Στρατιωτική Ιστορία 102
-
date post
08-Dec-2015 -
Category
Documents
-
view
163 -
download
21
Transcript of Στρατιωτική Ιστορία 102
ΤΕΥ
ΧΟ
Σ 10
2 ·
ΦΕ
ΒΡ
ΟΥ
ΑΡ
ΙΟΣ
2005
·
€ 3
,00
Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣΑ Π Ο Τ Ο Υ Σ Α Β Α Ρ Ο Σ Λ Α Β Ο Υ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΒΑΡΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (626)
ΤΟ ΠΙΟ ΔΙΑΣΗΜΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΤΟΥ & ΠΠ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΣΤΟΥΛΑ ΣΤΟΝ ΟΝΤΕΡΗ ΜΕΓΑΛΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΤΟ 1945
ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΡΙΦ ■ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΜΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ (1921-1926)Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ - Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1644)
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι ΣΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α i ™
6 Η ΑΒΑΡΟΣΛΑΒΙΚΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΒΑΡΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΆΝΤΙΟ (626)
18 ΚΟΛΝΤΙΤΣΤΟ ΠΙΟ ΔΙΑΣΗΜΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΤΟΥ Β 1 ΠΠ
30 ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ ΚΛΑΔΑΣΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΜΑΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΧΙΜΑΡΑ (1460-1490)
3 6 ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΣΤΟΥΛΑ ΣΤΟΝ ΟΝΤΕΡΗ ΜΕΓΑΛΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΤΟ 1945
5 0 Η Μ ΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡΗ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1644)
6 2 ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΡΙΦΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΜΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ (1921-1926)
Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο
Οι Α βαροσλάβοι πολιορκούν τη ν Κω νσταντινούπολη (πίν. του Α λέξανδρου Βασιλόπουλου για τις εκ δ ό σ εις «Περισκόπ ιο»).
Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ
4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ75 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ76 ΤΑΙΝΙΑ78 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 80 ΒΙΒΛΙΑ 8 2 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ
■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΑΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν 0Μ ΑΚ0Σ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α., ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ . καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Ι Ι Ε Ι ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α ./ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε .α / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ I ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ I ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ ■ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ · ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ· ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΛΑΚΑ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ■ ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49,10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥ0ΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196
Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ
ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ
Ακόμη και την παραψυχολογία και την αστρολογία φαίνεται ότι είχαν επιστρατεύσει κατά τη διάρκεια του Β1 Παγκοσμίου Πολέμου σι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στη μάχη εναντίον της εθνικοσοσιαλιστι- κής Γερμανίας.
Οπως προκύπτει από απόρρητα αρχεία που δόθηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα, οι βρετανικές υπηρεσίες δημοσίευσαν ψευδή αρνητικά ωροσκόπια για το ζώδιο του Χίτλερ στον διεθνή Τύπο. Σκοπός τους ήταν να προκαλέσουν ψυχολογική αναστάτωση και πτώση ηθικού στον Γερμανό ηγέτη. Μάλιστα ένα από τα έγγραφα ανέφερε κατά λέξη: Ελπίζουμε ότι το βάρος της αστρολογικής πρόβλεψης θα επηρεάσει τον Χίτλερ και θα του προκαλέσει αμφιβολίες για τις αποφάσεις που πρόκειται να πάρει". Σύμφωνα με τα συγκεκριμένα έγγραφα ο Χίτλερ, γεννημένος
ΤΟ ΝΕΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ
Το Πολεμικό Μουσείο, στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 30 χρόνων λειτουργίας του (εγκαινιάστηκε στις 18 Ιουλίου 1975), ετοίμασε ένα καλαίσθητο ημερολόγιο. Οι σελίδες του κοσμούνται από έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών και σπάνιες φωτογραφίες, τμήμα της μόνιμης συλλογής του Μουσείου, τα οποία με τον δικό τους μοναδικό τρόπο διηγούνται ιστορίες και προβάλλουν γεγονότα από τα οποία κάθε Ελληνας αντλεί δύναμη, αξίες, ιδανικά και εθνική υπερηφάνεια. Το γεγονός ότι το ημερολόγιο είναι γραμμένο και στην αγγλική γλώσσα δίνει τη δυνατότητα προβολής του και εκτός συνόρων. Αξίζουν συγχαρητήρια στους υπεύθυνους αυτής της προσπάθειας και ιδιαίτερα στον Σχη (ΠΖ) Σπ. Α. Γεραμάνη, στην κα Β.Μ. Μπαλαμπανέρη - Ξάνθη και στον κ. Κ.Ι Σπυριούνη. Το Πολεμικό Μουσείο, με τον τεράστιο πλούτο των συλλογών που διαθέτει, θα πρέπει να διευρύνει τις δραστηριότητές του ώστε να καταλάβει τη θέση η οποία του αρμόζει ανάμεσα στα καλύτερα ομοειδή μουσεία πα- γκοσμίως. Η καλαίσθητη αυτή έκδοση είναι ένα πρώτο βήμα. Ελπίζουμε ότι θα ακολουθήσουν και άλλα από το διοικητικό συμβούλιο και το προσωπικό του ιδρύματος, στα οποία η "Στρατιωτική Ιστορία" θα σταθεί θερμός συμπαραστάτης.
Το ημερολόγιο του Πολεμικού Μουσείου για το 2005.
Ο Αδόλφος Χίτλερ. Οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν ακόμη και την αστρολογία για να τον πολεμήσουν.
στις 20 Απριλίου 1889 ήταν στο ζώδιο Ταύρος και είχε εμμονή με την αστρολογία. Το 1923 είχε πιστέψει την "προφητεία" ότι ένας άνδρας με τη δική ημερομηνία και ώρα γέννησης θα κυβερνούσε τον κόσμο. Τα ψευδή ωροσκόπια, μερικά από τα οποία προέβλεπαν τον θάνατο του Χίτλερ και προδοσία από στενούς του συνεργάτες, δημοσιεύτηκαν συστηματικά από τον Σεπτέμβριο του 1939 μέχρι και τον Απρίλιο του 1945 σε ε-
0 Κόλιν Φάρελ στον ρόλο
του Μ εγάλου Αλεξάνδρου.
Πολύ "μικρός" για να ενσαρκώσει κάτι τόσο μεγάλο.
φημερίδες στην Τουρκία, στην Αίγυπτο, στη Σιγκαπούρη, στη Δ. Αφρική και στη Λατινική Αμερική. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι αν ο Χίτλερ εμπιστευόταν μόνο τις γερμανικές εφημερίδες και τον προσωπικό του αστρολόγο, τον Ελβετό Καρλ Κραφτ.
Η ΤΑΙΝΙΑ "ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ"- ΜΙΑ ΩΔΗ ΣΤΗΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ
Το ελλαδικό κοινό έχει ήδη άμεση αντίληψη περί της τα ινίας "Μέγας Αλέξανδρος" του σκηνοθέτη Ολιβερ Στόουν, καθώς αυτή προβάλλεται από τον Δεκέμβριο στους κινηματογράφους. Θα μπορούσε να είναι μια καλή ταινία, αν τα περί ομοφυλοφιλίας είχαν παραληφθεί. Η αυθαιρεσία αυτή βρίσκει "ιστορική τεκμηρίωση" στην ταραχώδη σκέψη του ιστορικού Ρόμπιν Λέιν Φοξ, συμβούλου της ταινίας, ο οποίος ισχυρίστηκε με προκλητικό τρόπο πως είναι σίγουρος ότι η σχέση του Αλεξάνδρου με τον Ηφαιστίωνα εμπεριείχε και το σεξ. Ωστόσο οι αρχαίες πηγές, τις οποίες ο "ιστορικός σύμβουλος" προφανώς δεν έκανε τον κόπο να μελετήσει, βοούν περί του αντιθέτου.
Αφιερώνοντας τις περισσότερες σκηνές στην υποτιθέμενη ερωτική ζωή του Αλεξάν
δρου ο σκηνοθέτης δεν έχει πλέον τον διαθέσιμο χρόνο (και η ταινία είναι τρίωρης διάρκειας!) να παρουσιάσει το σύνολο της επικής εκστρατείας του. Ξαφνικά οι Μακεδόνες βρίσκονται να πολεμούν στα Γαυγάμηλα και στον Υδάσπη. Σε αυτές τις δύο συγκρούσεις ο Στόουν συμπεριλαμβάνει επεισόδια και από άλλες μάχες. Ετσι ο Κλεί- τος σώζει τον Αλέξανδρο στα Γαυγάμηλα και όχι στον Γρανι- κό, όπως πραγματικά έγινε, ο Μακεδόνας βασιλιάς τραυματίζεται από βέλος στον Υδάσπη και όχι στη μάχη κατά των ορεσίβιων Μαλλών κ.ά. Βέβαια οι ιθύνοντες της ταινίας μας προειδοποιούν με την έναρξη πως αυτό που θα παρακολουθήσουμε δεν είναι η πραγματική ιστορία αλλά μια παραλλαγή. Να υποθέσουμε πως η ομοφυλοφι- λική εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι και αυτή μια παραλλαγή;
Ανάλογη με τη μετριότητα της ταινίας είναι και η επιλογή του Κόλιν Φάρελ για να ενσαρκώσει τον Μακεδόνα στρατηλάτη. Το νέο αγαπημένο παιδί του Χόλυγουντ δεν κατάφερε να μας πείσει όσον αφορά το υποκριτικό του ταλέντο, η δε φυσιογνωμία του απέχει πολύ από εκείνη μιας μεγαλοφυούς προσωπικότητας. Μήπως φταίει το γεγονός ότι υποδυόταν τον ρόλο σε κατάσταση μόνιμης μέθης (κατά δήλωση του ιδίου): Ο
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ε I Α Η Σ E I
Καμικάζε την παραμονήτης τελευτα ίας τους αποστολής.
Ο Μ έγας Αλέξανδρος.Ο Μακεδόνας στρατηλάτης υπέστη μια "συντριπτική ή τ τ α " από το Χόλυγουντ.
ιρλανδικής καταγωγής ηθοποιός δεν περιορίστηκε στη μετριότατη ως κακή υποκριτική, αλλά προέβη και σε μάθημα ιστορίας (με ποια ιδιότητα άραγε;) υπεραμυνόμενος της ομοφυλοφιλίας του Αλεξάνδρου. Μήπως ήταν ακόμη σε κατάσταση μέθης;
Η ταινία ήταν πραγματικά πολύ κατώτερη του αναμενόμενου, όχι διότι έλειψαν τα χρήματα και τα τεχνικά μέσα αλλά επειδή έλειψαν οι τίμιες προθέσεις. Ο ίδιος ο Ολιβερ Στό- ουν σε πρόσφατη συνέντευξή του χαρακτήρισε το δημιούρ
γημά του μια καταστροφή (προφανώς διότι δεν απέφερε τα αναμενόμενα κέρδη). Η παγερή υποδοχή που επεφύλαξαν οι Ελληνες στην ταινία δείχνει ότι τα εθνικά τους αντανακλαστικά δεν έχουν, ευτυχώς, νεκρωθ ε ί ακόμη.
Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΕΝΟΣ ΚΑΜΙΚΑΖΕ
Στη μεταπολεμική Ιαπωνία οι λίγοι καμικάζε που είχαν την ατυχία να μην πεθάνουν αντιμετωπίστηκαν ως παρίες. Μόλις τα τελευταία χρόνια η φήμη
τους αποκαταστάθηκε. Εκδοτικοί οίκοι τούς πλησιάζουν και τους ζητούν να εκδώσουν τα -σίγουρα πολύ ενδιαφέροντα- απομνημονεύματά τους, σύλλογοι και οργανώσεις τους τ ιμούν και οι ιστορικοί ακόμα αναζητούν κάποια λογική εξήγηση για την προθυμία τους να πεθάνουν "για την πατρίδα και τον αυτοκράτορα'1. Η ιαπωνική κοινή γνώμη δεν μπορεί ακόμη να αποφασίσει αν οι άνδρες αυτοί ήταν στρατιώτες που υπέστησαν πλύση εγκεφάλου ή συνειδητοποιημένοι εθελοντές, συνεπώς ήρωες.
Ο Σιγκεγιόσι Χαμαζόνο, ένας επιζών καμικάζε, εξακολουθεί να πιστεύει πως δεν διέ- πραξε κανένα σφάλμα και είναι περήφανος που υπηρέτησε ως καμικάζε. Τους τελευταίους μήνες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου διατάχθηκε να ρίξει το μονοκινητήριο αεροπλάνο του πάνω σε ένα αμερικανικό πλοίο. Η πρώτη αποστολή ματαιώθηκε λόγω κακοκαιρίας και η δεύτερη λόγω μιας διαρροής λαδιού. Στην τελευταία του απόπειρα,τον Απρίλιο του 1945, αναχαιτίσθηκε από τρία αμερικανικά αεροπλάνα στα ανοικτά της Οκινάουα. Στην αερομαχία που επακολούθησε τραυματίστηκε σοβαρά στον ώμο. Παρόλα αυτά κατόρθωσε με υπεράνθρωπες προσπάθειες να επαναφέρει το αεροπλάνο του στη βάση. Οταν ανάρρωσε από τον τραυματισμό του προετοιμάστηκε για μια τέταρτη αποστολή, όμως η Ιαπωνία συνθηκολόγησε και εκείνος έχασε την ευκαιρία να αποκαταστήσει την τιμή του. Σήμερα ο Χαμαζόνο τιμά τη μνήμη των νεκρών συμπολεμιστών του, δηλώνει πως όλοι τους ήταν καμικάζε από αγάπη για τους γονείς τους και για το έθνος και αντιδρά όταν γίνεται σύγκριση μεταξύ καμικάζε και σύγχρονων βομβιστών. Τονίζει πως οι διαφορές τους είναι ουσιαστικές. Οι καμικάζε προσέβαλλαν στρατιωτικούς στόχους, ενώ οι βομβιστές κτυ- πούν συνήθως αθώους πολίτες. Οι καμικάζε ήταν έτοιμοι να πεθάνουν από αγάπη για την πατρίδα τους ενώ οι βομβιστές από μίσος και εκδίκηση. Ο Σιντοϊσμός, η επίσημη θρησκεία των Ιαπώνων, δεν προσφέρει ανταμοιβή και μετά θάνατον ζωή, ενώ οι ισλαμιστές βομβιστές πιστεύουν πως με τη θυσία τους εξασφαλίζουν μια ζωή καλύτερη από την τωρινή στον Παράδεισο.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
626ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ ΚΑΡΔΑΡΑΣΜ.Α.. Υποψήφιος Δ ιδ ά κ τω ρ Β υζαντινής Ισ το ρ ίας Π ανεπ ισ τημ ίου Ιωαννίνων
Η α β α ρ ο σ λα β ική π ολιορκία
τη ς Κ ω νσ ταντινούπ ολης μ ε τη
σ υνδρ ο μή και το υ π ερσ ικού
σ τρ α το ύ το κ α λο κα ίρ ι το υ
626, α π ο τέλ ε σ ε τη ν πρώτη
μ εγ ά λ η π ολιορκία τη ς
β υ ζα ν τινή ς π ρ ω τεύ ο υ σ α ς
κ α τά το υ ς 11 α ιώ νες τη ς
ισ το ρ ία ς τη ς . Ταυτόχρονα
υ π ή ρ ξε η κορύφ ω σ η τη ς
α ν α μ έτρ η σ η ς τη ς Β υ ζα ντιν ή ς
Α υ το κ ρ α το ρ ία ς μ ε τον
νομαδ ικό λα ό τω ν Αβάρω ν, ο
ο π οίος από τη ν εγ κ α τά σ τα σ ή
το υ σ τη ν κ εν τρ ικ ή Ευρώπη, το
558, μ έ χ ρ ι το 626 α π ο τελ ο ύ σ ε
το ν σ η μ α ν τ ικ ό τερ ο κίνδυνο
για τ ις β α λ κ α ν ικ ές επ α ρ χ ίες
το υ Β υ ζα ντίο υ .
Ο ι Α βαροσλάβοι π ολιορκούν την Κω νσταντινούπολη (πίν. το υ Α λέξανδρ ου Βασιλόπουλου για τ ις εκ δ ό σ εις «Περισκόπ ιο»).
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΒΑΡΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Ζ εύ γ ο ς αναβολέω ν από αβαρική ταφ ή στην Ο υγγαρ ία . Η έλ ευ σ η του αναβολέα στην Ευρώπη, η οποία α π ο δ ίδ ετα ι σ τους
Α βαρούς, α ύξησ ε σ ημαντικά τη μαχητική ικ α ν ό τη τα του ιππέα και τη σ τα θ ε ρ ό τη τά
το υ επάνω στο άλογο.
Ε π ειτα από τη ν κυριαρχία τω ν Αβά- ρων στο λεκα νοπ έδ ιο τω ν Καρπαθίω ν το 568, ό τα ν πέρασε υπό το ν έλεγχ ό το υ ς ολό κληρ ος ο χώρος τη ς Παν-
νονίας με τη φυγή τω ν Λογγοβάρδω ν στην Ιταλία, το Β υζάντιο ή τα ν αναγκασμένο να έχ ε ι διαρκώς σ τρα μμένη τη ν προσοχή του
0 σ τον Δούναβη, ο οποίος σ χημάτιζε το φυ- " σικό όριο το υ Β υζαντίου με το αβαρικό χα-
γανάτο. Το γεγονό ς αυτό , σε συνδυασμό με τ ις σ υχνές σ υγκρούσ εις σ την Ανατολή με το περσικό Βασίλειο τω ν Σασσανιδών, ε ίχ ε ως απ οτέλεσ μα τη ν εμπ λοκή τη ς αυτο κρ α τορ ία ς σε ένα ν σκληρό δ ιμέτω π ο αγώνα επί π ολλές δ εκ α ε τ ίε ς , για το ν οποίο α π αιτήθηκαν μ εγά λες σ τρα τιω τικ ές δυνάμ εις και υπ έρογκα χρημα τικά ποσά. Σ τις π ερ ισ σ ότερ ες τω ν περιπτώσεων η α υ το κρατορία π ροέκρ ινε τη ν π ολεμ ική α να μέτρηση με το υ ς Π έρσες και εξα γό ρ α ζε τη ν ε ιρ ήνη με το υ ς Α βάρους ένα ντι πολλών χιλιάδων χρυσών νομισμάτω ν κά θε χρόνο. Επειτα από τη ν κατάρρευσ η το υ βυ ζα ντινού μετώ που σ τον Δούναβη το 602 και μ έ χρι τη ν ένα ρξη τη ς εκσ τρ α τε ία ς το υ Ηρακλε ίο υ ενα ντίο ν τω ν Περσών το 622, τα ε δάφη τη ς α υ τοκρ α τορ ία ς τόσο στα Βαλκάνια όσο και στη Μ ικρά Ασία ή τα ν ανυπ εράσπιστα μπροστά στις επ ιθέσ εις τω ν δύο ε χθρώ ν τη ς . Ο α υ τοκρά τορ α ς Η ράκλειος (610-641), μη δ ια θ έτο ν τα ς επ αρκείς στρατ ιω τικ ές δυνά μεις για ένα ν τα υ τό χρ ο νο δι- μέτω πο αγώνα, βρ ισκόταν ήδη στα μέσα μιας ν ικηφ όρα ς π ροέλασης στην Ανατολή, ό τα ν η π ρω τεύουσά το υ ή λ θ ε τελ ικ ά α ν τι
μέτω πη με εκ ε ίνο που φ ο β ό τα ν ήδη από πολύ καιρό: ένα ν ασ φ υκτικό κλοιό τω ν δύο εχθρώ ν τη ς από τα ανατολικά και τα δ υ τικά.
ΟΙ ΑΒΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΛΑΒΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΕΣ
Οι Αβαροι και οι Σλάβοι, με το υ ς δ ε ύ τ ε ρους ως υ π ο τελε ίς τω ν πρώτων, δ ιεξήγα - γαν α ρ κ ε τές φ ο ρ ές από κοινού επ ιθ ετ ικ ές ε ν έρ γ ε ιε ς ενα ντίον τω ν Βυζαντινών, αν και ή ταν δύο τελε ίω ς δ ια φ ορ ετικο ί μ ετα ξύ το υ ς λαοί. Σύμφωνα με το "Σ τρατηγικόν" το υ Μ αυρίκιου οι Αβαροι είχαν πολύ καλή στρατιω τική οργάνωση και οπλισμό που το υ ς καθιστούσε ιδ ια ίτερα ισχυρούς: “Χρησιμοποιούν ως επ ιθετικά όπλα το σπαθί, το τό ξο και το ακόντιο , ενώ για τη ν αμυντική το υ ς θωράκιση χρησιμοποιούν τις ζάβες (σ.σ. αλυσιδωτοί θώ ρακες). Οι π ερ ισ σ ότεροι π ολεμ ισ τές το υ ς φ έρ ο υ ν στη μάχη από δύο δ ια φ ορετικά όπλα. Εχουν τα ακόντιά το υς στους ώ μους και στα χέρ ια το υ ς τα τό ξα , π ολεμώ ντας κατά περίσταση με το ένα ή το άλλο όπλο. Τα άλογα τω ν επιφανών Αβάρων καλύπτοντα ι μπροστά από σίδηρο ή κέν το υ κλα (σ.σ. παχιά υφάσματα που π ροσ τατεύουν το άλογο του πολεμιστή). Ολοι το υ ς γνω ρίζουν πολύ καλά να το ξ ε ύ ουν έφιπποι". Η μεγάλη σ τρατιω τική ισχύς των Αβάρων επ ιβεβα ιώ νετα ι από πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρ ήμα τα σ τον χώρο τη ς κεν τρ ικ ής Ευρώπης και τω ν Βαλκα
νίων, αλλά και από κα ινο τομ ίες σ την π ολεμική τέχ νη όπως ή τα ν η χρήση το υ σ ιδερένιου αναβολέα.
Κατά τη ν πολιορκία τη ς Κω νσταντινούπολης το 626 οι Αβαροι σ τηρ ίχθηκαν κυρίως στις π ολεμ ικές το υ ς μηχανές, τη γνώ ση για τις οποίες, σύμφωνα με το ν θ ε ο φ ύ λα κτο Σ ιμοκά ττη , όφ ειλα ν σε έναν Β υζαντινό α ιχμάλω το, το ν Βουσά. Περιγραφή για τη ν κατασκευή τω ν π ετροβόλω ν μηχανημάτων το υ ς παρέχει ο σ υγγραφέας των "θαυμάτω ν το υ Αγίου Δ ημητρ ίου" κατά την αβαροσλαβική πολιορκία τη ς Θεσσαλονίκης το 586: "Η ταν τετρά γω να με πλατιά βάση και κα τέληγα ν σε σ τεν ό τερ ες κο ρυφ ές στις οποίες υπήρχαν παχείς κύλινδρο ι καλυμ μένο ι με σίδηρο στα άκρα. Πάνω στους κυλ ίνδρους υπήρχαν μ εγά λες ξύ λ ιν ες δο κοί με σ φ ενδ όνες που ανύψωναν μ εγά λες π έτρ ες και τ ις εκτό ξευα ν . Οι ρ ίψ εις αυτών τω ν μηχανών κα τέσ τρ εφ α ν οποιοδήπ οτε οίκημα ή α ντικε ίμ ενο κτυπούσαν. Οι Αβα- ροι, για να π ροστατεύσ ουν τις μηχανές το υς , κάλυψαν με σανίδες τ ις τρ ε ις π λευρ ές τω ν τετρά γω νω ν π ετροβόλω ν για να μη βάλλοντα ι από το υ ς το ξό τ ε ς τω ν τειχών". Ε κτός από τα π ετροβ όλα μηχανήματα οι Αβαροι χρησιμοποιούσαν ελεπ όλεις , σ ιδερ έν ιου ς π ολιορκητικούς κρ ιούς και “χελώ νες" (για να πλησιάζουν στα τε ίχ η και να τα υποσκάπτουν) ο ι οποίες καλύπ τονταν με απ οξηραμένα δέρματα . Αλλος τρόπ ος κάλυψης τω ν π ολιορκητικώ ν μηχανών για να μην καταστραφ ούν από φωτιά ή ζεστή πίσσα ή τα ν τα δέρ μα τα προσφάτως σφαγέ-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Π ερίβο λος ή J j Π ερ ιβο λείο ν ή 1§ Π αρατείχ ιον
π λάτους 15-20 μ.
Β περίπου
|§Επ ίπ εδο([π ό λ η ς
ΤάφροςΣ ειρά πύργων έσω τείχο υ ς
ύψ ους 18-20 μ. περίπου
Τομή των Θεοδοσιανώ ν τειχών. Κ άστρον μέγα
Εξω τε ίχ ο ς
Εξω π αρατείχ ιον ή εξω τερ ικό ς
π ερίβολος π λάτους 15 -17 μ.
περίπου
Θρακική πεδιάδα
υδραγωγοίσωλήνες
Εξοδος . I p εκκενωσης g r j
xiXτάφρου 'vs..' ’mzzi>. I *■-’* ·Τ·ΜΠ λάτος 19-21 μ. .....
Β ά θ ο ς 10 μ.
Σ ειρά πύργων έξω τείχο υ ς
ελάχ ισ τες εξω τερ ικές
θ ύ ρ ε ς
Εξωτερικό παραπέτασμα ή πτέρον
Ε σω τερικό παραπέτασμα ή π τέρον
Εξω τείχος π λάτους 2 μ .κ α ι
ύψ ους 8,5 μ.
S g a w l ύδατος προς την
m “ Τ - π ο λ ί ,
Εσω τείχο ς π λάτους 5 μ .κ α ι
ύψ ο υς 12 μ.
Μ έτρα
Χρυσή υδρία από τον σημαντικό αβαρ ικό θησ α υ ρ ό του Ν ά γκυ σ εντμ ικλο ς , όπου εικ ο ν ίζετα ι ο λεγό μ ενο ς "νικηφόρος πρίγκιπας
ντω ν 6οών ή καμηλών. Κατά τη ν πολιορκία τη ς Κω νσταντινούπολης το 626 οι βυζαντι- νές π ηγές α ναφ έροντα ι πάλι στις α6αρικές π ολεμ ικές μηχανές. Γ ίνετα ι λόγος για χ ε λώνες, π ετροβ όλα μηχανήματα (πετρά- ριες, τειχομάχα μηχανήματα, δ ιά ττο ν τες λίθοι) και ελεπ ό λεις (πυργοκάστελλοι, νόθ ο ι πύργοι).
Τα υποτελή στους Α 6άρους σλαβικά φύλα παρείχαν σ τρατιω τική υπηρεσία σ τους κυρίους τους , ως ελαφ ρύ πεζικό, ναυτική δύναμη αλλά και ως β ο ηθ ητικό προσωπικό για τη χρήση π ολεμικώ ν μηχανών. Κατά τη ν πολιορκία το υ 626 ο σλαβικός σ τόλος α νέλαβε το θαλάσσιο σκέλος τω ν επιχειρήσεων, επ ιδιώ κοντας αφ ενός να μ ετα φ έρ ε ι περσικά σ τρα τεύμα τα από τα Σ τενά και α φ ετέρ ο υ να επ ιτεθ ε ί στα παράκτια τε ίχ η τη ς πρω τεύουσας. Τα πολεμικά πλοία τω ν Σλάβων, τα οποία χρησιμοπ οιούσαν ό ταν έπρεπ ε να π λεύσουν ή να π ολεμήσουν στο υγρό στοιχείο , ή τα ν ε ξ ολοκλή ρου ξύλινα. Η δημιουργία το υ ς σ τηρ ιζόταν σ την κατεργασία ενός μεγάλου κορμού δένδρου , ο οποίος στην τελ ικ ή του μορφή έπαιρνε το σχήμα πλοιαρίου. Τα πολεμικά σκάφη τω ν Σλάβων, αν και σχετικά εύκολα σ την κατασκευή το υς , δ εν είχαν μεγά λες δ υ ν α τό τη τες λόγω του μ εγ έθ ο υ ς τους . Είχαν δ υνα τό τη τα δράσης μόνο σε ήρεμα ν ε ρά και μπορούσαν να μ ετα φ έρ ο υ ν μικρό αριθμό πολεμιστών, όχι όμως κάποια π ολεμική μηχανή. Τα πλοιάρια αυτά εμφ α νίζο ντα ι με δ ιάφορα ονόματα στις πηγές, όπως νήες , ακάτια, μονόξυλα και ολκάδες, υπάρχουν δε και χαρακτηρισμοί τόσο για το ν τρόπ ο κατασ κευής το υ ς (γλυπ τές νή ες εκ μονοδένδρω ν), όσο και για το σχήμα το υς (εσκυφω μένα=σχήμα σκύφου). Στα κείμενα το υ Μ αυρίκιου για τη ν π ολεμ ική τέχ νη τω ν Σλάβων δεν υπάρχουν σ τοιχεία για το ν τρόπο κατασκευής και δράσης τω ν πλοιαρίων το υς . Μ αρτυρ ίες για τη δράση του
στόλου το υ ς εντοπ ίζοντα ι μόνο μέσα από π ερ ιγραφ ές μαχών. Γνω ρίζουμε πάντως από τη ν αβαροσλαβική πολιορκία τη ς Θ εσ σαλονίκης το 586 ό τι τα σλαβικά πλοιάρια απ οτελούσαν και τό τ ε το ν στόλο τω ν επιδρομέων. Ηταν καλυμμένα με σανίδες και δέρ μα τα ώστε ό ταν πλησίαζαν τα τε ίχ η να μην κτυπ ηθούν από π έτρ ες ή άλλα α ν τικ ε ίμενα. Θ εω ρείτα ι πιθανό ό τι α υ τός ο τρ ό πος κάλυψης τω ν πλοιαρίων ο φ ε ίλ ε τα ι σ τον αντίστοιχο τρόπο κάλυψης που εφ ά ρ μοζαν οι Αβαροι για τ ις π ολεμ ικές το υ ς μηχανές.
ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
Το κύριο βάρος τη ς άμυνας αλλά και η ελπ ίδα τω ν π ολιορκουμένω ν για τη σωτηρία τη ς Κω νσταντινούπολης από τη συνδυασμένη επ ίθεση του 626 έπεσε στις ισχυρές οχυρώσεις τη ς πρω τεύουσας, οι οπ οίες ενισ χύονταν και β ελτιώ νοντα ν συνεχώς. Τα αρχικά τε ίχ η τη ς π ρω τεύουσας τη ν εποχή το υ Μ. Κωνσταντίνου είχαν μήκος έ ξ ι χ ιλιομέτρω ν. Το 413, με πρω τοβουλία το υ α υτοκρά τορα Θ εοδοσ ίου Β' και το υ έ παρχου το υ Πραιτωρίου Ανθεμίου, άρχισε η κατασκευή τω ν χερσαίων τειχώ ν στη δυ τική π λευρά τη ς πόλης. Η νέα οχυρω ματική γραμμή ένω νε τη ν τε ιχ ισ μένη π ερ ίμ ετρ ο τω ν Βλαχερνώ ν στον βορρά με το άκρο τω ν θαλάσσιων τειχώ ν του Μ αρμαρά σ τον νότο . Τα τε ίχ η απείχαν περί τα 1.500
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Αποψη της Χρυσής Π ύλης, η οποία ε ίχ ε τα υ τ ισ τε ί μ ε το υ ς Θ ριάμβους των Β υζαντινώ ν α υ τοκρα τόρ ω ν (ψωτ. Τ. Β ενετσ α ν ά κ ο ς, σ το βιβλίο της Μ α ρ ία ς Δ ρ ο γ κά ρ η "Κω νσταντινούπολη ").
Δ ισ κο ε ιδ ή ς πόρπη και περόνη από το κ ο ιμητήρ ιο του Κ έζτε ϊ, δ ε ίγ μ α τα των ρωμαϊκώ ν και βυζαντινώ ν επ ιδράσεω ν στην Παννονία.
10
Σλαβονικό χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο της χρονο γρ αφ ίας του Κω νσταντίνου Μ ανασσή στο οποίο ε ικ ο ν ίζετα ι επ ίθ εσ η Περσώ ν κατά της Κω νσταντινούπολης. Α ρ ισ τερ ά δ ιακρίνοντα ι Β υζα ντινο ί το ξ ό τε ς σ τα τε ίχη και δ εξ ιά έφιπποι Π έρ σ ες (Αποστολική Β ιβ λ ιο θή κη , Β ατικανό).
μέτρ α από τα τε ίχη του Κωνσταντίνου και στην κατασκευή τους , που πραγματοποιή- θ η κ ε σε μικρό χρονικό διάστημα, έλα β ε μ έ ρος το σύνολο το υ πληθυσμού τη ς πρωτεύουσ ας. Ετσι το συνολικό μήκος που κάλυπταν τα τε ίχ η διπλασιάστηκε. Τα λ εγ ά μ ε να Θ εοδοσιανά τε ίχ η ή τα ν ένα σχεδόν α- π όρθητο οχυρω ματικό σ υγκρότημα που προστάτευσ ε τη ν Κωνσταντινούπολη μέχρι το 1453. Η γεν ική μορφή τω ν οχυρώσεων τη ς Πόλης έμο ιαζε με ένα τρίγωνο που οριζό τα ν από τη ν Ακρόπολη στον Βόσπορο, το Παλάτι τω ν Βλαχερνώ ν στον Κ εράτιο κό λπο και τη Χρυσή Πύλη στην π λευρά τη ς Προποντίδας. Τη βάση το υ τριγώνου αποτελο ύ σ ε το χερσαίο Θ εοδοσιανά τε ίχος,
ενώ οι π λευρ ές του, οι οποίες απ οτελού- σαν και τη ν ακτογραμμή τη ς πόλης, σχηματίζο ντα ν από τα θαλάσσια τείχη .
Τα Θεοδοσ ιανά τε ίχ η αποτελούσαν ένα σ ύ νθ ετο οχυρω ματικό έργο με διπλή σειρά τειχώ ν, χωρισμένων σε εσ ω τερ ικό και εξω τερ ικό δακτύλιο . Ο πρώτος δα κτύ λ ιος ή ταν το "κυρίω ς” ή "μέγα τείχος", ενώ ο δ ε ύ τ ε ρος το "έξω" ή "μικρόν" τε ίχος . Το α μ υντικό σύνολο συμπληρωνόταν από μία τά φ ρο μπροστά από το ε ξω τερ ικό τε ίχος , η οποία κατασκευάσ τηκε πολύ αργότερα . Το πάχος τω ν εσω τερικώ ν τειχώ ν ή ταν 5 μ έτρ α και το ύψος το υς , μαζί με τ ις επ άλξεις, έφ θ α νε τα 13 μέτρα. Σε αποστάσεις 60-70 μέτρ ω ν υψ ώνονταν τετρά γω νοι ή οκτάγω νοι πύργοι,
που ανέβαζαν το ύψος τη ς οχύρωσης στα19 μέτρα . Οι δ ιαστάσεις του εξω τερ ικο ύ τε ίχο υ ς ή ταν α ρ κετά μ ικρ ό τερ ες , καθώς το ύψος το υ κυμα ινόταν από 4 ως 8 μ έτρ α και το πάχος του από 1 ως 2,5 μέτρα . Μ ικρ ό τε ροι επίσης στο προτείχισμα ή τα ν οι τ ε τρ ά γωνοι πύργοι. Επειδή η πρόσβαση από τη θάλασσα παρουσίαζε α ρ κ ε τές δυσκολίες γ ια φυσ ικούς λόγους, τα παράκτια τε ίχ η υπήρχαν σε μονή σειρά, με εξα ίρεσ η τη ν περιοχή του Π ετρ ιού όπου ή τα ν διπλά. Τα τ ε ί χη στον Κ εράτιο κόλπο είχαν ύψος 10 μ έτρων, ενώ στη θάλασσα του Μαρμαρά έ φθαναν τα 12-15 μέτρα . Τα παράκτια τε ίχη είχαν κτ ισ τε ί ακριβώς δίπλα στη θάλασσα, με απ οτέλεσ μα να είναι αδύνατη οποιαδή-
Ω Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Π ολιορκία οχυρω μένης πόλης από Β υζα ντινούς σ τρ α τιώ τες , μ ε τη β ο ή θεια
πολιορκητικώ ν μηχανώ ν (μ ικρογραφ ία από τη χρ ονο γρ αφ ία το υ Ιωάννη Σ κυ λ ίτζη ,
Μ α δ ρ ίτη , Εθνική Β ιβλ ιοθήκη ).
Το π ερίφ ημο κομβίο μανδύα από το αβαρικό κ ο ιμ ητήρ ιο του Μ έν τλ ιν γ κ σ την Α υσ τρ ία , στο οποίο α π εικον ίζοντα ι ιπ π ο το ξό τες μ ε ελασ μά τινο θώ ρακα και π αλίντονο τό ξο .
π οτε απόβαση εχθρικώ ν στρατευμάτων. Κατά μήκος του χερσαίου τε ίχο υ ς στα δυ τικά υπήρχαν ακόμη κάποιες π ύλες, τέσ σ ερις “σ τρ α τιω τικ ές11 για τ ις μ ετα κ ινήσ εις τω ν σ τρα τευμά τω ν και ά λλες επτά που ο δηγούσαν σ τους κ εν τρ ικο ύ ς δ ρόμους τη ς πόλης. Η πιο μεγαλοπ ρεπής απ’ ό λες ή ταν η Χρυσή Πύλη, από τη ν οποία εισ έρχονταν οι α υ το κ ρ ά το ρ ες έπ ειτα από ν ικηφ όρ ες εκσ τρ α τε ίες . Η μοιραία για τη ν α υ το κρ α το ρία πύλη το 1453 ή ταν μια μικρή είσοδος βόρεια τη ς πύλης του Χαρισίου, η οποία ο δηγούσε σε έναν ξύλινο ιππόδρομο (circus) και ε ίχε ονομασ τεί Ξυλοκέρκου Πύλη ή, στην κα θομ ιλουμένη , Κερκόπορτα.
ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ
Για τη ν πολιορκία το υ 626 α ντλο ύ μ ε π ληροφ ορ ίες από α ρ κ ε τές σ ύγχρονές τη ς
και μ ε τα γ εν έσ τερ ες π ηγές, όπως ο Θ εό δωρος Σ ύ γκελλος , ο Γεώργιος Πισίδης, το Πασχάλιο Χρονικό, ο Θ εο φ ά νη ς και ο πατρ ιά ρχης Ν ικηφ όρος. Αν και δ εν γνω ρ ίζουμε πολλά για το δ ιπλω ματικό παρασκήνιο α υ τή ς τη ς επ ίθεσ ης, θ εω ρ ε ίτα ι βέβα ιο ό τι οι Αβαροι και οι Π έρσες είχαν π ρο ετο ιμ ά σει από κοινού τη ν επ ίθεσή το υ ς , ενώ ο Η ράκλειος επ εδ ίω ξε σ τον αγώνα το υ ενα ν τίο ν τω ν Περσών τη συμμαχία τω ν Χαζά- ρων, τη ν οποία κα τά φ ερ ε τελ ικ ά να π ετύ - χει.
Επειτα από τις επ ιτυ χ ίες που ε ίχε ο Η ράκλειος τα π ροηγούμενα χρόνια (622- 626) σε βάρος τω ν Περσών, ο βασιλιάς το υ ς Χοσρόης Β1 (591-628) β ρ έθ η κ ε σε ιδια ίτερ α δύσκολη θέσ η και θ έλη σ ε να κα τα φ έρ ε ι ένα αποφασιστικό κτύπ ημα σ τους Β υζαντινούς. Ο Χοσρόης σ υγκρότησ ε μία νέα σ τρατιά υπό το ν σ τρα τηγό Σαχρμπα- ράζ, η οποία σ τά λθ η κε μέσω τη ς Συρίας
στη Χαλκηδόνα , σ την ασιατική π λευρά του Βοσπόρου. Ο Η ράκλειος, ευρ ισ κό μ ενος ε κε ίνη τη ν π ερ ίοδο σ την Α ρμενία , αποφάσισε να μην επ ισ τρ έφ ει σ την π ρω τεύουσά το υ για να τη ν υπερασπιστεί και εμπ ιστεύ- θ η κ ε τη διοίκησή τη ς σ τον μάγιστρο (magister militum praesentalis) Βώνο, το ν μι- 7 7 κρό ακόμη διάδοχό το υ καίσαρα Κωνσταν τίνο και το ν π ατριάρχη Σέργιο, σ τους ο π οίους έσ τε ιλ ε ο δ η γ ίες για τη ν άμυνα.Σ την Κω νσταντινούπολη υπήρχε ένα σ τρατιω τικό τμ ή μ α το οποίο σύμφωνα με το Πασχάλιο Χ ρονικό ή τα ν 12.000 ιππείς. Ταυτόχρονα με τη ν κίνηση τη ς π ερσ ικής σ τρατιάς, στα δυτικά τη ς π ρω τεύουσας οι Αβα- ροι προχωρούσαν α νενό χλη το ι προς τη ν ίδια κατεύθυνσ η . Ο π ατρίκ ιος Αθανάσιος ως επ ικεφ α λής μιας π ρεσβείας πήγε σ τους Αβάρους, ό τα ν εκ ε ίν ο ι έφθασαν σ την Αδριανούπολη, για να απ οτρ έψ ει τη ν π ολιορκία τη ν τε λ ε υ τα ία στιγμή, δίχως να μ ετα π είθ ε ι το ν χαγάνο. Ο τε λ ευ τα ίο ς έ σ τε ιλ ε τη ν πρεσβεία πίσω σ την Πόλη λ έγο ντα ς ειρω νικά ό τι θ α έπ ρεπ ε οι Β υζαντινο ί να ε ξετά σ ο υ ν με ποια δώρα θα μπορούσαν να το ν σταματήσουν. Οι Α βαροι ζητούσ αν ξεκά θ α ρ α τη ν παράδοση τη ς πόλης και αυτή τη φορά έδε ιχνα ν αποφασισμένοι να το πετύχουν.
Σ τις 29 Ιουνίου 626 η εμπ ροσ θοφ υλακή τω ν Αβάρων, από 30.000 ιππείς, έφ θ α σ ε στα περίχωρα τη ς Κω νσταντινούπολης και σ τρα τοπ έδ ευσ ε στη Μ ελαντιάδα , στη θ ά λασσα το υ Μαρμαρά, σε μικρή απόσταση
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
από τα τε ίχη . Κάποια αποσπάσματα προω- θ ή θ η κ α ν μ έχρ ι τ ις οχυρώ σεις. Οι Αβαροι, καθώ ς δ εν έβλεπ α ν π ουθενά το υ ς Βυζαντινούς, μ ε τέ φ ερ α ν δ έκα μ έρ ες α ργό τερα π ληθυσμό από τα περίχωρα τη ς π ρω τεύ ουσας για να σ υγκεντρώ σ ουν τη σ υγκομιδή τη ς χρονιάς σε σιτηρά. Σε αυτή τη διαδικασία πολλοί από το υ ς κα το ίκο υς ήλθ α ν σε π ροσ τρ ιβές με το υ ς Αβάρους, με αποτέλεσ μ α α ρ κετο ί να δ ολο φ ο νη θ ο ύ ν , ενώ άλλοι ο δη γή θ η κα ν σ την αιχμαλωσία. Την ίδια μέρα, 8 Ιουλίου, 1.000 περίπου Αβαροι ιππείς κα τευ θ ύ ν θ η κα ν προς τ ις Σ υ κ εές (Γαλατά) και από τη ν όχθη το υ Βοσπόρου, κοντά σ τον ναό τω ν Μ ακκαβαίων, ε ίδαν το υ ς Π έρσες σ την αντίπ ερα όχθη. Εχον τα ς π λέον επ ιβεβαιώ σει τη ν παρουσία τω ν συμμάχων το υ ς οι Αβαροι άρχισαν να λ εη λα το ύ ν και να πυρπολούν ναούς και ο ικο δομ ήμα τα στα προάστια τη ς Πόλης, κα
τέσ τρ εψ α ν δ ε και το υδραγω γείο του Ουά- λ εν τα (364-378), το υ α υ τοκρά τορ α που ε ίχε πέσει στη μάχη ενα ν τίο ν τω ν Γότθων στην Αδριανούπολη.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ
Εναν μήνα μ ετά τη ν άφ ιξη τη ς αβαρι- κής εμπ ροσθοφ υλακής, τη ν Κυριακή τη ς 29ης Ιουλίου, εμφ α νίσ θηκε έξω από τα δυ τικά προάστια τη ς Πόλης ο χαγάνος, επ ικεφαλής το υ κύριου όγκου το υ σ τρατού του, ο οποίος σύμφωνα με το ν Πισίδη ανερχόταν σε 80.000 άνδρες. Πριν από τη ν έναρξη τω ν εχθροπ ραξιώ ν ξεκ ίνη σ ε ένας "πόλεμος νεύρω ν" μ ετα ξύ τω ν δύο πλευρών. Ο χαγάνος π α ρέτα ξε το ν σ τρατό του μπροστά από τη ν πύλη το υ Φ ιλοξένου, στη μέση
Ταφές Αβάρων π ολεμιστώ ν μ α ζ ί μ ε το άλογό το υ ς , από αβαρικά κ ο ιμητήρ ια στην Ο υγγαρ ία και σ τη Σλοβακία .
περίπου τω ν Θεοδοσιανών τειχώ ν, και επε- δ ε ίκνυ ε τη δύναμή του σ τους κατο ίκους και σ τους υπερασπιστές τη ς π ρω τεύουσας. Μ ε το φως του ηλίου η λάμψη από το υ ς θώ ρακες και τ ις ασπίδες τω ν Αβάρων δημ ιούργησ ε ένα τρ ομ ερ ό θ έα μ α για το υς κα το ίκο υς που έ τρ ε ξα ν στα τε ίχ η να το υ ς δουν. Ο πατριάρχης Σέργιος προσπάθησε να εξυψ ώ σει το ηθ ικό τω ν π ολιορκουμένω ν π ερ ιφ έρ οντα ς τη θαυμα του ργή αχειροποίη το εικόνα τη ς Θ εο τό κο υ στα τε ίχη . Η Θ εο τό κο ς θα ε ίχε σε αυτή τη ν πολιορκία το ν ρόλο τη ς π ροστάτιδας τη ς Κω νσταντινούπολης, όπως ε ίχε για τη Θεσσαλονίκη ο Αγιος Δ η μήτρ ιο ς κατά τη ν αβαροσλαβική πολιορκία το υ 586.
Ο κλοιός γύρω από τη ν πρωτεύουσα τη ς α υτοκρατορ ίας ε ίχε π λέον κλείσ ει και τη ν επ όμενη μέρα ο χαγάνος π ροετο ίμασε τη ν επίθεσή του. Δ εν δίστασε ακόμη και να ζη τήσ ει από το υ ς π ολιορ κουμένους τρ ό φ ιμα, α ίτημα το οποίο ικανοποίησε ο καίσα- ρας Κω νσταντίνος σ τέλνοντάς του μερικά ζώα. Εχοντας ολοκληρώ σει τη ν π ροετο ιμα σία του επ ιτέθ η κε το πρωί τη ς 31ης Ιουλίου στην Κωνσταντινούπολη. Οι Αβαροι επ ικέντρωσαν τη ν επίθεσή το υ ς στον το μέα , μήκους ενός χ ιλ ιο μέτρο υ περίπου, μ ετα ξύ τω ν πυλών του Π έμπτου και του Πολυαν- δρίου. Σ τη ν υπόλοιπη έκταση του τε ίχους είχαν π αραταχθεί οι Σλάβοι σύμμαχοί τους. Σ τις π ρώ τες γραμμές τω ν Σλάβων π ολεμούσαν σ τρα τιώ τες δίχως θωράκιση και πίσω από α υ τού ς θω ρακισμένοι πεζοί. Οι επιτ ιθ έμ εν ο ι έριχναν αναρίθμητα βέλη με τα τό ξα το υ ς σ τους προμαχώνες. Το απόγευμα κίνησαν και τ ις π ολ ιορ κη τικές μηχανές, τ ις οποίες συναρμολόγησαν με επ ιδεξιό τη - τα. Την 1η Αυγούστου εκδη λώ θηκε η πρώτη μεγάλη επίθεση με χρήση π ολεμικώ ν μηχανών. Σ τον το μ έα μ ετα ξύ τω ν πυλών Π ολυανδρίου και Αγίου Ρωμανού πλησίασαν στα τε ίχη δώ δεκα ελεπ ό λεις κα λυμμένες με δέρμα, οι οποίες έφ θα να ν σε ύψος τις επάλξεις. Οι υπερασπιστές τω ν τειχώ ν κατάφ εραν χάρη στην επινόηση κάποιου ναύτη να πυρπολήσουν μ ερ ικ ές ελεπ όλεις . Ο να ύτης το π ο θέτη σ ε επάνω σε ένα μεγάλο κομμά τι ξύλου ένα ομοίωμα πλοίου με εύ φ λεκ τα υλικά και το κα τηύ θυ νε επάνω το υ ς σαν γερανό. Ο π ατριάρχης Ν ικηφόρος αναφέρει, α ν τίθ ετα , ό τι οι π ολεμ ικές μηχανές τω ν Αβάρων καταστράφ ηκαν και οι π ολεμ ισ τές που βρίσκονταν σε α υ τές ε ξο ν τώ θ η κα ν από "θεία δύναμη". Από τη ν άλλη πλευρά σε ένα ευα ίσ θη το σημείο τη ς άμυνας, το Χρυσό Κέρας, ρ ίχτηκαν στη θ ά λασσα τα μικρά πλοιάρια (μονόξυλα) των Σλάβων, τα οποία μάλλον είχαν μ ετα φ ερ θ ε ί από το ν Δούναβη. Ο σλαβικός στολίσκος σ υγκεντρώ θηκε στη γέφ υρ α του Καλλινίκου, όπου τα νερά ή τα ν αβαθή και τα βυζαντινά πλοία δ εν μπορούσαν να πλησιάσουν.
Κατά τη δ ιάρκεια εκείνω ν τω ν πρώτων συγκρούσεω ν ο μάγιστρος Βώνος επεδίω- ξ ε ν έε ς δ ιαπ ραγματεύσεις με το ν χαγάνο. Ο τε λ ευ τα ίο ς όμως επ έμ ενε στο αίτημά
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
--------------------------------M E O J V 1S I I M Ι Κ Μ ------------------------------ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΥΠΟ ΛΗ
ΚΛΙΜΑΚΑ 1:25.000
A ’ Ι Δ ' Ρεγεώνες (δκκχητική διαίρεα·)]<·— «.Τείχη αμφίβολης θέσης σο w Κ τ ύ » αίκρφολτκ β&*Κ
n m Σωζώικνο κτίρβ ή εκ«λι>σΙες Β ΐ » Κτίριο εκλιπύντα ~ W ' Inucoivf) ακτή q [3 Μεγάλες Κινστίρνες (δεξαμενές)
- ο ·» ·= > ο ο ο · Σιδερένιες αλυσίδες που έκλειναν το Βόσπορό και τον Κεράτιο Κδλπα
Πύλη τιρος ΓυροΗμνη .
Πύλη KaXiyapbj
KcptcinopraS (Συλοκέρκον ΓΜίζ
X . Ito « Μ - ' sa p fio u twv Μσγγόνων t l ‘e r . r x ir^erti*:*X a c r »a«3g XaluonpCTaav Β'ΛΑΧΕΡΝΈΣ
Παλόη | /jHenmapfm/» ΐΠορφυρςγίΥΫητοϋΠύΚη Παλκ
- HoAikKiflOtC >vf7 *Ayöp^önöÄr/;^ W ̂ώραςy / y f 6 · Λ 6 φ ο ς
^ Φ Α Ν Α ΡZ Z , KtcnStr, Σχολή ■
’"Aferri //. ς fCtoaswiiMw} rtaTpWÄ*J\ \Π Ε Τ Ρ Ι0 Ν > · \ ^
i1 ^ f A ^ Aί. Λ ό φ ο ς Krv<ntpva t'̂ V- 'iVgrttooc Κασαύλαν φ Πουλχερίας
Κρηνίδες ή Ψαχρά T Ä xra^ Μ υ ρ ιό > ,Ε
ΓΪΆη row Πέμπτον Λ ό φ ο ς Α γ . ©CC δώ ρου'^σπβ/70^./irwrrc^va'·
>̂?ΧΎΚΕΧ*̂ ν Πόρνος "Af. Γ Κ τ ρ ρ ς -1!<χσ
Π£Λ7 Ay.
,ίΧα*/*Πολυάνδ[
Q K n c rz tp v ii \ ^ Παντοκράτορα ^
OW) ,.-' \«pdropoVv Β ί ' ^ λ α
■%)*̂ 7355' —"75--Ολύβρίον
Μωκηναία , Κινστίρνα.
«Τ «? .7 ·:.. . . Αγ»ς Μόκας > Ki!M>:e«>5oorow8' ίλη Ο ^
MwrJAy «*«wev% :. V ’ ....." Εξβκιό
ΆρκαδΙου.
Λρχαβ Χρυοι) Π-jV; ^Πΰρπϊ rou Προύούμοίΐ■«cvof KWvov* V«
^ % M..vey,.AvSoio ^ .·■'.··"■’ Tp»oicovt0puÄ)j Μονή DeceUmcKj _ fefcC
Δεύτε ρ'ό- .̂ tevrj to o tp k jv . ΝούζΑγ Μόρας
IApucv.1 s ... Αγος ΐαΟηης, ηρΟΰρομος*̂ Μονή W S nuSoiJ
του για τη ν παράδοση τη ς Κω νσταντινούπολης και κατ' επέκταση τη ς ίδιας τη ς αυτοκρα τορ ία ς. Παρόλα αυτά στις 2 Αυγού- στου ο Βώνος έσ τε ιλ ε π ρεσβεία με πλούσια δώρα σ τον χαγάνο. Δίπλα σ τον επ ικεφαλής τη ς πρεσθείας, πατρίκιο Αθανάσιο, και στον πατρίκιο Γεώργιο βρίσκονταν δύο πρόσωπα με το όνομα "Θ εόδω ρος", ο Σύ- γ κελλο ς (όνομα που π ροέρχετα ι από το αξίωμά του), ο οποίος κατέγραψ ε ως αυτό- πτης μάρτυρας π ερισ τατικά σχετικά με την πολιορκία, και ο κομμερκιά ρ ιος Θ εόδω ρος. Το π έμπτο μέλος τη ς πρεσβείας ή ταν ο πατρ ίκ ιος Θ εοδόσ ιος. 0 χαγάνος υπ ο δέχθ η κε τη ν π ρεσβεία ταυ τό χρ ονα με τρ ε ις Πέρ- σες απ εσ ταλμένους, το υ ς οποίους οι Βυζαντινοί ε ίδαν ξαφ νικά στη σκηνή του. Παραβιάζοντας τ ις αρχές τη ς εθ ιμοτυπ ία ς ο η γεμόνα ς τω ν Αβάρων επ έτρ εψ ε στους Π έρσες να καθίσουν, ενώ οι Βυζαντινο ί απ εσ ταλμένοι σ τέκοντα ν όρθιοι. Μ ε ύφος θ ρ ια μβ ευ τή ανακοίνωσε σ τους Β υζαντινούς απ εσ ταλμένους ότι οι Π έρσες θα τού έστελναν ενισχύσεις 3.000 ανδρών για να π ετύ χει το ν στόχο του.
Α νεξά ρτη τα από το ν αρ ιθμό τω ν Περ- σών που θα έσπευδαν στο π λευρό των Αβάρων, τα λόγια το υ χαγάνου είχαν σίγουρα αρ νη τικό αντίκτυπ ο στην ψυχολογία τω ν πολιορκουμένων. Οι Βυζαντινο ί αντι-
Χ ά ρ τη ς τη ς Κω νσταντινούπ ολης, η οποία έγ ιν ε σ τόχος των Αβαροσλάβω ν και των
Π ερσώ ν το καλοκα ίρ ι του 626.
λήφ θη κα ν ό τι τα σλαβικά πλοιάρια θα ανε- λάμβαναν τη μ ετα φ ορά τω ν περσικών σ τρα τευμά τω ν από τη ν άλλη πλευρά. 0 χα- γάνος τόνισ ε στους απ εσ ταλμένους ό τι οι κά το ικο ι τη ς πρω τεύουσας δ εν είχαν καμία ελπίδα σωτηρίας, “αφού δ εν μπορούν να γίνουν ψάρια και να δ ιαφ ύγουν από τη θ ά λασσα, ο ύ τε πτηνά και να π ετά ξουν", και υπ οσ τήρ ιξε ό τι ο Η ράκλειος δ εν μπορούσε να εισ βάλει σ την Περσία, ο ύ τε να επ ιστρέ- ψει στην Κωνσταντινούπολη. Οι Βυζαντινοί όμως δ εν π ίστευαν ό τι ο αυτοκρά τορά ς το υ ς ή τα ν εγκλω βισ μένος στην Ανατολή, έ χοντας πιθανώς π λη ρο φ ορηθεί τη ν τ ε λ ε υ τα ία νίκη το υ επί το υ Πέρση στρατηγού Σα- χίν.
Σ το τέ λ ο ς τη ς συζήτησης ο χαγάνος ε π ικέντρω σε το αίτημά του για τη ν παράδοση τη ς Κω νσταντινούπολης σ τους όρους υπό το υ ς οποίους αυτή θα γ ινόταν: η πόλη έπρεπε να εκκενω θ εί και μαζί με το υς υπ άρχοντες θησ αυρούς να π αραδοθεί στους Αβάρους. Από τη ν άλλη όλοι οι κάτο ικο ι θ α έπρεπε να π αραδοθούν στους Πέρσες, οι οποίοι θα το υ ς μετα χειρ ίζοντα ν καλά. Α υτό ή τα ν προφανώς το πλαίσιο τη ς
συμφωνίας τω ν Αβάρων με το υ ς Π έρσες για τη δ ιευ θ έτη σ η τω ν πραγμάτων μετά τη ν α να μενόμενη άλωση τη ς Κω νσταντινούπολης. Το αντάλλαγμα για τη ν περσική β ο ή θ εια θα ή τα ν οι κά το ικο ι τη ς βυζα ντινής π ρω τεύουσας. Η λεπ το μέρ ε ια αυτή φ ω τίζει τ ις επ ιδιώ ξεις το υ χαγάνου, καθώς το ενδ ια φ έρο ν το υ εσ τιαζόταν στα ο ικονομικά οφ έλη και όχι σε μια μακροχρόνια διοίκηση επάνω σ την Κωνσταντινούπολη ή στις βυζα ντινές επαρχίες, για τη ν οποία το αβαρικό χαγανάτο δ εν ε ίχε ο ύ τε τη ν πρόθεσ η, ο ύ τε τ ις ανάλογες δ ο μ ές εξουσ ίας να τη ν υλοποιήσει. Οι απ εσταλμένοι του Βώνου π ίστευαν ό τι όλα αυτά αποτελού- σαν τα κ τικο ύ ς ελ ιγμο ύ ς του χαγάνου ώστε για μια ακόμη φορά να εξαγοράσ ει τη ν κρίσιμη σ τιγμή τη ν αποχώρησή του με α ρκετά χρήματα. Ομως στην παρούσα φάση ο χα- γάνος δ εν μπορούσε να υποχωρήσει δ ιό τι θεω ρούσ ε ό τι οι Βυζαντινο ί δ εν είχαν π λέον καμία ελπίδα. Σε αυτό το σημείο μπορεί να εντοπ ισ τε ί ένα ς λανθασ μένος υπολογισμός το υ χαγάνου: η περσική βοήθ εια ή ταν ανέφ ικτη όσο οι Β υζαντινο ί έλεγχα ν με το ν στόλο το υ ς τα Σ τενά και δ εν επ έτρεπ αν στον Σαχρμπαράζ να πλησιάσει στα τείχη .
Κ λείνοντας τη ν παρουσία το υ ς στη σκηνή το υ χαγάνου με μια λογομαχία και δηλώ νοντας ό τι δ εν θα π αραδοθούν ποτέ
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
οι Βυζαντινο ί π ρέσβεις επ έσ τρεψ αν στην Κωνσταντινούπολη, όπου η κατάσταση φα ινόταν α ρ κετά απ ειλητική. Κύριο μέλη- μα ή ταν πλέον η αποτροπή τη ς κο ινής δράσης τω ν δύο συμμάχων, Αβάρων και Περ- σών, και για το ν λόγο αυτό η επ ιφυλακή στον Βόσπορο α υ ξή θη κε. Ο ταν οι τρ ε ις Π έρσες απ εσ ταλμένοι προσπάθησαν να περάσουν στο δικό το υ ς σ τρατόπ εδο από κάποιο σ τενό σημείο του Βοσπόρου, δ έ χθη κα ν επ ίθεση από το Βυζαντινό ναυτικό και αιχμαλωτίστηκαν. Οι Βυζαντινο ί αποκεφάλισαν το ν έναν επιτόπου και το ν δ ε ύ τ ε ρο, αφού το υ έκοψ αν τα χέρια, το ν έσ τε ιλαν σ τον χαγάνο έχο ντα ς δέσ ει το κεφ άλι το υ πρώτου σ τον λα ιμό του. Ο τρ ίτο ς πρέ- σ6υς απ οκεφ αλίσ τηκε επάνω σε πλοίο μπροστά στα μάτια τω ν ομοεθνώ ν του και το κεφ ά λι του , μαζί με μια χλευασ τική επιστολή, ρ ίχ τη κε εκ ε ί όπου βρίσκονταν οι Πέρσες. Την ίδια ημέρα, Κυριακή 3 Αυγού- στου, πλησίασε στα τε ίχ η ένας από το υ ς η γ εμ ό ν ες τω ν Αβάρων, ο Ερμίτζης, και κα τη γόρησε το υ ς Β υζαντινούς για το ν φόνο που δ ιέπραξαν, καθώ ς οι δολοφ ονημένο ι
ήταν καλεσμένο ι του χαγάνου και γ ευ μ ά τιζαν τη ν π ροηγούμενη μέρα μαζί του . Οι Β υζαντινοί, ως απάντηση στις κα τηγορ ίες , έ σ τειλαν στον χαγάνο μερικά τρ όφ ιμα και κρασί. Τέτοια π εριστατικά, όπως η αποστολή δώρων, σι αποκεφαλισμοί, οι απ ειλές και οι π ροτάσεις για ε ιρήνη , είχαν τη δική το υς σημασία μέσα στην ένταση τη ς α να μέτρ η σης και για το ν λόγο αυτό οι π ηγές δ ίνουν μ εγα λύτερη σημασία στην καταγραφή το υς απ' ό τι σ την ε ξέλ ιξη των πολεμικώ ν συγκρούσεων. Πολλά από αυτά, αν και μπορούν να χαρακτηρισ τούν ασήμαντα ως γ ε γονότα, απ οτελούσαν μέρ ος μιας ιδ ιό τυ πης επικοινωνίας κατά τη δ ιάρκεια τη ς μ ε γάλης πολιορκίας.
Εκείνη και τ ις δύο επ ό μενες η μ έρ ες , 4 και 5 Αυγούστου, οι συγκρούσεις συνεχίσ τηκαν στα τε ίχη τη ς Κωνσταντινούπολης. Το Πασχάλιο Χ ρονικό δ ίνει τη ν π ληροφορία ό τι δ ιε ξά γο ντα ν τα υ τόχρ ονα επ ιχειρήσεις και στη θάλασσα. Π ιθανότατα το βράδυ τη ς Δ ευ τέρ α ς 4 Αυγούστου τα σλαβικά μονόξυλα επεδίω ξαν να περάσουν από την άλλη πλευρά και να επιβιβάσουν περσικά
Δ ια κ ο σ μ η τικ ά σ το ιχεία ζώνης, τα οποία στον κόσμο των Αβάρω ν υποδήλωναν την κοινωνική 9 έ σ η του π ολεμ ιστή .
Χρυσό νόμισμα (solidus) σ το οποίο α π εικον ίζετα ι ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Η ρ άκλειο ς
(610-641), α ρ ισ τερ ά , μ ε τον π ατέρα του , επ ίσης Η ρ άκλειο , ο οποίος ήταν έξα ρ χος
της βυζαντινής Α φρικής (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υσ είο ).
Χρυσό νόμισμα που απ εικον ίζει το ν βασιλιά των Περσώ ν Χοσρόη Β 1 (591-628), σ τα χρόνια
το υ οποίου το σασσανιδικό βασίλειο έψ & ασε στο απ όγειο τη ς δύναμής του
(Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υσ είο ).
σ τρα τεύμα τα στο σημείο Χαλαί, ένα από τα σ τενό τερ α σημεία του Βοσπόρου. Τα βυζαντινά πλοία, 70 στον αριθμό, εμποδίσ τηκαν από ισχυρό άνεμο και οι Σλάβοι έφθασαν ανενό χλη το ι σ την ασιατική ακτή.
Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΣΛΑΒΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ
Την Τετάρτη 6 Αυγούστου οι αβαρικές ε π ιθέσεις στα τε ίχη κλιμακώ θηκαν από όλες τ ις κα τευθύνσ εις και ο χαγάνος έρ ιξε στη μάχη ό λες τις δ ιαθέσ ιμες δυνάμεις του. Οι συγκρούσεις διήρκεσαν ολόκληρη τη μέρα και συνεχίστηκαν μέχρι αργά το βράδυ, δ ίχως οι επ ιτιθ έμενο ι να πετύχουν κάτι σημαντικό . Την επομένη ο πατριάρχης πήγε πάλι με τη ν αχειροποίητο εικόνα στα τε ίχη για να εμψυχώσει το υς υπερασπιστές. Οι προσπάθ ε ιε ς των Αβάρων είχαν επ ικεντρω θεί στην περιοχή των Βλαχερνών, στο τέλο ς του μ εγάλου τε ίχους, δίπλα στο Χρυσό Κέρας. Εξω από το τε ίχος οι Αβαροι είχαν λάβει θ έσ εις γύρω από το ν ναό τη ς Π αρθένου. Φωτιές, σάλπιγγες, π ολεμ ικές κραυγές και θόρυβος μάχης συνόδευαν τη μεγάλη έφ οδο τη ς 7ης Αυγούστου εναντίον των οχυρώσεων της πρωτεύουσας. Παρά το γεγονός ότι το σύνολο τω ν αβαρικών δυνάμεω ν δ ιενεργούσε επίθεση σε αυτό το σημείο, δ εν κα τάφ ερε να κάμψει τη ν αντίσταση που συνάντησε. Ετσι οι ελπ ίδες τους στράφηκαν στην επί-
Επίχρυσο ξ ίφ ο ς μ ε τη 9 ή κ η του από τη νομαδική τα φ ή τη ς Μ α λά για Π ερεσκέπ ινα
στη βόρεια Ο υκρανία.
Σ ΤΡΑ ΤΙΩΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
«Α*
θεση του σλαβικού στολίσκου στο Χρυσό Κέρας, όπου οι παράκτιες οχυρώσεις δ εν ή ταν ιδιαίτερα ισχυρές. Σε ενίσχυση των πληρωμάτων υπήρχε και βαριά οπλισμένο _εζικό, κυρίως Βουλγαρικό, ενώ, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ν ικηφόρου, ανάμεσα στους Σλάβους υπήρχαν και γυνα ίκες (βρέθηκα ν γυναικεία πτώματα μ ετά τη ναυμαχία να επιπλέουν). Σε αυτόν το ν στολίσκο στηριζόταν επίσης η επίθεση στις Βλαχέρνες, στο βορειοδυτικό άκρο τη ς Πόλης. Εναντίον τω ν σλαβικών μονόξυλω ν οι Βυζαντινοί αντιπαρέταξαν δίκοπους και τρίκοπους. Τα μεγαλύτερα πλοία φα ίνετα ι ό τι δ εν ενε- πλάκησαν στη σύγκρουση.
Οι περιγραφές των πηγών για τη ν ε ξ έ λ ιξη τη ς ναυμαχίας παρουσιάζουν αποκλίσεις. Ο Πισίδης και ο Σύγκελλος αναφέρο- νται σε μια σκληρή αναμέτρηση στην οποία ο βυζαντινός στόλος, αν και τράπ ηκε αρχι
Α ναπαράσταση των χερσαίω ν τειχώ ν τη ς Κω νσταντινούπολης (Ισ τορία το υ Ελληνικού Ε 9νους).
κά σε φυγή, γρήγορα απ έκτησε το π λεονέκτημα και επικράτησε. Ο Ν ικηφόρος, το έρ γο του οποίου χρονολογείτα ι στα τέλη του 8ου ή στις αρχές του 9ου αιώνα, απέδωσε τη ν καταστροφή το υ σλαβικού στόλου σε μία παραπλανητική φωτιά που άναψε έπειτα από εντολή του Βώνου στο προτείχισμα των Βλαχερνών το οποίο ονομαζόταν Πτε- ρόν, πληροφορία που δ είχνει ό τι οι Βυζαντινοί πέτυχαν να π ληροφορηθούν το σχέδιο επ ίθεσης τω ν Αβάρων, Ο Ν ικηφόρος αναφέρει ό τι οι τελ ευ τα ίο ι υπολόγιζαν στον πανικό που θα προκαλούσε η σλαβική επίθεση ώστε εκείνο ι τη ν ίδια στιγμή να βρουν την ευκαιρία να αναρριχηθούν στα τε ίχη και να ε ισ έλθουν στην Πόλη. Ο ταν οι Σλάβοι είδαν
τη ν παραπλανητική φωτιά από το ν ποταμό που ονομάζετα ι Βάρβυσσος, έπλευσαν εναντίον τη ς πρωτεύουσας. Το σύνθημα αυτό οδήγησε το ν σλαβικό στόλο επάνω στα βυζαντινά πλοία που είχε το π ο θετήσ ει στο σημείο εκείνο ο Βώνος. Τα βυζαντινά πλοία πε- ρικύκλωσαν το ν σλαβικό στόλο και άρχισαν να εξοντώ νουν τα πληρώματά τους "έτσι που η θάλασσα κοκκίνισε από το πολύ αίμα". Το Πασχάλιο Χρονικό αναφέρει ό τι τα σλαβικά μονόξυλα, τα οποία πέρασαν τη νύκτα κρυφά από τ ις βυζαντινές φ ρουρές προς τη ν ασιατική ακτή και επιβίβασαν Πέρ- σες, βυθίσ τηκαν από το βυζαντινό ναυτικό κατά τη ν επιστροφή το υς. Τότε οι Α ρμένιο ι βγήκαν από το τε ίχος τω ν Βλαχερνών και ά-
15
Σ Τ Ρ Α Τ ίΩ ' ΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
ναψαν φωτιά στη θέση Εμβολον, κοντά στον ναό του Αγίου Νικολάου. Οι Σλάβοι που επέζησαν, θεω ρώ ντας ό τι σε αυτή τη θέση βρίσκονταν οι Αβαροι, κολύμπησαν προς τα εκ ε ί και σφαγιάστηκαν από το υς Αρμένιους. Κάποιοι άλλοι οι οποίοι βγήκαν στο σημείο όπου π ερίμεναν οι Αβαροι, ε ξο ντώ θηκαν έπειτα από εντολή του χαγάνου. Ο συνδυασμός αυτών των μαρτυριών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στην επίθεση του σλαβικού στόλου σ υμμετείχαν από κοινού τα πλοιάρια που είχαν αναλάβει τη μ ετα φ ο ρά των περσικών σ τρατευμάτω ν και εκείνα τα οποία βρίσκονταν από τη ν αρχή γύρω από το Χρυσό Κέρας και τ ις Βλαχέρνες. Το τέχνασμα με τη φωτιά αναφ έρετα ι στην ίδια χρονική στιγμή (πριν από τη λύση τη ς πολιορκίας). Μ άλλον δ εν πρέπει να έγιναν δύο δ ια φ ορ ετικές κα ταστροφ ές του σλαβικού στόλου, μία κατά τη μεταφ ορά των Περσών και άλλη μία στις Βλαχέρνες.
