Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσηςτων μαθητών της Β’ Τάξης του 53ου Γενικού Λυκείου Αθηνών

για το σχολικό έτος 2014-15 με τίτλο: 

«Η Φύση αγκαλιάζει τον Πολιτισμό»  

ΘΕΜΑ: Κάστρα της Πελοποννήσου  (Κορινθία, Αργολίδα, Αρκαδία, Αχαΐα )

  

Εργασία των παρακάτω μαθητών και μαθητριών της Β’ Τάξης: 

Αλικάι Άρτεμις Καρπούζη Ξένια

Μαθιόπουλος ΚώσταςΜπέρκοβιτς ΑναστασίαΜουλαγιάννης Γιάννης

Σάλτας Χρήστος    

Αθήνα 2015

Εισαγωγή  

Η Πελοπόννησος στη μακρά ιστορία της ανά τους αιώνες πρωταγωνίστησε στις πολιτικές εξελίξεις του ελληνικού έθνους και, ευρύτερα, της Μεσογείου. Ήδη από τους 

Μυκηναϊκούς Χρόνους και ως τα χρόνια της Επανάστασης του ’21 βρισκόταν διαρκώς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά και για δυνάμεις εκτός Ελλάδος, ιδιαίτερα στους μεταχριστιανικούς χρόνους. Ρωμαίοι, Γότθοι, Σλάβοι, Νορμανδοί, Φράγκοι, , Βενετοί, Ισπανοί, Τούρκοι και Αιγύπτιοι άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους μέσα από μνημεία που ζωντανεύουν ιστορίες πολέμου, κατάκτησης, αλλά και, σε κάποιες περιπτώσεις,  πολιτισμού. 

Στην παρούσα μελέτη θα εξετάσουμε τα πιο σημαντικά οχυρωματικά έργα της βόρειας, ανατολικής και κεντρικής Πελοποννήσου, μερικά από τα οποία διατηρούνται σε εξαιρετική κατάσταση και αποτελούν υποδείγματα οχυρωματικής τέχνης για το Μεσαίωνα και τους 

Νεότερους Χρόνους.

Τα κάστρα της Κορινθίας 

Το Κάστρο του Ακροκορίνθου 

Ο Ακροκόρινθος είναι βράχος ύψους 579 μέτρων που δεσπόζει στην πεδιάδα της Κορίνθου. Στους πρόποδές του ήταν χτισμένη η Αρχαία Κόρινθος. Ο βράχος, λόγω της μορφολογίας του, 

χρησιμοποιήθηκε από τα αρχαία χρόνια ως κάστρο (ακρόπολη). Ο Ακροκόρινθος οχυρώθηκε για πρώτη φορά από τον τύραννο Περίανδρο και τον πατέρα του τον Κύψελο τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ. και σιγά-σιγά εξελίχθηκε σε Ακρόπολη. Το 146 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Λεύκιος Μόμμιος Αχαϊκός κατέστρεψε την Κόρινθο και την ακρόπολή της, όταν κατέλαβε την Ελλάδα. Ο Ιούλιος Καίσαρας επισκεύασε το κάστρο το 44 π.Χ.. Μία ακόμα επισκευή γίνεται τον 6ο αιώνα επί βασιλείας 

Ιουστινιανού και κάποιες προσθήκες παρατηρούνται μέχρι και τον 12ο αιώνα.

Το κάστρο του Ακροκορίνθου

Το 1210 το κάστρο καταλαμβάνεται από τους Φράγκους αφού προηγουμένως ο υπερασπιστής του Λέων Σγουρός αυτοκτόνησε πηδώντας έφιππος από τα τείχη. Οι Φράγκοι πραγματοποιούν πολλές επισκευές. Στη συνέχεια ο Ακροκόρινθος αλλάζει χέρια. Παραχωρείται διαδοχικά στις ιταλικές οικογένειες Γκραβίνα και Ατσαγιόλι για να καταλήξει τελικά -στα τέλη του 14ου αιώνα- στον Θεόδωρο Παλαιολόγο ο οποίος το πουλά για οικονομικούς λόγους στους Ιωαννίτες Ιππότες 

που το κρατούν μέχρι το 1404 και του το επιστρέφουν. Το 1458 ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής κατέλαβε το κάστρο που το υπερασπιζόταν ο Βυζαντινός Ματθαίος Ασάν. Το 1687 το κάστρο περνά στα χέρια των Ενετών οι οποίοι το επισκευάζουν και του δίνουν τη σημερινή του μορφή. Λίγα χρόνια μετά, το 1715, οι Τούρκοι πολιορκούν τον Ακροκόρινθο και τον καταλαμβάνουν. Το 

κάστρο παρέμεινε σε αυτούς μέχρι το 1827 οπότε και παραδόθηκε στους Έλληνες. 

Το κάστρο του Ακροκορίνθου.

Το κάστρο Ακροκορίνθου αποτελεί τυπικό δείγμα φρουριακής 

αρχιτεκτονικής, με κατασκευαστικές λεπτομέρειες και διακοσμητικά στοιχεία όλων των χρόνων της 

ιστορίας του. Τα τείχη ακολουθούν τη φυσική γραμμή του βράχου, είναι χτισμένα σε τρεις αμυντικές σειρές 

και ενισχύονται με πύργους προμαχώνες, επάλξεις διάτρητες με πολεμίστρες και κανονιοθυρίδες. Μπροστά από την πρώτη πύλη υπήρχε τάφρος με ξύλινη κινητή γέφυρα. Λιθόστρωτο καλντερίμι 

οδηγεί στις τρεις διαδοχικές πύλες. Η πρώτη πύλη είναι τοξωτή και 

επιστέφεται μ' ένα τυφλό τόξο, όπου σώζεται βυζαντινή μαρμάρινη πλάκα. Η δεύτερη είναι μια εντυπωσιακή 

πυργοειδής διώροφη κατασκευή. Στο εσωτερικό της πέτρινη κλίμακα οδηγεί σε υπόγειες θολωτές 

αίθουσες. Η τρίτη πύλη διακοσμείται με τυφλό πεταλόσχημο τόξο και πλαισιώνεται από δύο ισχυρούς 

πύργους.

