ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Η εποχή του ∆ιαφωτισµού

Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα στην Ευρώπη συµβαίνουν σηµαντικές αλλαγές :

1) µεγάλη αύξηση του πληθυσµού που οδήγησε στην ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

• δηµιουργούνται µεγάλα αγροκτήµατα

• εφαρµόζονται νέες µέθοδοι καλλιέργειας

• τα µηχανήµατα χρησιµοποιούνται περισσότερο

2) ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (τόσο ανάµεσα στην Ευρώπη, την Αφρική και την

Αµερική «τριγωνικό εµπόριο», όσο και µέσα στην Ευρώπη)

3) ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, δηλαδή δηµιουργία εργοστασίων στις

πόλεις, που κάνουν την εµφάνισή τους αρχικά στη Μ. Βρετανία γύρω στα 1750-

1780: Αιτίες :

• απόκτηση πολλών χρηµάτων από τους Ευρωπαίους επιχειρηµατίες µέσω του

εµπορίου, που στη συνέχεια τα επενδύουν σε εργοστάσια.

• πολλοί αγρότες έχασαν τη δουλειά τους (που τώρα την έκαναν τα µηχανήµατα)

και πήγαν στις πόλεις για να βρουν νέες δουλειές.

4) ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ :

• Ενισχύεται η αστική τάξη (βιοµήχανοι, τραπεζίτες, µεγαλέµποροι)

• Οι αριστοκράτες αµύνονται για να διαφυλάξουν τα προνόµιά τους (Εξαίρεση η

Αγγλία, όπου οι αριστοκράτες ασχολούνται και µε το εµπόριο ή τις τράπεζες και τη

βιοµηχανία)

• Οι αγρότες (που ήταν οι περισσότεροι πολίτες) και τα ασθενέστερα κοινωνικά

στρώµατα των πόλεων ζουν σε άθλιες συνθήκες.

5) ΠΡΟΟ∆ΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (έχει αρχίσει από τον 17ο αιώνα και

απελευθερώνει τον κόσµο από τις προλήψεις του Μεσαίωνα) : οι επιστήµονες

στηρίζονται στη λογική και προσπαθούν να ανακαλύψουν φυσικούς νόµους που

έχουν εφαρµογή και στην κοινωνία π.χ. :

• Ο Φράνσις Μπέικον ή Βάκων : « Κάθε επιστηµονική θέση για να γίνει

αποδεκτή, πρέπει να επιβεβαιώνεται από πείραµα»

• Ο Ρενέ Ντεκάρτ ή Καρτέσιος : « Μόνο αν αµφιβάλλουµε συνέχεια οδηγούµαστε

στην αληθινή γνώση»

• Ο Τζων Λοκ : Οι άνθρωποι έχουν φυσικά δικαιώµατα που δεν πρέπει να

παραβιάζονται (ζωή, ελευθερία, περιουσία)

• Ο Ισαάκ Νιούτον ή Νεύτωνας : Αφού διατύπωσε το νόµο της παγκόσµιας έλξης

µε τη βοήθεια της επαγωγικής µεθόδου (από το ειδικό στο γενικό) είπε ότι « Το

σύµπαν λειτουργεί µε φυσικούς νόµους».

Τί ονοµάζουµε ∆ιαφωτισµό;

∆ιαφωτισµό ονοµάζουµε το κίνηµα που πρωτοεµφανίστηκε στην Αγγλία στο τέλος

του 17ου αιώνα, κορυφώθηκε στη Γαλλία τον 18ο αιώνα και εξαπλώθηκε µέσα και

έξω από την Ευρώπη.

Ποιες ήταν οι κοινές απόψεις των ∆ιαφωτιστών;

α) απόρριψη κάθε αυθεντίας

β) κριτική σε κάθε γνώση

γ) «µόνο η λογική µπορεί να ερµηνεύσει µε ασφάλεια τον κόσµο»

δ) «ο άνθρωπος µπορεί να προοδεύει διαρκώς»

Ποιοι ήταν οι κορυφαίοι διαφωτιστές ή φιλόσοφοι;

Ο Ρουσό, ο Βολτέρος, ο Ντιντερό, ο Μοντεσκιέ, ο Ντ’Αλαµπέρ και άλλοι.

Είχε ο ∆ιαφωτισµός σχέση µε την πολιτική;

Ο ∆ιαφωτισµός ήταν κίνηµα βαθύτατα πολιτικό, καθώς τον χρησιµοποίησε η

ανερχόµενη αστική τάξη για να διεκδικήσει συµµετοχή στην εξουσία.

Τί πίστευε ο ∆ιαφωτισµός για τα φυσικά δικαιώµατα;

Τα φυσικά δικαιώµατα προβλήθηκαν τόσο από τους ∆ιαφωτιστές, όσο και από την

αστική τάξη. Για τους ∆ιαφωτιστές όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωµα ζωής,

ιδιοκτησίας (σε αυτό επέµενε και η αστική τάξη), ισότητας απέναντι στο νόµο,

ελευθερίας σκέψης και έκφρασης. Κανείς δε µπορεί να τους τα αφαιρέσει.

Τί λέει η θεωρία του «κοινωνικού συµβολαίου» που διατύπωσε ο Λοκ;

Τα άτοµα δέχτηκαν να παραχωρήσουν ορισµένες από τις ελευθερίες τους

προκειµένου να συµβιώσουν. Έτσι έγινε µια συµφωνία, ένα κοινωνικό συµβόλαιο

µεταξύ των πολιτών και του κράτους. Αν το κράτος παραβεί τους όρους του

συµβολαίου και γίνει τυραννικό, τότε οι άνθρωποι µπορούν να αντισταθούν, δηλαδή

να επαναστατήσουν.

Ποιες ήταν οι πολιτικές απόψεις του Ρουσό;

Ο Ρουσό υποστήριζε πως η πολιτική εξουσία πρέπει να βρίσκεται στα χέρια του λαού

και όχι κάποιου ηγεµόνα. Επίσης µίλησε για τη γενική βούληση (τη σύνθεση των

ατοµικών βουλήσεων, που εκφράζει το κοινό συµφέρον). Η γενική βούληση

εκφράζεται µε τη συµµετοχή του λαού στην εξουσία.

Τί είναι η διάκριση των εξουσιών που εξέφρασε ο Μοντεσκιέ;

Ο Μοντεσκιέ είπε πως η εξουσία δεν πρέπει να ασκείται από έναν άνθρωπο. Η

εκτελεστική (η εφαρµογή των νόµων) πρέπει να ασκείται από την κυβέρνηση, η

νοµοθετική εξουσία (η δηµιουργία νόµων) πρέπει να ασκείται από τη βουλή και η

δικαστική εξουσία (ο έλεγχος για την τήρηση των νόµων) από τα δικαστήρια. Έτσι δε

θα συγκεντρώνεται η εξουσία στα χέρια ενός ανθρώπου που θα µπορεί να την

καταχραστεί.

Εφαρµόστηκαν οι πολιτικές απόψεις του ∆ιαφωτισµού;

Ορισµένοι µονάρχες εφάρµοσαν κάποιες από τις ιδέες του ∆ιαφωτισµού (π.χ.

περιορισµός της εξουσίας των ανώτερων τάξεων, λήψη κοινωνικών µέτρων,

φροντίδα για τα Γράµµατα και τις Τέχνες) προκειµένου να ισχυροποιηθούν στην

εξουσία. Το πολίτευµα στις χώρες αυτές δεν ονοµαζόταν πια απόλυτη µοναρχία, αλλά

φωτισµένη δεσποτεία. Κάποιοι από τους µονάρχες που την εφάρµοσαν ήταν ο

Φρειδερίκος Β’ της Πρωσίας, η Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας και ο γιός της Ιωσήφ,

καθώς και η Αικατερίνη η Β’ της Ρωσίας. Η επίδραση των απόψεων του

∆ιαφωτισµού θα φανεί όµως κυρίως στην αµερικανική και τη γαλλική επανάσταση

που θα ξεσπάσουν αργότερα.

Ποια ήταν η θέση του ∆ιαφωτισµού για τη θρησκεία;

Οι περισσότεροι ∆ιαφωτιστές ήταν ντεϊστές και κάποιοι άλλοι άθεοι. Έκαναν

αυστηρή κριτική στην καθολική εκκλησία και ζητούσαν ανεξιθρησκία.

Ποια ήταν η θέση του ∆ιαφωτισµού για την εκπαίδευση;

Η εκπαίδευση για τους ∆ιαφωτιστές ήταν ένα µέσο για την πρόοδο του ανθρώπου. Ο

Ρουσό στο έργο του «Αιµίλιος» υποστήριξε ότι ο δάσκαλος δεν πρέπει να λειτουργεί

ως αυθεντία,αλλά πρέπει να θέτει ερωτήµατα στον µαθητή προκειµένου αυτός να

ανακαλύψει την απάντηση.

Ποια ήταν η θέση του ∆ιαφωτισµού για την οικονοµία;

Μερικοί Γάλλοι οικονοµολόγοι υποστήριξαν τη φυσιοκρατία (η οικονοµία θα πρέπει

να αφεθεί να λειτουργήσει «φυσικά» χωρίς να παρεµβαίνει το κράτος). Αυτοί

ονοµάστηκαν φυσιοκράτες. Κύριος εκπρόσωπός τους ήταν ο Γάλλος οικονοµολόγος

Κενέ. Στην Αγγλία αναπτύχθηκε ο οικονοµικός φιλελευθερισµός από τον Άνταµ

Σµίθ (το κράτος δεν πρέπει να παρεµβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονοµία).

Τί ήταν η Εγκυκλοπαίδεια;

Ήταν ένα συλλογικό έργο 33 τόµων, όπου οι ∆ιαφωτιστές παρουσίασαν όλες τις νέες

ιδέες τους. Πρωτεργάτες της ήταν οι Γάλλοι Ντιντερό και Ντ’Αλαµπέρ.

Σε ποιες κοινωνικές οµάδες διαδόθηκαν οι ιδέες του ∆ιαφωτισµού;

Αρχικά στα ανώτερα µορφωµένα στρώµατα, αργότερα όµως και στον απλό λαό µέσα

από εκλαϊκευµένα βιβλία

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

Η Αµερικανική επανάσταση

ΟΙ ΑΓΓΛΙΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Κατά το διάστηµα 1607-1732 οι Άγγλοι δηµιούργησαν στα ανατολικά παράλια της

Βόρειας Αµερικής 13 αποικίες. Οι άποικοι ήταν κυρίως Άγγλοι, αλλά και Γάλλοι,

Γερµανοί και Σουηδοί που αναζητούσαν µια καλύτερη τύχη. Η προέλευση των

πρώτων αποίκων

• Αποικίες του βορρά: 1.000.000 κατ.> 40.000 µαύροι σκλάβοι.

• Αποικίες του νότου: 750.000 κατ. > 300.000 µαύροι σκλάβοι.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΙΚΙΩΝ

1) Κυβερνήτης (διορισµένος από την Αγγλία)

2) Η Συνέλευση των Αποίκων : µπορούσαν να ψηφίζουν µόνο κάποιοι πλούσιοι

άποικοι. Ψήφιζε νόµους και ενέκρινε φόρους.

Οι άποικοι δεν εκπροσωπούνταν στο αγγλικό κοινοβούλιο, ενώ οι Άγγλοι έλεγχαν το

εξωτερικό εµπόριο των αποικιών.

ΑΙΤΙΕΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Η δυσφορία των αποικιών για την κηδεµονία της Αγγλίας.

• Η απαγόρευση εκµετάλλευσης των νέων εδαφών από τους αποίκους.

• Η επιβολή νέων φόρων από την Αγγλία.

• Η απόφαση των αποίκων να σταµατήσουν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα.

Η καταστροφή αγγλικών φορτίων τσαγιού από τους αποίκους στη Βοστόνη.

Η ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Οι άποικοι αντιδρώντας για τους φόρους έπαψαν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα

οι Άγγλοι κατήργησαν τους νέους φόρους, εκτός από το φόρο του τσαγιού οι

άποικοι σταµάτησαν να αγοράζουν αγγλικό τσάι η Αγγλία επέβαλε εµπορικούς

περιορισµούς στη Βοστόνη οι Αµερικάνοι συγκάλεσαν το Κογκρέσο της

Φιλαδέλφειας (νοµοθετικό όργανο) µε διάθεση να υποχωρήσουν όµως ο Άγγλος

βασιλιάς Γεώργιος Γ’ προτίµησε τον πόλεµο

Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1775 – 1783)

1775 : Οι Αµερικάνοι νικούν τους Άγγλους στο Λέξινγκτον

1775 : Αµερικανοί διανοούµενοι οπαδοί του ∆ιαφωτισµού, όπως ο Τόµας Πέιν

γράφουν φυλλάδια στα οποία υποστηρίζουν ότι η Αγγλία δεν έχει δικαίωµα να

εξουσιάζει τις αποικίες δηµιουργείται σιγά σιγά η αµερικανική εθνική συνείδηση.

4 Ιουλίου 1776 : Το Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας ψηφίζει τη ∆ιακήρυξη της

Ανεξαρτησίας (σύµφωνη µε τις ιδέες του ∆ιαφωτισµού). Συντάκτες της είναι ο Τόµας

Τζέφερσον και ο Βενιαµίν Φραγκλίνο.

1776-1778 : Οι Αµερικανοί έχουν αρχιστράτηγο τον Τζορτζ Ουάσινγκτον, αλλά

αντιµετωπίζουν δυσκολίες.

1778-1781 : Οι Αµερικανοί κάνουν συµφωνίες µε τους Γάλλους, τους Ολλανδούς και

τους Ισπανούς. Φθάνουν γαλλικά στρατεύµατα στην Αµερική.

1781 : σηµαντική νίκη των Αµερικανών στο Γιόρκταουν.

1783 : Η Αγγλία αναγνωρίζει τις 13 αποικίες ως ανεξάρτητο κράτος µε το όνοµα

Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής (Η.Π.Α.)

1783:Συνθήκη των Βερσαλιών : αναγνώριση των ΗΠΑ ως ανεξάρτητο κράτος.

ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ του 1787

1) Ανακηρύσσεται η χώρα ως ένωση πολιτειών :

• Η κεντρική κυβέρνηση θα αποφάσιζε για θέµατα α) οικονοµίας, β) άµυνας, γ)

εξωτερικής πολιτικής

• Κάθε πολιτεία µόνη της θα αποφάσιζε για όλα τα υπόλοιπα (παιδεία, δικαιοσύνη

κλπ.)

2) Γίνεται διάκριση των εξουσιών :

• Η νοµοθετική εξουσία θα ασκείται από το Κογκρέσο (Γερουσία + Βουλή

Αντιπροσώπων). Κάθε πολιτεία εκπροσωπείται στη Γερουσία από 2 αντιπροσώπους

και στη Βουλή των Αντιπροσώπων από αριθµό βουλευτών ανάλογο µε τον πληθυσµό

τη.

• Η εκτελεστική εξουσία θα ασκείται από τον Πρόεδρο που εκλέγεται κάθε 4 χρόνια

µε δικαίωµα επανεκλογής µόνο µια φορά. Ο 1ος πρόεδρος (1789) ήταν ο

Ουάσινγκτον.

• Η δικαστική εξουσία θα είναι ανεξάρτητη και αιρετή.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

Η έκρηξη και η εξέλιξη της Γαλλικής Επανάστασης (1789-1794)

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ του 18ου αιώνα («Το παλιό καθεστώς»)

Υπήρχαν 3 τάξεις, στις οποίες κατατάσσονταν οι άνθρωποι µε κριτήριο την καταγωγή

τους και τα προνόµια που τους είχαν αποδοθεί από τον ηγεµόνα :

Α) Ο κλήρος (0,5% του πληθυσµού)

Β) Οι ευγενείς (1,5% του πληθυσµού)

Γ) Η 3η τάξη, δηλαδή οι αστοί, οι αγρότες και οι εργάτες (98% του πληθυσµού)

ΚΛΗΡΟΣ και ΕΥΓΕΝΕΙΣ 3η ΤΑΞΗ

Είχαν προνόµια και εξουσία ∆εν είχαν προνόµια, παρά µόνο υποχρεώσεις

∆εν πλήρωναν φόρους Πλήρωναν όλους τους φόρους

ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

1. Η 3η τάξη και ιδιαίτερα οι αστοί που ήταν οι οικονοµικά ισχυρότεροι µέσα σε

αυτήν ήταν δυσαρεστηµένοι, καθώς δεν µετείχαν στη λήψη αποφάσεων.

2. Από τα µέσα του 18ου αιώνα οι συνθήκες επιδεινώνονταν συνεχώς. Ο χειµώνας

του 1788-1789 ήταν φοβερός και οδήγησε στην πείνα το λαό που άρχισε να λεηλατεί

τα σπίτια των πλουσίων και τις κρατικές αποθήκες.

Η 1η ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ : Μάιος 1789 – Αύγουστος 1792

Ο βασιλιάς Λουδοβίκος ο 16ος συγκάλεσε τη συνέλευση των τάξεων στο παλάτι των

Βερσαλιών το Μάιο του 1789 για να αντιµετωπίσει την κατάσταση

Οι εκπρόσωποι της 3ης τάξης απαίτησαν µεταρρυθµίσεις

Ο βασιλιάς όµως ζήτησε νέους φόρους που θα τους πλήρωναν µόνο τα µέλη της

3ης τάξης

Η 3η τάξη αντέδρασε λέγοντας ότι είναι το 98% του πληθυσµού και

αυτοανακηρύχθηκε σε Εθνική Συνέλευση

Ο βασιλιάς δεν τους αναγνώρισε

Οι εκπρόσωποι της 3ης τάξης συνεδρίασαν τον Ιούνιο του 1789 στην αίθουσα

του σφαιριστηρίου (µπιλιάρδου) και ορκίστηκαν να φτιάξουν σύνταγµα. Είχαν στο

πλευρό τους και µερικούς κληρικούς και ευγενείς.

Ο βασιλιάς υποχώρησε

Η Εθνική Συνέλευση ονοµάστηκε Συντακτική Συνέλευση τον Ιούλιο, µε σκοπό να

ψηφίσει σύνταγµα στη Γαλλία

Ο βασιλιάς άρχισε να συγκεντρώνει στρατεύµατα για να διαλύσει τη Συνέλευση

Οι πολίτες έµαθαν τις κινήσεις του βασιλιά, οπλίστηκαν και στις 14 Ιουλίου του

1789 ο λαός του Παρισιού κατέλαβε τη φυλακή της Βαστίλης. Παράλληλα, οι

περισσότερες περιοχές στην ύπαιθρο άρχισαν να επαναστατούν.

Η Συντακτική Συνέλευση τον Αύγουστο του 1789 :

α) ανακοίνωσε την κατάργηση των προνοµίων

β) ψήφισε τη ∆ιακήρυξη των δικαιωµάτων του ανθρώπου και του πολίτη, που ήταν

βασισµένη στις αρχές του ∆ιαφωτισµού

ο βασιλιάς αποδέχθηκε τις αποφάσεις, αφού οι επαναστάτες είχαν από τον

Οκτώβρη καταλάβει και τα ανάκτορα των Βερσαλιών.

Το 1791 η Συντακτική Συνέλευση ψήφισε σύνταγµα (το 1ο σύνταγµα της Γαλλίας) που προέβλεπε τα εξής : Πολίτευµα : Συνταγµατική µοναρχία

Το έθνος ανακηρύσσεται κυρίαρχο Νοµοθετική εξουσία : Βουλή (Νοµοθετική Συνέλευση) που θα προέκυπτε από

εκλογές. Στις εκλογές όµως µπορούσαν να ψηφίσουν µόνο όσοι είχαν περιουσία και

πλήρωναν φόρους

Εκτελεστική εξουσία : Ο βασιλιάς και 6 υπουργοί

∆ικαστική εξουσία : αφαιρέθηκε από τον βασιλιά κι έγινε ανεξάρτητη.

Παράλληλα αποφασίστηκε :

α) η κρατικοποίηση της περιουσίας του κλήρου προκειµένου να δοθούν εγγυήσεις

για την έκδοση χαρτονοµίσµατος.

β) οι κληρικοί ορίστηκαν λειτουργοί του κράτους που έπρεπε να υπακούουν στην

πολιτεία. γ) κατάργηση των συντεχνιών και απαγόρευση των απεργιών

Τα πολιτικά ρεύµατα της Συντακτικής συνέλευσης:

• ∆εξιά: δεν επιθυµούσε περαιτέρω µεταβολές του παλαιού καθεστώτος.

• Κέντρο: αποδοχή της µοναρχίας µε συµµετοχή ευγενών και µεγαλοαστών.

• Αριστερά: µε όραµα ένα πολίτευµα αµερικανικού τύπου.

Φορείς διάδοσης των ιδεών της επανάστασης:

• Οι λέσχες (Ιακωβίνοι, Κορδελιέροι), που κινητοποιούσαν πολλούς πολίτες.