Το παραπάνω τέχνασμα δ εν το αναφέρει ο ύ τε ο Πισίδης, ο ύ τε ο Σύγκελλος και για το ν λόγο αυτό η δ ιενέργειά του έχει αμφισβητηθεί. Από τη ν άλλη η εκδοχή του Νικηφόρου για τη ν πληροφόρηση του σχεδίου επ ίθεσης ή ταν πιθανώς μια προσπάθεια το υ συγγραφέα να δώσει έναν “κοινό παρονομαστή" στις δ ια φ ορ ετικές μαρτυρίες των σύγχρονων με τη ν πολιορκία πηγών ως προς τη ν επιτυχία τω ν Βυζαντινών, στην π ροκειμένη περίπτωση του μάγιστρου Βώ- νου. Η θέση του Ν ικηφόρου επ ικράτησε κατά κανόνα στη σύγχρονη βιβλιογραφία ως η π ιθανότερη εκδοχή για τη ν ε ξέλ ιξη τη ς μ ε γάλης πολιορκίας. Σε κάθε περίπτωση η παραπλανητική φωτιά συνέβαλε τα μέγιστα στην έκβαση τη ς πολιορκίας και α νέδ ειξε τη σπουδαιότητα του ελέγχου στη θάλασσα για όποιον επεδίω κε τη ν κατάληψη τη ς αυ-
16 το κρα τορ ικής πρωτεύουσας. Το κύριο όπλο mm τω ν Αβάρων, το βαρύ ιππικό, δ εν ή ταν σε
θέση να κάνει πολλά πράγματα εκ τό ς από
τη ν "επ ίδ ειξή “ του έξω από τα τείχη , και οι ισχυρές το ξο β ο λ ίες , που είχαν κερδίσει αρκ ε τέ ς μάχες κατά το παρελθόν, δ εν μπορούσαν να έχουν αποτέλεσμα στις οχυρώσεις τη ς πρωτεύουσας. Ακόμη οι πολιορκητικ ές το υς μηχανές δ εν πέτυχαν να προκα- λέσουν σημαντικά ρήγματα στα πανίσχυρα τείχη , οι δε Πέρσες δ εν ανέλαβαν κάποια αξιόλογη πρωτοβουλία από τη θάλασσα, όπως θα περίμεναν πιθανώς οι Αβαροι. Πάντω ς δ εν είναι απόλυτα βέβαιο αν η προσπάθεια τω ν Περσών να περάσουν το ν Βόσπορο με τα σλαβικά μονόξυλα ή ταν και η μοναδική το υς ενέργεια κατά τη δ ιάρκεια τη ς πολιορκίας. Ετσι φα ίνετα ι πολύ λογικό το γεγονός ό τι ό λες οι πηγές επισημαίνουν με έμφαση στις π εριγραφές τη ς πολιορκίας το ν ρόλο του σλαβικού στολίσκου. Μία σημαντική π αράμετρο σε αυτό το ζήτημα απο- τελο ύ ν οι μη αρμονικές σχέσεις τω ν Αβάρων με το υς Σλάβους υπ οτελείς το υς και κατ' επέκταση ο βαθμός τη ς συνεργασίας τους. Η λανθασμένη συνεννόηση στην περίπτωση τη ς σλαβικής επ ίθεσης φανερώ νει μάλλον τη ν κακή συνεργασία μετα ξύ τους. Το γεγονός αυτό επ ιβεβαιώ νεται και από τη ν αντίδραση το υ χαγάνου έπ ειτα από τη ν απ οτυχημένη επίθεση στις Βλαχέρνες, ο ο ποίος, παρακολουθώ ντας τα τεκτα ινόμ ενα από έναν λόφο, έδωσε εντολή να ε ξον τω θούν όσοι Σλάβοι δ ιέφυγαν από τη ν καταστροφή και κατέφ θασαν κολυμπώντας στον χώρο όπου βρίσκονταν οι Αβαροι.
Επειτα από τη ν καταστροφή του σλαβικού στόλου ο χαγάνος επ έστρεψ ε οργισμένος στο σ τρατόπεδό του μπροστά από τα τε ίχη και άρχισε να καταστρώνει το σχέδιο τη ς αποχώρησης τω ν δυνάμεώ ν του. Τη νύκτα τη ς 7ης Αυγούστου οι Αβαροι έκαψαν τις π ολιορκητικές το υ ς μηχανές. Οι πυκνοί καπνοί από τη ν καύση το υ ς ή ταν ορατοί και τη ν επ όμενη μέρα επάνω από τη ν Κωνσταντινούπολη. Οι π ολιορ κητές έκαψαν επίσης
Αναπαράσταση σλαβικής κ ατο ικ ίας , μ έρ ο ς τη ς οποίας βρ ισκόταν κάτω από την επ ιφ άνεια τη ς γης. Σ ε α ν τίθ εσ η μ ε το υ ς νο μά δες Α βάρους, οι Σ λάβοι ήτα ν κ α λ λ ιερ γ η τές και επιπλέον παρείχαν σ τους πρώ τους ναυτική υπ οστήρ ιξη σε π ολλές εκ σ τρ α τε ίε ς τους.
μερ ικούς ναούς, μ ετα ξύ αυτών το ν ναό των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού, το ν οποίο είχαν λεη λα τήσ ει κατά τη ν επιδρομή το υ ς το 623. Την καταστροφή απέφυγε μόνο ο ναός της Παρθένου στις Βλαχέρνες. Βλέποντας τις φω τιές οι Π έρσες νόμισαν προς στιγμήν ότι η Πόλη είχε κυ ρ ιευθ εί και π αρακολουθούσαν το θέαμα με ανάμικτα συναισθήματα, καθώς από τη μια χαίρονταν για τη ν πτώση τη ς κι από τη ν άλλη φθονούσαν το ν χαγάνο για τη ν επιτυχία του.
Η αποτυχία των Αβάρων στο εγχείρημά το υς υπήρξε ολοκληρω τική και ο χαγάνος (ο "σκύλος“, ο "επ ικατάρατος" και "θεομίσητο ς “, όπως το ν χαρακτήριζαν οι βυζαντινές πηγές), ετο ιμαζόταν να πάρει ταπεινω μένος το ν δρόμο τη ς επιστροφής. Λίγο πριν αποχωρήσει δ έχ θ η κε άλλη μία πρεσβεία των Βυζαντινών, στην οποία ανακοίνωσε ότι δεν αποχωρούσε από φόβο αλλά από έλλειψ η τροφίμων. Προειδοποίησε μάλιστα ό τι θα ε ξασφάλιζε τη διατροφή των στρατευμάτω ν του και θα επ έσ τρεφ ε για να υλοποιήσει το ν στόχο του, καθώς το επισιτιστικό πρόβλημα δ εν του επ έτρεπ ε να δ ιεξα γά γει μακροχρόνια πολιορκία. Για το ν ίδιο λόγο μ έσα σε μία εβδομάδα οι Αβαροι είχαν τερ μ α τίσ ει το 586 τη ν πολιορκία τη ς Θεσσαλονίκης, έχοντας π ροηγουμένως ερημώσει τα πάντα στα περίχωρά της . Από τη ν πλευρά το υ ς οι Βυζαντινοί γνώριζαν ό τι πλησίαζε με τα σ τρα τεύματά του ο Θεόδωρος, αδελφός του Ηρακλείου, οπότε οι συσχετισμοί των δυνάμεω ν θα άλλαζαν σε βάρος των πολιορκητών. Την επ ικείμενη άφ ιξη του στρατηγού Θεόδωρου ανακοίνωσε για λογαριασμό του Βώνου στον χαγάνο ο κομμερκιά- ριος Θεόδωρος.
Την Παρασκευή 8 Αυγούστου ή ταν ορατο ί από τα τε ίχη μόνο λίγοι ιππείς οι οποίοι αποτελούσαν τη ν αβαρική οπισθοφυλακή. Ο πατριάρχης Σέργιος πραγματοποίησε μαζί με το ν καίσαρα Κωνσταντίνο λιτανεία στον ναό τη ς Θ εομήτορος στις Βλαχέρνες, ευχαριστώ ντας τη ν Παρθένο για τη σωτηρία τη ς Πόλης, και στη συνέχεια έκτισ ε τε ίχος γύρω από το ν ναό. Μ ερικοί Σλάβοι φυγάδες που ζήτησαν προστασία από το υς Βυζαντινούς, δ ιηγήθηκαν ότι ο χαγάνος το υ ς είχε ε ξαναγκάσει να το ν ακολουθήσουν, επ ιβεβαιώνοντας τη ν ένταση στις σχέσεις τους τη ν οποία θα κάλυπτε μια επιτυχία εναντίον τη ς Κωνσταντινούπολης. Ο Βώνος από τη ν π λευρά του έπρεπε να ε λ έ γ ξ ε ι τ ις αντιδράσεις του πλήθους, καθώς πολλοί άμαχοι ε- πεδίωξαν με δική το υ ς πρωτοβουλία να βγουν από τα τε ίχη και να καταδιώ ξουν το υς Αβάρους. Η ανακούφιση τη ς αυτοκρα- το ρ ική ς πρωτεύουσας από τη λύση τη ς πολιορκίας ή ταν έκδηλη και η 7η Αυγούστου π αρέμεινε για πάντα στις μνήμες τω ν Βυζαντινώ ν ως η μέρα τη ς απαλλαγής από τον κίνδυνο που δ ιέ τρ εξε το καλοκαίρι του 626.
Η απαλλαγή τη ς Κωνσταντινούπολης από τη ν τρ ομ ερ ή πολιορκία του 626 υπήρξε π ιθανότατα το έναυσμα για τη συγγραφή ε νός εξα ιρ ετικο ύ εκκλησιαστικού κοντακίου, γνωστού ως "Ακάθιστος Υμνος". Ο “Ακάθι-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
— : ς Υμνος’ (που ψ άλλεται "ορθοστάδην") f -ε—αείτα ι ως η ειδολογική τε λ ε ιό τη τα και - “ ο ιητική αποκορύφωση του Κοντακίου, το οποίο ακόμη και σήμερα ακούγετα ι στην• Ά η ν ικ ή Ο ρθόδοξη Εκκλησία. Το έργο απο- τ ε λ ε ί έναν εγκωμιαστικό ύμνο στη Γέννηση ~ου Χριστού και στη Θ εοτόκο , τη ν οποία δοξολογεί ως υπέρμαχο τη ς Κωνσταντινούπολης και για το ν λόγο αυτό σ υνδ έθ ηκε με ενα σημαντικό ιστορικό γεγονός όπως ή ταν η αβαροσλαβική πολιορκία του 626. Ο χρό- . ος τη ς συγγραφής του ύμνου δ εν έχει ε ξα κριβωθεί. Από το υ ς περισσότερους μ ελ ε τη τέ ς έχει απ οδοθεί στον Ρωμανό το ν Μελω- δό (ο οποίος όμως έζησε το ν 6ο αιώνα), ενώ από άλλους στον πατριάρχη Σέργιο ή στον Γεώργιο Πισίδη. Ο τελευ τα ίο ς υπήρξε κι έ νας από το υ ς εκφ ρασ τές τη ς βυζαντινής ιστορικής επικής ποίησης. Κατά τις δύο πρώτες δ εκ α ετίε ς τη ς βασιλείας το υ αυτο- κράτορα Ηρακλείου ο Πισίδης συνέθεσε μια σειρά από ποιήματα, τα οποία εκ τό ς από ιστορική πηγή απ οτελούν και εγκώμιο για κάποια πρόσωπα, ιδια ίτερα για το ν αυτο- κράτορα Ηράκλειο. Ανάμεσα σε άλλα ποιήματα αφ ιερω μένο στην πολιορκία τη ς Κωνσταντινούπολης από το υ ς Αβάρους και το υ ς Πέρσες είναι το ποίημα Bellum Avaricum (αβαρικός πόλεμος, 541 δωδεκα- σύλλαβοι στίχοι), που απ οτελεί ταυτόχρονα και ένα έμμεσο εγκώμιο του πατρικίου Βώ- νου.
01 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ
Το απ οτέλεσμα τη ς πολιορκίας είχε κατα λυ τικές συνέπ ειες τόσο για το υς Βυζαντινούς, όσο και για το υς Αβάρους και το υς Πέρσες, η θέση τω ν οποίων άλλαξε δραμα- τ.κά μ ετά τη ν αποτυχία το υ ς μπροστά στην Κωνσταντινούπολη. Με αναπτερωμένο η θ ικό οι Βυζαντινοί συνέχισαν το ν πόλεμο στην Ανατολή και δύο χρόνια αργότερα συ- νέτριψαν το βασίλειο τω ν Σασσανιδών, με το ν Ηράκλειο να εισ έρχετα ι θ ρ ια μβ ευ τή ς στην Κτησιφώντα. Οσον αφορά το υ ς Αβάρους, εκ τό ς από τη στρατιωτική παρουσία το υς η αυτοκρατορ ία απαλλάχθηκε από τα βαρύτατα τέλη που κα τέβα λλε σε αυτούς π ροκειμένου να εξασφαλίσει τη ν ειρήνη. Από τη ν πρώτη συνθήκη τω ν δύο πλευρών, το 574, μέχρι το 626 οι Αβαροι αποκόμισαν περίπου 6,5 εκατομμύρια χρυσά νομίσματα, εκτό ς από τα δώρα τα οποία έστελναν οι Βυζαντινοί και τη λεία που αποκόμιζαν από τις επ ιδρομές το υ ς στα Βαλκάνια.
Μ ετά τη ν απομάκρυνση τω ν Αβάρων από τη ν Κωνσταντινούπολη οι βυζαντινές ~ηγές σιωπούν όσον αφορά τη ν ιστορία τους, καθώς το ενδ ια φ έρον το υ ς επικε- .τρώ θ ηκε στον πόλεμο του Ηρακλείου με το υ ς Πέρσες. Ετσι τα γεγονότα που συγκλό- . σαν το αβαρικό χαγανάτο μετά το 626 α- . αφέρονται ελάχιστα. Μ ε τη ν ευκαιρία τη ς ανακατάληψης τη ς Ιερουσαλήμ ο Πισίδης α- . αφ έρετα ι σε ένα ποίημά του στις αιματη- οές αντιπαραθέσεις των "Σκυθών" με το υ ς
Αβαρική λαβή ξίφ ο υ ς μ ε δα κτύλ ιο στην κορυφ ή του , από το κ ο ιμητήρ ιο του
Κουνμπάμπονυ σ την Ο υγγαρ ία . Φ έρει διακόσμηση από π ολύτιμες π έτρ ες και
ανήκε π ιθανώ ς σε α νώ τατο αξιω ματούχο.
Σλάβους, που κατέστησαν αδύνατο το ν κοινό το υ ς αγώνα. Αμφίβολο παραμένει το πόσο οι Βυζαντινοί εκμ ετα λλεύ θ η κα ν τη νίκη το υ ς για να αποκαταστήσουν τη ν κυριαρχία το υ ς στον βαλκανικό χώρο. Σύμφωνα με μία άποψη ο σ τρατηγός Θ εόδω ρος έφ θασε το 626 μέχρι το Βελιγράδι και αποκατέστησε τα βυζαντινά όρια στον Δούναβη. Ως μαρτυρία γι' αυτή τη θέση εμφ ανίζετα ι η πολύ μ ετα γενέσ τερ η πληροφορία του Κωνσταντίνου Ζ1 του Π ορφ υρογέννητου (περ. 950) για τη ν ύπαρξη Βυζαντινού στρατηγού στο Β ελιγράδι, ο οποίος δ ιευκόλυνε περί το 630 τη ν εγκατάσταση τω ν Σέρβω ν στα Βαλκάνια. Η θέση αυτή έχει α μφ ισ βητηθεί έντονα από α ρ κετού ς ερ ευ ν η τές . Το βέβαιο είναι ό τι το Βυζάντιο δ εν "ξέχασε" το υ ς Αβάρους (υπάρχουν μαρτυρ ίες για π ρεσβείες το 634 και το 678), επιχείρησε δε να αποκτήσει σταδιακά το ν έλεγχο επάνω στα σλαβικά φύλα που είχαν κα τα κλύσ ειτα Βαλκάνια. Εκ τω ν πραγμάτων όμως, λόγω τη ς διαρκούς απ ειλής τω ν Αράβων στην Ανατολή μ ετά το 634, το Βυζάντιο δεν είχε τη ν ευχέρεια να ασκήσει μεθοδ ικά μια "βαλκανική" πολιτική. Αυτό ίσως ή ταν και ένας από το υς λόγους που το αβαρικό χαγανάτο, αν και δ εν απείλησε π οτέ πάλι το Βυζάντιο, μπόρεσε να ανακάμψει έπ ειτα από τη ν εσω τερική κρίση η
οποία ακολούθησε τη ν αποτυχία στην Κωνσταντινούπολη. Παρά το οδυνηρό α π οτέλεσμα ο χαγάνος ή ταν ακόμη σε θέση να ε λ έγ ξε ι το ν στρατό του. Μ ετά τη ν ή ττα του 626, οπότε για τελευ τα ία φορά οι Αβαροι παρέσυραν το υς Σλάβους σε κοινή εκσ τρα τεία , η κατάσταση στην Παννονία θύμ ιζε τη ν εποχή του θανάτου το υ Αττίλα, καθώς άρχισαν να εκδηλώ νοντα ι επαναστάσεις ε ναντίον τω ν Αβάρων. Το αβαρικό χαγανάτο, αν και δ ιέθ ε τε καλή στρατιωτική και πολιτική οργάνωση, δ εν είχε μεγάλη εσωτερική συνοχή δ ιότι π εριελάμβανε πολλά ξένα ε θνικά στοιχεία με τάσ εις διασπαστικές, που εκδηλώ θηκαν μόλις π αρατηρήθηκε κάποια αδυναμία κεντρ ικού ελέγχου. Εχοντας αντιμετωπίσει με επιτυχία τη ν εσω τερική κρίση το υ κατά το διάστημα 626-660 περίπου το χαγανάτο, το οποίο είχε συσσωρεύσει τερ ά στια ποσά από το υς Βυζαντινούς, κα τάφ ερε να ανακάμψει και να επιβιώσει ως το 796, οπ ότε υποτάχθηκε στους Φράγκους του Καρλομάγνου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) ΘΑΥΜΑΤΑ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, εκδ. Ρ.Lemerle, Les plus anciens recueils des Miracles de Saint Demetrius et la penetration des Slaves dans les Balcans, v. I. Le Texte, Παρίσι, 1979. v. II. Commentaire, Παρίσι, 1981.(2) ΠΑΣΧΑΛΙΟΝ ΧΡΟΝΙΚΟΝ, εκδ. P.G. Migne, Patrologiae Graecae, τόμ. 92, Βόννη, 1832.(3) Γεώργιος Πισίδης: ΑΒΑΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, εκδ. P.G. Migne, Patrologiae Graecae, τόμ. 92.(4) Πατριάρχης Νικηφόρος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ, εκδ. Κανάκη, Αθήνα, 1994.(5) Θεοφάνης: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. C. de Boor, Λειψία, 1883-5.(6) Θεόδωρος Σύγκελλος: ΟΜΙΛΙΑ, εκδ. L. Sternbach, Analecta avarica, Κρακοβία, 1900.(7) IV. Pohl: DIE AWAREN. EIN STEPPENVOLK IN MITTELEUROPA 567-822 N. CHR., Μόναχο, 1988.(8) A. Avenarius, Die Awaren in Europa, Αμστερνταμ, 1974.(9) G. Ostrogorsky: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Αθήνα. 1978.(10) J. Fine: THE EARLY MEDIEVAL BALCANS,Μ ίτ σι y καν, 1983.(11) A. Στρότος: BYZANTIUM IN THE SEVENTH CENTURY, Αμστερνταμ, 1968.(12) Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου: 01 ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991.(13) X. Χούνγκερ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Η ΛΟΓΙΑ ΚΟΣΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ, εκδ. Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1997.(14) Σ. Κάπαρης-Πλανύτερος: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ "ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ" ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑΣ. ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΗ ΤΕΙΧΟΠΟΙΙΑ ΚΑΙ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟ 1453, στο Ή Αλωση της Κωνσταντινούπολης", σειρά "Μεγάλες Μάχες", εκδ. Περισκόπιο, Δεκέμβριος 2001.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Το κάστρο Κόλντιτς είναι πι&ανώς το πιο φημισμένο σ τρατόπεδο αιχμαλώτων
του Β 'ΠΠ . Οι ψηλοί γκρίζοι τοίχοι από γρανίτη, τα φραγμένα παράθυρα, οι πολύ
κεκλ ιμ ένες στέγες, οι παλαιοί πύργοι, οι αψ ίδες και η τάφ ρος του αποτέλεσαν
ΚΟΛΝΤΙΤΣΕΝΑ ΔΙΑΣΗΜΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ
ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΤΟΥ Β’ ΠΠ. v ’ ........ ' " ' Λ - ' A · * * - M— -·
20
Το κάστρο Κ όλνιιτς βρίσκετα ι στην κορυφή ενός λόφου τη ς Σαξωνίας, ο οποίος δεσπόζει στη μικρή πόλη με το ίδιο όνομα. Η πόλη Κόλντιτς απλώνεται στις ό χθες του ποταμού Μ ούλντε (παραπό
ταμου του Ελβα) ανάμεσα στη Λειψία, στη Δρέσδη και στο Κέμνιτς. Το κάστρο κτίσ τη κε το 1014. Κατά το πέρασμα των χρόνων υπ ήρξε επ ίκεντρο πολέμων και πολιορκιών και ανακατασκευάσθηκε π ολλές φορές. Τον 15ο αιώνα λειτούργησ ε ως κυνηγετικό καταφύγιο για το υ ς βασιλείς τη ς Σαξωνίας και καταστράφ ηκε ολοσχερώς κατά το υς π ολέμους τω ν Ουσιτών. Κτίσθηκε εξα ρχής τη ν περίοδο της Αγίας Ρωμαϊκής Α υτοκρατορίας και π ροσφ έρθηκε ως γαμήλιο δώρο σε μία πριγκίπισσα τη ς Δανίας το 1583. Το 1634 αυτοκρατορ ικο ί το κατέλαβαν και το 1694 ο ιδ ιο κτή της του, Αύγουστος ο Δυνατός, άρχισε να το επ εκτε ίν ε ι κατασκευάζον τας ένα εξω τερ ικό προαύλιο και αυξάνον τας το ν αριθμό τω ν δωματίων σε 700. Το 1706 πέρασε στα χέρια τη ς Σουηδίας και κατόπιν τη ς Σαξωνίας. Σ τις αρχές του 18ου αιώνα το κάστρο μ ετα τράπ ηκε σε πτωχοκο- μείο. Από το 1828 λειτούρ γησ ε ως άσυλο για διανοητικά ασθενείς. Κατά το ν Α' ΠΠ χρησ ιμοπ οιήθηκε για πρώτη φορά ως στρατόπ εδο αιχμαλώτων, με μεγάλη επιτυχία καθώς δ εν σ ημειώ θηκε καμία απόδραση. Το 1933 οι εθνικοσοσιαλιστές το μ ετέτρ εψ α ν σε σ τρατόπεδο συγκέντρω σης για κομμου νισ τές και άλλους ανεπ ιθύμητους. Τα κτίρια γύρω από το εσω τερικό προαύλιο στέγαζαν το υς φυλακισμένους και τα εξω τερ ικά λ ε ιτουργούσαν ως φρουραρχείο.
ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟΜικρά πλακόστρωτα δρομάκια οδηγούν
από τη ν κεντρ ική πλατεία τη ς πόλης Κόλν τ ιτς βόρεια, προς τη ν είσοδο του κάστρου. Η πρώτη πύλη βρίσκετα ι εμπρός από μία μικρή γέφ υρα η οποία περνά επάνω από μία ξηρή τάφρο. Εκεί δεσπόζουν τα εξω τερ ικά τε ίχη του κάστρου. Στο άκρο τη ς γέφ υρας βρίσκετα ι η κύρια αψιδωτή είσοδος του κάστρου, επάνω από τη ν οποία είναι σκαλισμένα τα ιπποτικά εμβλήματα των δουκών τη ς Σαξωνίας και του βασιλικού οίκου της Δανίας. Η κύρια είσοδος οδηγεί στο ε ξω τε ρικό προαύλιο, κυκλω μένο στις τέσσερις π λευρές από υψηλούς π έτρ ινους τοίχους. Κατά το ν Β' ΠΠ αυτή ή ταν η περιοχή του φρουραρχείου (Kommandantur) και τα κτίρια φιλοξενούσαν το υς άνδρες τη ς φρουράς και τις ο ικογένε ιές τους. Υπήρχαν δύο έ ξο δοι από το εξω τερ ικό προαύλιο, μία προς τη ν ανατολή, μέσα από τα εξω τερ ικά τε ίχη του κάστρου, και μία απέναντι από τη ν αψιδωτή είσοδο.
Η ανατολική έξο δ ο ς οδηγεί το ν επ ισκέπτη κάτω από τις επ άλξεις, σε ένα μικρό μονοπάτι στο άκρο του οποίου βρισκόταν το φυλάκιο. Εκεί οι Γερμανοί σκοποί μπορούσαν να αναπαυθούν όταν δ εν είχαν υπηρε
Το κάστρο σ τέκ ε ι επ ιβλητικό επάνω από τον π οταμό Μ ο ύλντε.
Η β ο ρ ειο δ υ τικ ή βερ ά ντα , σκηνή της απόπ ειρας απόδρασης το υ υπ οσμηναγού
Ν το ν Τομ (ψωτ. Πωλ Ν την , 1998).
σία. Δίπλα στο φυλάκιο βρίσκετα ι η αψιδωτή είσοδος προς το εσω τερικό προαύλιο. Π ρόκειτα ι για μία λιθόστρω τη αυλή διαστάσεων 30 μ. χ 35 μ., π ερ ιτριγυρ ισμένη από κτίρια το ύψος τω ν οποίων υπερβαίνει τα 25 μ. επ ιτρέπ οντας στο φως το υ ήλιου να δι- εισδύσει λ ίγες ώ ρες κάθε ημέρα. Π ολυάριθμες θ ύ ρ ες ανοίγουν στο εσω τερικό προαύλιο. Αποτελούσαν τ ις εισόδους προς τα λουτρά, τ ις κουζίνες, το γραφείο, το π αρεκκλήσι, το γραφείο δεμάτω ν, το αναρρω τήριο και τα κελιά τη ς απομόνωσης. Στη νοτιοανατολική γωνία βρισκόταν η είσοδος σε μερικά από τα καταλύματα και δ εξιά τη ς το κυλικείο . Σ την ανατολική πλευρά βρίσκον ταν το κουρείο και το ο δο ντια τρείο του στρατοπέδου. Πολλά από τα παράθυρα ε κε ίνη ς τη ς όψης ανήκαν στα καταλύματα των αιχμαλώτων. Στα δωμάτια τη ς δυτικής όψης του προαυλίου, επάνω από το ισόγειο, είχαν εγκα τα σ τα θ εί οι Βέλγοι και οι Γάλλοι (απολαμβάνοντας το προνόμιο τη ς μεγαλύτερ η ς ηλιοφάνειας). Σ την ίδια πλευρά του προαυλίου βρίσκετα ι η είσοδος στο παρεκκλήσι και δίπλα τη ς μία δ εύ τερ η πόρτα πίσω από τη ν οποία μία σπειροειδής σκάλα ο δη γεί στους ανώ τερους ορόφους, όπου βρίσκονταν μερ ικά καταλύματα αιχμαλώτων. Εκείνη η πόρτα βρίσκετα ι στο κάτω μέρος ενός υψηλού πύργου με ρολόι, η κορυφή του οποίου απ οτελεί το υψ ηλότερο σημείο του κάστρου Κόλντιτς.
Η δ εύ τερ η έξο δ ο ς από το εξω τερ ικό προαύλιο οδηγεί σε ένα μικρό μονοπάτι έξω από τα τε ίχη του κάστρου. Εκείνη τη διαδρομή ακολουθούσαν οι α ιχμάλωτοι προς και από τη ν περιοχή αναψυχής στο παρακείμενο πάρκο. Η πλαγιά είναι απότομη και το μονοπάτι περνάει από α ρκετά επίπεδα
γύρω από τα εξω τερ ικά τε ίχη του κάστρου με κατεύθυνση α ν τίθ ετη προς τη φορά των δ εικτώ ν του ρολογιού (σήμερα μεγάλη έ κταση εκε ίν η ς τη ς περιοχής έχει ιδιαίτερα α νεπ τυγμένη βλάστηση). Σ τους πρόποδες του απότομου λόφου, δ εξιά από το μονοπάτι, βρισκόταν η περιοχή αναψυχής. Ο σύν τομ ο ς περίπατος και η περίοδος άσκησης στο πάρκο συχνά παρείχαν τις κα λύ τερες ευκα ιρ ίες για μία απόπειρα απόδρασης. Το μονοπάτι συνεχίζει γύρω από τα εξω τερ ικά τε ίχη και καταλήγει σε έναν α ρκετά μεγάλο κήπο στη βορειοδυτική γωνιά του κάστρου, ακριβώς πίσω από το φυλάκιο.
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝΜ ετά τη ν πτώση τη ς Πολωνίας το κά
στρο χρησιμοπ οιήθηκε ως στρατόπεδο μ εταγωγών για Πολωνούς αιχμαλώτους. Το1940 η Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνάμεων (Oberkommando der Wehrmacht - OKW) αποφάσισε να οργανώσει ένα ειδ ικό σ τρατόπεδο όπου θα υπήρχε αυστηρή επίβλεψη, όπως προβλεπ όταν στο Αρθρο 48 τη ς Συνθ ήκη ς τη ς Γενεύης. Σύντομα το Κόλντιτς μετα τράπ ηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου υψίστης ασφαλείας για αξιω ματικούς οι οποίοι είχαν απ οδειχθεί ικανοί στις αποδράσεις ή θεω ρο ύντο «Deutschfeindlich» (εχθρο ί τη ς Γερμανίας). Η επίσημη ονομασία του ή ταν Oflag IVc (βρισκόταν στο 4ο Στρατιω τικό Διαμέρισμα - Wehrkreis IV) και τελο ύσ ε υπό τη δικαιοδοσία του OKW. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1940 η μικρή ομάδα Πολωνών που βρισκόταν εκ ε ί μ ετε - γκα τα σ τά θηκε και το ν Οκτώβριο του ίδιου έ το υ ς έφθασαν 140 Πολωνοί αξιω ματικοί οι οποίοι θ εω ρ ο ύντο παράτολμοι και εν δυνά-
Αποψη το υ κάστρου Κ όλντιτς από τα νο τιο δ υ τικά . Π λη σ ιέσ τερ α
στον π αρ α τη ρ η τή β ρ ίσ κ ετα ι η είσ οδ ος.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
δραπέτες. Οι άνδρες τη ς φρουράς το ύ ς : .-ψ ιετώπιζαν με σαρκασμό και χλεύη δ ιότι
α τη Wehrmacht το πολωνικό κράτος δ εν . ; ιτα το . Στις 5 Νοεμβρίου 1940 εμφανί- r r -κ α ν τρ ε ις Καναδοί αξιω ματικοί τη ς RAF, :. οποίοι είχαν προσπαθήσει να αποδρά- : d u v το ν Απρίλιο και το ν Αύγουστο του ίδι- :_ έτους. Στις 7 Νοεμβρίου 1940 έφθασαν : Ξ. Βρετανοί αξιω ματικοί του Στρατού, γνω- Γτοί ως οι «Εξι του Λάουφεν», οι οποίοι εί-
δραπ ετεύσ ει από το ομώνυμο στρατό- _ Ξδο (κοντά στο Μόναχο).
Τα Χριστούγεννα του 1940 πέρασαν ευ- : άριστα για το υς α ιχμαλώ τους και το υ ς δε- τα ο φ ύλα κές τους. Το φαγητό, η μπύρα και το κρασί ή ταν άφθονα για όλους. Οι Γάλλοι• α. οι Πολωνοί διακινούσαν ήδη γράμματα 'α . δ έμ α τα με το υς ανθρώπους τους , ενώ οι Β ρετανοί έλαβαν τα πρώτα δ έμ α τα του Βρετανικού Ερυθρού Σταυρού στις αρχές Δ εκεμβρ ίου. Οι Πολωνοί παρουσίασαν το εογο «Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι», μία ε κ πληκτική παράσταση με μ αριονέτες , μουσική και ερμηνευ τικά σχόλια σε μετάφραση.
Τον Φ εβρουάριο του 1941 ο αρ ιθμός ra v αιχμαλώτων α υ ξή θ η κε σημαντικά με τη ν άφ ιξη 200 Γάλλων αξιωματικών. Μ ερικοί από α υτούς απαίτησαν το ν διαχωρισμό των Γαλλοεβραίων αξιωματικών και ο δ ιο ικη τής του σ τρατοπέδου δ ιέ τα ξε τη μεταφ ορά των τελευ τα ίω ν στις σοφ ίτες. Γάλλοι ή ταν οι πρωταγωνιστές τη ς πρώτης απόπειρας απόδρασης. Σ τις 18 Μ αρτίου 1941 δύο αξιωματικοί βρέθηκαν στον π υθμένα μίας οπής την οποία είχαν ανοίξει κάτω από το ν πύργο του ρολογιού. Σ τον πύργο είχαν εγκατα- στήσει ένα βαρούλκο για να μετακ ινούν τα προϊόντα τη ς εκσκαφής προς τις σοφ ίτες. Οι Γερμανοί σφράγισαν τ ις π όρτες πρόσβασης στους τρ ε ις ορόφους του πύργου. Τον Ιδιο μήνα δύο Πολωνοί αξιω ματικοί συνελή- 3θησαν ενώ έκοβαν τα σίδερα το υ παραθύρου του κυλικείου.
Τον Ιούλιο του 1941 Ο λλανδοί αξιω ματικοί, οι οποίοι είχαν α ρνη θεί να υπογράψουν αία δήλωση ό τι δ εν θα λάμβαναν μέρος στον π όλεμο ενα ντίον τη ς Γερμανίας, μ ετα φ έρθηκαν στο κάστρο. Κατά το τέλο ς Ιουλίου του 1941 το Κόλντιτς είχε γ ίνει δ ιεθνές:
φ ιλοξενούσε» 200 Γάλλους, 150 Πολωνούς, 50 Β ρετανούς, 68 Ο λλανδούς και δύο Γιουγκοσλάβους αξιω ματικούς. Μ ετα ξύ των διάσημων κρατουμένω ν ήταν ο Β ρετανός άσσος-ανάπηρος π ιλότος Ντάγκλας Μπέι- ντερ , ο Τσαρλς Απαμ, κάτοχος δύο Σταυρών τη ς Βικτωρίας, και ο Ν τέιβ ιν τ Σ τέρλ ινγκ , ιδρυτής τη ς Special Air Service. Στο Κόλντιτς μ ετα φ έρ θη κα ν και ιδ ια ίτερης σημασίας αιχμάλωτοι οι οποίοι αποκαλούντο Prominente και ή ταν σ υγγενείς σημαντικών προσωπικοτήτων των Συμμάχων. Πρώτος α ετα φ έρθ ηκε ο Τζάιλς Ρόμιλυ, ένας πολίτης δημοσιογράφος ο οποίος είχε αιχμαλω- τισ θεί στο Νάρβικ και τύχαινε να είναι ανηψιός του Τσώρτσιλ. Μ ετα ξύ των γνω σ τό τερων ονομάτων σ υγκαταλέγονταν ο κομμά- ντο Μάικλ Α λεξά ντερ , ανηψ ιός του στρατάρχη Χάρολντ Α λεξά ντερ , ο υποκόμης
Τζωρτζ Λασέλ (αργότερα λόρδος Χέργου- ντ), ανηψ ιός του βασιλιά Γεωργίου ΣΤ1, ο Τζων Ελφινστοουν, ανηψ ιός τη ς βασίλισας, ο λοχαγός Ν τόουικ Χέηγκ, γ ιός του στρατάρχη του Α1 ΠΠ Ν τάγκλας Χέηγκ, ο Τσάρλυ Χόουπτουν, γ ιος του αντιβασιλιά τη ς Ινδίας λόρδου Λ ίνλιθγκοου, ο υπολοχαγός Τζων Ο υίναντ ο νεώ τερος, γ ιος του Αμερικανού π ρεσβευτή στη Βρετανία, και τέσσ ερις Γερμανοί στρατηγοί. Τελευταία άφιξη ήταν αυτή το υ Ταντέους Μπορ-Κομορόφσκι, επ ικεφαλής τη ς εξέγερσ η ς στη Βαρσοβία τον Αύγουστο του 1944.
Η Δ ΙΑΒΙΩ ΣΗ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟΣτο Κόλντιτς η Wehrmacht α κολουθού
σε το γράμμα τη ς Σ υνθήκης τη ς Γενεύης. Οι επ ίδοξο ι δρα π έτες τιμω ρούντο με απομόνωση, ενώ σε άλλα σ τρατόπεδα εκ τελο ύ - ν το με συνοπτικές διαδικασίες (1). Γενικά οι Γερμανοί αξιω ματικοί αναγνώριζαν ότι το καθήκον ενός αιχμαλώτου ή ταν να προσπαθήσ ει να αποδράσει και ό τι η δική το υ ς αποστολή ή ταν να το υ ς αποτρέψουν. Δ εν ή ταν λ ίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες αιχμάλωτοι έκλεινα ν «συμφωνίες κυρίων» με τη φρουρά, όπως για παράδειγμα να μη χρησιμοποιούν δανεικά εργαλεία (από άλλ ες ε θ ν ικ ό τη τες ) για τις απόπειρες απόδρασής τους.
Το μεγα λύτερο μέρος τη ς φρουράς συ- νιστούσαν βετερά νο ι του Α1 ΠΠ και νεαροί σ τρα τιώ τες οι οποίοι δ εν ή τα ν κατάλληλοι για υπηρεσία στην πρώτη γραμμή. Υπήρχαν τέσσ ερις αξιω ματικοί (Lageroffizier 1 ως 4) οι οποίοι ή τα ν υπεύθυνοι για τη ν καθημερινή επαφή με το υ ς αιχμαλώτους, τη σύγκληση επ ιθεω ρήσεω ν και τη ν εκ τέλεσ η ερευνών. Το Κόλντιτς ή τα ν ένα στρατόπ εδο υψίστης ασφαλείας (Sonderlager) με απ οτέλεσμα να εκ τελο ύ ν τα ι τρ ία (αργότερα τέσσερα) προ
σκλητήρια (Appell) καθημερινά για να γ ίν ε τα ι καταμέτρησ η τω ν αιχμαλώτων. Ο ταν η φρουρά ανακάλυπτε ό τι κάποιος είχε δια- φύγει, ενη μέρω νε κά θε αστυνομικό και σιδηροδρομικό σταθμό σε ακτίνα 40 χλμ. και όλα τα μέλη τη ς Νεολαίας Χ ίτλερ λάμβαναν μέρος στην αναζήτηση.
Τα δ έματα φ αγητού του Ερυθρού Σ τα υ ρού βοηθούσαν στη διατροφή των αιχμαλώτων τόσο πολύ, ώστε μ ερ ικ ές φ ο ρ ές οι αιχμάλωτοι σ ιτίζονταν καλύτερα από το υς δεσ μοφ ύλακές το υς , οι οποίοι βασίζονταν στις τυποπ οιημένες μ ερ ίδ ες φ αγητού της Wehrmacht.
Στο κάστρο λειτουργούσ ε μία μορφή μαύρης αγοράς, στην οποία οι αιχμάλωτοι δ ιέθ ε τα ν α ντικείμενα από τα δ έματα του Ερυθρού Σταυρού. Αντάλλασσαν τα τσ ιγάρα το υ ς με χρήματα τα οποία μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν έξω από το κάστρο για να αγοράσουν τροφ ή ή εισ ιτήρια για τη μ ε τακίνησή το υς ή εμπ ορ εύοντα ν τις σ χετικές π ο λυ τέλειες που δ ιέθ ε τα ν για να αγοράσουν π ληροφορίες και εργαλεία από συ- νεργάσιμους άνδρες τη ς φρουράς και κατο ίκους τη ς πόλης.
Οι αιχμάλωτοι φ ρόντιζαν οι ίδιοι για τη διασκέδασή τους. Τον Αύγουστο του 1941 οργανώθηκαν οι πρώτοι ολυμπιακοί αγώνες στρατοπ έδου αιχμαλώτων. Οι Πολωνοί σχημάτισαν μία χορωδία, οι Ο λλανδοί ένα μουσικό συγκρότημα με χαβανέζικες κιθάρες, οι Γάλλοι μία ορχήστρα, ενώ οι Β ρετανοί ανέβαζαν θεα τρ ικά έργα και ευθυμογραφ ήματα. Ανδρες από δ ια φ ορ ετικ ές εθ ν ικ ές ομάδες αλληλοδιδάσκονταν ξέ ν ες γλώσσες. Π ολλές ημερήσ ιες δ ρα σ τη ρ ιότητες των αιχμαλώτων γ ίνονταν στο προαύλιο, όπως αγώνες ποδοσφαίρου, κρ ίκετ, βόλεϋ και ξ ιφασκίας. Α ργότερα το «stoolball», μία ιδιαίτερ α σκληρή έκδοση του ράγκμπυ που επινόησαν οι αιχμάλωτοι, έγ ινε ο περισσότερο
Ο λοχαγός Χανς Λ ά νγκ ε (έκ το ς από α ρ ισ τερ ά ), α ξιω ματικός α σ φ αλεία ς από το 1939ως τον Ο κτώ βριο του 1943 (τη 9 έ σ η το υ κ α τέλ α β ε ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Δ ρ Χανς Χορν), συ ζ η τε ί μ ε τον δ ιο ικη τή το υ σ τρ α το π έδ ο υ , σ υνταγματά ρ χη Μ α ξ Σ μ ιτ , κ α τά την ά φ ιξη Βέλγω ν αιχμαλώ τω ν το 1940 κοντά στον σ ιδηροδρομικό σ τα θ μ ό το υ Κ όλντιτς .
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Σ υ ρ μ α τό π λ ε γ μ α ·* Χ ά ρτης του κάστρου Κ όλντιτς.
Ε ξέδ ρ α μ ε σ κοπ ό
Σ κ ο π ό ς μ ε π ο λ υ β ό λ α
δημοφ ιλής τρόπ ος για να περνούν το ν χρό νο το υς : σκοπός κά θε ομάδας ή τα ν να ρ ίξει κάτω το ν αντίπαλο τερματοφύλακα· ο οποίος καθόταν σε ένα σκαμνί (stool). Βοηθούσε το υ ς άνδρες να εκτονώ νοντα ι και τα υ τό χρονα κάλυπτε κάθε ήχο εκσκαφής. Ωστό- σο πολλοί α ιχμάλωτοι προτιμούσαν να περ-
22 νούν το ν χρόνο το υς διαβάζοντας, παίζο- mm ν τας χαρτιά κλπ.
Εκτός από τις αποδράσεις οι αιχμάλωτο ι προσπαθούσαν να παρενοχλούν το υς Γερμανούς (το αποκαλούσαν «βασανισμό η λιθίων»), για παράδειγμα π ετώ ντας το υ ς "βόμβες" νερού ή ακαθαρσιών. Ο Ν τάγκλας Μ π έιντερ ενθ ά ρρυνε το υ ς αξιω ματικούς του να προβαίνουν σε οποιαδήποτε πράξη δυσχέραινε τη ζωή τω ν φρουρών. Ο Β ρετα νός σμηναγός Πητ Τάνστολ είχε ε ιδ ικ ευ τε ί στην πρόκληση χάους κατά το π ροσκλητήριο ακόμα και ό ταν κανένας δ εν προσπαθούσε να διαφύγει, ώστε οι φρουροί να μην υπ οπ τευθούν κάτι ό ταν συνέβαινε το πραγματικό γεγονός. Δ ικάστηκε π έντε φ ορές από σ τρατοδ ικείο και υπ έφ ερε συνολικά 415 η μ έρ ες στην απομόνωση.
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΠΟΔΡΑΣΕΩΝΟι αιχμάλωτοι επινόησαν πολλούς τρ ό
πους δ ιαφυγής. Κατασκεύασαν αντικλείδ ια για δ ιάφ ορες θ ύ ρ ες , αντίγραφα χαρτών και τα υ το τή τω ν και εργαλεία. To ΜΙ9 (τμήμα του βρετανικού Υπουργείου Πολέμου το ο ποίο ε ιδ ικευό τα ν στον εξοπλισμό αποδράσεων) επικοινωνούσε με το υ ς αιχμαλώτους
χρησιμοποιώντας κώδικα και το υς προμήθ ευ ε με βοηθήματα αποδράσεων τα οποία παρουσιάζονταν ως δέματα βοήθειας. Οι Γερμανοί έμαθαν να τα αναγνωρίζουν.
Σταδιακά το Κόλντιτς συγκέντρω σε το υς καλύτερους αξιω ματικούς σε θ έμ α τα αποδράσεων και το γεγονός έγ ινε φανερό πολλές φορές. Σ τις 12 Απριλίου 1941, μ ετά από έναν καθημερινό περίπατο στο πάρκο, οι Γερμανοί μέτρησ αν το υ ς α ιχμαλώ τους και ανακάλυψαν ό τι ένας απούσιαζε. Συσχέτισαν κάθε κρατούμενο με τη φωτογραφία τη ς τα υ τό τη τά ς το υ - μία μακρόχρονη και δύσκολη διαδικασία δ ιό τι οι φω τογραφ ίες ήταν σχετικά παλαιές. Η Γενική Διοίκηση Δρέσδης α νέλαβε δράση και το αρμόδιο τμήμα ασφαλείας (Abwehrstelle 4) ζήτησε να μάθει π ότε και πώς έγινε η απόδραση και τι φορούσε ο αιχμάλωτος. To OKW ή θ ελ ε να π ληροφ ορηθεί ποιος ήταν ο υπεύθυνος, πώς τιμω ρήθηκε και ποιες εν έρ γ ε ιε ς έγιναν για να απ οφ ευχθούν παρόμοιες αποδράσεις στο μέλλον. Η φρουρά του κάστρου έ δωσε τη ν περιγραφή του αιχμαλώτου στην αστυνομία τη ς Λειψ ίας και υ π έδειξε ό τι θα κα τευ θυ νότα ν νοτιοδυτικά . Ο Γάλλος υπο- λοχαγός Αλαίν Λε Ρε κέρδισε τη διάκριση να είναι ο πρώτος αιχμάλω τος που κα τά φ ερε να δραπ ετεύσ ει από το Κόλντιτς. Είχε κρυφ τε ί στο κελάρι ενός σπιτιού το οποίο βρισκόταν κατά μήκος το υ μονοπατιού που οδηγούσε στο πάρκο. Ο ταν βρήκε τη ν ευκα ιρία π ήδηξε το ν φράκτη του πάρκου και τ ε λικά έφ θασ ε ασφαλής στην Ελβετία. Οι Γερμανοί υπέθεσαν ότι αναρριχήθηκε στην ο
ροφή ενός κτιρ ίου του κάστρου και κα τέβ η κε από έναν αγωγό αλεξικέραυνου του εξω τερ ικού τείχο υς σε κάποιο σημείο που βρισκόταν εκ τό ς του οπτικού πεδίου των φρουρών. Τμήματα τη ς σ τέγης και οι καμινάδες καλύφθηκαν με συρματόπ λεγμα και π ροστέθηκαν ισχυρότεροι π ροβολείς στην π ερ ίμετρο .
Την ίδια π ερίοδο πλεονάζων εξοπ λισμός που βρισκόταν απ οθηκευμένος σε χώρους του κάστρου είχε αρχίσει να εξα φ α νίζεται. Ηταν φανερό ότι οι α ιχμάλωτοι είχαν βρει τρόπ ους για να περνούν από κλειδω μ ένες π όρτες ακόμα και μ ετά τη ν εγκα τά σταση κλειδαριώ ν ασφαλείας Zeiss Ikon. Σ τις 8 Μαϊου 1941 οι Γερμανοί ζήτησαν από το υ ς α ιχμαλώ τους να απομακρύνουν από το υ ς χώρους του κάστρου όλα τα άχρηστα υλικά και έπιπλα. Μ ετα ξύ αυτών ή ταν αχρη- σ ιμοποίητα αχυρένια στρώματα τα οποία κατέβασαν από μία σοφίτα, φόρτωσαν σε μία χειράμαξα και μ ετέφ ερ α ν στην πόλη. Ενας Γερμανός αξιω ματικός πάτησε επάνω σε ένα στρώμα και α ισ θάνθηκε ό τι πατούσε κάτι σκληρό. Από μέσα πρόβαλε ο Β ρετα νός υπολοχαγός Τζων Χάιντ-Τόμσον ν τυ μ έ νος με πολιτικά ρούχα. Ο υπολοχαγός Πή- τερ Αλαν κα τά φ ερε να δ ιαφ ύγει κρυμμένος μέσα σε ένα άλλο στρώμα, όμως συνελή- φ θη στη Β ιέννη και επ έσ τρεψ ε στο Κόλ- ν τιτς . Ηταν φανερό ότι ο έλεγχος τω ν οχημάτων που δ ιέρχονταν από τ ις π ύλες του κάστρου έπρεπε να είναι αυσ τηρότερος. Λίγ ες η μ έρ ες αργότερα δύο Πολωνοί συνελή- φθησαν καθώς κατέβαιναν από ένα παρά-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Τρεις Γζρμανοί σ τρ α τιώ τες στο φυλάκιο. Από την επ ιγραφ ή στον πίνακα κάτω δεξιά
σ υ νά γετα ι ό τ ι α ξιω ματικός υπ ηρεσίας ήταν ο λοχαγός Χανς Πύπσκε. Οι ορειχάλκινο ι
δίσκοι (α π έναντι) π αρέχονταν σε κά& ε π ολίτη , τεχ ν ίτη ή φ ρουρό ο οποίος
ε ισ ερ χό τα ν στο π ροαύλιο των αιχμαλώτων και ο αρι&μός κ α τα γρ α φ ό τα ν
σε ένα βιβλίο συμβάντων.
θυρο μίας σοφίτας με τη Βοήθεια σεντο- νιών τα οποία είχαν δέσει μ ετα ξύ τους.
Ο λοχαγός Πατ Ρηντ, ο οποίος α ρ γό τε ρα έγραψε για τις εμπ ειρ ίες του στο Κόλντιτς , απ έτυχε κατά την πρώτη το υ προσπάθεια να αποδράσει. Τον Μάιο του 1941 ο φρουρός τη ς σκοπιάς υπ1 αριθμόν 9 (κάλυπτε το ν χώρο εξω τερ ικά το υ κυλικείου) αν έφ ερ ε ότι οι αιχμάλωτοι τού προσέφεραν 700 μάρκα για να «κο ιτά ξει αλλού» κατά τη διάρκεια τη ς εκ τέλεσ η ς τω ν καθηκόντω ν του. Η εβδομάδα τη ς Π εντηκοσ τής δ εν ή ταν μακριά και πολλοί άνδρες τη ς φρουράς θα έλειπαν με άδεια. Λ ίγες η μ έρ ες α ρ γό τε ρα ο φ ρουρός έλα β ε προκαταβολή 100 μάρκων και τη ν προειδοποίηση ό τι η ημέρα πλησίαζε. Σ τις 29 Μαίου είχε υπηρεσία μ ε τα ξύ τω ν ωρών 21.00 και 23.00. Οι Γερμανοί είχαν ειδοπ οιηθεί αλλά δ εν γνώριζαν από πού θα εμφ ανίζονταν οι αιχμάλωτοι. Ολοι οι αξιω ματικοί και ένας αριθμός στρατιωτών σ υγκεντρώ θηκαν σε ένα δωμάτιο τω ν κτιρίων τη ς φρουράς και ένας υπαξιωματικός με δέκα ά νδρες ή ταν σε ε το ιμ ό τη τα στο φυλάκιο. Οταν σκοτείνιασε τα φώτα του κάστρου άναψαν. Ο σκοπός βημάτιζε αδιάκοπα. Ξαφνικά ένα τετράγω νο κομμάτι χλοο τάπητα ανασηκώθηκε. Σ τηριζόταν σε ένα ξύλινο πλαίσιο και από κάτω εμφ ανίστηκαν δύο πόδια τα οποία το ωθούσαν προς τα πάνω. Ακολούθησαν τα χέρια ενός άνδρα. Ηταν ο λοχαγός Ρηντ. Δέκα Β ρετανο ί και δύο Πολωνοί αξιω ματικοί σ υμμετείχαν στην απόπειρα. Μ ετα ξύ αυτών βρισκόταν ο Β ρετανός σ υνταγματάρχης Τζέρμαν. Ολοι ή ταν ντυμένο ι με πολιτικά ρούχα και εφ οδ ιασ μένοι με άδειες, 85 μάρκα και 68 κ. εφοδίω ν του Ερυθρού Σταυρού, κυρίως κονσέρβες, σοκολάτες και μπισκότα. Η σύλληψή το υ ς ή ταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία των Γερμανών, η οποία οφ ειλόταν στην αίσθηση καθ ή κο ν το ς ενός άνδρα. Ως ανταμοιβή ο φρουρός κράτησε τα 100 μάρκα, έλα β ε άδεια, προήχθη και του απ ονεμήθηκε ο Σ ταυρός Π ολεμ ικής Υπηρεσίας. Α κολού θη σαν τροποποιήσεις στο σχέδιο ασφαλείας ώστε να λείψ ει κάθε π ερ ιοδ ικότη τα στην τοπ οθέτηση των φρουρών: η αλλαγή το υ ς γ ινόταν πλέον σε άτακτα χρονικά διαστήματα και κανένας άνδρας δ εν επ έσ τρ εφ ε συστηματικά στην ίδια υπηρεσία. Ο Πατ Ρην τ α νέλαβε τό τ ε καθήκοντα αξιω ματικού αποδράσεων, ως ένας από το υς αξιω ματικούς οι οποίοι συντόνιζαν τις προσπάθειες απόδρασης τω ν εθνικώ ν ομάδων, όμως οι ίδιοι δ εν είχαν δικαίωμα να αποδράσουν.
Στις 25 Ιουνίου 1941 μία ομάδα αιχμαλώ
τω ν οδη γείτο στο πάρκο όταν μία ελκυσ τική νεαρή Γερμανίδα με καστανά μαλλιά και κομψό ντύσ ιμο το ύ ς προσπέρασε κατευθυ - νόμενη προς το προαύλιο το υ κάστρου. Οι αιχμάλωτοι τη ς σφύριξαν. Φ θάνοντας δίπλα στον επισμηναγό Π άντον το ρολόι τη ς έπ εσε στα πόδια του. Ο Β ρετανός αξιω ματικός το σήκωσε και φώναξε: «Δεσποινίς, σάς έ πεσε το ρολόι σας». Η κοπέλα είχε απομακρ υνθεί και ο ευγεν ικό ς αξιω ματικός ενη μέρωσε έναν φρουρό. Η νεαρή γυναίκα είχε π ροσελκύσει τη ν προσοχή για υπερβολικό χρόνο και μία σύντομη εξέτα σ ή τη ς ήταν α ρκετή ώστε κάτω από τη ν πλούσια π ερούκα να αποκαλυφθεί η φαλακρή κεφαλή του Γάλλου υπολοχαγού Μπουλαί.
Η διαδρομή προς το πάρκο, έξω από τη ν αμυντική π ερ ίμετρο του κάστρου, προ- σ φερόταν για απόδραση. Πριν από το ν Μπουλαί είχαν προσπαθήσει να αποδράσουν οι υπολοχαγοί Μ ερές-Λ εμπ ρέν (9 Ιουνίου) και Ο ντρύ (18 Ιουνίου). Σ τις 2 Ιουλίου1941 ο Μ ερές-Λ εμπ ρέν εκτελο ύ σ ε τη ν ποινή του για τη ν απ οτυχημένη απόπειρά του. Κατά τη διάρκεια τη ς περιόδου άσκησης π ήδηξε τη ν π ερίφραξη του πάρκου με τη βοήθεια ενός φίλου του και άρχισε να τρ έ χει προς το ν εξω τερ ικό πέτρ ινο τοίχο. Οι σκοποί πυροβόλησαν, αλλά η περίφραξη το υ ς εμπόδισε να το ν καταδιώ ξουν άμεσα. Ο Μ ερές-Λ εμπ ρέν π ήδηξε το ν τοίχο και κατά φ ερ ε να απομακρυνθεί. Τις επ όμενες η μ έρ ες κάλυψε τα 400 χλμ. ως τη ν Ελβετία. Οι Γερμανοί αύξησαν το ύψος του φράκτη το π οθετώ ντα ς συρματόπ λεγμα στην κορυφή του και άνοιξαν μία πόρτα για να μπορούν να ακολουθούν όποιον προσπαθούσε να διαφύγει.
Πολλοί προσπάθησαν να διαφύγουν μ ε ταμφ ιεσμένο ι: δύο φ ο ρ ές ο Β ρετανός υπο- λοχαγός Ειρυ Νηβ ν τύ θ η κ ε φρουρός, ο Γάλλος υπολοχαγός Π εροντώ υποδύθηκε τον η λεκτρ ολό γο το υ σ τρατοπ έδου Βίλι Πέ- νερ τ, οι Γάλλοι υπολοχαγοί Τιμπώ και Π ερέν ν τύθ η κα ν Γερμανοί π ολίτες και ο Βρετανός υπολοχαγός Μάικ Σίνκλαιρ φόρεσ ε στολή Γερμανού υπαξιωματικού και προσπάθησε να οργανώσει μία μαζική απόδραση.
Μία από τις ασ υνήθισ τες ε ξό δ ο υ ς έγινε από τα βρετανικά καταλύματα προς τις το υ α λ έτες τη ς Kommandantur, μέσα από το ν τοίχο πάχους 45 εκ. ο οποίος χώριζε τις περιοχές του κάστρου. Οι Β ρετανο ί δ εν γνώ ριζαν ό τι το τηλεφ ω νικό κέν τρ ο βρισκόταν στο ίδιο κτίρ ιο και επανδρωνόταν νυ χθ η μ ερόν. Ενα βράδυ ο τη λεφ ω νη τή ς «επισκέ- φθηκε» τη ν το υα λέτα και άκουσε έναν παράξενο θόρυβο. Αμέσως ενη μ ερώ θ ηκε η φρουρά και λ ίγες η μ έρ ες αργότερα δέκα Β ρετανοί έμειναν έκπ ληκτο ι ό ταν πρόβα- λαν στην το υ α λέτα ανάμεσα το υ ς Γερμανούς που το υς περίμεναν.
Δύο φ ο ρές το ν Αύγουστο του 1941 ισάριθμα ζεύγη Ολλανδών αξιωματικών κατά- φ εραν να διαφύγουν. Οι Γερμανοί ανακάλυψαν τη ν απουσία τους, ματαίωσαν το ν π ερίπατο στο πάρκο και πύκνωσαν τις περιπόλους τους. Ο ταν οι περίπατοι επανήλθαν στο πρόγραμμα τω ν αιχμαλώτων, περιελάμ- βαναν μία καταμέτρησ η κατά τη ν επ ιστροφή η οποία γ ινόταν σε τυχαίο χρόνο. Μπο- ρεί να γ ίνει αντιληπ τός ο εκνευρισ μός στο γερμανικό στρατόπ εδο όταν μετά από λίγες η μ έρ ες δύο Ο λλανδοί αξιω ματικοί απούσιαζαν από το προσκλητήριο. Οι Γερμανοί δ εν είχαν κανένα στοιχείο για τις αποδράσεις τω ν έ ξ ι ανδρών, ως τη στιγμή που ένας π ροσεκτικός φρουρός παρατήρησε δύο Ο λλανδούς αξιω ματικούς οι οποίοι γλ ίστρησαν σε ένα φ ρεάτιο στο πάρκο. Το κάλυμμα είχε σ τερ εω θ εί με β ίδες, όμως οι Ολλανδοί είχαν κα τα φ έρει να το σηκώσουν και να τις αντικαταστήσουν με γυάλινα ο μοιώματα. Την κατάλληλη στιγμή οι δύο άνδ ρες που κρύβονταν εκ ε ί θα ωθούσαν το κάλυμμα, θα εξέρ χ ο ν τα ν από το φ ρεάτιο και θ α πηδούσαν επάνω από το ν τοίχο του πάρκου προς τη ν ελευθ ερ ία . Οι δύο άτυχοι Ολλανδοί συνελήφθησαν, όμως οι τέσσερις ά νδρες που είχαν δ ιαφ ύγει νω ρίτερα με το ν ίδιο τρόπο πέρασαν τα ελβ ετ ικά σύνορα. Οι τε λ ευ τα ίες αποδράσεις είχαν γ ίνε ι α ντιλη π τές μία ή δύο η μ έρ ες μ ετά τη ν εκ τέλεσ ή τους.
Οι Ο λλανδοί είχαν αναπτύξει πολλούς τρόπ ους για να παραπλανούν το υς φρου-
* 4 1 · * *
H i '
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Οι π ερ ισ σ ό τερ ες απ όπ ειρες απόδρασης απ έτυχαν και πολλοί α ιχμάλω τοι
επ έσ τρ εψ α ν στο κάστρο.
Το μονοπ άτι προς την περιοχή αναψυχής βρισκόταν έξω από τα τείχη το υ κάστρου και π ροσ φ ερ ότα ν για απόδραση. Σ το βάθος β ρ ίσ κετα ι η αψ ιδω τή έξο δ ο ς από την K om m andantur και α ρ ισ τερ ά τα κα τα λύ μ α τα των νυμφευμένω ν.
ρούς κατά τα προσκλητήρια. Τα μαύρα, μακριά πανωφόρια το υς π ροσφ έρονταν για να κρύθοντα ι μ ικροκαμω μένοι ά νδρες οι οποίοι εμφ ανίζονταν για να αναπληρώσουν το υς απ όντες. Σε μία περίπτωση «δανείστηκαν» Πολωνούς για να καλύψουν άνδρες που ε ίχαν διαφύγει. Α λλο τε έπεισαν το υ ς δεσμο- φ ύλακές το υς ότι δύο Β ρετανοί οι οποίοι ε ίχαν αναμιχθεί μ ετα ξύ το υς , αλλά δ εν τους ακολούθησαν στο πάρκο, ή ταν οι δύο άνδρες που έλειπαν από το προσκλητήριο. Η συνήθεια να παρατάσσονται σε 13 πειθαρ- χη μ έν ες π εντά δες σταδιακά προκάλεσε τη ν αδιαφορία τω ν Γερμανών, οι οποίοι δ εν έδωσαν σημασία όταν δύο «πεντάδες» σχη- ματίσθηκαν από τέσσ ερις άνδρες.
24 Κατά το Βραδινό προσκλητήριο τηςΙΒ®® 20ής Σεπτεμβρίου 1941 εμφ α νίσ τηκε για
πρώτη φορά ο «Max» (όπως το ν βάπτισαν οι Γερμανοί). Ηταν μία κούκλα επαγγελματικά κατασκευασμένη με ένα μίγμα τσ ιμέντου και γύψου, τη ν οποία κρατούσε ένας αξιωματικός. Σ το ημίφω ς μπορούσε να εξαπ ατή- σει οποιονδήποτε.
Μία βρετανική επινόηση ήταν τα «φαντάσματα»: αξιω ματικοί οι οποίοι είχαν προ- σποιηθεί επ ιτυχή απόδραση και ζούσαν κρυμμένοι στο κάστρο επί μήνες. Τα «φαντάσματα» εμφ ανίζονταν κατά τα προσκλητήρια στη θέσ η άλλων αξιωματικών οι οποίοι είχαν αποδράσει, για να καθυστερήσουν τη ν ανακάλυψη όσο το δυνατόν περισσότερο.
Πριν από το τέλο ς του 1941 οι Γερμανοί κατάφεραν να αποτρέψ ουν τρ ε ις αποδράσεις που είχαν οργανώσει οι Βέλγοι από το πάρκο, οι Β ρετανοί από τις οροφ ές τω ν κτιρίων και οι Ολλανδοί, δύο από τους οποίους προσπάθησαν να φύγουν από το κάστρο ντυμ ένο ι ως Γερμανοί αξιωματικοί. Σ τις 17 Δ εκεμβρ ίου τρ ε ις Γάλλοι εκμετα λλεύ θη κα ν τη ν ευκαιρία και με τη βοήθεια τη ς ομίχλης και τη ς βροχής δ ιέφυγαν από τη ν πόλη, ό που είχαν επ ισ κεφ θεί το ν τοπικό οδοντία
τρο. Επέστρεψαν στους Συμμάχους αυξάνοντας το ν αριθμό τω ν επ ιτυχημένω ν δραπ ετεύσ εω ν σε δέκα. Ωστόσο στο τέλο ς του έτο υ ς η φρουρά το υ κάστρου μπορούσε να είναι περήφανη για τη ν ασφάλεια του στρατοπέδου.
Οι αποδράσεις που συνέβησαν το 1941 είχαν ξεκ ινήσ ει από το εξω τερ ικό του κάστρου. Η έναρξη του νέου έ το υ ς συνέπεσε με τη ν πρώτη επ ιτυχή απόδραση από το ε σωτερικό των υψηλών τειχών. Σ τις 7 Ιανουα- ρίου 1942 οι Γερμανοί ανακάλυψαν ό τι δύο Ολλανδοί και δύο Β ρετανοί αξιω ματικοί ε ίχαν εξαφ α νισ θεί χωρίς να αφήσουν ίχνη. Οι επ ικεφαλής το υς ή ταν τόσο σίγουροι για το σχέδιο δ ιαφ υγής ώστε όταν έγ ιν ε γνωστή η απόδραση έδωσαν τα ονόματά το υ ς στους φρουρούς. Η φρουρά αναστατώ θηκε και ό λοι οι χώροι του κάστρου ε ξετά σ τηκ α ν επι- σταμένα επί τέσσ ερις ώρες. Ο θ όρυβο ς ή ταν τόσο έντο νο ς ώστε προκάλεσε ενό χλη ση στην πόλη και ο τοπ ικός π ολιτικός άρχοντας τηλεφ ώ νησ ε ανήσυχος. Τις επ όμενες η μ έρ ες οι έρ ευ νες συνεχίσθηκαν σε τμ ήμ α τα του κάστρου τα οποία δ εν κα το ικούντο σε μόνιμη βάση. Σ τις 13 Ιανουαρίου η έρ ευ να έφ θασε στο θ έα τρ ο , όπου ο αξιω ματικός υπηρεσίας, λοχαγός Ράινχολντ Εγγερς, και ο δεκα νέα ς Σ έντλ ιχ έκαναν μία σημαντική ανακάλυψη. Κάτω από τη ν ξύλ ινη σκηνή υπήρχε ένα άνοιγμα από όπου είχαν δ ιαφ ύγει οι αιχμάλωτοι. Οι Γερμανοί αντιλήφ θηκαν ό τι οι α ιχμάλωτοι έπεσαν σε ένα άδειο δωμάτιο του κάτω ορόφου, βγήκαν στον διάδρομο που οδηγούσε επάνω από τη ν αψιδωτή πύλη του εσω τερικού προαυλίου και κα τέληξα ν σε μία σοφίτα επάνω από το γ ερ μανικό φυλάκιο, όπου περίμεναν τη ν κατάλληλη στιγμή. Ο ταν το φυλάκιο άδειασε κατέβ η κα ν και βγήκαν κατά ζεύγη ντυμ ένο ι ως Γερμανοί αξιωματικοί. Περπάτησαν ως το εξω τερ ικό προαύλιο και έφ υγαν από την κύρια πύλη. Φ οβούμενοι ό τι ο φρουρός στην εξω τερ ική πύλη μετά τη ν τάφ ρο θα
το υ ς σταματούσε, κα τευ θύ νθ η κα ν ανατολικά, παράλληλα προς τη ν τάφρο, και υπό τη ν κάλυψη του σκοταδιού π ήδηξαν το ν αφύλακτο το ίχο κατά μήκος του μονοπατιού που οδηγούσε στο πάρκο. Δύο επ ίδοξοι δρα π έτες αιχμαλωτίσθηκαν από τη ν Αστυνομία Σιδηροδρόμω ν τη ς πόλης Ούλμ. Ο Ολλανδός υπολοχαγός Τόνυ Λ ου τέ ιν και ο Β ρετανός υπολοχαγός Εϊρυ Νηβ έφθασαν στην Ελβετία. Ο τελ ευ τα ίο ς είχε τη ν τιμή να είναι ο πρώτος Β ρετανός ο οποίος κατάφε- ρε να δραπ ετεύσ ει με επιτυχία από το Κόλ- τ ιτς (2).
Η ανακάλυψη τη ς οδού δ ιαφ υγής από το θ έα τρ ο επισκιάσθηκε από μία μ εγα λύτερη επιτυχία τω ν Γερμανών φρουρών του κάστρου. Το 1941 εννέα Γάλλοι αξιω ματικοί οργάνωσαν ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο εκ σκαφής σήραγγας, η έ ξο δ ο ς τη ς οποίας θα βρισκόταν στην απόκρημνη πλαγιά έξω από τα ανατολικά τε ίχη . Η «Σήραγγα του Κόλν τ ιτς Α.Ε.» (Societe Anonyme du Tunnel de Colditz - S.A.T.C.) π ρότεινε οι εργασίες να αρχίσουν στο παρεκκλήσι, στην κορυφή το υ πύργου του ρολογιού! Τα βαρίδια του μηχανισμού που κρέμ οντα ν μέσα σε μ ετα λ λικά περιβλήματα και οι αλυσίδες το υ ς ε ίχαν αφ αιρεθεί, αφ ήνοντας άδεια κυλινδρικά φρεάτια τα οποία εκ τε ίνο ντα ν από το ρολόι ως τα υπόγεια, 35 μ έτρα χαμηλότερα . Οι π όρτες σε κά θε όροφο είχαν σφραγισθεί με τούβλα , όμως οι Γάλλοι είχαν πρόσβαση στον πύργο από τις σοφ ίτες. Οι εργασίες για τη ν οριζόντια σήραγγα άρχισαν το ν Ιούνιο του 1941 και συνεχίσθηκαν επί οκτώ μήνες! Η σήραγγα δ ιένυε 13,5 μ έτρα κάτω από το ξύλινο δάπεδο του παρεκκλησιού. Χ ειροποίητα πριόνια (με πρώτη ύλη γερμανικά μαχαίρια κουζίνας) χρησ ιμοποιήθηκαν για να ετο ιμα σ τούν επτά μεγάλα δρύινα τεμ ά χια δ ια τομής 40x40 εκ. για τη σ τήριξη του πατώ ματος του ναού. Από το άκρο του παρεκκλησ ιού η σήραγγα σ τρεφ ότα ν κάθετα για 5 μ. και στη συνέχεια κα τευθυνότα ν προς τη ν π ροτεινόμενη έξοδο . Δύο τμ ήμ α τα σ υνδεόμενα με οριζόντια φρεάτια δ ιέρ χονταν κάτω από τα πέτρινα θ εμ έλ ια του κάστρου. Το τελ ευ τα ίο τμήμα είχε μήκος 44 μ. και έφ θ α νε σε βάθος 8,6 μ. κάτω από την επιφάνεια του εδάφ ους. Η σήραγγα αποτε- λούσε ένα σημαντικό κατόρθω μα μηχανικής. Δ ιέθ ε τε φωτισμό σε όλο το μήκος της με ρεύμα από τη ν παροχή του παρεκκλησιού (εκ τός από το προφανές, χρησιμοποιείτο και ως σύστημα έγκα ιρης προειδοποίησης). Μία "πέτρινη" πόρτα σ τηρ ιζόμενη σε μ εν τεσ έδ ες κάλυπτε πλήρως τη ν είσοδό της. Τα προϊόντα των εκσκαφών μετα φ έρο- ν ταν μέσα σε σάκκους κινούμενους επί ελ κήθρων. Ανυψώνονταν με τροχαλίες στον πύργο του ρολογιού και απορρίπτονταν στις σ οφ ίτες του κάστρου. Οι εκσ καφ ές συνεχίσθηκαν το 1942. Οι Γερμανοί είχαν αντι- λ η φ θ ε ί ό τι σε κάποιο σημείο του κάστρου οι αιχμάλωτοι εργάζονταν για τη ν απόδρασή το υ ς και βασανίζονταν από τη ν αλαζονεία τω ν Γάλλων, οι οποίοι εργάζονταν τη νύκτα γνω ρίζοντας ότι οι ήχοι από τ ις εκ-
ΣΤΡΑΤ Ω Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ο Γάλλος υπολοχαγός Αλαίν Λ ε Ρε ήταν ο π ρώ τος α ξιω ματικός που δ ρ α π έτευ σ ε μ ε επ ιτυχ ία από το Κ όλντιτς , 46 η μ έρ ες μ ε τά την ά φ ιξή του (και τη λήψη της φ ω τογρα φ ία ς). Π ολέμησ ε μ ε την Αντίσταση και α π ο σ τρ α τεύ τη κ ε το 1968 μ ε τον βα&μό του α ντισ τρ α τή γ ο υ .