Η πολυσύνθετη είσοδος του κάστρο του Ακροκορίνθου είναι άριστα οχυρωμένη μέσα από ένα σύστημα τριών

εισόδων. Η πλευρά αυτή του βράχου είναι η μόνη προσβάσιμη, γι’ αυτό και καταβλήθηκε προσπάθεια ήδη

από τους ιουστινιάνειους χρόνους να οχυρωθεί αποτελεσματικά. Δεν είναι τυχαίο πως ο Ακροκόρινθος

συχνά πολιορκήθηκε για χρόνια χωρίς επιτυχία.

Στο εσωτερικό του κάστρου σώζονται ερείπια ναών (Αγ. Δημήτριος, τρίκλιτη ενετική βασιλική, τζαμιά με μιναρέ) κρήνες, υπόγεια βυζαντινή δεξαμενή με πεσσούς και καμάρες από πλίνθους, πηγή Άνω Πειρήνης με δύο υπόγειους θολοσκεπείς χώρους, ναός της Αφροδίτης 5ου -4ου π.Χ. αι.) με μεταγενέστερες διαδοχικές κατασκευές κ.ά. Στη ΝΔ πλευρά του κάστρου ορθώνεται ο 

διώροφος φράγκικος πύργος-παρατηρητήριο με βαθμιδωτή βάση και ένα παράθυρο-πολεμίστρα. Ο κάτω όροφος ήταν δεξαμενή. Στις βόρειες υπώρειες του λόφου Ακροκορίνθου, 

βρίσκονται τα ερείπια της Αγοράς της αρχαίας πόλης της Κορίνθου με μνημειακά κτίσματα (ιερά, κρήνες, ωδείο, θέατρο, καταστήματα, την πλακόστρωτη οδό Λεχαίου, τον επιβλητικό αρχαϊκό 

ναό του Απόλλωνα και το Μουσείο).

Το κάστρο του Ακροκορίνθου.

Τα κάστρα της Αργολίδος  

Το Κάστρο της Ακροναυπλίας

Η Ακροναυπλία είναι ένα από τα τρία κάστρα του Ναυπλίου. Είναι βραχώδης χερσόνησος που αποτελούσε στην αρχαιότητα την ακρόπολη του Ναυπλίου. H σημερινή μορφή του κάστρου της Ακροναυπλίας  αποκρυσταλλώθηκε κυρίως στις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Πρώτης 

Eνετοκρατίας, από τον 13ο έως τον 16ο αιώνα. Η μακραίωνη ιστορία της Ακροναυπλίας ακολουθεί την ιστορική τύχη της περιοχής που περιήλθε στους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Φράγκους, τους Ενετούς και τους Τούρκους, μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας. 

Το κάστρο της Ακροναυπλίας πάνω από το πανέμορφο Ναύπλιο.

Tο 1210-1212, όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν την πόλη, χώρισαν την περιοχή της Aκροναυπλίας σε δύο περιβόλους. Στο μέσο περίπου της χερσονήσου βρισκόταν το λεγόμενο Φράγκικο κάστρο, το 

οποίο προοριζόταν για την κατοικία των Φράγκων αρχόντων και ήταν το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της πόλης, ενώ το Pωμέικο κάστρο (βυζαντινής προέλευσης), στο δυτικό τμήμα της χερσονήσου και σε υψηλότερο επίπεδο, προορίστηκε για τους Έλληνες. Oι Φράγκοι έχτισαν τείχος μεταξύ των δύο κάστρων και τετράγωνο πύργο στο μέσο του λόφου, για να ελέγχουν την επικοινωνία μεταξύ των δύο κάστρων. Στο ανατολικό τείχος του Φράγκικου 

κάστρου υπήρχε πύλη που προστατευόταν από δύο στρογγυλούς πύργους και ένα τριγωνικό οχύρωμα. H πύλη έφερε διακόσμηση με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και έμεινε γνωστή ως 

«Πύλη της Eιρήνης».

Το κάστρο της Ακροναυπλίας. Η περιοχή από την οποία ξεκινά το

ρωμέικο κάστρο.

Στη διάρκεια της Πρώτης Eνετοκρατίας που άρχισε το 1470, οι Eνετοί, υπό την απειλή των τουρκικών επιδρομών και λόγω των νέων οχυρωματικών αναγκών λόγω της ανακάλυψης της 

πυρίτιδας, προέβησαν σε ενίσχυση των οχυρώσεων, υπό την επίβλεψη του σημαντικού μηχανικού της εποχής Aντόνιο Γκαμπέλο. Από τα πιο σημαντικά τους έργα ήταν η προσθήκη ενός νέου περιβόλου, του λεγόμενου Κάστρου των Tόρων, σε χαμηλότερο επίπεδο, στα ανατολικά του 

κάστρου των Φράγκων, στην πλευρά προς το Παλαμήδι. Άλλο έργο της εποχής είναι η λεγόμενη τραβέρσα Γκαμπέλο, που στόχευε στην ενίσχυση του κάστρου των Φράγκων, με τη δημιουργία ενός δεύτερου εγκάρσιου τείχους μεταξύ του Φράγκικου και του Pωμέικου κάστρου. H πύλη μεταξύ των δύο κάστρων ενισχύθηκε με πολυγωνικό προμαχώνα και ημικυκλικό τείχος με πολεμίστρες. Οι Ενετοί ενίσχυσαν και τον δυτικό αυτοτελή προμαχώνα προς την πλευρά του κόλπου, χαμηλά, απέναντι από το Μπούρτζι, όπου τοποθέτησαν πέντε μεγάλα κανόνια, τα λεγόμενα τότε «πέντε αδέλφια», εξ ου και η τότε ονομασία «κάστρο πέντε αδέλφια».

Μέρος του τείχους της Ακροναυπλίας.