• Οι εφηµερίδες, που πολλαπλασιάστηκαν και διέδιδαν τις πολιτικές απόψεις.

Η Εκκλησία και ο βασιλιάς αντέδρασαν. Ο τελευταίος προσπάθησε να φύγει από

τη Γαλλία, αλλά τον κατάλαβαν και τον ανάγκασαν να επιστρέψει στο Παρίσι

Μετά από εκλογές προέκυψε Νοµοθετική Συνέλευση το Σεπτέµβρη του 1791. Σε

αυτήν τη πλειοψηφία την είχαν οι Γιρονδίνοι (µετριοπαθείς)

ο βασιλιάς σχεδίαζε σε συνεννόηση µε τους βασιλείς της Αυστρίας και της

Πρωσίας επέµβαση εναντίον της επανάστασης

Κάποιοι ακραίοι από τους επαναστάτες, οι «αβράκωτοι» (sans-culottes) ζητούσαν

την έκπτωση του βασιλιά

Οι Γιρονδίνοι κήρυξαν τον πόλεµο στην Πρωσία και την Αυστρία µε την ελπίδα

ότι έτσι θα συσπειρωνόταν ο λαός. Όµως οι αποτυχίες του γαλλικού στρατού και η

ύποπτη στάση του βασιλιά οδήγησαν το λαό σε νέα επανάσταση

Ο λαός κατέλαβε τα ανάκτορα του Κεραµεικού (Αύγουστος 1792)

Ο βασιλιάς ζήτησε τη βοήθεια της Νοµοθετικής Συνέλευσης, η οποία

1) τον έθεσε υπό περιορισµό

2) έδωσε την εκτελεστική εξουσία στον ∆αντόν

3) αναγνώρισε σε όλους τους άνδρες πολιτικά δικαιώµατα

4) δήµευσε τις περιουσίες των αριστοκρατών που είχαν καταφύγει στο εξωτερικό

5) θέσπισε τον διαχωρισµό Εκκλησίας και Κράτους

6) κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο.

Η νίκη των Γάλλων επί των Πρώσων στο Βαλµί το Σεπτέµβρη του 1792 έσωσε την

τελευταία στιγµή την επανάσταση.

Η 2η ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ : (Σεπτέµβριος 1792 – Ιούλιος 1794)

Οι ενέργειες της Συµβατικής συνέλευσης: • Κατάργηση της µοναρχίας.

• Εγκαθίδρυση του πολιτεύµατος της αβασίλευτης δηµοκρατίας.

• Υιοθέτηση νέου ηµερολογίου.

• Καταδίκη του βασιλιά σε θάνατο.

• Συνέχιση του πολέµου.

Προβλήµατα που αντιµετωπίζει η Συµβατική (τέλη 1792 – αρχές 1793):

• Η συσπείρωση πολλών χωρών εναντίον της Γαλλίας Ανατροπή των

• Η εκδήλωση αντεπαναστατικών εξεγέρσεων στο εσωτερικό Γιρονδίνων από

• Η επιδείνωση της οικονοµικής κατάστασης τους Ορεινούς

Οι ενέργειες της επαναστατικής κυβέρνησης των Ορεινών µε ηγέτη

το Ροβεσπιέρο: • Έγκριση του συντάγµατος του έτους 1.

• Αναδιοργάνωση του στρατού για την αντιµετώπιση των αντεπαναστατικών

κινήσεων.

• Εκτελέσεις υπόπτων για αντεπαναστατική δράση (περίοδος της Τροµοκρατίας).

• Κατάργηση της χριστιανικής θρησκείας και θέσπιση της λατρείας του

Ανώτατου Όντος.

• Υιοθέτηση νέων ονοµάτων για τους µήνες.

Η συµβατική αποφάσισε να εκτελέσει το Ροβεσπιέρο µαζί µε 20 συνεργάτες του.

Το διαχρονικό έργο της Γ. Επανάστασης

• Ανατροπή παλιάς τάξης πραγµάτων

• Πολιτική και κοινωνική

• Νέες µορφές πολιτικής πρακτικής, κατάργηση απολυταρχίας, λαϊκή

κυριαρχία, καθολικό δικαίωµα ψήφου για άνδρες

• Λέσχες πρόδροµοι πολιτικών κοµµάτων

• Κινητοποίηση λαού ρόλος πρωταγωνιστή

• Ο τύπος εκφραστής των κοινωνικών τάξεων, διαµορφώνει την κοινή γνώµη

• Εθνικός στρατός Καρνό, από πολίτες, εθνική και ταξική συνειδητοποίηση του

στρατού

• Καταργεί τοπικές παραδόσεις εθιµικές, ενοποιεί µέτρα και σταθµά, εκτός οι

τοπικές διάλεκτοι, µια γλώσσα, όχι εσωτερικά σύνορα τελωνιακά

• Όχι φεουδαρχικά προνόµια, ισότητα για αξιώµατα

• δήµευση περιουσιών ευγενών και εκκλησίας για το κοινό καλό

• ανώτατα όρια µισθών τιµών

• υποχρεωτική εκπαίδευση, δωρεάν, δηµόσια, πνευµατικά ιδρύµατα, ινστιτούτο

της Γαλλία

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης

και η εποχή του Ναπολέοντα (1795-1815)

Η τρίτη και τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης, 1794 – 1799

Επικράτηση των µετριοπαθών Θερµιδοριανών, οι οποίοι:

• ελέγχουν τη Συµβατική

• ψηφίζουν νέο σύνταγµα (1795)

• αναθέτουν την εκτελεστική εξουσία στο ∆ιευθυντήριο.

Η εποχή του Ναπολέοντα,1799 -1815

Η αναρρίχησή του στην εξουσία:

• Στα τέλη του 1799, ο Ναπολέων Βοναπάρτης καταλαµβάνει την εξουσία µε τη

συγκατάθεση του ∆ιευθυντηρίου.

• Ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος το 1799 και τελικά Αυτοκράτορας

το 1804, µε τη στήριξη της αστικής τάξης.

Οι µεταρρυθµίσεις του:

• Στη διοίκηση

• Στην εκπαίδευση µε στόχο τον έλεγχο και την αποτελεσµατικότερη

• Στην οικονοµία λειτουργία της κρατικής µηχανής

Το σηµαντικότερο έργο του:

• Η θέσπιση το 1804 ενός νέου νοµικού κώδικα, του Ναπολεόντειου κώδικα.

Η εξωτερική πολιτική του Ναπολέοντα:

• Αντιµετώπισε όλες τις σηµαντικές ευρωπαϊκές δυνάµεις της εποχής.

• Έθεσε υπό τον έλεγχό της ένα µεγάλο µέρος της Ευρώπης.

• ∆ηµιούργησε βασίλεια – δορυφόρους της Γαλλίας στην Ευρώπη.

• Εφάρµοσε από το 1806 τον ηπειρωτικό αποκλεισµό σε βάρος της Αγγλίας.

Η γαλλική παρουσία στις ευρωπαϊκές χώρες αντιµετώπισε την αντίδραση:

• των ευγενών και του ανώτερου κλήρου

• των λαϊκών στρωµάτων.

Η µάχη του Βατερλό το 1815 σήµανε το τέλος της κυριαρχίας του Ναπολέοντα.

Γαλλική επανάσταση και εποχή του Ναπολέοντα: µια αποτίµηση

• Η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσία.

• Τα συµφέροντά της προωθήθηκαν µε µεταρρυθµίσεις.

• Οι αρχές του ∆ιαφωτισµού έγιναν πολιτικά αιτήµατα.

• Η απολυταρχία γκρεµίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην Ευρώπη.

• Αναπτύχθηκε η ιδέα της σύµπτωσης των ορίων έθνους και κράτους.

• Η εκκλησία διαχωρίστηκε από το κράτος.

• Τα προνόµια καταργήθηκαν.

• Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναµη της ιστορίας.

• Αναπτύχθηκαν ιδέες και κινήµατα που επηρέασαν την παγκόσµια ιστορία.

Το Συνέδριο της Βιέννης Τα θέµατα του Συνεδρίου της Βιέννης (1814-15):

• η επαναχάραξη των συνόρων.

• η ανασυγκρότηση της απολυταρχίας.

• η καταστολή των επαναστατικών ιδεών.

Η Ιερή Συµµαχία και η Παλινόρθωση (1815-1830):

• Στα τέλη του 1815 ιδρύεται η Ιερή Συµµαχία, η οποία απαρτίζεται από τα

προπύργια της απολυταρχίας, τη Ρωσία, την Αυστρία και την Πρωσία.

• Όλοι σχεδόν οι εκθρονισµένοι ηγεµόνες επανήλθαν στους θρόνους τους. Το

φαινόµενο αυτό ονοµάστηκε Παλινόρθωση.

ΕΝΟΤΗΤΑ 6

Τα επαναστατικά κινήµατα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη

Οι ευρωπαϊκοί λαοί αµφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης

(1815)διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις.

Πολιτικές διεκδικήσεις

• Σύνταγµα

• Κοινοβουλευτικοί θεσµοί

• Αναγνώριση ατοµικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωµάτων.

Σχηµατίστηκαν τρία πολιτικά ρεύµατα:

• Οι µετριοπαθείς φιλελεύθεροι (µεγαλοαστοί, φιλελεύθεροι ευγενείς): ήθελαν

συνταγµατική µοναρχία µε εκλογικό δικαίωµα εξαρτηµένο από την περιουσία.

• Οι ριζοσπάστες δηµοκρατικοί (µικροαστοί, διανοούµενοι): ήθελαν αβασίλευτη

δηµοκρατία µε πολιτικά δικαιώµατα για όλους.

• Οι σοσιαλιστές (διανοούµενοι, εργάτες): ήθελαν κοινωνική και πολιτική

ισότητα.

Εθνικές διεκδικήσεις

Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσµα εθνικές διεκδικήσεις,

καθώς πληθυσµοί µε εθνική συνείδηση δεν διέθεταν κράτος, επειδή:

• ζούσαν σε µεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή, Οθωµανική).

• ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερµανικό, ιταλικό, πολωνικό έθνος).

Αρχή των εθνοτήτων = η επιδίωξη να συγκεντρωθούν όλοι οι οµοεθνείς σε ένα

κράτος ( έθνος = κράτος).

Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει από δύο πηγές:

• τη γαλλική επανάσταση

• την αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στο γερµανικό χώρο.

Κατά τους Γερµανούς φιλοσόφους η έννοια του έθνους βασίζεται σε τρία στοιχεία:

• την ιστορία

• τη γλώσσα

• τη θρησκεία.

Επαναστατικά κύµατα που προκάλεσαν οι πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις:

• του 1820-1821

• του 1830

• του 1848

Οι επαναστάσεις των ετών 1820-1821

• Η επανάσταση στην Ισπανία (1820). Οι επαναστάσεις αυτές

• Οι επαναστάσεις στην Ιταλία (1820-1821) καταπνίγηκαν από την Ιερή

• Η επανάσταση στην Ελλάδα (1821). Συµµαχία, µε εξαίρεση την

Ελληνική που είχε αίσιο τέλος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ∆ΕΥΤΕΡΟ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑ∆ΥΣΗΣ

ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ Ι∆ΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ 5

Ο ελληνισµός από τα µέσα του 18ου

αι. έως τις αρχές του 19ου

αι.

Οικονοµικοί και κοινωνικοί µετασχηµατισµοί

Συγκυρίες που ευνόησαν τους Έλληνες πλοιοκτήτες:

• Η ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), που επέτρεπε την

ελεύθερη κίνηση των πλοίων µε ρωσική σηµαία στα Στενά.

• Οι ναπολεόντειοι πόλεµοι (1797-1815),που είχαν ως συνέπεια την

περιορισµένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο.

Αποτελέσµατα της ευνοϊκής συγκυρίας για τους Έλληνες:

• Οι Έλληνες έλεγξαν σηµαντικό µέρος του εµπορίου.

• Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σηµαντικά εµπορικά κέντρα.

• Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες.

Η στάση της εκκλησίας απέναντι στην επανάσταση:

• Η ορθόδοξη εκκλησία εναντιωνόταν στις ιδέες του διαφωτισµού.

• Ορισµένοι, όµως, κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις.

Οι Φαναριώτες

• Ήταν Έλληνες από αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν στο Φανάρι.

• Ήταν µορφωµένοι και καταλάµβαναν υψηλές θέσεις στην οθωµανική διοίκηση.

• Τον 18ο αι. διορίζονταν ηγεµόνες στις αυτόνοµες παραδουνάβιες ηγεµονίες.

Οι προεστοί

• ∆ιοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους φόρους.

• Είχαν µεγάλη πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωµατούχους.

Οι έµποροι και οι καραβοκύρηδες

• Βελτίωναν την οικονοµική τους κατάσταση.

• Ενδιαφέρονταν για τη διάδοση των νεoτερικών ιδεών.

Οι κλέφτες

• Ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά.

• Επιδίδονταν αδιακρίτως στη ληστεία.

• Οι αγροτικοί πληθυσµοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυµασµό ή φόβο.

• Υµνήθηκαν στα δηµοτικά τραγούδια ως πρότυπα ανυπότακτης στάσης.

Οι αρµατολοί • Ήταν ένοπλα σώµατα οργανωµένα από την οθωµανική διοίκηση για την

τήρηση της τάξης

Οι αγρότες • Ξεπερνούσαν το 80 % του πληθυσµού.

• Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιωτικά κτήµατα που ανήκαν σε Τούρκους.

• Η ζωή τους ήταν δύσκολη.

Οι απασχολούµενοι στο εµπόριο και τη ναυτιλία

• Αυξάνονταν µε τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εµπορίου.

Κινήµατα εναντίον της οθωµανικής κυριαρχίας

• Το 1770 οργανώθηκε µε ρωσική υποκίνηση επανάσταση, τα λεγόµενα

«ορλοφικά», στην Πελοπόννησο.

• Ο Λάµπρος Κατσώνης, απεσταλµένος και αυτός της Ρωσίας, προσπάθησε να

οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου.

• Οι Σουλιώτες συγκρούστηκαν µε τον Αλή πασά των Ιωαννίνων από το 1789

έως το 1804.

Ο Νεοελληνικός ∆ιαφωτισµός

Ορισµός του Νεοελληνικού ∆ιαφωτισµού:

Ο νεοελληνικός διαφωτισµός ήταν ένα πνευµατικό – ιδεολογικό κίνηµα που επιδίωκε

τη διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών µεταξύ των Ελλήνων µε σκοπό την ιδεολογική

προετοιµασία για τον αγώνα της ελευθερίας. Το κίνηµα διαµορφώθηκε στα µέσα του

18ου

αιώνα και αναπτύχθηκε αρχικά στις παροικίες και σε ορισµένα µεγάλα εµπορικά

κέντρα του ελληνισµού (Σµύρνη, Γιάννενα, Χίος).

Κύριες ιδέες των Ελλήνων διαφωτιστών:

• Συνέδεσαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισµό µε τον αγώνα για ελευθερία.

• Θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεµελιωθεί στις φυσικές επιστήµες και

να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα.

Η αντίδραση των συντηρητικών λογίων στις ιδέες του διαφωτισµού:

• Απέρριπταν τις διαφωτιστικές ιδέες.

• Συνέδεαν την εκπαίδευση µε τη θρησκευτική παράδοση και την αρχαΐζουσα

γλώσσα. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του νεοελληνικού διαφωτισµού:

Ο Ρήγας Φερραίος: • Πρότεινε τη δηµιουργία µιας Ελληνικής ∆ηµοκρατίας που θα αντικαθιστούσε

την οθωµανική αυτοκρατορία.

• Το έργο του Νέα Πολιτική ∆ιοίκηση ήταν έντονα επηρεασµένο από τις ιδέες της

γαλλικής επανάστασης και ειδικά από τη ριζοσπαστική της φάση.

• Πλήρωσε µε τη ζωή του το όραµά του.

Ο Αδαµάντιος Κοραής: • Θεωρούσε ότι οι Έλληνες, για να κερδίσουν την ελευθερία τους, θα έπρεπε

πρώτα να µορφωθούν.

• Στη γλώσσα ακολούθησε τη λεγόµενη «µέση» οδό: µια ελληνική που δε θα

ήταν ούτε αρχαΐζουσα ούτε δηµοτική. Άλλοι σηµαντικοί διαφωτιστές ήταν: Ο

Ανώνυµος συγγραφέας της Ελληνικής Νοµαρχίας, ο Ι. Μοισιόδακας, ο ∆. Καταρτζής,

ο Κ. Κούµας και ο Θ. Καΐρης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 7

Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις Παραδουνάβιες ηγεµονίες

• Τί ήταν η Φιλική Εταιρεία;

Ήταν µια µυστική οργάνωση που δηµιουργήθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας

µε σκοπό την προετοιµασία του ένοπλου αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία. Η

διαφορά της µε τις υπόλοιπες οργανώσεις που είχαν προηγηθεί είναι ότι αυτές έθεταν

σαν πρώτο στόχο την παιδεία, ενώ η Φιλική Εταιρεία την επανάσταση. Πρωτεργάτες της ήταν οι Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, Εµµανουήλ Ξάνθος και Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.

• Ποια ήταν τα προβλήµατα που έπρεπε να αντιµετωπίσει η Φιλική Εταιρεία;

i.Ο ελληνισµός ήταν διάσπαρτος σε έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο

ii. Έπρεπε να δράσουν µε µεγάλη µυστικότητα για να µη γίνουν αντιληπτοί από την

οθωµανική διοίκηση και από τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες

iii.Έπρεπε να υπερνικήσουν τους δισταγµούς των Ελλήνων που είχαν δει

προηγούµενες επαναστατικές προσπάθειες να αποτυγχάνουν (Ορλωφικά, Λάµπρος

Κατσώνης κλπ.)

iv. Έπρεπε να κινητοποιήσουν ανθρώπους που προέρχονταν από διαφορετικές

κοινωνικές οµάδες και είχαν διαφορετικά κοινωνικά και οικονοµικά συµφέροντα.

• Ποιες ήταν οι ευνοϊκές συνθήκες για τη Φιλική Εταιρεία;

i. Η Οθωµανική Αυτοκρατορία αντιµετώπιζε εσωτερικά προβλήµατα (Αλή Πασάς)

ii. Είχαν διαδοθεί οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης µεταξύ των Ελλήνων

iii. Πολλοί Έλληνες ήθελαν τη δηµιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

• Πώς λειτουργούσε η Φιλική Εταιρεία;

Η Φιλική Εταιρεία υιοθέτησε την οργάνωση των µυστικών οργανώσεων της Ευρώπης

(π.χ. καρµπονάροι). Τα υποψήφια µέλη της δοκιµάζονταν για κάποιο διάστηµα και

στη συνέχεια εντάσσονταν στην οργάνωση. Ορκίζονταν πίστη και αφοσίωση, ενώ οι

παραβάτες τιµωρούνταν µε θάνατο. Χρησιµοποιούσαν ψευδώνυµα και

επικοινωνούσαν µε κρυπτογραφικό αλφάβητο.

• Ποιοι ήταν µέλη της Φιλικής Εταιρείας;

Μέχρι το 1817-1818 η Φιλική Εταιρεία απευθυνόταν κυρίως σε πλούσιους Έλληνες

εµπόρους προκειµένου να εξασφαλίσει χρήµατα για την ανάπτυξή της. Λίγοι

δέχτηκαν να συµµετάσχουν. Αργότερα η οργάνωση απευθύνθηκε και σε

µικρεµπόρους και διανοούµενους µε αποτέλεσµα να αναπτυχθεί γρήγορα. Οι

γυναίκες γίνονταν δεκτές στην οργάνωση κατ’ εξαίρεση.

• Ποια ήταν η ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας;

Η ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας ονοµαζόταν Αόρατη Αρχή και παρέµενε µυστική

έτσι ώστε να εννοείται ότι ήταν κάποιο ισχυρό πρόσωπο. Οι ιδρυτές της ήθελαν να

βρουν κάποιο ηχηρό όνοµα που θα ενέπνεε τους συµπατριώτες τους. Αρχικά

απευθύνθηκαν στον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια, που

όµως αρνήθηκε θεωρώντας ότι οι συνθήκες δεν ήταν ακόµα ώριµες για επανάσταση.

Τελικά η ηγεσία δόθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ανώτερο αξιωµατικό του

ρωσικού στρατού, που ονοµάστηκε Γενικός Επίτροπος της Αρχής.

Η επανάσταση αποφασίστηκε να ξεκινήσει από τις παραδουνάβιες ηγεµονίες :

1) γιατί εκεί δεν υπήρχε τουρκικός στρατός (λόγω ρωσοτουρκικών συνθηκών)

2) γιατί βορειότερα υπήρχε ρωσικός στρατός που µπορούσε πιθανόν να βοηθήσει την

επανάσταση.

