ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

(Σελ. 110-111)

Αρχές Κοινωνικών Επιστημών

Β’ Λυκείου – Ανθρωπιστικές Σπουδές

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ: ΜΙΑ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Σε ένα από τα πιο θαυμαστά διηγήματα του Όσκαρ

Γουάιλντ, το «Αηδόνι και το Τριαντάφυλλο»,

διαβάζουμε για την αγάπη ανάμεσα σε δύο νέους

διαφορετικών κοινωνικών τάξεων.

Όπως σε όλο το έργο του μεγάλου Άγγλου

μυθιστοριογράφου, μέσα από την απέραντη

τρυφερότητα αναβλύζει μια αμείλικτη, σαρκαστική

κριτική για τη «ματαιόδοξη, υποκριτική κοινωνία του

19ου αιώνα».

Ένας φτωχός φοιτητής της φιλοσοφίας

ονειρεύεται να χορέψει την αγαπημένη του, ένα

επιπόλαιο πλουσιοκόριτσο, στο

χορό που πρόκειται να δώσει ο Πρίγκιπας στην

πόλη…

Για να πετύχει τη συγκατάθεσή της πρέπει να ικανοποιήσει μια επιθυμία

της: να της φέρει τη νύχτα του χορού, ένα κατακόκκινο

τριαντάφυλλο.

Όμως, αυτό είναι πράγμα ανέφικτο γιατί οι

τριανταφυλλιές στην πόλη βγάζουν μόνο άσπρα

τριαντάφυλλα.

Και ο νεαρός φοιτητής είναι απελπισμένος…

Το σοφό Αηδόνι δεν γνωρίζει τις ανθρώπινες

ματαιοδοξίες, δεν αναγνωρίζει πλούσιους και

φτωχούς.

Πιστεύει στην αξία της αγάπης.

Για κείνο, η αγάπη είναι υπόθεση σοβαρή, ιερή.

Και έτσι, συγκινημένο που βρήκε επιτέλους έναν άνθρωπο «πραγματικά

ερωτευμένο», όπως λέει, αποφασίζει να τον βοηθήσει και ψάχνει και βρίσκει την

τριανταφυλλιά που κάνει τα κόκκινα τριαντάφυλλα.

Μα το τίμημα είναι τόσο τρομερό που ακόμα και το φυτό σκιάζεται και με κόπο του το μαρτυρά:

Οι φλέβες μου είναι παγωμένες από τα κρύα του χειμώνα. Θα

βγάλω το κόκκινο τριαντάφυλλο, μόνο αν το πλάσεις με του

σεληνόφωτου τη μουσική και το βάψεις με το αίμα της καρδιάς

σου.

Για να βρεις το τριαντάφυλλο που επιθυμείς, πρέπει όλη τη νύχτα να μου τραγουδήσεις κι ένα αγκάθι

μου πρέπει να τρυπήσει την καρδιά σου και το αίμα της ζωής

σου να τρέξει στις φλέβες μου και να μείνει δικό μου.

Αυτά λοιπόν είπε η τριανταφυλλιά στο Αηδόνι, και αφού εκείνο την άκουσε με μεγάλη προσοχή,

πήρε το λόγο και της απάντησε:

Πολύ ακριβή τιμή ο θάνατος για ένα κόκκινο τριαντάφυλλο!

Και για όλους η ζωή είναι ακριβότερη!

Είναι ωραίο να κάθεσαι στο πρασινισμένο δάσος και να

κοιτάς τον ήλιο… είναι όμορφο να βλέπεις το φεγγάρι στο μαργαριταρένιο άρμα του… είναι γλυκό το όραμα των

λουλουδιών στους κήπους…

Παρόλα αυτά όμως, πιο σημαντική και από τη ζωή είναι

η αγάπη…

Κι όταν το φεγγάρι ακτινοβόλησε στον ουρανό, το Αηδόνι πέταξε και ήρθε στην

τριανταφυλλιά κι ακούμπησε το στήθος του στο αγκάθι της, κι όλη τη νύχτα τραγουδούσε και

το αγκάθι όλο και πιο βαθιά βυθιζόταν μέσα στο στήθος του

και το αίμα της καρδιάς του χυνόταν και έφευγε…

Και το Αηδόνι τραγουδούσε το πιο παθητικό του τραγούδι για

την αγάπη «που είναι και από τη σοφία πιο σοφή και πιο δυνατή και από τη δύναμη», για την αγάπη που γεννήθηκε στην καρδιά ενός αγοριού κι ενός

κοριτσιού, κι ύστερα ενός άνδρα και μιας γυναίκας, κι όλο έσφιγγε το στήθος του πάνω στο αγκάθι, κι ο πόνος που το διαπερνούσε γινόταν όλο και πιο φρικτός, κι

ολοένα το τραγούδι του αδυνάτιζε, και τα μικρά φτερά

του άρχισαν να χτυπούν, και μια θολή σκιά πέρασε από τα μάτια

του… ώσπου ήρθε η αυγή.

