγαλύτερη γερμανική στρατιωτική επιδίωξη, ήδη πριν από τον Α ' Παγκόσμιο Πόλεμο.1 Συνεπώς, βασιζόταν στη στρατηγική αναγκαιότητα να διασφαλισθεί αυτός ο «Συμπληρωματικός Νοτιοανατολικός Χώρος» ως βάση ανεφοδιασμού του γερμανικού Ράιχ και του Μείζονος Ευρωπαϊκού Χώρου.2

Ωστόσο, οι Γερμανοί υποτιμούσαν για πολύ καιρό τον κίνδυνο που μπορούσε να προέλθει για τη στρατηγική τους από ενδεχόμενες απερίσκεπτες ή σπασμωδικές κινήσεις της Ιταλίας. Από την πλευρά του, ο Μπενίτο Μουσσολίνι τελούσε υπό το κράτος μιας διαρκώς εντεινόμενης δυσφορίας, εξαιτίας των εντυπωσιακών διαδοχικών πολιτικών επιτυχιών του Γερμανού εταίρου του, Αδόλφου Χίτλερ: Προσάρτηση Αυστρίας και Σουδητίας το 1938, οριστική διάλυση της εναπομεινάσης Τσεχοσλοβακίας και μετατροπή της σε «Προτεκτοράτο Βοημίας και Μοραβίας» του Ράιχ την άνοιξη του 1939, κατάκτηση της Πολωνίας και διάλυσή της ως κρατικής οντότητας το φθινόπωρο του 1939, θριαμβευτική στρατιωτική νίκη επί της Γαλλίας το καλοκαίρι του 1940 και, τέλος, πολιτική αλλά και στρατιωτική διείσδυση στη Βαλκανική (ιδίως η είδηση της άφιξης γερμανικών στρατιωτικών μονάδων στη Ρουμανία, στις αρχές Οκτωβρίου 1940, υπήρξε ο καταλύτης της τελικής απόφασης του Μουσσολίνι να επιτεθεί αμέσως κατά της Ελλάδας.3

1 Naumann, F., Mitteleuropa, Berlin, 1915 Opitz, R. (Herausgeber), Europa-Strategien des deutschen Kapitals 1900-1945, 2. Auflage, Bonn 1994 Fischer, F., Griff nach der Weltmacht, Düsseldorf 1994.Iliopoulos, II.,· Metaxas als Realist. Griechische Eindämmungsstrategie und britisches Appeasement, διδακτορική διατριβή, Veröffentlichungen des Instituts für Geschichte Ost- und Südosteuropas der Unversität München, 19. Band, Hieronymus-Verlag, München 2001 (ιδίως το κεφάλαιο: “Der deutsche Drang nach Südosten”, 71-90).

3 Στο ίδιο, 241-242.

Page 27: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[2], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Διαπιστώνοντας, λοιπόν, τη συνεχώς αυξανόμενη ασυμμετρία ισχύος, επιρροής και κύρους που ολοένα και εμφανέστερα χαρακτήριζε τον Άξονα Βερολίνου - Ρώμης, ο Ντούτσε αποφάσισε «να πληρώσει τον Χίτλερ με το ίδιο νόμισμα», κατά την παροιμιώδη ρήση του, την οποία διέσωσε, στο ημερολόγιό του, ο υπουργός Εξωτερικών και γαμπρός του, Κόμης Τσιάνο): «Αυτήν την φορά, ο Χίτλερ θα πλ ηροφορηθεί από τις εφημερίδες ότι εισέβαλα στην Ελλάδα!»4

Ωστόσο, το μεν τελεσίγραφο του Μουσσολίνι, το οποίο επιδόθηκε από τον Πρεσβευτή Γκράτσι περίπου στις 3 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940, απορρίφθηκε κατηγορηματικά από τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας Ιωάννη Μεταξά, η δε ιταλική επίθεση, που εκδηλώθηκε δύο ώρες αργότερα, έμελλε να έχει έκβαση διαφορετική από την αναμενόμενη. Μετά την επιτυχή ελληνική αντεπίθεση του Νοεμβρίου, την εκδίωξη του εισβολέα από το πάτριο έδαφος και τη νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού πέρα από την ελληνοαλβανική μεθόριο, στη μαρτυρική γη της Βορείου Ηπείρου, ο Ιταλικός Στρατός περιήλθε σε δεινή θέση, ενώ το γόητρο του Μουσσολίνι είχε τρωθεί ανεπανόρθωτα. Έπειτα, μάλιστα, από την παταγώδη αποτυχία της Εαρινής Επίθεσης το Μάρτιο του 1941, γινόταν ολοένα σαφέστερο ότι η επίλυση του προβλήματος που είχε προκύψει μέσω δυναμικής επέμβασης των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων (Βέρμαχτ) αποτελούσε, πλέον, ζήτημα χρόνου. Και αυτό όχι τόσο για λόγους συμμαχικής αλληλεγγύης, αλλά κυρίως για τη διασφάλιση των «πτερύγων» της γηραιάς ηπείρου, εν όψει της σχεδιαζόμενης Επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα» και, συναφώς, για την πρόληψη και αποσόβηση αγκίστρωσης αγγλικών στρατιωτικών -κυρίως αεροπορικών- μονάδων στη Βόρεια Ελλάδα και στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου (Άήμνος κ.λπ.), απ’ όπου ορμώμενες θα μπορούσαν να απειλήσουν θανάσιμα τις κρίσιμης σημασίας για τη γερμανική πολεμική οικονομία πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας στο Πλοέστι.

Η επίθεση της 12ης Γερμανικής Στρατιάς, η οποία τελούσε υπό τις διαταγές του Στρατάρχη Wilhelm List, εναντίον της Ελλάδας άρχισε στις 6 Απριλίου 1941 (σε εφαρμογή της Επιχείρησης «Μαρίτα», η οποία διατάχθηκε σύμφωνα με την από 13 Δεκεμβρίου 1940 διαταγή του Χίτλερ) και έληξε στις 27 Απριλίου 1941, οπότε και υψώθηκε η σημαία του Γ ' Ράιχ στην Ακρόπολη των Αθηνών.5 Εν τούτοις, η κατάληψη ολόκληρης της Ελλάδας επιτεύχθηκε ύστερα από την πάροδο περίπου ενός μήνα, μετά την κατάληψη της Κρήτης, για την οποία απαιτήθηκε η διεξαγωγή της Επιχείρησης «Ερμής» (“Merkur”) από το 1 Ιο Σώμα Αεροπορίας και τις συναφείς μονάδες Καταδρομών και Αλεξιπτωτιστών, οι οποίες τελούσαν υπό τη διοίκηση του Πτεράρχου Kurt Student.6 Στις 6 Απριλίου

4 Στο ίδιο.5 Schramm, P. E. (Hrsg.), Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehmacht, Bd. I., München

1982.6 Αρχείο Γερμανικής Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης (Oberkommando der Wehrmacht,):

Akte MARITA, Griechenland, 18/12/40-4/4/41, OKW/1608. Weisung Nr. 29, MERKUR, OKW/1813, Aegaeische Inseln, OKW/1815. Weisung 28, Transportation und Bereitstellung der

Page 28: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ .[3]

1941, η 12η Γερμανική Στρατιά αποτελούνταν από το 18ο Ορεινό Σώμα Στρατού, το 30ό Σώμα Στρατού και το 41ο Μηχανοκίνητο Σώμα Στρατού.

Μετά το τέλος της κατάληψης της Ελλάδας, ο Χίτλερ διόρισε τον Διοικητή της νικηφόρας 12ης Στρατιάς, Στρατάρχη List, Αρχιστράτηγο της Βέρμαχτ στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και, κατ’ επέκταση, Ανώτατο Εκπρόσωπο της Βέρμαχτ στη Βαλκανική. Κατά τη διάρκεια του 1942, καθήκοντα Αρχιστρατήγου Νοτιο­ανατολικής Ευρώπης ανατέθηκαν στον Αντιστράτηγο Alexander Löhr, υπό τις διαταγές του οποίου υπήχθησαν όλες οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις που στάθμευαν στην Ελλάδα, στη Σερβία και στην Κροατία.

Η ενασχόληση με τα εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν από το Γερμανικό Στρατό Κατοχής στην Ελλάδα εγείρει αυτομάτως το ζήτημα της διερεύνησης των σχέσεων μεταξύ Γερμανών νικητών και Ελλήνων ηττημένων. Αξιοσημείωτο είναι ότι, σ ’ ένα αρχικό στάδιο τουλάχιστον, οι σχέσεις αυτές φαίνεται ότι εξακολουθούσαν να χαρακτηρίζονται, παρά την πολεμική σύρραξη, από ένα βαθμό αμοιβαίου σεβασμού. Προφανώς, σε αυτό συντελούσε η εξακολουθητική επιβίωση αφενός μιας ισχυρής τάσης φιλελληνισμού μεταξύ των Γερμανών, ως συνέπεια της κλασσικής ουμανιστικής παιδείας, αφετέρου μιας ανάλογης τάσης γερμανοφιλίας μεταξύ των ελληνικών ακαδημαϊκών κύκλων και της διανόησης εν γένει (η οποία ανατροφοδοτήθηκε και από την εμφάνιση, κατά τη δεκαετία του 1930, μιας γερμανόφιλης διάθεσης μεταξύ ορισμένων επιχειρηματικών στρωμάτων, λόγω της ανάπτυξης διμερών οικονομικών σχέσεων). Εξάλλου, ίσως πρέπει να συνεκτιμηθεί και η πιθανή κόπωση που επέφερε, τουλάχιστον σ’ ένα τμήμα του ελληνικού λαού, η πολιτική και ψυχολογική επένδυση στην παραδοσιακή προστάτιδα δύναμη Αγγλία και η διάψευση των προσδοκιών για αξιόπιστη συμμαχική αρωγή. Μέχρι τις 28 Οκτωβρίου 1940 η συνδρομή της Αγγλίας ήταν ανύπαρκτη και, σε κάθε περίπτωση, αμελητέα ή σαφώς κατώτερη των περιστάσεων, μετά τη νικηφόρα ελληνική αντεπίθεση του Νοεμβρίου 1940, εν όψει της επικείμενης γερμανικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδας.7

Κατ’ αντιδιαστολή -αρχικά τουλάχιστον- η γερμανική πλευρά επιδίωξε να κερδίσει τις εντυπώσεις στο πεδίο των πολιτικών συμβολισμών, χάρη στην παροιμιώδη μεγαλοψυχία, την οποία επέδειξε ο Γερμανικός Στρατός έναντι του ηττημένου (κατόπιν ηρωικής αντίστασης) Ελληνικού, τον Απρίλιο του 1941. Είναι γνωστό, και έχει επανειλημμένα αναφερθεί, ότι κανείς πλην του ίδιου του Χίτλερ δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να διακηρύξει δημόσια, σε ομιλία του

Kraefte fuer Unternehmen MERKUR, OKW/1817. Επίσης: Hubatsch, W., Hitlers Weisungen fü r dir Kriegsführung 1939-1945. Dokumente des Oberkommandos der Wehrmacht, Frankfurt a.M. 1962.Vogel, D., “Das Eingreifen Deutschlands auf dem Balkan”, στο Militärgeschichtliches Forschungsamt (Hrsg.), Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg, Band 111: Der Mittelmeerraum und Südosteuropa, Stuttgart 1984, 417 Richter, H.A., Griechenland im Zweiten Weltkrieg, Bodenheim 1997, 172.

Page 29: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[4], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

ενώπιον του Γερμανικού Κοινοβουλίου, «χάριν της ιστορικής δικαιοσύνης», όπως σημείωσε, ότι «εξ όλων των αντιπάλων του Άξονος μόνον ο Έλλην στρατιώτης επολέμησε με άφθαστον ηρωισμόν και αυταπάρνησιν προς τον θάνατον». Κατ’ εντολή του, μάλιστα, τα γερμανικά στρατεύματα απένειμαν τιμές στις ελληνικές σημαίες και παρουσίασαν όπλα στους Έλληνες πολεμιστές που αποχωρούσαν από τα οχυρά της Γραμμής Μεταξά, κατά την παράδοση των Οχυρών, βάσει του πρωτοκόλλου ανακωχής της 20ής Απριλίου 1941. Συναφώς θετικός ήταν και ο απόηχος του γεγονότος ότι η τεράστια μάζα των Ελλήνων οπλιτών που παραδόθηκαν δεν οδηγήθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης αιχμαλώτων, ούτε προς εκτέλεση καταναγκαστικής εργασίας στη γερμανική πολεμική βιομηχανία. Όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι να επιστρέψουν στα σπίτια τους, ενώ στους Έλληνες αξιωματικούς, επιτράπηκε, τιμής ένεκεν, να κρατήσουν τα ξίφη τους και τα περίστροφά τους άνευ πυρομαχικών.

Η πρώτη «παραφωνία» υπήρξε ο ωμός εξαναγκασμός των Ελλήνων στρα­τιωτικών ηγετών να υπογράψουν, εκ νέου, συνθηκολόγηση, αυτή τη φορά με συμμετοχή και των ηττημένων από τους Έλληνες Ιταλών. Μετά τη συνθηκο­λόγηση, ο Στρατιωτικός Ακόλουθος της γερμανικής πρεσβείας των Αθηνών, Von Hohenberg, έγραψε στον Υπουργό Εξωτερικών του Ράιχ ότι «η Ελλάς θα ηδύνατο να κρατηθεί υπό έλεγχον ακόμη και δι ’ ενός πολύ μικρού αριθμού στρατιωτικών μονάδων, υπό την προϋπόθεσιν ότι δεν θα επετρέπετο στους Ιταλούς να εισέλθουν στην χώρα». Παρεμφερείς αντιλήψεις εξέφρασε και ο Γερμανός Πρέσβης στην Αθήνα, Πρίγκιπας Έρμπαχ.8

Στη συνέχεια, οι Γερμανοί παρέδωσαν στον Ιταλικό Στρατό, ως δύναμη κατοχής κατά τα προβλεπόμενα από το Διεθνές Δίκαιο, το μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Συνάμα -και βάσει του ίδιου σκεπτικού για εξοικονόμηση δυνάμεων- επιτράπηκε στην (επίσης σύμμαχο του Ράιχ) Βουλγαρία να καταλάβει το μεγαλύτερο τμήμα της Δυτικής Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας. Οι γερμανικές μονάδες που είχαν απομείνει στον ελληνικό χώρο περιορίστηκαν στην κατοχή και στον έλεγχο ορισμένων εξέχουσας στρατηγικής σημασίας σημείων: της Θεσσαλονίκης (και μερικών ακόμη τμημάτων της Μακεδονίας), της ελληνοτουρκικής μεθορίου κατά μήκος του Έβρου, του λιμανιού του Πειραιά, της Λήμνου και ορισμένων άλλων νησιών του Αιγαίου, καθώς και της Κρήτης.

Επιπρόσθετα, κρίσιμο σταθμό στην εξέλιξη της σχέσης μεταξύ κατακτητών και κατακτημένων αποτέλεσε η Επιχείρηση «Ερμής». Διότι, σε αντίθεση με τη Μάχη των Οχυρών, η Μάχη της Κρήτης και τα όσα επακολούθησαν επρόκειτο να στιγματίσουν ανεξίτηλα τη σχέση μεταξύ Ελλήνων και Γερμανών. Εκτός από το βαρύτατο τίμημα που υποχρεώθηκε να καταβάλει η Βέρμαχτ,9 προκειμένου

8 Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes, R 27533' Richter, ό.π., 463' Fleischer, H., Im Kreuzschatten der Mächte. Griechenland 1941-1944, Frankfurt a.M. 1986, 65.

9 Bundesarchiv, Militärabteilung (στο εξής: BA-MA): RL 33/26, σελ. 28.

k

Page 30: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ [5]

να καταφέρει να καταλάβει τη Μεγαλόνησο (1.915 Γερμανοί νεκροί, 2.200 τραυματίες και 1.759 αγνοούμενοι), η παλλαϊκή αντίσταση που προέταξε η Κρήτη στους ξένους εισβολείς δημιούργησε νέα δεδομένα. Είναι ασφαλώς γνωστό ότι, εκτός από εκείνους που ήδη υπηρετούσαν υπό τη σημαία, και οι υπόλοιποι άνδρες, ανεξαρτήτως ηλικίας, αλλά και τα γυναικόπαιδα, θεώρησαν χρέος τους να αντισταθούν στον εχθρό, με κάθε τρόπο και με όσες δυνάμεις διέθεταν, και έσπευσαν αυθόρμητα να συντρέξουν το έργο του αμυνόμενου τακτικού στρατού (ελληνικού και συμμαχικού). Οι Γερμανοί Αλεξιπτωτιστές του Student, που κατέπιπταν κατά κύματα, αιφνιδιάζονταν από τους κατοίκους, και, ενώ ακόμη προσπαθούσαν να απαλλαγούν από το αλεξίπτωτό τους και αναζητούσαν τον οπλισμό τους, φονεύονταν. Σύμφωνα με τις αναφορές και τις εκθέσεις που τηρούνται στα Γερμανικά Στρατιωτικά Αρχεία, τα πτώματα των Αλεξιπτωτιστών βρέθηκαν αργότερα ακρωτηριασμένα και παραμορφωμένα,10 είτε από πολίτες είτε από ιθαγενείς Μαορί της Νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας. Από την πλευρά της, η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση προέβη σε σκληρά αντίποινα κατά του άμαχου πληθυσμού, θεωρώντας ότι, όχι μόνο οι ακρότητες που διαπράχθηκαν συνιστούσαν κατάφωρες παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου του Πολέμου, αλλά και η συμμετοχή ατάκτων στις εχθροπραξίες αντέβαινε προς το παραδοσιακό jus in bello.11

Ως συνέπεια των παραπάνω, ο Πτέραρχος Student αποφάσισε στις 31 Μάΐου 1941 τα ακόλουθα: «Αιεπιστώθη πέραν πάσης αμφιβολίας ότι α) οι κάτοικοι της Κρήτης (ακόμη και τα γυναικόπαιδα) συμμετείχαν σε μέγιστο βαθμό στην ενεργό μάχη, β) επιπλέον, ως ακροβολιστές, προσπάθησαν δι ’ ενεδρών να καταστρέψουν τις επικοινωνίες μας, γ) εκακοποίησαν και εβασάνισαν τους τραυματίες μας, δ) εδολοφόνησαν με τον φρικτώτερον τρόπον αιχμαλώτους Γερμανούς στρατιώτες, ε) και εν κατακλείδι, εκακοποίησαν εξ εκδικήσεως και με θηριώδη τρόπο ακόμη και πτώματα. Σκοπεύω να ενεργήσω με απόλυτον σκληρότητα [...] Ως αντίποινα υφίστανται οι εξής δυνατότητες: α) εκτελέσεις, β) κατασχέσεις, γ) πυρπόληση χωριών, δ) εξόντωση του άρρενος πληθυσμού ολοκλήρων περιοχών. Είναι σημαντικόν όπως άπαντα τα μέτρα εκτελεσθούν μετά μεγίστης ταχύτητος, παρα-

10 ΒΑ-ΜΑ: RW 2/ν. 146' Xylander, M. v., Die deutsche Besatzungsherrschaft au f Kreta 1941- 1945, Freiburg 1989,31.

11 Αξιοσημείωτο είναι ότι την ίδια προσέγγιση υιοθέτησαν οι Γερμανοί και στο ζήτημα που ανέκυψε αναφορικά με την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση του Σώματος της Ελληνικής Χωροφυλακής. Πολλές εκατοντάδες αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες, οι οποίοι υπηρετούσαν ή φοιτούσαν κυρίως στην τότε Σχολή Χωροφυλακής Κρήτης, πολέμησαν ως τακτικό στράτευμα στο πλευρό των ελληνικών και συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων εναντίον των εισβολέων. Όσοι από αυτούς αιχμαλωτίσθηκαν, υπέστησαν δεινές ταλαιπωρίες από τους Γερμανούς, οι οποίοι αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τα προβλεπόμενα για τους στρατιώτες-αιχμαλώτους πολέμου, παρά το διεθνές προηγούμενο του αντίστοιχου Ιταλικού Σώματος των Καραμπινιέρων. Σχετικά βλέπε το κεφάλαιο για την Ελληνική Χωροφυλακή στη Μάχη της Κρήτης: Δασκαλάκης, Απ., Ιστορία της Ελληνικής Χωροφυλακής, 1936-1950, Αθήναι 1971, τόμος Α'.

Page 31: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[6], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

βλεπομένων όλων των τυπικών διαδικασιών και παραμεριζομένων εσκεμμένως των Ειδικών Δικαστηρίων>>.12

Με τη διαταγή αυτή είναι δυνατόν να λεχθεί ότι άρχισε η αποκαλούμενη «Πολιτική Αντιποίνων» (Repressalien-Politik) των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην Ελλάδα, η οποία θα εφαρμοσθεί αργότερα, ιδίως κατά τα έτη 1943 και 1944, στη νότια Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και στην Ήπειρο. Η καταστροφή του χωριού Κάνδανος, κοντά στα Χανιά, που ισοπεδώθηκε στις 3 Ιουνίου 1941, δηλαδή πυρπολήθηκε και στη συνέχεια, βομβαρδίστηκε, προκειμένου να εξαφανιστεί «διά παντός» από προσώπου γης, «ως αντίποινα των υπό οπλισμένων πολιτών, ανδρών και γυναικών, εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών», όπως ανέγραφε η σχετική επιγραφή που τοποθέτησε η Βέρμαχτ, αποτέλεσε το πρώτο δείγμα της γερμανικής βαναυσότητας που θα γνώριζε ο τόπος. Ως το φθινόπωρο του 1941 πυρπολήθηκαν δεκάδες χωριά της Κρήτης και εκτελέστηκαν περίπου 2.000 κάτοικοι, με αιτιολογική βάση ότι παραβίασαν τη Διεθνή Σύμβαση της Χάγης περί Διεξαγωγής του Πολέμου.

Είναι προφανές ότι η είδηση για την παλλαϊκή αντίσταση των Κρητών αλλά και για τη συγκλονιστική έκταση των γερμανικών αντιποίνων δεν μπορούσε παρά να ασκήσει σοβαρή επίδραση στις ψυχές και στο φρόνημα όλων των Ελλήνων και να αναχαιτίσει δραστικά την αρχική διερευνητική ανοχή μέρους του πληθυσμού για τους κυρίαρχους κατακτητές έναντι των Ιταλών. Αλλά η σχέση μεταξύ κατακτητών και κατακτημένων επρόκειτο να οξυνθεί ακόμα περισσότερο εξ αιτίας του επισιτιστικού προβλήματος και της απόδοσης ή εκχώρησης καθηκόντων κατοχής στην απόλεμη Βουλγαρία στο βορειοανατολικό τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Λόγω της παρατεταμένης πολεμικής περιπέτειας, η θερινή σοδειά του 1941 υπολειπόταν του συνήθους κατά το ήμισυ, ενώ την κατάσταση δυσχέρανε ακόμη περισσότερο η είσοδος των Βουλγάρων στο ελληνικό τμήμα της Θράκης και στην Ανατολική Μακεδονία, γεγονός το οποίο οδήγησε στην κατάρρευση της παραγωγής σιτηρών (και, κατ’ επέκταση, της μεταφοράς τους ανά την επικράτεια για τις ανάγκες της αγοράς) σε περιοχές που παραδοσιακά θεωρούνταν ο σιτοβολώνας της Ελλάδας.

Ήδη από τον Ιούνιο του 1941, Γερμανοί ιθύνοντες, με έκθεσή τους, προειδοποιούσαν για την επερχόμενη κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας και τη συνεπακόλουθη όξυνση του ζητήματος της διατροφής του ελληνικού πληθυσμού. Το επισιτιστικό ζήτημα οξύνθηκε εξαιτίας της επίταξης αλλά και της αρπαγής αγαθών από τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής, ενώ στη δραματική επιδείνωσή του συντέλεσε ο ναυτικός οικονομικός αποκλεισμός που επιβλήθηκε στην κατεχόμενη από τον Άξονα ηπειρωτική Ευρώπη από την ηγεμονεύουσα ναυτική δύναμη Μεγάλη Βρετανία. Η εφαρμογή της γνώριμης (και επιτυχώς

12 ΒΑ-ΜΑ: RH 28-5/4Β, σελ. 412.

Page 32: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ .[7]

δοκιμασμένης, από την εποχή των Ναπολεόντειων Πολέμων) στρατηγικής13 οδήγησε στο διαβόητο εκείνο λιμό, ιδίως κατά το «μαύρο χειμώνα» του 1941- 42, κατά τη διάρκεια του οποίου απεβίωσαν περίπου 35.000 Έλληνες από την ασιτία, τον παγετό και τις ασθένειες που προκάλεσε αυτή η κατάσταση. Μετά από αλλεπάλληλες διαμαρτυρίες και αγωνιώδεις εκκλήσεις όχι μόνον της κατοχικής κυβέρνησης των Αθηνών αλλά και της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης του Κάί'ρου, της αμερικανικής κυβέρνησης, της Ιεράς Αρχιεπι­σκοπής Αθηνών και πάσης Ελλάδος, του Ελληνικού και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ακόμη και μελών της εξόριστης ελληνικής βασιλικής οικογένειας και άλλων προσωπικοτήτων, η Μεγάλη Βρετανία δέχθηκε να χαλαρώσει, χωρίς να άρει πλήρως, το ναυτικό αποκλεισμό, και να επιτρέψει την αποστολή βοήθειας του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, υπό την καθοδήγηση του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού. Αυτό, όμως, συνέβη, αφού είχε αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του ο θανατηφόρος λιμός του χειμώνα του 1941-42.14

Σε κάθε περίπτωση, από την άνοιξη του 1942 και έπειτα εμφανίζεται αυξημένη δραστηριότητα των ελληνικών ανταρτικών οργανώσεων που είχαν ιδρυθεί από το φθινόπωρο του 1941. Αξιοσημείωτο είναι ότι, την ίδια περίοδο περίπου, αρχίζουν να σημειώνονται επιθέσεις εναντίον Γερμανών στρατιωτών και γερμανικών φαλάγγων μεταφοράς στρατιωτικού υλικού εκ μέρους ανταρτικών ομάδων, οι οποίες μέχρι τότε πραγματοποιούσαν επιθέσεις μόνο κατά ιταλικών μονάδων, αποφεύγοντας ενδεχόμενη εμπλοκή με γερμανικές. Από την πλευρά τους οι Ιταλοί αντιδρούσαν στις επιθέσεις με εκτελέσεις ομήρων και πυρπολήσεις χωριών.

Ωστόσο, το 1942 και ο Γερμανός Αρχιστράτηγος Νοτιοανατολικής Ευρώπης αισθάνεται την ανάγκη να αποστείλει στις μονάδες του «οδηγίες προς καταπολέμηση των επαναστατών» (οι τελευταίοι θα αποκαλούνται, αργότερα, στα γερμανικά έγγραφα ολοένα και συχνότερα «συμμορίτες»). Ο Αρχι­στράτηγος προειδοποιεί τους υφιστάμενους διοικητές του ότι «ο Γερμανός στρατιώτης θα ευρεθεί αντιμέτωπος με έναν ύπουλο και παμπόνηρο αντίπαλο, ο οποίος προ ουδενός μέσου ορρωδεί». «Για τον λόγο αυτό», συνεχίζει, «ο Γερμανός στρατιώτης πρέπει να φερθεί με ακόμη περισσότερη πονηριά αλλά και ανηλεώς, χρησιμοποιώντας άπαντα τα μέσα, τα οποία οδηγούν στην επιτυχία [...], ούτως ώστε να διατηρηθεί η ηρεμία και η τάξις». Και η διαταγή καταλήγει: «Καθόλου συναισθηματισμούς! Είναι προτιμότερο να εκτελεσθούν πενήντα ύποπτοι παρά να απολεσθεί ένας Γερμανός στρατιώτης [...] Αιχμάλωτοι επαναστάτες θα πρέπει κατά βάση να τυφεκίζονται ή να απαγχονίζονται. Κατά τον αυτόν τρόπον δε και όποιος τους ακολουθεί, τους υποστηρίζει ή τους υπεστήριξε στο παρελθόν. Χωριά, πλησίον των οποίων έλαβαν χώρα επιθέσεις,

13 Ηλιόπουλος, Η., Ιστορία, Γεωγραφία και Στρατηγική της Ναυτικής Ισχύος. Εισαγωγή στις θεμελιώδεις έννοιες, A. Α. Αιβάνης, Αθήνα 2010.

14 Fleischer, ό.π., 121.

Page 33: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[8], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

καταστροφές, ανατινάξεις ή άλλου είδους ενέργειες δολιοφθοράς [...] θα πρέπει να καταστρέφονται. Χωριά υπό κομμουνιστική διοίκηση θα καταστρέφονται. Άνδρες θα συλλαμβάνονται ως όμηροι [...] Εάν δεν καθίσταται δυνατόν να εντοπισθούν ή να συλληφθούν εκείνοι που πράγματι συμμετέχουν στην επανάσταση, υπάρχουν αντίποινα γενικής μορφής, όπως π.χ. η εκτέλεση του ανδρικού πληθυσμού από τις πέριξ περιοχές συμφώνως προς προκαθορισμένη ποσοστιαία αναλογία»,15

Η αναλογία αυτή ορίστηκε στο 1 προς 100, δηλαδή για το θάνατο ενός Γερμανού θα έπρεπε, ως αντίποινα, να εκτελούνται εκατό όμηροι. Η συγκεκριμένη διαταγή του Löhr καταφανώς βασιζόταν στη ρητή οδηγία που είχε εκδώσει, στις 16 Σεπτεμβρίου 1941, ο Αρχηγός της Ανώτατης Διοίκησης της Βέρμαχτ, Στρατάρχης Wilhelm Keitel, και η οποία όριζε ότι για κάθε νεκρό Γερμανό θα έπρεπε να εκτελούνται εκατό όμηροι, ενώ για κάθε τραυματία πενήντα.16 Εστιάζοντας στις διαταγές αυτές αλλά και σ’ εκείνες που επακο­λούθησαν, σε επίπεδο πλέον Στρατιωτικής Διοίκησης Νοτίου Ελλάδος και Διοίκησης Μεραρχίας, η ιστορική έρευνα προσεγγίζει το πλέγμα διατάξεων και εντολών, στο οποίο βασίσθηκε η συμπεριφορά των γερμανικών μονάδων στη βορειοδυτική Πελοπόννησο.

Με τη σειρά τους οι Βρετανοί, ορμώμενοι από τις δικές τους στρατιωτικές αναγκαιότητες, ήταν αναμενόμενο να αναλάβουν δράση στην κατεχόμενη Ελλάδα. Πράγματι, ο Κλάδος Ειδικών Επιχειρήσεων (Special Operations Executive), ο οποίος οργάνωσε και κατεύθυνε ένα ευρύτατο δίκτυο πρακτόρων για τη διενέργεια επιχειρήσεων δολιοφθοράς και υπονομευτικών επιχειρήσεων, με έδρα το Κάιρο, δραστηριοποιήθηκε στην κατεχόμενη Ελλάδα από το φθινόπωρο του 1942, προκειμένου να παρακωλύσει τις οδούς ανεφοδιασμού του εχθρού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, υπό το κράτος και της χρονικής συγκυρίας, καθώς από το καλοκαίρι του 1942 έγινε, πλέον, απειλητικό το ενδεχόμενο κατάληψης της Διώρυγας του Σουέζ από το Γερμανικό Εκστρατευτικό Αφρικανικό Σώμα (“Afrika Korps”) του Αντιστράτηγου Έρβιν Ρόμελ. Ετσι, ο Συνταγματάρχης E.C.W. - “Eddie”- Myers, Διοικητής της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής και ακόμη δώδεκα αξιωματικοί του Στρατού της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και Κοινοπολιτείας έπεσαν με αλεξίπτωτο στην Κεντρική Ελλάδα και, από εκεί, εστάλησαν ως Σύνδεσμοι, με σκοπό να εκπαιδεύσουν τις ελληνικές ανταρτικές ομάδες στον ανορθόδοξο πόλεμο, ιδίως στη διενέργεια σαμποτάζ, και να οργα­νώσουν τις από αέρος ρίψεις πολεμικού υλικού. Ενδεικτικό της δράσης που ανέ­πτυξαν είναι το γεγονός ότι ο αριθμός των Βρετανών Αξιωματικών-Συνδέσμων ανήλθε στους 199 κατά τη διάρκεια του 1943, για να φθάσει στους 246 το 1944.

15 ΒΑ-ΜΑ: RH 20-12/218.16 ΒΑ-ΜΑ: RH 24-18/213.

Page 34: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ .[9]

Το ίδιο διάστημα πραγματοποιήθηκαν ρίψεις από αέρος 1.706 τόνων υλικού με 1.143 πτήσεις.17

Εξάλλου, εν όψει της δραστηριότητας των ανταρτικών ομάδων και των συμμαχικών πρακτόρων, η γερμανική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία εξέδωσε στις 18 Οκτωβρίου 1942 τη διαταγή «περί των Ομάδων Κομμάντο», η οποία όριζε την εκτέλεση των καταδρομέων εν ώρα μάχης ή κατά τη φυγή τους ή, εφόσον συλλαμβάνονταν ως αιχμάλωτοι, την άμεση παράδοσή τους στην Υπηρεσία Ασφαλείας. Μάλιστα, σε συνέχεια της διαταγής αυτής, ο Αρχιστράτηγος Νοτιοανατολικής Ευρώπης εξέδωσε συμπληρωματική διαταγή, στην οποία υπογράμμιζε ότι η πολεμική σύρραξη θεωρείτο λήξασα με την ήττα του Ελληνικού Στρατού. Συνεπώς, κατά τον Αρχιστράτηγο, ενδεχόμενη αναζω­πύρωση των εχθροπραξιών, προς υποστήριξη των αγγλοαμερικανικών ομάδων δολιοφθοράς, αντέβαινε σαφέστατα στους κανόνες της Συνθήκης της Γενεύης και θα είχε βαρύτατες επιπτώσεις: «Οι υποκινητές αυτού του αγώνα - αδιάφορο σε ποιαν παράταξη ανήκουν— δεν θα αντιμετωπίζονται ως μέλη μιας ενόπλου δυνάμεως [...] Τούτο δεν ισχύει μόνον για τον ένοπλο αλλά, κατά τον αυτόν τρόπον, και για οιονδήποτε δύναται να αποδειχθεί ότι υποστηρίζει ενεργώς αυτόν τον αγώνα. Εκούσια παράδοση δεν αλλάζει τίποτε [...] Σε αυτόν τον αγώνα παίζονται όλα για όλα. Αεν υπάρχουν “μεσοβέζικες” λύσεις. Αντιλήψεις όπως “ηρωισμός ενός λαού που αγαπά την ελευθερία του” κ.λπ. είναι άτοπες. Αιακυβεύεται πολυτιμότατο γερμανικό αίμα. Απαιτώ από κάθε προϊστάμενο να πράξει το παν, ώστε να εκτελεσθεί η διαταγή αυτή υπό των μονάδων, άνευ εξαιρέσεων και μετά ιδιαιτέρας σκληρότητας»,18 Στις φράσεις αυτές εμπερι- κλείεται η κατευθυντήρια γραμμή για τον πόλεμο εναντίον των ανταρτών (αποκαλούμενων, ολοένα και συχνότερα, εφεξής «συμμοριτών») και εδώ οφείλει κανείς να αναζητήσει τις γερμανικές απόψεις για τη νομική/διοικητική τεκμηρίωση των αντιποίνων που εφαρμόσθηκαν σε περιπτώσεις όπως εκείνη των Καλαβρύτων.

Από την πλευρά τους, οι ελληνικές ανταρτικές οργανώσεις, εκμεταλ­λευόμενες την παροιμιώδη χαλαρότητα των ιταλικών στρατευμάτων κατοχής, είχαν πετύχει, ως την άνοιξη του 1943, να θέσουν υπό τον έλεγχό τους ευρύτατα τμήματα της ορεινής Ελλάδας, εξαναγκάζοντας τους Ιταλούς να αναζητήσουν την ασφάλεια των μεγάλων αστικών κέντρων και των ισχυρών στρατιωτικών βάσεών τους. Η κατάσταση αυτή άρχιζε πλέον, να αποτελεί σοβαρό ζήτημα, που δυνητικά έθετε σε κίνδυνο τη στρατηγική σχεδίαση και τη διεξαγωγή πολέμου από πλευράς Γερμανίας, ιδίως σε συνδυασμό με μιαν άλλη επαπειλούμενη εξέλιξη: το ενδεχόμενο απόβασης των Συμμάχων στη Βαλκανική Χερσόνησο, και ειδικότερα στη Νότια Ελλάδα: « // εξέλιξη της στρατιωτικής καταστάσεως στη Μεσόγειο καθιστά ορατή την πιθανότητα επιθέσεως αγγλο-

17 Fleischer, ό.π., 562. Βλέπε επίσης Myers, E.C.W., Greek Entanglement, London 1955.18 BA-MA: RH 20-12/218, 28/10/1942.

Page 35: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[10], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

αμερικανικών δυνάμεων στη νότιο Ελλάδα», επεσήμαινε ο Υποστράτηγος Von Le Suire, Διοικητής της 117 Μεραρχίας Κυνηγών.19

Μεταξύ των γερμανικών μονάδων, οι οποίες μεταφέρθηκαν εσπευσμένα από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την (πρώην) Γιουγκοσλαβία, τη Βουλγαρία και το Ανατολικό Μέτωπο στην Ελλάδα, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την επικείμενη συμμαχική απόβαση στη Νότια Ελλάδα ήταν και η 117 Μεραρχία Κυνηγών (όπως είχε εν τω μεταξύ μετονομασθεί,20 μετά την εκ βάθρων αναδιοργάνωσή της, η πρώην 717 Μεραρχία Πεζικού). Η 117 Μεραρχία Κυνηγών αποτελούνταν από δύο Συντάγματα Πεζικού (737 και 749 Συντάγματα Γρεναδιέρων) και ένα Σύνταγμα Πυροβολικού, το 670. Αναλυτικότερα, κάθε Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρχίας αποτελούνταν από:- τρία τάγματα, (σύνθεσης πέντε λόχων -συνολικά 15 λόχοι- δύναμης 120 έως

180 ανδρών έκαστος),- μία πυροβολαρχία,- ένα λόχο Αντιαρματικών,- μία διμοιρία Μηχανικού,- μία διμοιρία Ανιχνευτών.21

Επίσης, η Μεραρχία διέθετε Μονάδα Αντικατασκοπίας και Λόχο Τραυμα­τιοφορέων/Υγειονομικού, που υπάγονταν απευθείας στο Στρατηγείο της. Μετά την πλήρη αναδιοργάνωση της Μεραρχίας και τη μετονομασία της σε 117 Μεραρχία Κυνηγών, τα ιστορικά Συντάγματα Γρεναδιέρων μετονομάσθηκαν σε 737 και 749 Συντάγματα Κυνηγών. Ομοίως, το Σύνταγμα Πυροβολικού της Μεραρχίας μετονομάσθηκε σε 670 Σύνταγμα Πυροβολικού Κυνηγών. Στη Μεραρχία υπήχθησαν και οι υπόλοιπες στρατωνισμένες στην Πελοπόννησο γερμανικές δυνάμεις, γεγονός που επέφερε εντυπωσιακή αύξηση της αριθμητικής της δύναμης (μεταξύ αυτών και δύο τάγματα του 22ου Συντάγματος Αεροπορικών Καταδρομών,22 το οποίο διαδραμάτισε ρόλο υποστηρικτικό στην Επιχείρηση «Καλάβρυτα», αναλαμβάνοντας τη διεξαγωγή της παράλληλης Επιχείρησης «Καρδερίνα»),

Η 117 Μεραρχία Κυνηγών, υπό τις διαταγές του Karl von Le Suire, έως τότε Συνταγματάρχη και Διοικητή του 99ου Συντάγματος της 1ης Ορεινής Μεραρχίας, κλήθηκε να δράσει στην ημιορεινή περιοχή της Πελοποννήσου. Την 1η Μάί'ου 1943 ο Συνταγματάρχης Von Le Suire προήχθη σε Υποστράτηγο

19 Έγγραφο υπ’ αριθ. 1. Διευκρινίζεται ότι στα γερμανικά έγγραφα γίνεται συχνά αναφορά σε «Ia», «Ib» και «Ic». Πρόκειται για τις τρεις κατηγορίες επιτελικών αξιωματικών, δηλαδή: la: Θέματα Διοικήσεως, Ib: Θέματα Οργανώσεως, Ic: Αναφορές περί Εχθρού [και ευθύνη συνεργασίας με τη Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία (Geheime Feld-Polizei), τη Μυστική Υπηρεσία Κρατικής Ασφαλείας (GESTAPO) και την Υπηρεσία Ασφαλείας (SD)].

20 ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117/12,1/4/43.21 ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117.22 Έγγραφο υπ’ αριθ. 1.

Page 36: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ .[11]

και ανέλαβε τη διοίκηση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών. Το μάχιμο προσωπικό της Μεραρχίας συναπαρτιζόταν εκείνο το διάστημα από 70 αξιωματικούς, 485 υπαξιωματικούς και 2.596 στρατιώτες.

Ο νέος διοικητής έκρινε την κατάσταση, ποσοτικά και ποιοτικά, μη ικανοποιητική, το επίπεδο εκπαίδευσης ανεπαρκές και τους περισσότερους αξιωματικούς υπερήλικες. Παράλληλα προς τα διαρκή αιτήματα ενίσχυσης της αριθμητικής δύναμης της Μεραρχίας και αποστολής νεότερων αξιωματικών, επιδόθηκε με ζήλο στο έργο της σοβαρής βελτίωσης της οργάνωσης και της παρεχομένης εκπαίδευσης. Ήδη μέχρι τις 21 Μάΐου 1943 το μάχιμο προσωπικό της Μεραρχίας είχε υπερδιπλασιασθεί και απαρτιζόταν πλέον από 160 αξιωματικούς, 1.073 υπαξιωματικούς και 5.730 στρατιώτες.23

Μέχρι το καλοκαίρι του 1943 η Πελοπόννησος τελούσε, κατά το μεγαλύτερο μέρος, υπό τη διοίκηση των Ιταλών, οι οποίοι προκαλούσαν διαρκείς και αλλεπάλληλες τριβές με τον τοπικό πληθυσμό, κυρίως λόγω της ροπής τους προς ζωοκλοπές, και άλλων καθημερινών αυθαιρεσιών, που οφείλονταν στην έλλειψη πειθαρχίας ή στην «ιταλική μέθοδο», όπως την αποκαλούσε, ακόμη και σε επίσημα έγγραφα, η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση,24 απαιτώντας μάλιστα από όλους τους Γερμανούς στρατιωτικούς, «ως γενική κατευθυντήρια γραμμή για τη μελλοντική συμπεριφορά της Βέρμαχτ προς τον άμαχο πληθυσμό», τη χάραξη «μιας αυστηρής διαχωριστικής γραμμής μεταξύ της ιταλικής και της γερμανικής μεθόδου»}5 Όπως εξηγούσε χαρακτη­ριστικά ο Στρατηγός Von Le Suire, «πρέπει [...] να ασκηθεί επίμονη πίεση, ώστε τα στρατεύματα να συμπεριφέρονται κατά τον προσήκοντα τρόπο και, κυρίως, να αποφεύγονται λεηλασίες, αρπαγές αγαθών υπό την απειλή των όπλων και εικονικές αγορές». Δεδομένου μάλιστα του εμφανούς χάσματος που διέκρινε τη συμπεριφορά Ιταλών και Γερμανών και προκειμένου να αποφύγει πιθανή διαβρωτική επίδραση της στάσης αυτής και στις δικές του δυνάμεις, ο Μέραρχος προειδοποιούσε: «Προτίθεμαι να λάβω τα αυστηρότερα μέτρα εναντίον οποίου δήποτε, καθιστά εαυτόν ένοχο παραπτώματος σε βάρος της πειθαρχίας των ανδρών και με αυτόν τον τρόπο θέτει σε κίνδυνο τις ειρηνευτικές προθέσεις μας».26

Υπό το φως των στοιχείων αυτών εξηγείται για ποιο λόγο, σύμφωνα πάντα με τις γερμανικές πηγές, οι πρώτοι Γερμανοί στρατιώτες στην Πελοπόννησο φαίνεται να είχαν τη θετική αντιμετώπιση του πληθυσμού, σε σύγκριση με τους Ιταλούς. Φυσικά, πρέπει να εξετασθεί εάν και κατά πόσο η άποψη που καταγράφεται από τους Γερμανούς στρατιωτικούς της εποχής για «μεγάλη

23 ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117/13, Αναφορά Δραστηριοτήτων από 1/5/1943 έως 31/5/1943.24 Έγγραφο υπ’ αριθ. 6.25 Στο ίδιο.

Page 37: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[121 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

επιδοκιμασία» έως καν «προφανή ενθουσιασμό»21 του ελληνικού πληθυσμού απέναντι στην εμφάνιση των Γερμανών στρατιωτών ήταν ακριβής -κα ι εάν ναι, μήπως μια τέτοια στάση τμημάτων του πληθυσμού ήταν μάλλον καιροσκοπική και υπαγορευμένη από τις περιστάσεις. Αρκετές ενδείξεις συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι υπήρχε, πράγματι, μεταξύ των Ελλήνων η αίσθηση ότι οι Γερμανοί, ως πιο πειθαρχημένοι, θα ήταν πιο προσεκτικοί από τους Ιταλούς απέναντι στις τοπικές κοινωνίες, θα απέφευγαν ανάρμοστες συμπεριφορές προς τις γυναίκες και τους αμάχους και θα ασκούσαν τα καθήκοντα ενός στρατού κατοχής κατά τρόπο περισσότερο τυπικό. Γεγονός είναι, επίσης, ότι αυτό ήταν το γράμμα και το πνεύμα των εντολών που είχε εκδώσει η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση και ο ίδιος ο Στρατηγός Von Le Suire ως Μέραρχος: «Οι μονάδες μου έχουν λάβει διαταγή να συμπεριφέρονται στα εδάφη της ιταλικής επικυριαρχίας κατά τρόπον ώστε κάθε μορφή παραβιάσεως των εθίμων φιλοξενίας να καθίσταται αδύνατη. Έχω απαγορεύσει κάθε αυτόβουλη κατάσχεση τροφίμων ή άλλων αγαθών».28

Όπως προαναφέρθηκε, από τα επίσημα γερμανικά στρατιωτικά έγγραφα, που έχουμε στη διάθεσή μας, συνάγεται ότι το καλοκαίρι του 1943, οι Γερμανοί ανέμεναν από ώρα σε ώρα την απόβαση των Αγγλοαμερικανών στην Πελοπόν­νησο.29 Για το λόγο αυτό, στις αρχές Ιουλίου 1943, ο Στρατιωτικός Διοικητής Νοτίου Ελλάδος και Διοικητής του 68ου Σώματος Στρατού, Πτέραρχος Hellmuth Felmy, μετέφερε το Αρχηγείο του από το Μεγάλο Πεύκο Αττικής στο κέντρο της Πελοποννήσου, στη Βυτίνα. Όπως πολλοί άλλοι Γερμανοί αξιωματικοί, ο Felmy απέδιδε αρχικά την ευθύνη για την εμφάνιση και ενίσχυση της ανταρτικής δράσης στα ευρύτατα, υπό ιταλική επικυριαρχία, τμήματα της ελληνικής επικράτειας στην απείθαρχη και ανάρμοστη στάση των Ιταλών στρατιωτών, καθώς επίσης και στο γεγονός ότι οι Έλληνες όλων των κοινωνικών τάξεων θεωρούσαν ανυπόφορο το γεγονός ότι έπρεπε να υπομένουν ως κατακτητή ένα στρατό, τον οποίο είχαν νικήσει στον πόλεμο και ο οποίος επανήλθε, για να απομυζήσει τη χώρα τους, εκμεταλλευόμενος τη νίκη των γερμανικών όπλων. Πάντως, πρόβαλλε πλέον πιεστική η ανάγκη καταπολέμησης των ανταρτών, καθώς ήταν διάχυτη και ακλόνητη η πεποίθηση των Γερμανών στρατιωτικών ότι οι Ιταλοί σύμμαχοί τους ήταν «ανίκανοι να αντιμετωπίσουν τους αντάρτες» και «δεν ήσαν σε θέση να καταπολεμήσουν αυτήν την μάστιγα», κατά την διατύπωση του Αρχιστρατήγου Löhr.,() Και το ζήτημα ετίθετο επιτακτικότερα εν όψει της θεωρούμενης ως βέβαιης αγγλοαμερικανικής απόβασης στην Πελοπόννησο.

27 Stadtmüller, G., “Partisanenkrieg und Völkerrecht, Südgriechenland 1943-1944 als Beispiel”, Deutsches Rotes Kreuz, Nr. 27, Bonn 1962.

28 BA-MA: RH 26-117/13 & 12. Βλέπε επίσης έγγραφο υπ’ αριθ. 6.■9 Έγγραφο υπ’ αριθ. 1.30 ΒΑ-ΜΑ: RH 20-12/18, 28/10/42.

Page 38: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ .[13]

Από τα επίσημα γερμανικά στρατιωτικά έγγραφα που παρατίθενται συνάγεται, επίσης, ότι, μπορεί, βεβαίως, η αναμενόμενη απόβαση να μην έλαβε χώρα στην Πελοπόννησο, όμως, πολύ γρήγορα έμελλε να ανακύψει ένα ακόμη κρίσιμο ζήτημα, το οποίο θα απαιτούσε άμεση και αποτελεσματική σχεδίαση και ενέργεια εκ μέρους των Γερμανών στρατιωτικών ηγετών. Το ζήτημα αυτό αφορούσε στην αντιμετώπιση της τεράστιας μάζας του Ιταλικού Στρατού Κατοχής (50.000 άνδρες μόνο στην Πελοπόννησο), μετά την ανατροπή και σύλληψη του Μουσσολίνι από το Βασιλιά Βίκτωρα Εμμανουήλ Γ ' και την ενδεχόμενη έξοδο της Ιταλίας από τον πόλεμο, σε περίπτωση κατά την οποία η νέα κυβέρνηση του Στρατάρχη Badoglio προέβαινε στη σύναψη χωριστής ειρήνης με τους Δυτικούς. Όπως και συνέβη, παρά τις κατηγορηματικές για το αντίθετο διαβεβαιώσεις των Ιταλών προς τους μέχρι χθες συμμάχους τους.

Παρά την έκρηξη αγανάκτησης που προκάλεσε στις τάξεις των Γερμανών η ιταλική «προδοσία», ο Γερμανός Διοικητής Πελοποννήσου προσπάθησε, αρχικώς, να τηρήσει τα προσχήματα: «Η Αυτού Μεγαλειότΐ]ς ο Αυτοκράτωρ και Βασιλεύς31 και ο Στρατάρχης Badoglio διακήρυξαν πανηγυρικώς στις 25.7.43 ότι ο πόλεμος στο πλευρό της Γερμανίας θα συνεχισθεί και ότι η Ιταλία θα τηρήσει το λόγο της. Συνεπεία της πολιτικής πιέσεως δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν αυτήν την πρόθεση»,32 Στη συνέχεια, έθετε τα μέλη -αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και οπλίτες- του Ιταλικού Στρατού Κατοχής της Πελοποννήσου προ της επιλογής είτε να συνεχίσουν μαχόμενοι στο πλευρό των Γερμανών είτε να παύσουν τον αγώνα και να επιστρέφουν ειρηνικά στην πατρίδα τους, με μέριμνα της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοίκησης, η οποία και θα δρομολογούσε «ευθύς αμέσως τη συντεταγμένη μεταγωγή» των ιταλικών στρατευμάτων σιδηροδρομικά.33

Πλην όλων των άλλων παραμέτρων, πραγματικά κρίσιμη σημασία από στρατιωτικής άποψης αποκτούσε για τους Γερμανούς το ζήτημα της αντιμετώ­πισης του προσωπικού των δύο ιταλικών μεραρχιών της Πελοποννήσου αλλά και της κατάσχεσης του βαρέος και ελαφρού οπλισμού και των υπόλοιπων εφοδίων τους, ώστε να διασφαλισθεί ότι όλος εκείνος ο όγκος πολεμικού υλικού δε θα περιερχόταν στα χέρια των ανταρτών.34 Ο ορατός κίνδυνος για τις Γερμανικές Αρχές, στην προκειμένη περίπτωση, προερχόταν από τρία ενδεχόμενα: είτε τη σύλληψη και τον αφοπλισμό μεγάλων ιταλικών μονάδων από τους αντάρτες είτε τη διάθεση ή πώληση του οπλισμού τους προς τους Έλληνες αντάρτες εκ μέρους των ίδιων των Ιταλών, χωρίς, τέλος, να μπορεί να αποκλεισθεί και το ενδεχόμενο εκτεταμένης αυτομόλησης των τελευταίων προς τις αντιστασιακές οργανώσεις. Έτσι εξηγείται και η αυστηρότατη προειδοποίηση προς όσους είχαν τέτοια «ιταμή πρόθεση», ότι θα αντιμετωπιστούν «διά της βίας

31 Εννοεί τον Βίκτωρα Εμμανουήλ Γ'.32 Έγγραφο υπ’ αριθ. 4.33 Στο ίδιο.34 Στο ίδιο.

Page 39: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[14], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

των όπλων>>.35 Η Ιταλική Στρατιωτική Διοίκηση έσπευσε στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 να διασκεδάσει τις υποψίες της γερμανικής πλευράς, διαβεβαιώνοντας κατηγορηματικά: «Εφόσον οι Γερμανοί δεν προβούν σε χρήση ένοπλης βίας, τότε και οι Ιταλοί δε θα εγείρουν —επαναλαμβάνω, δε θα εγείρουν- τα όπλα εναντίον τους, δε θα συμπράξουν -επαναλαμβάνω, δε θα συμπράξουν- με τους αντάρτες ούτε με τα αγγλοαμερικανικά στρατεύματα, σε περίπτωση κατά την οποία τα τελευταία πραγματοποιήσουν απόβαση».36 Οι διαβεβαιώσεις του Ιταλικού Στρατηγείου δεν καθησύχασαν τη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση, η οποία ασχολήθηκε επισταμένως με το ζήτημα τόσο της ακαριαίας ανάληψης της παράκτιας άμυνας όσο και της άμεσης αντιμετώπισης του Ιταλικού Στρατού Κατοχής (σχεδιασμός Επιχείρησης «Άξων»),37 και κατά το μεσοδιάστημα μεταξύ πτώσης του Μουσσολίνι και συνθηκολόγησης αλλά και μετέπειτα, όταν πλέον έγινε και επισήμως γνωστό αυτό που στη μνήμη του Γερμανικού Στρατού είχε καταγραφεί ως «δεύτερη προδοσία των Ιταλών σε διάστημα μόλις μιας γενιάς».

Αφού πληροφορήθηκε την είδηση της ανατροπής Μουσσολίνι και, λίγο αργότερα, τα περί αγγλοαμερικανικής απόβασης στη Σικελία, ο Χίτλερ έσπευσε, στις 26 Ιουλίου 1943, με διαταγή του, να αναθέσει τη διοίκηση όλων των γερμανικών και ιταλικών στρατευμάτων που στάθμευαν στην Πελοπόννησο στο 68ο Σώμα Στρατού, υπό τις διαταγές του Πτεράρχου Felmy. Μετά την ιταλική μονομερή συνθηκολόγηση ανατέθηκε στον Felmy «η εκτελεστική εξουσία στην Πελοπόννησο», δυνάμει της οποίας ο Γερμανός Στρατιωτικός Διοικητής της χερσονήσου κήρυξε αμέσως «κατάσταση πολιορκίας» «επί του συνόλου της Πελοποννήσου, συμπεριλαμβανομένων και των νήσων Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Κυθήρων»,3S Από πλευράς του, ήδη από τις 19 Αυγούστου 1943, ο Μέραρχος Von Le Suire είχε σπεύσει να ορίσει ότι η 117 Μεραρχία Κυνηγών θα αναλάμβανε, λόγω της συνθηκολόγησης της ιταλικής Μεραρχίας «Κάλιαρι», την άμυνα ολόκληρου του νότιου τμήματος της Πελοποννήσου39 και, λίγες ημέρες αργότερα, δόθηκε η εντολή έναρξης των επιχειρήσεων «Χιονίστρα» και «Βυτίνα». Πρέπει να σημειωθεί ότι, εν τω μεταξύ, η δύναμη της Μεραρχίας είχε ενισχυθεί ακόμη περισσότερο, καθώς σε αυτή συμπεριλήφθηκε και το 3ο Τάγμα της 999 Μεραρχίας Πεζικού Φρουράς.

Είναι, ίσως, αξιοσημείωτο το ότι η δυναμική εμπλοκή των γερμανικών μονάδων στην καταπολέμηση των ανταρτών είχε αποτελέσει διαρκές και πιεστικό αίτημα της ιταλικής πλευράς. Πράγματι, η Ιταλική Στρατιωτική Διοίκηση Πελοποννήσου επανειλημμένα είχε ζητήσει την ενεργό συνδρομή της γερμανικής πλευράς στην αντιμετώπιση των Ελλήνων ανταρτών και, συνεπώς, τη διεξαγωγή από κοινού εκτεταμένης επιχείρησης μεγάλης κλίμακας στην περιοχή

35 Στο ίδιο.36 Έγγραφο, υπ’ αριθ. 5.37 ΒΑ-ΜΑ: RH 24-68/15, ΚΤΒ, 3, σελ. 7 & 8, και έγγραφο υπ’ αριθ. 2.38 Έγγραφο υπ’ αριθ. 3.39 ΒΑ-ΜΑ: RH 24-68/17, Διαταγή Μεραρχίας της 19/8/43.