σκαφές αντηχούσαν σε όλο το κάστρο. Οι τελευ τα ίο ι ή ταν σίγουροι ότι η είσοδος τη ς σήραγγας ή τα ν μη ανιχνεύσιμη. Δ εν έλα- 6αν υπόψη το υ ς τη γερμανική μ εθ οδ ικότη - τα.
Σ τις 15 Ιανουαρίου ο λοχαγός Εγγερς οργάνωσε μία έρευνα στον πύργο του ρολογιού, στο πλαίσιο των τακτικώ ν ελέγχων. Ο αρχιλοχίας Γκέπχαρντ α νέβ ηκε στην κορυφή του πύργου και αφαίρεσε δύο δοκούς που κάλυπταν ένα από τα κυλινδρικά φ ρεά τια. Από κάτω ακουγόταν θόρυβος. Ενας μι- κροκαμω μένος νεαρός, ο οποίος είχε «επι- σ τρα τευθεί» για α υτόν το ν σκοπό, κα τέβ η κε στο φρεάτιο. Οι τρ ε ις Γάλλοι που εργάζονταν στη διάνοιξη τη ς σήραγγας δ εν πτοή- θηκαν. Εκφόβισαν το ν νεαρό με απειλές και εξαφανίστηκαν. Μ ετά από εξονυχισ τική έ ρευνα του υπογείου οι Γερμανοί ανακάλυψαν τη ν είσοδο τη ς σήραγγας. Δέκα μ έτρα μαλακής γης χώριζαν το υ ς Γάλλους από τη ν ελευθερ ία . Η ανακάλυψη τη ς σήραγγας ε ίχε γ ίνε ι τη ν τελευ τα ία στιγμή!
Οι Γάλλοι ή ταν πεπεισμένοι ό τι είχαν π ροδοθεί από έναν συμπατριώτη το υ ς ο ο ποίος ε ίχε μ ετα φ ερ θ ε ί σε ένα στρατόπεδο στο Ελστενχορστ. Ομως μ ετά το ν π όλεμο ο λοχαγός Εγγερς το υ ς δ ιέψ ευσε. Το τελ ικό κτύπημα για το υ ς Γάλλους ή ταν οι ο ικονομικές αξιώσεις τω ν γερμανικώ ν αρχών για τη ν επισκευή τω ν ζημιών στον πύργο, στις σοφ ίτες και στο δάπεδο του παρεκκλησιού. Το κόστος τη ς εργασίας εκ τ ιμ ή θ η κε σε 12.000 μάρκα.
Οι επ ιτυχίες τω ν Γερμανών συνεχίστηκαν και καμία επ ιτυχής απόδραση δ εν σημειώ θηκε κατά το υ ς πρώτους εννέα μήνες του 1942. Τον Μάρτιο, καθώς οι αιχμάλωτοι άδειαζαν τις σ οφ ίτες από τα χώματα, ο υπο- λοχαγός Ν τεζομπέρ αναδύθηκε ξαφνικά μέσα από ένα σωρό χωμάτων σ τον κεντρ ικό δρόμο τη ς πόλης Κόλντιτς όπου οι Γάλλοι ε- ναπ έθεταν τα προϊόντα τω ν εκσκαφών. Τον Σεπ τέμβριο ο υποσμηναγός Ντόμινικ
Σ το εσ ω τερ ικό π ροαύλιο οι α ιχμάλω τοι δείχνουν τη ν π ροτίμησή το υ ς για
τον χώ ρο όπου φ&άνουν οι α κ τίν ες του ήλιου.
Κάποιοι κ ά θ ο ντα ι εμπ ρός από το παρεκκλήσι, ε κ ε ί
όπου λαμβάνονταν οι επ ίσ ημ ες φ ω το γρ α φ ίες
κάθε νεο φ ερ μ ένη ς ο μά δας αιχμαλώτων.
Σ τη γωνία β ρ ίσ κ ετα ι ο π ύργος το υ ρολογιού .
Μπρους επ έστρεψ ε στο κάστρο μ ετά από ολιγοήμερη απουσία του. Ο μικροσκοπικός Βρετανός είχε αποδράσει μέσα σε ένα ξύλ ινο κιβώτιο το υ Ερυθρού Σταυρού.
Η πρωινή καταμέτρηση τη ς 9ης Σ επ τεμ βρίου 1942 «φανέρωσε» τη ν απουσία έ ξ ι αξιωματικών. Σε μία αστραπιαία επιχείρηση οι α ιχμάλω τοι μέσα σε δύο ν ύ κ τες άνοιξαν οπή στον το ίχο που χώριζε το γραφ είο του αρχιλοχία Γκέπχαρντ από μία αποθήκη. Μ ετά τη ν αλλαγή τη ς φρουράς στις 07.00 πέ- ρασαν στο γραφ είο και βγήκαν από τη ν απ οθήκη μεταμφ ιεσ μένο ι ως δύο Γερμανοί υπαξιωματικοί και τέσσ ερις Πολωνοί κρατούμενο ι. Ενας αληθινός Γερμανός υπαξιω- ματικός άνοιξε τη ν πύλη και οι έ ξ ι άνδρες απομακρύνθηκαν. Τέσσερις συνελήφθησαν εν τό ς 24 ωρών. Ο Β ρετανός σμηναγός Ουί- λιαμ Φ άουλερ και ο Ο λλανδός υποπλοίαρχος Ντάμιαν βαν Ν τόρμικ έφθασαν στην Ελβετία.
Η τελευ τα ία απόδραση είχε ως απ οτέλεσμα μία σε βάθος κρ ιτική αξιολόγηση ό λων τω ν μέτρω ν ασφαλείας από το ν νέο διο ικητή , συνταγματάρχη Γκλέσε, ο οποίος α- νέλα βε κα θήκοντα το ν Αύγουστο (3). Στο βορειοδυτικό άκρο τη ς βερά ντα ς το υ Κόλν τ ιτς α νεγέρ θ ηκε ένας πύργος πολυβόλων,
ενώ μία σ τενή ε ξέδ ρ α μήκους 45 μ. τοπ οθε- τή θ η κ ε σ τον δυτικό ε ξω τερ ικό τοίχο, μ ετα ξύ τη ς αψιδωτής εισόδου με τα κελιά απομόνωσης και του φυλακίου. Ενας σκοπός το π ο θ ετή θ η κε σε παρόμοια κατασκευή στο ανατολικό άκρο το υ κάστρου, αυξάνοντας το οπτικό πεδίο τη ς φρουράς προς τη ν π λευρά του πάρκου. To OKW ίδρυσε στη Β ιέννη ένα κεντρ ικό μουσείο αποδράσεων, όπου επ ιδεικνύονταν ό λες οι γνω σ τές μ έθ οδ ο ι απόδρασης και τα υλικά τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορα στρατόπ εδα αιχμαλώτων. Κάθε εβδομάδα ε ξέδ ιδ ε το «Das Abwehrblatt» («Τα Νέα τη ς Ασφάλειας»), ένα έντυπ ο το οποίο π ερ ιέγραφ ε μ εθ ό δ ου ς απόδρασης από διάφορα σ τρα τό πεδα.
Τα νέα μ έτρα δ εν εμπόδισαν τέσσ ερις Β ρετανούς να αποδράσουν στις 15 Ο κτω βρίου 1942. Οι Γερμανοί βρήκαν μερικά σεντόνια π εταμένα στους θάμνους και χρησιμοποίησαν σκύλους για να ακολουθήσουν τα ίχνη τω ν δραπετών. Τα ζώα το ύς οδή γη σαν πίσω, στο νότιο τε ίχος του κάστρου, κοντά σε έναν αεραγωγό το υ οποίου το άλλο άκρο βρισκόταν στο υπόγειο τη ς Kommandantur. Αν ή τα ν απίθανο για το υ ς α ιχμαλώ τους να είχαν διασχίσει την περιο-
25
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
χή τη ς γερμανικής φρουράς, ή ταν αδύνατο για έναν άνδρα να περάσει από τη ν οπή του αεραγωγού, διαστάσεων 23 x 91 εκ. Ωστόσο κατά τη ν πιο τολμηρή απόδραση από το Κόλντιτς οι τέσσ ερις Β ρετανο ί πέρασαν πίσω από τη ν κουζίνα τω ν αιχμαλώτων, περπάτησαν στην οροφή τη ς κουζίνας της φρουράς, διέσχισαν το προαύλιο ανάμεσα στους φρουρούς, υπό το έντονο φως των προβολέων, γλίστρησαν στο υπόγειο τη ς Kommandantur και σύρθηκαν μέσα στον σ τε νό αεραγωγό γυμνοί! Ο ταγματάρχης Λίτ- λντεηλ, ο λοχαγός Ρ ηντ (έχοντας παραχωρήσει τη θέση του ως αξιω ματικός αποδράσεων), ο πλωτάρχης Σ τή β ενς και ο σμηναγός Ο υώ ρντλ έφθασαν στην Ελβετία.
Ως το τέλο ς του 1942 84 αιχμάλωτοι ε ίχαν πραγματοποιήσει 44 απόπειρες απόδρασης. Δ εκαοκτώ αποδράσεις είχαν στε- φ θ ε ί από επιτυχία (ισάριθμα κα τα νεμ ημ ένες στους Ο λλανδούς, στους Γάλλους και στους Β ρετανούς). Η φρουρά είχε συλλάβει 39 ά νδρες κατά τη δ ιάρκεια τη ς απόδρασής τους. Οι υπόλοιποι είχαν σ υλληφ θεί σε διάφορα μέρη τη ς χώρας και είχαν επ ισ τρέφ ει στο κάστρο. To Oflag IVc ουσιαστικά δ εν ή ταν «υψίστης ασφαλείας». Α ντίθετα αποκα- λ ε ίτο «Ακαδημία Αποδράσεων Κόλντιτς». Η ιδέα τη ς συγκέντρω σης τόσων ειδ ικώ ν στις αποδράσεις απ οδείχθηκε εσφαλμένη.
Το 1943 το στρατόπ εδο έχασε το ν πολυεθν ικό χαρακτήρα του. Τον Ιούνιο οι Ολλανδοί μ ετα φ έρ θη κα ν στο Στανισλάου (Πολωνία) και το ν Ιούλιο οι Γάλλοι κι οι Β έλ γοι προω θήθηκαν βόρεια, στο Λύμπεκ. Τον Αύγουστο ή ταν η σειρά τω ν Πολωνών να μ ε τακομίσουν στο Σπίτσμπεργκ (Σιλεσία). Στο Κόλντιτς π αρέμειναν 180 περίπου Β ρετανοί και οι Prominente. Οι Σύμμαχοι ανησυχούσαν ιδ ια ίτερα για το υ ς τελευ τα ίο υ ς, δ ιό τι υποψ ιάζονταν ότι θα χρησιμοποιούντο ως όμηροι ή ανθρώπινες ασπίδες.
Οι απόπειρες απόδρασης δ εν σ ταμάτησαν, όμως η αυστηρότερη αστυνόμευση, η οποία π εριελάμβανε τη ν εγκατάσταση κρυφών μικροφώνων, είχε καταστήσει τη “μάχη" με τη φρουρά άνιση. Σ τις 11 Μαϊου 1943 συνέβη κάτι που ο λοχαγός Εγγερς αποκά- λεσ ε «η πιο παράφρονη απόπειρα». Κατά τη ν ώρα τη ς ημερήσιας άσκησης ο υποσμη- ναγός Ντον Τομ π ήδηξε επάνω από το χαμηλό παραπέτο τη ς βερά ντα ς (μετά τη ν απόπειρα απόδρασης του Μ ερές-Λ εμπ ρέν από το πάρκο όσοι ή τα ν τιμω ρημένο ι με απομόνωση ασκούντο στη βορειοδυτική βεράντα) και κρα τή θηκε από τις κ ά θ ετες μπάρες ε νός παράθυρου το υ φυλακίου. Κατόπιν πιάσ τηκε από τις μπάρες ενός παράθυρου χαμηλότερου ορόφου πριν πέσει στο έδαφος. Οι φρουροί άνοιξαν πυρ, όμως ο Καναδός συνέχισε τη ν πορεία του, π ήδηξε επάνω από το πρώτο συρματόπλεγμα και έ τρ ε ξ ε στο δάσος, όπου π ερ ισ σ ότερες σπείρες από συρματόπ λεγμα το ν σταμάτησαν.
Ιδια ίτερη θέσ η ανάμεσα στους αιχμαλώ τους κα τείχε ο υπολοχαγός Μάικ Σίν- κλαιρ. Η φωτογραφία του βρισκόταν σε αστυνομικούς σ ταθμούς σε ολόκληρη τη χώ
0 Ράινχολντ Ε γγ ερ ς δ ιε τ έ λ ε σ ε Lagero ffiz ie r στο Κ όλντιτς από τον Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1940 ως
τον Φ εβρουάριο το υ 1944 (με εξα ίρ εσ η τρ ε ις μ ή νες το 1942) και σ τη συνέχεια
αξιω μ ατικός α σ φ α λεία ς. Αν και μ ε τά τον π όλεμο π α ρ έμ εινε στην Α νατολική
Γζρμανία, κ α τά φ ερ ε να δ ια τη ρ ή σ ει μεγά λο αρχείο μ ε 4 0 0 α ντικ ε ίμ εν α . Ω ς τον Θ άνατό του , το 1974, ή τα ν η κύρια γερμανική πηγή
για την ισ τορία του κάστρου κ α τά τον Β 'Π Π .
ρα και οι Γερμανοί το ν αποκαλούσαν «Der Rote Fuchs» (η κόκκινη αλεπού). Ο ταν έφθα- σε στο Κόλντιτς ε ίχε ήδη δύο απόπειρες στο ενεργη τικό του. Στις 2 Σεπτεμβρίου1943, γύρω στα μεσάνυκτα, ο αρχιλοχίας Ρο- τενμ π έρ γκερ (για το μεγαλειώ δες μουστάκι το υ είχε κερδίσει το προσωνύμιο Φραγκίσκος Ιωσήφ) άλλαξε εκτά κτω ς το υ ς δύο σκοπούς τη ς ανατολικής πύλης. Ο ένας σκοπός απομακρύνθηκε, ενώ ο δ εύ τερ ο ς ζήτησ ε από το ν αρχιλοχία το σύνθημα. Ο ταν δ εν έλα β ε απάντηση πίεσε το π ροειδοπ οιητικό κουδούνι. Ενας δ εκα νέα ς έκανε τη ν εμφάνισή του και απαίτησε το όπλο του Ροτενμπ έργκερ. Κατά τη συμπλοκή που ακολούθησε ο δεκα νέας πυροβόλησε. «Θεέ μου», φώ ναξε ο σκοπός, «σκότωσες το ν αρ- χιλοχία μας». Ομως ο άνδρας με το χαρακτηρισ τικό μουστάκι ή τα ν ο υπολοχαγός Σίνκλαιρ. Αν η απόπειρα είχε επιτύχει, 30 περίπου αιχμάλωτοι θα είχαν δραπ ετεύσ ει υπό τη ν προστασία των ψ εύτικω ν φρουρών. Η βολίδα το υ όπλου κτύπησε το ν Βρετανό σχεδόν ε ξ επαφής. Ο Σίνκλαιρ ανάρρωσε και το ν Ιανουάριο του 1944, σε μία επόμενη απόπειρα απόδρασης, κα τά φ ερε να φθάσει ως τα ολλανδικά σύνορα. Σ τις 25 Σ επ τεμ βρίου 1944 δοκίμασε να αποδράσει για όγδοη φορά. Εκείνη τη θ ερ μ ή ημέρα οι αιχμάλωτοι βρίσκονταν στο πάρκο όταν ξαφ νικά (κανένας δ εν είχε ενη μ ερ ω θ εί για το σχέδιό του) ο Σίνκλαιρ π ήδηξε επάνω από το συρματόπλεγμα του φράκτη και άρχισε να κατηφ ορ ίζει το ν λόφο τρ έχοντα ς. Ο το ίχος που το υ σ τερούσ ε τη ν ελευ θ ερ ία του βρισκόταν 140 μ. μακριά. Από κάτω περνούσε ένα ρέμα και ένα πλέγμα κάλυπτε το άνοιγμα. Ενας Γερμανός υπαξιωματικός τού φώ ναξε να σταματήσει. Οι σκοποί άνοιξαν πυρ. Η όγδοη απόπειρα του Σίνκλαιρ απέβη μοιραία. Μια βολίδα εποστρακίσ τηκε στον αγκώνα το υ και σ τράφηκε προς τη ν καρδιά το υ σκοτώ νοντάς το ν ακαριαία. Οι Γερμανοί έθαψ αν το ν το λμ η ρό Β ρετανό στο στρατιωτικό κο ιμητήρ ιο το υ Κόλντιτς με τιμ ές.
Ως το 1944 οι Γερμανοί φρουροί είχαν σφραγίσει κάθε πιθανή οδό δ ιαφ υγής από το κάστρο. Οι αποδράσεις ή ταν δυσ κολότερες από ποτέ και για να επ ιτύχει ένα σχέδιο έπρεπε να είναι πρωτότυπο. Η ιδέα τη ς ε ξα πόλυσης δύο αιχμαλώτων με ένα α νεμόπ τερο, από τη στέγη του κάστρου ως το λιβάδι στην άλλη άκρη το υ ποταμού Μ ούλντε, ανήκε στον σμηναγό Μπιλ Γκόλντφ ιντς και στον υποπλοίαρχο Αντονυ Ρολτ. Λ επ τομερή σχέδια του ανεμόπ τερου είχαν ήδη εκπ ονη θ ε ί ό ταν ο σμηναγός Τζακ Μπεστ βγήκε από τη ν απομόνωση τη ν άνοιξη το υ 1944. Ο Μπεστ ενθουσ ιάσ τηκε από τη ν ιδέα. Ο Σ το υ τζ Ραντλ, αξιω ματικός υποβρυχίων, α- π οτέλεσ ε το ν τέ τα ρ το άνδρα τη ς ομάδας. Ο Ρολτ ε ίχε τη ν ιδέα να κτίσουν έναν ψ εύ τικο τοίχο σε ένα άκρο τη ς σοφίτας επάνω από το παρεκκλήσι. Ετσι θα δημιουργούσαν έναν χώρο όπου θα κατασκευαζόταν το ανεμόπ τερο . Η μικρή μείωση του εμβαδού π αρέμεινε απαρατήρητη εξα ιτία ς το υ μεγάλου μήκους του αρχικού χώρου. Ο τοίχος
Ενα α π όγευμα το υ Δ εκ εμ β ρ ίο υ του 1942 ο Β ίλι Π έν ερ τ, η λ εκτρ ο λ ό γο ς το υ κάσ τρ ου,
ά λλα ξε μία καμένη α σφ άλεια στα κ α τα λύ μ α τα των Γάλλων. Σ τ ις 17.30 πέρασε από την πύλη το υ εσ ω τερ ικο ύ προαυλίου,
δ ιέσχ ισε το εξω τερ ικ ό προαύλιο και κατευ& ύν& η κε προς την πύλη του πάρκου.
Ομως ο φ ρ ουρ ός δ εν του επ έτρ εψ ε την έξο δ ο . Ο «Β ίλι» ή τα ν ο Γάλλος υπολοχαγός
Π εροντώ . Η μ ετα μ φ ίεσ ή το υ π λησίαζε το τέλ ε ιο . Π ιθανώ ς το φ ουλάρι του
ξέν ισ ε τον φρουρό.
- 1 0 7 < Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Α νδρες της φ ρουράς φ ω τογρα φ ίζοντα ι πίσω από υλικά τα οποία β ρ έθ η κ α ν στην κατο χή των αιχμαλώτων. Η συγκέντρω ση π ληθώ ρας υλικών οδήγησ ε στην ίδρυση ενός άτυπ ου «μουσ είου αποδράσεω ν». Πλούσιο φ ω τογρα φ ικό υλικό π ροσέφ εραν οι τοπ ικο ί φ ω τογρά φ οι Μ ό ρ ιτς και Γιοχάνες Λ ά νγκ ε. Μ ε τά από κ ά θ ε επ ιτυχημένη ή απ οτυχημένη απόδραση οι δύο ά νδρ ες καλούντο να φ ω τογραφ ίσουν τους επ ίδοξους δ ρ α π έτες μ ε τ ις μ ετα μ φ ιέσ ε ις το υ ς ή, έλ λ ε ιψ ε ι αυτώ ν , ά νδρ ες τη ς φ ρουράς και α ιχμαλώ τους οι οποίοι υπ οδύονταν το υ ς επ ιτυ χη μ ένο υ ς δ ρ α π έτες σε μ ία σκηνή «σ τημ ένη» για τον φακό.
κατασκευάστηκε από τεμάχια καλυμμάτω ν αχυροστρωμάτων από καραβόπανο και προϊόντα εκσκαφ ής από τη σήραγγα των Γάλλων. Σύμφωνα με το σχέδιο, τη ν ημέρα τη ς πτήσης θα ανοιγόταν μια οπή στον δυ τικό τοίχο τη ς σοφίτας. Το ανεμόπ τερο θα μετα φ ερ ό τα ν στην οροφή και οι π τέρυγες, καθεμία μήκους 4,9 m, θα εφ αρμόζονταν στην άτρακτο. Για τη ν εκτό ξευ σ η θα χρησιμοπ οιείτο ένα βαγονέτο σ υνδεδεμένο με μία μπανιέρα γεμ ισμένη με τσ ιμέντο , μέσω ενός συστήματος τροχαλιών. Ο Γκόλντφ ιντς υπολόγισε ό τι η πτώση τη ς μπανιέρας κατά20 m ως το έδαφ ος θα προσέδιδε στο ανεμόπ τερο τη ν απαιτούμενη επιτάχυνση και τα χύ τητα μ εγαλύτερη από τη ν τα χύ τητα απώλειας σ τήριξης. Η κατασκευή άρχισε τον Μάιο του 1944 και ολοκληρώ θηκε στις αρχές του 1945. Τα υλικά που χρησιμοποιήθη- καν περιελάμβαναν ξύλινα δάπεδα, πηχάκια
από τα κρεβάτια και η λεκτρ ικό καλώδιο (ως συρματόσχοινο ελέγχου), μ εγά λες π οσότητ ε ς το υ οποίου βρέθηκαν σε άδεια δωμάτια το υ κάστρου. Τα εργαλεία κατασκευής διαμορφώ θηκαν από τ ις λαβές των ξύλω ν που στήριζαν τα στρώματα τω ν κρεβατιώ ν, από τα πλαίσια και τ ις σ ιδερένιες ράβδους των παραθύρων. Οι λεπ ίδες κοπής έγιναν από ε λατήρια γραμμοφώνου και β ελόνες χρησι- μοποιήθηκαν για να ανοιχτούν οπές. Το κέ- λυφ ος καλύφ θηκε από το υ ς υπνόσακκους των αξιωματικών. Ενας Γερμανός ανακάλυψε το ν ψ εύτικο το ίχο που κάλυπτε το β ρ ετανικό εργαστήριο. Η σιωπή του εξα γορ ά σ θηκε με 500 τσιγάρα. Το μακροπρόθεσμο σχέδιο δ εν υλοποιήθηκε δ ιότι η συμμαχική προέλαση στην Ευρώπη κατέσ τησε κά θε απόπειρα απόδρασης ανώφελη. Ο αντισυ- νταγματάρχης Ουίλιαμ Τοντ, ο ανώ τερος Β ρετανός αξιω ματικός εκεί, ανακοίνωσε ότι η απόδραση από το κάστρο δ εν ή ταν πλέον απαραίτητη. Το ανεμόπ τερο π αρέμεινε κρυμμένο ως τη λήξη του πολέμου. Οι κάτο ικο ι το υ Κόλντιτς δ εν εκτίμησαν τη ν αξία του και το κατέστρεψαν.
Οταν άρχισε να διαφαίνετα ι το τέλο ς το υ πολέμου ά νδρες τω ν SS ανέλαβαν καθ ή κο ντα φρουράς στην πόλη Κόλντιτς. Στις 13 Απριλίου 1945 όλοι οι Prominente απομακρύνθηκαν από το κάστρο με προορισμό τη Βαυαρία, υπό τ ις δ ιαμαρτυρ ίες των υπολοίπων αιχμαλώτων. Με τη βοήθεια ενός συ- νεργάσιμου Γερμανού αξιω ματικού, ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τη ν υπόληψή
του, έφθασαν στις α μερ ικα νικές γραμμές μ ετά από δύο εβδομά δες. Οι αιχμάλωτοι άρχισαν να ανησυχούν ό τι θα χρησιμοποιο ύντο ως ανθρώπινη ασπίδα ή ότι τα SS θα το υ ς σκότωναν από εκδίκηση. Π ροετο ιμά στηκαν για να προβάλουν αντίσταση και, αν ή ταν δυνατόν, να καταλάβουν το κάστρο. Οταν οι μάχες πλησίασαν στην περιοχή του Κόλντιτς οι α ιχμάλωτοι έπεισαν το ν διο ικητή του στρατοπέδου να ματαιώσει τη δική το υ ς μεταφ ορά από το κάστρο και να παραδ οθ εί χωρίς να το γνω ρίζουν τα SS. Τον Απρίλιο του 1945 οι Αμερικανοί εισήλθαν στην πόλη Κόλντιτς και μ ετά από δ ιήμερη μάχη απελευθέρω σαν το κάστρο στις 16 Απριλίου.
Κατά τα π εντέμισ ι χρόνια του πολέμου είχαν σ ημειω θεί περ ισ σ ότερες από 300 απόπειρες απόδρασης. Α υ τές είχαν ως αποτέλεσ μα 130 αιχμάλωτοι να δραπ ετεύσουν από το κάστρο. Δώδεκα Γάλλοι, 11 Β ρετα νοί, έ ξ ι Ολλανδοί, ένας Βέλγος και ένας Πολωνός επ έστρεψ αν στις συμμαχικές γραμμές.
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΚΟΛΝΤΙΤΣΠολλά βιβλία έχουν γραφ εί με θ έμ α το
Κόλντιτς ως στρατόπ εδο αιχμαλώτων. Πρώτο ς ο Β ρετανός υπολοχαγός Γουντ παρουσίασε τ ις αναμνήσεις του στο «Detour» (1948) και ακολούθησ ε ο Γάλλος (αργότερα στρατηγός) Λ ε Μπριγκάν με το «Les Indomptables» (1948). Δύο από ταπ ερ ισ σ ότε-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Σ το μέσ ο τη ς φ ω τογρα φ ία ς ξεχ ω ρ ίζε ι ο «M ax» στα χέρ ια του Ο λλανδού ανθυπ ολοχαγού Λ έο ν τε Χ ά ρ το γκ (πίσω του ). Το παιχνίδι που έπ α ιζε ο «M ax» στη φρουρά του κάστρου απ οκαλύφ & ηκε σ τις 12 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1941, τρ ε ις μ ή νες μ ε τά την πρώτη εμφ άνισή του.
ρο γνωστά βιβλία είναι το «Colditz: The Full Story» και το «Escape From Colditz» του Πατ Ρηντ. 0 Εϊρυ Νηβ δ ιη γήθ ηκε τη ν ιστορία τη ς απόδρασής το υ στο «They Have Their Exits». Ο λοχαγός Ράινχολντ Ε γγερς έδωσε τη γερμανική πλευρά στο βιβλίο του «Colditz: The German Story». Σχετικά πρόσφατα (2001) κυκλοφόρησε το βιβλίο του Χένρυ Τσάνσελορ «Colditz - Α Definitive History». Ο συγγραφέας υποστηρίζει ό τι έ χει δ ιαθέσ ει 12 χρόνια σε έρευνα και έχει λάβει σ υνέντευ ξη από 50 αιχμαλώ τους και φρουρούς.
Το 1955 η κινηματογραφική ετα ιρεία British Lion Film Corporation παρουσίασε τη ν ταινία «The Colditz Story», σε σκηνοθεσία Γκάυ Χάμιλτον και με πρωταγωνιστές το ν Τζων Μιλς (ως Πατ Ρηντ, στο βιβλίο του οποίου βασίσθηκε) και το ν Ερικ Π όρτμαν (ως συνταγματάρχη Ρίτσμοντ). Η τηλεοπ τική σειρά «Colditz» σημείωσε μεγάλη επιτυχία όταν π ροβλήθηκε στη βρετανική τη λεό ρ α ση το 1972 (15 επεισόδια) και το 1974 (δ εύ τερη π ερ ίοδος με 13 επεισόδια). Πρωταγωνιστούσαν οι ηθοποιοί Ν τέη β ιντ Μακάλουμ, Ρόμπερτ Βάγκνερ, Κρίστοφερ Νημ κ.ά. και μέσα από τ ις ισ τορίες τω ν αιχμαλώτων (ο Πατ Ρ ηντ ή ταν τεχν ικό ς σύμβουλος) δινόταν μία εικόνα περί τη ς δυστυχίας το υ πολέμου. Από τη ν αγορά δ εν θα μπορούσε να λείψ ει το επιτραπέζιο παιχνίδι «Escape from Colditz».
Ενα πιστό αντίγραφο του ανεμόπ τερου του Κόλντιτς κατασκευάσθηκε για το ντο - κυμανταίρ που παρουσίασε το Channel 4 το 2000. Το «Spirit of Colditz» π έτα ξε με επ ιτυ χία, απ οδεικνύοντας ότι το πιο ασυνήθιστο όχημα απόδρασης θ α είχε επ ιτύχει στην αποστολή του, αν του δ ινόταν η ευκαιρία. Π αρόντες ή ταν ο Μπιλ Γκόλντφ ιντς και ο Τζακ Μπεστ, δημιουργοί του πρωτοτύπου. Ο μύθος του Κόλντιτς συνεχίζεται. Η Granada Television π ροετο ιμάζει μία νέα ε κ δοχή τη ς ιστορίας και πρόσφατα ακούστη- κε ότι ο Ράσελ Κρόου θα πρωταγωνιστήσει σε επική τα ινία τη ς Miramax για τη μεγάλη οθόνη.
Μ ετά τη λήξη το υ πολέμου το Κόλντιτς π ερ ιήλθε στον σ οβ ιετικό το μ έα και ακολούθως σ την Ανατολική Γερμανία. Οι Σοβ ιετικο ί το χρησιμοποίησαν ως φυλακή για το υ ς παράνομους κατο ίκους τη ς πόλης και για μη κομμουνισ τές. Α ργότερα το κάστρο χρησι- μοπ οιήθηκε πάλι ως άσυλο για διανοητικά ασθενείς. Το 1974 βρέθηκαν για πρώτη φ ο ρά στο κάστρο επ ισκέπτες, αν και η ουσιαστική εκμετά λλευσ η του χώρου έγ ινε μ ετά από το 1989. Επί πολλά χρόνια συνεργεία ε πισκευών ανακάλυπταν ξεχασμένους κρυψώνες και σχέδια σηράγγων. Το 1993, κατά τη διάρκεια αποκατάστασης στην οροφή μίας σοφίτας, ανακαλύφθηκε ο μυστικός ραδιοφω νικός δ έκ τη ς που χρησιμοποιούσαν οι Γάλλοι.
Σήμερα το κάστρο α νήκει στο ομόσπονδο κράτος τη ς Σαξωνίας. Οι σ οφ ίτες και ένα προαύλιο έχουν ανακαινισθεί και το κάστρο μ ετα τρ έπ ετα ι σε παραθεριστικό θ έρ ετρ ο
(με κόστος που υπερβαίνει τα 5.000.000 ευ ρώ). Μ έχρι πρόσφατα (2004) αναμένονταν τα εγκαίνια ενός Ευρωπαϊκού Ξενώνα Νεότη τα ς στο δ εύ τερ ο προαύλιο. Πολλά τμ ή ματα παραμένουν ως είχαν κατά τη διάρκεια του πολέμου και το φυλάκιο λ ε ιτο υ ρ γε ί ως μουσείο αποδράσεων. Μ ε αντίτιμο λίγα ευρώ ο επ ισκέπτης μπορεί να δ ει τ ις σήραγγες, πλαστά έγγραφα και απομιμήσεις στολών, το ν ραδιοφωνικό δ έκτη με τον ο ποίο οι α ιχμάλωτοι ενημερώ νοντα ν από το BBC, ένα πιστό αντίγραφο του α νεμοπ τέρου και να αγοράσει ένα T-shirt με τη ν επιγραφή «Schloss Colditz».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Οι δ ιο ικ η τές σ τρ α τοπ έδω ν αιχμαλώτων στην περιοχή το υ 4ου Σ τρ α τιω τικ ο ύ Δ ια μ ερ ίσ μ α το ς μπορούσαν να επ ιβάλλουν ποινές απομόνωσης ως 14 η μ έρ ες (σύμφωνα μ ε το Α ρ θρ ο 54 τη ς Σ υ νθ ή κ η ς τη ς Γ ΐν εύ η ς το όριο π ειθαρ χ ικής ποινής ήτα ν 30 η μ έρ ες). Κ ά θ ε φυλάκιση μ εγ α λ ύ τερ η ς δ ιά ρ κειας έπ ρεπ ε να ε γ κ ρ ιθ ε ί από τη Γενική Δ ιο ίκησ η Δ ρ έσ δ η ς (G eneralkom m ando Dresden).(2) Ο Εϊρυ Νηβ έγ ιν ε μ έλο ς του βρ ετα νικού Κ οινοβουλίου μ ε το κόμμα των Σ υντηρ ητικώ ν και σ τενό ς σ υ νερ γ ά τη ς της Μ ά ρ γ κ α ρ ετ Θ ά τσ ερ . Δ ο λ ο φ ο νή θ η κ ε από Ιρλανδούς α υ το ν ο μ ισ τές μ ε τά από έκρη ξη π αγ ιδ ευ μ ένο υ α υ το κ ινή το υ στον χώρο σ τά θ μ ευ σ η ς του Ο υ εσ τμ ίν σ τερ το 1979.(3) Τον Φ εβρουάριο το υ 1943 ο σ υ ντα γ μ α τά ρ χη ς Π ρ ά β ιτ α νέλα β ε
τη δ ιοίκηση του σ τρ α το π έδ ο υ και π αρ έμ εινε σε α υ τή τη θ έσ η ως τη λή ξη το υ π ολέμου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Brickhill, Paul: REACH FOR THE SKY, Fontana / William Collins Sons. Glasgow,1981.(2) CO LDITZ, «A fte r the B a ttle », No 63. B attle o f B rita in Prints In ternational, London. 1989.(3) COLDITZ CASTLE, W ikipedia Free Encyclopedia, 12/09/2004.(4) THE COLDITZ STORY (1955). In ternet M ovie D atabase Inc (w w w .im db.com ), 2004.(5) D ean , Paul: COLDITZ CASTLE OFLAGIVC, (h ttp ://w w w .geocities.com /Pentagon/B unker/ 8963/).(6) Dear, Ian: ESCAPE AND EVASION ■ POW BREAKOUTS IN WORLD WAR TWO. Cassel & Co, London, 2000.(7) Gillan, Audrey: THE ULTIMATE ESCAPE PLAN: A GLIDER FLIG HT FR O M COLDITZ. «The Guardian», January 31st, 2000.(8) Lennon, Peter: H O W WE FOOLED THE GERMANS, «The G uardian», February 1st, 2000.(9) Neave, A irey: ESCAPE FRO M COLDITZ,5 JANUARY 1942, The M am m oth Book o f How it H appened, Robinson. London. 2002.(10) Tyson, Peter: ESCAPING COLDITZ,NOVA On Line, January 2001(h ttp ://w w w .pbs.org /w gbh/nova /naziprison /Coldits.htm l).(11) Walker, Andrew: ESCAPE TO COLDITZ, BBC News Online, A ugust 8th, 2003 (h ttp://new s. bbc. co. uk /1/h i/m agazine/3132265. stm).
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ
Σ τη Μ άνη ο Κ ροκόδ ειλος Κ λαδάς κ α τε ίχ ε εκ τά σ ε ις που ε ίχ ε κληρ ονο μή σ ει από τον π α τέρ α το υ Θ εόδω ρο. Εδώ α π εικ ο ν ίζετα ι το κάστρο τη ς Μ άνης σ τις α ρχές του 17ου αιώνα.
Η λήξη του Α ’ Τουρκοβενετικού πολέμου και η σύναψη ε ιρ ή νη ς
μ εταξύ των αντιμαχομένων πλευρών, στις 25 Ιανουαρίου
1479, δημ ιούργησε περισσότερα προβλήματα απ ’ όσα έλυσε,
κα&ώς εμ φανίσ τηκε ένα πλή&ος δυσαρεστημένων αν&ρώπων που
έχανε τα προνόμιά του από την πολυεπίπεδη αλλαγή η οποία
σ υ ντελέσ τη κε . Αποτέλεσμα αυτών ή τα ν η εκδήλωση
εντάσεω ν μεταξύ των πρώην αντιμαχομένων και αντισ τασ ιακής
δράσης από τους Θιγμένους στρατιωτικούς. Ανάμεσα σε
αυτούς συγκαταλέγετα ι και ο Κ ροκόδε ιλος Κλαδάς, η δράση
του οποίου πιθανώς υποκινή&ηκε αρχικά από προσωπικά
συμφέροντα, στη συνέχεια όμως μ ετουσ ιώ 9ηκε.
ΔΕ ΣΠ Ο ΙΝ Α ΒΑ ΡΣΑΜ ΗΦ ιλόλογος
1460-1490
ΚΛΑΔΑΣΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΜΑΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΧΙΜΑΡΑ
Η Β εν ετ ία ά λ λ ο τε υπ οσ τήρ ιζε το κίνημα το υ Κλαδά και ά λλ ο τε , ανάλογα πάντα μ ε τα σ υ μ φ έρ ο ν τά τη ς , το αποκήρυσσε επ ιθυμώ ντας την τουρ κ ική εύνοια
(Τοιχογραφία τη ς Β εν ε τ ία ς από το αρχοντικό το υ εμπ όρου Γ. Σ β α ρ τς σ τα Αμπελάκια).
Ο Κ ρ ο κό δ ε ιλο ς (ή Κ ο ρ κό δ ε ιλο ς ή
Κ ο ρ κ ό ν τη λ ο ς ή Α κρ ο κ ό νδ υ λο ς ) Κ λαδάς (1425-1490) κα τα γό τα ν
από τη Χ ιμάρα τη ς Η πείρου. Ο π α τέρ α ς το υ , Θ εόδ ω ρ ος , μ ετα ν ά σ τευ σ ε από τη ν
Ηπειρο σ την Π ελοπ όννησ ο , όπου τ έ θ η κ ε σ την υπηρεσία τω ν Π αλα ιολόγω ν το υ Δ ε σπ οτάτου το υ Μ ορέω ς. Λόγω το υ σ υ νετο ύ το υ χ α ρα κτή ρ α δ ιο ρ ίσ τη κε τ ε λ ε υ τ α ίος Β υζα ντινό ς σ τρ α τιω τικ ό ς δ ιο ικ η τή ς τη ς Μ άνης. Ο τα ν ο Θ εόδ ω ρ ο ς π έθ α νε (περίπου το 1460) ο ι υπ ήκοοί το υ ε ξ έ λ ε ξα ν ως αρχηγό το ν γ ιο το υ Κ ρ ο κό δειλο , ο οπ οίος κα τέσ τη σ ε α ρ χη γείο το υ το φ ρ ο ύ ριο το υ Αγίου Γεω ργίου τη ς Μ παρδού- ν ιας. Σ τη Μ π αρδούνια τη ς Μ ά νη ς το αρ- β α ν ίτικο σ το ιχε ίο δ ια τη ρ ή θ η κ ε ακμα ίο το υ λά χ ισ τον ως το 1821.
Κ ατά τη ν π ερ ίο δο 1458-1460, ό τα ν άρ χισε η ο θω μα ν ική εισ βολή σ την Π ελοπ όννησο, ο Κ ρ ο κό δ ε ιλο ς π ολέμ ησ ε ηρω ικά τα σ τίφη το υ εχ θ ρ ο ύ σ το π λευρ ό τω ν Πα- λα ιολόγω ν, αλλά τε λ ικ ά α να γκά σ τη κε να υ π ο τα χ θ ε ί σ τον Μ ω ά μ εθ Β1 το ν Π ο ρ θ η τή ό τα ν τα π ρά γμα τα έλα β α ν α μ ε τά κ λ η τη τροπ ή. Ε κείνος μ ε τη σειρά το υ το ν α ν τά μ ε ιψ ε μ ε εκ τά σ ε ις γ η ς στη Λ ακω νία (πεδ ιάδα Ε λους) και έ τσ ι ο Κ ρ ο κό δ ε ιλο ς κα τά φ ε ρ ε να δ ια τη ρ ή σ ει τ ις π α τρώ ες ε κ τά σεις, α κόμα και το φ ρ ο ύ ρ ιο το υ Αγίου Γεω ργίου.
Κατά τη δ ιά ρ κεια το υ Α' Τ ο υ ρ κο β ενε - τ ικ ο ύ π ολέμ ου (1463-1479) ο Κ ρ ο κό δ ε ιλο ς τ έ θ η κ ε υπό τη ν προστασία τη ς β ε ν ε τ ικ ή ς σ ημαίας και η γ ή θ η κ ε επ α να σ τα τικο ύ κ ιν ή μ α το ς π ροσπ αθώ ντας να ξεσ η κώ σ ει ό σ ους Ε λλη νες τη ς Μ ά νης είχαν υπ οτα γεί σ το ν κ α τα κ τη τή . Την ίδια εποχή η Γαληνο- τά τη Δ η μ ο κρ α τία το υ Αγίου Μ άρκου έ- σ τε ίλ ε το ν Β εν ε τό π ολέμαρχο Μ π ερ τόλ-
32 ν το ν τ ’ Ε σ τε ως α ρχ ισ τρ ά τηγο κα τά τ ις β ε ν ε τ ικ έ ς επ ιχειρή σ εις ε να ν τίο ν τω ν Ο θω μανώ ν σ τον ελλ α δ ικ ό χώρο. Η δράση το υ Κλαδά ή τα ν ε ξα ιρ ε τ ικ ή , μ ε α π ο τέ λ ε σμα ο π ρ ο νο η τής το υ β ε ν ε τ ικ ο ύ σ τόλου, Ιερ ώ νυ μ ο ς Κ οντα ρ ίν ι, να το υ α π ονείμ ει το παράσημο το υ Λ έο ν τα το υ Αγίου Μ άρκου και το ν χ ρ υ σ ο κ έν τη το μανδύα. Τον Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1479 η Β εν ε τ ία το ύ π αραχώ ρησε ε κ τά σ εις γ η ς σ την Κορώ νη.
Ω στόσ ο η συμφω νία τω ν Β εν ε τώ ν με το υ ς Τ ο ύρ κο υς, μ ε τη ν οποία τ ε ρ μ α τ ιζ ό τα ν ο μ α κρ ο χρ ό ν ιο ς π όλεμ ο ς , δυσ αρέ- σ τησ ε το ν Κ ρ ο κό δ ε ιλο Κλαδά επ ειδ ή οι Β ε ν ε το ί α π ο δ έχ θ η κα ν επ α χ θ ε ίς ό ρ ο υ ς ό πως ο π ερ ιο ρ ισ μός το υ α ρ ιθμο ύ και τη ς σημασίας τω ν Ελλήνω ν και τω ν Αλβανώ ν α τά κ τω ν και κυρίω ς η παραχώρηση τη ς Μ ά νης σ το υ ς Τ ο ύρκο υς. Η αποδοχή το υ όρου σ ήμαινε τη ν απώλεια τόσ ο τω ν πα- τρ ο γο ν ικώ ν εδα φ ώ ν το υ Κλαδά, όσο και τη ς η γ ε τ ικ ή ς το υ θ έσ η ς στη Μ άνη. Επιπ ρ ό σ θ ετα οι Β ε ν ε το ί το ν π ίεσαν να παραδ ο θ ε ί. Ω στόσο ε κ ε ίν ο ς π ρ ο τίμη σ ε να η- γ η θ ε ί ε νό ς σ ώ ματος α τά κ τω ν που το απο- τελο ύ σ α ν δ υ σ α ρ εσ τη μ ένο ι σ τρ α τιώ τες , Μ α ν ιά τες κ.ά. Τον Ο κτώ βρ ιο το υ 1479 το σώμα τω ν α τά κ τω ν βρ ισ κότα ν στη Μ άνη
και πολύ σ ύ ντο μ α κ α τά φ ερ ε να ε κ δ ιώ ξε ι τ ις μ ικ ρ ές το υ ρ κ ικ έ ς φ ρ ο υ ρ ές κα ι να κατα λ ά β ε ι π ύρ γο υς και χωριά (Τριγγαφάλη και Ο ίτυλο), δ η μ ιο υρ γώ ντα ς π ρόβλημα σ του ς Τ ο ύρ κο υς και επ εκ τε ίν ο ν τα ς τη ν κυριαρχία το υ στα β ο ρ ε ιό τερ α ο ρ ε ινά χωριά (Καστάνια, Π απαφίγγο κ.ά.).
Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣΚατά το δ ιά σ τημα τη ς δράσ ης το υ κι
νή μ α το ς , που το α π οτελού σ α ν 16.000 ά νδ ρ ες , ο Κ λαδάς σ υνέχ ιζε να υπ οσ τηρ ίζει τη Β εν ε τ ία φ ο ρ ώ ντα ς το ν Λ έο ν τα το υ Αγίου Μ άρκου ως επ ίσημο έμ β λ η μ ά το υ . Η απήχηση το υ κ ιν ή μ α το ς ή τα ν απ ροσδόκη τα μ εγά λη και ή τα ν σ ημ α ντική η ε ίδησ η τη ς προσχώ ρησης σε α υ τό τω ν ο π λα ρχηγών Θ εόδ ω ρ ο υ Μ πούα και Μ έξα Μ π οζίνη, σ υ νο δευ ό μ ενω ν από σώ ματα μάχιμω ν ιππέων. Π η γές α να φ έρ ο υ ν πως οι ά σ το χες ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ Β εν ε το ύ π ρ ονο ητή Μπαρ- το λ ο μ έο Μ ίνιο εξώ θη σ α ν το υ ς δύο σ τρα τ ιω τικ ο ύ ς να σ υμπ ρ ά ξουν μ ε το ν Κλαδά. Ετσι το σ τρ α τιω τικ ό σώμα το υ Κλαδά ενι- σ χύ θ η κε σ ημα ντικά και το ν Δ εκ έμ β ρ ιο
το υ 1479 έφ θ α σ ε σ το Α ργος, α φ ή νο ν τα ς στο π έρασμά το υ τα σημάδια τη ς λ ε η λ α σίας. Σ τη ν π ορεία το υ ς σ τρα τολο γο ύσ α ν συνεχώ ς και ά λλο υ ς α ν τά ρ τες . Κατόπ ιν όλο το ένοπλο σώμα επ έσ τρ εψ ε στη Μ άνη για να α ντιμ ετω π ίσ ει τη ν α ν τεπ ίθ εσ η που ε ίχ ε δ ιοργανώ σ ει ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τρα τό ς .
Οι Β εν ε το ί παραβίασαν ό λ ες τ ις συμ-
Ο α π ροσδόκητος θ ά ν α το ς το υ Μ ω ά μ εθ Β ' του Π ο ρ θ η τή ευνόησ ε την επ ανάσταση των
Χιμαριω τώ ν (πίνακας το υ 1480 που β ρ ίσ κετα ι σ το Τοπκαπί).
φ ω \ 'ε ς τ ις οπ ο ίες ε ίχα ν σ υνάψ ει μ ε το ν Κλαδά μ ε το α π ίσ τευ το α ιτιο λο γ ικό ό τ ι τα εδά φ η τη ς Μ ά νης α νή κα ν σ τη ν το υ ρ κ ική επ ικρ ά τε ια π ριν από το ν π ό λεμ ο το υ 1463-1479, συνεπώ ς έπ ρ επ ε να επ ιστρα- φ ο ύ ν σ τον νόμ ιμο επ ικυρ ίαρχό το υ ς . Ο Κ λαδάς δ εν δ έ χ θ η κ ε κα νένα σ υμβ ιβα σμό, γ ι ’ α υ τό π ροχώ ρησε μ ε το υ ς έ ν ο π λους α ν τά ρ τε ς π ρος τη Μ άνη π ρ ο κε ιμ έ- νου να τη ν υπ ερασ π ισ τεί και να α ν τικρ ο ύ - σ ει το υ ς Τ ο ύρ κους. Κ ατά τη ν πρώ τη φ ά ση τη ς το υ ρ κ ικ ή ς επ ίθ εσ η ς ενώ θ ηκα ν σ τις 16 Ιανουαρίου 1480 οι δ υ νά μ ε ις το υ μ π εηλέρ μ π εη τη ς Ρ ού μ ελης , Αλή Μπού- μ ικο, και το υ δ ιο ικη τή το υ Μ όριά, Σ ο υ λεϊ- μάν, και ξε χ ύ θ η κ α ν π ρος τα νό τια λ εη λ α τώ ν τα ς και κ α τα σ τρ έφ ο ν τα ς τα πάντα στο π έρασμά το υ ς .
Οι επ ιτυ χ ίες τω ν το υ ρ κ ικώ ν δ υ ν ά μ ε ων δ εν δ ιή ρκεσ α ν πολύ. Γρήγορα α υ τές κα θ η λώ θ η κα ν σ τις σ τενω π ούς γύρω από το Ο ίτυλο , όπου και α π οδ εκα τίσ τηκα ν σ τις 19 Ιανουαρίου 1480 (700 νεκρο ί). Ο Κλαδάς σ ταδ ιακά ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε σε απειλή τό σ ο για το υ ς Β εν ε το ύ ς , όσο και γ ια τα το υ ρ κ ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα δ ιό τ ι α φ εν ό ς δ ια κήρυσ σε ό τ ι π ο λεμ ο ύ σ ε σ το όνομα τη ς Β ε ν ε τ ία ς ,θ έ τ ο ν τα ς σε κ ίνδυ νο τ ις ήδη κλο ν ισ μ ένες το υ ρ κ ο β ε ν ε τ ικ έ ς σχέσεις, και α φ ε τέ ρ ο υ ο σ τρ α τό ς το υ π ροκαλούσ ε κα τα σ τρ ο φ ές στα σ τίφη το υ εχ θ ρ ο ύ . Σ ε ε κ ε ίν ο το χρ ο ν ικό σ ημείο το επ α να σ τα τικό κ ίνημ α το υ Κλαδά δ έχ θ η κ ε απ ρόσμενη β ο ή θ ε ια από το ν βασιλιά τη ς Ν εάπ ολης, ο οποίος το ύ π ρ ο σ έφ ερ ε τρ ε ις γα λέ- ρ ες , επ ειδ ή σ την υπηρεσία το υ βρ ίσκον τα ν σ υ γ γ εν ε ίς τω ν Μανιατών.
ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΙΗ α π ρόσ μενη τροπ ή τω ν γ εγ ο ν ό τω ν ε
ξό ρ γ ισ ε το υ ς Β εν ε το ύ ς αλλά και το υ ς Τ ο ύρ κους. Ετσι οι α ρ χές τη ς Κ ορώ νης και το υ Ναυπλίου σ υνέλα β α ν τ ις ο ικ ο γ έν ε ιε ς Κλαδά, Μ πούα και Μ ποζίκη, ο δ ε Κ ρο κό δ ε ιλ ο ς επ ικ η ρ ύ χ θ η κ ε σ τις 23 Ιανουαρίου1480 α ν τί 10.000 υπερπ ύρω ν Μ εθώ νης . Π α ρά λληλα οι Β εν ε το ί έδρασ αν π ρος τη ν κα τεύ θ υ νσ η τη ς απ οδυνάμω σης και τη ς διάσπασης το υ επ α να σ τα τικού κ ινή μ α το ς , που λά μβ α νε επ ικ ίνδ υ νες δ ια σ τά σεις. Οι Τ ούρ κο ι από τη ν π λευρ ά το υ ς αν τ ικ α τέσ τη σ α ν το ν Αλή Μ π ούμικο μ ε το ν Α χ μ έ τ πασά. Ε κείνο ς ή τα ν ικα νό τερ ο ς στα π ολεμ ικά ζη τή μ α τα και τη ν άνοιξη το υ 1481 ε ισ έβ α λε στη Μ άνη εν ισ χυμ έ- νος κα τά 1.500 γ εν ιτσ ά ρ ο υ ς . Σ το ν Μυ- στρά χώρισε το σ τρ ά τευ μ ά το υ σε δύο μέρη . Το πρώ το κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε σ την Καλα μά τα π ρ ο κε ιμ ένο υ να εμπ οδ ίσ ει τη ν έ ξο δ ο σ το υ ς Μ α ν ιά τες και το δ ε ύ τ ε ρ ο έ φ θ α σ ε στο Γύθειο και κ α τέλ α β ε το σ τρα τη γ ικ ό π έρασμα Μ α υ ρ ο β ο υν ίου - Πασσα- βά.
Ο Κ λαδάς μ ε το υ ς σ υ ν τρ ό φ ο υ ς το υ κ λ ε ίσ τη κ ε στο φ ρ ο ύ ρ ιο τη ς ο ρ ε ιν ή ς π ερ ιο χή ς Κ αστάνιας. Τα π ρά γμα τα έγ ινα ν ιδ ια ίτερ α δύσ κο λα γ ι ’ α υ τό ν μ ε τά τη ν απο-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Μ ια από τις κ υ ρ ιό τερ ες βάσεις τη ς Β εν ετ ία ς στην Ανατολή κ α τά τον 15ο αιώνα ή τα ν το λιμάνι τη ς Μ εθώ νη ς (Αθήνα, Γεννά δειος Β ιβλ ιοθήκη ).
χώρηση το υ οπ λαρχηγού Μ πούα λόγω διαφω νίας. Τελικά ο Α χ μ έ τ ε π ιτ έ θ η κ ε ε ν α ν τίο ν τω ν στασιαστών σ τις 8 Απριλίου 1481. Ε κείνο ι α μ ύ ν θ η κα ν σ θενα ρά αλλά δ ιέφ υ γα ν σ τις π λα γ ιές το υ Ταϋγέτου και από ε κ ε ί σ το λ ιμ ά ν ι το υ Π όρ το Κάγιο, ό που το υ ς π ερ ίμ εν ε η γα λέρ α το υ η γεμ ό να τη ς Ν εάπ ολης, τη ς Σ ικελ ία ς και τη ς Αρα- γώνας, Φ ερδ ινά νδο υ Β' (1479-1516), που ε ίχ ε στο μ ε τα ξύ π λεύσ ει σ την π ερ ιοχή, και το υ ς μ ε τ έ φ ε ρ ε σ την Ιταλία. Σ το χωριό Καστάνια β ρ ίσ κετα ι μ νη μ ε ίο τη ς μά χης το υ 1481 και τη ς ηρω ικής ά μ υνα ς το υ Κ ρ ο κό δ ε ιλο υ Κλαδά.
Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΑ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ
Σ τη ν αυλή το υ Φ ερδ ινά νδου ο Κλα- δάς έγ ιν ε δ ε κ τ ό ς με τ ιμ ές . Επ ειτα από έ ναν μήνα π α ρα μονής ε κ ε ί σ υνερ γά σ τηκε με το ν δο ύ κα τη ς Καλαβρίας Αλφόνσο σ την οργάνωση σ ειράς α π ελ ευ θ ε ρ ω τικών επ ιχειρήσ εω ν σ την Α λβανία . Ετσι το καλοκα ίρ ι το υ 1481 επ έσ τρ εψ α ν ο ρ ισ μ ένα εδ ά φ η σ τον Ιωάννη Καστριώ τη, γ ιο το υ φ ημ ισ μ ένου π ολέμαρχου Γεωργίου Κ α σ τρ ιώ τη -Σ κεν τέρ μ π εη . Επ ιπλέον κινο ύ μ εν ο ς μ ε τέσ σ ερ ις γ α λ έρ ες ο Κλαδάς απ οβ ιβ ά σ τηκε σ τις α λβ α ν ικ ές α κ τ έ ς και π ροέλα σ ε θ ρ ια μ β ευ τ ικ ά μ έχ ρ ι το ν Αυλώ
να και τη Χ ιμάρα α π ελ ευ θ ερ ώ ν ο ν τα ς 50 π ερίπ ου π ό λεις και χωριά.
Ο ίδ ιος δ εν δ ίσ τασ ε να λά β ε ι μ έρ ο ς και σ τις επ ιχειρή σ εις το υ δ ού κα τη ς Καλα βρ ία ς μ ε σκοπό τη ν α νάκτησ η το υ Ο τρ ά ν το από το υ ς Τ ο ύρ κο υ ς (Μ άιος 1481). Π ερίπ ου ένα χρόνο πριν ο Γ κ εν τίκ Α χ μ έ τ πασάς, αφ ού π ρα γμα τοπ οίη σ ε μ ε ρ ικ ές π ρ ο ε ιδ ο π ο ιη τ ικ ές απ οβάσεις και ε π ιδ ρ ο μ ές στα παράλια τη ς Απ ουλίας, ε ίχε κα τα κ τή σ ε ι α υ τέ ς τ ις π ερ ιο χ ές (26-7- 1480). Για τ ις σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ες υπ ηρεσ ίες το υ αλλά και γ ια τη συνολική δράση του στη Μ άνη ο Κ λαδάς τ ιμ ή θ η κ ε από το ν Φ ερ δ ινά νδο Β' ( σ τις 12 Ιουλ ίου 1481) με το ν τ ίτλ ο το υ «μεγαλοπ ρεπ ούς» (magnifico) και με μια πλούσια τ ιμ η τ ικ ή χο ρηγία 300 δ ου κά τω ν το ν χρόνο , η οποία κατόπ ιν μ ετα β ιβ ά σ τη κ ε σ το υ ς απ ογόνους το υ . Οι τ ιμ έ ς α υ τέ ς όμω ς δ εν υπήρξα ν α ρ κ ε τέ ς γ ια να το ν ο δ η γή σ ου ν σ την α π οσ τρ ά τευσ ή το υ . Τον Α ύγουσ το το υ1481 ο Κ λαδάς β ρ έθ η κ ε πάλι στα πάτρια εδ ά φ η τη ς Η πείρου μ ε σκοπό να αναμι- χ θ ε ί σ τις επ α να σ τα τικ ές α να τα ρ α χές που σ υ ν τη ρ ο ύ ν το από το υ ς Χ ιμα ρ ιώ τες .
Οι Χ ιμ α ρ ιώ τες ε ίχα ν ζη τή σ ε ι τη ν υποσ τήρ ιξη το υ βασιλιά τη ς Ν εά π ολης από τη ν εποχή το υ β ε ν ε το το υ ρ κ ικ ο ύ π ο λέμου μ ε σκοπό να δ ια τη ρ ήσ ου ν τ ις κ τή σ εις το υ 1473. Ετσι ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ Κρο
κ ό δ ε ιλο υ Κλαδά ενώ θ ηκα ν μ ε α υ τές το υ Ιω άννη Καστριώ τη και άλλω ν σ τρ α τιω τικών που δοκ ίμ α ζα ν τη ν τύ χ η το υ ς σ την π ερ ιοχή . Α π οβιβάσ τηκα ν στα π ερίχω ρα το υ Αυλώνα μ ε τέσ σ ερ ις γ α λ έρ ες και πυροβόλα . Ω στόσο γνώ ρισαν σ υντρ ιπ τική ή ττα . Τα π ράγματα ε ξε λ ίχ θ η κ α ν σε οι- κ τρ ή απ οτυχία , καθώ ς οι απ ώ λειες μ ε τα ξύ τω ν ανδρώ ν το υ Κ αστρ ιώ τη ή τα ν αποκα ρ δ ιω τικές .
Ο α π ρόσ μενος θ ά ν α το ς το υ σ ο υ λτά νου Μ ω ά μ εθ Β' το υ Π ορ θ η τή , έ γ ιν ε η α ιτ ία να οργ ιά σ ο υν οι φ ή μ ες γ ια επ ικ ε ίμ ενο εμ φ ύ λ ιο σπαραγμό σ το σ τρ α τόπ εδ ο των Τούρκω ν ε ξα ιτ ία ς τω ν δ ιε ν έ ξε ω ν που θ α επ α κολο υ θ ο ύ σ α ν μ ε τα ξύ τω ν δ ιε κ δ ικ η τώ ν το υ θ ρ ό νο υ . Ο δ ιο ικ η τή ς τη ς π ερ ιο χ ή ς Γ κ εν τ ίκ Α χ μ έ τ έσ π ευσ ε π ρος τ η ν Κ ω νσ ταντινούπ ολη και η σ υ ν κ -c .a αυτή ε π α ν έφ ερ ε το ν ενθ ου σ ια σ μό κα ι τ η ν ε λ πίδα σ του ς Χ ιμα ρ ιώ τες . ο ι οπ ο ίο ι επ ανα στάτησαν. Μ ετά από α υ τό το απ ροσ δόκητο γ εγ ο ν ό ς ο Κ λαδάς. ο Κ α σ τρ ιώ τη ς κα ι οι λοιπ οί κυ ρ ίευσ α ν όλη τ η ν π ερ ιο χή τη ς Χ ιμάρας και απομόνω σαν το ν Τ ούρκο τ ο π ικό σ τρα τιω τικό διοικώ — σ το φ ρ ο ύρ ιο το υ Σ ο π ο τού .
Ο ν έο ς μ π εη λ έρ μ π εη ς τη ς Ρ ού μελης, Σ ο υ λ ε ϊμ ά ν πασάς (ο επ ο νο μ α ζό μ ενο ς και Ε υνούχος ι. που π ροσπ άθησε μ ε 3.000 σ τρ α τ ιώ τες να β ο η θ ή σ ε ι το υ ς κλε ισ μ έ-
ΙΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
χωριά το υ ς και να κα τα φ ύ γο υ ν σε άλλα μ έρ η . Η Κ έρκυρα , η Β εν ε τ ία και μ ερ ικ ές επ α ρ χίες το υ Β ασ ιλείου τη ς Ν εάπ ολης δ έχ θ η κ α ν το υ ς τα λα ιπ ω ρ ημ ένο υς από τα το υ ρ κ ικ ά αντίπ ο ινα Χ ιμα ρ ιώ τες .
Η ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΑΜ ετά τη δράση το υ Κ ρ ο κόδειλο υ
Κ λαδά στη Χ ιμάρα τα ίχνη το υ χάθηκαν. Μ ερ ικ έ ς π η γές α να φ έρ ο υ ν ό τ ι επ έ σ τρ ε ψ ε στη Μ άνη για να σ υνεχ ίσ ει τη ν α ν τι
στασιακή το υ δράση και να α να κτήσ ει τα παλαιά εδά φ η το υ . Το 1490 α ιχμα λω τί
σ τη κ ε όμω ς και υπ έστη μ α ρτυ ρ ικό θ ά να το με βασανιστήρια , γδάρσι-
μο και δ ια μελ ισ μό το υ . Οι γ ιο ι το υ , Θ εό δ ω ρ ο ς και Μ ανώ λης, κα
τά τ ις επ ιχειρήσ εις το υ Β ’ Τουρκο- β εν ε τ ικ ο ύ π ολέμ ου (1499-1503) ε -
νου ς σ το φ ρ ο ύρ ιο το υ Σοπ οτού , έπ εσ ε σε εν έδ ρ α το υ Κλαδά, σ υνελή φ θ η α ιχμάλω τ ο ς και εσ τά λη ως ό μ η ρ ο ς σ τον δ ο ύ κα τη ς Κ αλαβρίας. Τελικά το φ ρ ο ύρ ιο το υ Σοπ οτού έπ εσ ε στα χέρ ια τω ν επ ανασ τα τώ ν (31 Α υγούσ το υ 1481) και ο Ιω άννης Κ ασ τρ ιώ της α ν α κ η ρ ύ χ θ η κ ε δ ιο ικ η τή ς τη ς Χ ιμάρας σ το όνο μα το υ βασιλιά τη ς Ν εάπ ολης και επ έβ α λ ε φ όρ ο υ π ο τέλ ε ια ς 1.500 δ ο υ κά τω ν σ τον Τούρκο δ ιο ικη τή το υ Αυλώνα.
Ω στόσο η κατάστασ η ή τα ν α κό μα συγ κ ε χ υ μ έ ν η μ ε α π οτέλεσ μα , μ ε τά από γ ε ν ικ ό τερ ο υ ς σ υμβ ιβα σ μούς και α μ ο ιβ α ίες υποχω ρήσεις, η π ερ ιοχή τη ς Χ ιμάρας να ε π α ν έλ θ ε ι το 1492 υπό το υ ρ κ ικ ή κα τοχή . Την ά νο ιξη το υ 1492 κα τέφ θ α σ α ν ισχυρές το υ ρ κ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις μ ε επ ικεφ α λή ς
Ο Α χ μ έτ πασάς εισ έβ α λ ε στη Μ άνη την άνοιξη του 1481 εν ισ χυμένος μ ε 1.500 γεν ιτσ ά ρ ους. Το σώμα α υ τό σ υ νδ έθη κ ε μ ε τον επ α χ θ έσ τερ ο φ όρο α ίμ α το ς των υποδούλων, το παιδομάζωμα (γεν ίτσ α ρ ος α ξιω ματικός από το λεύκω μα το υ Π εϋ τιέ ).
Τούρκος π ολεμ ισ τής που φ έρ ε ι ελαφ ρ ό οπλισμό, δύο π ιστόλες (λεύκω μα Π εϋ τιέ ).
το ν ίδιο το ν Β α γ ια ζήτ Β ’ (1481- 1512), δ ιάδοχο το υ Μ ω ά μεθ Β', και το ν μ εγά λο β εζύ ρη Γιαχγιά πασά, που εκκα θ ά ρ ισ α ν τ ις τ ε λ ε υ τα ίε ς ε σ τ ίε ς α ντίσ τα σ ης σ την Ηπειρο και σ την Α λβανία . Οι κά το ικ ο ι τη ς Χ ιμάρας πλήρωσαν με εξισ λα μ ισ μό , α κρ ω τηρ ια σ μο ύς και α ιχμαλω σία τη ν επ ανασ τατική το υ ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα και π ολλο ί α να γκά σ τηκα ν να εγ κ α τα λ ε ίψ ο υ ν τα
Σ τη ν Κορώνη σ υνελήφ θησ α ν οι σ υ γγ ενε ίς το υ Κ ροκόδειλου Κ λαδά και κ ρ α τή θ η κ α ν α ιχμάλω τοι από τις β εν ε τ ικ ές α ρχές σε αντίποινα για τη δράση του . Εδώ βλέπ ουμε το φ ρούριο τη ς Κορώνης από την π λευρά τη ς Ακρόπολης (1808, A .L Castellan, χα λκογρ α φ ία ).
σ τάλησαν από το υ ς Β εν ε το ύ ς στη Μ άνη μ ε σκοπό να υ π οκινήσ ουν σε ανταρσία το υ ς κα το ίκ ο υ ς τη ς π ερ ιοχής . Ο μω ς η πτώση τη ς Κ ορώ νης στα χ έρ ια τω ν Τούρ κων (1500) το ύ ς ανάγκασ ε να κ α τα φ ύ γου ν στη Μ ονεμδασ ία , καθώ ς ο κ ίνδυνος σ ύλληψ ης και ε ξό ν τω σ ή ς το υ ς ή τα ν κάτι παραπάνω από ο ρα τό ς .
Η δράση το υ Κ ρο κό δ ε ιλο υ Κλαδά δ εν θ α μπ ορούσ ε να χ α ρ α κ τη ρ ισ θ ε ί ως αμι- γώς αντισ τασ ιακή, καθώ ς ε κ ιν ε ίτο α νά μ ε
σα σ την προσφ ορά υπηρεσ ιώ ν σ το υ ς Β ε ν ε το ύ ς και σ το υ ς Τ ο ύρ κο υς κα τά τα πρώτα χρ ό ν ια τη ς δράσ ης το υ . Είναι επίσης δύσ κολο να υ π ο σ τη ρ ίξο υ μ ε τη ν εκδ ο χή πως επ ρ ό κ ε ιτο γ ια ένα α π ελ ευ θ ερ ω τικ ό κίνημα , μ ε τη ν έννο ια που έλ α 6 ε ο όρος το ν 19ο και το ν 2 0 -ό αιώνα. Ω στόσο η ε μπλοκή το υ μ ε τ ις ισ χυρές δ υ νά μ ε ις τη ς επ ο χή ς και η δράση το υ ε να ν τίο ν τω ν Τούρκω ν κ α τα κ τη τώ ν δ η μ ιο υ ρ γο ύ ν τη ν ε ντύπω ση μ ιας εσ τία ς α να τρ οπ ής σ την
π ερ ιοχή το υ Μ όριά, η οποία δ ια τη ρ ή θ η κ ε τα επ ό μ ενα χρόνια . Α λλω σ τε οι πιο σημαν τ ικ ο ί π α ρ ά γο ν τες που δημ ιο υρ γού σ α ν τ ις κ α τά λ λ η λ ες π ρ ο ϋ π οθ έσ εις γ ια επανασ τα τικά κ ινή μ α τα και οργάνω ναν τη ν αντίσ τασ η κα τά τω ν Τούρκω ν, δ εν ε ίχαν σ υ νειδ η το π ο ιή σ ε ι τ η ν ε θ ν ικ ο α π ε λ ε υ θ ε - ρω τική το υ ς προσφορά, το υ λά χ ισ το ν τα π ρώ τα χρ ό ν ια τη ς δράσ ης το υ ς .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Β ακαλόπ ουλος Α.: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛ Λ Η Ν ΙΣΜ Ο Υ , Θ εσσαλονίκη. 1976.(2) ΕΛΛΑ Σ: Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΚΑΙ Ο Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΟΥ Ε ΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ ΑΠΟ ΤΙΣ Α ΠΑΡΧΕΣ Μ ΕΧ ΡΙ ΣΗΜ ΕΡΑ. Ε κδοτικός Ο ργανισμός Π άπ υρος, Α θή να . 1998.(3) ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Ε ΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ. Ε κδοτική Αθηνώ ν, Α θήνα , 1974.(4) Σ ά θ α ς Κ.: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΣ (1453-1821), Α θήνα 1869.(5 )Σ φ υ ρ ό ερ α ς Β.: Ο Ι ΕΛΛΗ Ν ΕΣ ΕΠ Ι ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ, Α θήνα , 1975.(6 )Α λ έ ξη ς Γ.Κ. Σ α β β ίδ η ς : Σ Ε Λ ΙΔ Ε Σ ΑΠΟ ΤΗΝ Β Α ΛΚΑ Ν ΙΚ Η Α Ν ΤΙΔΡΑ ΣΗ ΣΤΗΝ Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ 14ο ΚΑΙ 15ο Α ΙΩΝΕΣ. Ο ΥΓΓΛΕΣΗΣ - ΟΥΝΥΑΔΗΣ - Κ Α ΣΤΡ ΙΩ ΤΗ Σ - Κ ΛΑ ΔΑ Σ, Εκδ. Η ρ ό δ ο το ς , Α θήνα , 1991.(7) Α γγέλου Θ. Ν εζερ ίτη : ΛΕΞ ΙΚ Ο Ν ΤΗΣ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ Η Σ Π ΕΛΟ Π Ο Ν Ν Η ΣΟ Υ, Επ ιμέλεια : Ν ίκος Ν ικολούδη ς, Α θή να ι, 1998.
Η Κ έρκυρα ήταν μια από τις π εριοχές σ τις οπ οίες κ α τέφ υ γ α ν οι Χ ιμ α ρ ιώ τες για να σω θούν από την εκ δ ικ η τικ ή μανία του Β α γ ια ζή τ Β ' (Κέρκυρα, χα λκογρ α φ ία 17ου αιώνα).