Συµµετείχαν και διάφοροι βαλκάνιοι ηγέτες (π.χ. Ο Σέρβος Καραγεώργεβιτς έγινε

µέλος της Φιλικής, αλλά συνελήφθη από τους Τούρκους και εκτελέστηκε, ενώ ο

Βλαντιµηρέσκου που ήταν τοπικός ηγέτης στις Ηγεµονίες, συµµετείχε, αλλά µόνο

στην αρχή της επανάστασης).

Τα γεγονότα

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ξεκίνησε από τη Ρωσία και µπήκε στις Ηγεµονίες. Στις 24

Φεβρουαρίου 1821 κήρυξε την επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας (Ρουµανία).

Κυκλοφόρησε φυλλάδια, συγκέντρωσε στρατό και άφηνε να εννοηθεί ότι πίσω από

την επανάσταση θα ήταν η Ρωσία.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ :

I. οι πλούσιοι Έλληνες δεν προσέφεραν χρήµατα

II. η στρατολόγηση δεν ήταν ικανοποιητική

III.ο τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση και δεν έστειλε βοήθεια, αλλά αντίθετα

επέτρεψε στον τουρκικό στρατό να µπει στις Ηγεµονίες για να την καταστείλει.

IV. Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ πιεζόµενος από τον σουλτάνο αφόρισε την

επανάσταση.

V. Ο Βλαντιµηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και µε εντολή της Φιλικής Εταιρείας

εκτελέστηκε.

Το τέλος της επανάστασης στις Ηγεµονίες:

Η πιο κρίσιµη µάχη δόθηκε στο ∆ραγατσάνι, όπου διακρίθηκε ο Ιερός Λόχος (στρατιωτική µονάδα από εθελοντές σπουδαστές). Ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε

κι ο Υψηλάντης πέρασε στην Αυστρία, όπου συνελήφθη. Λίγο αργότερα λίγοι

Έλληνες πολεµιστές µε επικεφαλής τους Γιωργάκη Ολύµπιο και Ιωάννη Φαρµάκη

εγκλωβίστηκαν στη µονή Σέκκου.

Ο Ολύµπιος αποφάσισε να ανατιναχθεί µαζί µε τους συµπολεµιστές του, ενώ ο

Φαρµάκης συνελήφθη µετά από δύο εβδοµάδες σκληρής αντίστασης και

αποκεφαλίστηκε.

ΕΝΟΤΗΤΑ 8

Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης 1821-1827

Γιατί οι συγκυρίες για την ελληνική επανάσταση ήταν ευνοϊκότερες στην

Πελοπόννησο;

1. Οι ελληνικοί πληθυσµοί ήταν εκεί πυκνότεροι

2. ∆εν υπήρχε τόσο πολύς οθωµανικός στρατός

3. Από το 1820 ως το 1822 µεγάλο µέρος του οθωµανικού στρατού ήταν

απασχοληµένο µε τον πόλεµο εναντίον του Αλή Πασά της Ηπείρου.4. Υπήρχαν

εκεί πολλοί Φιλικοί που προετοίµαζαν την επανάσταση.

5. Υπήρχαν πολλοί κλέφτες

6. Υπήρχαν πολλά ελληνικά εµπορικά σκάφη εφοδιασµένα µε κανόνια

7. Πολλοί Έλληνες είχαν εµπειρία τόσο στη ξηρά (στρατιώτες στις δυνάµεις του

Αλή Πασά και στον αγγλικό στρατό των Επτανήσων), όσο και στη θάλασσα (ναύτες

τουρκικού στόλου ή σε εµπορικά πλοία που είτε αντιµετώπιζαν τους πειρατές, είτε

ασκούσαν τα ίδια πειρατεία)

8. Τα ορεινά εδάφη της Πελοποννήσου ευνοούσαν τον κλεφτοπόλεµο.

Πού ξέσπασαν επαναστάσεις το 1821;

Επαναστάσεις ξέσπασαν τον Μάρτιο του 1821 σε διάφορα µέρη της Πελοποννήσου

και στη συνέχεια στη Στερεά Ελλάδα, στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου, στη

Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στη Μακεδονία και στη Θράκη. Επαναστατικές κινήσεις

έγιναν στην Κύπρο και στη Μικρά Ασία.

Στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία η επανάσταση έσβησε γρήγορα γιατί οι εκτάσεις

ήταν πεδινές και δεν ευνοούσαν τον κλεφτοπόλεµο.

Στη Θράκη, στην Κύπρο και στη Μικρά Ασία η επανάσταση έσβησε γιατί σε αυτές

τις περιοχές ο οθωµανικός στρατός έφθασε γρήγορα.

Τελικά, η επανάσταση εδραιώθηκε στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και σε

κάποια νησιά του Αιγαίου.

Ποιοι ήταν οι πρωταγωνιστές της επανάστασης;

Ξεχώρισαν οι Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Μάρκος Μπότσαρης στη στεριά και οι Κωνσταντίνος Κανάρης και Ανδρέας Μιαούλης στη θάλασσα. Ηγετικό ρόλο έπαιξαν και δυο γυναίκες : η

Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους. Η ΦΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΤΥΧΙΩΝ (1821-1824)

1821

• Αρχικά οι επαναστάτες περιόρισαν τους Τούρκους στα φρούρια και κατέλαβαν

πόλεις της Πελοποννήσου (Καλαµάτα, Πάτρα)

• Οι οθωµανικές αρχές έκαναν αντίποινα µε σφαγές αµάχων στην

Κωνσταντινούπολη, στη Σµύρνη, στη Θράκη, στην Κύπρο και αλλού. Στη διάρκειά

τους, απαγχόνισαν τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ (10 Απριλίου 1821).

• Οι Έλληνες οπλαρχηγοί της Στερεάς Ελλάδος (Αθανάσιος ∆ιάκος και Οδυσσέας

Ανδρούτσος) πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση στα τούρκικα στρατεύµατα που

κατέβαιναν για να καταπνίξουν την επανάσταση στην Πελοπόννησο.

• Στις 23 Σεπτεµβρίου 1821, οι Έλληνες µε αρχηγό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη

κατέλαβαν την Τριπολιτσά (διοικητικό κέντρο των Τούρκων στην Πελοπόννησο)

• Τα ελληνικά πλοία παρεµπόδιζαν τις κινήσεις του τουρκικού στόλου και

συµµετείχαν στην πολιορκία παραλιακών φρουρίων.

1822

• Το Πάσχα του 1822 οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Χίο και κατέσφαξαν τον ελληνικό

πληθυσµό της (23.000 νεκροί και 47.000 αιχµάλωτοι). Το γεγονός αυτό προκάλεσε

µεγάλη συγκίνηση στην Ευρώπη.

• Ο Κανάρης για να εκδικηθεί ανατίναξε την τουρκική ναυαρχίδα στο λιµάνι της

Χίου.

• Οι Έλληνες µε τον Κολοκοτρώνη διέλυσαν στα ∆ερβενάκια (Ιούλιος 1822) το

στρατό του ∆ράµαλη που προχωρούσε προς την Τριπολιτσά για να την

ανακαταλάβει.

1823

• Σκοτώθηκε πολεµώντας λίγο έξω από το Καρπενήσι ο Μάρκος Μπότσαρης.

1824

• Ο σουλτάνος πέτυχε συµφωνία µε τον Μοχάµετ Άλι της Αιγύπτου, προσφέροντας

αντάλλαγµα για τη βοήθειά του, την Κρήτη και την Πελοπόννησο.

• Ο αιγυπτιακός στρατός κατέπνιξε την επανάσταση στην Κρήτη και κατέστρεψε

την Κάσο.

• Ο τουρκικός στρατός κατέστρεψε τα Ψαρά

• Ο ελληνικός στόλος µε αρχηγό τον Ανδρέα Μιαούλη νίκησαν τον

τουρκοαιγυπτιακό στόλο στη ναυµαχία του Γέροντα (Αύγουστος 1824)

Η ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΜΨΗΣ (1825-1827)

1825

• Στις αρχές του έτους ο Ιµπραήµ (θετός γιος του Μοχάµετ Άλι της Αιγύπτου)

αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο µε πολύ καλά οργανωµένο στρατό.

Ανακαταλαµβάνει µεγάλο µέρος της Πελοποννήσου χωρίς αντίσταση

• Ο Παπαφλέσσας αντιµετωπίζει µε ηρωισµό στο Μανιάκι τα στρατεύµατα του

Ιµπραήµ, αλλά χάνει και σκοτώνεται.

• Τον Ιούνιο στους Μύλους της Αργολίδας οι Έλληνες µε τον ∆ηµήτριο Υψηλάντη,

τον Κωνσταντίνο Μαυροµιχάλη και τον Μακρυγιάννη καταφέρνουν να πλήξουν τα

στρατεύµατα του Ιµπραήµ.

• Αρχίζει από τον Απρίλιο η πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Τούρκους και

τους Αιγύπτιους, τόσο από τη στεριά, όσο και από τη θάλασσα.

1826

• Τον Απρίλιο (τη νύχτα από 10 προς 11 του µηνός) λήγει η πολιορκία του

Μεσολογγίου µε την ηρωική έξοδο των πολιορκηµένων κατοίκων του.

• Η επανάσταση κινδυνεύει να σβήσει. Μόνο στη Στερεά Ελλάδα

πραγµατοποιούνται ακόµα επιχειρήσεις µε επικεφαλής τον Γεώργιο Καραϊσκάκη.

1827

• Ο Καραϊσκάκης σκοτώνεται στο Φάληρο τον Απρίλιο του 1827

• Οι Τούρκοι καταλαµβάνουν την Ακρόπολη της Αθήνας

• Τον Ιούλιο του 1827 οι Μεγάλες ∆υνάµεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία)

αποφασίζουν µε τη Συνθήκη του Λονδίνου (6/7/1827) τη δηµιουργία ελληνικού

κράτους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 9

Πρώτες προσπάθειες των επαναστατηµένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους

Γιατί δηµιουργήθηκαν οι τοπικοί οργανισµοί (ένα είδος τοπικής κυβέρνησης);

1. για να εξασφαλιστεί ο ανεφοδιασµός των ελληνικών στρατευµάτων

2. για να οργανωθούν πολιτικά οι περιοχές που απελευθερώνονταν

3. για να διαχειριστούν οι εθνικές γαίες (ή εθνικά κτήµατα), δηλαδή η ακίνητη

οθωµανική περιουσία, που πλέον είχε περάσει σε ελληνικά χέρια.

Από ποιους ελέγχονταν οι τοπικοί οργανισµοί; Οι περισσότεροι ελέγχονταν από προεστούς, Φαναριώτες και ιεράρχες. Οι παρουσία

εκπροσώπων της κατώτερης τάξης ήταν πολύ σπάνια.

Ποιοι ήταν οι κυριότεροι πολιτικοί οργανισµοί; • Η Πελοποννησιακή Γερουσία : φτιάχτηκε µε πρωτοβουλία Πελοποννήσιων

προεστών, χωρίς να συµµετέχουν οι αγωνιστές της επανάστασης.

• Η Γερουσία της ∆υτικής Χέρσου Ελλάδας (δυτικής Στερεάς Ελλάδας) που

είχε επικεφαλής τον Φαναριώτη πολιτικό Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.

• Ο Άρειος Πάγος, που διοικούσε την Ανατολική Στερεά Ελλάδα και είχε

επικεφαλής τον επίσης Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη.

Η συγκρότηση των τοπικών οργανισµών βοήθησε στο να αντιµετωπιστούν διάφορα

προβλήµατα, αλλά έφερε στο φως και διάφορες διαµάχες :

Το καλοκαίρι του 1821 έφτασε στην Πελοπόννησο ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης, αδερφός

του ηγέτη της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρου Υψηλάντη, προκειµένου να αναλάβει

την ηγεσία της επανάστασης. Τότε πολλοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί, που ήταν

αντίθετοι µε τους προεστούς, τους Φαναριώτες και τους ιεράρχες συσπειρώθηκαν

γύρω του. Οι προεστοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν µε τον

Υψηλάντη κι έτσι απειλήθηκαν σφαγές µε εξοργισµένους αγωνιστές. Οι σφαγές δεν

έγιναν χάρη στην παρέµβαση του Κολοκοτρώνη.

Α’ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ (Επίδαυρος, ∆εκέµβριος 1821-Ιανουάριος 1822)

Η ανάγκη ενιαίας διεύθυνσης του Αγώνα, οδήγησε σε εκλογές για την ανάδειξη

παραστατών (εκπροσώπων του λαού που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση).

• Η Εθνοσυνέλευση έµεινε γνωστή ως Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και ψήφισε

το 1ο ελληνικό σύνταγµα, γνωστό ως Σύνταγµα της Επιδαύρου. Ήταν ένα κείµενο

επηρεασµένο από την γαλλική επανάσταση, που διακήρυττε την ανεξαρτησία της

Ελλάδας και θέσπιζε το πολίτευµα της αβασίλευτης δηµοκρατίας (µοναδική εξαίρεση

σε όλη την Ευρώπη, όπου επικρατούσε η βασιλεία !!!).

• Για να µην ξεσηκώσει την αντίδραση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, η

Εθνοσυνέλευση διακήρυξε ότι η επανάσταση ήταν εθνική και δεν είχε

κοινωνικοανατρεπτικές προθέσεις.

• Τέλος, η διοίκηση θα αποτελούταν από 2 σώµατα µε ετήσια θητεία :

το Εκτελεστικό (κυβέρνηση) µε πέντε µέλη και πρόεδρο τον Αλέξανδρο

Μαυροκορδάτο και το Βουλευτικό µε 70 µέλη και πρόεδρο το∆ηµήτριο Υψηλάντη.

Ωστόσο στο Βουλευτικό πλειοψηφούσαν οι προεστοί κι έτσι το έργο του Υψηλάντη

γινόταν πολύ δύσκολο.

Β’ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ (Άστρος, Μάρτιος-Απρίλιος 1823)

• Εγκρίθηκε µια ελαφρώς τροποποιηµένη εκδοχή του Συντάγµατος της Επιδαύρου,

ο νόµος της Επιδαύρου

• Καταργήθηκαν οι τοπικοί οργανισµοί και το αξίωµα του αρχιστράτηγου που είχε

ο Κολοκοτρώνης

• Αρχηγός του Εκτελεστικού ορίστηκε ο Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης και του

Βουλευτικού ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Το φθινόπωρο του 1823 ξέσπασε πολιτική σύγκρουση που µετά από λίγο εξελίχθηκε

σε ένοπλη αναµέτρηση. Οι αιτίες του εµφυλίου :

1. Από τη µια πλευρά ήταν οι Έλληνες που διέθεταν προεπαναστατικά εξουσία και

επιθυµούσαν να την διατηρήσουν (πρόκριτοι, ιεράρχες, Φαναριώτες) και από την

άλλη, οι Έλληνες που αναδείχθηκαν πρωταγωνιστές µέσα από τον Αγώνα

(οπλαρχηγοί, Φιλικοί).

2. Ο τρόπος διαχείρισης των δανείων που είχαν συναφθεί µε την Αγγλία.

3. Οι τοπικιστικές διαφορές

4. Οι προσωπικές φιλοδοξίες

Α’ φάση Εµφυλίου (φθινόπωρο 1823- καλοκαίρι 1824)

Συγκρούστηκαν οι δυο παρατάξεις : οι οπλαρχηγοί και Φιλικοί µε αρχηγό τον

Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρο του Εκτελεστικού) και οι προεστοί και Φαναριώτες µε

αρχηγό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (πρόεδρο του Βουλευτικού). Ο

Μαυροκορδάτος εξασφάλισε την υποστήριξη των προεστών της Πελοποννήσου και

της Ύδρας και έτσι ο Κολοκοτρώνης υποχώρησε αναγκαστικά.

Β’ φάση Εµφυλίου (Ιούλιος 1824-Ιανουάριος 1825)

Ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι συµµάχησαν µε τον Ιωάννη Κωλέττη που

επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς και απέκλεισαν τους Πελοποννήσιους

από την εξουσία. Στρατεύµατα από τη Στερεά λεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο κι

έτσι οι Πελοποννήσιοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Ο Κολοκοτρώνης και ο

Ανδρούτσος φυλακίστηκαν. Ο τελευταίος δολοφονήθηκε στη φυλακή.

Γ’ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ (Επίδαυρος/Τροιζήνα, 1826/άνοιξη 1827)

Αρχικά συγκλήθηκε στην Επίδαυρο, αλλά διέκοψε τις εργασίες της όταν έγινε

γνωστή η πτώση του Μεσολογγίου. Ξανάρχισε τις εργασίες της στην Τροιζήνα το

1827

και αποφάσισε :

1. Κυβερνήτης της Ελλάδας εκλέχθηκε ο Ιωάννης Καποδίστριας µε θητεία 7

ετών 2. Ψηφίστηκε το Πολιτικό Σύνταγµα της Ελλάδας που βασιζόταν στην αρχή

της διάκρισης των εξουσιών, διαπνεόταν από φιλελεύθερες ιδέες και ήταν το πιο

δηµοκρατικό σύνταγµα της εποχής του.

ΕΝΟΤΗΤΑ 10

Ελληνική Επανάσταση και Ευρώπη 1821-1822

1821-1822

Οι Έλληνες προσπάθησαν να εξασφαλίσουν τη συµπαράσταση των Ευρωπαίων, τόσο

των ηγετών, όσο και των λαών. Γι’ αυτό στην Α’ Εθνοσυνέλευση διακήρυξαν ότι η

επανάστασή τους δεν είχε σκοπό την κοινωνική ανατροπή, αλλά την ελευθερία….

Όµως οι συνθήκες στην Ευρώπη δεν ευνοούσαν την Ελλάδα λόγω της

Παλινόρθωσης.

Κατά τα έτη 1821-1822 οι Μεγάλες ∆υνάµεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) κράτησαν

αρνητική στάση απέναντι στην επανάσταση λόγω :

1. των συµφερόντων της κάθε χώρας

2. της κοινής επιθυµίας να εµποδίσουν τη διάλυση της Οθωµανικής

Αυτοκρατορίας.

Έτσι, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ζήτησε βοήθεια από τους Ρώσους για την

επανάσταση στις Ηγεµονίες, αυτοί αρνήθηκαν και καταδίκασαν την ελληνική

επανάσταση.

1823

Αυτή τη χρονιά γίνεται µια µεγάλη αλλαγή. Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας

γίνεται ο Τζόρτζ Κάνιγκ, ο οποίος πιστεύει ότι η Αγγλία πρέπει να βοηθήσει την

Ελλάδα να κερδίσει την ανεξαρτησία της, ώστε το νέο ελληνικό κράτος να

αποτελέσει χρήσιµο συνεργάτη της Αγγλίας. Γι’ αυτό το λόγο αναγνώρισε τους

Έλληνες ως εµπόλεµη δύναµη.

1824

Η Ρωσία βλέποντας ότι η Αγγλία κέρδιζε συµπάθειες στην Ελλάδα, γνωστοποίησε

στις αρχές του 1824 το σχέδιο των τριών τµηµάτων, που προέβλεπε το σχηµατισµό

τριών αυτόνοµων ελληνικών ηγεµονιών. Το σχέδιο απορρίφθηκε τόσο από τους

Τούρκους, όσο και από τους Έλληνες.

Την ίδια χρονιά η Ελλάδα πήρε το 1ο δάνειο από την Αγγλία

1825

Η Ελλάδα παίρνει και δεύτερο δάνειο από την Αγγλία. Οι Έλληνες ηγέτες

υπογράφουν την πράξη της υποτέλειας, ένα έγγραφο µε το οποίο ζητούσαν από την

Αγγλία να αναλάβει την προστασία της Ελλάδας. Ένας από τους λίγους που δεν

υπέγραψαν ήταν ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης.

Τα κόµµατα

Την περίοδο 1823-1825 δηµιουργήθηκαν πολιτικά κόµµατα που συνδέονταν µε τις

∆υνάµεις

1) Το αγγλικό κόµµα µε αρχηγό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο 2) Το γαλλικό κόµµα µε αρχηγό τον Ιωάννη Κωλέττη

3) Το ρωσικό κόµµα µε αρχηγούς τον Ανδρέα Μεταξά και τον Θεόδωρο

Κολοκοτρώνη.

Το κίνηµα του φιλελληνισµού

Στην Ευρώπη και στην Αµερική αναπτυσσόταν ο φιλελληνισµός, ένα κίνηµα

συµπαράστασης στους Έλληνες και στρεφόταν κατά της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας

και της Ιερής Συµµαχίας. Οι παράγοντες που γέννησαν τον φιλελληνισµό :

1) ο φιλελευθερισµός

2) η επαναστατικότητα που είχε σπείρει η γαλλική επανάσταση

3) ο θαυµασµός προς τον αρχαίο ελληνικό πολιτισµό

4) ο αποτροπιασµός για τις βιαιότητες των Τούρκων εναντίον των άµαχων Ελλήνων

5) η συγκίνηση που είχαν προκαλέσει οι ελληνικές επιτυχίες

6) ο τυχοδιωκτισµός (κάποιοι ελάχιστοι ενδιαφέρθηκαν για τα χρήµατα και τα

αξιώµατα)

Οι φιλέλληνες :

Α) ενίσχυσαν οικονοµικά την επανάσταση µε χρήµατα και εφόδια

Β) βοήθησαν ηθικά µε πολλές εκδηλώσεις συµπαράστασης

Γ) πολέµησαν στο πλευρό των Ελλήνων π.χ. ο Άγγλος λόρδος Μπάιρον που πέθανε

στο πολιορκηµένο Μεσολόγγι το 1824.