Page 40: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

*

Αιγιαλείας.40 Ανταποκρινόμενος στο αίτημα του Στρατηγού Marghinotti, ο Von Le Suire διέταξε το σχεδίασμά της λεγάμενης Επιχείρησης «Χιονίστρα», στην οποία θα συμμετείχε σημαντικό μέρος της δύναμης της 117 Μεραρχίας Κυνηγών. Στην πορεία αποφασίσθηκε μεταξύ Felmy και Von Le Suire η διεξαγωγή δύο επιχειρήσεων: της Επιχείρησης «Χιονίστρα», για την καταπολέμηση των ανταρτών στην περιοχή Πατρών - Καλαβρύτων - Αιγίου, και της Επιχείρησης «Βυτίνα», με αποστολή την αναγνώριση των περιοχών Καρύταινας - Λεβιδίου - Μαζέικων - Πύργου.41

Παρόλο που η σχεδίαση της έναρξης των δύο επιχειρήσεων επηρεάσθηκε από την αιφνίδια μεταβολή των δεδομένων της ιταλικής εσωτερικής -κα ι πιθανόν και της εξωτερικής- πολιτικής, οι επιχειρήσεις «Χιονίστρα» και «Βυτίνα» άρχισαν τελικά στις 22 Αυγούστου, για να περατωθούν στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Αποτελεί, ίσως, ακόμη μια ειρωνεία της Ιστορίας ότι, οι επιχειρήσεις εκείνες σημαδεύθηκαν από ένα έγκλημα πολέμου του Ιταλικού Στρατού Κατοχής: την πυρπόληση του χωριού Γουρζούμισσα.42 Και, μέσω μιας άρρηκτης αλυσίδας γεγονότων, οι εξελίξεις οδήγησαν από τη νότια και κεντρική προς τη βορειοδυτική Πελοπόννησο, για την οποία, σε αναφορά της 117 Μεραρχίας Κυνηγών προς το Στρατηγείο του 68ου Σώματος Στρατού σχετικά με την κατάσταση του εχθρού, αναγραφόταν ότι «η βορειοδυτική Πελοπόννησος βρίσκεται, με εξαίρεση τις υπό των Γερμανών κατεχόμενες παράκτιες περιοχές, υπό τον πλήρη έλεγχο των κομμουνιστικών συμμοριών».43

Συναφώς, σε εκτίμηση καταστάσεως του Διοικητή της Μεραρχίας Von Le Suire προς το Σώμα Στρατού, διαβάζουμε σχετικά με την πολιτική κατάσταση τα ακόλουθα: « // Πελοπόννησος πρέπει σήμερα να θεωρείται στο σύνολό της περιοχή συμμοριών. Οι διαρκείς επιδρομές καταδεικνύουν ότι ακόμα και εκεί όπου υπάρχουν γερμανικά στρατεύματα, σε συγκριτικά μεγάλες συγκεντρώσεις, δεν μπορεί να γίνει λόγος για ειρήνευση της περιοχής. Η ορεινή ενδοχώρα βρίσκεται εξ ολοκλήρου υπό τον έλεγχο των συμμοριών. Αποτελούν εκεί ένα κράτος εν κράτει και ασκούν απεριόριστα την κομμουνιστική τους διακυβέρνηση. Οι συμμορίες είναι πολιτικώς καλώς οργανωμένες και διαθέτουν δικά τους διοικητικά όργανα, συμμοριτικά δικαστήρια, σημεία στρατολογίας κ.λπ. Ο εξοπλισμός σε όπλα και μηχανήματα πρέπει να χαρακτηριστεί καλός (ενισχύθηκε σημαντικά μέσω των γνωστών ιταλικών σκευωριών, αυτομόλων και αγορών όπλων)».44

Επίσης, σχετικά με την κατάσταση του εχθρού, η εκτίμηση καταστάσεως της Μεραρχίας σημείωνε ότι «η δραστηριότητα των συμμοριών έχει πλέον προσλάβει ευρείες διαστάσεις, ιδιαίτερα στην περιοχή των Πατρών και της

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ____________________________________________________[15]

40 ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117/15.41 ΒΑ-ΜΑ: RH 24-68/15, 22/8/43, σελ. 17. Βλέπε επίσης ΒΑ-ΜΑ: RH 24-68/17, σελ. 2· ΒΑ-ΜΑ:

RH 26-117/17, σελ. 24.42 ΒΑ-ΜΑ: RH 24-68/17, ΚΤΒ, 8/9/43.43 Έγγραφο υπ’ αριθ. 2.44 Έγγραφο υπ’ αριθ. 23.

Page 41: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[16] ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Σπάρτης» και επεσήμαινε: «Οι κομμουνιστικές συμμορίες εκμεταλλεύονται στο έπακρο την επί του παρόντος ασθενή επάνδρωση των επιμέρους περιοχών, προκειμένου να παρενοχλήσουν, μέσω αιφνιδιαστικών επιθέσεων, φάλαγγες φορτηγών οχημάτων, μεμονωμένα οχήματα και συγκοινωνιακές υποδομές, ακόμη και ασθενή τμήματα Γερμανών στρατιωτών. Σχετικά με αυτό, καταγράφονται σχεδόν καθημερινά επιδρομές, ιδιαίτερα στην περιοχή των Πατρών, του Αίγιου και των ευρύτερων περιχώρων της Σπάρτης»?5

Εκεί, λονπόν, στην περιοχή Αχαΐας, είχε σωρευθεί ικανό συγκρουσιακό δυναμικό, η έκρηξη του οποίου επέφερε την εκδήλωση εκείνης της ακολουθίας δραματικών γεγονότων που βρήκαν την τραγική κορύφωσή τους στο Ολοκαύ­τωμα των Καλαβρύτων. Η θρυαλλίδα που πυροδότησε αυτή τη σωρευμένη εύφλεκτη ύλη υπήρξε η αποστολή αναγνώρισης του Λόχου Schober και η δραματική κατάληξή της.

Μετά την αποχώρηση της 1ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας (η οποία σε συνδυασμό με την ιταλική συνθηκολόγηση και τις συνέπειές της, δημιούργησαν στον πληθυσμό της Πελοποννήσου την «υπόνοια ότι αυτές οι ενέργειες αποτελούν προετοιμασίες για την αποχώρησι] της Βέρμαχτ» ) ,46 η 117 Μεραρχία Κυνηγών διατάχθηκε, από το μεσημέρι της 6ης Οκτωβρίου 1943, «να διεξαγάγει αυτοδύναμα τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και στον Ισθμό της Κορίνθου» ,47 Σε εκτέλεση της αποστολής αυτής και προκειμένου να καλυφθεί το κενό που προ- έκυψε, ο Διοικητής του 749 Συντάγματος Κυνηγών, Αντισυνταγματάρχης Julius Wölfinger, έλαβε εντολή από τον Διοικητή της Μεραρχίας να κινηθεί προς την Αχαΐα, με αποστολή, σε περίπτωση ενέργειας των ανταρτών (η οποία, όπως τεκμαίρεται από τα παρατιθέμενα γερμανικά στρατιωτικά έγγραφα, εξακολου­θούσε να απασχολεί ως ενδεχόμενο τη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση):- την παρεμπόδιση διείσδυσης του εχθρού προς τον Ισθμό της Κορίνθου και βόρεια αυτού,- την απόκρουση εχθρικών επιθέσεων κατά μήκος της παραλιακής οδού Πατρών - Κορίνθου και- τη συντριβή του εχθρού κατά μήκος της οδού Πατρών - Κορίνθου - Τρυπιών με αντεπίθεση 48

Επιπλέον, βασική αποστολή του 749 Συντάγματος Κυνηγών αποτελούσε η περιφρούρηση της ενδοχώρας του Αιγίου, δηλαδή της περιοχής που οριζόταν από το τρίγωνο Πατρών - Καλαβρύτων - Τρυπιών, εκατέρωθεν της σιδηροδρομικής γραμμής Διακοφτού - Καλαβρύτων.

Πράγματι, ο Αντισυνταγματάρχης Wölfinger έφθασε με το επιτελείο του στις 3 Οκτωβρίου 1943 στην Πάτρα και διέταξε τη διασπορά των ταγμάτων του

45 Στο ίδιο.46 Έγγραφο υπ’ αριθ. 2.47 Έγγραφο υπ’ αριθ. 7.48 ΒΑ-ΜΑ: RH 24-68/15, ΚΤΒ, 9/10/43. Βλέπε επίσης RH 26-117/16, σελ. 97, 102, 180.

Page 42: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

σε τρία σημεία: Πάτρα το II Τάγμα, Αίγιο το I Τάγμα και Ξυλόκαστρο το III Τάγμα. Όπως συνάγεται από τα γερμανικά στρατιωτικά έγγραφα, η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση θεωρούσε ότι η πλειονότητα των ανταρτών κινούνταν στην περιοχή Καλαβρύτων - Μαζέικων. Για το λόγο αυτό, ο Διοικητής του 1/749 Τάγματος Κυνηγών, Ταγματάρχης Hans Ebersberger, ανέλαβε στις 8 Οκτωβρίου «αποστολή αναγνωρίσεως και διερευνήσεως της καταστάσεως των οδών ως την περιοχή των Καλαβρύτων»,49 με προφορική διαταγή του Διοικητή της Μεραρχίας και λόγω της γενικότερης κατάστασης, η οποία, σε συνδυασμό με τις μετακινήσεις στρατευμάτων «καθιστούσε αναγκαία την προστασία των νέων περιοχών στρατοπεδεύσεως από τις δολιοφθορές των συμμοριών».50

Ο κλήρος της συγκεκριμένης αποστολής έλαχε στον 5ο Λόχο του I Τάγματος, υπό τον Λοχαγό Otto Johannes (Hans) Schober, ο οποίος ήταν, κατά την εκτίμηση του προϊσταμένου του, «από κάθε άποψη ένας αξιόλογος Διοικητής Λόχου», που βάσει της καλής υπηρεσιακής απόδοσής του, είχε μόλις αποκτήσει την «καταλληλότητα Λιοικητού Τάγματος».51

Μολονότι το I Τάγμα δε διέθετε ακόμη βαρέα όπλα, οχήματα, ίππους και υποζύγια, καθώς είχε αφιχθεί στο Αίγιο μόλις πριν από τέσσερις ημέρες (10 Οκτωβρίου), ο Διοικητής του Τάγματος ανέθεσε στις 14 Οκτωβρίου στον Λοχαγό Schober τη διενέργεια της επιχείρησης, καθώς γίνονταν «περαιτέρω υποδείξεις του κυρίου Διοικητού Συντάγματος για το κατεπείγον της αναγνωρί­σεω ς»52 Άλλωστε, δεν επρόκειτο για κάποια ευρείας κλίμακας επιχείρηση, αλλά για αποστολή περιορισμένου σκοπού «αμιγώς αναγνωρίσεως και διερευνήσεως» , 53 όπως είχε τονίσει ο ίδιος ο Αντισυνταγματάρχης Wölfmger. Η αποστολή αυτή «επρόκειτο να προσφέρει, απλώς, το υπόβαθρο για μια ευρύτερη επιχείρηση», που θα διεξαγόταν, όμως, σε μεταγενέστερο στάδιο και «μετά τη συγκέντρωση όλων των δυνάμεων του Συντάγματος» , 54 δεδομένου ότι η συντριβή των ανταρτικών ομάδων στη περιοχή των Καλαβρύτων είχε πλέον αναχθεί σε επιτακτική στρατιωτική αναγκαιότητα.

Επιπρόσθετα, το εσπευσμένο της επιχείρησης εξηγείται και από την επικείμενη μεταφορά με φορτηγά και άλλων λόχων του I Τάγματος, από τα νότια προς Αίγιο. Ο Schober όφειλε να ερευνήσει κατά πόσο οι υπόλοιποι λόχοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την απευθείας οδό, που οδηγούσε από την Καλαμάτα μέσω Καλαβρύτων προς το Αίγιο και την Πάτρα, χωρίς να εκτεθούν σε κίνδυνο, αντί να ακολουθήσουν τη μακρά παράκαμψη μέσω Άργους και Κορίνθου. Υπό τις διαταγές του Schober τέθηκαν, επίσης, μία διμοιρία του 1ου Άόχου καθώς και ορισμένοι στρατιώτες του 3ου Λόχου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο

TO ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ____________________________________________________[17]

49 Έγγραφο υπ’ αριθ. 18.50 Στο ίδιο.51 Στο ίδιο.52 Έγγραφο υπ’ αριθ. 17.53 Έγγραφο υπ’ αριθ. 18.54 Στο ίδιο.

Page 43: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[18], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

προέκυψε τελικά ένα ετερόκλητο μείγμα 97 ανδρών (γι’ αυτό και στα έγγραφα αναφέρεται ως Μικτός Λόχος Schober).

Συνεπώς, το Σαββατοκύριακο της 16ης και 17ης Οκτωβρίου, ο Λόχος Schober εκκίνησε για μία αποστολή με σαφώς περιορισμένο σκοπό, η οποία αφορούσε στην ανίχνευση του οδικού δικτύου και κατ’ επέκταση στην κατα­γραφή πιθανών ασυμφωνιών μεταξύ αυτού και του χάρτη, στην καταγραφή του ακριβούς χρόνου πορείας και των επιμέρους αποστάσεων μεταξύ των χωριών και στη διερεύνηση του βαθμού ασφαλείας ή επικινδυνότητας του οδικού δικτύου ανάλογα με τη δράση των ανταρτών αλλά και τη στάση του πληθυσμού.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι ούτε ο Διοικητής Τάγματος ούτε ο Διοικητής Λόχου εκτίμησαν ως πιθανή την εμπλοκή σε συγκρούσεις μακράς διαρκείας με ισχυρές ανταρτικές δυνάμεις. Δεδομένου δε του «κατεπείγοντος της αναγνωρίσεως» και λαμβάνοντας υπόψη ότι το Τάγμα δε διέθετε υποζύγια, αποφασίστηκε από τον Ebersberger να μη διατεθούν στον Λοχαγό Schober βαρέα όπλα. Αποφασίστηκε, επίσης, να δοθούν σε κάθε οπλίτη πυρομαχικά επαρκή για αριθμό εκατό (100) βολών. Διμοιρίτες και ομαδάρχες, εξοπλισμένοι συνήθως με οπλοπολυβόλα, όφειλαν να φέρουν μαζί τους μόνον έξι γεμιστήρες, επαρκείς για σύνολο 192 βολών, ενώ η μονάδα θα έφερε και οκτώ ελαφρά οπλοπολυβόλα, με πυρομαχικά επαρκή για 1.500 βολές το καθένα.'" Τέλος, πραγματικά κρίσιμη έμελλε να αποδειχθεί η επιμονή του Ebersberger να μη χορηγηθεί στον Schober ο ασύρματος, που ο ίδιος είχε ζητήσει, μία μοιραία απόφαση, για τη λήψη της οποίας ο Διοικητής Τάγματος προσπάθησε μετέπειτα να δικαιολογηθεί, ισχυριζόμενος ότι ο Λόχος έπρεπε να παραμείνει όσο το δυνατόν πιο ευέλικτος.56

Όσον αφορά στις ανταρτικές δυνάμεις, στην περιοχή γύρω από τη Φτέρη, μεταξύ Αιγίου και Καλαβρύτων, έδρευε μονάδα του ΕΛΑΣ, με την επωνυμία «Ανεξάρτητο Τάγμα Καλαβρύτων».57 Το Κεντρικό Αρχηγείο Πελοποννήσου του ΕΛΑΣ, που έδρευε στα Δεμέστιχα, είχε επίσης πληροφορηθεί ότι επίκειται αναγνωριστική επιχείρηση των Γερμανών μέχρι τα Καλάβρυτα. Δόθηκε, λοιπόν, διαταγή στο Ανεξάρτητο Τάγμα Καλαβρύτων να καταλάβει σημεία στρατηγικής σημασίας κοντά στην Κερπινή και να παρεμποδίσει την κατάληψη των Καλαβρύτων από τους Γερμανούς.

Στις 1645 της 16ης Οκτωβρίου 1943, ο Μικτός Λόχος Schober, ενώ προήλαυνε προς τους Ρογούς, δυόμισι χιλιόμετρα νότια των Ρογών δέχθηκε αιφνιδιαστικά πυρά ανταρτών από τρεις πλευρές. Ο Schober και οι άνδρες του κατάφεραν να κρατήσουν τις γραμμές τους αρραγείς και να καταλάβουν με έφοδο το πλησιέστερο ύψωμα, όπου και παρέμειναν, σε θέση άμυνας, καθ’ όλη

53 Έγγραφα υπ’ αριθ. 16, 17.56 Έγγραφο υπ' αριθ. 17.57 Έγγραφο υπ’ αριθ. 26.

Page 44: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

σχεδόν τη διάρκεια της νύχτας, αποκρούοντας αλλεπάλληλες επιθέσεις.58 Συνεπώς, ο Λόχος Schober δεν εξουδετερώθηκε εν ώρα μάχης, αλλά διασώθηκε στο σύνολό του και βρέθηκε τη νύχτα της 17ης Οκτωβρίου στο καταληφθέν ύψωμα μεταξύ Κερπινής και Καλαβρύτων. Ωστόσο, λόγω έλλειψης ασυρμάτου, δεν ήταν εφικτό να καλέσει ενισχύσεις. Το αντίθετο ακριβώς συνέβη με το Ανεξάρτητο Τάγμα Καλαβρύτων. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, οι δυνάμεις των ανταρτών ενισχύθηκαν από ικανό αριθμό ανδρών του εφεδρικού ΕΛΑΣ, που με ενθουσιασμό έσπευσαν να πυκνώσουν τις τάξεις των μαχομένων, προκειμένου να μην επιτρέψουν στους Γερμανούς να πατήσουν τα Καλάβρυτα.

Περίπου στις 0430 το πρωί της 17ης Οκτωβρίου, ο Λοχαγός Schober αποπειράθηκε να διασπάσει τον κλοιό, προκειμένου να απεγκλωβισθεί και να προσεγγίσει την οδό προς το Αίγιο. Έπειτα από σκληρή μάχη, που διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα, ο Λόχος «περικυκλώΘηκε από ισχυρές ομάδες ανταρτών (περίπου 500 άνδρες) δυτικά της Κερπινής και κατόπιν εξαντλήσεως των πυρομαχικών υπέκυψε»59 στον αριθμητικά υπέρτερο αντίπαλο. Μόνο μία μικρή ομάδα ένδεκα ανδρών κατάφερε να διαφύγει την αιχμαλωσία, καταφεύγοντας σε μια κοντινή χαράδρα. Τέσσερις είχαν σκοτωθεί κατά τη διάρκεια της μάχης.60

Η μάχη της Κερπινής αποτέλεσε στρατιωτική επιτυχία του ΕΛΑΣ, από τακτικής άποψης, ενώ ιδιαίτερη -πραγματική και συμβολική- σημασία προσλάμβανε το γεγονός ότι οι αντάρτες της βόρειας Πελοποννήσου είχαν αντιμετωπίσει με θάρρος τον εχθρό σε κατά μέτωπο εμπλοκή. Κατά τα φαινόμενα, οι διοικητές των γερμανικών κλιμακίων διενήργησαν την επιχείρηση, χωρίς να έχουν συνεκτιμήσει και σταθμίσει ότι, κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου του 1943, είχε επέλθει μεταβολή δεδομένων. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, και υπό το πολιτικοψυχολογικό κλίμα που επικρατούσε στην Πελοπόννησο, είχε παρέλθει ο καιρός κατά τον οποίο οι αντάρτες αποτολμούσαν να αναμετρηθούν ευθέως μόνο με ιταλικές μονάδες, αλλά τρέπονταν σε φυγή, όταν προσέγγιζαν γερμανικές.

Όπως προκύπτει από τη μελέτη των επίσημων γερμανικών στρατιωτικών εγγράφων, όταν το βράδυ της 17ης Οκτωβρίου ο Hans Schober δεν έφθασε στον παραλιακό δρόμο πλησίον των Τρυπιών, κατά τα προβλεπόμενα, ο Διοικητής του Τάγματος διέταξε να αρχίσουν έρευνες, ώστε να διαπιστωθεί η τύχη του Λόχου.61 Ευθύς αμέσως, ο 3/749 Λόχος Κυνηγών εκκίνησε προς αναζήτηση των αγνοούμενων μελών του Λόχου Schober.62 Συγχρόνως, ο Διοικητής Τάγματος, σε τηλεφωνική επικοινωνία του με τον Διοικητή Συντάγματος, ανέφερε τη μη άφιξη του Λόχου και ζήτησε την υποστήριξη του

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ____________________________________________________[19]

58 Έγγραφα υπ’ αριθ. 15, 16. Βλέπε επίσης ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117/16, 21/10/43, σελ. 121.59 Έγγραφο υπ’ αριθ. 13.60 Έγγραφα υπ’ αριθ. 13, 15, 16.61 Έγγραφο υπ’ αριθ. 16.62 Έγγραφα υπ’ αριθ. 8, 16.

Page 45: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[20], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Συντάγματος.63 Στις 1245 της επομένης, και αφού είχε μόλις λάβει αναφορά του Λοχία Luschin, ο οποίος εκτελούσε καθήκοντα Επιλοχία του Μικτού Λόχου Schober, ο Διοικητής Τάγματος τηλεφώνησε στον Διοικητή Συντάγματος και ανέφερε ότι «ο Λόχος Schober δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση στην περιοχή Ρογών και στις 17.10 τελούσε υπό ισχυρή πίεση».64

Στις 1400 της 18ης Οκτωβρίου, σε διαταγή του Διοικητή Τάγματος αναφέρεται: «Ο Λόχος Schober βρίσκεται υπό ασφυκτική πίεση του εχθρού στην περιοχή των Ρογών».65 Συγχρόνως, ο 3ος Λόχος διατάσσεται να συνεχίσει τις ενέργειές του με σκοπό την απόκτηση επαφής με το Λόχο Schober, τροποποιώ­ντας την κατεύθυνση της αναγνώρισης, ενώ συνάμα η Μικτή Διμοιρία Haas λαμβάνει εντολές να προωθηθεί «προσεκτικά και με ασφάλεια».66 Στις 1500 έφθασαν στον Διοικητή Τάγματος οι πρώτες βάσιμες πληροφορίες σχετικά με την τύχη των αγνοουμένων. Οι καταθέσεις των κατοίκων των Ρογών έκαναν λόγο για τέσσερις Γερμανούς στρατιώτες, οι οποίοι ετάφησαν νοτιοδυτικά της Κερπινής, άλλους τέσσερις τραυματίες, την περίθαλψη των οποίων είχε αναλάβει ο άμαχος πληθυσμός της κοινότητας, καθώς και για αιχμαλωσία περίπου 45 Γερμανών, οι οποίοι μεταφέρθηκαν προς Κερπινή.67 Λίγο αργότερα, με την είσοδο του 6ου Λόχου του II Τάγματος, που τελούσε υπό τις διαταγές του Υπολοχαγού Franz Garhöfer, στην Κερπινή, εντοπίσθηκε ο τάφος των τεσσάρων Γερμανών και διεξήχθησαν ανακρίσεις του άμαχου πληθυσμού από τον ελληνομαθή Δεκανέα Konrad Döhnert.68 Όπως προκύπτει από τα γερμανικά στρατιωτικά έγγραφα, από τους ανακριθέντες Θεοφάνη Θεοφανόπουλο, κάτοικο Ρογών και Νικόλαο Κόλλα, Κοινοτάρχη του χωριού, ο Γερμανός Υπαξιωματικός πληροφορήθηκε ότι οι αντάρτες είχαν πορευθεί, μαζί με τους αιχμαλώτους τους, προς τα Καλάβρυτα.69 Μετά από αυτά, ο Garhöfer εγκατέστησε το Σταθμό Διοικήσεως του Λόχου του σε ένα ύψωμα που βρισκόταν μεταξύ Κερπινής και Καλαβρύτων και ανέμενε διαταγές.

Όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, η ατμόσφαιρα μεταξύ των Γερμανών ήταν ηλεκτρισμένη. Ο Υπολοχαγός Garhöfer και οι άνδρες του ανυπομονούσαν να εισέλθουν στα Καλάβρυτα και να απελευθερώσουν τους συντρόφους τους διά της βίας. Όμως, ο Ebersberger δεν το επέτρεψε θεωρώντας ότι εκεί θα είχε συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός ανταρτών. Εκείνη τη χρονική στιγμή, ο Λοχαγός Schober και οι άνδρες του βρίσκονταν ήδη καθ’ οδόν προς την περιοχή των Μαζέικων, νότια των Καλαβρύτων. Η είδηση για την αιχμαλωσία

63 Έγγραφο υπ’ αριθ. 16.64 Στο ίδιο.65 Στο ίδιο.66 Στο ίδιο.67 Έγγραφο υπ’ αριθ. 11.68 Το επώνυμο του Γερμανού Δεκανέα αλλοιώθηκε από τους Έλληνες, με αποτέλεσμα να

αναφέρεται συνήθως ως «Τένερ» αντί του ορθού «Ντένερτ».69 Έγγραφα υπ’ αριθ. 10, 14.

Αν*

Page 46: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

του 5/749 Λόχου Κυνηγών καταγραφόταν στην ημερήσια αναφορά του Γερμανού Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης.70

Ο συνολικός αριθμός των αιχμαλώτων ανερχόταν σε ογδόντα ένας άνδρες του 1/749 Τάγματος Κυνηγών, από τους οποίους οι ένδεκα τραυματίες, ενώ τέσσερις είχαν πέσει εν ώρα μάχης.71 Ο Γερμανός συγγραφέας H. F. Meyer, ο οποίος πραγματεύθηκε επισταμένως το ζήτημα της δράσης της 117 Μεραρχίας Κυνηγών, μπόρεσε να ταυτίσει ονομαστικά εβδομήντα άτομα, εκ των οποίων τριάντα τέσσερα προέρχονταν από το λεγόμενο «Παλαιό Ράιχ», επτά από τη γερμανόφωνη γαλλική επαρχία της Αλσατίας, ένας από το Νότιο Τυρόλο, ένας από τη Σουδητία, δύο από την Πολωνία και οι υπόλοιποι από την Αυστρία. Ο ηλικιακά αρχαιότερος από τα μέλη του Μικτού Λόχου Schober ήταν 35 ετών και ο νεότερος 18. Οι περισσότεροι άνδρες ήταν ηλικίας 19-22 ετών, ενώ ο μόνος συλληφθείς αξιωματικός ήταν ο Λοχαγός Schober, 31 ετών.72

Μόλις πληροφορήθηκαν ότι οι Γερμανοί κινούνται προς αναζήτηση του αγνοούμενου λόχου, οι αντάρτες αποφάσισαν να μεταφέρουν τους αιχμαλώτους τάχιστα στα Μαζέικα, για ασφαλέστερη φρούρηση. Πράγματι, στις 18 Οκτωβρίου οι αντάρτες και οι Γερμανοί αιχμάλωτοι αποχώρησαν από τα Καλάβρυτα. Οι κάτοικοι της πόλης, εξάλλου, αποφάσισαν να συγκαλέσουν έκτακτες συνελεύσεις των προυχόντων, «φοβηθέντες εισβολήν και αντεκδίκησιν»13 των Γερμανών. Σύμφωνα με τον πρώην Σχολικό Επιθεωρητή Θεόδωρο Παπα- βασιλείου, τελικά «απεφασίσθη η πάνδημος υποδοχή αυτών [των Γερμανών], προπορευομένης επιτροπής πενταμελούς»,74 εάν επέστρεφαν οι Γερμανοί στα Καλάβρυτα. Εν τω μεταξύ, διαδόθηκε η είδηση ότι τρεις Γερμανοί τραυματίες, που είχαν παραδοθεί στο νοσοκομείο των Καλαβρύτων μετά τη μάχη της Κερ- πινής, φονεύθηκαν από δύο νέα μέλη του ΕΑΜ.

Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητο, υπό το φως όσων τραγικών συνέβησαν -από την τύχη που είχαν οι αιχμάλωτοι στρατιώτες μέχρι τη μαζική

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ____________________________________________________[21]

70 The National Archives, National Archives and Records Service, Guides to German Records Microfilmed at Alexandria, VA, No. 30: Records of Headquarters (Hauptquartierberichte), German Army High Command (Oberkommando Wehrmacht), Part III, T 78, Roll 330, “Tagesmeldungen Oberbefehlshaber Suedost 1943” (Ημερήσιες αναφορές Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης, 1943), Nr. 66800, 21/10/43.

71 Έγγραφο υπ’ αριθ. 13.72 Ο H. F. Meyer ασχολήθηκε εκτενώς με τη μελέτη της δράσης της 117 Μεραρχίας Κυνηγών

κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, προφανώς ορμώμενος και από ισχυρό προσωπικό κίνητρο (τη διερεύνηση της τύχης του αγνοουμένου πατέρα του, ο οποίος υπηρε­τούσε ως αξιωματικός της Βέρμαχτ στην κατεχόμενη Ελλάδα), και ανέδειξε λεπτομερώς τις προσωπογραφίες όλων των αξιωματικών και οπλιτών, οι οποίοι διαδραμάτισαν (μεγαλύτερο ή μικρότερο) ρόλο στην περίπτωση των Καλαβρύτων ή σχετίζονται με αυτήν. Βλέπε Meyer, H.F., Von Wien nach Kalavryta. Die blutige Spur der 117 Jäger-Division durch Serbien und Griechenland, 2001 (έκδοση στα ελληνικά, Αθήνα 2004), 274.

73 Παπαβασιλείου, Θ., «Το δράμα των Καλαβρύτων», στο: Λενής, Α. Γ. (επιμ.), Το δράμα των Καλαβρύτων 1943-1993. 50 χρόνια μνήμης, Καλάβρυτα 1993, 35.

74 Στο ίδιο, 35 κ.εξ.

Page 47: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[22], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

εκτέλεση του συνόλου του ανδρικού πληθυσμού των Καλαβρύτων- να τεθεί το ερώτημα πώς αντέδρασαν οι Βρετανοί στην υπόθεση της αιχμαλωσίας των εβδομήντα οκτώ Γερμανών, καθώς και αν άσκησαν κάποια επίδραση στην έκβασή της. Κατ’ αρχάς, είναι εξακριβωμένη η αγγλική παρουσία στην περιοχή κατά το επίμαχο διάστημα, όπως φαίνεται από Δελτίο Πληροφοριών του Διοικητή Πελοποννήσου, που βρίσκεται στα παρατιθέμενα γερμανικά στρατιωτικά έγγραφα.75 Ο Βρετανός Αξιωματικός-Σύνδεσμος Anthony Andrews, ο οποίος βρισκόταν στην περιοχή, εκείνη την περίοδο, όταν ρωτήθηκε μεταπολε­μικά, δεν ήταν σε θέση να αναφέρει με βεβαιότητα τι ακριβώς συμφωνήθηκε μεταξύ του επικεφαλής Αξιωματικού-Συνδέσμου, Βρετανού Ταγματάρχη John Melior Stevens, και των υπευθύνων από πλευράς ΕΛΑΣ. Φρόντισε, όμως, να διασκεδάσει κάθε υπόνοια περί συνενοχής της αγγλικής πλευράς στην ομαδική εκτέλεση των αιχμαλώτων, τονίζοντας ότι «δεν υπήρχε κάποιο εμφανές αγγλικό ενδιαφέρον για την εκτέλεση των Γερμανών αιχμαλώτων», ούτε καταβλήθηκε προσπάθεια «να παρεμποδισθούν οι διαπραγματεύσεις».76

Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι Βρετανοί γνώριζαν ότι ο άμαχος πληθυσμός διέτρεχε θανάσιμο κίνδυνο, λόγω των αντιποίνων με τα οποία είχαν ευθέως απειλήσει οι Γερμανοί, σε περίπτωση που συνέβαινε κάτι σε βάρος των αιχμαλώτων. Ο Andrews ανέφερε μεταπολεμικά ότι η συμβουλή του προς τον ΕΛΑΣ ήταν «να αποφευχθούν συμπλοκές με τον εχθρό που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε γερμανικά αντίποινα εις βάρος του αμάχου πληθυσμού», επιρρίπτοντας, εμμέσως πλην σαφώς, την ευθύνη στους ηγέτες του (τοπικού) ΕΛΑΣ για το ότι η συμβουλή του δεν εισακούσθηκε. Επιπρόσθετα, προχώρησε σε μια ερμηνεία της στάσης της ανταρτικής ηγεσίας, λέγοντας: «Κάτι τέτοιο [εννοεί: η συμβουλή του] δεν μπορούσε να γίνει δεκτό από τον ΕΛΑΣ, ο οποίος χρειαζόταν πράξεις, για να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη της οργάνωσής του».77 Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, έχει εύστοχα παρατηρηθεί ότι «ούτε από την συνέντευξη του Andrews ούτε από τις μεταπολεμικές αναφορές των Βρετανών Συνδέσμων προκύπτει ότι οι Βρετανοί συμβουλέυσαν τουλάχιστον τους αντάρτες να απελευθερώσουν τους αιχμαλώτους»™

Σε ό,τι αφορά τους αιχμαλώτους, αυτοί παρέμειναν φρουρούμενοι στα Μαζέικα (σημερινή Κάτω Κλειτορία) για περίπου επτά εβδομάδες. Είναι εύστοχη η παρατήρηση ότι επρόκειτο για «αρκετό χρόνο για τη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων ανάμεσα στους κατοίκους του χωριού, τους φρουρούς και τους αιχμαλώτους»,79 Έτσι δικαιολογείται και η αντίδραση όσων ανταρτών ήταν επιφορτισμένοι με τη φύλαξη των αιχμαλώτων, όταν αργότερα έλαβαν τη διαταγή να τους θανατώσουν. Τόσο ο επικεφαλής όσο και οι άνδρες του

75 Έγγραφο υπ’ αριθ. 31.76 Meyer, ό.π., 276 κ.εξ., 357.77 Στο ίδιο, 277 και 358.78 Στο ίδιο.79 Στο ίδιο, 280.

k

Page 48: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ [23]

αρνήθηκαν να υπακούσουν στη διαταγή του τοπικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ, και το έργο της μαζικής εκτέλεσης των αιχμαλώτων κλήθηκε τελικά να διεκπε- ραιώσει άλλη ομάδα ανταρτών, που κατέφθασε για το σκοπό αυτό.

Από την πλευρά του ο Schober είχε ρητά διατάξει τους άνδρες του να μην επιχειρήσει κανείς να αποδράσει, διότι θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή των υπολοίπων συντρόφων του. Φαίνεται, μάλιστα, πως όλοι οι στρατιώτες υπάκουσαν στη διαταγή του λοχαγού τους και δεν αποπειράθηκαν να δραπετεύσουν, μολονότι, στο διάβα των εβδομάδων, οι συνθήκες κράτησης γίνονταν ολοένα και πιο χαλαρές. Προφανώς οι Γερμανοί θεωρούσαν ότι, αργά ή γρήγορα, οι αντάρτες θα τους άφηναν ελεύθερους, και, πάντως, δε μπορούσαν να διανοηθούν ότι θα προέβαιναν στη θανάτωση ενός τόσο μεγάλου αριθμού αιχμαλώτων, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την τύχη του άμαχου ελληνικού πληθυσμού.

Από τη μελέτη των γερμανικών στρατιωτικών αρχείων ο αναγνώστης μπορεί να αποπειραθεί να ανασυνθέσει τόσο το κλίμα που επικρατούσε κατά τη διάρκεια εκείνων των βασανιστικά αργών ημερών και εβδομάδων, όσο και την προοδευτικά κλιμακούμενη ψυχική ένταση, σε όλα τα επίπεδα: των Γερμανών που αναζητούσαν τους συμπολεμιστές τους αλλά και των κατοίκων που διαισθάνονταν ότι κάτι κακό προμηνυόταν για τους ίδιους και τα χωριά τους. Αξιοσημείωτο είναι, πάντως, ότι στις 25 Οκτωβρίου απορριπτόταν, από γερμανικής πλευράς, κάθε ιδέα για αντίποινα σε βάρος του πληθυσμού, με το σκεπτικό ότι δεν είχε σχέση με τους «συμμορίτες».80 Αυτή η στάση θα άλλαζε αργότερα, όπως συνάγεται από την καταχώριση περί «ενάρξεως αντιποίνων» στην ημερήσια αναφορά του Γερμανού Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης της 5ης Νοεμβρίου 1943.81 Όπως ήταν αναμενόμενο, η Διοίκηση της Μεραρχίας είχε εξαπολύσει «ανθρωποκυνηγητό», πασχίζοντας να εντοπίσει το ακριβές σημείο κράτησης των αιχμαλώτων, ιδίως από τη στιγμή που έδωσαν σημεία ζωής. Από τις ανακρίσεις που βρίσκονται καταγεγραμμένες στα Γερμανικά Στρατιωτικά Αρχεία συνάγεται ότι οι χωρικοί που ανακρίθηκαν πληροφόρησαν τους Γερμανούς ότι οι αιχμάλωτοι βρίσκονταν κάπου στην οροσειρά του Χελμού.82 Αυτό ενθάρρυνε και συνάμα υποχρέωνε τους Γερμανούς αξιωματικούς να πράξουν το παν, προκειμένου να βρουν τον συνάδελφό τους και τους οπλίτες τους.

Εξαιτίας αυτών, ο Ebersberger προέβη στην άσκηση πιέσεων προς τους προκρίτους του Αιγίου καθώς και προς τον Μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, όπως γνωρίζουμε από την ιστορική έρευνα,83 απαιτώντας από

80 Έγγραφο υπ’ αριθ. 19.81 Τ 78, R 330, “Tagesmeldungen Oberbefehlshaber Suedost 1943” (Ημερήσιες Αναφορές Αρχι­

στρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης), Nr. 77323, 5/11/43.82 Έγγραφο υπ’ αριθ. 14.83 Meyer, ό.π., 289 κ.εξ.

Page 49: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[24], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

αυτούς να μεταβούν στην κατεχόμενη από τους αντάρτες περιοχή και να επιτύχουν την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, προειδοποιώντας τους ότι, σε περίπτωση που η προσπάθεια απέβαινε άκαρπη, η Βέρμαχτ θα προέβαινε στην εφαρμογή αντιποίνων και στην εκτεταμένη καταστροφή χωριών. Ο Μητροπολίτης, αν και ήταν εξαιρετικά ανήσυχος, δε μετέβη ο ίδιος στους αντάρτες, αλλά διέταξε τον ιερέα Κωνσταντίνο Χρόνη να μεταβεί εκείνος και να διαπραγματευθεί επιτόπου με τον τοπικό στρατιωτικό αρχηγό των ανταρτών, Αντισμήναρχο Μίχο, την απελευθέρωση των Γερμανών. Στην αποστολή συμμετείχαν ακόμη ένας ιερέας, ένας δικηγόρος, ο Δήμαρχος του Αιγίου και ένα μέλος του Εργατικού Κέντρου. Ατυχώς, η αποστολή εκείνη, που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Νοεμβρίου, δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα.

Κατά τις συναντήσεις που επακολούθησαν, και υπό την πίεση εκπροσώπων των εξαιρετικά ανήσυχων πλέον κατοίκων, οι υπεύθυνοι των ανταρτών φάνηκαν προς στιγμή διαλλακτικότεροι και πρόθυμοι να διαπραγματευθούν με τους Γερμανούς την ανταλλαγή αιχμαλώτων. Κατά τη μαρτυρία του ιερέα, μετά την επιστροφή του στο Αίγιο, οι Γερμανοί δεν εκδήλωσαν και πολλές αντιρρήσεις και απάντησαν με επιστολή προς την ανταρτική ηγεσία. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι κάλεσαν τους Έλληνες διαμεσολαβητές να μεταφέρουν νέο έγγραφο προς τους αντάρτες, ώστε να απολυθούν οι αιχμάλωτοι και αυτοί να αφήσουν ελεύθερους τους Έλληνες κρατουμένους. Παρά το γεγονός ότι οι διαμεσολαβητές δυσφορούσαν ολοένα και περισσότερο για την επισφαλή θέση στην οποία και οι ίδιοι πλέον είχαν περιέλθει, επωμίσθηκαν, εκ νέου, το κρίσιμο αυτό καθήκον. Εν τούτοις, η τοπική ηγεσία του ΕΛΑΣ απέστειλε προς τον Ebersberger ένα «δριμυτατο έγγραφο» -κα θ ’ ομολογία και του ίδιου του Μ ίχου-84 εξαιτίας του οποίου διεκόπησαν οι διαπραγματεύσεις. Φαίνεται βάσιμη η πληροφορία ότι η τελευταία εκείνη επιστολή περιείχε όρους που δε θα μπορούσε να αποδεχθεί ο παραλήπτης της, όπως π.χ. την απελευθέρωση όχι μόνον Ελλήνων αιχμαλώτων του τομέα ευθύνης της 117 Μεραρχίας Κυνηγών αλλά και κρατουμένων που βρίσκονταν στη Γερμανία, καθώς επίσης και την απελευθέρωση πενήντα Ελλήνων για κάθε Γερμανό αιχμάλωτο.

Πάντως, υπέρ της εκτίμησης ότι ο Διοικητής του Τάγματος είχε πράγματι ενδιαφέρον για μια σοβαρή διαμεσολάβηση, προκειμένου να απελευθερωθούν οι άνδρες του, συνηγορεί και το ότι παράλληλα είχε αποπειραθεί να διανοίξει και έναν «εναλλακτικό», θα λέγαμε, απευθείας δίαυλο διαπραγματεύσεων με τους αντάρτες. Μάλιστα, τη λεπτή αυτή αποστολή είχε αναθέσει στον ελληνομαθή Υπολοχαγό Franz Juppe, Διοικητή του 4/749 Λόχου Κυνηγών. Εν τούτοις, και αυτή η προσπάθεια δεν είχε αποτέλεσμα.85

Η παραπομπή στα απομνημονεύματα του Μίχου, σελ. 179, σύμφωνα με τον Meyer, ό.π., 292.85 Meyer, ό.π., 293 κ.εξ.

Page 50: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ 125]

Μετά από αυτά, εξαντλήθηκε, κατά τα φαινόμενα, η υπομονή του Στρατηγού Von Le Suire. Ο Διοικητής της Μεραρχίας κατέληξε στην εκτίμηση ότι, έπειτα από διαπραγματεύσεις τόσων εβδομάδων και δεδομένου ότι οι απαιτήσεις που πρόβαλλαν οι αντάρτες άλλαζαν διαρκώς, ίσως και λόγω ασυμφωνίας μεταξύ τους, δεν ήταν πλέον εφικτή μια ειρηνική επίλυση του ζητήματος. Διέταξε, λοιπόν, να αναληφθεί άμεση δράση για τον εντοπισμό των αιχμαλώτων και την απελευθέρωσή τους από τα χέρια του αντιπάλου διά της βίας.

Είναι αξιοπρόσεκτο και ενδεικτικό της μεταβολής που είχε επέλθει με τον καιρό, στο πνεύμα των Γερμανών και στη σχέση κατακτητών και πληθυσμού, ότι ο Πτέραρχος Felmy, ο οποίος, μέχρι πριν από λίγο καιρό, αντιστεκόταν σφόδρα στην υιοθέτηση μιας αυστηρής πολιτικής αντιποίνων, στην προκειμένη περίπτωση, για πρώτη φορά, δεν ήλθε σε διάσταση με τον Von Le Suire (με τον οποίο είχε διαρκώς ομηρικές διαμάχες εξαιτίας της πολιτικής αντιποίνων). Στην αλλαγή της στάσης του Felmy συνέβαλε και μία μοιραία σύμπτωση. Την ίδια εκείνη ημέρα που ο Λόχος Schober δέχθηκε επίθεση, σε άλλη περιοχή, μία μοίρα της Γερμανικής Πολεμικής Αεροπορίας έπεσε επίσης σε ενέδρα ανταρτών του ΕΛΑΣ, κοντά στην Οινόη. Περίπου τριάντα αιχμάλωτοι σφαγιάσθηκαν, σύμφωνα με τα Γερμανικά Στρατιωτικά Αρχεία, στα οποία σώζεται η μαρτυρία ενός άνδρα της Λουφτβάφε, που κατόρθωσε να δραπετεύσει. Το γεγονός αυτό προκάλεσε σε όλες τις μονάδες και τα επιτελεία στην Ελλάδα έκρηξη οργής, καθώς πολύ δύσκολα θα μπορούσε κανείς να μεμφθεί τους σμηνίτες για ανάμειξη σε επιχειρήσεις αντιποίνων. Μετά την είδηση για τη σφαγή των σμηνιτών, αλλά και την πάροδο τόσων εβδομάδων χωρίς θετική έκβαση στην υπόθεση των αιχμαλώτων του Λόχου Schober, ο Πτέραρχος Felmy φαίνεται πως ενστερνίσθηκε την πολιτική του Von Le Suire, συγκλίνοντας εφεξής και ο ίδιος στην άποψη ότι μόνο με εκτελέσεις ομήρων και διενέργεια νέας μεγάλης επιχείρησης εναντίον των ανταρτών θα μπορούσε, πλέον, να επιτευχθεί μια «σχετική ειρήνευση» της χώρας.

Στις 3 Δεκεμβρίου ο Felmy διόρισε τον Von Le Suire Πολεμικό Διοικητή Πελοποννήσου. Ο τελευταίος προχώρησε στην έναρξη εκτέλεσης της ευρείας κλίμακας επιχείρησης κατά των ανταρτών στην περιοχή νότια της Πάτρας.86 Η επιχείρηση έλαβε την κωδική ονομασία «Καλάβρυτα» και έπρεπε να διεξαχθεί από τον κύριο όγκο των δυνάμεων της Μεραρχίας, σε απάντηση στις « ισχυρές δολοπλοκίες εχθρικών συμμοριών», οι οποίες διαπιστώθηκαν «στην περιοχή Πατρών - Μαζέικων - Καλαβρύτων - Τρυπιών»,87 Ως «Ημέρα X» ορίσθηκε η 5η Δεκεμβρίου 1943.88 Η διαταγή χαρακτηρίσθηκε ως «Απόρρητη Υπόθεση Αρχηγείου»

86 Έγγραφο υπ’ αριθ. 20.87 Έγγραφο υπ’ αριθ. 25.88 Έγγραφο υπ’ αριθ. 24.

Page 51: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[261 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

και διαβιβάστηκε προς όλα τα Συντάγματα Κυνηγών και τα επιτελεία της Μεραρχίας καθώς και προς το 68ο Σώμα Στρατού.89

Στην «αναγνωριστική και εκκαθαριστική επιχείρηση» εναντίον των «συμμοριών» στις περιοχές Αιγίου - Τρυπιών - Καλαβρύτων και Βυτίνας - Λαγκαδίων - Μαζέικων θα λάμβαναν μέρος, κατά διαταγή του Διοικητή της Μεραρχίας, μεγάλα τμήματα του 749 Συντάγματος Κυνηγών, του 670 Συντάγματος Πυροβολικού καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της 116 Μονάδας Αναγνωρίσεως, υπό τις διαταγές των Αντισυνταγματάρχη Julius Wölfinger και Ιλάρχου Albert Gnass.90 Η τακτική την οποία σχεδίασε το Επιτελείο της Μεραρχίας έμοιαζε με εκείνη των επιχειρήσεων «Χιονίστρα» και «Βυτίνα» που είχαν προηγηθεί. Προέβλεπε ταυτόχρονη και περιφερειακή ενέργεια όλων των μονάδων, οι οποίες θα εξορμούσαν από διάφορα σημεία εκκίνησης, με σκοπό να περικυκλωθούν και να εξοντωθούν οι δυνάμεις των ανταρτών στην περιοχή Καλαβρύτων. Τα τάγματα, υπό τις διαταγές του Wölfinger, είχαν την αποστολή να «χτενίσουν» και να εκκαθαρίσουν την περιοχή Αιγίου - Γουμένισσας - Καλαβρύτων - Τρυπιών και να προχωρήσουν κατά μήκος της οδού Πατρών - Χαλανδρίτσας προς Καλάβρυτα, ενώ το Απόσπασμα Gnass, ξεκινώντας από τη Βυτίνα, θα προχωρούσε προς τα Μαζέικα, με σκοπό να αποτρέψει την πιθανή προς τα νότια διαφυγή των ανταρτών.

Ο Von Le Suire διέταξε την άνευ ενδοιασμών επίθεση εναντίον του εχθρού και την εξόντωσή του με όλα τα διαθέσιμα βαρέα όπλα. Επιπλέον, η διαταγή όριζε την πυρπόληση των χωριών, από την κατεύθυνση των οποίων θα έπεφταν πυροβολισμοί, και την εκτέλεση των αρρένων κατοίκων τους. Η διαταγή για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» συντάχθηκε από τον Wölfinger το μεσημέρι της 1ης Δεκεμβρίου, μετά το πέρας της σύσκεψης που είχαν, υπό τον Μέραρχο, ο ίδιος και ο Gnass.

Οι σκοποί της επιχείρησης ήταν:«α. Εξολόθρευση των εκεί ευρισκομένων συμμοριών, β. έρευνα της περιοχής για κομμουνιστές, όπλα, προπαγανδιστικό υλικό κ.λπ. γ. επιχείρηση αναζητήσεως των μελών του 5/749 Λόχου Κυνηγών, που

αιχμαλωτίσθηκαν στις 18.10.1943 κοντά στους Ρογούς, με ετοιμότητα επιβολής αντίστοιχων αντιποίνων».91

Στην επιχείρηση θα συμμετείχαν τρία μάχιμα συγκροτήματα:- Απόσπασμα Wölfinger, με σημείο συγκέντρωσης την Πάτρα, στο οποίο υπάγονταν, εκτός των άλλων, το 11/749 Τάγμα και ένας λόχος του ΙΙΙ/749 Τάγματος Κυνηγών,

89 Έγγραφο υπ’ αριθ. 25.90 Στο ίδιο.91 Στο ίδιο.

kr

Page 52: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ [27]

- Απόσπασμα Ebersberger, με σημείο συγκέντρωσης το Αίγιο και συμμετοχή, εκτός των άλλων, του 1/749 Τάγματος και ενός λόχου του ΙΙΙ/749 Τάγματος Κυνηγών,- Απόσπασμα Gnass, με σημείο συγκέντρωσης τη Βυτίνα και συμμετοχή του μεγαλύτερου μέρους της 116 Μονάδας Αναγνωρίσεως και δύο λόχων του ΙΙΙ/737 Τάγματος Κυνηγών.92

Ειδικότερα, το Απόσπασμα Wölfinger διαιρέθηκε σε δύο ομάδες, την «Ορεινή Ομάδα» και την «Πεδινή Ομάδα». Η τελευταία όφειλε να προσεγγίσει, μετά την πάροδο έξι ημερών, τα Καλάβρυτα από τη βορειοδυτική πλευρά. Στο ίδιο διάστημα όφειλε να έχει αφιχθεί στην πόλη και το Απόσπασμα Ebersberger, ακολουθώντας όμως το δρόμο που είχε ακολουθήσει, άλλοτε, ο Λόχος Schober. Στο Απόσπασμα Gnass, εξάλλου, ανατέθηκε η διεξαγωγή ενός παραπλανητικού ελιγμού. Επρόκειτο, όντως, για μεγάλη κινητοποίηση περίπου 3.000 ανδρών. Πρέπει να σημειωθεί ότι, έπειτα από σχετική διαταγή του Στρατηγού Von Le Suire, η διενέργεια της Επιχείρησης «Καλάβρυτα» θα συνοδευόταν από άλλες δύο υποστηρικτικές επιχειρήσεις («Καρδερίνα» και «Βουβάλι»), οι οποίες θα διεξάγονταν παράλληλα, με σκοπό την παρεμπόδιση διαφυγής των ανταρτών προς τα ανατολικά ή τα νοτιοδυτικά.9.

Στην ημερήσια αναφορά του Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης της 4ης Δεκεμβρίου 1943 αναγραφόταν «Επιχειρήσεις κατά συμμοριών της περιοχής Καλαβρύτων μέχρι τώρα χωρίς επαφή με τον Εχθρό»,94 Και δύο ημέρες αργότερα αναφέρεται ότι «Επιχείρηση Καλάβρυτα συνεχίζεται καθώς οι συμμορίες διαφεύγουν»,95 Στις ημερήσιες αναφορές του Αρχιστρατήγου της 8ης και 9ης Δεκεμβρίου γινόταν λόγος για «περιορισμένη επαφή με τον Εχθρό»,96 Το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου, όμως, ίλη Ποδηλατιστών του Αποσπάσματος Gnass συνάντησε έναν από τους ελάχιστους επιζήσαντες της μάχης της Κερπινής, τον Υποδεκανέα Donner του 1/749 Λόχου Κυνηγών, ο οποίος, τραυματισμένος και καταβεβλημένος, ανέφερε ότι «οι αιχμάλωτοι εξετελέσθησαν και ερρίφθησαν σε μιαν χαράδρα, περίπου δύο ώρες βορειο­ανατολικά του χωρίου Μάζι».91 Ο Gnass διέταξε αμέσως κινητοποίηση των 11/737 και 13/737 Λόχων Κυνηγών καθώς επίσης και τη συμμετοχή του

92 Στο ίδιο.93 Πρόκειται για τις Επιχειρήσεις “Stieglitz” και “Büffel”. Βλέπε ιδίως για την Επιχείρηση

“Stieglitz”, την ευθύνη διενέργειας της οποίας είχε ο Σμήναρχος Eberhard Glitz: Έγγραφο υπ’ αριθ. 29. Βλέπε επίσης έγγραφο υπ’ αριθ. 32.

94 Τ 78, R 331, “Tagesmeldungen des Oberbefehlshabers Suedost 1 - 31/12/43”, (Ημερήσιες Ανα­φορές Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης) Nr. 95556. Επίσης έγγραφο υπ’ αριθ. R1.

95 Έγγραφο υπ’ αριθ. R3.96 Έγγραφα υπ’ αριθ. R4, R5.97 ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117/16, Αναφορά υπ’ αριθ. 2, 15/12/43, σελ. 309. Βλέπε επίσης έγγραφο υπ’

αριθ. 24.

Page 53: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[281. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

πληθυσμού των Μαζέικων και των γύρω χωριών στην αναζήτηση του τόπου του εγκλήματος.

Εξαγριωμένοι οι Γερμανοί στρατιώτες άρχισαν να ερευνούν την περιοχή, αναζητώντας τα πτώματα μαζί με εκατοντάδες τρομαγμένους Έλληνες πολίτες, οι οποίοι φοβούνταν τα χειρότερα για τους ίδιους και τα χωριά τους. Η αναζήτηση των νεκρών στην περιοχή Χελμού, στις 8 Δεκεμβρίου, από τις 1000 έως τις 1700, αποδείχθηκε μάταιη εξαιτίας της μορφολογίας του εδάφους που το καθιστούσε σε ορισμένα σημεία απροσπέλαστο.98

Ο Gnass, αφού πληροφορήθηκε από την Ίλη Ποδηλατιστών την είδηση για την εκτέλεση των αιχμαλώτων, απέστειλε αμέσως σχετική αναφορά στον Von Le Suire, η αντίδραση του οποίου, όπως καταγράφεται παρακάτω, υπήρξε αμείλικτη. Όσον αφορά το Μάζι, «ως άμεσα αντίποινα» διατάσσονται «η διά τυφεκισμού εκτέλεση του ανδρικού πληθυσμού και η πυρπόληση των οικισμών» ." Το βράδυ της ίδιας ημέρας, και καθώς ήδη το χωριό Μάζι είχε πυρποληθεί από τους Γερμανούς, ανακαλύφθηκε ακόμη ένας επιζήσας, ο στρατιώτης Roger Walter του 1/749 Λόχου Κυνηγών. Εξάλλου, στην ημερήσια αναφορά του Αρχιστρατήγου της 5ης Δεκεμβρίου 1943 προς την Ανωτάτη Στρατιω­τική Διοίκηση Δύσεως γινόταν μνεία για τον τουφεκισμό πενήντα ομήρων στο Αίγιο.100

Εν τω μεταξύ, τα πρώτα τμήματα του Αποσπάσματος Wölfmger εισήλθαν στα Καλάβρυτα τις πρώτες πρωινές ώρες της 9ης Δεκεμβρίου 1943. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σχολικού Επιθεωρητή Θεόδωρου Παπαβασιλείου, «παρά τα διαπραχθέντα εις τα πέριξ χωρία, οι πλείστοι των κατοίκων δεν επίστευον ότι είναι τόσον σκληρόκαρδοι οι Γερμανοί να ζητήσωσι ευθύνας παρ ’ ανευθύνων και φιλησύχων κατοίκων, αφού άλλωστε εκ της πόλεως ελάχιστοι ήσαν αντάρται (22 εν όλω κατά τον καταρτισθέντα υπό του Προέδρου της Κοινότητος και εκδοθέντα σχετικόν ονομαστικόν πίνακα) και μόλις εις τα δάκτυλα της μιας χειρός οι κομμού νίζο ντες».101

Οι κάτοικοι των Καλαβρύτων, από την πλευρά τους, αποφάσισαν, αντί να εγκαταλείψουν την πόλη τους, να παραμείνουν στα σπίτια τους και να υποδεχθούν τις γερμανικές μονάδες με μια «επιτροπή υποδοχής». Η επιτροπή όφειλε να διαβεβαιώσει τον Γερμανό Διοικητή, εκ μέρους όλων των κατοίκων, ότι «αισθανόμεθα βαθυτάτην λύπην διά τα καθ ’ Υμών εκ μέρους των ανταρτών λαμβάνοντα χώραν και μ ε τ ’ αποτροπιασμού αποδοκιμάζομεν ως απάδοντα εις την ηθικήV » .'1'2 Την επιτροπή υποδοχής της πόλης των Καλαβρύτων αποτελούσαν οι: Χρ. Παπανδρέου, Πρόεδρος Κοινότητας, Αντ. Οικονόμου, Γυμνασιάρχης, Α.