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Τον Ιανουάριο του 1945 η ισχύς του Ε ρυθρού Σ τρατού ε ίχ ε φθάσει στο απόγειό της, όπως α π ο δ ε ίχθ η κε και από την ταχύτητα με την οποία οι Γερμανοί σαρώ θηκαν από την Πολωνία παρά το ότι ε ίχαν στη δ ιάθεσή τους α ρ κε τού ς μήνες για να προετοιμάσουν την άμυνά τους. Η β ια ιό τητα και η δ εξ ιο τεχ ν ία με τ ις οποίες δ ιεξήγαγαν την επ ίθεση ε κ ε ίν η οι σ τρατάρχες Ζούκωφ και Κόνιεφ α π ο τελε ί ακόμη και σήμερα κλασικό παράδειγμα ε κ τέ λ εσ η ς κεραυνοβόλας επ ιχείρησης από μηχανοκίνητες δυνάμεις.
Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Σ ο β ιετ ικ ό π εζικό βα δ ίζει σ την Κρακοβία, τη ν οποία α π ελ ευ θέρ ω σ ε τον Ιανουάριο το υ 1945.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΣΤΟΥΛΑΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΤΟ 1945
ΣΤΟΝ ΟΝΤΕΡ
0 Σ ο β ιετ ικ ό ς η γ έτη ς , Ιω σήφ Στάλ ιν , ε ίχε α ναλάβει προσωπικά τη ν επ οπ τεία των επ ιχειρήσεω ν του Ε ρ υθρ ού Σ τρ α το ύ από τον Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1944. Αν και δ ια τη ρ ο ύ σ ε τον απ όλυτο έλ εγ χ ο , ε ίχ ε επ ίγνω ση της ά γνο ιάς του στην επ ιχειρησ ιακή τέχ ν η κι έ τσ ι άφηνε σ τους δ ιο ικ η τές κάποια ε λ ε υ θ ε ρ ία κινήσεων, την οποία ζή λευα ν οι Γερμανοί ο μ όλογο ί τους. Σ ε α ν τίθ εσ η μ ε τον Χ ίτλ ερ , ά κο υ γ ε π ροσεκτικά τα επ ιχειρ ή μ α τα μ ια ς α ν τ ίθ ε τη ς άποψης.Γνώ ριζε επ ίσης να π αίζει έξο χα το παιχνίδι της κο μ μα τική ς επ ιρροής φ ρ ο ντίζο ντα ς να «ψ αλιδ ίζε ι» το υ ς σ τρ α τά ρ χ ες που κέρδ ιζαν μ εγ ά λ ες νίκες και απ οκτούσαν ιδ ια ίτερ η φήμη.
Ο Ε ρ υ θρ ό ς Σ τρ α τό ς φ ρ ό ν τιζε να ε π ιτ ίθ ε τα ι υπό άσχημες κ α ιρ ικ ές σ υ νθή κ ες και οι Γερμανοί β ετερ ά ν ο ι, που ή τα ν εξο ικε ιω μ έν ο ι με α υ τή την τα κτική , γνώ ριζαν πως έπ ρεπ ε να φ οβ ούντα ι τ ις π εριόδους κακοκα ιρ ίας, τις οπ οίες οποκαλούσαν «καιρό των Ρώσων». Σ τη δ ρ αμ α τική α υ τή φ ω τογρα φ ία ένας Γ ΐρ μ α ν ό ς σ τρ α τιώ τη ς τρ έχ ε ι μ έσ α στη λάσπη για να κ α λ υ φ θ ε ί από τα πυρά του σ οβ ιετικο ύ π υροβολικού, έχοντα ς ζω γραφισμένη την αγω νία σ το πρόσωπό του .
37
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Την παραμονή τω ν Χ ρισ τουγέννω ν του 1944 ο Α δόλφ ος Χ ίτλερ δ έχ θ η κ ε τη ν επίσκεψη ενό ς ιδ ια ίτερα ενοχλη τικού και ασυμβίβαστου συμβούλου το υ στο αρ
χηγείο το υ στο Α ντλερχορστ (Αετοφω λιά), σ την περιοχή το υ δάσους Τσ ίγκενμπεργκ τη ς Εσσης, απ' όπου παρακολουθούσε τη ν ε ξ έ λ ιξη τω ν σ τρατιω τικώ ν επιχειρήσεω ν στο Δ υτικό Μέτωπο. Ο επ ισκέπ της ερχό τα ν από το Τσόσεν, στα προάστια το υ Β ερολίνου και ή τα ν ένα ς ανώ τατος αξιω ματικός ο οποίος ε ίχε σ υνδέσ ει ά ρρηκτα το ό νομά του με τ ις μ εγα λύ τερ ες ν ίκ ες του Γερμανικού Σ τρα τού και ε ίχε π ρω τοσ τα τήσει στη δημ ιουργία τω ν τεθω ρακισμένω ν σχηματισμών χαρίζοντας στο Γ1 Ράιχ τ ις ανεπ ανάληπτες, ραγδα ίες κα τα κτήσ εις του τη ν π ερίοδο 1939-42. Ε π ρόκειτο για το ν θ ρ υ λικό σ τρα τηγό Χ ά ιντς Γκουντέρ ιαν, το ν οποίο ο Χ ίτλερ ε ίχε απ ομακρύνει σκαι- ώς το 1941 ό τα ν ο πρώ τος τόλμ ησ ε να συ- μ π τύ ξε ι τα σ τρ α τεύ μ α τά του μπροστά στη Μόσχα για να τα σώσει από το ν εχθ ρ ό και το ν παγετό, για να το ν ανακαλέσει 14 μήν ες α ργό τερα π ροκειμένου να ανασυγκροτή σ ει το Οπλο τω ν Τεθωρακισμένων. Την ε π ομένη τη ς α π οτυ χημ ένη ς απόπειρας δο λοφ ονίας το υ φ ύ ρ ερ στις 20 Ιουλίου 1944, ο η γ έ τη ς το υ Ράιχ δ εν κατόρθω σ ε να Θρει κανέναν πιο αξιόπιστο, σ υγκρ οτημ ένο και συνεπή ανώ τατο αξιω ματικό για να το υ ανα θέσ ει τη ν αρχηγία το υ Γενικού Ε π ιτελείου Σ τρ α τού από το ν Γκουντέριαν. Ετσι ο 56χρονος σ τρα τηγός τη ς πρωσικής σχολής επω μίστηκε τη ν πιο υπ εύθυνη θέσ η του Σ τρα τού στη χ ε ιρ ό τερ η στιγμή τη ς ιστορίας του.
Οι μάχες που ε ίχε δώσει π αλα ιότερα ο Γκουντέρ ια ν κατά του εχθ ρο ύ θα πρέπει να ή τα ν οπωσδήποτε λ ιγό τερ ο ψυχοφθό-
38 ρες από ε κ ε ίν ες τις οποίες αναγκάσ τηκε ΙΒ™ να δ ιεξα γά γει κατά το υ ίδιου το υ Χ ίτλερ
π ροκειμένου να περισώσει το ν Γερμανικό Σ τρ α τό από τ ις π αράλογες εμπ νεύσ εις και τις εμ μ ο νές του. Εκείνο το βράδυ α ν τικ ε ίμενο τη ς ενημέρω σ ής το υ προς το ν φ ύρερ ή τα ν η ανάλυση τη ς π ροφανούς κατάσ τα σης που ε ίχε π ροκύψ ει έπ ειτα από τη ν ασυλλόγιστη αντεπ ίθεσ η τη ν οποία είχαν ε ξαπολύσει στις Α ρ δ έννες ενα ντίο ν τω ν Δυτικώ ν Συμμάχων στις 16 Δ εκεμ βρ ίου . Ο πισ τός σ τρα τηγός ε ξ έ θ εσ ε τα γεγονό τα με ωμό ρεαλισμό και απόλυτο επ α γγελμ α τισμό: δήλωσε ό τι η επιχείρηση κατά τω ν Α μερ ικανο-βρετανώ ν ε ίχε τελμ α τω θ ε ί και πως δ εν έπρεπε να χα θεί καθόλου χρόνος για τη μ ετα φ ορ ά όσο το δ υνατόν μεγαλύτερω ν γερμανικώ ν δυνάμεω ν προς το Ανατο λ ικό Μέτωπο, όπου εκ τιμ ο ύ σ ε πως επρό- κ ε ιτο να ξεσπάσει μια πολύ χ ε ιρ ό τερ η κρίση με π ρω τοφανή β ια ιό τητα το α ργότερο σε τρ ε ις εβδομά δες.
Η ΓΑΛΗΝΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΘΥΕΛΛΑ
Επειτα από τις α τυ χ ίες και τ ις αλυσιδωτ έ ς ή τ τ ε ς που ε ίχε υποστεί ο Γερμανικός
π τε τη ν περιοχή τη ς Λευκορω σίας και κα τ ’ επ έκτασ η το ν ζω τικό άξονα Μόσχας - Β ε ρολίνου. Η α ιφνιδιαστική σ οβ ιετική επ ίθ ε ση κυ ρ ιο λεκτικά τη ν αφάνισε και επί α ρ κετ έ ς εβ δ ο μ ά δ ες οι Γερμανοί αντιμετώ πιζαν το φάσμα τη ς ολο κληρω τικής κα τά ρ ρ ευ σης το υ μετώ που το υ ς πριν κα τα φ έρο υν να αναχαιτίσουν τελ ικ ά το ν σ οβ ιετικό ο δ ο στρω τήρα στις π αρυφές τη ς Ανατολικής Πρωσίας και κατά μήκος του π οταμού Βιστούλα. Εχοντας αποσπάσει μία τεράσ τια εδαφ ική έκτασ η με ένα άλμα, ο Ερυθρός Σ τρ α τό ς σ ταμάτησ ε για αναδιοργάνωση ενώ απείχε μία ανάσα από τη Βαρσοβία, τη ν κα τεχό μενη πολωνική π ρω τεύουσα που σ τένα ζε κάτω από το ν γερ μα ν ικό ζυγό επί π έν τε χρόνια. Σ τα θερ οπ ο ιη μένο από το φθινόπωρο το υ 1944 π λέον το μέτωπο, το οποίο ε ίχε συρρικνω θεί σε μήκος από 4.450 σε 2.250 km, ακολουθούσ ε τη ν περίμ ετρ ο τη ς Α νατολικής Πρωσίας ως το ν ποτα μό Νάρεβ, συνεχιζόταν κατά μήκος αυτο ύ το υ π οταμού μέχρι τη συμβολή του με το ν Β ιστούλα, ακολουθούσ ε το ν Β ιστούλα μέχρ ι τη συμβολή του με το ν Βισλόκα και έπ ειτα εκ τε ιν ό τα ν κατά μήκος το υ Βισλόκα μέχρ ι το υ ς π ρόποδες τω ν Καρπαθίων. Αν και υπό δ ια φ ο ρ ετ ικ ές σ υνθ ήκες τα π οτάμια θα μπορούσαν να λειτο υ ρ γήσ ο υ ν ως έ ξοχα φυσικά, υδάτινα κωλύματα, η αξία το υ ς π ερ ιορ ιζό ταν μέσα στην καρδιά του χειμώνα από τη ν παγωνιά που σ τερεοπ οιούσε τη ν επ ιφάνειά το υ ς και καθιστούσε το υ ς μ ικρ ό τερ ο υ ς από α υ το ύ ς βα τούς σε οχήματα.
Εκεί όπου η φύση άνοιγε διάπλατα λ ε ω φόρους εισβολής σ τον επ ιτιθ έμ ενο ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς ό φ ε ιλ ε να φ ρ ά ξε ι το υ ς π ιθανούς ά ξο νες π ροέλασης με τα δικά το υ μέσα. Οι Γερμανοί όμως δ ια τηρ ού σαν εκ ε ίν η τη ν εποχή στο Ανατολικό Μ έτωπο λ ίγες και δ ιεσ π αρμένες δ υνά μεις οι οποίες είχαν επ ιπλέον κακή τα κ τική δ ιάτα ξη . Π ισ τεύοντα ς ότι η επ ό μενη σ οβ ιετική επ ίθεση, όπ οτε και αν εκδηλω νό τα ν αυτή, θα α κολου θο ύσ ε τη ν επ ιτυ χη μένη πρακτική τη ς επ ιχείρησης στη Λευκορω σία το1944, η γερμα ν ική Ανώτατη Διοίκηση Σ τρα το ύ (ΟΚΗ) θεώ ρησ ε σκόπιμο να ενισχύσει π ερισσότερο τα π λευρά τη ς π αράταξής τη ς α δυνα τίζοντα ς το κ έν τρ ο κι έτσ ι συγκέντρω σ ε τις π ερ ισ σ ότερες και κα λύ τε ρ ες μ ερα ρχ ίες τη ς στην Ανατολική Πρωσία και ανατολικά τη ς Κρακοβίας. Την κ εν τρ ική Πολωνία κάλυπτε η Ομάδα Στρατιώ ν «Α» το υ σ τρατηγού Γιόζεφ Χάρπε, η οποία π ερ ιελάμβανε τη ν 9η και τη 17η Στρατιά, καθώ ς και τη ν 4η Σ τρατιά Πάντσερ, με ένα σύνολο 30 μεραρχιών στις οποίες ανήκαν 400.000 ά νδρες, 1.136 άρματα και π υροβόλα εφ ό δο υ , 4.100 πυροβόλα και όλμοι και 270 αεροσκάφη (την ίδια π ερ ίοδο στην Α νατολική Πρωσία σ τά θμευα ν 41 μ εραρχ ίες). Ο Γκουντέρ ια ν δ εν π α ρέλειψ ε να επι- σ τήσει τη ν προσοχή το υ φ ύρερ στο γ εγο νός ό τι οι δ υνά μεις α υ τές ή τα ν ανεπ αρκείς για τη διατήρηση ενό ς μετώ που εύρ ου ς 700 km το οποίο α π ειλείτο άμεσα από τε -
Ο σ τρ α τη γ ό ς Χ ά ιντς Γκουντέρ ια ν ε ίχ ε αναλάβει τον πιο άχαρο ίσως ρόλο στην απόκρουση τη ς χ ε ιμ ερ ιν ή ς σ ο β ιετικ ή ς επ ίθ εσ η ς, ως αρχηγός το υ Γενικού Ε π ιτελείο υ Σ τρ α το ύ . Οι ρ ή ξε ις το υ μ ε τον Χ ίτλ ερ υπ ήρξαν π αροιμ ιώ δεις αλλά ελ ά χ ισ τες φ ο ρ ές απέδω σαν καρπούς, έ φ θ ε ιρ α ν δε και την υγε ία του σ τρ α τη γο ύ ο οποίος ήδη υ π έφ ερ ε από υψηλή πίεση και κ αρδιολογικά π ροβλήματα .
Ο σ τρ α τά ρ χη ς Γκεόρ γκ ι Ζούκω φ ορ ίσ τη κ ε από τον Σ τά λ ιν δ ιο ικη τή ς το υ 1ου Λ ευκορω σικού Μ ετώ π ου έναν μήνα πριν από τη χε ιμ ερ ιν ή επ ίθ εσ η , α ντικ α θ ισ τώ ν τα ς τον επ ίσης ικανό σ τρ α τά ρ χη Ροκοσόφσκυ, επ ειδή ο τελ ε υ τα ίο ς ήτα ν κ α τά το ήμισυ Πολω νός.
Σ τρ α τό ς σ την Ανατολή το 1944 οι Σ ο β ιετικοί είχαν κα τα φ έρ ε ι να το ν απωθήσουν ο λοκληρω τικά από το δικό το υ ς έδα φ ος και κατόπ ιν συνέχισαν τη ν καταδίω ξή το υ προ- ελα ύ νοντα ς α σ υγκράτητο ι στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία, στη Γιουγκοσλαβία και σ την Ουγγαρία. Πολύ χ ε ιρ ό τερ η ή τα ν ό μως η καταστροφή τη ν οποία υπέστη το καλοκαίρι του ίδιου έ το υ ς η γερμανική Ομάδα Στρατιώ ν «Κέντρο», η οποία κάλυ
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
ράστιες εχ θ ρ ικ ές μάζες.Για πρώτη φορά από το 1941 οι Σ ο β ιετι
κοί βρ ίσκονταν στο κατώ φλι γερμανικώ ν ε δαφών και υπήρχε δ ιάχυτος (και δ ικα ιολογημ ένο ς) ο φ όβος πως η εκδίκησή το υ ς για τα γερ μα νικά εγκλή μα τα σ την ΕΣΣΔ θα ή ταν κάτι παραπάνω από τρ ο μ ερ ή . Οπως γράφ ει ο Β ρετα νό ς ιστορικός Αντονυ Μπή- βορ, οι Γερμανοί «υπ έφ εραν από ένα ν α τα βιστικό και βαθύ φόβο για το ν Σλάβο ε ισβολέα από τα ανατολικά. Καθώς ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς πλησίαζε, η προπαγάνδα του Γκαίμπελς επ ανερχόταν διαρκώς στις κτη- νωδίες που είχαν συμβεί στο χωριό Ν έμερ- σντορφ, ό ταν Ρώσοι σ τρα τιώ τες στη νο τιο ανατολική Πρωσία το π ροηγούμενο φ θ ινό πωρο είχαν βιάσει και δολοφ ονή σ ει το υ ς κατοίκους».
Γνω ρίζοντας καλά τη ν τερά σ τια στρατη γ ική και ψ υχολογική σημασία τη ς Ανατολικής Πρωσίας και τη ς Σιλεσίας, ο Γκου- ν τέρ ια ν τελε ίω σ ε τη ν αναφορά το υ παροτρ ύ νο ντα ς το ν Χ ίτλερ να δ ια τά ξε ι τη ν ά μ ε ση μ ετα φ ορ ά ενισχύσεω ν προς τα α να το λικά από κά θ ε άλλον το μέα , ακόμη και από τη ν κα τεχό μ ενη Νορβηγία, και παράλληλα να απ οδεσ μεύσ ει τ ις 22 μ ερ α ρχ ίες του σ τρατηγού Φ έρ ντινα ντ Σαίρνερ, που είχαν π α γιδ ευ τεί σ τον θύλα κα τη ς Κουρλανδίας
χωρίς να έχουν π λέον καμία ελπ ίδα απελευ θέρω σ ης. Μ ε το ν τρόπ ο αυτό ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς θα μπορούσε θ εω ρητικά , έ στω και τη ν ύστατη στιγμή, να σ υγκρ οτή σει μία ισχυρή ευ κ ίνη τη εφ εδ ρ ε ία με τη ν οποία να αποκρούσει τη ν α να μενόμενη νέα σ οβ ιετική επ ίθεση δ ιεξά γο ντα ς π όλεμο ελιγμώ ν στο αναπεπ ταμένο πεδίο τη ς π ολω νικής πεδιάδας, το ε ίδ ος τω ν επ ιχειρήσεων στο οποίο οι Γερμανοί ε ξα κο λ ο υ θούσαν να καυχώ νται ό τι είχαν ακόμη το π λεονέκτη μα .
Ο Χ ίτλερ ά κουγε για α ρ κετή ώρα σιωπηλός τα επ ιχειρήματα το υ Γκουντέρ ια ν αλλά ό τα ν εκ ε ίν ο ς το υ α ν έφ ερ ε τις ε κ τ ιμ ή σεις τω ν υπηρεσιών πληροφοριώ ν σχετικά με τη συντρ ιπ τική α ρ ιθμη τική υπεροχή τω ν Σ οβ ιετικώ ν ε ξεμ ά νη , χαρακτηρ ίζοντας τα σ τοιχεία ως «τη μ εγα λύτερη μπλόφα από τη ν εποχή το υ Τ ζένγκ ις Χαν». Π ίσ τευε ό τι έπ ειτα από τις φ ο ν ικ ές μάχες του π ροηγούμενου χρόνου οι Σ ο β ιετικο ί δ εν δ ιέ θ ε τα ν π λέον παρά α π οσ κελετω μ ένες μονά δες με μ ερα ρχ ίες τω ν 7.000 ανδρών και τεθω ρ α κισ μένα σώματα με ελάχιστα άρματα. Υποστήριζε επίσης με πάθος ό τι ο Σ τάλιν ε ίχε δ ια τηρήσ ει επ ίτη δ ες μεγάλο αρ ιθμό μονάδων για να παραπλανήσει το υ ς Γερμανούς ως προς τη ν π ραγματική ισχύ
το υ Ερυθρού Σ τρ α τού και πως δ εν επρό- κε ιτο για τίπ οτα π ερ ισ σ ότερο από μία απάτη τερά σ τια ς κλίμακας. Οι προσπάθειες το υ αρχηγού το υ Γενικού Επ ιτελείου να το ν σ υνετίσ ουν υπήρξαν μάτα ιες. «Δεν χ ρ ε ιά ζετα ι να προσπαθείς να με δ ιδάξεις» , απάντησε στον Γκουντέριαν. «Διοικώ το ν Γερμανικό Σ τρ α τό στο π εδίο τη ς μάχης επί π έν τε χρόνια και σε α υ τό το δ ιάστημα απέκτησα μ εγα λύτερη πρακτική εμπ ειρ ία από όση θα μπορούσε π οτέ να ο ν ε ιρ ευ τε ί οποιοσδήπ οτε κύριος το υ Γενικού Επ ιτελείου». Ο επ ικεφ αλής τω ν SS, Χάινριχ Χ ίμλερ, συμμερ ιζότα ν τη ν άποψη το υ φ ύ ρ ερ και εκμυ - σ τη ρ εύ θ η κε προς το ν Γκουντέρ ια ν το ίδιο βράδυ: «Δεν υπάρχει λόγος να ανησ υχείτε. Τα μ εγ έθ η είνα ι δ ιογκω μένα . Είμαι π επ εισμένος ό τι δ εν π ρόκειτα ι να συμβεί τίπ οτα σ την Ανατολή».
«ΕΝΑΣ ΠΥΡΓΟΣ ΑΠΟ ΤΡΑΠΟΥΛΟΧΑΡΤΑ»
Α υτό που επ ρ ό κειτο να σ υμβεί στο Ανατολικό Μ έτωπο το ν επ όμενο μήνα υπε- ρέβα ινε κατά πολύ ακόμη και τ ις πιο δ υ σοίωνες π ροβλέψ εις το υ Γκουντέριαν. Από τ ις αρχές ήδη το υ Ο κτω βρίου το υ 1944 η STAVKA (Ε π ιτελείο τη ς Ανώ τατης Δ ιοίκη-
IS-2 - ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ «ΘΗΡΙΟ»Εντυπωσιασμένη και ανήσυχη από τη μαζική εμφάνιση των νέ
ων γερμανικών αρμάτων Tiger και Panther κατά τη μάχη του Κούρ- σκ το καλοκαίρι του 1943, η ηγεσία του Ερυθρού Στρατού αναζήτησε ένα νέο βαρύ άρμα για τον εκσυγχρονισμό των τεθωρακισμένων σχηματισμών. Το σχετικό πρόγραμμα ανάπτυξης αναλή- φθηκε από τη οχεδιαστική ομάδα του στρατηγού Κοτίν (στην οποία περιλαμβάνονταν κορυφαίοι μηχανικοί όπως σι Σασμούριν, Γιερμολάγιεφ, Σύτσεφ και Ρύμπιν), στο περίφημο εργοστάσιο «Τάνκογκραντ» του Τσελιαμπίνσκ. Τον Νοέμβριο του 1943 οι Σοβιετικοί προέβησαν σε εκτενείς βαλλιστικές δοκιμές στην Κου- μπίνκα θέτοντας τα πυροβόλα BS-3 των 100 mm και Α-19 των 122 mm αντιμέτωπα με κυριευθέντα γερμανικά άρματα. Το πρώτο όπλο απέδειξε ότι διέθετε μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα, ενώ το δεύτερο εντυπώσιασε με την ωμή δύναμή του ξηλώνοντας τελείως τη μετωπική θωράκιοη ενός Panther-στόχου. Τελικά για τον εξοπλισμό του άρματος IS-2 επιλέχθηκε το Α-19, επειδή υπήρχε ήδη μία μεγάλη γραμμή παραγωγής του και άφθονα αποθέματα πυρομαχικών, σε αντίθεση με το BS-3 που ήταν τελείως καινούργιο ως διαμέτρημα. Ο Κοτίν ονόμασε το νέο άρμα με τα αρχικά του ονόματος του Ιωσήφ Στάλιν και εκτός από τον βαρύ οπλισμό δεν παρέλειψε να δώσει έμφαση και στα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του, βελτιώνοντας τη θωράκιση και την ευκινησία του. Η επικλινής χαλύβδινη θωράκιση του πύργου, η οποία έφθανε στο μετωπικό τμήμα σε μέγιστο πάχος 160 mm, εξοικονομούσε βάρος χωρίς να υστερεί σε αντιβαλλιστικά χαρακτηριστικά και μπορούσε να αντέ- ξει σε πλήγμα διατρητικού βλήματος των 88 mm σε απόσταση άνω των 1.000 m, ενώ το πυροβόλο των 122 mm ήταν σε θέση να δια- περάσει 160 mm θώρακα στην ίδια απόσταση με το θηριώδες βλήμα των 25 kg. Το βάρος του IS-2 ανερχόταν σε 46 t, η μέγιστη ταχύτητα σε 37 km/h και η εμβέλειά του σε 240 km. Το άρμα προωθείτο από τον κινητήρα V-21S, ισχύος 520 hp. Αντίθετα με την πλειοψηφία των υπόλοιπων τύπων αρμάτων και αυτοκινούμενων πυροβόλων του Ερυθρού Στρατού, τα οποία είχαν πενταμελή πληρώματα, είχε τετραμελές πλήρωμα. Εκτός από το κύριο πυροβόλο έφερε τρία πολυβόλα D T των 7,62 mm και ένα βαρύ πολυβόλο DShK των 12,7 mm.
Τα 1S-2 εισήχθησαν σε υπηρεσία στις αρχές του 1944 στα συ
ντάγματα αρμάτων της Φρουράς (21 άρματα το καθένα) και τον Απρίλιο του ίδιου έτους διακρίθηκαν στις μάχες της νότιας Ουκρανίας. Τα κυριότερα μειονεκτήματα του τύπου ήταν το μικρό απόθεμα βλημάτων (μόλις 28, τη στιγμή που το Panther μετέφερε 81) και το ότι οι οβίδες του πυροβόλου του συναρμολογούντο από δύο μέρη (βλήμα και κάλυκας-γόμωση), γεγονός που περιόριζε τον ρυθμό βολών του σε μόλις δύο ή τρία βλήματα το λεπτό. Η αδυναμία αυτή αντιμετωπίστηκε μερικώς στα τέλη του 1944, με την υιοθέτηση του νέου πυροβόλου ραβδωτής κάννης DT-25 το οποίο διέθετε νέου τύπου κλείστρο που επιτάχυνε κάπως τη διαδικασία. Η εμπειρία της μάχης έδειξε επίσης ότι οι οβίδες του IS-2 συχνά αδυνατούσαν να διατρήσουν τον επικλινή θώρακα των Panther ακόμη και σε απόσταση 600 m, ενώ και ο δικός του θώρακας υφί- στατο ρωγμές όταν δεχόταν ισχυρά πλήγματα. Η περαιτέρω σκλήρυνση του θώρακα όμως κρίθηκε ως ιδιαίτερα πολύπλοκη και δαπανηρή διαδικασία κι έτσι δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Παρόλα αυτά το IS-2 θεωρείτο ως το ισχυρότερο άρμα μάχης που κατασκευάστηκε παγκοσμίως κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και αποτελούσε κάτι παραπάνω από ισοδύναμο των γερμανικών Tiger και Panther.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ο σ τρ α τά ρ χη ς Ιβάν Κόνιεψ (δ εξ ιά ) ήτα ν ένας από τους π ρω ταγω νιστές των μεγά λω ν νικών του Ε ρ υθρ ού Σ τρ α το ύ σ τις μ ά χ ες το υ Κούρσκ και της δ υ τική ς Ο υκρανίας. Θ εω ρ είτο ως ο αγαπ ημένος σ τρ α τά ρ χη ς του Σ τά λ ιν , ο οποίος τον θ α ύ μ α ζε για τη σ κλη ρ ό τη τά του . Η τα ν επ ικεφ αλής του 1ου Ο υκρανικού Μ ετώ π ου , που α π ο τέλεσ ε τον νό τιο βραχίονα της μ εγ ά λ η ς επ ίθ εσ η ς η οποία οδήγησ ε τα σ ο β ιετικά σ τρ α τεύ μ α τα από τον Β ισ τούλα στον Ο ντερ .
40
σης το υ Ερυθρού Σ τρ α τού) είχε ασχοληθεί δραστήρια με τη ν εκπόνηση λεπ τομερώ ν σχεδίων σχετικά με τη ν κατεύθυνσ η και τη ν προετο ιμασ ία τη ς επ ό μενη ς επ ίθεσ ής τη ς , τη ν οποία υπολόγιζε να εξαπ ολύσει μέσα στον χειμώνα. Ε ξετά ζο ντα ς π ροσεκτικά ό λες τ ις ενα λλα κτικ ές π ροτάσεις κατ έ λ η ξ ε στο συμπέρασμα ό τι θ α μπορούσε να ασκήσει α π οδοτικό τερα τη ν ισχύ τη ς
στον το μ έα τη ς Πολωνίας, όπου ο ευρ ύς π εδινός χώρος επ έτρ επ ε το υ ς ελ ιγμο ύς μεγάλων μηχανοκίνητω ν σχηματισμών. Ο Ε ρυθρός Σ τρ α τό ς μπορούσε π λέον να εκ- μ ε τα λ λ ευ θ ε ί τη ν τερά σ τια α ρ ιθ μη τική υπεροχή τω ν δυνάμεώ ν το υ σε υλικό και προσωπικό σε βάρος τω ν Γερμανών και να κα τα φ έρε ι ενα ντίο ν το υ ς ένα νέο σ υντρ ιπτικό πλήγμα σαρώ νοντας τη ν κεντρ ική
Πολωνία σ τον ευρύ, ομαλό διάδρομο πλάτο υ ς 290 km που α νο ίγετα ι μ ετα ξύ τη ς Βαρσοβίας και τω ν Καρπαθίων. Σ την επιδίωξή το υ αυτή βοηθούσ ε πολύ η σ ταθερή κατοχή τρ ιώ ν π ρογεφυρω μάτω ν επί το υ Βιστούλα, τα οποία είχε εξασ φαλίσει χάρη σ την τό λμ η τω ν εμπ ροσθοφ υλακώ ν του από το καλοκαίρι. Το εύ ρ ου ς 75 km π ρογεφύρωμα του Μπαρανόφ - Σ α ντο μ ιέρ ζ βρισκόταν σ τον το μ έα ε υ θ ύ ν η ς το υ 1ου Ουκρανικού Μ ετώπου, δ ιο ικη τής το υ οποίου ή τα ν ο ο ρμ ητικό ς σ τρα τάρχης Ιβάν Κό- ν ιεφ . Τα υπόλοιπα δύο π ρογεφ υρώ ματα βορειότερα , στο Πουλάβι και στο Μ αγκνού- σεφ (11x24 km), αν και γ ειτν ία ζα ν με τη Βαρσοβία είχαν μ ικρό τερη έκτασ η και κα- τέχ ο ν τα ν από τα σ τρα τεύ μα τα το υ 1ου Λευκορω σικού Μ ετώπου υπό το ν σ τρα τάρχη Γκεόργκ ι Ζούκωφ.
Η κρούση που σχέδιαζαν να εξαπ ολύσουν οι Σ ο β ιετικο ί θα ή τα ν τύπου ηλάγρας και θ α χρησιμοποιούσε κυρίως το υ ς σχηματισμούς το υ 1ου Ο υκρανικού και του 1ου Λευκορω σικού Μ ετώ που. Κτυπώ ντας πρώ τος από το Μπαρανόφ και χρησ ιμοποιώ ντας από τη ν πρώτη κιόλας η μέρα τις δύο τεθω ρ α κ ισ μ ένες σ τρα τιές το υ (3η τη ς Φ ρουράς το υ σ τρατηγού Ρυμπάλκο και 4η το υ σ τρα τηγού Λ ελ ιουσ ένκο ) ο Κόνιεφ σκόπ ευε να σ τε ίλ ε ι μία π τέρυγά το υ βορ ειο δυ τικά για να βοηθήσ ει το ν Ζούκωφ να εκκα θα ρ ίσ ει τ ις π όλεις Κ ιέλτσ ε και Ράντομ και τη ν άλλη νοτιοδυτικά , προς τη ν Κρακοβία και τη ν Ανω Σιλεσία, όπου βρίσκονταν σ υ γκεν τρ ω μ ένες π ολλές από τ ις εναπομεί- νασες γ ερ μ α ν ικ ές π ο λεμ ικές β ιομηχανίες. Ε κτός από τ ις τεθω ρ α κισ μ ένες σ τρα τιές ο Κ όνιεφ δ ιέ θ ε τ ε τερ ά σ τιες δυνάμεις: την 6η Σ τρατιά (Γκλουζντόβσκυ), τη 13η Σ τρα τιά (Πούχωφ), τη ν 52η Σ τρ α τιά (Κ οροτέεφ ), τη ν 5η Σ τρα τιά Φ ρουράς (Ζάντωφ), τη ν 3η Σ τρατιά Φρουράς (Γκορντόφ), τη ν 59η
Ο υπουργός Π ροπαγάνδας του Ράιχ, Γ ιό ζεφ Γκαίμπ ελς, σ υγχ α ίρ ει το υ ς Γερμανούς σ τρ α τιώ τες που υπ ερασπ ίστηκαν την πόλη Λάουμπαν στην Κάτω Σ ιλεσ ία . Η φ ω τογραφ ία απ οκαλύπ τει τον τρόπ ο τον οποίο επ έλ εξε ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς για να καλύψ ει τις φ ο β ερ ές ελ λ ε ίψ ε ις του σε προσωπικό, σ τρ α το λο γώ ντα ς έφ η β ο υ ς και ηλικιω μένους ά νδρες.
Η π εντα μ ελή ς ομοχειρ ία ενός σ ο β ιετικ ο ύ οβιδοβόλου Μ 1938 των 122 mm, το οποίο α νήκει σ το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω π ο, βά λλει εναντίον το υ εχ θ ρ ο ύ το ν Ιανουάριο του 1945. Το πυροβόλο α υ τό μπορούσε να σ τε ίλ ε ι μ ία οβίδα βάρους 21,8 kg σε μ έγ ισ το β ελ η νεκ ές 11,8 km κ ά θ ε 10 δ ευ τερ ό λ επ τα .
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο σ τρ α τη γό ς των τεθω ρα κισ μένω ν Γ τόζεφ Χάρπε (1887 - 1968) δ ιο ικούσ ε μ ία τα ξια ρ χ ία π άντσερ ό τα ν ξεκ ίνησ ε ο Β 1 Π αγκόσ μιος Π ό λεμ ο ς το 1939, αλλά οι ικ α ν ό τη τες και οι γνώσεις του τον βοήθησαν να α να ρ ρ ιχ η θε ί γρήγορα στη σ τρ α τιω τικ ή ιεραρχία . Χάνοντας τη διο ίκηση της Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α» τον Ιανουάριο του 1945 δεν απ ομακρύνθηκε ορ ισ τικά , αλλά του α ν α τέθ η κ ε η 5η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ στο Δ υ τικ ό Μ έτω π ο, μ ε την οποία και αιχμ αλω τίσ τηκε τελ ικ ά από τους Α μερικανούς. Ο Χάρπε απολάμβανε τον σεβασμό και τη ν εκ τίμ η σ η των ανώ τατω ν Γερμανών α ξιω ματικώ ν παρά την πρόδηλα φιλο-ναζιστική στάση του .
Στρατιά (Κοροβνίκωφ), τη ν 60ή Στρατιά (Κουρότσκιν) και τη ν 21η Σ τρατιά (Γκού- σεφ). Ο ταν ο Στάλιν ενη μέρ ω νε το ν Κό- ν ιεφ σ χετικά στη Μόσχα, ε ίχε δ ε ίξε ι σ τον χάρτη τη ν περιοχή τη ς Σιλεσίας κυκλώνο- ντάς τη ν με το δάχτυλο και λ έγοντα ς μία μόνο λ έξη : «Χρυσός». Δ εν χρεια ζότα ν κανένα άλλο σχόλιο για να α ν τιλ η φ θ ε ί ο Κό- ν ιεφ τη σημασία που απ έδιδε ο η γ έ τη ς του Κρεμλίνου σ την κατάληψ η τω ν εργοσ τα σίων και τω ν ορυχείω ν σ την κα λύτερη δ υ νατή κατάσταση.
Η εξόρμησ η του Ζούκωφ θ α εκδηλω νόταν σκόπιμα δύο η μ έρ ες αργότερα , ώστε να τη ρ η θ ε ί σε αμφιβολία ο εχθ ρ ό ς σχετικά με τη ν έκτασ η και το υ ς σκοπούς τη ς επίθ εσ ης και να π ροθεί σε λα νθα σ μένες μ ε τακ ινή σ εις δυνάμεων. Μ ε α φ ετη ρ ία το Πουλά6ι η 69η Σ τρατιά (Κολπάχι) και η 33η Σ τρατιά (Τσβετάεφ), υπ οσ τηρ ιζόμενες από ένα α ν εξά ρ τη το τεθω ρ α κισ μένο σώμα η καθεμιά , θα προήλαυναν προς το Λ οτζ ώστε να δ ιευκολύνο υν τις τα κ τ ικ έ ς κυκλώ σεις τω ν γερμανικώ ν αποσπασμάτων. Οι σ οβ ιετικές δυνά μεις στο Μ αγκνούσ εφ ή ταν πολύ ισ χυρότερες, αφού δ ιέ θ ε τα ν ε κτός από τ ις δύο τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες σ τρατ ιέ ς (1η Φ ρουράς του Κατούκω φ και 2η Φρουράς το υ Μ πογκντάνω φ) ά λλες έ ξ ι σ τρα τιές συνδυασμένων όπλων: τη ν 8η Στρατιά Φρουράς (Τσουίκωφ), τη ν 61η (Μπέλωφ), τη ν 5η Σ τρατιά Κρούσης (Μπερ- ζάριν), τη ν 3η Σ τρατιά Κρούσης (Κουζνέ-
41
Η ύπαρξη των τριώ ν π ρογεφ υρω μάτω ν στον π οταμό Β ιστούλα έδω σε στον Ε ρυθρό Σ τρ α τό το π λεονέκτημ α να κ α τέ χ ε ι ε ξα ιρ ε τ ικ έ ς θ έ σ ε ις εξό ρ μ η σ η ς για τη χε ιμ ερ ιν ή επ ίθεσ ή του τον Ιανουάρ ιο το υ 1945. Οπως ήτα ν φυσικό (και σύμφω να μ ε το σ ο β ιετικ ό δόγμα τη ς επ οχής) το
κύριο βάρος τη ς κρούσης α νέλαβαν τα πλευρικά π ρογεφ υρ ώ μα τα , από όπου εξόρμησαν α ντίσ το ιχα η 1η και η 2η ΤΟ Σ τρ α τ ιά της Φρουράς (Μ α γκνο ύ σ εφ ) και η 3η ΤΟ Σ τρ α τιά της
Φρουράς και η 4η ΤΟ Σ τρ α τ ιά (Μ παρανόφ).
τσωφ), τη ν 47η Σ τρατιά (Π ερχόροβ ιτς) και τη ν 1η Πολωνική Σ τρατιά (Ποπλάβσκυ). Οι ά ξο νες επ ίθεσ ής το υ ς θα έβλεπ α ν προς το Κ ούτνο και τη Βαρσοβία. Επειτα από τη ν ε π ίτευ ξη τω ν αρχικών α ντικε ιμ εν ικώ ν σκοπών το υ ς οι δυνάμεις και τω ν δύο Μ ετώ πων θ α ενώ νονταν και θα κα τευ θ ύ νο ν τα ν ορμ ητικά προς το ν π οταμό Ο ντερ και το Βερολίνο. Η STAVKA υπολόγιζε πως αν όλα πήγαιναν καλά θ α μπορούσε να τελε ιώ σ ει το ν π όλεμο σε 45 η μ έρ ες , α ιφνιδιάζοντας
τόσο το υ ς Γερμανούς όσο και το υ ς Δ υ τικούς Συμμάχους - οι οποίοι ακόμη δ εν ε ίχαν π ερ ά σ ε ιτο ν Ρήνο.
Ο Ε ρυθρός Σ τρ α τό ς ή τα ν ισχυρότερος από π οτέ τόσο σε π οσ ότητα όσο και σε π οιότητα , παρατάσσοντας εκ ε ίνη τη ν π ερίοδο 6.700.000 ά νδ ρ ες και γυνα ίκες κατά μήκος το υ μετώ που που απλωνόταν από τη Β αλτική μέχρ ι τη ν Α δρ ιατική , αρ ιθμό υπερδιπλάσιο από εκε ίνο ν που δ ιέθ ε τα ν οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί το υ ς ό τα ν εισέ-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
βαλαν στην ΕΣΣΔ το ν Ιούνιο του 1941. Τα σ τρα τεύμα τά το υ είχαν υποστεί βέβαια μ ε γά λες απώ λειες έπ ειτα από τριάμισ ι χρόνια αδυσώπητου π ολέμου αλλά είχαν σφυρη- λ α τη θ ε ί στο αμόνι τη ς μάχης και είχαν συσσωρεύσει πολύτιμη πείρα. Δ ιέθ ε τ ε π λέον άφ θονα Βαριά όπλα και χ ιλ ιά δες άρματα κά θε τύπου. Ο επ αγγελματισ μός των επ ιτελε ίω ν το υ ή τα ν αναγνω ρισμένος και η έφ εσ ή του σ την απόκρυψη και σ την παραλλαγή π ροκαλούσε το ν ειλ ικρ ινή θ α υ μασμό τω ν αντιπάλων το υ . Είχε όμω ς ακό μη α ρ κ ε τές αδυναμίες, η χ ε ιρ ό τερ η από τις οποίες ή τα ν η χαλαρή πειθαρχία τω ν στρατιω τώ ν το υ ό τα ν α υτο ί βρ ίσκονταν έξω από το ν (συνήθω ς απάνθρωπο) έλεγχο τω ν αξιω ματικώ ν το υς . Α νέφ ερ ε στο η μ ε ρολόγιό το υ ο σ τρα τιώ της μίας μεραρχίας τυφ εκ ιοφ όρ ω ν: «Ο Σ ο β ιετικός σ τρα τιώ της είνα ι σ κληραγω γημένος, χωρίς απαιτήσεις, απ ερ ίσκεπ τος και π επ εισμένος μοιρολάτρ ης. Ο ταν λείπ ουν οι ανώ τεροι το υ γκρι- νιάζει, εξα π ολύει απ ειλές και κάνει επ ίδε ιξη . Μπροστά το υ ς όμως είνα ι υπ οτακτικός και λ ιγο μ ίλητος . Συμφ ω νεί π ρόθυμα με όσα το υ λένε. Κατά τη δ ιάρκεια τη ς μάχης είνα ι ήρωας. Δ εν θα αφ ήσει το ν σ υμπολεμιστή του ανυπεράσπιστο στον κίνδυνο. Π εθα ίνει ήσυχα σαν να είναι και αυτό μ έ ρος τη ς δουλειά ς του».
Κατά τη ν πάγια πρακτική τη ς η STAVKA
π ρο ετο ιμά σ τη κε εν τα τικ ά για τη γιγαντια ία επιχείρηση, σ υγκεντρώ νοντα ς κολοσσιαίε ς δυνάμεις και οργανώ νοντας α π ο τελ ε σματικά το τερά σ τιο δ ίκ τυο δ ιο ικη τικής μέρ ιμνας που α π α ιτείτο για μία επ ίθεση τ έ το ιω ν διαστάσεων. Οι ά νδρ ες ά λλαξαν το πλάτος τω ν σ ιδηροδρομικώ ν δ ικτύω ν στην ανατολική Πολωνία σύμφωνα με τα σ οβ ιετικά πρότυπα και κατασκεύασαν νέους δρόμους που εξυπ ηρ ετούσ α ν τη ν ανάπτυξη τω ν μάχιμων δυνάμεων. Η ροή εφοδίω ν προς το 1ο Λευκορω σικό και το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω πο α υ ξή θ η κ ε θ εα μ α τικά και έ- φθασε συνολικά τα 1.200 τραίνα για κα θ έ να, οι δ ε γ έφ υ ρ ες που εξυπ ηρ ετού σ α ν τα π ρογεφυρώ ματά το υ ς σ τον Β ιστούλα α- νήλθ α ν σε 30. Σ τις αρχές Ιανουαρίου 1945 οι σ υνδυασ μένες δυνά μεις τω ν Κ όνιεφ και Ζούκωφ α νέρ χονταν σε 2.200.000 ά νδρες, 6.400 άρματα και α υ τοκ ινο ύμ ενα π υροβόλα, 32.143 πυροβόλα και όλμ ους κά θε διαμ ετρ ή μ α το ς και 4.772 αεροσκάφη.
Για να δ ιευ κο λύ νε ι και να επ ιταχύνει τη ν κύρια κρούση τη ς η STAVKA σχεδίασε επ ιπλέον δ ευ τερ εύ ο υ σ ες επ ιθέσ εις σ τους π λευρ ικούς το μ ε ίς . Νότια τω ν Καρπαθίων οι Σ ο β ιετικο ί ασκούσαν ήδη ασ φυκτική π ίεση σ την Ομάδα Στρατιώ ν «Νότος» του σ τρατηγού Ο ττο Β όλερ και είχαν κυκλώ σει πλήρως στη Βουδαπέστη, από τ ις 26 Δ ε κεμβρίου, 70.000 σ τρα τιώ τες το υ Α ξονα
PANZERSCHRECK Ο «ΤΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ»
Η σ ο β ιετικ ή 3η ΤΘ Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς δια κρ ί& ηκε κα ι πάλι για τη δράση τη ς και για την ο ρ μ η τικ ό τη τα που ε π έδ ε ιξ ε σε κ ά θ ε απ οστολή. Ο δ ιο ικη τή ς τη ς , σ τρ α τη γό ς Π άβ ελ Ρυμπάλκο, θ εω ρ ε ίτο ως έν α ς από το υ ς ικ α ν ό τερ ο υ ς δ ιο ικη τές τεθω ρα κισ μ ένω ν του Ε ρ υθρ ού Σ τρ α το ύ .
42
(από το υ ς οποίους οι 33.000 ή τα ν Γερμανοί), οι οποίοι ανεφ οδ ιά ζοντα ν με ρίψεις από το ν αέρα και π ερ ίμεναν εναγωνίως τη ν εξαπόλυση τη ς επ ίθεσ ης που θ α το υ ς ε λ ευ θ έρ ω νε. Για να π ερ ιπ λέξουν το α μ υντικό πρόβλημα του εχθρ ού οι Σ ο β ιετικο ί θα επ ιτ ίθ εν το προς το Ρατιμπόρ με το 4ο Ουκρανικό Μέτωπο, σε μία κίνηση αντιπ ερ ισπασμού που ήλπιζαν ό τι θα παρέσυρε το υ ς Γερμανούς σε άσκοπη και άκαιρη μ ε τακίνηση εφεδρειώ ν. Σ τον βορρά σκόπευαν επίσης να καθηλώ σουν και να κα τα κερ ματίσουν τις γ ερ μ α ν ικ ές δ υνά μεις τη ς Ομάδας Στρατιώ ν «Κέντρο» (σ τρατηγός Χανς Ράινχαρτ) η οποία κα τείχ ε σ ταθερά τη ν Ανατολική Πρωσία, ρ ίχνοντας ενα ντίον το υ ς το 2ο και το 3ο Λευκορω σικό Μέτωπο τω ν στραταρχώ ν Κονσταντίν Ροκοσόφσκυ και Ιβάν Τσερνιαχόφσκυ αντίστοιχα. Το πρώτο θα εξο ρ μ ο ύ σ ε από το προγεφύρω μα το υ Π ουλστούσκ επί του π οταμού Νά- ρεβ προς τη ν κατεύθυνσ η του Ντάντσιχ, ενώ το δ εύ τερ ο θα συμπίεζε το ν γερ μα ν ικό θύλα κα από τα ανατολικά προς τα δ υ τικά.
Ενώ οι Σ ο β ιετικο ί συμπλήρωναν τις τ ε λ ευ τα ίες π ροετο ιμασ ίες πριν από τη ν ε ξα πόλυση τη ς επ ίθεσ ής τους , ο Γκουντέρ ια ν πραγματοποίησε δύο ακόμη τα ξίδ ια ως το Α ντλερχορστ και απέσπασε τουλάχισ τον τη ν υπόσχεση το υ ανώ τατου δ ιο ικη τή του Δ υτικού Μ ετώ που, σ τρατάρχη Γ κερ ντ φον
Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί π α ραδ έχθηκα ν το 1945 πως μία από τ ις σ ο β α ρ ό τερ ες απ ειλές που αντιμετώ π ισαν εκ μ έρ ο υ ς τη ς γερ μ α νικ ή ς ά μυνας ή τα ν τα νέα φ ορ ητά α ντια ρ μ α τικά ό πλα. Αν και οι δ ιά φ ο ρ ες εκ δ ό σ εις το υ P a n ze rfa u s t έγ ινα ν πιο γνω σ τές λόγω τη ς μαζικής παραγω γής το υ ς και τη ς σ χετικά απλής χρήσης το υ ς , το τρ ο μ ερ ό τερ ο όπλο στα χέρια
του πεζού Γερμανού σ τρατιώ τη ήταν ο ε κ το ξευ τή ς αντια ρματικώ ν ρ ουκετώ ν R a k e te n p a n ze rb ü c h s e (R P zB ) 54 των 88 m m . Εχοντας ως υπ όδειγμα την επ ιτυχία που ε ίχ ε σημειώ σει το α μερ ικαν ικό B azo o ka , οι Γερμανοί έσ π ευσαν να α να π τύξου ν το δικό το υ ς α ντίσ το ιχο όπλο, το οποίο και ονόμασαν ανεπ ίσημα P a n ze rs c h re c k («Τρόμος των τεθ ω ρ α κισμένω ν»). Ανάμεσα σ το υ ς σ τρ α τιώ τες ή τα ν γνω στό ως "μπουρί σόμπας". Ε π ρόκειτο για έν α ν μ ε τα λλ ικό σωλήνα ο οποίος έ φ ε ρ ε απλά σκοπ ευτικά και μ ε τη β ο ή θ εια το υ οποίου εκ το ξ ε υ ό τα ν μία αν τια ρ μ α τικ ή ρ ο υ κέτα κο ίλης γόμωσης. Ο σωλήνας ή τα ν εφ ο δ ια σ μ ένο ς μ ε ένα απλό κοντάκι για στήρ ιξη στον ώμο και μία π ιστολοειδή λαβή για το ν χειρ ισ τή και ή τα ν κατα σ κευα σ μ ένο ς από κα τά λλη λα υλικά για μείω ση το υ βά ρ ους το υ στα 9 ,2 kg. Υ π η ρ ετείτο από δύο ά τομα , το ν σκοπ ευτή και τον γεμ ισ τή . Ενα μικρό ασπίδιο σ τερ εω μένο μπροστά από το ν χειρ ισ τή το ν π ρ ο σ τά τευ ε από τα α έρ ια και τα θ ρ α ύ σ μ α τα τη ς ρ ο υ κ έτα ς . Το βλήμα σ τα θ ερ ο π ο ιείτο κατά τη ν πτήση του με τη χρήση π τερ υ γίων, ζύ γ ιζε 3 ,3 kg και ε ίχ ε τα χ ύ τη τα εξό δ ο υ 105 m /sec . Η βασική δ ιαφ ορά το υ σ υ γκ εκ ρ ιμ έν ο υ ό πλου μ ε το P a n ze rfa u s t ή τα ν ότι μπ ορούσε να ε - π αναχρηοιμοπ οιηθεί κι έτσ ι δ εν απ ορριπ τόταν μ ε
τά τη βολή. Υ π ερείχε επίσης καθορ ισ τικά στο ότι δ ιέ θ ε τ ε μ εγ α λ ύ τερ ο β ε λ η ν ε κ έ ς (100 m έν α ν τι 30 - 60 m ) και επ έτρ επ ε στον χειρ ισ τή να β ά λλει από θ έ σ η π ρηνηδόν, ενώ τα P a n ze rfa u s t μπορούσαν να β λ η θο ύ ν μόνο από ό ρ θ ιο ή γο να τισ τό στρατιώ τη.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ρο ύ ντσ τεν τ, ό τι θα του παραχωρούσε τέσ σερις μερα ρχ ίες για χρήση σ την Ανατολή. Ο Χ ίτλερ παρενέβη και πάλι όμως τη ν Πρωτοχρονιά του 1945 σ τέλνοντας α υ τές τις “ ο λύ τιμ ες ε φ ε δ ρ ε ίε ς στην Ουγγαρία. Διαβλέπ οντας τ ις κα τα σ τρο φ ικές σ υνέπ ειες που θα ε ίχε η εκ τό ξευ σ η τη ς σ οβ ιετική ς ε π ίθεσης απ έναντι σ την τόσο ασ θενή Ομάδα Σ τρατιώ ν «Α», ο Γκου ντέρ ια ν π ρό τεινε στις 9 Ιανουαρίου ένα ύστατο μ έτρ ο σωτηρίας: τη ν έγκα ιρη σύμπτυξη τω ν γερ μ α ν ικών δυνάμεω ν κατά 20 km τουλάχισ τον, ώστε α φ ενός να επ ιτευ χ θ ε ί η βράχυνση του μετώ που και α φ ετέρ ο υ να απ οσ υντονισ τεί η σ οβ ιετική κρούση και να κτυπ ήσει στο κενό. Το λάθος το υ ή τα ν πως για να εισα- κουσ θεί α υ τό το α ίτημα επ ικα λέσ θηκε και πάλι τα σ τοιχεία τη ς υπηρεσίας «Ξένοι Σ τρ α το ί τη ς Ανατολής», η οποία παρακολουθούσ ε άγρυπνα τη δ ιά τα ξη μάχης του Ερυθρού Σ τρ α τού υπό τη ν καθοδήγηση του ικανότατου σ υνταγματάρχη Ράινχαρτ Γκέλεν. Ο Χ ίτλερ οργίσ τηκε και πάλι, αρνή- θ η κ ε να σ υ γκα τα τεθ ε ί σ τον προληπτικό υποχω ρητικό ελ ιγμ ό και είπ ε πως οι σ υντά κ τες τω ν αναφορών για τη σ τρατιω τική δ ύ ναμη τω ν Σ οβ ιετικώ ν θα έπρεπ ε να κ λ ε ιστούν σε φ ρενο κομείο ! Α ηδ ιασ μένος από τη ν τα κ τική σ τρουθοκαμήλου που α κολου θ ούσ ε ο φ ύρερ ο Γκουντέρ ια ν ετο ιμ ά σ τη κε να αναχωρήσει και πάλι για το Τσόσεν, ό ταν ο Χ ίτλερ του είπ ε σε σαφώς ηπ ιότερο τόνο: «Το Ανατολικό Μ έτωπο δ εν ε ίχε π οτέ ως τώ ρα στη δ ιάθεσή του μια τόσο δυνατή εφ εδ ρ ε ία κι αυτό είνα ι δ ικό σου έργο. Σε ευχαριστώ». Ο Γκου ντέρ ια ν όμως δ εν ε- π ρόκειτο να υποκύψ ει στις κο λα κε ίες και απάντησε π ροφητικά : «Το Ανατολικό Μ έτωπο δ εν είνα ι παρά ένας πύργος από τρ α πουλόχαρτα. Αν σπάσει σε κάποιο σημείο, όλο το υπόλοιπο θα καταρρεύσει».
Το Ανατολικό Μ έτωπο μπορεί να βρισκόταν φ α ινομενικά σε λήθαργο, με ε ξα ίρεση το δράμα που εκτυλισ σ ότα ν στη Βουδαπέστη, αλλά τα γερμανικά σ τρ α τεύ ματα τα οποία ή τα ν α νεπ τυ γμ ένα ε κ ε ί δ εν σ υμμερ ίζονταν καθόλου τη ν α ισ ιόδοξη άποψη το υ Χ ίτλερ ό τι δ εν επ ρ ό κειτο να συμβεί τίποτα. Καθημερ ινά πλήθαιναν οι ε ν δ ε ίξε ις που φανέρω ναν ό τι οι Σ ο β ιετικο ί εκ τελούσ α ν μ εγά λες μ ετα φ ο ρ ές δ υ νά μ εων και εφ οδίω ν σε χώρους εξόρ μη σ η ς και ό τι η κρούση επ ίκειτσ . Ο Στάλιν σκόπευε αρχικά να εξαπ ολύσ ει τη χειμ ερ ινή επ ίθ ε σή το υ στις 20 Ιανουαρίου, αλλά έπ ειτα από το ενδ ια φ έρ ο ν που έ δ ε ιξ ε ο Β ρετα νός π ρω θυπουργός Ο υίνστον Τσώρτσιλ, ζητώ ν τας με επ ιστολή του να π λη ρο φ ορη θεί τη ν ακριβή ημερο μηνία της , αποφάσισε να τη ν επισπεύσει. Ο κύριος λόγος πίσω από αυτή τη ν απόφασή το υ θα πρέπει να ή ταν ουσιαστικά η ανησυχία του ό τι η αναμενό μενη αλλαγή του καιρού στις αρχές Φεβρουάριου θ α μ ετέ τρ επ ε το σκληρό χώμα σε λάσπη, κάτι που θα ε ίχε ως απ οτέλεσ μα να δ υ σ κο λευ τε ί η προώθηση τω ν τεθ ω ρ α κισμένων το υ Ερυθρού Σ τρατού.
Ο σ τρ α τη γ ό ς Κ ο ύ ρ τ Ν έρ ινγ κ (1892 - 1983) σ υ γ κ α τα λ έγ ε τα ι ανάμεσα σ το υ ς ήρω ες τη ς γερμανικής π λευράς κατά την οδυνηρή ή ττα στην επ ιχείρηση Β ισ τούλα - Ο ντερ . Ο π ερίφ ημος «κυλιόμενος θ ύ λα κ α ς» του οποίου η γ ή θ η κ ε , ξεγ λ ίσ τρ η σ ε κυρ ιο λεκ τικ ά μέσ α από το σ τόμ α του λύκου α π ο φ εύ γο ντα ς την αιχμαλω σία.
Ο χα ρ α κ τή ρ α ς του σ τρ α τη γο ύ Φ έρντιναντ Σα ίρ νερ (1892 - 1973), ο οποίος α ν τικ α τέσ τη σ ε το ν Χάρπε στη δ ιοίκηση της Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α» σ τις 17 Ιανουαρίου 1945, α ντικ α το π τρ ιζό τα ν σ το έμ β λη μ ά του που ή τα ν: « Ισχύς διά το υ φ όβου». Γόνος ο ικ ο γένε ια ς πληβείων, ο Σα ίρ νερ α ν τιπ α θο ύ σ ε την πρωσική σ τρ α τιω τική α ρ ισ το κρ α τία και ήτα ν τυφ λά αφοσιω μένος σ τον Χ ίτλ ερ . Οι υ φ ισ τά μ εν ο ί του τον χα ρ α κ τή ρ ιζα ν ως άνθρω πο ιδ ια ίτερ ο υ εθν ικο σ ο σ ια λ ισ τικο ύ ζήλου που δεν δ ίσ τα ζε να επ ιδ ε ίξε ι κτηνω δία τόσο σ τον εχ θ ρ ό , όσο και σ το ίδ ιο το υ το σ τρ ά τευ μ α . Ο φ ύρ ερ επ ιφ ύ λ α ξε στον π ιστό σ τρ α τη γό του μ ε γ ά λ ες τ ιμ ές , τον κ α τέ τα ξ ε μ ε τα ξύ των 27 σ τρ α τιω τικώ ν της W ehrm acht οι οποίοι π ροσ έθεσ α ν τα Δ ια μ ά ντια σ τον Σ τα υ ρ ό των Ιπποτών και σ τις 5-4-1945 τον π ροή γα γε σε σ τρ α τάρ χη .
ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΘΥΕΛΛΑΤο κτύπημα κ α τα φ έρ θ η κ ε τελ ικ ά το
πρωί τη ς 12ης Ιανουαρίου 1945, ό τα ν το π υροβολικό το υ 1ου Ο υκρανικού Μ ετώ που ά νο ιξε πυρ μέσα σ την ομίχλη κον ιορ τοπ οιώ ντας τ ις γ ερ μ α ν ικ ές α μ υ ντικές γρα μ μές μέσα στο χ ιονοσ κεπ ές πεδίο. Ο Κ όνιεφ ε ίχε σ υγκεντρώ σ ει στο π ρογεφ ύρωμα το υ Μπαρανόφ 260 πυροβόλα ανά χιλ ιό μ ετρ ο μετώ που και η ισχύς το υ πυρός που εξα π ολύ θ η κε ενα ντίο ν π ροκαθορισμένων και επισημασμένων στόχων ή ταν εξο ντω τική . Η 4η Σ τρ α τιά Πάντσερ αιφνι- δ ιάσ τηκε επειδή ή τα ν γεν ική η εντύπωση πως οι Σ ο β ιετικο ί δ εν θ α τολμούσ α ν π οτέ να κ ινηθ ού ν πριν α νο ίξε ι ο κα ιρός και μπορέσ ει να εμπ λακεί ενεργά στις επ ιχειρήσεις η Αεροπορία το υς . Το χ ιόν ι έπ εφ τε πυκνό και η ο ρ α τό τη τα ή τα ν σχεδόν μ η δ ενική, αλλά οι Σ ο β ιετικο ί είχαν επισημάνει πολύ καλά το υ ς σ τόχους το υ ς από τις π ροηγού μενες εβ δ ο μά δες . Τα πυρά το υ π υροβολικού σ τάθηκα ν ικανά από μόνα το υ ς να διαλύσουν τ ις γρ α μ μές επικοινωνιών, να ανασκάψουν τα χαρακώ ματα και να α νο ίξουν μεγάλα ρήγματα στη γερ μα ν ική άμυνα, η οποία βασιζόταν σ τον σ υγκεκρ ιμένο το μ έα σε τρ ε ις μερ α ρχ ίες πεζικού οι οποίες σ υγκροτούσαν το XLVIII Σώμα Πάν τσ ερ (στα χαρτιά μόνο Τεθωρακισμένο).Το σ οβ ιετικό πεζικό εξό ρ μ η σ ε τρ ε ις ώ ρες μ ετά τη ν έναρξη το υ σ φ υροκοπ ήματος και κατόρθω σ ε πολύ γρήγορα να π εράσει τ ις π ροω θημ ένες γ ερ μ α ν ικ ές θ έσ εις . Μ έχρι το μεσ ημέρ ι τα σ οβ ιετικά άρματα είχαν δι- εισδύσει κατά 25 km στα μετό π ισ θεν τη ς Ομάδας Σ τρατιώ ν «Α», όπου και προσέ- κρουσαν στη νότια ευ κ ίν η τη εφ εδ ρ ε ία το υ Χάρπε, η οποία α π ο τελ ε ίτο από τη 16η και τη 17η Μ εραρχία Πάντσερ το υ XXIV Σώμα- 43 το ς Πάντσερ υπό το ν σ τρα τηγό Β ά λτερ βΒΒ Ν έρ ινγκ, πριν ακόμη αυτή π ρολάβει να ανα π τυχθεί κα τάλληλα για μάχη. Το μεγάλο λά θο ς το υ Χ ίτλερ να κρατήσ ει τ ις ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ πολύ κοντά στο μέτωπο, ε ίχε ως απ οτέλεσ μα το ν απ οδεκατισμό το υ ς από τη ν προπαρασκευή το υ π υροβολικού και τη ν αποδιοργάνωσή το υ ς από τη ν τα χ ύ τη τα τη ς σ οβ ιετική ς προέλασης.
Μ έχρ ι τη νύκτα τη ς 13ης Ιανουαρίου τα σ τρα τεύ μ α τα το υ 1ου Ο υκρανικού Μ ετώπου είχαν ω θήσει τ ις τα χ υ κ ίν η τες σφήν ες το υ ς σε βάθος 40 km και π λάτος 60 km.Η 4η Σ τρα τιά Πάντσερ πλησίαζε στα όρια τη ς α ν το χή ς τη ς και με κα τεσ τρ α μμ ένες τ ις επ ικο ινω νίες τη ς αδυνατούσ ε να αντι- π α ρα τά ξει σ υντονισ μένη άμυνα μπροστά στο χαλύβδινο π οτάμ ι τω ν σ οβ ιετικώ ν τ ε θωρακισμένων. Τα υπ ολείμματα του XLVIII Σώ ματος Πάντσερ διολίσθησαν δυτικά , προς τη ν Κρακοβία, π ροκειμένου να ενω θ ο ύ ν με τη ν 17η Στρατιά . Οι δυνά μεις το υ Ν έρ ινγκ κόπηκαν επίσης στα δύο δ εχ ό μ ε νες το τρ ο μ ερ ό πλήγμα και έχασαν σχεδόν ολοκληρω τικά τη ν 501 Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτω ν (ΕΒΑ) μ ε τα 45 Koenigstiger που δ ιέ θ ε τε . Χωρίς να μπορούν να επηρεά-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
44
σουν καθόλου π λέον τη μάχη α κο λο ύ θ η σαν το ν δικό το υ ς μακρύ δρόμο τη ς υποχώρησης μέσω το υ Κ ιέλτσ ε, επ ιλέγοντα ς μια πιο έμμεσ η το ξο ε ιδ ή οδό που τ ις έσωσε από τη ν οριστική εξολό θ ρ ευ σ η και το υ ς έδω σε τη ν ευκα ιρ ία να περισώσουν καθ ' ο δόν α ρ κετά τμ ή μ α τα απ οκομμένω ν γ ερ μ α νικών τμημάτω ν. Τελικά ο π ερ ίφ ημος «κυλ ιό μ ενος θύλακας» του Ν έρ ινγκ κα τόρθω σε να σ υνα ντη θεί με το υ ς δ ια σ ω θέντες το υ εξίσου σκληρά δοκιμασ μένου XLII Σώματος το υ σ τρα τηγού Χ έρμαν Ρ εκνάγκελ.
Σ τις 14 Ιανουαρίου, στις 08.30, η θ ύ ε λ λα τη ς σ οβ ιετική ς επ ίθεσ ης επ εκ τά θ η κ ε σ τον το μ έα το υ 1ου Λευκορω σικού Μ ετώ που, όπου τουλά χ ισ τον οι ά νδρ ες τη ς γ ερ μανικής 9ης Σ τρ α τιά ς το υ σ τρατηγού Σμί- λο φον Λ ύ τβ ιτς ή τα ν καλύτερα π ροετο ιμα σ μένοι για το ενδ εχ ό μ ενο εχθ ρ ικ ής ε ν έ ρ γειας, έχο ντα ς π ληροφ ο ρη θεί τα όσα συ- νέβησαν στο δ ε ξ ιό π λευρό τη ς . Ακόμη κι έ τσ ι όμως οι Γερμανοί ή τα ν ανήμποροι να αντιδράσ ουν ουσιαστικά απ έναντι στη σφύρα τω ν 400.000 ανδρών που ε ίχε συγκεντρώ σ ει ο Ζούκω φ μέσα στο π ρογεφ ύ ρωμα το υ Μ αγκνούσεφ . Το 1ο Λευκορω σι- κό Μ έτω πο ά νο ιξε τη ν αυλαία τη ς επ ίθ ε σής το υ μ ε ένα ν εξίσου σφοδρό 25λεπ το βομβαρδισμό 315.000 οβίδων έπ ειτα από το ν οποίο η 8η Σ τρ α τιά Φ ρουράς και η 5η Σ τρατιά Κρούσης προσέβαλαν και δ ιέλυ σαν τα δύο γερ μα ν ικά σώματα τα οποία β ρ έθ η κα ν σ την π ορεία το υς , καθώ ς και μ έ ρος ενός τρ ίτο υ που επ ιχείρησε να ανακόψ ει τη ν π ορεία το υς . Την μ εθ επ ο μ ένη η 33η και η 69η Σ τρατιά οι οποίες εξόρμησ α ν από το Πουλάβι κα τέλα βα ν το Ράντομ, ό που βρ ισκόταν και η κύρια βάση α νεφ οδ ια σμού τη ς 9ης Σ τρατιάς, και άρχισαν να συγκλ ίνουν προς τ ις δυνά μεις του Κ όνιεφ για να δημ ιουργήσ ουν ένα αρραγές μέτωπο π ροέλασης, ε ξο ν τώ νο ν τα ς ή απωθώντας όσα γερ μα ν ικά τμ ή μ α τα β ρ έθ η κα ν μπροστά τους.
Διασπώντας και τη ν τρ ίτη γραμμή άμυνας τω ν Γερμανών απ έναντι από το Μα- γκνούσ εφ οι Σ ο β ιετικο ί είχαν ως κύριο κώλυμα πέραν α υ τής το ν π οταμό Πίλικα, το ν οποίο και δ ιέβη με απ ρόβλεπ τη ευκολία και ο ρ μ η τικό τη τα η 2η ΤΘ Σ τρατιά Φ ρουράς το υ σ τρα τηγού Μ πογκντάνω φ. Α ρ ισ τερά τη ς η 1η ΤΘ Σ τρ α τιά Φ ρουράς (Κατού- κωφ) χρειά σ τηκε π ερ ισσότερο χρόνο για να διασπάσει τη ν εχθρ ική ζώνη άμυνας κι έτσ ι η π ρόοδός τη ς κα θυσ τέρησ ε κάπως έως ό του μία πολύ το λμ η ρή κίνηση το υ συν ταγματάρχη Γκουσακόφσκυ, δ ιο ικη τή τη ς 44ης ΤΘΤ, έ φ ε ρ ε τα άρματά τη ς στην α ν τίπερα όχθη. Φ θάνοντας σ τον Πίλικα ο Γκουσακόφσκυ αποφάσισε να μην π ερ ιμ ένε ι να φθάσουν τα υλικά γεφ ύρω σης αλλά να ο δηγήσ ει τα άρματά του κ α τευ θ ε ία ν στα παγω μένα νερά το υ π οταμού σε ένα σχετικά α βα θές σημείο το υ και, λ ε ιτο υρ γώ ντα ς ως παγοθραυστικά, να α νο ίξουν δρόμο προς τη βόρεια όχθη όπου είχαν σ υμπ τυχθεί και το υ ς π ερ ίμεναν η 19η και η 25η Μ εραρχία Πάντσερ, η βόρεια ευ κ ίνη τη εφ εδ ρ ε ία του
Ο Χ ίτλ ερ σ υζη τά την τα κ τικ ή κατά σ τα σ η μ ε τον σ τρ α τη γό Τέοντορ Μ π ούσε (πρώτος από δ εξ ιά ), διο ικητή της 9ης Σ τρ α τιά ς στην κ α τεχό μ ενη Πολωνία το 1945.
Χάρπε. Την ίδια ώρα νο τιό τερ α οι ά νδρες τω ν Ν έρ ινγκ και Ρ εκνά γκελ α ντιλήφ θηκα ν πως δ εν θα μπορούσαν να αγκισ τρω θούν ο ύ τε στις ν έε ς θ έσ εις το υ ς και εκτο π ίσ τη καν από το ν καίριας σημασίας διάδρομο Κ ιέλτσ ε - Ράντομ.
