Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (διαγραμματικά)

1η Σκηνή (1-82): Μονόλογος Ελένης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Ο τόπος και οι άνθρωποι Η ταυτότητα της ηρωίδας Τα βάσανα της Ελένης στο παρελθόν Τα βάσανα της Ελένης στο παρόν

Η προϊστορία της Ελένης

1

Η καταγωγή της Ελένης (κόρη του Δία και της Λήδας) Ο ρόλος των θεών στη μοίρα της (η Ήρα οργίζεται με την εκλογή του Πάρη,

οπότε στην Τροία στέλνει το είδωλο της Ελένης και όχι την ίδια)

Ι. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης) τόπος: η Αίγυπτος τάφος Πρωτέα η Ελένη φτάνει ικέτισσα στον τάφο πληροφορίες για το κάστρο Τι έβλεπε ο αρχαίος θεατής; Γιατί; (έλλειψη τεχνικών μέσων) ο λόγος σήμερα λειτουργεί σαν υπόδειξη στον σκηνοθέτη ο λόγος τότε λειτουργούσε σαν διεγερτικό στη φαντασία των θεατών που

συμπλήρωνε τα κενά λόγω έλλειψης τεχνικών μέσων

Πώς θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη σκηνοθεσία; ρεαλιστική σκηνοθεσία ή σκηνικό (πχ μια μεγάλη ζωγραφιά με τον ποταμό Νείλο)συμβολική ή αφαιρετική σκηνοθεσία ή σκηνικό (πχ μπουκαλάκια με νερό που συμβολίζουν τον Νείλο)

ΙΙ. ΙΔΕΕΣ

2

Σκεπτικισμός του Ευριπίδη: προτιμά τις ορθολογικές ερμηνείες των φαινομένων (στοιχεία διάνοιας) για τις πλημμύρες του Νείλου (=φυσική, λογική εξήγηση) η λέξη «φήμη» (στ. 20) εκφράζει αμφισβήτηση Αμφισβήτηση των θεών αιτία του πολέμου όχι η Ελένη αλλά τα πάθη των θεών (οργή της Ήρας) Ευριπίδης: ονομάζεται από σκηνής φιλόσοφος. Είναι ρεαλιστής, αμφισβητίας, επηρεάζεται από τις ιδέες των Σοφιστών

Η αντίθεση φαίνεσθαι / είναι

το θέμα της ομορφιάς: φαίνεται κάτι καλό που φέρνει δυστυχία στην ηρωίδα (βλ. σ. 37 το παραμύθι της Χιονάτης, )

το όνομα / το σώμα : η Ελένη και ο Αχιλλέας νιώθουν ενοχή διότι το όνομά τους έχει χρησιμοποιηθεί παρόλο που οι ίδιοι (το σώμα τους) δεν ευθύνονται (βλ. απόσπασμα για τον Αχιλλέα σ. 31)

ΙΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ (στοιχεία ήθους) Το ήθος της ηρωίδας (η γνώμη των Ελλήνων για την Ελένη που ακολουθεί την εικόνα της Ελένης της παράδοσης διαφέρει από το ήθος της Ελένης σύμφωνα με τον Ευριπίδη) η Ελένη του Ευριπίδη συζυγική πίστη

3

ηθικός κώδικας τιμής ομοιότητα Ελένης - Πηνελόπης (πιστή σύζυγος/ μνηστήρες την πιέζουν/

καθυστερεί το γάμο)η Ελένη της παράδοσης (και η γνώμη των Ελλήνων για την Ελένη) άπιστη σύζυγος αιτία του πολέμου και του θανάτου πολλών ανδρών

Η τραγικότητα της ηρωίδας = προκαλεί στους θεατές έλεο και φόβο και προκύπτει από τις:

περιπέτειες της Ελένης στο παρελθόν: οργή της Ήρας για την εκλογή του Πάρη = ο Πάρης μεταφέρει το είδωλο

της Ελένης στην Τροία πόλεμος Ελλήνων-Τρώων εξαιτίας της Ελένης μεταφορά της Ελένης στην Αίγυπτο από τον Ερμή μέσα σε μια νεφέλη και τα

προβλήματα της Ελένης στο παρόν το κακό όνομα της Ελένης και το μίσος για αυτήν ανάμεσα στους Έλληνες