98 ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117/16, Αναφορά ενεργείας, 21/12/43, σελ. 298.99 Έγγραφο υπ’ αριθ. 38.100 Έγγραφο υπ’ αριθ. R2.101 Παπαβασιλείου, ό.π., 39.102 Στο ίδιο, 37.

Page 54: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ .[29]

Δημόπουλος, Καθηγητής, Δωρόθεος Παπαδημητρίου, Αρχιμανδρίτης, Θεόδωρος Παπαβασιλείου, συνταξιούχος (Σχολικός Επιθεωρητής) και Δημ. Σαμψαρέλος, Διευθυντής Εμπορικής Τράπεζας.

Εν τούτοις, τίποτα δε συνέβη όπως είχε προγραμματισθεί, διότι οι Γερμανοί εισήλθαν στην πόλη πολύ νωρίς το πρωί και οι κάτοικοι κατελήφθησαν εξ απίνης. Δόθηκε διαταγή να συγκεντρωθούν οι κάτοικοι στον αίθριο χώρο ενώπιον του Δικαστηρίου, ενώ επιτράπηκε στους προύχοντες να συνομιλήσουν με τον Διοικητή, ο οποίος, σ ’ εκείνο το στάδιο, αξίωσε από τους κατοίκους μόνο την παράδοση όπλων και πολεμικού υλικού, καθώς επίσης και την παράδοση ενός καταλόγου με τα ονόματα των ανταρτών που κατάγονταν από τα Καλάβρυτα.

Εν τω μεταξύ, μέχρι τις 9 Δεκεμβρίου η Αχαΐα είχε σχεδόν αδειάσει από αντάρτες του ΕΛΑΣ. Το πρωί της επομένης ο Von Le Suire κατέληγε στην εκτίμηση ότι «οι συμμορίες που πιστεύεται πως βρίσκονται στην περιοχή Πατρών - Καλαβρύτων - Μαζέικων - Αιγίου διέφυγαν, καθώς φαίνεται, προ των δυνάμεων του 749 Συντάγματος Κυνηγών και του ενισχυμένου 116 Αποσπά- σματος Αναγνωρίσεως προς νοτιοδυτικά και ανατολικά».103 Ως εκ τούτου, διατάχθηκε η διακοπή της Επιχείρησης «Καλάβρυτα» και η επιστροφή των μονάδων στις βάσεις τους, μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου.

Ωστόσο, υπό το κράτος των εξελίξεων των τελευταίων ημερών σχετικά με την τύχη των αιχμαλώτων, ο Μέραρχος, σε συνέχεια της από 8 Δεκεμβρίου 1943 διαταγής του, εξέδωσε, δύο ημέρες αργότερα, νέα διαταγή στην οποία όριζε: «Ως αντίποινα για τα δολοφονηθέντα μέλη των 1/749 και 5/749 Λόχων Κυνηγών πρέπει να ισοπεδωθούν οι περιοχές Μαζέικα και Καλάβρυτα. Να ισοπεδωθούν επίσης στις ερευνηθείσες περιοχές οι τόποι στους οποίους οι συμμορίες αποδεδειγμένα βρήκαν καταφύγιο ή κατά τη διεξαγωγή της έρευνας προβλήθηκε αντίσταση και βρέθηκαν όπλα ή πολεμοφόδια».104

Την ίδια ημέρα, στην ημερήσια αναφορά του Αρχιστρατήγου Νοτιοανατο­λικής Ευρώπης που καταχωρίστηκε στις 11 Δεκεμβρίου 1943, αναφερόταν μεταξύ άλλων: «Σύμφωνα με τη μαρτυρία δύο στρατιωτών που κατάφεραν να διαφύγουν, 78 Γερμανοί στρατιώτες του απαχθέντος τη 18.10 5/749 Λόχου Κυνηγών φονεύθηκαν από συμμορίτες στην οροσειρά ΝΑ των Καλαβρύτων. Μέτρα αντιποίνων σε εκτέλεση».105 Επίσης, στην ημερήσια αναφορά του Αρχιστρατήγου της 11ης Δεκεμβρίου, που καταχωρίστηκε στις 12 Δεκεμβρίου 1943, σημειωνόταν για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα»: «Τμήματα του Αποσπάσματος Βορρά έχουν εμπλακεί στην εκτέλεση αντιποίνων, περιοχή Καλαβρύτων»,106 Επίσης, στην ημερήσια αναφορά του Αρχιστρατήγου της 12ης

103 Έγγραφο υπ’ αριθ. 30.104 Στο ίδιο.105 Έγγραφο υπ’ αριθ. R6.106 Έγγραφο υπ’ αριθ. R7.

Page 55: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[30]. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Δεκεμβρίου γινόταν μνεία της καταστροφής εννέα (9) χωριών και της εκτέλεσης 142 αρρένων κατοίκων διά τυφεκισμού.107

Γίνεται αντιληπτό ότι η ανεύρεση των πτωμάτων των δεκάδων φονευθέντων Γερμανών αιχμαλώτων πρέπει να υπήρξε μακρά και βασανιστική υπόθεση για όλους τους συμμετέχοντες. Όταν, μάλιστα, έληξε, προκάλεσε αναμφίβολα ισχυρό σοκ σε Γερμανούς και Έλληνες, στον καθένα για διαφορετικούς λόγους. Κατά τη διάρκεια της 12ης Δεκεμβρίου, και ενώ οι καταβεβλημένοι άνδρες του ενισχυμένου 11/737 Λόχου Κυνηγών, υπό τον Karl Kockert, συνέχιζαν το έργο της αναζήτησης, γύρω στις 1130, ανευρέθηκαν τα πτώματα των νεκρών σε μια χαράδρα. Κατά τη μαρτυρία των Γερμανών στρατιωτών ήταν «ρακένδυτοι και, εν μέρει, με μέλη άσχημα εξαρθρωμένα λόγω της πτώσης στην 100 μέτρων βαθιά χαράδρα».108

Από άλλη πηγή πληροφορούμαστε ότι ένας από τους Έλληνες οδηγούς που είχαν διαταχθεί να συνδράμουν το έργο των γερμανικών τμημάτων, ονόματι Δημήτριος Κίτσος, ήταν εκείνος που έδειξε ξαφνικά, προς τον ουρανό, όταν αντιλήφθηκε ένα σμήνος ορνέων κοντά στην άγρια χαράδρα. Μετά από λίγη ώρα Γερμανοί και Έλληνες αντίκρισαν ένα φρικτό θέαμα: «Στη σχεδόν κατακόρυφη πλευρά της χαράδρας, που ήταν σκεπασμένη με δέντρα και βάτα, κρέμονταν τα πττώματα. Πολύ λίγα πτώματα είχαν όντως κατρακυλήσει μέχρι την κοιλάδα. Φορούσαν μόνο κουρέλια και, εν μέρει λόγω της ππώσης στην απόκρημνη πλαγιά, βάθους 100 μ., ήταν ακρωτηριασμένα σε μεγάλο βαθμό [...] Ανάμεσα στα θύματα συγκαταλεγόταν και ο Hans Schober, ο οποίος αναγνω­ρίστηκε με βεβαιότητα από τον ανθυπασπιστή του 11ου Λόχου. Άλλα πτώματα είχαν παραμορφωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε μπόρεσαν να αναγνωριστούν μόνο με δυσκολία»}09 Σύμφωνα με μαρτυρία ενός άλλου Έλληνα που συμμετείχε στην αναζήτηση, «η οργή των Γερμανών στη θέα των νεκρών συντρόφων τους που κρέμονταν σαν σκιάχτρα στα δέντρα, τσακισμένοι, φορώντας κουρέλια και μερικοί δεμένοι ακόμη μεταξύ τους, ήταν απερίγραπτη. [...] Εκτός από τον συνεργάτη τους, τον Καρκούλια, εκτέλεσαν επί τόπου όλους τους Έλληνες οδηγούς. Μόνο ο Κίτσος μπόρεσε να διαφύγει».""

Εν τω μεταξύ, στα Καλάβρυτα, το Απόσπασμα Wölfmger είχε αποχωρήσει από την πόλη, ενώ κατέφθαναν τμήματα του Αποσπάσματος Ebersberger, μαζί με τη Σωφρονιστική Διμοιρία. Ο Ebersberger, στον οποίο είχε ανατεθεί επίσημα, την ίδια εκείνη ημέρα, από τον Μέραρχο η διοίκηση της Επιχείρησης «Καλάβρυτα», οργάνωσε το Σταθμό Διοικήσεως, στο κέντρο της πόλης, το απόγευμα, και διέταξε αμέσως αυστηρή τήρηση της απαγόρευσης εξόδου. Αργότερα, οι Γερμανοί πληροφορήθηκαν τα πραγματικά περιστατικά για το

107 Έγγραφο υπ’ αριθ. R8.108 Έγγραφο υπ’ αριθ. 24.11)9 Meyer, ό.π., 400.110 Στο ίδιο, 401.

Page 56: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ [31]

φόνο των τριών τραυματιών αιχμαλώτων, οι οποίοι, αν και είχαν νοσηλευθεί στο νοσοκομείο της πόλης, στη συνέχεια απήχθησαν και φονεύθηκαν από τους νεαρούς αντάρτες. Τα πτώματα των τριών εντοπίσθηκαν σε ένα πηγάδι, ανασύρθηκαν και ενταφιάσθηκαν με τις προσήκουσες στρατιωτικές τιμές. Η ατμόσφαιρα στην πόλη είχε καταφανώς μεταβληθεί, και όλοι φοβούνταν, πλέον, ότι η μήνις των Γερμανών θα ξέσπαγε αδιακρίτως επί δικαίων και αδίκων. Ακόμη και η συμμετοχή των κατοίκων στην κηδεία των φονευθέντων στρατιωτών δεν έμοιαζε να μπορεί να μεταβάλει την έκβαση των πραγμάτων. Πράγματι, η γνωστοποίηση της θανάτωσης των νοσηλευόμενων αιχμαλώτων όξυνε το κλίμα. Επακολούθησε σύσκεψη του Μεράρχου με τους διοικητές των Αποσπασμάτων.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να διερευνήσουμε την αντίληψη των Γερμανών όσον αφορά τη στάση του άμαχου πληθυσμού, όπως, βεβαίως, αυτή καταγράφεται στα Γερμανικά Στρατιωτικά Αρχεία. Σε γενικές γραμμές, τα έγγραφα βρίθουν αναφορών σχετικά με τη δυσφορία που φέρεται να εκφράζουν οι κάτοικοι για τη δράση των ανταρτών και τις επιπτώσεις της, καθώς και σε διατυπωμένα εκ μέρους των πολιτών παράπονα, κάθε φορά που εμφανίζονται Γερμανοί στρατιώτες στις περιοχές τους, για ποικίλες αυθαιρεσίες που (καταγγέλλονται ότι) διαπράττουν οι αντάρτες. Συχνά, μάλιστα, διατυπώνεται από γερμανικής πλευράς η εκτίμηση ότι, στο τάδε ή στο δείνα χωριό, «η διάθεση του πληθυσμού είναι εχθρική προς τις συμμορίες>>1Π -ή , συναφώς, πολύ φιλική έναντι των Γερμανών (όπως για παράδειγμα ότι «Η συμπεριφορά του πληθυσμού στη Βυτίνα και στη Αημητσάνα υπήρξε άψογη»)}12

Σε εκτενέστερη εκτίμηση, σχετική με τη συμπεριφορά του άμαχου πληθυ­σμού, η οποία εμπεριέχεται στην «Προκαταρκτική Αναφορά της Επιχειρήσεως Καλάβρυτα» και κατατέθηκε στο πλαίσιο της Επιχείρησης, αναγράφεται κατά λέξη:

«1. Στα περισσότερα χωριά αποκομίζει κανείς την εντύπωση ότι ο άμαχος πληθυσμός απλώς τρομοκρατείται από τους αντάρτες και οφείλει απλώς να υποταγεί. Σε αυτή την περιοχή οι αντάρτες προσπάθησαν να οργανώσουν ένα αυθύπαρκτο κράτος, ως επί το πλείστον, όμως, ουδόλως αναγνωρίσθηκαν ως δύναμη εξουσίας.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού θα επιθυμούσε μια μακρότερη παραμονή των γερμανικών στρατευμάτων για προστασία από τους αντάρτες. Πολλά χωριά είδαν για πρώτη φορά Γερμανούς στρατιώτες. Η προπαγάνδα των κομμουνιστών είχε ήδη επικρατήσει παντού».113

Ειδικότερα, αναφορικά με το κρίσιμο ζήτημα της στάσης που επέδειξε ο πληθυσμός της περιοχής Καλαβρύτων προς τους αιχμαλώτους, σημειώνεται ότι

111 Βλέπε (ενδεικτικά) έγγραφα υπ’ αριθ. 24, 31 κ.λπ.1,2 Έγγραφο υπ’ αριθ. 24.113 Στο ίδιο.

Page 57: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[32], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

«η συμπεριφορά του άμαχου πληθυσμού έναντι των Γερμανών αιχμαλώτων υπήρξε ποικίλη» και ακολουθεί επεξήγηση: «Στα Καλάβρυτα ο πληθυσμός επέδειξε αμέσως απειλητική διάθεση για τους αιχμαλώτους και διοργάνωσε χαρμόσυνες εορτές. Ο πληθυσμός των Μαζέικων χαρακτηρίσθηκε ομοφώνως από τους επιζώντες ως πολύ φιλικός. Πρόσφεραν τρόφιμα, κουβέρτες, ιματισμό και συναφή. Για την εκτέλεση των αιχμαλώτων έδειξαν βαθύ αποτροπιασμό».1 ί4 Αυτή η αντιδιαστολή εμφανίζεται και σε άλλα έγγραφα. Έτσι, σε αναφορά προς το Στρατηγείο Μεραρχίας, μετά το τέλος της Επιχείρησης «Καλάβρυτα», αναφέρονται χωριά, όπου «εν μέρει επιδείχθηκε μεγάλη φιλικότητα και έκφραση συμπάθειας απέναντι στους Γερμανούς στρατιώτες», ενώ «απεναντίας, ο κύριος όγκος του πληθυσμού των Καλαβρύτων εξύβρισε και απείλησε τους αιχμαλώτους του Λόχου Schober».115

Υπό το ψυχολογικό αυτό κλίμα, δύσκολα θα μπορούσε κανείς να προεξοφλήσει ότι η εξαρχής υιοθέτηση μιας διαφορετικής στάσης από την πλευρά του πληθυσμού, θα μετέβαλε τις διαθέσεις των Γερμανών. Άλλωστε, ακόμη και για τους κατοίκους των Μαζέικων, η στάση των οποίων προς τους αιχμαλώτους κρίθηκε, όπως είδαμε, από τους ίδιους τους Γερμανούς αξιωματικούς ως άψογη, γράφτηκε ότι «ωστόσο είναι σε βάρος του πληθυσμού των Μαζέικων το ότι, κατά τη διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων, δεν έφθασε στις γερμανικές υπηρεσίες ούτε μία αναφορά για τον τόπο κράτησης των Γερμανών αιχμαλώτων»,116

Στην περίπτωση των Καλαβρύτων η ατμόσφαιρα είχε επιβαρυνθεί ανεπανόρ­θωτα και από μια σειρά από περιστατικά, τα οποία -από τη σκοπιά των Γερμανών πάντοτε- είχαν ως εξής: οι πρόκριτοι της πόλης δεν παρουσίασαν αμέσως μετά την είσοδο των Γερμανών και χωρίς περιστροφές όλη την αλήθεια σχετικά με τον αριθμό των ανταρτών, την τύχη των τριών νοσηλευόμενων τραυματιών, καθώς και τη συμπεριφορά πολλών κατοίκων απέναντι στους αντάρτες, αλλά έδωσαν αυτές τις πληροφορίες μόνο τμηματικά. Επιπλέον, στην κρίση του Ταγματάρχη Ebersberger βάρυνε το γεγονός ότι, ενώ «πριν από την επιβολή των αντιποίνων και τη λήψη της διαταγής για την αυστηρότερη επιβολή τους» ο επικεφαλής των ομάδων μάχης «προσπάθησε να στρατολογήσει δυνάμεις για μια επιχείρηση κατά των ανταρτών»,117 ωστόσο, «ο βαθμός της προθυμίας για ενεργό αντίσταση κατά των ανταρτών ήταν τόσο μικρός», ώστε, «παρά τις πολλές εκφράσεις γερμανοφιλίας» που εκδήλωνε εν τω μεταξύ ο πληθυσμός (προφανώς υπό το φόβο των αντιποίνων), ο Γερμανός αξιωματικός κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν άξιζε να επιδειχθεί επιείκεια.118

114 Στο ίδιο.115 Έγγραφο υπ’ αριθ. 40.116 Έγγραφο υπ’ αριθ. 24.117 Έγγραφο υπ’ αριθ. 40.118 Έγγραφα υπ’ αριθ. 40, 24, 42.

Page 58: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ [33]

Το βράδυ της 12ης Δεκεμβρίου 1943, ο Διοικητής του Αποσπάσματος συγκέντρωσε στο Σταθμό Διοικήσεως τους αξιωματικούς-διοικητές των μονάδων του και τους έδωσε, για την επομένη, διαταγή ενεργείας σύμφωνα με την οποία έπρεπε να εφαρμοσθούν τα αντίποινα τα οποία διατάχθηκαν από τη Μεραρχία, δηλαδή συγκέντρωση πληθυσμού, εκτέλεση ανδρών και πυρπόληση της πόλης. Όπως παρατηρεί ο Διοικητής του Αποσπάσματος Μάχης, Ταγματάρχης Ebersberger «όταν διατάχθηκε η αυστηρότερη μορφή των αντιποίνων, ο επικεφαλής και οι στρατιώτες του Αποσπάσματος την εκτέλεσαν όχι μόνο με συνείδηση καθήκοντος αλλά και με πλήρη πεποίθηση>>.119

Πράγματι, περίπου στις 0600 της 13ης Δεκεμβρίου 1943, οι κάτοικοι των Καλαβρύτων ξύπνησαν από τις κωδωνοκρουσίες και τις φωνές του κλητήρα της Κοινότητας, ο οποίος, διερχόμενος από όλες τις οδούς της πόλης, ανακοίνωνε με δυνατή φωνή ότι όλοι οι κάτοικοι έπρεπε να προσέλθουν στο Δημοτικό Σχολείο, με μια κουβέρτα και τροφή για μιαν ημέρα.

Τα όσα επακολούθησαν είναι γνωστά στο πανελλήνιο.120 Το σύνολο σχεδόν του ανδρικού πληθυσμού της κωμόπολης οδηγήθηκε στο ύψωμα που έμελλε να καταστεί ο νέος Γολγοθάς και εκτελέστηκε ομαδικά, αφού προηγουμένως είχε υποχρεωθεί να παραστεί ως αυτόπτης μάρτυς της πυρπόλησης των πατρογονικών του εστιών. Συνάμα, ανείπωτες σκηνές αλλοφροσύνης εκτυλί- χθηκαν στο σχολείο, όπου παρέμεναν έγκλειστα τα γυναικόπαιδα, μετά την επιλογή και τη βίαιη μεταφορά των ανδρών, πατέρων, παππούδων, αδελφών, γιων και εγγονών τους στον τόπο της θυσίας. Η λεπτομερής εξιστόρηση του συγκλονιστικού Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων δεν είναι δυνατή στο πλαίσιο του εισαγωγικού αυτού σημειώματος, σε τόσο περιορισμένο χώρο, αλλά κυρίως διότι είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν λέξεις για να περιγράφουν, όσο παραστατικά αρμόζει, τη φρίκη ενός τέτοιου μαζικού εγκλήματος.

Η ημερήσια αναφορά της 117 Μεραρχίας Κυνηγών της 13ης Δεκεμβρίου 1943 προς το Στρατηγείο του 68ου Σώματος Στρατού ανέφερε: «Τα Καλάβρυτα κατα,στράφηκαν ολοσχερώς. 511 άνδρες κάτοικοι εκτελέστηκαν. Απόσπασμα Gnass: Ανασύρθηκαν 70 πτώματα των εκτελεσθέντων Γερμανών στρατιωτών [... ] Στο πλαίσιο των αντιποίνων πυρπολήθηκαν τρία χωριά».121

Ανάλογες αναφορές του Διοικητή της Μεραρχίας, Στρατηγού Von Le Suire προς τον Σωματάρχη και Στρατιωτικό Διοικητή Πελοποννήσου, Πτέραρχο Felmy, που ακολούθησαν τις αμέσως επόμενες ημέρες, αναγγέλλουν το τέλος

119 Έγγραφο υπ’ αριθ. 40.120 Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, Αθήναι, Φάκελλος 18,01 Πρεσβεία Αγκυρας

1944, Υποφάκ. 2, Τμήμα 3ο: «Ολοκαύτωμα Καλαβρύτων και περιοχής», Επιστολή Πρωθυ­πουργού Εμμανουήλ Τσουδερού, Εξόριστος Ελληνική Κυβέρνησις, Κάϊρο, 26.2.1944. Βλέπε επίσης Παπαβασιλείου, ό.π., 45 κ. εξ. Ροδάκης, Π., Καλάβρυτα 1941-1944, Αθήνα 1999' Κακογιάννης, A., Η θηριωδία των ναζί στην Ελλάδα: Το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, Αθήνα 2000.

121 Έγγραφο υπ’ αριθ. 34.

Page 59: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[34], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

των επιχειρήσεων («Καλάβρυτα» και υποστηρικτικές) και την επιστροφή των μονάδων στις βάσεις τους.122 Συναφώς, στην υπ’ αριθ. 102718/43 ημερήσια αναφορά του Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης της 13ης Δεκεμβρίου 1943 (που καταχωρίστηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1943), αναγραφόταν: «Επιχείρη­ση Καλάβρυτα έλαβε τέλος, ενώ τα αντίποινα συνεχίζονται σε απόσταση 20 χλμ. ΝΑ των Καλαβρύτων»,123 Τέλος, στην υπ’ αριθ. 13673/43 ημερήσια αναφορά του Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης της 14ης Δεκεμβρίου 1943 προς το Τμήμα Επιχειρήσεων του Γενικού Επιτελείου Στρατού της Γερμανικής Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης, αναγράφονταν τα εξής: «Κοντά στα Καλάβρυτα ανευρέθηκαν 70 πτώματα των μελών του 5/749 που δολοφονήθηκαν. Πυρπολήθηκαν 3 τοποθεσίες στο πλαίσιο αντιποίνων. Τα Καλάβρυτα έχουν καταστραψεί ολοσχερώς. 511 άνδρες κάτοικοι εκτελέσθηκαν διά τυφεκισμού»,124

Ως προς τον αριθμό των θυμάτων έχουν διατυπωθεί, κατά καιρούς, ποικίλες εκτιμήσεις, οι οποίες ενίοτε διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους (αλλού γινόταν λόγος για 600 φονευθέντες, αλλού για 750-800, άλλοτε για 1.000, για 1.400 ή και για περισσότερους). Εάν βασισθούμε στη μάλλον ασφαλέστερη τεκμηρίωση, την οποία μας παρέχουν τα Γερμανικά Στρατιωτικά Αρχεία, σύμφωνα με το Πολεμικό Ημερολόγιο της 117 Μεραρχίας Κυνηγών και τις ημερήσιες αναφορές του Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης που εμπεριέχονται στα αρχεία της Γερμανικής Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης, στις 13 Δεκεμβρίου 1943 εκτελέστηκαν στα Καλάβρυτα 511 άρρενες κάτοικοι.125

Στο σημείο αυτό, πάντως, κρίνεται επιβεβλημένη η παρατήρηση ότι ούτε η σημασία ούτε η τραγικότητα ενός τέτοιου ολοκαυτώματος αυξομειώνεται ανάλογα με τον αριθμό όσων μαρτύρησαν υπέρ Πατρίδος. Πρόκειται αναντίρρητα για ασύγγνωστα υψηλό φόρο αίματος, τον οποίον κλήθηκαν να καταβάλουν αθώοι άμαχοι. Και ο φόρος αίματος γίνεται ακόμη βαρύτερος, εάν προσμετρηθεί και ο αριθμός των εκτελεσθέντων των γύρω χωριών. Συγκεκριμένα, το σύνολο των εκτελεσθέντων στα Καλάβρυτα και στα χωριά Παγκράτι, Λαπαναγοί, Πλανητέρο, Ρογοί, Κερπινή, Άνω και Κάτω Ζαχλωρού, Μέγα Σπήλαιο, Μαγέρου, Βραχνί, Αγία Λαύρα, Μαζέικα, Ψάρι και Ασπρό- καμπος κατά το χρονικό διάστημα από 5 έως 15 Δεκεμβρίου 1943 ανέρχεται, σύμφωνα με τα Γερμανικά Στρατιωτικά Αρχεία, σε 677 άτομα.126

Οι πολιτικές συνέπειες της Επιχείρησης «Καλάβρυτα» υπήρξαν για τους Γερμανούς εξαιρετικά αρνητικές (πέραν των -ούτως ή άλλως- μηδαμινών στρατιωτικών κερδών). Το μίσος του άμαχου πληθυσμού εναντίον των

122 Έγγραφα υπ’ αριθ. 35, 37, 40.123 Έγγραφο υπ’ αριθ. R9.124 Έγγραφο υπ’ αριθ. R10.125 Έγγραφα υπ’ αριθ. R9, 34.126 Η ασυμφωνία μεταξύ του αριθμού αυτού και των 696 εκτελεσθέντων που αναφέρουν οι

Γερμανοί εξηγείται από το γεγονός ότι ορισμένα άτομα κατόρθωσαν να επιζήσουν της σφαγής. Βλέπε έγγραφα υπ’ αριθ. 38, 42. Επίσης ΒΑ-ΜΑ: RH 26-117/16.

Page 60: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ 135]

γερμανικών στρατευμάτων κατοχής κατέστη αβυσσαλέο, μέχρι του σημείου να διαπιστωθεί, από τις αρμόδιες αρχές, κρίση στη στάση του άμαχου πληθυσμού προς τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, ενώ διατυπώθηκε και η εκτίμηση ότι η κατάσταση μόνο θα χειροτέρευε. Συγχρόνως, ασκήθηκε -άνωθεν- μία ασυνήθιστα δριμεία κριτική κατά των ενεργειών της 117 Μεραρχίας Κυνηγών και τονίσθηκε ότι, εξαιτίας της αυθαίρετης επιλογής ομήρων, έτεινε να δημιουργηθεί μια ολοένα εντονότερη αλλαγή του κλίματος υπέρ του ΕΑΜ. Ο μείζων αντικειμενικός πολιτικός σκοπός, τον οποίο είχε προηγουμένως θέσει η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση, δηλαδή η «ειρήνευση» της χώρας, αποτελούσε πλέον «όνειρο θερινής νυκτός».127

Εν κατακλείδι, πρέπει να σημειωθεί ότι, μεταπολεμικά, όταν, μετά από περίπου δύο δεκαετίες από την τέλεση του εγκλήματος, η Ποινική Δικαιοσύνη της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας -του κράτους που αποτέλεσε τον διεθνοδικαιικό διάδοχο του Γερμανικού Ράιχ- εξέτασε την υπόθεση της σφαγής των Καλαβρύτων, αποφάνθηκε ότι οι ενέργειες των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην περιοχή Καλαβρύτων είχαν το χαρακτήρα αντιποίνων, προβλεπομένων από το Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου, και ότι ήταν «επιτρεπτά» (προκειμένου «να εξαναγκασθοόν οι αντάρτες στην τήρηση του Διεθνούς Δικαίου»), «νομίμως διαταχθέντα» (από τη στιγμή που οι αντάρτες «είχαν παραβιάσει το Ιο άρθρο της Συμβάσεως της Χάγης περί Διεξαγωγής του κατά ξηράν Πολέμου» αλλά και λοιπούς «θεμελιώδεις κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, συμφώνως προς το οποίον κάθε εμπόλεμος έχει δικαίωμα δικαίας και ιπποτικής μεταχειρίσεως»), καθώς και «μη δυσανάλογα» (προς τις «προηγηθείσες παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου» από την πλευρά του αντιπάλου).1-8 Με βάση το σκεπτικό αυτό, είτε δεν απαγγέλθηκαν καν κατηγορίες είτε, όπως στην περίπτωση του Franz Juppe, οι κατηγορούμενοι απαλλάχθηκαν από αυτές. Αντίθετα, η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για Εγκλήματα Πολέμου απήγγειλε κατηγορία, στις 7 Νοεμβρίου 1944, εναντίον πέντε Γερμανών που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι της σφαγής των Καλαβρύτων. Από αυτούς, τελικά, κρίθηκε ένοχος μόνον ένας, ο οποίος, μάλιστα, κατά ειρωνεία της Ιστορίας, είχε για μεγάλο διάστημα συνηγορήσει θερμά υπέρ μιας μάλλον ηπιότερης μετα­χείρισης του ελληνικού άμαχου πληθυσμού: ο Πτέραρχος Hellmuth Felmy, ο οποίος καταδικάστηκε από αμερικανικό στρατοδικείο σε ποινή κάθειρξης δεκαπέντε ετών.

Τις τελευταίες δεκαετίες ασκήθηκε αυστηρή κριτική, από διακεκριμένους Γερμανούς νομικούς και ιστορικούς, για την αντιμετώπιση της οποίας έτυχαν τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε ο Γερμανικός Στρατός Κατοχής στην Ελλάδα, από τη συντεταγμένη Δικαιοσύνη της μεταπολεμικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, επισημαίνοντας ορθά ότι το σκεπτικό της

127 Έγγραφο υπ’ αριθ. 39.128 Meyer, ό.π., 489-91.

Page 61: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[36] ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

δικαιοσύνης της πρώτης μεταπολεμικής Δημοκρατίας της Βόννης απηχούσε ένα στενό νομικίστικο πνεύμα και δεν συνεκτιμούσε όλες τις πολιτικές, ιστορικές και πολιτισμικές παραμέτρους του ζητήματος και ιδιαιτέρως τις σύγχρονες αντιλήψεις περί εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, ενώ πρόδηλη υπήρξε και η εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων.

Κυρίως, όμως, οι αντιλήψεις εκείνες καθιστούσαν εμφανέστατη την αδυναμία να κατανοηθεί ότι η ένοπλη αντιστασιακή δράση κατά του κατακτητή -ακόμη και μετά, αλλά και παρά την οποιαδήποτε συνθηκολόγηση στρατιωτικών μονάδων- ήταν φυσιολογικό απότοκο μιας μακράς παράδοσης ελεύθερου φρονήματος, η οποία εγγράφεται στην ίδια την πολιτισμική ιδιοπροσωπία και την ιστορική συνείδηση του ελληνικού λαού, δεδομένου ότι ουδέποτε συνθηκολόγησε το επίσημο ελληνικό κράτος.

Δρ Ηλίας Ηλιόπουλος Ιστορικός - Πολιτικός Επιστήμων

Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Μονάχου

Page 62: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Σημείωμα Επιμελήτριας Έκδοσης

Κατά τη μεταγραφή/μετάφραση των γερμανικών εγγράφων εφαρμόστηκαν, σε γενικές γραμμές, τα ακόλουθα:

Διαχωρισμός - Σειρά παρουσίασης εγγράφωνΤο σύνολο του υλικού κατατάχθηκε σε δύο μέρη.129 Το διαχωρισμό

υπαγόρευσε η τήρηση της ομοιογένειας, κυρίως από πλευράς προέλευσης των εγγράφων. Έτσι, τα αποσπάσματα των αναφορών του Αρχιστρατήγου Νοτιο­ανατολικής Ευρώπης αποτελούν ξεχωριστή ενότητα και διακρίνονται από το σύνολο της αλληλογραφίας των άμεσα εμπλεκόμενων στις επιχειρήσεις μονάδων και σχηματισμών.

Τα αχρονολόγητα έγγραφα που περιλαμβάνονται στον Πίνακα Εγγράφων «Α» ταξινομήθηκαν κατά προσέγγιση, βάσει του περιεχομένου τους.

Σε περίπτωση που δεν υπάρχει ημερομηνία ή εξαιτίας της κακής ποιότητας του φωτοαντιγράφου του πρωτοτύπου, η πιθανή χρονολογία αναγράφεται μέσα σε ορθογώνιες αγκύλες [ ], ενώ σε περίπτωση αμφιβολίας συνοδεύεται από ερωτηματικό [;].

Εσωτερική διάταξη και επιμέρους στοιχεία εγγράφωνΈχουν τηρηθεί, κατά κανόνα, οι προδιαγραφές του πρωτοτύπου. Ειδικότερα,

έχει υιοθετηθεί η παραγραφοποίηση του πρωτοτύπου, ο τρόπος αρίθμησης των παραγράφων (που διαφοροποιείται από εκείνον που ισχύει στη σύγχρονη ελληνική στρατιωτική αλληλογραφία) και οι τυχόν υπογραμμίσεις. Ελάχιστες ως προς το σύνολο αλλαγές επήλθαν μόνο όπου ήταν εμφανές ότι υπήρχε σφάλμα στο πρωτότυπο (π.χ. εσφαλμένη εκ παραδρομής αρίθμηση κατά την παραγραφοποίηση) και με στόχο τη δυνατότητα καλύτερης ανάγνωσης και την επίτευξη της ομοιομορφίας. (Στο πλαίσιο αυτό έχουν γίνει και ορισμένες αλλαγές/προσαρμογές σε σημεία στίξης).

Κατά τη μεταγραφή έχουν τηρηθεί ή συμπληρωθεί, κατά περίπτωση, τα βασικά στοιχεία του εγγράφου, δηλαδή εκδότης/αποστολέας, παραλήπτης, ταυτότητα, θέμα, ημερομηνία, τόπος έκδοσης, καθώς και το σχετικό έγγραφο στο οποίο γίνεται αναφορά. Έχουν παραλειφθεί διακριτικά στοιχεία του πρωτοτύπου, όπως π.χ. σφραγίδες που δηλώνουν τη διαβάθμιση του εγγράφου (η οποία εμφανίζεται ούτως ή άλλως στην ταυτότητά του) ή τον αύξοντα αριθμό συνημμένου που ενδεχομένως να είχε το έγγραφο. Σημειώνεται ότι τα περισσότερα από τα έγγραφα που παρουσιάζονται ήταν συνημμένα σε ευρύτερες, συνήθως δεκαπενθήμερες ή μηνιαίες, εκθέσεις πεπραγμένων της 117 Μεραρχίας Κυνηγών. Αντίστοιχα, έχουν παραλειφθεί στοιχεία που αναγράφονται μετά την ιδιόχειρη ή δακτυλογραφημένη υπογραφή του εκδότη (συνήθως κοινοποιήσεις και στοιχεία χειριστή/υπευθύνου για το ακριβές

129 Βλ. υποσημ. 3 της εισαγωγής της έκδοσης.

Page 63: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[38], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

αντίγραφο του εγγράφου κ.λπ.), καθώς και άλλα συναφή στοιχεία που η απουσία τους δεν αλλοιώνει το περιεχόμενο ούτε επηρεάζει το γενικότερο ύφος του εγγράφου.

Η ιδιόχειρη υπογραφή του εκδότη αναγράφεται -όπου υπάρχει- στο τέλος του εγγράφου με διαφορετική γραμματοσειρά από το υπόλοιπο κείμενο, ώστε να διακρίνεται από την αντίστοιχη δακτυλογραφημένη.

Τυχόν αμφίβολα στοιχεία, όπως και στην περίπτωση των αμφιβόλων ημερομηνιών, συνοδεύονται από ερωτηματικό εντός ορθογώνιων αγκυλών [;]. Επίσης, εντός ορθογώνιων αγκυλών έχουν τεθεί όσα στοιχεία δε μνημονεύονται στο έγγραφο, αλλά έχουν προκύψει έπειτα από σχετική έρευνα, λέξη/-εις που έχουν προστεθεί από τον μεταφραστή ή την επιμελήτρια της έκδοσης και οι δυσανάγνωστες λέξεις ή φράσεις με την ένδειξη [δυσ]. Τέλος, τρεις στιγμές εντός ορθογώνιων αγκυλών [...] δηλώνουν κείμενο που έχει παραλειφθεί με πρωτοβουλία του μεταφραστή.

Μετάφραση, απόδοση στρατιωτικής ορολογίας, τοπωνυμίων κ,ο.κ.Κατά τη μετάφραση/μεταγραφή των εγγράφων υιοθετήθηκε, καταρχήν, η

καθομιλουμένη δημοτική, με αρκετές, όμως, αποκλίσεις, οι οποίες υπαγορεύθη- καν τόσο από το ύφος και τον επίσημο χαρακτήρα των εγγράφων, όσο και από την ελληνική στρατιωτική ορολογία.

Ιδιαίτερα απασχόλησε το ζήτημα της απόδοσης των αναγραφόμενων τοπωνυμίων από τη γερμανική στην ελληνική γλώσσα. Το πλήθος των οικισμών που αναφέρονται, κυρίως, όμως, οι γλωσσικές και ορθογραφικές αστοχίες αλλά και οι διαφορές στη γραφή των ίδιων τοπωνυμίων ανάλογα με τον συντάκτη ή τον χειριστή του εγγράφου, οδήγησαν στην επιλογή της αναγραφής των τοπωνυμίων σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που ισχύουν σήμερα ή ίσχυαν κατά την εποχή που εκδόθηκε το έγγραφο. Για παράδειγμα ο οικισμός Ρογοί αποδίδεται με «όμικρον» (επίσημη γραφή του από το 1940 κ.εξ.) και όχι με «ωμέγα» που είναι ευρέως γνωστό. Το ίδιο ισχύει ως προς τις πτώσεις αρκετών οικισμών, που πολλές φορές αποδίδονταν από τους ντόπιους στη γενική (π.χ. ο Λάλας, ο Δάρας κι όχι στου Λάλα, στου Δάρα κ.ο.κ.)

Τοπωνύμια που απαντούν στα έγγραφα με τύπους παραπλήσιους προς τον ορθό ή παραφθαρμένους αποδίδονται στην έκδοση με τον ορθό. Σε ορισμένες περιπτώσεις η «απόκλιση» επισημαίνεται σε σχετική υποσημείωση, ενώ η αμφίβολη απόδοση με ερωτηματικό εντός ορθογώνιων αγκυλών [;]. Για ευνό­ητους λόγους (πλήθος σφαλμάτων κάθε είδους, όπως κακογραφίες, παράδοξα, αδόκιμες εκφράσεις κ.ά., που χαρακτηρίζουν το πρωτότυπο) αποφεύχθηκε η χρήση του (sic).

Θεοφάνη Κοπανιτσάνου Φιλόλογος - Ιστοριογράφος ΓΕΣ/ΔΙΣ

Page 64: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ «Α»

Α/Α ΗμερομηνίαΕγγράφου

Αποστολέας - Παραλήπτης Σύνοψη Εγγράφου

Σελ.

1. 17/05/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Απόρρητη διαταγή για τη μεταστάθμευση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών στην Πελοπόννησο

44

2. Δυσανάγνωστη Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γ ενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Απόρρητη αναφορά σχετικά με:

I. Πολιτική κατάσταση, II. Κατάσταση εχθρού,III. Τακτική κατάσταση και προθέσεις Μεραρχίας,IV. Υπεράσπιση των ακτών και διαμόρφωση θέσεων, VI. Κατάσταση στον αέρα

46

3. Ιούλ 1943 Από: Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση Πελοποννήσου

Διαταγή για την κήρυξη κατάστασης πολιορκίας στην Πελοπόννησο και στα νησιά Κεφαλονιά, Ζάκυνθος και Κύθηρα

49

4. Ιο ύ λ 1943 Από: Γερμανική Διοίκηση Πελοποννήσου Προς: Ιταλικό Στρατό Κατοχής Πελοποννήσου

Διακήρυξη του Γερμανού Διοικητή Πελοποννήσου εν όψει της απόσυρσης των ιταλικών στρατευμάτων από την Ελλάδα

50

5. 08/09/1943 Από: Ιταλικό Στρατό Κατοχής Πελοποννήσου Προς: Γερμανική Διοίκηση Πελοποννήσου

Αναφορά σχετικά με τη στάση των ιταλικών στρατευ­μάτων κατοχής μετά τη συνθηκολόγηση

51

6. 13/09/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Απόρρητη διαταγή για τη βαθμιαία άρση της κατά­στασης έκτακτης ανάγκης στην Πελοπόννησο

52

7. 08/10/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Απόρρητη διαταγή για την αναδιοργάνωση της Μεραρχίας

54

Page 65: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[40] ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

AJA ΗμερομηνίαΕγγράφου

Αποστολέας - Παραλήπτης Σύνοψη Εγγράφου

Σελ.

8. 18/10/1943 Από: 1/749 Τάγμα Κυνηγών Προς: Μικτή Διμοιρία Haas

Αναφορά για την παγίδευση του Λόχου Schober και τις ενέργειες αναζήτησής του

55

9. 18/10/1943 Αναφορά για μετακινήσεις λόχων του 749 Συντάγματος Κυνηγών

56

10. 19/10/1943 Από: 1/749 Τάγμα Κυνηγών Προς: Λόχο Garhöfer

Διαταγή για κατάληψη των Ρογών και διενέργεια επιτόπιων ανακρίσεων και ερευνών

56

11. 19/10/1943 Από: Λόχο Garhöfer Προς: 1/749 Τάγμα Κυνηγών

Αναφορά του Λόχου για τα αποτελέσματα των ερευνών

57

12. 19/10/1943 Αναφορά για τις κινήσεις των λόχων του 749 Συντάγματος Κυνηγών

58

13. 20/10/1943 Αναφορά αποτελεσμάτων των ερευνών για την τύχη του Λόχου Schober

58

14. 20/10/1943 Ανακρίσεις κατοίκων των οικισμών Ρογοί, Κερπινή και Κάτω Ζαχλωρού για την τύχη του Λόχου Schober και τις κινήσεις των ανταρτών

59

15. 21/10/1943 Από: 1/749 Λόχο Κυνηγών Προς: 1/749 Τάγμα Κυνηγών

Αναφορά για τη μάχη της Κερπινής στις 16/10/1943

61

16. 21/10/1943 Από: 1/749 Τάγμα Κυνηγών

Απόρρητη αναφορά για την επίθεση στο Μικτό Λόχο Schober στις 16 και 17/10/1943

63

17. 22/10/1943 Από: 749 Σύνταγμα Κυνηγών Προς: 117 Μεραρχία Κυνηγών

Κατάθεση του Ταγματάρχη Ebersberger επί των συμβάντων σχετικά με τον αιφνιδιασμό του Λόχου Schober στις 16 και 17/10/1943

70

Page 66: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ «Α» .[41]

Α/Α ΗμερομηνίαΕγγράφου

Αποστολέας - Παραλήπτης Σύνοψη Εγγράφου

Σελ.

18. 22/10/1943 Από: 749 Σύνταγμα Κυνηγών Προς: 117 Μεραρχία Κυνηγών

Αναφορά για την αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του Λόχου Schober

72

19. 25/10/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Αναφορά για τα αίτια του αιφνιδιασμού του Λόχου Schober και για τις συνέπειες από την αυξανόμενη ισχύ των ανταρτών

74

20. 25/11/1943 Αναφορά για επίθεση ανταρτών νότια της Τρίπολης 76

21. 26/11/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών

Αναφορά για την κατάσταση ανταρτικών ομάδων στην περιοχή Πατρών - Αιγίου - Καλαβρύτων - Λεβιδίου - Βυτίνας - Σουλίου - Πατρών

77

22. 29/11/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Διαταγή για την καταπολέμηση ανταρτών

78

23. 29/11/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Εκτίμηση καταστάσεως για την οργάνωση και τη δράση των ανταρτών στην Πελοπόννησο

79

24. Δυσανάγνωστη Από: 11/737 Λόχο Κυνηγών

Προκαταρκτική αναφορά της Επιχείρησης «Καλάβρυτα»

82

25. 01/12/1943 Από: 749 Σύνταγμα Κυνηγών Προς: Αποσπάσματα Μάχης

Απόρρητη διαταγή για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα». Κύρια διαταγή για την επιχείρηση, με αναφορά των σκοπών της, οδηγίες για την οργάνωση των μονάδων, τη μορφή και χρονοδιάγραμμα των επιχειρήσεων

91

26. 02/12/1943 Από: II Ανεξάρτητο Τάγμα του ΕΛΑΣ Προς: Μονάδες του Τάγματος

Σχέδιο Άμυνας Τάγματος (πρόκειται για τη γερμανική μετάφραση του ελληνικού κειμένου)

96

Page 67: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[42]. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Α/Α ΗμερομηνίαΕγγράφου

Αποστολέας - Παραλήπτης Σύνοψη Εγγράφου

Σελ.

27. 04/12/1943 Από: Απόσπασμα Gnass

Αναφορά για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» για τη χρονική περίοδο 3-4/12/1943

98

28. 07/12/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

99

29. 07/12/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Απόρρητη διαταγή για την Επιχείρηση “Stiglitz”

100

30. 10/12/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Απόρρητη διαταγή για εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και αντίποινα

102

31. 11/12/1943 Από: Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση Πελοποννήσου

Δελτίο Πληροφοριών για την κατάσταση του εχθρού κατά το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου 1943

103

32. 12/12/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά για την εξέλιξη των επιχειρήσεων «Καλάβρυτα», “Stiglitz”, «Άρνα», “Walfisch”

111

33. 13/12/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Διαταγή για την επίταξη ελληνικών πανδοχείων

112

34. 13/12/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά για την εξέλιξη των επιχειρήσεων «Καλάβρυτα» και “Stiglitz”

113

35. 14/12/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά για την εξέλιξη των επιχειρήσεων «Καλάβρυτα» και “Stiglitz”

114

Page 68: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ «Α» [43]

Α/Α ΗμερομηνίαΕγγράφου

Αποστολέας - Παραλήπτης Σύνοψη Εγγράφου

Σελ.

36. 15/12/1943 Από: Απόσπασμα Gnass

Αναφορά για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» για τη χρονική περίοδο 5-15/12/1943

115

37. 15/12/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά για την εξέλιξη των επιχειρήσεων «Καλάβρυτα» και “Stiglitz”

121

38. 18/12/1943 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γ ενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Έκθεση πεπραγμένων της Μεραρχίας για τη χρονική περίοδο 1-15/12/1943

122

39. 20/12/1943 Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών Προς: Μονάδες της Μεραρχίας

Απόρρητη διαταγή για την καταπολέμηση των ανταρτών

131

40. 22/12/1943 Από: Απόσπασμα Ebersberger Προς: 749 Σύνταγμα Κυνηγών

Τελική αναφορά για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

135

41. 23/12/1943 Από: ΙΙ/749 Τάγμα Κυνηγών Προς: 749 Σύνταγμα Κυνηγών

Τελική αναφορά για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» (Ορεινή Ομάδα Lange)

137

42. 19/01/1944 Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γ ενικό Στρατηγείο του LXVIII Σώματος Στρατού

Τελική αναφορά πεπραγμένων για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

138

43. Χωρίςημερομηνία

Καταθέσεις του πληθυσμού των οικισμών Κάψιας, Λεβίδι, Βυτίνα, Λαγκάδια, Ρεκούνι, Αλβάνιτσα και Τρόπαια

140

44. Χωρίςημερομηνία

Καταθέσεις του πληθυσμού των οικισμών Διαβέλλιο, Παγκράτι, Μαζέικα, Καρνέσι, Σοπωτό, Αγρίδιο και Τριπόταμα

143

Page 69: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[44], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

1

117 Μ εραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μ εραρχίας, 17.5.43Τμήμα la. Υπ' Αριθ. 401/43 Απόρρητο Παραρτ.: -2 -

Δ ια τ α γ ή τ η ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς για τη μεταστάθμευση στην Π ελοπόννησο

(χάρτης 1:100.000)

1.) Η εξέλιξη της στρατιωτικής καταστάσεως στη Μεσόγειο καθιστά ορατή την πιθανότητα επιθέσεως αγγλοαμερικανικών δυνάμεων στη νότιο Ελλάδα.

2.) Η 117 Μ εραργία Κυνηγών μεταφέρεται αμέσως στην Πελοπόννησο όπου, ενεργώντας ως εφεδρεία της Ομάδας Στρατιών, εντέλλεται να αναλάβει την άμυνα της Π ελοπον­νήσου, σε συνεργασία με τις ήδη ευρισκόμενες εκεί μονάδες της Βέρμαχτ και με τα ιταλικά στρατεύματα, εναντίον κάθε εχθρικής επιθέσεως διά θαλάοσης και αέρος.

3.) Στις 19.5 και ώρα 0300 η Μεραρχία εξέρχεται από τον τωρινό της χώρο στρατοπεδεύσεως και φθάνει προελαύνοντας στην περιοχή Τρίπολης - Αργους. (Για την κατανομή των ομάδων προελάσεως και την κατεύθυνση προελάσεως βλ. παράρτημα).

4.) Προ της Μ εραρχίας μεταφέρθηκαν οδικώς, σιδηροδρομικώς και ατμοπλοϊκώς, για την άμεση προστασία των αεροδρομίων Καλαμάτας και Αράξου εναντίον εναέριων ή χερσαίων επιχειρήσεων και επιθέσεων διά θαλάσσης, οι παρακάτω μονάδες:- 1/737 Τάγμα Κυνηγών, ενισχυμένο από την 4/670 Πυροβο­

λαρχία (Επικεφαλής: Λοχαγός Reinhardt).- 1/749 Τάγμα Κυνηγών, ενισχυμένο από την 5/670 Πυροβο­

λαρχία (Επικεφαλής: Ταγματάρχης Behnken).

5.) Στη Μεραργία, ως την άφιξη της Γενικής Διοικήσεως υπό τις διαταγές του Felmy, θα υπαχθούν όλες οι στρατιωτικές μονάδες που σταθμεύουν στην Πελοπόννησο και όσες πρόκειται να αφιχθούν:- Δύο τάγματα του 22ου Συντάγματος Αεροπορικών Καταδρομών- Επιτελείο και Λόχος Διοικήσεως του )

963 Συντάγματος Τυφεκιοφόρων )- ΙΙΙ/961 Τάγμα Τυφεκιοφόρω ν ) Ακόμα σε φάση- 1 1 1 / 9 6 2 τάγμα Τυφεκιοφόρω ν ) μεταφοράς- IV/699 Μοίρα Πυροβολικού )- 1ος Ουλαμός Κυνηγών Αρμάτων )

Page 70: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

6.) Εκτέλεση της προελάσεως: Η προέλαση προς την Πελοπόννησο πρέπει να πραγματοποιηθεί με τη λήψη μέτρων ασφαλείας και υπό τη μορφή ελιγμού. Στο πλαίσιο του ελιγμού πρέπει να λάβει χώρα η εκπαίδευση για την ασφάλεια προελάσεως, την αναγνώριση, τις αποστολές εμπροσθοφυλακής, την προστασία του σταθμεύοντος και αναπαυόμενου στρατεύματος, την προ­στασία του στρατεύματος από επιθέσεις διά αέρος, τη διαβίβαση διαταγών κ.λπ.Για τις σχεδιαζόμενες ασκήσεις η Μ εραρχία θα ενημερώνεται από τις ημερήσιες αναφορές.

[...]

9.) Δίκτυο Διαβιβάσεω ν: Οι εγκατεστημένες στα επιτελεία των Συνταγμάτων μονάδες διαβιβάσεων θα συνεχίσουν να υπά­γονται σε αυτές. Με την άφιξη στο νέο χώρο ο Μ ικτός Λόχος του 117 Τάγματος Διαβιβάσεων θα διασφαλίσει την επικοι­νω νία ασυρμάτου και ραδιοτηλεγράφου με τα συντάγματα.

10.) Σύστημα Α ναφορώ ν: Οι ομάδες προελάσεως A, Β και C θα αναφέρουν καθημερινά μέχρι τις 1600 τους επιτευχθέντες αντικειμενικούς σκοπούς προελάσεως, την εμφάνιση, τις ασκήσεις και τους στόχους προελάσεως της επόμενης ημέρας, καθώς και αξιοσημείωτα συμβάντα διά τηλεφώνου ή αναφοράς στο Στρατηγείο Μ εραρχίας στα Βίλια (ως την Πέμπτη 20.5) και στο Σταθμό Διοικήσεως Μ άχης Μ εραρχίας στην Τρίπολη από τις 21.5.Στην κατεύθυνση προελάσεως υπάρχουν τα ακόλουθα σημεία τηλεφωνικής επικοινωνίας: Ελευσίνα, Μέγαρα, Κόρινθος, Άργος. [...]Σιγή ασυρμάτου

11.) Π ροκεγωρπμένος Σταθμός Διοικήσεως Μ άνης Μ εραρχίας την εσπέρα της 18.5 στην Τρίπολη. Στρατηγείο Μ εραρχίας μέχρι τις 20.5 στα Βίλια, από την εσπέρα της 21.5 στην Τρίπολη. Γραφείο Επιτελάρχου από τις 20.5 στη Θήβα.

12.) Παραπέμπω ακόμη μια φορά στις υπ' εμού εκδοθείσες διαταγές σχετικά με την τήρηση των κανόνω ν προελάσεως και την πειθαρχία.

Page 71: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

2

117 Μ εραρχία Κυνηγών [;]

θ έμ α : [δυσ]

Σγετ.: Γενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού [;]Υπ' Αριθ. 5437/43 Απόρρητο της 21.6.43

Προς τοΓενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

I. Πολιτική κατάστασηΛόγω της αποχωρήσεως της 1ης Τεθωρακισμένης Μ εραρχίας και των κινήσεων των μονάδω ν της 117 Μ εραρχίας Κυνηγών, και επιπλέον, λόγω της μεταφοράς των ιταλικών λαφύρων, έχει δημιουργηθεί στον πληθυσμό της Π ελοποννήσου η υπόνοια ότι αυτές οι ενέργειες αποτελούν προετοιμασίες για την αποχώρηση της Βέρμαχτ.Αυτές οι περιστάσεις έχουν, στη χειρότερη των περιπτώσεων, την ακόλουθη επίδραση: ότι το αντικομμουνιστικό τμήμα του πληθυσμού έχει πλήρως καταπτοηθεί και πολλές φορές, κυρίως στους λεγάμενους κύκλους της διανοήσεως, υπάρχει η τάση να συνάπτονται συνθήκες με το ΕΑΜ ή να του προσφέρονται εκδουλεύσεις. Στο κομμουνιστικό τμήμα του πληθυσμού είναι χαρακτηριστική μια διαρκώς πιο θρασεία παρουσία, που κορυφώθηκε σε ένα επίσημο τελεσίγραφο του ΕΑΜ προς τον Νομάρχη Μ εσσηνίας, στο οποίο, μεταξύ άλλων, απαιτείται η παράδοση της διοικήσεως και η έκδοση όλων των εθνικοφρό- νω ν Ελλήνων αξιωματικών, και στο οποίο αναφέρεται τελικώς η διαπίστωση: «Η ανωτάτη διοίκηση του κινήματος ΕΑΜ-ΕΑΑΣ βρίσκεται στο Κάιρο».Αλληλένδετη με αυτήν τη διαρκώς ισχυρότερη παρουσία των κομμουνιστών ήταν μία σειρά πολιτικών δολοφονιώ ν και η δίωξη των λίγω ν αντικομμουνιστικών συμμοριών που δρουν σε ορεινές περιοχές βορειοδυτικά της Τρίπολης και στον Ταΰγετο. Επιπλέον, διάφορες βομβιστικές επιθέσεις σε σιδηροδρόμους και οδούς, σε γερμανικά φορτηγά οχήματα, σε μία ομάδα γεωδαισίας και, τέλος, σε έναν λόχο του 749 Συντάγματος Κυνηγών που είχε προωθηθεί για αναγνωρίσεις στην περιοχή των Καλαβρύτων.

Το πρώτο απαντητικό πλήγμα δέχθηκε η κομμουνιστική παράταξη πιθανότατα μέσω των ενεργειών του Διοικητή Π ελοποννήσου κατά του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ στις 22 και 23.10 στις πόλεις των Πατρών, της Κορίνθου, της Τρίπολης, της Σπάρτης, της Καλαμάτας και της Μ εγαλόπολης. Η σύλληψη ομήρων και περίπου 3.000 ατόμων, τα οποία θα μεταφερθούν στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία, λειτούργησε ως

Page 72: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

προειδοποίηση για τον πληθυσμό, ότι η ειρήνευση δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως αδυναμία.Κατά την άποψη της Μ εραρχίας, η εκ θεμελίων καταπολέμηση των κομμουνιστικών συμμοριών δύναται να επιτευχθεί μόνο με τη βοήθεια αντικομμουνιστικών ομάδων, διότι:1.) Η διάρθρωση των δυνάμεων της Μ εραρχίας δεν επιτρέπει

ευρείες επιχειρήσεις εναντίον των συμμοριών, και2.) η εμπειρία έχει αποδείξει ότι οι συμμορίες, έχοντας

μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεως επί του εδάφους, δύνανται να αποφεύγουν ακόπως την επέμβαση τακτικών στρατευμάτων.

[δυσ] Επιπλέον η Μ εραρχία θεωρεί αμφίβολη τη διατήρηση ανοικτώ ν οδών κυκλοφορίας στο εγγύς και απώτερο μέλλον, εάν δεν κατασταλεί η εξάπλωση του κομμουνιστικού κινήματος. Δεδομένης της εκτάσεως των συγκοινω νιακώ ν δικτύων και του δυσχερούς εδάφους, η διατήρηση ανοικτών οδών δύναται να καταστεί περισσότερο εφικτή, εάν συνεργήσουν και εντόπιες δυνάμεις.