Αργά το απ όγευμα τη ς Δ ευ τέρ α ς , 151α- νουαρίου 1945, ο Χ ίτλερ π είσ θηκε ό τι α ντιμετώ π ιζε μία σοβαρή κρίση στην Ανατολή και έφ υ γε από τη ν «Αετοφω λιά» για να επ ισ τρ έφ ε ι στο Β ερολίνο με το ειδ ικό τραίνο το υ έπ ειτα από ένα τα ξ ίδ ι 19 ωρών. Ο Γκουν τέρ ια ν δ εν ε ίχε δ ιστάσει να π ερ ιγράφει τη ν κατάσταση με τα μ ελα νό τερ α χρώ ματα ευ θ ύ ς αμέσως μόλις έγ ινε αντιληπ τή η έ κταση τη ς σ οβ ιετικής επ ίθεσ ης και το πρωί ε κ ε ίν η ς τη ς η μέρ α ς τη λεγρά φ ησ ε λακω νικά στον Χ ίτλερ : «Η θέσ η τη ς Ομάδας Σ τρα τιών «Α» έχε ι κα τα σ τεί κρίσιμη». Οι δυνάμ εις του Ζούκω φ είχαν απ οκτήσει μία ορμή που τ ις καθ ισ τούσε α κα τα μά χη τες. Η τα χ ύτα τη προώθηση τω ν σ οβ ιετικώ ν τε θ ω ρακισμένων δ ιευκολυνό τα ν από τη ν απλή και γερ ή κατασκευή τω ν αρμάτω ν Τ-34, τα οποία δ ιέθ ε τα ν π λα τιές ερπ ύσ τρ ιες που δ εν δ υσ κο λεύο ντα ν με το χιόνι, το ν πάγο και τη λάσπη. Ο ταν το επ έτρ εψ ε ο καιρός εμφ α νίσ τηκα ν επίσης κατά εκ α το ν τά δ ες στον ουρανό τα φημ ισ μένα μαχητικά ΙΙ-2 Sturmovik, που σφυροκόπησαν α νελέη τα τ ις γ ερ μ α ν ικ ές μονά δες επ ιταχύνοντας το ν ρυθμό τω ν σοβ ιετικώ ν προωθήσεων.
Στο μ ετα ξύ η δ εξιά π τέρυγα του Ζούκωφ π ερ ιέσ φ ιξε τη Βαρσοβία και υποχρέω σε το ν δ ιο ικη τή τη ς μ ικρής φρουράς τη ς πόλης, η οποία α π ο τελ ε ίτο από μερ ικά α- ποσπάσματα μηχανικού και τέσ σ ερα τά γ ματα πεζικού δ εύ τερ η ς διαλογής, να διατά ξ ε ι τη ν εκκένω σή τη ς στις 17 το υ μήνα, οπ ότε εισ ήλθαν σε α υ τή ν αρχικά τα σ τρατεύ μ α τα τη ς 1ης Π ολω νικής Σ τρα τιά ς και κατόπιν εκείνα τη ς 2ης ΤΘ Σ τρα τιά ς Φ ρουράς και τη ς 3ης Σ τρ α τιά ς Κρούσης. Τόσο οι
σ τρα τιώ τες το υ Ερυθρού Σ τρ α τού , όσο και εκ ε ίνο ι τω ν πολωνικών σχηματισμών ή ταν αδύνατο πια να δ ε ίξο υ ν έ λ ε ο ς σ τον εχθρό έπ ειτα από όσα είδαν σ την πολωνική πρωτεύουσ α . «Δεν ε ίχ ε μ είνει τίπ οτα , παρά μόνο σ τά χ τες και ερείπ ια καλυμμένα από το χιόνι», έγρ α φ ε ο λοχαγός Κλοχκώφ. «Οι κάτο ικο ι εξα θ λιω μένο ι από τη ν πείνα και ε ξα ν τλη μ ένο ι από τ ις κακουχίες, επ έσ τρ εφ α ν στα σπίτια τους» . Από το ν προπολεμικό π ληθυσμό 1.310.000 κατοίκω ν δ εν είχαν α- π ομείνει παρά μόνο 162.000. Επειτα από τη ν τρ ομ α κτική σε β ια ιό τη τα κατάπνιξη τη ς ε ξέγ ερ σ η ς το ν Ο κτώ βριο το υ 1944 οι Γερμανοί προχώρησαν σε σ υστηματική κατα σ τροφ ή όλω ν τω ν ιστορικών μνημείω ν τη ς πόλης. Το εβρα ϊκό γ κ έ το δ εν ή τα ν παρά «μία κυματισ τή κόκκινη θάλασσα από σπασμένα τούβλα» , όπως ειπ ώ θηκε, κάτω από τη ν οποία μόνο να μ α ντέψ ει θα μπορούσε κάποιος πόσα πτώ ματα π αρέμεναν θαμμένα .
Η π ορεία το υ Κ όνιεφ νο τιό τερ α φα ινότα ν επίσης αδύνατο να αναχαιτιστεί καθώς σ υ νέθλ ιβε τ ις γ ερ μα ν ικές δ υνά μεις που ρί- π τοντα ν ενα ν τίο ν της . Οι τεθω ρ α κισ μ ένες σ τρ α τιές το υ προήλασαν σε συνολικό εύ ρος 250 km και βάθος 160 km και αφού πέ- ρασαν το ν π οταμό Β άρτα κυρίευσ αν τη ν Κρακοβία στις 19 Ιανουαρίου. Α ν τίθ ετα η υπ οσ τηρικτική επ ίθεση σ την Ανατολική Πρωσία δ εν ε ξελ ίχ θ η κ ε το ίδιο καλά, αφού η κακοκαιρία που βοήθησ ε το ν Κ όνιεφ να επιπέσει σαν α νεμοσ τρόβ ιλος σ τους ανύπ οπτους Γερμανούς δημ ιούργησ ε σοβαρ ές δ υσ χέρ ειες στις δ υνά μεις το υ Τσερνια- χόφσκυ. Η 3η Σ τρατιά Πάντσερ του στρατη γού Ερχαρτ Ράους ε ίχ ε υ ιο θ ετή σ ε ι με δ ική τη ς π ρω τοβουλία τη ν ιδέα το υ Γκουντέ- ριαν και ε ίχε εγκ α τα λείψ ει εγκα ίρω ς τις π ροω θημ ένες θ έσ ε ις τη ς , αδυνατίζοντας έτσ ι τη ν ορμή τη ς σ οβ ιετική ς επ ίθεσ ης και προκαλώ ντας τη ν άσκοπη κατανάλωση ο-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο «εξώ στης τη ς Βαλτικής»
Συγκρότηση τη ς Ο μάδας Στρατιώ ν
«Βιστούλας»
2η Στρατιά !
Σ τετίν ο #
39η Στρατιά ψΓ Α . Π ρω σ ία
J 43η Στρατιά |-^Καινιξβέργτ
150ή Σ τρ α τιά ]
111 η Στρ. Φρουράς |
131 η Στρατιά I
5η ΤΘ Στρ. Φρουράς 3ο Λευκορωσικό Μέτωπο
(Τσερνιακόφσκυ)
65η Στρατιά
Ομάδα Στρατιώ ν «Βιστούλας»
V ” χχ1 \ 1 47η Στρατιά | χ 69η Στρατιά
9η Στρα τιά f[------------ , "1 \
70η Στρατια1 1η Πολωνική Στρ.
I 3η Στρατιά |
148η Στρατιά I
Η προώθηση το υ 2ου Λευκορω σικού Μ ετώπου
π αρέκκλινε από το ν Κάτω Βιστούλα
4η Στρ. Πάντσερ
33η Στρ. 1 Γερμανικές φ ρουρ ές
ί 4 Φ ε β . ^ 0 ^ ^ .— Χ Γ
Βαρσοβία
Γκλογκάου 3η Στρ. Φρουράς 6η Στρατιά
13η Στρατιά12η Στρατιά
52η Στρατιά
Μ ετωπική άμυνα στον Ο ντερ και το ν Νάισε
^ V , , Λ ο χ λ ή ο ,« |5η Στρα τιά Φ ρουράς|
1 17η Στρατιά | ^ ^ * * * ^ ^ ρ π ε λ ν1ο Ο υκρανικό Μέτωπο
(Κ όνιεφ )
Βουδαπέστη
6ίδων π υροβολικού από το ν εχθ ρό . Η μάχη ή τα ν σκληρή μέχρ ις ό του οι Σ ο β ιετικο ί κα τέλα βα ν τελ ικ ά το Τιλσίτ στις 18 Ιανουα- ρίου. Π αρόμο ιες δυσ κολίες αντιμετώ π ισ ε και η προέλαση το υ Ροκοσόφσκυ, η οποία είχε τη ν α τυχίά να προσκρούσει πάνω σ την επ ιδέξια αντίσταση τη ς 7ης Μ εραρχίας Π άντσερ και τη ς επ ίλεκτη ς Μ εραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ «Grossdeutschland». Γνω ρίζοντας ποια ή ταν η ο ικτρή μοίρα ό σων α ιχμαλω τίζονταν από το υ ς Σ ο β ιετικούς, οι Γερμανοί σ τρα τιώ τες αγω νίζονταν με μεγάλη αυτοθυσ ία και απ οφ ασιστικότητα. «Δεν π ολεμούσ αμε π λέον για το ν Χίτ- λερ , το ν εθνικοσοσιαλισμό ή το Γ' Ράιχ», έ
γραφ ε στα α π ομνημονεύμα τά το υ ο Αλσα- τό ς σ τρα τιώ της Γκάι Σάγιερ τη ς «Grossdeutschland», « ο ύ τε για τ ις αρραβων ιαστικ ιές, τ ις μ η τέρ ες ή τ ις ο ικ ο γέν ε ιές μας που βρ ίσκονταν π α γ ιδ ευ μένες στις κα τεσ τρ α μ μ ένες από τ ις β ό μ β ες πόλεις. Π ολεμούσ αμε από σ κέτο φόβο. Π ολεμού σαμε για το υ ς εα υ το ύ ς μας, για να μην πε- θ ά νο υ μ ε σε κάποια τρύπα γ εμ ά τη με λάσπη και χιόνι, π ολεμούσ αμε σαν αρουραί- οι».
Η πρόσκαιρη α μυντική επ ιτυχία ή ταν α ρ κετά τονω τική για το γερμα ν ικό ηθικό αλλά ώθησε το ν Χ ίτλερ να π ισ τέψ ει ό τι ο κίνδυνος για τη ν Ανατολική Πρωσία ε ίχε
Μ ε το π έρας της χ ε ιμ ερ ιν ή ς σ ο β ιετικ ή ς επ ιχείρησης «Β ισ τούλα ς ■ Ο ντερ » , στις αρχές Φ εβρουάριου 1945, ο Ε ρυθρός Σ τρ α τό ς ε ίχ ε α νο ίξε ι ένα τερ ά σ τιο ρήγμ α στην καρδιά της γερμανικής άμυνας π λησιάζοντας απ ειλητικά το Β ερολίνο.
π α ρέλθ ει και ό τι μπορούσε ελ εύ θ ερ α να μ ετα φ έρ ε ι δυνάμεις από ε κ ε ί προς τη ν κ ε ν τρ ική Πολωνία. Παρά τις έν το ν ες α ν τιρ ρήσεις το υ Γκου ντέρ ια ν αφαίρεσ ε από το ν Ράινχαρτ το Σώμα Π άντσερ «Grossdeu- tscland» του σ τρατηγού Ν τήτρ ιχ φον Ζάου- κεν, στο οποίο σ υμπ εριλαμβάνονταν η ο μώνυμη μεραρχία και η Μ εραρχία Γρεναδ ιέρω ν Πάντσερ «Brandenburg», και το έ σ τειλ ε προς το Κ ιέλτσ ε, 160 km νότια τη ς Βαρσοβίας. Ε π ρόκειτο για παράλογη κ ίνη ση αφού το Κ ιέλτσ ε ε ίχ ε ήδη κα τα ληφ θε ί από το υ ς Σ ο β ιετικο ύ ς κι έτσ ι οι δύο μ ε ραρχίες άλλαξαν πορεία προς το Πόζναν, όπως και η Μ εραρχία Πάντσερ «Hermann Goering». Με το ν τρόπ ο αυτό θ α κατανάλωναν το ν χρόνο το υ ς ακολουθώ ντας α τε λείω τα δρομολόγια τη στιγμή που θα έπρε- πε να μάχονται, σημάδι πως η γερμα νική άμυνα σ τερ ε ίτο μιας βασικής κ α τευ θ υ ν τή ριας ιδέας και ενός ορθολογ ικού επ ιχειρησιακού σχεδίου. Δ εν υπήρχαν πια από γ ε ρ μανικής π λευράς παρά μάχες α σ υνά ρ τητες και π ροσπ άθειες α σ ύ νδ ετες μ ετα ξύ το υ ς ενα ντίο ν μιας π λημμυρίδας.Το απ οτέλεσ μα ή τα ν να δ ιαρραγεί η γ ερ μ α νική άμυνα στην Ανατολική Πρωσία α μ έ σως μόλις ο Ροκοσόφσκυ εν έπ λ ε ξε εκ ε ί άλλα δύο τεθω ρα κισ μένα σώματα από τις π λούσιες ε φ ε δ ρ ε ίε ς του , δ ιευρ ύνο ντα ς το ρήγμα σε 125 km και κα ταλαμβά νοντας 45 στις 21 Ιανουαρίου το Τάνενμπεργκ, τοπο- " " " θεσ ία όπου επ ιτεύ χ θ η κ ε η ιστορική νίκη το υ σ τρατάρχη Χ ίντεμ π ουρ γκ σε βάρος τω ν Ρώσων το 1914.
Οι αναλύσεις που παρουσίαζε ο Γκου- ν τέρ ια ν στο υπόγειο κα ταφ ύγιο τη ς παλαιός Κ αγκελαρίας στο Β ερολίνο α ντιμετω π ίζοντα ν ξα φ νικά με μ εγα λύτερη περίσκεψη.Ο η γέ τη ς του Γ' Ράιχ συμφώ νησε πως το Δ υτικό Μ έτωπο έπρεπ ε να π ερ ιέλ θ ε ι προς το παρόν σε άμυνα, π ροτίμησε όμως να σ τε ίλ ε ι τη ν 6η Σ τρατιά Πάντσερ SS με τις τέσ σ ερ ις ισ χυ ρό τα τες μ ερα ρχ ίες τη ς στην Ουγγαρία σε μια απελπισμένη προσπάθεια να σώσει τη Βουδαπέστη, α ν τί να σ τηρ ίξε ι τ ις δεινά δ οκ ιμ α ζό μενες δ υνά μεις τη ς Ο μάδας Σ τρατιώ ν «Α». Ο Γκου ντέρ ια ν προσπάθησε να εξασ φαλίσει τουλάχ ισ τον τη ν απεμπλοκή τω ν μεραρχιών το υ Σαίρνερ από τη ν Κουρλανδία, αλλά ο ύ τε αυτό έγ ινε α π οδεκτό . Ο Χ ίτλερ π ερ ιορ ίσ τηκε στη γνω στή τα κτική το υ τη ς α νεύρεσ ης ε ξ ιλ α στήριων θυμάτω ν, α ντικαθ ισ τώ ντας στις 17 Ιανουαρίου το ν Χάρπε στη διοίκηση τη ς Ομάδας Στρατιώ ν «Α» μ ε το ν Σαίρνερ, ο ο ποίος ε ίχ ε τη φήμη πιστού εθνικοσοσιαλι- στή και σ κληροτράχηλου στρατιω τικού.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Δ έκα η μ έρ ες α ρ γό τερα τιμώ ρησε επίσης το ν Ράινχαρτ για τη ν απόφασή του να συ- μ π τύ ξε ι τ ις δ υνά μεις το υ προς τ ις α κ τές τη ς Β αλτικής χωρίς π ροηγουμένω ς να π ερ ιμ ένε ι τη ν έγκριση από τη ν ΟΚΗ και το ν αν τικα τέσ τησ ε με το ν σ τρατηγό Λ όταρ Ρέ- ν του λ ιτς .
Οι κινήσεις απελπισίας όμως δ εν μπορούσαν να α π οτρέψ ουν το ν ό λεθρ ο . Σ τις 17 Ιανουαρίου το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω πο ει- σ ήλθ ε σ την Τσεστόχοβα. Σ το τέ λ ο ς το υ πρώτου 15θημέρου τη ς επ ίθεσ ης ο σ οβ ιετ ικ ό ς οδοσ τρω τήρας ε ίχε πατήσει περισσ ότερο από τη μισή Πολωνία και μεγάλα κομμάτια τη ς Α νατολικής Πρωσίας. Οι γ ερ μανικές σ τρ α τιές αλλά και οι ο μά δες στρατιώ ν είχαν χάσει τη ν επαφή μ ετα ξύ το υς , δ ίνοντα ς τη δ υ να τό τη τα σ τον αντίπαλό το υ ς να ε κ μ ε τα λ λ ευ θ ε ί τα κενά στη δ ιά τα ξή το υ ς . Π αρακινούμενοι από τις υποσχέσεις τη ς σ οβ ιετικής προπαγάνδας για γ εν ναιόδω ρες η θ ικ έ ς και υλ ικές α μο ιβές σε ό ποιο τμήμα π ερνούσε πρώτο το ν π οταμό Ο ντερ , οι σ οβ ιετικο ί σχηματισμοί συνέχιζαν τη θυελλώ δη κίνησή το υ ς προς τα δυ τικά . Ε μπ λέκοντας το Σώμα Πάντσερ «Grossdeutschland” η ΟΚΗ «κέρδισε χρόνο για να αποσύρει τ ις π ερ ικυκλω μ ένες δυνάμ εις τη ς σ την καμπή το υ Βιστούλα. Κατά συνέπεια η λ εία τω ν Σ οβ ιετικώ ν σε α ιχμαλώ τους (25.000 κατά τη ν πρώτη εβδομά δα τη ς επ ίθεσ ης) ή τα ν χαρακτηρισ τικά μικρή για μια τέ το ια τερ ά σ τια διάσπαση. Ομως η α υ ξα νόμενη έλλειψ η τω ν μέσων μ ετα φ ο ράς στον Γερμανικό Στρατό , για γρήγορη υποχώρηση, α ντικα το π τρ ίσ τη κε στο γ εγ ο νός ό τι η λ εία υπερτριπλασ ιάστηκε κατά τη ν τρ ίτη εβδομά δα , φ θά νοντα ς το υ ς86.000 α ιχμαλώ τους» (Λ ίντελ Χαρτ).
§ ΛΥΤΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΔΙΚΗΣΗ
Η ώρα τη ς α ντεκδ ίκησ ης ε ίχ ε φθάσει όχι μόνο για τη Wehrmacht, αλλά και για ένα μεγάλο μ έρ ος το υ γερμα νικού λαού που βρ ισκόταν για πρώτη φορά αντιμέτω π ο με το ενδ εχό μ ενο τη ς εισβολής τω ν Σ ο β ιετ ικών. Η ά λλοτε δυτική Πολωνία μ ετά τη ν κα- τάκτησ ή τη ς το 1939 ε ίχ ε δ ια ιρ εθ εί σε δύο επαρχίες, τη Δ υτική Πρωσία με π ρω τεύου σα το Ν τάντσ ιχ και τη Βάρτα με π ρω τεύου σα το Πόζναν. Εκεί είχαν εγκ α τα σ τα θ εί οι μ εγά λες γερ μ α ν ικ ές ε θ ν ικ ές μ ε ιο ν ό τη τες που είχαν ξερ ιζω θ εί το 1939-40 από τη ν Κουρλανδία, τη Λιβονία, τη Γαλικία και τη ν Τρανσυλβανία, σύμφωνα με όσα π ροέβλε- πε το Σύμφωνο Ρ ίμπεντροπ - Μ ολότω φ. Οι άνθρωποι εκε ίνο ι είχαν ανοικοδομήσ ει τις εσ τίες το υ ς και είχαν καλλιερ γήσ ει τη γη ό τα ν π ληροφ ορήθηκα ν πως έπρεπε να πάρουν και πάλι το ν δρόμο τη ς προσφυγιάς μπροστά σ την απειλή τω ν σοβ ιετικώ ν τ ε θωρακισμένων. Επί εβ δ ο μ ά δ ες οι δρόμο ι τη ς δ υ τική ς Πολωνίας θ α θ ύμ ιζαν το δράμα τω ν θλιβερώ ν φαλάγγω ν τω ν προσφύγων που είχαν π λημμυρίσει τη βόρεια Γαλλία το 1940, δ υσ κο λεύο ντα ς τ ις κινήσεις
το υ σ τρατού ο οποίος έπ ρεπ ε να ε λ ιχ θ ε ί μέσα από δ ρόμους γ εμ ά το υ ς με πλήθη αμάχων. «Τρομακτική έξο δ ο ς» , α να φ έρει ο Καρτιέ. «Απαρχή μιας ανθρώ πινης χ ιονο στιβάδας που θ α ξεπ ερά σ ει σε όγκο και σε φρίκη ό λες τ ις κ ινήσ εις πληθυσμώ ν τ ις ο π οίες ο π όλεμ ος ε ίχε π ρ ο ξενή σ ει στη Δύση. Χιόνι σκεπάζει το υ ς δρόμους. Το θ ε ρ μ ό μ ετρ ο δ ε ίχνε ι -20 βα θμ ούς Κελσίου... Πλήθη από γυναικόπαιδα φ εύ γο υν πεζή σ ύροντας δ έμ α τα ή αναποδογυρισμένα τραπ έζια σαν έλκηθρα . Δ εν θα γ ίν ε ι π οτέ γνω στό πόσες χ ιλ ιά δ ες από α υ το ύ ς βρήκαν το ν θά να το σ τους δρόμους» . Μ έχρ ι τα μέσα Φ εβρουάριου 8.350.000 άνθρωποι γ ερ μα ν ική ς καταγω γής εγκ α τέλ ε ιψ α ν τη ν Πολωνία.
Ο καιρός, που ή τα ν ήδη κακός, χ ειρ ο τέρ ε ψ ε περ ισ σ ότερο κατά τη ν τε λ ευ τα ία εβδομά δα το υ Ιανουαρίου, η οποία σημαδ εύ τη κ ε από σ φ οδρές χιονοπτώ σεις. Ποτάμια και χείμαρροι πάγωναν προσφέρο- ν τα ς στον Ε ρυθρό Σ τρα τό ανοικτό πεδίο απρόσκοπτων κινήσεω ν και δυσχεραίνο- ν τα ς τρ αγικά τη ν ήδη δ εινή θέσ η τω ν Γερμανών, αλλά από τη ν άλλη π λευρά ο π αγετό ς επ ιβράδυνε ή και δ ιέκο π τε οριστικά τη ροή εφ οδίω ν προς τα π ροω θημένα τμ ή μ α τα. Μέσα στη χ ιονοθ ύελλα οι μάχες σ υνεχ ίζονταν σε όλο το εύρ ος το υ μετώπου. Ωστόσο ο παράγοντας που καθυ σ τερούσ ε π ερ ισ σ ότερο το υ ς επ ιτ ιθ έμ ενο υ ς ή τα ν οι κα ιρ ικές σ υνθ ή κες και όχι τα γερμα ν ικά ό πλα. Ο Σαίρνερ κα τέφ θα σ ε από τη Ρίγα μόλ ις στις 20 Ιανουαρίου για να αναλάβει τα ηνία τη ς Ομάδας Σ τρατιώ ν «Α» και φυσικά έλα β ε πολύ σοβαρά τ ις επ ισημάνσεις το υ Χ ίτλερ για τη μεγάλη σημασία τη ς δ ια τή ρ η σης τη ς Σιλεσίας, του τελ ευ τα ίο υ μεγάλου οπλοστασίου που απ έμ ενε στο Ράιχ, αφού οι π ερ ιοχές του Ρουρ και το υ Σάαρ είχαν ρημ α χτεί από το υ ς αεροπ ορικούς βομβαρδισμούς. Κάτω από τη ν α φ όρ ητη πίεση τη ς συμμαχικής αεροπορίας οι γερ μ α ν ικ ές β ιομηχανίες είχαν μ ε τα φ ερ θ ε ί σταδιακά σε ε κείνη τη μοναδική περιοχή το υ Ράιχ που φα ινόταν να π αρέχει ένα σ χετικό άσυλο. Οι Γερμανοί γνώ ριζαν καλά πως αν η Σιλεσία έπ εφ τε η συνέχιση το υ π ολέμου θα ή τα ν αδύνατη.
Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΣΙΛΕΣΙΑΣΤαυτόχρονα στο αρ ισ τερό π λευρό το υ
Ζούκωφ το 1ο Ο υκρανικό Μ έτωπο σάρωνε τη ν καρδιά τη ς βαριάς βιομηχανίας του Ράιχ σ την Ανω Σιλεσία, φ ρ ο ντίζο ν τα ς να αφ ήνει μία μικρή δ ίοδο δ ιαφ υγής ανοικτή για τη γερμα ν ική 17η Σ τρατιά η οποία υποχωρούσε μαχόμενη. Μ ε το ν τρόπ ο αυτό ο Κ όνιεφ επ εδίω κε να απ οφ ύγει τη δ ιεξα γω γή σκληρών μαχών στην περιοχή, που θα μπορούσαν να επ ιφ έρουν ζη μ ιές στα εργο στάσια και στα ορυχεία. Π λησ ιάζοντας σε αυτή τη ν παλαιά γερμα ν ική επαρχία η 60ή Σ τρατιά ανακάλυψε το δ ίκ τυ ο τω ν σ τρα το πέδων σ υγκέντρω σ ης γύρω από το Αου- σβιτς και απ ελευθέρω σ ε 3.000 περίπου α
ξ ιο θ ρ ή ν η το υ ς επ ιζώ ντες το υ ς οποίους οι Γερμανοί φ ρουροί τω ν SS είχαν εγκα τα λεί- ψ ει κλε ιδω μένο υς ενν έα η μ έρ ες νωρίτερα, ό τα ν έφ υγα ν προς τα δυτικά .
Την η μ έρα που ο Σαίρνερ α νέλα βε τα νέα κα θ ή κο ντά το υ η Σιλεσία δ έχ θ η κ ε τη μαζική εισβολή τω ν Σοβιετικώ ν, οι οποίοι πέρασαν το ν π οταμό Ο ντερ εκα τέρ ω θ εν το υ Μπρεσλάου δημ ιουργώ ντας δύο προγεφ υρ ώ μα τα στο Οχλάου (5η Στρατιά Φ ρουράς) και στο Στα ϊνάου (4η ΤΘ Σ τρα τιά). «Οι τερ ά σ τιες φ ά λα γγες τω ν σ οβ ιετικών στρατιώ ν που π ροήλαυναν ή τα ν ένα ασ υνήθισ το μίγμα σύγχρονου και μεσαιωνικού στρατού», α να φ έρει χαρακτηρισ τικά ο Μπήβορ. «Τεθωρακισμένες μονάδες με μαύρα φοδραρισμένα κράνη, με τα Τ-34 να σκάβουν το έδ α φ ο ς καθώ ς βουτούσαν και κυλούσαν στο χώμα, Κοζάκοι το υ ιππικού πάνω σε μαλλιαρά άλογα με λάφυρα δ εμ έ να στη σέλα, φ ορτηγά Studebaker και Dodge που είχαν φ θάσ ει από τη ν Α μερ ική με το ν Νόμο Εκμίσθωσης και Δανεισμού και ρυμουλκούσαν ελαφ ρά πεδινά πυροβόλα, ανο ικτά αμερ ικανικά φ ορ τηγά Chevrolet με ό λμ ους καλυμμένους με μουσαμάδες στην καρότσα το υ ς και τρ α κ τέρ που έσερναν μεγάλα αμερ ικανικά οβιδοβόλα , κι όλα αυτά τα ακολουθούσ ε ένα δ εύ τερ ο κλιμάκιο πάνω σε κάρα που τα έσ ερναν άλογα».
Παρά τα 40 περίπου τά γμ α τα τη ς Volkssturm που είχαν οχυρω θεί σ την π ερ ιο χή, το π ολύτιμο βιομηχανικό λεκανοπ έδ ιο τη ς Ανω Σιλεσίας π αραβιάστηκε από το ν ε χθρό, που δ εν φ α ινόταν δυνατό να αναχαιτισ τεί. Ε φ εδ ρ ε ίες δ εν υπήρχαν από τη ν π λευρά τω ν Γερμανών και τα ταλα ιπ ω ρημένα σ τρ α τεύ μ α τα το υ Ν έρ ινγκ μόλις που κατόρθω σαν να σωθούν σ υναντώ ντας το Σώμα Π άντσερ «Grossdeutschland» στις 21 Ια- νουαρίου. Σ τις 27 του μήνα είχαν υποχωρήσει πίσω από το ν Ο ντερ . Η γερ μα νική 17η Στρατιά , η οποία ε ίχε επ ιφ ορτισ τε ί με τη ν υπεράσπιση τη ς Σιλεσίας, σ τά θ η κε α νή μπορη να α π οτρ έψ ει τη ν είσοδο το υ ε χθρ ού στο Κατοβίτσε, στο Οπελν και στο Γκλάιβιτς. Οι τοπ ικο ί Γερμανοί βιομήχανοι βρ ίσκονταν π λέον σε κατάσταση πανικού φ ο β ούμενο ι τ ις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχε ι ε νδ εχ ό μ ενη εξέγ ερ σ η τω ν300.000 ξένω ν εργατώ ν οι οποίοι είχαν συρθ ε ί ως ε κ ε ί διά τη ς βίας για να τρ ο φ ο δ ο τή σουν με όπλα και πυρομαχικά τη ν π ολεμ ική μηχανή το υ Ράιχ. Μπροστά στη δραματική τροπή που λάμβανε π λέον η κατάσταση στη Σιλεσία, ο Σαίρνερ ε ισ ηγή θηκε σ τον Χ ίτλερ τη ν ολοκληρω τική απόσυρση τω ν σ τρα τευμά τω ν του από τη ν περιοχή π ροτού εκμ η δ εν ισ το ύ ν από το υ ς Σ ο β ιετικούς. Εκείνος παραδόξως συμφώ νησε μαζί το υ λέγοντα ς : «Αν νο μ ίζετε ό τι δ εν γ ίν ετα ι πια τίπ οτα άλλο, Σαίρνερ, κά ν τε το !“.
Το Μπρεσλάου ε ίχ ε εκ ε ίν η τη ν εποχή1.000.000 κατο ίκους. Ο τοπ ικός γκαουλάι- τερ , Καρλ Χάνκε, ε ίχε δ ια τά ξε ι αρχικά να μην εγκ α τα λείψ ει κανένας τη ν πόλη. Ο ταν όμως η π ρω τεύουσα τη ς Σιλεσίας κηρύ χ θ η κ ε οχυρω μένη πόλη από το ν Χ ίτλερ ,
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
τ έ θ η κ ε αμέσως σε εφ α ρ μογή το π ροβλε- πόμενο σχέδιο εκκένω σ ής τη ς από το ν ά- ..αχο π ληθυσμό. Οι α ρ γο κ ίνη τες φ ά λα γγες των α ξιο θ ρ ή νη τω ν προσφύγων γέμ ισαν <αι πάλι το υ ς δ ρόμους που οδηγούσαν στο Λ ίγκν ιτς υπό θερμοκρασ ία 20 βαθμώ ν υπό το μ ηδ έν και σε ύψος χιονιού που έφ θ α νε τα 25 cm.
ΠΡΟΓΕΦΥΡΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΚΑΤΩ ΟΝΤΕΡ
Στο μ ετα ξύ τα τεθω ρ α κισ μ ένα το υ Ζούκω φ δ εν σταματούσαν ο ύ τε ό τα ν νύ- κτωνε, επειδή το σκοτάδι τα έκα νε λ ιγό τε- ρο ευάλω τα ενώ παράλληλα επ έ τε ιν ε το αίσθημα πανικού που ε ίχε κυρ ιεύσ ει το ν ε χθρό. Ε κτελώ ντα ς έναν λο ξό ελ ιγμό ο Σοβ ιετικό ς σ τρα τάρχης ε ίχε μ ε τα φ έρ ε ι το ν κύριο ό γκο τω ν τεθω ρακισ μένω ν δ υνά μεων το υ στη δ εξ ιά π τέρυγά το υ και τ ις ε ξα πέλυσε κατά μήκος το υ δ ιαδρόμου μ ετα ξύ το υ Β ιστούλα και το υ Βάρτα. Ο ρ υθμός π ροέλασης τω ν σ οβ ιετικώ ν εμπ ροσ θοφ υλακών έφ θ α νε ως και τα 70 km ημερησίω ς, μ ε απ οτέλεσ μα η ενημέρω σ η τω ν επ ιτελ ικών χαρτών στα γερ μα ν ικά σ τρα τηγεία να υσ τερεί σημαντικά από άποψη χρόνου με τη ν πραγματική κατάσταση στο θ έα τρ ο ε γχειρήσ εω ν. Οσο για τα σ οβ ιετικά πληρώματα τω ν τεθω ρακισμένω ν, «εμψυχώ νον ταν από τη χαρά τη ς κα ταδίω ξης για να συνεχίσουν να προχωρούν. Η θ έα ε γκ α τα λε ιμ μ ένο υ γερμα ν ικού οπλισμού το υ ς προκαλούσε άγρια ευχαρίστηση. "Δ εν θα
το υ ς δώσουμε καμία ευκα ιρ ία να ξεκο υ ρ α στούν", ορκίζονταν. Πάνω απ' όλα απολάμβαναν το ν αιφνιδιασμό που π ροξενούσ αν στα γερμα ν ικά μετόπ ισ θεν» (Μπήβορ).
Κατά τη ν τρ ίτη εβδομά δα το υ Ιανουα- ρίου τα σ τρα τεύ μα τα το υ 1ου Λευκορωσι- κού Μ ετώ που είχαν πάψει να συναντούν ουσιαστική αντίσταση, τόσο στη δ εξιά π τέ ρυγά το υ ς όπου προήλαυναν η 2η ΤΘ Στρ α τιά Φ ρουράς και η 5η Σ τρα τιά Κρούσης, όσο και σ την αρ ισ τερή όπου εκ ινού- ν το οι α ιχμές τη ς 1ης ΤΘ Σ τρ α τιά ς Φρουράς και τη ς 8ης Σ τρα τιά ς Φρουράς. Ακόμη και το σ τρα τηγείο το υ Ζούκω φ δυσ κο λευ ό τα ν να π αρακολουθήσ ει τη ν πρόοδο αυτώ ν τω ν τόσο ρευστώ ν επ ιχειρήσεω ν και ε ξέδ ιδ ε συχνά δ ια τα γές επ ίθεσ ης ενα ντίο ν στόχων που είχαν κα τα ληφ θεί. Σ τις 18 Ια- νουαρίου το Λ οτζ έπ εσε αμαχητί στα χέρια τω ν ανδρών τη ς 8ης Σ τρα τιά ς Φρουράς (η οποία σ τελεχω νότα ν από β ετερ ά νο υ ς τη ς μάχης το υ Σ τά λινγκρα ντ), π έν τε η μ έρ ες νω ρ ίτερα από ό ,τι π ροέβλεπ ε το χρονοδ ιά γραμμα τη ς STAVKA.
Οι Σ ο β ιετικο ί είχαν δ ιδ α χθεί τη ν τέχ νη το υ π ολέμου ελιγμώ ν από το υ ς Γερμανούς, το υ ς θ εω ρ ο ύ μ ενο υ ς ως μαιτρ το υ ε ίδους, και υπερέβα ιναν σε απ οτελεσ ματι- κό τη τα το υ ς δασκάλους το υ ς . «Το μεγαλύ
τερ ο μ έρ ο ς τη ς δ υ τική ς Πολωνίας», αναφ έρ ε ι ο Λ ίν τελ Χαρτ, «είναι τόσο αναπεπ ταμένο ώστε π αρέχει σ τον επ ιτιθ έμενο ένα φυσικό π λεονέκτη μα , που μπορεί ε ύ κολα να το ε κ μ ε τα λ λ ευ θ ε ί ό τα ν δ ια θ έτε ι υπεροχή δυνάμεω ν ή ευκινησ ία για να ε- π ω φ ελη θεί από το υ ς ευ ρ ε ίς χώρους. Οι Γερμανοί είχαν επ ω φ εληθ εί κατ' α υ τόν το ν τρόπ ο το 1939. Τώρα, ευρ ισ κόμενο ι οι ίδιοι σ την άμυνα, δ εν είχαν ο ύ τε δυνά μεις ο ύ τε ευκινησ ία». Α π οφ εύγο ντα ς να καθηλω θ ο ύ ν μπροστά στα λίγα σημεία που παρέ- τε ινα ν τη ν αντίστασή το υς , οι τα χ υ κ ίν η τες σ ο β ιετικές φ ά λα γγες τα π αρέκαμπταν και συνέχιζαν τη ν πορεία το υ ς προς τα δυτικά . Η απ ίσ τευτη προέλαση όμως σύντομα δη μ ιούργησ ε πρόβλημα, αφού το δ εξιό π λευρό του Ζούκωφ κ ινδ ύ νευ ε να χάσει τη ν επαφή με το αρ ισ τερό το υ Ροκοσόφ- σκυ το οποίο ε ίχε μ ε ίν ε ι πολύ πίσω. Ετσι η βαθιά διείσδυση το υ 1ου Λευκορω σικού Μ ετώ που ε ίχε εκ θ έσ ε ι το βόρειο π λευρό το υ σε ενδ εχ ό μ ενη γερμα ν ική αντεπ ίθεσ η από δ υνά μεις που κα ιροφ υλακτούσα ν σχετικά ανέπ αφες σ τον λ εγό μ ενο «εξώ στη τη ς Π ομερανίας». Ο Στάλιν φ ο βό τα ν ιδιαίτερ α αυτή τη ν προοπτική αλλά μπροστά σ την επ ιμονή το υ Ζούκω φ να το υ επ ιτρα- πεί η συνέχιση τη ς επ ίθεσ ης προς το ν
Π εζικό κα ι τεθω ρ α κ ισ μ ένα το υ σ ο β ιετικ ο ύ 2ου Λευκορω σικού Μ ετώ π ου προχωρούν ο ρ μ η τικ ά μέσ α από τα δάση τη ς Α νατολ ικής Πρωσίας. Το εύρ ος τη ς επ ίθ εσ η ς ήτα ν τόσο
μ εγά λο ώ στε οι Γερμανοί δεν κατό ρθω σ α ν να συγκεντρώ σουν τις εφ ε δ ρ ε ίε ς το υ ς για να την αποκρούσουν. Τα πληρώ ματα των σ οβ ιετικώ ν τεθω ρακισμένω ν είχαν γράψ ει δ ιάφ ορα σ υ νθ ή μ α τα πάνω σ τους π ύργους των αρμάτω ν το υ ς όπως «Εμπρός για τη φωλιά των
φασιστώ ν!» και «Εκδίκηση και θ ά ν α το ς σ τους Γερμανούς κ α τα κ τη τές !» .
47
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο ντερ , έδωσε τη ν έγκρισή το υ στις 25 Ια- νουαρίου.
Η τολμ η ρή απόφαση του Σ οβ ιετικού στρατάρχη απέδωσε γρήγορα καρπούς, αφού η γερ μα νική άμυνα κα τελή φ θ η πλήρως αποδιοργανω μένη. Δ εξιά η 3η Στρατιά Κρούσης, η 47η, η 61η και η 1η Πολωνική Σ τρατιά ακολούθησ αν το ν ρου του Β ισ τούλα μ ετα ξύ Μ πρόμπεργκ και Σ νά ιντεμ υ λ για να καλύψ ουν το ε κ τε τα μ έν ο βόρειο π λευ ρό. Ταυτόχρονα στο κ έν τρ ο εφ ο ρμ ούσ ε η 2η ΤΘ Σ τρατιά και η 5η Στρατιά Κρούσης. Α ρισ τερά π ροω θούντο ακατάπαυστα η 1η ΤΟ Σ τρατιά Φ ρουράς και η 8η Στρατιά Φρουράς, οι οποίες όμως δ εν κατάφ εραν να επαναλάβουν τη ν επ ιτυχία το υ Λ οτζ σ την περίπτωση το υ Πόζναν, το οποίο ά- ν τ ε ξ ε στην πρώτη κρούση το υ ς στις 25 Ια- νουαρίου και α ρ νή θ η κε να υποκύψει. «Δεν γνω ρίζαμε ό τι το Πόζναν ή τα ν ένα πρώτης τά ξη ς φρούριο», π α ρα δ έχθ ηκε α ργότερα ο δ ιο ικη τής τη ς 8ης Σ τρατιάς τη ς Φ ρουράς, σ τρα τηγός Βασίλι Τσουίκωφ. «Ενα από τα πιο ισχυρά στην Ευρώπη. Νομίζαμε ό τι ή τα ν μία ακόμη πόλη τη ν οποία θα κατα λαμβάναμε πάνω στην πορεία μας και τώ ρα έχο υμ ε μ π λέξει άσχημα». Αντί για το υ ς 20.000 Γερμανούς σ τρα τιώ τες που πε- ρ ίμεναν να βρουν στο Πόζναν, οι Σ ο β ιετικοί διαπίστωσαν ό τι είχαν κυκλώ σει το υλά χ ιστον 60.000.
Ηταν το πρώτο σημάδι ό τι ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς ε ίχε ακόμη μία αμυδρή ελπ ίδα να ανακόψ ει τη ν κερα υνοβόλα π ροέλα ση του εχθ ρο ύ . Σχοινοβατώ ντας στα όρια το υ χάους ο Χ ίτλερ αποφάσισε στις 26 Ια-
νουαρίου να π ροβεί σε ε κ τε τα μ έ ν η δ ιο ικη τική αναδιοργάνωση τω ν σχηματισμών του Ανατολικού Μ ετώ που. Για να φ ρ ά ξε ι το ν δρόμο σ τους Σ ο β ιετικο ύ ς σ υγκρότησ ε τη νέα Ομάδα Στρατιώ ν «Βιστούλας», για τη ν οποία ο προπαγανδιστικός μηχανισμός του Γκαίμπελς διακήρυσσε ό τι σκόπευε να φθάσ ει και πάλι σ τον ομώ νυμο ποταμό. Ομως α υ τό ή τα ν τόσο απίθανο όσο και το να εμφ α νισ τούν οι Γερμανοί πάλι μπροστά στη Μόσχα. Σε αυτή τη ν ΟΣ υπήχθησαν η 2η και η 9η Σ τρα τιά (ό ,τι ε ίχε απ ομείνει από αυτή), καθώς και η 3η Σ τρατιά Πάντσερ. Ο Γκουντέρ ια ν ζή τησ ε να α ν α τεθ ε ί η δ ιο ίκη ση αυτού του μείζονος σχηματισμού στον σ τρατάρχη Μ αξιμ ίλιαν φον Βάιχς. Ο Χ ίτλερ α ν τέ τε ιν ε ό τι δ εν ε ίχε ιδ ια ίτερη εμπ ισ τοσύνη σ τον έμπ ειρο εκε ίνο α ξιω ματικό λό- γω τη ς π ροχω ρημένης ηλικίας το υ και τη ς προσήλωσής του στα χριστιανικά ιδεώδη. Π ροτίμησε να αναθέσ ει τη βαριά ευ θ ύ νη τη ς κάλυψ ης το υ Β ερολίνου σ τον Χ ίμλερ, ο οποίος θα αναλάμβανε για πρώτη φορά στη ζωή το υ διοίκηση στρατιω τικώ ν σχηματισμών και μάλιστα σε μια τόσο κρίσιμη καμπή. Την ίδια η μ έρα η Ομάδα Στρατιώ ν «Κέντρο» το υ Ρ έν το υλ ιτς μ ετο νομ ά σ τηκε σε Ομάδα Στρατιώ ν «Βορράς» και η Ομάδα Σ τρατιώ ν «Α» το υ Σαίρνερ σε Ομάδα Σ τρα τιών «Κέντρο».
Ο Χ ίμλερ εγκα τέσ τη σ ε το σ τρα τηγείο το υ στη μαύρη αμαξοστοιχία «Sonderzug Steiermark», που α π ο τελ ε ίτο από α ρ κ ε τές κλ ινά μα ξες και αντιαεροπ ορικά βαγόνια για τη ν προστασία του. Μ ε α υ τήν μετακ ι- ν ή θ η κ ε στη δυτική Πομερανία, φ ρ ο ντίζο
ντα ς να π αραμένει πάντα σε απόσταση α- σφαλείας από το μέτω πο και χωρίς να μπει στον κόπο να επ ισ κεφ θεί π οτέ τ ις μονάδες του. Ε π ρόκειτο για πραγματική σ τρα τιω τική κωμωδία. Ο δ ιοπ τροφ όρος αρχηγός των SS φ ορούσε στολή εκσ τρα τεία ς αλλά δεν ε ίχε ιδέα για το πού ή τα ν ανεπ τυγμ ένο ι οι σχηματισμοί το υ ή σε ποια κατάσταση βρίσκονταν. Ξυπνούσε καθημερ ινά στις 09.00, κατόπ ιν δ εχότα ν τις φ ρ ο ντίδ ες το υ μασέρ το υ επί μία ώρα, εργα ζό τα ν άλλη μία ώρα και δ ιέκο π τε για γεύμα το οποίο παρατει- νότα ν σε σ ιέστα ως τ ις 15.00. Στη συνέχεια εργα ζό τα ν επί ά λλες τρ ε ις ώ ρες περίπου, όσο δ ιαρκούσε δηλαδή και η ικα νότητα συγκέντρω σ ής το υ . Τουλάχιστον ε ίχε επιλέ- ξ ε ι ως αρχηγό το υ επ ιτελε ίου το υ το ν τα- ξίαρχο Χανς Λ ά μ ερ ντινγκ , πρώην δ ιο ικητή τη ς επ ίλ εκ τη ς Μ εραρχίας Πάντσερ SS «Das Reich».
Σ τα τέλ η Ιανουαρίου ο Χ ίτλερ κά μ φ θ η κε μπροστά στις εκκλήσ εις του Γ κ ο υ ν τέ ριαν και επ έτρ εψ ε τη ν αποδέσμευση π έν τε μεραρχιών από το ν θύλα κα τη ς Κουρ- λανδίας (μ ετα ξύ αυτώ ν και τη ς 21ης Μ εραρχίας Πάντσερ) για τη ν ενίσχυση το υ κα- τα ρ ρ έο ν το ς μετώ που στην Πολωνία. Ω στόσο μέχρ ι να φθάσουν στις ν έ ε ς θ έσ εις το υ ς α υ τές οι δυνάμεις, ο Ζούκωφ είχε πλησιάσει σε απόσταση βολής από το ν Ο ντερ δημ ιουργώ ντας σημαντικό π ρόβλημα στην Ομάδα Στρατιώ ν «Βιστούλας». Ο Χ ίμλερ α ντέδρ α σ ε με τη ν ίδια ασ τήρικτη αισ ιοδοξία που δ ια κα τε ίχε το ν Χ ίτλερ , σ τέλνοντας στις 30 Ιανουαρίου μία μοναχική επιλαρχία βαρέω ν αρμάτω ν Tiger (503
Ενα α υτοκ ινούμ ενο πυροβόλο ISU-122 του 1ου Ο υκρανικού Μ ετώ π ου περνά τον ποταμό 4 8 Ο ντερ πάνω σε πλω τή γέφ υρ α που έσ τη σ ε το σ ο β ιετικ ό Μ ηχανικό.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
SS) να υπερασπιστεί τη γραμμή το υ Ο ντερ κοντά στο Κυστρίν. Τα π άντσερ δ εν είχαν π ρολάβει ο ύ τε να εκφ ο ρ τω θ ο ύ ν από τ ις σιδ ηρ οδ ρο μ ικές π λα τφ ό ρμ ες το υ ς ό τα ν δ έ χθη κα ν τ ις β ο λές τω ν σοβ ιετικώ ν τεθ ω ρ α κισμένων.
Η ημέρα εκε ίνη απ οτελούσ ε τη 12η ε π έτε ιο τη ς ανάρρησης του Χ ίτλερ σ την Καγκελα ρ ία και έμ ε λ λ ε να α π οδ ειχθεί κα τα στροφική για το Γ ’ Ράιχ. Το ίδιο βράδυ σοβ ιετικά τά γμ α τα τυ φ εκ ιο φ όρ ω ν υπό το ν σ υνταγματάρχη Χαριτόν Γιεσ ιπένκο δ ιέβη- σαν το ν Ο ντερ κω πηλατώ ντας ανάμεσα στους επ ιπ λέοντες πάγους. Οι ά νδρ ες ε κείνο ι ή τα ν οι πρώτοι που εξασφάλισαν ένα π ρογεφύρω μα στη δυτική όχθη του Ο ντερ , βόρεια το υ Κυστρίν, και το επ ό μ ενο πρωί το υ ς ακολούθησ αν τα υπόλοιπα τμ ήμ α τα τη ς 5ης Σ τρατιάς Κρούσης. Λίγο νο τιό τερ α ο ενθουσ ιώ δης σ υντα γμ α τά ρ χης Γκουσακόφσκυ π έτυχε να δ η μ ιουρ γή σει κι α υ τός ένα προγεφύρω μα στις 31 Ια- νουαρίου, κατόρθω μα που το υ α π έφ ερ ε το δ εύ τερ ο κατά σειρά χρυσό α σ τέρ ι του Ηρωα τη ς Σ ο β ιετική ς Ενωσης. Η είδηση αυτή συγκλόνισε το υ ς Γερμανούς. Οι βιαστικά οργανω μένες α ν τεπ ιθ έσ εις που ε κτό ξευ σ α ν μ ερ ικο ί λόχοι νεοσ υλλέκτω ν τη ς Μ εραρχίας Πάντσερ «Felderrnhalle» και «Kurmark» κα τέλη ξα ν σε παταγώδη απ οτυχία και ο δ υ νη ρ ές απώλειες. Σ τις τρ ε ις μ ε τά το μεσ ημέρ ι τη ς 1ης Φ εβρουάριου ή τα ν η σειρά τη ς 1ης ΤΟ Σ τρατιάς τη ς Φρουράς να δημ ιουργήσ ει το δικό τη ς π ρογεφ ύρω μα κοντά στη Φ ρανκφ ούρτη το υ Ο ντερ , 30 km νο τιό τερ α από εκείνα που π ροηγήθη- καν.
Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΧΑΝΕΙ ΤΗΝ Ο ΡΜ Η ΤΗΣ
Οπως ή τα ν φυσικό τέ το ιο υ είδ ο υ ς ημ ίμετρα , που υπ αγορεύοντα ν από τ ις κομματ ικ έ ς αντιπ αραθέσ εις τω ν "αυλικών" του Χ ίτλερ , δ εν ή τα ν ικανά να σ ταματήσουν το ν Ερυθρό Στρατό . Σ τον βόρειο το μ έα οι δυνάμεις το υ 3ου Λευκορω σικού Μ ετώπου π έτυχαν τελ ικ ά στα τέ λ η Ιανουαρίου να κομματιάσ ουν τη γερ μα νική άμυνα και να απομονώσουν πλήρως τη ν Κ α ιν ιξβέργη, ό που αναζήτησαν καταφ ύγιο τα υπ ολείμματα τη ς 4ης Σ τρ α τιά ς και τη ς 3ης Στρατιάς Πάντσερ. Σ το μ ετα ξύ ο Ζούκωφ, αφού προσέκρουσε πάνω στο εμπόδιο του Πόζ- ναν, π ροτίμησε να το παρακάμψ ει παρά να χάσει χρόνο. Μ έχρ ι τ ις π ρώ τες η μ έρ ες του Φ εβρουάριου το 1ο Λευκορω σικό και το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω πο είχαν κατορθώ σ ει να φθάσουν σ τον π οταμό Ο ντερ σε ολόκληρο σχεδόν το μήκος του και απειλούσαν π λέον να συνεχίσουν τη ν προέλασή το υ ς προς το Βερολίνο.
Ευτυχώ ς για το υ ς Γερμανούς, η ορμή που ε ίχε χαρακτηρίσ ει μ έχρ ι τό τ ε τη ν επίθεσ η τω ν Σ οβ ιετικώ ν φα ινόταν πλέον, μ ε τά τη ν πρώτη εβδομά δα το υ Φ εβρουάριου, πως ε ίχε αρχίσει να το υ ς εγκα τα λείπ ει. Μισό μ έτρ ο χιόνι κα τέσ τη σ ε αδ ιά β α τες πολ
λ ές οδο ύς ακόμη και για τα άρματα και η θερμοκρασ ία κ α τέβ η κ ε σ τους -30 βα θ μούς Κελσίου. Οι εμπ ροσ θ οφ υλα κές που είχαν δ ια βεί το ν Ο ντερ δ εν επ ιχείρησαν να π ροω θηθούν περ ισ σ ότερο και περιόρισαν τη δ ρα σ τηρ ιό τη τά το υ ς στη φυσιολογική δ ιεύρυνση τω ν υπαρχόντων π ρογεφυρω μάτων, απ οκρούοντας α ρ κ ε τές α ν τεπ ιθ έ σεις. Οι λόγοι οι οποίοι υπαγόρευσαν αυτή τη ν υποχρεω τική διακοπή τη ς προέλασης, α ν τ ίθ ε τα προς τ ις ελπ ίδες τη ς STAVKA για πρόωρο τερμ α τισ μό του π ολέμου , σ χετίζο ν τα ν τόσο με το υ ς νόμους τη ς δ ιο ικη τικής μέρ ιμνας, όσο και με τα σ τοιχεία τη ς Φύσης. Η πρόωρη τή ξη τω ν πάγων εκ ε ίν η τη χρονιά μ ε τέ τρ εψ ε το υ ς πολω νικούς δρό μους σε τέλμ α τα και τ ις αχανείς π εδ ιάδες σε βούρκους, πράγμα που δ υ σ κό λευ ε αφάνταστα τη ν προώθηση εφ οδίω ν προς τις μάχιμες μονάδες τω ν Σοβιετικών. Τα βασικά σ ιδηροδρομικά τέρ μ α τα τα οποία εξυπ ηρ ετού σ α ν το ν ανεφ οδ ιασμό το υ ς ή τα ν φυσικό να έχουν μ ε ίν ε ι ε κ α το ν τά δ ες χ ιλ ιό μετρ α πίσω λόγω τω ν καταστροφώ ν στις οποίες είχαν π ροβεί οι υποχω ρούντες Γερμανοί και ο αρ ιθμός τω ν φ ορτηγώ ν αυτο κ ινήτω ν, αν και ε ίχε α υ ξη θ ε ί α ισθητά από τη γενναιόδω ρη β ο ήθ εια τω ν Δυτικώ ν Συμμάχων, δ εν μπορούσε να ανταπ οκριθεί στις α υ ξη μ ένες ανάγκες τω ν πολυάριθμω ν μηχανοκίνητω ν φαλάγγω ν το υ Ερυθρού Σ τρα το ύ σε καύσιμα καιπ υρομαχικά. Ε ξάλλου η πεισματώ δης γερ μα ν ική αντίσταση στο π ολιορκημένο Πόζναν αφαιρούσε από το υ ς Σ ο β ιετικο ύ ς α ρ κετο ύ ς δρό μους που θα μπορούσαν να το υ ς χρησιμοποιήσουν για να προωθήσουν εφ όδ ια και ενισχύσεις στις π ροφ υλα κές τους.
Υπήρχαν επίσης σαφείς ε ν δ ε ίξε ις ότι οι Γερμανοί σ υνέρχονταν π λέον από το σοκ τη ς ή ττα ς και άρχιζαν να προβάλλουν ολοένα και σ κληρ ότερη αντίσταση. Η βράχυνση το υ μετώ που το υ ς και η μετακίνησή το υ προς δυσμάς κατά 500 km το υ ς βοη θ ού σ ε έμμεσ α να σ υγκεντρώ σ ουν τις δυ νάμεις το υ ς με σημαντικά τα χ ύ τερ ο ρ υθ μό από εκε ίνο ν που μπορούσαν να ενισχύ- σουν οι Σ ο β ιετικο ί τ ις εμπ ροσ θοφ υλα κές το υς . Η ισορροπία στον αέρα ε ίχε επίσης ανατραπεί προσωρινά. Τα περισσότερα από τα κα τα λη φ θ έντα πολωνικά α ερο δρ ό μια δ εν ή τα ν παρά απλά χωράφια τα οποία βούλια ξαν στη λάσπη, ενώ η Luftwaffe επιχειρούσ ε από τσ ιμ εν τέν ιο υ ς δ ιαδρόμους που είχαν π ρο ετο ιμα σ τε ί από το ν καιρό τη ς ε ιρ ή νη ς σ την ανατολική Γερμανία.
Σύμφωνα με τ ις ισ τορ ικές μ ε λ έ τ ε ς το υ Ερυθρού Σ τρατού, η επιχείρηση «Β ιστούλας - Ο ντερ» τελε ίω σ ε τυπ ικά στις 3 Φ εβρουάριου 1945, αν και σ υνεχίσ τηκαν οι μάχες για τη ν εκκαθάρισ η τη ς Σιλεσίας και τη ν προώθηση το υ 1ου Ο υκρανικού Μ ετώ που ως το ν π οταμό Νάισε. Οι απώ λειες των Σ οβ ιετικώ ν κατά τη ν επιχείρηση ή τα ν σημ α ντικές , αλλά πολύ μ ικ ρ ό τερ ες σε σχέση με ε κ ε ίν ες σε ανάλογης κλίμακας εκσ τρα τ ε ίε ς το υ π α ρελθ όντο ς λόγω τη ς τα χ ύ τη τα ς με τη ν οποία δ ιε ξή χθ η . Α νήλθαν σε
43.476 ν εκρ ο ύ ς και αγνοούμ ενου ς, 150.715 τρ α υμ α τίες , 1.267 κα τεσ τρ α μμ ένα άρματα, 374 π υροβόλα και 343 αεροσκάφη. Το ρήγμα που δ η μ ιο υ ρ γήθ ηκε στις γρα μ μές του Γερμανικού Σ τρα τού σε συνδυασμό με τη ν καταστροφ ή τόσω ν σχηματισμών του (ε- κ τιμ ά τα ι ό τι ε ίχε συνολικά 295.000 ν εκρο ύς και α γνοο ύμενους και 86.000 αιχμαλώτο υς) υπ ήρξε η χαριστική βολή για το ε το ιμοθάνατο Γ' Ράιχ. Ανοίγοντας τη διάσκεψη τη ς Γιάλτας στις 4 Φ εβρουάριου ο Στάλιν ή τα ν π α νευτυχής για τη ν επ ιτυχία το υ Ερυθρού Σ τρ α τού και μπορούσε να κο ιτά ζει α φ ’ υψηλού το υ ς Τσώρτσιλ και Ρούζ- β ελ τ, τω ν οποίων οι σ τρ α τιές βρίσκονταν ακόμη δ υτικά το υ Ρήνου ό τα ν οι δ ικές του απείχαν μόλις 80 km από το Β ερολίνο. Χάρη σε αυτό το ε ξα ιρ ε τ ικ ή ς δ ε ξ ιο τεχ ν ία ς κτύπημα τα σ οβ ιετικά σ τρ α τεύ μ α τα είχαν απ οκτήσει το ν πρώτο λόγο στο ζή τημα τη ς τελ ικ ή ς άλωσης τη ς Γερμανίας και είχαν θ έσ ε ι υπό τη ν πλήρη κυριαρχία το υ ς τη ν κα θ ημα γμένη Πολωνία, α π οκλείοντα ς έτσ ι κά θ ε ενδ εχό μ ενο η Δύση να αποσπάσει αυτή τη χώρα από το ν ασ φ υκτικό ενα γκα λισμό τη ς Μόσχας. Η σημασία που απ έδιδε ο Στάλιν σ την Πολωνία θα φ α ινόταν λίγα χρόνια αργότερα , ό τα ν θα επ έλεγ ε τη ν πρω τεύουσά τη ς για τη ν υπογραφή τη ς σ τρα τιω τικής συμμαχίας μ ε το υ ς δορ υφ ό ρους του, το π ερ ίφ ημο Σύμφωνο τη ς Βαρσοβίας, το οποίο επικύρωσε τη ν ύπαρξη το υ Σιδηρού Παραπετάσματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Τ. B ean & IV. Fowler: RUSSIAN TANKS OF WORLD WAR II, Ian Allan, 2002.(2) A. B eevor: Β Ε Ρ Ο Λ ΙΝ Ο : Η Π ΤΩ ΣΗ 1945. Εκδόσεις Γκοβόστη , 2004.(3) R. C artier: Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Β Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ, Εκδόσεις Π άπ υρος, 1964.(4) Ο .Ρ. Chaney: ZHUKOV, U niversity of O klahom a Press, 1996.(5) DESCENT INTO NIGHTMARE. Tim e-Life Books, 1992.(6) C. D u ffy : RED STO RM ON THE REICH.1993.(7) J. Erickson: THE ROAD TO BERLIN. Yale U niversity Press, 1999.(8) D. G lantz: WHEN TITANS CLASHED.Kansas U niversity Press, 1995.(9) D. G lantz: THE ROLE OF INTELLIGENCE IN SOVIET MILITARY STRATEGY IN WORLD WAR II, Presidio, 1990.(10) S irB . Lidell H art: ΙΣΤΟ ΡΙΑ TOY ΔΕΥΤΕΡΟ Υ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ. Ε κδόσεις Κ αραβίας, 1977.(11) G. Sa/er: THE FORGOTTEN SOLDIER. Brassey's, 2000.(12) S. Shtem enko: THE SOVIET GENERAL STAFF AT WAR. U niversity Press o f the Pacific, 2001.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ
Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣΑ ντ/σ υντα γμ α τά ρχη ς (Π Ζ )ε .α .
Οταν ο Κ άρολος Α 'α ν έβ η κ ε σ τον α γγλ ικό θρόνο σ τις 2 7 Μ αρ τίου 1625 έχο ν τα ς μόλις συμπληρώσει τα 25 χρόν ια του, ήταν, σύμφωνα με τη γλα φ υρή διατύπωση του Γερμανού ισ το ρ ικού Ράνκε, "...ένα από
εκε ίνα τα προικισμένα πρόσωπα στα οποία δ εν ε ίνα ι εύ κο λο να β ρ εθ ο ύ ν ψεγάδια...". 0 νεαρός βασ ιλ ιάς συγκέντρω νε στο πρόσωπό του εξα ιρ ετ ικ ά η θ ικά και πνευμ ατικά χαρίσματα με τα οποία φ ιλο δο ξο ύ σ ε να
αντιμ ετω πίσει τη σοβαρή π ολιτική και ο ικονομ ική κρίση που κληρονόμ ησε από το ν προκάτοχό του.Οι ε ξ ε λ ίξ ε ις δ ιέψ ευ σ α ν με τραγικό τρόπο τις π ροσδοκίες του. Μ ετά από μία ταραγμένη δ ιακυβέρνησ η , σε
συνεχή και έν το νη αντιπ αράθεση με το Κ ο ινοβούλιο , η χώρα β υ θ ίσ τη κε σε μ ακροχρόνιο και αιματηρό εμ φ ύλιο πόλεμο. Η ή ττα του στο Μ άρστον Μ ούρ εξα φ ά ν ισ ε τις λ ιγο σ τές ελπ ίδες επ ικράτησής του και
έγ ε ιρ ε ο ρ ισ τικά τη ν πλάστιγγα προς το μ έρος των αντιπάλω ν του. Λ ιγό τερο από π έντε χρόν ια αργότερα ο νικημ ένος Κ άρολος ο δ η γή θ η κε στη λαιμητόμο (30-1-1649), σ φ ραγίζοντας με τη ζωή του τη ν τε λ ευ τα ία
πράξη της δραμ ατικής σύγκρουσης.
Η μάχη στο Ετζχιλ ή τα ν από
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
r
1644Η διαμάχη του βασιλιά Καρόλου Α' με το Κοινοβούλιο τη ς μας, και α υτο ί που είναι υπ εύθυνοι για τη ν κρίση υποστούν τη δί-
Αγγλίας ξεκ ίνη σ ε αμέσως μ ετά τη ν ενθρόνισ ή του. Εκεί- καιη τιμωρία τους". Ηταν αυτή ακριβώς η α υτοκρα τορ ική αντίληψ η νος βρ ήκε στην άρνηση του Ισπανού μονάρχη να του δώ- το υ Καρόλου που κατέσ τησ ε τελ ικ ά αδύνατη τη ν προσέγγισή του
σει τη ν κόρη του ως σύζυγο τη ν πρόφαση που ζη τούσ ε για να κη- με το υ ς π ολιτικούς του αντιπάλους.ρύ ξε ι π όλεμο κατά τη ς Ισπανίας. Το Κοινοβούλιο ενέκρ ινε τ ις απα- Κατά τα επ όμενα 11 χρόνια ο Κάρολος κυβέρνησ ε χωρίς Κοι- ρ α ίτη τες για τη ν πολεμική κινητοποίηση πιστώσεις αλλά παράλλη- νοβούλιο. Τερματίζοντας το υ ς π ολέμους με τη ν Ισπανία και τη λα αποφάσισε ό τι τελω νεια κό έσοδα που παραδοσιακά εισ έπ ρα ττε Γαλλία και π ερ ιορίζοντας δραστικά τ ις κρ α τικές δαπάνες κατόρ- ο βασιλιάς διά βίου, στο ε ξή ς θα χορηγούντο σε ετήσ ια βάση, θ έ - θωσε με μεγάλη δυσκολία να βρει το υ ς απ αραίτητους οικονομι- το ν τα ς ουσιαστικά το ν θρόνο υπό οικονομική κηδεμονία . Τα πράγ- κούς πόρους για τη λειτο υ ρ γ ία τη ς Αυλής και τη ς κυβέρνησ ής ματα χε ιρ ο τέρ εψ ε η αποτυχία τη ς εκσ τρα τεία ς στο Καντίζ υπό τη ν του. Η ακατάπαυστη προσπάθεια συγκέντρω σης χρημάτω ν με ε- ηγεσία το υ Τζωρτζ Β ιλιέρς, 1ου δούκα του Μπάκιγχαμ (1592-1628), παχθή δημοσιονομικά και φορολογικά μ έτρ α και μία σειρά αντιδη- επ ιστήθιου φίλου και συμβούλου του Καρόλου, ο οποίος κατηγο- μοκρατικώ ν μ εθοδεύσ εω ν στη δημόσια ζωή προξένησαν ανεπα- ρ ήθ ηκε για αν ικανότητα και π αραπ έμφθηκε σε δίκη. Επιθυμώντας νόρθω τη φ θορά στη σχέση το υ με το υς υπηκόους του . Προσφέ- να σώσει το ν φίλο το υ ο Κάρολος δ ιέλυσ ε για πρώτη φορά το Κοι- ροντας αφειδώ ς χρήματα και αξιώ ματα π ροσεταιρίσθηκε ορισμέ- ν ο β ο ύ λ ιο το ν Μάιο το υ 1626. νους από το υ ς η γ έ τε ς το υ Κοινοβουλίου, με π ροεξά ρχοντα το ν Τό-
Τα αγγλικά κοινοβούλια του 17ου αιώνα, αν και συνέρχονταν μας Γουέντγουορθ (1593-1641), μ ετέπ ε ιτα 1ο κόμη το υ Σ τρά φ ορντ σε σώμα ή δ ιαλύονταν με βασιλική εντολή , αποτελούσαν παράλ- και από το 1632 κυ β ερνή τη τη ς Ιρλανδίας. Οσοι α ρνήθηκα ν να συ- ληλα με το ν βασιλιά το ν έναν από το υ ς δύο φ ο ρ είς τη ς π ολιτικής νεργασθούν καταδιώ χθηκαν, όπως ο η γέτη ς τη ς αντιπ ολίτευσης εξουσ ίας. Τυπικά δ εν αντιπροσώπευαν ολόκληρο το ν πληθυσμό, Τζων Ελιοτ (1592-1632), που καταδικά- αφού δ εν είχαν όλοι δικαίωμα ψήφου, όμως στη σύνθεσή το υ ς πε- σ τηκε για περιφρόνηση τη ς βασι- ρ ιελάμβαναν εξέχο υ σ ες προσω πικότητες τη ς δημόσιας ζωής. λ ικής κυβέρνησ ης και πέθανε Εκπροσωπούσαν τα σ υμφ έροντα τω ν ανερχόμενω ν αστικών στρω- στη φυλακή. Τον Αύγουστο μάτων, εμπόρων, βιομηχάνων και επαγγελματιώ ν, τω ν μ ικρο-με- του 1635 επ έβαλε τη φορο- σαίων αγροτώ ν αλλά και μεγάλο αρ ιθμό παραδοσιακών ευγενώ ν λογία για το ν στόλο, το ν που είχαν εμπ λακεί σε επ ιχειρημα τικές δρα σ τη ρ ιό τη τες . Δ ιατη- οποίο μέχρ ι τό τ ε πλήρω- ρούσαν το αποκλειστικό δικαίωμα τη ς φορολογίας και τη ς δ ιάθε- ναν μόνο οι παραθαλάσ- σης τω ν κρατικώ ν εσόδων, προνόμιο ιδ ια ίτερα σ ημαντικό σε περί- σιες κο μ η τε ίες , σε ολό- ?πτώση πολέμου, ό ταν κά θε στρατιω τική πίστωση απαιτούσε τη ν έ- κληρη τη ν επ ικράτεια, γκρισή τους . Χωρίς α υ τήν ο Κάρολος υπ οχρεώ θηκε να καταφ ύγει π ροκαλώ ντας ν έε ς αντι- σε αναγκαστικό δανεισμό για να χρ ημα τοδ οτή σ ει το 1627 μια ακό- δράσεις. Ο πρώην βου- μα απ οτυχημένη εκσ τρα τεία το υ Μπάκιγχαμ, αυτή τη φορά υπέρ λ ευ τή ς Τζων Χάμπντεν των Ο υγενότω ν (Γάλλοι π ρ ο τεσ τά ντες ) στη Γαλλία το υ ς οποίους (1594-1643) απ οτέλεσ ε κατεδ ίω κε ο καρδινάλιος Ρισελιέ. Η ενέρ γε ιά του π ροκάλεσε την αντίδραση πολλών επιφανών πολιτών που αρνήθηκαν να πληρώσουν και οδη γήθη κα ν στις φ υλακές. Η δ η μ ο τικό τη τα το υ Καρόλου, η οποία ε ίχε ήδη δ εχ θ ε ί ισχυρό πλήγμα ό ταν νυ μ φ εύ θ η κ ε τη ν καθολική Γαλλίδα πριγκίπισσα Ε ριέττα-Μ αρία (1609-1669), σημείω σε κατακόρυφη πτώση. Εχοντας π ερ ιέλθε ι σε ο ικονομικό και πολιτικό α δ ιέξο δ ο κα τέφ υγε στη λύση τη ς π ροκήρυξης εκλογώ ν για δημιουργία νέου Κοινοβουλίου.
Η Βουλή που σ υνήλθε το ν Μ άρτιο το υ 1628 ε ξέφ ρ α ζε "τη βούληση τω ν φυσικών ηγετώ ν το υ έθνους", κατά τη δόκιμη διατύπωση το υ Τσώρτσιλ, και πράγματι μ ε το νο μ ο θ ετικό τη ς έργο εδραίωσε τ ις π ολ ιτικές και ασ τικές ελ ευ θ ερ ίες . Υπό τη ν καθοδήγηση του δικηγόρου Ε ντου α ρντ Κόουκ (1552-1634), γνω στού από τη νομική του διαμάχη για τη φύση τη ς εξουσ ία ς με το ν υπέρμαχο το υ θ ρ ό νου και ονομαστό φιλόσοφο Φράνσις Μ πέικον (1561-1626), συντάχ θ η κ ε ο "Χάρτης τω ν Δ ικαιω μάτων', ένα κε ίμενο το οποίο με σαφή και κατηγορηματικό τρόπ ο π ερ ιόριζε τ ις αυθα ιρεσ ίες τη ς βασιλικής εξουσ ία ς σε θ έμ α τα σύλληψ ης και κράτησης, φορολογίας και βίαιης στρατολόγησης. Σ ε αντάλλαγμα ο Κάρολος έλα β ε 300.000 λ ίρ ες για να συνεχίσει το ν π όλεμο ενα ντίο ν τη ς Γαλλίας. Ομως και πάλι οι α γγλ ικές δυνάμεις η ττή θ η κ α ν στη Λα Ροσέλ, αφού πριν ο εκ νέου επ ικεφ αλής τη ς εκσ τρ α τεία ς δούκας το υ Μπάκιγχαμ δο- λο φ ο νή θ η κε από το ν Τζων Φ έλτον, ένα ν αξιω ματικό το υ Ναυτικού. Η π ολεμική αποτυχία σε συνδυασμό μ ε θ ρ η σ κ ευ τικ ές δ ιαμάχες και δ ιαμαρτυρ ίες για παραβιάσεις το υ 'Χ ά ρτη τω ν Δικαιωμάτων" από το ν βασιλιά δημιούργησαν εκρ η κτική ατμόσφαιρα ανάμεσα στο Κοινοβούλιο και τα ανάκτορα. Για δ εύ τερ η φορά, το ν Μ άρτιο το υ 1629, ο Κάρολος δ ιέλυσ ε το Κοινοβούλιο, μ έχρ ις ότου "ο λαός κατανοήσει καλύτερα τα σ υμφ έροντά το υ και τα κίνητρά
Ο λό ρδο ς Γκόρινγκ εκ τό ς από καλός μα χ η τή ς ήτα ν και καλός ιππότης.