(τη θεωρούν αιτία του πολέμου/ αιτία του θανάτου πολλών ανδρών/ άπιστη σύζυγο)

ο Θεοκλύμενος την πιέζει για να την παντρευτεί

IV . ΘΕΑΤΕΣ Πώς ο αντιθεατρικός μονόλογος της Ελένης μπορεί να γίνει πιο θεατρικός και να αποκτήσει ενδιαφέρον για τον θεατή; με κινήσεις του προσώπου & με χειρονομίες και κινήσεις του σώματος (πχ

έντονος βηματισμός) με τον τόνο και τον χρωματισμό της φωνής με κατάλληλη μουσική με κατάλληλο φωτισμό, ταιριαστά κουστούμια και σκηνικά με σκηνοθετικά ευρήματα (μπορεί να υπάρχει δράση σε δεύτερο πλάνο που

να παριστάνει γεγονότα του παρελθόντος)

ΠαρατηρήσειςΑ. ΠρόσωπαΠρωτέας: Κατά την παράδοση ο Πρωτέας ήταν θαλασσινή θεότητα. Όμως ο Ευριπίδης, όπως το συνηθίζει, καινοτομεί, και για τις ανάγκες της πλοκής του

4

παρουσιάζεται, ως θνητός βασιλιάς της Αιγύπτου, γνωστός για την εντιμότητά του. Γι αυτό οι θεοί του εμπιστεύτηκαν την Ελένη.Θεοκλύμενος και Θεονόη: τέκνα του Πρωτέα, που όπως θα φανεί στην συνέχεια έχουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής. Και τα δύο αυτά πρόσωπα είναι επινοήσεις του Ευριπίδη για υπηρετήσει την δική του «ιστορία».Η ετυμολογία του ονόματός τους, λέει; πολλά για το χαρακτήρα τους: Θεονόη>θεός+νους δηλ. είναι μια γυναίκα που γνωρίζει τη σκέψη των θεών δηλ. μια μάντισσα, που προφανώς θα έχει σημαντικό ρόλο παρακάτω(δραματική προϊκονομία). Ο Θεοκλύμενος>θεός+κλύω είναι , σύμφωνα με το όνομά του, αυτός που υπακούει το θέλημα των θεών, δημιουργώντας την ανάλογη εντύπωση στους θεατές για το χαρακτήρα του. Θα αποδειχτεί άραγε αντάξιος του πατέρα του αλλά και του ονόματός του; Ελένη: Η ηρωίδα μας με την έναρξη του έργου, δεν μας κάνει γνωστή αμέσως την ταυτότητά της. Σύντομα όμως, αφού δεν υπήρχε και άλλος τρόπος για το θεατή του αρχαίου δράματος, παρά μόνον ο ποιητικός λόγος, μαθαίνομε το όνομα και την καταγωγή της. Η Ελένη στην εκδοχή του μύθου που παρουσιάζει ο Ευριπίδης, είναι εντελώς διαφορετική από την Ελένη της παράδοσης.(Βλέπε παραπάνω).Είναι μια γυναίκα που τα βάσανα του παρελθόντος αλλά εκείνα του παρόντος(βλέπε παραπάνω)της δίνουν τη διάσταση μιας τραγικής ηρωίδας(τραγικός ήρωας, σελ. 144, λεξικό όρων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας). Τα στοιχεία της τραγικότητάς της τη δεδομένη στιγμή είναι: α)Βρίσκεται σε μια ξένη χώρα χωρίς να το έχει επιλέξει η ίδια β)είναι παγιδευμένη στα «παιχνίδια» των θεών , οι οποίοι, καθένας με τα δικά ου κίνητρα, μετέτρεψαν το όνομά της σε συνώνυμο του πολέμου και της απιστίας γ)κι ενώ είναι θύμα απάτης όλοι τη θεωρούν αιτία του τρωικού πολέμου, για τον οποίο όλοι τη μισούν. δ)ο Θεοκλύμενος την απειλεί με ένα γάμο που θέτει σε κίνδυνο την τιμή της. Η μόνη ελπίδα της η υπόσχεση του Ερμή ότι θα έρθει ο Μενέλαος να τη σώσει (δραματική προϊκονομία).