II. Κατάσταση του εχθρούΗ βορειοδυτική Πελοπόννησος βρίσκεται, με εξαίρεση τις υπό των Γερμανών κατεχόμενες παράκτιες περιοχές, υπό τον πλήρη έλεγχο των κομμουνιστικών συμμοριών. Η ανωτάτη ηγεσία των εξεγερθέντων στην περιοχή αυτή, αποτελούμενη από έναν Έλληνα στρατηγό, αρκετούς Ελληνες επιτελικούς αξιωματικούς, πέντε Άγγλους αξιωματικούς και είκοσι ένα κομμουνιστές Ιταλούς αξιωματικούς, βρίσκεται αυτήν τη στιγμή, σύμφωνα με αξιόπιστη αναφορά πληροφοριοδοτών, στα Δεμέστιχα (19 χλμ. ΝΑ τω ν Πατρών). Ακόμη μία επαναστατική ομάδα, που υπο­στηρίζεται σχεδόν από όλα τα χωριά του τοπικού πληθυσμού, βρίσκεται διαρκώς επί των ορεινώ ν περιοχώ ν της δυτικής Μ εσ­σηνίας, μία τρίτη στον Ταΰγετο, μικρότερες ομάδες νότια της Κορίνθου, στην ανατολική Λακωνία και στις τρεις χερσονήσους της νότιας Πελοποννήσου.Η διεύρυνση της περιοχής δράσης των κομμουνιστικών συμμοριών με επίκεντρο τις προαναφερθείσες περιοχές είναι προφανής.

III. Ημέτερη τακτική κατάσταση και προθέσειςΛόγω της αποχώρησης της 1ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, η Μ εραρχία ανέλαβε τη Διοίκηση επί του συνόλου της Π ελοπον­νήσου. Προς τούτο υπήχθησαν στη Μεραρχία: [...]Η διαταγή της Μ εραρχίας είναι η παρακάτω:«Η ενισγυμένη 117 Μ εραρχία Κυνηγών θα υπερασπιστεί την Πελοπόννησο εναντίον εγθρικών επιθέσεων διά θαλάσσης, κατά ξηράν και διά αέρος. Θα αποτρέψει, εφαρμόζοντας μία ευέλικτη τακτική μάχης και αξιοποιώντας κατάλληλα σημεία περασμάτων και ορεινώ ν διόδων στη γενική γραμμή Πατρών - Μ εγαλόπολης - Σπάρτης - Ναυπλίου - Ισθμού της Κορίνθου, την

Page 73: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

εισβολή οιουδήποτε εχθρού εναντίον και διαμέσου της διώ­ρυγας. Οι πυροβολαρχίες των οχυρών θέσεων και των ακτών, καθώς και ασθενείς μονάδες ασφαλείας και παρατηρήσεως του Τάγματος Πεζικού Φρουράς, επιτηρούν και προστατεύουν την ακτή από αναπάντεχες προσορμίσεις».Η απαιτοόμενη αναδιοργάνωση ολοκληρώθηκε, είχε όμως ως συνέπεια το γεγονός ότι η Μ εραρχία κατά το μήνα Οκτώβριο δεν μπόρεσε να διεξαγάγει οργανωμένη εκπαίδευση και να καταπολεμήσει τις συμμορίες.Η Μ εραρχία είναι προς το παρόν σε τέτοιο βαθμό επιβαρημένη με καθήκοντα επιτηρήσεως και προστασίας όλων των μορφών, ώστε τής είναι σχεδόν αδύνατο να αντεπεξέλθει.Η πλήρης και ταγεία επιγειρησιακή ετοιμότητα της Μ εραρχίας σε περίπτωση αιφνιδιαστικής εχθρικής επιθέσεως δε δόναται να εξασφαλιστεί. Μετά την απόσυρση τω ν δυνάμεω ν ασφαλείας και επιτηρήσεως για τη διεξαγωγή μεγαλύτερης κλίμακας επιχειρήσεων, δε θα υπάρχουν δυνάμεις για τη φρούρηση και προστασία των σιδηροδρόμων, των υποδομών, των αποθηκών υλικού κ.λπ. Εκτεταμένα τμήματα της χώρας, κυρίως οι βασικές οδοί ανεφοδιασμού, έχουν ήδη πλέον απογυμνωθεί από τα γερμανικά στρατεύματα και πρέπει να χαρακτηρίζονται ως εξαιρετικά επικίνδυνες για την παρουσία συμμοριών, όπως προκύπτει από τις αυξανόμενες, το τελευταίο διάστημα, επιθέσεις σε σιδηροδρόμους, γέφυρες και μεμονωμένα οχήματα. Μ όνο ο άμεσος περίγυρος των περιοχώ ν που βρίσκονται υπό γερμανική κατοχή δύναται να θεωρηθεί ως γερμανική επικράτεια.Σκοπός της Μ εραρχίας είναι:α) Ν α προβεί σε εντατική καταπολέμηση των συμμοριών στο

πλαίσιο της εκπαιδεύσεως των μονάδων, β) Να αναγνωρίσει περαιτέρω σημεία διελεύσεως και ορεινών

διαβάσεων.γ) Η μεταφορά του ιταλικού πολεμικού υλικού.

IV. Υπεράσπιση των ακτών και οχύρωση θέσεωνΗ Μεραρχία δεν ενεπλάκη στην άμεση υπεράσπιση των ακτών. Οι δυνάμεις που είναι τοποθετημένες κατά μήκος της ακτής έχουν αποκλειστικώς καθήκοντα παρατηρήσεως και ασφαλείας. Η οχύρωση των θέσεων στα αναγνωρισμένα και καθορισμένα σημεία ορεινώ ν διαβάσεων προχωρεί καλώς, ώστε η διαμόρ­φωση των θέσεων Δερβένι και Βρουλιά [;] να έχει πιθανότατα ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου.

V. Κατάσταση στον αέραΕκτός από μία επίθεση κατά τη διάρκεια της ημέρας στο αεροδρόμιο του Αράξου και στην πόλη του Άργους, κατά την οποία το στράτευμα υπέστη απώλειες, εχθρικά αεροσκάφη εκτέλεσαν πτήσεις πάνω από την Π ελοπόννησο μόνο τη νύκτα, προς ανεφοδιασμό των συμμοριών και ρίψη προκηρύξεων. [...]

Page 74: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

3

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Μου ανατέθηκε η εκτελεστική εξουσία στην Πελοπόννησο. Ως εκ τούτου διατάσσω τα ακόλουθα:

Επί του συνόλου της Πελοποννήσου, συμπεριλαμβανομένων και τω ν νήσω ν Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Κυθήρων, κηρύσσεται κατάσταση πολιορκίας.

Ο πληθυσμός οφείλει να διάγει εν ηρεμία, να αναστείλει τις επαγγελματικές του δραστηριότητες και να τηρεί τις διαταγές της Βέρμαχτ.

Όλοι οι πολίτες οφείλουν να παραμένουν στις οικίες τους από τις 1900 έως τις 0600. Οι πόρτες δεν επιτρέπεται να είναι κλειδωμένες. Απαγορεύεται η παραμονή στις στέγες και στους εξώστες. Τα παράθυρα πρέπει να παραμένουν κλειστά.

Απαγορεύονται οι συναθροίσεις οποιοσδήποτε μορφής.

Όλα τα όπλα πρέπει να παραδοθούν αμέσως.

Παραβάσεις αυτής της διαταγής θα επισύρουν αμέσως την ποινή του θανάτου.

Κάθε υποστήριξη του εχθρού, των συμμοριών και κάθε πράξη δολιοφθοράς θα οδηγεί σε αυστηρότατα αντίποινα κατά της ζωής, της περιουσίας και των αγαθών του πληθυσμού της περιοχής που επλήγη.

Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Page 75: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[50], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

4

Ο Γερμανός Διοικητής Πελοποννήσου

Η Αυτού Μεγαλειότης ο Αυτοκράτωρ και Βασιλεύς και ο Στρατάρχης Badoglio διακήρυξαν πανηγυρικώ ς στις 25.7.43 ότι ο πόλεμος στο πλευρό της Γερμανίας θα συνεχισθεί και ότι η Ιταλία θα τηρήσει το λόγο της. Συνεπεία της πολιτικής πιέσεως δε μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν αυτήν την πρόθεση.

Συνεπώς υφίστανται για εσάς οι ακόλουθες μόνο δυνατότητες:

Εσείς και οι στρατιώτες σας παραμένετε οι παλαιοί μας σύμμαχοι και εξακολουθείτε να μάχεστε μαζί μας εναντίον του κοινού εχθρού. Τότε θα υπαχθείτε στη Γερμανική Διοίκηση, η οποία θα αναλάβει, με κάθε τρόπο, μέριμνα για εσάς και τα στρατεύματά σας. Οφείλετε να εκδώσετε αμέσως τις προς τούτο απαραίτητες διαταγές. Αναξιόπιστοι ηγήτορες ή στρατιωτικά τμήματα πρέπει να αναφέρονται σε εμένα ανυπερθέτως.

ΗΕπιθυμείτε να παυσετε τον αγώνα και να επιστρέφετε ειρηνικά στην πατρίδα σας. Σε αυτήν την περίπτωση υποχρεούστε να παραδώσετε αμέσως στη Βέρμαχτ τακτοποιημένο και άθικτο το σύνολο του στρατιωτικού σας υλικού και να διασφαλίσετε ότι από αυτό τίποτα δε θα πέσει στα χέρια του εχθρού.

Εσείς και οι στρατιώτες σας, οι οποίοι ως τώρα αγωνιστήκατε γενναία μαζί μας, επιδεικνύοντας άριστη στρατιωτική συντροφι­κότητα, παραμένετε καλοί μας φίλοι.

Σε εσάς και στα στρατεύματα σας εξασφαλίζεται τιμητική επιστρο­φή στην πατρίδα. Αυτονόητα οι αξιωματικοί θα διατηρήσουν τα όπλα τους, κάθε υπαξιωματικός και άνδρας το αγχέμαχο όπλο του. Δ εν επιτρέπεται, εν τούτοις, να φέρουν μαζί τους οποιοδήποτε άλλο πολεμικό υλικό ή στρατιωτικό αγαθό πάσης φύσεως.

Δρομολογείται ευθύς αμέσως συντεταγμένη μεταγωγή των στρατευ­μάτων σας σιδηροδρομικώς μέσω της Ομάδας Στρατιών.

Σε περίπτωση, όμως, κατά την οποία τμήματα των στρατευμάτων σας έχουν την παραμικρή πρόθεση να αυτομολήσουν προς τον εχθρό ή να παραδώσουν σε αυτόν το πολεμικό τους υλικό, η στάση αυτή θα αντιμετωπισθεί διά της βίας των όπλων. Τηλεφωνικές συνδιαλέξεις και συνομιλίες μέσω ασυρμάτου απαγορεύονται. Το στράτευμα θα φρουρείται στο χώρο στρατοπεδεύσεώς του από Γερμανούς στρατιώτες. Ο εφοδιασμός διενεργείται μέχρι νεοτέρας μέσω των Υπηρεσιών της Βέρμαχτ.

<F e ( m y

Page 76: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

5

8.9.43, 2315

Κατόπιν λήψεως της Διαταγής από τον Διοικητή της 11ης Στρατιάς, καθιστώ γνωστό ότι, συνεπεία της επελθοόσης καταπαύσεως του πυρός, τα υπό τις διαταγές μου ευρισκόμενα στρατεύματα θα τηρήσουν την ακόλουθη στάση:

Εφόσον οι Γερμανοί δεν προβούν σε χρήση ένοπλης βίας, τότε και οι Ιταλοί δε θα εγείρουν -επαναλαμβάνω , δε θα εγείρουν- τα όπλα εναντίον τους, δε θα συμπράξουν -επαναλαμβάνω, δε θα συμπράξουν- με τους αντάρτες ούτε με τα αγγλοαμερικανικά στρατεύματα, σε περίπτωση κατά την οποία τα τελευταία πραγματοποιήσουν απόβαση. Θα απαντήσουν διά της βίας σε κάθε ένοπλη βία.

Ο υπογεγραμμένος G. A n g io y

Προσθήκη του Διοικητή της 117 Μ εραργίας Κυνηγών

Ώρα 2320 διαβιβάσθηκε στον Επιτελάρχη.Απάντηση του Γερμανού Επιτελάρχη δεν αναμένεται προ της 12ης νυκτερινής ώρας.

Ο υπογεγραμμένος v o n Le S u ir e

Page 77: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[52], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

6

117 Μ εραρχία Κυνηγών 13 Σεπτεμβρίου 1943Τμήμα Ic, Υπ' Αριθ. 549/43 Απόρρητο

θ έμ α : Κατάσταση Εκτάκτου Ανάγκης

Εξαιτίας της απόσυρσης και του αφοπλισμού των ιταλικών στρατευμάτων σχεδιάζεται η ανάληψη ουσιαστικής ειρηνευτικής δράσης στην Πελοπόννησο. Η παρούσα διάθεση του πληθυσμού είναι ευνοϊκή έναντι του εγχειρήματος αυτού. Πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, κατά τις οποίες το κομμουνιστικό κίνημα προσπάθησε να επωφεληθεί από την αλλαγή των συνθηκών, στον τομέα της Μ εραρχίας επικρατεί ηρεμία.Ως γενική κατευθυντήρια γραμμή για τη μελλοντική συμπεριφορά της Βέρμαχτ προς τον άμαχο πληθυσμό, πρέπει να είναι η επιδίωξη της χάραξης μιας αυστηρής διαχωριστικής γραμμής μεταξύ της ιταλικής και της γερμανικής μεθόδου. Πρέπει, συνεπώς, να ασκηθεί επίμονη πίεση, ώστε τα στρατεύματα να συμπεριφέρονται κατά τον προσήκοντα τρόπο και, κυρίως, να αποφεύγονται λεηλασίες, αρπαγές αγαθών υπό την απειλή των όπλω ν και εικονικές αγορές. Προτίθεμαι να λάβω τα αυστηρότερα μέτρα εναντίον οποιουδήποτε καθιστά εαυτόν ένοχο παραπτώματος σε βάρος της πειθαρχίας των ανδρώ ν και με αυτόν τον τρόπο θέτει σε κίνδυνο τις ειρηνευτικές προθέσεις μας.Η διαταχθείσα κατάσταση εκτάκτου ανάγκης θα αρθεί σταδιακά. Προς το σκοπό αυτό εντέλλομαι τα εξής:1.) Ο αποκλεισμός της κυκλοφορίας του πληθυσμού αίρεται άμεσα.

2.) Από τις 14.9 επιτρέπεται όλα τα καταστήματα όπως καφενεία, ζυθοπωλεία κ.λπ. να παραμένουν ανοικτά καθημερινά από 1500 έως 1700.

3.) Ο αποκλεισμός των καταστημάτων μη ζωτικής σημασίας αίρεται από τις 15.9.

4.) Οι ώρες απαγόρευσης της κυκλοφορίας ορίζονται από 1930 έως 0500, με ισχύ από τις 15.9.

5.) Αίρεται η παύση λειτουργίας των τυπογραφείων. Για τις εφημερίδες θα προετοιμάζονται στο μέλλον ορισμένα υποδείγ­ματα κειμένων, των οποίω ν η χρήση θα διατάσσεται κατά περίπτωση. Τελούν επίσης στη διάθεση του τοπικού διοικητή για ανακοινώσεις και διαταγές. Οι εκδότες των εφημερίδων υποχρεούνται να καταθέτουν ανυπερθέτως, υπόψη του τοπικού διοικητή ή της υπό του ιδίου ορισθείσης υπηρεσίας, ένα δείγμα από κάθε έντυπο που δημοσιεύεται (εφημερίδες, υπηρεσιακές ανακοινώσεις κ.λπ.). Οι εφημερίδες θα ελέγχονται από την υπηρεσία αυτή μέσω κατάλληλου οργάνου. Κάθε 14 ημέρες πρέπει να συντάσσεται βραχεία αναφορά επί του πολιτικού περιεχομένου.

Page 78: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

6.) Εξαιτίας της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης όσον κρατούνται ως όμηροι πρέπει να απελευθερωθούν στις 14.9.

7.) Για τη σχεδιασθείσα ανασύσταση και τον επανεξοπλισμό της Ελληνικής Χωροφυλακής οφείλουν να απαιτηθούν πάραυτα αναφορές δυνάμεως των Διοικήσεω ν Χωροφυλακής στην Καλαμάτα και στη Σπάρτη και να τεθούν στη Χωροφυλακή οι ακόλουθοι όροι:α) Υπακοή στις διαταγές της Βέρμαχτ.β) Χρησιμοποίησή τους για τη διατήρηση της ησυχίας και της

τάξεως. Καμία εμπλοκή στην καταπολέμηση συμμοριών, γ) Για το σκοπό αυτό οι Ελληνες χωροφύλακες, εκτός του υπό

της ελληνικής κυβέρνησης καταβαλλόμενου μισθού, θα λαμβάνουν καθημερινά διατροφικά αγαθά, σύμφωνα προς τα αναλογούντα στο γερμανικό αστικό πληθυσμό.

Πρόκειται να ακολουθήσουν περαιτέρω μέτρα μέχρι την πλήρη άρση της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης. Επισημαίνεται για ακόμη μία φορά ότι η διάταξη αναφορικά με την αγορά και την κατοχή γερμανικού και ιταλικού στρατιωτικού υλικού παραμένει σε διαρκή ισχύ.Παρά τη χαλάρωση της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, η περιφρούρηση των χώρων, η διατήρηση της κυκλοφοριακής τάξης, η περιφρούρηση της οδικής κυκλοφορίας και των συναθροίσεων θα συνεχίσουν να ελέγχονται κατά τον αυστηρότερο τρόπο.

Υπογεγραμμένος στο προσχέδιο v o n Le S u ir e

Page 79: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[54], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

7

117 Μ εραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μεραρχίας, 8.10.43Τμήμα la/Αριθ. Επιχειρήσεως 203/43Απόρρητο Διοικήσεως

44 Αντίτυπα 37ο Αντίτυπο

Διαταγή για την αναδιοργάνωση και διεξαγωγή της μάχης της ενισγυμένης 117 Μ εραρχίας Κυνηγών στην Πελοπόννησο

1.) Η 117 Μ εραρχία Κυνηγών, μετά την αποχώρηση της 1ης Μ εραρχίας Τεθωρακισμένων από τις 6.10.43, ώρα 1200, έχει διαταχθεί να διεξαγάγει αυτοδύναμα τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και στον Ισθμό της Κορίνθου. [...]

2.) Διαταγή: Η 117 Μεραρχία Κυνηγών, ενισχυμένη με τις αναφερ- θείσες στην παρ. 1 δυνάμεις, υπερασπίζεται την Πελοπόννησο από τις εχθρικές επιθέσεις διά θαλάσσης, κατά ξηράν και διά αέρος. Αποτρέπει, εφαρμόζοντας μια ευέλικτη τακτική μάχης και αξιοποιώντας κατάλληλα σημεία διαβάσεων και ορεινών διόδων στη γενική γραμμή Πατρών - Μεγαλόπολης - Σπάρτης - Ναυπλίου- Ισθμού της Κορίνθου, την εισβολή παντός εχθρού εναντίον και διαμέσου της διώρυγας.Οι πυροβολαρχίες τω ν οχυρών θέσεων και των ακτών, καθώς και ελαφρές δυνάμεις ασφαλείας και παρατηρήσεως του Τάγματος Πεζικού Φρουράς, επιτηρούν και προστατεύουν την ακτή από απροσδόκητες προσορμίσεις. [...]

7.) [...] Μ αζί με τα τμήματα Διαβιβάσεων των Συνταγμάτων Κυνηγών, του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς και του 670 Συντάγματος Πυροβολικού πρέπει να εξασφαλισθεί ένα δίκτυο επικοινω νίας για τη διοίκηση της Μεραρχίας.

8.) Το Στρατηγείο της Μ εραρχίας της Τρίπολης από τις 20.10.43 στην Κόρινθο. Ο προπομπός του Στρατηγείου επιχειρησιακά έτοιμος στην Κόρινθο από τις 9.10.43.

Page 80: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

8

Υπηρεσία: 1/749 Τάγμα ΚυνηγώνΤόπος: Αίγιο 18.10.1943, ώρα 1400

Προς:Μικτή Διμοιρία Haas

1.) Ο Λόχος Schober βρίσκεται υπό ασφυκτική πίεση του εχθρού στην περιοχή των Ρογών.

2.) Η Μικτή Διμοιρία προωθείται προσεκτικά και με ασφάλεια προς όλες τις κατευθύνσεις από τα Τρυπιά προς τη Σταυριά. Οι ομάδες έχουν λάβει εκεί σχηματισμό «σκαντζόχοιρου». Οι ομάδες τυφεκιοφόρω ν επιζητούν επικοινω νία με τον 3ο Λόχο, ο οποίος έχει ορισθεί να εκτελέσει αναγνωρίσεις προς την κατεύθυνση των Καλαβρύτων μέσω Βρόστενας. Νέα διαταγή για τον 3ο Λόχο η αναγνώριση μέσω Σταυριάς - Μ αμουσιάς - Δουμενώ ν - Ρογών και η λήψη επαφής με το Λόχο Schober.Η Μικτή Διμοιρία Haas υπάγεται για το σκοπό αυτό στον 3ο Λόχο. Ήδη σήμερα προωθείται ένας ενισχυμένος Λόχος του II Τάγματος διαμέσου Δερβενιού - Μαμουσιάς κατά Δουμενών - Ρογών.

Υπογραφή E b e r sb e r g e r Ταγματάρχης κ' Διοικητής Τάγματος

Page 81: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[56], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

9

18.10

Τμήματα του 5/749 Λόχου Κυνηγών διεξάγουν από το μεσημέρι της17.10 επιχειρήσεις αναγνωρίσεως βόρεια τω ν Καλαβρύτων και έχουν εμπλακεί σε μάχη με ισχυρότερες ομάδες συμμοριών.

Ενισχύσεις του 6/749 Λόχου Κυνηγών, υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη Ebersberger, κινούνται προς υποστήριξη από την κατεύθυνση του Αιγίου. Εκκρεμούν ακόμη ακριβείς αναφορές.

[...]

10

19.10,1315

Διαταγή προς τον Υπολοχαγό Garhöfer

Ο Λόχος να καταλάβει ταχέως τους Ρογούς με 2 διμοιρίες ανδρών. Μ ία διμοιρία να παρέχει κάλυψη πυρός και να παραμείνει εκτός θεάτρου επιχειρήσεων.

Εκτός αυτού να συνεχίσει να παρέχεται κάλυψη πυρός από τη Δ ιμοιρία Haas.

Αποστολές στην περιοχή: Ανακρίσεις για τα γεγονότα Σαββάτου, Κυριακής και Δευτέρας!

Ακολούθως να ερευνηθεί ο περίγυρος της περιοχής για ίχνη μάχης.Τα υποζύγια να παραμείνουν εδώ μετά των εφιππίων.Λευκό ριφθέν υπό του 6ου Λόχου σημαίνει: Εδώ βρέθηκαν σημαντικά ίχνη.Λευκό ριφθέν υπό του Τάγματος σημαίνει: Επιστρέψατε.Πράσινο: Η αποστολή εκτελέσθηκε χωρίς να βρεθεί κάτι.

E b e r sb e r g e r

Page 82: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

11

Προς: Ώρα 1500Τανιιατάργη Ebersberger

Σύμφωνα με αναφορές του τοπικού πληθυσμού επί υψώματος αμέσως νοτιοδυτικά της Κερπινής ενταφιάσθηκαν 4 Γερμανοί στρατιώτες.Στην Κερπινή πρέπει να βρίσκονται ακόμα 4 τραυματίες Γερμανοί στρατιώτες υπό την προστασία του τοπικού πληθυσμού.Περίπου 45 Γερμανοί στρατιώτες πρέπει να έχουν αιχμαλωτισθεί και μεταφερθεί προς την κατεύθυνση της Κερπινής.Κερπινή 3 χλμ. νοτιοδυτικά των Ρογών.

G a r h ö f er Υπολοχαγός κ' Διοικητής Λόχου

Εάν μου επιτρέπετε, κύριε Ταγματάρχα, θα μεταβώ αμέσως μετά του Λόχου στην Κερπινή, θα μεταφέρω τραυματίες και θα αναζητήσω τον τάφο.

Κύριε Ταγματάρχα, αν επιθυμείτε, δώσατε μου τη συγκατάθεσή σας με δύο πράσινα σήματα φωτός.Σύμφωνα με αναφορές του τοπικού πληθυσμού, προς το παρόν δεν υπάρχουν αντάρτες εδώ.

G a r h ö f er Υπολοχαγός κ' Διοικητής Λόχου

Page 83: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

12

19.10

Ο 5/749 Λόχος Κυνηγών στις 18.10 το πρωί έφθασε στους Ρογούς (6 χλμ. βόρεια των Καλαβρύτων). Έκτοτε καμία είδηση.

Δύο ενισχυμένοι λόχοι του 749 Συντάγματος Κυνηγών (Απόσπασμα Ebersberger) έφθασαν στις 1700 στη γραμμή Κερπινή - Ρογοί άνευ επαφής μετά του εχθρού (αναγνώριση από αέρος). Απουσία περαι­τέρω αναφορών.

Αναγνώριση με Messerschmitt 109 χωρίς αποτέλεσμα· η αναγνώριση δι' ανιχνευτών αναφέρει ότι εθεάθη φίλιο τμήμα περίπου 30 ανδρών πλησίον των Ρογών και πολλά άλογα πλησίον των Καλαβρύτων (υποθέτουμε άλογα του Αποσπάσματος Ebersberger).

[...]

13

20.10

1.) Επιστροφή Αποσπάσματος Ebersberger (]/749 Τάγμα Κυνηγών) από επιχειρησιακή αποστολή στην περιοχή Καλαβρύτων. Από επιτόπιες έρευνες, από μαρτυρίες μελών του Λόχου που επέστρεψαν και κατοίκων φίλα προσκείμενω ν στους Γερ­μανούς προέκυψε ότι ο Λόχος Schober, κατά τα φαινόμενα, κατόπιν σκληρής μάχης, περικυκλώθηκε από ισχυρές ομάδες ανταρτών (περίπου 500 άνδρες) δυτικά της Κερπινής και κατόπιν εξαντλήσεως των πυρομαχικών υπέκυψε.Οι μέχρι τώρα διαπιστωμένες απώλειες:4 νεκροί, 11 βαριά τραυματίες και περίπου 70 άνδρες περιήλθαν σε κατάσταση αιχμαλωσίας.Λεπτομέρειες βλέπε Α ναφορά Συντάγματος (Παράρτημα)

2.) Εκκαθαριστική επιχείρηση της 25/999 Διμοιρίας Πεζικού Φρουράς, 4 χλμ. δυτικά του Γυθείου.

Page 84: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

14

Ανακρίσεις της 20.10.43

1. Θ εοφάνης Θ εοφανόποολος από τοος Ρογούς:Στις 17.10.43 και περί ώρα 1900, περίπου 80 Γερμανοί στρατιώτες αναχώρησαν από τους Ρογούς με κατεύθυνση τα Καλάβρυτα. Μετά από απόσταση περίπου 1 χλμ. δέχθηκαν σφοδρά πυρά πολυβόλων από τους αντάρτες, οι οποίοι βρίσκονταν στο επίμηκες ύψωμα πλησίον της Κερπινής. Μεταξύ άλλων ακούστηκαν και ισχυρές βολές. Τα πυρά διήρκεσαν ως την Κυριακή, στις 1800 περίπου. Από την ώρα αυτή και μετά δεν ακούστηκε πλέον τίποτα. Από τους κατοίκους της Κερπινής πληροφορήθηκα ότι φονεύθηκαν 4 Γερμανοί στρατιώτες και ότι είναι ενταφιασμένοι στα βουνά νότια της Κερπινής. Περίπου 45-50 Γερμανοί συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν από τους αντάρτες στα Καλάβρυτα. Από αυτούς 4 είναι βαριά τραυματισμένοι και περιθάλπονται από κατοίκους της Κερπινής. Μεταξύ των νεκρώ ν συγκαταλέγεται πιθανώς και κάποιος νεαρός αξιωματικός (υπολοχαγός). Τη Δευτέρα το βράδυ γύρω στις 2100 έφθασε στους Ρογούς ένας ιππέας από το Αίγιο και είπε ότι πολλοί Γερμανοί στρατιώτες αφίχθησαν με αυτοκίνητα στο Διακοφτό και αποβιβάστηκαν. Σήμερα, στις 0900 περίπου, οι αντάρτες, αφού εγκατέλειψαν τα βουνά, επέστρεψαν προς Καλάβρυτα.

2. Ν ικόλαος Κόλλας, Πρόεδρος Ρογών:Το απόγευμα του Σαββάτου στις 1730, περίπου 70 Γερμανοί στρατιώτες έφθασαν στην περιοχή για να αναπαυθούν. Ενώ οι στρατιώτες, στις 1915 περίπου, κινούνταν σε απόσταση 1,9 χλμ. από την περιοχή με κατεύθυνση τα Καλάβρυτα, επλήγησαν σφοδρότατα με πολυβόλα από τα βουνά της Κερπινής. Η μάχη έληξε γύρω στις 1700 της Κυριακής. Από όσα άκουσα οι Γερμανοί είχαν 11 ελαφρά τραυματισμένους, 2 βαριά τραυματισμένους και5 νεκρούς. Περίπου 40 άνδρες μεταφέρθηκαν στα Καλάβρυτα ως αιχμάλωτοι. Μεταξύ των αιχμαλώτων φέρεται να συγκατα­λέγεται και ένας λοχαγός (εύρωστος). Για τις απώλειες των ανταρτών δεν γνωρίζω κάτι συγκεκριμένο. Πρέπει να είχαν 3 νεκρούς και 8 βαριά τραυματίες. Τους 4 βαριά τραυματισμένους Γερμανούς τούς περιθάλπουν πιθανώς Ελληνες στην Κερπινή. Στα βουνά παρέμειναν περίπου 200 αντάρτες. Το πρωί της σημερινής ημέρας οι αντάρτες κινήθηκαν αιφνιδίως προς Νότο, αλλά ήταν περισσότεροι από 300. Πιθανώς τις τελευταίες ημέρες αφίχθησαν ενισχύσεις.

3. Ανδρέας Ρουκαούρης [;] από την Κερπινή:Το Σάββατο, μετά τη δόση του ηλίου, άκουσα σφοδρούς πυροβολισμούς προς την κατεύθυνση των Ρογών. Το απόγευμα της

Page 85: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Κυριακής, λίγο μετά το τέλος της μάχης, μεταφέρθηκε στο χωριό μου επί όνου ένας στρατιώτης με τραύμα στον πνεύμονα. Τον μετέφερα αμέσως στην οικία μου και κάλεσα έναν Έλληνα γιατρό, ο οποίος του έκανε ένεση και επέδεσε το τραύμα. Εκτός αυτού, ακόμη 8 Γερμανοί, εκ των οποίων οι 3 βαριά τραυματισμένοι, είχαν μεταφερθεί στην οικία του Παναγιώτη Αποστολόπουλου, υπό αυστηρή φρούρηση. Το βράδυ της Δευτέρας στις 2300 μεταφέρθηκαν από τους αντάρτες στα Καλάβρυτα. Τους τραυ­ματίες που περιέθαλπα θα έρχονταν να τους παραλάβουν οι αντάρτες την Πέμπτη. Από την περιοχή αυτή, σε διάστημα περίπου δύο μηνών, διήλθαν 250 αντάρτες. Στη μάχη με τους Γερμανούς οι αντάρτες είχαν 6 νεκρούς και 12 ή 14 βαριά τραυματίες. Περίπου45 Γερμανοί μεταφέρθηκαν ως αιχμάλωτοι στα Καλάβρυτα.

4. Σπύρος Κουβαράς από την Κάτω Ζαχλωρού:

Εδώ στην περιοχή μου είχαν σταθμεύσει 150-170 Ιταλοί στρατιώτες για περίπου 3 μήνες. Σε αυτό το διάστημα κάθε εβδομάδα σχεδόν έρχονταν οι αντάρτες από τα Καλάβρυτα και μάχονταν εναντίον των Ιταλών. Από όσα γνωρίζω οι αντάρτες είχαν συνολικά 15 νεκρούς και οι Ιταλοί 18. Από τότε που οι Ιταλοί άρχισαν να αποχωρούν, οι αντάρτες ήλθαν εδώ μόνο μία φορά και συγκεκρι­μένα το Σάββατο το μεσημέρι. Ήταν περίπου 130-150 άνδρες. Παρέμειναν όμως μόνο 10 λεπτά στην περιοχή, πάνω από το σταθμό του τρένου, και στη συνέχεια αναχώρησαν με ταχύ ρυθμό για τα βουνά μέσω Άνω Ζαχλωροός. Κατά τη νύκτα από Κυριακή προς Δευτέρα έφθασαν δέκα αντάρτες και απαίτησαν από κάθε σπίτι αυγά, ψωμί, κονιάκ και φρούτα για 14 βαριά τραυματίες, οι οποίοι έπρεπε να μεταφερθούν στα Καλάβρυτα εντός δύο ωρών με ένα μικρό όχημα επί της σιδηροτροχιάς. Τους τραυματίες δεν τους είδα, γιατί ήταν νύκτα.

Ο αδελφός μου μετέφερε χθες ένα φέρετρο από τα Καλάβρυτα και άκουσε εκεί ότι την Κυριακή οι αντάρτες ενεπλάκησαν με τους Γερμανούς στην Κερπινή και είχαν 9 νεκρούς (μεταξύ των οποίω ν και 2 αρχηγοί). Στις αρχές Αυγούστου αναχώρησαν από εδώ προς τη Βάλτσα [;] κοντά στα Δουμενά, 25 Ιταλοί και 2 κάτοικοι, οι οποίοι είχαν καταδικασθεί στο παρελθόν, και πήραν μαζί τους δύο υποζύγια με ιταλικά πολεμοφόδια. Οι κάτοικοι της Κάτω Ζαχλωρούς έχουν κάθε λόγο να διάκεινται εχθρικά προς τους αντάρτες, διότι αυτοί λήστεψαν αποταμιεύσεις περίπου 25 εκατομμυρίων από την τράπεζα στα Καλάβρυτα. Συνολικά οι αντάρτες αφαίρεσαν 260 εκατομμύρια δραχμές από την τράπεζα αυτή.

Υπογεγραμμένος Δ εκανέας D ö h n e r t

Page 86: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

15

Λοχίας Luschin A lois 21.10.19431/749 Λόγος Κυνηγών

θ έμ α : Α ναφορά της Επιχειρήσεως της 16.10.43

Προς:1/749 Τάγμα Κυνηγών

Α ναφορά Επιχειρήσεως της 16.10.1943

Οι 1ος και 5ος Λόχοι προελαύνουν με ασφάλεια μέχρι τους Ρογούς. Ο 1ος Λ όχος προηγείται. Στους Ρογούς οι Λόχοι αναδιατάσσονται και πλέον τίθεται επικεφαλής ο 5ος Λόχος. Περίπου 2,5 χιλιόμετρα νότια των Ρογών, οι 1ος και 5ος Λ όχοι δέχθηκαν αιφνιδιαστικά πυρά από νότια, δυτική και ανατολική κατεύθυνση.

Αποτέλεσμα: δύο τραυματίες, ένας βαριά και ένας ελαφρά. Αμφότερα τα τμήματα των Λόχων υποχωρούν νότια των Ρογών. Ο 1ος Λόχος έλαβε εντολή αναγνωρίσεως του υψώματος που αποτελεί αντικειμενικό σκοπό του και διασπάσεως της εχθρικής τοποθεσίας. Το ύψωμα κατελήφθη εξ εφόδου. Κατέστη δυνατό να διαπιστωθούν εχθρικές απώλειες. Το υπόλοιπο της νύκτας τα τμήματα παρέμειναν επί του υψώματος. Επανειλημμένες προσπάθειες του εχθρού να ανα- καταλάβει το ύψωμα αποκρούστηκαν.

Στις 17.10.43 και ώρα 0430 κινήθηκαν αμφότερα τα τμήματα εναντίον του υψώματος που προέβλεπαν οι διαταγές τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση τέθηκε επικεφαλής ο 1ος Λόχος. Ο 5ος Λόχος παρείχε κάλυψη πυρός. Ο 1ος Λόχος έφθασε στο ύψωμα και ακολούθησε ο 5ος Λόχος υπό τον καταιγισμό των αιφνιδιαστικών πυρώ ν του εχθρού. Το ύψωμα δυτικά των Ρογών κατελήφθη χωρίς απώλειες και συνελήφθησαν δύο αντάρτες. Εκεί ο Λόχος έλαβε νέα διαταγή. Αυτή ήταν: Αναγνώριση του υψώματος Αγιος Ιωάννης και διασφάλισή του ούτως ώστε ο 5ος Λόχος να δύναται να ακολουθήσει τον Ιο. Ο 5ος Λόχος ανέλαβε την κάλυψη πυρός. Ο 1ος Λόχος έφθασε ως το ήμισυ της κλιτύος του υψώματος και εκεί δέχθηκε αιφνιδιαστικώς σφοδρά πυρά (βαρέων και ελαφρών όπλων). Ο Λόχος δεν ήταν σε θέση να προχωρήσει περαιτέρω και εξαναγκάστηκε σε υποχώρηση. Ο 5ος Λ όχος βρέθηκε και αυτός υπό πίεση, δε μπόρεσε να παράσχει πλέον κάλυψη πυρός, και υποχώ ­ρησε, προκειμένου να προσεγγίσει το χώρο εξορμήσεώς του.Παρά την εχθρική δράση, τα τμήματα οπισθοφυλακής μπόρεσαν να φθάσουν στο χώρο εξορμήσεώς τους. Αυτό, όμως, δεν κατέστη πλέον δυνατόν για τα τμήματα επαφής. Ο εχθρός παρεισέφρησε μεταξύ των δύο τμημάτων του 1ου Λόχου. Το τμήμα επαφής εγκλωβίσθηκε.

Page 87: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[62], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Το δεύτερο τμήμα του Ιου Λόχου προσπάθησε να φθάσει στο χώρο εξορμήσεως του 5ου Λόχου, επλήγη όμως πανταχόθεν από τους αντάρτες και ως εκ τούτου διαλύθηκε. Μερικοί άνδρες του τμήματος αυτού κατόρθωσαν να φθάσουν σε κοντινή χαράδρα και με αυτόν τον τρόπο να διαφύγουν την αιχμαλωσία. Με την έλευση της νύκτας μπόρεσαν να εγκαταλείψουν το πεδίο της μάχης.

Λοχίας L u sc h in

Page 88: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

16

1/749 Τάγμα Κυνηγών 21.10.1943Δ ι ο ι κ η τ ή ςΥπ' Αριθ. 450/43 Απόρρητο

Αναφορά για την επίθεση στο Μικτό Λόγο Schober (1/749 Τάγμα Κυνηγών) στις 16 και 17.10.1943

(Χάρτης 1:100.000, Φύλλο αριθ. 6 Η)

1.) Συμβάντα

Στις 8.10.43 ο Διοικητής του 1/749 Τάγματος Κυνηγών έλαβε από τον Διοικητή του Συντάγματος προφορικώς τη διαταγή, μετά την άφιξη στο νέο χώρο στρατοπεδεύσεως (Αίγιο), να αναγνωρίσει την περιοχή νότια αυτού και τις οδούς προς Καλάβρυτα. Το Τάγμα εισήλθε στις 10.10.43 στο νέο χώρο στρατοπεδεύσεως με τις μονάδες μάχης του Λόχου χωρίς υποζύγια.

Στις 15.10.43 μία ομάδα του 1ου Λόχου υπό τον Ανθυπολοχαγό Falkensteiner διενήργησε αναγνώριση των οδών στην περιοχή Πυργακίου - Φτέρης. Το δρομολόγιο κινήσεως σύμφωνα με τη διαταγή: Πορεία διαμέσου Αχλαδιάς - Αχουρίων - υψώματος Κολοκοτρώνη (υψόμετρο 945). Δρομολόγιο επιστροφής διαμέσου Μελισσίων - Βόβοδας - Τεμένης.

Ανατολικά των Μελισσίων περίπου 100 αντάρτες προσπάθησαν να περικυκλώσουν την ομάδα. Παραιτούμενος της εκτελέσεως της ανατεθείσης αποστολής ο Ανθυπολοχαγός Falkensteiner απέφυγε την περικύκλωση, έφθασε στα Μελίσσια επί του δρομολογίου επιστροφής και επέστρεψε στο Αίγιο χωρίς περαιτέρω συμβάντα.

2.) Η διαταγή προς τον Λοχαγό Schober (Διοικητή 5ου Λόγου)Το πρωί της 15.10.43 ο Λοχαγός Schober έλαβε από τον Διοικητή Τάγματος στο Αίγιο την ακόλουθη προφορική διαταγή: «Συγκροτήστε μία διμοιρία Κυνηγών από τα ευρισκόμενα στο Αίγιο τμήματα του 5ου Λόχου και στη συνέχεια ένα λόχο αποτελούμενο από τη Διμοιρία Κ υνηγών και μια διμοιρία του 1ου Λόχου.Με τις δυνάμεις αυτές αναγνωρίστε στις 16 και 17.10.43 την κατάσταση των συμμοριών και τη στάση του πληθυσμού στην περιοχή των Καλαβρύτων. Επιπρόσθετα καταγράψτε τις απο­κλίσεις μεταξύ εδάφους και χάρτη, την κατάσταση των οδών, καθώς επίσης και το χρόνο προελάσεως στα επιμέρους τμήματα της διαδρομής μεταξύ των περιοχών.Κίνηση διαμέσου Νικολαίικων - Δερβενιού - Μαμουσιάς - Ρογών. Δρομολόγιο επιστροφής: Διαμέσου του σιδηροδρομικού σταθμού Κερπινής - Βρόστενας - Σταυριάς - Ροδιάς.

Page 89: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Στις 16.10.43 και από ώρα 0500 ο Λόχος σας θα μεταφερθεί στα Νικολαίικα με τις συνεχείς κινήσεις ενός φορτηγού αυτοκινήτου. Επιστροφή κατά τέτοιον τρόπο, ώστε τις βραδινές ώρες της17.10.43 να αφιχθείτε στην παραλιακή οδό στα Τρυπιά. Μεταφέρατε:

Ανά ελαφρύ πυροβόλο 1.500 φυσίγγια.Ανά τυφέκιο 100 φυσίγγια.Επιμελητεία για τη διεξαγωγή της κινήσεως για δύο ημέρες.Υποζύγια: ουδέν.

Στη διάθεσή σας για την εκτίμηση περί του εχθρού υπάρχουν τα εξής στοιχεία:1.) Οι χθεσινές διαπιστώσεις του Ανθυπολοχαγού Falkensteiner.2.) Η Υπ' Αριθ. 60/43 Απόρρητη Διαταγή Διοικήσεως της 117

Μ εραρχίας Κυνηγών, Τμήμα Ic, της 8 Αυγ 1943.Σας εφιστώ ιδιαιτέρως την προσοχή στα στοιχεία της αναφοράς για την κατάσταση στην περιοχή των Καλαβρύτων.Α ναφορές στο Τάγμα μόνον αν είναι απολότως αναγκαίο και σε αυτή την περίπτωση μόνο μέσω τουλάχιστον μίας ομάδας» (βλέπε Παράρτημα 14).

3.) Συμβάντα μεταξύ των βραδινών ωρών της 17.10 και της 18.10.43: α) Καθώς ο Λ όχος Schober δεν αφίχθη οτην παραλιακή οδό,

όπως είχε διαταχθεί, ο Διοικητής Τάγματος διέταξε τον υπασπιστή του να μεταβεί αμέσως στα Τρυπιά για να πληροφορηθεί εκεί από τον πληθυσμό τι απέγινε ο Λόχος. Εάν αυτή η αναζήτηση αποβεί άκαρπη, να διαβιβάσει στον 3/749 Λόχο Κυνηγών στο Ζευγολατιό τη διαταγή να εξακριβώσει την τύχη του Λόχου Schober ακολουθώντας το δρομολόγιο επιστροφής του προς Καλάβρυτα. Αναχώρηση στις 18.10, ώρα 0000.

β) Στις 18.10 και ώρα 0545 τηλεφώνημα του Διοικητή Τάγματος στον κύριο Διοικητή Συντάγματος: Α ναφορά ότι ο Λόχος Schober δεν αφίχθη και ότι ο 3/749 Λόχος Κυνηγών έχει σταλεί προς αναγνώριση επί του δρομολογίου επιστροφής του Λόχου Schober. Αίτηση υποστηρίξεως από το Σύνταγμα. Απόφαση του κυρίου Διοικητού Συντάγματος αναμένεται ως το μεσημέρι.

γ) Στις 18.10 και ώρα 0800 αναφορά του 3/749 Λόχου Κυνηγών από το ύψωμα 1328 (1 χλμ. νοτιοδυτικά της Βρόστενας):

Από το Λόχο Schober δεν ακούστηκε τίποτε ούτε εντοπίστηκε.Σήματα φωτός παρέμειναν αναπάντητα.

Page 90: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

δ) Στις 18.10 και ώρα 1200 έδωσε αναφορά ο Λοχίας Luschin (1/749 Λόχος Κυνηγών και τοποθετηθείς στο Λόχο Schober) στο Επιτελείο Τάγματος.Α ναφορά του Λογία Luschin στο Παράρτημα 1

ε) Στις 18.10 και ώρα 1245 τηλεφώνημα του Διοικητή Τάγματος στον κύριο Διοικητή Συντάγματος: Α ναφορά ότι ο Λόχος Schober δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση στην περιοχή των Ρογών και στις 17.10 τελούσε υπό ισχυρή πίεση.Έγκριση του κυρίου Διοικητού Συντάγματος να τεθεί στη διάθεση του 1/749 Τάγματος Κ υνηγών ένας ενισχυμένος λόχος. Μ εταφορά με φορτηγό.

στ) Στις 18.10 και ώρα 1315 προς τον Διοικητή του 4ου Λόχου προφορικώ ς μέσω του Διοικητή Τάγματος: Ο 4ος Λόχος οργανώ νει ευθύς αμέσως μια μικτή διμοιρία, αποτελούμενη από: 1 βαρύ πυροβόλο, 1 στοιχείο όλμου και δύο ομάδες σκοπευτών. Η διμοιρία τίθεται σε ετοιμότητα αναχωρήσεως με φορτηγά οχήματα.

ζ) Στις 18.10 και ώρα 1330 νέα αποστολή για τον 3/749 Λόχο Κυνηγών (γραπτώς).Παράρτημα 2.

η) Στις 18.10 και ώρα 1350 διαταγή στη Μικτή Διμοιρία Haas (γραπτώς).Παράρτημα 3.

θ) Στις 18.10 και ώρα 1400 διαταγή στη Μικτή Διμοιρία Haas (γραπτώς).Παράρτημα 4.

ι) Στις 18.10 και ώρα 1500 αναφορά του 11/749 Τάγματος Κυνηγών: Ένας ενισχυμένος λόχος στις 1500 μετακινήθηκε με φορτηγά οχήματα προς την κατεύθυνση του Αίγιου.

ια) Στις 18.10 και ώρα 1500 άφιξη της Μικτής Διμοιρίας Haas στα Τρυπιά, αναζήτηση υποζυγίω ν και φόρτωση.

ιβ) Στις 18.10 μεταξύ 1630 και 1730 άφιξη του ενισχυμένου 6/749 Λόχου Κυνηγών σε μια σιδηροδρομική διακλάδωση προς Καλάβρυτα. Για τη φόρτωση του στρατιωτικού εξοπλισμού πρέπει να εξασφαλισθεί αρχικά σκευή από το 1/749 Τάγμα Κυνηγών και υποζύγια στα Τρυπιά.

ιγ) Στις 18.10 και ώρα 1700 μετακίνηση της Μικτής Διμοιρίας Haas προς τη Σταυριά.

ιδ) Στις 18.10 και ώρα 1745 λήψη επαφής μεταξύ του 3/749 Λόχου Κυνηγών και της Μικτής Διμοιρίας Haas.Αναφορά του 3/749 Λόχου Κυνηγών:Από την περιοχή Κάτω Ζαχλωρού (13 χλμ. Ν -Ν Δ των Τρυπιών) διαπιστώθηκε ισχυρή εχθρική παρουσία επί των υψωμάτων ανατολικά και βόρεια των Ρογών. Ο εχθρός

Page 91: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

προσπάθησε να περικυκλώσει το Λόχο. Από το Λόχο Schober δεν υπάρχει κάποια είδηση ούτε σημείο ζωής.

ιε) Στις 18.10 και ώρα 1810 μετακίνηση του ενισχυμένου 6/749 Λόχου Κυνηγών προς τη Σταυριά. Επικεφαλής του αποσπά- σματος (ενισχυμένου 3ου Λόχου και ενισχυμένου 6ου Λόχου) ο Διοικητής του 1/749 Τάγματος Κυνηγών.

4.) Δραστηριότητα και διαπιστώσεις του Αποσπάσματος Ebersberger α) Στις 1910 και ώρα 0600 το Απόσπασμα προσέγγισε ένα

ύψωμα, 2,8 χλμ. βόρεια των Δουμενών. Αναφορά στο Σύνταγμα από εκεί.Παράρτημα 5Ο ενισχυμένος 3ος Λόχος έμεινε πίσω με αποστολή:1.) Να παράσχει κάλυψη πυρός στις περαιτέρω ενέργειες

του Αποσπάσματος.2.) Να αποτελέσει σημείο υποδοχής για τον 6ο Λόχο και το

Λόχο Schober.3.) Να λειτουργήσει ως βάση ανεφοδιασμού.

β) Απόσπασμα στα Δουμενά στις 0945. Εκεί πρώτες μαρτυρίες Ελλήνων για το Λόχο Schober, οι οποίες δημιούργησαν αμφιβολίες για το αν το Απόσπασμα θα μπορούσε να επέμβει εγκαίρως.

γ) Στις 1910 και ώρα 1200 προσεγγίσθηκε το ύψωμα 2 χλμ. βόρεια των Ρογών. Από τις 1000 διαπιστώθηκε η αποχώρηση του εχθρού από τα υψώματα.Έρευνα της λοφοσειράς μεταξύ Αγίου Ηλία και Αγίου Ιωάννη για ίχνη μάχης. Διαπιστώθηκαν μόνον ορισμένα πρόσφατα ίχνη βλημάτων.

δ) Στις 19.10 και ώρα 1300 τηλεγραφική αναφορά στο Σύνταγμα.Παράρτημα 6.

ε) Στις 19.10 και ώρα 1315 διαταγή στον Υπολοχαγό Garhöfer. Παράρτημα 7.

στ) Αναφορά του ενισχυμένου 6ου Λόχου στο Απόσπασμα στις 1500.Παράρτημα 8.Δίδεται έγκριση για περαιτέρω έρευνα προς την κατεύθυνση της Κερπινής.

ζ) Α ναφορά στο Σύνταγμα μέσω τηλεγράφου στις 1510. Παράρτημα 9.

η) Στις 19.10 και ώρα 1900 αναφορά του ενισχυμένου 6ου Λόχου προφορικά μέσω αγγελιαφόρου:1 νεκρός 1,5 χλμ. βορειοδυτικά της Κερπινής (περιγραφή στο Παράρτημα 10) και

Page 92: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

1 βαριά τραυματίας στην Κερπινή. Ο τελευταίος μεταφέρεται στους Ρογούς.

θ) Μετά τη συγκέντρωση του Αποσπάσματος (χωρίς τον 3ο Λόχο) επί υψώματος 2 χλμ. βόρεια των Ρογών, έκδοση προφορικής διαταγής στις 1930:«1.) Μία διμοιρία του 6ου Λόχου καταλαμβάνει αμέσως τους

Ρογούς και διασφαλίζει τη μεταφορά των τραυματιών την επομένη μέσω Κάτω Ζαχλωρούς κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής. Αναχώρηση στις 0600.

2.) Ο ενισχυμένος 6ος Λόχος και η Διμοιρία Haas προωθούνται αμέσως προς το χώρο στρατοπεδεύσεως του 3ου Λόχου και αναπαύονται εκεί».

ι) Στις 20.10 και ώρα 0700 τηλεγραφική αναφορά στο Σύνταγμα:Παράρτημα 11.

ια) Κίνηση στις 20.10 και ώρα 0900 μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής Μ αμουσιάς - Σταυριάς. Άφιξη στα Τρυπιά στις 1430. Από εκεί μεταφορά με φορτηγά στο χώρο στρατοπεδεύσεως.

ιβ) Η μεταφορά των τραυματιών διεξήχθη χωρίς παρενοχλήσεις. Άφιξη στα Τρυπιά στις 1600.

ιγ) Απώλειες του αποσπάσματος: Ένα υποζύγιο νεκρό.

5.) Πιθανά συμβάντα στο Λόγο SchoberΣύμφωνα με τις διαπιστώσεις του Αποσπάσματος Ebersberger και τις μαρτυρίες των δέκα αποκοπέντω ν του 1ου Λόχου, και σύμφωνα με μαρτυρίες ανακριθέντων Ελλήνων, συνέβη το εξής (Παράρτημα 13):Στις 16.10 και ώρα 1500 ο Λόχος Schober έφθασε στους Ρογούς, πολύ καταπονημένος από την πορεία στο εξαιρετικά δύσβατο έδαφος. Εκεί έκανε στάση για μισή ώρα, αναδιατάχθηκε για συνέχιση της πορείας και στις 1600 αναχώρησε έχοντας αναπτυγμένο σχηματισμό. Στις 1645, χωρίς να έχει προηγουμένως παρατηρήσει κάποια εχθρική κίνηση, περίπου 2,5 χλμ. νότια των Ρογών, κατά την άνοδο σε έναν αμπελώνα, ο Λόχος δέχθηκε αιφνιδιαστικά πυρά μετωπικά και από τις δύο πλευρές. Ο εχθρός είχε πιθανότατα δύναμη 400-500 ανδρών. Μετά την αρχική οπισθοχώρηση των εμπρόσθιων τμημάτων, με την έλευση της νύκτας, καταλήφθηκε με έφοδο το προκείμενο ύψωμα, και για το υπόλοιπο της νύκτας ελήφθη σχηματισμός «σκαντζόχοιρου». Οι νυκτερινές επιθέσεις του εχθρού αποκρούσθηκαν.Κατά τη διάρκεια της νύκτας ο Λοχαγός Schober έλαβε την απόφαση να κατευθυνθεί βορειοδυτικά και κινούμενος προς Βορρά στην περιοχή δυτικά της Κερπινής να καταλήξει στο Αίγιο. Στις 17.10 από ώρα 0400 ξεκίνησαν οι προσπάθειες υλοποίησης της απόφασης. Εν μέσω σκληρών, αμφίρροπων, μαχώ ν κατέστη δυνατό σε μεγάλο μέρος της δύναμης του Λόχου να καταλήξει,

Page 93: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

κατά τις βραδινές ώρες, 200 μ. κάτω από ένα υψίπεδο, εκ του οποίου κατέστη πιθανώς εφικτή η κατάβαση προς την κατεύθυνση της Δίγελας. Η κατάληψη του υψιπέδου δεν ήταν πλέον δυνατή. Περικυκλωμένα από τον εχθρό, που είχε καταλάβει πολύ πλεο­νεκτικές θέσεις, κατάκοπα και χωρίς πυρομαχικά, τα εναπο- μείναντα τμήματα αναγκάστηκαν να παραδοθούν λίγο πιο κάτω από το υψίπεδο (βλέπε σχέδιο - Παράρτημα 12).Οι απώλειες του Λόχου ανέρχονται πιθανώς σε:

4 νεκρούς,70 αιχμαλώτους, εκ τω ν οποίω ν 11 βαριά τραυ­ματίες και πολλοί ελαφρά.

Λαμβάνοντας υπόψη τα ίχνη μάχης (παντού άριστες θέσεις σκοπεύσεως και εκτεταμένη κατανάλωση πυρομαχικών εκ μέρους του εχθρού) είναι εντυπωσιακό και εξηγείται μόνο εξαιτίας της κακής σκοπευτικής ικανότητας του εχθρού το γεγονός ότι οι απώλειες του Λόχου δεν ήταν περισσότερες.Φ αίνεται πως παρά τις δυσκολίες ο Λόχος διοικήθηκε στιβαρά ως το τέλος και πω ς όλοι εκτέλεσαν πλήρως το καθήκον τους. Ο Λοχαγός Schober πιθανότατα είχε ήδη αιχμαλωτισθεί νότια της Κερπινής. Παραμένει άγνωστο ποιος ήταν επικεφαλής κατά την τελευταία, πολύ δύσκολη, μάχη έναντι του υψιπέδου.Πιθανές απώλειες του εχθρού:

9 νεκροί, 14 τραυματίες.Παρατήρηση για τη γραπτή αναφορά του Λοχία Luschin:Τα γεωγραφικά στοιχεία του είναι εν μέρει λανθασμένα και έχουν συνταχθεί εκ των υστέρων με βάση το χάρτη, εσφαλμένα όμως.

Συμπεράσματα1.) Στη βορειοδυτική Πελοπόννησο υπάρχουν αριθμητικά ισχυρές,

καλά οργανωμένες και καλά εξοπλισμένες συμμορίες. Διαθέτουν καλό σύστημα παρατηρήσεως, ταχεία μετάδοση ειδήσεων και είναι εξαιρετικά ευκίνητες.

2.) Στρατιωτική αναγνώριση με το συνήθη τρόπο είναι ανώφελη εναντίον αυτών των συμμοριών.