Ο βασιλιάς Κ άρολος Α'. Π ο ρ τρ α ίτο το υ Ο λιβ ερ Κ ρόμγουελ .
το ν σημαιοφόρο τω ν διαφωνούντων, αρ- νούμενος να πληρώσει τα 20 περίπου σελίνια που του αναλογούσαν επειδή η νέα φ ο ρολογία δ εν είχε τη ν έγκριση τη ς Βουλής. Τα δικαστήρια φυσικά απ οφάνθηκαν υπέρ το υ νέου φόρου, όμως η γεν ική κατακραυγή που π ροκλήθηκε ματαίωσε σ την πράξη τη ν εισπρακτική χρησ ιμότητα το υ μέτρου , αφού το 1637 απέδωσε το 90% το υ προ- βλεπ όμενου ποσού ενώ το 1639 μόνο το 20%.
Ομως τα π ροβλήματα το υ Καρόλου δ εν π ερ ιορίζονταν στην οικονομία και στη διοίκηση. Εμφανίζονταν με τη ν ίδια ένταση και στον ευα ίσ θητο το μέα τη ς θρησκείας. Κύ-
52 ριος υπ εύθυνος ή ταν ένας ακόμα από το υ ς m m αγαπημένους φ ίλους του βασιλιά, ο Ουϊ-
λιαμ Λ όουντ (1573-1645), αρχιεπίσκοπος το υ Κ αντέρμπερυ από το 1633 και φανατικός π ολέμιος τω ν καθολικώ ν και τω ν καλβι- νιστών. Πρώτο του μέλημα υπήρξε η εφ α ρ μογή τω ν αυτοκρατορ ικώ ν αντιλήψ εω ν του Καρόλου στην εκκλησ ία με τη ν ενδυνάμω ση του κύρους τω ν κληρικών, δ εύ τερ ο η ε ξεύρεσ η χρημάτω ν για το ν φίλο και προστάτη του. Σύμφωνα με νόμο τη ς Ελισάβετ που είχε ουσιαστικά περιπέσει σε αχρηστία, όλοι ή ταν υποχρεω μένοι να μ ετέχου ν στη Θ εία Λ ειτουργία τη ς Κυριακής. Ο Λόο υ ντ έσ τελνε το υς “π αραβάτες" στα δ ικαστήρια, τα οποία το υ ς επέβαλαν χρηματικό πρόστιμο ενός σελινιού για κά θε απουσία το υ ς από λειτουρ γία . Με το ν τρόπ ο αυτό συσπείρωσε όλους το υ ς Αγγλους ενα ντίον του. Ομως αυτό δ εν του ή ταν αρκετό . Με μια νέα του ενέργε ια "κατόρθωσε" να προ- καλέσει τη ν οργή και τω ν Σκωτσέζων. Εκεί ακριβώς, στον τόπο καταγωγής τη ς δυνασ τείας τω ν Στιούαρτ, ξεκ ίνη σ ε η ένοπλη αντίδραση που θα αγκάλιαζε τα βρετανικά νησιά σε ελάχιστο χρόνο.
Μ ε τη ν άνοδό το υ στον θρόνο ο Κάρολος είχε προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των
Σκωτσέζων ευγενώ ν, ό ταν με διάταγμά του απαίτησε να επ ισ τρέφ ουν στην εκκλησία ό σες εκτά σ εις τη ς είχαν με δ ιάφ ορους τρ ό πους π ερ ιέλθ ε ι σ την κατοχή τους . Στη συνέχεια το υ ς συσπείρωσε ακόμα περισσότερο ενα ντίον του με φ ο ρολογικές αλλαγές που αφαιρούσαν προνόμια από α υτούς προς ό φ ελος του κλήρου. Ο Λ όο υντ σ υνέχισε τη ν πολιτική του κυρίου του. Το 1636, επ ιθυμώ ντας να ενισχύσει τη ν επιρροή τω ν επισκόπων τη ς Σκωτίας, αναθεώ ρησε το εκκλησ ιαστικό δίκαιο και εισήγαγε αλλαγές στη Θ εία Λ ειτουργία . Με τη ν πράξη του έ- γ ινε το "κόκκινο πανί" για το υ ς ευ γ εν ε ίς αλλά και για το ν λαό, που έβλεπ ε στη νέα νομοθεσ ία δάκτυλο τω ν μισητών καθολικών, ενώ συγχρόνως προσέβαλε συνολικά το αν εξά ρ τη το πνεύμα το υ σκωτικού έθνους. Τον Ιούλιο του 1637, όταν στον ναό το υ Σε- ν τ Τζάιλς το υ Εδιμβούργου έπρεπε για πρώτη φορά να δ ιε ξα χ θ ε ί η νέα Θ εία Λ ειτουργία, η πόλη ξεσ ηκώ θ ηκε κατά τω ν αλλαγών. Π ανικόβλητος ο Κάρολος έσπευσε να αποσύρει τη νέα νομοθεσ ία. Ομως η θ ύ ελλα που ξέσπασε δ εν μπορούσε πλέον να ελεγχθ εί.
Στις 28 Φ εβρουάριου 1638 σ τον ναό Μ πλακφράιαρς το υ Εδιμβούργου το σύνολο τω ν πολιτικών ηγετώ ν τη ς Σκω τίας υπέγραψε (α ρ κετο ί κυρ ιολεκτικά με το αίμα τους), ένα σύμφωνο πίστης, στο οποίο υποσχόταν να "απέχει από κάθε νεω τερισ μό σε θρη σ κευ τικά θ έμ α τα μέχρις ό του αυτά ε- ξετα σ θ ο ύ ν από ε λ ε ύ θ ερ ες σ υνελεύσ εις ή τη Βουλή". Σ τις συνομιλίες που ακολούθη σαν με το ν απ εσταλμένο του βασιλιά, μαρ- κήσιο του Χ άμιλτον (1606-1649), έναν έ μπειρο Σκω τσέζο π ολιτικό ο οποίος επρό- κ ε ιτο να έχε ι τη ν τύχη του κυρίου του, απο- φασίστηκε, για πρώτη φορά στη Σκωτία, η δ ιενέρ γεια εκλογώ ν για τη συγκρότηση Βουλής. Ο Χάμιλτον αποσκοπούσε σε έναν τα κτικό ελιγμό προς εκτόνω ση τη ς κρίσης.
Ομως για μια ακόμα φορά η κατάσταση πα- ρ έμ ειν ε ε κ τό ς ελέγχου. Η Βουλή που είχε σ υγκληθεί για να δ ιευ θ ετή σ ε ι θρησ κευτικά ζητήματα , μ ετα β λή θ η κε σταδιακά στη ν τε φ ά κτο κυβέρνηση τη ς Σκωτίας. Σ τις 24 Νοεμβρ ίου 1638 οι β ο υ λ ευ τές όχι μόνο αρνή- θ ηκα ν να εκ τελέσ ο υ ν τη βασιλική εντολή για διάλυση το υ Κοινοβουλίου, αλλά προχώρησαν στην πλήρη κατάργηση τω ν επισκόπων. Και οι δύο π λευρ ές άρχισαν πλέον να π ροετο ιμάζοντα ι για τη ν αναπόφευκτη ένοπλη αναμέτρηση που έμ ε ιν ε γνωστή ως ο "πρώτος επισκοπικός πόλεμος".
Ουσιαστικά δ εν επ ρόκειτο για πόλεμο, αφού καμία αξιόλογη στρατιω τική ενέργεια δ εν σ ημειώ θηκε κατά τη δ ιάρκειά του. Οι20.000 καλά οργανωμένοι, εμπ ειροπ όλεμοι και φανατικοί Σκω τσέζοι απ οδείχθηκαν πολύ ισχυροί για το ν αδύναμο, χωρίς π ειθαρχία, μ ισθοφορικό σ τρατό του Καρόλου. Στις 18 Ιουνίου 1639 με τη ν απ οκαλούμενη “ειρήνευση του Μ πέργουϊκ" ο Κάρολος δ έ χ θ η κε τη συγκρότηση νομ οθ ετικώ ν σωμάτω ν με ευ ρ ε ίες α ρ μ ο δ ιό τη τες και οι αντίπαλοί του τη διάλυση του σ τρατού το υς και τη ν επ ιστροφή τω ν βασιλικών κάστρων που είχαν καταλάβει. Ομως η Βουλή που συνήλθ ε το ν Αύγουστο του 1639, έ δ ε ιξ ε ό τι δ εν επεδίω κε τίπ οτα λ ιγό τερ ο από τη ν πλήρη ανεξαρτησ ία τη ς Σκωτίας. Ο Κάρολος ήταν π λέον υποχρεω μένος να λάβει δραστικά μέτρα . Ο επ ιτυχημένος ως κυ β ερ νή τη ς τη ς Ιρλανδίας Γουέντγουορθ κλή θη κε εσπευσμένα στο Λονδίνο, έ το ιμ ο ς να σ τηρ ίξε ι τη μοναρχία με το ν προσωπικό το υ στρατό τω ν 8.000 Ιρλανδών που είχε σ τρα τολογή σει και εκπαιδεύσει. Αναγνώρισε αμέσως τη ν επ ιτακτική ανάγκη ανάληψ ης πολύ μ ε γα λύτερη ς προσπάθειας για τη ν οποία οι ο ικονομικο ί πόροι του βασιλιά δ εν επαρ- κούσαν. Π ρότεινε ως μοναδική λύση τη σύγκληση Κοινοβουλίου, ελπ ίζοντας ό τι διατηρώ ντας κάποια από τη ν παλιά του επιρροή θ α κατόρθω νε να το χειραγωγήσει. Ηταν ένα λάθος που θα το πλήρωνε με την ίδια το υ τη ζωή.
Η νέα Βουλή, η οποία έμ ε ιν ε στην ιστορία με τη ν ονομασία "βραχεία", συγκροτή- θ η κ ε στις 17 Απριλίου 1640, ένδ εκα ολόκληρα χρόνια μ ετά τη ν π ροηγούμενη. Καθ οδ ηγού μενη από το ν δ ικηγόρο Τζων Πυμ (1583-1643), άσκησε τόσο σκληρή κριτική στον βασιλιά και σ τους συμβούλους του ώστε το ν ανάγκασε να τη διαλύσει στις 5 Μαϊου, μόλις τρ ε ις εβ δ ο μ ά δ ες μ ετά τη σύγκλησή της. Οι Σκω τσέζοι εισέβαλαν στην Αγγλία, διασκόρπισαν σε παρωδία μάχης στο Τάιν το ν χωρίς η θ ικό και χρήματα αγγλικό σ τρατό και κα τέλαβαν το Νιούκαστλ. Ανίκανος να το υ ς εκδ ιώ ξε ι ο Κάρολος άρχισε δ ιαπραγματεύσεις π ληρώ νοντας 850 λ ίρ ες καθημερινά για τη διαβίωσή τους . Το "Μ εγάλο Συμβούλιο", ένα σώμα αποτελού- μενο απ οκλειστικά από ευ γεν ε ίς το οποίο κλή θη κε μ ετά από αιώνες σε συνεδρίαση, δ εν μπόρεσε παρά να κα τα λήξε ι σε ένα συμπέρασμα: μόνο ένα Κοινοβούλιο ε ίχε τη δ υ να τό τη τα να αντιμετω πίσει τη σκωτσέζι-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
κη επ ιθ ετικό τη τα . Ταπεινωμένος και στο ναδίρ τη ς δ η μ ο τικό τη τά ς το υ ο Κάρολος π ροκήρυξε πάλι εκλογές . Το απ οτέλεσμά τους, στις 3 Νοεμβρίου 1640, υπήρξε η δ εύ τερ η μακροβ ιό τερη και πιο σημαντική Βουλή στην αγγλική ιστορία.
Πολύ γρήγορα το Κοινοβούλιο υ ιο θ έ τη σε σειρά μέτρω ν για τη ν “εξά λειψ η τω ν αυθαιρεσιών τη ς δεσποτικής μοναρχίας . Οι φυλακισμένοι για π ολιτικούς λόγους απελευ θερώ θ ηκα ν, τα φορολογικά μέτρ α που δ εν είχαν τη ν έγκρισή του καταργήθηκαν, ψ ηφ ίσθηκε η τρ ιε τία ως ο μέγ ισ τος χρόνος π αρέλευσης μ ετα ξύ δύο συνόδων του και,
μενοι ό τι ο Κάρολος θα το ν χρησ ιμοποιούσε ενα ντίον το υς . Σε ένα γ εν ικ ευ μ ένο κλίμα δυσπιστίας και αναταραχής ο Πυμ και ο Χάμπντεν παρουσίασαν για ψήφιση στη Βουλή το έγγρα φ ο που έμ ε ιν ε γνω στό ως η "Μ εγάλη Διαμαρτυρία". Ηταν ένας κατάλογος τω ν βασιλικών σφαλμάτω ν και τω ν ε πακόλουθω ν διορθω τικώ ν ενεργειώ ν τη ς Βουλής (πάνω από 200 περιπτώσεις) και συγχρόνως ένα ε ίδ ος προγραμματικώ ν δη λώσεων για τη ν πολιτική που αυτή θ α επε- δίωκε. Βασικοί ά ξο νες ή τα ν η εκκλησιαστική μεταρρύθμιση, ο πλήρης κο ινο βο υλευ τ ικό ς έλεγχο ς στο σ τρά τευμα και ο δ ιορισμός τω ν συμβούλων και τω ν υπουργών του βασιλιά από τη Βουλή. Η τό λμ η τω ν αιτημάτω ν δίχασε το υ ς β ο υ λ ευ τές και η "Διαμαρτυρία ” υπερψ ηφίσθηκε σε μία θ υελλώ δη συνεδρίαση με διαφορά 11 μόνο ψήφων. Θ εωρώ ντας τη θέσ η του ενισ χυμένη ο βασιλιάς προέβη σε δ ιαδοχικά εσ φ α λμένες κινήσεις, με αποκορύφωμα τη ν εισβολή του στο κτίρ ιο το υ Κοινοβουλίου στις 4 Ια- νουαρίου 1642. Σ υ νοδευόμενος από 350 περίπου ενόπλους σε μία πρω τοφανή για Αγγλο βασιλιά ενέργεια , ε ισ ή λθε στη Βουλή, δ ιέκοψ ε τη συνεδρίαση και απαίτησε τη ν παράδοση το υ Πυμ και άλλων τεσσάρων βουλευτώ ν, οι οποίοι έχοντας π ροειδ οπ οιηθεί έγκαιρα από μια κυρία τη ς ακο λουθίας τη ς βασίλισσας είχαν καταφ ύγει στο Δημαρχείο. "Βλέπω ό τι τα πουλιά έ χουν π ετά ξει", ψ έλλισε ο Κάρολος πριν ε- γκα τα λε ίψ ε ι τη ν π αλλόμενη από οργή αίθουσα. Λίγο αργότερα , υπό πρω τοφανείς λα ϊκές εκδηλώ σεις δ ιαμαρτυρίας, υποχρεώ θη κε να εγκα τα λείψ ει το Λονδίνο και να καταφ ύγει στο Χάμπτον Κορτ. Θα επ έσ τρ εφ ε στην πρωτεύουσα για τη δίκη και τη ν ε κτέλεσ ή του.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗΟι διαπ ραγματεύσεις που δ ιεξήχθησαν
το υ ς πρώ τους μήνες το υ 1642 ανάμεσα στον βασιλιά και στο Κοινοβούλιο ανέδει- ξαν τη ν ο ξύ τη τα τω ν διαφορώ ν το υς . Κεν τρ ικό ζή τημα ήταν, όπως έγραψε χαρακτηρισ τικά ένας λοχαγός του σ τρατού τη ς Βουλής, “αν ο βασιλιάς θα κυβερνά σαν θ ε ός και το έθ νο ς θα κυβερνάτα ι σαν αγέλη ή αν ο λαός θα κυβερνάτα ι από εκλ εγμ ένη κυβέρνηση και νόμους του Κοινοβουλίου". Πίσω από τη ν κύρια σ υνταγματική διαμάχη
το σπουδαιότερο, η διάλυσή του κατέσ τη π ροέβαλλαν θρησ κευ τικο ί και τα ξικο ί λό- εφ ικ τή μόνο με τη συγκατάθεση το υ ίδιου γοι: οι πουριτανοί (ακραίοι π ρο τεσ τά ντες) το υ σώματος. Αφού θωράκισε τη ν ύπαρξή του Κοινοβουλίου κατά αγγλικανώ ν και κα- το υ το Κοινοβούλιο σ τρά φ ηκε κατά τω ν ε- θολικώ ν, τα ανερχόμενα αστικά στρώματα κλεκτώ ν του βασιλιά. Ο Γουέντγουορ θ κα- κατά τη ς αρισ τοκρατίας και τω ν γα ιοκτημό- τη γο ρ ή θ η κε για προδοσία. Μ ετά από μία νων. Την 1η Ιουνίου 1642 οι β ο υ λ ευ τές έ- δραματική δίκη καταδικά στηκε σε θάνατο σ τειλαν στον βασιλιά τη ν τελ ικ ή το υ ς πρό- και απ οκεφ αλίσ τηκε (1641). Ο Λ όου ντ φυ- ταση που προνοούσε για τη ν πλήρη μετα - λακίσ θηκε (εκ τελ έσ θ η κε αργότερα, στις 10 βίβαση τη ς εξουσ ία ς στο Κοινοβούλιο. Η α- Ιανουαρίου 1645). Επ ωφελούμενοι από τη ν πάντηση του Καρόλου ή τα ν η ύψωση του αναταραχή σ την Αγγλία οι Ιρλανδοί επανα- λαβάρου το υ στις 22 Αυγούστου 1642 στο στάτησαν το ν Οκτώβριο το υ 1641. Οι βου- Νότιγχαμ, ο παραδοσιακός τρόπ ος κλήσης λ ευ τέ ς δίσταζαν να αποστείλουν σ τρατό τω ν ευγενώ ν στην υπηρεσία του βασιλιά, για τη ν κατάπνιξη τη ς εξέγερσ η ς , φοβού- Τα δύο αντίπαλα σ τρατόπεδα δ εν απο-
ΣΚΩΤΙΑ
Γανμπαρ
Εδιμβούργο
Νιούκαστλ
ΑΓΓΛΙΑ'τλ ινγκ το ν
ΜάρστονΜούρ
λ * Πρέστον
Μ άντσεστερ
Α ντγουόλτον Μούρ
Νότιγχαμ
Νέισμπι Ν ιουμάρκετ
ΟΥΑΛΛΙΑ
Ο ξφόρδηΤσαλγκρόουβ Φιλντ
Γκλόστερ
ΛονδίνοΝιούμπερυΜπρίστολ
Π ερ ιο χ ές κ α τεχ ό μ εν ες από το υ ς κο ινο β ο υ λευ τικο ύ ς.
Π ερ ιο χές κ α τεχ ό μ εν ες από το υ ς μοναρχικούς.
150 χλμ.
Η Αγγλία κ α τά τον εμ φ ύ λ ιο πόλεμο.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
τελ ο ύ ν το από αυστηρά καθορισ μένες τα ξ ικές ομάδες, αφού οι υπ οστηρ ικτές το υ ς δ ιαχέονταν σε ολόκληρο το ν κοινωνικό ιστό. Το Κοινοβούλιο επ ικρατούσε στις πιο α νεπ τυ γμ ένες νο τιο α να τολ ικές επαρχίες, ε ίχε δ ε το ν πλήρη έλεγχο του στόλου και ε π αρκείς ο ικονομ ικούς πόρους από τη ν τα κτική φορολογία του Λονδίνου και άλλων βιομηχανικών και εμπορικών κέντρων. Οι "ρά ουντχεντς" (= σ τρογγυλοκέφ αλο ι), ό πως αποκαλούντο οι οπαδοί του λόγω του σ υγκεκρ ιμένου τύπου κόμμωσής τους , συγκέντρω σ αν 25.000 ά νδρες υπό τη ν αρχηγία το υ Ρόμπερτ Ν τέβερω , 3ου κόμη του Εσσεξ (1591-1646). Δ ιακατέχονταν από έ ντονο θ ρη σ κευ τικό ζήλο και πολιτικό φανατισμό αλλά υστερούσαν σε πειθαρχία και μαχητική ισχύ. Ανάμεσά το υς ξεχώ ριζε η φρουρά του Λονδίνου, εκπ α ιδ ευ μένη από Γερμανούς αξιω ματικούς.
Οι υπ οστηρ ικτές το υ θρόνου, αριστοκρατία και φτωχοί αγρότες, έλεγχαν το δυ τικό και το βόρειο τμήμα τη ς χώρας. Τα οικονομικά το υ ς δ εν ή τα ν ανθηρά παρά τις
γεννα ίες προσφορές τω ν ευγενώ ν (ο μαρ- κήσιος του Ν ιούκαστλ δαπάνησε 1.000.000 λίρες, ο μαρκήσιος του Γουόρσεστερ 800.000) και ορισ μένες "ηρω ικές” μεμονω μ έν ες προσπάθειες, π.χ. τη ν πώληση των διαμαντιών του θρόνου ή τη ν τή ξη τη ς χρυ σής πινακίδας το υ Πανεπιστημίου τη ς Ο ξφόρδης. Ανάλογη ενέργεια το υ Πανεπισ τημίου το υ Καίμπριτζ αποτράπηκε χάρη σ την έγκα ιρη επέμβαση του Ο λιβερ Κρόμ- γ ο υ ελ (1599-1658), μ ετέπ ε ιτα ν ικη τή του Μ άρστον Μούρ. Αρχικά οι "καβαλίερς" (ιππ ό τες ή ιππείς, από τη ν αντίστοιχη γαλλική λ έξη ) ανέρχονταν σε 20.000 άνδρες π ερ ίπου, μ ε ακμαίο η θ ικό και ενθουσ ιώ δεις α
ξιω ματικούς.Η πρώτη προσπάθεια το υ Καρόλου να
π ροσεγγίσει το Λονδίνο κ α τέλ η ξε στην αιματηρή μάχη το υ Ετζχιλ στις 23 Οκτωβρίου 1642. Το βασιλικό ιππικό, υπό το ν ανηψιό το υ βασιλιά, πρίγκιπα Ρούπερτ το υ Ρήνου (1619-1682), α νέτρ εψ ε τη ν αρ ιστερή π τέρ υ γα των κο ινοβουλευτικώ ν και το υ ς κατε- δ ίω ξε μέχρι το σ τρατόπ εδό το υς , όμως μόνο η εσπευσμένη επιστροφή το υ αποσόβησε τη ν ή ττα ό ταν το κύριο σώμα, που είχε π αραμείνει ακάλυπτο, δ έχ θ η κε επίθεση. Τουλάχιστον 5.000 νεκρο ί κάλυψαν το π εδίο τη ς πρώτης μάχης του πολέμου. Πιεζό- μενος από το υ ς αρ ιθμητικά υ π έρ τερ ους αντιπάλους του ο Κάρολος αποσύρθηκε στην Ο ξφόρδη. Μ ε τη ν έλευσ η του 1643 μια απ οτυχημένη προσπάθεια ε ιρήνευσ ης α- π οτέλεσ ε το έναυσμα για τη γεν ίκευσ η του πολέμου, ο οποίος έλα β ε αγριότερη μορφή. Η ίδια η βασίλισσα καταδιώ χθηκε από πλοία το υ ναυτικού όταν επ έσ τρ εφ ε από τη ν Ολλανδία και διασπώντας το ν αποκλεισμό αποβίβασε όπλα και πυρομαχικά στο
Μ πρίντλινγκτον. Το μεγαλεπ ήβολο σχέδιο του Καρόλου για συγκλίνουσα κίνηση προς το Λονδίνο από τρ ε ις κα τευ θύνσ εις απέτυ- χε, όμως γεν ικά ο ίδιος βελτίω σε τ ις θ έσ εις του και οι π ροοπ τικές το υ διαγράφονταν ευοίω νες. Δυτικά ο Ρούπερτ κα τέλα β ε το Μπρίστολ, τη δ εύ τερ η σε μ έγ εθ ο ς πόλη του βασιλείου και σημαντικό λιμάνι. Σ τον βορρά μ ετά τη ν ή ττα στο Α ντγουόλτον Μούρ οι κο ινο βο υλευτικο ί κρατούσαν μόνο τη Χαλ. Σ τον κεντρ ικό το μ έα το Γκλόστερ π ολιορκήθηκε στενά. Η πτώση του θα άνοιγε τον π οταμό Σ έβ ερ ν στις φ ο ρ τη γ ίδ ες των "καβαλίερς" και θα ένω νε τη ν Ο ξφόρδη με τη φιλοβασιλική Ουαλλία.
Οι απ οτυχίες των "ρά ουντχεντς" και η αυστηρή φ ορολογία ενίσχυσαν τα φ ιλοβασιλικά αισθήματα ακόμα και στο Λονδίνο, όπου η ίδια η Βουλή ευνοούσ ε τη ν έναρξη ε ιρ ηνευτικώ ν συνομιλιών. Τα πάντα κατέρ- ρεαν γύρω από το ν Πυμ, το ν αδιαφ ιλονίκητο η γέτη των κο ινοβουλευτικώ ν και π ρόεδρο τη ς κυβέρνησ ης που κτυπ ημένος από καρκίνο ζούσε τις τ ε λ ε υ τα ίες του μέρ ες Δ ιαδηλω τές κραύγαζαν σ τους δρόμους “Ας ρ ίξου με το ν σκύλο Πυμ στον Τάμεση". Ο σύντροφ ός του στους αγώνες Χάμπντεν ε ίχε π εθάνει στην αρχή το υ χρόνου από τα τρ αύματά του κατά τη σύγκρουση με το ιππικό το υ Ρούπερτ στο Τσάλγκροουβ Φιλντ. Ομως ο α κα τά βλητος Πυμ δ εν είχε πει την τελ ευ τα ία το υ λ έξη . Μ ε τις τ ε λ ε υ τα ίες δυνάμεις του κατόρθω σε να σ υνεγείρει πάλι το υ ς π ουριτανούς και να α ντισ τρέψ ει το κλίμα. Σ τις αρχές Σεπ τεμβρ ίου η π ολιτοφ υλακή του Λονδίνου, υπό το ν κόμη του Εσσεξ, έλυσε τη ν πολιορκία το υ Γκλόστερ. Κατά τη ν επιστροφή τη ς ενεπλάκη σε αμφίρροπη μάχη με το ν βασιλικό σ τρατό στο Ν ιούμπερυ στις 20 Σεπ τεμβρίου . Το ιππικό το υ Ρούπερτ για μια ακόμα φορά διασκόρπισε το υ ς αντιπάλους το υ ιππείς, όμως οι λογχοφ όροι και οι μουσ κετοφ όρο ι το υ πεζικού π αρέμεναν ακλόνητο ι. Ο δρόμος προς το Λονδίνο δ ια τηρ ήθηκε ανοικτός.
Στις 8 Δ εκεμ βρ ίου ο Πυμ, "ένας από το υ ς μεγα λύτερο υς επαναστάτες τη ς ιστορίας" κατά το ν Ράνκε, υπέκυψε. Το κύκνειο άσμα του ή τα ν η συμφωνία τη ς 25ης Σ επ τεμβρ ίου για ενίσχυση τω ν κο ινο βουλευ τικώ ν από το ν σκωτσέζικο στρατό. Ο χειμώνας το υ 1643-44 φα ινόταν να εξελ ίσ σ ετα ι ευνοϊκά για το ν Κάρολο: Στη Γαλλία βασίλ ευ ε ο γυνα ικάδελφ ός του, Λ ουδοβίκος ΙΓ1, νέα σ τρα τεύ μα τα αναμένονταν από τη ν Ιρλανδία μετά τη ν ανακωχή με το υ ς επανασ τάτες, μια νέα Βουλή πιστή στον θρόνο συνεδρίαζε σ την Ο ξφόρδη. Ομως η κάθοδος, στην Αγγλία, 21.000 Σκωτσέζων (18.000 πεζοί και 3.000 ιππείς) το ν Ιανουάριο του 1644 α νέτρεψ ε τα σ τρατιωτικά και πολιτικά δ εδομένα . Το Κοινοβούλιο απ έκτησε σαφή στρατιω τική υπεροχή και στο πρόσωπο του Ο λιβερ Κ ρόμγουελ βρήκε το ν άξιο αντικα τασ τάτη του Πυμ. Ο Κρόμγουελ είχε ήδη απ οκτήσει ε ξα ιρ ετική φήμη στα πεδία των μαχών ως ηγή τορα ς το υ ιππικού τη ς Ενωσης Ανατολικών Επαρχιών (ΕΑΕ), που ο ίδ ιος ε ίχε οργανώσει και εκπαιδεύσει. Το τμ ήμα του, γνω στό με τη ν ονομασία "αϊρον- σάιντς", ε ίχε πειθαρχία και μαχητική ικανότη τα πρωτόγνωρη για τα δ εδ ομ ένα τη ς ε ποχής. Οι ά νδρες το υ προσεύχονταν τα κ τικά, πλήρωναν πρόστιμο ό ταν μεθούσαν ή βλαστημούσαν και έψ αλλαν ύμνους κατά τη δ ιάρκεια τη ς εφ όδου. Κριτήριο για την αρχική το υ ς τοπ οθέτησ η στο τμ ήμ α και τη μ ετέπ ε ιτα σ ταδιοδρομία το υ ς ή τα ν οι στρατιω τικές το υς α ρ ετές , όχι οι κληρονομικοί τ ίτλο ι ή τα χρήματα. Σε αντίθεσ η με τα δ ε δομένα τη ς εποχής ο Κ ρόμγουελ διακήρυσσε: "Προτιμώ έναν τραχύ, ν τυ μ ένο με χειροπ οίητα ρούχα λοχαγό, που γνω ρίζει
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
γ ια τί πολεμά και αγαπά αυτό που γνωρίζει, παρά έναν ευ γενή που δ εν είναι τίπ οτα π ερισσότερο". Ε νθάρρυνε τις ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς συζητήσ εις μ ετα ξύ τω ν ανδρών του και τη ν εκδήλωση διαφωνιών επ ιμένοντας ό τι όλοι οφ είλουν να γνω ρίζουν "τη ρίζα του προβλήματος". Σ τον πολιτικό το μ έα ή ταν ο μόνος που δ ια κήρ υξε τη ν ελευ θ ερ ία τη ς θ ρ η σ κευτικής συνείδησης και τά χ θ η κ ε α ν τιμ έ τωπος με το ν θ ρη σ κευ τικό φανατισμό των πρεσβυτεριανώ ν Σκωτσέζων οι οποίοι έ τρ εφ α ν και ά λλες π ολ ιτικο -θρησ κευ τικές βλέψ εις πέρα από τη ν αμοιβή το υ ς (31.000 λ ίρ ες κά θε μήνα και το κόσ τος του εξοπ λισμού τους). Μ ε τη στάση το υ έγινε ο ε κ λ ε κτός το υ συνόλου τω ν Αγγλων προτεστα- ντών.
ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ
Στο θ έα τρ ο επιχειρήσεων το υ βορρά ο πιστός σ τον βασιλιά Ουϊλιαμ Κ άβεντις, μαρκήσιος το υ Ν ιούκαστλ (1593-1676), είχε κα ταφ ύγει στην πόλη τη ς Υόρκης, ε κ ε ί δε επ ολιορκείτο από το υ ς Σκω τσ έζους και σ τρα τεύμα τα του Κοινοβουλίου. Το βασιλικό σ τρατόπ εδο συνειδητοπ οίησε ό τι η πτώση τη ς πόλης θ α π αρέδιδε ουσιαστικά το ν βορρά στους αντιπάλους του και ο Κάρολος έσ τε ιλ ε σε βοήθειά τη ς στις 16 Μαϊου το ν α ή ττη το μέχρ ι τό τ ε πρίγκιπα Ρούπερτ με δύναμη 6.000 ιππέων και 2.000 πεζών. Ο Ρούπερτ καθυστέρησ ε καθβοδόν αναμένον τα ς τη ν άφ ιξη και άλλων δυνάμεω ν αλλά και για να εξασφαλίσει τη ν επαρχία του Λανκασάϊρ, όπου θα έφ θαναν τα σ τρ α τεύ ματα από τη ν Ιρλανδία. Σ τις 25 Μαϊου κυρίευσε το Στόκπορτ, στη συνέχεια π αρέκαμψε το ισχυρό Μ άντσ εσ τερ και στις 28 κυρίευσε και λεη λά τησ ε το Μπόλτον. Την 1η Ιουνίου ο λόρδος Γκόρ ινγκ (1583-1663) με5.000 ά νδρες συνενώ θηκε μαζί του και στις 11 Ιουνίου κατέλαβαν το Λ ίβερπουλ. Ο βασιλιάς, ανησυχώντας για τη ν Υόρκη, απέ- σ τειλ ε δραματική επιστολή στον Ρούπερτ : "...Σε διατάζω και σε εξορκίζω .,.,να εγκ α τα λείψ εις κά θε άλλη επιχείρηση και να βαδίσεις άμεσα, με ό λες τ ις δυνάμεις σου, για να σώσεις τη ν Υόρκη νικώ ντας το υ ς Σκωτσέζους". Ο Ρούπερτ δ εν καθυστέρησ ε π λέον και στις 30 Ιουλίου με 15.000 άνδρες έφ θασ ε στο Νέρσμπορο, 22 χλμ. δυτικά τη ς Υόρκης. Την πόλη πολιορκούσε δύναμη25.000 ανδρών (18.000 πεζοί και 7.000 ιππείς) υπό το υ ς Α λεξά ντερ Λέσλι, λόρδο του Λ ίβεν (1580-1661), Ε ντουαρντ Μ οντάγκ. κόμη του Μ άντσ εσ τερ (1602-1671). και Φερ- ντινά ντο , 2ο λόρδο του Φ έρφαξ (1584- 1648). Οταν αυτο ί αντελήφ θησ αν τη ν προσέγγιση το υ Ρούπερτ συγκέντρω σαν τις δυνάμεις το υ ς στο Μ άρστον Μούρ, τη ν 1η Ιουλίου, για να απ οτρέψ ουν τη ν πρόσβασή του στην πόλη. Ομως ο Ρούπερτ με έναν υπ οδειγματικό ελ ιγμό π αρέκαμψ ε τη ν τοπ οθεσ ία και ε ισ ήλθε σ την Υόρκη από το ν βορρά. Η πολιορκία λύθηκε, οι υπερασπιστές και οι κάτο ικο ι άρχισαν να λεη λα το ύ ν το
Εγχειρ ίδ ιο τα κ τικ ή ς ιππικού το υ Τζων Β έρνον που κυκλοφ όρ ησ ε το 1644. Ο
σ υ γγ ρ α φ έα ς υ π ηρετούσ ε στον σ τρ α τό του Κ οινοβουλίου του κόμη το υ Εσσεξ.
Ο πρίγκηπας Ρ ούπ ερ τ, ανηψ ιός του βασιλιά, ε ίχ ε α π οκτήσ ει σημαντική π ολεμική
εμ π ειρ ία στα πεδία μαχών τη ς Ευρώπης.
σ τρατόπ εδο που εγκα τέλε ιψ α ν οι σύμμαχοι και οι ν εο α φ ιχ θ έν τες σ τρατοπ έδευσαν στο δάσος Γουϊλστροπ ελέγχο ντα ς τις οδούς προς τη ν πόλη με το ιππικό τους.
Ο Ρούπερτ ερ μ ηνεύ ο ντα ς κατά το δο- κούν τη ν επιστολή του Καρόλου σκόπευε, σε αντίθεσ η με τις εκτιμ ή σ εις τω ν κοινοβουλευτικώ ν που θεω ρούσαν ό τι θα έ σπευδε νότια για να ενω θ εί με το ν βασιλιά, να επ ιτεθ ε ί άμεσα ενα ντίον τους. Στη συγχαρητήρια επιστολή το υ μαρκησίου του Νιούκαστλ απάντησε κοφ τά ό τι το ν ανέμενε τη ν επ ομένη το πρωϊ με τη φρουρά της Υόρκης για να βαδίσουν ενα ντίον του ε
χθρού . Για το ν μαρκήσιο, ο οποίος ή τα ν αν τ ίθ ε το ς με τη ν ιδέα τη ς επ ίθεσ ης κατά αρ ιθμητικά υπ έρτερου αντιπάλου και π ικραμένος δ ιό τι ε ίχε τ ε θ ε ί υπό το ν Ρούπερτ, ή τα ν "η σταγόνά που ξεχείλ ισ ε το ποτήρι". Ετσι τη ν επ ομένη , 2 Ιουλίου, παρουσιάστηκε στις 09.00 στον Ρούπερτ με τη ν ακολουθία το υ και το ν π ληροφόρησε ό τι η φρουρά υπό το ν σ τρατιω τικό το υ σύμβουλο Τζέιμς Κίνγκ, λόρδο του Εϊθιν (1589-1654), θα ξ ε κ ινούσε ό ταν ολοκλήρω νε τη λεηλασία του σ τρατοπ έδου τω ν κο ινοβουλευτικώ ν, το πεζικό τω ν οποίων ε ίχε ήδη αποχωρήσει τις πρώ τες πρωινές ώ ρες από το Μ άρστον Μούρ και βάδιζε νότια προς το Ταντκάστερ για να καταλάβει κα λύ τερ ες θ έσ εις . Οταν περίπολοι ιππικού τη ς οπ ισθοφυλακής υπό το ν Τόμας Φ έρφ αξ (1612-1671), γ ιο του Φ ερντινάντο , συγκρούσθηκαν με τα πρώτα τμ ήμ α τα του Ρούπερτ που αναπτύσσονταν στο Μ άρστον Μούρ, ο Φ έρφ αξ αντελήφ θ η ότι ο αντίπαλος, ενισ χυμένος σε ιππικό, παρατάσσεται για μάχη και ενημέρω σ ε το υ ς Λ ίβεν και Μ άντσεστερ. Αυτο ί φ οβούμενο ι ό τι το πεζικό θα δεχόταν επίθεση ενώ βρισκόταν σε πορεία, το ανακάλεσαν εσπευσμένα στις αρχικές το υ θ έσ εις . Ε νήμερος περί α υτής τη ς αναστάτωσης ο Ρούπερτ π ρότεινε άμεση επ ίθεση χωρίς να π ερ ιμ ένουν το ν Εϊθιν, αλλά ο Ν ιούκαστλ αρνήθη- κε. Ο ταν έφ θασ ε η φρουρά, γύρω στις15.00, τα π ερισσότερα τμ ήμ α τα τω ν κοινοβουλευτικώ ν είχαν ήδη λάβει δ ιάταξη μάχης.
Οι δύο αντίπαλοι σ τρατοί είχαν παρόμοια οργάνωση, συγκρότηση και οπλισμό. Βασική μονάδα το υ πεζικού ή ταν το σύνταγμα, χωρισμένο σε λόχους. Το τυπικό σύνταγμα είχε 1.200 ά νδρες σε 10 λόχους τω ν 120 ανδρών. Κάθε σύνταγμα π εριείχε μου σ κετοφ όρους και λογχοφ όρους σε αναλογία 1:2, αν και αυτή άλλαζε ανάλογα με το ν δ ιο ικητή , για να α ντισ τραφ εί προς το τέλο ς του π ολέμου. Οι μουσ κετοφ όρο ι έ φ εραν ως κύριο όπλο το μουσκέτο , εμπρο- σ θο γεμές τυ φ έκ ιο μήκους 1,5 μέτρω ν περίπου με απ οτελεσ ματικό β ελ η ν εκ ές 200 μ έ τρων. Αν και αναξιόπιστο στη σκόπευση και με συχνές εμπ λοκές, ιδ ια ίτερα ο τύπ ος που χρησιμοποιούσε το φ θ η νό τερ ο φ υτίλ ι αντί το υ ακρ ιβότερου π υριτόλιθου, στο σύστημα έναυσης, απ οτελούσε ιδ ια ίτερα θα να τη φόρο όπλο κατά τη ς π υκνής σ τατικής παρά τα ξης του πεζικού. Οι ά νδρες έβαλλαν ε ίτ ε σε μία απλή σειρά, κα τα φ εύγοντα ς μ ε τά τη βολή στο τέλο ς τη ς παράταξης για να γεμ ίσουν ενώ η δ εύ τερ η σειρά έπαιρνε τη θέση το υς, ε ίτ ε σε τρ ε ις σ ειρές τα υ τό χρ ο να, όρθιοι, σ κυφ το ί και γονατιστοί. Οι λογ χοφ όροι έφ ερ α ν τη λόγχη, ξύλινο δόρυ μήκους 5 περίπου μέτρω ν με χαλύβδινη αιχμή, και φορούσαν κράνος και μ ετα λλ ικές π λάκες θωράκισης στον κορμό. Για να αποφ εύ γετα ι η διάσπαση το υ σχηματισμού το υ ς παρατάσσονταν χωρίς δ ιαστήματα μ ετα ξύ το υς , κυ ρ ιο λεκτικά π ιεσμένοι ο έ νας δίπλα σ τον άλλον σε δύο ή π ερ ισσότερους ζυγούς. Ολοι οι ά νδρ ες έφ ερα ν ένα
The young Horfe-man, ° *·,
The hm tß pldin-dtaling C a v a l i e r .
W herein is p la in ly de m o n ftra te d , by figures and o the r
w a rlik e H o r fc -m a n - ih ip .
By J O H N V E R N O N .P S A L . so. 7.
SZ 4ndfemt bnt * * * i i l remtmitr P r o . * !.« .
T h i h r f e i t f re f tre A eg*in ft 6 « ί / φ ( / L , r l .
Ltndpn, Printed by An&re# Cw, 1644.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
βραχύ ξίφ ος ή ένα τσ εκούρ ι για τ ις εκ του συστάδην συγκρούσεις και οι π ερισσότεροι φορούσαν χιτώ νες ή σακάκια επ ενδ υ μένα με δέρμα βούβαλου.
Η παράταξη μάχης ή ταν συνήθω ς ένα ορθογώ νιο παραλληλόγραμμο με μέτωπο πολύ μ εγα λύτερο από το βάθος, στο οποίο οι λογχοφ όροι κατελάμβαναν το κέν τρ ο και οι μ ουσ κετοφ όρο ι τα άκρα. Σε περίπτωση μεγάλης μάχης 3 ή 4 συντάγματα ενώ νονταν και αποτελούσαν μια ταξιαρχία. Η διάτα ξη τη ς τα ξιαρχίας ή τα ν όπως το υ συντά γμα τος, με δ ιατήρηση τω ν οργανικών δεσμών τω ν λόχων. Η κύρια τα κτική συνί- σ τατο στην εξαπόλυση πυρών από το υς μουσ κετο φ όρο υς κατά τη ν προσέγγιση τω ν δύο π αρατάξεω ν και στον εκ του συστάδην αγώνα με τ ις λόγχες. Τακτική επιδίωξη ή ταν η διάσπαση του σχηματισμού του αντιπάλου, που είχε ως απ οτέλεσμα κα- τακόρυφ η αύξηση τω ν απωλειών το υ αφού οι ν ικ η τές είχαν άνεση χώρου και έπ ληττα ν το υς υποχω ρούντες από πίσω. Το ιππικό μπορούσε να π ετύχει αξιόλογα α π οτελέσματα ενα ντίον αυτού του μ ικτού πεζικού
μόνον όταν το αιφνιδίαζε, προσβάλλοντας τα ευπαθή πλευρά και τα νώτα του παραλληλογράμμου. Σε κάθε άλλη περίπτωση η μονάδα πεζικού ελάμβανε το ν σχηματισμό τετρα γώ νου ή σταγόνας, με το υ ς μουσκετο φ ό ρο υς στο εσω τερικό να βάλλουν κατά στόχων ευκα ιρ ίας και το υ ς λογχοφ όρους στην εξω τερ ική π ερ ίμ ετρο με π ρ ο τετα μ έ νες λόγχες να εμπ οδίζουν τη ν προσέγγιση τω ν ιππέων.
Το ιππικό ή τα ν οργανωμένο σε σ υντάγματα 400 ανδρών απ οτελούμενα από 6 ίλες τω ν 60-70 ανδρών. Αυτοί έφ ερα ν ζεύγος πισ τολώ ν, ξίφ ος κυρτό ή αιχμηρό και σπανιότα τα λόγχη. Φορούσαν κράνη, θώ ρακες με μ ετα λλ ικές πλάκες, εσω τερική δερμά τινη επένδυση και ψ ηλές δ ερ μά τιν ες μπ ότες για προστασία στα πόδια. Ορισμένα σ υντάγματα, όπως οι "αστακοί' του β ο υ λευ τή Τόμας Χ έιζελρ ιγκ (1595-1661), χρησιμοποιούσαν βαριά ολόσωμη θωράκιση που μείω νε την άνεση και τη ν ευχέρ εια κινήσεων. Δύο ήταν οι κύρ ιες τα κ τικ ές , η "Ο λλανδική" και η "Σουηδική”. Η πρώτη χρησ ιμοπ οιήθηκε από το υ ς κο ινο βο υλευτικού ς σ την αρχή το υ πο
λέμου και π ερ ιελάμβανε προσέγγιση τη ς ε χθρ ικής π αράταξης με τροχασμό, πυρά με τα πιστόλια, απομάκρυνση και επιστροφή για έφ οδο με τα ξίφη. Η δ εύ τερ η , η οποία τελ ικ ά επ ικράτησε, π ερ ιελάμβανε έφοδο με καλπασμό και πυρά με τα πιστόλια τη ν τελ ευ τα ία στιγμή πριν από τη ν εμπλοκή. Μόνο κατά τη ν προσβολή πεζών με μουσ κέτα οι ιππείς δ εν χρησιμοποιούσαν τα πιστόλια τους, δ ιό τι κά θε καθυστέρηση κατά τη ν έφ ο δο μπορούσε να αποβεί μοιραία απ έναντι στα πολύ πιο απ οτελεσ ματικά τυ φ έκια τω ν πεζών. Κατά τη ν επικρατούσα πρακτική το προσβαλλόμενο ιππικό ανέκο- π τε αρχικά τη ν ορμή τη ς επ ίθεσης με τα πυρά τω ν μουσκετοφ όρω ν που το υποστήριζαν και στη συνέχεια εφ ορμούσ ε ή, σπαν ιό τερα , εξα π έλυε από τη ν αρχή αντέφ οδο . Η π ρο τιμη τέα δ ιάταξη ή ταν το πεζικό να βρ ίσκετα ι στο κέν τρο και το ιππικό στα πλευρά. Συνήθω ς το ιππικό συγκρουόταν με το απέναντι του εχθ ρ ικό και μόνο όταν το ε ξο υ δ ε τέρ ω ν ε σ τρεφ ότα ν κατά του αντιπάλου πεζικού. Το ιππικό, λόγω τη ς ταχυ- κινησίας και τη ς ευκαμψ ίας του, ή ταν ιδανι-
Α ί ·56
Ιππικό
I X ! Πεζικό Δ Α ΐ 0 ΣΓ 0 » Λ Ζ Τ ,
Ρούπερτ
ΤΟΚΓΟΥΙΘ
£ Ä 2?Ρθ V Τ ί λ ι ι η
S ^ ^ 7ΚρόμγουεΑ
I— 3 Μηέιλ,
Σ χεδ ιά γρ αμ μα τη ς μάχης του
Μ ά ρ σ τον Μ ούρ.
ΊόΡ*ϋ_
Προς Γουέδερμπι
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
κό σ την εκ τό ξευ σ η επ ιθέσεω ν κατά τω ν ασθενών σημείων το υ αντιπάλου και σε αρκ ε τ έ ς συγκρούσεις, όπως και στην ε ξ ε τ α ζόμενη , ή τα ν το όπλο που έκρ ινε τη ν έκβ α σή το υς .
Το πεδίο τη ς μάχης ή ταν η ευ ρ ύ τερ η περιοχή ενό ς έλους επ τά χ ιλ ιό μετρα δ υ τικά τη ς Υόρκης. Οι κο ινοβο υλευτικο ί κα τε ίχαν το νότιο άκρο του , ανάμεσα στα χωριά Τόκγουϊθ και Λ ονγκ Μάρστον, έδα φ ος υψηλό τερ ο αλλά και γ εμ ά το με λασπωμένα χωράφια σίκαλης. Ο δρόμος που ένω νε τα δύο χωριά και μια τά φ ρο ς παράλληλη προς α υτόν χώριζαν το υ ς δύο αντιπάλους που ε ίχαν π αραταχθεί, κατά τη ν κλασική α ντίλη ψη τη ς εποχής, με το ιππικό στα άκρα, υπο- σ τηρ ιζόμενο από π εζούς με μουσκέτα , και το πεζικό στο κέν τρο . Το δ εξιό τω ν συμμάχων α π ο τελείτο από 2.000 ιππείς υπό το ν Τόμας Φέρφαξ, ενισ χυόμενο με 800 Σκω- τσ έζους ιππείς υπό το ν κόμη το υ Εγκλιν- γ κ το ν και τρ ία σκωτσέζικα συντάγματα π εζικού, συνολικά 5.000 άνδρες. Σ το κέν τρ ο τη ς δ ιά τα ξη ς βρίσκονταν ο λόρδος Λ ίβεν (γενικός αρχηγός) και ο δούκας το υ Μά- ντσ εσ τερ (αρχηγός το υ σ τρατού τη ς ΕΑΕ), με 15.000 π εζούς π α ρα τετα γμ ένου ς σε γραμμική δ ιάταξη τριώ ν σειρών. Σ τη ν πρώτη είχαν π αραταχθεί έ ξ ι τα ξια ρχ ίες , δύο αρισ τερά (το πεζικό τη ς ΕΑΕ) υπό το ν υποστράτηγο Λ ώ ρενς Κ ρόφορντ (1611-1645), β ετερά νο του Τρ ια κονταετούς Π ολέμου, δύο στο κέν τρ ο (το πεζικό του Γιόρκσάϊρ) υπό το ν Φ ερντινάντο Φ έρφ αξ και δύο σκω- τσ έζ ικ ες δ εξιά υπό το ν αντισ τράτηγο Ουϊ- λιαμ Μπέϊλι, πρώην δ ιο ικητή σ υντάγματος σ τον σ τρατό του Σουηδού βασιλιά Γου- σταύου-Αδόλφου. Στη δ εύ τερ η σειρά βρίσκονταν μία αγγλική ταξιαρχία και οι υπόλοιποι Σκω τσέζοι υπό το ν Τζέϊμς Λάμσντεν, ενώ στην τρ ίτη ως εφ εδ ρ εία μία σκωτσέζι- κη ταξιαρχία. Το αρ ισ τερό κάλυπταν ο Κρόμγουελ με το υ ς 3.700 "Αϊρονσάϊντς" σε δύο γραμμές και ο Ν τέϊβ ιν τ Λέσλι (1601- 1682) με 800 Σκω τσέζους ιππείς σε μία τρ ίτη γραμμή, υποστηριζόμενους από τμ ήμ α τα μουσκετοφόρω ν, συνολικά 5.000 άνδρες. Απ έναντι το υς , στο δ εξιό τη ς δ ιά τα ξη ς του Ρούπερτ, βρ ίσκονταν 2.600 ιππείς υπό το ν Τζων Χάρυ (1598-1650) σε δύο γραμμές. Την πρώτη δ ιοικούσε ο λόρδος Μπάυρον (1599-1652) και τη δ εύ τερ η ο λόρ δος Μ ολινέ. Ο όγκος το υ πεζικού, 11.000 ά νδρ ες υπό το ν λόρδο Εϊθιν δ ια τετα γμ ένο ι σε τρ ε ις γραμμές, καταλάμβανε το κέν τρο τη ς παράταξης. Σ την πρώτη σειρά ε ίχε τα χ θ ε ί το πεζικό του Ρούπερτ υπό το ν συνταγματάρχη Τίλιερ, ο οποίος κατείχε με ε λαφρά τμ ήμ α τα και τη ν τάφ ρο βορείω ς του δρόμου. Το μ εγα λύτερο μέρος τη ς δ ε ύ τ ε ρης και η τρ ίτη σειρά α π οτελούντο από το υ ς Τ ο υ ά ϊτκό ο υ τς" (λευκοχ ίτω νες) του Ν ιούκαστλ υπό το ν Φράνσις Μ άκγουορθ,3.000 ά νδρες φημ ισ μένους για τη ν ανδρεία το υς που έλαβαν τη ν ονομασία το υ ς από το • ζ υκό χρώμα τη ς σ τολής το υς . Μία τα ξια ρ χία ιππικού υπό το ν Μπλάκιστον ε ίχε τα χ θ ε ί πίσω από τη δ εύ τερ η γραμμή. Στο αρι
Ο σερ Τόμας Φ έρ φ α ξ, δ ιο ικη τή ς του ιππικού στο δ εξ ιό τη ς π αρ ά ταξης.
Ο Α λ εξά ν τερ Λ έσλι, κόμης του Λ ίβ εν, ή τα ν ο ανώ τερος δ ιο ικη τή ς των συμμάχω ν στο
Μ ά ρ σ τον Μ ούρ, όμω ς η φ υγή το υ επ ίσκιασε τη νίκη το υ ς στο τέλ ο ς τη ς μάχης.
σ τερό είχαν τα χ θ ε ί 2.000 ιππείς σε δύο γραμμές. Την πρώτη, η οποία υποστηριζόταν από 500 μουσ κετοφ όρους, δ ιο ικούσε ο λόρδος Γκόρινγκ, τη δ εύ τερ η ο Τσαρλς Λούκας (1613-1648). Ο ίδιος ο Ρούπερτ με το υ ς 140 σω ματοφύλακές το υ και 400 ιππείς υπό το ν Ο υ ϊντρ ινγκτο ν (1610-1651) πα- ρ έμ εινε ως εφ εδ ρ ε ία πίσω από το κέν τρο τη ς δ ιά τα ξή ς του.
Οι δύο αντίπαλοι, με υψηλό ηθ ικό και πλειάδα έμπειρω ν αξιω ματικώ ν και οπλιτών στις τά ξε ις τους. ολοκλήρωσαν τη δ ιάταξή το υ ς στις 16.00. Λίγο πριν είχαν α ντα λλά ξει πυρά π υροβολικού χωρίς ουσιαστικά αποτελέσ ματα . Μόνο ο λόρδος Μ πάϋρον μ ετα κίνησε λίγο πίσω το υ ς ιππείς του . Κάθε πλευρά δ ιέ θ ε τε περί τα 25 πυροβόλα τα γ μένα πίσω από το κέν τρ ο τη ς π αράταξής τη ς . Τα πυρά το υ ς ή τα ν απ οτελεσ ματικά μόνον ό ταν ε κ τε λ ο ύ ν το κατά το ν διαμήκη άξονα το υ στόχου. Σε κάθε άλλη περίπτωση οι ο β ίδες προκαλούσαν ζημ ιές κυρίως από τ ις αναπηδήσεις και το υ ς εποστρακι-
σμούς το υ ς στο έδαφ ος. Ο λόκληρο το απόγευμα πέρασε με εναλλασσόμενο ήλιο και βροχή, με το υ ς δύο σ τρα τούς σε σ τενή ε παφή. Η πρόταση του Ρούπερτ να επ ιτε θ ο ύ ν απ ορρίφθηκε από το υ ς Ν ιούκαστλ και Εϊθιν, που επέκριναν ανοικτά τη ν εγγ ύ τη τα τη ς δ ιά τα ξής το υ ς προς το ν εχθρό . Α ντιμετω π ίζοντας τη ν άρνησή το υ ς ο Ρούπ ερ τ θεώ ρησ ε ό τι δ εν υπήρχε περίπτωση σύναψης μάχης τη ν ίδια μέρα και στις 18.30, αφού έδωσε εντολή να αρχίσει η π ροετοιμασία του βραδινού φ α γητού, αποσ ύρθηκε στο κατάλυμά του. Ωστόσο δ εν ε ίχαν τη ν ίδια άποψη σι σύμμαχοι, που παρατήρησαν τη χαλάρωση στις γραμμές τω ν αντιπάλων το υ ς και θεώ ρησαν ευ νο ϊκές τις σ υνθ ήκες για ανάληψη πρω τοβουλίας. Μια σφοδρή καταιγίδα με έν το ν η χαλαζόπτωση η οποία εκδηλώ θ ηκε εκ ε ίν ες τ ις σ τιγμές βοήθησ ε τις π ροθέσεις το υς . Υπό τη ν κάλυψή τη ς ολόκληρη η πρώτη γραμμή των κο ινοβουλευτικώ ν ε κ τό ξευ σ ε στις 19.00 ε πίθεση κατά τη ς εχθ ρ ικής παράταξης.
Στη δ εξιά π τέρυγα το ιππικό το υ Τόμας Φ έρφ αξ προχώρησε σε δύσκολο έδαφος, γ εμ ά το φ ρ ά κτες και τάφ ρους, ανέκοψ ε τη ν ορμή του και ε κ τ έ θ η κ ε στα πυρά το υ πεζικού που κα τείχε τη ν τά φ ρο και ή ταν διασκορπισμένο ανάμεσα στο ιππικό το υ Γκό- ρινγκ. Κατόρθω σε τελικά , αν και ο ίδιος π ληγώ θηκε και ο α δελφ ός του Τσαρλς έπ εσε νεκρός, να περάσει τη ν τάφ ρο επ ικεφ αλής 400 ιππέων και να καταδιώ ξει προς την Υόρκη σ τοιχεία του εχθρ ικού ιππικού. Το πεδίο έμ ε ιν ε ελ εύ θ ερ ο για το ν Γκόρινγκ, ο οποίος με τη μάζα του ιππικού το υ εξα π έλυσε σφοδρή επίθεση, δ ιέλυσε το υ ς απέναντι το υ ιππείς του Ε γκλ ινγκτον και τους κα τεδ ίω ξε μέχρι το σ τρατόπ εδό το υ ς στην κορυφή του λόφου. Συγχρόνω ς το ιππικό τη ς δ εύ τερ η ς γραμμής του Λούκας προσέβαλε πλευρικά το κέν τρο τη ς εχθ ρ ικής παράταξης, το οποίο είχε εμπ λακεί σε αμφίρροπο αγώνα με το απέναντι το υ πεζικό των μοναρχικών. Αρχικά οι τα ξια ρ χ ίες πρώτης γραμμής τω ν κο ινοβουλευτικώ ν, αφού ανέτρ εψ α ν τα τμ ήμ α τα τη ς τάφ ρου, ενεπλάκη- σαν με το πεζικό του Τίλιερ, το οποίο και άρχισαν να απωθούν. Την κατάσταση α ν τέ στρεψ αν οι "λευκοχίτω νες" του Νιούκαστλ, που με σ φοδρότατη αντεπ ίθεσ η καθήλω σαν το υ ς αντιπάλους το υς . Η σύγκρουση ε ίχε τέ το ια ένταση ώστε σύμφωνα με τη γλαφυρή περιγραφή σ υ μμετέχοντα από το ν θ όρ υβ ο τω ν μαχητών, το υ ς π υροβολισμούς και τ ις φω νές δ εν άκουγαν πλέον τ ί ποτα, ενώ το σύννεφο του καπνού, τη ς πυρ ίτιδας και τη ς σκόνης ή τα ν τόσο πυκνό ώσ τε δ εν έβλεπ αν το ν ήλιο αλλά μόνο τις λάμψ εις από τα στόμια τω ν όπλων. Σ την κορύφωση τη ς σύγκρουσης ο Μπλάκιστον ε ξαπέλυσε επίθεση με τη ν ταξιαρχία ιππικού και ανατρέπ οντας τ ις δύο τα ξια ρχ ίες του Φ έρφαξ διέσπασε το κέν τρ ο τη ς παράταξης. Αριστερά οι δύο τα ξια ρχ ίες το υ Κρόφ ο ρ ντ κρατούσαν τ ις θ έσ εις το υς , ενώ δ ε ξιά ο Μπέιλι δοκιμαζόταν σκληρά από τη συνδυασμένη πίεση που δεχόταν μετωπικά
Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ ϊ ΙΣΤΟΡΙΑ
από το υ ς "λευκοχίτω νες" και π λευρικά από το υ ς ιππείς του Λούκας.
Σ την αριστερή π τέρυγα ο Κ ρόμγουελ ε π ιτέθ ηκε με το σύνολο των δυνάμεω ν του. Ο Μπάυρον, παρά τις εν το λ ές το υ Ρούπερτ ο οποίος έ τρ ε φ ε εξα ιρ ετική εκτίμηση στη μαχητική ικανότητα τη ς μονάδας του Κρόμγουελ, δ ιέ τα ξε επέλαση κατά τω ν επιτ ιθ έμ ενω ν ιππέων και τα δύο τμ ή μ α τα συ- γκρούσ θηκαν σε αναπεπταμένο πεδίο. Με τη ν ενέργε ιά το υ π αρεμβλήθηκε στο πεδίο βολής τω ν μουσκετοφ όρω ν το υ εμπ οδίζον τας τη ν εκ τέλεσ η πυρών και δ έχ θ η κ ε όλο το βάρος τη ς επ ίθεσης των υπερδιπλάσιων αντιπάλων του. Μ ετά από σύντομη σφοδρότατη σύγκρουση, κατά τη ν οποία τρ α υ ματίσ τηκε ελαφ ρά στον λα ιμό ο Κρόμγου- ελ και αποσύρθηκε για λίγο από το πεδίο τη ς μάχης, το ιππικό του Μ πάυρον τράπηκε σε φυγή. Ο Ρούπερτ, επ ισ τρέφ οντα ς ε σπευσμένα στο π εδίο τη ς μάχης, αντιλή- φ θ η κε αμέσως το ν κίνδυνο και εξαπ έλυσ ε άμεση αντεπ ίθεσ η με τη ν εφ εδ ρ εία του, το υ ς σω ματοφύλακές του και τα υπολείμματα του Μπάυρον τα οποία κατόρθω σε να συγκεντρώ σει. Αρχικά κατόρθω σε να ε λ έ γ ξ ε ι τη ν προχώρηση το υ Κρόμγουελ, αλλά ό ταν το ιππικό το υ Λέσλι υπ ερκέρασε το δ ε ξιό το υ και το ν προσέβαλε π λευρικά το τμήμα το υ δ ιαλύθηκε ("σαν καλάμια που τα θ έρ ιζαν τα σπαθιά μας", α ν έφ ερ ε ο Κρόμ- γου ελ σε γράμμα του στον γυνα ικάδελφ ό του). Ο ίδιος ο Ρούπερτ έμ ε ιν ε χωρίς άλογο, ο αγαπημένος το υ σκύλος (που το ν συνόδ ευ ε σε ό λες τ ις μάχες) σ κοτώ θηκε και απ οκομμένος από το υ ς συνοδούς το υ κρύφ τη κ ε σε ένα χωράφι με φασολιές για να α- π οφ ύγει τη σύλληψη. Οι π ειθαρχημένο ι "αϊ- ρονσάιντς" δ εν κα τεδ ίω ξαν το υ ς αντιπάλους το υ ς αλλά π αρέμειναν στο π εδίο τη ς μάχης και ανασυγκροτήθηκαν. Μαζί το υ ς ε νώ θηκε και το τμ ή μ α του Φ έρφαξ, το οποίο μόλις απέφ υγε τη ν αιχμαλωσία ό ταν επι- σ τρ έφ οντα ς από τη ν προς Υόρκη καταδίω ξη πέρασε μέσα από τ ις εχ θ ρ ικ ές γραμμές και β ρ έθ η κ ε π ερ ιτριγυρ ισμένο από μοναρχικούς. Οι ά νδρ ες το υ τελ ικ ά πέρασαν απαρ α τήρητο ι αφαιρώ ντας τις λ ευ κ ές κο ρ δ έλ ες αναγνώρισης που έφ ερα ν στα καπέλα τους.
Σ τις 20.30, μ ετά από αγώνα 90 λεπτών, η νίκη φα ινόταν να χαμογελά σ τους οπαδούς το υ βασιλιά. Αν και η δ εξιά το υ ς π τέ ρυγα είχε η ττη θ ε ί, επ ικρατούσαν στην αριστερή, είχαν διασπάσει το κέν τρ ο τη ς ε χθρ ικής π αράταξης και απειλούσαν να τη ν ανατρέψ ουν ολοκληρω τικά. Ο Λ ίβεν ε κ τ ιμώντας ό τι η μάχη είχε χα θεί αποχώρησε με σπουδή πρός το Λ ηντς, ενώ ο Φ έρφαξ κ ινήθ ηκε προς τη Χαλ. Σ την Υόρκη πληρο- φ ορήθηκα ν για τη ν επ ικείμ ενη νίκη των μοναρχικών και άρχισαν να πανηγυρίζουν με κωδωνοκρουσίες. Είχε ήδη νυκτώ σει και κάτω από έναν καθαρό ουρανό με πανσέληνο οι τα ξια ρχ ίες του Κ ρόφ ορντ και του Μπέιλι εξακολουθούσ αν να ανθίσ ταντα ι (οι Σκω τσέζοι μάλιστα είχαν αιχμαλω τίσει και το ν Λούκας), ενώ ο Γκόρ ινγκ προσπαθούσε
Το μ νημείο τη ς μάχης το υ Μ ά ρ σ τον Μ ούρ.
να συγκεντρώ σ ει το υ ς διασκορπισμένους ιππείς το υ για τη ν τελ ικ ή επίθεση. Ηταν η ώρα του Κρόμγουελ. Ε κτελώ ντα ς υποδειγματικό ελιγμό α υτός διέσχισε κά θ ετα το π εδίο τη ς μάχης κ ινούμενος πίσω από τις εχθ ρ ικ ές δυνάμεις και π ροσέβαλε στα νώτα το ιππικό του Γκόρινγκ. Σε ελάχιστο διάστημα η τελ ευ τα ία αξιόλογη δύναμη ιππικού τω ν μοναρχικών έπαψε να υφίσταται. Αποσπώντας μικρό τμήμα ιππέων για την καταδίω ξή τη ς ο Κρόμγουελ με το ν όγκο τη ς δύναμής του εξαπ έλυσ ε επίθεση στα νώτα του εχθρ ικού πεζικού, που ξαφ νικά β ρ έθ η κ ε κυκλω μένο να μάχετα ι για τη ν επιβίωσή του. Σ τις 21.30 η μάχη ουσιαστικά έ λ η ξε με τη ν πλήρη επικράτηση τω ν κοινοβουλευτικών. Μόνο οι "λευκοχ ίτω νες" ε ξα κολούθησαν μέχρι τα μεσ άνυκτα να α ντισ τέκοντα ι και έπεσαν μέχρις ενός (μόνο 30 αιχμαλω τίστηκαν). Είχαν κα υ χηθεί πριν από τη μάχη ό τι θα έβαφ α ν κόκκ ινες τις σ τολές το υ ς με αίμα και το κατόρθωσαν, ό μως όχι με το αίμα το υ εχθ ρού αλλά με το δ ικό το υς . Με το ν θά να τό το υ ς ο βασιλικός σ τρα τός το υ βορρά έπαψε να υπάρχει.
Οι ν ικ η τές , λόγω και τη ς νύκτας, δ εν προέβησαν σε ε κ τε τα μ έ ν η καταδίω ξη των αντιπάλων το υς . Οι απώλειές τους , 500 ν ε κροί και 1.400 τρ α υμ α τίες , δ εν ή τα ν ιδιαίτερ α υψ ηλές σ υγκρ ινόμενες με τ ις απώλειες τω ν μοναρχικών. Οι κάτο ικο ι τη ς π εριο
χής καταμέτρησ αν και έθαψ αν 4.150 ν ε κρούς οπαδούς το υ βασιλιά. Π ερισσότεροι από 1.500 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι, μ ε τα ξύ αυτώ ν ο σ υνταγματάρχης Τίλιερ και ο Λούκας. Ο Ρούπερτ κα τέφ υ γε σ την Υόρκη, από όπου αποχώρησε τη ν επ ομένη με τα υπ ολείμματα τη ς δύναμής του, 5.000 π ερ ίπου άνδρες, για να συναντήσει το ν Κάρολο. Αποκαρδιω μένος ο Ν ιούκαστλ κα τέφ υ γ ε στην Ολλανδία μαζί με το υ ς Εϊθιν, Μάκ- γουορθ, Ο υ ϊντρ ιγκτο ν και άλλους εξέχο - ν τε ς μοναρχικούς. Ο ταν ο Ρούπερτ το ν παρότρ υνε να μην εγκα τα λείψ ει το ν βασιλιά, α ρ νή θ η κε λέγοντα ς: "Δ εν θα α ντέξω τη ν κοροϊδία τω ν αυλικών". Με τη ν παράδοση τη ς Υόρκης, στις 16 Ιουλίου, οι κο ινοβουλ ευ τικ ο ί έθεσ α ν π λέον υπό το ν έλεγχό το υ ς ολόκληρη τη βόρεια Αγγλία.
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η σύγκρουση που παρουσιάσαμε δ ιεξή - χθη ανάμεσα σε δύο ουσιαστικά ισοδύναμους αντιπάλους που πολέμησαν με τέχνη , φανατισμό και γεννα ιό τη τα . Η αρ ιθμητική υπεροχή τω ν κο ινοβουλευτικώ ν σε πεζικό (18.000 ένα ντι 11.000) αντισ ταθμ ιζόταν σε μεγάλο βαθμό από τη ν ποιοτική ανω τερό τη τα το υ μέχρι τό τ ε α ή ττη το υ βασιλικού ιππικού (και οι δύο δ ιέθ ε τα ν από 7.000 ιππείς). Σε παρόμοιες περιπτώσεις η νίκη κρί- ν ετα ι στις λ επ το μ έρ ε ιες και χαμογελά στην π λευρά η οποία δ ιαπ ρά ττει λ ιγό τερα σφάλματα, ευνοε ίτα ι από τη ν τύχη ή δ ια θ έτε ι κάποιο "πολλαπλασιαστή ισχύος" που αυξά νει σημαντικά τη συνολική μαχητική ισχύ της. Και στα τρ ία αυτά στοιχεία οι κοινοβου λευ τικο ί ευτύχησ αν να δ ια θ έτο υ ν την υπεροχή.