1826

Από το 1826 οι Μεγάλες ∆υνάµεις ήταν αποφασισµένες να λύσουν το ελληνικό

ζήτηµα.

1827

Υπογράφεται στις 6 Ιουλίου του 1827 η Ιουλιανή Συνθήκη του Λονδίνου από την Αγγλία, τη Ρωσία και τη Γαλλία µε την οποία ιδρύεται αυτόνοµο ελληνικό

κράτος. Η Τουρκία αρνείται τη συνθήκη κι έτσι οι 3 δυνάµεις επεµβαίνουν : στη

ναυµαχία του Ναβαρίνου οι στόλοι της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας

συνέτριψαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο.

1828-1829

Γίνεται ρωσοτουρκικός πόλεµος στον οποίο η Τουρκία χάνει κι έτσι αναγκάζεται µε

τη Συνθήκη της Αδριανούπολης (1829) να δεχτεί την αυτονοµία της Ελλάδας. Η

Αγγλία και η Γαλλία προτείνουν την ανεξαρτησία για να κερδίσουν τη συµπάθεια

των Ελλήνων.

1830

Στις 22 Ιανουαρίου/ 3 Φεβρουαρίου του 1830 υπογράφεται από την Αγγλία, τη

Γαλλία και τη Ρωσία το ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ. Τα σύνορα

της Ελλάδας ορίστηκαν ως τη γραµµή Αχελώου – Σπερχειού. Παράλληλα οι

∆υνάµεις επέλεξαν τον πρίγκιπα Λεοπόλδο του Σαξ Κόµπουργκ ως ηγεµόνα της

Ελλάδας. Αυτός όµως δεν αποδέχτηκε την εκλογή του.

ΕΝΟΤΗΤΑ 12

Η ωρίµανση της βιοµηχανικής επανάστασης

Το φαινόµενο βιοµηχανική επανάσταση

Οι πρώτες βιοµηχανίες δηµιουργήθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στα 1750-1780.

Το φαινόµενο αυτό ονοµάστηκε εκβιοµηχάνιση.

Κύρια χαρακτηριστικά της εκβιοµηχάνισης:

• Η εκτεταµένη χρήση νέων τεχνικών µέσων µε επακόλουθα:

- τον περιορισµό της χειρωνακτικής εργασίας,

- την αύξηση της παραγωγής,

- τη µείωση του κόστους των προϊόντων.

• Η αξιοποίηση νέων µορφών ενέργειας – κυρίως του άνθρακα.

• Η εφαρµογή καινοτοµιών στη µεταλλουργία.

• Η συγκέντρωση των εργαζοµένων στα εργοστάσια.

• Οι υψηλοί ρυθµοί ανάπτυξης.

Κύριοι πόλοι ανάπτυξης ήταν η υφαντουργία και η µεταλλουργία.

Η εξάπλωση της βιοµηχανικής επανάστασης

Στα µέσα του 19ου

αιώνα η εκβιοµηχάνιση περιοριζόταν:

• στη Μ. Βρετανία,

• στη βόρεια και ανατολική Γαλλία,

• στις Κάτω Χώρες και το Βέλγιο,

• στις όχθες του ποταµού Ρήνου,

• στη βόρεια Ιταλία.

Από τα µέσα του 19ου

αιώνα και µετά εξαπλώθηκε µε γρήγορους ρυθµούς σε νέες

περιοχές της Ευρώπης και στις ΗΠΑ.

Καινοτοµίες στον 19ο αιώνα:

• Χηµεία: µαζική παραγωγή αγαθών.

• Ηλεκτρισµός: (α) ως πηγή ενέργειας, (β) ως µέσο φωτισµού.

Η επανάσταση στις συγκοινωνίες και τις επικοινωνίες • Σιδηρόδροµος Σύµβολα της βιοµηχανικής ανάπτυξης

• Ατµόπλοιο

• Αυτοκίνητο

• Αεροπλάνο

• Μέσα µετάδοσης ήχου

Οικονοµικός φιλελευθερισµός και καπιταλισµός Ο νέος τρόπος οργάνωσης της οικονοµίας ονοµάστηκε οικονοµία της ελεύθερης

αγοράς ή καπιταλισµός ή κεφαλαιοκρατία.

Ιδεολογική βάση του νέου συστήµατος:

Ο οικονοµικός φιλελευθερισµός, σύµφωνα µε τον οποίο οι επιχειρηµατίες είχαν την

ελευθερία να πράττουν ό,τι εκείνοι έκριναν αναγκαίο, για να κερδίζουν το ατοµικό

συµφέρον θεωρούνταν σηµαντικότερο του κοινωνικού.

Χαρακτηριστικά του καπιταλισµού:

• επιχειρήσεις µε µετοχικό κεφάλαιο,

• µεγάλες τράπεζες,

• ολιγοπώλια ή µονοπώλια,

• περιοδικές οικονοµικές κρίσεις.

ΕΝΟΤΗΤΑ 13

Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της Βιοµηχανικής επανάστασης Η βιοµηχανική επανάσταση έφερε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές :

1. πληθυσµιακές µεταβολές : Καθώς βελτιώθηκε το βιοτικό επίπεδο, ο πληθυσµός της Ευρώπης

ιδίως µετά το 1850 αυξήθηκε εντυπωσιακά. Παράλληλα είχαµε εσωτερική µετανάστευση (προς τις

βιοµηχανικές πόλεις, όπου υπήρχαν εργοστάσια και χρειάζονταν εργάτες) και εξωτερική

µετανάστευση (προς τις Η.Π.Α., την Αυστραλία και τον Καναδά)

2. κοινωνικές αλλαγές : Α. οι αριστοκράτες-µεγαλογαιοκτήµονες παρέµειναν πανίσχυροι στην ανατολική και µεσογειακή

Ευρώπη. Στην Αγγλία ασχολήθηκαν µε επιχειρήσεις κι έτσι εξακολούθησαν να είναι ισχυροί. Αντίθετα

στη Γαλλία έµειναν πίσω στις εξελίξεις και συνεχώς έχαναν τη δύναµή τους.

Β. οι αστοί έγιναν πλέον η κυρίαρχη τάξη.

Χωρίζονταν σε α) µεγαλοαστούς (βιοµήχανους, µεγαλέµπορους, τραπεζίτες)

β) µεσοαστούς (βιοτέχνες και ελεύθερους επαγγελµατίες) και γ) µικροαστούς (δηµόσιους και ιδιωτικούς υπάλληλους).

Οι µεγαλοαστοί διέθεταν πλούτο, κύρος και πολιτική επιρροή.

Γ. οι αγρότες ήταν η πλειοψηφία των Ευρωπαίων του 19ου αιώνα. Ζούσαν σε ασταθείς συνθήκες.

Πολλοί από αυτούς µετανάστευσαν.

∆. οι εργάτες συνεχώς αυξάνονταν. ∆ούλευαν 12-16 ώρες κάθε µέρα, όλες τις µέρες του χρόνου.

Έπαιρναν πολύ µικρούς µισθούς. Κατοικούσαν σε µικρά και ανθυγιεινά σπίτια. (Το 1827 οι Γάλλοι

εργάτες πέθαιναν από τις κακουχίες στα 27 τους κατά µέσο όρο)

3. σοσιαλιστικές ιδέες : Ο σοσιαλισµός, σαν θεωρία τονίζει το κοινωνικό συµφέρον και όχι το

ατοµικό. Οι πρώτοι σοσιαλιστές µιλούσαν για µια ιδανική κοινωνία που θα έπρεπε να υπάρχει. Οι

απόψεις τους ονοµάστηκαν ουτοπικός σοσιαλισµός. Το 1848 οι Γερµανοί Κάρλ Μάρξ και Φρίντριχ Ένγκελς δηµοσίευσαν το Κοµµουνιστικό Μανιφέστο. Αργότερα ο Μαρξ δηµοσίευσε το

Κεφάλαιο. Σε αυτό υποστήριζε ότι η κοινωνική αδικία υπάρχει επειδή οι ολιγάριθµοι αστοί είχαν στα χέρια τους τα µέσα παραγωγής(πρώτες ύλες, µηχανήµατα κλπ). Θα έπρεπε λοιπόν η εργατική

τάξη να οργανωθεί σε ένα δικό της κόµµα (κοµµουνιστικό), να ανατρέψει τον καπιταλισµό και να

πάρει αυτή τα µέσα παραγωγής στα χέρια της. Η νέα κοµµουνιστική κοινωνία δε θα είχε τάξεις κι έτσι δε θα υπήρχε εκµετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτές οι θέσεις έγιναν γνωστές ως µαρξισµός. 4. ανάπτυξη του συνδικαλισµού : Οι εργάτες, που ζούσαν σε άθλιες συνθήκες, ξεσηκώθηκαν.

Μετά το 1830 άρχισαν να διεκδικούν οργανωµένα κάποια αιτήµατα, όπως ήταν η 8ωρη εργασία. Το

1838 η αγγλική Ένωση Εργατών δηµοσίευσε τη Χάρτα του Λαού, µε την οποία διατύπωσαν διάφορα

πολιτικά αιτήµατα, όπως η καθολική ψηφοφορία για τους άνδρες. Τα µέλη της Ένωσης ονοµάστηκαν

χαρτιστές. Οι εργάτες διεκδικούσαν τα δικαιώµατά τους, κυρίως µε απεργίες, οι οποίες κατέληγαν σε

βίαιες καταστολές. Η απεργία των εργατών του Σικάγου, την 1η Μαΐου 1886 µε αίτηµα την 8ωρη

εργασία πνίγηκε στο αίµα. Τα συνδικάτα και τα σοσιαλιστικά κόµµατα από το 1890 άρχισαν να

γιορτάζουν την Πρωτοµαγιά ως παγκόσµια ηµέρα εργατών. Ως τα τέλη του 19ου αιώνα τα συνδικάτα είχαν πετύχει :

Α. τη 10ωρη εργασία

Β. τη δηµιουργία ασφαλιστικών ταµείων, που στήριζαν οικονοµικά τους εργάτες σε περίπτωση

ατυχήµατος, ασθένειας ή απόλυσης.

Γ. τις συλλογικές συµβάσεις εργασίας µε τους εργοδότες (δηλαδή εξασφάλιση κατώτερου ορίου στους

µισθούς)

5. πολιτική ανάπτυξη των εργατών: Το 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η Α’ ∆ΙΕΘΝΗΣ ΕΝΩΣΗ

ΕΡΓΑΤΩΝ (1η ∆ιεθνής), που διαλύθηκε το 1876 εξαιτίας διαφωνιών. Το 1889 ιδρύθηκε στο Παρίσι η

2η ∆ΙΕΘΝΗΣ µε συµµετοχή µόνο πολιτικών κοµµάτων που υποστήριζαν τον µαρξισµό. Τις επόµενες

χρονιές δηµιουργήθηκαν σε πολλές χώρες της Ευρώπης σοσιαλιστικά και εργατικά κόµµατα. Κάποια

από αυτά τα κόµµατα υποστήριζαν ότι έπρεπε να κερδίσουν την εξουσία µε εκλογές, ενώ κάποια άλλα

υποστήριζαν την ιδέα της επανάστασης (π.χ. ο Κάρλ Λιµπκνεχτ και η Ρόζα Λούξεµπουργκ µε το

κόµµα των Σπαρτακιστών στη Γερµανία και ο Λένιν στη Ρωσία)

6. κίνηµα φεµινισµού : κατά τον 19ο αιώνα πολλές γυναίκες εργάζονταν στα εργοστάσια.

Απέκτησαν οικονοµική ανεξαρτησία κι άρχισαν να διεκδικούν δικαιώµατα. Το 1903 η Αγγλίδα Έµελιν

Πάνκχορστ ίδρυσε την Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών, που µαχόταν για δικαιώµατα στις

γυναίκες, κάτι που άρχισε να γίνεται κατά τον 20ο αιώνα σε κάποιες χώρες της Ευρώπης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 15

Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισµοί

Ιµπεριαλισµός και αποικιοκρατία

Ορισµοί:

• Ιµπεριαλισµός = η πολιτική των ισχυρών κρατών µε στόχο την εκµετάλλευση

των αδύναµων και την απόκτηση περισσότερης δύναµης.

• Αποικιοκρατία = η αναζήτηση και κατάκτηση από τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη

εδαφών εκτός Ευρώπης για εκµετάλλευση.

Κύρια αίτια της αποικιοκρατίας • Η ανάγκη των εκβιοµηχανισµένων κρατών της Ευρώπης για εύρεση νέων

αγορών για τα βιοµηχανικά προϊόντα τους, πρώτων υλών, καυσίµων, νέων περιοχών

για επένδυση των κεφαλαίων τους.

• Η απόκτηση αποικιών, εµπορικών σταθµών και βάσεων και η ενίσχυση του

εθνικού γοήτρου.

Η κοινωνική βάση της αποικιοκρατίας • Η αστική τάξη.

• Τα ευρύτερα κοινωνικά στρώµατα.

Πρωτοπόροι της αποικιοκρατίας • Οι εξερευνητές: αναζητούσαν γνώσεις και ανακάλυπταν συχνά νέες περιοχές.

• Οι ιεραπόστολοι: διέδιδαν το χριστιανισµό.

• Οι έµποροι: αναζητούσαν νέες αγορές.

Οι µέθοδοι αποικιοκρατικής πολιτικής • Η κατάκτηση εδαφών και η καθυπόταξη των κατοίκων τους.

• Η οικονοµική διείσδυση.

Η αποικιακή εξάπλωση

Αποικιοκρατικές δυνάµεις:

Μ. Βρετανία, Γαλλία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Γερµανία,

Ρωσία.

Αποικιοκρατούµενες περιοχές:

Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ασία, Αφρική.

Τα αποτελέσµατα της αποικιοκρατίας Για τις αποικίες:

• Ο πλούτος τους λεηλατήθηκε.

• Οι λαοί τους αντιµετωπίστηκαν ως κατώτεροι.

• Οι πολιτισµοί τους υποτιµήθηκαν.

• Οι αποικιοκράτες έφεραν στις αποικίες τα στοιχεία των πολιτισµών τους.

Για τα αποικιοκρατικά κράτη και τους λαούς τους:

• Οδηγήθηκαν στην πολιτισµική αλαζονεία.

• Οξύνθηκε ο µεταξύ τους ανταγωνισµός.

ΕΝΟΤΗΤΑ 17 Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831). Η

ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης

Πότε εκλέχτηκε κυβερνήτης ο Καποδίστριας; Η Γ’ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ (της Τροιζήνας), την άνοιξη του 1827 εξέλεξε ως

κυβερνήτη της Ελλάδας τον πρώην Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, Ιωάννη

Καποδίστρια, µε θητεία 7 χρόνων.

Ποια ήταν η κατάσταση που βρήκε ο Καποδίστριας στην Ελλάδα;

Η κατάσταση ήταν τραγική : η χώρα είχε ερηµωθεί, ο λαός είχε εξαθλιωθεί, οι

πειρατές έλεγχαν µεγάλες περιοχές και ο αιγυπτιακός στρατός βρισκόταν στη Ν∆

Πελοπόννησο, την ίδια στιγµή που ο τουρκικός στρατός βρισκόταν στη Στερεά.

Ποιες ήταν οι κινήσεις του Καποδίστρια;

1.ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ και ∆ΙΟΙΚΗΣΗ : κατάργησε το σύνταγµα της Τροιζήνας και πήρε

στα χέρια του όλη την εξουσία, για να αντιµετωπίσει τα µεγάλα προβλήµατα.

Η ∆’ Εθνοσυνέλευση του Άργους (1829) επικύρωσε αυτές τις αποφάσεις.

2. ΕΝΟΠΛΕΣ ∆ΥΝΑΜΕΙΣ :

α) συγκρότησε τακτικό στρατό, αξιοποιώντας ορισµένους αγωνιστές προκειµένου να

κάνει εκκαθάριση της Στερεάς από τον τουρκικό στρατό.

β) ίδρυσε το Λόχο των Ευελπίδων, πρόδροµο της σηµερινής Στρατιωτικής Σχολής

Ευελπίδων.

γ) οργάνωσε τακτικό πολεµικό ναυτικό για να καταπολεµηθεί η πειρατεία.

(σηµαντικό ρόλο έπαιξε ο Ανδρέας Μιαούλης)

3. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ :

α) Έφτιαξε το 1ο κρατικό ταµείο µε εισφορές Ελλήνων του εξωτερικού και

φιλελλήνων

β) Ίδρυσε µε τη βοήθεια του φίλου του, Γαλλοελβετού τραπεζίτη Εϋνάρδου, τράπεζα-

γ) Έκοψε νόµισµα, τον φοίνικα

δ) Εφάρµοσε αυστηρή λιτότητα στις δηµόσιες δαπάνες

ε) Εκσυγχρόνισε τη γεωργία µε την εισαγωγή νέων καλλιεργειών (π.χ. πατάτα) και

νέων µεθόδων (π.χ. σιδερένιο άροτρο).

4. ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ :

α) Ίδρυσε το Ορφανοτροφείο της Αίγινας, στο οποίο λειτούργησαν

3 αλληλοδιδακτικά σχολεία (σαν τα σηµερινά δηµοτικά, αλλά µε τέσσερα χρόνια

φοίτηση), 3 ελληνικά σχολεία (σαν τα σηµερινά Γυµνάσια και µε τριετή φοίτηση),

αρκετά χειροτεχνεία (επαγγελµατικές σχολές) και

το Πρότυπον Σχολείον, στο οποίο σπούδαζαν όποιοι θα γίνονταν καθηγητές στα

αλληλοδιδακτικά

β) Ίδρυσε το Κεντρικόν Σχολείον, στο οποίο φοιτούσαν όσοι προορίζονταν για

σπουδές στα πανεπιστήµια του εξωτερικού

γ) ∆ηµιούργησε το Πρότυπον Αγροκήπιον (γεωργική σχολή) στην Τίρυνθα

(περιοχή κοντά στο Άργος και στο Ναύπλιο)

Ο Καποδίστριας δε δηµιούργησε Πανεπιστήµιο, γιατί πίστευε ότι τη συγκεκριµένη

στιγµή, η εκπαίδευση των Ελλήνων θα έπρεπε να ήταν επαγγελµατική.

Πώς ολοκληρώθηκε η επανάσταση;

Όταν έφθασε στην Ελλάδα ο Καποδίστριας η Ελλάδα ήταν ακόµα σε επανάσταση.

∆εν είχε ξεκαθαρίσει ακόµα αν το νέο κράτος θα ήταν ανεξάρτητο ή αυτόνοµο, ούτε

πόσο µεγάλο θα είναι. Η τελευταία µάχη δόθηκε στις 12 Σεπτεµβρίου του 1829

στην Πέτρα της Βοιωτίας, όπου οι Έλληνες µε αρχηγό τον ∆ηµήτριο Υψηλάντη

επικράτησαν των Τούρκων. Λίγο αργότερα η Ελλάδα , µε τους χειρισµούς του

Καποδίστρια, έγινε ανεξάρτητο κράτος (Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας του Λονδίνου

του 1830) και διεύρυνε τα σύνορά της ως τη γραµµή Αµβρακικού-Παγασητικού

(συνθήκη Κωνσταντινούπολης του 1832). Το ελληνικό κράτος περιελάµβανε την

Πελοπόννησο, τη Στερεά, τα νησιά του Αργοσαρωνικού, την Εύβοια, τις Σποράδες

και τις Κυκλάδες.

Ποιες ήταν οι αντιδράσεις κατά του Καποδίστρια;

Πολλές αντιδράσεις προκλήθηκαν από την επιλογή του Καποδίστρια για δηµιουργία

ισχυρού και συγκεντρωτικού (µε πολλές εξουσίες στα χέρια του) κράτους.

Αντέδρασαν πρόκριτοι (π.χ. Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης),

πλούσιοι πλοιοκτήτες (π.χ. Κουντουριώτης),

Φαναριώτες (π.χ. Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος)

και φιλελεύθεροι διανοούµενοι (π.χ. Αδαµάντιος Κοραής). Όλοι αυτοί ζητούσαν

σύνταγµα από τον Κυβερνήτη.

Επίσης αντιδρούσαν η Αγγλία και η Γαλλία, θεωρώντας τον Καποδίστρια όργανο

των Ρώσων.

Από τις αρχές του 1830 σηµειώθηκαν εξεγέρσεις :

α) Ο Μιαούλης ανατίναξε στον Πόρο τα δύο µεγαλύτερα ελληνικά πλοία.