Αίτια:Ο προς αναγνώριση εχθρός είναι πάντοτε τόσο έγκαιρα πληροφο- ρημένος για την προσέγγιση των στρατευμάτων μας, ώστε είναι σε θέση είτε να αποφύγει αυτήν είτε να προετοιμαστεί καλώντας ενισχύσεις για μια αιφνιδιαστική επίθεση. Η κατάσταση αυτή δεν είναι αντιμετωπίσιμη από τις δυνάμεις μας. Ασχέτως του αν θα επιχειρήσουν με ταχύτητα ή σταδιακά, υπό διαρκή υποστήριξη βαρέων όπλων, με ισχυρότερες ή ασθενέστερες δυνάμεις, η αναγνώριση θα αποβαίνει πάντοτε άκαρπη ή θα έχει πενιχρά αποτελέσματα.Μ οναδική δυνατότητα: Αναγνώριση μέσω πληροφοριοδοτών!

3.) Οι συμμορίες δεν εμπλέκονται σε μάχη εναντίον ισχυρότερων ημέτερων δυνάμεων. Πρέπει κατόπιν της αναγνωρίσεως από

Page 94: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

τους πληροφοριοδότες να εξαναγκαστούν να πολεμήσουν μέσω, ομόκεντρα τοποθετημένων, ισχυρών δυνάμεων. Προκειμένου να μην καταστεί κανείς υποδεέστερος του εχθρού στο θέμα της ευκινησίας σε πολύ δύσβατο έδαφος και να επιδείξει ανώτερη ηγεσία, απαιτείται:α) Συστηματικός εφοδιασμός με υποζύγια! Η υποβοηθητική

επιβάρυνση από περίπτωση σε περίπτωση επιφέρει κατά τη διάρκεια της πορείας τέτοιες δυσχέρειες, ώστε ο χρόνος κινήσεως του στρατεύματος να αυξάνεται κατά 50-100% σε σχέση με αυτόν των εντοπίων,

β) Διάθεση των ασυρμάτων στα τάγματα. Έχει διαταχθεί η παράδοσή τους με διαταγή της Μ εραρχίας της 14.10.43. Αιτείται η άρση της διαταγής αυτής.

14 Παραρτήματα! (Ε 6 e r s 6 e r g e rΤαγματάρχης κ' Διοικητής Τάγματος

Page 95: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

17

749 Σύνταγμα Κυνηγών 22.10.43Δ ι ο ι κ η τ ή ς

Κ α τ ά θ ε σ ητου Ταγματάρχη Ebersberger (Διοικητή 1/749 Τάγματος Κυνηγών)

επί των συμβάντων σχετικά με τον αιφνιδιασμό του Λόχου του Λοχαγού Schober στις 16 και 17.10.1943

Ο Ταγματάρχης προβαίνει στην ακόλουθη ανακοίνωση:

1.) Αίτια:Προφορική διαταγή του κυρίου Διοικητού Συντάγματος στις8.10.43 να αναγνωρισθούν η περιοχή νότια του νέου χώρου στρατοπεδεύσεως και οι οδοί προς τα Καλάβρυτα. Στη συνέχεια, περαιτέρω υποδείξεις του κυρίου Διοικητού Συντάγματος για το κατεπείγον της αναγνωρίσεως.

2.) Ιδιαίτερη κατάσταση του 1/749 Τάγματος Κυνηγών κατά την εκτέλεση της διαταγής:Στο νέο χώρο στρατοπεδεύσεως μόνον οι αξιωματικοί του Λόχου. Οχήματα, άλογα και υποζύγια ακόμη στον παλαιό χώρο.

3.) Οι ηιιέτερες διαταγές:Αναφέρομαι στην από 21.10.43 σχετική αναφορά μου. Στη διαταγή μου προς τον Λοχαγό Schober, ίσως προξενεί εντύπωση, ότι δεν προέβην:

α) στην ενίσχυση του Λόχου με βαρέα όπλα και β) στη χορήγηση συσκευής ασυρμάτου.

Για αυτές τις δύο αποφάσεις υπήρξε μόνο μία αιτία:Να παραμείνει ο Λ όχος όσο το δυνατόν πιο ευέλικτος!

Στη δεδομένη θέση του Τάγματος μόνο μια προσωρινή επι­βάρυνση δημιουργούσε αμφιβολίες. Πολλές επιχειρήσεις στη νοτιοανατολική Πελοπόννησο κατέδειξαν ότι ένα στράτευμα με προσωρινή επιβάρυνση υποζυγίω ν και χωρίς επαρκή εκπαί­δευση στο χειρισμό των κτηνών είναι πολύ δυσκίνητο (βλέπε την υπ' αριθ. 425/43, φύλλο 4, απόρρητη αναφορά του 1/749 Τάγματος Κυνηγών της 4.10.43). Αυτή η δυσκινησία δύναται να χαρακτηρίζει το Τάγμα μόνον όταν αντιμετωπίζει έναν εντελώς ανίσχυρο εχθρό.Γνωρίζω ότι στα συγκεκριμένα εδάφη ο ασύρματος αποτελεί το μοναδικό χρήσιμο μέσο επικοινωνίας με τα μετόπισθεν. Για το λόγο αυτό, κατά τη μετακίνηση των κλιμακίων μάχης στο νέο χώρο στρατοπεδεύσεως, διέταξα ιδιαιτέρως να μεταφερθεί μαζί και η συσκευή του ασυρμάτου. Από το να μην παραδώσω στο

Page 96: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

Λόχο Schober τον ασύρματο δεν με εμπόδισαν ούτε η διαταγή της Μεραρχίας για τη μεταφορά της συσκευής ούτε η έλλειψη ίδιων μεταφορικών κτηνών ούτε οι δυσχέρειες στη χρήση, παρά μόνο η ισχυρότατη πεποίθηση ότι κατά την εκτέλεση της αποστολής αναγνωρίσεως η μεγαλύτερη ευελιξία και η ευρεία ελευθερία των οδών είναι πολυτιμότερη της συνδέσεως με τα μετόπισθεν.Μια ανάλογη σκέψη είχα και σε σχέση με τη μεταφορά βαρέων όπλων. Για να παράσχουμε, παρά ταύτα, στη μονάδα αναγνωρί- σεως μια κάποια δύναμη πυρός, όρισα να διεξαχθεί η αναγνώριση όχι μόνον από μία διμοιρία (όπως θα ήταν λογικότερο), άλλα από δύο ισχυρές και άρτια επανδρωμένες διμοιρίες. Στις 15.10.43 επιβεβαιώθηκε η ορθότητα της σκέψης μου κατά την επιχείρηση διμοιρίας του 1ου Λόχου (Ανθυπολοχαγός Falkensteiner). Μόνο, εξαιτίας της ανεξαρτησίας από μεταφορικά κτήνη και άμαξες η διμοιρία αυτή απέφυγε την τύχη του Λόχου Schober.

4.) Ηγεσία του Λόχου Schober:Η έγγραφη διαταγή του Λόχου (βλέπε παράρτημα 14 της αναφοράς) περιέχει όλα όσα πρέπει να προβλεφθούν. Ως μοναδική παρέκκλιση από τη διαταγή μου διαπίστωσα τη μεταφορά τριών ημερήσιων μερίδων αντί για δύο. Οι διαπι­στώσεις σχετικά με τα συμβάντα στο Λόχο Schober, πριν και μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό, επιτρέπουν την εξαγωγή του συμπεράσματος ότι ο Λόχος διοικήθηκε με σύνεση και έχοντας λάβει σαφείς αποφάσεις.

5.) Είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι ούτε τα βαρέα όπλα ούτε η συσκευή ασυρμάτου θα ήταν σε θέση να αλλάξουν κάτι ως προς την τύχη του Λόχου Schober. Η μεταφορά τους θα είχε απλώς επαυξήσει τις δυσκολίες κατά τη διάρκεια της μάχης. Ούτε τα βαρέα όπλα ούτε ο ασύρματος θα είχαν χρησιμοποιηθεί.Επίσης και οι υπόλοιπες εντολές μου περιελάμβαναν όλα όσα ήταν αναγκαία. Αισθάνομαι ότι έχω σκεφθεί και πράξει με πλήρη επίγνωση τα πάντα προκειμένου να εξασφαλίσω στο Λόχο Schober την επιτυχή πραγματοποίηση της αποστολής αναγνωρίσεως.

Κεκλεισμένο

Αντισυνταγματάρχης κ' Διοικητής Συντάγματος

W o C f i n g e r <Eßers6ergerΤαγματάρχης κ'

Διοικητής Τάγματος

Page 97: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[72] ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

18

749 Σύνταγμα Κυνηγών 22.10.43Δ ι ο ι κ η τ ή ς

θέμα: Αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του Λόχου Schober στις16.10.43

Προς117 Μ εραρχία Κυνηγών

Η θέση μου επί της υφιστάμενης αναφοράς του Διοικητή του 1/749 Τάγματος Κυνηγών έχει ως ακολούθως:

Η αποστολή αναγνωρίσεως και διερευνήσεως της καταστάσεως τω ν οδών ως την περιοχή των Καλαβρύτων προκλήθηκε τόσο μέσω προφορικής υποδείξεως του κυρίου Διοικητού της Μ εραρχίας όσο και από τη γενικότερη κατάσταση, η οποία σε συνδυασμό με τις μετακινήσεις στρατευμάτων καθιστούσε αναγκαία την προστασία τω ν νέω ν περιοχώ ν στρατοπεδεύσεως από τις δολιοφθορές των συμμοριών. Εκτός αυτού ήταν γνωστό στον Διοικητή Τάγματος ότι η αναγνώριση και η διερεύνηση που επιχειρήθηκαν επρόκειτο να προσφέρουν απλώς το υπόβαθρο για μία ευρύτερη επιχείρηση, η οποία υπήρχε πρόθεση να διεξαχθεί μετά τη συγκέντρωση όλων των δυνάμεω ν του Συντάγματος.

Ο τρόπος εκτελέσεως της αποστολής ανατέθηκε στον Ταγματάρχη Ebersberger, ο οποίος ήταν τοποθετημένος ως Ανεξάρτητος Διοικητής των Αποσπασμάτων Μ άχης στον τομέα Αιγίου, κατόπιν προηγού­μενης ενημερώσεως του Συντάγματος για το χρονικό σημείο και την προγραμματισμένη ενίσχυση δυνάμεων. Κατά την έκδοση της διαταγής επεσήμανα, για ακόμη μία φορά, το σκοπό της επιχειρήσεως και τον περιορισμό της σε επιχείρηση αμιγώς αναγνωρίσεως και διερευνήσεως.

Η επιχείρηση, κατά την άποψή μου, προετοιμάσθηκε με υπεύθυνο τρόπο και, ακολουθώντας τη διαταγή, διεκπεραιώθηκε και με επαρκείς δυνάμεις σύμφωνα με τις μέχρι τώρα εμπειρίες. Η ατυχής έκβαση οφείλεται εν τέλει σε περιστάσεις, οι οποίες συνδέονται με το εξαιρετικά δύσβατο έδαφος και με την αντίδραση ενός απρόσμενα ισχυρού και καλά οργανωμένου εχθρού, κάτι που το Σύνταγμα δεν είχε συναντήσει ως τώρα στους τομείς επιχειρήσεών του.

Κατά την άποψή μου δεν υφίστανται ερείσματα που να τεκμηριώνουν ενοχοποιητική συμπεριφορά των αρμόδιων διοικητών. Ο Ταγματάρ­χης Ebersberger αποδείχθηκε στη διάρκεια της προετοιμασίας και της εκτελέσεως της επιχειρήσεως κατά των συμμοριών ένας ιδιαίτερα υπεύθυνος και συνετός διοικητής. Για μία επιχείρηση που διεξήχθη

Page 98: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

επιτυχώς υπό την ηγεσία του την 1.10.43, ο κύριος Διοικητής της Μεραρχίας τού εξέφρασε την αναγνώρισή του στην υπ' αριθ. 57[;]/43 ημερήσια διαταγή της Μεραρχίας της 6.10.43 Ο Λοχαγός Schober είναι από κάθε άποψη ένας αξιόλογος Διοικητής Λόχου, ο οποίος λόγω των καλών του υπηρεσιών απέκτησε καταλληλότητα Διοικητού Τάγματος.

W ö Cf i η β e r Αντισυνταγματάρχης κ' Διοικητής Συντάγματος

Page 99: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[74] ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

19

117 Μ εραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μεραρχίας, 25.10.43Δ ι ο ι κ η τ ή ς

θέιια: Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Π αραρτ.: -15-

ΠροςΓενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

Σχετικά με τις συνημμένες αναφορές, η τοποθέτησή μου είναι η ακόλουθη:Η αποστολή υπήρξε ανάλογη των διαταγών που εξέδωσε η Μεραρχία, δηλαδή να τεθούν οι βάσεις για μια ευρύτερη επιχείρηση με ισχυρές δυνάμεις στην περιοχή των Καλαβρύτων.Η αποστολή και οι προετοιμασίες, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τον Διοικητή του 1/749 Τάγματος Κυνηγών, Ταγματάρχη Ebersberger, και τον Διοικητή του 5/749 Λόχου Κυνηγών, Λοχαγό Schober, ήταν σαφείς και λεπτομερείς.Το ιδιαιτέρως ευνοϊκό για επιδρομές έδαφος, καθώς και η αριθμητική υπεροχή των συμμοριών σε άνδρες και όπλα, είχαν ως αποτέλεσμα ο Λόχος να υποχρεωθεί να παραδοθεί, παρά τη γενναία αντίστασή του. Την τύχη του 5/749 Λόχου Κυνηγών δεν θα μπορούσε να αποσοβήσει ούτε και η μεταφορά βαρέων όπλων.Κατά την άποψή μου δεν υπήρξε αποτυχία του Διοικητή και του στρατεύματος.Η Μ εραρχία δεν έχει ακόμη διατάξει αντίποινα, επειδή θεωρείται πως οι εμπλεκόμενοι κάτοικοι των χω ριώ ν πιθανότατα ουδεμία σχέση έχουν με τους συμμορίτες. Με την υπ' αριθ. 719/43 [;] απόρρητη διαταγή της 22.10.43 προτάθηκε στον Γενικό Διοικητή να επιβληθούν τα σχετικά αντίποινα με τη χρήση εκρηκτικών βομβών από την Πολεμική Αεροπορία.Επί του παρόντος η Μ εραρχία δε διαθέτει επαρκείς δυνάμεις -τουλάχιστον δύο ενισχυμένα τάγματα Κ υνηγώ ν- για μια ευρύτερη επιχείρηση στην περιοχή των Καλαβρύτων και δυτικότερα.Σε σχέση προς αυτό αναφέρω όπως προβλέπεται:Τα γεγονότα τω ν τελευταίων ημερών και εβδομάδων οδηγούν σαφώ ς στη διαπίστωση πω ς ο εχθρός αισθάνεται τόσο ισχυρός, ώστε θα επιτεθεί και εναντίον ισχυρώ ν γερμανικώ ν στρατιωτικών τμημάτων. Οι δυνάμεις που διαθέτει η 117 Μ εραρχία Κ υνηγώ ν δεν επαρκούν, υπό κανονικές συνθήκες, για να επιβάλουν την τάξη και την ασφάλεια ούτε σε μια περιοχή του μεγέθους της Βυρτεμβέργης.Είναι γεγονός πω ς το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής βρίσκεται εκτός οποιουδήποτε ελέγχου της Βέρμαχτ και πω ς οι συμμορίες

Page 100: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

έχουν αρχίσει να δημιουργούν ένα κράτος εν κράτει. Το γερμανικό δίκαιο εφαρμόζεται πρακτικά μόνο στον εγγύτατο και άμεσο περίγυρο των σημείων σταθμεύσεως.Σε αυτά προστίθενται και οι δυσχερείς συνθήκες του εδάφους, οι λιγοστές χρήσιμες οδοί, καθώς και ένας πολύ ευπαθής σιδηρόδρομος. Η τοποθέτηση σκοπών, τμημάτων ασφαλείας για το σιδηρόδρομο και ομάδων συνοδείας μεταφορών αποδυναμώνουν το στράτευμα σε τέτοιο βαθμό, ώστε είναι αδύνατο να συγκροτηθούν ταχέως μάχιμες μονάδες δυνάμεως Τάγματος χωρίς να απογυμνωθούν τα όποια σημαντικά σημεία από τη φρούρηση και την ασφάλειά τους.

[δυσ] Συνταγματάρχης κ'

Αναπληρωτής Διοικητής της Μ εραρχίας

Page 101: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

20

25.11

Για τη συντριβή ισχυρών εχθρικών συμμοριών στην περιοχή Πατρών - Μ αζέικω ν - Καλαβρύτων - Τρυπιών διαταγή για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα», ημέρα X = 4.12.43.Το καθεστώς επιμελητείας της Μ εραρχίας έχει ορισθεί από II σε III σύμφωνα με τη διαταγή του Στρατηγείου του LXVIII Σώματος Στρατού της 15.11.43.Εξαιτίας διαρκών επιχειρήσεων και συγκρούσεων με τον εχθρό και λόγω της δεδομένης αδυναμίας να βελτιωθεί η επιμελητεία του στρατεύματος μέσω προσωπικών αγορών, που προκάλεσε η διαρκής αύξηση των τιμών, η Μ εραρχία εισηγείται τη διατήρηση του παλαιού καθεστώτος επιμελητείας και την παροχή του επιμισθίου σε όλα τα τμήματα της Μεραρχίας.

Η 1/737 Φ άλαγγα Φορτηγών και η 1/670 Μοίρα Πυροβολικού δέχθηκαν αιφνιδιαστική επίθεση από περίπου 100 αντάρτες στην οδική αρτηρία Τρίπολης - Σπάρτης (36 χλμ. νότια της Τρίπολης).Φιλίες απώλειες: 4 νεκροί (1 αξιωματικός, ο Ανθυπολοχαγός

Seltner της 16/737 Ίλης Κυνηγών Αρμάτων,9 αγνοούμενοι,1 ελαφρύ πολυβόλο, σφραγισμένα είδη και απόρρητα Διοικήσεως.

Η επιχείρηση του 116 Αποσπάσματος Αναγνωρίσεως ολοκληρώθηκε στις 1900 χωρίς να ληφθεί επαφή με τον εχθρό και χωρίς κανένα αξιο­σημείωτο συμβάν.

Page 102: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ .[77]

21

Παράρτημα στο Υπ' Αριθ. 96/43 Απόρρητο Διοικήσεως της 1.12.43

Αποσπασματικά [δυσ]

117 Μ εραρχία ΚυνηγώνΤμήμα Ic, Υπ' Αριθ. 904/43 Απόρρητο 26 Νοεμβρίου 1943

Κατάσταση συμμοριών στην περιοχή Πατρών - Αίγιου - Καλαβρύτων - Λεβιδίου - Βυτίνας - Σουλίου - Πατρών

Οι εμφανιζόμενες σε αυτό το χώρο συμμορίες τελούν υπό τη διοίκηση του Συνταγματάρχη Μίχου. Υπαρχηγός τους είναι ο Συνταγματάρχης Ανδρικόπουλος. Επιπλέον υπάρχουν στο επιτελείο του Μίχου και αρκετοί Αγγλοι αξιωματικοί. Τα κέντρα των συμμοριών είναι τα Καλάβρυτα, τα Μαζέικα, η Μοίρα και ο Κούμαρης. Το αρχηγείο του Μίχου πρέπει, σύμφωνα με αξιόπιστη αναφορά, να βρίσκεται στη Βισοκά (4 χλμ. Δ ΒΔ των Καλαβρύτων). Ένα ακόμη αρχηγείο πρέπει να βρίσκεται στη Μονή Ομπλού (9 χλμ. νότια των Πατρών).Οι κατά τόπους συμμορίες φθάνουν, κατ' ανώτατο όριο, μια δύναμη περίπου 300 ανδρών (Καλάβρυτα, Μοίρα, Κούμαρης), ενώ εν γένει εμφανίζονται συμμορίες με μόνο 60-100 άνδρες. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι συμμορίες αυτές συντηρούν τις δυνάμεις τους κυρίως από τις αναγκαστικές επιστρατεύσεις μεταξύ του πληθυσμού της υπαίθρου και συνεπώς έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια επιμελητείας. Εκτός αυτού, μεγαλύτερες συμμοριτικές ομάδες θα αντιμετώπιζαν δυσχέρειες οτις μετακινήσεις τους (οι συμμορίες δεν παραμένουν ποτέ σε μια περιοχή περισσότερο από λίγες ημέρες). Συμμορίες με σταθερή έδρα υπάρχουν πιθανότατα ελάχιστες, ίσως στα Καλάβρυτα και στη Μοίρα.

Οπλισμός: Εν μέρει πολύ καλός (βαρέα πολυβόλα, ελαφρά πολυβόλα και αυτόματα πιστόλια), εν μέρει όμως [είναι οπλισμένοι] μόνο με τυφέκια και χειροβομβίδες. Βαρέα όπλα πεζικού δεν υφίστανται, με εξαίρεση λίγους εκτοξευτές βομβίδων διαφόρου διαμετρήματος. Τρόπος ανεφοδιασμού: Οπλα, πυρομαχικά και είδη εξαρτύσεως ρίπτονται περιστασιακά από αεροπλάνα. Ωστόσο το τελευταίο διάστημα φαίνεται πως οι ρίψεις ανεφοδιασμού είναι πολύ σπάνια επιτυχείς.Ιματισμός: Ως επί το πλείστον πολιτικός ιματισμός, ανάμικτος με μεμονωμένα τεμάχια στολών ελληνικής και ιταλικής προέλευσης. Υπόδηση εξαιρετικά ανεπαρκής.

Page 103: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[78]. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

22

117 Μ εραρχία Κυνηγών 29.11.1943Δ ι ο ι κ η τ ή ς

θέμα: Καταπολέμηση συμμοριών

Οι εμπειρίες τω ν τελευταίων εβδομάδων καταδεικνύουν πως οι συμμορίες έχουν προωθηθεί ως το χώρο γύρω από τις βάσεις μας. Ο λόγος έγκειται στο ότι με τον ερχομό του φθινοπωρινού καιρού οι συνθήκες διαβίωσης στα βουνά έχουν επιδεινωθεί. Τις επόμενες εβδομάδες και μήνες θα επιδεινωθούν ακόμα περισσότερο, ωθώντας τις συμμορίες στους οικισμούς.Για το λόγο αυτό διατάσσω:1.) Σε όλες τις βάσεις της Μ εραρχίας μου οι Έλληνες δήμαρχοι

καθίστανται υπεύθυνοι να μην παρέχουν κατάλυμα σε πρόσωπα από ξένες περιοχές. Έλληνες από ξένες περιοχές θα υποβάλλονται σε λεπτομερή έλεγχο και, εάν δε δύνανται να αποδείξουν την ταυτότητά τους, θα συλλαμβάνονται.

2.) Όλες οι μονάδες (συμπεριλαμβανομένων και των μονάδων επιμελητείας) που βρίσκονται στην Π ελοπόννησο είναι υπεύθυνες για την ασφάλεια του χώρου γύρω από τις βάσεις τους. Καταδρομείς Κυνηγοί -σε δύναμη τουλάχιστον ομάδος- πρέπει να βρίσκονται ανά πάσα στιγμή σε επιχειρησιακή ετοιμότητα.

Απαγορεύω ορεινές επιχειρήσεις δυνάμεω ν της τάξεως ομάδος χωρίς βαρέα όπλα.

3.) Κομμουνιστικά και άλλα στοιχεία που υπονομεύουν τη Βέρμαχτ να καταπολεμούνται με κάθε μέσο. Στη Μεραρχία μου δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ «Αυστρίας» και «Γερμανίας». Σε τέτοιες και ανάλογες περιπτώσεις να επεμβαίνει αμέσως ο διοικητής της μονάδας.

4.) Αναμένω από τις ίδιες και τις υπαχθείσες σε μένα δυνάμεις να ασκηθεί ενεργός προπαγάνδα με εθνικό υπόβαθρο. Η προπαγάνδα δεν έγκειται οτο να προσκαλείται ο Γερμανός στρατιώτης από Έλληνες και να μεθά μαζί τους, αλλά στο να επιδεικνύει μια αξιοπρεπή, ορθή και ξεκάθαρη συμπεριφορά. Η κριτική στους διοικητές και στη Διοίκηση, κατά βάση, απαγορεύεται.

Παρακαλώ τους κυρίους διοικητές και διοικητές των μονάδω ν να επιβλέπουν διαρκώς την εφαρμογή αυτών των σημείων, ώστε κατ' αυτόν τον τρόπο να ισχυροποιηθεί η εσωτερική δομή και η εξωτερική εικόνα των στρατευμάτων και ο ελληνικός λαός να πείθεται διαρκώς για την ισχύ, την εσωτερική και εξωτερική πειθαρχία της Βέρμαχτ.

Υπογεγραμμένο ως προσχέδιο από: v o n Le S u ir e

Page 104: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

23

117 Μ εραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μεραρχίας, 29.11.1943Τμήμα la. Υπ' Αριθ. 1330/43 Απόρρητο

θ έμ α : Εκτίμηση ΚαταστάσεωςΣγετ: Γενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού, Τμήμα la

Υπ' Αριθ. 5437/43 Απόρρητο της 21.6.43

Προς τοΓενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

I. Πολιτική κατάστασηΗ Π ελοπόννησος πρέπει σήμερα να θεωρείται στο σύνολό της περιοχή συμμοριών. Οι διαρκείς επιδρομές καταδεικνύουν ότι, ακόμα και εκεί όπου υπάρχουν γερμανικά στρατεύματα, σε συγκριτικά μεγάλες συγκεντρώσεις δεν μπορεί να γίνει λόγος για ειρήνευση της περιοχής. Η ορεινή ενδοχώρα βρίσκεται εξ ολοκλήρου υπό τον έλεγχο των συμμοριών. Αποτελούν εκεί ένα κράτος εν κράτει και ασκούν απεριόριστα την κομμουνιστική τους διακυβέρνηση. Οι συμμορίες είναι πολιτικώς καλά οργανωμένες και διαθέτουν δικά τους διοικητικά όργανα, συμμοριτικά δικαστήρια, σημεία στρατολογίας κ.λπ. Ο εξοπλισμός σε όπλα και μηχανήματα πρέπει να χαρακτηριστεί καλός (ενισχύθηκε σημαντικά μέσω των γνω στών ιταλικών σκευωριών, αυτομόλων και αγορών όπλων). Παρ' όλα αυτά, αισθητές ελλείψεις κυριαρχούν στον τομέα του ιματισμού. Κυρίως λείπουν υποδήματα και ζεστή χειμερινή ένδυση.Αναφορικά με την οργάνωση του κομμουνιστικού κόμματος διαπιστώθηκε μέσω αξιόπιστων πληροφοριοδοτών ότι σε κάθε ευμεγέθη περιοχή υπάρχει μία πολύ δραστήρια κομμουνιστική τοπική ομάδα. Βασικό της καθήκον είναι η κομμουνιστική προπαγάνδα, οι υπηρεσίες πληροφοριών και κατασκοπείας, καθώς και η στρατολόγηση νέω ν μελών. Οι στρατολογήσεις πραγματοποιούνται από τους ευπορότερους, συχνά μέσω εκβιασμού. Επίσης, υφίσταται ισχυρή εκπροσώπηση κομμου­νιστώ ν ακόμη και στις τάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και των στελεχών της Αστυνομίας.

II. Κατάσταση του εχθρούΗ δραστηριότητα των συμμοριών έχει πλέον προσλάβει ευρείες διαστάσεις, ιδιαίτερα στην περιοχή των Πατρών και της Σπάρτης. Οι κομμουνιστικές συμμορίες εκμεταλλεύονται στο έπακρο την επί του παρόντος ασθενή επάνδρωση των επιμέρους περιοχών, προκειμένου να παρενοχλήσουν, μέσω αιφνιδιαστικών επιθέσεων, φάλαγγες φορτηγών οχημάτων, μεμονωμένα οχήματα και συγκοινω νιακές υποδομές, ακόμη

Page 105: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

και ασθενή τμήματα Γερμανών στρατιωτών. Σχετικά με αυτό, καταγράφονται σχεδόν καθημερινά επιδρομές, ιδιαίτερα στην περιοχή των Πατρών, του Αίγιου και των ευρύτερων περιχώρων της Σπάρτης. Οι σε συνεχή βάση διεξαχθείσες επιχειρήσεις είχαν, ως επί το πλείστον, αρνητική έκβαση, αφού οι συμμορίες αποφεύγουν κατά κόρον να εμπλέκονται σε συγκρούσεις ευρείας κλίμακας με τα γερμανικά στρατεύματα. Επιτυχίες δύνανται να υπάρξουν μόνο με την εφαρμογή της πρακτικής συλλήιμεως ομήρων σε μεγάλη έκταση και με την περαιτέρω επέκταση των εθελοντικών ομάδων ατάκτων εθνικοφρόνων που έχουν ήδη συσταθεί.

III. Φίλια τακτική κατάσταση και προθέσειςΑλλαγή της φιλίας τακτικής καταστάσεως σε σχέση με την αναφορά καταστάσεως της 30.10.43 (117 Μεραρχία Κυνηγών, Τμήμα la, Υπ' Αριθ. 1103/43 Απόρρητο) έχει επέλθει μόνο ως προς το γεγονός ότι η Διαταγή Μ άχης του Γενικού Στρατηγείου του LXVIII Σώματος Στρατού (Τμήμα la, Υπ' Αριθ. 700/43 Απόρρητο Διοικήσεως της 8.11.43) για τα Τάγματα Πεζικού Φρουράς και τις Πυροβολαρχίες Ακτών, που ως τώρα ήταν επιφορτισμένα με τη φρούρηση των ακτών και την παρατήρηση, μεταβλήθηκε σε μια διαταγή σαφώς παράκτιας άμυνας. Τις εκτεταμένες ακτές της Πελοποννήσου δε δύνανται όμως να τις υπερασπιστούν, σύμφωνα με το περιεχόμενο της διαταγής, οι λιγοστές εκεί διαθέσιμες δυνάμεις [...].Ο κύριος όγκος της Μ εραρχίας πρέπει επίσης, σύμφωνα με την προκείμενη διαταγή, να προετοιμαστεί για ευέλικτες πολεμικές επιχειρήσεις και για επίθεση εναντίον εχθρού που θα επιχειρούσε απόβαση.Διαρροές προσωπικού:- 120 ιχνηλάτες για τα νεοσύστατα Τάγματα Πεζικού

Φρουράς.- Ανταλλαγές προσωπικού με την 11η Αεροπορική Μεραρχία.- Διεύρυνση του 670 Εμπέδου Τάγματος Στρατηγείου του

Σώματος Στρατού.Καθήκοντα φρουρήσεως και προστασίας αποτελούν μεγάλη επιβάρυνση για τη Μεραρχία. Η μαχητική ισχύς των λόχω ν Κυνηγών έχει δραστικά εξασθενήσει, ώστε επί του παρόντος οι λόχοι μπορούν να επιχειρούν μόνον με 1-2 διμοιρίες Κυνηγών.Σε περίπτωση αιφνιδιαστικής εχθρικής επιθέσεως οι διασκορ­πισμένες σε ένα ευρύ πεδίο δυνάμεις της Μεραρχίας χρειάζονται σημαντικό χρονικό διάστημα για να συγκεντρωθούν. Εκτός αυτού, το αναφερθέν στην αναφορά καταστάσεως του Οκτωβρίου (117 Μ εραρχία Κυνηγών, Τμήμα la, Υπ' Αριθ. 1103/43 Απόρρητο της 30.10.43, παράγραφος III, προτελευταία υποπαράγραφος) διατηρείται σε πλήρη ισχύ.Πρόθεση της Μ εραργίας είναι:

Page 106: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

α) Εντεινόμενη δράση κατά των συμμοριών κατ' αρχάς στην περιοχή Πατρών - Καλαβρύτων - Αίγιου με το ενισχυμένο 749 Σύνταγμα Κυνηγών και κατόπιν στην περιοχή της Σπάρτης με το 737 Σύνταγμα Κυνηγών.

β) Καθημερινή διεξαγωγή μικρότερης κλίμακας επιχειρήσεων κατά των συμμοριών από όλες τις δυνάμεις της Μεραρχίας.

γ) Ολοκλήρωση των θέσεων μάχης στις διαβάσεις σε Δερβένι και Βρουλιά. Ανάπτυξη θέσεων μάχης στις ορεινές διαβάσεις στην περιοχή Πατρών - Αίγιου και των θέσεων στον Ισθμό,

δ) Αναδιοργάνωση του 670 Εμπέδου Τάγματος Στρατηγείου του Σώματος Στρατού σε τέσσερις λόχους (εκ των οποίων ένας ως Σχολείο Μ άχης της Μεραρχίας).

ε) Τοποθέτηση των 1008 και 1010 Ταγμάτων Πεζικού Φρουράς, στ) Εκπαίδευση οδηγών (ιχνηλατών).

IV. Παράκτια άιιυνα και διαμόρφωση θέσεωνΤα επιφορτισμένα με την παράκτια άμυνα Τάγματα Πεζικού Φρουράς, το 11/737 Τάγμα Κυνηγών και οι Πυροβολαρχίες Ακτών ασχολούνται περαιτέρω με την ανάπτυξη των θέσεών τους. Διεξάγονται και ασκήσεις συναγερμού.Η ανάπτυξη θέσεων στις διαβάσεις έχει εν μέρει ολοκληρωθεί και εν μέρει συνεχίζεται στο πλαίσιο της εκπαιδεύσεως.

V. Η κατάσταση στον αέραΕπιθέσεις της εχθρικής αεροπορίας δεν έλαβαν χώρα κατά την περίοδο αναφοράς. Απλώς ενίοτε ισχυρά σμήνη της εχθρικής αεροπορίας (ως και 60 αεροσκάφη) επιχείρησαν αρκετές φορές πάνω από την Πελοπόννησο. Εναντίον τους δράση, μέσω των επιφορτισμένων με την υπεράσπιση της διώρυγας Αντιαεροπορικών Πυροβολαρχιών Παράκτιας Αεράμυνας, απέβη ανεπιτυχής. Συχνές ρίψεις εχθρικών λιβέλλων (φυλλα­δίων) στη γερμανική και ελληνική γλώσσα.

VI. Η κατάσταση των συγκοινω νιώνΗ κατάσταση των συγκοινω νιώ ν στην Π ελοπόννησο κατά την περίοδο αναφοράς έχει αποφορτισθεί σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα, μέσω της μεγαλύτερης συνδρομής του σιδηροδρόμου της Πελοποννήσου στις μεταφορές της Μεραρχίας. Μ ια περαιτέρω ελάφρυνση της καταστάσεως των συγκοινω νιώ ν επήλθε μέσω της πλήρους μεταφοράς των ιταλικών λαφύρων που βρίσκονται στη Μεσσήνη, στην Καλαμάτα και στον Μελιγαλά (περίπου 2.300 τόνοι). Ο κύριος όγκος της πολεμικής αυτής λείας μεταφέρθηκε από τη Μ εραρχία με φορτηγά οχήματα, διότι η σιδηροδρομική γραμμή Μ εγαλόπολης - Καλαμάτας βρίσκεται ακόμη εκτός λειτουργίας λόγω ανατίναξης της γέφυρας. [...]

Page 107: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

24

11/737 Λόχος Κυνηγών [δυο] 1943

Προκαταρκτική αναφορά της Επινειρήσεως «Καλάβρυτα»1-19 Δεκεμβρίου 1943

Στο πλαίσιο της ευρείας Επιχειρήσεως «Καλάβρυτα», η οποία είχε ως στόχο τη συντριβή και εξολόθρευση των συμμοριτικών ομάδων στο βορειοδυτικό τμήμα της Π ελοποννήσου και την ανεύρεση των περιελθόντων σε κατάσταση αιχμαλωσίας Γερμανών στρατιωτών, οργανώθηκε ένα απόσπασμα από το Νότο, ο κύριος όγκος του οποίου αποτελείτο από το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως υπό τη διοίκηση του Ιλάρχου Gnass. Το απόσπασμα αυτό ενισχύθηκε από τους ενισχυμένους 11/737 και 13/737 Λόχους Κυνηγών, την 3/670 Πυροβολαρχία, μια διμοιρία Μ ηχανικού και μια διμοιρία Υγειο­νομικού (αμφότερες μηχανοκίνητες).Το Απόσπασμα Gnass είχε στο πλαίσιο της επιχειρήσεως την αποστολή, αναχωρώντας από τη Βυτίνα κατά την ημέρα X, να προωθηθεί προς Βορρά στα Μ αζέικα και να αποκλείσει προς Βορρά την ορεινή διάβαση 10 χλμ. βορειοδυτικά των Μ αζέικων.Εξαιτίας του διαφορετικού εξοπλισμού και εφοδιασμού σε οχήματα το Απόσπασμα Gnass διαιρέθηκε σε μία πεδινή και μία ορεινή ομάδα προελάσεως και μάχης. Η πρώτη, αποτελούμενη από Απόσπασμα Αναγνωρίσεως, Διμοιρία Μ ηχανικού, Διμοιρία Υγειονομικού και σταθμό ασυρμάτου, ήταν πλήρως μηχανοκίνητη ή εφοδιασμένη με δίκυκλα. Το δεύτερο, ορεινό απόσπασμα, υπό τον Λοχαγό Kockert, συγκροτήθηκε από τον ενισχυμένο 13/737 Λόχο Κυνηγών και την 3/670 Πυροβολαρχία, και χρησιμοποίησε για τις μεταφορές του αποκλειστικά υποζύγια. Μ όνο οι δύο Λ όχοι Κυνηγών είχαν ορισμένες άμαξες για την κίνηση προς το χώρο συγκεντρώσεως. Εκτός αυτού το απόσπασμα είχε εξ ολοκλήρου ορεινό χαρακτήρα.Ως ημέρα X ορίσθηκε η 5η Δεκεμβρίου. Ως εκ τούτου προέκυψε η ακόλουθη εκτέλεση (αφορά τους 11/737 και 13/737 Λόχους Κυνηγών):

I. Πορεία προς το χώρο συγκεντρώσεως της Βυτίνας.2.12.43 Αναχώρηση από Μεγαλόπολη στις 0700.

Άφιξη στο Μουλάτσι στις 1530.3.12.43 Πορεία από Μουλάτσι προς Δημητσάνα.4.12.43 Πορεία προς Βυτίνα. Αφιξη στις 1430. Διαμονή στο

νοσοκομείο. Υπαγωγή στο Απόσπασμα Gnass. Η έναρξη της επιχειρήσεως ορίσθηκε για τις 5.12.43.

Ο 3/670 Λόχος Πυροβολικού μεταφέρθηκε με φορτηγά οχήματα στις 3 και 4.12 στη Βυτίνα μέσω Τρίπολης. Στη Βυτίνα παρασκευάστηκε συσσίτιο, αφού η επιχείρηση επρόκειτο

Page 108: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

αρχικώς να διαρκέσει μόνο έξι ημέρες και δεν υπήρξε πρόβλεψη για επανεφοδιασμό, οπότε η ληφθείσα επιμελητεία επεκτάθηκε κατά 1/3, ώστε τις επόμενες ημέρες να προσφέρεται σκέτο ψωμί, ενώ δόθηκε μάλιστα άδεια να εξασφαλίζεται η υπόλοιπη διατροφή από την περιοχή.

II. Διεξαγωγή της επιχειρήσεως.5.12.43 Σχηματισμός δύο ομάδων προελάσεως: η Ομάδα

Προελάσεως Gnass έπρεπε να φθάσει στο Παγκράτι και η Ομάδα Kockert στον Δάρα.Αναχώρηση στις 0700, έρευνα στα χωριά Γρανίτσα και Καμενίτσα άκαρπη, ο πληθυσμός δεν είχε διαφύγει. Ο άμαχος πληθυσμός κατέθεσε ότι ο αρχηγός των συμμοριτών Στασινόπουλος από τα Τρόπαια, στις 3.12, ερχόμενος ένστολος από τη Βυτίνα κατά τη διάρκεια της ημέρας προχώρησε μέσω Γρανίτσας και Καμενίτσας προς τον Δάρα. Αναφέρεται πως ο Δάρας είναι η έδρα του. Ο Δάρας προσεγγίστηκε στις 1530, από διαφεύ- γοντες πολίτες, πιθανώς μέλη των συμμοριών. Την ίδια ώρα η ομάδα έλαβε από το προπορευόμενο Απόσπασμα Αναγνωρίσεως το ακόλουθο τηλεγραφικό μήνυμα: «Προ του Παγκρατίου προσκρούσαμε σε αιφνίδια εχθρική αντίσταση. Το Πεζικό προωθείται εσπευσμένα προς Παγκράτι μέσω Δάρα».Οταν το Απόσπασμα Kockert αποχώρησε από τον Δάρα, είχε καταλαγιάσει πλέον ο οξύς θόρυβος της συμπλοκής και το απόσπασμα [δυσ] και πάλι προς Δάρα. Ο Δάρας απέχει από το δρόμο περίπου 1 χλμ., το Παγκράτι περίπου2 χλμ. Οταν το Απόσπασμα Αναγνωρίσεως θέλησε να ερευνήσει το Παγκράτι με δύο ίλες, δέχθηκε αιφνιδίως πυρά πολυβόλων και τυφεκίων από κατάλληλες θέσεις στα υψώματα, τα οποία μπόρεσαν να αποκρουστούν μόνον κατόπιν πυρών από πολυβόλα και χειροβομβίδες. Το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως είχε ένα νεκρό και έναν τραυματία, το Παγκράτι πυρπολήθηκε, ο ανδρικός πληθυσμός τυφεκίσθηκε.Από την αναγνώριση προέκυψε ότι πραγματοποιήθηκαν μεταγενέστερες ανατινάξεις οδών μεταξύ Παγκρατίου και Καλυβιών και καταστροφή της γέφυρας του ποταμού Αροάνιου.

6.12.43 Έργα επισκευής στην οδό, πορεία του Αποσπάσματος Kockert χωρίς φορτηγά οχήματα ως τα Καλύβια, εκεί καταυλισμός και διαμονή. Τα υποζύγια παρέμειναν με το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως.

7.12.43 Διαταγή για το Απόσπασμα Kockert: να προωθηθεί από τα Καλύβια μέσω Φ ιλιών και Τσορωτών προς Μαζέικα, να ερευνήσει την [Ιερά] Μ ονή Αγίου Αθανασίου. Το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως καθ' οδόν προς Μαζέικα.

Page 109: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Επειδή η γέφυρα πάνω από τον ποταμό δεν είχε επι- σκευασθεί, η διάβαση του ποταμού υπήρξε εξαιρετικά δυσχερής, όπως επίσης και η απότομη ανάβαση στη Μονή Αγίου Αθανασίου. Η Μ ονή βρέθηκε ολοσχερώς πυρπολημένη.Λέγεται ότι τα Φίλια είναι ημικατεστραμμένα από τους Ιταλούς. Ο πληθυσμός μάς υποδέχθηκε με υψωμένα χέρια. Τα Μ αζέικα προσεγγίστηκαν στις 1600, ταυτό­χρονα με το Απόσπασμα Αναγνωρίσεως. Το μεγαλύτερο μέρος του ανδρικού πληθυσμού είχε διαφύγει. Σε όλες τις οικίες κρέμονταν λευκές πετσέτες ως ένδειξη παράδοσης. Ο πληθυσμός κατέθεσε ότι στα Μ αζέικα 78 Γερμανοί στρατιώτες κρατούνται αιχμάλωτοι, υπό ασθενή φρούρηση, επί 4 εβδομάδες και ότι, προ δύο ημερών, αναχώρησαν με κατεύθυνση την οροσειρά του Χελμού. Κατά την ίδια ημέρα που φθάσαμε στα Μαζέικα οι Γερμανοί αιχμάλωτοι λέγεται πως εθεάθησαν στο Μάζι, 6 χλμ. βορειοδυτικά των Μαζέικων, μαζί με φρουρά 25 ανδρών. Ένας Γερμανός αιχμάλωτος που έπασχε από ελονοσία είχε ξεχασθεί από τους αντάρτες και βρέθηκε από εμάς. Επιβεβαίωσε ότι μεταξύ των αιχμαλώτων ήταν και ο Λ οχαγός Schober. Ο Ίλαρχος Gnass αποφάσισε να ξεκινήσει, από τη νύκτα ακόμη, η αναζήτηση των Γερμανών αιχμαλώτων. Καθώς το Απόσπασμα Αναγνωρίσεως, σύμφωνα με τις διαταγές, έπρεπε να πραγματοποιήσει στις 8.12 τον αποκλεισμό της ορεινής διαβάσεως 10 χλμ. βορειοδυτικά των Μ αζέικων, τη διαταγή εκτελέσεως καταδρομικής επιχειρήσεως για την κατάληψη του Μ αζίου έλαβε το Απόσπασμα Kockert.

8.12.43 Αναχώρηση από Μ αζέικα στις 0200, ώστε να φθάσει στο Μ άζι με την αυγή. Οι αντάρτες στις 1400 της 7.12 αποχώρησαν από το Μ άζι με τους αιχμαλώτους μας. Δύο ένοπλοι αντάρτες συνελήφθησαν έξω από το Μ άζι και τυφεκίσθηκαν μαζί με δύο άλλους υπόπτους. Επειδή στο Μ άζι ανευρέθησαν πολεμοφόδια, εκρηκτικά και πολλές άθικτες εξαρτύσεις, το Μ άζι καταστράφηκε εκ θεμελίων. Στο Πλανητέρο, κατά τη διάρκεια του πρωινού, ένας πρώην αιχμάλωτος Γερμανός στρατιώτης, βαριά τραυματισμένος και εντελώς εξαντλημένος, συνάντησε τυχαία το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως και ανέφερε ότι οι αιχμάλωτοι είχαν εκτελεστεί από τους αντάρτες τρεις ώρες δρόμο βορειοανατολικά του Μ αζίου και είχαν ριφθεί σε μια χαράδρα. Το Απόσπασμα Kockert έλαβε μέσω ασυρμάτου την εντολή να εντοπίσει τον τόπο της εκτελέσεως και να ανασύρει τους νεκρούς. Η αναζήτηση των νεκρών, από τις 1000 ως τις 1700, στην περιοχή του Χελμού, η οποία είναι γεμάτη φαράγγια και δύσβατη, απέβη αυτή τη φορά άκαρπη.

Page 110: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

Στο Μ άζι ακόμη ένας τραυματίας και επιζώ ν των εκτελεσθέντων συνάντησε τυχαία το απόσπασμα πριν από την αναχώρησή του και επιβεβαίωσε και αυτός την εκτέλεση, αφού οι αιχμάλωτοι ήδη, κατά τη διάρ­κεια της πορείας, ήταν δεμένοι. Επιστροφή στα Μαζέικα στις 2300.

9.12.43 Η εκτέλεση της αποστολής αποκλεισμού της ορεινής διάβασης στη διασταύρωση των οδών 10 χλμ. βορειο­δυτικά των Μαζέικων δεν είναι πλέον απαραίτητη, επειδή κατά τις 1500 η επαφή με το εκ Καλαβρύτων ερχόμενο απόσπασμα είχε ήδη επιτευχθεί. Το απόσπασμα είχε ήδη αφιχθεί στην ορεινή διάβαση και μπόρεσε να επιστρέφει εκ νέου στα Μ αζέικα. Ο εχθρός αποσόρθηκε από την περιοχή των Μαζέικων κατευθυνόμενος βορειο­ανατολικά. Αντ' αυτού το Απόσπασμα Glitz επιφορτίσθηκε με τον αποκλεισμό της κοιλάδας του Φενεού με κατεύ­θυνση προς τα δυτικά. Αντάρτες από την περιοχή των Καλαβρύτων αποσύρθηκαν προς νοτιοδυτικά. Για την παρεμπόδιση της κινήσεως αυτής ένα απόσπασμα ξεκί­νησε από την κατεύθυνση του Πύργου1 επί της οδού προς Καλάβρυτα, ενώ το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως έπρεπε να πραγματοποιήσει αποκλεισμό προς Βορρά στην περιοχή των Τριποτάμων.

10.12.43 Ημέρα ξεκούρασης στα Μαζέικα. Αναγνώριση του πέριξ χώρου. Ερευνα στα Μ αζέικα, χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα.Επιχείρηση «Καλάβρυτα» ολοκληρώθηκε. Ως αντίποινα για τους εκτελεσθέντες αιχμαλώτους διατάχθηκε η πυρ­πόληση των γειτονικώ ν χωριώ ν και ο τυφεκισμός του ανδρικού πληθυσμού.

III. Αναζήτηση τω ν εκτελεσθέντων αιχμαλώτων και αντίποινα.Το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως παρέμεινε αρχικά στην περιοχή των Τριποτάμων και εκεί έπρεπε να επιβάλει τα διαταχθέντα αντίποινα. Το Απόσπασμα Kockert, με την υπα- χθείσα Διμοιρία Υγειονομικού, έλαβε την εντολή για τις 11 και12.12 να αναζητήσει τους δολοφονηθέντες αιχμαλώτους και να επιβάλει τα αντίποινα στα χωριά βόρεια και νοτιοανατολικά των Μ αζέικων.11.12.43 Αναχώρηση για Πλανητέρο, εκεί επί τόπου στρατο­

πέδευση. Κατάτμηση του αποσπάσματος.12.12.43 Ενισχυμένος 13/737 Λ όχος Κυνηγών: διερεόνηση των

περιοχώ ν και επιβολή τω ν αντιποίνω ν στην περιοχή ανατολικά και δυτικά των Μ αζέικων.

1 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Birgos.

Page 111: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Ενισχυμένος 11/737 Λόχος Κυνηγών: με δύο σκοπευτές αναζήτηση των εκτελεσθέντων.Στις 0600 αναχώρηση από το Πλανητέρο, ανοδική πορεία κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού, οι νεκροί ανευρέθησαν στις 1130 σε μια βαθιά χαράδρα. Ήταν ρακένδυτοι και, εν μέρει, με μέλη άσχημα εξαρθρωμένα λόγω της πτώσης στην 100 μ. βαθιά χαράδρα. Η ανάσυρσή τους αποδείχθηκε εξαιρετικά δυσχερής, ωστόσο κατέστη δυνατόν να ανασυρθούν 70 νεκροί, εν μέρει να αναγνωρισθούν και να ενταφιαστούν σε τέσσερα σημεία. Επιστροφή στα Μ αζέικα στις 2000.

IV. Επιχείρηση στην περιοχή μεταξύ Μ αζέικων και κοιλάδας Φενεού.

Αιτία: Το Απόσπασμα Glitz αναφέρει την προπαρασκευή 2.000 ανταρτών στην περιοχή 4 χλμ. νοτιοανατολικά του Φονιά.Αποστολή: Το Απόσπασμα Kockert με το Ορεινό Πυρο­βολικό να σπεύσει αμέσως προς ενίσχυση. Κατόπιν ερωτήματος περί των προθέσεων του Glitz ελήφθη το τηλεγραφικό μήνυμα: «Το Απόσπασμα Glitz με μάχιμα τμήματα ξεκίνησε επιχείρηση κυκλώσεως βόρεια και νότια της κοιλάδας του Φενεού».Η απόφασή μου: Μέσω Βάλτου να εξασφαλισθεί αρχικά το ύψωμα κοντά στο όρος Ντουρντουβάνα.

13.12.43 Μετά τη λήψη της επιμελητείας για πέντε ημέρες, αναχώρηση στις 1030 από τα Μ αζέικα μέσω Βάλτου προς την ορεινή διάβαση της Ντουρντουβάνας. Στρατοπέδευση εκεί.

14.12.43 Αποκλεισμός της ορεινής διάβασης στη Ντουρντου­βάνα. Πρώτη αναφορά του Glitz στις 1400: Ο εχθρός αποσύρθηκε προς άγνωστη κατεύθυνση, η κοιλάδα του Φ ενεού είναι ελεύθερη από τον εχθρό. Ο Glitz αποχωρεί μέσω Καστανιάς. Το Απόσπασμα Kockert εξασφαλίζει επιτόπιο κατάλυμα στα Καλύβια.Τηλεγραφικό μήνυμα της Μεραρχίας: «Επιχείρηση ολο­κληρώθηκε, τα στρατεύματα να οδηγηθούν πίσω στις βάσεις τους από τη συντομότερη οδό».Τα Μαζέικα πυρπολήθηκαν από το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως, η αποσκευή μεταφέρθηκε υπό φρούρηση στη Βλαχέρνα.

V. Επιστροφή στις βάσεις.15.12.43 Πορεία από τα Καλύβια διαμέσου Ματιού, Κώμης [;]

προς Δάρα.

Page 112: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

16.12.43 Πορεία από Δάρα προς Βυτίνα. Η Διμοιρία Υγειονο­μικού και ο μεγάλος σταθμός ασυρμάτου διαλύθηκαν, η φίλια αποσκευή αναλήφθηκε εκ νέου. Η οδός Βλαχέρνας - Βυτίνας είχε ανατιναχθεί σε δύο σημεία κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, είχε όμως ήδη επι­διορθωθεί από τον άμαχο πληθυσμό.

17.12.43 Πορεία από Βυτίνα προς Δημητσάνα. Η οδός 2 χλμ. ανατολικά του χωριού Καρκαλού ανατινάχθηκε δύο φορές, ένα από τα σημεία ανατινάξεως είχε μήκος 15 μ. Με τη βοήθεια 200 πολιτών από τη Δημητσάνα στις 1430 η οδός ήταν και πάλι προσβάσιμη για τροχοφόρα. Ο πληθυσμός της Δημητσάνας έκανε εν γένει καλή εντύπωση.

18.12.43 Δημητσάνα - Μουλάτσι.19.12.43 Μουλάτσι - Μεγαλόπολη.

?C ο c ^ e r t Λ οχαγός κ' Διοικητής Λόχου

Α ξ ι ο λ ό γ η σ η

I. Εχθρός1. Οι αναφορές για την ισχύ του φαίνεται πως είναι άκρως

υπερβολικές. Ακόμη και πριν από την επιχείρηση στην περιοχή αυτή οι αντάρτες δεν εμφανίστηκαν ποτέ σε μεγάλες ομάδες παρά μόνο κατά τη διενέργεια επιδρομών. Π αραμένουν σε συγκεκριμένες περιοχές σε πολύ μικρές ομάδες, ποτέ περισσότερο από λίγες μέρες σε συγκεκριμένα χωριά. Για το λόγο αυτό ο άμαχος πληθυσμός δεν μπόρεσε να δώσει συγκεκριμένη αναφορά για την ισχύ ή τη θέση τους. Πάντοτε αναφερόταν απλώς και μόνο: «Στα βουνά ή σε αυτή την κατεύθυνση». Ακόμη και στα Μ αζέικα σπάνια μόνο εθεάθησαν μεγάλες ομάδες ανταρτών, ωστόσο τα περιβάλ­λοντα υψώματα ήταν μονίμως κατεχόμενα. Οι Γερμανοί αιχμάλωτοι βρίσκονταν υπό φρούρηση για τέσσερις εβδο­μάδες στα Μ αζέικα από λίγους (πέντε) ένοπλους πολίτες. Κατά τα άλλα μπορούσαν να κινούνται ελεύθερα κατά τη διάρκεια της ημέρας και να επαιτούν τρόφιμα από τον άμαχο πληθυσμό. Τη νύκτα μεταφέρονταν και φρουρούνταν σε έναν κλειστό χώρο. Η ισχύς ενός λόχου ανταρτών ανέρχεται σε περίπου 60 άνδρες.

2. Ο εξοπλισμός και ο οπλισμός είναι ελλιπής, εκπαίδευση δεν φαίνεται να υφίσταται. Οι περισσότεροι [αντάρτες] έφεραν πολιτική ενδυμασία, πολλοί φορούσαν γερμανικές λαφυρα-

Page 113: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

γωγημένες στολές και μόνο λίγοι τη στολή του ΕΛΑΣ. Στους Γερμανούς αιχμαλώτους, μετά τη σύλληψη, φόρεσαν ευτελή πολιτικά ενδύματα, και τύλιξαν τα πέλματά τους με κουρε- λόπανα. Εντούτοις φαίνεται πω ς οι αντάρτες έχουν αρκετά πολεμοφόδια. Κατά την ένοπλη συμπλοκή του Παγκρατίου μπόρεσε να διαπιστωθεί η ύπαρξη ενός εχθρικού βαρέος πολυβόλου.

3. Η μαχητική τους αξία δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή: προ ενός επιτιθεμένου γερμανικού στρατεύματος τρέπονται σε φυγή. Η συμπλοκή του Παγκρατίου φέρεται να διεξήχθη απο­κλειστικά από 22 Ρώσους, λιποτάκτες μιας τουρκμενικής φάλαγγας. Οι Ελληνες αντάρτες φέρεται να βρίσκονταν απλώς πιο πίσω ενεδρεύοντες.

4. Η διαβίβαση σημάτων μεταξύ των ανταρτών ήταν αξιο­θαύμαστη. Εκτός από τα τεχνικά μέσα (το Σοπωτό διέθετε έναν κεντρικό τηλεγραφικό σταθμό εγκατεστημένο από τους Άγγλους, ενώ συχνά, κατά τη διάρκεια της επιχειρήσεως, διαπιστώθηκε η ύπαρξη τηλεγραφικών συσκευών στον άμεσο περίγυρο), η μετάδοση μηνυμάτων επιτυγχάνεται μέσω πεζώ ν και ιππέω ν αγγελιοφόρω ν και μέσω των λεγά­μενων τηλεφωνικών αλυσίδων. Για το λόγο αυτό λέγεται πως κανείς δεν μπορούσε να εγκαταλείψει τα Μ αζέικα χωρίς να το γνωρίζουν οι αντάρτες. Η Επιχείρηση «Καλάβρυτα» ήταν ήδη γνωστή μερικές μέρες πριν, και οι κατευθύνσεις προωθήσεως των αποσπασμάτων είχαν αναφερθεί. Για αυτό προέκυψ αν για τους αντάρτες οι δύο κατευθύνσεις συμπτύ- ξεως προς βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά. Οι αντάρτες δεν παρατάχθηκαν πουθενά για μάχη κατά τη διάρκεια της επιχειρήσεως.

