Σ ε λ ί δ α | 1

Ενότητα 1η: Τα Δημοτικά Τραγούδια

- Γράψε τι γνωρίζεις για τα δημοτικά τραγούδια;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- Γράψε είδη/κατηγορίες των δημοτικών τραγουδιών που γνωρίζεις

………………………………………. ………………………………………

………………………………………. ………………………………………

………………………………………. ………………………………………

………………………………………. ………………………………………

- Προσπάθησε να αναγνωρίσεις σε ποιο είδος δημοτικού τραγουδιού ανήκουν τα πιο κάτω δημοτικά τραγούδια:

………………………………………………. ……………………………………………..

Δημοτικό Τραγούδι

Σταύρη Μιχαήλ, Φιλόλογος Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης

για ν’ αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,

χωρία κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν.

- Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,

να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν,

και να ‘μαι σκλάβος των Τούρκων, κοπέλι στους γερόντους. […]»

«Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γης τόνε τρομάσει

κι η πλάκα τον ανατριχιά που θέλει τον σκεπάσει.

Κι εκειά βαριά που κείτεται, λόγια αντρειωμένα λέει:

- Να ‘χεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια,

να ‘πάτιουν τα πατήματα, να ‘πιανα τα κερκέλια

Σ ε λ ί δ α | 2

έκφραση της λαϊκής δημιουργίας (βιώματα του λαού, τα συναισθήματα, τις ιδέες του)

άγνωστος ο δημιουργός

συνδύαζε την ποίηση και το χορό

Είδη δημοτικών τραγουδιών όπως παρουσιάζονται στο σχολικό βιβλίο

Τραγούδια που αναφέρονται στις εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νανουρίσματα, παιδικά, εορταστικά, της ξενιτιάς, μοιρολόγια, της δουλειάς κλπ.)

Ιστορικά (ακριτικά, κλέφτικα)

Παραλογές (ιδιαίτερο είδος: επικός τόνος, αφηγηματικά, έχει δραματική έκβαση)

Γνωρίσματα των περισσοτέρων δημοτικών τραγουδιών

ιαμβικός, δεκαπεντασύλλαβος στίχος, χωρισμένος σε δύο ημιστίχια

το νόημα κάθε στίχου ολοκληρώνεται χωρίς να υπάρχει διασκελισμός

δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από τα δίστιχα

χρήση απλής δημοτικής γλώσσας με κάποιους ιδιωματισμούς

παρατακτικός λόγος, με κύριες προτάσεις και ελάχιστες δευτερεύουσες

λεξιλόγιο: πολλά ρήματα και ουσιαστικά, σπάνια τα επίθετα

σαφές, πυκνό και λιτό ύφος με προσωποποιήσεις, παρομοιώσεις, υπερβολές

εκφραστικά μέσα εικόνες/σκηνές, διάλογος

Είδη τεχνικής

συμβολικοί αριθμοί (το 3 και τα πολλαπλάσιά του)

τριαδικό σχήμα (πρόσωπα και έννοιες παρουσιάζονται ανά τρία ή τρεις φορές)

Σταύρη Μιχαήλ, Φιλόλογος Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Σ ε λ ί δ α | 3

Άστοχα ερωτήματα (για να εξηγήσει ο ποιητής κάτι παράξενο, ενώ στη συνέχεια δίνονται αρνητικές απαντήσεις για να ακολουθήσει η σωστή εξήγηση). παρατείνουν την αγωνία του ακροατή και δίνεται με έντονο ύφος αυτό που θέλει να τονίσει

στερεότυπες εκφράσεις «Τρία πουλάκια κάθονταν…»

επαναλήψεις η φράση του 1ου ημιστιχίου επαναλαμβάνεται στο 2ο, ή ένας στίχος επαναλαμβάνεται στο τραγούδι δύο ή περισσότερες φορές

διάλογος ανάμεσα σε ανθρώπους αλλά και ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα ή άψυχα

Επίσης: περιγραφή, αφήγηση, υπερβολή και το στοιχείο του αδυνάτου (=φαινόμενα που είναι αδύνατον να συμβούν στη φύση)

Σταύρη Μιχαήλ, Φιλόλογος Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Σ ε λ ί δ α | 4

«Του γιοφυριού της Άρτας» (Δημοτικό)