Η αναφορά μας στα τα κ τικά σφάλματα τω ν δύο παρατάξεω ν αρχίζει από τη συνηθ ισ μένη στους σ τρα τούς τη ς εποχής παραβίαση τη ς αρχής το υ πολέμου "ενό τη τα διοίκησης", δηλαδή τη ς υπαγωγής, σε έναν δ ιο ικητή , τω ν δ ια τιθ έμ ενω ν δυνάμεω ν και μέσων. Σ τους κο ινο βο υλευτικού ς τρ ε ις τουλάχισ τον το ίδιο ισχυρές προσωπικότητ ε ς (Λίβεν, Μ άντσ εσ τερ και Φ έρφαξ) έ τ ρ ε φαν αρχηγικές φ ιλοδ ο ξίες . Σ τους μοναρχικούς ο δ ιορισμένος από το ν βασιλιά Ρούπ ερ τ σ την ουσία υπ ο νομεύθηκε από το ν Ν ιούκαστλ και το υ ς αξιω ματικούς του. Οι προσωπικές π ικρίες και φ ιλοδ ο ξίες το υ τ ε λευ τα ίου σε συνδυασμό με τ ις δ ια φ ορ ετικές του τα κ τικ ές αντιλήψ εις κατέστησαν προβληματική τη συνεργασία τω ν δύο ανδρών και σ υνετέλεσ αν στη λήψη διαδοχικών λανθασμένω ν αποφάσεων από το ν Ρούπερτ. Αρχικά ο τε λ ευ τα ίο ς δ εν εκμε- τα λ λ εύ θ η κ ε τη σύγχυση και τη ν πτώση η θ ικού που π ροκλήθηκαν σ τους αντιπάλους το υ από τη ν ενίσχυση τη ς Υόρκης. Στη συνέχεια τη ν η μέρα τη ς μάχης απώλεσε το τα κ τικό π λεονέκτη μα που το υ προσέδιδε η έγκα ιρη παράταξη τη ς δύναμής του, παρακολουθώ ντας επί ώ ρες ως απλός θ εα τή ς το υ ς κο ινοβο υλευτικο ύς να σπεύδουν για
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
να λάβουν τη δ ιάταξή τους. Ο λοκληρώ νοντα ς τη ν αλυσίδα τω ν λαθώ ν το υ έδωσε ε ντολή σ τους ά νδρες το υ να επ ισ τρέφουν στα καταλύματά το υ ς και να ετο ιμα σ τούν για το δείπνο, ό ταν ο εχθ ρ ό ς δ εν είχε δ ε ίξ ε ι καμία πρόθεση τερματισ μού τη ς α ντιπαράθεσης (α ν τίθ ετα εκ μ ε τα λ λ εύ θ η κ ε τη χαλάρωση τω ν μοναρχικών αποκτώ ντας τη ν πρω τοβουλία και το υ ς αιφνιδίασε χρο νικά εξαπ ολύοντας γεν ική επίθεση). Η τ ε λ ευ τα ία ή τα ν και η μόνη ευ τυ χή ς στιγμή τη ς τριπλής ουσιαστικά ηγεσίας τω ν κο ινοβουλευτικώ ν, η οποία αρχικά επ έτρεψ ε στον Ρούπερτ να ενισχύσει τη ν Υόρκη και στη συνέχεια αποφάσισε να αποχωρήσει σε άλλη τοποθεσ ία αν και δ ιέ θ ε τ ε επαρκή αρ ιθμητική υπεροχή. Κατά τη δ ιεξαγω γή τη ς σύγκρουσης παρουσίασε το κω μικοτραγικό θέα μ α να εγκαταλείπ ει, ως άλλος Δαρείος, το πεδίο τη ς μάχης, αφ ήνοντας όμως πίσω τη ς ένα τελ ικά ν ικηφ όρο σ τράτευμα.
κο ινοβουλευτικώ ν είχαν οι "α ϊρονχεντς" του Κρόμγουελ, ένα τμήμα και ένας η γέτη ς που φανέρωσαν με εντυπωσιακό τρόπο τις τερ ά σ τιες μα χη τικές δ υ ν α τό τη τές τους.
Οπως π ροαναφ έρθηκε, ο Κ ρόμγουελ και το ιππικό το υ είχαν ήδη εξα ιρ ετική φ ή μη λόγω τω ν επιδόσεών το υ ς στα πεδία των μαχών. Ο Ρούπερτ ανακρίνοντας αιχμαλώτο υ ς ζητούσ ε εναγωνίως να π ληροφ ορηθεί αν σ την αντίπαλη δύναμη π εριλαμβανόταν το ιππικό του Κρόμγουελ. Ο ταν βεβα ιώ θηκε για τη ν ύπαρξή το υ τροποποίησε ανάλογα τη δ ιάταξή του. Αυτός ή τα ν ο λόγος και όχι τα κ τικό σφάλμα, όπως το ν κατηγόρησε ο Ν ιούκαστλ, που ο ίδιος π αρέμεινε ως ε φ εδρεία , ώστε να μπορεί να αντιμετω πίσει κάθε δυσάρεστη ε ξέλ ιξη . Ο Κρόμγουελ, με το ν επαναστατικό τρόπο οργάνωσης και συγκρότησης το υ τμ ή μ α τό ς του και τη σιδερ έν ια εσω τερική πειθαρχία του, είχε απαλλαγεί από τη μάστιγα η οποία ανά το υς
Οι η ττη μ έν ο ι μονα ρ χικο ί ε ισ έρ χο ντα ι σ την Υόρκη μ ε τά την ή ττα το υ ς στο Μ ά ρ σ το ν Μ ούρ.
Οι συμπτώσεις και το τυχαίο, απαραίτητο ι συνοδοί κάθε ανθρώπινης δραστηριότη τα ς , ευνόησαν το υ ς κο ινοβουλευτικούς. Δ εν είναι δόκιμη ο ύ τε οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα η εξέτα σ η υπ οθετικώ ν σεναρίων, όμως ορισ μένες ιδ ιοτροπ ίες τη ς θ εά ς τύ χη ς οφ είλο υν να επισημανθούν. Ο Κρόμγουελ τρα υμα τίσ τηκε τόσο ελαφ ρά που συνέχισε να η γε ίτα ι των ανδρών του, ο Ρούπερτ δ εν τρα υμ α τίσ τηκε αλλά απώλεσε το άλογό του και έ κ το τε π αρέμεινε αποκομμένος από το υ ς ά νδρες το υ και δ εν διε- δραμάτισε ουσιαστικό ρόλο στη δ ιεξαγω γή τη ς μάχης. Σ το κρ ισ ιμότερο σημείο τη ς σύγκρουσης ο Λούκας με το ιππικό του, ενώ προσπαθούσε να δ ιευρ ύνει το ρήγμα στη δ εξιά π τέρυγα τω ν κο ινοβουλευτικώ ν, συ- νελήφ θη α ιχμάλω τος και η επίθεσή το υ εκ- φυλίσθηκε. Αυτά τα δύο συμβάντα επέδρα- σαν δυσμενώς για το υ ς μοναρχικούς στην τελ ική έκβαση τη ς μάχης. Ομως το ν κύριο και καθορισ τικό ρόλο στην επικράτηση των
αιώνες ταλάνιζε κά θε ιππικό, το ν διασκορπισμό του μ ετά τη ν πρώτη νικηφ όρα επ έλα ση και τη δράση του όχι π λέον ως οργανωμένου συνόλου αλλά ως διώ κτη η ττημ ένο υ αντιπάλου ή ως ομάδων πλιατσικολόγων. Και στις δύο περιπτώσεις το ιππικό έχανε τη ν επαφή με το υπόλοιπο σ τρά τευμα και δ εν επ ηρέαζε ουσιαστικά το τελ ικ ό α π οτέλεσμα. Αυτή τη συμπεριφορά είχε επ ιδε ίξε ι το ιππικό το υ Ρούπερτ σε ό λες τ ις προηγ ο ύ μ ενες συγκρούσεις, ώστε αν και α ή ττη το, δ εν είχε συμβάλλει σ την ή ττα του α ντιπάλου. Α ντίθετα οι "α ϊρονχέντς" μάχονταν πάντα ως σ υγκροτημένο τμήμα, σε επαφή με τ ις υπόλοιπες μονάδες και με σαφείς αν τικε ιμ εν ικο ύ ς σκοπούς. Στο Μ άρστον Μούρ παρουσίασαν τις α ρ ετές το υ ς στον μέγιστο βαθμό. Πρώτα εξου δετέρω σ α ν το απέναντι ιππικό και στη συνέχεια σ τράφηκαν κατά του π λέον επ ικίνδυνου αντιπάλου, το υ εναπ ομείναντος εχθ ρ ικού ιππικού τη ς άλλης π τέρυγας. Μ όνον αφού το έ τρ ε
ψαν σε φυγή και παρέμειναν κύριοι του πεδίου τη ς μάχης, προσέβαλαν σε συνδυασμένη δράση με το φ ίλιο πεζικό τα αντίπαλα τμ ήμ α τα πεζικού.
Α υτός ο τρόπος ενέργε ια ς , τόσο διαφορ ετικό ς από τα π αραδεδεγμένα τη ς εποχής, αντανακλά τη ν ξεχω ριστή τα κτική ικανό τη τα του Κρόμγουελ. Η σ υνεχής κίνηση του μαχόμενου ιππικού στο ρευστό πεδίο τη ς μάχης ως σ υγκροτημένου τμ ή μ α το ς με αμείω τη τη μαχητική το υ ισχύ, η προσβολή κά θε φορά όχι του βο λ ικό τερ ου αλλά του τα κ τικά π ροσφ ορότερου αντιπάλου και η συνεργασία του με το πεζικό, απ οτελούν θαυμαστά επ ιτεύγμα τα ακόμα και στη σύγχρονη π ραγματικότητα . Στο σ τρατηγικό ε πίπεδο ο Κρόμγουελ π ίσ τευε ακράδαντα ό τι για να κερδίσουν οι κο ινοβουλευτικο ί το ν επαναστατικό π όλεμο στον οποίο ε ίχαν εμπλακεί, όφ ειλα ν να δημιουργήσουν έναν επαναστατικό σ τρατό πάνω σε ε ν τ ε λώς ν έες βάσεις, πάνω στις οποίες, παρά τη ν ισχυρή αντίδραση, ε ίχε οργανώσει το ιππικό του. Η νίκη του στο Μ άρστον Μούρ έδωσε τόσο ισχυρή ώθηση στις απόψεις του ώστε το ν επόμενο χρόνο το Κοινοβούλιο αποφάσισε επίσημα τη συγκρότηση του στρατού νέου τύπου.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ μάχη το υ Μ άρστον Μούρ, η μεγαλύ
τερ η σε αρ ιθμό σ τρα τευμάτω ν και πιο αιματηρή που δ ιεξή χθη π οτέ σε αγγλικό έδα φος, ή ταν η πρώτη και πιο σημαντική νίκη τω ν κο ινοβουλευτικώ ν κατά το ν εμφ ύλιο πόλεμο. Ε π ιτεύχθηκε σε καθοριστικό χρο νικό σημείο το υ αγώνα του Κοινοβουλίου για πολιτική αυτονόμηση ενα ντίον ενός βασιλιά που αξίω νε να κυβερνά "ελέω θεο ύ", σ ηματοδοτώ ντας τη ν α φ ετηρ ία τη ς τ ε λ ικής επ ικράτησής του. Ο δρόμος που οδηγούσε σ την εδραίωση του σύγχρονου β ρ εταν ικού πολιτικού συστήματος ε ίχε πλέον ανοίξει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) W inston S. Churchill: THE NEW WORLD,A H isto ry o f the English-speaking peoples, C assell and C om pany Ltd, London, 1974.(2) HISTORY AND CULTURE 1, M itche ll B ea zle y Encyclopaedias Lim ited,London, 1976.(3) Charles Tilly: Ο Ι ΕΥΡΩ ΠΑΪΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ 1492-1992,Ελληνικά Γράμματα, Α θή να , 1998.(4) John Tincey, G raham Turner: M ARSTO N M O O R 1644: THE BEGINNING O F THE END, O sprey Publishing, London, 2003.(5) A rcher Jones: THE AR T O F WAR IN THE WESTERN WORLD, U niversity o f Illinois press, 1987.(6) C hristo f e r H ill: THE ENGLISH REVOLUTION 1640, Law rence and W ishart, London, 2002.(7) Δ ιά φ ο ρ α ά ρ θρ α στον Τύπο και σ το Δ ια δ ίκ τυ ο .
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
1921-1926
Ο Ισπανικός Σ τρ α τό ς υπό την ά μεσ η δ ιοίκηση το υ σ τρ α τη γο ύ Μ ιγκ έλ Πρίμο δ ε Ρ ιβέρα α π οβ ιβ ά ζετα ι σ το κόλπο τη ς Α λχο υ θέμ α ς.
Οι δυ νά μ εις του Αμπντ ελ Κριμ έχουν σ τρ α το π εδ εύ σ ε ι σ τα περίχω ρα τη ς Ταγγέρης.
Γαλλικά ά ρμ α τα μάχης Renault FT-1 7 λαμβάνουν μ έρ ο ς στις
εκ κ α θ α ρ ισ τικ ές επ ιχειρ ήσ εις.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μ α ρ οκινός ιππέας το υ Αμπντ ελ Κριμ.
01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ «ΡΙΦ»ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΜΠΛΟΚΕΣΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣΔ ρ Ισ το ρ ία ς και Φ ιλοσοφίας των Θ ρησκευμάτω ν
Σ τις αρχές της δ εκα ετ ία ς του 1920 η Γαλλία καί η Ισπανία ε ίχαν μ οιρασ τεί μ εταξύ το υ ς τα εδάφ η του Μ αρόκου και π ίσ τευαν πως ε ίχ α ν εδρα ιώ σει π λέον τη ν εξο υσ ία το υς σ την α φ ρ ικανική χώρα. Ετσι ό τα ν οι φ υ λές του Ριφ, υπό την ηγεσ ία του τοπ ικού φυλάρχου Αμπντ ελ Κριμ, επ αναστάτησαν ενα ν τίο ν το υ ς καμία από τ ις δύο ευρω π αϊκές δυνάμεις δ εν περίμενε ότι αυτή η «τοπ ική εξέγερσ η » θα εξελ ισ σ ό τα ν σε έναν μ ακροχρόνιο και α ιμ ατηρότατο πόλεμο κατά τη δ ιά ρ κε ια του οποίου οι σ τρ α τιω τικές το υς δυνάμ εις θα γνώ ριζαν π ολλαπ λές ή ττες . Τελικά χ ρ ε ιά σ τη κ ε να συνεργαστούν δύο Γάλλοι σ τρ ατάρ χες και ένας Ισπανός σ τρατηγός και να κ ινη το π ο ιη θ ε ί ένας ευρω παϊκός στρατός 200.000 ανδρώ ν προκειμ ένου να ν ικη θο ύ ν οι επαναστατημ ένοι Β έρβερο ι.
Το μαυσω λείο που α νέγειρ αν οι Ισπανοί κοντά σ το φ ρούριο Ανουάλ, όπου
εσ φ άγησ αν 16.000 σ τρ α τιώ τες και ο υπ αίτιος του πολέμου, σ τρ α τη γό ς Σ ιλ β έσ τρ ε .
Ο Γάλλος σ τρ α τη γ ό ς Λ υ ω τα ί κ α θ ο δ η γ ε ί τ ις επ ιχειρ ήσ εις σ τον το μ έα του Μ π ενί Κουαράιν.
Τ ο βορειοαφρικανικό σουλτανάτο του Μαρόκου λόγω τη ς ιδια ίτερης γεωγραφικής του θέσης στη βορειο δυτική πλευρά τη ς αφρικανικής ηπείρου υ
πήρξε καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα πεδίο ανταγωνισμού μετα ξύ των ευρωπαϊκών ναυτικών δυ νάμεων και ιδιαιτέρως μετα ξύ τη ς Γαλλίας και τη ς Ισπανίας. Ωστόσο το έντονο ενδ ιαφ έρον των Ευρωπαίων για το ν έλεγχο τη ς σ υγκεκρ ιμένης περιοχής είχε εκδηλω θεί τουλάχιστον δύο αιώνες νωρίτερα, όταν οι π ειρατές του Μαρόκου αλλά και όλης τη ς παραλιακής γραμμής τη ς βόρειας Αφρικής, τη ς Μπαρμπαριάς, λυμαίνονταν τη Μ εσόγειο θάλασσα καταλησ τεύοντας τα πλοία
που τη διέπλεαν. Η Ισπανία, η Γαλλία αλλά και η θαλασσοκράτειρα νησιωτική Βρετανία κατέβαλλαν ουσιαστικές προσπάθειες για τη ν καταπολέμηση του ζημιογόνου για αυτ έ ς φαινομένου τη ς πειρατείας. Δ εν περιορίστηκαν όμως στην καταπολέμησή του. Μ έσα στο πνεύμα τη ς αποικιοκρατίας επεδίω- ξαν να καταστήσουν π ροτεκτοράτο τους το συγκεκριμένο σουλτανάτο προκειμένου να μπορούν να ελέγχουν το πέρασμα του Γιβραλτάρ. Η Ισπανία εισέβαλε στο Μαρόκο το 1859-1860 και κα τέκτησ ε τη ν πόλη Τετουάν. Ακολούθησε η Γαλλία, η οποία μετά από μια μακρά περίοδο ο ικονομικής και εμπορικής διείσδυσης στην αφρικανική χώρα και έχοντας τη ν Ισπανία ως δ ευ τερ εύ ο ν τα ετα ίρο φάνηκε στις αρχές του 20ού αιώνα πως κα
τόρθω νε να πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες τη ς με πιο ειρηνικά μέσα. Συγκεκριμένα το ν Απρίλιο του 1904 η Μεγάλη Βρετανία, ως αντάλλαγμα έναντι τη ς συνδρομής που δ έχθη κε από τη Γαλλία κατά τη ν επιβολή της ε ξουσίας τη ς στην Αίγυπτο, αναγνώρισε ότι το Μαρόκο ανήκε στη γαλλική σφαίρα επιρροής. Αργότερα, το ίδιο έτος, Γαλλία και Ισπανία χώρισαν το Μαρόκο σε ζώνες επιρροής, με την ιβηρική χώρα να λαμβάνει τό τε το μ ικρότερο κομμάτι του δια ιρεμένου πλέον αφρικανικού σουλτανάτου ως είδος παραχώρησης εκ μέρους τη ς Γαλλίας.
Το ισπανικό π ροτεκτοράτο του Μαρόκου εκ τε ινό τα ν στην παραλιακή και στην ορεινή ζώνη τη ς χώρας και χωριζόταν σε δύο μέρη, το Τζεμπέλ και το Ριφ. Η οροσειρά του Ελ Ριφ, από τη ν οποία ξεκίνησαν και οι ομώνυμοι πόλεμοι, βρίσκεται στη βορειοδυτική Αφρική και εκ τε ίν ε τα ι κατά μήκος τη ς ακτής του Μαρόκου από τη ν πόλη τη ς Ταγγέρης ως τα δυτικά σύνορα τη ς Αλγερίας, η οποία τό τε αποτελούσε επίσης γαλλικό π ροτεκτο ράτο. Ουσιαστικά π ρόκειτα ι για μια προέκταση τη ς αφρικανικής οροσειράς του Ατλαντα σχεδόν κατά μήκος των μεσογειακών ακτών, η οποία σχηματίζει μια γραμμή από παραθαλάσσιες απόκρημνες βραχώδεις απ ολήξεις με ελάχιστα αγκυροβόλια. Το μ έσο ύψος των κορυφογραμμών τη ς οροσειράς του Ριφ αρχίζει από τα 915 και φθάνει στα 2.135 μέτρα. Μ ερικές κορυφές της φ θάνουν και στα 2.440 μέτρα. Πρόκειται, δηλαδή, για μια περιοχή που προσφερόταν για ανταρτοπ όλεμο διαρκείας, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣΤόσο η Ισπανία όσο και η Γαλλία, αφού
χρησιμοποίησαν το Μαρόκο επί μακρό χρονικό διάστημα για εμπορικούς, ο ικονομικούς και στρατηγικούς λόγους, αφήνοντάς του ωστόσο κάποια στοιχειώδη ανεξα ρτη σία, τελ ικά το κατέστησαν αποικία τους. Τότ ε μια άλλη ευρωπαϊκή δύναμη, η Γερμανική Αυτοκρατορία, αποβλέποντας σε δικά τη ς οφέλη αντέδρασε έντονα. Επεμβαίνοντας δυναμικά θέλησ ε να δ ε ίξε ι σε κάθε ενδ ιαφ ερόμενο πως ήταν αποφασισμένη να ματαιώσει τα επ εκτατικά σχέδια της Γαλλίας κυρίως στις βορειοαφρικανικές ακτές. Αποτέλεσμα τη ς γερμανικής αντίδρασης αλλά και της γαλλικής εμμ ονής στην κυριαρχία επί του σουλτανάτου ήταν δύο ευρωπαϊκές κρίσεις, η μία το 1905-1906 και η δ εύ τερ η το 1911 μετα ξύ Γερμανίας και Γαλλίας, οι οποίες επειδή προκλήθηκαν με αφορμή τη ν τύχη του Μαρόκου ονομάστηκαν «μαροκινές κρίσεις».
Στις 31 Μαρτίου του έτο υ ς 1905 αποβιβάσθηκε στον μαροκινό λιμένα τη ς Ταγγέ- ρης ο ίδιος ο Γερμανός αυτοκράτορας Γου- λ ιέλμος Β' και από εκεί δ ιακήρυξε επισήμως τη γερμανική στήριξη στην ανεξαρτησία του Μαρόκου. Αυτή η γερμανική εισβολή στη σφαίρα επιρροής τη ς Γαλλίας αποτελούσε μια ευθ εία πρόκληση για τη δεύ τερ η . Η Γερμανία από τη ν πλευρά τη ς π ίστευε ό τι προέ-
Η βία ήτα ν α ν εξέ λ εγ κ τη και από τις δύο π λευρ ές . Εδώ Ισπανοί σ τρ α τιώ τες επ ιδεικνύουν κ εφ ά λια Μ αροκινώ ν ανταρτών.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
* *ί Ρϊ t l llSRi * «»*? Kl##«
Ο Α μπντ ελ Κριμ έφιππ ος την εποχή των Ο Ισπανός σ τρ α τη γό ς Μ α νο υέλ Φ ερ νά ντεβ Σ ιλ β έσ τρ ε έφιππος σεπολέμω ν το υ Ριφ . π αρέλαση στη Μ α δ ρ ίτη . Το ό τ ι επ ιχείρ ησ ε να τιμω ρήσει τον «δημόσιό
υπάλληλο» Αμπντ ελ Κριμ σ το ίχ ισ ε στην π ατρίδα του έ ξ ι χρόνια π ολέμου και σ τον ίδιο τη ζωή του.
βαίνε σε αυτή τη ν ενέργεια εκ του ασφαλούς, αφού δ εν π ερίμενε ένοπλη αντίδραση των Γάλλων. Επιπλέον υπολόγιζε ό τι με αυτόν τον τρόπο θα ναρκοθετούσε την αυξανόμενη αγγλο-γαλλική φιλία, επειδή η Β ρετανία με το ν μικρό της, τό τε, στρατό δ εν θα μπορούσε να ενισχύσει στρατιωτικά τη Γαλλία. Ομως ο ύτε η άλλη σύμμαχος της Γαλλίας, η Ρωσία, που αντιμετώ πιζε τεράστια ε σωτερικά προβλήματα λόγω της ή ττα ς της κατά το ν Ρωσο-ιαπωνικό π όλεμο και τη ς ε ξέγερσης του 1905 η οποία επακολούθησε, θα μπορούσε να συνδράμει τους Γάλλους. Η γαλλική κυβέρνηση π ερ ιήλθε σε δύσκολη θέση και τα μέλη τη ς διχάστηκαν όσον αφορά την αντίδραση που θα έπρεπε να είχε η χώρα απέναντι στη γερμανική πρόκληση. Ο πρωθυπουργός Μωρίς Ρουβιέ αναζητούσε :να ν συμβιβασμό με τη Γερμανία, ενώ ο γερ- αανόφοβος υπουργός Εξωτερικών, Τεοφίλ Ντελκάς, ή θ ελ ε άμεση και δραστική απάντηση. Τον Ιούνιο του ίδιου έτο υ ς ο Ρουβιέ, οοβούμενος πόλεμο, ανάγκασε το ν Ντελ- <άς να παραιτηθεί ελπ ίζοντας ότι η απομάκρυνσή του από τη γαλλική κυβέρνηση θα συνέβαλλε στην επ ίτευξη ενός γαλλο-γερ- _ανικού συμβιβασμού. Η Γερμανία όμως παρουσιαζόταν αμετακ ίνητη στις θέσ εις της και επ έμενε στη σύγκληση μιας Δ ιεθνούς Συνδιάσκεψης των Μεγάλων Δυνάμεων, συ- _περιλαμβανομένων των ΗΠΑ, στο έδαφος
του Μαρόκου με σκοπό να επ ιβεβαιω θεί με αυτόν το ν τρόπο η μαροκινή ανεξαρτησία και η Γαλλία να απομονωθεί και να ταπεινωθεί. Οι Γερμανοί πίστευαν πως καμία άλλη μεγάλη δύναμη τη ς εποχής δ εν θα στήριζε τη Γαλλία στο εγχείρημά τη ς εναντίον της ανεξαρτησ ίας του Μαρόκου. Ετσι η αυτοκρα- τορική Γερμανία, έχοντας π άντοτε ιδιοτε- λείς σκοπούς και αποβλέποντας μέσα στο πλαίσιο του αποικιακού ανταγωνισμού της εποχής σε δικά τη ς εδαφικά οφέλη στην αφρικανική ήπειρο, κα τάφ ερε να προκαλέσει το ν Ιανουάριο του 1906 μια συνδιάσκεψη των Μεγάλων Δυνάμεων στην πόλη Αλγεθί- ρας τη ς Ισπανίας, σχεδόν απέναντι από τις μαροκινές ακτές. Η έκβαση των διαπραγματεύσεω ν των Μεγάλων Δυνάμεων όμως δεν υπήρξε καθόλου ευνοϊκή για τη γερμανική διπλωματία. Η Συνδιάσκεψη αποφάσισε με τη «Συνθήκη τη ς Αλγεθίρας» τη διατήρηση τη ς αυτονομίας του Μαρόκου. Ταυτοχρόνως επ έτρεψ ε και στη Γαλλία, η οποία είχε μεγάλ ες ο ικονομικές και σ τρατιω τικές επενδύσεις στην αφρικανική χώρα, να έχει δικαιώματα «προστασίας» σε αυτήν, υπονομεύοντας έτσι ουσιαστικά τη μαροκινή κυριαρχία. Επιπλέον, παρά το υς γερμανικούς «ευσεβείς πόθους» για ψύχρανση των βρετανο- γαλλικών σχέσεων, τα αποτελέσματα και σε αυτόν το ν τομέα υπήρξαν εντελώ ς α ντίθ ε τα: η βρετανική υποστήριξη προς τη Γαλλία
τη ν περίοδο τη ς Συνδιάσκεψης και η έναρξη των βρετανο-γαλλικών στρατιωτικών συνομιλιών το ν Ιανουάριο του αμέσως επομένου έ το υ ς συνέσφιξαν ακόμα περισσότερο τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες.
«Νομιμοποιημένοι» πλέον με τη Συνθήκη τη ς Αλγεθίρας οι Γάλλοι με τη σειρά το υς εγκατέστησαν στη Φεζ του Μαρόκου μια κυ- βέρνηση-μαριονέτα υπό το ν τοπικό σουλτάνο και σύντομα κατάφεραν να εδραιώσουν τη ν κυριαρχία το υς κυρίως στην πεδινή χώρα, τη ν οποία και αξιοποίησαν δεόντω ς. Στη συνέχεια επ ιδόθηκαν σε έναν αγώνα υποταγής των βερβερικώ ν φυλών που κατοικούσαν στις δυσπρόσιτες πλαγιές του Μεσαίου και του Μεγάλου Ατλαντα. Οι ορεσίβιοι κάτο ικο ι τη ς περιοχής αντιστάθηκαν στην αρχή στη γαλλική κυριαρχία αλλά στο τέλο ς υπέκυψαν ενώπιον τη ς γαλλικής στρατιωτικής υπεροχής. Μ ετά τη συνθηκολόγησή το υς δεν έπαυσαν να σημειώνονται τοπ ικές εξεγέρσ εις αφού στις περιοχές το υς δεν ε ίχε εγκατασ ταθεί μόνιμα τα κ τικό ς σ τρατός ο οποίος να εμπεδώνει τη γαλλική κυριαρχία. Κάθε φορά που σημειωνόταν εξέγερσ η εκεί μια ευκίνητη μονάδα του Γαλλικού Στρατού απ οτελούμενη από 10-15 τάγματα προωθείτο στις ε ξεγ ερ μ έν ες περιοχές και αφού κα- τέσ τελ λ ε τη ν ένοπλη ανταρσία υποχρέωνε το υ ς εξεγερ μ ένο υ ς Β έρβερους να παραδίδουν τα όπλα το υς και να πραγματοποιούν
65
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μ ε τά τη ν επ ίθ εσ η των Μ αροκινώ ν εναντίον των Γάλλων α ναλαμβάνει δράση το π υροβολικό.
Π υροβόλα 75 m m το υ γαλλικού 58ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π υρ οβολικού σ τήνοντα ι σ τα υψ ώ ματα με σκοπό να π λήξουν το υ ς εξεγ ερ μ έν ο υ ς .
εκ νέου δήλωση υποταγής, το λεγόμενο »Αμάν», όχι απευθείας στη γαλλική κυβέρ νηση αλλά στη σουλτανική κυβέρνηση-μα- ριονέτα του π ροτεκτοράτου τη ν οποία ήλεγ- χε απολύτως η Γαλλία. Με αυτή τη ν τακτική οι Γάλλοι κατάφερναν να ελέγχουν τα μαροκινά υψίπεδα και τη ν άγονη ορεινή ενδοχώ- ρα.
Οι Γερμανοί δ εν μπόρεσαν να δεχθούν τόσο εύκολα τη διπλωματική ή ττα το υς και το ν γαλλικό θρίαμβο στην Αλγεθίρας το 1906. Ετσι λίγα χρόνια αργότερα επανήλθαν στο θ έμα προκαλώντας τη λεγάμενη «δεύτερη μαροκινή κρίση». Συγκεκριμένα στις αρχές του έτου ς 1911 η Γαλλία απέστειλε σ τρατεύματά τη ς στη μαροκινή πρω τεύουσα Φεζ, προκειμένου να σώσουν το ν σουλτάνο ο οποίος τη ν περίοδο εκείνη βρισκόταν πολιορκημένος στην πόλη από κάποιες βερ- β ερ ικές φ υλές που είχαν επαναστατήσει ε ναντίον του. Οι Γερμανοί εξέλαβαν την αποστολή των γαλλικών στρατευμάτω ν ως τη ν πρώτη κίνηση, εκ μέρους τη ς Γαλλίας, για τη ν ολοκληρωτική κατάληψη του Μαρόκου και αμέσως απαίτησαν εδαφ ικό αντάλλαγμα στις γαλλικές αποικίες προκειμένου να συ- ναινέσουν ώστε το σουλτανάτο να γίνει προτεκ το ρ ά το τη ς Γαλλίας. Για να υποστηρίξει (ένοπλα μάλιστα) τις δ ιεκδ ικήσεις τη ς η Γερμανία απέστειλε τη ν 1η Ιουλίου 1911 μια κανονιοφόρο της, να βομβαρδίσει το ν μαροκινό λιμένα του Αγαδίρ.
Επισήμως η γερμανική κανονιοφόρος α- πεστάλη ως μια ένδ ειξη υποστήριξης, εκ μ έρους των Γερμανών, στην εγχώρια αντίσταση εναντίον τη ς γαλλικής κυριαρχίας. Το γ ε γονός αυτό όμως προκάλεσε τη στρατιωτική κινητοποίηση των Γάλλων και οδήγησε τη ν Ευρώπη στο χείλος του πολέμου, αφού αυτή η νέα γερμανική πρόκληση προκάλεσε στις 21 Ιουλίου 1911 τη ν επέμβαση τη ς Β ρετα νίας υπέρ τη ς Γαλλίας. Συγκεκριμένα ο Β ρετανός υπουργός Οικονομικών, Ν τέιβ ιντ Λόυδ Τζωρτζ, σε μια ομιλία του στο "Mansion House" του Λονδίνου προειδοποίησε τη Γερμανία να μην απαιτεί με τέ το ιο πιεστικό τρ ό πο εδαφικά ανταλλάγματα από τη Γαλλία δ ιότι δ ιαφορετικά το Ηνωμένο Βασίλειο θα αντιδρούσε στρατιωτικά. Κατόπιν αυτής της ομιλίας-προειδοποίησης που αποτελούσε μήνυμα στήριξης του Ηνωμένου Βασιλείου προς τη Γαλλία, η δ εύ τερ η σκλήρυνε τη στάση τη ς απέναντι στις γερμανικές απαιτήσεις. Η ένταση κορυφώ θηκε λίγο αργότερα, ό ταν η Γερμανία κατηγόρησε ευθέω ς τη Βρετανία για τη γαλλική αδιαλλαξία. Τα πράγματα ακολούθησαν τη ν πορεία τους και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του ίδιου έτο υ ς η Βρετανία άρχισε να π ροετο ιμάζετα ι για π όλεμο με τη Γερμανία. Τελικά το φθινόπωρο μια οικονομική κρίση που προέ- κυψε στη Γερμανία, σε συνδυασμό με τη ν απροθυμία του κάιζερ Γουλιέλμου να ξεκ ινή σει έναν πόλεμο υπέρ του Μαρόκου, οδήγησε σε διαπραγματεύσεις μετα ξύ των δύο αντιπάλων. οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα το ν γερμανο-γαλλικό συμβιβασμό τη ς 4ης Νοεμβρίου 1911. Σύμφωνα με αυτόν η Γερ
μανία ήρε τις αντιρρήσεις στο συγκεκριμένο θ έμ α και έτσ ι η Γαλλία εξασφάλισε τη ν επικυριαρχία τη ς επί του Μαρόκου. Σε αντάλλαγμα παραχωρούσε στη γερμανική αυτο κρατορία ένα μικρό τμήμα του Γαλλικού Κονγκό. Ενα έ το ς αργότερα, το ν Μάρτιο του 1912, ο σουλτάνος του Μαρόκου, μη έ χοντας τη στήριξη των Γερμανών, αναγνώρισε και επίσημα το καθεστώς του π ρο τεκτο ράτου στη χώρα του. Εχοντας πλέον ε λ εύ θ ερ ο το πεδίο δράσης η Γαλλία στράφηκε κατά τη ς Ισπανίας και αναθεωρώντας μονο- μερώς το ίδιο έ το ς τη μετα ξύ το υς διμερή συμφωνία του 1904 επ έκτε ιν ε την κυριαρχία τη ς στις περιοχές πέραν του ποταμού Ουέρ- γκα, δηλαδή στο νότιο Ελ Ριφ που μέχρι τό τ ε ανήκε στην Ισπανία.
Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΟι Γάλλοι εφαρμόζοντας την τακτική κα
ταστολής των εξεγέρσ εω ν με τη ν άμεση αποστολή τακτικώ ν δυνάμεων στρατού όπου εκδηλω νόταν η εξέγερσ η, κατάφεραν, όπως
είδαμε, να επιβάλουν σταδιακά τη ν εξουσία το υς σε ολόκληρο το π ροτεκτοράτο με μ εγάλη επιτυχία. Ομως η καταρρέουσα τό τε Ισπανική Αυτοκρατορία αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες στην επιβολή τη ς κυριαρχίας τη ς στο υπόλοιπο Μαρόκο. Αντιθέτω ς προς τη ν εχέφρονα και αποτελεσματική τακτική τω ν Γάλλων, οι Ισπανοί, μολονότι είχαν ζη τή σει για λόγους γοήτρου να θέσ ουν έστω ένα μικρό τμήμα του Μαρόκου υπό τη ν κυριαρχία τους, δ εν έδρασαν όπως οι γείτο νές τους. Προχώρησαν πολύ διατακτικά στην κυ- ρίευσή του δ ια θέτοντα ς μικρές στρατιωτικές δυνάμεις, σε μια επιχείρηση κατά τη ν οποία πρώτα από όλα η Ισπανία έπρεπε να ε ντυπωσιάσει το υς γηγενείς πληθυσμούς με τη ν πολεμική ισχύ της. Η χώρα αυτή όμως τη ν περίοδο εκείνη λόγω πολιτικών αναταραχών αντιμετώ πιζε μεγάλα εσω τερικά πρόβλημα και απ οσυνθετικές τάσεις και έτσι αρκέσθηκε στην κατάληψη μόνο μιας παραλιακής λωρίδας της περιοχής του Ριφ, ενώ το υς ορεινούς όγκους του π ροτεκτοράτου, το Τζεμπέλ, μπόρεσε να τους καταλάβει πο
- ΙΣΤΟΡΙΑ
Γιβραλτάρ (Βρετανία)
Δ ιεθνέιέδαφοι
Μ έγιστη έκταση τη ς εξέγ ερ σ ης του Αμπντ ελ ΚριμΣύνορα καθορισ θέντα μετά το 1927
?___ .___ ____ ,___ ^ΙΟΟ,χλμ.
ΜΑΡΟΚΟ τπΓπ Μ α να σ τα τη μει Α τλαντος
Χ ά ρτης τη ς π εριοχής του Ριφ.
λύ αργότερα και μόνο τυπικά, αφού μοιράστηκε ουσιαστικά την εξουσία τη ς με τοπικούς οπλαρχηγούς-ληστάρχους, όπως ο Ραισουλί, οι οποίοι ή ταν τουλάχιστον «αβέβαιοι» ως σύμμαχοι.
Μ ετά το τέλο ς του Α' ΠΠ τα πράγματα έ- γιναν ακόμα πιο δύσκολα για τους Ισπανούς, επειδή ο αραβικός και ο βερβερ ικός π ληθυσμός της βόρειας Αφρικής άρχισε να επιδιώκει δραστήρια την ανεξαρτησία του από τους Ευρωπαίους επικυριάρχους. Η "λυκοφιλία" των Ισπανών με το υς τοπικούς φυλάρ- χους-οπλαρχηγούς του π ροτεκτοράτου τ ε λείωσε το 1919, όταν ο Ισπανός στρατηγός Μ ανουέλ Φ ερνάντεθ Σιλβέστρε, μη δ ια θ έτοντα ς ο ύτε ίχνος πολιτικής διαίσθησης και διπλωματικής ικανότητας, τιμώρησε αυστηρά το ν Αμπντ ελ Κριμ. Ο τελευ τα ίο ς ήταν γιος ενός ισχυρού τοπικού φυλάρχου του Ριφ, ο οποίος είχε σπουδάσει στο Μουσουλμανικό Πανεπιστήμιο της Φεζ και είχε εν τα χθεί πλήρως στο σύστημα διοίκησης των Ισπανών εργαζόμενος ως υπάλληλος στη Διεύθυνση Εγχωρίων Υποθέσεων τη ς πόλης Μελίλα. Παρά τη ν υπαλληλική του θέση στον κρατικό μηχανισμό του Ισπανικού Βασιλείου ο Αμπντ ελ Κριμ (1880-1963) είχε πλήρη συνείδηση της αρχηγικής του θέσης στις βερβ ερ ικές φυλές του Ριφ και η τιμωρία του από το ν Ισπανό στρατηγό έ θ ιξε την υπερηφάνειά του και έγινε η σπίθα που άναψε τη φλόγα τη ς εξέγερσ ης στο π ρ ο τεκ το ράτο, μιας εξέγερσ ης που προκλήθηκε από τη στενοκεφαλιά ενός στρατηγού και στοίχισε ποταμό α ίματος στην Ισπανία. Κ ατέφυγε στα βουνά τη ς πατρίδας του και στηριζόμε- νος από τις φ υλές του Ριφ άρχισε να οργανώνει από το 1920 μια εξέγερσ η εναντίον τη ς ισπανικής κυριαρχίας.
Το πρώτο σημαντικό κτύπημα εναντίον των ισπανικών στρατιωτικών δυνάμεων δόθ ηκε στις 21 Ιουλίου 1921, όταν οι Ριφίτες υπό τη ν ηγεσία του Αμπντ ελ Κριμ επ ιτέθ η καν σε μια ισπανική φάλαγγα που εκ ινείτο για να ενισχύσει τη φρουρά τη ς πόλης Ανου-
άλ. Η πρώτη αυτή επίθεση εναντίον της στρατιωτικής φάλαγγας, τη ς οποίας ηγείτο ο στρατηγός Σ ιλβέστρε, είχε σχεδιαστεί πολύ καλά και αιφνιδίασε το υς Ισπανούς. Η φάλαγγα υπέστη συντριβή και, όπως ήταν φυσικό, δ εν υπήρξε κανένα έλεος για το ν αρχηγό της, ο ύ τε για τους απλούς στρατιώτες: οι 16.000 από τις 19.000 άνδρες της σφαγιά- σθηκαν από τους αντάρτες. Οι εξεγερ μ ένο ι Ρ ιφίτες άφησαν ζωντανούς μόνο τον υπαρ- χηγό τη ς φάλαγγας, στρατηγό Ναβάρο, και3.000 άνδρες προκειμένου να ζητήσουν λύτρα από την ισπανική κυβέρνηση. Σαράντα πυροβόλα, α ρ κετές χιλιάδες τυφ έκ ια και ε κατομμύρια φυσίγγια υπήρξαν τα λάφυρα ε κείνης τη ς νίκης για τους εξεγερμ ένο υ ς . Για
πολλούς Ισπανούς ιστορικούς η στρατιωτική συντριβή και ο θάνατος του στρατηγού Σ ιλβέστρε υπήρξε η αρχή του τέλο υ ς τη ς αλφονσιανής μοναρχίας, όχι μόνο επειδή ο σ υγκεκριμένος στρατηγός αποτελούσε ένα από τα λίγα (τό τε) στηρίγματα του θρόνου, αλλά και δ ιότι με τη ν ή ττα του άρχισε ένας μακροχρόνιος αποικιακός π όλεμος που έ φ θ ε ιρ ε το ν θεσμό τη ς βασιλείας. Το ό τι η έ ξωση του μονάρχη έγινε δέκα χρόνια αργότερα ο φ είλετα ι μόνο στη μεγάλη αφοσίωση των κυβερνήσεω ν του στρατηγού Πρίμο δε Ριβέρα (1923-1930) προς το στέμμα.
Στο ισπανικό Μαρόκο, με ανεβασμένο η θ ικό και εξοπλισμένοι με τα όπλα και τα πολεμοφ όδια που π εριήλθαν στα χέρια το υς ως λάφυρα από το υς Ισπανούς, οι ε ξεγ ερ μ έ- νοι του Ριφ ξεχύθηκαν α κά θεκτο ι στην παραλιακή ζώνη του π ροτεκτοράτου και δ εν σταμάτησαν παρά μόνο εμπρός στα τείχη τη ς Μελίλα. Ε κτοτε και για τα επόμενα τέσ σερα χρόνια οι ισπανικές δυνάμεις γνώρισαν στη ζώνη του Μαρόκου τη ν οποία ήλεγ- χαν συνεχείς ή ττες . Αποκορύφωση αυτών των ε ξελ ίξεω ν ήταν το γεγονός ότι ο Αμπντ ελ Κριμ, ακολουθώ ντας τα γαλλικά π ρότυπα, αυτοανακηρύχθηκε πρόεδρος τη ς «Δημοκρατίας του Ριφ» και εγκατασ τάθηκε στην πόλη Αντζίρ, κοντά στον κόλπο του Αλχουθέμας, και τη ν κατέστησε πρωτεύου- σά του. Στην ουσία δεν επρόκειτο παρά για ένα μεγάλο ψαροχώρι που βρ έθηκε απρόοπτα στο επ ίκεντρο των εξελίξεω ν. Χειριζό- μενος καλά την προπαγάνδα ο Ριφίτης η γέτη ς προσκάλεσε στην πρωτεύουσά του ξ έ νους δημοσιογράφους, διά μέσου των οποίων κήρυξε σε όλον το ν κόσμο τη ν ανεξαρτησία τη ς «Δημοκρατίας» του και ζήτησε τη ν άμεση αναγνώρισή του από τη Γαλλία
Οι Μ α ρ οκ ινο ί απαντούν σ τον γαλλικό σύγχρονο για την εποχή οπλισμό μ ε α ντα ρ τοπ όλεμ ο και ευ έλ ικ το υ ς σχηματισμούς.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
και άλλα ευρωπαϊκά κράτη αποστέλλοντάς το υς ταυτοχρόνω ς και εκπροσώπους του. Με εντολή του Γάλλου στρατάρχη Λυωταί, που εκπροσωπούσε τη Γαλλία στην πρω τεύουσα του γαλλικού Μαρόκου Φεζ, οι αντιπρόσωποι του Αμπντ ελ Κριμ έγιναν δ εκτο ί με ό λες τις τιμ ές , μολονότι ο ίδιος αμφισβητούσ ε τη ν εξουσ ία του σουλτάνου-μαριονέ- τα ο οποίος έδ ρ ευ ε εκεί και ουσιαστικά υπηρετούσε τη Γαλλία.
Η ισπανική κυβέρνηση από τη ν πλευρά τη ς ο ύτε που σ κέφ θηκε να τιμωρήσει για τη σφαγή του Ανουάλ και να αποκαταστήσει το γόητρο τη ς χώρας και την τάξη στην π εριοχή. Λαμβάνοντας παθητική στάση περιορίσ τηκε να υπερασπίσει τη ν πόλη Μ ελίλα στα ανατολικά και να οχυρώσει τη ν πρωτεύουσα του π ροτεκτοράτου Τελονάν και τη ν πόλη Σεσάουεν στα δυτικά. Η λαϊκή δυσαρέσκεια
68
εναντίον τη ς κυβέρνησης ήταν πλέον φανερή στην ηπειρωτική Ισπανία. Σε μια προσπάθεια κατευνασμού των πνευμάτων η χώρα πλήρωσε αφειδώς όσα λύτρα της ζητήθηκαν προκειμένου να εξαγοράσει το ν στρατηγό Ναβάρο και τους στρατιώ τες οι οποίοι επέ- ζησαν από τη σφαγή του Ανουάλ. Το γεγονός αυτό φανέρωνε τη ν αδυναμία αντίδρασης τη ς μητροπολικής κυβέρνησης και παράλληλα ενίσχυε το γόητρο του αρχηγού τω ν ε παναστατών Αμπντ ελ Κριμ, με αποτέλεσμα εκείνος να μπορέσει ανεμπόδιστος να επιβάλει τη ν εξουσ ία του σε όλες τις φυλές της περιοχής. Συνεχίζοντας το ν επ ιθετικό π όλεμο ο Κριμ κατόρθωσε μέχρι το 1923 να εκ δ ιώ ξει τις ισπανικές στρατιω τικές δυνάμεις από τις περισσότερες περιοχές του Μαρόκου που κατείχαν και να τις υποχρεώσει να περιοριστούν στις βάσεις τους κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου.
Στο μετα ξύ στην Ισπανία η πολιτική και οικονομική κατάσταση επιδεινωνόταν όλο και περισσότερο. Ο βασιλιάς Αλφόνσος ΙΓ', φοβισμένος από τη σκληρή ιδεολογική αντιπαράθεση που είχε ξεσπάσει στη χώρα του
και από το αβέβαιο μέλλον του βασιλείου του, το οποίο το έβλεπ ε να φ υλλορροεί χάνοντας τη μια κτήση του μετά την άλλη, προσπαθούσε ανεπιτυχώς να επαναφέρει στη χώρα τη ν τάξη χρησιμοποιώντας κάθε μέσο. Το φθινόπωρο του 1923 η φ ιλ ελ εύ θ ε ρη κυβέρνηση Μ ανουέλ Γκαρθία Π ριέτο ε ίχε σ ταθεί ανίκανη να θ έσ ει τη ν κατάσταση υπό το ν έλεγχό της. Καθώς μια από τις πλέον σ υνηθισμένες μ εθόδους επιβολής τη ς τά ξης τη ν εποχή του μεσοπολέμου ήταν η κήρυξη δικτατορίας, ο βασιλιάς δεν υπήρξε εχθρ ικός προς μια τέτο ια προοπτική. Ετσι, όταν στις 14 Σεπτεμβρίου 1923 ο στρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα, σε συμφωνία με το υς άλλους δ ιο ικη τές του στρατού, δρομολόγησε ένα πραξικόπημα για να προλάβει τη ν αποσύνθεση τη ς Ισπανίας, ο μονάρχης, μολονότι δεν το ν συμπαθούσε, τού ανέθεσ ε τον σχηματισμό μιας δ ικτατορικής κυβέρνησης. Ο ισπανικός λαός, απελπισμένος από τη ν αδυναμία των κυβερνήσεω ν να επιλύσουν τα ο ξύ τα τα προβλήματα της χώρας και απο- σ τρεφ όμενος τη στείρα πολιτική διαμάχη, ε- π εκρότησε το ν στρατηγό.
Συνάντηση σ τρ α τάρ χη Π ετα ίν κα ι σ τρ α τη γο ύ
Λυω ταί.
Ο Μ ιγκέλ Πρίμο δε Ριβέρα υ Ουρμπανέ- για, μαρκήσιος δε Εστέλα και δούκας του Αγκαδίρ, ευγενή ς στην καταγωγή και στρατηγός στο αξίωμα, στην πρόσκληση του οποίου ανταπ οκρίθηκε η πλειοψηφία του σ τρατεύματος, ήταν ένας εξα ίρ ετο ς στρατιω τικός, ένας στρατιώτης χωρίς ελαττώ ματα. Είχε μια μόνο αδυναμία, η οποία στάθηκε μοιραία για το εγχείρημά του: έλλειψ η πολιτικού αισθητηρίου. Γεννημένος στην Ανδαλουσία, δ ιέ θ ε τε όλα τα π λεονεκτήματα και τα μειονεκτήμα τα του τόπου του: γο η τευ τικός ως η γέτης, καλός ρήτορας, ευφ υής, αξιοπρεπής και αψίκορος, διακρινόταν ωστόσο και από σκεπτικισμό και αναποφασιστικό- τητα , χαρακτηριστικά που δεν αρμόζουν σε έναν άνθρωπο ο οποίος είναι γεννημ ένο ς να κρατά το σκήπτρο ή τη στραταρχική ράβδο. Αν και στην αρχή ο ίδιος ήταν αποφασισμένος να ανταλλάξει ευχαρίστως με τη Β ρετα νία τη ν πόλη Θ εούτα, αν εκείνη του παραχωρούσε το Γιβραλτάρ, στη συγκεκριμένη περίσταση αποφάσισε να σώσει τη ν τιμή του ισπανικού έθνους κατατροπώνοντας τους ε- ξεγερ μένο υς Ριφίτες. Οι αντιδράσεις που ε ίχε συναντήσει κατά τη διάρκεια τη ς περιοδείας του στις περιοχές του Μαρόκου τις οποίες ακόμα ήλεγχαν οι ισπανικές δυνάμεις, το ν είχαν πείσει ό τι έπρεπε να αντιδράσει δυναμικά. Η αδιαλλαξία και οι συνεχείς επιθ έσ εις του Αμπντ ελ Κριμ από την άλλη πλευρά επιδείνωσαν τη ν κατάσταση και ε ξα φάνισαν κάθε ελπίδα για ειρηνικό διακανονισμό. Ο Κριμ βρισκόταν στο απόγειο τη ς δόξας του εκείνη τη ν περίοδο, με απ οτέλεσμα ακόμα και η βερβερ ική φυλή των Τζε- μπαλά, που ή ταν ανέκαθεν εχθρική προς το υ ς Ριφ, των οποίων εκείνος ηγείτο, να συμμαχήσει μαζί του και η εξέγερσ η να επε- κτα θεί και στο ορεινό Τζεμπέλ, δυσχεραίνο- ντας ακόμα περισσότερο την κατάσταση για το υς Ισπανούς. Από την αρχή του 1924 οι Ισπανοί μάχονταν απελπισμένα πλήρως αναδιπλωμένοι στον ποταμό Λάου, μόλις π έντε χ ιλιόμετρα έξω από τη ν πρωτεύουσα Τετου- άν, π ροκειμένου να κρατήσουν το παρακείμενο όρος Γκόρζυ. Οι δυνάμεις του Αμπντ ελ Κριμ ταυτοχρόνω ς πολιορκούσαν τη ν πόλη
Ενα από τα π υροβόλα που χρησ ιμ οπ ο ιήθηκαν κατά την υπεράσπιση της
πόλης Μ ελ ίλ α , όπως σ ώ ζετα ι σήμερα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Σεσάουεν. Λίγο αργότερα η εμφάνιση της πανώλης ήταν εκείνη που έδωσε το τελε ιω τικό πλήγμα στο ηθικό των Ισπανών, το ο ποίο ήταν ήδη χαμηλό όχι μόνο εξα ιτίας των συνεχών θριάμβων των επαναστατών αλλά και λόγω τη ς ελονοσίας και τη ς δυσεντερίας που ταλαιπωρούσαν το στράτευμα.
ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΙΣΠΑΝΩΝ
Ο στρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα παρόλες τ ις α ν τιξο ό τη τες που αντιμετώ πιζε ήταν αποφασισμένος να κερδίσει έστω και μια «πύρρειο νίκη» για τη ν τιμή του έθνους του. Ετσι σε μια πρώτη κίνηση αντεπ ίθεσης, αφού αντικατέσ τησ ε τους παλαιούς αξιωματικούς με νεώ τερους στην ηλικία, απέστειλε π έντε φάλαγγες στο μέτωπο των επιχειρήσεων, αυξάνοντας τη δύναμη του ισπανικού στρατού στους 150.000 άνδρες. Τρεις από α υ τές τις φάλαγγες κατάφεραν να λύσουν τη ν πολιορκία του Σεσάουεν και ο σ τρατηγός Σεράνο εισ ήλθε με τη φάλαγγά του ως απ ελευθερω τής στην πόλη στις 29 Σ επ τεμ βρίου 1924. Οι άλλες δύο ισπανικές φάλαγγες βοήθησαν τη ν πρωτεύουσα Τετουάν να αναπνεύσει, παράλληλα δε κατάφεραν να ανοίξουν έναν διάδρομο μέχρι το Σεσάουεν ενώ νοντας και πάλι συγκοινωνιακά τις δύο πόλεις. Ωστόσο οι επ ιθέσεις των Βέρβερω ν συνεχίστηκαν με μεγάλη σφοδρότητα, με απ οτέλεσμα να γίνει σχεδόν αδιάβατος για τις φάλαγγες των αυτοκινήτω ν ο διάδρομος που μετά δυσκολίας εκρα τείτο ανοικτός. Οι Ισπανοί αναγκάστηκαν υπό αυτή τη ν πίεση να εγκαταλείψ ουν τη Σεσάουεν. Κατά τη διάρκεια τη ς υποχώρησης σκοτώ θηκε ο στρατηγός Σεράνο και τραυματίσ τηκε ο στρατηγός Φρανσίσκο Μ περενχουέρ. Τα υπολείμματα τη ς φρουράς της πόλης και των φαλάγγων ενισχύσεων που κατάφεραν να σωθούν έφθασαν εξουθενω μένα στο Τετουάν. Ο Αμπντ ελ Κριμ για την ώρα, μ ετά την κατατρόπωση των Ισπανών και αφού έθεσ ε υπό την κυριαρχία του ολόκληρη τη ν περιοχή του Ριφ και του Τζεμπέλ, απολάμβανε δόξα σουλτάνου των Μαροκινών, ενώ ο στρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα, ευρισκόμενος προ αδιεξόδου τερμάτισ ε τις επ ιθ ετικές επιχειρήσεις και ο ισπανικός αποικιακός στρατός περιορίσθηκε στην υπεράσπιση των παράκτιων πόλεων Μελίλα, Τετουάν, Θ εούτα και Λαράς.
Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣΟ Αμπντ ελ Κριμ νιώ θοντας ισχυρός όσο
ποτέ άλλοτε, μολονότι είχε τη ν εύνοια της Γαλλίας σ τράφηκε εναντίον της διεκδικώ- ντας ως «διάδοχος των Ισπανών» τις περιοχές γύρω από τον ποταμό Ουέργκα, οι οποίες, αν και με τη συνθήκη τη ς Αλγεθίρας (όπως είδαμε) είχαν παραχωρηθεί στους Ισπανούς, δ ιεκδ ικούντο πάλι από τους Γάλλους. Με δεδ ομένη μάλιστα τη ν ιδιάζουσα σημασία που έχει ο ποταμός στην Αφρική, μπορούμε να αντιληφ θούμε εύκολα τη ν εμμονή
και το ν δύο πλευρών στη διεκδίκησή του.Οι Γάλλοι είχαν καταφ έρει με την τα κ τι
κή των «συνεχών εκκαθαρίσεων» και χρησιμοποιώντας ελαφρά τμήματα στρατού υπό τη διοίκηση ειδ ικευμένω ν αρχηγών να υποτά ξουν από το 1920 ως το 1923 το ν Ατλαντα και να ειρηνεύσουν τη ν κοιλάδα τη ς Μου- λούγια. Το τελευ τα ίο εκείνο έ το ς μάλιστα ε ίχαν σχεδόν εξα λείψ ει κάθε πυρήνα ανταρσίας νότια τη ς πόλης Τάζα, στις παρυφές του Ατλαντα. Κατά συνέπεια ο Γαλλικός Σ τρατός που έδ ρ ευ ε στο Μαρόκο από το 1919 μετά το πέρας τη ς αποστολής του είχε μειω θεί από 90.000 σε 60.000 άνδρες και το σύνολο των μονάδων του είχε περιορισθεί σε 41 τάγματα, 18 ίλες, 16 πυροβολαρχίες, 13 λόχους μηχανικού και 10 μοίρες αεροσκαφών, πραγματικά πολύ μικρές δυνάμεις για να τη ρη θ ε ί η τά ξη σε μια «εύφ λεκτη» περιοχή όπως το Μαρόκο και πολύ περισσότερο για να ανοιχτούν νέα πολεμικά μέτωπα. Πα- ραβλέποντας αυτά τα δεδομένα ο Γάλλος στρατάρχης Λυωταί, που κατά δήλωσή του «απεχθανόταν τη ν πολεμική δράση»..., μετά από μια μακρά φραστική αντιπαράθεση με το ν Αμπντ ελ Κριμ δ ιέ τα ξε τους συνταγματάρχες Κολομπά και Καμπεή να διαβούν με τις δυνάμεις τους το ν ποταμό Ο υέργκα και να δημιουργήσουν μια σειρά από οχυρωμένα φυλάκια στη δ ιαφ ιλονικούμενη δεξιά όχθη του που μέχρι τό τε , τυπικά τουλάχιστον, ανήκε στους Ισπανούς. Ο Αμπντ ελ Κριμ είχε ήδη απειλήσει το υς Γάλλους μέσω επισήμων απεσταλμένων του στη Φεζ πως αν τολμούσαν να διαβούν το ν ποταμό θα αντιμετώπιζαν 30.000 βερδερ ικά τυφέκια . Οι γαλλικές δυνάμεις μολονότι διέβησαν στις αρχές Δ εκεμβρ ίου το ν ποταμό, ποτέ δεν τα είδαν...
Οι Γάλλοι εκμετα λλευόμ ενο ι τη ν κατάσταση προσπάθησαν να αποκομίσουν εδαφικά οφέλη από τη διαμάχη Ισπανών-Κριμ, ωστόσο, επιθυμώντας ταυτοχρόνω ς να μείνουν έξω από το ν πόλεμο, όπως πίστευαν, φρόντισαν οι δυνάμεις το υς να μη προωθηθούν περαιτέρω στην ε ξεγ ερ μ έν η περιοχή
του Ριφ και να μη προκαλέσουν το ν Αμπντ ελ Κριμ. Επιπλέον ο στρατάρχης Λυωταί σε επιστολή του προς τη γαλλική κυβέρνηση στις 22 Δ εκεμβρ ίου 1924, αν και δήλωνε αισ ιόδοξος για την έκβαση τω ν επιχειρήσεων των Γάλλων, σχεδόν απαιτούσε να του απο- σταλούν αμέσως οκτώ λόχοι ως ενίσχυση, ενώ άλλοι τέσσερις θα έπρεπε να έφθαναν στη Φεζ πριν από τις 8 Απριλίου 1925. Πίσ τευ ε πως με τη ν ενίσχυση αυτών τω ν δυνάμεων θα μπορούσε να αποκρούσει ενδ ε χόμενες επ ιθέσεις εκ μέρους των Β έρ β ερων και να επιβάλει τη γαλλική εξουσία στην περιοχή. Ομως στη Γαλλία τη ν περίοδο εκ ε ίνη επ ίκειντο εκλογές και η απερχόμενη κυβέρνηση, υπολογίζοντας προφανώς το πολιτικό κόστος που θα είχε μια στρατιωτική κινητοποίηση και ένας επιπλέον αποικιακός π όλεμος, δίστασε να σ τείλει τ ις ενισχύσεις τις οποίες ζητούσε ο στρατάρχης. Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν όταν στις 14 Απριλίου 1925 ο Αμπντ ελ Κριμ εισέβαλε στην περιοχή του Μπενί Ζερουάλ με 8.000 Β έρβε- ρους πολεμιστές, οι Γάλλοι να βρεθούν απροετοίμαστοι. Οταν μάλιστα ο εισβολέας έ τα ξε απέναντι στα οχυρωμένα φυλάκιά το υς μια μονάδα πυροβολικού, που είχε πάρει ως πολεμικό λάφυρο από το υ ς Ισπανούς και τη ν οποία επάνδρωναν και χειρ ίζονταν λ ιπ οτάκτες και Ευρωπαίοι μισθοφόροι, οι γαλλικές οχυρώσεις δ εν φάνηκαν να α ν τέ χουν σε βλήματα πυροβόλου. Προβληματική επίσης ήταν η επ ιμελητεία τω ν Γάλλων, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να το υ ς προμηθεύσει τρόφ ιμα και κυρίως νερό. Ενα ακόμα ισχυρό πλήγμα στο ηθικό τω ν γαλλικών δυνάμεων προκάλεσε η αποστασία των τοπικών βερβερικώ ν φυλών, οι οποίες συμμάχησαν αμέσως με το υς εξεγερμ ένου ς . Ακόμα και οι φυλές Τσούλς και Μπραν, που οι Γάλλοι τις θεωρούσαν ως τις πλέον αξιόπιστες συμμάχους το υ ς στην περιοχή, στράφηκαν εναντίον το υ ς τη στιγμή που οι συνταγματάρχες Κολομπά. Φραϋνταμπέρ και Καμπεή, ηγούμενοι τριώ ν ελαφρών μονάδων δ ιεξήγα ν έναν τιτά ν ιο αγώνα προκειμέ-
Το φ ρούριο τη ς Μ ελίλ α .
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
νου να ενισχύσουν τα γαλλικά φυλάκια μετά- φερόμενοι συνεχώς από το ένα στο άλλο.
Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα η ε ξ έ γερση εξαπλώ θηκε σε ολόκληρη τη ν περιοχή τη ς πόλης Τάζα και του ποταμού Ο υέργκα και οι Γάλλοι υφίσταντο τρ ο μ ερ ές απώλειες από το υς δεινούς ελεύ θ ερ ο υ ς σκοπευτές του Αμπντ ελ Κριμ. Οι πόλεις Κεζάν και Τάζα αλλά και η ίδια η πρωτεύουσα του γαλλικού Μαρόκου Φεζ κινδύνευαν να πέσουν στα χ έρια των εχθρών. Ηδη από τον Ιούνιο του 1925 η περιοχή του ποταμού Ο υέργκα είχε χαθεί για το υς Γάλλους και η εξέγερσ η η οποία είχε εκδηλω θεί στην περιοχή του Ατλα- ντα απειλούσε να εξαπλω θεί σε ολόκληρο το π ροτεκτοράτο . Οι Ισπανοί έβλεπαν τους Γάλλους να υφίστανται ό ,τι και οι ίδιοι πριν από λίγο καιρό, όμως η στάση του κυβερνή τη τη ς Ισπανίας, στρατηγού Μ ιγκέλ Πρίμο δε Ριβέρα, ή ταν τελείω ς διαφορετική από ε κείνη του στρατάρχη Λυωταί, ο οποίος το 1921, όταν οι Ισπανοί δέχονταν τα πρώτα πλήγματα των επαναστατών, αποδεχόταν ε πίσημα τους εκπροσώπους του Αμπντ ελ Κριμ στη Φεζ. Ο Ισπανός στρατηγός έβλεπ ε ό τι ο κίνδυνος ήταν κοινός και για τις δύο ευρωπαϊκές χώρες και προσπαθούσε να έλ θ ε ι σε συνεννόηση με τη γαλλική κυβέρνη ση ώστε να το ν αντιμετωπίσουν από κοινού.
Ο στρατάρχης Λυωταί ζητούσε επίσης απεγνωσμένα από τη ν κυβέρνησή του στρατιω τικές ενισχύσεις και έναν υπαρχηγό, κατά προτίμηση τον στρατηγό Βεϋγκάν, για να το ν συνδράμει στην κατάστρωση των σχεδίων επιχειρήσεων και στη διοίκηση των μονάδων, αλλά και για να μοιραστεί μαζί του τις ευ θ ύ νες τη ς ή ττα ς που διαφαινόταν πλέον καθαρά στον ορίζοντα. Ετσι η γαλλική κυβέρνηση, για να το ν ενισχύσει, απέστειλε μια ολόκληρη μαροκινή μεραρχία που είχε
70 αποχωρήσει από το Ρούρ και τάγματα ακρο- * “ * βολιστών από τις φρουρές τη ς Τουλόν, του
Μοντωμπάν, του Περπινιάν και του Μπούρ- γκ. Στο μεταξύ στο μέτωπο τα γαλλικά φυλάκια έδιναν τη ν εικόνα απομονωμένων νήσων στη θάλασσα της βερβερ ικής εξέγερσ ης και έπ εφταν στα χέρια των επαναστατών το ένα μετά το άλλο. Η ηρωική θυσία του ανθυπο- λοχαγού Πωλ Λαπέ, ο οποίος στις 15 Ιουνίου 1925 αντί να παραδοθεί αυτοκτόνησ ε ανατι- ναζόμενος μαζί με το οχυρό του στο Μπενί Ν τερκούλ και αναφωνώντας «Ζήτω η Γαλλία!», συγκίνησε το έθνος και ώθησε την κυβέρνηση του Πωλ Παινλεβέ να αποστείλει ε πιπλέον ενισχύσεις στο μαροκινό μέτωπο.
Οι δυνάμεις του στρατάρχη Λυωταί α- νήλθαν έτσι σε 77 τάγματα, 23 ίλες, 31 πυροβολαρχίες, 17 λόχους μηχανικού και 16 μοίρες πολεμικών αεροσκαφών. Τη διοίκηση του βορείου μετώπου ανέλαβε ο στρατηγός Ντωγκάν. Παράλληλα ο στρατηγός Μουασύ, σε μια γενική κινητοποίηση των αποικιών προκειμένου να ενισχυθούν οι δυνάμεις του Μαρόκου, σχημάτισε στη γειτονική Αλγερία το 19ο Ελαφρό Σύνταγμα Πεζικού. Στις 4 Ιουλίου 1925 οι δυνάμεις των εξεγερμ ένω ν κύκλωσαν την πόλη Τάζα και πλησίασαν απ ειλητικά τον σ ιδηροδρομικό άξονα Τύνιδας
- Καζαμπλάνκας που ένωνε τη γαλλική βόρεια Αφρική. Η κατάληψη του άξονα από τους ε ξεγ ερ μ ένο υ ς θα είχε ολέθρια απ οτελέσματα για το υς Γάλλους, αφού θα ένωνε το υς επαναστάτες του Ριφ με αυτούς του Ατλαντα. Λίγα φυλάκια, όπως εκείνο του Κι- φάν, άντεχαν ακόμα στις σφοδρές επ ιθέσεις των εξεγερμένω ν, ενώ άλλα, όπως εκ ε ίνα στο Σεγιάμπ, στο Μπαμπ Μιζάλ, στο Κεφ ελ Γκαρ και μερικά στην περιοχή τη ς Τάζα, υπέκυψαν παρά τη γενναία αντίσταση των ανδρών τους. Σε αυτή τη ν κρίσιμη στιγμή ο Αμπντ ελ Κριμ με έναν απεσταλμένο του π ρότεινε ε ιρ ηνευτικές διαπραγματεύσεις στους Γάλλους διαφορετικά, τους απειλούσε, θα έχαναν ολοκληρωτικά το Μαρόκο. Απελπισμένος ο 72χρονος στρατάρχης Λυωτα ί πρότεινε στην κυβέρνησή του όχι μόνο να αρχίσει διαπραγματεύσεις, αλλά σε συνεννόηση με τη ν Ισπανία να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία τη ς περιοχής του Ριφ με μόνο αντάλλαγμα τη ν άμεση διακοπή των εχθ ρο πραξιών εκ μέρους των εξεγερμένω ν.
Ο Αμπντ ελ Κριμ βρισκόταν ένα βήμα πριν από το ν τελ ικό θρίαμβο. Ωστόσο οι Γάλλοι αποφάσισαν να καταβάλουν μια τε λ ε υ ταία προσπάθεια για τη σωτηρία τη ς πόλης Τάζα πριν προχωρήσουν σε συνομιλίες για συνθηκολόγηση. Ο στρατάρχης Λυωταί, πισ τεύοντας ότι η πόλη αυτή αργά ή γρήγορα θα έπ εφ τε στα χέρια των εξεγερμένω ν, είχε αφήσει να τη ν υπερασπίζονται μόνο έ ξ ι τά γ ματα με π ολεμοφόδια και τρόφ ιμα για 45 η μέρες. Σε αυτή τη ν «αναλώσιμη» γαλλική στρατιωτική δύναμη π ροστέθηκε και μια ε- λαφρή μονάδα που επιχειρούσε στην άλλη άκρη του μετώπου με στόχο να βοηθήσει τη φρουρά του Ριμπάν στον ποταμό Λουχό. Τις επ όμενες η μέρ ες όμως, σε μια περίεργη "στροφή" του πολέμου, ο στρατηγός Μπι- γ ιό τ κατατρόπωσε τους Β έρβερους στο Μπαμπ Τάζα και στο Κιφάν και ο συνταγματάρχης Ζιρώ με τρία τάγματα κατάφ ερε να
επικρατήσει ολοκληρωτικά. Από τη ν άλλη πλευρά οι εξεγερ μ ένο ι του Αμπντ ελ Κριμ δ εν επ ιτέθηκαν στην πόλη Τάζα. Αυτό ήταν το μοιραίο λάθος τους. Ο στρατηγός Ντωγκάν, που είχε καταφ έρει να εισ έλθει στην πόλη με κίνδυνο τη ς ζωής του προκειμένου να εκτιμήσ ει τη ν κατάσταση, επέστρεψ ε στη Φεζ για να ενημερώ σει το ν Λυωταί για την ε ξέλ ιξη του μετώπου. Ενώπιον αυτών των ευ νοϊκών ε ξελ ίξεω ν ο στρατάρχης φόρεσε πάλι τη "λεοντή" του. Σε νέα επιστολή προς την κυβέρνησή του δήλωνε ότι πριν από κάθε συνομιλία με τον Αμπντ ελ Κριμ η Γαλλία θα έπρεπε να του ζητήσει να αναγνωρίσει τον σουλτάνο-μαριονέτα του Μαρόκου και πως το καλύτερο θα ήταν «να τελείω ναν μαζί του με τα όπλα συντρίβοντας την εξέγερση».
Ο Ισπανός σ τρ α τη γό ς Φρανσίσκο Μ π ερ ένχ ουερ , που π ολέμησε εναντίον του
Α μπντ ελ Κριμ και τρ α υ μ α τίσ θ η κ ε υπ ερασπ ιζόμενος την πόλη Τετουάν.