II. Συμπεριφορά του άμαχου πληθυσμού1. Στα περισσότερα χωριά αποκομίζει κανείς την εντύπωση ότι

ο άμαχος πληθυσμός απλώς τρομοκρατείται από τους αντάρτες και οφείλει απλώς να υποταγεί. Σε αυτή την περιοχή οι αντάρτες προσπάθησαν να οργανώ σουν ένα αυθύπαρκτο κράτος, ως επί το πλείστον, όμως, ουδόλως αναγνωρίστηκαν ως δύναμη εξουσίας.Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού θα επιθυμούσε μια πιο μακρά παραμονή των γερμανικώ ν στρατευμάτων για προστασία από τους αντάρτες. Πολλά χωριά είδαν για πρώτη φορά Γερμανούς στρατιώτες. Η προπαγάνδα τω ν κομμουνιστών είχε ήδη επικρατήσει παντού. Η συμπερι­φορά του πληθυσμού στη Βυτίνα και στη Δημητσάνα υπήρξε άψογη, τα οδοφράγματα απομακρύνθηκαν από τους ίδιους τους κατοίκους των περιοχώ ν αυτών.

Page 114: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

2. Η συμπεριφορά του άμαχου πληθυσμού απέναντι στους Γερμανούς αιχμαλώτους υπήρξε ποικίλη. Στα Καλάβρυτα ο πληθυσμός επέδειξε αμέσως απειλητική διάθεση για τους αιχμαλώτους και διοργάνωσε χαρμόσυνες εορτές. Ο πληθυσμός των Μ αζέικων χαρακτηρίστηκε ομοφώ νως από τους επιζώντες ως πολύ φιλικός. Π ρόσφεραν τρόφιμα, κουβέρτες, ιματισμό και συναφή. Για την εκτέλεση των αιχμαλώτων έδειξαν βαθύ αποτροπιασμό. Ωστόσο, είναι σε βάρος του πληθυσμού των Μ αζέικω ν το ότι, κατά τη διάρκεια των τεσσάρων εβδομάδων, δεν έφθασε στις γερμανικές υπηρεσίες ούτε μία αναφορά για τον τόπο κράτησης των Γερμανών αιχμαλώτων και για την ύπαρξη των οδοφραγμάτων.

III. Τα ημέτερα στρατεύματα1. Η συγκρότηση του Αποσπάσματος Gnass διατάχθηκε καλώς,

δεν μπόρεσε ωστόσο πριν από την αναχώρηση από τις βάσεις να επιτευχθεί καμία επαφή με το 116 Απόσπασμα Αναγνω- ρίσεως για την αποσαφήνιση ερωτημάτων. Η πρώτη επαφή υπήρξε μόλις στη Βυτίνα.

2. Είναι δεδομένο ότι οι λόχοι Κυνηγών υπάγονται μεμονωμένα στο απόσπασμα και ότι ακολούθως σχημάτισαν καθαυτά ένα απόσπασμα. Αυτό θα έπρεπε να είχε διαταχθεί ήδη νωρίτερα. Για το λόγο αυτό υπήρξε έλλειψη ενός ηγετικού επιτελείου. Ο 11/737 Λόχος Κυνηγών έμεινε χωρίς αξιωματικούς λόχου, τα ζητήματα των μέσων επικοινωνίας, του ιατρικού και κτηνιατρικού εφοδιασμού παρέμειναν ανοικτά. Η αποσκευή έπρεπε να αποτεθεί στο 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως και να διασφαλισθεί από αυτό.

3. Μ ια συνεργασία μεταξύ του πλήρως μηχανοκίνητου 116 Αποσπάσματος Αναγνωρίσεως, το οποίο εξαιτίας των πολλών ανατινάξεων συνάντησε δυσκολίες, των Κυνηγών και του Ορεινού Πυροβολικού ήταν δύσκολη. Ο ρυθμός προελάσεως και ο τρόπος διεξαγωγής των μαχώ ν ήταν τόσο διαφορετικοί, που δεν υπήρχε συνεχής συνεργασία μεταξύ των μονάδων.

4. Στο Απόσπασμα παραχωρήθηκε μια διμοιρία Υγειονομικού, η οποία ήταν εξοπλισμένη κυρίως με υλικά για τη δημιουργία σταθμών πρώτων βοηθειών και λιγότερο για την περίθαλψη του στρατεύματος.

5. Το ίδιο ίσχυσε και για το μεγάλο μηχανοκίνητο Σταθμό Διαβιβάσεων, ο οποίος, μόλις στο μέσο της επιχειρήσεως, κατέστη αναγκαίο να ρυθμιστεί για ορεινή υποστήριξη.

Page 115: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

6. Επί ενός μεγάλου αριθμού υποζυγίω ν σε μία επιχείρηση 20 ημερών είναι απολύτως απαραίτητος ένας κτηνίατρος.

7. Προετοιμάσθηκε πολύ λίγη ποσότητα τροφής. Για το λόγο αυτό η υπάρχουσα διατροφή έπρεπε να επιμηκυνθεί χρονικά και να εξοικονομηθούν 3 ημερήσιες μερίδες για 4 ημέρες. Αυτό κατέστη εφικτό με την εξαίρεση του άρτου. Από τον πληθυσμό είχαν αποκρύψει τα διατροφικά είδη, και δεν υπήρχε χρόνος για την παρασκευή άρτου. Οι κονσέρβες της διατροφής των Κυνηγών ήταν πάρα πολύ καλές και από- λύτως καταναλώσιμες.

8. Η έκδοση διαταγών σύμφωνα με το χάρτη ήταν αδύνατη, αφού το χαρτογραφικό υλικό αυτής της περιοχής είναι εντε­λώς ανεπαρκές.

9. Τα ιταλικά υποδήματα αποδείχθηκαν άχρηστα. Τα περισ­σότερα από αυτά αχρηστεόθηκαν κατά την επιχείρηση, το αποτέλεσμα ήταν [δυσ].

TQo c r t Λοχαγός κ' Διοικητής Λόχου

Page 116: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

25

749 Σύνταγμα Κυνηγών Στρατηγείο Συντάγματος, 1.12.43Υπ' Αριθ. 96/43 Απόρρητο Διοικήσεως

7 ΑντίτυπαΣχετ: 117 Μ εραρχία Κυνηγών

Τμήμα la, Αριθμός Επιχειρήσεως 247/43,Απόρρητο Διοικήσεως της 25.11.43

Θέμα: Διαταγή για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

1.) Ισχυρές δολιοφθορές εχθρικών συμμοριών διαπιστώθηκαν στην περιοχή Πατρών - Μ αζέικων - Καλαβρύτων - Τρυπιών. Για λεπτομέρειες βλέπε το Δελτίο Πληροφοριών Εχθρού της Μ εραρχίας [...].

2.) Το ενισχυμένο 749 Σύνταγμα Κυνηγών και το ενισχυμένο 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως διενεργούν υπό τη διοίκησή μου, κατόπιν διαταγής της Μεραρχίας, αρχής γενομένης από της ημέρας X, επιχείρηση αναγνωρίσεως και εκκαθαρίσεως στην ανωτέρω αναφερθείσα περιοχή.

Διαταγή:α. Εξολόθρευση των εκεί ευρισκομένων συμμοριών, β. Ερευνα της περιοχής για κομμουνιστές, όπλα, προπαγαν­

διστικό υλικό κ.λπ. γ. Επιχείρηση αναζητήσεως των μελών του 5/749 Λόχου

Κυνηγών που αιχμαλωτίσθηκαν στις 18.10.43 κοντά στους Ρογούς, με ετοιμότητα επιβολής αντίστοιχων αντιποίνων.

3.) Διάρθρωση μονάδω νΗ επιχείρηση θα διεξαχθεί με τρεις ομάδες μάχης, α. Ομάδα Μ άνης W ölfinger

Επικεφαλής: Διοικητής του 749 Συντάγματος Κυνηγών. Μ ονάδες: Επιτελείο Μάχης του 749 Συντάγματος Κυνηγών

με τμήματα του Λόχου Επιτελείου του 11/749 Τάγματος Κυνηγών. Επιπρόσθετα ένας ενισχυ- μένος Λόχος Κυνηγών του III Τάγματος. Επιτελείο της ΙΙΙ/670 Μ οίρας Πυροβολικού με την 8η και 10η Πυροβολαρχία.1 Δ ιμοιρία Τυφεκιοφόρω ν Πεζικού του 749 Συντάγματος Κυνηγών.1 Δ ιμοιρία Αντιαρματικών του 16ου Λόχου.1 Μηχανοκίνητη Διμοιρία Αντιαεροπορικών Πυροβόλων των 20 mm της Αντιαεροπορικής Ομάδας Hermann.1 Ουλαμός Τεθωρακισμένων Οχημάτων.

Page 117: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

1 Μ ηχανοκίνητη Διμοιρία του 117 Τάγματος Μ ηχανικού.

β. Ομάδα Μ άχης EbersbergerΕπικεφαλής: Διοικητής του 1/749 Τάγματος Κυνηγών.Μονάδες: 1/749 Τάγματος Κυνηγών. Επιπρόσθετα ένας

ενισχυμένος Λόχος Κυνηγών και 1 Διμοιρία Μ ηχανικού του III Τάγματος.1 Πυροβολαρχία της 1/670 Μοίρας Πυροβολικού,

γ. Ομάδα Μ άγπς GnassΕπικεφαλής: Διοικητής 116 Αποσπάσματος Αναγνωρίσεως.Μονάδες: Κύρια δύναμη του 116 Αποσπάσματος Ανα-

γνωρίσεως.2 ενισχυμένοι Λ όχοι Κυνηγών του ΙΙΙ/737 Τάγματος Κυνηγών.1 Πυροβολαρχία της 1/670 Μοίρας Πυροβολικού. 1 Ορεινή Διμοιρία του 1ου Λόχου Υγειονομικού.

Τη διάθεση τω ν επιμέρους μονάδω ν που έχουν υπαχθεί στις ομάδες μάχης θα ρυθμίσει η Μ εραρχία ή το Σύνταγμα.

Χρονοδιάγραμμα και Σχέδιο ΕνεργείαςΟι ομάδες μάχης θα εξέλθουν από τους χώρους συγκε- ντρώσεώς τους (Πάτρα, Αίγιο, Βυτίνα) σε σχηματισμό μάχης σύμφωνα με το ακόλουθο χρονοδιάγραμμα:

α. Ομάδα W ölfinger, υποδιαιρεμένη σε:Ορεινή Ομάδα (τμήματα Ορεινών Καταδρομών) καιΠεδινή Ομάδα (Μ ηχανοκίνητα τμήματα),φθάνει ή καταλαμβάνει:X -1 Ημέρα: με έναν ενισχυμένο λόχο της Ορεινής

Ομάδας τη Μ ονή Ομπλού (καταδρομική κατάληψη).

Ημέρα X: με την Ο ρεινή Ομάδα τη Βαλατούνα καιτο Σούλι, με την Π εδινή Ομάδα τη Χαλαν- δρίτσα.

X + 1 Ημέρα: με την Ορεινή Ομάδα τη Μοίρα, με την Πεδινή Ομάδα το Μ ιράλι και το Λόπεσι.

X + 2 Ημέρα: με την Ορεινή Ομάδα τα Δεμέστιχα, με την Πεδινή Ομάδα τον Κάλανο.

X + 3 Ημέρα: με την Ορεινή Ομάδα τον Ποντιά, με την Πεδινή Ομάδα την περιοχή της Άνω Βλασίας.

X + 4 Ημέρα: με την Ορεινή Ομάδα την Κάτω Γουμέ- νιτσα, με την Πεδινή Ομάδα το Σαραδί.

X + 5 Ημέρα: Επίθεση με την Ορεινή και την Πεδινή Ομάδα κατά της Βισοκάς.

Page 118: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

X + 6 Ημέρα: Εισβολή στα Καλάβρυτα από βόρεια και δυτικά.

X + 7-8 Ημέρα: Αναγνώριση της πόλης, συνένωση με την Ομάδα Μάχης Ebersberger, σύνδεση με την Ομάδα Μάχης Gnass.

X + 9 Ημέρα: Επιστροφή με ενισχυμένο Πεδινό Ουλαμό διαμέσου Σαραδί προς Φλάμπουρα (αντι­κειμενικός σκοπός), τμήματα της Ορεινής Ομάδας προσαρτώνται στην Ομάδα Μάχης Ebersberger για τη συνέχιση της επιχει- ρήσεως.

X +10 Ημέρα: Περαιτέρω προέλαση του ενισχυμένου Πεδινού Ουλαμού προς Πλάτανο.

X + 11 Ημέρα: Περαιτέρω προέλαση προς Χαλανδρίτσα.X + 12 Ημέρα: Αντικειμενικός Σκοπός: Πάτρα.

β. Ομάδα Μάνης EbersbergerΗμέρα X: Διαμέσου Αχλαδιάς προς Αχοόρια.X + 1 Ημέρα: Διαμέσου Σέλιτσας προς Δερβένι.X + 2 Ημέρα: Διαμέσου [δυσ] προς [δυσ].X + 3 Ημέρα: Διαμέσου Δουμενών προς Ρογούς.X + 4 Ημέρα: Διαμέσου Ανω Ζαχλωρούς προς σιδηρο­

δρομικό σταθμό Κερπινής.X + 5 Ημέρα: Διαμέσου Σούβαρδου προς Βραχνί.X + 6 Ημέρα: Προς Καλάβρυτα από την ανατολική πλευρά. X + 7-8 Ημέρα: Έρευνα της πόλης και των περιχώρων της.X + 9 Ημέρα: Επιστροφή διαμέσου της Κερπινής προς

Δίγελα.X + 10 Ημέρα: Διαμέσου Βάλτσας προς Φτέρη.X + 11 Ημέρα: Διαμέσου Μελισσίων προς Βόβοδα.X + 12 Ημέρα: Διαμέσου Κούμαρη προς Αίγιο.

γ. Ομάδα Μάνης GnassΠροωθείται προς παραπλάνηση του εχθρού κατά τη X - 2 Ημέρα με έναν ενισχυμένο Λόχο Ποδηλατιστών από τη Βυτίνα ως τα Λαγκάδια, συγκεντρώνεται κατά την ημέρα X στη Βυτίνα και προωθείται προς αποκλεισμό της ορεινής διάβασης νοτιοδυτικά των Καλαβρύτων, σύμφωνα με το ακόλουθο χρονοδιάγραμμα:X + 1 Ημέρα: Αντικειμενικός Σκοπός προελάσεως

Παγκράτι.X + 2 Ημέρα: Αντικειμενικός Σκοπός προελάσεως

Μαζέικα, παραμονή εκεί μιας ημέρας (X + 3 Ημέρα) προς έρευνα και αναγνώριση του πέριξ χώρου.

Page 119: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

X + 4 Ημέρα: Προώθηση προς Μάζι.X + 5 Ημέρα: Περαιτέρω προέλαση από τα Μαζέικα στην

περιοχή Κανδάλου - Συρμπανίου.X + 6 Ημέρα: Προώθηση προς την ορεινή διάβαση στους

Κραστικούς.2X + 7 Ημέρα: Αναγνώριση και σύνδεση με τις ομάδες

μάχης Wölfinger και Ebersberger προς Καλάβρυτα. Κύριος όγκος παραμένει στην ορεινή διάβαση.

X + 8 Ημέρα: Περαιτέρω επιχειρήσεις αναγνωρίσεως και αποκλεισμού εκατέρωθεν της ορεινής διαβάσεως.

X + 9-12 Ημέρα: Επιστροφή. Το δρομολόγιο καθορίζεται με βάση την εξέλιξη της καταστάσεως του εχθρού και μεταδίδεται μέσω ασυρμάτου.

Εφόσον η κατάσταση του εχθρού ή οι ιδιαίτερες δυσχέρειες του εδάφους και των καιρικών συνθηκών καταστήσουν αναγκαίες αποκλίσεις από το προκείμενο χρονοδιάγραμμα, οι διοικητές των ομάδων μάχης θα δράσουν ανεξαρτήτως, στο πλαίσιο της συνολικής διαταγής, κατόπιν έγκαιρης αναφοράς τους προς εμένα. Απόκλιση από τον αντικειμενικό σκοπό της προελάσεως (την περιοχή των Καλαβρύτων) επιτρέπεται να υπάρξει μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, υπαγορευμένες από την κατάσταση του εχθρού. Αναγκαίες αλλαγές του συνολικού χρονοδιαγράμματος και Σχεδίου Ενεργείας θα διαταχθούν τότε από το Σύνταγμα.Γενικές Οδηγίες ΜάχηςΔόγμα: Η επιτυχία της επιχειρήσεως δεν έγκειται στα εδαφικά κέρδη, αλλά στο μέγεθος των εχθρικών απωλειών και λαφύρων. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να εντοπίσουμε τις συμμορίες στα κρησφύγετά τους και να τις εξωθήσουμε σε μάχη. Ο εγκλωβισμός είναι προτιμότερος του ισχνού χτυπήματος. Σε περίπτωση αιφνιδιαστικής συναντήσεως με τον εχθρό, κατά βάση πάντα να επιδιώκεται θέση σε υψώματα και να αποφεύ­γεται η ώθηση σε κοιλάδα.Οι οικισμοί, από τους οποίους προήλθαν πυρά, πρέπει να ισοπεδωθούν, ενώ οι άνδρες να τυφεκισθούν. Στην περιοχή των συμμοριών πρέπει να αναμένουμε εχθρική στάση του πληθυσμού. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί σε όλα τα μοναστήρια, παρεκκλήσια και μεμονωμένα οικήματα, αφού εκεί, ω ς επί το πλείστον, μπορούμε να υποθέσουμε την ύπαρξη κρυφών οπλοστασίων. Με την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων σε μια περιοχή πρέπει να παρεμποδίζεται η κυκλοφορία του άμαχου πληθυσμού από τόπο σε τόπο, καθώς και η κρούση των κωδωνοστασίων των εκκλησιών. Όλοι οι

2 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Krastimi.

Page 120: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ .[95]

κάτοικοι που είναι ύποπτοι συμμετοχής στις συμμορίες, άνδρες και γυναίκες, πρέπει να συλλαμβάνονται ως όμηροι.

5.) Ανεφοδιασμόςα. Πολεμοφόδια: Πρέπει να μεταφερθεί εξοπλισμός εκστρα­

τείας πέραν του βασικού εξοπλισμού. Δύο ημέρες μετά την επιστροφή στο χώρο στρατοπεδεύσεως, τα σφραγισμένα είδη πρέπει να αναφερθούν στο Σύνταγμα.

β. Επιμελητεία και συσσίτιο: Στα στρατιωτικά τμήματα που θα μετάσχουν στην επιχείρηση θα προσφερθεί ιδιαίτερη επιμελητεία Κυνηγών Καταδρομέων. Απόθεμα προς μεταφορά: 6 ημερήσιες μερίδες. Λεπτομέρειες για τη μεταφορά θα διαταχθούν. Καθώς για τη διάρκεια της επιχειρήσεως η αναγκαία συνολική ποσότητα τροφής για λόγους επιμελητείας δεν μπορεί να μεταφερθεί, η διατροφή πρέπει σε μεγάλο βαθμό να εξασφαλισθεί από την περιοχή. Θα πρέπει να δοθούν οδηγίες στον δήμαρχο ή στον αρχαιότερο του χωριού του εν λόγω τόπου για τον προσπο- ρισμό των αναγκαίων αγαθών διαβιώσεως. Κατασχέσεις από μεμονωμένους στρατιώτες απαγορεύονται.

6.) Προστασία του σημείου σταθμεύσεωςΗ προστασία των διατιθέμενων καταλυμάτων κατά τη διάρκεια της επιχειρήσεως και ο νέος διακανονισμός των υπηρεσιών φρουρήσεως και προστασίας στην περιοχή της Αχαΐας θα πραγματοποιηθεί μέσω ειδικής διαταγής.

7.) [ . . . ]

Page 121: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

26

Μ ετά φ ρ α σ η

ΕΛΑΣΣώμα Στρατού Πελοποννήσου Σγέδιο Αμυνας ΤάγματοςII Ανεξάρτητο Τάγμα

Το Τάγμα αναλαμβάνει αποστολή προφυλακής στην ευρύτερη περιοχή του χωριού Μαμουσιά.

Γραμμή Προφυλακών. Τα νότια υψώματα της Μαμουσιάς (θα υποδειχθούν επί τόπου).

Ζώνη Επιτηρήσεως και Παρατηρήσεως. Βρόστενα - Σταυριά - σιδηροδρομική γραμμή Διακοφτού - Καλαβρύτων, Ασώματοι, Δερβένι - Σέλιτσα, δεξιά του υποτομέα της Βρόστενας, αριστερά του υποτομέα Σέλιτσας. Στο αριστερό μας βρίσκεται εγκατεστημένο αμυντικά το I Ανεξάρτητο Τάγμα. Η σύνδεση με τον αριστερό υποτομέα μας θα επιτευχθεί από το I Ανεξάρτητο Τάγμα.

Αποστολή των προφυλακών. Να παρεμποδίσουν την κίνηση του εχθρού και να τον παρασύρουν σε κατάλληλη θέση, που θα είναι ήδη γνωστή εκ των προτέρων ω ς παγίδα.

Αποστολή Λόχων Προφυλακής. Ο 1ος Λόχος, ο οποίος θα αποτελέσει την προφυλακή υπ' αριθ. 1, πρέπει αμέσως με το σύνθημα του συναγερμού και χωρίς άλλη διαταγή να καταλάβει το υπ' αριθ. 1 ύψωμα. Οδηγίες θα δοθούν επί τόπου. Εκεί θα λάβει και τη διαταγή περί των περαιτέρω ενεργειών από τον Διοικητή Τάγματος.Επίσης και ο 2ος Λόχος, ο οποίος θα αποτελέσει την προφυλακή υπ' αριθ. 2, πρέπει αμέσως με το σύνθημα του συναγερμού και χωρίς άλλη διαταγή να καταλάβει το υπ' αριθ. 2 ύψωμα και να αναμείνει τη διαταγή περί των περαιτέρω ενεργειών από τον Διοικητή Τάγματος. Με το σύνθημα θα προωθηθούν και τα οχήματα που βρίσκονται πίσω από τα υψώματα και, σε απόσταση 200 μ. από αυτά, η Πολυβολαρχία θα προετοιμάσει τα πολυβόλα και τα κιβώτια πυρομαχικών για το εξής σχέδιο βολής: η 1η ομάδα επί του υψώματος υπ' αριθ. 1, η 2η ομάδα επί του υψώματος υπ' αριθ. 2 με τη διαταγή να βάλει εναντίον των σημείων εκείνων όπου θα εμ­φανίζεται ο εχθρός, ενώ οι ομαδάρχες πρέπει να προσέξουν να μην βάλουν εναντίον ανδρών των εκεί φυλακίων μας.

Επιλογή θέσεων. Ο Διοικητής της Πολυβολαρχίας πρέπει να μεριμνήσει για την επιλογή των θέσεων της 1ης και της 2ης ομάδας.

Αποστολή φυλακίων στην περιοχή επιτηρήσεως. Το υπ' αριθ. 1 φυλάκιο της Βρόστενας πρέπει:1) Να επιτηρεί όλη την κυκλοφορία επί της δημοσίας οδού

Διακοφτού - Αθηνών προς Βρόστενα.

Page 122: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

2) Να ασκεί έντονη επιρροή στις οργανώσεις της περιοχής τοο και να καταβάλλει τη μέγιστη προσπάθεια προκειμένου να συλλέξει επιβεβαιωμένες και συγκεκριμένες πληροφορίες για τις κινήσεις των γερμανικών στρατευμάτων, τις οποίες θα μεταφέρει αμέσως στο Τάγμα μέσω του φυλακίου υπ' αριθ. 2 της Σταυριάς, διότι πρέπει να έχει υπόψη ότι, μόνο όταν μεριμνήσει προσωπικά για τη συλλογή πληροφοριών, θα έχει εκπληρώσει την αποστολή και το καθήκον του. Δεν επιτρέπεται, δηλαδή, να αναμένουμε ειδή­σεις μόνο εκ μέρους των χωρικών, όπως μας δίδαξαν ήδη πολλά παραδείγματα.

3) Στην περίπτωση κινήσεων εχθρικών στρατευμάτων προς την κατεύθυνση του τομέα τους πρέπει, χωρίς χρονοτριβή, να αποστείλει δύο συνδέσμους στο Τάγμα και ταυτόχρονα, με ριπές μερικών ελαφρών πολυβόλων ή τυφεκίων, να εξαναγκάσει τον εχθρό να αναπτυχθεί. Στη συνέχεια να πραγματοποιήσει ένα συν­δυασμένο ελιγμό και να αναγνωρίσει τα δρομολόγια αναφορικά με τα ήδη καθορισμένα σημεία, και να έλθει στα νοτιοανατολικά υψώματα της Μαμουσιάς για να συναντήσει το Τάγμα.

Το υπ' αριθ. 2 φυλάκιο επιτηρεί την κυκλοφορία από Διακοφτό προς Σταυριά και Βρόστενα, τη σιδηροδρομική γραμμή Διακοφτού- Καλαβρύτων και το ύψωμα Ασώματοι. Σε περίπτωση εχθρικής κινήσεως προς την κατεύθυνσή του πρέπει, διά μερικών ριπών πολυβόλου ή τυφεκίου, να εξαναγκάσει τον εχθρό να αναπτυχθεί και, διά ενός συνδυασμένου ελιγμού κινήσεως και επιτηρήσεως, να έλθει να συναντήσει το λόχο του και να διαπιστώσει την πορεία προελάσεως του εχθρού, ώστε η συγκέντρωση πυρός εκ μέρους των προφυλακών να κατευθύνεται εναντίον του.Το φυλάκιο υπ' αριθ. 3 του Δερβενιού πρέπει να επιτηρεί την κυκλοφορία 200 μ. ανατολικά της κύριας οδού Πατρών - Αθηνών και ταυτόχρονα αυτήν από Νικολαίικα προς Δερβένι - Σέλιτσα. Οι υπόλοιπες εντολές όπως του φυλακίου υπ' αριθ. 2.Το φυλάκιο υπ' αριθ. 4 της Σέλιτσας πρέπει να επιτηρεί την κυκλοφορία από Ριζόμυλο - Νικολαίικα - Γαρδενά - Αχούρια προς Σέλιτσα.Οι υπόλοιπες εντολές όπως των υπόλοιπων φυλακίων.Το σημείο διαταγών Τάγματος θα κοινοποιηθεί.Το παρατηρητήριο Τάγματος θα κοινοποιηθεί.

Σταθμός Διοικήσεως 2.12.43

Page 123: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[98], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

27

Απόσπασμα Gnass 4.12.43Τμήμα la, Υπ' Αριθ. 582/43 Απόρρητο

Α ν α φ ο ρ ά 1 για την Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Κ α λ ά β ρ υ τ α »

3.12 Στις 0700 το πρωί το Τμήμα ξεκίνησε για την εκτέλεση της εντολής παραπλανητικού ελιγμού στα Λαγκάδια. Η έρευνα των χωριών που βρίσκονται στην κατεύθυνση προελάσεως έδειξε πως το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είχε διαφύγει από το φόβο της αιχμαλωσίας.Στον Κάψια βρέθηκαν τέσσερα πιστόλια. Τα εν λόγω οικήματα καταστράφηκαν ολοσχερώς. Από μαρτυρίες του εναπομεί- ναντος πληθυσμού στον Κάψια προκύπτει ότι συμμορίες δυνάμεως περίπου 150 ανδρών μετακινήθηκαν στις 1 και 2.12 μέσω Κάψια προς την πεδιάδα της Τρίπολης.Στο Λεβίδι βρέθηκαν ελάχιστες ποσότητες πολεμοφοδίων, ένα στρατιωτικό φορείο και αρκετοί δικοί μας σάκοι εκστρατείας. Κατά την έρευνα στη Βυτίνα περιήλθε στην κατοχή μας ένα κιβώτιο γεμάτο με γερμανικά και ιταλικά πυρομαχικά, που εγκαταλείφθηκε, σύμφωνα με μαρτυρίες του πληθυσμού, από τα γερμανικά στρατεύματα.Ο αντικειμενικός σκοπός των Λαγκαδιών προσεγγίσθηκε στις 1700. Και εδώ το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού είχε διαφύ- γει. Η νύκτα από 3 προς 4.12 πέρασε χωρίς ιδιαίτερα συμβάντα.

4.12 Στις 0700 πραγματοποιήθηκε αναγνώριση μέχρι τη γραμμή Τροπαίων - Αλβάνιτσας. Η αναγνώριση έδειξε πως οι περιοχές εκατέρωθεν της οδού προς Τρόπαια, συμπεριλαμβανομένων και των Τροπαίων, είναι ελεύθερες από συμμορίες. Οι περιοχές διασχίζονται διαρκώς από μικρές ομάδες συμμο­ριτών. Η γέφυρα στον ποταμό Λάδωνα, 6 χλμ. βόρεια των Τροπαίων, έχει ανατιναχτεί. Απροσπέλαστη για οχήματα. Η γέφυρα 7 χλμ. νοτιοδυτικά των Τροπαίων είναι διαβατή.Η οδός Βυτίνας - Τροπαίων είναι προσβάσιμη για όλα τα οχήματα. Στις 1300 ξεκίνησε η επιστροφή προς Βυτίνα. Στις 1600 έδωσαν αναφορά οι ενισχυμένοι 11/737 και 13/737 Λόχοι Κυνηγών, καθώς και τα υπαχθέντα τμήματα Ορεινού Πυροβολικού και η Ομάδα Υγειονομικού.Δεν υπήρξαν ιδιαίτερα συμβάντα.Οι ακριβείς καταθέσεις του πληθυσμού έχουν επισυναφθεί στο παράρτημα.

Qn a s sΊλαρχος κ' Διοικητής Αποσπάσματος

Page 124: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

28

Τηλεγράφημα

Ημέρα: 7.12 Ώρα: 2110Από: 117 Μεραρχία ΚυνηγώνΠρος: Γενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά της 7.12.1943

1.) Επιγείρηση «Καλάβρυτα»Η Ομάδα Wölfinger έφθασε στις περιοχές Καλύβια - Καρούσι - Δεμέστιχα.Το Απόσπασμα Ebersberger στη Βιλιβίνα.Το Απόσπασμα Gnass στα Μαζέικα.Οι αντικειμενικοί σκοποί επετεόχθησαν χωρίς ισχυρή εχθρική αντίσταση.

2.) Επιγείρηση «Αττική» ("Athika")Τα εναπομείναντα τμήματα επέστρεψαν στις 0400 χωρίς συμβάντα.

3.) Αντίποινα για την επίθεση των συμμοριών στην περιοχή Γυθείου - Αρεόπολης. Εκτέλεση 25 ομήρων στο Γόθειο.

Πρόθεση για τις 8.12.1943:Συνέχιση της Επιχειρήσεως «Καλάβρυτα» σύμφωνα με το σχέδιο.

Υπογεγραμμένο από von Le Su ire

Page 125: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

29

117 Μεραρχία Κυνηγών Τμήμα la. Υπ' Αριθ. 261/43 Απόρρητο Διοικήσεως

Στρατηγείο Μεραρχίας, 7.12.1943

Απεστάλησαν: 7 Αντίτυπα 5ο Αντίτυπο

Διαταγή για την Επιχείρηση "Stiglitz" Χάρτης 1:100.000

1.) Πιθανή υποχώρηση του εχθρού προ των Αποσπασμάτων Gnass και Ebersberger προς τα ανατολικά στην περιοχή κοντά στην κοιλάδα του Φενεού.

2.) Το Απόσπασμα Glitz (επικεφαλής Σμήναρχος Glitz, Επιτελείο 22ου Συντάγματος Αεροπορικών Καταδρομών, 111/22 Τάγμα Αεροπορικών Καταδρομών) κωλύεται. Αναχώρησαν στις 9.12.43 το πρωί από την Κόρινθο. Περαιτέρω προώθηση συμμοριτικών ομάδων προς τα ανατολικά.

3.) Για το λόγο αυτό:α. Αιφνιδιαστική επίθεση μηχανοκίνητων δυνάμεων στις 9.12

μέσω Νεμέας προς κατάληψη της Καστανιάς με ταυτόχρονη εκκαθάριση των περιοχών στην κατεύθυνση προελάσεως.

β. Εκδίωξη ισχυρών μάχιμων ομάδων από την Καστανιά(αα) προς Βορρά, με σκοπό την κατάληψη της περιοχής του

Φενεού και της Μονής Αγίου Γεωργίου και εκκαθάριση της περιοχής Καστανιάς - Στενού - Μονής Αγίου Γεωργίου - Φονιά - Μοσιάς και

(ββ) προς νοτιοδυτικά προς κατάληψη της περιοχής του Ματιού.

γ. Εκτέλεση επιθετικής αναγνωρίσεως από Φενεό προς Ζαρούχλα προς αποκλεισμό της οδού Καλαβρύτων, Ζαρούχλας, Φενεού και από Μάτι προς Κώμη και βόρεια αυτών προς αποκλεισμό των οδών που οδηγούν από Παγκράτι και Αχούρια προς Μάτι.

4.) Διάρκεια της επιχειρήσεως μέχρι την είσοδο στην Κόρινθο περίπου 6 ημέρες.

5.) ΕφοδιασμόςΠρέπει να μεταφερθούν:α. Ένας εξοπλισμός μάχης και πολεμοφόδια.β. Τροφή για τέσσερις ημέρες και μερίδα βραστού αυγού.

Page 126: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ [101]

Κατά τα λοιπά, η διατροφή πρέπει, σε μεγάλο βαθμό, να εξασφαλιστεί από την περιοχή,

γ. Καύσιμα για τις διαδρομές Κόρινθος - Καστανιά και επιστροφή,

δ. [δυσ].

6.) ΑναφορέςΠρέπει να αναφέρονται: α. Έναρξη της επιχειρήσεως.β. Μετά την άφιξη στην Καστανιά κάθε πέντε ώρες. γ. Ιδιαίτερα συμβάντα πάραυτα. δ. Πέρας της επιχειρήσεως.Τακτικές αναφορές πρέπει να δίδονται μετά από παύσεις (πρόκειται να εκδοθούν από το Τμήμα Πληροφοριών της 117 Μεραρχίας Κυνηγών).Παραλαβή τηλεγραφικών υποδειγμάτων στο Τμήμα Πληρο­φοριών της 117 Μεραρχίας Κυνηγών.

v o n L e S u i r e

Page 127: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[102]. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

30

117 Μεραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μεραρχίας, 10.12.43Turma la, Υπ' Αριθ. 1448/43 ΑπόρρητοΔ ι ο ι κ η τ ή ς

1.) Οι συμμορίες που πιστεύεται πως βρίσκονται στην περιοχή Πατρών - Καλαβρύτων - Μαζέικων - Αιγίου διέφυγαν, καθώς φαίνεται, προ των δυνάμεων του 749 Συντάγματος Κυνηγών και του ενισχυμένου 116 Αποσπάσματος Αναγνωρίσεως προς νοτιο­δυτικά και ανατολικά.

2.) Η επιχείρηση διακόπτεται με την άφιξη στη γραμμή Καλαβρύτων - Τριποτάμων - Μαζέικων και στις 13.12 αρχίζει η επιστροφή στις βάσεις.

3.) Έως την απομάκρυνση θα γίνει επίσης εκκαθάριση:α. Από το Απόσπασμα Juppe της περιοχής Βισοκάς - Καστρινής [;]3

- Ανω Σουδενών - Καλαβρύτων.β. Από το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως της περιοχής Τριποτά-

μων - Μο(υ)ρόχοβας4 - Δερβενιού - Καλυβιών - Παραλογγών5- Βερσιτσίου6.

γ. Από τη Μηχανοκίνητη Ομάδα Nordmann της περιοχής Δίβρης- Τσιπιανών - Κέρτιζας - Καλυβιών.

δ. Από το Απόσπασμα Kockert της περιοχής Μαζέικων - Κρινοφύτων7- Βάλτου - Μαζίου.

ε. Από το 14/999 Λόχο Πεζικού Φρουράς της περιοχής Δούκα - Νεμούτας8 - Δάρδιζας - Κάνια [;] μέχρι την αποχώρηση στις 12.12.

4.) Η Ορεινή Ομάδα Lange επιστρέφει ήδη στις 12.12 στις βάσεις από τη συντομότερη οδό.

5.) Ως αντίποινα για τα δολοφονηθέντα μέλη των 1/749 και 5/749 Λόχων Κυνηγών πρέπει να ισοπεδωθούν οι περιοχές Μαζέικα και Καλάβρυτα. Να ισοπεδωθούν επίσης στις ερευνηθείσες περιοχές οι τόποι, στους οποίους οι συμμορίες αποδεδειγμένα βρήκαν καταφύγιο ή κατά τη διεξαγωγή της έρευνας προβλή­θηκε αντίσταση και βρέθηκαν όπλα ή πολεμοφόδια.

Ολα τα κτήνη των ερευνηθεισών περιοχών, καθώς και εκείνα που θα βρεθούν κατά το δρομολόγιο της επιστροφής να μεταφερθούν από το στράτευμα στις βάσεις.

Υπογεγραμμένο ως προσχέδιο: von Le Su ir e

3 Ενδεχομένως εννοεί την Κερπινή ή τα Καστριά.4 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Worochowa.5 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Paralonga.6 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Kersitsi.7 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Kfinowita.8 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Demuta.

Page 128: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

31

Ο Διοικητής ΠελοποννήσουΤμήμα Ic, Υπ' Αριθ. 1019/43 [;1 Απόρρητο 11 Δεκεμβρίου 1943

Κατάσταση Εγθρσύ - Δελτίο Πληροφοριών υπ' αριθ. 4

Η δράση των συμμοριών έχει ενταθεί σημαντικά τις τελευταίες εβδομάδες. Κατά την επιχείρηση στη βόρεια Πελοπόννησο διαπιστώθηκε πως 78 άνδρες μιας μονάδας που συνελήφθησαν αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν στις 7 Δεκεμβρίου 1943 από τους συμμορίτες.Η επιδρομή κατά της γερμανικής φρουράς των Μολάων από περίπου 300 συμμορίτες οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι επαναστάτες, όταν έχουν αριθμητικό πλεονέκτημα, επιτίθενται και κατά μεγαλύτερων γερμανικών μονάδων. Εκτός από αρκετές μικρότερες επιθέσεις σε φάλαγγες φορτηγών οχημάτων πρέπει επίσης να τονιαθούν και δύο ανατινάξεις γεφυρών στην περιοχή των Μολάων.Η επίθεση κατά της φρουράς της γέφυρας μεταξύ των περιοχών Βλαχιώτης και Μολάοι, κατά την οποία εξουδετερώθηκε ολόκληρη η φρουρά, αποδεικνύει πως μια διαρκώς αποτελεσματική φύλαξη γεφυρών είναι εφικτή μόνο με μία αντίστοιχα ισχυρή φρουρά σε καλά προπαρασκευασμένες θέσεις άμυνας στα άκρα των γεφυρών. Συγκεκριμένα έλαβαν χώρα τα ακόλουθα επεισόδια:

Επικράτεια Αρκαδίας - Μεσσηνίας - Λακωνίας1.12 Επιχείρηση «Σκορτσινός» (20 χλμ. ΝΔ της Τρίπολης) ολοκληρώ­

θηκε χωρίς επαφή με τον εχθρό. Λιγοστά λάφυρα. Ο πληθυσμός τηρεί πολύ εχθρική στάση και είναι επιφυλακτικός. Οι άνδρες, εκτός λίγων ηλικιωμένων, έχουν διαφύγει.Αναγνώριση στο Σκλαβοχώρι (7 χλμ. Ν της Σπάρτης) ολοκληρώ­θηκε χωρίς φιλίες απώλειες.Απώλειες εχθρού: 1 νεκρός, 6 αιχμάλωτοι.Λάφυρα: 2 πιστόλια. 2 οικίες καταστράφηκαν. Ταυτόχρονα έγινε έρευνα στην περιοχή Καλυβιών Σοχάς. Καμία διαπίστωση. Ενα σπίτι καταστράφηκε.Ο πληροφοριοδότης αναφέρει, [χρονική περίοδος] 20-26.11.43: Στο χωριό Σκάλα (περίπου 15 χλμ. ΒΑ του Γυθείου) βρίσκεται το αρχηγείο των εκεί συμμοριών, οι οποίες πρέπει να έχουν δύναμη 4.000-5.000 ανδρών (πιθανή δύναμη 1.000 άνδρες). Επικεφαλής των συμμοριών είναι ο Συνταγματάρχης ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΑΚΗΣ. Ασύρματος διαθέσιμος.Στην οροσειρά του Πάρνωνα και συγκεκριμένα στο όρος Πάρνων βρίσκεται το αρχηγείο του ΛΕΒΕΝΤΑΚΗ. Δύναμη των συμμοριών 7.000 άνδρες και 1.000 Ιταλοί, οι οποίοι

Page 129: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

χρησιμοποιούνται μόνο σε βοηθητικές υπηρεσίες. (Αναφορά δυνάμεως πολύ υπερβολική. Ο Λεβεντάκης διαθέτει το πολύ 1.000-1.500 άνδρες μαζί με την εφεδρεία).Οπλισμός: βαρέα και ελαφρά πολυβόλα, πιθανώς και στοιχείο όλμου με προέλευση από τη νήσο Κύθηρα.

2.12 Αναγνωρίσεις στην περιοχή του Βασαρά (12 χλμ. ΒΑ της Σπάρτης) ολοκληρώθηκαν χωρίς απώλειες. Οκτώ αιχμάλωτοι και λιγοστά λάφυρα σε κουβέρτες και είδη ιματισμού και τρόφιμα.Στις 0630 οι Μολάοι δέχθηκαν επίθεση από συμμορίες δυνάμεως περίπου 300 ανδρών. Η επίθεση αποκρούστηκε. Στις 1845 αποκρούστηκε και νέα επίθεση.Η φρουρά της γέφυρας 15 χλμ. ΒΔ της περιοχής των Μολάων δέχθηκε επίθεση από αντάρτες και εξολοθρεύθηκε. Τρία μαχητικά αεροσκάφη βάλλουν κατά του διαφεύγοντος εχθρού. Επιτυχία άγνωστη. Απώλειες: 11 νεκροί, 5 τραυματίες και 8 αγνοούμενοι.

3.12 Στην περιοχή των Μολάων καμία επαφή με τον εχθρό. Αφιξη του Λόχου Υποστηρίξεως στους Μολάους στις 4.12 με καθυστέρηση λόγω οδοφραγμάτων.Άφιξη του 116 Αποσπάσματος Αναγνωρίσεως στη Βυτίνα χωρίς επαφή με τον εχθρό.Δύο επιθέσεις συμμοριών σε φάλαγγες φορτηγών οχημάτων 15 χλμ. Ν της Σπάρτης αποκρούστηκαν. Δύο τραυματίες.

5.12 Το Απόσπασμα Gnass έχει εμπλακεί από τις 1315 σε μάχη με ισχυρότερο εχθρό στην περιοχή Παγκράτι (15 χλμ. Β της Βυτίνας). Ο εχθρός διέφυγε προς Βορρά. Η περιοχή καταστράφηκε.Παραπλανητική αναγνώριση του Αποσπάσματος Gnass προς Τρόπαια - Λαγκάδια ολοκληρώθηκε στις 4.12. Ολες οι περιοχές εκκενώθηκαν από τον εχθρό, μόνο περιστασιακή διέλευση μικρών συμμοριών. Η γέφυρα 6 χλμ. Β των Τροπαίων ανατινάχθηκε.Ο πληροφοριοδότης Kartes [;] αναφέρει, χρονική περίοδος 28.11.43:500 αντάρτες πολύ καλά εξοπλισμένοι με πολυβόλα από το χωριό Παληοπαναγιά (10 χλμ. Ν της Σπάρτης) και την περιφέρεια του Ξηροκαμπίου κατευθύνονται προς το Γύθειο. Κοντά στο χωριό Γεράκι βρίσκονται περίπου 400 καλά εξοπλισμένοι αντάρτες και άλλοι 300 άνδρες στην περιοχή Βέρια - Τσίντζινα,9 εκ των οποίων οι μισοί καλά οπλισμένοι. Το ανατιναγμένο οδόφραγμα στην περιοχή Μονοδένδρι επί της οδού Τρίπολης - Σπάρτης έχει ανακατασκευαστεί και ελέγχεται εκ νέου από τους αντάρτες.

9 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Tsitsina.

Page 130: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

6.12 Σύμφωνα με αναφορά πληροφοριοδότη, Γερμανοί στρατιώτες κρατούνται από τους αντάρτες ως αιχμάλωτοι στο χωριό Λογκανίκος (23 χλμ. ΒΔ της Σπάρτης). Οι στρατιώτες κρατούνται στο σπίτι του Κωνσταντίνου ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗ και, κατά τη διάρκεια της ημέρας, υποχρεούνται να εργάζονται στα κτήματά του. Εκτός αυτού, εκεί βρίσκονται και έξι Ιταλοί στρατιώτες, οι οποίοι χρησιμοποιούνται επίσης σε γεωργικές εργασίες. Φρουροί είναι ο Ηλίας ΚΟΥΜΠΟΥΡΗΣ ή Θεοφιλόπουλος, ο Σωτήριος ΑΓΑΝΗΣ και ο Ηλίας ΧΑΝΤΖΗΣ. Οι αγροφύλακες μπορούν να το επιβεβαιώσουν.Η αποθήκη εφοδίων των κομμουνιστών βρίσκεται στην περιοχή Καστόρειο (14 χλμ. ΒΔ της Σπάρτης) και τη διαχειρίζεται ένας Εβραίος. Μισή ώρα από το Καστόρειο βρίσκεται το στρατόπεδο των κομμουνιστών και εκεί κρατούνται και οι αιχμάλωτοι. Η έδρα του επιτελείου είναι το Νεοχώρι (21 χλμ. ΒΔ της Σπάρτης).Το χωριά Τρύπη - Βορδόνια10 - Καστόρειο και Γεωργίτσιο είναι δεδηλωμένα κομμουνιστικά.Στις δικαστικές συνεδριάσεις στον Αογκανίκο λαμβάνουν μέρος οι κομμουνιστές Κ. ΓΚΟΥΛΕΣ και ο δάσκαλος Γεώργιος ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

7.12 Περιοχή Γυθείου: Σε αναγνωριστική επιχείρηση βρέθηκε οδόφραγμα τοποθετημένο από τους αντάρτες. Περίπου 15 διαμορφωμένα προστατευτικά ορύγματα. Σε εξοπλισμό βρήκαμε: 2 ιταλικές χειροβομβίδες και 2 αγκυλωτούς σταυρούς. Ένας Έλληνας τυφεκίσθηκε.

9.12 Επιχείρηση αναγνωρίσεως και εκκαθαρίσεως στην περιοχή Άρνης - Σπαρτιάς διενεργείται κατά το πρόγραμμα.Η οδική γέφυρα Μολάων - Βλαχιώτη (15 χλμ. ΒΔ των Μολάων) πυρπολήθηκε.Η οδική γέφυρα Μολάων - Μονεμβασίας (18 χλμ. ΝΑ των Μολάων) καταστράφηκε.Κατά την έρευνα στην περιοχή Κάτω Αχαΐα συνελήφθησαν 9 άντρες και 5 γυναίκες.

10.12 Σύμφωνα με αναφορά πληροφοριοδότη πραγματοποιούνται μεταφορές όπλων από το νησί των Σπετσών προς την Πελοπόννησο. Πιθανοί τόποι εκφορτώσεως είναι κυρίως το Άστρος και το Λεωνίδιο, από όπου στη συνέχεια τα όπλα πρέπει να μεταφέρονται στο Γεράκι. Κατά τα λοιπά είναι απαραίτητο να τεθεί υπό έλεγχο όλη η ανατολική ακτή της Πελοποννήσου, από το Ναύπλιο ως τη Μονεμβασία.

10 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Beodonia.

Page 131: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Επικράτεια Αγαΐας30.11 Επίθεση σε φορτηγό αυτοκίνητο της Πολεμικής Αεροπορίας

στην Κρόκοβα11 (4 χλμ. Ν του Αίγιου). Ανασύρθηκαν 2 νεκροί. Περαιτέρω απώλειες 7 αγνοούμενοι. Ερευνα που διεξήχθη αμέσως στον τόπο της επιθέσεως απέβη άκαρπη.

1.12 Πληροφοριοδότης αναφέρει:Η δραστηριότητα των συμμοριών στην περιοχή Πατρών - Αίγιου εκτείνεται στις ακόλουθες πόλεις και χωριά: Πάτρα - Καλάβρυτα - Αίγιο και στον εναέριο χώρο της Ρακίτας κοντά στο χωριό Αράχοβα και στους πρόποδες του όρους Κολοκοτρώνη. Χωριά, τα οποία ήταν κομμουνιστικά και πριν τον πόλεμο, είναι τα εξής:

Κουνινά με 90% κομμουνιστέςΚακοχώρι12 με 50% κομμουνιστές Παρασκευή με 80% κομμουνιστές Αράχοβα με 20% κομμουνιστές

Πριν από ένα μήνα οι Αγγλοι αξιωματικοί στο Μάζι, κοντά στα Καλάβρυτα, κρατήθηκαν υπό την αυστηρή επιτήρηση των κομμουνιστών. Πιθανώς να είναι ακόμα εκεί. Αναγνώριση στις 8.12 δεν είχε κανένα αποτέλεσμα.Επικεωαλής των συμμοριών σε αυτή την περιοχή:Συμμορία (Σύνταγμα) Καλαβρύτων Γραμματέας Μίχος

Υπαρχηγός Τσουμπός Συμμορία Ηλείας Αρχηγός Υπολοχαγός ΠΑΝΑΓΟΥΛΙΑΣ

από τα Καλάβρυτα Συμμορία Κορινθίας Αρχηγός Λοχαγός ΠΕΛΟΠΙΔΑΣ

και ένας υπολοχαγός από την Κορινθία, πιθανώς από το Καμάρι.Υπαρχηγός Λοχαγός ΗΣΑΪΑΣ από την Αμφισσα, η γυναίκα του οποίου ήταν κατάσκοπος των Ιταλών.

Μάχιμες Ομάδες Περίπου 1.500-2.000 άνδρες και εφεδρείες επιπλέον 1.500-2.000 ανδρών.

Οπλισμός: 200 πολυβόλα με 20.000 σφαίρες5.000 τυφέκια με 25.000 σφαίρες 200 πιστόλια με 1.000 σφαίρες 4-8 πιστόλια με περίπου 60-80 σφαίρες Χειροβομβίδες

Μερικοί αγγλικοί ασύρματοιΣτους νομούς Λακωνίας, Μεσσηνίας, Αρκαδίας και Αργολίδας οι καλά εξοπλισμένοι συμμορίτες υπολογίζονται σε περίπου 3.000, καθώς και περίπου 2.500 άνδρες εφεδρεία.

11 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Kromowa.12 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Kakokorio.

Page 132: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

(Αυτή η αναφορά πρέπει να είναι κατά προσέγγιση ακριβής, κατά συνέπεια οι άλλες, αρχικές αναφορές είναι ιδιαιτέρως υπερβολικές).Η πολιτική τοποθέτηση των μάχιμων αυτών ομάδων και των αξιωματικών είναι κατά 80% [;] εθνική. Ένα μεγάλο μέρος δελεάσθηκε από λανθασμένες πληροφορίες και εξαναγκάστηκε, υπό την απειλή της θανατικής ποινής, να συμπράξει με τους κομμουνιστές.

3.12 Αξιόπιστος πληροφοριοδότης αναφέρει κινητικότητα συμμοριών στην περιοχή Πατρών - Κορίνθου:1. Ομάδα ΠΕΛΟΠΙΔΑΣ υπό την ηγεσία του Λάσκα από το

Λουτράκι. Υπαρχηγός είναι ο καταγόμενος από τον Πειραιά Καπετάν «Αγησίλαος» (κωδικό όνομα).

2. Ομάδα ΖΗΡΕΙΑ υπό την ηγεσία του ΠΑΝΟΥΤΣΟ- ΠΟΥΛΟΥ, τέω ς αξιωματικού. Ως αρχηγός της ομάδος αυτής κατονομάζεται και ο Αριστείδης ΓΚΟΥΡΑΣ.

Περιοχή επιχειρήσεων των συμμοριών αυτών: Σαραντάπηχο - Κούτσι - Πύργος - Δερβένι (όλες Δ και ΔΝΔ του Ξυλοκάστρου). Δύναμη των συμμοριών περίπου 150-200 άνδρες.Οπλισμός: Καραμπίνες και αρκετά πυρομαχικά. Ολα ιταλικής προελεύσεως.Και οι δύο ομάδες βρίσκονται υπό τις διαταγές του ΜΙΧΟΥ. Πολιτικοί καθοδηγητές είναι ο ΠΕΛΟΠΙΔΑΣ και κάποιος ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ. Τα περισσότερα μέλη των συμμοριών προέρχονται από την ηπειρωτική χώρα.

5.12 Στην περιοχή Σιβίστας (30 χλμ. ΔΝΔ του Ξυλοκάστρου) είναι η έδρα ενός ανώτερου επιτελείου με περισσοτέρους αξιω­ματικούς, πιθανώς και με έναν στρατηγό. Στον Δρα ΡΕΒΙΚΗ, γιατρό της Σιβίστας, βρίσκουν κατάλυμα αρκετοί αξιωμα­τικοί. Ο Ρ. πιθανώς να σχετίζεται με τους συμμορίτες.Η διάθεση του πληθυσμού είναι εχθρική προς τις συμμορίες.

6.12 Από ανακριτικά αρχεία επιβεβαιώνεται το γεγονός, που έχει ήδη νωρίτερα διαπιστωθεί, ότι οι συμμορίες είναι διαιρεμένες σε συντάγματα και τάγματα. Στην περιοχή των Πατρών επιβεβαιώνεται η ύπαρξη του 9ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ από πιστοποιητικά που βρέθηκαν.Από την κατάθεση μίας ομήρου προκύπτει πως το ΕΑΜ στο Αίγιο αποπλανά με κοπέλες Γερμανούς στρατιώτες. Οι κοπέλες επιζητούν την παρέα Γερμανών στρατιωτών και τους παρασύρουν σε ένα συγκεκριμένο σημείο, όπου δέχονται επίθεση και απάγονται.Στις 5.12 η Ομάδα Wölfinger έφθασε στη Χαλανδρίτσα. Ο 7/749 Λόχος Κυνηγών διεξήγαγε εκκαθάριση στο ύψωμα Βαλατούνα (10 χλμ. ΝΑ των Πατρών). Ο εχθρός υποχώρησε προς ΝΑ μετά από μικρής διάρκειας ανταλλαγή πυρών.

Page 133: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[108], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Συνέχιση της επιχειρήσεως στις 6.12. Πολλά σημεία κατεστραμμένα από εκρηκτικά 6 χλμ. ΝΑ της Χαλανδρίτσας καθυστερούν την προέλαση. Καμία απώλεια. Ο Gnass διενεργεί αναγνώριση μέχρι την περιοχή των Καλυβιών, ο Knie στον ποταμό Αροάνιο (7 χλμ. Ν των Μαζέικων). Η οδός Παγκρατίου - Μ αζέικων είναι προσβάσιμη για οχήματα ω ς το μεσημέρι της 7.12.

7.12 Το Απόσπασμα W. έφθασε στα [χωριά] Καλύβια - Καροόσι - Δεμέστιχα. Το Απόσπασμα Ε. έφθασε στη Βιλιβίνα, το Απόσπασμα G. στα Μαζέικα. Οι αντικειμενικοί σκοποί επιτεύχθηκαν χωρίς ιδιαίτερη εχθρική αντίσταση. Η Επιχείρηση «Αττική» ολοκληρώθηκε.

8.12 Η Ομάδα W. με την Ορεινή Ομάδα έφθασε στους Λαπαναγούς (24 χλμ. ΝΑ της Πάτρας) και με την Πεδινή Ομάδα στο Μάνεσι (31 χλμ. ΝΑ της Πάτρας). Η Ομάδα Ε. έφθασε χωρίς ιδιαίτερη εχθρική αντίσταση στους Ρογούς (20 χλμ. Ν του Αίγιου). Η Ομάδα G. με μάχιμα τμήματα από τα Μαζέικα κατέλαβε με έφοδο το Μάζι (7 χλμ. ΒΑ των Μαζέικων), για να απελευθερώσει 78 άνδρες του 5/737 Λόχου Κυνηγών, ο οποίος εξολοθρεύθηκε στις 19.10 κοντά στα Καλάβρυτα. Με εξαίρεση μερικούς που διέφυγαν, οι αιχμάλωτοι δολοφονήθηκαν στις7.12 στα υψώματα ΒΑ του Μαζίου. Ως άμεσα αντίποινα διατάχθηκε η εκτέλεση ολόκληρου του ανδρικού πληθυσμού και η πυρπόληση των περιοχών.Το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως έφθασε στην περιοχή Καστέλλι (38 χλμ. Ν του Αίγιου) διά της οδού Μ αζέικων - Τριποτάμων. Η οδός αποκλείσθηκε εκ των υστέρων.