Το 1540 το Ναύπλιο καταλήφθηκε από τους Τούρκους οι οποίοι ενίσχυσαν περισσότερο την οχύρωση της Ακροναυπλίας με μεγαλύτερα κανόνια ονομάζοντάς την Ιτς-Καλέ. Tο 1686, όταν οι Ενετοί ξαναπήραν την πόλη από τους Τούρκους, απαγόρευσαν την ύπαρξη οικιών στο κάστρο. Στο διάστημα 1702-1706 κατασκευάζεται και ο προμαχώνας Γκριμάνι  κάτω από το Παλαμήδι. Ο προμαχώνας διέθετε τέσσερα κανονιοστάσια που προστάτευαν το Κάστρο της Ακροναυπλίας και 

το στενό δρόμο που οδηγούσε στην Πύλη της Ξηράς. Με την κατασκευή του Παλαμηδιού πάντως το 1715, η αίγλη και η στρατηγική σημασία της Ακροναυπλίας μειώνονται δραματικά. Το 1715 ακολουθεί δεύτερη Οθωμανική κυριαρχία. Σ΄ αυτή την περίοδο οι Τούρκοι ενισχύουν το 

Ιτς-Καλέ και το Παλαμήδι με 400 κανόνια.

Το κάστρο της Ακροναυπλίας όπως διακρίνεται από το Παλαμήδι. Η ανέγερση του τελευταίου κατά τη Β’ Βενετοκρατία κατέστησε την Ακροναυπλία δευτερεύουσα οχύρωση για την προστασία του Ναυπλίου, όχι όμως και αμελητέα καθώς παρέμενε εγγύτερα στην

πόλη..

Τη νύκτα της 30ης Νοεμβρίου του 1822 οι Έλληνες υπό τον Στάικο Σταϊκόπουλο κατέλαβαν το Παλαμήδι και με τα κανόνια του άρχισαν να κανονιοβολούν την Ακροναυπλία. Στις 3 

Δεκεμβρίου, μόλις 3 ημέρες αργότερα, οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να παραδώσουν το κάστρο στον αρχιστράτηγο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Tο 1829, ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας ανήγειρε στην Ακροναυπλία μεγάλο στρατώνα καθώς και στρατιωτικό νοσοκομείο. Στα τέλη του 19ου αιώνα, μέσα στο φρούριο αυτό κτίσθηκαν μεγάλοι 

στρατώνες πεζικού και στρατιωτικές φυλακές. Tο 1926 μεταφέρθηκαν από το Παλαμήδι στην Ακροναυπλία οι περιβόητες φυλακές της που στεγάστηκαν στον στρατώνα του Καποδίστρια. 

Λειτούργησαν εκεί μέχρι το 1960 περίπου. 

Το Ναύπλιο με την Ακροναυπλία σε πρώτο πλάνο και το Παλαμήδι στο βάθος, πάνω στο βράχο.

Το Κάστρο της Λάρισας Άργους 

Βόρεια από το Άργος, εκεί που τελειώνει η πόλη, υπάρχουν δύο λόφοι. Δεξιά, προς τα ΒΑ, είναι ο λόφος της Ασπίδος και στα ΒΔ, ο πιο ψηλός από τους δύο (289 μ.), είναι ο λόφος της Λάρισας όπου βρίσκεται το κάστρο. Και στο λόφο της Ασπίδος υπήρχε αρχαίο κάστρο που δεν σώζεται. 

Τα δύο κάστρα ενώνονταν με τείχη για την προστασία της πόλης του Άργους κατά την αρχαιότητα. Το κάστρο λέγεται Κάστρο του Άργους ή κάστρο της Λάρισας. Οι πρώτοι που εποίκισαν το Άργος ήταν οι Πελασγοί και οι ονομασίες είναι πελασγικές. «Άργος» σημαίνει 

κάμπος και «Λάρισα» σημαίνει ακρόπολη.

Το κάστρο Λάρισα του Άργους.

Το κάστρο οικοδομήθηκε κατά τους προϊστορικούς χρόνους. Η βάση του σε ορισμένα σημεία έχει ογκόλιθους, που μας θυμίζουν τα κυκλώπεια 

τείχη. Τον 5ο και 6ο αι. π.Χ. οι Αργείοι επισκεύασαν και συμπλήρωσαν το τείχος, 

ακολουθώντας τα παλαιότερα ίχνη. Σημαντικά τμήματα της εποχής εκείνης σώζονται στο βόρειο και δυτικό τμήμα. Τον 10ο αι. μ.Χ. κτίστηκε το μεσαιωνικό κάστρο και υπήρξε για τους Βυζαντινούς από τις πιο 

σημαντικές οχυρώσεις στην Πελοπόννησο. Το 1203, ενώ 

οι Σταυροφόροι είχαν παραλύσει την 

αυτοκρατορία,  περιήλθε στη δικαιοδοσία του άρχοντα του Ναυπλίου 

Λέοντα Σγουρού. Το κάστρο Λάρισα του Άργους.

Μετά την άλωση του 1204, το κάστρο άντεξε μέχρι το 2012 οπότε κυριεύτηκε από τον Othon de la Roche (Όθωνα Δελαρός), τον βουργουνδό  ευγενή στον οποίο είχε παραχωρηθεί το Δουκάτο των Αθηνών. Οι Φράγκοι την περίοδο εκείνη, μέσα στον 13ο αιώνα, ανακατασκεύασαν το 

κάστρο και του έδωσαν τη σημερινή του μορφή. Το κάστρο παρέμεινε φράγκικο και μετά την εκδίωξη των Λατίνων από το θρόνο της Κωνσταντινούπολης, ενώ γλύτωσε και από τους 

Καταλανούς που κατέλαβαν το Δουκάτο των Αθηνών. Από το 1356 ανήκε στη Δούκισσα της Αργολίδας Μαρία Ντ’ Ανγκέν (Maria d'Enghen), κληρονόμο του οίκου Δελαρός. Το 1388 η Δούκισσα πούλησε την περιοχή στους Ενετούς, αλλά το κάστρο του Άργους πρόλαβε και το κατέλαβε ο Θεόδωρος Παλαιολόγος, δεσπότης του Μυστρά για να το πουλήσει ο ίδιος στους Ενετούς το 1394. Οι Ενετοί κράτησαν το κάστρο μέχρι το 1463 οπότε έπεσε στα χέρια των Οθωμανών. Οι Τούρκοι παρέμειναν κυρίαρχοι μέχρι το 1822, με ένα μικρό διάλειμμα στο 

διάστημα 1686-1715 όταν επέστρεψαν για λίγο οι Βενετσιάνοι υπό τον Μοροζίνι.

Το κάστρο Λάρισα του Άργους.

Στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, όταν έφτασε στο Άργος η μεγάλη στρατιά του Δράμαλη, ο Κολοκοτρώνης έκρινε ότι έπρεπε οι Έλληνες να καταλάβουν το κάστρο, για να απασχολήσουν τον εχθρό και να κερδίσουν πολύτιμο χρόνο. Ο Κολοκοτρώνης έστειλε αρχικά 100 επίλεκτους άντρες, στους οποίους προστέθηκαν αργότερα κι άλλοι κι έγιναν 700. Αρχηγός τους ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο οποίος έδωσε δείγμα της διοικητικής του ικανότητας. Οι Έλληνες 

κράτησαν το κάστρο μέχρι τις 24 Ιουλίου του 1822 και κατόρθωσαν να διαφύγουν ύστερα από αντιπερισπασμό, που προκάλεσαν στον εχθρό οι Έλληνες του στρατοπέδου των Μύλων. Οι αγωνιστές είχαν κατορθώσει να καθυστερήσουν τον εχθρό 15 περίπου μέρες, που ήταν 

πολύτιμος χρόνος για την οργάνωσή τους και το θρίαμβο στα Δερβενάκια μετά από δύο μέρες.

Το κάστρο Λάρισα του Άργους.

Το κάστρο έχει δύο περιβόλους· τον εξωτερικό, μήκους 200 μ., και τον εσωτερικό, μήκους 70 περίπου μέτρων. Στον εσωτερικό χώρο υπήρχε ναός του Λαρισαίου Διός και της Αθηνάς Πολιάδος (Παυσ. ΙΙ, 24,3). Επίσης, υπήρχε σταυρεπίστεγη εκκλησία του 12ου αιώνα Σώθηκε η κτητορική της επιγραφή με το όνομα του επισκόπου Νικήτα, η οποία φυλάσσεται στις αποθήκες του μουσείου Άργους. Για την κατασκευή της εκκλησίας χρησιμοποιήθηκε 

οικοδομικό υλικό της αρχαίας εποχής. 

Το κάστρο Λάρισα του Άργους.

Το Κάστρο του Παλαμηδίου και το Μπούρτζι

Το Παλαμήδι είναι το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο φρουριακό συγκρότημα της Ενετοκρατίας και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της βενετσιάνικης 

οχυρωματικής αρχιτεκτονικής σε όλη τη Μεσόγειο. Ολοκληρώθηκε το 1714 σε χρόνο-ρεκόρ μόλις λίγων ετών για να εξυπηρετήσει τις στρατιωτικές και ναυτικές επιχειρήσεις των Βενετσιάνων 

εκείνης της εποχής. Ακολουθεί τη φυσική γραμμή του λόφου και γίνεται ένα με το τοπίο γύρω του απόλυτα σεβόμενο το χώρο αλλά και το σκοπό που είχε αναλάβει να εξυπηρετήσει. 

Το Παλαμήδι επιβλέπει την πόλη του Ναυπλίου.

Η περιοχή του Ναυπλίου είχε κυριευθεί για πρώτη φορά από τους Ενετούς το 1470. Κατά την περίοδο της πρώτης Ενετοκρατίας, οι Ενετοί προέβησαν σε ενίσχυση και επέκταση του κάστρου της Ακροναυπλίας, 

χωρίς να τους απασχολήσει το Παλαμήδι. Το 1540, το Ναύπλιο καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Εκείνοι για πρώτη φορά αξιοποίησαν στρατηγικά το Παλαμήδι, αν και ακόμα ανοχύρωτο, κατά τη διάρκεια της τρίχρονης πολιορκίας του Ναυπλίου (1537-1540) κανονιοβολώντας την πόλη από εκεί. Οι Ενετοί επέστρεψαν το 1687 και μετά από σφοδρή 

μάχη κατέλαβαν το λόφο του Παλαμηδίου.

Οι Ενετοί αντιλήφθηκαν τη στρατηγική σημασία πολλών ελληνικών λιμανιών, μεταξύ άλλων και του Ναυπλίου, και εκτίμησαν τη θέση του βράχου του Παλαμηδιού, που προστάτευε με φυσικό τρόπο την είσοδο του Αργολικού κόλπου. Τα οχυρωματικά έργα φαίνεται ότι άρχισαν από τον Φραγκίσκο Μοροζίνι αμέσως μετά την επάνοδο των Ενετών, αλλά η κατασκευή του φρουρίου πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά επί των ημερών του Bενετσιάνου Γενικού Προβλεπτή του Στόλου, Aυγουστίνου Σαγρέδου (Agostino Sagredo), από το 1711 έως το 1714, καθιστώντας την οχύρωση του φρουρίου σε πραγματικό επίτευγμα τόσο από πλευράς οχυρωματικής όσο και από πλευράς ταχύτητας κατασκευής του.

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου Τουρκο-Ενετικού πολέμου, το 1715 έπεσε στα χέρια των Τούρκων μετά από προδοσία του αρχιτέκτονα Λασάλ. Από το Παλαμήδι ξεκίνησε και η απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους. Έπειτα από πολύμηνη πολιορκία, τη νύχτα της 29ης Νοεμβρίου του 1822, μια ομάδα από 350 παλικάρια 

με αρχηγό τον Στάικο Σταϊκόπουλο κατέλαβε με αιφνιδιασμό το Παλαμήδι. Tο 

Παλαμήδι όμως εκτός από σπουδαίο φρούριο αποτέλεσε και τόπο περιβόητων 

φυλακών. Το 1834 φυλακίζεται στο Παλαμήδι για 11 μήνες ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, μαζί με τον Δημήτριο 

Πλαπούτα. Στα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα (1833-1862) και του Γεωργίου Α΄ (1863-1913) το Παλαμήδι αποτελεί την πιο απάνθρωπη φυλακή στον ελληνικό χώρο.

Το Παλαμήδι όπως φαίνεται μέσα από την Πλατεία Συντάγματος του

Ναυπλίου.