Κι όταν ξύπνησε ο φοιτητής βλέπει

έκπληκτος στον κήπο του να ανθίζει ένα υπέροχο κόκκινο τριαντάφυλλο, ενώ το Αηδόνι κειτόταν

νεκρό πάνω στο χορτάρι, με το αγκάθι βαθιά

μπηγμένο στην καρδιά του…

Τελικά, η κοπέλα προτιμά τα κοσμήματα που της

προσφέρει κάποιος άλλος συνοδός, ο φοιτητής

παραιτείται από τον έρωτά του και βυθίζεται στα

βιβλία του, και το τριαντάφυλλο πετιέται στο

δρόμο.

Όπου περνά από πάνω του η ρόδα ενός αμαξιού…

Στο κείμενο αυτό, το Αηδόνι θυσιάζεται για

την ιδέα της αγάπης, γι’ αυτό που νομίζει ότι είναι ή θα έπρεπε να

είναι η αγάπη, ανεξάρτητα εάν η

πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική και

από το εάν η θυσία του από τους άλλους θεωρείται μάταιη.

«Καλύτερη είναι η Αγάπη από την Ζωή»,

λέει το Αηδόνι…

Το αηδόνι!

Ένας ιδεολόγος

της αγάπης!

Στην καθομιλουμένη όταν αποκαλούμε κάποιον ιδεολόγο, εννοούμε:

Κάποιον που δεν παρασύρεται «από ταπεινά

συμφέροντα», που δεν στοχεύει στο ατομικό

όφελος αλλά διακατέχεται από ευγενή κίνητρα και

ιδέες, ή

Κάποιον που ελπίζει στην καλυτέρευση του κόσμου,

χωρίς να υπάρχουν οι αντικειμενικές συνθήκες

γι’ αυτό…

Πολλές φορές ο ιδεολόγος ταυτίζεται με τον

«ονειροπόλο», που επειδή δεν ικανοποιείται από την

πραγματικότητα, οραματίζεται αυτό που

επιθυμεί, σε ένα φαντασιακό επίπεδο.

Η επιστήμη έχει βέβαια, τις δικές της απόψεις…

Οι άνθρωποι προσπαθώντας να περιγράψουν τον στόχο στον οποίο θέλουν να οδηγεί η δράση τους (για την επίλυση συλλογικών προβλημάτων και την προάσπιση του γενικού συμφέροντος), διαμορφώνουν μια συστηματική πολιτική

θεωρία (θεωρία της πολιτικής) η οποία επιχειρεί:

Να αναλύσει το όραμα που έχουν οι άνθρωποι

στο μυαλό τους και έτσι, να γίνει κατανοητό στους

άλλους.

Να παρουσιάσει τα επιχειρήματα υπέρ αυτού

του οράματος

Να περιγράψει τα μέσα και τις πρακτικές που απαιτούνται για να

υλοποιηθεί το όραμα-στόχος

Να περιγράψεις τα στάδια (βήματα) μέχρι την επίτευξη του στόχου

Να επιχειρηματολογήσει σε σχέση με τις άλλες πολιτικές θεωρίες που

υπάρχουν.

Οι πολιτικές θεωρίες βασίζονται σε ιδεολογίες. Έχουν δηλαδή, στην βάση τους έναν συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο οι

άνθρωποι αντιλαμβάνονται και

αναλύουν τα πράγματα.

Η ιδεολογία έχει οριστεί με διάφορους τρόπους:

Σύνολο πολιτικών πεποιθήσεων ή ιδεών που οδηγεί στην ένταξη

σε κάποια πολιτική ομάδα ή κόμμα και σε συγκεκριμένη

πολιτική δράση

Ένα συνολικό όραμα, ένας τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων (κοσμοθεωρία-

άποψη για τον κόσμο),

Δόγμα που καλύπτει όλες τις πλευρές της ζωή και διεκδικεί το μονοπώλιο της αλήθειας

Ένα αφηρημένο και οργανωμένο σύνολο ιδεών, εικόνων, πεποιθήσεων και

αναπαραστάσεων

Πώς διαμορφώνεται η ιδεολογία;

Σημαντικό ρόλο παίζουν οι φορείς

της κοινωνικοποίησης

(οικογένεια, εκπαιδευτικό

σύστημα, κράτος, Μ.Μ.Ε., παρέες,

εκκλησία, στρατός κ.λπ.).