9.12 Η Ομάδα W. έφθασε στις 9.12 με την Πεδινή Ομάδα στη Βισοκά (4 χλμ. ΔΒΔ των Καλαβρύτων) και στα Καλάβρυτα χωρίς να λάβει επαφή με τον εχθρό.Η Ορεινή Ομάδα προχωρεί από τους Λαπαναγούς μέσω Άνω Βλασίας με κατεύθυνση προς Τριπόταμα. Η Ομάδα G. με μάχιμα τμήματα φθάνει στα Τριπόταμα χωρίς επαφή με τον εχθρό. Αποκλείει τα περάσματα ως το Λιβρί [;].13 Η Ομάδα Ε. φθάνει σε Βραχνί - Σούβαρδο (24 χλμ. ΝΝΔ του Αίγιου).Η επιχείρηση αναζητήσεως της μονάδας Schober ανεπιτυχής. Ανευρέθη ο δεύτερος επιζών, ο οποίος επιβεβαιώνει την εκτέλεση.Ένας ενισχυμένος λόχος του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς επιβιβάζεται σε φορτηγά οχήματα στον Πύργο και ξεκινά με αποστολή να αποκλείσει την οδό προς Τριπόταμα στην περιοχή Νεμούτας - Λάλα - Δούκα.14 Έφθασε στον Λάλα.

10.12 Το Απόσπασμα W. με την Ορεινή Ομάδα φθάνει στις 9.12 και ώρα 1600 στην Άνω Βλασία. Στις 10.12 συνέχιση της πορείας

13 Ενδεχομένως εννοεί τη Δϊβρη.14 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Tuka.

Page 134: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

προς Τριπόταμα. Με την Πεδινή Ομάδα στις 10.12 πορεία από Καλάβρυτα προς Τριπόταμα. Καμία εκ των ομάδων δεν ήλθε σε επαφή με τον εχθρό.Το Απόσπασμα G. διενεργεί περαιτέρω αποκλεισμό στη γραμμή Τριποτάμων - Δίβρης.Κατασκοπευτική μονάδα δυνάμεως ομάδος ενός ενισχυμένου Λόχου του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς είχε επαφή με τον εχθρό στις 0930 στην περιοχή Λάμα Πούσι [;] (19 χλμ. ΝΔ των Τριποτάμων).Απώλειες: 11 νεκροί, 10 τραυματίες.Απώλειες του εχθρού άγνωστες.Η βόρεια ομάδα του Αποσπάσματος G. έφθασε στη Μοσιά (3 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς).Η νότια ομάδα έφθασε στο Μάτι (3 χλμ. ΝΔ της Καστανιάς), [δυσ]

Επικράτεια Αργους2.12 Αξιόπιστος πληροφοριοδότης αναφέρει στις 25.11.43:

Στην περιοχή Κοφίνι (7 χλμ. Β του Ναυπλίου) και στην περιοχή του Κατσιγκρίου (12 χλμ. ΝΑ του Ναυπλίου) βρίσκεται μία συμμορία περίπου 1.000 ανδρών του ΕΑΜ υπό την ηγεσία του Παπαμάρκου από το Κατσίγκρι. Τα αρχηγεία είναι στο Άστρος (20 χλμ. ΝΔ του Ναυπλίου) και στο Κρανίδι (12 χλμ. Β της νήσου των Σπετσών).Η επιχείρηση κατά της Ανδρίτσας ξεκίνησε. Στις 1200 προσεγ- γίσθηκε ο Ανάβαλος χωρίς επαφή με τον εχθρό.

6.12 Η Επιχείρηση «Ανδρίτσα» ολοκληρώθηκε χωρίς επαφή με τον εχθρό.

9.12 Το Απόσπασμα Glitz έφθασε στην Καστανιά μέσω Νεμέας χωρίς επαφή με τον εχθρό.

Επικράτεια Κορίνθου6.12 Η επιχείρηση στην περιοχή της Αττικής ολοκληρώθηκε. Ενα

απόσπασμα εμπλέκεται ακόμη σε μάχη με 30 συμμορίτες 7 χλμ. ΝΝΑ της περιοχής Χιλιομόδιο (Αγιονόριο). Δεν υπάρχουν λεπτομέρειες. Βρέθηκαν λίγα όπλα. Στην περιοχή Αγγελόκαστρο δύο άνδρες και μία γυναίκα τυφεκίσθηκαν, ενώ διέφευγαν.

7.12 Η Επιχείρηση «Αττική» ολοκληρώθηκε.

Παράρτημα για τις επικράτειες Αρκαδίας - Μεσσηνίας - Λακωνίας3.12 Επίθεση συμμορίας σε φορτηγό όχημα 6 χλμ. ανατολικά του

Αγίου Γεωργίου (12 χλμ. ΝΔ του Γυθείου). Απώλειες: 1 αξιωματικός και 9 άνδρες, όλος ο οπλισμός και 1 φορτηγό όχημα. Εχθρικές απώλειες: 9 νεκροί.

Page 135: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

10.12 Στην επιχείρηση αναγνωρίσεως και εκκαθαρίσεως Άρνης - Σπαρτιάς το 1/737 Τάγμα δέχθηκε επίθεση συμμοριών ΒΔ της Πετρίνας. Καμία απώλεια. Εχθρικές απώλειες: 2 νεκροί.Η Αρνα κατελήφθη στις 0700 μετά από έφοδο. Όλος ο πληθυσμός διέφυγε.Στις 1700 προσεγγίσθηκε η Κουρτσούνα, μετά από μικρή συμπλοκή. Καμία απώλεια.

Ο Διοικητής Πελοποννήσου

Αντ' αυτούΟ πρώτος αξιωματικός του Γ ενικού Επιτελείου

Page 136: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

32

Τηλεγράφημα

Ημέρα: 12.12.43Ώρα: 2140Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών, Τμήμα laΠρος: Γενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά της 12.12.43

1.) Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Σε γενικές γραμμές ολοκληρώθηκε με την άφιξη σε Καλάβρυτα- Μαζέικα - Τριπόταμα. Στις 12/13.12 τα αποσπάσματα ανέλαβαν την εκκαθάριση και περαιτέρω διεξαγωγή των αντιποίνων στην καταληφθείσα περιοχή.α) Το Απόσπασμα Wölfinger με τη μηχανοκίνητη ομάδα

επέστρεψαν στις βάσεις. Η Ορεινή Ομάδα μετακινήθηκε από τα Καλύβια προς την Άνω Βλασία μέσω [δυσ],

β) Το Απόσπασμα Gnass διενήργησε επιτυχή αναζήτηση του τόπου εκτελέσεως των τμημάτων του 5/749 Λόχου Κυνηγών. Μέχρι τώρα έχουν ταφεί μερικά πτώματα.Οι δύο ενισχυμένοι λόχοι Κυνηγών του Αποσπάσματος Kockert έφθασαν στο χωριό Φονιάς (10 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς) προς υποβοήθηση της Επιχειρήσεως "Stiglitz".

γ) Κατά την Επιχείρηση "Büffel" (ενισχυμένοι λόχοι του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς) συμπλοκή κοντά στον Μάγειρα15 (15 χλμ. Δ του Πύργου).

2.) Επιγείρηση "Stiglitz"Διαπιστώθηκαν ισχυρές δυνάμεις στο δυτικό άκρο της κοιλάδας του Φενεού. Δύο αποσπάσματα του 111/22 Τάγματος Αεροπορικών Καταδρομών και η Ομάδα Kockert ανέλαβαν την περικύκλωσή τους.

3.) Επιχείρηση «Αρνα»Καμία αναφορά.

4.) Επιγείρηση "W alfisch"Ολοκληρώθηκε χωρίς ιδιαίτερα συμβάντα. Τα στρατεύματα επέστρεψαν στα καταλύματά τους.

Πρόθεση για τις 13.12.43Συνέχιση της Επιχείρησης "Stiglitz".Εκκαθαριστική επιχείρηση κατά την επιστροφή των στρατευμάτωναπό την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» στις βάσεις.

v o n L e S u i r e

15 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Majera.

Page 137: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[112], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

33

117 Μεραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μεραρχίας, 13.12.43Δ ι ο ι κ η τ ή ς

Σγετ.: Διοικητής της 117 Μεραρχίας Κυνηγών/Τμήμα la,Υπ' Αριθ. 1435/43 Απόρρητο της 9.12.43 Αριθμός 2.

Στις περιοχές οτις οποίες έχουν δημιουργηθεί καταλύματα στρατιωτικών διατάσσονται να επιταχθούν όλα τα ελληνικά πανδοχεία για την εξυπηρέτηση Γερμανών στρατιωτικών.Σε περιοχές χωρίς στρατιωτικά καταλύματα εξακολουθούν να ισχύουν οι ήδη εκδοθείσες διαταγές.Οι φρουρές των περιοχών αυτών οφείλουν να επιβλέπουν την τήρηση των διατάξεων αυτών.

Page 138: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

34

[Τηλεγράφημα]

[Ημέρα:] 13.12.43Προς: Γενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά της 13.12.43

1.) Επιγείρηση «Καλαβροτα»:Η Πεδινή Ομάδα του Αποσπάσματος Wölfinger φθάνει στον ημερήσιο αντικειμενικό της σκοπό, τη Βισοκά, χωρίς επαφή με τον εχθρό. Οι κάτοικοι έχουν εγκαταλείψει την περιοχή.Τα Καλάβρυτα καταστράφηκαν ολοσχερώς, 511 άνδρες κάτοικοι εκτελέστηκαν διά τυφεκισμού.Απόσπασμα Gnass: Ανασύρθηκαν 70 πτώματα των εκτελεσθέντων Γερμανών στρατιωτών. Ημερήσιος αντικειμενικός σκοπός ο Δάρας (12 χλμ. ΝΑ των Μαζέικων). Στο πλαίσιο των αντιποίνων πυρπολήθηκαν τρία χωριά.Ο ενισχυμένος Λόχος του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς επιστρέφει στον Πύργο. Κανένα συμβάν.

2.) Επιχείρηση "Stiglitz":Ως τώρα καμία αναφορά.

3.) Στον Πύργο, κατά τη διάρκεια της Επιχειρήσεως "Büffel", απε­λευθερώθηκαν 24 εγκληματίες από τη φυλακή από περίπου 50 συμμορίτες, οι οποίοι αφόπλισαν τους Ελληνες αστυνομικούς.

4.) Δύο λόχοι του XI1/999 Τάγματος Πεζικού Φρουράς μεταφέρθηκαν στην Κόρινθο.

5.) 81 Έλληνες εθελοντές μεταφέρθηκαν στη Σπάρτη στο I Απόσπασμα Εθελοντών.

6.) Ολοκληρώθηκε η εκπαίδευση του 2/117 Λόχου Μηχανικού στον αντιαρματικό αγώνα εκ του σύνεγγυς στο Χιλιομόδι.

7.) Ο 11/999 Λόχος Πεζικού Φρουράς, μετά την ανατίναξη του αεροδρομίου της Μεσσήνης, μεταφέρθηκε στην Καλαμάτα.

Πρόθεση νια τις 14.12.431.) Συνέχιση της Επιχειρήσεως "Stiglitz".

2.) Περαιτέρω επιστροφή των στρατευμάτων από την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» στις βάσεις, με ταυτόχρονη επιβολή αντιποίνων.

3.) Ο Διοικητής Μεραρχίας θα βρεθεί στις 14/15.12 στην περιοχή Καλαμάτας - Κυπαρισσίας.

117 Μεραρχία ΚυνηγώνΤμήμα la, Υπ' Αριθ. 1460/43 Απόρρητο

Υπογεγραμμένο από von Le S uire

Page 139: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

35

Τηλεγράφημα

Ημέρα: 14.12.43Ωρα: 2100 [;]Από: 117 Μεραρχία Κυνηγών, Τμήμα laΠρος: Γενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά της 14.12.43

1.) Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Η Μηχανοκίνητη Ομάδα (ενισχυμένο 11/749 Τάγμα Κυνηγών) επέστρεψε στο στρατόπεδο με όλα τα τμήματα. Η Πεδινή Ομάδα με αντικειμενικό σκοπό την Κλαπατσούνα (9 χλμ. ΒΔ των Καλαβρύτων). Ως αντίποινα καταστράφηκαν η Βισοκά, η Μονή [Μεγάλου] Σπηλαίου (8 χλμ. ΒΑ των Καλαβρύτων) και η Μονή [Αγίας] Λαύρας (4 χλμ. ΔΝΔ των Καλαβρύτων).Το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως του Αποσπάσματος Gnass επέστρεψε στις βάσεις χωρίς τα τμήματα ποδηλατιστών.Ο ενισχυμένος Λόχος του 965 Τάγματος Πεζικού Φρουράς επέστρεψε από την επιχείρηση στον Πύργο.Ουδεμία επαφή με τον εχθρό.

2.) Επιχείρηση "Stiglitz"Τα αποσπάσματα του 111/22 Τάγματος Αεροπορικών Κατα­δρομών επέστρεψαν στην Καστανιά χωρίς να διαπιστώσουν παρουσία εχθρού. Η Ομάδα Kockert προωθήθηκε ω ς τον Φονιά (14 χλμ. ΒΑ των Μαζέικων).Η επιγείρηση ολοκληρώθηκε.

3.) Κατά τη νύκτα της 13 προς 14.12.43 οι οδογέφυρες στο Αλεποχώρι (18 χλμ. Ν της Τρίπολης) ανατινάχθηκαν από τις συμμορίες, και το τηλεφωνικό δίκτυο υπέστη μόνιμη ζημιά διά της πριόνισης είκοσι πυλώνων και της κοπής του σύρματος. Μία ενισχυμένη διμοιρία του 117 Τάγματος Μηχανικού με 50 ομήρους ανέλαβε την αποκατάσταση.

4.) Επιδρομή συμμοριτικών ομάδων μικρής δυνάμεως στο σιδηρο­δρομικό σταθμό της Ασέας (15 χλμ. ΝΔ της Τρίπολης). Η επίθεση αποκρούστηκε από το γερμανικό προσωπικό του σταθμού. Δύο άνδρες τραυματίστηκαν.

5.) Στις 1020 στην Αμαλιάδα διέλευση ισχυρού σμήνους βομβαρδι­στικών υπό την προστασία καταδιωκτικών αγνώστου εθνικότητος από τα δυτικά προς τα ανατολικά.

Πρόθεση για τις 15.11.43Επιστροφή των στρατευμάτων από τις επιχειρήσεις «Καλάβρυτα» και "Stiglitz" με παράλληλη συνέχιση των αντιποίνων.

Υπογεγραμμένο από von Le Suire

Page 140: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

36

Απόσπασμα Gnass 15.12.43Τμήμα la, Υπ' Αριθ. 609/43 Απόρρητο

Α ν α φ ο ρ ά im' αριθ. 2 για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

5.12 Το απόσπασμα διαιρεμένο σε δύο ομάδες ξεκίνησε στις 0700 από τη Βυτίνα με κατεύθυνση προς τον πρώτο αντικειμενικό σκοπό, το Παγκράτι. Στις 0800 έφθασε στην περιοχή Διάσελο. Κατά την έρευνα της περιοχής βρέθηκε μόνο ένα παλαιό κυνηγετικό όπλο. Το Παγκράτι δεν μπόρεσε να προσεγγισθεί με μηχανοκίνητα τμήματα. Πορεία της οδού περίπου 2 χλμ. νοτιοδυτικά έμπροσθεν του Παγκρατίου προς τα Καλύβια στην καμπύλη του ποταμού Αροάνιου. Το απόσπασμα είχε φθάσει στις 1000 στην οδό 2 χλμ. νοτιοδυτικά του Παγκρατίου, με Τμήμα Αναγνωρίσεως και υπαχθείσα Διμοιρία Υγειο­νομικού. Την έρευνα στο Παγκράτι ανέλαβε μία ενισχυμένη ίλη με υπαχθείσα διμοιρία [δυσ], [δυσ] της διμοιρίας τέθηκε επικεφαλής της Ίλης στην πεζοπορία με υποζύγια. Κατά την επιχείρηση εναντίον του υψώματος προ του Παγκρατίου η Ίλη δέχθηκε στις 1310 ισχυρά πυρά πολυβόλων. Η διμοιρία που βρισκόταν στο σημείο έβαλε αμέσως. Τα πυρά ήταν αρκετά εύστοχα. Αμέσως έβαλε και η ομάδα ελαφρών πολυβόλων της 1ης Ίλης, που παρείχε κάλυψη πυρός, και η ομάδα ελαφρών πολυβόλων και βομβιδοβόλων της τοποθε­τημένης στο Παγκράτι 2ης Ίλης. Εντούτοις οι συμμορίες συνέχισαν τα πυρά. Αναγνωρίστηκαν τουλάχιστον 2 βαρέα και 4 ελαφρά πολυβόλα. Μόνο μόλις η Ίλη έφθασε με ταχεία επίθεση σε κοντινή απόσταση από το ύψωμα οι συμμορίτες έπαυσαν πυρ. Περίπου 100-150 άνδρες διέφυγαν με κατεύ­θυνση προς Βορρά. Η Ίλη προωθήθηκε αμέσως και πέραν του Παγκρατίου. Με την έλευση της νύκτας η καταδίωξη δεν μπόρεσε να συνεχισθεί.Εχθρικές απώλειες: 8 νεκροί.Φ ιλίες απώλειες: 1 νεκρός, 1 ελαφρά τραυματίας.Το Παγκράτι καταστράφηκε.Από τις μαρτυρίες του πληθυσμού μπορεί να εξαχθεί πως η εκτιμώμενη δύναμη των συμμοριών ανταποκρίνεται στην πραγματική τους. Στη συμμορία συμμετείχαν και 22 Ρώσοι από την Τρίπολη, οι οποίοι προσχώρησαν στη συμμορία πριν από 15 ημέρες με 8 γερμανικά πολυβόλα και γερμανικό εξοπλισμό. Είναι κυρίως οι Ρώσοι που άνοιξαν πυρ. Η συμμορία ανέφερε πως η περικύκλωση των Καλαβρύτων ήταν γνωστή εκεί από τις 3.12. Οι λεπτομερείς καταθέσεις του πληθυσμού έχουν επισυναφθεί.

Page 141: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Η κατά μήκος της οδού διεξαχθείσα αναγνώριση έδειξε πως η οδός είχε συστηματικά αχρηστευθεί ω ς τον ποταμό με φράγματα και εκρήξεις. Ήδη την ίδια μέρα εξουδετερώθηκαν δέκα ελαφρείς εκρηκτικοί μηχανισμοί και απομακρύνθηκαν φράγματα.Τη νύκτα της 5 προς 6.12 το Τμήμα Αναγνωρίσεως παρέμεινε στην προηγουμένως περιγραφείσα θέση. Η νύκτα παρήλθε χωρίς ιδιαίτερα συμβάντα.Η 2η Ομάδα Προελάσεως με τους 11/737 και 13/737 Λόχους, την 111/670 Μοίρα και ένα [δυσ] προήλασε από τη Βυτίνα μέσω Γρανίτσας προς Δάρα. Η έρευνα των περιοχών δεν απέδωσε κάτι αξιόλογο. Η 2η Ομάδα Προελάσεως διέμεινε τη νύκτα στον Δάρα.

6.12 Λεπτομερής αναγνώριση έδειξε ότι η οδός ως τον ποταμό και τη γέφυρα του ποταμού Αροάνιου πρέπει να επισκευασθεί. Το Τμήμα Αναγνωρίσεως της Διμοιρίας Μηχανικού και η υπαχθείσα Διμοιρία Μηχανικού του 2/117 Λόχου Μηχανικού, καθώς και μία Ίλη Ποδηλατιστών, αποκατέστησαν την οδό. Αυτοβούλως συμμετέσχε στα οδικά έργα και ο τοπικός πληθυσμός.Η Ομάδα Προελάσεως Kockert ξεκίνησε στις 0900 από τον Δάρα προς τα Καλύβια στην καμπύλη του ποταμού και διενήργησε κατά τη διάρκεια της ημέρας αναγνώριση προς βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά. Το Τμήμα Αναγνωρίσεως που επιχείρησε νοτιοδυτικά στην περιοχή Μικρό Καρνέσι δεν απέδωσε κάτι ιδιαίτερο.

7.12 Συνέχιση των οδικών έργων με τέτοιον τρόπο, ώστε στις 1100 η οδός ως τη γέφυρα στην καμπύλη του ποταμού να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και πάλι από όλα τα οχήματα του Τμήματος.Η Ομάδα Προελάσεως Kockert ξεκίνησε στις 0800 για τα Μαζέικα περνώντας από τη Μονή [Αγίου] Αθανασίου, από τα Φίλια και τα Τσορωτά. Η Μονή [Αγίου] Αθανασίου καταστράφηκε από τους Ιταλούς.Το Τμήμα Αναγνωρίσεως ξεκίνησε στις 0930 και κινήθηκε στην οδό προς Μαζέικα. Διαπεραίωση από τη γέφυρα του ποταμού Αροάνιου στις 1440. Η οδός από τη γέφυρα ως τα Μαζέικα είχε επίσης αχρηστευθεί από ανατινάξεις και πολλά οδοφράγματα, τα οποία όμως απομακρύνθηκαν αυτοβούλως από τον τοπικό πληθυσμό, ώστε το τμήμα να φθάσει στις 1645 στα Μαζέικα χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Περίπου στις 1700 η Ομάδα Προελάσεως Kockert έφθασε στα Μαζέικα. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των Μ αζέικων βρισκόταν εκεί. Από τις ανακρίσεις μπορεί να εξαχθεί ότι η είσοδος των γερμανικών στρατευμάτων χαιρετίσθηκε ω ς απελευθέρωση από το ζυγό των συμμοριών. Οι μαρτυρίες ήταν ακριβείς και αποκάλυψαν ότι οι άνδρες των 1/749 και 5/749 Λόχων Κυνηγών

Page 142: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

συμπεριλαμβανομένου του Λοχαγού Schober βρίσκονταν στα Μαζέικα επί τέσσερις εβδομάδες και, στις 6.12.43, αφού έγινε γνωστό στις συμμορίες ότι προελαύνουν γερμανικά στρατεύ­ματα, μεταφέρθηκαν στο Μάζι. Τον Δεκανέα Fiedler του 5/749 Λόχου Κυνηγών έκρυψε ο δήμαρχος, που ήταν και γιατρός του χωριού, και τον παρέδωσε με την είσοδο του Τμήματος. Παρέδωσε επίσης και μία επιστολή του Λοχαγού Schober. Από τις μαρτυρίες του πληθυσμού μπορεί να εξαχθεί περαιτέρω ότι η οδός Μαζέικων - Καλαβρύτων είναι επίσης αποκλει­σμένη και έχει εν μέρει ανατιναχθεί. Ο κοινοτάρχης των Μαζέικων παρακινήθηκε ήδη τη νύκτα της 7 προς 8.12.43 να συγκεντρώσει τον πληθυσμό των Μαζέικων και όλων των χωριών που βρίσκονται κατά μήκος της οδού και να επισκευάσει την οδό. Η νύκτα της 7 προς 8.12.43 παρήλθε χωρίς ιδιαίτερα συμβάντα.

8.12 Με βάση τις μαρτυρίες του πληθυσμού των Μ αζέικων η Ομάδα Προελάσεως Kockert ξεκίνησε με μία διμοιρία του 3/670 και [δυσ] στις 0200 για το Μάζι για να ακολουθήσει τους απαχθέντες αιχμαλώτους. Καθώς ω ς τις 0800 δεν υπήρξε καμία αναφορά από την Ομάδα Προελάσεως Kockert, μία ίλη Ποδηλατιστών ανέλαβε τη λήψη επαφής. Κατά τη διάρκεια της επιχειρήσεως βρέθηκε εξαντλημένος ο Δεκανέας Donner του 1/749 Λόχου Κυνηγών. Κατέθεσε ότι στις 7.12.43, το βράδυ, οι αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν και ρίφθηκαν σε μία χαράδρα περίπου δύο ώρες βορειο­ανατολικά του Μαζίου. Ο ίδιος, λόγω του ότι κατά την εκτέλεση έπεσε σε μια χαράδρα, διασώθηκε. Η προσπάθεια να μεταφέρουν μαζί τον Donner ως οδηγό δεν απέδωσε, διότι ήταν εντελώς εξαντλημένος. Εν τω μεταξύ η Ομάδα Προελά­σεως Kockert είχε αναφέρει την άφιξή της στο Μάζι. Το σημείο εκτελέσεως περιγράφηκε στον Λοχαγό Kockert μέσω ασυρμάτου, σύμφωνα με τις καταθέσεις του Δεκανέα Donner, και οι 11/737 και 13/737 Λόχοι Κυνηγών ανέλαβαν την έρευνα. Στην αναζήτηση του σημείου προετράπη επίσης να συμμετάσχει ο πληθυσμός των Μ αζέικων και των γειτονικών χωριών. Με την έλευση του σκότους η επιχείρηση διακόπηκε από τον Λοχαγό Kockert και η Ομάδα Προελάσεως επέστρεψε στις 1900 στα Μαζέικα με ακόμη έναν επιζώντα (τον στρατιώτη Walter του 1/749 Λόχου Κυνηγών, τραυματι­σμένο με διαμπερές τραύμα στο λαιμό, με ελαφρώς ψαύουσα βολή στο μάγουλο, τραύμα στο δεξί μπράτσο και ελαφρώς ψαύουσα βολή στο αριστερό χέρι). Ο τοπικός πληθυσμός προετράπη να συνεχίσει την αναζήτηση.Το Τμήμα Αναγνωρίσεως ξεκίνησε στις 1000, σύμφωνα με τις διαταγές, προς αποκλεισμό της ορεινής διαβάσεως κοντά στην πραγματική συμβολή της οδού βόρεια του Καστελλίου. Στις 1330 έφθασε στην ορεινή διάβαση. Το σχεδιάγραμμα της οδού στο χάρτη 1:100.000 δεν ευσταθεί. Η πραγματική πορεία

Page 143: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

της οδού: συμβολή της οδού Μ αζέικων - Καλαβρύτων - Μαζέικων - Ολυμπίας βόρεια του Καστελλίου. Εκεί είναι και το ύψωμα. Πορεία της οδού από το Καρνέσι: περίπου κατά μήκος του χαραγμένου δρόμου προς Καστέλλι, από το Καστέλι προς βόρεια - βορειοανατολικά προς Συρμπάνι. Σύμφωνα με νέες διαταγές το Τμήμα Αναγνωρίσεως ξεκί­νησε στις 1500 προς Τριπόταμα για τον αποκλεισμό της προς Βορρά. Στις 1720 άφιξη στο Σοπωτό. Παρέμεινε εκεί τη νύκτα της 8 προς 9.12.43. Η νύκτα παρήλθε χωρίς ιδιαίτερα συμβάντα. Η Ομάδα Προελάσεως Kockert έλαβε τη διαταγή να προω­θηθεί με μηχανοκίνητα ως το Καστέλλι και να διενεργήσει εκεί περαιτέρω αποκλεισμό.

9.12 Κατά τις πρωινές ώρες διεξήχθη έρευνα στο Σοπωτό. Οι οικίες στις οποίες βρέθηκαν πολεμοφόδια πυρπολήθηκαν. Μετά τη διερεόνηση της περιοχής, συνεχίσθηκε η προέλαση. Προσέγγιση των Τριποτάμων στις 0940. Σύμφωνα με τις διαταγές αποκλείστηκε η γραμμή Τριποτάμων - Δίβρης προς Βορρά. Η διερεύνηση των περιοχών απέβη άκαρπη. Στις 1530 το Απόσπασμα Wölfinger με Ουλαμό Ανιχνευτών Αρμάτων, Διμοιρία Αντιαρματικών και δύο διμοιρίες Μηχανικού έλαβε επαφή με το Απόσπασμα. Τμήματα του Αποσπάσματος Wölfinger παρέμειναν επίσης στα Τριπόταμα. Η Ομάδα Προελάσεως Kockert διενήργησε αποκλεισμό του υψώματος του Καστελλίου ως την άφιξη της μηχανοκίνητης εμπροσθο­φυλακής του Αποσπάσματος Wölfinger, και μετά τη λήψη επαφής επέστρεψε στα Μαζέικα. Κατά τα άλλα δεν υπήρξαν ιδιαίτερα συμβάντα.

10.12 Στις 0900 η μηχανοκίνητη εμπροσθοφυλακή του Αποσπάσματος Wölfinger προήλασε προς Δίβρη. Μετά την άφιξη, τα τοποθε­τημένα στη Δίβρη τμήματα του Τμήματος Αναγνωρίσεως διετάχθησαν να μεταβούν στη Μοστενίτσα, για να διενεργήσουν εκεί αποκλεισμό προς Βορρά.Κατά τη διάρκεια της ημέρας σύσσωμη η Πεδινή Ομάδα του Αποσπάσματος Wölfinger προήλασε προς Δίβρη.Λήψη επαφής με την Ορεινή Ομάδα Lange στις 1800. Κανένα ιδιαίτερο συμβάν.Ομάδα προελάσεως Kockert: ημέρα αναπαύσεως, παραμονή στα Μαζέικα.

11.12 Σύμφωνα με τις διαταγές ανελήφθη επιθετική αναγνώριση στην περιοχή Μο[υ]ρόχοβας - Μονής Παναγίας - Δερβινής - Καλυβιών - Παραλογγών - Δεχουνίου - Βερσιτσίου - Λοπεσίου. Διερευνήθηκαν οι περιοχές Μορόχοβα - Πορετζό16- Μονή Παναγίας - Παραλογγοί. Συγκεντρώθηκαν περίπου

16 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Poritso.

Page 144: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

100 αμνοί και μερικοί βόες και μεταφέρονται στη βάση. Οι οικίες στις οποίες βρέθηκαν όπλα και πολεμοφόδια κατά- στράφηκαν ολοσχερώς. Ο οικισμός Μορόχοβα πυρπολήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος το ο. Η 1η Ίλη, που ενήργησε την αναγνώριση, παρέμεινε τη νύκτα της 11 προς 12.12.43 στα υψώματα της Δερβινής. Η 2η Ίλη επέστρεψε το βράδυ από τους Παραλογγούς στα Τριπόταμα. Κατά τα άλλα κανένα ιδιαίτερο συμβάν.

12.12 Σε συνέχεια της αναγνωρίσεως και διερευνήσεως στην καθορισμένη περιοχή υπό τις δυσχερέστατες συνθήκες (έδαφος και καιρός) διερευνήθηκαν οι περιοχές Καλύβια και Νουσά. Συγκεντρώθηκαν και άλλες αγέλες κτηνών (περίπου 300 πρόβατα και κατσίκες). Το χωριό Δερβινή καταστράφηκε ολοσχερώς. Τη νύκτα η ίλη που επιχειρούσε εκεί επέστρεψε στα Τριπόταμα. Η 2η Ίλη διερεύνησε τις περιοχές Δεχούνι, Βερσίτσι και Λόπεσι. Μεμονωμένα οικήματα, στα οποία βρέθηκαν πολεμοφόδια κ.ά., καταστράφηκαν ολοσχερώς.Στις 1600 έφθασε διαταγή για νέα αποστολή της Ομάδος Προελάσεως Kockert. Ο Σταθμός Διοικήσεως του απο­σπάσματος ορίστηκε ακολούθως στα Μαζέικα. Η γέφυρα του ποταμού Αροάνιου επισκευάσθηκε αμέσως μετά την άφιξη στα Μαζέικα. Στις 2000 το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης του Τμήματος Αναγνωρίσεως προήλασε με οχήματα προς Τρίπολη για να μεταφέρει ήδη τη νύκτα τροφή για την Ομάδα Προελάσεως Kockert. Λόγω της ισχυρής βροχής οι βελτιώσεις στην οδό Μ αζέικων ως τη συμβολή των οδών Βυτίνας - Λεβιδίου είχαν εκ νέου υποστεί ζημιές και έπρεπε εν μέρει να επιδιορθωθούν και πάλι. Επιπλέον, η οδός ήταν κατά τόπους λασπώδης, ώστε το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης δεν επέστρεψε στα Μαζέικα στις 13.12.43 στις 0400 ή 0500, όπως αναμενόταν, αλλά μόλις στις 0900.Η Ομάδα Προελάσεως Kockert διενήργησε με έναν λόχο την ανάσυρση των νεκρών που είχαν εν τω μεταξύ βρεθεί. Υπό δυσχερέστατες συνθήκες ανευρέθησαν 70 νεκροί, μεταξύ των οποίων ο Λοχαγός Schober, που αναγνωρίστηκε από τον Λοχία του Λόχου και ετάφη. Καθώς σύμφωνα με την επιστολή του Λοχαγού Schober οι αιχμάλωτοι ήταν 78, η αναζήτηση συνεχίσθηκε για τους 5 νεκρούς που έλειπαν. Η αναζήτηση δεν είχε όμως επιτυχία. Στις 2000 ο Λοχαγός Kockert επέ­στρεψε στα Μαζέικα μαζί με το λόχο που είχε διενεργήσει την αναζήτηση. Ο Λόχος Met διεξήγαγε εν τω μεταξύ την έρευνα στις περιοχές Τουρλάδα,17 Βάλτος, Άγιος Νικόλαος, Άρμπουνας, Καλύβια και Πλανητέρο. Οι περιοχές Βάλτος, Πλανερού18 και Καλύβια καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στην περιοχή της επιχειρήσεως τυφεκίσθηκαν 11 Έλληνες.

17 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Tolada.18 Προφανώς εννοεί το Πλανητέρο.

Page 145: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[120], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

13.12 Στις 0900 επέοτρεψε στα Μαζέικα το Κλιμάκιο Διοικητικής Μερίμνης με τροφή για την Ομάδα Προελάσεως Kockert. Στον Λοχαγό Kockert παραδόθηκε σταθμός ασυρμάτου. Με αυτό τον τρόπο έλαβε τέλος η σχέση υπαγωγής της Ομάδος Προελάσεως Kockert. Στις 1030 το Απόσπασμα Kockert ξεκίνησε για την εκτέλεση της νέας αποστολής.Το Τμήμα Αναγνωρίσεως, με τις 1η, 2η Ιλες και τμήματα της 3ης, ξεκίνησε στις 0700, επέστρεψε από τα Τριπόταμα και έφθασε στο Σοπωτό στις 1100. Στις 1600 τα τροχοφόρα τμήματα έφθασαν στα Μαζέικα.

14.12 Στις 0430 η Διμοιρία Μηχανικού και τμήματα της 3ης Ίλης μετακινήθηκαν για την επισκευή της οδού.0450 έναρξη της καταστροφής των Μαζέικων διά πυρπολήσεως. 0830 μετακίνηση σύσσωμου του Τμήματος στις βάσεις μέσω Λεβιδίου. 1,5 χλμ. προ της εισόδου στην κύρια οδό Λεβιδίου - Βυτίνας ήλθε μία ομάδα πολιτών με δύο ιερείς από την Καμενίτσα, οι οποίοι ανέφεραν ότι τη νύκτα της 13 προς 14.12.43 η οδός Λεβιδίου - Βυτίνας αποκλείστηκε σε πολλά σημεία στην περιοχή 2 χλμ. νότια της Καμενίτσας, στις στροφές, από 150 συμμορίες που έφεραν μαζί και πολίτες. 1515 άφιξη των μηχανοκινήτων τμημάτων στην Τρίπολη.Ο αρχηγός των συμμοριών που κατέστρεψαν την οδό είναι ο Έλληνας Οικονομίδης στο Λεβίδι. 24 όμηροι μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Τρίπολης.Η επιστροφή των τμημάτων ποδηλατιστών πραγματο- ποιήθηκε στις 1945.

G n a s sΊλαρχος κ ’ Διοικητής Τμήματος

Page 146: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

37

[Τ ηλεγράφημα]

[Ημέρα:] 15.12.43[Προς:] Γενικό Στρατηγείο LXVIII Σώματος Στρατού

Ημερήσια αναφορά της 15.12.43

1.) Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Με την επιστροφή των υπολειπόμενων τμημάτων του Αποσπά- σματος Wölfinger (Ορεινή Ομάδα) η επιχείρηση ολοκληρώθηκε. Στο πλαίσιο των αντιποίνων στις 14.12 τα Μαζέικα πυρπολήθηκαν.

2.) Επιχείρηση "Stiglitz"Το ενισχυμένο ΙΙΙ/22 Τάγμα Αεροπορικών Καταδρομών επέ­στρεψε στην Κόρινθο.Άφιξη του Αποσπάσματος Kockert στον ημερήσιο αντικειμενικό σκοπό, τον Δάρα (12 χλμ. νοτιοανατολικά των Μαζέικων).18 οικίες πυρπολήθηκαν, 35 κομμουνιστές συνελήφθησαν.

3.) Οι 1/117 και 2/117 Ουλαμοί Αναγνωρίσεως μεταφέρθηκαν πίσω στο Περιγιάλι.

4.) To Χ11/999 Τάγμα Πεζικού Φρουράς επέστρεψε στην Κόρινθο με όλα τα τμήματα.

Πρόθεση για τις 16.12.43Επίδειξη από τον 1/659 Λόχο Μηχανικού στη γεφυροποιία και ζεύξη της διώρυγας στον Ισθμό της Κορίνθου παρουσία του Κυρίου Γενικού Διοικητού.

117 Μεραρχία ΚυνηγώνΤμήμα la, Υπ' Αριθ. 1428/43 [;] Απόρρητο

Υπογεγραμμένο από von Le Su ire

Page 147: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[122], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

38

Έ κ θ ε σ η Π ε π ρ α γ μ έ ν ω ν από 1 Δεκεμβρίου ως 15 Δεκεμβρίου 1943

Ελεγχθέν!

Στρατηγείο Μεραρχίας, 18 Δεκεμβρίου 1943

v o n L e S u i r eΥποστράτηγος κ' Διοικητής Μεραρχίας

1.12

Συμμοριτική επιδρομή από 80-100 συμμορίτες μεταξύ 2000 και 2200 στη βάση της Ανδρίτσας (6 χλμ. Ν του Αχλαδόκαμπου).Φ ιλίες απώλειες: 10 νεκροί, 4 τραυματίες.Εχθρικές απώλειες: 2 νεκροί καταμετρηθέντες.Αναγνώριση του i/737 Τάγματος Κυνηγών προς Σκλαβοχώρι (4 χλμ. Ν της Σπάρτης) γωρίς φιλίες απώλειες.Ενθρικές απώλειες: 1 νεκρός, 6 αιχμάλωτοι και ελάχιστα λάφυρα. Συμμοριτική επιδρομή σε φορτηγά οχήματα του Απεσταλμένου Neubacher. Καμία απώλεια.Διαταγή για την Επιχείρηση «Ανδρίτσα».

2.12

Κατά τις πρωινές ώρες το στρατόπεδο του 26/999 Λόχου Πεζικού Φρουράς στο αεροδρόμιο των Μολάων δέχθηκε επίθεση από συμμορίες δυνάμεως περίπου 150 ανδρών. Η επίθεση αποκρού- στηκε. Στις 1845 νέα επίθεση κατά των Μολάων.Η φρουρά της γέφυρας 15 χλμ. ΒΔ των Μολάων δέχθηκε επίθεση από αντάρτες και εξολοθρεύθηκε. Τρία βομβαρδιστικά αεροσκάφη έπληξαν τον διαφεύγοντα εχθρό με ελαφρά όπλα.Φ ιλίες απώλειες: 11 νεκροί, 5 τραυματίες, 8 αγνοούμενοι.Εχθρικές απώλειες: Μερικοί νεκροί και τραυματίες.Στις 1530 επιδρομή σε φορτηγά οχήματα 10 χλμ. ανατολικά του Αίγιου. Ο Ανθυπολοχαγός Jürgs και ένας άνδρας της Ομάδας Αντι­αεροπορικών των Πατρών νεκροί. Ο 3/749 Λόχος Κυνηγών και τμήματα της 10/670 Πυροβολαρχίας αναζήτησαν το σημείο της επιδρομής χωρίς επιτυχία.

Page 148: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

Σε εκκαθαριστική επιχείρηση του 1/737 Τάγματος Κυνηγών σε συνοικία της Σπάρτης συνελήφθησαν 8 κομμουνιστές χωρίς φιλίες απώλειες.Μετασταθμευσεις:Ο 6/737 Λόχος Κυνηγών μετακινήθηκε από Τολό προς Δρέπανο και ο 7/737 Λόχος Κυνηγών από Ναύπλιο προς Νέα Κίο.

3.12

Κοντά στους Μολάους καμία επαφή με τον εχθρό. Δύο ενισχυμένοι λόχοι του 1/737 Τάγματος Κυνηγών μεταφέρθηκαν στους Μολάους με φορτηγά οχήματα προς υποστήριξη. Καθυστέρησαν λόγω οδοφραγμάτων.Το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως, με τους δύο υπαχθέντες ενισχυμένους λόχους του 111/737 Τάγματος Κυνηγών (Ομάδα Kockert), ξεκίνησε για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα». Τα μηχανο­κίνητα τμήματα αφίχθησαν στη Βυτίνα, καθώς και τα τμήματα Πεζικού στη Δημητσάνα, χωρίς επαφή με τον εχθρό.Το 11/737 Τάγμα Κυνηγών ξεκίνησε για την Επιχείρηση «Ανδρίτσα» με αποστολή την εκκαθάριση της περιοχής γύρω από την Ανδρίτσα και τη σύλληψη ομήρων. Στις 1200 άφιξη στον Ανάβαλο χωρίς λήψη επαφής με τον εχθρό.Δύο επιδρομές συμμοριτών εναντίον φαλάγγων φορτηγών οχημάτων 15 χλμ. Ν της Σπάρτης. Οι επιθέσεις αποκρούστηκαν χωρίς απώλειες. [Ως αντίποινα] για την επιδρομή στις 2.12.43,10 χλμ. ανατολικά του Αίγιου, τυφεκίσθηκαν στο Αίγιο 50 όμηροι.Επιδρομή συμμοριών εναντίον φορτηγού οχήματος του Επιτελείου Μηχανικού Φρουράς επί της οδού Γυθείου - Αρεόπολης νότια του Αγίου Γεωργίου.Ο Ανθυπολοχαγός Bürgermeister, 9 άνδρες και 1 Ελληνας πολίτης οδηγός νεκροί.Απώλειες όπλων: 1 ελαφρύ πολυβόλο, 1 αυτόματο πιστόλι και μερικές καραμπίνες.Ο 25/999 Λόχος Πεζικού Φρουράς ξεκίνησε προς υποστήριξη, δέχθηκε πυρά κατά την προσέγγισή του.Εχθρικές απώλειες: 9 νεκροί.Τμήματα του 1008 Τάγματος Πεζικού Φρουράς αφίχθησαν στην Τρίπολη. Τμήματα του 1005 Τάγματος Πεζικού Φρουράς προς προώθηση στην Πάτρα.ΜετασταθμεύσειςΤο Επιτελείο του li/999 Τάγματος Πεζικού Φρουράς από Μανολάδα προς Κάτω Αχαΐα.

Page 149: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

4.12

Δύο λόχοι του 1/737 Τάγματος Κυνηγών αφίχθησαν στις 1400 στους Μολάους ως υποστήριξη χωρίς να λάβουν επαφή με τον εχθρό. [Η] κατάσταση στους Μολάους [είναι] ήρεμη.Συγκέντρωση Αποσπάσματος Gnass στη Βυτίνα για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα».Εναρξη του σχολείου εκ του σύνεγγυς μάχης Τεθωρακισμένων στο I f117 Λόχο Μηχανικού στο Χιλιομόδι.

5.12

Εναρξη της Επιχειρήσεως «Καλάβρυτα» στην περιοχή Αιγίου - Τρυπιών - Καλαβρύτων - Μαζέικων με την εντολή: α) Εξολοθρεύσεως των αναφερθεισών συμμοριών, β) Διερευνήσεως των περιοχών για κομμουνιστές, όπλα, συσκευές,

προπαγανδιστικό υλικό κ.λπ. γ) Αναζητήσεως των μελών του 5/749 Λόχου Κυνηγών που

αιχμαλωτίσθηκαν στις 18.10.43 κοντά στους Ρογούς.Το Απόσπασμα Gnass ενεπλάκη στις 1315 σε μάχη με υπέρτερες δυνάμεις κοντά στο Παγκράτι, 15 χλμ. Β της Βυτίνας. Αναγνωρίστηκαν 4 ελαφρά και 2 βαρέα πολυβόλα, δύναμη του εχθρού 120 άνδρες. Ο εχθρός υποχώρησε προς Βορρά.Φ ιλίες απώλειες: 1 νεκρός, 1 ελαφρά τραυματίας.Εγθρικές απώλειες: 8 νεκροί.Αφιξη στο Παγκράτι στις 1500 και πυρπόληση. Η οδός προς Μαζέικα έχει υποστεί μόνιμη καταστροφή λόγω ανατινάξεων και οδοφραγμάτων.Άφιξη του Αποσπάσματος Wölfinger στις 5.12 στη Χαλανδρίτσα. Εκκαθάριση με έναν λόχο του υψώματος ανατολικά της Βαλατούνας (10 χλμ. ΝΑ των Πατρών). Μετά από σύντομη ανταλλαγή πυρών ο εχθρός διέφυγε προς ΝΑ.Εναέρια αναγνώριση στην περιοχή Βιλιβίνας - Δερβενιού, στην περιοχή Χαλανδρίτσας - Δεμεστίχων - Μοίρας χωρίς να εντοπιστεί ο εχθρός.22ο Σύνταγμα Αεροπορικών ΚαταδρομώνΕναρξη της Επιχειρήσεως «Αττική» στην περιοχή Αττική - Αγιος Ιωάννης - Σοφικό.50 όμηροι απαγχονίστηκαν στο σιδηροδρομικό σταθμό Ανδρίτσας ως αντίποινα για την επιδρομή στη σιδηροδρομική βάση κατά μήκος της γραμμής.Η διαμόρφωση θέσεων στην ορεινή διάβαση της Καρύταινας ολοκληρώθηκε.

Page 150: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

6.12

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Το Απόσπασμα Wölfinger ξεκίνησε στις 0600 σύμφωνα με το σχέδιο. Η προέλαση επιβραδύνθηκε λόγω ύπαρξης εκρηκτικών σε πολλά σημεία. Στις 1800 άφιξη της Πεδινής Ομάδας στην Καλανί- στρα, της Ορεινής Ομάδας στη Μοίρα. Ο Σταθμός Διοικήσεως τοο Συντάγματος στην Καλανίστρα.Αφιξη του Αποσπάσματος Ebersberger στη Μαμουσιά. Ο Σταθμός Διοικήσεως του Τάγματος 1 χλμ. ανατολικά του Ροόσκιου (όρους). Το Τάγμα προετοιμάζεται για επίθεση στη Βιλιβίνα.Το Απόσπασμα Gnass διεξάγει αναγνώριση ως τα Καλύβια, στην καμπύλη του ποταμού Αροάνιου, 7 χλμ. Ν των Μαζέικων.Η οδός Παγκρατίου - Μ αζέικων αποκαταστάθηκε εκ νέου για τα μηχανοκίνητα τμήματα.Δύο λόχοι του 1/737 Τάγματος Κυνηγών επέστρεψαν από την Επιχείρηση «Μολάοι», χωρίς συμβάντα.Το 11/737 Τάγμα Κυνηγών ολοκλήρωσε την Επιχείρηση «Ανδρίτσα» χωρίς να λάβει επαφή με τον εχθρό.Κατά την επιχείρηση στην περιοχή της Αττικής συμπλοκή ενός λόχου με περίπου 30 συμμορίτες. Περισυνελέγησαν ω ς λάφυρα μερικά όπλα και πολεμοφόδια. Δύο άνδρες και μία γυναίκα εκτελέστηκαν ενώ διέφευγαν. Το στράτευμα επέστρεψε στις βάσεις. ΜετασταθμεύσειςΟ 1/117 Ουλαμός Αναγνωρίσεως μεταφέρθηκε στο Αίγιο για τη δια­σφάλιση των οδών.

Υπηρεσιακή οδηγία για το 670 Εμπεδο Εφεδρικό Τάγμα προς τις μονάδες.[...]

8.12[...] Το Απόσπασμα Gnass ξεκινώντας με μάχιμα τμήματα (ενισχυμένη Ομάδα Kockert) από τα Μαζέικα καταλαμβάνει με έφοδο το Μάζι (7 χλμ. βορειοανατολικά των Μαζέικων), για να απελευθερώσει τους 78 Γερμανούς αιχμαλώτους. Με εξαίρεση ορισμένους φυγάδες, οι αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν στις 7.12 στα υψώματα βορειοανατολικά του Μαζίου. Ως άμεσα αντίποινα διατάχθηκαν η διά τυφεκισμού εκτέλεση του ανδρικού πληθυσμού και η πυρπόληση των οικισμών.Τα αντίποινα στους Ρογούς και στην Κερπινή επιβλήθηκαν από το Απόσπασμα Ebersberger.Τα μηχανοκίνητα τμήματα του Αποσπάσματος Gnass που είχαν την εντολή να παρεμποδίσουν τη διαφυγή του εχθρού προς Ν και ΝΔ έφθασαν στο Καστέλλι επί της οδού Μ αζέικων - Τριποτάμων. Η οδός τελεί υπό διαρκή αποκλεισμό.

Page 151: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[1261 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Το 965 Τάγμα Πεζικού Φρουράς στον Πύργο λαμβάνει διαταγή αποκλεισμού της γραμμής Νεμούτας - Λάλα - Δούκα με έναν ενισχυμένο λόχο (Επιχείρηση "Büffel").Ο Αντισυνταγματάρχης Wölfinger τραυματίσθηκε σε ατύχημα. Την ηγεσία της Επιχειρήσεως «Καλάβρυτα» και του Αποσπάσματος Wölfinger αναλαμβάνει ο Ταγματάρχης Heber.Για την εξασφάλιση σημαντικών σιδηροδρομικών στόχων και συ­ναγερμό των ομάδων ασφαλείας τοποθετήθηκαν, κατά μήκος της γραμμής, ελληνικά φυλάκια έγκαιρης προειδοποιήσεως.

9.12

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»:Αφιξη του Αποσπάσματος Wölfinger στις 9.12 με την Πεδινή Ομάδα στη Βισοκά και στα Καλάβρυτα χωρίς να λάβει επαφή με τον εχθρό. Η Ορεινή Ομάδα από Λαπαναγούς μέσω Άνω Βλασίας προς Τριπόταμα.Άφιξη του Αποσπάσματος Ebersberger στο Βραχνί και στο Σούβαρδο ανατολικά των Καλαβρύτων.Το Απόσπασμα Gnass με μάχιμα τμήματα, χωρίς να λάβει επαφή με τον εχθρό στα Τριπόταμα, διενεργεί αποκλεισμό ω ς Δίβρη.Η Ομάδα Kockert επέστρεψε στα Μαζέικα από την επιχείρηση αναζητήσεως, χωρίς αποτέλεσμα. Δύο διασωθέντες τραυματίες που συνάντησαν το απόσπασμα επιβεβαίωσαν την εκτέλεση των Γερμανών στρατιωτών.

Επιχείρηση "Büffel":Ο ενισχυμένος Λόχος του 965 Τάγματος Πεζικού Φρουράς, κατά την προέλαση από τον Πύργο προς Λάλα, εβλήθη στον Μάγειρα από τα περικείμενα υψώματα. Ο εχθρός τράπηκε σε φυγή, μετά από συμπλοκή σύντομης διάρκειας. Ο Λόχος έφθασε στον Λάλα στις 1500.

Επινείρηση "Stiglitz":Εκκίνηση στις 0200. Αφιξη του Αποσπάσματος στην Καστανιά μέσω Νεμέας χωρίς να λάβει επαφή με τον εχθρό.

Επιχείρηση «Άρνα»:Επιχείρηση αναγνωρίσεως και εκκαθαρίσεως από το 1/737 Τάγμα Κυνηγών στην περιοχή Άρνης - Σπαρτιάς, χωρίς συμβάντα. Διαπιστώσεις του Διοικητή Μεραρχίας για την επιθεώρηση των μονάδων της Μεραρχίας και των νεοϋπαχθεισών δυνάμεων.

Page 152: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

10.12

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Αφιξη του Αποσπάσματος Wölfinger με την Ορεινή Ομάδα στην Άνω Βλασία και με την Πεδινή Ομάδα από Καλάβρυτα μέσω Τριποτάμων στη Δίβρη [;] στις 1500. Αμφότερες ομάδες χωρίς να λάβουν επαφή με τον εχθρό.Άφιξη του Αποσπάσματος Ebersberger στις 1700 στα Καλάβρυτα. Οι Ρογοί και η Κερπινή (4 χλμ. Β των Καλαβρύτων) πυρπολήθηκαν. Το Απόσπασμα Gnass συνεχίζει τον αποκλεισμό στη γραμμή Τριποτάμων - Δίβρης.Ο Διοικητής Μεραρχίας, από τις 9.-11.12 στην περιοχή επιχειρήσεων, διατάσσει στις 10.12, ώρα 1530, μετά την άφιξη σε Καλάβρυτα - Μαζέικα - Τριπόταμα:

1.) Για τις 12/13.12 την εκκαθάριση των προσεγγισθεισών περιοχών και πορεία επιστροφής του στρατεύματος με παράλληλη επιβολή αυστηρών αντιποίνων, καθώς και την εξόντωση των κτηνών για να περιοριστεί η διατροφική δυνατότητα των ανταρτών σε περιοχές που ως τώρα τελοόν υπό την κυριαρχία των συμμοριών.

2.) Ο Ταγματάρχης Ebersberger αναλαμβάνει τη διοίκηση του 749 Συ­ντάγματος Κυνηγών και ηγείται της Επιχειρήσεως «Καλάβρυτα». Η διοίκηση του 1/749 Τάγματος Κυνηγών [ανατέθηκε] με επιφύλαξη στον Υπολοχαγό Juppe.

Επιχείρηση "Stiglitz"Η βόρεια ομάδα του Αποσπάσματος Glitz έφθασε στη Μοσιά (3 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς) και η νότια ομάδα στο Μάτι (3χλμ. ΝΔ της Καστανιάς).

Επιχείρηση «Αρνα»Το 1/737 Τάγμα Κυνηγών συνεπλάκη με συμμορίες στην Πέτρινα. Καμία απώλεια. Δύο νεκροί του εχθρού.Η Άρνα κατελήφθη με έφοδο στις 0700, ο πληθυσμός είχε διαφύγει. Στις 1700 προσεγγίσθηκε η Κουρτσούνα με ασθενή ανταλλαγή πυρών.

Επιγείρηση "W alfisch"Εναρξη της εκκαθαριστικής επιχειρήσεως στην περιοχή Παλαιάς και Νέας Επιδαύρου μέσω του ενισχυμένου 11/109 Τάγματος Αναγνωρίσεως. Η επιχείρηση προχωρεί σύμφωνα με το σχέδιο. Εκατό κρατούμενοι Ιταλοί μεταφέρθηκαν με πλοίο από την Πάτρα στον Πειραιά.

Page 153: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[128], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

11.12

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Αφιξη Αποσπάσματος Wölfinger με την Πεδινή Ομάδα στη Δίβρη [}], και με την Ορεινή Ομάδα στα Καλύβια (4 χλμ. ΒΑ της Τριποτάμων). Το Απόσπασμα Ebersberger στα Καλάβρυτα.Το Απόσπασμα Gnass στην περιοχή Τριποτάμων - Δίβρης.Ολα τα αποσπάσματα σε επιχειρήσεις αναγνωρίσεως και εκκαθαρί- σεως χωρίς να λάβουν επαφή με τον εχθρό.

Επιχείρηση "Stiglitz"Η βόρεια ομάδα σε πορεία προς Φενεό, η νότια ομάδα διενεργεί επίσχεση και αποκλεισμό στη γραμμή Ματιού - Κώμης.

Επιχείρηση "Büffel"Καμία επαφή με τον εχθρό. Μία γέφυρα (10 χλμ. ανατολικά του Πύργου επί της οδού Πύργου - Τριποτάμων) ανατινάχθηκε από τα στρατεύματά μας.

Επιχείρηση «Αρνα»Κατά τη διάρκεια αναγνωρίσεως 12 χλμ. Β του Γυθείου, δυτικά της οδού Γυθείου - Σπάρτης, υπήρξε έντονη συμπλοκή με τον εχθρό. Φ ιλίες απώλειες: 2 νεκροί.Απώλειες εχθρού: 6 νεκροί.

Επιχείρηση "W alfisch"Χωρίς συμβάντα. Αλλοι 60 Ιταλοί κρατούμενοι μεταφέρθηκαν με πλοίο από την Πάτρα στον Πειραιά.Δελτίο Πληροφοριών υπ' αριθ. 4 προς τις μονάδες.

12/12

Επιγείρηση «Καλάβρυτα»Επιστροφή του Αποσπάσματος Wölfinger με τα μηχανοκίνητα τμήματα στην Πάτρα.Η Ορεινή Ομάδα μετέβη από τα Καλύβια μέσω [δυσ] στην Άνω Βλασία. Το Απόσπασμα Gnass εντόπισε τον τόπο εκτελέσεως των τμημάτων του 5/749 Λόχου Κυνηγών. Ανασύρθηκαν μερικά πτώματα.Δύο ενισχυμένοι λόχοι Κυνηγών του Αποσπάσματος Gnass (Ομάδα Kockert) προς υποβοήθηση της Επιχειρήσεως "Stiglitz" ανέλαβαν δράση στον Φονιά (10 χλμ. ΒΔ της Καστανιάς) και ξεκίνησαν στις 0230 της 13.12.

Επιχείρηση "Büffel"Δύο αποσπάσματα του ενισχυμένου ΙΠ/22 Τάγματος Αεροπορικών Καταδρομών και η Ομάδα Kockert με αποστολή την κύκλωση των ισχυρών συμμοριτικών δυνάμεων που εντοπίστηκαν στο δυτικό άκρο της κοιλάδας του Φενεού.

Page 154: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

Επιχείρηση «Άρνα»Ολοκληρώθηκε χωρίς συμβάντα.

Επιχείρηση "W alfisch"Καμία επαφή με τον εχθρό. Το στράτευμα επέστρεψε στις βάσεις.