Το κάστρο σχεδίασε ο Zιαξίχ (Giaxich) και κατασκεύασε ο Γάλλος Λασάλ (LaSalle). Το σχέδιο του Φρουρίου βασίζεται σε σύστημα αλληλοϋποστηριζόμενων προμαχώνων (ντάπιες), οι οποίοι 

αναπτύσσονται κλιμακωτά στον άξονα Δύσης-Aνατολής και συνδέονται μεταξύ τους με τείχη. Oι οκτώ συνολικά προμαχώνες του κάστρου είναι αυτοτελείς, ούτως ώστε αν ένας από αυτούς καταληφθεί, η 

άμυνα να συνεχίζεται από τους υπόλοιπους. O κεντρικός προμαχώνας του Αγίου Ανδρέα, αποτελούσε το διοικητήριο και ήταν ο αρτιότερα εξοπλισμένος. Εκτός από τον προμαχώνα του Αγίου 

Ανδρέα, οι Ενετοί έχτισαν τους προμαχώνες Λεωνίδα και Μιλτιάδη στα βόρεια, τον προμαχώνα Pομπέρ στα βορειοδυτικά, τον Θεμιστοκλή στα νότια και τον Αχιλλέα στα ανατολικά. O προμαχώνας 

Επαμεινώνδας ολοκληρώθηκε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ενώ ο προμαχώνας Φωκίων κατασκευάστηκε εξολοκλήρου από τους Τούρκους. Μια ανηφορική κλιμακωτή άνοδος ενισχυμένη με 

μικρές πολεμίστρες οδηγεί στο Φρούριο στη ΒΔ πλευρά του. Πρόκειται για τη σκάλα με τα 1000 σκαλοπάτια, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, που συνδέει το κάστρο με την πόλη.

Το Παλαμήδι.

Ξεχωριστό  μέρος της οχύρωσης του Ναυπλίου αλλά άρρηκτα δεμένο με τα δυο άλλα κάστρα είναι το Μπούρτζι.  Η λέξη σημαίνει οχυρωμένος πύργος και χρησιμοποιείται και για ανάλογες κατασκευές κυρίως κοντά  στη θάλασσα ή σε νησίδες (π.χ. στη Μεθώνη, στην Κάρυστο κ.α.). Η πρώτη οχύρωση -του 1473- έγινε από τον Ενετό  αρχιτέκτονα Antonio Gambello. Οι Ενετοί, κατά τη δεύτερη παρουσία τους (1687-1715), ανήγειραν στο νησάκι ισχυρό πύργο και προμαχώνες με 

πυροβόλα δημιουργώντας έτσι το γνωστό κάστρο που δεσπόζει σήμερα στην είσοδο του λιμανιού του Ναυπλίου.

Το Μπούρτζι του Ναυπλίου.

Τα κάστρα της Αρκαδίας 

Το Κάστρο της Άκοβας

Το όνομα του φράγκικου κάστρου το οποίο κτίστηκε περί το 1250 προέρχεται από το λατινικό Άκβα ( Acqua ) λόγω των πολλών υδάτων εκ των πηγών που την περιβάλλουν. Άλλωστε ο ποταμός Λάδωνας είναι πολύ κοντά. Λέγεται επίσης και «Κάστρο της Μονοβύζας» από το θρύλο μιας 

αμαζόνας που προστάτευε το κάστρο και η οποία -όπως όλες οι αμαζόνες- είχε ένα μαστό. Λεγόταν και «Κάστρο της Κυράς» από διάφορες κυράδες που συνδέθηκαν με την ιστορία του κάστρου και 

κυρίως της Μαργαρίτας, κόρης του Βιλεαρδουίνου. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το όνομα που 

χρησιμοποιούσαν οι πρώτοι Φράγκοι κτήτορες: Mata-Grifon ή Μετάγριφον (από το Mata=φόνος, Grifon= Γαλλικό παρατσούκλι για τους Έλληνες), ενδεικτικό της στάσης των νέων κατακτητών. Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά τα ονόματα αποκαλείται και «κάστρο στην Μεσαρέαν» στο Χρονικό του 

Μορέως.

Ερείπια του κάστρου της Άκοβας.

Η Ακοβα υπήρξε έδρα μια από τις 12 βαρονίες που ιδρύθηκαν στην Πελοπόννησο μετά την κατάληψή 

της από τους Φράγκους και την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Αχαΐας το 1205 από τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη και τον Γοδεφρείδο Α’ Βιλλεαρδουίνο. Ανακηρύχτηκε υψηλή βαρονία, με δικαίωμα απονομής της δικαιοσύνης ανεκκλήτως, να 

κηρύσσει πόλεμο, να διαθέτει φρούριο και έδρα δικής της επισκοπής. Παραχωρήθηκε με είκοσι 

τέσσερα ιππικά φέουδα στον Gaultier de Roncheres ή de Roziere που το κράτησε ως το θάνατό του. 

Σύντομα, το κάστρο προσαρτήθηκε από τον ίδιο τον πρίγκιπα Γουλιέλμο και το 1277, μετά το θάνατό του κατέληξε στη δευτερότοκη κόρη του που λεγόταν Μαργαρίτα.  Η Μαργαρίτα ως Κυρά της Άκοβας πάντρεψε το 1314 την κόρη της Ισαβέλλα με τον Φερδινάνδο της Μαγιόρκας τον αρχιστράτηγο των Καταλανών της Σικελίας. Ο γάμος αυτός πρέπει να προκάλεσε αίσθηση την εποχή εκείνη αφενός λόγω 

της εκπάγλου ομορφιάς της Ισαβέλλας και αφετέρου επειδή ένα σπουδαίο κάστρο πέρασε στα 

χέρια των Καταλανών.

Μισογκρεμισμένος πύργος του κάστρου της Άκοβας.

Το 1391 κατά την κάθοδο του Εβρενόζ-Μπέη στην Πελοπόννησο, η Άκοβα κυριεύθηκε από τους Τούρκους. Αργότερα την ξαναπήραν οι Βυζαντινοί του Δεσποτάτου του Μυστρά και 

επισκεύασαν το κάστρο. Το 1423, ο Τουραχάν-Μπέης πέρασε από αυτήν και έστησε πυραμίδα με τα κρανία των σφαγιασθέντων. Το 1452 νέα καταστροφή της Άκοβας σημειώθηκε από τους υιούς του Τουραχάν, Αχμέτ και Ομάρ. Τελικά το 1458 καταλήφθηκε από τον Μωάμεθ τον Β’ 

οπότε και καταστράφηκε ξανά. Έκτοτε δεν διαδραμάτισε ιδιαίτερο ρόλο στις ιστορικές εξελίξεις του Μοριά.