β) στην Ύδρα η εφηµερίδα «Απόλλων» προπαγάνδιζε τη δολοφονία του

Καποδίστρια.

Μετά τη φυλάκιση του πρόκριτου της Μάνης Πετρόµπεη Μαυροµιχάλη, η

αντίδραση µεγάλωσε. Στις 27 Σεπτεµβρίου 1831 ο Κωνσταντίνος και ο Γεώργιος

Μαυροµιχάλης δολοφόνησαν τον Καποδίστρια στο Ναύπλιο.

ΕNOTHTA 18 Από την άφιξη του Όθωνα (1833) ως την 3η Σεπτεµβρίου 1843

Η ΕΚΛΟΓΗ ΚΑΙ Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

Ο εµφύλιος πόλεµος που ξέσπασε στην Ελλάδα έκανε τις Μεγάλες ∆υνάµεις να

επέµβουν στα ελληνικά πράγµατα προκειµένου να διασφαλίσουν τα συµφέροντά

τους. Όρισαν, µε τη συνθήκη του Λονδίνου το 1832, βασιλιά της Ελλάδας τον

Όθωνα, τον 17χρονο γιο του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’ . Το πολίτευµα

ορίστηκε να είναι απόλυτη µοναρχία. Επιπλέον, οι ∆υνάµεις έδωσαν 20.000.000

φράγκα στην Ελλάδα, ως πρώτη δόση ενός δανείου που θα έφθανε τα 60.000.000

φράγκα.

Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ (1833-1835) Τι ονοµάζουµε Αντιβασιλεία; Ποια ήταν τα µέλη

της; Επειδή ο Όθωνας ήταν ανήλικος, συµφωνήθηκε πως ως την ενηλικίωσή

του(1835) την εξουσία θα ασκεί µια επιτροπή από Βαυαρούς αξιωµατούχους,

διορισµένους από τον πατέρα του Όθωνα που θα ονοµαζόταν Αντιβασιλεία. Τα τρία

µέλη της επιτροπής ήταν ο Άρµανσµπεργκ (πρωθυπουργός και υπουργός

εξωτερικών), ο Μάουρερ (αρµόδιος για την εκπαίδευση, τη δικαιοσύνη και την

εκκλησία) και ο Χάιντεκ (υπεύθυνος για τις ένοπλες δυνάµεις)

Ποιο ήταν το πλάνο της Αντιβασιλείας; Σε ποιο τρίπτυχο στηρίχθηκε; Η Αντιβασιλεία θέλησε να οικοδοµήσει ένα σύγχρονο, κατά τα δυτικά πρότυπα,

εθνικό κράτος. Στηρίχθηκε στο τρίπτυχο : εθνική ανεξαρτησία, βασιλική

απολυταρχία και συγκεντρωτικό σύστηµα.

Τα έργα της Αντιβασιλείας 1. ∆ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ : συγκεντρωτική.

Η Ελλάδα διαιρέθηκε σε 10 νοµούς.

Η πρωτεύουσα το 1834 µεταφέρθηκε από το Ναύπλιο στην Αθήνα.

2. ΣΤΡΑΤΟΣ : βασίστηκε αρχικά σε 3.500 Βαυαρούς στρατιωτικούς που ήρθαν µαζί

µε τον Όθωνα.

Πολλοί Έλληνες αγωνιστές που δεν έγιναν δεκτοί στις ένοπλες δυνάµεις, ζούσαν σε

άθλιες συνθήκες και αναγκάστηκαν να στραφούν στη ληστεία.

3. ∆ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ : αναδιοργανώθηκε. Ιδρύθηκαν δικαστήρια και φτιάχτηκαν νέοι

νόµοι.

4. ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ : αναµορφώθηκε :

α) Πρωτοβάθµια εκπαίδευση : ∆ηµοτικά σχολεία (επταετή και αλληλοδιδακτικά)

β) ∆ευτεροβάθµια εκπαίδευση : 1) Ελληνικά Σχολεία (τριτάξια, στις πρωτεύουσες

των επαρχιών) 2) Γυµνάσια (τετρατάξια, στις πρωτεύουσες νοµών)

γ) Πανεπιστήµιο : ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1837. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε και το

Πολυτεχνικό Σχολείο (πρόδροµος του σηµερινού Πολυτεχνείου).

Η εκπαίδευση των κοριτσιών παρέµεινε παραµεληµένη.

5. ΕΚΚΛΗΣΙΑ : ορίστηκε αυτοκέφαλη (χωρίστηκε δηλαδή από το Πατριαρχείο

Κωνσταντινουπόλεως) µε την αιτιολογία ότι το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης

βρισκόταν σε οθωµανικό έδαφος, υπό την επιρροή του σουλτάνου. Επίσης έκλεισαν

τα µοναστήρια που είχαν µικρό αριθµό µοναχών.

Η στάση των Ελλήνων απέναντι στην Αντιβασιλεία Αρχικά ήταν δύσπιστη και

στη συνέχεια καθαρά εχθρική. Έγιναν συνωµοτικές κινήσεις για την ανατροπή της

Αντιβασιλείας, ενώ δεν έλειψαν και οι ανοιχτές εξεγέρσεις (Μεσσηνία, 1834)

Η ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ (1835-1843)

Ο Όθωνας ανέλαβε την εξουσία το Μάιο του 1835. Η κατάσταση δεν άλλαξε. Ο

βασιλιάς προσπάθησε να περιορίσει τη δύναµη των κοµµάτων (αγγλικό, γαλλικό,

ρωσικό), ενισχύοντας µία το ένα, µία το άλλο. Ξέσπασαν εξεγέρσεις τοπικού

χαρακτήρα (Ύδρα, Μεσσηνία)

Πώς φτάσαµε στα γεγονότα της 3ης Σεπτεµβρίου 1843;

Οι αιτίες της αντίδρασης ήταν : 1. η επιδείνωση της οικονοµικής κατάστασης των αγροτών 2. η ανάπτυξη της ληστείας στην ύπαιθρο

3. η αδυναµία της Ελλάδας να εξοφλήσει τα δάνειά της, που είχε σαν αποτέλεσµα

οι Μεγάλες ∆υνάµεις να επιβάλουν οικονοµικό έλεγχο στη χώρα και περικοπή

κρατικών δαπανών.

4. Οι περικοπές που έγιναν στους στρατιωτικούς. Εκδηλώθηκε έντονη πολιτική κινητοποίηση µε πρωτεργάτες τους Μαυροκορδάτο,

Κωλέττη, Ανδρέα Μεταξά και Λόντο (πολιτικοί από όλα τα κόµµατα). Αίτηµά τους

ήταν η παραχώρηση συντάγµατος, που πίστευαν ότι θα απάλλασσε τη χώρα από τους

Βαυαρούς και θα βοηθούσε στην επίλυση των προβληµάτων.

Τη νύχτα της 2ας προς 3η Σεπτεµβρίου του 1843, δυνάµεις της φρουράς της Αθήνας

και πολλοί πολίτες µε επικεφαλής τον συνταγµατάρχη ∆ηµήτριο Καλλέργη και τον

αγωνιστή του ’21 Μακρυγιάννη, συγκεντρώθηκαν έξω από το παλάτι (σηµερινή

Βουλή) και απαίτησαν από τον Όθωνα την παραχώρηση συντάγµατος (γι’ αυτό η

πλατεία λέγεται σήµερα πλατεία Συντάγµατος). Ο Όθωνας αρχικά αρνήθηκε, στη

συνέχεια όµως, αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να προκηρύξει εκλογές για

Εθνοσυνέλευση, που θα ψήφιζε σύνταγµα.

ENOTHTA 19

Από την 3η Σεπτεµβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα

(1862)

Η καθιέρωση της συνταγµατικής µοναρχίας

Σύµφωνα µε το σύνταγµα του 1844, µε το οποίο θεσπίστηκε η συνταγµατική

µοναρχία:

• Ο µονάρχης ήταν ο κυρίαρχος παράγοντας του πολιτεύµατος.

• Τη νοµοθετική εξουσία ασκούσαν από κοινού ο βασιλιάς, η Γερουσία

και η βουλή. Τα µέλη της Γερουσίας διορίζονταν από το βασιλιά και ήταν

ισόβια.

• Η εκτελεστική εξουσία ασκούταν από το βασιλιά µέσω υπουργών που

ο ίδιος διόριζε και έπαυε χωρίς την έγκριση της Βουλής.

• Οι δικαστές διορίζονταν και παύονταν από το βασιλιά .

Η διαµάχη αυτοχθόνων-ετεροχθόνων

Αυτόχθονες = Έλληνες γεννηµένοι σε περιοχές που εντάχθηκαν στο ελληνικό

κράτος.

Ετερόχθονες = Έλληνες γεννηµένοι σε περιοχές που βρίσκονταν έξω από τα

σύνορα του ελληνικού κράτους.

Κατά τη διάρκεια της Εθνοσυνέλευσης εκδηλώθηκε σύγκρουση αυτοχθόνων

και ετεροχθόνων.

Οι αυτόχθονες είχαν την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση και πίεσαν ώστε:

• Οι ετερόχθονες να µην επιτρέπεται να διοριστούν σε θέσεις της

διοίκησης. Ωστόσο, οι ετερόχθονες δεν αποκλείονταν από την εκπαίδευση

και το στρατό και δεν έχαναν το δικαίωµα του Έλληνα πολίτη.

• Οι ετερόχθονες να µπορούν να εκλεγούν βουλευτές µόνο σε

οικισµούς ετεροχθόνων.

Η λειτουργία του πολιτεύµατος

Τα θετικά στοιχεία:

• Η καθιέρωση των κοινοβουλευτικών θεσµών αποτέλεσε µια θετική

εξέλιξη.

Τα αρνητικά στοιχεία:

• Οι υπερεξουσίες που είχε ο βασιλιάς.

• Τα κόµµατα δεν αναγνωρίστηκαν θεσµικά.

• Στις εκλογές χρησιµοποιήθηκαν αθέµιτα µέσα. Ο νικητής των εκλογών

του 1845 Ι. Κωλέττης εφάρµοσε µεθόδους ασύµβατες µε τη δηµοκρατία

(παραβίαση συντάγµατος, καλπονοθεία, χρηµατισµός κ.ά.).

Η πρωθυπουργία του Ι. Κωλέττη

Υπήρξε πρωταγωνιστής αρνητικών εξελίξεων:

• Συνεργάστηκε µε τον Όθωνα.

• Παραβίασε το σύνταγµα.

• ∆απάνησε κρατικούς πόρους για την εξυπηρέτηση των ψηφοφόρων

του.

Μεγάλη Ιδέα και αλυτρωτισµός: Ορισµοί:

Μεγάλη Ιδέα: η ιδέα ότι για την ανάπτυξη της Ελλάδας και το

ξεπέρασµα των προβληµάτων της ήταν αναγκαία η ενσωµάτωση όσο το

δυνατόν περισσότερων εδαφών από την οθωµανική αυτοκρατορία, στα οποία

ζούσαν ελληνικοί πληθυσµοί. Εισηγητής της υπήρξε ο Ι. Κωλέττης, µε οµιλία

του στη Βουλή το 1844.

Αλύτρωτοι: Οι Έλληνες που ζούσαν στην οθωµανική αυτοκρατορία.

Αλυτρωτισµός: η πολιτική που στόχευε στην ελευθέρωση των

αλύτρωτων Ελλήνων από τον οθωµανικό ζυγό.

Τη Μεγάλη Ιδέα ασπάστηκαν και επιδίωξαν µε πάθος κράτος και πολίτες έως

το 1923. Ορισµένοι, όπως ο Μαυροκορδάτος, πίστευαν και υποστήριξαν ότι

πρώτα έπρεπε να αναπτυχθεί η Ελλάδα και µετά να επιδιώξει την επέκταση

της.

Ο Κριµαϊκός πόλεµος (1854-1856) και ο ελληνισµός • Το 1854 ξέσπασε Ρωσοτουρκικός πόλεµος.

• Η Αγγλία και η Γαλλία τάχθηκαν στο πλευρό του σουλτάνου και ο

πόλεµος µεταφέρθηκε στη χερσόνησο της Κριµαίας.

• Οι Έλληνες οργάνωσαν εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη

Μακεδονία

• Αγγλικά και γαλλικά στρατεύµατα κατέλαβαν τον Πειραιά, απαιτώντας

από τον Όθωνα αυστηρή ουδετερότητα(1854-1857).

Αποτελέσµατα κριµαϊκού πολέµου: • Ήττα της Ρωσίας.

• Χάτι Χουµαγιούν (1856): µεταρρύθµιση, µε στόχο τη διασφάλιση της

ισότητας όλων των κατοίκων της οθωµανικής αυτοκρατορίας ανεξάρτητα

από φυλή ή θρήσκευµα.

• Τα τρία παλαιά ελληνικά κόµµατα έπαψαν να υπάρχουν.

Η έξωση του Όθωνα (1862 • Η «νέα γενιά» ζητάει αλλαγές.

• Το ρεύµα κατά του Όθωνα, ο οποίος αποδεικνύεται ανεπαρκής στα νέα

δεδοµένα, διογκώνεται. Στο Ναύπλιο εκδηλώνεται επανάσταση

(1 Φεβρουαρίου 1862), χωρίς συνέπειες σοβαρές για τον Όθωνα.

• ∆ε συµβαίνει το ίδιο µε την εξέγερση στην Αθήνα (Οκτώβριος 1862).

• Ο Όθωνας εκδιώκεται (1802).

• Πεθαίνει στο Μόναχο έκπτωτος από το βασιλικό αξίωµα (1867).

ΕΝΟΤΗΤΑ 20

Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνηµα στο Γουδί (1909)

Ο Γεώργιος Α΄ βασιλιάς των Ελλήνων. Η ενσωµάτωση των Επτανήσων

• Μετά την έξωση του Όθωνα οι ∆υνάµεις αναγόρευσαν βασιλιά των Ελλήνων

το ∆ανό πρίγκιπα Γεώργιο Α΄.

H Αγγλία παραχώρησε το 1863 τα νησιά του Ιονίου στο ελληνικό κράτος. Η επίσηµη

ενσωµάτωσή τους έγινε το 1864.

Σύνταγµα 1844

• Συνταγµατική µοναρχία

• ο βασιλιάς κυρίαρχος παράγοντας του πολιτεύµατος

• νοµοθετική εξουσία: βασιλιάς+Βουλή+Γερουσία

• εκτελεστική εξουσία: βασιλιάς και υπουργοί

• δικαστική εξουσία: δικαστές

• ο βασιλιάς διορίζει και παύει µέλη Γερουσίας,υπουργούς, δικαστές

• δικαίωµα ψήφου στους άνδρες άνω των 25 ετών

Το σύνταγµα του 1864

• Θέσπιζε το πολίτευµα της βασιλευοµένης δηµοκρατίας.

• Θεµελιωνόταν στη δηµοκρατική αρχή.

• Αναγνώριζε το λαό ως κυρίαρχο παράγοντα του πολιτεύµατος.

• Όριζε τον βασιλιά ως τον ανώτατο άρχοντα της πολιτείας.

• Κατοχύρωνε τη διάκριση των εξουσιών:

Νοµοθετική εξουσία: βασιλιάς, Γερουσία, Βουλή.

Εκτελεστική εξουσία: βασιλιάς, διορισµένοι από τον ίδιο υπουργοί.

∆ικαστική εξουσία: κηρύχτηκε ανεξάρτητη.

Καταργούσε τη Γερουσία ως έναν αντιδηµοκρατικό θεσµό.

Έδινε καθολικό δικαίωµα ψήφου στους άνδρες.

Εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις 1864 – 1881

Ο Αλ. Κουµουνδούρος:

• Προχώρησε στη διανοµή των εθνικών κτηµάτων (1871).

• Επιδίωξε την ενσωµάτωση εδαφών από το Οθωµανό κράτος.

• Αποφάσισε την εµπλοκή της Ελλάδας στην Κρητική επανάσταση 1866-1869.

Τα προβλήµατα του κοινοβουλευτισµού:

• Πολίτες πίεζαν τους βουλευτές για να εξασφαλίσουν µια θέση στο δηµόσιο.

• Οι βουλευτές στήριζαν στη Βουλή εκείνον τον πολιτικό αρχηγό που τους

εξασφάλιζε διορισµούς των οπαδών τους.

• ∆εν υπήρχαν συγκροτηµένα κόµµατα

• Ο βασιλιάς δε δίσταζε να ανατρέπει κυβερνήσεις.

Η αρχή της δεδηλωµένης:

Ο Χαρίλαος Τρικούπης, για να αντιµετωπιστούν οι αυθαιρεσίες του βασιλιά, πρότεινε

την ψήφιση της αρχής της δεδηλωµένης, η οποία αναγνωρίστηκε από τον βασιλιά το

1875.

Ο βασιλιάς διορίζει πρωθυπουργό τον αρχηγό του κόµµατος που κερδίζει την

πλειοψηφία στις εκλογές ,άρα έχει την υποστήριξη της πλειοψηφίας των βουλευτών.

Προτάθηκε από τον Χαρίλαο Τρικούπη που στο άρθρο του « Τίς πταίει» έκανε

δριµύτατη επίθεση στο βασιλιά. Έτσι, περιορίζεται η βασιλική αυθαιρεσία,

διαλύονται τα µικρά κόµµατα.

∆ικοµµατισµός

Την επόµενη δεκαετία κυριαρχούν δύο κόµµατα εξουσίας και δύο πολιτικοί αρχηγοί:

Χαρίλαος Τρικούπης –Θεόδωρος ∆ηλιγιάννης:(∆ικοµµατισµός: κυριαρχία, κατά τη

δεκαετία 1885-1895, στην πολιτική ζωή της Ελλάδας δύο κοµµάτων µε επικεφαλής

τον Τρικούπη και τον ∆ηλιγιάννη).

Το πρόγραµµα του Χ. Τρικούπη

Ο Τρικούπης στόχευε στην:

• δηµιουργία ενός κράτους σύγχρονου και οικονοµικά αναπτυγµένου,

• κατασκευή µεγάλων έργων υποδοµής,

• ανασυγκρότηση των ενόπλων δυνάµεων,

• εξυγίανση της δηµόσιας διοίκησης,

• ειρηνική συµβίωση µε την Οθωµανική αυτοκρατορία.

Τρόποι εφαρµογής της πολιτικής του Τρικούπη:

• βαριά φορολογία,

• σύναψη µεγάλων δανείων µε τράπεζες του εξωτερικού,

• προσφορά στους Έλληνες του εξωτερικού προνοµιακών όρων για επενδύσεις.

Οι θέσεις του Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη

• Υποστήριζε ότι η φορολόγηση θα έπρεπε να είναι η µικρότερη δυνατή.

• Επισήµαινε τις συνέπειες των µέτρων του Τρικούπη για τα µεσαία και

κατωτέρα κοινωνικά στρώµατα.

• Στιγµάτιζε την πολιτική εύνοιας του Τρικούπη προς την πλουτοκρατία.

• Θεωρούσε θεµιτή την εναλλαγή των οπαδών της εκάστοτε κυβέρνησης στις

κρατικές θέσεις.

Η πορεία προς την οικονοµική και εθνική κρίση

1893: ο Τρικούπης κήρυξε πτώχευση. («∆υστυχώς επτωχεύσαµεν», Χ. Τρικούπης

αδυναµία της Ελλάδας να αποπληρώνει τα χρέη της

Ήττα Τρικούπη στις εκλογές δύο χρόνια µετά (δεν εκλέχθηκε ούτε βουλευτής)

1897: Επανάσταση στην Κρήτη αποστολή στρατού από ∆ηλιγιάννη.

Ο πόλεµος του 1897 και οι πολιτικές εξελίξεις έως το 1908

1897: αποτυχηµένος ελληνοτουρκικός πόλεµος

-επέλαση Τούρκων στη Θεσσαλία -υποχώρηση ελληνικού στρατού µέχρι τη Λαµία.

-λήξη του πολέµου µετά από µεσολάβηση των µεγάλων δυνάµεων

-επιβολή τεράστιων πολεµικών αποζηµιώσεων στην Ελλάδα.- σύναψη νέου δανείου

-επιβολή ∆ιεθνούς Οικονοµικού Ελέγχου (διαχείριση των εσόδων του ελληνικού

κράτους ώστε να αποπληρωθούν τα δάνεια)

1909: εκδήλωση στρατιωτικού κινήµατος στο Γουδί.

ΕΝΟΤΗΤΑ 21

Το κρητικό ζήτηµα (1821-1905)

1821-1840: Η Κρήτη υπό τον έλεγχο του Μωχάµετ Άλι της Αιγύπτου.

1840-1913: Η Κρήτη υπό οθωµανική κυριαρχία.

Η Κρητική επανάσταση 1866-1869 και ο Οργανικός Νόµος:

1866-1869: ξέσπασε η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση, η οποία καταπνίγηκε. Μία

οµάδα επαναστατών στη µονή Αρκαδίου (8 Νοεµβρίου 1866) ανατινάχτηκε και το

γεγονός αυτό προκάλεσε συγκίνηση σε Ελλάδα και Ευρώπη.