Το σχολείο εκ του σύνεγγυς μάχης Τεθωρακισμένων στο 3/117 Λόχο Μηχανικού στο Χιλιομόδι ολοκληρώθηκε.

13/12

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Άφιξη της Πεδινής Ομάδας του Αποσπάσματος Wölfinger στη Βισοκά χωρίς να λάβει επαφή με τον εχθρό.Οι περιοχές που διερευνήθηκαν εκκενώθηκαν από τον άμαχο πλη­θυσμό. Τα Καλάβρυτα καταστράφηκαν ολοσχερώς ω ς καταφύγιο συμμοριών και χώρος συγκεντρώσεως Γερμανών αιχμαλώτων. Τυφεκίσθηκαν 511 άνδρες κάτοικοι.Το Απόσπασμα Gnass ανέσυρε υπό δυσχερέστατες συνθήκες 70 πτώματα των εκτελεσθέντων Γερμανών στρατιωτών. Δεν διαπι­στώθηκε η τύχη πέντε Γερμανών αιχμαλώτων, οι οποίοι πιθανόν επίσης εκτελέσθηκαν και ρίχθηκαν στο φαράγγι του χειμάρρου. Αντικειμενικός Σκοπός: Δάρας (12 χλμ. νοτιοανατολικά των Μαζέικων). Στο πλαίσιο των αντιποίνων πυρπολήθηκαν τρεις οικισμοί.Ο ενισχυμένος Λόχος του 965 Τάγματος Πεζικού Φρουράς επέ­στρεψε στον Πύργο χωρίς συμβάντα.Στον Πύργο κατά τη διάρκεια της Επιχειρήσεως " Büffel" 24 εγκληματίες απελευθερώθηκαν από τη φυλακή από περίπου 50 συμμορίτες που αφόπλισαν την ελληνική αστυνομική φρουρά.Δύο λόχοι του ΧΙ1/999 Τάγματος Πεζικού Φρουράς αφίχθησαν σιδηροδρομικώς στην Κόρινθο για τη διασφάλιση της περιοχής στον Ισθμό της Κορίνθου.81 Ελληνες εθελοντές από την περιοχή των Αθηνών οδηγήθηκαν στη Σπάρτη για το I Απόσπασμα Εθελοντών.Ο 11/999 Λόχος Πεζικού Φρουράς μεταστάθμευσε στην Καλαμάτα μετά την ανατίναξη του αεροδρομίου της Μεσσήνης.

14/12

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Τα μηχανοκίνητα τμήματα του Αποσπάσματος Wölfinger (ενισχυ- μένο 11/749 Τάγμα Κυνηγών) επέστρεψαν στις βάσεις πλήρη.Η Πεδινή Ομάδα στην περιοχή Πυργακίου - Φτέρης - Βάλτσας.19

19 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Wallitsa.

Page 155: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Ως αντίποινα καταστράφηκαν η Κλαπατσούνα, η Βισοκά, η Μονή [Μεγάλου] Σπηλαίου και η Μονή [Αγίας] Λαύρας.Το 116 Απόσπασμα Αναγνωρίσεως του Αποσπάσματος Gnass επέστρεψε στην Τρίπολη. Τα Μαζέικα πυρπολήθηκαν.Ο ενισχυμένος Λόχος του 965 Συντάγματος Πεζικού Φρουράς έφθασε στον Πύργο.

Επιγείρηση "Stiglitz"Τα Αποσπάσματα του ΙΙΙ/22 Τάγματος Αεροπορικών Καταδρομών επέστρεψαν στην Καστανιά χωρίς να διαπιστώσουν εχθρική παρουσία.Η Ομάδα Kockert προωθήθηκε ω ς τον Φονιά (14 χλμ. ΒΑ των Μαζέικων).Η Επιχείρηση ολοκληρώθηκε.

Κατά τη νύκτα από 13.12 προς 14.12.Τρεις οδογέφυρες στο Αλεποχώρι (18 χλμ. νότια της Τρίπολης) ανατινάχθηκαν από τις συμμορίες και το τηλεγραφικό δίκτυο υπέστη μόνιμη ζημιά λόγω πριόνισης είκοσι στόλων και κοπής του σύρματος. Μία ενισχυμένη διμοιρία του 117 Τάγματος Μηχανικού με 50 ομήρους ανέλαβε την αποκατάσταση.Επιδρομή ασθενών συμμοριτικών ομάδων κατά του σιδηροδρο­μικού σταθμού της Ασέας (15 χλμ. ΝΔ της Τρίπολης). Η επίθεση αποκρούστηκε από το γερμανικό προσωπικό σιδηροδρόμων. Δύο άνδρες τραυματίσθηκαν.

15/12

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»Με την επιστροφή των υπολειπόμενων τμημάτων της Ορεινής Ομάδας του Αποσπάσματος Wölfinger και την πυρπόληση του οικισμού των Μαζέικων, στον οποίο κρατήθηκαν οι 78 Γερμανοί αιχμάλωτοι επί 4 εβδομάδες, χωρίς οι κάτοικοι να έχουν ειδοποιήσει κάποια γερμανική υπηρεσία, η επιχείρηση ολοκληρώθηκε. Τελική αναφορά και αναφορά εμπειριών.

Επιγείρηση "Stiglitz"Το ενισχυμένο 111/22 Τάγμα Αεροπορικών Καταδρομών επέστρεψε στην Κόρινθο. Το Απόσπασμα Kockert έφθασε στον ημερήσιο αντικει­μενικό της σκοπό, τον Δάρα (12 χλμ. ΝΑ των Μαζέικων). 18 οικίες πυρπολήθηκαν, 35 κομμουνιστές συνελήφθησαν.Το ΧΙΙ/999 Τάγμα Πεζικού Φρουράς επέστρεψε στην Κόρινθο με όλα τα τμήματα.Οι 1/117 και 2/117 Ουλαμοί Αναγνωρίσεως μεταστάθμευσαν στο Περιγιάλι.

Page 156: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

39

117 Μεραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μεραρχίας, 20.12.43Δ ι ο ι κ η τ ή ςla. Υπ' Αριθ. 1510/43 [;1 Απόρρητο

θ έμ α : Καταπολέμηση Συμμοριών

1.) Η μέχρι σήμερα εμπειρία μας στην καταπολέμηση των ανα- φερθεισών από τους πληροφοριοδότες ή από τις επιχειρήσεις αναγνωρίσεως συμμοριών καταδεικνύει ότι βαδίζουμε σε λάθος δρόμο. Τα αποτελέσματα δεν συνάδουν κατά κανέναν τρόπο με το κόστος που καταβάλλουμε σε μέσα και έξοδα.Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι συμμορίες δύνανται να καταπολεμηθούν και πάλι αποτελεσματικά μόνο μέσω διαρκών επιχειρήσεων με χαρακτήρα ανταρτοπολέμου από την πλευρά μας, διότι έχουμε έλλειψη δυνάμεων για μια «εντυπωσιακή περίσχεση».Οι επιχειρήσεις τύπου ανταρτοπολέμου των δυνάμεών μας δεν πρέπει να σχηματοποιηθούν ή να καθορισθούν στις βασικές αρχές τους. Για το λόγο αυτό οι ακόλουθες σκέψεις δεν μπορούν να είναι δεσμευτικές και να διεκδικούν αξίωση ορθότητας σε κάθε περίπτωση και για κάθε περιοχή.

2.) Ως ουσιαστικές σκέιμεις θα ήθελα, όμως, να καταδείξω:α. Κρησφύγετα συμμοριών τα οποία έχουν αναφερθεί ή διαπι­

στωθεί. κινήσεις και επιχειρήσεις συμμοριών πρέπει κατ' αρχάς να παρατηρηθούν και να μελετηθούν ω ς προς την ίδια την ιδιοτυπία, τη συμπεριφορά και την κίνηση, τους χρόνους επιχειρήσεων και τις προθέσεις διεξαγωγής. Οι συνήθειες των συμμοριών πρέπει να παρακολουθηθούν για μεγάλο διάστημα, προκειμένου να μπορεί να διαταχθεί μία πρόσφορη αποτίμηση.

β. Η παρατήρηση επί το πολλαπλώς προσφορότερο πρέπει κατ' εμέ να πραγματοποιείται μέσω αναγνωρίσεως με πολιτική περιβολή, ει δυνατόν με έναν ή περισσότερους πληροφο­ριοδότες, γνώστες της περιοχής.Η δύναμη των κατασκοπευτικών αυτών μονάδων θα καθο­ρίζεται από τη διαταγή. Εδώ πρέπει να υπάρξει διάκριση ανάμεσα σε:(αα) αναγνώριση χωρίς επαφή με τον εχθρό,(ββ) αναγνώριση με σκοπό την παρενόχληση του εχθρού και (γγ) επιθετική αναγνώριση.

Ως προς το (αα): Η αναγνώριση νωρίς επαφή με τον εγθρό μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς συνεργασία με άλλες φιλίες δυνάμεις. Τα τμήματα που έχουν αναλάβει αυτή την αποστολή φέρουν τον

Page 157: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

αναγκαίο οπλισμό για να αντιμετωπίσουν μια ακραία κατάσταση ανάγκης, αφού δεν προο­ρίζονται να έλθουν σε επαφή με τις συμμορίες. Τέτοιες κατασκοπευτικές ομάδες πρέπει να απαρτίζονται μόνο από εξαιρετικά ικανούς άνδρες. Πρέπει να βλέπουν, να ακούν και να δύνανται εκ των συναφειών του γεγονότος να διαμορφώσουν μία ξεκάθαρη εικόνα. Οι κατασκοπευτικές αυτές ομάδες πρέπει να μένουν για ημέρες και εβδομάδες κοντά στον εχθρό, δεν επιτρέπεται να επισκέπτονται οικισμούς και οδούς, αλλά πρέπει, όπως ακριβώς ο συμμορίτης κατάσκοπος, απλώς να κατασκοπεύουν και να παρατηρούν.

Ως προς το (ββ): Οι ομάδες που έχουν αναλάβει την αποστολή αναγνωρίσεως με σκοπό την παρενόχληση του εγθρού πρέπει να διαθέτουν ανάλογη δύναμη και μπορεί να περιλαμβάνουν και ένστολους. Η αποστολή τους έγκειται ουσιαστικά στο να αξιολο­γούν τις παρατηρήσεις τους χωρίς περαιτέρω ενημέρωση του στρατεύματος και στο να αποφασίζουν και να πραγματοποιούν τις πλέον αποτελεσματικές επιδρομές παρενογλήσεως, σε αυτή ή σε άλλη θέση, μία ή περισσότερες φορές.Με αυτή τη μορφή αναγνωρίσεως αναμένω τη μέγιστη επιτυχία. Πρέπει μέσω επιδρομών να προκαλέσουμε στις συνήθεις κινήσεις στις οδούς ανεφοδιασμού, στις οδούς διασυνδέσεως και μεταφοράς μηνυμάτων των συμμοριτών την ίδια ανασφάλεια που και αυτοί προσπαθούν να προκαλέσουν σε εμάς. Συστατικό τέτοιων επιχει­ρήσεων είναι η μεγάλη πανουργία και άνδρες, οι οποίοι δεν φοβούνται τίποτε.Εδώ θα καταστεί αναγκαία μια διαρκώς ελεγχόμενη αξιολόγηση της καταλληλότητας των ανδρών.

Ως προς το (γγ): Η επιθετική αναγνώριση στηρίζεται σε μια προηγηθείσα αναγνώριση και αποσκοπεί σε μια αιφνιδιαστική, αποτελεσματική και συμ- φέρουσα επιχείρηση μιας ισχυρής δυνάμεως.Η δύναμη αυτή, όμως, θα ήθελα να πω, μπορεί να εξυπηρετήσει την αναγνώριση ως κινητήριος μογλός. Σύμφωνα με την εμπειρία μας, όταν πλησιάζουν τακτικές δυνάμεις, οι συμμορίες οπισθοχωρούν στις ορεινές περιοχές (δάση, φαράγγια, σπήλαια κ.λπ.). Ο εκ των προτέρων εντοπισμός της θέσεως των κρησφύγετων αυτών είναι μία από τις σημαντικότερες απο-

Page 158: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

στολές μιας αναγνωριστικής επιχειρήσεως. Με αυτό τον τρόπο οι παρατεταγμένες συμμορίες δεν θα μπορούν πλέον να διαφύγουν μέχρι την άφιξη των δυνάμεων.

3.) Η πανουργία και η υπουλότητα πρέπει να γίνουν πολύ περισ­σότερο πνευματικό μας κτήμα για την αποτελεσματική δράση κατά των συμμοριών. Χρόνος, πολύς γρόνος και υπομονή είναι απαραίτητα για να επιτευχθεί μία αποτελεσματική επέμβαση. Δεν είναι επίσης καθόλου αναγκαίο κατ' αρχήν να εφορμούμε αμέσως λόγω μιας αναφοράς ενός κατοίκου ή ενός πληροφοριο­δότη. Είμαστε εμείς που επιτιθέμεθα σε στόχους που φαίνονται πρόσφοροι σε εμάς.

4.) Η γρήση Ελλήνων εθελοντών πρέπει να δοκιμάζεται σε όλες τις επιχειρήσεις. Υπό τη δική μας επιτήρηση πρέπει να αναλάβουν το βάρος της μάχης. Πρώτον, διότι αυτοί πρέπει να έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την τάξη στη χώρα τους, επίσης, όμως, και για να γνωρίσουμε τους εθελοντές στη μάχη. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει μια επιχείρηση των Ελλήνων εθελοντών να οδηγήσει σε αντίποινα. Κατά συνέπεια πρέπει να τηρούνται επαρκώς ισχυρές δικές μας δυνάμεις ω ς ραχοκοκαλιά στα μετόπισθεν, οι οποίες, σε περίπτωση ανάγκης, πρέπει να επεμβαίνουν και να δίδουν στη μάχη ευνοϊκή τροπή.

5.) Σύμφωνα με την εμπειρία, κάθε δράση προς καταπολέμηση των συμμοριών, ασχέτως αν αυτή επιχειρείται με συμμοριτικό τρόπο ή με την τακτική δράση των στρατευμάτων, απαιτεί ιδιαιτέρως αξιόπιστα μέσα διοικήσεως: αυτά είναι συσκευές ασυρματου και διερμηνείς.Δεν αποδέχομαι την κατηγορία ότι τα μέσα διοικήσεώς μας, δηλαδή ο ασύρματος, δεν επαρκούν σε αυτές τις μακρινές αποστάσεις και στις ορεινές περιοχές. Δεν είναι ο ασύρματος που προσαρμόζεται στον ηγήτορα, αλλά ο ηγήτορας στον ασύρματο, δηλαδή ο ηγήτορας δεν επιτρέπεται να επιθυμεί να ασκεί την ηγεσία από τη συνηθισμένη του θέση διοικήσεως, αλλά η θέση του είναι μέσα στο στράτευμά του. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί μάλιστα να παραιτηθεί και της χρήσης του ασυρμάτου. Η διαρκής παρουσία ενός ώριμου ηγέτη δεν είναι καθόλου απαραίτητη. Είναι μάλιστα το χαρακτηριστικό του αγώνα στις ορεινές περιοχές, ότι ένα απόσπασμα πρέπει για μία και περισσότερες ημέρες να στηριχθεί στις δικές του δυνάμεις. Σαφής εντολή και σταθερός στόχος, καθώς και η επάνδρωση της υπεύθυνης ηγετικής θέσης με έναν δραστήριο ηγήτορα, είναι εντούτοις ουσιαστικά για μία αποστολή ενός αποσπάσματος χωρίς διοικητή.

6.) Ο ιματισμός και εξοπλισμός των ανδρών κατά τις μάχες με τις συμμορίες απαιτεί επίσης ιδιαίτερη προσοχή. Πρέπει κατά τη διάρκεια της επιχειρήσεως να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα απολύτως απαραίτητα. Η αποσκευή και ο εξοπλισμός πρέπει

Page 159: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[134], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

να είναι όσο το δονατόν ελαφρότερα. Φυσιγγιοθήκες, χοντρά σακίδια, όλες οι κουβέρτες, μαγειρικά σκεύη για όλους, μαγειρεία εκστρατείας κ.ο.κ., δεν είναι πάντοτε αναγκαία. Σημαντικό είναι να φέρει κάθε άνδρας το κατάλληλο όπλο, θυλάκιο με ψωμί και κουβέρτα. Μπορεί μάλιστα κάποιος, σε τέτοιες περιπτώσεις, να παραιτηθεί για εβδομάδες του καθημερινού ξυρίσματος (του οποίου είμαι κατά τα άλλα υπέρ), του γυαλίσματος των αρβύλων, της γραφομηχανής και των αντιγράφων, της τηλεφωνικής συνδέσεως του Διοικητή προς τον Ανθυπασπιστή σε κάθε αναγκαία περίσταση κ.λπ. Επίσης, η πλήρης τροφή δεν πρέπει να μεταφέρεται καθημερινά, μόνον επιποοσθέτως προς τα αγαθά της περιοχής.Όλα αυτά τα ερωτήματα πρέπει να εξετάζονται εξονυχιστικά πριν από την επιχείρηση, διότι μπορεί να βρεθεί ακόμη ένα πλήθος πραγμάτων που συμβάλλουν στην ελάφρυνση των ανδρών και των υποζυγίων σε αυτό το δύσβατο έδαφος και ωφελούν μία ταχύτερη και αποδοτικότερη πολεμική επιχείρηση. Πάντοτε ίδια παραμένει, όμως, η αγωγή και η πειθαρχία του στρατεύματος, σε όποια μορφή και με όποιον εξοπλισμό κι αν διεξάγεται η καταπολέμηση των συμμοριών. Πρέπει να λαμβάνο- νται τα αυστηρότερα μέτρα κατά της ανεξάρτητης οργανώσεως, λαφυραγωγήσεως και λεηλασίας, ακόμη και στις περιπτώσεις που η ηγεσία πρέπει αναγκαστικά να προβεί στα βαρύτερα αντίποινα. Επί τόπου στρατοδικεία!

7.) Έχω μεγάλες προσδοκίες από την περιοδική μετακίνηση μίας και περισσοτέρων μονάδων σε τόπους και χώρους γνωστούς για την παρουσία συμμοριών. Η πειθαρχημένη εμφάνιση των στρατιωτών, συνδεδεμένη με αξιοπρεπή μεταχείριση του πληθυσμού, επιδρά, αφενός μεν, προπαγανδιστικά και επιτρέπει, αφετέρου, μία τοπικά και χρονικά σταθερή σαρωτική έρευνα της εν λόγω περιοχής. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί πάντοτε να τυγχάνει διοικήσεως μέσω διαταγών από τη Μεραρχία. Είναι η ευθύνη του εκάστοτε Διοικητή Αποσπάσματος να διατάζει αυτές τις τοπικές μετακινήσεις δίνοντας αναφορά στη Μεραρχία. Αυτό ισχύει ουσιαστικά για τις μονάδες του Πυροβολικού, των Κυνηγών Αρμάτων, των Έμπεδων Εφεδρικών Ταγμάτων, για μονάδες του Σώματος Εφοδιασμού και μονάδες των Συνταγ­μάτων Πεζικού Φρουράς. Ακόμη και οι τελευταίες θα πρέπει να είναι σε θέση να μετακινηθούν.Η ευκινησία της ηγεσίας και του στρατεύματος πρέπει να θέτει τη χώρα διαρκώς υπό παρακολούθηση, να διευκολύνει τη γνώση της περιοχής και του λαού, να παρεμποδίζει και να παρενοχλεί την οργάνωση και εγκατάσταση των συμμοριών.

v o n L e S u i r e

k

Page 160: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

40

Απόσπασμα Ebersberger 22.12.43Υπ' Αριθ. 583/43 Απόρρητο (1/749 Τάγμα Κυνηγάν)

Σγετ.: Στρατηγείο Μεραρχίας, 16.12.43θέιια : Τελική Αναφορά - Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

Προς: 749 Σύνταγμα Κυνηγών

Το Απόσπασμα Ebersberger προωθήθηκε με τρεις ομάδες προε­λάσεως στα Καλάβρυτα (Υπ' Αριθ. 541/43 απόρρητη διαταγή του 1/749 Τάγματος Κυνηγών της 3.12.43,). Μόνο κατά την πρώτη και δεύτερη ημέρα υπήρξε ελάχιστη επαφή με τον εχθρό. Από τη δεύτερη ημέρα της επιχειρήσεως ο εχθρός εγκατέλειψε συντεταγμένα το πεδίο. Οι προσπάθειες να καταδιωχθεί ο εχθρός εκτελώντας υπερκε- ρωτικό ελιγμό ύπερθεν της Υψηλής Ράχης απέτυχαν. Το Απόσπασμα επέστρεψε στο Αίγιο στις 15.12.43, μετά την επιβολή των αντιποίνων στην περιοχή των επιχειρήσεων, αφήνοντας πίσω μία διμοιρία Κυνηγών στο σημείο ενέδρας κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό της Κερπινής. Στις 20.12.43 η Διμοιρία Κυνηγών αναδιπλώθηκε. Δεν μπόρεσε να εντοπίσει εχθρικές δυνάμεις στο κύριο οδικό δίκτυο βορειοανατολικά των Καλαβρύτων.

Το απόσπασμα αναφέρει:

Ως προς το 1 α.) Στις 5.12.43 ο επικεφαλής της ομάδας που διενερ­γούσε αναγνώριση δέχθηκε αιφνιδιαστικά πυρά πολυβόλου από απόσταση 150 μ. Σκοπευτική ικα­νότητα του εχθρού κακή. Ύστερα από ορισμένα φίλια πυρά ο εχθρός οπισθοχώρησε και εμφανί­σθηκε εκ νέου επί των πλευρικών υψωμάτων. Λίγες βολές Ορειβατικού Πυροβολικού ήταν αρκετές για να τον εκδιώξουν οριστικά. Ταυτό­χρονα η φάλαγγα προελάσεως που ερχόταν από τη Σέλιτσα δέχθηκε από μακρινή απόσταση πυρά πολυβόλου χωρίς καμία επιτυχία.Παράβαλε την υποκλαπείσα εχθρική διαταγή στο Δερβένι!Στις 6.12.43 ένα τμήμα μιας διμοιρίας Κυνηγών που είχε φθάσει τη νύκτα στο σημείο ενέδρας κοντά στη Μαμουσιά είχε επαφή με ορισμένους φυγάδες, αντάρτες οπλισμένους με πολυβόλα. Πιθανώς δύο από αυτούς τραυματίσθηκαν.

β.) Εξαιτίας ατυχημάτων: 1 νεκρός, 2 υπαξιωματικοί/2 οπλίτες τραυματίες

γ.) Παρατηρήθηκαν: 2 τραυματίες.

Page 161: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[136]. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

δ.) Στους Ρογούς, Κερπινή, σιδηροδρομικό σταθμό Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Καλάβρυτα, Μονή Μεγάλου Σπηλαίου, Μονή [Αγίας] Λαύρας, Αγία Κυριακή, Βισοκά, Φτέρη, Κλαπατσούνα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, τυφεκίσθηκαν 674 άνδρες.

ε.) 259.623.000 δρχ. σε νομισματική κυκλοφορία.12.460.000 δρχ. εκτός νομισματικής κυκλοφορίας.5.750.000 δρχ. σε ομόλογα εξέπεσαν της αξίας τους. 1.550 πρόβατα - 14 βοοειδή.27 μικροί ορεινοί ίπποι - 25 μουλάρια - 27 όνοι.I ζευγάρι κιάλια, 1 επαναληπτικό ρεβόλβερ/ πολεμοφόδια.Καταστράφηκαν: Πολεμοφόδια 70 βολών τυφεκίου,I I εξαρτήματα ανταρτικού ιματισμού, 7 τυφέκια.

στ.) Από τη Σέλιτσα και τη Μαμουσιά ήλθε σε προϋπάντηση του στρατεύματος όλος ο ανδρικός πληθυσμός κρατώντας λευκές σημαίες. Εδώ, όπως και σε όλες τις άλλες περιοχές, ο πληθυσμός ισχυρίζεται ότι δεν έχει καμία σχέση με τους αντάρτες. Εν μέρει επιδείχθηκε μεγάλη φιλικό­τητα και έκφραση συμπάθειας απέναντι στους Γερμανούς στρατιώτες. Απεναντίας, ο κύριος όγκος του πληθυσμού των Καλαβρύτων εξύβρισε και απείλησε τους αιχμαλώτους του Αόχου Schober. Πριν από την επιβολή των αντιποίνων και τη λήψη της διαταγής για την αυστηρότερη επιβολή τους, ο επικεφαλής των ομάδων μάχης προσπάθησε να στρατολογήσει δυνάμεις για μια επιχείρηση κατά των ανταρτών. Όμως, ο βαθμός προθυμίας για ενεργό αντίσταση κατά των ανταρτών ήταν τόσο μικρός, ώστε, παρά τις πολλές εκφράσεις γερμανοφιλίας, ο πληθυσμός δεν άξιζε να προστατευθεί.Όταν διατάχθηκε η αυστηρότερη μορφή των αντιποίνων, ο επικεφαλής και οι στρατιώτες του Αποσπάσματος την εκτέλεσαν όχι μόνο με συνεί­δηση καθήκοντος αλλά και με πλήρη πεποίθηση. Στις περιοχές που προσεγγίσθηκαν μετά τα Καλάβρυτα το στράτευμα συνάντησε λίγες ηλικιωμένες γυναίκες. [...]

< E 6 e r s 6 e r g e r Ταγματάρχης κ' επικεφαλής Αποσπασμάτων

Page 162: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

IJ

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

41

11/749 Τάγμα Κυνηγών 23.12.43

Προς τοΣύνταγμα

Σχετ.: 749 Σύνταγμα Κυνηγών, της 20.12.43Θέμα: Τελική Αναφορά - Επιχείρηση «Καλάβρυτα»

Ως προς το 1.) Κατά την Επιχείρηση «Καλάβρυτα», στην Ορεινή Ομάδα Lange επαφή με τον εχθρό είχε μόνο ο 7ος Λόχος στις 4.12.43. Ο Λόχος ήταν επιφορτισμένος με την καταδρομική κατάληψη της Μονής Ομπλού. Οι συμμορίτες ήταν οπλισμένοι με ελαφρά πολυβόλα, πιστόλια και τυφέκια. Η έφοδος του Λόχου εξανάγκασε τον εχθρό σε άτακτη φυγή. Περισυνελέγησαν 5 πιστόλια, 10 τυφέκια, 80 ιτα­λικές χειροβομβίδες, 15 σακίδια, κουβέρτες και ιματισμός. Τα λάφυρα καταστράφηκαν, διότι δεν υπήρχε δυνατότητα μεταφοράς τους.Φ ιλίες απώλειες: 1 ελαφρά τραυματίας. Εχθρικές απώλειες: 1 νεκρός, πιθανώς και ένας

αριθμός τραυματιών.Η μονή πυρπολήθηκε. Κατά την περαιτέρω εξέλιξη της επιχειρήσεως καμία επαφή με τον εχθρό. Οι συμμορίτες διασκορπίσθηκαν κατά τη φυγή τους σε μικρότερες ομάδες.Λόγω των αντιποίνων που διατάχθηκαν ο οικισμός Λαπαναγοί πυρπολήθηκε. Ο άμαχος πληθυσμός διέφυγε. Βρέθηκαν πολεμοφόδια σε ικανές ποσότητες. Τυφεκίσθηκαν πέντε συλληφθέντες άνδρες (Ελληνες). Επιπλέον, πυρπολήθηκαν στις περιοχές όλα τα οικήματα στα οποία ανευρέθησαν πολεμοφόδια.Ο άμαχος πληθυσμός επέδειξε μια δουλοπρεπή και υπερβολικά φιλική στάση. Αυτή οφείλεται, τις περισσότερες φορές, πιθανότατα στο φόβο των αναμενόμενων μέτρων.

[137]

Ως προς το 2.) [...]

Page 163: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[138]. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

42

117 Μεραρχία Κυνηγών Στρατηγείο Μεραρχίας, 19.1.44Τμήμα la [δυσ|

Τελική Αναφορά Πεπραγμένων

Επιχείρηση «Καλάβρυτα»(Χάρτης 1:100.000)

Η συγκέντρωση του Αποσπάσματος Gnass για την Επιχείρηση «Καλάβρυτα» πραγματοποιήθηκε σύμφωνα προς το σχέδιο. Το 749 Σύνταγμα Κυνηγών ξεκίνησε για την επιχείρηση από τους χώρους στρατοπεδεύσεως των Πατρών και του Αίγιου. Η ημέρα X της επιχειρήσεως ήταν η 5.12.43.

Πλην μιας παρατεταμένης ενόπλου συμπλοκής του 116 Αποσπά­σματος Αναγνωρίσεως κοντά στο Παγκράτι, κατά τη διάρκεια της επιχειρήσεως δεν έλαβαν χώρα ευρείας εκτάσεως εχθροπραξίες.

Καθώς ο εχθρός από την πρώτη ημέρα της επιχειρήσεως υποχώρησε με κατεύθυνση ανατολικά και βορειοανατολικά, το 22ο Σύνταγμα Αεροπορικών Καταδρομών έλαβε στις 7.12.43 τη διαταγή να εμποδίσει τη διαφυγή των συμμοριών, διενεργώντας αποκλεισμό κατά μήκος της κοιλάδας του Φενεού (Επιχείρηση "Stiglitz") και το 965 Σύνταγμα Πεζικού Φρουράς έλαβε στις 8.12.43 τη διαταγή να διενεργήσει αποκλεισμό με έναν ενισχυμένο λόχο στη γραμμή Νεμούτας - Λάλα - Δούκα, προκειμένου να εμποδίσει τη διαφυγή προς ΝΔ (Επιχείρηση "Büffel").

Ως πράξη αντιποίνων για τη δολοφονία των 75 αιχμαλώτων του Λόχου Schober διατάχθηκε ο τυφεκισμός του ανδρικού πληθυσμού και η πυρπόληση όλων των οικισμών στην περιοχή της επιχειρήσεως. Στις 14.12.43 η επιχείρηση έληξε και οι μονάδες επέστρεψαν στα στρατόπεδα.

1.) Απώλειες εγθρού: 17 νεκροί, πολλοί τραυματίες.

2.) Φ ιλίες απώλειες: 13 νεκροί, 12 τραυματίες.

3.) ΑντίποιναΟι ακόλουθοι οικισμοί καταστράφηκαν:Ρογοί, Κερπινή, σιδηροδρομικός σταθμός Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Καλάβρυτα, Μονή Μεγάλου Σπηλαίου, Μονή [Αγίας] Λαύρας, Αγ. Κυριακή, Αυλές, Βισοκά, Φτέρη, Κλαπατσούνα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, Μονή Ομπλού, Λαπαναγοί, Μάζι, Μαζέικα, Παγκράτι, Μορόχοβα, Δερβένι, Βάλτος, Πλανητέρο, Καλύβια (4 χλμ. Δ των Μαζέικων).696 Ελληνες τυφεκίσθηκαν.

Page 164: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

4.) Λάφυρα259.623.000 δραχμές σε κυκλοφορία.12.460.000 δραχμές εκτός κυκλοφορίας.5.740.000 Χρεόγραφα (υποτιμημένα).1.930 πρόβατα, 19 βοοειδή, 27 μικροί ορεινοί ίπποι, 28 όνοι, 1 ίππος.14 κυνηγετικά όπλα, 5 πιστόλια, 1 πιστόλι φωτοβολίδων.1 ζεύγος κιάλια, ιταλικά πολεμοφόδια τυφεκίων και κυνηγετικά πολεμοφόδια.

5.) Στάση του άμαγου πληθυσμούΈνα μεγάλο μέρος του άμαχου πληθυσμού είχε διαφύγει, καθώς φαίνεται, από το φόβο της αιχμαλωσίας, και στα χωριά είχαν παραμείνει κατά κύριο λόγο ηλικιωμένοι. Ο πληθυσμός που εναπέμεινε προσπάθησε μέσω υπερβολικής και δουλοπρεπούς ευγένειας και εκδηλώσεων συμπάθειας να αποδείξει ότι δεν είχε καμία σχέση με τις συμμορίες.

6.) Διασφάλιση ευκινησίας ορεινών ομάδωνΓια τη διασφάλιση της ευκινησίας των ορεινών ομάδων του 749 Συντάγματος Κυνηγών και του 116 Αποσπάσματος Αναγνωρί- σεως ήταν αναγκαία η χορήγηση τουρκμενικής φάλαγγας υποζυγίων και επιπρόσθετα κατασχέθηκαν στα χωριά ημίονοι και όνοι.Π.χ. για έναν ενισχυμένο λόχο χρειάστηκε:

Δύναμη Υποζύγια για όπλα και πολεμοφόδια Υποζύγια για 4(11 ελαφρά πολυβόλα, 1 ελαφρύ ημερησιες ποσοτητες

βομβιδοβόλο, 2 βαρέα πολυβόλα και επιμελητείας και2 βομβιδοβόλα) διατροφής

174 32 19

7.) Οπλισμός και εξοπλισμός σε πολεμοφόδιαΜεταφέρθηκε ο πλήρης εξοπλισμός σε όπλα και πολεμοφόδια. Η διάθεση μιας πυροβολαρχίας υπήρξε εξαιρετικά αποδοτική και σε περίπτωση μεγαλύτερης επαφής με τον εχθρό θα ήταν ιδιαίτερης αξίας.

8.) Ρυθμός προελάσεως της ορεινής ομάδαςΟ ημερήσιος ρυθμός των προσωρινά ευκίνητων ορεινών ομάδων ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 20 χλμ.Ρυθμός εμπροσθοφυλακής: 25 χλμ.

Page 165: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[140], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

43

Κ α τ α θ έ σ ε ι ς

του πληθυσμού των [οικισμών] Κάψιας, Λεβίδι, Βυτίνα, Λαγκάδια,Ρεκούνι, Αλβάνιτσα και Τρόπαια.

Κάψιας: Οι κάτοικοι μας ανέφεραν σε γενικές γραμμές τα εξής: Οι συμμορίες διέρχονται συχνά από τον Κάψια. Η δύναμή τους μεταβάλλεται διαρκώς, σύντομα εμφανίζονται μόνον 20-50, στη συνέχεια 100-200. Ο ιματισμός τους αποτελείται από ελληνικές, ιταλικές, αλλά και αγγλικές στολές. Ένα τμήμα φορά πολιτική ενδυμασία. Τα όπλα είναι διαφορετικής προελεύσεως και τύπου. Πολύ συχνά οι συμμορίες έρχονται με ελλη­νικά φορτηγά οχήματα, κάποιες φορές μεταβαίνουν ως την πεδιάδα της Τρίπολης και παραλαμβάνουν από εκεί εφόδια. Την τελευταία φορά οι αντάρτες ήλθαν στον Κάψια τη νύκτα της 30.11 προς 1.12 με δύναμη περίπου 150 ανδρών. Αυτές οι συμμορίες αναχώρησαν στη συνέχεια με κατεύθυνση τη Βυτίνα. Οπως κατά- γράφεται, ο κύριος όγκος των ανταρτών βρίσκεται στην Μπρατίτσα. Ως έδρα των συμμοριών κατονομάζονται επίσης οι περιοχές Μαγούλιανα και Λάστα.

Λεβίδι: Στο Λεβίδι βρέθηκε μόνον ένας μεσήλικας άνδρας.Αυτός ανέφερε τα ακόλουθα: Στο Λεβίδι καταφθάνουν καθημερινά οι συμμορίες για να παραλάβουν εφόδια. Από το χωριό κατάγονται 15-20 άνδρες, στελέχη των εθνικών συμμοριών. Στο Λεβίδι δεν υπάρχουν κομμουνιστές. Οι κάτοικοι του Λεβιδίου διέφυγαν από το φόβο της σύλληψης, αφού είχαν ακούσει για τις εκτελέσεις στην Τρίπολη.

Βυτίνα: Ένα ποσοστό των κατοίκων είχε διαφύγει επίσης από φόβο. Οι υπόλοιποι ήταν ιδιαίτερα πρόθυμοι και ευπροσήγοροι. Συγκεκριμένα ένας από τους ιερείς του χωριού κατέθεσε τα εξής: Η βασική έδρα της συμμο­ρίας της περιοχής είναι η Μπρατίτσα. Άλλες περιοχές όπου οι συμμορίες προτιμούν να διαμένουν είναι: Βαλτεσινίκο,20 Δάρας και Στρέζοβα. Τα Καλάβρυτα αναφέρονται ω ς η κύρια έδρα των συμμοριών όλης της περιοχής. Αρχηγός αυτής της ομάδας συμμοριών είναι ο Χρήστος Στασινόπουλος, πρώην Έλληνας λοχα­γός. Αυτός ήλθε στις 2.12 και ώρα 1100 μέσω Βυτίνας, συνοδεία ενός συμμορίτη, αμφότεροι με ιταλική στολή

20 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Wallitsinikon.

Page 166: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

και όπλα, και κατευθύνθηκαν προς την Καμενίτσα. Στο χρονικό διάστημα 26-28.11 έλαβε χώρα στη Στρέζοβα συνέλευση των αρχηγών των συμμοριών. Κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου του 1943 έλαβε χώρα στο Πυργάκι και στον Γαρζενίκο μάχη μεταξύ των κομμουνιστών και των υποστηρικτών του Βρεττάκου, η οποία έληξε με νίκη των κομμουνιστών. Από την πλευρά του Βρεττάκου σκοτώθηκαν περίπου 30 άνδρες. Από τότε δε διαμένουν πλέον συμμορίες στη Βυτίνα. Σποραδικά διέρχονταν από την περιοχή 2-3 μέλη συμμοριών. Ενίοτε διέρχεται μεγαλύτερος αριθμός με φορτηγά. Τελευταία φορά πέρασαν από τη Βυτίνα τη νύκτα από 30.11 προς 1.12. Ο πρώην Έλληνας Λοχαγός Βασίλειος Αθανασίου, από 1ι/2 έτους κάτοικος Βυτίνας, διηγήθηκε το ακόλουθο περιστατικό: Αυτός ήρθε πριν από περίπου 40 ημέρες από το δρόμο της Τρίπολης μέσω Μπεζενίκου. Εκεί συνελήφθη και απήχθη από τον Στασινόπουλο και περίπου 150 άνδρες. Στην Κώμη τον άφησαν με φρουρά τριών ανδρών. Έπειτα από τρεις ημέρες τον άφησαν ελεύθερο.

Λαγκάδια: Ο ανδρικός πληθυσμός είχε διαφύγει εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, ενώ οι εναπομείναντες κατέθεσαν ασή­μαντα στοιχεία. Οι συμμορίες διέρχονται σπάνια από την περιοχή και συνεχίζουν την πορεία τους προς διαφορετικές κατευθύνσεις, τελευταία φορά πριν από 15 ημέρες. Αρχηγός των συμμοριών είναι ο Στασινόπουλος.

Ρεκούνι: Πλην ενός ηλικιωμένου, το σύνολο του ανδρικού πληθυσμού είχε διαφύγει. Οι συμμορίτες διέρχονται σπάνια από την περιοχή. Διηγήθηκε επίσης και τα περί της μάχης μεταξύ των κομμουνιστών και των υποστηρικτών του Βρεττάκου στο Πυργάκι. Ως αρχηγό των συμμοριτών της περιοχής ανέφερε τον Στασινόπουλο, ο οποίος γεννήθηκε και κατοικεί στα Τρόπαια, και στη συνέχεια τους Μίχο και Καραχάλιο.

Αλβάνιτσα: Ένας ηλικιωμένος, ο οποίος βρίσκεται ακόμα στο χωριό, ανέφερε εν συντομία τα εξής: Από την Αλβάνιτσα διήλθαν πριν μερικές βδομάδες περίπου 300-400 άνδρες. Από τότε μόνο σπανίως διασχίζουν την περιοχή 10-20 συμμορίτες.

Τρόπαια: Σε αυτόν τον οικισμό βρίσκεται ακόμη μεγάλος αριθμός ανδρών. Έδωσαν διαφωτιστικές αναφορές, ειδικά ο ιερέας του χωριού ανέφερε τα εξής:Η προπαγάνδα της κομμουνιστικής οργάνωσης ΕΑΜ γίνεται διαρκώς εντονότερη οτα Τρόπαια. Ως τώρα προσχώρησαν δέκα κάτοικοι. Ο αρχηγός της οργάνωσης

Page 167: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

σε αυτή την περιοχή είναι ο Στασινόπουλος από τα Τρόπαια. Αοτός ο άνδρας βρέθηκε τελευταία φορά στον τόπο καταγωγής του στις 25.11 με ιταλική στολή. Την επόμενη μέρα μετακινήθηκε προς τη Στρέζοβα, όπου από τις 26 έως τις 28.11 έλαβε χώρα συνέλευση των αρχηγών των συμμοριών. Η γυναίκα του εγκα- τέλειιμε τα Τρόπαια μαζί με τους δέκα κομμουνιστές του χωριού το βράδυ της 3.12, αμέσως μόλις έφθασε η είδηση ότι τα γερμανικά στρατεύματα αφίχθησαν στα Λαγκάδια.Κύρια έδρα των συμμοριών της περιοχής είναι η Μπρατίτσα (12 χλμ. νοτιοδυτικά των Λαγκαδιών) που ανήκει στην περιοχή των Καλαβρύτων. Ο Στασι- νόπουλος επισκέπτεται συχνά τη γυναίκα του στα Τρόπαια. Οι συμμορίες διέρχονται συχνά από το χωριό. Η δύναμή τους ποικίλλει.

Page 168: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

44

Κ α τ α θ έ σ ε ι ς

του πληθυσμού των [οικισμών] Διαβέλλιο [;], Παγκράτι, Μαζέικα,Καρνέσι, Σοπωτό, Αγρίδιο21 και Τριπόταμα.

Διαβέλλιο: Ο ανδρικός πληθυσμός είχε διαφύγει. Ένα 14χρονο αγόρι κατέθεσε απλώς ότι ενίοτε διέρχονταν συμμορίες μικρής δυνάμεως. Τα χρονικά διαστήματα ανέρχονται σε 20 και πλέον ημέρες.

Παγκράτι: Μετά την επίθεση στο χωριό, οι εναπομείναντες κάτοικοι έδωσαν καταθέσεις, οι οποίες σε πολλά σημεία αλληλοαναιρούνται. Την επόμενη μέρα ήλθε ο ιερέας του χωριού και έδωσε την ακόλουθη διαφωτιστική πληροφορία:Στις 3.12.43 και ώρα 2100 περίπου, ήλθαν στο Παγκράτι συμμορίες δυνάμεως 22 Ρώσων και περίπου 80 Ελλήνων, οι οποίοι λεηλάτησαν τον πληθυσμό και διέμειναν στο σχολείο. Το πρωί της 5.12 κατέλαβαν το ύψωμα νότια του χωριού. Οι Ρώσοι εγκαταστάθηκαν δίπλα στο παρεκκλήσι και ακολούθως προς τα ανατολικά οι Ελληνες. Η συμμορία είχε στην κατοχή της 8 γερμανικά (τσέχικα) πολυβόλα, γερμανικά πολε­μοφόδια (κυρίως οι 22 Ρώσοι), καθώς επίσης και άλλα ιταλικά, ελληνικά και αγγλικά πολεμοφόδια και όπλα. Οι 22 Ρώσοι διέφυγαν από την Τρίπολη με τα γερμανικά όπλα, φόρεσαν γερμανικές παραλλαγές χωρίς τον επίσημο αετό, έχοντας στο πηλήκιο ένα σοβιετικό αστέρα και την επιγραφή «ΕΛΛΑΣ». Είχαν επίσης γερμανικά αντικείμενα εξαρτύσεως. Οι Έλληνες φορούσαν διαφορετικές στολές και πολιτική ενδυμασία. Αρχηγός των ανταρτών ήταν ο Στασινόπουλος, ο οποίος πήρε μέρος στη μάχη, όμως 3 χλμ. πιο πίσω, στο κοντινότερο ύψωμα προς Βορρά. Μετά τη μάχη, κατά την οποία πυροβόλησαν μόνο οι Ρώσοι, οι συμμορίες αποσύρθηκαν προς βορειοανατολικά (οροσειρά Χελμού). Οταν οι συμμορίες ήλθαν στις 3.12 στο Παγκράτι, ανέφεραν πως οι Γερμανοί είχαν την πρόθεση να περικυκλώσουν τις συμμορίες από παντού και ότι κατέφθαναν στα Καλάβρυτα από την κατεύθυνση του Αιγίου με 500 υποζύγια. Επιπρόσθετα έδωσαν αναφορές για κινήσεις γερμανικών στρατευμάτων κοντά στη Βυτίνα. Οταν το τμήμα έφθασε στην περιοχή του Παγκρατίου το πρωί της 5.12, αυτό αναφέρθηκε αμέσως

21 Τοπωνύμιο διορθωμένο μετά τη διαγραφή του αρχικού Agrili.

Page 169: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[144], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

Μαζέικα:

Καρνέσι:

από τους αντάρτες στα Μαζέικα. Όταν το απόγευμα της5.12 γερμανικό αεροπλάνο έβαλε εναντίον του πλη­θυσμού των Μαζέικων, οι συμμορίες μετακινήθηκαν αμέσως βορειοανατολικά προς το όρος Χελμός. Αρχηγοί των συμμοριών ολόκληρης της περιοχής είναι οι Μίχας, Πελοπίδας και Αρης. Περίπου 62 Γερμανοί αιχμάλωτοι βρίσκονταν αρχικά στα Καλάβρυτα και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στα Μαζέικα και φορούσαν πολιτική ενδυμασία. Ανάμεσά τους υπάρχουν γερμανόφωνοι από την Πολωνία, την Αλσατία και την Αυστρία.

Ο πληθυσμός ήταν πολύ φιλικός και ευπροσήγορος. Ιδιαίτερα ο γιατρός Καρκούλιας έδωσε διαφωτιστικές καταθέσεις. Πριν από την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων ήταν κοινοτάρχης του χωριού, καθαιρέ- θηκε από τους κομμουνιστές, συνεχίζει όμως να θεωρεί­ται κοινοτάρχης από τον πληθυσμό. Η κομμουνιστική συμμορία είχε εγκαταστήσει στην περιοχή ένα τοπικό αρχηγείο.10-15 συμμορίτες παρέμεναν διαρκώς στα Μαζέικα. Σε αυτούς είχε επίσης ανατεθεί η φρούρηση των 78 Γερμα­νών αιχμαλώτων. Αυτοί οι 78 άνδρες βρίσκονταν στα Μαζέικα ήδη περισσότερο από 4 εβδομάδες. Ο πληθυσμός τούς χορήγησε ιματισμό και τρόφιμα. Βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στις δωρεές των κατοίκων. Η φρούρηση των αιχμαλώτων ήταν εξαιρετικά ασθενής. Την ιατρική τους περίθαλψη ανέλαβε ο γιατρός Καρκούλιας. Οι αιχμάλωτοι μετα­φέρθηκαν από τη φρουρά στις 5.12 στο Μάζι. Οι συμμορίες διέθεταν στα Μαζέικα δύο αποθήκες τροφίμων. Κέντρο των συμμοριών είναι τα Καλάβρυτα, που ονομάζονται και πόλη των συμμοριών. Η οδός γύρω από τα Καλάβρυτα και τα Μαζέικα καταστρά­φηκε πριν από δύο μήνες περίπου. Οι συμμορίες ανάγκασαν τον πληθυσμό των γύρω χωριών να καταστρέψει τις οδούς, αλλιώς θα εκτελούνταν. Ένας δικηγόρος των Μαζέικων ήταν κρατούμενος μαζί με τους γιους του από τις συμμορίες για περισσότερο από 6 εβδομάδες. Ανέφερε πως οποιοσδήποτε ήθελε να εγκαταλείψει τον εγγύτατο περίγυρο των Μαζέικων έπρεπε να έχει την έγκριση του κομμουνιστικού τοπικού αρχηγείου.

Ο πληθυσμός βοήθησε λίαν φιλοπόνως στην επισκευή της οδού, όπως και ο πληθυσμός των Μοστιτσίου, Καστελλίου, Σοπωτού και Μαζέικων. Ο ιερέας και ο κοινοτάρχης του Καρνεσίου ήλθαν στην οδό και κατέθεσαν συνοπτικά τα ακόλουθα: Οι συμμορίες δεν παρέμεναν ποτέ πολλές ώρες στην περιοχή, διέρχονταν

Page 170: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

Σοπωτό:

Αγρίδιο:

Τριπόταμα:

μόνο βιαστικά για να προμηθεοθοόν είδη διατροφής. Ως επί το πλείστον διέρχονταν από την περιοχή αγγελιο­φόροι. Και το βράδυ της 7.12 ήλθαν τρεις συμμορίτες και απαίτησαν από τον πληθυσμό να καταστρέψει ακόμη περισσότερο την οδό. Οι κάτοικοι όμως δεν το έπραξαν. Στους αιχμαλώτους στα Μαζέικα έφερναν ενίοτε είδη διατροφής.

Μικρές ομάδες συμμοριτών δυνάμεως 4-5 ανδρών έρχονταν συχνά στην περιοχή. Το βράδυ της 7.12 ήλθαν4 συμμορίτες και θέλησαν να εξαναγκάσουν τους κατοίκους να καταστρέψουν ακόμη περισσότερο την οδο, αυτοί όμως δεν το έπραξαν. Οι 4 συμμορίτες εγκα- τέλειψαν την περιοχή το πρωί της 8.12.

Ο πληθυσμός έδωσε τις ίδιες καταθέσεις όπως στο Σοπωτό.

Από την περιοχή σπάνια διέρχονται συμμορίες. Για τελευταία φορά ήλθαν στην περιοχή 15 άνδρες στις 8.12. Ο πληθυσμός υποφέρει από τις ενίοτε διερχόμενες συμμορίες. Αυτές λεηλατούν τους κατοίκους.

Page 171: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Π ΙΝ Α Κ Α Σ Ε Γ Γ Ρ Α Φ Ω Ν «Β » ΑΝ ΑΦΟΡΕΣ Α ΡΧ ΙΣ ΤΡΑ ΤΗ ΓΟ Υ

AJA ΗμερομηνίαΕγγράφου

Αποστολέας/ Παραλήπτης Περιεχόμενο/ΑριθμόςΕγγράφου

Σελ.

RI 04/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 131301 αναφοράς

147

R2 05/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης προς Ανώτατη

Στρατιωτική Διοίκηση Δύσης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 13156 αναφοράς

147

R3 06/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 13188 αναφοράς

147

R4 08/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης προς Ανώτατη

Στρατιωτική Διοίκηση/Γενικό Επιτελείο Στρατού/Τμήμα

Επιχειρήσεων

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 97541 αναφοράς

147

R5 08/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 99308 αναφοράς

148

R6 10/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 13353 αναφοράς

148

R7 11/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 3385 αναφοράς

148

R8 12/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 13438 αναφοράς

148

R9 13/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 102718 αναφοράς

148

RIO 14/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης προς Ανώτατη

Στρατιωτική Διοίκηση/Γενικό Επιτελείο Στρατού/Τμήμα

Επιχειρήσεων

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 13673 αναφοράς

149

RI 1 15/12/1943 Αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης

Απόρρητο Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 13546 αναφοράς

149

r . “

Page 172: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

Αποσπάσματα Ημερήσιων Αναφορών Αρχιστρατήγου Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Τ 78, R 331)

ΕΙΑπόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 131301/43 της 4 .12 .43 .Καταχωρίστηκε στις 5.12 .43.

«Επιχειρήσεις κατά συμμοριών της περιοχής Καλαβρύτων μέχρι τώρα χωρίς επαφή με τον Εχθρό».

R2Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 13156/43 της 5.12.43 Καταχωρίστηκε στις 6.12 .43

Προς: Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκηση Δύσεως

«Στο Αίγιο 50 όμηροι εκτελέσθηκαν διά τυφεκισμού».

R3Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 13188/43 της 6.12.43 Καταχωρίστηκε στις 7.12 .43

«Επιχείρηση "Καλάβρυτα" συνεχίζεται καθώς οι συμμορίες διαφεύγουν».

R4Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 97541/43 της 8.12.43 Προς: Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση / Γενικό Επιτελείο Στρατού /

Τμήμα Επιχειρήσεων

«Επιχείρηση "Καλάβρυτα" συνεχίζεται με περιορισμένη επαφή με τον Εχθρό. Κατά τη διάρκεια εκκαθαρίσεως της περιοχϊ]ς

Χιλιομοδίου [...] λεία σε όπλα και πυρομαχικά».

Page 173: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

[148], ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ»

R5Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 99308/43 της 8.12.43 Καταχωρίστηκε στις 9.12.43

«Επιχείρηση "Καλάβρυτα" συνεχίζεται με περιορισμένη επαφή μετον Εχθρό».

R6Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 13353/43 της 10.12.43 Καταχωρίστηκε στις 11.12.43

«Επιχείρηση "Καλάβρυτα" συνεχίζεται χωρίς επαφή με τον Εχθρό [...] Σύμφωνα με τη μαρτυρία δύο στρατιωτών που κατάφεραν να

διαφύγουν, 78 Γερμανοί στρατιώτες του απαχθέντος τη 18.10 5/749 Λόχου Κυνηγών φονεύθηκαν από συμμορίτες στην οροσειρά ΝΑ

των Καλαβρύτων. Μέτρα αντιποίνων σε εκτέλεση».

R7Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπη;

Υ π ’ αριθ. 3385/43 της 11.12.43 Καταχωρίστηκε στις 12.12.43

«Επιχείρηση Καλάβρυτα. Τμήματα του Αποσπάσματος Βορρά έχουν εμπλακεί στην εκτέλεση αντιποίνων, περιοχή Καλαβρύτων».

R8Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 13438/43 της 12.12.43

«Επιχείρηση "Καλάβρυτα" συνεχίζεται χωρίς επαφή με τον Εχθρό. Ως αντίποινα 9 χωριά καταστράφηκαν, 142 άνδρες κάτοικοι

εκτελέσθηκαν διά τυφεκισμού».

R9Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 102718/43 της 13.12.43 Καταχωρίστηκε στις 14.12.43, ώρα 00.55

«Επιχείρηση "Καλάβρυτα" έλαβε τέλος, ενώ τα αντίποινα συνεχίζονται σε απόσταση 20 χλμ. ΝΑ των Καλαβρύτων».

Page 174: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΝΑ ΕΥΡΩΠΗΣ

RIOΑπόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 13673/43 της 14.12.43 Προς: Ανωτάτη Στρατιοιτική Διοίκηση / Γ ενικό Επιτελείο Στρατού /

Τμήμα Επιχειρήσεων

«Κοντά στα Καλάβρυτα ανευρέθηκαν 70 τττώματα των μελών του 5/749 [Λόχου Κυνηγών] που δολοφονήθηκαν. Πυρπολήθηκαν 3 τοποθεσίες

στο πλαίσιο αντιποίνων. Τα Καλάβρυτα έχουν καταστραφεί ολοσχερώς. 511 άνδρες κάτοικοι εκτελέσθηκαν διά τυφεκισμού».

R11Απόρρητο/Ημερήσια Αναφορά Αρχιστρατήγου ΝΑ Ευρώπης

Υ π ’ αριθ. 13546/43 της 15.12.43 Καταχωρίστηκε στις 16.12.43

«Η επιχείρηση αντιποίνων στον χώρο Καλαβρύτων συνεχίζεται, 1 οικισμός και 2 μονές έχουν καταστραφεί».

Page 175: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΠΩΝΥΜ ΙΩΝ

ΠΑΛΑΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΝΕΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑΑλβάνιτσα ΣταυροδρόμιΑράχοβα ΚρήνηΒαλατούνα ΠετρωτόΒάλτσα ΒάλταΒισοκά (Βισοτιά) ΣκεπαστόΒόβοδα ΜαυρίκιΒρόστενα (Βρώσθαινα) ΓλάστραΒρόστενα (Βρώστενα ή Βρέσταινα) ΛόφοςΓ αρδενά ΚερύνειαΓ αρζενίκος ΕλάτηΓ ρανίτσα ΝυμφασίαΔάρδιζα ΑχλαδινήΔερβινή (Βερβενή) ΚρυόβρυσηΚακοχώρι ΔάφνεςΚαρνέσι Άνω ΚλειτορίαΚατσίγκρι Άγιος ΑδριανόςΚάτω Γουμένιτσα Γ ουμένισσαΚάψιας ΚάψαςΚέρτιζα Αγία ΚυριακήΚλαπατσούνα ΠλατανιώτισσαΚουρτσούνα ΒασιλικήΚούτσι ΚορφιώτισσαΚοφίνι Νέα ΤίρυνθαΚρόκοβα ΣελινούνταςΛόπεσι ΚαταρράκτηςΜαζέικα Κάτω ΚλειτορίαΜάζι ΕλατόφυτοΜοστενίτσα ΟρεινήΜοστίτσι ΔρυμόςΜουλάτσι ΕλληνικόΜουρόχοβα ΠλάκαΜπεζενίκο ΒλαχέρναΜπρατίτσα ΠαρνασσόςΝουσά ΑστράςΠαληοπαναγιά ΠαλαιοπαναγιάΠορετζό ΑγράμπελαΡεκούνι Λευκοχώρι

Page 176: «Καλάβρυτα» Δραση Της 117 Mεραρχίας Kυνηγών Από Τα Γερμανικά Αρχεία

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ

ΙΙΛΛΛ1Λ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣαραδίΣέλιτσαΣιβίσταΣκλαβοχώρνΣοπωτόΣτρέζοβαΣυρμπάνιΤρυπιάΤσίντζιναΤσορωτάΦονιάς

ΝΕΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑΟρθολίθι Κάτω Πτέρη Φενεός ΑμύκλεςΑροανία (παλ. Άγιος Παύλος)ΔάφνηΠριόλιθοςΕλαιώναςΠολύδροσοΛευκάσιΠανόραμα