Ο σ τρ α τη γό ς Μ ιγ κ έλ Πρίμο δ ε Ρ ιβ έρα , κ υ β ερ νή τη ς τη ς Ισπανίας , σε σύσκεψ η μ ε τον Ισπανό μονάρχη Αλψόνσο ΙΓ 1 κατά τη δ ιά ρ κεια των πολέμων το υ Ριφ.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ενοπλοι Β έρ β ερ ο ι π ο λεμ ισ τές του Αμπντ ελ Κριμ.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΑΙΝ
Η γαλλική κυβέρνηση όμως, τη ς οποίας η εμπιστοσύνη στον στρατάρχη είχε κλονιστεί σοβαρά, απεφάσισε να σ τείλει στο Μαρόκο τη δόξα του Α' ΠΠ, τον στρατάρχη Πε- ταίν, προκειμένου εκείνος να κρίνει επί τό που τη ν κρισιμότητα τη ς κατάστασης και να λάβει όσες αποφάσεις χρειάζονταν σχετικά με τη διοίκηση, τη ν οργάνωση και τη ν αποστολή μονάδων και υπηρεσιών που απασχολούντο ή επρόκειτο να απασχοληθούν στις επιχειρήσεις του μετώπου προκειμένου να υπάρξει ευνοϊκή έκβαση του πολέμου. Με άλλα λόγια προέβαινε σε μια «σιωπηρή» αντικατάσταση του στρατάρχη Λυωταί. Ο Πε- ταίν, τον οποίο ο πρωθυπουργός Παινλεβέ είχε προτιμήσει κατά τον Α' ΠΠ και είχε δικαιωθεί για τη ν επιλογή του, αν και δ εν είχε πατήσει ποτέ πάλι στην Αφρική, είχε την ε ντολή όχι απλώς να πραγματοποιήσει μια ε νημερωτική αποστολή αλλά να ασκήσει ε ξουσία και να λάβει αποφάσεις υποκαθιστώ- ντας ουσιαστικά το ν γηραιό στρατάρχη Λυωταί. Η κυβέρνηση προειδοποίησε μάλιστα το ν Λυωταί ό τι σε περίπτωση που αντιδρού- σε στην αποστολή του Πεταίν θα το ν αντικαθιστούσε αμέσως με έναν πολίτη κυβερνητικό εκπρόσωπο. Ο στρατάρχης Λυωταί, ο ο ποίος λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1916, είχε πε- τά ξε ι από το βήμα τη ς Βουλής την παραίτησή του από τη θέση του υπουργού Στρατιωτικών, αυτή τη φορά ένιωσε πολύ γέρος για να αντιδράσει και την "ανάγκη φιλοτιμίαν ποιούμενος" δέχθη κε με στω ικότητα τη ν «υποκατάστασή» το υ από τον Πεταίν. Υπερθεματίζοντας μάλιστα δήλωσε πως ο νεώ τερος συνάδελφός του ήταν ο πλέον κατάλληλος αξιωματικός για να κρίνει την κατάσταση και να αποφασίσει ποια μέτρα έπρεπε να λη- φθούν. Δύο Γάλλοι στρατάρχες λοιπόν θα ε νεργούσαν εναντίον ενός Μαροκινού επαναστάτη, μόνο που το άστρο του «ειρηνόφιλου» Λυωταί είχε αρχίσει να δύει και ουσιαστικά ο Πεταίν, «η δόξα του Βερντέν», έπρεπε να φ έρει σε αίσιο πέρας το ν πόλεμο τον
οποίο ο πρώτος είχε ξεκινήσει.Ο Πεταίν έφθασε στο Μαρόκο στις 17
Ιουλίου. Αφού περιόδευσε σε ολόκληρο το μέτωπο προκειμένου να εκτιμήσει την κατάσταση αυτοπροσώπως, φρόντισε να συναν τη θ ε ί και με το ν κυβερνήτη της Ισπανίας στην πόλη Τετουάν του ισπανικού Μαρόκου, προκειμένου να συνεννοηθούν και να δράσουν από κοινού εναντίον τη ς εξέγερσης. Ως γνήσιος στρατιωτικός φρόντισε να μη φ έρει σε δύσκολη θέση τον αρχαιότερο συνάδελφό του Λυωταί, μολονότι περιφρονού- σε τις μεθόδους του οι οποίες έδιναν προβάδισμα στην πολιτική σε σχέση με την καθαρά στρατιωτική δράση. Τυπικά άφησε την αρχιστρατηγία στον Λυωταί. Εκτός από τα πρόσθετα μέτρα που έλαβε για να τε θ ε ί τέ ρ μα στην εξέγερση, ζήτησε και ένα σχέδιο δράσης από το ν στρατάρχη - διοικητή, ο οποίος και του το απέστειλε στο Παρίσι επειδή ο Πεταίν επέστρεψε στη γαλλική πρωτεύουσα τη ν 1η Αυγούστου 1925. Το σχέδιο του Λυωταί, το οποίο κυρίως στόχευε στην ανακατάληψη του Μπενί Ζερουάλ, ήταν μια αντιγραφή του τρόπου δράσης των Γάλλων εναντίον των εξεγέρσ εω ν των Μαροκινών από το 1912 και μετά. Ο Πεταίν δ εν π ερίμενε κάτι δ ιαφορετικό από τον γηραιό στρατάρχη. Ο ίδιος, αντιθέτω ς, σκόπευε να κινηθεί πολύ πιο δραστικά π λήττοντας τη ν ίδια την πρωτεύουσα του αντιπάλου, το Αντζίρ, με σκοπό να το ν εξουδετερώ σει. Για κάτι τέ το ιο όμως χρειαζόταν την ενίσχυση των Ισπανών, μαζί με τους οποίους σκόπευε να εξαπολύσει μια εκ τετα μ ένη επίθεση. Ετσι σε πρώτη φάση φρόντισε αμέσως να αποσταλούν άφθονες ενισχύσεις και στα δύο μέτωπα του Μαρόκου, με αποτέλεσμα η κατάσταση να βαίνει βελτιούμενη για τους Γάλλους.
Με δεδομένα αφενός τη ν εξύψωση του ηθικού των γαλλικών δυνάμεων λόγω της παρουσίας του στρατάρχη Πεταίν και α φ ετέ ρου το ότι οι βερβερ ικές φυλές είχαν καταπονηθεί από την π ενταετή σύρραξη και ε ίχαν αρχίσει να χάνουν την ορμή και τη μαχη- τ ικό τη τά τους, η πορεία του πολέμου άρχισε
να αλλάζει. Ο συνταγματάρχης Φραϋντα- μπέρ που επιχειρούσε στο δυτικό μέτωπο κατόρθωσε να προωθήσει τ ις δυνάμεις του μέχρι το ν ποταμό Λούχο, να λύσει την πολιορκία της πόλης Κεζάν και να συναντηθεί με τις δυνάμεις του Ισπανού στρατηγού Ρι- κέλμε (κατοπινού πολιορκητή του Αλκαζάρ), ενώ στο ανατολικό μέτωπο των επιχειρήσεων ο στρατηγός Μπουασύ απεμάκρυνε τους εξεγερ μ ένου ς από τη ν Τάζα και τη Φεζ και ανάγκασε σε υποταγή τη βερβερική φυλή των Τσούλ που ήλεγχε τη ν περιοχή.
Η ΓΑΛΛΟ-ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗΠαρά την αρχική διστακτικότητα των
Ισπανών να λάβουν μέρος σε μια πολεμική ε πιχείρηση που θα δ ιηύθυνε Γάλλος στρατηγός, τελ ικά ο Πεταίν κατάφερε να πείσει τον στρατηγό Μ ιγκέλ Πρίμο δε Ριβέρα να δράσουν από κοινού. Ετσι οι Ισπανοί αποβιβάσθηκαν στον κόλπο τη ς Αλγουθέμας με σκοπό να απειλήσουν άμεσα την πρωτεύουσα του Αμπντ ελ Κριμ, ενώ στα ανατολικά οι γαλλικές δυνάμεις ξεκίνησαν μια εκ τε τα μ έ νη επίθεση από τη ν παραλιακή πόλη Μελίλα μέχρι την Τάζα με κατεύθυνση προς τα δυτικά και τη ν πρωτεύουσα Αντζίρ. Αυτή τη φορά οι Βέρβεροι επαναστάτες τη ς ερήμου βρέθηκαν αντιμέτωποι με έναν ολόκληρο ευρωπαϊκό στρατό, αφού ο Πεταίν δ εν ζητούσε ευγενικά ενισχύσεις αλλά ως στρατιωτικός δ ιέ τα ξε γενική κινητοποίηση. Στόχος του τ ε λευτα ίου ήταν οι δυνάμεις του να διαβούν γρήγορα τη ν οροσειρά του Ριφ για να μπορέσουν να αναπτυχθούν σε έδαφος που θα ευ νοούσε το ν σχηματισμό ενιαίου μετώπου, τη ν κίνηση των αρμάτων μάχης, τις συγκεντρώσεις πυροβολικού και γενικά τις μ εθό δους σύγχρονου πολέμου. Μονάδες από βαριές πυροβολαρχίες κατέφθασαν με εντολή του Πεταίν στο Μαρόκο. Συνοδεύονταν από μητροπολιτικά σ τρατεύματα που μετέβα ι- ναν για πρώτη φορά εκεί. Σε αυτά τα στρατεύμα τα περιλαμβάνονταν π έντε επ ίλεκτα τάγματα αλπινιστών κυνηγών και τάγματα τυφεκιοφόρων. Το γαλλικό στράτευμα χωρίστηκε σε τρ εις ομάδες, η καθεμία από τις οποίες υποδιαιρείτο σε δύο μεραρχίες. Αυτές με τη σειρά τους και σύμφωνα με τα πρότυπα του Λ' ΠΠ περιελάμβαναν από δύο ταξια ρχίες και δώδεκα τάγματα. Η πυραμίδα της ιεραρχίας σχηματίστηκε από 42 στρατηγούς.
Ο ίδιος ο Πεταίν προκειμένου να βρίσκετα ι κοντά στο μέτωπο μετέβη στις 22 Αυγούστου στην Καζαμπλάνκα, όπου αντιμετώπισε ένα επιπλέον πρόβλημα, τη ν πεισματική άρνηση του Λυωταί να του παραχωρήσει ουσιαστικά τη ν αρχιστρατηγία. Ο γέροντας στρατάρχης τη ς Γαλλικής Δημοκρατίας είχε γαντζω θεί για τα καλά στην καρέκλα του. Τη «φιλειρηνική» πολιτική του, με τη ν οποία ε- πεδίωκε με ημίμετρα και π ολιτικές συνεννοήσεις να ειρηνεύσει με το υς εξεγερ μ έ- νους, την είχε εμπεδώσει και στους περισσότερ ο υς Γάλλους αξιωματικούς, οι οποίοι προτιμούσαν το ν ειρηνικό συμβιβασμό από την αναμέτρηση στο πεδίο τη ς μάχης.
71
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Απ ογοητευμένος από αυτές τις ε ξελ ίξε ις ο στρατάρχης Πεταίν αποδέχθηκε, σε ένα πρώτο στάδιο, τα 24 τάγματα που βρίσκονταν στο Ζερουάλ και στο Ταφράντ μαζί με τα άλλα 20 τα οποία στρατοπέδευαν στο Τα- ουνάτ να κινηθούν προς το Μπενί Ζερουάλ, προκειμένου να το αποκλείοουν και να ε ξα ναγκάσουν τους τοπικούς φυλάρχους σε υποταγή. Επρόκειτο για τη ν πρώτη και μοναδική υποχώρησή του στα σχέδια του στρατάρχη Λυωταί. Ωστόσο, ανεξαρτήτω ς απ οτελέσματος, περιόρισε τον χρόνο δράσης αυτών των ταγμάτων μέχρι τις 18 Σεπτεμβρίου 1925 ώστε να τα έχει διαθέσιμα για τη μεγάλη επίθεση που σχεδίαζε ο ίδιος. Ταυτόχρονα δήλωνε αποφασιστικά πως δεν είχε μεταβεί στο Μαρόκο για να ασκήσει πολιτική αλλά για να εκπονήσει σχέδια και να κερδίσει το ν πόλεμο.
αποτέλεσμα να μη μπορεί ο ύ τε καν να υποχωρήσει. Οι Γάλλοι έχοντας χωρίσει τον στρατό τους σε δύο ομάδες οι οποίες στάθμευαν στη Φεζ και στην Τάζα αντίστοιχα και αποτελούντο η καθεμία από τρ εις μεραρχίες και οι Ισπανοί σε δύο ομάδες που στρατοπέδευαν στο Κερτ και στο Τατζίρ, είχαν πλέον κυκλώσει τον Αμπντ ελ Κριμ. Τελικά εκείνος, απελπισμένος και μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, παραδόθηκε στους Γάλλους, οι ο ποίοι του εγγυήθηκαν ότι δεν θα τον εκτε- λούσαν, ο ύ τε θα του στερούσαν τα υπάρχοντά του, τα οποία, παραδιδόμενος στις 19 Μαϊου 1926 μ ετέφ ερ ε με 200 φορτηγά ζώα στο στρατόπεδο του στρατηγού Ιμπό. Η γαλλική κυβέρνηση τον εξόρισε αρχικά στη νήσο Ρεουνιόν από το 1926 ως το 1947 και κατόπιν του έδωσε την άδεια να εγκατασταθεί στη νότια Γαλλία. Ο ίδιος όμως εγκατέλειψ ε το γαλλικό έδαφος και δεχόμενος την προστασία του βασιλιά της Αιγύπτου Φαρούκ ε γκαταστάθηκε εκεί. Μ ετά το 1948 έγινε αρχηγός τη ς βορειοαφρικανικής εθν ικής αντίστασης εναντίον τη ς ευρωπαϊκής κυριαρχίας.
Με τη ν παράδοση του Αμπντ ελ Κριμ τ ε λείωσε ο πόλεμος του Ριφ. Εμειναν να μάχονται μόνο μερ ικές ασήμαντες βερβερ ικές ομάδες ανταρτών στον Ανω Ατλαντα και στον Α τλαντα τη ς Σαχάρας. Η χώρα ειρήνευσε τ ε λείως περί τα τέλη του 1934 και τόσο η γαλλική όσο και η ισπανική εξουσία στο Μαρόκο αποκαταστάθηκαν πλήρως. Ο στρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα πανηγύρισε στη Μαδρίτη τη στρατιωτική νίκη του στην αποικία του Μαρόκου. Κανένας δεν μπορούσε τό τε να φαντασ τεί ό τι μια δεκα ετία αργότερα από το ίδιο το «ανήσυχο» Μαρόκο θα ξεκινούσε η ε ξέγερση των Ισπανών αξιωματικών η οποία θα αποτελούσε την αρχή του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Καρπέ Ραιημόν: ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1980.(2) Rial Η. James: REVOLUTION FROM ABOVE:THE PRIMO DE RIVERA DICTATORSHIP IN SPAIN, 1923-1930, George Mason University Press, October 1986.(3) Fleming E. Shannon: PRIMO DE RIVERA AND ABD - EL - KRIM: THE STRUGGLE IN SPANISH MOROCCO , 1923-1927, Garland Publishing, June 1991.(4) Atkin Nicholas: PETAIN, Longman Publishing Group, 1997.(5) Price Roger: A CONCISE HISTORY OF FRANCE, Cambridge Concise Histories, 1993.(6) Raymond Gino: HISTORICAL DICTIONARY OF FRANCE, London, 1998.(7) Scott Haine W.: THE HISTORY OF FRANCE, Greenwood Histories of Modem Nations, 2000.(8) HISTORIA DE LAS CAMPANAS DE MARRUECOS, Servicio Historico Militär, Imprenta del Servicio G eogrjico del Ejercito, Madrid, 1947.(9) Goded, General: MARRUECOS - LAS ETAPAS DE LA PACIFICACION, Ca Ibero- Americana de Publicaciones; Madrid, 1932.
72
Εκείνη η πρώτη μικρή επιχείρηση άρχισε τελικά στις 11 Σεπτεμβρίου και σημείωσε αρχικά κάποιες επιτυχίες, αφού οι ε ξεγ ερ θ έ- ν τες εγκατέλειψ αν με ευκολία το υς ορεινούς όγκους κατευθυνόμενοι προς βορρά. Από τη ν άλλη πλευρά, κινούμενος σύμφωνα με το κοινό τους σχέδιο ο Ισπανός στρατηγός Σανχούρχο, όπως προαναφέραμε, είχε ήδη αποβιβάσει τις δυνάμεις του στο στόμιο του κόλπου τη ς Αλγουθέμας στις 7 Σεπ τεμ βρίου, με σκοπό να κινηθεί προς το Αντζίρ. Ομως δεν κατάφερε να προωθήσει τις δυνάμεις του σε ικανή απόσταση στην ενδοχώρα. Ο στρατάρχης Πεταίν για την ώρα περιορί- σθηκε να πολεμά με το ν Αμπντ ελ Κριμ στο μέτωπο της Τάζα και ταυτόχρονα, για λόγους καλύτερου συντονισμού των δυνάμεών του, ανέβαλε τη γενική επίθεση για τις 30 Σεπτεμβρίου 1925.
Ολο αυτό το διάστημα ο στρατάρχης Λυωταί προσπαθούσε με κάθε τρόπο να κρατήσει τη θέση του και να επιβάλει τη θέλησή του για μια όσο το δυνατόν πιο αναίμακτη ε ιρήνευση. Τελικά, αντιλαμβανόμενος ότι δεν μπορούσε να παραμείνει άλλο στη θέση του, παραιτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου δηλώνοντας ότι με την τακτική που ακολούθησε «είχε σώσει το Μαρόκο» και δ ιαμαρτυρόμενος προς κάθε κατεύθυνση «διότι ο Πεταίν δεν ακολουθούσε την σωτήρια τακτική του» η οποία είχε οδηγήσει στον πόλεμο... Ο Πεταίν επικαλούμενος υπηρεσιακούς λόγους δεν τον αποχαιρέτησε όταν εκείνος αποχωρούσε από το Μαρόκο. Στη Γαλλία περίμενε το ν γη ραιό στρατάρχη μόνο μια πρόσκληση από
iSsoS T A T E B A N K OF T H E R IF F
( j j LN? U206S
I S - l l o i j ' k - J · §,
$
Χ αρτονόμισμα το υ "κ ρ ά το υ ς" το υ Αμπντ ελ Κριμ.
Ο Μ α ρ οκινός επ ανασ τάτη ς Αμπντ ελ Κριμ.
το ν ταμία της εφορίας...Ο στρατάρχης Πεταίν άρχισε τελικά τη
γεν ικευμ ένη επίθεσή του στις 30 Σεπτεμβρίου 1925 υπό βροχή. Ακολουθώντας την ευ ρωπαϊκή τακτική ξεκίνησ ε με προπαρασκευή του πυροβολικού και έφοδο των αρμάτων. Τα αποτελέσματα ήταν ευοίωνα. Λίγες μέρες αργότερα, στις 5 Οκτωβρίου, μια νίκη των Ισπανών εξύψωσε κατακόρυφα το ηθικό των Ευρωπαίων και έπ ληξε τον Αμπντ ελ Κριμ. Ο στρατηγός Σανχούρχο κατάφερε σε απρόσμενα σύντομο χρονικό διάστημα να εισέλ- θ ε ι θριαμβευτικά στο Αντζίρ, την πρωτεύουσα του κοινού εχθρού, και να καταργήσει τη νεό τευ κτη «Δημοκρατία» του. Ο Αμπντ ελ Κριμ κατέφ υγε στα βουνά, όπου συνέχισε τη ν αντίστασή του. Οι Γάλλοι λόγω της βροχής, που κατέστησε τους χειμάρρους ορμητικά ποτάμια, καθυστέρησαν τη ν προέλασή τους.
Μ ετά από τη ραγδαία εξέλ ιξη που προκάλεσε ο θρίαμβος των ισπανικών στρατευμάτων οι επιχειρήσεις σταμάτησαν και 16 μη- τροπολιτικά τάγματα τα οποία δεν ενεπλάκη- σαν καθόλου στο μέτωπο επέστρεψαν στη Γαλλία. Ο Πεταίν, αφήνοντας ως υπαρχηγό του το ν στρατηγό Μπουασύ να διοικεί τις γαλλικές δυνάμεις, επέστρεψε στο Παρίσι στις 6 Νοεμβρίου δηλώνοντας ότι η αποστολή του είχε λή ξει και ότι η παράδοση του Αμπντ ελ Κριμ ήταν ζήτημα χρόνου. Μέχρι την επόμενη άνοιξη όλες οι φυλές που κατοικούσαν στη γαλλική ζώνη είχαν δηλώσει υποταγή, ενώ ο Αμπντ ελ Κριμ περιορίζοντας τις διεκδικήσεις του ζητούσε πια να το ν αναγνωρίσουν οι Γάλλοι ως εμίρη στο ανεξάρτη το κράτος του Ριφ, δηλαδή στο ισπανικό Μαρόκο. Υπό τις ν έες συνθήκες όμως τόσο οι Γάλλοι όσο και οι Ισπανοί δ εν είχαν καμία πρόθεση να συνθηκολογήσουν. Σε μια συντονισμένη επίθεση που άρχισαν στις 8 Μαϊ- ου 1926 με κατεύθυνση το Τεργκίστ ο Αμπντ ελ Κριμ δεν μπόρεσε να α ντιτά ξει σχεδόν καμία αντίσταση. Αφού είχε χάσει τον πόλεμο όλες οι φυλές ήταν πλέον εναντίον του, με
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Αγαπητοί κύριοι,
Με αφορμή το άρθρο σας στο τεύ χος 56 σχετικά με τη δράση των Σοβιετικών κατασκόπων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποια στοιχεία σχετικά με έ ναν Γερμανό αξιωματικό ο οποίος, ως έναν 6αθμό, φερόταν να είναι η μυστική πηγή του Στάλιν μέσα στο περιβάλλον του Χίτλερ. Πρόκειται για τον βαρώνο Ρούντολφ φον Γκέρσντορφ, μια προσωπικότητα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αν εξετάσουμε μερικά στοιχεία της καριέρας του. Αυτός ο αξιωματικός ήταν ενεργό μέλος της γερμανικής αντίστασης κατά του Χίτλερ και είχε αναμιχθεί σε δύο τουλάχιστον απόπειρες εναντίον του την περίοδο 1942-43, στη δε δεύτερη επρόκειτο να τον σκοτώσει ο ίδιος με βόμβα που μετέφερε πάνω του (Joachim Fest, "Plotting Hitler's Death, The German resistance to Hitler 1933- 1945", σελ. 190-197). Επιπλέον ως μέλος του γενικού επιτελείου της Ομάδας Στρατιών "Κέντρο" (στον τομέα της Αντικατασκοπείας και των Πληροφοριών) είχε εργαστεί στενά για τη στρατολόγηση και την οργάνωση Ρώσων εθελοντών, σε περίοδο που η δραστηριότητα αυτή ήταν επισήμως απαγορευμένη, με αποτέλεσμα η όλη προσπάθεια να βρεθεί στο κενό (Colin Heaton, "German Anti-Partisan Warfare in Europe 1939-1945", σελ. 177). Ολα αυτά έγιναν από έναν άνθρωπο που υπηρέτησε καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου σε επιτελικές θέσεις και τιμήθηκε με το ανώτερο παράσημο του Ράιχ για ανδρεία τον Σταυρό των Ιπποτών, κάτι εξαιρετικά δύσκολο για μη μάχιμους αξιωματικούς. Με βάση αυτά τα στοιχεία νιώθει κανείς ότι ήταν απόλυτα φυσιολογικό να α- ποφύγει τη σύλληψη από τη Gestapo μετά το πραξικόπημα της 20ής Ιουλίου και να συνεχίσει ανενόχλητος την καριέρα του, τη στιγμή που εκατοντάδες άλλοι σύντροφοί του βρήκαν τον θάνατο. Αραγε θα ήταν καλύτερα αν υπήρχαν περισσότεροι αξιωματικοί όπως ο βαρώνος φον Γκέρσντορφ ή όχι;
Μ ετά τιμής Γιάννης Ψαρρός, Γλυφάδα
«ΣΙ»: Ο ρόλος του βαρώνου Ρούντολφ φον Γκέρσντορφ στο δ ίκτυο «Lucy» πιθανώς ήταν καταλυτικός σύμφωνα με τα όσα αναφέρουν στο βιβλίο «La Guerre a ete Gagnee en Suisse» (1966) oi συγγραφείς P. Accoce και P. Quet. Οι δύο μ ελετητές υποστηρίζουν ότι πριν από τον πόλεμο ο συνταγματάρχης (τότε) φον Γκέρσντορφ επ ισκέφ θηκε τον Ρόσλερ στο σπίτι του στη Λου- κέρνη μαζί με τον υποστράτηγο Φριτς Θίλε, ο οποίος ήταν υπ' α- ριθ. 2 στον κλάδο επικοινωνιών της γερμανικής Ανώτατης Δ ιο ίκησης Ενόπλων Δυνάμεων (OKW). Οι δύο αξιωματικοί τα ξίδεψαν στην Ελβετία υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας, φορώντας πολιτικά ρούχα και μεταφέ- ροντας μαζί τους έναν από τους τελευτα ία ς τεχνολογίας πομποδέκτες της Wehrmacht και μία κρυπτογραφική μηχανή Enigma, τα οποία και παρέδωσαν στον Ρόσλερ. Δυστυχώς είναι άγνωστο το τι ελέχθ η μεταξύ τους σε εκείνη την άκρως ενδιαφέρουσα συνάντηση, αλλά σίγουρα με τον τρόπο αυτό ο Θίλε σκόπευε αργότερα να δ ιοχετεύει πληροφορ ίες στον Ρόσλερ μέσω της Enigma. Γι' αυτόν τον σκοπό ά λ λωστε του έδωσε πλήρη κατάλογο με κλε ίδ ες κωδικών, ένα ε γ χειρ ίδ ιο χρήσης και κατάλογο συχνοτήτων και ωρών εκπομπής που έπρεπε να παρακολουθεί. Μ άλιστα οι ασυρματιστές της OKW εξέπεμπαν τα άκρως απόρρητα μηνύματα των συνωμοτών προς τον RAHS (κωδική ονομασία του Ρόσλερ) χωρίς να έχουν ιδέα ότι μετέδ ιδαν πληροφορίες απευθείας στον εχθρό. Σύμφωνα με μία μελέτη που συνέταξε η CIA μετά το τέλος του πολέμου, θεω ρείτα ι πλέον πολύ πιθανό πως εκτός από τον φον Γκέρσντορφ και τον Θ ίλε απόρρητες πληροφορίες μ ετέδ ιδαν στον Ρόσλερ και άλλοι επτά ανώτεροι και ανώτατοι Γερμανοί αξιωματικοί, από τους οποίους οι πέντε συνελήφθησαν και απαγχονίστη- καν μετά την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου 1944.
Τοπάλη Φωκίωνα, Θεσσαλονίκη.Ε χετε δίκιο στο ό τι η εγκυκλοπαίδεια “Brittanica" αναφέρει ως
έτο ς πολιορκίας τη ς Αόρνου Π έτρας το 327 π.Χ., αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ό τι είναι και σωστό. Ο λες οι ιστορικές πηγές συμφωνούν ότι η συγκεκριμένη πολιορκία έγινε κατά τους ανοιξιάτικους μήνες. Δ εδομένου ό τι τη ν άνοιξη του 327 π.Χ. έγ ινε η πολιορκία της Σογδιανής Πέτρας, έπειτα από την οποία ακολούθησαν αρκετά άλλα πολεμικά γεγονότα, είναι λογικά απίθανο να έγιναν οι δύο πολιορκίες το ίδιο έτος . Το σίγουρο ε ίναι πως μετά την κατάληψη της Αόρνου Πέτρας ο Αλέξανδρος βάδισε άμεσα προς τα Τάξιλα και έπειτα προς το ν Υδάσπη, που απείχε μόλις 175 χλμ. Είμαι βέβαιος ό τι έχουν δίκιο οι ιστορικοί που υποστηρίζουν πως η πολιορκία της Αόρνου Πέτρας έγι- νε το ν Μ άρτιο του 326 π.Χ. (π.χ. Robin Lane Fox, "Alexander the Great", εκδόσεις Penguin, 2004, σελ. 343) και η μάχη στον Υδά- σπη εναντίον του Πώρου τον Μάιο του ίδιου έτους. Π ολλές φ ορές είναι φ ρονιμότερο να ε ίναι κάποιος σίγουρος για την ε- γκυρότητα και τη συμφωνία των πηγών του πριν προβεί σε κρίσεις σχετικά με αριθμητικά δ ε δομένα. Κατ’ αρχάς μάλλον δεν προσέξατε ότι η ερώτηση του Quiz No 86 αναφερόταν στα «φορτηγά αυτοκίνητα» και όχι γενικά σε «αυτοκίνητα», στα οποία περιλαμβάνονταν και χιλιάδες jeep και άλλα τροχοφόρα οχήματα. Οταν α θρο ίζετε τις ποσ ότητες που αναφέρουν ο Καρ- τ ιέ και ο Αϊζενχάουερ, ουσιαστικά α θρο ίζετε ανόμοια πράγματα! Οσο για τις πηγές στις οποίες αναφέρετα ι ο ζη τούμενος αριθμός, σας παραπέμπω στα εγκυρότατα βιβλία: W. Dunn: «The Soviet Economy and the Red Army», σελ. 83, J. Beaumont: «Comrades in Arms», σελ. 204- 208, B.Schofield: «The Russian Convoys», σελ. 213-214, W. Schlauch: «Rustungshilfe der USA 1939-1945», σελ. 155. Αν προτιμάτε ως πηγή το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών, σας πληροφορώ ότι το επίσημο έγ γραφό του «Report on War Aid Furnished by the United States to the USSR», το οποίο υποβλήθηκε στο Κογκρέσο το 1946, αναφ έρ ε ι έναν αριθμό 363.080 φορτηγών αυτοκινήτω ν αλλά μόνο
μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1945, οπότε τελείω σε τυπικά ο Β' Παγκόσμιος Π όλεμος (6λ. και Η.van Tuyll: «Feeding the Bear: American Aid to the Soviet Union, 1941- 1945»). Οσον αφορά τη ν επιγραφή που έφ ερ ε η ασπίδα του Δημοσθένη, η φράση ήταν όντως "Τύχη Αγαθή". Ελήφθη από κείμενο ξένου ιστορικού στο οποίο αποδιδόταν συνεκδοχικά ως “Ελπίδα". Ως προς την ημερομηνία κατά τη ν οποία ο Κόδριν- γκτον ορίστηκε επ ικεφαλής του Στόλου της Μεσογείου του Βασιλικού Ναυτικού υπάρχει μάλλον διχογνωμία. Α λλες πηγές αναφέρουν τον Δ εκέμβριο του 1826 και άλλες την 1η Ν οεμβρίου 1826. Το βέβαιο είναι πως ο Κόδρινγκτον απέπλευσε από την Αγγλία για να αναλάβει τα καθήκοντά του την 1η Φεβρουάριου 1827, συνεπώς υπήρξε ουσιαστικά δ ιο ικητής του Στόλου τη ς Μεσογείου από την άνοιξη του 1827 και μετά.
Τασιόπουλσ Βαγγέλη, Λάρισα.Ε χετε δίκιο στην παρατήρησή σας πως έπειτα από τη λήξη της πρώτης φάσης της μάχης του Μ αρένγκο, στην οποία φαινόταν πως οι Αυστριακοί επικράτησαν, ο φον Μ έλας αποσύρθηκε στην έδρα του αρχηγείου του στην Αλεσάντρια αλλά άφησε ως επιτόπιο διοικητή τον Κάιμ και όχι τον φον Τσαχ. Η ή ττα του Μα- ρ ένγκο πιστώθηκε ιστορικά στον ανώτατο Αυστριακό διοικητή και όχι στο επ ιτελείο του ή στους υφισταμένους του. Το ιταλικό υποβρύχιο είναι όντως το «Barbarigo». Μ πορείτε να σ τέλν ε τε τ ις απαντήσεις του κουίζ μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
Μαχίνη Θεόφιλο, Σουηδία. Δυστυχώς η έρευνά μας δεν απέφερε κάποια επιβεβαίωση για το αν όντως ο Ρόμμελ είχε εγχειρ ισ τεί για μηνιγγίωμα, πράγμα που δεν αποκλείεται βέβαια να συνέβη και να κρατήθηκε μυστικό από τη γερμανική προπαγάνδα για ευνόητους λόγους. Θα θέλα με πολύ να μας δώσετε περισσότερ ες σχετικές πληροφορίες, αν αυτό είναι δυνατό.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ
0 στρατάρχης Χέρμπερτ Πλάμερ είχε πολλούς
τίτλους, περιλαμβανομένου εκείνου του βαρώνου Μεσίν
και Μπίλτον. Ομως τον μεγαλύτερο τίτλο τού τον
είχαν δώσει οι άνδρες που διοικούσε στο Δυτικό
Μέτωπο κατά τον Α 1 Παγκόσμιο Πόλεμο:
“Στρατηγός των Στρατιωτών".
ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ
Πιθανώς το καλύτερο έργο του έγ ινε κατά τη διάρκεια των πολλών μηνών σχετικής αδράνειας που ακολούθησαν, επειδή τό τ ε μ ετέτρ εψ ε πάλι τα αποθαρρημένα τμήματά του σε μια γεμάτη αυτοπεποίθηση, συμπαγή μαχητική μονάδα. Υπό τη διοίκησή του οι υφιστάμενοι μπορούσαν να μ ετέχουν στη σχεδίασή του, αλλά κάθε απόφαση ήταν τελ ικά δική του. Στη 2η Στρατιά είχε δημι- ουργηθεί ένα κλίμα επαγγελματισμού, καλής επ ιτελικής σχεδίασης και φροντίδας για τους άνδρες.
Στον Πλάμερ ανατέθηκε από τον Βρετανό αρχιστράτηγο σερ Ντάγκλας Χαίηγκ η επίθεση στη
πο μέχρι εκείνη τη ν εποχή. Ακολούθησε η Τρίτη Μάχη του Υπρ, όπου και πάλι η Στρατιά του Πλάμερ διακρίθηκε μέσα στη γενική αποτυχία εκε ίνη ς τη ς μάχης. Ο ίδιος είχε γ ίνει εξα ιρετικά δημοφιλής στους άνδρες του. έχαιρε δε μεγάλης εκτίμησης από όλους τους Συμμάχους δ ιο ικητές, γεγο νός εντυπωσιακό από μόνο του αν ληφ θεί υπόψη ότι δ εν είχε καλ ές σχέσεις με το ν Χαίηγκ. που είχε σ κεφ θεί α ρ κετές φορές να τον αντικαταστήσει - πιθανώς ε πειδή ο Πλάμερ ως καθηγητής στη Σχολή Επιτελών είχε βαθμολογήσει χαμηλά τον μαθητή Χαίηγκ...
Στις 9 Νοεμβρίου ο Πλάμερ
ΣΕΡ ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΠΛΑΜΕΡ flesnsu)Ο Χέρμπερτ Τσαρλς Ονσλου
Πλάμερ, γόνος μιας οικογένειας μέσης τάξης, γ εννήθηκε στην κομητεία της Βόρειας Υόρκης το 1857. Φοίτησε στο κολέγιο του Ητον μέχρι το 1876, οπότε τοπο- θ ε τή θ η κ ε ως ανθυπολοχαγός στο 65ο Σύνταγμα Πεζικού, με το οποίο υπηρέτησε στην Ινδία. Το 1882 προήχθη σε λοχαγό και με- τακ ινήθηκε με το τάγμα του στο Αντεν. Οταν δ ιατάχθηκε η επιστροφή τη ς μονάδας στη Β ρετα νία, το 1884, το πλοίο που τους μ ετέφ ερ ε άλλαξε πορεία και ο Πλάμερ βρέθηκε στο Σουδάν, όπου έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις κατά του Μάχδη. Εμεινε ε κεί μέχρι τις 29 Μαρτίου 1884, έ λαβε μέρος σε πολλές μάχες και τιμήθηκε με τα παράσημα της εκσ τρατείας στο Σουδάν και το Μ εντζιδ ιέ του χεδίβη τη ς Αιγύ- πτου. Την ημερομηνία εκείνη το τάγμα του συνέχισε το ταξίδ ι προς τη Βρετανία.
Από το 1884 μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα ο Πλάμερ, που είχε αποφοιτήσει από τη Σχολή Επιτελών, επιζητούσε μια επ ιτελική θέση. Επειδή τού την αρ- νούντο με διάφορα προσχήματα έφθασε στο σημείο να σ κεφ θεί να εγκαταλείψ ει τον Στρατό. Υπηρέτησε επανειλημμένα στη Νότια Αφρική και διακρίθηκε σε μάχες τόσο κατά των τοπικών φυλών, όσο και στον Πόλεμο των
Μπόερς. Στη σύγκρουση εκείνη τού ανατέθηκε η διοίκηση του Συντάγματος Ροδεσίας, το οποίο δ ιεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον τερματισμό της. Τον Μάιο του 1902 έγινε Ιππότης του Τάγματος του Λουτρού και το ν Νοέμβριο του ίδιου έ το υ ς προήχθη σε υποστράτηγο. Ηταν 45 ετών, μάλλον κοντός και χοντρός. Εγραψαν γι' αυτό σε μια έκθεση προς τον βασιλιά: “Με σωματική διάπλαση μάλλον περίεργη αλλά με μεγάλη ευφυΐα". Το 1906 ο Πλάμερ προήχθη σε αντισ τράτηγο και μέχρι την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε σε διάφορες θέσ εις ρουτίνας.
Με την έναρξη του πολέμου ο Πλάμερ, τον Δ εκέμβριο του 1914, δ ιατάχθηκε να μετα βεί στη Γαλλία και να αναλάβει τη διοίκηση του V Σώματος Στρατού, που τη ν εποχή εκείνη ήταν τμήμα της βρετανικής 2ης Στρατιάς. Το Σώμα του σήκωσε το βάρος της λ ε γάμενης Δ εύ τερ η ς Μάχης του Υπρ το 1915, αποτέλεσμα τη ς ο- ποίας ήταν η αντικατάσταση του διοικητή της 2ης Στρατιάς σερ Χόρας Σμιθ - Ν τόριεν από τον Πλάμερ, που είχε επ ιδείξει μεγάλη αποφασιστικότητα και ετο ιμό τη τα σκέψης. Τη θέση αυτή κράτησε μέχρι το τέλος του πολέμου, εκ τό ς από ένα σύντομο διάλειμμα κατά το οποίο μετέβη στην Ιταλία.
Ράχη Μεσίν μετά την έκρηξη του μεγαλύτερου υπονόμου που έγι- νε κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι π ροετοιμασίες του Πλάμερ για την ενέρ γεια στη Μεσίν, μεθοδ ικές και υπ ομονετικές, έφθαναν στα όρια της ευφυΐας. Δρόμοι και σιδηρόδρομοι βελτιώθηκαν, στέλνονταν συχνές περίπολοι για να εκτιμή σουν τη δύναμη και τη διάταξη του εχθρού και τα αεροπλάνα δεν επιτηρούσαν μόνο συνεχώς τ ις γραμμές των Γερμανών, αλλά εμπόδιζαν να απογειωθούν και τα αεροπλάνα τους. Η φροντίδα που έδειχνε ο Πλάμερ για την ευ ημερία των ανδρών του συνοψίζετα ι στις προσπάθειες του να τους δώσει καθαρό, πόσιμο νερό κατά τη διάρκεια της επίθεσης, στοιχείο βασικό στο μέσο του καλοκαιριού. Πήρε νερό από μικρές και μεγάλες λίμνες, αποστείρωσε νερό από τον ποταμό Λυς και το αποθήκευσε σε μαούνες και έ κτισε δ εξα μ ενές για να σ υλλέξει νερό τη ς βροχής. Σωλήνες απλώνονταν καθώς προχωρούσαν οι άνδρες και οδηγούσαν το νερό στο μέτωπο. Τριάντα λεπτά μετά την κατάληψη ενός α ντικειμεν ικού σκοπού οι άνδρες μπορούσαν να έχουν φρέσκο νερό.
Η μάχη για την κατάληψη της Ράχης Μεσίν το 1917 ήταν η πιο επ ιτυχημένη τακτική επιχείρηση των Βρετανών στο Δυτικό Μέτω-
αναχώρησε για το Ιταλικό Μ έτωπο με αποστολή να αναλάβει τη διοίκηση τω ν βρετανικώ ν μονάδων που στάλθηκαν εκεί. Επέστρεψ ε στο Υπρ στις 13 Μαρτίου1918, μόλις έναν μήνα πριν γ ίνει η δεύτερη μεγάλη επίθεση των Γερμανών την άνοιξη εκείνου του χρόνου. Η Στρατιά του διεΕήναγε θαυμάσιο αμυντικό αγώνα ‘ με την πλάτη στον το ίχο ' και τον Σ επτέμβριο, υπό τη διοίκηση του βασιλιά του Βελγίου Αλβέρτου, πραγματοποίησε μια εξίσου θαυμάσια προέλαση στη Φλάνδρα ε λευθερώ νοντας μεγάλο τμήμα του βορείου Βελγίου μέχρ. τις 11 Νοεμβρίου, οπότε έγ ινε η ανακωχή·
Μ ετά τον πόλεμο ο Πλάμερ διοίκησε το ν στρατό κατοχής του Ρήνου μέχρι τον Απρίλιο του1919, ενώ μέχρι τον Μάιο του 1924 ήταν δ ιο ικητής και αρχιστράτηγος της Μ άλτας. Η πατρίδα τού απένειμε τον τίτλο του βαρώνου Πλάμερ των Μεσίν και Μπίλτον στην Κ ομητεία τη ς Υόρ- κης και του έδωσε χρηματική αμοιβή 30.000 λίρες. Αφού υπηρέτησε ως ανώ τερος αρμοστής στην Παλαιστίνη ο Πλάμερ έγινε μέλος τη ς Βουλής τω ν Λόρδων. Πέθανε σε ηλικία 75 ετώ ν στις 16 Ιουλίου 1932 και ετάφη στο Αββαείο του Ουέστμίνστερ.
Δ η μ ή τρ η ς Γεδεών
75
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ
Ο Τελευταίος ΣαμουράιΗ ιστορία των Σαμουράι έχει εμπνεύσει
πολλούς σ κηνοθέτες που προσπάθησαν να α- ποτυπώσουν στον κινηματογράφο το πνεύμα και το ν δυναμισμό αυτής της κλάσης Ιαπώνων πολεμιστών. Κινηματογραφικά έργα αυτού του είδους ενέπνευσαν και τους Τζων Λόγκαν (συγγραφέας των "Μονομάχος", "Aviator") και Εντου- αρντ Ζουίκ (σκηνοθέτης του "Θρύλοι του Πάθους") να ασχοληθούν με τη θυελλώ δη περίοδο του 19ου αιώνα για την Ιαπωνία και να δημιουργήσουν την ταινία «Ο τελευ τα ίο ς Σαμουράι». Αυτή στηρίζεται σε ένα μυθιστορηματικό σενάριο που ισορροπεί μετα ξύ του μελοδράματος και της επικής περιπέτειας. Κατά τη συνήθη πρακτική του κινηματογράφου, δανείζεται μερικά ιστορικά στοιχεία της περιόδου για να διηγη- θ ε ί μια ιστορία που απέχει σημαντικά από την πραγματικότητα.
Στο φιλμ παρουσιάζεται η ιστορία ενός αξιωματικού του Αμερικανικού Στρατού (Νάθαν Αλγκρεν) που αναλαμβάνει να εκπαιδεύσει τον Ιαπωνικό Στρατό στις σύγχρονες τα κτικές και στα σύγχρονα όπλα. Σύντομα, μετά την ανάληψη της αποστολής, ο Αλγκρεν αναγκάζεται να η- γ η θ ε ί του ιαπωνικού στρατεύματος εναντίον ε παναστατών οι οποίοι αντισ τέκοντα ι στις αλλαγές που προσπαθούσε να επιβάλει ο αυτοκρά- τορας. Ομως αιχμαλωτίζεται από τους επαναστάτες, γνωρίζει το ν ηγέτη τους (Κατσουμότο) και με αυτόν τον τρόπο μυείτα ι στις αρχές και στον κώδικα των Σαμουράι. Εχοντας τύψ εις για το παρελθόν του ο Αλγκρεν (είχε πρωταγωνιστήσει σε επ ιδρομές του Αμερικανικού Στρατού κατά αμάχων Ινδιάνων) δεν διστάζει να α- σπασθεί τον τρόπο ζωής των επαναστατημένων Σαμουράι και να πολεμήσει με το μέρος τους ε
ναντίον του αυτοκρατορικού Στρατού.Οπως γ ίνετα ι κατανοητό, πρόκειται για μια
πολυεπίπεδη ταινία στην οποία γ ίνετα ι προσπάθεια να αποτυπωθεί η δραματική σύγκρουση μεταξύ του καινούργιου και του παλιού στην ανθρώπινη κοινωνία, μια σύγκρουση που έχει ως κύρια συνέπεια την πτώση των ηθικών αξιών. Το κινηματογραφικό έργο πλαισιώνεται από την ικανοποιητική μουσική του Χανς Ζίμμερ, ο οποίος έχει ετοιμάσει και καλύτερα έργα, και από εκπληκτική φωτογραφία. Πετυχαίνει να αποδώσει την ατμόσφαιρα της εποχής και να μεταδώ σει συγκίνηση και θαυμασμό για τους Σαμουράι, αλλά η προσπάθεια του σκηνοθέτη να υποβάλει τον θ εα τή τελ ικά τον κουράζει.
Ιστορικά η ταινία δεν ευσταθεί παρά μόνο στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο. Στα τέλη του 19ου αιώνα η Ιαπωνία ήταν αποδυναμωμένη και ανίσχυρη να α ντιτα χθεί στις Δ υτικές δυνάμεις που εκμ ετα λλευόμενες την υπεροπλία τους την είχαν υποχρεώσει να υπογράφει δυσμενείς γ ι'α υ τή ν συνθήκες μαζί τους. Για να γίνει περισσότερο ανταγωνιστική αποφάσισε να υ ιοθετήσ ει τον δυτικό τρόπο ζωής και να αποκτήσει πρωτίστως εκσυγχρονισμένο στρατό. Υ ιοθέτησε το γαλλικό πρότυπο οργάνωσης του Στρατού και στους Βρετανούς ανέθεσε την οργάνωση του Ναυτικού της. Παράλληλα το παραδοσιακό σύστημα οργάνωσης της ιαπωνικής κοινωνίας, που βασιζόταν στον φεουδαλισμό και στη δύναμη των Σαμουράι, παραμερίσθηκε (ήδη είχε αρχίσει να φθίνει) οριστικά με μια ε πανάσταση (1867-68) η οποία έγινε στο όνομα του νεαρού αυτοκράτορα (15 ετώ ν τό τε) πρί- γκηπα Μ ουτσουχίτο, που έμεινε γνωστός με το όνομα Μ έιτζι (= φωτισμένος ηγέτης). Η επανά-
Last SamuraiΤίτλος Ταινίας: Last Samurai - Ο τελευ τα ίος Σαμουράι Παραγωγή:
l Warner Bros Picturesk Σενάριο: Τζων Λόγκαν\ Παραγωγοί: Τομ Κρούζ,
\ Ε ντουαρντ Ζουίκ,Μ άικλ Ν τόβεν
Σ κηνοθέτης: Εντουαρντ Ζουίκ Μουσική: Χανς Ζίμμερ Πρωταγω νιστές: Τομ Κρούζ (ΝάΘαν Αλγκρεν), Κεν Γουανατάμπε (Κατσουμότο), Μασά το Χαράντα (Ομούρα), Κο- γιούκι (Τάκα), Τόνυ Γκόλντγουιν (Μπά- γκλεϋ), Μπιλ Κόνολυ (Ζέμπουλον Γκα- ντ)Διάρκεια: 154 λεπτά Ετος Παραγω γής: 2003 Σλόγκαν Ταινίας: "In the Face on an Enemy, in the Heart of One Man, Lies the Soul of a Warrior".Διακρίσεις: ΠροτάΘηκε για όσκαρ Β ' ανδρικού ρόλου (Κεν Γουανατάμπε), για τον ήχο, για τα κοστούμια και για τη σκηνογραφία. Ελαβε βραβεία από πολλές κινηματογραφικές οργανώσεις (Αμερικανική Ενωοη Κινηματογραφιστών, Χρυσές Σφαίρες κ.ά.).
στάση τερμάτισ ε την περίοδο του «σογκουνά- το» του Τοκουγκάγουα η οποία είχε κυριαρχήσει στην Ιαπωνία από το 1603 ως το 1868. Πρωταγω νιστές τη ς επανάστασης υπήρξαν οι σαμουράι Σάιγκο Τακαμόρι (Κατσουμότο στην ταινία) και Οκούμπο Τοσιμίσι (Ομούρα στην ταινία). Οι αλλαγές που υ ιοθετήθηκαν από τη νέα διοί
Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ
νούργια τυφέκια και πυροβόλα του εθνικού Στρατού. Η λανθασμένη στρατηγική επιλογή του Τακαμόρι, να πολιορκήσει το κάστρο του Κουμαμότο, έφ ερε σε π λεονεκτική θέση τον ε θνικό Στρατό, που πρόλαβε να οργανωθεί και να αντεπ ιτεθεί. Μ ετά από μια σειρά μαχών ο Τακαμόρι είχε απομείνει με 300 συ__ :λ εμ ισ τές του χωρίς πυροβόλα όπλα. Σ τους λόφους κοντά στο κάστρο Κουμαμότο αποφάσισε να διε- ξαγάγει μια τελευ τα ία μάχη τ ιμ ή ς με το ν εθνικό Στρατό. Στις 24 Σεπτεμβρίου 1877 αετό από έ ναν ελαφρύ βομβαρδισμό, η δύναμή του ε ξο ντώ θηκε. Τα σώματα του ιδίου k c . “ ;'\Λών συντρόφων του βρέθηκαν αποκεψαλ^σμε .α ιπρο- φανώς είχαν εκ τελέσ ει την ιεροτελεσ τ.α της αυτοκτονίας, γνωστής και ως σεπούκου).
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ Σ Η Μ Ε ΙΩ ΣΕ ΙΣ
κηση οδηγούσαν τη χώρα στον δημοκρατικό εκσυγχρονισμό, με συνέπεια την απώλεια σημαντικών προνομίων από τις υπάρχουσες τά ξεις και ιδιαίτερα από τους Σαμουράι, οι οποίοι, αν δεν εισέρχονταν στις τά ξε ις του Στρατού ή δεν γίνονταν αγρότες, δεν μπορούσαν να επιβιώσουν. Μάλιστα το 1876 η κυβέρνηση απαγόρευσε στους Σαμουράι να φέρουν σπαθί, θ ίγοντας με αυτόν τον τρόπο την τιμή τους. Με αφορμή και την απροθυμία της Ιαπωνίας να προχωρήσει σε ένοπλη σύγκρουση με την Κορέα, ο Σάιγκο Τακαμόρι επαναστάτησε και κατευθύν- θηκε προς τη νότια Ιαπωνία, όπου συγκέντρω σε γύρω του δυσαρεστημένους Σαμουράι. Χω-
ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ:
( 1) http://www.artelino.com/articles/samurai.asp(2) http://www.russojapanesewar.com/satsuma.html(3) http://www.japan-guide.com/
ρίς ο ίδιος να το συνειδητοποιήσει πλήρως, σύντομα ανακηρύχθηκε η γέτης μιας επανάστασης των Σαμουράι εναντίον της νέας κυβέρνησης.
Η περίφημη επανάσταση που έμεινε γνωστή με την ονομασία Σατσούμα εκδηλώ θηκε το 1877. Ο Σάιγκο Τακαμόρι δ ια θέτοντας περίπου 25.000 στρατιώ τες κα τευθύνθηκε κατά του Τόκυο, της νέας πρωτεύουσας της χώρας. Οι επαναστάτες Σαμουράι, αν και δ ιέθετα ν πυροβόλα όπλα (σε αντίθεση με την ταινία, τα πυροβόλα όπλα είχαν υ ιο θ ετη θ ε ί από τους Σαμουράι από τον 16ο αιώνα), αυτά δεν ήταν τόσο σύγχρονα ώστε να μπορούν να σταθούν απέναντι στα και
• Τα γυρίσματα της ταινίας έγιναν στη Νεα Ζηλανδία, την Ιαπωνία και τ ις ΗΠΑ.• Ο σκηνοθέτης έχει ντύσει τους επαναστάτες με παραδοσιακές στολές, προκειμένου .a δείξε ι την αντίθεση μετα ξύ των εκσυγχρονιστών και των Σαμουράι. Ωστόσο οι επαναστάτες δ ιέ θ ετα ν σύγχρονες στολές, όπως και πυροβόλα όπλα.• Κατά τη ν περίοδο του σογκουνάτου του Το- κουγκάγουα (1603-1868) η Ιαπωνία ή τα . ειρηνική. Η σημασία τη ς τά ξης των Σαμουραι υπο- βαθμίσθηκε, καθώς δεν σημειώνοντα. _ :λ εμ ι- κές συγκρούσεις. Πολλοί Σαμουρα. είχαν γίνει δημόσιοι υπάλληλοι και αγρότες.• Ο εκσυγχρονισμός του Ιαπωνικού Στρατού ε πέτρεψ ε την έναρξη εκσ τρα τε— . που επ έφ εραν τον Σινο-ιαπωνικό πόλεμο του 1894 - 95 και τον Ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο του 1904-05. Οι θ ε τικές , για την Ιαπωνία, ε ξελ ίξε ις συνέδραμαν στην αύξηση του ιαπωνικού εθ . χισμού.
Λνδρεσς Α πάλογλου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΑΘΗΝΑ
Ερευνα - Ε π ιμέλεια : Γ ιάννης Τερνιώ της
Εκπαίδευση ανδρών της Εθνοφυλακής κάτω από τη σκιά της Ακρόπολης και των κιόνων του ναού του Ολυμπίου Δ ιάς.
Εκπαίδευση στη χρήση τυφεκίω ν βρετανικής
κατασκευής. Σ το βάθος
διακρίνονται ο λόφος του Α ρδηττού
(αριστερά) και ο Υμηττός.
Υπσξιωματικός-εκπαιδευτής του ΕΣ εξη γ ε ί τη χρήση των σκοπευτικών τυφ εκίου Lee-Enfield 0,303 in M k l.
Επιστρατευμένοι π ολίτες κατά τη διάρκεια ασκήσεων γυμναστικής.
Π αράταξη ανδρών υπό τις οδηγίες ενός λοχία εκπαιδευτή. Α π 'ό ,τι δ ιακρίνεται στη φωτογραφία, ο οπλισμός τους είναι τυφ έκια No 3 (P14-ERA) 0,303 in.
Μ ετά την αποχώρηση των γερ μανικών κατοχικών στρατευμάτων από το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας, τον Οκτώβριο του 1944, εκτός από τις βρετανικές μονάδες που έ- φθασαν εδώ, μόνες διαθέσιμες αξιόμαχες ελλην ικές στρατιω τικές δυνάμεις ήταν εκε ίνες της III Ο ρεινής Ταξιαρχίας "Ρίμινι", οι οποίες είχαν επισ τρέφ ει από το μέτωπο των επιχειρήσεων της Ιταλίας. Η κατάσταση στη χώρα ήταν ρευστή, κυρίως λόγω τη ς παρουσίας των ισχυρών αντάρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην Α ττική, και το Γενικό Επιτελείο Στρατού επ ιδόθηκε στην οργάνωση ταγμάτων Εθνοφυλακής στην περιοχή της Αθήνας και του Πειραιά. Οι περισσότερ ο ι άνδρες στα τάγματα αυτά ήταν Ελληνες υπαξιωματικοί και στρατιώτε ς με στρατιωτική εμπειρία. Η έναρξη των συγκρούσεων των βρετανικών και των ελληνικώ ν στρατευμά
των με τους α ντάρτες του ΕΛΑΣ στις αρχές Δεκεμβρίου 1944, επέβαλε την οργάνωση περισσότερων ταγμάτων Εθνοφυλακής. Ετσι μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου είχαν σ υγκροτηθεί επτά τάγματα (τα 101, 141, 142, 143, 144, 145 και 146), τα οποία συμμετείχαν στις εχθροπραξίες, κυρίως για την ε ξασφάλιση των περιοχών του λεκανοπεδίου οι οποίες είχαν εκκαθαρι- σθεί από τους αντάρτες. Η εκπαίδευση των εθνοφυλάκων πραγματοποιή- θ η κε από άνδρες του Ελληνικού Στρατού και ο οπλισμός που έφ ερ ε το προσωπικό ήταν κυρίως βρετανικής προέλευσης. Σε αυτό το τεύχος παρουσιάζουμε μια σειρά φωτογραφιών από την εκπαίδευση ενός τάγματος Εθνοφυλακής στον περίβολο του ναού του Ολυμπίου Διός στην περιοχή Μακρυγιάννη, κατά τη χρονική περίοδο Νοεμβρίου-Δεκεμβρί- ου 1944.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ασκήσεις εθνοφυλάκων με τυφ έκια. Διακρίνονται οι πάνινες φ υσ ιγγιοθήκες (τελαμώ νες) που φέρουν πάνω από την πολιτική περιβολή τους.
Παράταξη τάγματος Εθνοφυλακής μπροστά στον ναό του Ολυμπίου Δ ιάς. Σ το βάθος διακρίνεται η περιοχή Κυνοσάργους και αριστερά οι παρυφές του λόφου τουΑρδηττού.
Ενοπλο τμήμα εθνοφυλάκων σε ασκήσεις βάδην στον περίβολο του αρχαίου ναού.
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ
Π ροσ καλούμε το υ ς α να γνώ σ τες που έχο υ ν ο το αρχείο το υ ς φ ω το γρ α φ ίες σ χ ετικ ές μ ε τη σ τρατιω τική μας ισ τορία ή οπ ο ιοδήπ οτε α ν τ ικ ε ίμ εν ο σ τρα τιω τικού
εν δ ια φ έρ ο ν το ς , να μας τ ις δ ια θ έσ ο υ ν προσωρινά σ υ ν ο δ ευ ό μ ενες - αν ε ίνα ι δ υ ν α τό ν - από σ χετικό
κείμ ενο . Ε μείς από τη ν π λευρά μας α ναλαμβά νουμε να προχω ρήσ ουμε σ την κα λ ύ τερ η δυνα τή
παρουσίαση, δ η μ ο σ ιεύ ο ντα ς το όνομα το υ απ οσ τολέα (αν το επ ιθυμεί), κα ι εγ γ υ ό μ α σ τε τη ν
επ ισ τροφ ή το υ υλ ικού μ ε τά τη δημοσ ίευσ η (Π ερ ιοδ ικό «Στρατιω τική Ιστορία», ΤΘ 3951, 10210,
Α θήνα , υπόψη κ. Γ Τερνιώ τη).
JDU Du J'jpzfrzßjjjÄiC! Toi/ Eψ Cjrj£tuv
« r k p j u j i i / j n u »
ΑΤΤΙΚΗΧΡΙΣΤΑΚΗΣ
Α Θ ΑΝΑΣΙΟ Σ A.E.ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 10-12,
ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3607876
Λ. Λ ΙΒΕΡΙΟ Σ & ΣΙΑ ΕΕΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 1, ΑΘΗΝΑ,
ΤΗΛ.: 210-3616373
ΠΑ ΝΝ Α Κ ΕΝΑ ΣΙΩ ΑΝΝΗΣ
ΑΧ. ΠΑΡΑΣΧΟΥ 127, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-6440021
ΠΑΠΑΔΗΜ ΑΣΔΗΜ ΗΤΡΙΟΣ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 8, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3627318
LEA D ER BOOKS A.E.ΠΑΝ. ΚΥΡΙΑΚΟΥ 17,
ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-6450048
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨ ΙΣΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 112,
ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3614736
ΠΑ ΛΑΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΧΕΡΙ
ΜΠΕΡΕΤΟΥΛΗΣ ΘΩΜ ΑΣ ΑΚΑΔ Η Μ ΙΑΣ 78
Κ1Ν.:6932391706
ΑΘΗΝΑΪΚΕΣΜ ΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 84, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ./FAX: 210-3638510,
210-3638598
G.E. HOBBIESwww.gehobbies.gr
ΔΩ ΔΕΚΑΝΗ ΣΟ Υ 29, ΑΡΓΥΡΟ ΥΠΟ ΛΗ,
ΤΗΛ.: 210-9916178 ΚΙΝ.: 6932-339702
ΚΑΛΦΑΚΗΣΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 63-67,
ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3642889
M O D ELLING C EN TREΟ Μ ΗΡΟ Υ 2, ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ
ΤΗΛ.: 210-9323665, FAX: 210-9323446
Μ Ο ΝΤΕΛΙΣΜ Ο ΣΧΑΤΖΗΔΑΚΗ 31 & ΧΡΗΣΤΟΣ Σ1ΜΙΤΣΗΣ
ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ, ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΛΑΖΑΡΟΥ ΤΣΑΜ Η 34,ΤΗΛ.: 210-5540715 Α. ΤΟΥΜ ΠΑ,
THAJFAX: 2310-932189PLA STIM O D ELL ISM O
ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 59, ΑΘΗΝΑ. ΚΟΡΙΝΘΟΣΤΗΛ.: 210-3613011
SU PER M O DELM O DEL FAN
ΕΡΜ ΟΥ 63,ΣΠΥΡΟΣ ΠΕΝΣΑΣ. ΤΗΛ.: 27410-85165,
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ 134. FAX: 27410-85164ΚΑΛΛΙΘΕΑ
ΤΗΛ,/FAX: 210-9562483. ΙΩ ΑΝΝΙΝΑΚΙΝ.: 694 6906871
Μ ΟΝΤΕΛΟΤΕΧΝ ΙΚΗΖΙΑΓΚΑΣ ΚΥΡΟΣ
ΓΡ ΣΑΚΚΑ 10,ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 57. ΤΗΛ.: 26510-77368ΤΗΛ.:210-3646363
ΚΟΚΚΑΛΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΒΑΛΑΤΑΞΙΑΡΧΩΝ 94. ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ Ο Μ Ο ΝΟ ΙΑΣ 29,
ΤΗΛ.: 210-4952635. THAJFAX: 2510-835775FAX: 210-4942142
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑ‘ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ' ETA D IO R A M A
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜ ΙΟ Υ 34. A C C ESSO R IESΑΘΗΝΑ. ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ
ΤΗΛ.: 210-3625026. Μ Ο ΝΤΕΛΙΣΜ Ο Υ &FAX: 210-3602407 ΑΞΕΣΟΥΑΡ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Β.
ΓΙΑΝΝΗΣΝΙΚΟΣ Μ ΗΤΡΟ ΠΟ ΛΕΩ Σ 86.
ΚΑΡΑΪΣΚΟΥ 157, ΚΑΣΤΟΡΙΑ,ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ.: 2467022077,
ΤΗΛ.: 210-4296509, FAX.: 2467022992FAX: 210-4100962ΚΙΝ.: 697 2036979 ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ
Μ Π ΙΜ ΠΙΧΑΚΗ ΜΑΡΙΑ M O DEL N EST25ης Μ ΑΡΤΙΟΥ 1, Μ ΑΝΟ ΥΣΟ ΓΙΑΝΝΗ 9,
ΧΟΛΑΡΓΟ Σ ΚΙΝ.: 699 7038530ΤΗΛ. :210-6519728
ΠΑΤΡΑΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ __
M O D EL HOUSEHOBBY SHOP
A RATOY 51,IΣΑΥΡΩΝ 8, THAJfiAX: 2610-279264
ΤΗΛ.: 2310-250482
No 1 O IO V Ε Ι Δ Ι Κ Ο Τ Υ Π Ο
Διαθέτετε βιβλιοπωλείο ή μοντελιστικό κατάστημα και επιθυμείτε να βρίσκεστε σε αυτή τη διαφήμιση;
Αν θέλετε να διαθέτετε τα βιβλία των εκδόσεων «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ» επικοινωνήστε μαζί μας για τους όρους συνεργασίας.
ΓΡΑ Φ ΕΙΑ: Θ Ε Μ ΙΣ Τ Ο Κ Λ Ε Ο Υ Σ 49 , 1 0 6 8 3 Α Θ Η Ν Α T A X . Δ /Ν Σ Η : Τ.Θ . 3 9 5 1 , 1 0 2 1 0 Α Θ Η Ν Α Τ Η Λ . Κ Ε Ν Τ Ρ Ο : 2 1 0 .3 8 .2 1 .9 8 5 ,
FAX: 2 1 0 .3 8 .2 1 .9 8 5 » e -m a il: p e r is c o p @ o te n e t.g r
ΒΙΒΛΙΟ Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ ΗΚωνσταντίνος Άργυρόπουλος
1974Ο ί (Χδικαίω τοι
Ί.ιτ.η,ιχο ΜυΟι<π<Η.·ΠΜ«
Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς Α ρ γ υ ρ ό π ο υ λ ο ς
1974,01 ΑΔΙΚΑΙΩΤΟΙΕκδόσ εις «Νέα Θέσις»Αθήνα, 2004 Σ ελ ίδ ες 480
«Τα μεγάλα ιδανικά όταν ανθίζουν και ζούνε στο σπίτι του καθε- νός, ο ποιητής τους χτίζει τα παλάτια τους. Τα μεγάλα εθνικά ιδανικά όταν ξεπέφτουν και ο καθένας τα διώχνει από το σπίτι του, ο ποιητής τα παίρνει στο καλύβι του και άσυλο τους χορηγεί». Τα συγκεκριμένα λόγια του Κωστή Παλαμά ταιριάζουν απόλυτα στο έργο του Κωνσταντίνου Αργυρόπουλου το οποίο, υπό μορφή μυθιστορήματος, παρουσιάζει τους «αδικαίωτους» ή- ρωες και τα γεγονότα της κυπρια-
Ö U κής τραγωδίας το καλοκαίρι του 1974. Οι μάχες ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια του «ηρώα» και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις απεικονίζονται με πιστότητα και ρεαλισμό. Το βιβλίο είναι γεμάτο συμβολισμούς και υπομνήσεις απευθυνόμενες προς τις νεώτερες γενιές, οι οποίες αγνοούν τις βασικές διαστάσεις του κυπριακού ζητήματος, ενός «καυτού» θέματος το οποίο συνδέεται με τον πατριωτισμό των Ελλήνων και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε σήμερα όλα όσα σχετίζονται και απορρέουν από αυτόν. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας: «Σε έναν κόσμο, όπου κυριαρχεί η σκέψη της περισσής παραγωγής και όπου ένας αγώνας, χωρίς έλεος, έχει επικεντρωθεί στην προσπάθεια να κατευθυν- θούν οι μάζες σε καταναλωτική αγωγή. Σε έναν κόσμο, όπου οι άνθρωποι παρά την τεχνολογικά και γραμματειακά δομημένη ευφυία τους «παρασύρονται» από τους πολιτικούς, τους κοινωνικούς και ακό
μη πιο πολύ από τους οικονομικούς «κατεστημένους» ηγέτες τους. Σε αυτόν τον κόσμο απέναντι στέκεται ο άγνωστος ο Ελληνας και ο Ελληνοκύπριος Στρατιώτης, που πολεμάει τυπικά τον απέναντι Τούρκο στη συγκεκριμένη περίοδο του 1974. Στην ουσία πολεμάει διαχρονικά για να κρατήση ζωντανές και αλώβητες τις έννοιες πατρίδα, φυλή, θρησκεία από τους διαβρωτι- κούς «ορθολογιστές», οι οποίοι οραματίζονται λύσεις των οποίων το παραγόμενο κέρδος - εμείς οι λοιποί ευπειθέστατοι - δεχόμαστε ότι είναι φυσικό επόμενο να διοχετεύεται στα θυλάκια των κατεστημένων. Ας προσπαθήσουμε αγαπητοί φίλοι αναγνώστες να παραμερίσουμε την πέτρα κάτω από τα πόδια μας και να αποκαλύψουμε έτσι τα ενεδρεύο- ντα ερπετά. Ας σηκώσουμε το κεφάλι μας ψηλά στον ουρανό για να ιδούμε το ελληνικό φως. Ας μη τραβάμε την πορεία μας εκεί που μας κατευθύνουν εκείνοι οι «εκσυγχρονιστές», που με επιστημονικό τρόπο εξουδετερώνουν την επίγνωσή μας και μουδιάζουν την συνείδησή μας. Ας πούμε όλοι μαζί ένα βροντερό ΟΧΙ. Ετσι, για ένα πιστεύω με θεμέλια!». Το πολύ καλό αυτό βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Νέα Θέσις» (Ιπποκράτους 65, Αθήνα, 10680, τηλ. 210/3634932, fax: 210/3617592).
Σ 6 ε ν Χ ά σ ελ
ΓΚΕΣΤΑΠΟΕ κδόσ εις «Κέδρος»Αθήνα, 2003 Σ ελ ίδ ες 476
Το συναρπαστικό αυτό μυθιστόρημα εκτυλίσσεται την περίοδο του Β' ΠΠ και είναι γραμμένο από τον Δανό Σβεν Χάσελ, έναν από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς πολεμικών έργων. Ο Χάσελ εγκατέ- λειψε τη χώρα του και μετανάστευ- σε στη Γερμανία για να εργαστεί το 1930. Το 1937 κατατάχθηκε στον Γερμανικό Στρατό. Το 1939, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στην Πολωνία, τραυματίσθηκε υπηρετώντας σε ένα σύνταγμα ιππικού. Στη συνέχεια μετατέθηκε στο 2ο Σύνταγμα Αρμάτων. Το 1941 στάλθηκε σε ένα σωφρονιστικό σύνταγμα το οποίο πολέμησε στο ανατολικό μέτωπο υπό εξαιρετικά αντίξοες συν
θήκες. Μετά το τέλος του πολέμου συνέγραψε 14 μυθιστορήματα. Θεωρείται ειδικός σε θέματα που αφορούν το Γ' Ράιχ. Στο βιβλίο του παρελαύνουν διάφοροι χαρακτήρες στους οποίους περιλαμβάνονται ξεπεσμένοι αριστοκράτες, στυγεροί δολοφόνοι, απόκληροι της κοινωνίας και καθημερινοί άνθρωποι. Κεντρικό θέμα αποτελούν η Γκεστάπο (Gestapo) και τα άδυτά της, γεμάτα ίντριγκες και δολοπλοκίες. Οι πιο έμπιστοι αξιωματικοί του Γ Ράιχ εμπλέκονται σε μια ιστορία καταιγιστικής δράσης. Ορισμένοι εντάσσονται σε αυτό οικειοθε- λώς, παρασυρμένοι από αγνά πατριωτικά αισθήματα, άλλοι κατόπιν εκβιασμών και υπό την απειλή αντιποίνων. Εκατοντάδες άνθρωποι στρατολογούνται στην Γκεστάπο, τη μυστική αστυνομία του Χίτλερ, με μοναδικό σκοπό τη στήριξη του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Την ίδια στιγμή ο πόλεμος μαίνεται.
Στο ρωσικό μέτωπο μια επίλεκτη ομάδα τιμωρημένων στρατιωτών βρίσκεται περικυκλωμένη στην περιοχή της Βιάζμα, μαχόμενη με σθένος και ηρωισμό. Υπό τις διαταγές του σκληροτράχηλου υπολοχα- γού Ολσεν, οι πιο ικανοί μαχητές της χιτλερικής νεολαίας σκορπίζουν ανελέητα τον θάνατο στους Σοβιετικούς. Ομως ο Ολσεν κατη- γορήθηκε από κάποιον καταδότη ότι επέκρινε τη διαταγή του φύρερ η οποία απαγόρευε την υποχώρηση και εστάλη να ανακριθεί από την Γκεστάπο. Δικάστηκε για προδοσία και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Χάσελ περιγράφει τα γεγονότα και το παρασκήνιο πίσω από τις αποφάσεις σαν να ήταν εκεί. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Κέδρος» (Γενναδίου 3, 10678, Αθήνα, τηλ. 210/3809712).
P at L e v y
Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΜΑΧΩΝ ΣΤΟΝ Β’ ΠΠΕ κδόσ εις «Σαββάλας»Αθήνα, 2004 Σ ελ ίδ ες 64
Τον Σεπτέμβριο του 1939 η Ευρώπη και οι αποικίες της ενεπλάκη- σαν σε έναν μακροχρόνιο και καταστροφικό πόλεμο. Δύο χρόνια αργότερα οι ΗΠΑ εισήλθαν στη δίνη της σύγκρουσης μαζί με την Ιαπωνία. Για τις περισσότερες χώρες ο Β1 ΠΠ ήταν διαφορετικός από τους προηγούμενους, καθώς δεν περιορίστηκε στα απομακρυσμένα πεδία μαχών μεταξύ εκπαιδευμένων στρατιωτών, αλλά διεξήχθη στους δρόμους και στις πλατείες των πόλεων και των χωριών. Γυναίκες και παιδιά ένωσαν τις δυνάμεις τους σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να συμβάλουν στη νίκη της πατρίδας τους. Εκατομμύρια άμαχοι περισσότεροι από τους στρατιώτες, σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, εξολοθρεύτηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή πέ- θαναν από την πείνα και τις ασθένειες. Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει ενότητες για τα εσωτερικά μέτωπα των εμπολέμων, τους βομβαρδισμούς αμάχων, την κατοχή και την αντίσταση, τις κακουχίες του πολέμου, την πολεμική προσπάθεια στο εσωτερικό, την υποδοχή των ξένων στρατευμάτων και τη ζωή μετά το τέλος του πολέμου. Κυκλοφορεί στην ίδια σειρά με τα "Οι μεγάλες μάχες στο Β1 ΠΠ", «Τα όπλα στον Β1 ΠΠ» και «Οι ηγέτες του Β' ΠΠ». Διατίθεται από τις εκδόσεις «Σαββά- λας» (Ζωοδόχου Πηγής 18, 10681, Αθήνα, τηλ. 210/3301251, fax: 210/3306918, http://www.savalas.gr).
Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