- Διάβασε το δημοτικό τραγούδι «Του γιοφυριού της Άρτας» σελ. 12-13 (ΚΝΛ Γ’ Γυμνασίου) και προσπάθησε να βρεις γνωρίσματα που έχουν αναφερθεί στο προηγούμενο φυλλάδιο.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- Σε ποια κατηγορία ανήκει το δημοτικό αυτό τραγούδι;

………………………………………………………………………………………………

- Ανάφερε τα γνωρίσματα που δείχνουν σε ποια κατηγορία ανήκει;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ανάλυση του περιεχομένου:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

Σταύρη Μιχαήλ, Φιλόλογος Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Σ ε λ ί δ α | 5

«Του γιοφυριού της Άρτας» (Δημοτικό)

Ανάλυση Κειμένου:

Θέμα: η θυσία της όμορφης γυναίκας του πρωτομάστορα για να στερεωθεί το γεφύρι το οποίο εκείνος ήταν υπεύθυνος για να κτιστεί.

Ενότητες

1η: στ. 1-13: Το δράμα και το αδιέξοδο. Η εντολή της μοίρας μέσα από την ανθρώπινη λαλιά ενός πουλιού

2η: στ. 14-32: Η πρόσκληση και η άφιξη της γυναίκας. Το ψάξιμο για το δακτυλίδι

3η: στ. 33-34: Το χτίσιμο της γυναίκας στα θεμέλια της γέφυρας

4η: στ. 35-40: Το παράπονο και η κατάρα της γυναίκας

5η: στ. στ. 41-46: Αλλαγή της κατάρας ούτως ώστε να ισοδυναμεί με ευχή

Σχόλια στο κείμενο:

στ. 1: πολλοί εργάζονται για την κατασκευή της γέφυρας – υπερβολή δείχνει τη σπουδαιότητα του έργου

στ. 3 και 6: Επανάληψη στίχων με αλλαγές στο χρόνο των ρημάτων

στ. 7-13 Προσωποποίηση του πουλιού – έχει ανθρώπινη λαλιά. Μέσα από αυτή την λαλιά δίνεται στον πρωτομάστορα και τους μαστόρους ο λόγος που γκρεμίζεται η γέφυρα Εντολή της μοίρας: Να στοιχειωθεί η γέφυρα με άνθρωπο και μάλιστα συγκεκριμένο πρόσωπο, τη γυναίκα του πρωτομάστορα σημαντικό πρόσωπο που δείχνει τη σπουδαιότητα του έργου

στ. 8-9, 11-12 σχήμα άρσης και θέσης: δίνεται μια δήλωση με αρνητικό νόημα (δεν, μήτε) ενώ στη συνέχεια δίνεται η αντίστοιχη καταφατική. «δεν εκαλάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι, παρά εκελάηδε και έλεγε, ανθρώπινη λαλίτσα»

στ. 14 και 22: δίνεται το ψυχικό δράμα του πρωτομάστορα «του θανάτου πέφτει», «ραγίζεται η καρδιά του» πρέπει να υπακούσει τις εντολές της μοίρας και να θυσιάσει τη γυναίκα του για το κοινό συμφέρον

στ. 15: το αηδόνι ως μαντατοφόρος το γλυκό κελάηδημα του αηδονιού έρχεται σε αντίθεση με την κακή είδηση που θα πάρει

Σταύρη Μιχαήλ, Φιλόλογος Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Σ ε λ ί δ α | 6

στ. 16-17: χρήση του επιρρήματος «αργά» - ο πρωτομάστορας επιδιώκει την καθυστερήσει το τέλος ή μπορεί να έχει ελπίδα για αποτροπή του κακού

στ. 18-20: το πουλί «παρακούει» και αντί του «αργά» χρησιμοποιεί το αντίθετο επίρρημα «γοργά» η μοίρα δεν επιτρέπει την καθυστέρηση αλλά μάλιστα επισπεύδει την εκτέλεση της εντολής. Έχουμε επίσης επανάληψη στίχων με αλλαγή στο επίρρημα.