Β. Η διάνοια του ποιητή(ιδέες που διατρέχουν ολόκληρο το έργο)Αντίθεση είναι – φαίνεσθαι (βλέπε παραπάνω)Η Ελένη ποτέ δεν πήγε στην Τροία, μόνον ένα είδωλο(στ. 52), ενώ η ίδια βρίσκεται ασφαλής; στην Αίγυπτο.(Ευριπίδεια εκδοχή). Θύμα εξαπάτησης

5

των θεών η Ελένη , θύματα των ψευδαισθήσεών τους οι άνθρωποι. Ο Πάρις θεωρεί ότι έχει την Ελένη, «κούφια ιδέα»(στ.42), ο Μενέλαος πολεμά για να πάρει πίσω ένα σύννεφο(στ.60-2)και όλοι οι άλλοι καταριούνται την Ελένη για τις συμφορές ενός πολέμου, για τον οποίο όμως η ίδια δεν ευθύνεται. Το μπέρδεμα ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα, αποτελεί σταθερή στάση προβληματισμού του Ευριπίδη, ο οποίος επηρεασμένος από τη σοφιστική σκέψη, αναζητά λογικές απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα όπως: η φύση των θεών και ο τρόπος συμπεριφοράς τους, η θέση των δούλων στην κοινωνία, ο πόλεμος κ.λ.π).ΠόλεμοςΜπορεί να μιλάμε για τον Τρωϊκό πόλεμο και τις οδυνηρές συνέπειές του, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό είναι μόνο το πρόσχημα: στην πραγματικότητα ο Ευριπίδης έχει στο μυαλό του τη Σικελική καταστροφή (413π.Χ), ένα χρόνο πριν τη διδασκαλία της Ελένης.(πολιτική ερμηνεία της τραγωδίας).Βλέπε ιστορικό πλαίσιο σελ.5, Δραματική ποίηση Ευριπίδη Ελένη

Πηγές Η Ελένη του Ευριπίδη ΜεταίχμιοΔραματική Ποίηση, Ευριπίδη Ελένη (βιβλίο εκπ/κού)Ελένη A. leskyhttp :// users . sch . gr / fk - thess / ELENI / ELENI _ PROLOGOS _1. doc

Προσοχή!Μην ξεχάσετε παιδιά να δείτε στις συνδέσεις διαδικτύου το αντίστοιχο με το μάθημα, φωτογραφικό και ηχητικό υλικό από την παράσταση του Εθνικού (1977)

Eργασίες1. Να σημειώσετε ν στο αντίστοιχο τετράγωνο, αν νομίζετε πως η πρόταση είναι σωστή ή λάθος

6

Σ Λ

Η μάντισσα Θεονόη είναι σύζυγος του Θεοκλύμενου

Ο Θεοκλύμενος είναι υιός του Πρωτέα

Η Ελένη είναι σύζυγος του Αγαμέμνονα

Η Νηιρίδα Ψαμάθη, ήταν γυναίκα του Νηρέα

Η Ελένη, σύμφωνα με την εκδοχή του Ευριπίδη, δεν πήγε στην Τροία.

2. Να χωρίσετε σε επιμέρους ενότητες την α΄ σκηνή και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για καθεμιά απ΄ αυτές.

3. Ποιες ιδέες συνθέτουν τη «διάνοια» του Ευριπίδη στην α΄ σκηνή του Προλόγου;

4. Αφού καθορίσετε τα χαρακτηριστικά ενός τραγικού ήρωα, απαριθμήσετε τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν την τραγικότητα της Ελένης τη δεδομένη χρονική στιγμή.

5. Αν ήσασταν σκηνοθέτες πως θα αποδίδατε σκηνοθετικά την α΄ σηνή του προλόγου;(σκηνικά, ενδυμασία, κίνηση υποκριτή, επιτονισμός φωνής).Να στηριχτείτε στα στοιχεία που παρέχει το ίδιο το κείμενο.

6. Ο Ευριπίδης είναι γνωστός για τις καινοτομίες που έφερε στο δράμα, τόσο στη δομή του, όσο και στον τρόπο που χειρίζεται τους παραδοσιακούς μύθους. Μπορείτε να επαληθεύσετε την παραπάνω πρόταση στην α΄ σκηνή του προλόγου;

7