1868: παραχώρηση του Οργανικού Νόµου από τον σουλτάνο, που προέβλεπε:

• την πρόσληψη και χριστιανών υπαλλήλων στη διοίκηση,

• τη συµµετοχή χριστιανών αντιπροσώπων στη Γενική ∆ιοίκηση,

• την ισοτιµία τουρκικής και ελληνικής γλώσσας,

• µεικτά δικαστήρια (χριστιανών και µουσουλµάνων).

Η επανάσταση 1878 και η Σύµβαση της Χαλέπας:

1878: νέα επανάσταση -> παραχώρηση από τον σουλτάνο της σύµβασης της Χαλέπας, σύµφωνα µε την οποία:

• ο Γενικός ∆ιοικητής θα µπορούσε να είναι και χριστιανός,

• στη Γενική ∆ιοίκηση θα πλειοψηφούσαν οι χριστιανοί.

Στην Κρήτη θεσπίστηκε ένα καθεστώς ηµιαυτονοµίας.

1889: νέα επανάσταση -> κατάργηση της σύµβασης της Χαλέπας.

Η επανάσταση 1896-1897 και η Κρητική Πολιτεία:

1896: επανάσταση στην Κρήτη -> 1897: ελληνοτουρκικός πόλεµος, στον οποίο η

Ελλάδα έχασε -> δηµιουργία αυτόνοµης Κρητικής Πολιτείας µε ύπατο αρµοστή τον

πρίγκιπα Γεώργιο και Υπουργό ∆ικαιοσύνης τον νέο πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο.

1905: επανάσταση στο Θέρισο των Χανίων µε επικεφαλής τους Ελ. Βενιζέλο, Κ.

Φούµη και Κ. Μάνο -> Οι επαναστάτες κήρυξαν την ένωση της Κρήτης µε την

Ελλάδα.

Ο Αλ. Ζαϊµης αντικατέστησε το Γεώργιο στο αξίωµα του Ύπατου Αρµοστή και η

άµεση ανάµιξη των ∆υνάµεων, που ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία στην περιοχή,

απέτρεψε την ένωση.

Η οριστική διευθέτηση του Κρητικού Ζητήµατος θα γινόταν αργότερα (1913) µε τον

Βενιζέλο πρωθυπουργό της Ελλάδας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 22

Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόµενων εθνικών επιδιώξεων

Η βαλκανική κρίση των ετών 1875-1878

• Επαναστάσεις στην Ερζεγοβίνη, τη Βοσνία, τη Βουλγαρία.

• Η Οθωµανική αυτοκρατορία απάντησε µε µαζικές σφαγές.

• Η Ρωσία κήρυξε τον πόλεµο στην Οθωµανική αυτοκρατορία το 1877.

• Επαναστάσεις των ελληνικών πληθυσµών της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας.

Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878)

∆ηµιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας».

Το συνέδριο του Βερολίνου (Ιούνιος 1878)

Ανάκληση των αποφάσεων της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου.

Οι όροι του συνεδρίου του Βερολίνου:

• Η Μεγάλη Βουλγαρία διασπάται σε αυτόνοµη Βουλγαρία και αυτόνοµη

Ανατολική Ρωµυλία υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου.

• Σερβία, Ρουµανία, Μαυροβούνιο κηρύχθηκαν ανεξάρτητα κράτη.

• Μακεδονία, Ήπειρος, Θράκη παρέµειναν στην Οθωµανική αυτοκρατορία.

• Η διοίκηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ανατέθηκε στην Αυστροουγγαρία.

• Η Κύπρος παραχωρήθηκε στην Αγγλία.

Η Ενσωµάτωση της Θεσσαλίας και της Άρτας (1881)

Ήρθε µετά από διαπραγµατεύσεις µε την τουρκική πλευρά.

Η προσάρτηση της Α. Ρωµυλίας από τη Βουλγαρία (1885)

Οι Βούλγαροι το 1885 προσάρτησαν την Ανατολική Ρωµυλία, παραβιάζοντας τους

όρους της Συνθήκης του Βερολίνου.

Το Μακεδονικό Ζήτηµα και ο Μακεδονικός αγώνας:

Μακεδονικό ζήτηµα: η διεκδίκηση της Μακεδονίας από Έλληνες, Βούλγαρους και

Σέρβους στα τέλη του 19ου

και στις αρχές του 20ου

αιώνα που οδήγησε σε σύγκρουση,

η οποία εκδηλώθηκε αρχικά ως αγώνας για τον έλεγχο της εκπαίδευσης και της

θρησκευτικής συνείδησης των Μακεδόνων και σύντοµα πήρε ένοπλη µορφή.

1893: ίδρυση της Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (ΕΜΕΟ).

1895: σχηµατισµός της Ανώτατης Μακεδονικής Επιτροπής (Komitet). 1896-1897: δραστηριοποίηση των πρώτων ελληνικών ένοπλων οµάδων και

προσωπικοτήτων, όπως οι Καραβαγγέλης, ∆ραγούµης, Κοροµηλάς. 1898: οργάνωση στη Μακεδονία ένοπλων οµάδων Βουλγάρων, των κοµιτατζήδων.

1903: οργάνωση από την ΕΜΕΟ της εξέγερσης του Ίλιντεν.

1904: άφιξη στη Μακεδονία Ελλήνων αξιωµατικών, µε ξεχωριστή µορφή τον Παύλο

Μελά.

ΕΝΟΤΗΤΑ 27

Το κίνηµα στο Γουδί (1909) ΑΙΤΙΕΣ που οδήγησαν στο κίνηµα στο Γουδί Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία 1890-1900 αντιµετώπιζε σοβαρά οικονοµικά

προβλήµατα (πτώχευση 1893 και ∆ΟΕ 1898)

Στις αρχές του 20ου αιώνα η κρίση εντάθηκε

1. η διεθνής οικονοµική κρίση έκανε δύσκολη τη διάθεση των ελληνικών προϊόντων

στις ξένες αγορές

2. οι Έλληνες µετανάστες του εξωτερικού (Αµερική και Αίγυπτο) που έπεσαν κι

αυτοί θύµατα της διεθνούς κρίσης, αδυνατούσαν να στείλουν πλέον χρήµατα στους

συγγενείς τους στην Ελλάδα (εµβάσµατα).

3. Η πολιτική ηγεσία αδυνατούσε να διαχειριστεί τις εθνικές υποθέσεις, είτε

οδηγώντας την χώρα σε ήττες (π.χ. Ατυχής Πόλεµος 1897), είτε αδρανώντας να

στείλει στρατό για την υπεράσπιση αλύτρωτων Ελλήνων (Ανατολική Ρωµυλία,

Θεσσαλία κλπ)

4. Οι κυβερνήσεις είχαν µικρή θητεία και υπήρχε πολιτική αστάθεια. Το κύρος των

πολιτικών µειωνόταν διαρκώς.

5. Πολλοί ήταν δυσαρεστηµένοι µε τη µοναρχία λόγω των παρεµβάσεών της στις

ένοπλες δυνάµεις. Κατηγορούσαν τόσο τον διάδοχο Κωνσταντίνο (αρχηγός των

ενόπλων δυνάµεων), όσο και τον πρίγκιπα Γεώργιο (Ύπατος Αρµοστής της Κρήτης,

που θεωρήθηκε υπεύθυνος για τη ρήξη του µε τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την

επανάσταση του Θέρισου το 1905)

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ

Έτσι τον Μάιο του 1909 ιδρύθηκε ο Στρατιωτικός Σύνδεσµος (οργάνωση κατώτερων

αξιωµατικών). Τα µέλη του Συνδέσµου ήταν δυσαρεστηµένα µε τη βασιλική

οικογένεια και την κατάσταση που επικρατούσε στο στράτευµα.

Η κυβέρνηση αρχικά προσπάθησε να διαπραγµατευτεί µε τον Στρατιωτικό Σύνδεσµο.

Αργότερα όµως (στις 12 Αυγούστου του 1909) άλλαξε στάση και προσπάθησε να

συλλάβει τους αρχηγούς του Συνδέσµου. Ο Σύνδεσµος ανέθεσε την αρχηγία του στον

συνταγµατάρχη Νικόλαο Ζορµπά και στις 15 Αυγούστου προχώρησε σε εκδήλωση

στο στρατόπεδο στο Γουδί (στην Αθήνα). Η κυβέρνηση δέχτηκε τους όρους του

Συνδέσµου κι έτσι οι αρχηγοί του επέστρεψαν στις θέσεις τους.

ΤΑ ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΝ∆ΕΣΜΟΥ

-Να αποµακρυνθεί από την ηγεσία του στρατού ο διάδοχος Κωνσταντίνος, που

προωθούσε την ευνοιοκρατία. Το αίτηµα έγινε δεκτό.

-Να γίνουν µεταρρυθµίσεις στη διοίκηση του κράτους, στην οικονοµία, τη

δικαιοσύνη και την εκπαίδευση. (γενικά και αόριστα αιτήµατα).

Ο ΛΑΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ Ο λαός επηρεάστηκε από τα αιτήµατα του

Συνδέσµου για µεταρρυθµίσεις και µε ένα εντυπωσιακό συλλαλητήριο που

οργανώθηκε από τον Σύνδεσµο και διάφορες επαγγελµατικές οργανώσεις στις 14

Σεπτεµβρίου του 1909, εξέφρασε τη στήριξή του.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ 1909

Αρχικά ο Σύνδεσµος επιδίωξε να υλοποιήσει τα αιτήµατά του µε πρωθυπουργό τον

Μαυροµιχάλη, που διορίστηκε από τον βασιλιά Γεώργιο µετά το συλλαλητήριο.

Υπήρξε όµως καχυποψία και από τις δύο πλευρές κι έτσι ο Σύνδεσµος κάλεσε από

την Κρήτη στην Αθήνα τον Ελευθέριο Βενιζέλο για αναλάβει την ηγεσία του.

ΕΝΟΤΗΤΑ 28

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός : Η Βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912

Η άρνηση του Βενιζέλου

Ο Βενιζέλος αρνήθηκε την πρόσκληση του Στρατιωτικού Συνδέσµου να αναλάβει

την πρωθυπουργία γιατί δε συµφωνούσε µε την κατάργηση της µοναρχίας (πίστευε

ότι έτσι θα διχαζόταν ο λαός).

Η συµφωνία για εκλογές

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσµος, ο βασιλιάς, τα παλιά κόµµατα και ο Βενιζέλος

συµφώνησαν ώστε να γίνουν εκλογές που θα αναδείκνυαν Αναθεωρητική Βουλή και

όχι Συντακτική (όπως ήθελαν κάποιοι).

Οι εκλογές Έγιναν δύο φορές εκλογές, τον Αύγουστο και το Νοέµβριο του 1910. Το κόµµα του

Βενιζέλου, που µόλις είχε ιδρυθεί και αποτελούνταν από νέους πολιτικούς, το Κόµµα

των Φιλελευθέρων κέρδισε τις εκλογές και την πλειοψηφία στη Βουλή.

Το αναθεωρηµένο Σύνταγµα του 1911

• Προστάτευε αποτελεσµατικότερα τις ατοµικές ελευθερίες

• Το κράτος µπορούσε να αφαιρεί από τους ιδιοκτήτες µεγάλες εκτάσεις γης,

δίνοντάς τους αποζηµιώσεις και να τα µοιράζει σε ακτήµονες.

• Οι δηµόσιοι υπάλληλοι ήταν πλέον µόνιµοι

• Απαγόρευε στους στρατιωτικούς και στους δηµόσιους υπάλληλους να

εκλέγονται βουλευτές.

Σηµαντικό ρόλο στις παραπάνω αποφάσεις έπαιξε η Οµάδα των Κοινωνιολόγων

(ολιγοµελής, αλλά ιδιαίτερα προοδευτική κοινοβουλευτική οµάδα) του Αλέξανδρου

Παπαναστασίου.

Η αναδιοργάνωση του στρατού.

Ο Βενιζέλος ασχολήθηκε µε την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάµεων :

• Φρόντισε να αποκτήσει επιρροή στο στράτευµα

• Επιδίωξε την αξιοποίηση όλων των αξιωµατικών

• Επανέφερε στην αρχηγία του στρατού τον διάδοχο Κωνσταντίνο (κίνηση που

προκάλεσε αντιδράσεις ανάµεσα στους βενιζελικούς).

Γιατί ο Βενιζέλος έκανε όλα τα παραπάνω;

Όλες οι παραπάνω πολιτικές πρωτοβουλίες δείχνουν ότι ο Βενιζέλος πίστευε ότι η

Ελλάδα γρήγορα θα έµπαινε σε πόλεµο. Έτσι επιδίωξε τον συµβιβασµό µε τον βασιλιά, την ενίσχυση των ασθενέστερων κοινωνικά τάξεων και τη στρατιωτική

ανασυγκρότηση της χώρας.

Νέες εκλογές του 1912 Το Κόµµα των Φιλελευθέρων θριάµβευσε. Η βουλή ανανεώθηκε µε την εκλογή

πολλών νέων βουλευτών.

ΕΝΟΤΗΤΑ 29

Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (1912-1913)

Οι αιτίες :

i. Οι ελπίδες ότι οι Νεότουρκοι θα έδιναν δικαιώµατα στους αλλοεθνείς διαψεύστηκαν. Η Οθωµανική Αυτοκρατορία επεδίωκε τον πλήρη

εκτουρκισµό του κράτους της. Έτσι, αναζωπυρώθηκαν τα εθνικά

αισθήµατα των Ελλήνων, των Βουλγάρων και των Σέρβων, που ήθελαν να

προστατεύσουν τους οµοεθνείς τους από τους Νεότουρκους και να πάρουν

εδάφη από την Οθωµανική Αυτοκρατορία.

ii. Η Γερµανία (µε την οικονοµική διείσδυση στην Οθωµανική Αυτοκρατορία

από τα τέλη του 19ου

αιώνα), η Ιταλία (που το 1911 είχε επιτεθεί στην

τουρκική Λιβύη και από το 1912 κατείχε τα πρώην τουρκικά ∆ωδεκάνησα)

και η Αυστροουγγαρία (που είχε αναλάβει από το 1878 τη διοίκηση της

τουρκικής Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και από το 1908 την προσάρτησε)

έπλητταν τα συµφέροντα των Άγγλων, των Γάλλων και των Ρώσων στην Οθωµανική Αυτοκρατορία.

iii. Οι συµµαχίες

Στην αρχή ο Βενιζέλος ακολούθησε ήπια τακτική απέναντι στις προκλήσεις των

Νεότουρκων επειδή εκτιµούσε ότι η Ελλάδα δεν ήταν έτοιµη για πόλεµο. Αργότερα

όµως, βλέποντας ότι ο πόλεµος πλησιάζει έκανε συµµαχία (την άνοιξη του 1912) µε

τη Βουλγαρία, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο.

Ο Α’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (Οκτώβριος 1912 – Μάιος 1913)

Η αφορµή

Στις αρχές Οκτωβρίου του 1912 οι Βαλκάνιοι σύµµαχοι ζήτησαν από τον σουλτάνο

να σέβεται τα δικαιώµατα των χριστιανικών εθνοτήτων που ζούσαν στην Τουρκία και

να προχωρήσει σε µεταρρυθµίσεις προς όφελός τους. Ο σουλτάνος φάνηκε

απρόθυµος κι αυτή ήταν η αφορµή του πολέµου.

Οι κινήσεις των συµµάχων

• Ο ελληνικός στρατός µε αρχηγό τον διάδοχο Κωνσταντίνο εισέβαλε στη

Μακεδονία κι άρχισε να απελευθερώνει αρκετές περιοχές της.

• Οι Σέρβοι κατέλαβαν τα Σκόπια και το Μοναστήρι και έφτασαν ως το

∆υρράχιο της σηµερινής Αλβανίας.

• Οι Βούλγαροι κατέλαβαν την Ανατολική Μακεδονία και τη ∆υτική Θράκη,

φθάνοντας έξω από την Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα κατευθύνονταν προς

τη Θεσσαλονίκη.

Οι ελληνικές επιτυχίες Μπροστά στον κίνδυνο οι Βούλγαροι να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη, ο Βενιζέλος

πίεσε τον Κωνσταντίνο και τελικά τον έπεισε, παρά τις αντιρρήσεις του να κινηθεί

γρήγορα προς την Θεσσαλονίκη. Πράγµατι, ο ελληνικός στρατός πρόλαβε τους

Βούλγαρους και απελευθέρωσε την πόλη το απόγευµα της 26ης

Οκτωβρίου του

1912. Λίγες µέρες αργότερα έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο βασιλιάς Γεώργιος. Στη

συνέχεια, ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε και τα Ιωάννινα (22 Φεβρουαρίου

1913) και εξασφάλισε τον έλεγχο όλης της Ηπείρου

ΕΝΟΤΗΤΑ 30

Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αµέσως µετά τους βαλκανικούς πολέµους

Οι Βαλκανικοί πόλεµοι τερµατίστηκαν µε την υπογραφή της Συνθήκης του

Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913) :

Η ΕΛΛΑ∆Α κέρδισε :

α) το µεγαλύτερο µέρος της

Μακεδονίας,

β) τη νότια Ήπειρο,

γ) σηµαντικά νησιά στο βόρειο και ανατολικό Αιγαίο (Θάσος, Σαµοθράκη, Λήµνος,

Λέσβος, Χίος, Σάµος, Ικαρία)

δ) την Κρήτη

Όλα αυτά τα εδάφη ονοµάστηκαν Νέες Χώρες, σε αντίθεση µε τα εδάφη που

ήταν ελληνικά πριν τους Βαλκανικούς πολέµους, τα οποία ονοµάστηκαν Παλαιά

Ελλάδα. Η Ελλάδα διπλασιάστηκε σε έκταση (σχεδόν 120.000 τ.χλµ.) και πληθυσµό

(σχεδόν 5.000.000 από 2.500.000).

Η ΣΕΡΒΙΑ κέρδισε ένα σηµαντικό τµήµα της βορειοδυτικής Μακεδονίας.

Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ κέρδισε το µεγαλύτερο µέρος της δυτικής Θράκης (Ξάνθη,

Αλεξανδρούπολη, Κοµοτηνή).

Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ξαναπήρε πίσω από τη Βουλγαρία την

Ανατολική Θράκη

Η ΙΤΑΛΙΑ εξακολουθούσε να κατέχει τα ∆ωδεκάνησα.

Η ΑΛΒΑΝΙΑ δηµιουργήθηκε µε το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1913. Οι

Έλληνες αντέδρασαν για την παραχώρηση της Βορείου Ηπείρου στην Αλβανία.

ΘΕΤΙΚΑ

- Οι Νέες Χώρες είχαν θετικές προοπτικές

- Η Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, η Καβάλα, η Μυτιλήνη, η Χίος και το Ηράκλειο ήταν

ήδη σηµαντικά οικονοµικά κέντρα.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Έπρεπε να αφοµοιωθούν οι µουσουλµανικοί και σλαβικοί πληθυσµοί που κατείχαν

την περισσότερη καλλιεργήσιµη γη, καθώς και το ισχυρό εβραϊκό στοιχείο κυρίως

της Θεσσαλονίκης. Όλοι αυτοί οι πληθυσµοί έβλεπαν µε επιφύλαξη και δυσπιστία τις

ελληνικές αρχές.

ΣΥΝΕΧΙΣΤΗΚΑΝ ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

- Αναγνωρίστηκαν τα εργατικά σωµατεία

- Θεσπίστηκαν µέτρα για την ασφάλιση των εργαζοµένων

- Καθιερώθηκε η 8ωρη εργασία

- Ιδρύθηκαν αγροτικοί συνεταιρισµοί.

ΝΕΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

- Ο Σουλτάνος δεν αποδεχόταν την κυριαρχία των Ελλήνων στα νησιά του βόρειου

και ανατολικού Αιγαίου.

- Τα ∆ωδεκάνησα ήταν ακόµα υπό ιταλική κατοχή.

- Υπήρχαν αρκετοί Έλληνες σε περιοχές που δεν είχαν απελευθερωθεί π.χ. Ανατολική

Θράκη, Βόρεια Ήπειρο και Μικρά Ασία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 31

Τα αίτια, η έκρηξη και τα µέτωπα του Α’ Παγκοσµίου πολέµου

ΤΑ ΑΙΤΙΑ

Ήταν αποτέλεσµα της ταυτόχρονης δράσης τριών παραγόντων :

1. Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ (δηλαδή η πολιτική επέκτασης των αναπτυγµένων

βιοµηχανικά και οικονοµικά κρατών σε βάρος των υπολοίπων) ήταν η κύρια

αιτία του πολέµου. Πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε η Γερµανία, η οποία

αναπτυσσόταν ταχύτατα και ήθελε να καλύψει τις ανάγκες της σε πρώτες

ύλες, καύσιµα και αγορές µε την αναδιανοµή του πλούτου και των αποικιών.