Το κάστρο της Άκοβας. Από το κάστρο

σώζονται λιγοστά τμήματα των τειχών

μέσα στην πυκνή βλάστηση.

Χαρακτηριστικότερος είναι ένας

μισογκρεμισμένος πύργος. Το κάστρο θα είχε την τυπική όψη

ενός φραγκικού οχυρωματικού έργου σε ημιορεινή περιοχή με κεντρικό πύργο και

σχετικά μικρή περιφέρεια τειχών για αποτελεσματική άμυνα

με λίγους άνδρες.

Το Κάστρο του Άστρους

Στο Παράλιο Άστρος και στην νότια κορυφή του λόφου που δεσπόζει του λιμανιού, υπάρχει κάστρο από τα χρόνια της φραγκοκρατίας. Συχνά αναφέρεται και σαν Κάστρο (ή Πύργος) των 

Ζαφειρόπουλων. Το έχτισε το 1256 μ.Χ. ο πρίγκιπας Γουλιέλμος Βιλεαρδουίνος (Castello della estella όπως το ονόμαζε) και αποτελούσε κυρίως κάστρο – παρατηρητήριο για τα εκτεταμένα παράλια της Αρκαδίας προς τον Αργολικό κόλπο και το Μυρτώο Πέλαγος. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το 

κάστρο διαμορφώθηκε σε αρκετά πιο ισχυρό αμυντικό συγκρότημα.Τον 18ο αιώνα, τρεις αδελφοί, οι αδελφοί Ζαφειρόπουλοι, εύποροι έμποροι στο εξωτερικό, 

επέστρεψαν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους για να αγωνιστούν κατά των Τούρκων και οικοδόμησαν στο χώρο του κάστρου τρεις κατοικίες, διαμορφώνοντας παράλληλα το εσωτερικό του. Οι κατοικίες 

αυτές είναι χαρακτηριστικά δείγματα της προεπαναστατικής αρχιτεκτονικής της περιοχής και σώζονται μέχρι σήμερα, οι δύο πρώτες σε ημιερειπωμένη και η τρίτη σε ερειπωμένη κατάσταση. Το κάστρο έπαιξε ρόλο κατά την Επανάσταση του ’21. Στις 4 Αυγούστου 1826, 1200 στρατιώτες, που 

είχαν κλειστεί μέσα σε αυτό, νίκησαν τον πολυάριθμο στρατό του Ιμπραήμ.

Το κάστρο του Παράλιου Άστρους Κυνουρίας.

Το σχήμα του κάστρου είναι σχεδόν τετράγωνο, ενώ οι απότομοι βράχοι στα δυτικά και η θάλασσα στα ανατολικά κάνουν τον στενόμακρο λόφο οχυρό που δύσκολα κυριευόταν. Το κάστρο έχει δύο πύλες, μια προς το βορειοδυτικό άκρο την οποία προστατεύει ένας ογκώδης κυκλικός πύργος και μια δεύτερη στα ανατολικά, που έχει πρόσβαση από το πάνω μέρος του Παραλίου Άστρους. Ο οχυρωματικός περίβολος του σώζεται σε ύψος ως 6 μέτρα και διαθέτει, κυρίως στην ανατολική πλευρά, πολεμίστρες ενώ στο νότιο μέρος του διαθέτει ανοίγματα για πυροβόλα όπλα. Στο πλάτωμα της κορυφής διασώζονται ερειπωμένες αποθήκες, δεξαμενές 

νερού και οι τρεις κατοικίες των Ζαφειρόπουλων.

Το κάστρο του Άστρους.

Το Κάστρο της Καρύταινας

Η Καρύταινα αναφέρεται για πρώτη φορά τον 13ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα. Την περίοδο αυτή υπήρξε πρωτεύουσα μίας από τις βαρωνίες των Φράγκων. Στη γαλλική παραλλαγή του Χρονικού του Μορέως αναφέρεται ως Caraintaine. Τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας, την βαρονία της την κατείχε η οικογένεια των Ντε Μπρυγιέρ. Στην οικογένεια αυτή αποδίδεται και η κατασκευή του κάστρου της Καρύταινας που χτίστηκε στα μέσα του 13ου αιώνα. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν τα ερείπια της αρχαίας Βρένθης που ήταν 

χτισμένη στην ίδια τοποθεσία. Το εντυπωσιακό και ισχυρό κάστρο της Καρύταινας προσέδωσε στην πόλη για πρώτη φορά στρατηγική σημασία στην Πελοπόννησο και την ασφάλισε 

αποτελεσματικά. Αργότερα, η Καρύταινα πέρασε στην εξουσία του Δεσποτάτου του Μορέως, καθώς το 1320 εξαγοράστηκε από τον Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο.

Το κάστρο της Καρύταινας.

Από το 1461 πέρασε στους Οθωμανούς. Στην τουρκοκρατία παρέμεινε σημαντικό εμπορικό κέντρο, που απελευθέρωσαν το 1821 οι Έλληνες και αμέσως αξιοποίησαν λόγω του σχεδόν απόρθητου χαρακτήρα του. Το 1826 χρησιμοποίησε ο Κολοκοτρώνης το κάστρο της ως 

ορμητήριο κατά του Ιμπραήμ και ως καταφύγιο των γυναικών και των παιδιών.Το κάστρο δεσπόζει στην κορυφή του λόφου πάνω από τον οικισμό. Έχει μήκος που ξεπερνά τα 110 μέτρα και πλάτος που ξεπερνά τα 40. Τα τείχη του φτάνουν σε ύψος μέχρι τα 7 μέτρα και σε πλάτος μέχρι τα 2. Εξαιτίας της μορφής του κάστρου και της πόλης που απλώνεται στις παρυφές 

του ψηλού λόφου χαρακτηρίστηκε από τον Καζαντζάκη ως «Τολέδο της Ελλάδος».

Το κάστρο της Καρύταινας.

Τα κάστρα της Αχαΐας 

Το Κάστρο των Καλαβρύτων 

Το κάστρο των Καλαβρύτων ή Κάστρο της Ωριάς, βρίσκεται σε λόφο ανατολικά της πόλης των Καλαβρύτων, σε απόσταση 1,5 περίπου χιλιομέτρου από το κέντρο της. Χτίστηκε κατά την 

περίοδο της Φραγκοκρατίας, από τον πρώτο βαρόνο των Καλαβρύτων, Όθων ντε Τουρνέ (Othon de Tournay), μετά το 1208. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας το 1204, τα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μοιράστηκαν στους 

Σταυροφόρους ως κράτη υποτελή στη νεοσύστατη Λατινική Αυτοκρατορία. Την Πελοπόννησο κατέλαβαν ο Γουλιέλμος Σαμπλίτης και ο Γοδεφρείδος Α’ Βιλλεαρδουίνος οι οποίοι  ίδρυσαν το 

Πριγκιπάτο της Αχαΐας, μοιράζοντας στους ιππότες τους τα εδάφη της Πελοποννήσου σε βαρονίες. Η βαρονία των Καλαβρύτων ιδρύθηκε το 1209 και δόθηκε στον Όθωνα ντε Τουρνέ. Όπως και οι περισσότεροι ιππότες που έλαβαν βαρονίες, ο Όθωνας έχτισε το δικό του κάστρο.

Η πόλη των Καλαβρύτων

Το 1263, το κάστρο των Καλαβρύτων πέρασε στα χέρια των Βυζαντινών, μετά από τη Μάχη της Πελαγονίας το 1259 και την ανάκτηση της Πόλης από τους Βυζαντινούς το 1261. Το 1400, το 

κάστρο πουλήθηκε για 4 χρόνια στους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου από τον Θεόδωρο Παλαιολόγο, που τότε ήταν δεσπότης του Μυστρά. Από το 1460 κατέχεται οριστικά από τους Τούρκους παρά την γενναία αντίσταση του τελευταίου φρούραρχου των Καλαβρύτων Δόξα, με παρένθεση την προαναφερθείσα επανειλημμένως ενετοκρατία των ετών 1687-1715. Κατά την 

Επανάσταση του ΄21 ήταν από τα πρώτα κάστρα που απελευθερώθηκαν

Το κάστρο των Καλαβρύτων

Ο λόφος στον οποίο βρίσκεται το κάστρο είναι φυσικά οχυρωμένος σε υψόμετρο 1170 περίπου μέτρων. Δεσπόζει δηλαδή 400 περίπου μέτρα ψηλότερα από την πόλη, σε πλαγιά του Χελμού. Η κορυφή του βουνού είναι ένα πλάτωμα που υψώνεται σχεδόν κάθετα κατά 190 μ. με μήκος 350 μ. και πλάτος 100 μ. Αυτές είναι περίπου και οι διαστάσεις του κάστρου (κάτι παραπάνω από 20 στρέμματα), καθώς ο περίβολος του φρουρίου καλύπτει όλα τα κράσπεδα του οροπεδίου. Το εσωτερικό τείχος του, πάχους ενός μέτρου, ήταν ασβεστόχτιστο , πολύ γερό και σε πολλά σημεία αρκετά μέτρα ψηλό. Στο εξωτερικό τείχος διακρίνονται ίχνη επάλξεων. Διακρίνονται 

επίσης δεξαμενές νερού καθώς και δυο αξιόλογοι πύργοι μισογκρεμισμένοι. Επίσης διακρίνεται η ανατολική πλευρά της κυρίας πύλης και πίσω από αυτή μια μεγάλη πέτρα σκαλισμένη σαν πηγάδι βάθους μισού μέτρου. Στην περίοδο της ακμής του στο κάστρο υπήρχαν 50 κατοικίες 

από τις οποίες ελάχιστα ίχνη σώζονται.

Το κάστρο των Καλαβρύτων

Το Κάστρο της Πάτρας 

Το Κάστρο της Πάτρας βρίσκεται στις υπώρειες του όρους Παναχαϊκό. Η ίδρυσή του τοποθετείται τον 6ο μ.Χ. αιώνα επί Ιουστινιανού. Η κατασκευή του πραγματοποιήθηκε με οικοδομικό υλικό της αρχαίας Ακρόπολης που βρισκόταν στο ίδιο σημείο και είχε ήδη 

καταρρεύσει. Τον 9ο αιώνα η Πάτρα δέχεται επίθεση από τους Σλάβους και Σαρακηνούς από στεριά και θάλασσα. Οι εισβολείς ηττώνται και η ήττα τους αποδίδεται στον Πολιούχο Άγιο Ανδρέα. Το 1205 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο καταλαμβάνουν την πόλη και το Κάστρο. Η Πάτρα δίδεται ως βαρονία στον Γουλιέλμο Αλεμάν και υπάγεται στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας με έδρα την Ανδραβίδα. Ταυτόχρονα γίνεται έδρα του Λατίνου 

αρχιεπισκόπου, που σταδιακά αποκτά μεγάλη πολιτική ισχύ. Το 1408 ο Πάπας παραχωρεί την πόλη έναντι μισθώματος στους Βενετούς για 5 χρόνια.

Το κάστρο της Πάτρας.

Το 1430 ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος απελευθερώνει το Κάστρο τα τείχη του οποίου επισκευάζονται και πραγματοποιούνται προσθήκες. Το 1458 η πόλη παραδίδεται στους 

Τούρκους και σταδιακά το Κάστρο μετατρέπεται σε διοικητικό κέντρο, καθώς η στρατιωτική άμυνα της περιοχής μεταφέρεται στο Κάστρο του Ρίου. Κατά το διάστημα 1687-1715, η Πάτρα 

γίνεται μία από τις 4 επαρχίες της Δημοκρατίας της Βενετίας και από το 1715- 1828 καταλαμβάνεται εκ νέου από τους Τούρκους. Το 1828 ο Γάλλος στρατηγός Μαιζόν 

απελευθερώνει την περιοχή.

Το κάστρο της Πάτρας.