στ. 22-29: Σιωπή του πρωτομάστορα λόγω της τραγικής εξέλιξης θα χάσει τη γυναίκα του ψέμα από τους μαστόρους ότι η θλίψη και η σιωπή του οφείλονται στο πέσιμο του δακτυλιδιού του στα θεμέλια προθυμοποίηση της γυναίκας για να κατέβει να βρει το δακτυλίδι ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ (όλοι γνωρίζουν την αλήθεια εκτός από το θύμα, την όμορφη γυναίκα)

στ. 23 τυπικός στίχος δημοτικών τραγουδιών «Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει»

στ. 33-34 το χτίσιμο της λυγερής – χρήση ενεστωτικών ρημάτων («πιχάει», «παίρνει», «ρίχνει») υποδηλώνει την ταχύτητα με την οποία γίνεται το χτίσιμο ίσως ο πρωτομάστορας να θέλει να βάλει τέλος στο βασανιστήριο της γυναίκας του γιατί την αγαπάει

στ. 35-40: η γυναίκα θρηνεί τις δυο αδελφές της που έχτισαν μεγαλύτερα ποτάμια, του Δούναβη και του Ευφράτη: «κακογραμμένες» από τη μοίρα επιπλέον καταριέται το γεφύρι για να τρέμει όταν τρέμουν τα φύλλα τις καρυδιάς και να πέφτουν οι διαβάτες όταν πέφτουν τα φύλλα των δέντρων

στ. 43-46 μετατροπή της κατάρας με τρόπο που να ισοδυναμεί με ευχή λόγος: ο αδερφός της είναι στη ξενιτιά και υπάρχει περίπτωση όταν επιστρέψει να περάσει πάνω από το γεφύρι. η ξενιτιά ως η μεγαλύτερα συμφορά για τους ανθρώπους των δημοτικών τραγουδιών – ο αδελφός της κοπέλας ο μόνος από την οικογένεια της που έμεινε ζωντανός για να συνεχίσει τη γενιά

Στοιχεία των δημοτικών τραγουδιών που παρατηρούνται στο τραγούδι:

κυριαρχεί το ρήμα και τα ουσιαστικά με ελάχιστα επίθετα

παρατακτική σύνδεση και ασύνδετα σχήματα

Σταύρη Μιχαήλ, Φιλόλογος Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Σ ε λ ί δ α | 7

χρήση του δραματικού ενεστώτα που δίνει παραστατικότητα και ζωντάνια

λιτό ύφος του τραγουδιού με τη χρήση διαλόγου

ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος χωρίς ομοιοκαταληξία

το νόημα του 1ου ημιστιχίου ολοκληρώνεται στο 2ο του κάθε στίχου

χρήση αριθμών πολλαπλάσιων του 3 (45 και 60), επίσης 3 αδερφές

επανάληψη στίχων

προσωποποίηση του πουλιού, μεταφορές,

το στοιχείο του αδυνάτου, μαγικά στοιχεία

Κατηγορία στην οποία ανήκει το τραγούδι ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

αφηγηματικό ο λαϊκός τραγουδιστής αφηγείται την ιστορία της θυσίας του πρωτομάστορα, που έχει στόχο το στέριωμα του γεφυριού της Άρτας

Επικός τόνος με ολοκληρωμένη υπόθεση, πλοκή με αρχή, εξέλιξη και δραματικό τέλος όπως τα έπη

Το περιεχόμενο του είναι ψεύτικο και δεν στηρίζεται σε κάποιο πραγματικό γεγονός αλλά σε κάποιο θρύλο

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

3. Ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη της αφήγησης είναι πολύ σημαντικός. Το πουλί παρακούει και αντί να μηνύσει στη γυναίκα να ετοιμαστεί αργά και έρθει αργά, της λέει να ετοιμαστεί γοργά και γοργά να πάει στο γιόμα. Με αυτό τον τρόπο επιταχύνεται η εξέλιξη της υπόθεσης και αποτρέπεται κάθε πιθανή καθυστέρηση της εκτέλεσης της εντολής της μοίρας.

5. Η γυναίκα του πρωτομάστορα εκφράζει το παράπονο της για την τύχη αυτής και των δυο αδελφών της και αντιδρά με εκδικητικό τρόπο στην απρόσμενη δοκιμασία της βάζοντας κατάρα στη γέφυρα. Τα συναισθήματα για το σύζυγό της δεν αποκαλύπτονται αλλά μπορούμε να συμπεραίνουμε ότι είναι θυμωμένη μαζί του και απογοητευμένη ενώ πείθεται να αλλάξει την κατάρα για χάρη του αδελφού της και όχι για χάρη του συζύγου της.

Σταύρη Μιχαήλ, Φιλόλογος Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου