ΒΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Ι

ΕΛΠ1-501

Σύμβουλος Μαρία Σχοινά

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

«Σπουδές Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού»

Ακαδ.έτος 2009-2010

Συνεξέταση των Αιθιοπικών του Ηλιόδωρου και των Σατυρικών του Πετρωνίου

—Ομοιότητες και διαφορές

Δ ά φ ν η Ι ω ά ν ν ο υ

Μητρώο 97

dfnioa@gmail.com

dfnioa @ enl . auth . gr

Φεβρουάριος 2010

INDEX

ΕΙΣΑΓΩΓΗ / ΚΥΚΕΩΝΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ σελ

ΟΙ ΣΟΒΑΡΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΕΡΝΕΣΤΟΙ σελ

Q.E.D. σελ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ

2

2

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η / Κ Υ Κ Ε Ω Ν Ο Σ Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α

Υλοποιείται μια παράξενη περιέλιξη, καθώς έχει διαρθρωθεί αυτό το πόνημα. Αρμολογούνται

τα επιμέρους μελετήματα σ’άξονα παραθεμάτων δύο υπέροχων έργων της ελληνικής

θεωρητικής γραμματείας, σύγχρονα περίπου των εξεταζόμενων, που είναι : το περί ύψους

έργο του οποίου η πατρότητα παραμένει ασύλητο μυστικό1, και το περί ερμηνείας του

Δημήτριου2. Είθε να είναι καλά ερείσματα συλλογιστικής αναρρίχησης.

1 Το έργο αυτό θα το σημειώνουμε εφεξής ως Π.ΥΨ.Α --Το Α εκ του «ανώνυμου» συγγραφέα.2 Σε αυτό θα αναφερόμαστε με το ακρώνυμο Π.ΕΡΜΝ.Δ.

3

3

ΟΙ ΣΟΒΑΡΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΕΡΝΕΣΤΟΙ

Στα σοφιστικά μυθιστορήματα συγκαταλέγονται τα Αιθιοπικά.3 Βυζαντινοί λόγιοι

αναγνώρισαν την αξία του, πρώτοι, ακολούθησαν δε πάμπολλοι Ευρωπαίοι γνώστες

λογοτεχνίας και θεωρητικοί, σε εποχές τόσο διάφορες μεταξύ τους όσο ο 15ος και ο 20ος

αιώνας. Ο Julious Ceasar Scaliger είχε το 1561 διακηρύξει πως κάθε επικός ποιητής πρέπει

να μελετά εξονυχιστικά τα Αιθιοπικά και να τα έχει ως υπέρτατο πρότυπο.4 Ο Sidney το

1595 ανεβάζει αυτό το κείμενο στο ίδιο βάθρο με την Κύρου Παιδεία και την Αινειάδα.5

Πώς κερδήθηκε η τέτοια επίνευση; Για ποιαν άθληση ο κότινος;

«Των αθάνατων έργων γενεσιουργό αίτιο η ηθική τελείωση είναι, γιατί η ηθική ατέλεια σαν

σπέρμα αρρώστιας μοιραίως εμφιλοχωρεί σε κάθε δημιουργία –η μεγαλοφυΐα ανάπηρη χωρίς

το ηθικό στοιχείο».6 «Όταν ένας στοχαστικός άνθρωπος έμπειρος στα λογοτεχνικά ακούει μια

περικοπή χωρίς αυτή να κεντρίζει στην ψυχή του ιδέες και αισθήματα υψηλά, χωρίς το

θεωρούμενο να αφήνει στο πνεύμα του περισσότερα από εκείνο που λέει τότε […] υπάρχει

πτώση»7

Κλειδί τα παραπάνω. Πράγματι, τις ιδέες του Ηλιόδωρου ο πολύς Μιχαήλ Ψελλός του 11ου αι.

κατηγοριοποιεί ως υψηλές.8 Κατά μία άποψη ο Ηλιόδωρος αντιμετώπιζε το μυθιστόρημά του

σαν a series of theatrical spectacles arranged by a super human agency.9 Συχνά στο

σύγγραμμά του εγκατασπείρονται πράγματι εκφράσεις που τονίζουν πως ήθελε το έργο του

ιδωθεί ως να πρόκειται περί «σκηνοποιίας της τύχης»(10β.16εν.22στ. ο.π.) που «εξ ορμής

θείας σκηνογραφείται»(10β.38εν.15στ ο.π.) και «δράττονται τα πάντα εις διοίκησιν και

βούλημα θεών»(10β.38εν.6στ ο.π)10

3 Είναι δηλαδή πιο επεξεργασμένα από τα Εφεσιακά του Ξενοφώντα και τα περί Χαιρέαν και Καλλιρρόην του Χαρίτωνα (Γιατρομανωλάκης), και «οπωσδήποτε το εκτενέστερο και πιο σύνθετο αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα» αποκαλείται από τον Γιατρομανωλάκη, στη σελ 16 της μεταφρ. έκδ του κειμένου εκδ. Αγρα 1997 που σχολίασε εισαγωγικά ο ίδιος.4 Αναφέρεται από τον Hagg,T., Το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, μτφρ. Τ.Μαστοράκη, Αθήνα 1992, σελ 2435 Αναφέρεται από τον Hagg ο.π., σελ 2426 -----ερμηνεύει ο Λεκατσάς τις αντιλήψεις του ανώνυμου συγγραφέα του Π.ΥΨ. σελ 11 Εισαγωγή7 Π.ΥΨ.Α σελ43-458 Ψελλός τις η διακρισις των συγγραμμάτων κλπ κλπ στην εισαγωγή του Γιατρομανωλάκη στο Ηλιόδωρου Αιθιοπικά ή τα περί Θεαγένην και Χαρίκλειαν, μτφρ Αλ.Σιδέρη, Εκδ.Άγρα, Αθήνα, 1997, σελ 499 Wolff 1912, 183. Παρατίθεται από Bartsch, Shadi, στο Decoding the Ancient Novel, Princeton Univ.Press, 1989 Princeton, σελ 140 10 Bartsch σελ 133

4

4

Ο Ηλιόδωρος, στον κατακλείδιο λόγο του Σισιμίθρη του ιερέα των γυμνοσοφιστών Αιθιόπων

στο 10ο βιβλίο, ζητά να είμαστε «ευαίσθητοι στα θεία θαυματουργήματα και με το θείο

θέλημα να συνεργαζόμαστε», ο δε Υδάσπης, ευθύς κατόπιν, λέει ότι «διαπράσσονται και

επικλώθονται πάντα θεών νεύματι, και όλοι μας ενδυκνείμεθα φρονείν ακόλουθα εκείνοις».11

Σαφώς, αναγνωρίζεται και από μας πως πρόκειται περί υψηλοφρόνων ιδεών.

Κατ’αντιδιαστολή, η εντελώς πρακτική, ενδοϊστορική12 αντίληψη των εναλλαγών της τύχης

επικρατεί στο Σατυρικόν του Λατίνου λογοτέχνη άμα και arbiter (με τη δική μας έννοια μια

και δοκιμιογράφησε, κατά κάποιο τρόπο, στο ίδιο του το «μυθιστόρημά» αυτό) Πετρώνιου.

Εφόσον όμως για τον Πετρώνιο η ζωή είναι «μια αλλόκοτη κωμωδία, στην οποία κανενός τα

κίνητρα και ειδικά του ίδιου του αφηγητή δεν είναι υπεράνω πάσης υποψίας»,13 είναι πιθανό

να μπορούσε να κριθεί από τον Ψελλό ως «καταμολυντήριος του νοός»14 με τις

τολμηρότητες του κειμένου του, που εκμαυλίζουν τον λαϊκό15 αναγνώστη.

Το κεφ 138 του Πετρώνιου πληρείται από την αφήγηση μια εξαιρετικά πρόστυχης σκηνής: Η

Προσέληνη κι η Οινοθέα τιμωρούν και θεραπεύουν τον Εγκόλπιο–Πολύαινο προς το να

υπηρετεί και τιμά σωστά την Κίρκη, αφέντρα της Χρυσίδος, στον Κρότωνα της Ιταλίας.16

Ακόμα και οριοθέτηση και προλείανση της συναλλαγής ( ικανοποίηση της «δέσποινας»

Κίρκης) είναι πρόστυχη κατάφωρα: στο κεφ 126 από τη δούλα Χρυσίδα γίνεται χωρίς την

παραμικρότερη αιδημοσύνη λόγος για πώληση και αγορά σεξουαλικών εκδουλεύσεων και

για πορνική ιδιοσυγκρασία και στάση ζωής.17

Ενώ λοιπόν η Προθεωρία του Ιωάννη Ευγενικού (15 αι) συστήνει του Ηλιόδωρου το

σύγγραμμα ως πηγή κάθε ωφέλειας18 και ο Φίλιππος ο Φιλάγαθος τον 12 αι θεωρεί το ίδιο

βιβλίο ως διδάσκαλο ηθικής φιλοσοφίας καθως συγκερνά νερό της ιστορίας με το κρασί της

θεωρίας,19 αναγκαστικά από τελείως διαφορετική οδό ερχόμενος (σημειωτέον δε: και από

άλλον αιώνα!) ο G. Orwell μόνο φέρεται να έχει τιμήσει τον Πετρώνιο με παρόμοιας υφής

11 Αιθιοπικά ή τα περί Θεαγένην και Χαρίκλειαν, πρωτότυπο που εκδόθηκε στη Ρώμη το 1938 με επιμέλεια Αριστείδη Colonna, σελ 357-812Auerbach, E., Μίμησις, η εικόνα της πραγματικότητας στη Δυτική λογοτεχνία, μτφρ.Λευτ. Αναγνώστου, εκδ Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2005, σελ 4813Walsh, P.G. Η ρωμαϊκή μυθιστορία: τα Σατυρικά του Πετρωνίου και οι Μεταμορφώσεις του Απουλήϊου , μτφρ. Κ.Παναγιωτάκης, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2000, σελ 18014 Ψελλός τις η διακρισις των συγγραμμάτων κλπ Γιατρομανωλάκης ο.π. σελ 5115 Δικαίως αυτόν έβλεπε ευεπηρέαστο ο Ψελλός, ενώ βεβαίως είναι πάρα πολύ αμφίβολο να είχε ποτέ ο Πετρώνιος Λαϊκούς αναγνώστες. 16 Πετρώνιος, Σατυρικόν, μτφρ Μ.Γ.Μερακλής, Γνώση, Αθήνα, 2η έκδ, 1981, σελ 20217 Ο.π. σελ 181-218 Γιατρομανωλάκης, ο.π. σελ 57. Τα Αιθιοπικά αποκαλούνται επίσης «Υπόδειγμα ενθέσμων και τιμίων γάμων»- περιφανέστατη η διαφορά με τον Πετρώνιο.19 Της Χαρίκλειας ερμήνευμα της σώφρονος εκ φωνής Φιλίππου κλπ Γιατρομανωλάκης ο.π. σελ 53

5

5

(ποιότητας) εύσημα : «Προσωπικά, το΄χω καλύτερο να δώσω σ’ένα παιδί το έργο του

Πετρώνιου παρά τον Πήτερ Παν»20

Το ρομαντικό μυθιστόρημα θηρεύει το απόλυτο καλό και την ουτοπία.21 Ωστόσο, καθόλου

συμβολισμός και καθόλου έξαρση και ηθική εξιδανίκευση (sublimation) στον Πετρώνιο, στις

παραβολές-ιστοριούλες του.22 Πάρα πολύ δηκτικός δε διστάζει να δειχθεί ο Πετρώνιος όταν

με σαφήνεια θέτει πως «οι άνθρωποι της γνωστής τάξης των πολιτισμένων, τα καταφέρνουν

να ζούν με το ψέμα ευρισκόμενοι στον σωστό δρόμο, αυτόν που οδηγεί στο κέρδος, ενώ η

ευγένεια και τα καλά ήθη διαπιστώνονται περιττά. Εδώ(…) δεν υπάρχει τίποτ’άλλο παρά

πτώματα που κομματιάζονται (για το χρηματικό όφελος) και τα κοράκια που τα

κομματιάζουν».23 Στο λατινικό μας μυθιστόρημα του κυνικού, λοιπόν, ανθρωπογνώστη

Πετρώνιου, ο κόσμος είναι διαρκώς μεταβαλλόμενος και το μόνο που βρίσκεται να

ενδιαφέρει την πλειονότητα είναι οι περιοδικές αυξομειώσεις της κατοχής χρημάτων24. Από

το 32 κεφ μέχρι το 78, κατά διάρκεια του δείπνου του Τριαμλχίωνα δηλαδή, στιγματίζεται με

την απλή αλλά πολύ γλαφυρή περιγραφή της, η με πολυποίκιλες εκδηλώσεις25 ασύγγνωστη

πολυτέλεια και άρρωστη εγωιστική επιδειξιομανία του απελεύθερου νεόπλουτου

οικοδεσπότη εκείνης της βραδιάς όπου και οι παρασιτούντες (αντί-)ήρωές μας ακόμα θα

αισθανθούν σιχασιά και ίλιγγο26 από τον εξωφρενισμό της χρηματολάτρας παράλυσης27 και

20 Orwell, «Bookshop memories» Fortnightly (nov 1936) συμπεριλήφθηκε από τον Barry Baldwin στην ύλη του PSN ancient narrative διαδικτυακή έκδοση, αρχείο 200421 Γιατρομανωλάκης ο.π.σελ 6922 Bakhtin, m., Apoleius & Petronius στο Forms of Time and the Chronotope in the Novel στο The Dialogic imagination: Four Essays, εκδ. Austin, 1981, σελ 224 “a sacrament to life’s body, είναι το Petronian style” –ιδέ και την ιστορία-παραβολή της Εφέσιας χήρας23 Πετρώνιος, Σατυρικόν, σελ 162-3, κεφ 11624 Auerbach, E., ο.π. σελ 47-4825 Γραμματικός ανακοινώνει-απαγγέλει τα περί τον αυξανόμενο πλούτο του Τριμαλχίωνα «στο ταμείο σε μια μέρα μπήκαν δέκα εκατ. σηστέρσιοι, 70 δούλοι γεννήθηκαν, πεντακόσια μόδια σιτάρι αποθηκεύθηκαν κλπ» (κεφ 53 σελ 66), γύμνωνε ο Τριμαλχίωνας τα μπράτσα του επίτηδες για να δείξει τα χρυσελεφάντινα βραχιόλια του (κεφ 32 σελ 40) από την Ινδία ερχόμενοι σπόροι μανιταριών παραγγέλλονταν (κεφ 38 σελ 45) κρασί εκατό χρόνων σερβίρεται ( κεφ 34σελ 42) «παράξενα πράματα στρωμένα που κάνουν τους επισκέπτες ν’αλληθωρίζουν» (κεφ 35 σελ 42) τα πουλιά που βγαίνουν απ’την κοιλιά του σερβιρισμένου γουρουνιού με τους του πουλοκυνηγούς ν’απλώνουν δίχτυα (κεφ 40 σελ 49) «εγώ είχα αγοράσει και κωμικούς…» κομπασμοί του Τριμαλχίωνα (κεφ 53σελ 67) «Δεν έχω ιδέα πότε αγοράστηκαν από μένα του Πομπήιου τα περιβόλια» (κεφ 53 σελ 66), το ζύγισμα των κοσμημάτων της Φορτουνάτας για να πειστούν οι πάντες πως το υλικό τους είναι ατόφιο χρυσάφι (κεφ 67 σελ 87) τα παινέματα του Τριμαλχίωνα στο μάγειρά του που «φτιάχνει τρυγόνι από χοιρομέρι και ψάρι απ΄τη μήτρα μιας γουρούνας ( κεφ 70 σελ 91), αλαβάστρινα αρωματοδοχεία που κατεβαίνουν από την οροφή (κεφ 60 σελ 77), σαλιγκάρια σε μαλαματένιες σκάρες και θαλασσινά χτένια που προβάλλουν από υδρίες που σπάνε σε θεατρική πάλη δούλων (κεφ 70 σελ 91) η παραγγελιοδότηση του μνημείου του Τριμαλχίωνα όπου θα παρασταίνεται «με πέντε χρυσά δαχτυλίδια και εμπορικά (του) καράβια μ’ανοιγμένα πανιά να πετάει χρήμα στο λαό από τη σακούλα» (κεφ 71 σελ 93)26 «τα βάσανά μας δεν έλεγαν να πάρουν τέλος» σελ 90, «ντρέπομαι να μλήσω γιαυτά που ακολούθησαν» σελ 91, «φάλτσα» και «βαρβαρότητες» κάνουν τον Εγκόλπιο να «νιώσει σιχασιά» κεφ 68, σελ 88, «τις παλαβές παντομίμες κοιτάζαμε με το στόμα ανοιχτό» κεφ 59 σελ 76), «νόστιμες αξιογέλαστες βλακείες» (κεφ 47 σελ 59) , «γελοίες εντυπώσεις που ερεθίζουν άσχημα τα νεύρα» (κεφ 54 σελ 68)27 Σύνθημα μάλλον αναγορεύεται το του Δάμαντα, συνδαιτημόνα, «τίποτ’άλλο δεν αξίζει παρά να σηκώνεσαι από το κρεβάτι της ξάπλας και να πηγαίνεις στο κρεβάτι της μάσας. Η πάσα μέρα είναι τίποτα» (κεφ 41 σελ 51)

6

6

τη ματαιόδοξη χωριατιά της ρηχότητας28, «μουσικό κλειδί των πνευμάτων» στη Ρώμη του 1ου

μ.Χ αι.

Τους έπλασε εξάλλου, όλους τους χαρακτήρες του έργου του, ο Πετρώνιος, πιθανότατα με

το σκοπό να παρουσιάσει τις τέτοιες πλευρές της Νερώνειας κοινωνίας29, συνδυάζοντας

αρμονικά τη λογοτεχνική παράδοση με το ρεαλιστικό στοιχείο.30

Η εσωτερική μορφή παίζει τον σημαντικότερο ρόλο31, συνάγεται από τη σκέψη του

Αριστοτέλη στα Ρητορικά Γ ΙΙΙ, 8. Η φράση δεν πρέπει να είναι μήτε έμμετρη μήτε άρρυθμη.

Σ’ο,τι άπτεται αυτού, ο Πετρώνιος, αν και χρησιμοποίησε και απροκάλυπτη γλώσσα,

ανέμειξε πρόζα με στίχους32 και έδωσε στο σύγγραμμά του αυτό το ξεχωριστό33 που μπορεί

να δώσει το ταλέντο ενός ποιητή.34 Η δε του Ηλιόδωρου περιγραφή, υπάρχουν φορές που, ως

υπερβολικά ακριβολογική, γίνεται αντιποιητική, παραδέχεται ο θαυμαστής του, Feuillatre.35

28 Οι λόγοι (θέματα συζήτησης οι μονομαχίες, τα τσιμπήματα των μελισσών, ιστορίες φαντασμάτων, η ανυπάκουη κοιλιά και το μαρτύριό της και τα όργανα εξυπηρέτησής του, το ότι «οι απολαύσεις είναι το μόνο που παίρνεις μαζί σου»—σελ 53 – τα ωραία σάβανα που μπορεί να υπάρχουν στις κηδείες –σελ 51--) όλων των φίλων (Σέλευκος, Φιλέρωτας, Γανυμήδης, Χαμπίννας, Εχίων) του Τριμαλχίωνα (για τους οποίους λέγεται πως «ενώ αισθάνονται ακόμα τον μπάτσο στο μάγουλό τους θέλουν να κάνουν το σπουδαίο» –σελ 46-) και βεβαίως του ίδιου και των δούλων του (Έρμερος κλπ), είναι ενδεικτικοί ύπατης χωριατιάς---και ό,τι λαμβάνει χώρα στο δείπνο, τα οργανωμένα του θεάματα –«μπουλούκια ανυπόφορων φωνακλάδων» χαρακτηρίζονται οι ραψωδοί, (κε φ 59 σελ 76), δούλος που ομολογημένα έχει μάθει ξεσκολήσει τέχνη στους παλιάτσους κακοποιεί τον Βιργίλιο εκπέμποντας στριγγούς ήχους μέχρι τελικής πτώσεως (κεφ 68 σελ 88)29 «Την οίηση κάποιων ψευτοδιανοούμενων ήθελε να στηλιτεύσει (μεταξύ άλλων) ο Π». Walsh, ο.π. σελ 179 Όμως, επίσης: «Στους ναούς πλέον τάματα γίνονται μόνο για την επίνευση των θεών στο ξεκοκκάλισμα περιουσιών συγγενών που (είθε!) θα θαφθούν, στο απρόσκοπτο ροκάνισμα δεκάδων εκατομμυρίων----- σε θεούς και ανθρώπους γοητεία ασκεί μόνον το χρυσάφι και διδασκαλία είναι πως η απληστία δε θα πρέπει να νομίζεται ντροπή»- Λόγος του Εύμολπου στην πινακοθήκη κεφ 88, σελ 117 Πετρώνιου Σατυρικά--- προφανώς, αυτή είναι μια ανισόρροπη κι εκτραχηλισμένη κατάσταση που χρειάζεται να ψεχθεί. 30 Walsh, ο.π. σελ 225 ----Τα Σατυρικά συνέβαλαν στην ανάπτυξη του ρεαλιστικού μυθιστορήματος (Walsh, ο.π. σελ 178) Για τον Auerbach, (Auerbach, E., ο.π. σελ 49 «η fabula milesiaca βρίθει από μαγικά και μυθολογικά στοιχεία» ενώ ο Πετρώνιος εικόνισε ανθρώπους καθημερινούς που έχουν συνηθισμένη και πολύ συχνά χυδαία μοίρα που υπόκειται στις εναλλαγές του ιστορικού πεπρωμένου. ο.π) κανένα έργο της αρχαιότητας δεν πλησιάζει τόσο πολύ την ιδέα της ρεαλιστικής περιγραφής.31 –ο Αριστοτέλης επέτρεψε στους μυθιστοριογράφους να γράφουν απελευθερωμένοι από περιορισμούς είδους Hagg ο.π. σελ 127 Ο Αριστοτέλης στα ποιητική 1447b 9 φυσιολόγο βλέπει τον Εμπεδοκλή πάντως και όχι ποιητή παρόλο που γράφει σε ομηρικό μέτρο και το έργο του Ηροδότου θα ήταν ιστοριογραφία ακόμα κι αν διασκευαζόταν σε έμμετρο λόγο 1451b 1. Ο Pinciano τον 16ο αι. χαρακτήριζε έπος ή πεζό έπος τα έργα που προσομοίαζαν στα ΑΕΜ. 32 Αλλά και ποίησης και δοκιμίου για την ποίηση μαζί! Στο έργο πολλά «λογύδρια» περί του θέματος, περί αισθητικής θεωρίας δηλαδή.στηρότητα και τίποτα πιο ψεύτικο από μια ανόητη διαδακσαλία» σημείωσεο ίδιος ο πετρώνιος δια στόματος Εγκόλπιου κεφ 132 σελ 19333 «Κείμενο λογοτεχνικό που να μη το χαρακτηρίζει το τέτοιο δούλεμα του λόγου, το βαθύτερο, έτσι που να συνυφαίνεται η ιδέα με το λόγο δια μέσω του ρυθμού, θα είναι μέτριο». σχόλιο Λεκατσά στο Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 232 34Μερακλής, Πρόλογος Πετρώνιος, Σατυρικόν, μτφρ Μ.Γ.Μερακλής, Γνώση, Αθήνα, 2η έκδ, 1981, σελ 935Feuillatre, E., Etudes sur les Ethiopiques d’Heliodore Univer.Press of Poitiers, Paris, 1966, σελ 25

7

7

«Το να παίζει κανείς βέβαια επιτρέπεται --- το δε πρέπον εν παντί πράγματι φυλακτέον»36 -

έχει λεχθεί από τους «οδηγούς» μας. Εγείρεται το ζήτημα της ανατροπής-μετάπλασης της

παράδοσης, δηλαδή. Πάνω σ’αυτό:

Και τα δύο είδη, η ευτράπελη μυθιστορία και το αρχαίο ελληνικό ιδεώδες μυθιστόρημα

κατάγονται από άλλα και τα ανακυκλώνουν37 με δημιουργικό38 τρόπο.

Το Σατυρικόν ο Walsh το χαρακτηρίζει «ευτράπελη μυθιστορία».39 Βλάσφημη ερμηνευτική

απόδοση των κλασσικών επιχείρησε ο Πετρώνιος, δημιουργικότατα40, κατά τον

Παναγιωτάκη.41 Το ότι κρίθηκαν οι ήρωες του Πετρώνιου να έχουν σκιαγραφηθεί ώστε να

μοιάζουν με γελοιογραφίες επικών ηρώων42 τεκμηριώνεται από τον Walsh43 καθιστώντας

ανάγλυφη την αντίθεση με εκείνους των ιδεωδών μυθιστορημάτων που κατάγονται από τον

κόσμο της επικής ποίησης.

Το θέμα του Ηλιόδωρου ( ο ρομαντικός έρωτας), «χαρίεν και ιλαρόν εξ εαυτού» 44

Το θέμα του Πετρώνιου: «Η σταδιοδρομία του ήρωα του Πετρώνιου είναι μια θεαματική

παράσταση που περιλαμβάνει περιστατικά κλοπής, ιεροσυλίας, φόνου, αποπλάνησης και

σαδισμού και όλα αυτά διαδραματίζονται σε μια εξευτελιστικά κωμική ατμόσφαιρα»45

Σχόλιο στη σκοπιμότητα του να έχει επιλεγεί αυτό το θέμα μπορεί να αποτελέσει το εξής:

«Πολλές φορές τα ίδια τα πράγματα είναι άνοστα κι αγέλαστα μα ο λόγος μπορεί να τους

δώσει φαιδρότητα—και έτσι ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι και από των τοιούτων παίζειν

εστίν, κάτι ανάλογο δηλαδή με το να βγάλει από τη δροσιά ζεστό και από το ζεστό δροσιά»46

36 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 120-12137 Παναγιωτακης και Morgan στο Petronius: A Handbook 2009 των Prag & Repath (eds) Kleijwegt, Marc, Review of the book στο Ancient narrative, v.8, preliminary version38 Και λίγο ως πολύ εικονοκλαστικό…39 Walsh, ο.π. σελ 13940 Γιατί…. «τίποτα δεν είναι πιο ανόητο από μια ψεύτικη αυστηρότητα και τίποτα πιο ψεύτικο από μια ανόητη διαδακσαλία» σημείωσε -και θα νόμιζαμε πως έχει διαχρονική ισχύ αυτό- ίδιος ο Πετρώνιος δια στόματος Εγκόλπιου ---κεφ 132 σελ 19341 Petronius: A Handbook 2009 των Prag & Repath (eds) Kleijwegt, Marc, Review of the book στο Ancient narrative, v.8, preliminary version42 Ο Εγκόλπιος στον Κρότωνα παραλληλίζει τον εαυτό του με τον Οδυσσέα κεφ 132 σελ 192, παρόμοιο τέχνασμα με του Οδυσσέα, πάλι, που δέθηκε κάτω απτο κριάρι για τη διαφυγή του καλείται να φερθεί ο Γείτων στο κεφ 99 σελ 13043 «Τόσο ……με σατιρικό τρόπο» Walsh ο.π .σε λ 139 44 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 128-12945 Walsh, ο.π, σελ 17946 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 130-131

8

8

Υπάρχουν κοινοί θεματικοί τόποι στον Πετρώνιο και το ΑΕΜ --απόπειρες αυτοκτονίας47,

ρητορικοί θρήνοι48, υποθετικοί αντίζηλοι49, ναυάγια, δικαστήρια50, διακυμάνσεις στη σχέση

(χωρισμοί).51 Το «γούστο για παράδοξες καταστάσεις»52 το μοιράζονται και οι δύο (μάλλον,

όχι στον ίδιο βαθμό53)

Διάρθρωση του έργου, ιδίως του Ηλιόδωρου, επεισοδιακή.54 Χρήσιμο παρουσιάζεται το

μοτίβο ταξιδιού55. Προκειμένου για το έργο του Πετρώνιου η χρονική κατάτμηση των

επεισοδίων είναι ενδεχόμενο να πρέπει να εννοηθεί ως γύρω από άξονα ενοχής- κρίσης-

περιπετειών τίσεως-απόδοσης δικαιοσύνης-εξιλέωσης56, ως μυθιστόρημα περιπέτειας που

είναι κι αυτό (τα σατυρικά). Η ομοιότητα με τα μεταμόρφωσης (έκθεση μιας αμαρτωλής

ζωής-κατόπιν, μεταστροφή δια της πλούσιας πείρας και αποκτημένης φρόνησης) έγκειται στο

47 Πετρώνιος--- σελ 106 ( «να μη χαλώ την ιερή φιλία, σας προτείνω γυμνό το σβέρκο μου!») +σελ 121 («να πεθάνω από δική σου θέληση ας είναι!») + 127 («έδωσε ένα δύο χτυπήματα μ’ένα ξυράφι στο λαιμό του») +132(«να πάω στο καλό, να με κατάπινε το πέλαγο» + 148 («πήρε το κοφτερό ξυράφι κι απείλησε να χτυπηθεί» ο Γείτων σελ 126 («αποφάσισα να δώσω τέλος στη ζωή μου με την κρεμάλα»))+ 148(«έβαλα κι εγώ το ξυράφι στο λαιμό μου τόσες πολλές φορές, θέλοντας να σκοτωθώ») ο Εγκόλπιος -----στα Αιθιοπικά , στο 1 βιβλίο στην ακτή ικετεύει να πεθάνει ο Θεαγένης, στο 8 ανεβαίνει οικειοθελώς στην πυρά η Χαρίκλεια, στο βιβλίο 1, XVIII, σελ 12 «εγώ μεν αγχόνη προλήψομαι την ύβριν» κλπ 48 Αιθιοπικά: Η Χαρίκλεια θρηνεί στο 7 βιβλίο ΧIV σελ 228-9, Ο Θεαγένης θρηνεί στο 2, Ι και IV, σελ 45 και 47 --- Στα Σατυρικά, κεφ 115 σελ 161ο Εγκόλπιος μετά το ναυάγιο του πλοίου του Λίχα θρηνεί για τη ματαιότητα των εγκοσμίων.49 Στα Αιθιοπικά, η Χαρίκλεια έχει διάφορους υποθετικούς ή αυτόκλητους ή κατά το δοκούν άλλων μνηστήρες (Αλκαμένης, Θύαμις, Μερόηβος Αχαιμένης, έμποροι—πειρατές, κλπκλπ ) Ο Θεαγένης θα πολιορκηθεί και αυτός από Αρσάκη (ανάλογα και ο δευτεραγωνιστής Κνήμωνας) ----Στα Σατυρικά, ο Γείτων είναι μήλον της Έριδος μεταξύ Άσκυλτου και Εγκόλπιου , αλλά και της Τρύφαινας, συζύγου του Λίχα, όπως εξάλλου κι ο Εγκόλπιος, ήταν εραστής της Τρύφαινας, της Δωρίδας, της Κίρκης, για να μην αναφέρουμε τους «έρωτες» γριών κλπ στους οποίους πειθαναγκάστηκε….50 Από τον Λίχα και την Τρύφαινα στο πλοίο τους, δικάζονται οι Γείτονας και Εγκόλπιος (κεφ 107 και 108)—Στα Αιθιοπικά στο 8 βιβλίο η Χαρίκλεια δικάζεται για το «φόνο» της δούλας Κυβέλης στη Μέμφιδα από το δικαστήριο της Αρσάκης, γυναίκας του σατράπη Οροονδάτη. Στο 10 βιβλίο, εκδικάζεται το ευσταθές των ισχυρισμών της Χαρίκλειας πως είναι κόρη του βασιλιά Υδάσπη. 51 Ο Θεαγένης με την Χαρίκλεια χωρίζουν όταν : Η Χαρίκλεια υποκρίνεται πως θα ενδώσει στον Θύαμη, και αναφέρεται στον Θεαγένη ως αδελφό της (βιβλ 1 « αδελφώ τω εμώ Θεαγένει τούτω»XX, σελ 30--)—ο Θύαμις κλείνει την Χαρίκλεια σε σπηλιά μόνη «εις το άντρον ενεβλήθη»(βιβλ 1 σελ 37)—Στο βιβλίο 2 ξαναενώνονται (σελ 49-50 «και η μέν έχω σε, Θεάγενες, ο δε, ζής μοι, Χαρίκλεια»)—Στο 5 βιβλίο γίνονται η λεία ο μεν Θεαγένης του σατράπη Μιτράνη, η δε Χαρίκλεια του Ναυσικλή, θηρευτή της πεθαμένης Θίσβης—κατόπιν, η Χαρίκλεια κι ο Καλασίρις επιχειρούν να πάν στη Μπεσσα όπου στα χέρια ληστών, του Θύαμη ξανά, έχει καταλήξει ο Θεαγένης. Στη Μέμφιδα όμως καταλήγου ν, γιατί ο Θύαμις με το στρατό του έχει ριχτεί στην πολιορκία της έδρας του αρχι ιερατείου της Ίσιδας που έχει υφαρπάξει ο αδελφός του, Πετοσίρις. Εκεί, το ζευγάρι ενώνεται προσωρινά («η Χαρίκλεια, οιστρηθείσα υπό της όψεως Θεαγένους, εμμανής προς αυτόν ίεται» σελ 215)—στο 8ο βιβλίο ο Θεαγένης ρίχνεται από τις Αρσάκη –Κυβέλη στη φυλακή, η Κυβέλη πίνει δηλητήριο κατά λάθος κι ενοχοποιεί πεθαίνοντας την Χαρίκλεια, η Χαρίκλεια διαφεύγει τελικά τον δια πυράς θάνατο και στο δρρόμο για το στρατόποεδο του Οροονδάτη αιχμαλωτίζονται από τον Αιθιοπικό στρατό. Στη Μερόη την αιθιοπική όπου οδηγούνται θα παιχτεί η τελευταία πράξη του δράματος, και θα τελέσουν και γάμους λυτρωμένοι. 52 Bartsch , ο.π, . σελ 1153 Η περιπλάνηση του Εγκόλπιου και των φίλων του είναι σε πολύ λιγότερο εξωτικά μέρη—Κ.Ιταλία, Μασσαλία, μόνον.54 «Το έπος και το δράμα κείτονταν προ πολλού νεκρά αλλά σκύλευσε πολύ δεξιοτεχνικά τα ένδοξα και πλούσια αυτά πτώματα ο Ηλιόδωρος» Χιλιαδάκης, ο.π.,σελ 2355 Hagg ο.π. σελ 216 56 Bakhtin ο.π., σελ 129

9

9

ότι στην ουσία έναν αμαρτωλό κόσμο διατρέχουν οι ήρωες του Πετρώνιου57 και εκεί κάνουν

την εμφάνισή τους τσαρλατάνοι, παράσιτα και διάφοροι επικίνδυνοι αγύρτες (χωρίς και οι

Εγκόλπιος-Άσκυλτος–Γείτων να είναι πολύ διαφορετικοί απ’αυτούς, πάντως—γι’αυτό δεν

έχουμε την περίπτωση του Χρυσού Όνου, εξάλλου)58

Κατά ποιόν τρόπο δομείται το Α.Ε.Μ. : Έτσι ώστε ο συγγραφέας του να μπορεί να δειχτεί

«πότε αστρονόμος, πότε σπουδαίος γεωγράφος, πότε μουσικός, πότε γνώστης πολιτικών

ζητημάτων και καμιά φορά θα του δοθεί ευκαιρία να δειχτεί και νεκρομάντης αν θέλει»59 Ο

Πετρώνιος δεν το εκμεταλλεύεται σε βαθμό γελοιότητας αυτό, γιατί θα ξέφευγε από τους

στόχους του, να αναπαραστήσει πραγματικές καταστάσεις που είχαν χρεία διόρθωσης.

«Η από της τάξεως χάρις»60 «Το εντέχνως τιθέναι»61 ας αποτελέσουν ζητούμενα τώρα.

Ναι μεν «η προσοχή στις λεπτομέρειες είναι κίνδυνος μικρότητας ενώ στα πνευματικά

μεγέθη, καθώς και στους μεγάλους πλούτους μοιραία υπάρχει και η έλλειψη περισσή

φροντίδας» παρατηρεί ο Λεκατσάς στην Εισαγωγή στο Περί Ύψους62, αλλά καλούμαστε να

εντάξουμε την πλοκή στις λεπτομέρειες;

Γιατί είναι χαλαρή μάλλον, η των Σατυρικών, σύμφωνα με την κρίση του Rose.63 Του

Ηλιόδωρου είναι συναρπαστική, παραδέχεται ο Χιλιαδάκης μολονότι τελικά, επιστρατευμένη

για ευτελή ιστορία, έχει αμαυρωμένη την απήχηση του έργου.64 Ο Ηλιόδωρος επεδίωκε να

είναι αληθοφανής65 αλλά στοιχειοθετώντας κάθε σκηνικό του επιβραδύνει κάπως

κουραστικά το ρυθμό της αφήγησης και επιφέρει μια κάποια μονοτονία στην πλοκή.66 Ο

Ψελλός την οικονομία του συγγραφέα την βρίσκει θαυμάσια.67 Εάν μπορεί να μας επιτραπεί

ένα σχόλιο: η πλοκή δεν είναι μεγαλόπνευστη. (Ούτε και το θέμα ή ο σκοπός του έργου,

άλλωστε—τα ιδεώδη καθεαυτά που εξαίρει είναι μεν υψηλά, αλλά εάν ποδηγετείται από αυτά

ένα καλλιτέχνημα, δεν βαδίζει παρά την πεπατημένη) Όμως, η πλοκή είναι σωρευτική

57 Φυσικά δεν γεννάται τέτοιο θέμα, επηρεασμού και χρείας μεταστροφής στο ρομαντικό μυθιστ όπου οι χαρακτήρες των ηρώων είναι άσπιλοι και ιδεωδώς καθαροί…..58 Bakhtin ο.π. σελ 12959 Δον Κιχώτης, κεφ 47-48 Παρατίθεται από τον Hagg, ο.π., σελ 247 ---πράγματι, ο Ηλιόδωρος επιδεικνείει γνώσεις τειχοποιίας, πολιορκητικής κλπ στο κεφ για τη Συήνη, βιβλίο 9, σελ 283-560 Π.ΕΡΜΝ.Δ σελ 13261 Π.ΕΡΜΝ.Δ.σελ 9062 Π.ΥΨ.Α? σελ 1363Rose, H. J., Ιστορία της λατινικής Λογοτεχνίας, μτφρ. Κ.Χ.Γρόλλιος, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1978, σελ 92, τόμος β.64 Χιλιαδάκης, ο.π. σελ 22- «Οποίος κάματος τεχνική και δεξιοτεχνίας δια μια τόσον πενιχράν ιστορίαν!»65 Τούτο αναπτύσσεται εξαντλητικά στην μελέτη του Feuillatre, σε πολλά σχετικά κεφάλαια66 Το διαπιστώνει ο ίδιος ο Feuillatre, ο.π., σελ 4467 Ψελλός τις η διακρισις των συγγραμμάτων κλπ Γιατρομανωλάκης, ο.π., σελ 47

10

10

αναρίθμητων τεχνικών και γυρισμάτων τύχης ώστε καθίσταται ενδιαφέρουσα. Συνεπώς, ο

κάθε μελετητής από αυτούς που αναφέρθηκαν κάνει παρατηρήσεις που ευσταθούν.

Σ’ό,τι αφορά στην διατήρηση/απώλεια του ενδιαφέροντος (καθότι «η ασημείωτος και

μονοειδής πορεία καν μικρά ή, άδηλος δοκεί»68 ) : με εκρηκτικές τις σκηνές δράσεις του69 ο

Ηλιόδωρος αποπλένεται και την σκιά τέτοιου κρίματος.

Στα Αιθιοπικά υλοποιούνται τεχνικές πολλών ειδών:

Περιορισμένης αφηγηματικής οπτικής70 και παντογνώστη(;)71 αφηγητή και in medias res72

και εγκιβωτισμένων αφηγήσεων και ιδιολέκτων των προσώπων-αφηγητών, όπου η ανάγνωση

καθίσταται παιχνίδι του να λύνεις έναν γρίφο73-αίνιγμα.74 Ο αναγνώστης είναι αυτόπτης

μάρτυρας πράξεων των οποίων τα ελατήρια επιθυμεί να γνωρίζει του έχουν όμως αποκρυβεί.

Του παρέχονται μικρές δόσεις κατά διαστήματα σπαράγματα παλαιάς ιστορίας των

κεντρικών ηρώων από δευτερευόντων προσώπων αφηγήσεις75. Αυτό είναι μηχανισμός

επίτασης της αγωνίας!76 Οι μελετητές κάνουν λόγο για partial view point77 και points of

view.78 The author reveals truths by hindsight79 λέει η Bartsch και δηλαδή κατά κάποιο

τρόπο σχολιάζει την πορεία αφήγησης80 Του Ηλιόδωρου την τεχνική ο Morgan τη

χαρακτηρίζει all pervasive81 θεωρεί δε ότι η αινιγματική αφηγηματική μορφή των Αιθιοπικών

οφείλεται σε μια απόπειρα να έρθει η τέχνη πιο κοντά (να είναι πιο πιστή στη φυσικότητα της

αποσπασματικού χαρακτήρα στην αποκάλυψη και γνώση της αλήθειας προφανώς) στη

68 Π.ΕΡΜΝ.Δ.σελ 16669 Χιλιαδάκης, ο.π., σελ 2270 Hagg,, ο.π. σελ 80 --«η μέθοδος του Ηλιόδωρου είναι τολμηρή και κατά τα φαινόμενα νέα!»71Winkler 1982 96 παραθέτει ο Γιατρομανωλάκης ο.π. σελ 33-34----«όχι μόνο είναι παντογνώστης ο αφηγητής αλλά και ολωσδιόλου περίεργα και προκλητικά απών –όμως εκτυλίσσεται ένα παιχνίδι γνώσης και άγνοιας. Ο αφηγητής τελικά δεν είναι σε όλα παντογνώστης»…!72 «Το βιβλίον, την της υποθέσεως εισβολήν εν μέσω διολισθήσασαν ώσπερ κληρωσάμενον, αρχήν πεποίηται την μεσότητα» Ψελλός, στην Εισαγωγή του Γιατρομανωλάκη, ο.π. σελ 4173 “Riddle”-- Morgan, ο.π., σελ 103 “The implied reader of the Aithiopika is compelled to be constantly engaged in interpretation and speculation and must respond the author’s games in order to actuate the text fully.” –και “the author communicates directly with the reader about the histoire through riddles, over the head of the narrator and his recit”74 Γιατρομανωλάκης: «ex abrupto έναρξη της αφήγησης» ο.π. σελ 33 --προοδευτικά και μέσα από αφηγήσεις άλλων αποκαλύπτεται το ποιοί είναι πώς βρέθηκαν εδώ.75 Ο Κνήμων, έχοντας τη γνωριμία του με τον Καλασίρη, προξενεί την γνωστοποίηση σε εμάς της ιστορίας του φευγιού του Θεαγένη και της Χαρίκλειας από τους Δελφούς μέσα πό την διήγηση του Καλασίρι. Στον δε Καλασίρι έχει γίνει από τον Χαρικλή η εκμυστήρευση του πώς υιοθέτησε την Αιθιόπισσα Χαρίκλεια. 76 Χιλιαδάκης ο.π. σελ 2177 Morgan, ο.π. σελ 10778 Winkler, Γιατρομανωλάκης ο.π. σελ 3379 Bartsch, ο.π. σελ 9580 Για τον Θύαμι, που νόμισε έχοντας δει το όνειρο ότι η Χαρίκλεια θα του παραχωρηθεί, ο αφηγητής –συγγραφέας Ηλιόδωρος λέει ότι η επιθυμία του και αποκλειστικά αυτή ήταν που το εξήγησε έτσι! Όντως, πρόκειται περί σχολίου. Bartsch ο.π. σελ 9581 Morgan, ο.π. σελ 109

11

11

ζωή82 Ενδοδιηγήσεις χτίζουν με υπερβολικά εκλεπτυσμένο τρόπο το μυθιστόρημα του

Ηλιόδωρου έτσι ώστε το σχέδιο της κατασκευής φαίνεται αληθινά καινοτόμο.83 Αυτό

συμβαίνει και στον Πετρώνιο όχι σε τέτοια έκταση όμως.

O Brethes θεωρεί αξιοσημείωτο για τη δημιουργία του κωμικού στον Ηλιόδωρο την

αινιγματική επικοινωνία και το παιχνίδι μεταξύ διαφορετικών λεξιλογίων84, βάσει του

χαρακτήρα που μιλάει προφανώς85 οπότε γίνεται δυσκολοκατανόητο πώς κριτικοί86

βρίσκονται τόσον αντιδιαστελλόμενοι σε γνώμες για τον Ηλιόδωρο.

Στίγμα πορείας από τον αρχαίο μας οδηγό : «Δεν πρέπει να αποβλέπουμε σ’αυτό που λέει

κανείς αλλά στον τρόπο που το λέει»87--- Κατά τον Winkler88 ο Ηλιόδωρος παίζει με τα

θεμελιώδη γνωρίσματα της γλώσσας και μας κάνει να αντιληφθούμε ότι η λογοτεχνία είναι

(εκτός των άλλων) ένα κειμενικό παίγνιο. μια self conscious artificiality διαγιγνώσκει ακόμα

και ο θαυμαστής Morgan στον Ηλιόδωρο.89 Self reflexivity καθιστά θέμα και ο Brethes.90 Ο

Morgan91 αναλύει ένα «καλειδοσκοπικά μετακειμενικό σημείο» όπου εμφανίζει τον

Ηλιόδωρο στο κεφάλαιο της πάλης του Θεαγένη με τον Αιθίοπα να ξεπερνάει σε εξυπνάδα

τον αναγνώστη του διαλεγόμενος, με κώδικα, μαζί του, κάτι που έχει σαρδόνιο χιούμορ.

Αφηγηματικά πειράγματα βρίσκει και ο Ph.Hardie92

Άλλη πρόταση περί της χρήσης της τέχνης του λόγου από την ίδια κετευθυντήριο: «Δεν

πρέπει να μεταχειρίζεται κανείς πυκνά πυκνά τα σχήματα γιατί τούτο είναι κακοτεχνία»93 --.

82 Ο.π.83 Γιατρομανωλάκης σελ 41 υποσημ 184 Ο Καλασίρις; «Ουκ οίδα εί τοιουτους είδες οίους αυτούς κατ’εκείνην την ημέραν η Ελλάς τε και ο ήλιος εθεάσατο» (σελ 95) «η Χαρίκλεια ηττείτο λαμπρώς» (σελ 115) Η Αρσάκη η Κυβέλη, κι ο Αχαιμένης; «Και ος μισθός τις μοι έσται, μήτερ; ου γαρ μοι καιρός θρύπτεσθαι προς σε» (σελ 240) «ουκ ειμί άξιος γαμείν ομόδουλον;» σελ 249) «την αλιτήριον αναιρέσω» (σελ 261) πικρογάμους θήσω σύμπαντας» (σελ 250) Ο Σισιμίθιρις; «και πάλαι συμβαλείν εχρήν ότι μη προσίενται οι θεοί την ευτρεπιζομένην θυσίαν, νυν την κορωνίδα των αγαθών και ώσπερ λαμπάδιον δράματος τον νυμφίον της κόρης τουτονί τον ξένον νεανίαν αναφήναντες, εχώμεθα γούν των ευαγεστέρων ιερείων!» (σελ 357) Η Χαρίκλεια; ο λόγος της προς την Αρσάκη: «ω θαυμασία, ει μεν ζή Θεαγένης, καθαρεύω καγώ του φόνου. Ει δε τι πέπονθε υπό των σων κατ εμού βασάνων έχεις με την φαρμακίδαν της σης και θρεψαμένης σε και προς τα κάλλιστα έργα παιδευσαμένης. Και απόσφαττε, μη μελήσασα. Ουδέν γαρ ούτως εφίλει Θεαγένεης ο των σων βουλευμάτων έννομος υπερόπτης»85 Όπως επισημαίνει στην παρουσίαση του βιβλίου του στο ancient narrative volume 8 ο Koen De Temmerman86 Ο Χιλιαδάκης αλλά και άλλοι τον βρίσκουν άνευρο και αφύσικο.87 Π.ΕΡΜΝ.Δ.σελ 9588 Winkler 1982 «The Mendacity of kalasiris & the Νarrative Strategies of Heliodorus» p.113, στην Εισαγωγή του Γιατρομανωλάκη στα Αιθιοπικά, εκδ. Αγρα, σελ 6789 Morgan, ο.π. σελ 10990 Όπως επισημαίνει στην παρουσίαση του βιβλίου του στο ancient Narrative, volume 8 ο Koen De Temmerman91Morgan, στο «Narrative Doublets in Heliodorus Αithiοpika» στο Hunter, Richard (ed), Studies in Heliodorus, Cambridge philological Society, Cambridge, 1998, σελ 6392 Ph.Hardie, «a Reading of Heliodorus Αithiopika» στο Hunter, ο.π., σελ 2593 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 91

12

12

Και η υπερβολική χρήση της αντίθεσης94 στον Ηλιόδωρο κατατείνει μερικές φορές στο να

είναι αισθητό το ύφος ως τεχνητό95 Η τεχνικότητα των ομοιοτέλευτων πχ σχημάτων και η

σπουδή που τα επιτηδεύεται, «λύνει του λόγου τη δύναμη»96, αλλά παράλληλα ο

συγγραφέας αυτός κάνει κομψότατη χρήση μεταφορών97 και το ότι μετέχει σε κίνδυνο,

καθότι κινδυνωδέστερος ο λόγος εί μεταφορά γιγνεται98 , είναι θετικό βέβαια.

Περιγράφονται χαρακτηριστικά του ρητορικού λόγου, παρακάτω: «Απίθανος δια την

περιαγωγήν φράση /περίοδος. Το της ρητορικής περιόδου συνεστραμμένον και κυκλικόν και

δεόμενον στρογγύλου στόματος και χειρός συμπεριαγομένης τω ρυθμώ».99

Διευκολυνόμαστε να εξάγουμε το συμπέρασμα πως η τορνευμένη και σύμμετρη100 φράση του

Ηλιόδωρου, κρατάει ασφαλώς από την τέχνη της ρητορείας.101 Η ρητορική φράση του

Ηλιόδωρου δεν έχει τίποτα το τεχνητό102, λέει ο Feulliatre. Ό ίδιος ομολογεί όμως103 πως ο

προστατευόμενος του αρμόζει να κατακριθεί για κακό γούστο που γεννάται από τους

manierismes του.

Για την έκφραση των παθών και τη διαγραφή των χαρακτήρων: «απλούν γαρ βούλεται και

αποίητον το πάθος, ομοίως δε και το ήθος»104

94 Παράδειγμα Σελ 357 «γελώντων άμα των κλαιώντων και ευρισκομένων ους μη εζήτουν και απολλύντων ους ευρηκέναι εδόκουν κλκλπ» ωστόσο το συγκεκριμένο κρίνεται καλόγουστο.95Feuillatre, ο.π. σελ 71. Ωστόσο πείθει ο Feulliatre, όταν αναλύει τα αξιοθαύμαστα αποτελέσματα που η τεχνική αυτή έχει, σ’άλλα σημεία96 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 61 97 Ένια (πράγματα) μέντοι σαφέστερον εν τοις μεταφοραίς λέγεται και κυριώτερον Π.ΕΡΜΝ.Δ σελ 98-98,Ο Θεαγένης αποκαλεί «φως» την αγαπημένη του, ο Υδάσπης «καίγεται από φωτιά» (εφεστάναι- σελ 331) πονώντας γιατί πρέπον νομίζει να θανατώσει την κόρη του, ζέουυσα φορά (σελ 35) διακρίνει την επιθυμία της Χαρίκλειας να καταλυθούν τα εμπόδια, η Χαρίκλεια γίνεται σκλάβα του πόθου του Θεαγένη η διάνοιά της παίρνει φωτιά στη θέα του (σελ 115), οι καρδιές δε μπορεί να είναι σιδερένιες (σελ 115), στη συμφορά υπάρχει βάπτιση (σελ 47), στον ύπνο βύθιση, το βλέμμα είναι αεικίνητο σαν τον άνεμο ( «το όμμα ηνεμώμενος» σελ 101), κλυδωνίζεται ένα πλήθος (στο 10 βιβλίο), η Χαρίκλεια είναι η άγκυρα η μόνη του πατέρα της Χαρικλή (σελ 139), η Χαρίκλεια κέχρηται πτεροίς εναντίον του συμφέροντος του πατέρα της Χαρικλή (σελ 84), ο Ναυσικλής βγαίνει στο κυνήγι της Θίσβης («επ’άγραν» σελ 71), η ημέρα γελά (στην περίφημη πρώτη πρόταση), τα πάθη τοξεύονται στην ψυχή («οίον υπήνεμα δια των οφθαλμών τα πάθη ταις φυχαίς ειστοξεύονται» σελ 99) κλπ κλπ98 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 98-9899 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 54-55100 Χιλιαδάκης ο.π. σελ 21--- παράδειγμα σελ 357 «αρνείσθαι την των θεών θυσίαν ουκ ευσεβές, σφαγιάζειν τους παρ’αυτών δωρηθέντας ουκ ευαγές», 101 «Δουλεμένη φράση λαμπρότητα και δύναμη του κάθε μέρους»πράγματι τώρα «τα παλαιά μοτίβα γλωσσικής έκφρασης στιλβώνονται με μεγάλη επιμέλεια» Ηagg ο.π.138-- ίσως σαν παράδειγμα μπορεί να λειτουργήσει το γνωμικό της σελ 117, βιβλ 4, V, 49 «Πάθος γαρ άπαν το μεν οξέως γιγνωσκόμενον ευβοήθητον, το δε χρόνω παραπεμπόμενον εγγύς ανίατον», και το μια σελδ μετά: «πολλής μεν βουλής το πράγμα, ώστε πρεπόντως ανυσθήναι, πολλής δε διασκευής, ώστε ασφαλώς πραχθήναι»102Feuillatre ο.π. σελ 95 γιατί, να γίνει αντιληπτή τεχνητότητα και ψεύδος στο στη σελ 259 « απελπισθείς γαρ ο έρως ουδεμίαν έχει φειδώ του ερωμένου, τρέπειν δε φιλεί την αποτυχίαν εις τιμωρίαν»; Γνωμικό διαχρονικής ισχύος… 103Feuillatre, ο.π. σελ 29104 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 60

13

13

Το δημιούργημα έχει συνάρτηση με την ηθική βίωση και τις ψυχοπνευματικές δυνάμεις (το

πάθος;) που η υπεροχή τους και η ειλικρίνειά τους εμψυχώνει τα τεχνικά μέσα105---

Ο Ηλιόδωρος παρουσιάζει τους ανταγωνιστές-αντεραστές (ανταγωνίστριες, καλύτερα) να

είναι σχεδόν δαιμονικοί χαρακτήρες. Αυτόαφοπλίζεται όσον αφορά την ψυχολογική τους

διαγραφή λοιπόν, λόγω του θρησκευτικού και φιλοσοφικού του background, και έτσι το έργο

γίνεται πολύ πιο μανιχαϊστικό.106

H V.Rimell βρίσκει πως ο Πετρώνιος πετυχαίνει στον ύπατο βαθμό να σκιτσάρει τους

χαρακτήρες του βιβλίου του.107 Πράγματι, στο Σατυρικόν, στην ιδιόλεκτο του Γείτονα, από

την υπερβολική δόση ρητορείας «τα προσποιητά αισθήματα και τα ψεύτικα δράματα

ταυτίζονται τέλει με τα γνήσια αισθήματα και τα αληθινά δράματα»108 και έτσι ζωγραφίζεται

ο χαρακτήρας του Γείτονα. που δεν έχει ερείσματα εσωτερικά.

Αλλά και για τον Ηλιόδωρο υποστηρίζεται109 πως πάντοτε επιτυγχάνει (και φροντίζει) να έχει

αρμονία ανάμεσα στην εικόνα και την κατάσταση110.

«Το άψυχο είναι κάτι το ολότελα ξένο στην ηθο-ποιία».111 Ακόμη και στον τρόπο που

«σημειώνει» ο Ηλιόδωρος τα συναισθήματα δεν αρνείται κι ο Feuillatre ότι αρμόζει ίσως ο

χαρακτηρισμός «τετριμμένος».112 Ακολουθώντας άλλη οδό, ο Πετρώνιος περιέγραψε

εμπνευσμένα τον ίδιο τον έρωτα του Εγκόλπιου με το Γείτονα χωρίς σατιρικές προθέσεις

αλλά απλά σαν κωμωδία ηθών.113

O Χιλιαδάκης κατηγορεί τον Ηλιόδωρο για έλλειψη ψυχικού βιώματος114 στους διαλόγους

των ηρώων του115 που «δε μπορεί να κρυφτεί με το πομπώδες ύφος». Χρησιμοποιεί το

πάθος116 καταχρηστικά για να αναπληρώσει τη αποτυχία του στο ήθος ο «καλός σοφιστής»,

κατά τον Χιλιαδάκη117. Το πηγαίο αίσθημα ελλείπει, κατ’αυτόν τον σχολιαστή.

Ενώ, «πολυδιάστατο λογοτεχνικό δημιούργημα» χαρακτηρίζει τον Τριμαλχίωνα του

Πετρώνιου ο Walsh.118 Τον τρόπο συμπεριφοράς που έχει μηχανευτεί ο ο Πετρώνιος για το

105 Λεκατσάς, Εισαγωγή στο Π.ΥΨ.Α σελ 4 106Cl. Bertoni & Massimo Fusillo «Heliodorus Πarthenopaeus» στο Hunter, Richard (ed), Studies in Heliodorus, Cambridge philological Society, Cambridge, 1998 σελ 163107 με την ιδιόλεκτο τους. Rimell V, Petronius: A Handbook 2009 των Prag & Repath (eds) --------- Kleijwegt, Marc, Review of the book στο Ancient narrative, v.8, preliminary version108 George, 341 παρατίθεται από τον Walsh, ο.π. σελ 139109 Feuillatre ο.π. σελ 93110 Στο XXI του βιβλίου 1 έχουμε ένα παράδειγμα: Η Χαρίκλεια επιτυχώς ζωγραφίζεται όπως προσπαθεί να αντεπεξέρθει στην πρόκληση της δύσκολης θέσης όπου τη βάζει η πρόταση γάμου του Θύαμη. Σελ 30111 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 163112 Feuillatre, ο.π. σελ 23 banales notations de sentiments αλλά απηχούν γνώση ψυχολογίας και απαραίτητη απόδοση της. 113 Walsh, ο.π. σελ 140114 Χιλιαδάκης, ο.π., σελ 22 ΄115 «Χωρίς βάθος», χαρακτηρίζονται ο.π.116 Που εδώ έχει έννοια εκτραχηλισμού … μάλλον όχι γνήσιο αίσθημα.117 Ο.π. 118 Walsh, ο.π. σελ 215

14

14

τρίο των ηρώων του αποκαλεί «Θεατρινίστικα κόλπα-mimicis artibus»119 ο ίδιος. Τον

θεατρινισμό, που εξίσου μπορεί να διακρίνει κι έναν αλαζόνα και αγροίκο αφέντη

απελεύθερο εκατομμυριούχο σαν το Τριμαλχίωνα, ο Πετρώνιος τον απεχθανόταν, ως

εκλεπτυσμένο ο ίδιος άτομο,.120

Το πρόταγμα για τους παλαιότερούς μας σίγουρα υφίστατο όπως το περιέγραψε ο

Δημήτριος : Ο τεχνικός λόγος να είναι μίγμα λυμένου και περιπλεγμένου δηλαδή

«εγκατάσκευος και απλούς άμα»121, και ούτε πολύ ατημέλητος ούτε και πάρα πολύ

ψιλοδουλεμένος---γιατί «οι ακούοντες ναυτιώσι δια το απίθανον» (κακομεταχείρισμα της

ειλικρίνειας). Αλλά και : «Η ακρίβεια στη χρήση των μερών του λόγου είναι πράγμα

μικρόχαρο»122 ομολογεί. «Τα παρά την θέσιν ονόματα, πολλές φορές δίνουν χάρη κι ομορφιά

στην έκφραση»123. Σ’ό,τι λοιπόν έχει να κάνει με το γλωσσικό ύφος εστιάζουν τα παρακάτω:

Το ύφος του Ηλιόδωρου είναι βαρύ124 και σοβαρό και ο Feulliatre το εξηγεί125 με το ότι είχε

θέσει το έργο του κάτω από την αιγίδα μιας Pronoia /Πρόνοιας που όφειλε να την εκφράσει.

Η γλώσσα του Πετρώνιου από τον Rose χαρακτηρίζεται θαυμάσια126 κάνει αμαλγάματα

χυδαίου127 και ελιτίστικου128 λόγου εξαιρετικά πετυχημένα129, μας δίνει λεπτομερειακά

επεξεργασμένες σκηνές περίπλοκου αισθησιασμού.130 «Η αισθητοποίηση είναι συνειδητή

μίμηση κατόπιν ορθολογικής επισκόπησης και διάταξης των μοτίβων από μια υψηλή σκοπιά

119 Walsh, ο.π. σελ 165 και 163. Στη σελ 178: «Ο Πετρώνιος παρουσιάζει τους κεντρικούς χαρακτήρες του έργου ως ηθοποιούς που πρωταγωνιστούν σε κακόγουστα μελοδράματα” και στην ίδια σελ «Μελετημένες πόζες δανείστηκαν από τη θεατρική σκηνή του μίμου»--κι οι ίδιοι μάλιστα, ομολογούν πως υποσυνείδητα-ενσυνείδητα παίζουν θέατρο (παραδειγμα κεφ 110 σελ 148 «παίζαμε με διαφορετικό θάρρος την κωμωδία»)120 Είχε διάδοση κάποιο σύγγραμμα του Θεόφραστου, οι χαρακτήρες, που προειδοποιούσε αυστηρά τους αναγνώστες, σαν εγχειρίδιο σωστής συμπεριφοράς, τί πρέπει να αποφεύγουν όταν είναι σε κύκλο εκλεπτυσμένων ατόμων. Αναφέρεται από Walsh, σελ 215 Προφανώς ο Πετρώνιος συντασσόταν με γραμμή διαφύλαξης καλού γούστου. 121 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 53122 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 81123 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 137124 Παράδειγμα ο θρήνος του Θεαγένη στη σελ 47: «-ω πάθους ατλήτου, ώ συμφοράς θεηλάτου (…) κείται Χαρίκλεια, κείται δουν όμως η δυστυχής κλπκλπ»---πραγματικά, κάπως αχώνευτο, γλωσσικά… !!!!!!! ενώ, βαρύτητα νοήματος εγκιβωτίζεται επί παραδείγματι στο «ευγενούς γαρ ήθους και όψεως και βάρβαρον γένος όικτος εισέρχεται» σελ 264.125Feuillatre, σελ 102126 Rose, ο.π. σελ 92 τόμος β127 Λέξεις χυδαίες : «τζάτζαλα», »χασκανίζανε» «πλούτια» «κόβουν λάσπη» «δεν περπάτησε καλά» «γίδι» Τα’αχατες» δεν του αξίζει ούτε το κατούρημα» «φάε και πιε» «παραδάκι» «κωλοβασίλειο» χώσω στο φύλλο του απήγανου» «καλό κουμάσι» «μένεις χάσκας», «παρλαπίπίπες» «θα σε πλακώσω» «σαν τον τράγο που’φαγε ρεβίθια κοιτάς» κλπκλπ από το δείπνο του Τριμαλχίωνα.128 Ελιτίστικος λόγος: «Κίτρινη Τισιφόνη» «η σάλπιγγα τον άρη ως τα’αστρα φτάνοντας, στριγγή» «μάταιη χρήση βρίσκει η πέτρα» «Τρύπια η γη από της τρέλας τα έργα» τον ουρανό να δούνε τω΄ρα οι θεοί του κάτω κόσμου ελπίζουν» το σκάρο, στης Σικελίας τα νερά που κολυμπούσε, σπαρταριστό στο τραπέζι απλώνουν» «Η ίδια της ρώμης νεολαία τη δύναμή της μίσησε» «ο κόσμος όλος, ματωμένος, για τους μαύρους θεούς μες στη βαθιά τη γή θα ταξιδεύει» «αέριες Άλπεις» «η Διχόνοια ξέπλεκη στους Αθανάτους ύψωσε το στυγερό κεφάλι και στο σκισμένο φουστάνι της δια΄στροφο στήθος κρύβει» Από το λόγο του Εύμολπου για τον εμφύλιο πόλεμο129Selden, D.L., «Genre of Genres» στο The Search for the Ancient Novel J.Tatum, J.Hopkins, 1994, σελ 41130 Rose ο.π., σελ 92 τόμος β

15

15

και με πρόθεση καλλιτεχνική ούτως ώστε η ζωγραφισμένη απειροκαλία και γλωσσική

πνευματική ευτέλεια131 γίνεται λεπτού γούστου έδεσμα για την ευωχία των μελών

λογοτεχνικής αφρόκρεμας» 132, σημειώνει ο Auerbach.

Αίσθηση του Δημήτριου για τις γλωσσικές εκφράσεις είναι πως «Κινδυνώδεσι πράγμασι και

φύσει δυσκατόρθωτα μπορεί να μεταχειριστεί κανείς ε π ι χ α ρ ί τ ω ς [όπως η Σαπφώ]»133

Οι χαμηλές και μέτριες φύσεις ουδέποτε διακινδυνεύουν επιζητώντας τα άκρα134 γι’αυτό και

ασφαλέστερες μένουνε.135 Ο Ηλιόδωρος περιγράφει την πραγματικότητα με τόνο υψηλό σα

να είναι έργο τέχνης136 και έτσι καταστρατηγεί το «την συνήθειαν τίθεμαι κανόναν πάσης

ονομασίας» του Δημήτριου.137 Και αυτός, όπως και ο Πετρώνιος με το ανάμικτο γλσσικό

ύφος του, δημιουργεί εντυπώσεις παραδόξου138, όμορφες και χαριτωμένες κατά το αρχαίο.

Το διθυραμβικόν και σύνθετον όνομα139 Στα σχολεία της ρητορικής διδασκόταν εξωτικό

λεξιλόγιο140, ο ήρωας του Πετρώνιου Γείτων, που έχει πλαστεί και για να διακωμωδήσει

ακριβώς αυτές τις εκλύσεις, εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με εντελώς περίτεχνα

αποσπάσματα ρητορικών λόγων141 Τις λέξεις του Ηλιόδωρου ο Μ. Ψελλός τις βλέπει να είναι

131 Ο Τριμαλχίωνας χωρίς ντροπή διατείνεται «όλα τα ξέρω εγώ» (κεφ 39 σελ 47), έχει την απαίτηση να τον κρίνουνε σοφό για σκέψεις που καταθέτει όπως : «στον τοξότη γεννιούνται οι αλλήθωροι που κοιτάζουνε τα λάχανα και παίρνουνε το λαρδί» (σελ 48), παίρνει το λόγο για να απαγγείλει ομηρικά κατορθώματα του τύπου : Ο Διομήδης κι ο Γανυμήδης ήταν αδέλφια. Η Ελένη ήταν αδελφή τους, Ο Αγαμέμνονας άρπαξε αυτήν, αφήνοντας στη θέση της το ελάφι της Άρτεμης. Στη συνέχεια οι Τρώες είχαν πόλεμο με τους Παρεντίνους, και ο Αίαντας τρελάθηκε επειδή η Ιφιγένεια δόθηκε στον Αχιλλέα» κεφ 59 σελ 76 Σε κουβέντες του κλείνει ιστορικές και μυθολογικές γνώσεις : Ο Δαίδαλος έκλεισε τη Νιόβη στο δούρειο ίππο σελ 64—Ο νικητής πορθητής της Τροίας Αννίβας σελ 63—ο Κύκλωπας έβγαλε το δάχτυλο του Οδυσσέα με μία τσιμπίδα σελ 61-----ο Τριμαλχίωνας είναι απόλαυση κορυβαντιούντος μηδενικού, ως τέτοιος ζωγραφίστηκε από τον Πετρώνιο.132Auerbach, E., ο.π. σελ 70133 Π.ΕΡΜΝ.Δ.σελ124134 Η υπερβολική λέξη… 135Λεκατσάς, Εισαγωγή στο περί ύψους σελ 13. Αυτά φρονεί η σχολή σκέψης του αρχαίου συγγραφέα, αντίθετη προς του Κεκίλιου και του Απολλόδωρου Περγάμου και του Διονύσιου Αλικαρνασσέα.136 (Jona Palm) Hagg ο.π. σελ 91 137 Π.ΕΡΜΝ.Δ σελ 104-105 αλλά ----οι ονοματουργοί με τα πεποιημένα ιδιωτικώς ονόματα ποιούσι μεγαλοπρέπειαν …γιατί μοιάζουν με ασυνάρτητους ήχους και γιατί δίνουν την εντύπωση ολότελα καινούργιου ο.π. σελ 107 ---πχ «θεηλατούμαι» λέει η Χαρίκλεια σελ 194, «φοινιχθείς αιδούς» διαλανθάνει ο Μερόηβος στην 341 σελ κλπκλπ138Feuillatre, ο.π. σελ 73139 Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ 137140 Walsh ο.π. σελ 139—«αν θελήσει η θάλασσα να μας σπλαχνιστεί, θα μας φέρει ενωμένους στ’ακρογιάλι—η άμμος στα βάθη της θάλασσας που τίποτα δε συλλογάται θα μας σκεπάσει αγκαλιασμένους» Πετρώνιου σελ 159 141 Walsh ο.π. σελ 139—

16

16

αβρές και ωραίες142 και το λόγο του γενικά τερπνό και ηδύ143 αλλά και πολύ μεγαλοπρεπή144.

Τείνει στο υψηλό και είναι πρωτότυπος.145

Παρά ταύτα, μάλλον θα διαφωνούσαμε με την άποψή του ότι δεν πάσχει ιδιαίτερα από

αττικισμό και έπαρση.146

Να και μία άλλη γωνία θέασης του εκφραστικού ζητήματος: «Το παραφούσκωμα δεν

ταιριάζει στο λόγο που εικονίζει την πραγματικότητα»147 «Τα κούφια και ψεύτικα

φουσκώματα όπως στα κορμιά είναι κακοήθεις όγκοι και καταντούν να μας ρίχνουν στο

αντίθετο-το παιδιάστικο αυτό είναι ολότελα αντίθετο προς το μεγάλο, γιατί είν’ολωσδιόλου

ταπεινό και μικρόψυχο, σφάλμα που προστυχότερό του δε βρίσκεται, και γλιστρούνε σ’αυτό

το είδος όσοι ενώ επιδιώκουν το περίτεχνο, το καλοδουλεμένο και το γλυκό, ξεπέφτουνε στο

εξεζητημένο και στο κακόζηλο»148 149 Όταν ο Εύμολπος θρηνεί με αποφθεγματικές ρήσεις

την παρακμή των επιστημών τα λόγια του ηχούν κούφια και προσποιητά,150 οι στίχοι του

Πετρώνιου επιτελούν σκοπό ειρωνείας όμως εδώ γιατί οι απόψεις αυτές αποτελούν

τυποποιημένες ηθικολογίες που ίσως άρμοζαν στον Σενέκα.151

Ο μυκηθμός του ταύρου που νικιέται από τον Θεαγένη «σαλπίζοντας», τί grotesque

παρομοίωση!152 Ό,τι θα άρμοζε θα ήταν : «Το γαρ πράγμα σμικρόν και ου δέχεται όγκον

τοσούτον λέξεως»153. Απορρέει «ψυχρότητα ύφους»154

142 οι όμορφες λέξεις: ορισμός Θεοφράστου Π.ΕΡΜΝ.Δ. σελ151: η γλυκύτητά της στο αυτί ή η παράσταση που δίνει ή η ευγένεια του νοήματός της [το τη διανοία έντιμον} 143 Χρησιμοποίησε το «θερμό λυρικό χρώμα» λοιπόν, ο Ηλιόδωρος κατά το Χιλιαδάκη ο.π. σελ 21 παράδειγμα : «καθάπερ πάλαισμα το πλάσμα, φυλακτέον ουν, γλυκύτατε» σελ 36144 όζει ρητορικού λόγου, όντως, το κείμενο (σελ 30) του «διαλόγου» Θύαμη -Χαρικλειας αναφορικά με την πρόταση γάμου, του Θύαμη: «ει μεν γαρ εδει τω της αρχής αποχρήσασσθαι νόμω, πάντως εξήρκει μοι το βούλεσθαι- βιάζεσθαι μεν γαρ οις εξόν, το πυνθάνεσθαι περιττόν» «πρέπει γαρ οίμαι γυναικί μεν σιγή, ανδρί δε απόκρισιν , εν ανδράσιν»145 Ψελλός τις η διάκρισις των συγγραμμάτων... Γιατρομανωλάκης ο.π. σελ 47. Κάνει λόγο ωστόσο για «μετρημένη μεγαληγορία», οπωσδήποτε πάντως για την θετικώς εκτιμώμενη «υψηγορία», την άκρα σοβαρότητα και έναν κάπως ηρωικό τόνο. 146 Ψελλός ο.π.147 Π.ΥΨ.Α σελ 35

148 Π.ΥΨ.Α σελ 37149 Και μάλιστα ψυχρά δοκεί πάσα υπερβολή διότι των αδυνάτων έοικεν σελ 124 Π.ΕΡΜΝ.Δ. και οι κωμωδωποιοί χρώνται αυτή ότι εκ του αδυνάτου εφέλκονται το γελοίον ο.π. 150 Walsh, ο.π. σελ 159 -- «Κι εμείς, πνιγμένοι στο κρασί και στις πουτάνες, δεν τολμάμε ούτε καν να μελετήσουμε τις τέχνες τουλάχιστον, που τις βρήκαν οι άλλοι πριν από μας, αλλά διαδάσκουμε στους άλλους και διαδσκόμαστε οι ίδοι ό,τι είναι λαθεμένο, κατήγοροι όντας της αρχαιότητας. Που είναι η διαλεκτική τέχνη; Πού η στρονομία; Που η παλαιά μέγιστη επιμέλεια της σοφίας;» κεφ 88 σελ 116151 Walsh, ο.π. σελ 159--- «Στα παλιά τα χρόνια, επειδή οι άνθρωποι αγαπούσαν μόνο την αρετή…» κεφ 88 σελ 116152 Feulliatre, ο.π. σελ 87 Στον Πετρώνιο θα είχε το λόγο ύπαρξής της.153 Π.ΕΡΜΝ.Δ. 119154 Π.ΕΡΜΝ.Δ. 124

17

17

[…]Να κρίνουμε, μήπως, πως «[ό, τι φέρει το χαρακτήρα του υψηλού], δίνει κάποια

επιφανειακή εντύπωση μεγέθους, σχηματισμένη από στοιχεία που συγκεντρώθηκαν τυχαία

ενώ με μια βαθύτερη εξέταση θα μπορούσαν να βρεθούν χαλαρά και κούφια, έτσι που να τα

περιφρονούμε θα’ναι ευγενέστερο από να τα θαυμάζουμε»; 155

Ο Winkler ωστόσο, φέρνει τις αποτυχίες στο στυλ156 σαν απόδειξη του ότι τα ρομάντσα «δεν

ήταν μονότονα ιδεώδη αλλά είχαν στυλ πεποικιλμένο όσο κάθε καλή λογοτεχνία»157

Μένοντας εδώ, έχουμε αποστάξει το υγρό διαμαντάκι του Ανώνυμου «η κριτική των

λογοτεχνημάτων εκτίμηση είναι ο τελευταίος καρπός μεγάλης πείρας».158

155 Π.ΥΨ.Α σελ 43156 Throwaway silliness ονομάζει απόσπασμα μιας περιγραφής προσπάθειας προσάραξης στη Ζάκυνθο και διάλογο του Καλασίρη μ’έναν ψαρά157 Winkler, J.J.«The Invention of Romance» The Search for the Ancient Novel J.Tatum,J.Hopkins,1994, σελ 26158 Π.ΥΨ.Α σελ 43

18

18

Q.E.D.

Μεμονωμένη περίπτωση χαρακτηρίζει το Σατυρικόν ο Hagg159ενώ τα ιδεώδη ρομαντικά

μυθιστορήματα ήταν είδος λαϊκό που πολλούς αιώνες άκμασε. Το ρομαντικό ιδεώδες

μυθιστόρημα ο Χιλιαδάκης το χαρακτηρίζει «αντικείμενον είδους», δηλαδή όχι έργο

προσωπικής εμπνεύσεως, πολύ φυσικό να εξηγηθεί λοιπόν το που «άκμασε επί πολύ, μίαν

εποχή που η καλλιέπεια και η ευφάνταστος εύρεσις τρόπων θα αντικαθιστούσαν την

έμπνευση (στην ιδέα ) που είχε χαθεί»160 (Όμως, ο Πετρώνιος ίσως έχει!)

Ο Brethes εισηγείται σε μελέτη του του 2007161 πως η αντίθεση της λατινικής ρεαλιστικής

πρόζας και του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος ενδέχεται να είναι μοντέρνα κατασκευή

και το είδος του ΑΕΜ, ευρύτερο απ’ότι νομίζεται, είναι πολύ λιγότερο χοντροκομμένο κι

απλογενές.

Όσο κι αν το ταξίδι μας οφείλει να τελειώσει εδώ, η ομολογία μας έχει ως εξής:

Μας εντυπώνεται η αίσθηση πως αυτά τα έργα (ιδίως, για τη γράφουσα, το λατινικό), θα

μπορούσαν κάλλιστα να αναπνεύσουν στον δικό μας αέρα.

Αφουγκρασθήκαμε το ζωηρό, ακμαίο σφυγμό τους, στην περήφανη επιβίωσή τους μέσα στο

σήμερα.

Κρίση του Ανωνύμου είναι ότι «πραγματικά μεγάλο είν’ εκείνο που στη απεριόριστη

αναθεώρηση αντέχει, που δύσκολη ή καλύτερα αδύνατη είναι κάθε αλλοίωση στην εντύπωση

που αρχικά προξένησε και που ισχυρή και δυσκολόσβεστη αφήνει την ανάμνηση του»162

Απερίφραστα θα πούμε πως η ανάγνωση και των δύο παρακαταθηκών την αρχαιότητας δεν

παρέλειψε να το πετύχει αυτό. -----------------------

159 Hagg ο.π. σελ 16160 Χιλιαδάκης ο.π.σελ 7 και 8161 Brethes, R., Une Etude du Cοmique dans le Roman Grec, Ηελιος Σαλερνο 2007. Βιβλιοκριτική κάνει στο Ancient Narrative volume 8 ο Koen De Temmerman162 Π.ΥΨ.Α σελ 45

19

19

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Auerbach, E., Μίμησις, η εικόνα της πραγματικότητας στη Δυτική λογοτεχνία, μτφρ.λευτ. Αναγνώστου, εκδ Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2005

Bakhtin, m., Apoleius & Petronius στο Forms of Time and the Chronotope in the Novel στο The Dialogic imagination: Four Essays, εκδ. Austin, 1981

Bartsch, Shadi, Decoding the Ancient Novel Princeton Univ.Press, 1989 Princeton

Feuillatre, E., Etudes sur les Ethiopiques d’Heliodore Univer.Press of Poitiers, Paris, 1966

Hagg, T., Το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, μτφρ. Τ.Μαστοράκη, Αθήνα 1992

Hunter, Richard (ed), Studies in Heliodorus, Cambridge philological Society, Cambridge, 1998Kleijwegt, Marc, Review of the Petronius: A Handbook 2009 των Prag & Repath (eds) στο Ancient narrative, v.8, preliminary version

Koen De Temmerman Review of De l’idealisme au realisme: Une etude du comique dans le roman grec, Brethes R., προλογ D.Konstan 2007 στο Ancient narrative, v.8, preliminary version

Konstan, D, Sexual Symmetry: Love in the Ancient Novel and Related Genres, Princeton, 1994

Morgan, J.R. & Stoneman R. (eds) The Greek Novel in Context, Routledge London & N.Y., 1992

Rose, H. J., Ιστορία της λατινικής Λογοτεχνίας, μτφρ. Κ.Χ.Γρόλλιος, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1978

Selden, D.L., «Genre of Genres» στο The Search for the Ancient Novel J.Tatum, J.Hopkins, 1994

Walsh, P.G. Η ρωμαϊκή μυθιστορία: τα Σατυρικά του Πετρωνίου και οι Μεταμορφώσεις του Απουλήϊου, μτφρ. Κ.Παναγιωτάκης, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2000

Winkler, J.J. «The Invention of Romance» The Search for the Ancient Novel J.Tatum, J.Hopkins, 1994

Ανώνυμος (Διονύσιος ή Λογγίνος), περί ύψους, μτφρ., εισαγ., σχλ., Π.Λεκατσάς, εκδ. Ι.Ζαχαρόπουλου, Αθήνα, 1939

Δημήτριος, περί ύφους, μτφρ., εισαγ., σχλ., Π.Λεκατσάς, εκδ. Ι.Ζαχαρόπουλου, Αθήνα, 1939

Ηλιόδωρος Αιθιοπικά ή τα περί Θεαγένην και Χαρίκλειαν, μτφρ Αλ.Σιδέρη, εισαγωγή Γ.Γιατρομανωλάκης, Εκδ.Άγρα, Αθήνα, 1997

Ηλιόδωρος Αιθιοπικά, εις. Μτφρ. Σχόλια Στ.Χιλιαδάκης, επ.έκδ. Γιάννης Κορδάτος, εκδ.Ι.Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1970?

20

20

Πετρώνιος, Σατυρικόν, μτφρ Μ.Γ.Μερακλής, Γνώση, Αθήνα, 2η έκδ, 1981

http :// www . ancientnarrative . com / PSN / archive /2007/ articles & reviews . htm 18/1/2010http:// www.chss.montclair.edu/classics/heliodorus.html

21

21