Οι άνθρωποι αλλάζουν τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον κόσμο εξαιτίας της μόρφωσης, των

εμπειριών, των βιωμάτων και των

συνθηκών της ζωής τους

(π.χ. η οικονομική κατάσταση-

κοινωνική τάξη).

Υπάρχουν επίσης, καθοριστικά ιστορικά

γεγονότα τα οποία επηρεάζουν την διαμόρφωση

της ιδεολογίας.

Η Γαλλική Επανάστασηκαθόρισε την σκέψη των

ανθρώπων και οδήγησε σε αμφισβήτηση των

καθιερωμένων αντιλήψεων σε πολλά επίπεδα (π.χ. αμφισβήτηση των ελέω

Θεού μοναρχών).

Η Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση αμφισβήτησε τις κοινωνικές ανισότητες και την εκμετάλλευση που ασκούσε η άρχουσα τάξη

πάνω στις υπόλοιπες.

Η κατάρρευση των συστημάτων του

υπαρκτού σοσιαλισμούεπηρέασε την αντίληψη

πολλών ατόμων .

Η ιδεολογία είναι η αντανάκλαση των κοινωνικών συνθηκών. Ιδεολογία είναι ένα σύστημα ιδεών και αναπαραστάσεων, και

αυτό αποτελεί την ολική θέαση της πραγματικότητας.

Είναι ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάζουμε (αντιλαμβανόμαστε) την πραγματικότητα, φυσική και

κοινωνική, μέσα από τη διαρκή καθημερινή χρησιμοποίησή της για την παραγωγή των αγαθών, που μας είναι απαραίτητα.

Σήμερα, στους χώρους των κοινωνικών επιστημών είναι

αποδεκτό ότι…

…Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν τουλάχιστον, δύο ιδεολογίες:

Η συντηρητική, η οποία συνήθως

καταλήγει σε εργαλείο καταπίεσης στα χέρια της άρχουσας τάξης

(κυρίαρχη ιδεολογία-«ψευδής

συνείδηση»-αποσκοπεί στο να διατηρήσει στην

εξουσία της τάξη που τώρα κυριαρχεί).

Μαρξ και Ένγκελς

«Οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι σε κάθε εποχή οι κυρίαρχες ιδέες. Με

άλλα λόγια, η τάξη που είναι κυρίαρχη υλική δύναμη της

κοινωνίας, είναι ταυτόχρονα η κυρίαρχη πνευματική της δύναμη.

Η τάξη που έχει στη διάθεσή της τα μέσα της υλικής παραγωγής, διαθέτει ταυτόχρονα τα μέσα της πνευματικής

παραγωγής, έτσι ώστε, μιλώντας γενικά, οι ιδέες αυτών που δεν έχουν τα μέσα της πνευματικής παραγωγής

υποτάσσονται σ’ αυτά.

Οι κυρίαρχες ιδέες δεν είναι τίποτε άλλο από την ιδεατή έκφραση των

κυρίαρχων υλικών σχέσεων, είναι οι κυρίαρχες υλικές σχέσεις που

συλλαμβάνονται σαν ιδέες, άρα είναι η έκφραση των σχέσεων που κάνουν μια τάξη κυρίαρχη, επομένως οι ιδέες

της κυριαρχίας της».

Η απελευθερωτική(επαναστατική) ιδεολογία, που κοιτά προς το μέλλον για το ιδανικό που δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί. Επιζητά να ανατρέψει την υπάρχουσα

κατάσταση και να την αντικαταστήσει με κάποια

άλλη.

Οι απελευθερωτικές ιδεολογίες είναι

ανυποχώρητες στην κατάκτηση του ιδεατού

κόσμου και στη πραγματοποίηση μιας

ουτοπίας (ου-τόπον-έχει) η οποία αυτή τη στιγμή, δεν «έχει τόπο» στο στέρεο έδαφος του ρεαλισμού.

Από αυτή την άποψη, η ιδεολογία αποτελεί μια «γέφυρα» ανάμεσα σ’

αυτό που «είναι» (πραγματικότητα) και σ’

αυτό που ο άνθρωπος «προσδοκά να γίνει».

Επίσης, μιλάμε για μια ιδεολογία

αντιδραστική , όταν αυτή θέλει να

επαναφέρει τα πράγματα στην κατάσταση που

ήταν στο παρελθόν) ή για μια ιδεολογία

αλλαγής, όταν επιζητεί μια τμηματική μετάβαση από μια κατάσταση σε

κάποια άλλη…