Τα τείχη του περικλείουν μία έκταση 22.725 τ.μ. και αποτελείται από έναν τριγωνικό εξωτερικό περίβολο, ενισχυμένο με πύργους και προμαχώνες, που προστατεύονταν αρχικά από βαθιά τάφρο. Στη βορειοανατολική του γωνία υπάρχει εσωτερικός περίβολος, που ενισχύεται από έξι πύργους και επίσης από τάφρο. Το έργο αυτό θα πρέπει να έγινε από τους Φράγκους, που κατέλαβαν την πόλη το 

1205 και έκαναν επέκταση των τειχών προς τα νοτιοδυτικά. Προσθήκες πύργων και άλλες εκσυγχρονιστικές επεμβάσεις έγιναν και μετά το 1408, κατά τη σύντομη περίοδο της Βενετοκρατίας, 

αλλά και από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, που κατέλαβε δύσκολα το Κάστρο το 1430 ολοκληρώνοντας την κατάκτηση του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας 

προστίθενται αμυντικά κτίσματα και ιδρύονται εντός αυτού διοικητικά κτίσματα, τζαμιά και λουτρά. Ισχυρός σεισμός το 1785 και μια έκρηξη πυριτιδαποθήκης το 1811 προκαλούν σοβαρές ζημιές.

Το κάστρο της Πάτρας.

Το Κάστρο του Ρίου 

Οχυρωματικό έργο του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β’, χτίστηκε απέναντι από το κάστρο του Αντιρρίου, ώστε έτσι να ελέγχεται το θαλάσσιο πέρασμα, από το Ιόνιο Πέλαγος στον Κορινθιακό Κόλπο, που λεγόταν «Κιουτσούκ Τσανάκ Καλέ», δηλαδή «Μικρά Δαρδανέλλια». Το 1499 άρχισε η κατασκευή της οχύρωσης με τη σημερινή της μορφή, κατά τη διάρκεια του τουρκοβενετικού πολέμου, από τον σουλτάνο Βαγιαζήτ B´, πάνω στα ερείπια ρωμαϊκών οχυρώσεων. Η αρχική οχύρωση ήταν μικρότερη σε έκταση με διπλό περίβολο και τάφρο. Το 1532 καταλήφθηκε 

προσωρινά από τους Ισπανούς και τον βενετό ναύαρχο Αντρέα Ντόρια. Το 1603, οι Ιππότες της Μάλτας, ορκισμένοι εχθροί των Τούρκων, προκαλούν σημαντικές καταστροφές με μια 

καταδρομική επιχείρηση. 

Το κάστρο του Ρίου.

Αργότερα όμως, το 1687, όταν ο Μοροζίνι κατάλαβε τον Μοριά, οι Ενετοί ξανάχτισαν το κάστρο στη μορφή περίπου που έχει σήμερα. Παράλληλα έχτισαν και το κάστρο του Αντιρρίου, και τα όπλισαν και τα δύο με κανόνια: 60 στο Ρίο και 30 στο Αντίρριο. Το 1715 γίνεται κατάληψη του Κάστρου από τους Τούρκους, ενώ το 1828 το κάστρο ύστερα από πολιορκία παραδίδεται από 

τους Τούρκους στον στρατηγό Μαιζόν.

Το κάστρο του Ρίου και η κρεμαστή γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου.

Το κάστρο του Ρίου έχει εξωτερικά σχήμα ισοσκελούς τριγώνου του οποίου η βόρεια γωνία συμπίπτει με τη μύτη της χερσονήσου ενώ οι δύο του πλευρές είναι παράκτιες. H νότια πλευρά του, εκτός από τείχος και πύργους, προστατεύεται και από τάφρο η οποία γέμιζε θαλάσσιο νερό φέροντας σε επαφή τον Κορινθιακό κόλπο με τον Πατραϊκό. Τελευταία η τάφρος γεμίζει και πάλι 

με θαλάσσιο νερό το οποίο μάλιστα -προφανώς μετά από εργασίες που έχουν γίνει- ανανεώνεται. H βόρεια γωνία του κάστρου προστατευόταν και αυτή από πύργους ενώ στο εσωτερικό του τριγώνου υπάρχουν τα ερείπια ενός τεράστιου κυκλικού οικοδομήματος.

Το κάστρο του Ρίου.

Επίλογος 

Η μελέτη και η επίσκεψη των κάστρων, σε όποια κατάσταση κι αν σώζονται, λειτουργεί πάντα ως μια περιδιάβαση στο χρόνο, συχνά ρομαντική και νοσταλγική για τον σύγχρονο μελετητή. Οι ιστορίες, οι θρύλοι και τα ερείπια, απόηχος αλλοτινών και τόσο διαφορετικών εποχών, συγκινούν και δίνουν το κίνητρο  για την εξερεύνηση ακόμη και των πιο απομακρυσμένων οχυρώσεων που κρύβονται στους 

λόφους και στα δάση της χώρας μας. Ο στόχος άλλωστε τούτης της εργασίας είναι ακριβώς να παρακινήσει τον αναγνώστη να βγει από την πόλη και να ανακαλύψει ο ίδιος τούτα τα όμορφα 

μνημεία και μαζί το φυσικό περιβάλλον που τα αγκαλιάζει αιώνες τώρα. 

Αριστερά: Το οικόσημο του Γουλιέλμου Σαμπλίτη κατακτητή (μαζί με τον Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο) και πρώτου ηγεμόνα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας (1205-1209).

Δεξιά: Το οικόσημο του Φιλίππου Β’, Πρίγκιπα του Τάραντα (1294-1331), Πρίγκιπα της Αχαΐας (1307-1313) και τιτουλάριου Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης

(1313-1332).

Βιβλιογραφία

Ελλάς (συλλογικό έργο), Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, τ. Α’-Β’, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998.

 Καρποδίνη - Δημητριάδη Έφη, Κάστρα της Πελοποννήσου, εκδ. Αδάμ – Πέργαμος, Αθήνα, 1993.

 Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 

1998. 

Miller  William, Ιστορία της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα : 1204 – 1566, μτφρ. Άγγελου Φουριώτη, 3η έκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997.

 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (συλλογικό έργο), τ. Θ, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1972.

 Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. 

Παπαδήμα, Αθήνα, 2001. 

Παπαχατζής Νικόλαος, Αρχαία Κόρινθος, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1987.  

Διαδίκτυο

Ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr)Ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr)

Ιστοσελίδα Καστρολόγος (http://www.kastra.eu)