Έτσι γρήγορα ήρθε σε σύγκρουση µε τις παλιές µεγάλες δυνάµεις, τη Μεγάλη

Βρετανία και τη Γαλλία.

2. Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ήταν επίσης µια βασική αιτία. ∆εν πρέπει να θεωρούµε ότι

οι λαοί της Ευρώπης ήθελαν τον πόλεµο. ∆εν ήταν, ωστόσο, και διατεθειµένοι

να καταπνίξουν τα εθνικά τους αισθήµατα για να διατηρηθεί η ειρήνη.

3. Ο ΜΙΛΙΤΑΡΙΣΜΟΣ (δηλαδή ο υπερτονισµός των στρατιωτικών αξιών)

ενισχυόταν διαρκώς. Η ανάπτυξη της γερµανικής πολεµικής βιοµηχανίας και

η στρατιωτική ενίσχυση της Γερµανίας, οδήγησαν και τις άλλες ευρωπαϊκές

δυνάµεις στην αύξηση των στρατιωτικών εξοπλισµών. Παράλληλα, όλο και

περισσότεροι πρόβαλλαν τον πόλεµο ως τον κατάλληλο τρόπο για την

επίλυση των διαφορών µεταξύ των κρατών.

ΤΑ ΑΝΤΙΠΑΛΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕ∆Α

Α) ΟΙ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ∆ΥΝΑΜΕΙΣ ή ΤΡΙΠΛΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ : Γερµανία,

Αυστροουγγαρία και Ιταλία.

Β) Η ΕΓΚΑΡ∆ΙΑ ή ΤΡΙΠΛΗ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗ (ENTENTE CORDIALE) :

Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία.

Η ΑΦΟΡΜΗ

Η αφορµή δόθηκε στο Σεράγεβο της Βοσνίας (υπό Αυστροουγγρική κατοχή). Τον

Ιούνιο του 1914 ο διάδοχος του αυστριακού θρόνου Φραγκίσκος Φερδινάνδος

δολοφονήθηκε από ένα νεαρό Σέρβο εθνικιστή. Η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον

πόλεµο στη Σερβία, ενώ η Γερµανία τάχθηκε στο πλευρό της Αυστροουγγαρίας. Στα

επόµενα 4 χρόνια έγιναν συνολικά 60 κηρύξεις πολέµων. Έτσι ξεκίνησε ο Μεγάλος Πόλεµος ή Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος.

ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΜΕΤΩΠΑ

• Οι Γερµανοί εισέβαλαν στο Βέλγιο και κινήθηκαν προς το Παρίσι, αλλά

αποκρούστηκαν από τον γαλλικό στρατό (µάχη του Μάρνη)

• Η Βρετανία κήρυξε τον πόλεµο στη Γερµανία.

• Γερµανοί και Γάλλοι έσκαψαν σε µια γραµµή εκατοντάδων χιλιοµέτρων στο

∆ΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ, χαρακώµατα, όπου οι συνθήκες ζωής ήταν τραγικές.

• Οι Ρώσοι επιτέθηκαν στην ανατολική Γερµανία (Πρωσία), αλλά ανακόπηκαν

από τους Γερµανούς : ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ

• Τον Οκτώβρη του 1914 µπήκε στον πόλεµο και η Οθωµανική

Αυτοκρατορία στο πλευρό των Κεντρικών ∆υνάµεων.

1915 : ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ και ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ

• Το 1915 η Βουλγαρία συµµάχησε µε τις Κεντρικές ∆υνάµεις, οι οποίες πλέον

και µε τη συνεργασία του Σουλτάνου, κυριαρχούν στα Βαλκάνια.

• Η Αντάντ : α) για να ανοίξει τα Στενά και β) για να βοηθήσει τη Ρωσία

οργανώνει µεγάλη επιχείρηση ανακατάληψης των ∆αρδανελίων

(Φεβρουάριος 1915), που όµως αποκρούστηκε από τους Τούρκους.

• Η Αντάντ αποβιβάζει στρατό στη Θεσσαλονίκη (Οκτώβριος 1915) και

µεταφέρει τον πόλεµο στην Ελλάδα, που παραµένει ουδέτερη.

• Η Ιταλία εγκαταλείπει τους συµµάχους της και προσχωρεί στην Αντάντ, αφού

πήρε υποσχέσεις ότι µετά το τέλος του πολέµου θα της δοθούν εδάφη, µεταξύ

των οποίων και ένα τµήµα της Μικράς Ασίας.

1916 : ισοπαλία

Τον Φεβρουάριο, οι Γερµανοί έκαναν µεγάλη επίθεση στο Βερντέν, οι οποίοι

κόστισε χιλιάδες ανθρώπινες ζωές, χωρίς να αλλάξει τα δεδοµένα.

Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί επιτίθενται στο Σοµ και επαναφέρουν το ∆υτικό Μέτωπο

στην αρχική του θέση.

1917 : βγαίνει η Ρωσία, µπαίνουν οι Η.Π.Α. και η Ελλάδα

Στη Γαλλία, όπου είχε αναπτυχθεί ένα ισχυρό αντιπολεµικό κίνηµα µε σοσιαλιστική

ιδεολογία, εκδηλώθηκαν ανταρσίες στο µέτωπο, που αντιµετωπίστηκαν µε

εκτελέσεις δεκάδων Γάλλων στρατιωτών.

Στη Ρωσία, τον Φεβρουάριο του 1917 έγινε επανάσταση που ανέτρεψε τον τσάρο. Η

φιλελεύθερη ρωσική κυβέρνηση που ήθελε να συνεχίσει τον πόλεµο ανατράπηκε από

νέα επανάσταση τον Οκτώβριο του 1917. Η σοσιαλιστική Ρωσία υπέγραψε αµέσως

συνθήκη ειρήνης µε τη Γερµανία και βγήκε από τον πόλεµο (Συνθήκη Μπρεστ-

Λιτόφσκ, 3/3/18)

Τον Απρίλιο του 1917 οι Η.Π.Α. συµµάχησαν µε την Αντάντ στέλνοντας 1.000.000

στρατιώτες και άφθονα υλικά.

Τον Ιούνιο του 1917 µπήκε στον πόλεµο η Ελλάδα ως σύµµαχος της Αντάντ µετά

από µεγάλη εσωτερική κρίση (∆ιχασµός µεταξύ Βενιζέλου και Κωνσταντίνου)

1918 : το τέλος του πολέµου

Το φθινόπωρο του 1918 οι Κεντρικές ∆υνάµεις και οι σύµµαχοί τους άρχισαν να

συνθηκολογούν.

Στη Γερµανία γίνεται σοσιαλιστική επανάσταση που ανατρέπει τον κάιζερ Γουλιέλµο

Β’ και φέρνει στην εξουσία το σοσιαλδηµοκρατικό κόµµα.

Κατά τη διάρκεια του Α’ Π.Π. σκοτώθηκαν περίπου 8.000.000 άνθρωποι, τραυµατίστηκαν περίπου 20.000.000 και έγιναν τεράστιες υλικές καταστροφές. Η

Ευρώπη βγήκε από τον πόλεµο τραυµατισµένη και µε την πρωτοκαθεδρία της να

αµφισβητείται πλέον από τις Η.Π.Α.

ΕΝΟΤΗΤΑ 32

Η Ελλάδα στον Α’ Παγκόσµιο πόλεµο – Ο Εθνικός ∆ιχασµός

Ο Α’ Παγκόσµιος πόλεµος δίχασε την ελληνική ηγεσία και κοινωνία.

Η θέση του Βενιζέλου : Θεωρούσε ότι η Αντάντ θα επικρατούσε στον πόλεµο και

επιθυµούσε η Ελλάδα να µπει στον πόλεµο στο πλευρό της

α) για να διαφυλάξει τα κέρδη της από τους Βαλκανικούς πολέµους και

β) για να διευρύνει τα σύνορά της.

Με την άποψη αυτή συµφωνούσαν

1) µεγάλα τµήµατα του απλού λαού που εµπνέονταν από τη Μεγάλη Ιδέα και

2) κυρίως οι µεγαλοαστοί (ειδικά του εξωτερικού) που πίστευαν στην ανάγκη

δηµιουργίας µιας µεγάλης και ισχυρής Ελλάδας.

Η θέση του Κωνσταντίνου : Ήθελε την Ελλάδα σύµµαχο των Κεντρικών ∆υνάµεων.

Επειδή, όµως, η Οθωµανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία είχαν ταχθεί µε το µέρος

των Γερµανών, ο Κωνσταντίνος υποστήριζε σε συνεννόηση µε τον Γερµανό

αυτοκράτορα, τη «διαρκή ουδετερότητα», επειδή έτσι θα προστατευόταν από τον

πόλεµο.

Με την άποψη αυτή συµφωνούσαν :

1) οι µικροαστοί που είχαν φοβηθεί από την προοπτική ένταξης στο ελληνικό

κράτος του ισχυρού εξωελλαδικού ελληνικού κεφαλαίου, το οποίο δε θα µπορούσαν

να ανταγωνιστούν και

2) τµήµατα του λαού που είχαν κουραστεί να πολεµούν από την εποχή των

Βαλκανικών πολέµων.

Η σύγκρουση Βενιζέλου – Κωνσταντίνου

Η Αντάντ επιχείρησε να καταλάβει τα ∆αρδανέλια (Φλεβάρης 1915)… Ο Βενιζέλος

έκρινε πως έπρεπε η Ελλάδα να µπει στον πόλεµο στο πλευρό της… Ο Κωνσταντίνος

αρνήθηκε… Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε από πρωθυπουργός… Έγιναν εκλογές (Μάης

1915) όπου ο Βενιζέλος βγήκε νικητής… Ο Βενιζέλος κήρυξε επιστράτευση… Ο

βασιλιάς διαφώνησε για 2η φορά…. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε για 2

η φορά… Έγιναν

νέες εκλογές (∆εκέµβριος 1915) στις οποίες οι Φιλελεύθεροι απείχαν…. Βγήκε νέα

κυβέρνηση απόλυτα πιστή στα Ανάκτορα.

Η εµπλοκή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσµιο πόλεµο

• Τον Οκτώβρη του 1915 η Αντάντ για να αντιµετωπίσει τη γερµανική επιρροή

στα Βαλκάνια (Βουλγαρία, Οθωµανική Αυτοκρατορία) αποβίβασε

στρατεύµατα στη Θεσσαλονίκη.

• Η Σερβία δέχτηκε επίθεση από τη Βουλγαρία και κατέρρευσε. Τα σερβικά

στρατεύµατα µεταφέρθηκαν στη Μακεδονία.

• Το Μάιο του 1916, γερµανικά και βουλγαρικά στρατεύµατα εισέβαλαν στην

Ανατολική Μακεδονία.

• Οι ελληνικές δυνάµεις δε µπήκαν στον πόλεµο, ακολουθώντας εντολές του

Κωνσταντίνου. Έτσι το ∆’ Σώµα Στρατού διατάχθηκε να παραδοθεί χωρίς να

αντισταθεί, αιχµαλωτίστηκε και µεταφέρθηκε στη Γερµανία.

Οι Επίστρατοι και το κίνηµα της Εθνικής Άµυνας.

• Τον Ιούνιο του 1916, η Αντάντ απαίτησε από τον Κωνσταντίνο τον

αφοπλισµό των ελληνικών ενόπλων δυνάµεων.

• Ο Κωνσταντίνος δέχτηκε και έδωσε διαταγή όσοι έφεδροι απολύονται να

οργανώνονται σε συνδέσµους. Έτσι δηµιουργήθηκαν οι Επίστρατοι (φιλοβασιλική παραστρατιωτική οργάνωση µε σχεδόν 200.000 µέλη)

• Ταυτόχρονα, οι βενιζελικοί δηµιούργησαν στη Μακεδονία µια οργάνωση, την

Εθνική Άµυνα και στις 17 Αυγούστου πραγµατοποίησαν κίνηµα στη

Θεσσαλονίκη, ζητώντας τη συµµετοχή της Ελλάδας στον πόλεµο, στο πλευρό

της Αντάντ.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης Ο Βενιζέλος εγκατέστησε Προσωρινή Κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη και διέταξε

επιστράτευση για να πολεµήσει ο ελληνικός στρατός στο πλευρό της Αντάντ.

Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΙΧΑΣΜΟΣ

Έτσι ονοµάζεται η πολιτική κρίση που ξεκίνησε στην Ελλάδα το Φλεβάρη του 1915

µε διαφωνία ανάµεσα στον πρωθυπουργό Βενιζέλο και το βασιλιά Κωνσταντίνο. Η

ένταση συνεχώς κλιµακωνόταν κι έφτασε στο να διαµορφωθούν στην Ελλάδα δύο

κυβερνήσεις, µια στην Αθήνα και µια στη Θεσσαλονίκη (καλοκαίρι του 1916).

Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη εµφύλια σύγκρουση στην Ελλάδα του 20ου

αιώνα.

Η δυναµική επέµβαση της Αντάντ και η έξωση του Κωνσταντίνου.

• Η Αντάντ επιδίωξε να καταλάβει την Αθήνα. Τα συµµαχικά στρατεύµατα

αποβιβάστηκαν στον Πειραιά, αλλά καθώς κινήθηκαν προς την Αθήνα

αποκρούστηκαν από δυνάµεις Επιστράτων.

• Το Νοέµβρη του 1916, το «κράτος των Αθηνών» εξαπέλυσε διώξεις εναντίον

των βενιζελικών (35 νεκροί).

• Η Αντάντ κατέλαβε τον Πειραιά και απέκλεισε τη «βασιλική Ελλάδα»,

ζητώντας αποµάκρυνση του Κωνσταντίνου από τον θρόνο.

• Ο Κωνσταντίνος, χωρίς να παραιτηθεί, εγκατέλειψε τη χώρα στις 2/15

Ιουνίου του 1917. Στον θρόνο άφησε τον γιό του Αλέξανδρο.

Η ανάληψη εξουσίας από τον Βενιζέλο.

Ο Βενιζέλος ήρθε στην Αθήνα και

1. η νέα κυβέρνηση κήρυξε τον πόλεµο στις Κεντρικές ∆υνάµεις. Τα ελληνικά

στρατεύµατα πήραν µέρος σε µάχες στη Μακεδονία κατά το 1918.

2. Ο Βενιζέλος επανέφερε τη Βουλή που είχε εκλεγεί τον Μάιο του 1915. Αυτή

η βουλή, λόγω της «νεκρανάστασής» της ονοµάστηκε «Βουλή των

Λαζάρων».

3. Χιλιάδες φιλοβασιλικοί δηµόσιοι υπάλληλοι και στρατιωτικοί απολύθηκαν

(ανάµεσα σε αυτούς και πολλά στελέχη της φιλοβασιλικής παράταξης, που

εξορίστηκαν στην Κορσική).

ΕΝΟΤΗΤΑ 33

Η Ρωσική Επανάσταση

1. Ποια ήταν η κατάσταση στη Ρωσία στα τέλη του 19ου

και στις αρχές του

20ου

αιώνα;

Το 85% περίπου του πληθυσµού της Ρωσίας εκείνη την εποχή ήταν αγρότες.

Τα µεγαλύτερα και πιο εύφορα κτήµατα ανήκαν σε µεγάλους γαιοκτήµονες,

ενώ οι καλλιεργητές ζούσαν σε άθλιες συνθήκες. Γι’ αυτό το λόγο γίνονταν

συχνά εξεγέρσεις µε αίτηµα την αναδιανοµή της γης. Παράλληλα, σε

ορισµένες περιοχές σηµειωνόταν αξιόλογη βιοµηχανική ανάπτυξη. Οι εργάτες

ζούσαν κι αυτοί σε άθλιες συνθήκες και οι εξεγέρσεις τους καταπνίγονταν στο

αίµα.

2. Πώς κλιµακώθηκε η ένταση κατά τον 20ο αιώνα;

Α) Η κοινωνική ένταση κλιµακώθηκε µετά την ήττα της Ρωσίας κατά τον

ρωσοϊαπωνικό πόλεµο του 1904-1905. Το 1905 ξέσπασε επανάσταση ο

τσάρος Νικόλαος Β’ αναγκάστηκε να αλλάξει το πολίτευµα από απόλυτη

µοναρχία σε συνταγµατική µοναρχία µε τη δηµιουργία ενός νοµοθετικού

σώµατος (δούµα). Β)

Μια 2η επανάσταση το 1905-6 πνίγηκε στο αίµα.

Γ) Με την έκρηξη του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου (1914) η κατάσταση

επιδεινώθηκε. Εκατοµµύρια Ρώσοι επιστρατεύτηκαν, παραλύοντας την

οικονοµία και κάνοντας τις συνθήκες ζωής των λαϊκών τάξεων τραγικές. Ο

ρωσικός στρατός αντιµετώπιζε σοβαρά προβλήµατα στα πεδία των µαχών.

Η ΑΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1917)

Η εξουσία µοιράζεται ανάµεσα στην προσωρινή κυβέρνηση και τα σοβιέτ. Τον Φεβρουάριο του 1917 ξέσπασε µια νέα επανάσταση.

Τη διακυβέρνηση του κράτους ανέλαβε η προσωρινή κυβέρνηση, στην οποία

επικρατούσαν οι µετριοπαθείς φιλελεύθεροι αστοί. Παράλληλα, όµως, οργανώθηκαν

τα σοβιέτ (συµβούλια εργατών και στρατιωτών) που ανέλαβαν την εξουσία στην

πρωτεύουσα Αγία Πετρούπολη, στη Μόσχα και σε άλλες µεγάλες πόλεις. Έτσι η

εξουσία µοιραζόταν ανάµεσα στην προσωρινή κυβέρνηση και τα σοβιέτ.

Ο τσάρος παραιτείται Ο τσάρος, αφού έχασε τον έλεγχο του στρατού, αναγκάστηκε να παραιτηθεί

(Μάρτιος 1917)

Τα έργα της προσωρινής κυβέρνησης

• Αναγνώρισε κάποια ατοµικά δικαιώµατα

• Νοµιµοποίησε τα σοβιέτ

• Προετοίµασε τη σύγκληση συνέλευσης για την κατάρτιση συντάγµατος.

Τι δεν έκανε η προσωρινή κυβέρνηση;

• Η Ρωσία δεν εγκατέλειψε τον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο, αν και ο λαός το

επιθυµούσε.

• ∆εν προχώρησε σε αναδασµό της γης.

Τα αιτήµατα των κοµµουνιστών (µπολσεβίκων) Έτσι η λαϊκή δυσαρέσκεια ενισχύθηκε. Οι Ρώσοι κοµµουνιστές (οι µπολσεβίκοι) µε

επικεφαλής τον Βλαδίµηρο Ίλιτς Ουλιάνοφ (γνωστό ως Λένιν) υποστήριζαν ότι

έπρεπε:

1. να καταργηθεί η φιλελεύθερη προσωρινή κυβέρνηση.

2. να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ

3. να γίνει αναδασµός της γης

4. να αποσυρθεί η Ρωσία από τον πόλεµο

Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1917)

Τα προβλήµατα µεγάλωναν, κι έτσι οι µπολσεβίκοι κατάφεραν να κυριαρχήσουν από

τον Μάη του 1917 στα σοβιέτ. Ενισχυµένοι πλέον, οργάνωσαν καλύτερα µια νέα

επανάσταση στην Αγία Πετρούπολη στις 25 προς 26 Οκτωβρίου του 1917. Αυτή η

επανάσταση ονοµάστηκε Οκτωβριανή.

Τα µέτρα που έλαβε η νέα επαναστατική κυβέρνηση

Η νέα κυβέρνηση, µε πρόεδρο τον Λένιν :

1. αφαίρεσε από τους ιδιοκτήτες τους και έθεσε υπό τον έλεγχό της όλες τις

µεγάλες οικονοµικές µονάδες (µεγάλα αγροκτήµατα, τράπεζες, εργοστάσια,

µέσα µεταφοράς κ.α.)

2. ανέθεσε τη διοίκηση των εργοστασίων στα σοβιέτ των εργατών

3. ανέθεσε τη διοίκηση των µεγάλων αγροκτηµάτων στα σοβιέτ των αγροτών

4. αναγνώρισε το δικαίωµα της αυτοδιάθεσης στις διάφορες εθνότητες της

χώρας.

5. απέσυρε τη Ρωσία από την Αντάντ υπογράφοντας µε τη Γερµανία τη

συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ (3 Μαρτίου 1918), µε την οποία σταµατούσε

ο ρωσογερµανικός πόλεµος και η Ρωσία υποχρεωνόταν να παραχωρήσει

πολλά εδάφη στη Γερµανία. Η νέα ρωσική κυβέρνηση προχώρησε σε αυτή

την κίνηση, αφενός επειδή θεωρούσε τον Α’ Παγκόσµιο πόλεµο

ιµπεριαλιστικό και από τις δύο πλευρές, αφετέρου επειδή ήθελε να

επικεντρωθεί µε όλες της τις δυνάµεις στην ανασυγκρότηση του κράτους.

Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ και Η ΞΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Λίγο µετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ξέσπασε εµφύλιος πόλεµος ανάµεσα στους

υποστηρικτές του τσάρου και σε αυτούς της επανάστασης. Οι χώρες της Αντάντ (και

η Ελλάδα) έστειλαν στρατό για να υποστηρίξουν τους τσαρικούς στην Ουκρανία. Ο

πόλεµος έληξε το 1921 µε νίκη των µπολσεβίκων.

Η Ι∆ΡΥΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Το κράτος πήρε τη µορφή οµοσπονδίας και ονοµάστηκε Ε.Σ.Σ.∆. (Ένωση

Σοβιετικών Σοσιαλιστικών ∆ηµοκρατιών) ή Σοβιετική Ένωση. Ήταν το 1ο

σοσιαλιστικό (κοµµουνιστικό) κράτος του κόσµου.

Η ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Η Γ’ ∆ιεθνής Η Οκτωβριανή Επανάσταση επηρέασε τις λαϊκές τάξεις σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες

(ειδικά στις ηττηµένες του πολέµου). Το 1919 στη Μόσχα ιδρύθηκε η Γ’ ∆ιεθνής ή

Κοµµουνιστική ∆ιεθνής ή Κοµιντέρν, που ήταν µια διεθνής οργάνωση στην οποία

εντάχθηκαν όλα τα κοµµουνιστικά κόµµατα µε σκοπό την οργάνωση της δράσης

τους. (Η Α’ ∆ιεθνής έγινε το 1864 στο Λονδίνο και η Β’ ∆ιεθνής το 1889 στο

Παρίσι).

Γερµανία

Μετά από εξεγέρσεις (1918-1919) η µοναρχία καταργήθηκε. Οι σπαρτακιστές

ριζοσπάστες σοσιαλιστές (Ρόζα Λούξεµπουργκ, Καρλ Λίµπκνεχτ) οργάνωσαν

επανάσταση τον Οκτώβρη του 1918, αλλά ηττήθηκαν.

Ουγγαρία

Εκδηλώθηκε επανάσταση το 1919 και επικράτησαν οι σοσιαλιστές, αλλά το νέο

καθεστώς ανατράπηκε µετά από λίγο.

Νικήτριες δυνάµεις (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία)

Έγιναν µεγάλες απεργίες και δηµιουργήθηκαν όπως και στις υπόλοιπες χώρες

κοµµουνιστικά κόµµατα που µάχονταν για την αναµόρφωση της κοινωνίας µέσα από

την επανάσταση.

Ελλάδα

Ιδρύθηκε το 1918 το Σ.Ε.Κ.Ε. (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόµµα Ελλάδας), το οποίο

αργότερα µετονοµάστηκε σε Κ.Κ.Ε. (Κοµµουνιστικό Κόµµα Ελλάδας)

ΕΝΟΤΗΤΑ 34 Η λήξη του Α’ Παγκόσµιου πολέµου και οι µεταπολεµικές ρυθµίσεις ΤΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ

Στο τέλος του Α’ Παγκοσµίου πολέµου, οι εκπρόσωποι των νικητών

συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι για να συζητήσουν τους όρους των συνθηκών ειρήνης

(ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ή ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ : Ιανουάριος 1919-

Ιανουάριος 1920). Σε αυτό το συνέδριο δεν κλήθηκαν οι ουδέτεροι και οι ηττηµένοι

του πολέµου, ούτε η Σοβιετική Ένωση.

Παράγοντες που καθόρισαν τις αποφάσεις του συνεδρίου

1.η ανάγκη για αναµόρφωση του πολιτικού χάρτη της Ευρώπης.

2.η επιδίωξη της Γαλλίας να εξουδετερώσει τη Γερµανία

3.η επιθυµία των ∆υνάµεων να εγκλωβίσουν τη Σοβιετική Ένωση

4.η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών (το να αποφασίζει ο κάθε λαός µόνος του για το

µέλλον του), κάτι που πρότεινε ο Αµερικάνος πρόεδρος Ουίλσον.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΒΕΡΣΑΛΙΩΝ (Ιούνιος 1919)

Η Γερµανία υποχρεώθηκε - να παραχωρήσει εδάφη στη Γαλλία, το Βέλγιο, τη ∆ανία και στις νεοσύστατες

Πολωνία, Τσεχοσλοβακία και Λιθουανία.

- να αναγνωρίσει τη Ρηνανία και το Σάαρ (γερµανόφωνες περιοχές στα

γερµανογαλλικά σύνορα) ως αποστρατικοποιηµένη ζώνη.

- να πληρώσει µεγάλες πολεµικές αποζηµιώσεις

-να εγκαταλείψει τα εδάφη που είχε πάρει από τη Σοβιετική Ένωση µε τη συνθήκη

του Μπρεστ-Λιτόφσκ ·

-να αφοπλιστεί (περιορίσει στο ελάχιστο τις ένοπλες δυνάµεις της)

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΡΜΑΝΟΥ (Σεπτέµβριος 1919)

Η Αυστροουγγαρία υποχρεώθηκε -να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας, της Τσεχοσλοβακίας, της

Γιουγκοσλαβίας και της Πολωνίας

-να παραχωρήσει στις παραπάνω χώρες πολλά εδάφη της Ουσιαστικά µε αυτή τη

συνθήκη η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία διαλύθηκε.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΝΕΪΓΥ (Νοέµβριος 1919)

Η Βουλγαρία υποχρεώθηκε να · παραιτηθεί από κάθε διεκδίκηση για την Ανατολική

Μακεδονία και τη ∆υτική Θράκη. Τα εδάφη αυτά δόθηκαν στην Ελλάδα. ·

παραχωρήσει εδάφη στη Ρουµανία και τη Γιουγκοσλαβία · κάνει αµοιβαία

ανταλλαγή πληθυσµού µε την Ελλάδα.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΟΝ (Ιούνιος 1920)

Η ανεξάρτητη Ουγγαρία υποχρεώθηκε να παραχωρήσει εδάφη στην

Τσεχοσλοβακία, στη Ρουµανία και στη Γιουγκοσλαβία

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920)

Η Οθωµανική Αυτοκρατορία υποχρεώθηκε 1.να παραχωρήσει την κυριαρχία της Μεσοποταµίας (σηµερινό Ιράκ), της

Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας (σηµερινή Ιορδανία) στη Βρετανία ·

2. να παραχωρήσει την κυριαρχία της Συρίας και του Λιβάνου στη Γαλλία ·

3.να δώσει ανεξαρτησία στο Κουρδιστάν και στην Αρµενία ·

4.να παραχωρήσει στην Ελλάδα την Ίµβρο, την Τένεδο και τη Θράκη (ως λίγο έξω

από την Κωνσταντινούπολη) ·

5.να αναγνωρίσει την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του βόρειου και ανατολικού

Αιγαίου Επίσης : η Ιταλία παραχωρούσε τα ∆ωδεκάνησα (εκτός της Ρόδου) στην

Ελλάδα

Η Αντάντ ανέθετε στην Ελλάδα τη διοίκηση της περιοχής της Σµύρνης για 5 χρόνια.

Μετά οι κάτοικοι µε δηµοψήφισµα θα αποφάσιζαν για το αν ήθελαν ή όχι να ενωθούν

µε την Ελλάδα.

Τα Στενά τέθηκαν υπό διεθνή έλεγχο. Έτσι, διαλύθηκε η Οθωµανική Αυτοκρατορία.

Η Κ.Τ.Ε.

Προκειµένου να αποφευχθούν νέοι πόλεµοι, οι νικητήριες χώρες δηµιούργησαν την

Κοινωνία Των Εθνών (ΚΤΕ), κάτι σαν τον σηµερινό Ο.Η.Ε., όπου τα κράτη θα

έλυναν µε διάλογο τις διαφορές τους. Το πρόβληµα όµως ήταν ότι κάθε κράτος-µέλος

της ΚΤΕ µπορούσε να ασκήσει βέτο κι έτσι πολλές αποφάσεις εµποδίζονταν, κάτι

που οδήγησε µετά από κάποια χρόνια στη διάλυσή της.

ΕΝΟΤΗΤΑ 35

Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωµανική αυτοκρατορία

Στο τέλος του Α’ Παγκοσµίου πολέµου και µετά τη συνθηκολόγηση του σουλτάνου,

η Αντάντ κατέλαβε νευραλγικά σηµεία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, θέτοντας

υπό κατοχή τη χώρα.

Πώς εξέφρασε τις διεκδικήσεις της η Ελλάδα;

• Οι ελληνικές δυνάµεις συµµετείχαν στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

από την Αντάντ.

• Ο Βενιζέλος έστειλε υπόµνηµα στο συνέδριο του Παρισιού (∆εκέµβριος

1919) µε το οποίο διεκδικούσε την ευρύτερη περιοχή της Σµύρνης, την

Ανατολική Θράκη (ως έξω από την Κωνσταντινούπολη) και τα νησιά Ίµβρο

και Τένεδο (στην είσοδο των Στενών).

• Ο Βενιζέλος θέλοντας να υποστηρίξει τις παραπάνω διεκδικήσεις, έστειλε

ελληνικό στρατό στην εκστρατεία της Αντάντ κατά των µπολσεβίκων στην

Ουκρανία.

Η Βρετανία στήριξε τις ελληνικές απαιτήσεις 1. γιατί έτσι θα αναχαίτιζε τις ιταλικές επιδιώξεις στην περιοχή.

2. γιατί ο ελληνικός στρατός θα παρείχε στήριξη στις λιγοστές βρετανικές

στρατιωτικές δυνάµεις, που βρίσκονταν στα Στενά.

Η απόφαση του συµβουλίου : απόβαση στη Σµύρνη

Τον Απρίλιο του 1919, το Συµβούλιο του Παρισιού έδωσε εντολή στην Ελλάδα να

στείλει στρατεύµατα στη Μικρά Ασία.

Στις 2 Μαΐου του 1919, ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σµύρνη και

κατέλαβε µια περιοχή έκτασης 17.000 τ.χλµ.

Οι αντιδράσεις

• Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας ενθουσιάστηκαν

• Οι Τούρκοι της περιοχής αντέδρασαν αρνητικά. Από τις πρώτες στιγµές

έγιναν επεισόδια ανάµεσα στον τουρκικό και ελληνικό πληθυσµό µε νεκρούς

και τραυµατίες.

• Οι Ιταλοί (που είχαν καταλάβει εδάφη νότια της ελληνικής ζώνης)

δυσαρεστήθηκαν. Αρκετές φορές οι τουρκικές επιθέσεις εναντίον των

Ελλήνων ξεκινούσαν από περιοχές που ήταν υπό ιταλική διοίκηση.

ΕΝΟΤΗΤΑ 36 Ο ελληνισµός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου

Ο ελληνισµός της δυτικής Μικράς Ασίας

Οι Έλληνες κατοικούσαν στην περιοχή της Μικράς Ασίας από την αρχαιότητα. Οι

µεταρρυθµίσεις Χατί Χουµαγιούν (1856), µετά τον Κριµαϊκό Πόλεµο και οι θετικές

οικονοµικές προοπτικές παρακίνησαν πολλούς Έλληνες, τόσο από τον ελλαδικό χώρο

όσο κι από γειτονικές περιοχές να µεταναστεύσουν στην περιοχή της δυτικής Μικράς

Ασίας.

Οι Τούρκοι αποτελούσαν την πλειοψηφία στην περιοχή, αλλά οι ελληνικές

κοινότητες ήταν πολύ οργανωµένες (εκπροσωπούνταν στις τοπικές από τους

πρόκριτους και τους αρχιερείς). Οι Έλληνες αποτελούσαν την πλειονότητα µόνο στη

Σµύρνη (400.000 το 1912). Πολλοί Έλληνες ζούσαν και στις Κυδωνίες (Αϊβαλί), το

Αϊδίνι και την Προύσσα.

Η κύρια ασχολία των Ελλήνων ήταν το εµπόριο. Στη Σµύρνη (εµπορική πύλη για όλη

την Ανατολή) υπήρχαν πολλές ελληνικές εµπορικές και ναυτιλιακές εταιρίες,

τράπεζες, ελληνικά σχολεία (Ευαγγελική Σχολή, Οµήρειο, Κεντρικό

Παρθεναγωγείο), πολιτιστικοί και αθλητικοί σύλλογοι (Πανιώνιος, Απόλλων) και

τυπογραφεία, όπου τυπώνονταν ελληνικά βιβλία και εφηµερίδες.

Ο ελληνισµός του Πόντου

Οι Έλληνες του Πόντου ζούσαν οργανωµένοι σε ακµάζουσες ελληνικές κοινότητες.

Η κύρια ασχολία τους ήταν η γεωργία και το εµπόριο. Μεγάλα εµπορικά κέντρα ήταν

η Τραπεζούντα, η Κερασούντα και η Σαµψούντα. Στην Τραπεζούντα λειτουργούσε

από τα τέλη του 17ου αιώνα το ξακουστό «Φροντιστήριον», που ήταν κέντρο της

ελληνικής παιδείας της περιοχής.

Οι διωγµοί του µικρασιατικού ελληνισµού

Οι συστηµατικοί διωγµοί των Ελλήνων ξεκίνησαν από το 1913 :

Α) λόγω της επικράτησης του κινήµατος των Νεότουρκων (1908) και

Β) λόγω των ισχυρών γερµανικών οικονοµικών συµφερόντων, που ήθελαν να

εκτοπίσουν τους Έλληνες, Αρµένιους και Εβραίους ανταγωνιστές.

Στα χρόνια των Βαλκανικών πολέµων (µε την αιτιολόγηση ότι ο ελληνικός

πληθυσµός θα ήταν επικίνδυνος, αν η Ελλάδα επιτιθόταν στην περιοχή)

εκτοπίστηκαν στην τουρκική ενδοχώρα περίπου 150.000 Έλληνες.

Παράλληλα οργανώθηκαν τάγµατα εργασίας (αµελέ ταµπουρού), όπου

κατατάσσονταν υποχρεωτικά άνδρες πάνω από 45 ετών και οδηγούνταν για αγγαρείες

στα λατοµεία και στα δηµόσια έργα στο εσωτερικό της χώρας. Πολλές χιλιάδες

Έλληνες πέθαναν λόγω της κούρασης και των άθλιων συνθηκών σε αυτά τα τάγµατα.

Ίδια τύχη είχαν και οι Αρµένιοι.

Η κίνηση αυτονόµησης του Πόντου

Στα τέλη του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου κι ενώ γινόταν λόγος για την αυτοδιάθεση

των λαών, εκδηλώθηκε η αυτονοµιστική κίνηση των Ελλήνων του Πόντου. Τον

Ιανουάριο του 1920 ιδρύθηκε το οµόσπονδο Ποντοαρµενικό Κράτος, που

αναγνωρίστηκε από τη συνθήκη των Σεβρών. Η ζωή αυτού του κράτους υπήρξε όµως

εξαιρετικά σύντοµη

ΕΝΟΤΗΤΑ 38

Ο µικρασιατικός πόλεµος (1919-1922)

Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας • Η ελληνική διοίκηση εγκαταστάθηκε στη Σµύρνη παράλληλα µε την απόβαση

του ελληνικού στρατού.

• Ύπατος αρµοστής ορίστηκε ο Αριστείδης Στεργιάδης, η πολιτική του οποίου

προκάλεσε αντιδράσεις µεταξύ των Ελλήνων.

• Οι ελληνικές αρχές επιτέλεσαν σηµαντικό έργο στην οικονοµία, στην

εκπαίδευση, στην υγεία και στην επανεγκατάσταση των προσφύγων.

Οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού έως το καλοκαίρι του 1920.

• Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τα εδάφη για τα οποία είχε εντολή.

• Ο Βενιζέλος πήρε από το συνέδριο του Παρισιού άδεια επέκτασης της

ελληνικής ζώνης κατοχής και έτσι ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Α.

Θράκη και προέλασε σε βάθος 100-150 χλµ. στη Μικρά Ασία.

Η απόρριψη της συνθήκης των Σεβρών από το τουρκικό κίνηµα αντίστασης Ο Κεµάλ απέρριψε τη συνθήκη και οι σύµµαχοι άρχισαν να επιφυλάσσονται για την

ελληνική παρουσία στη Μ. Ασία.

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου

Το οξυµένο πολιτικό κλίµα:

• ∆ολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου στο Παρίσι.

• ∆ολοφονία του αντιβενιζελικού Ίωνα ∆ραγούµη στην Αθήνα.

Οι εκλογές: • Ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές αµέσως µετά την επιτυχία των Σεβρών.

• Απέναντι στο Βενιζέλο σχηµατίστηκε µια αντιβενιζελική συµµαχία µε ηγέτη

το ∆ηµήτριο Γούναρη που υποσχόταν τον τερµατισµό του πολέµου.

• Ο αιφνίδιος θάνατος του Αλέξανδρου, που εκτελούσε χρέη βασιλιά, έδωσε

στις εκλογές µορφή δηµοψηφίσµατος για την επιστροφή ή όχι του

Κωνσταντίνου στην Ελλάδα.

• Οι εκλογές έγιναν τελικά το Νοέµβριο του 1920 και ο Βενιζέλος ηττήθηκε.

• Η φιλοβασιλική κυβέρνηση οργάνωσε δηµοψήφισµα και ο Κωνσταντίνος

επανήλθε το ∆εκ. του 1920.

∆ιπλωµατικές επιτυχίες του τουρκικού κινήµατος αντίστασης • Οι ∆υνάµεις χρησιµοποίησαν ως πρόφαση την επιστροφή του Κωνσταντίνου

προκειµένου να αλλάξουν τη στάση τους απέναντι στην Ελλάδα.

• ∆ιπλωµατικές κινήσεις του Κεµάλ:

συµφωνία συνεργασίας µε τη Σοβιετική Ένωση (Μάρτ. 1921),

συµφωνίες µε Γαλλία (Μάρτ. & Οκτ. 1921) και Ιταλία (Μάρτ. 1921).

• Οι ελληνικές δυνάµεις είχαν πλέον µόνο την αγγλική υποστήριξη αλλά και

αυτή σε διπλωµατικό επίπεδο.

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922

• Η κυβέρνηση και ο Κωνσταντίνος αποφάσισαν να συνεχίσουν τον πόλεµο.

• Επίθεση του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1921 µέχρι το Σαγγάριο

ισχυρή αντίσταση των Τούρκων υποχώρηση στη γραµµή Εσκί Σεχίρ-

Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ.

• Ο Κεµάλ, ενισχυµένος πλέον, εµφανιζόταν αδιάλλακτος.

• Στην Αθήνα ενισχύονταν οι αντιπολιτευτικές φωνές και οξυνόταν η

οικονοµική κρίση.

Στις 13 Αυγ. 1922 εκδηλώθηκε η τουρκική αντεπίθεση, η ελληνική άµυνα

κατέρρευσε και ο µικρασιατικός ελληνισµός πήρε το δρόµο της προσφυγιάς.

ΕΝΟΤΗΤΑ 39 Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία µετά τον µικρασιατικό πόλεµο Ελλάδα: Το κίνηµα του 1922

• To Σεπτ. του 1922 εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνηµα που ζητούσε:

την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου,

τη διάλυση της Βουλής και το σχηµατισµό νέας κυβέρνησης που θα είχε

την εµπιστοσύνη της Αντάντ,

την ενίσχυση του µετώπου στη Θράκη για να µη χαθούν κι άλλα εδάφη.

• Επικεφαλής του κινήµατος ήταν οι Ν. Πλαστήρας και Σ. Γονατάς.

• Οι κινηµατίες εγκατέστησαν επαναστατική κυβέρνηση, ενώ ο Κωνσταντίνος

είχε ήδη εγκαταλείψει τη χώρα αφήνοντας στο θρόνο το γιο του Γεώργιο Β΄.

Η ανακωχή των Μουδανιών • Η επαναστατική κυβέρνηση υπό την πίεση των κεµαλικών απειλών και της

Αγγλίας αποδέχτηκε την ανακωχή των Μουδανιών.

• Στα µέσα Νοέµβ. του 1922 ολοκληρώθηκε η εκκένωση της Α. Θράκης από

τον ελληνικό στρατό και το ντόπιο ελληνικό πληθυσµό.

Ελλάδα: Η «δίκη των έξι»

• Η επαναστατική κυβέρνηση σύστησε έκτακτο στρατοδικείο στο οποίο

παραπέµφθηκαν ως υπαίτιοι της ήττας οκτώ κορυφαία στελέχη της βασιλικής

παράταξης: ∆. Γούναρης, Ν. Στράτος, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής,

Ν. Θεοτόκης, Γ. Χατζηανέστης, Μ. Γούδας και Ξ. Στρατηγός.

• Το Νοέµβ. 1922 καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν οι έξι πρώτοι.

Η συνθήκη της Λοζάνης (1923)

• Υπογράφτηκε στις 24 Ιουλίου 1923 στη Λοζάνη της Ελβετίας και προέβλεπε:

την αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας σε Μ. Ασία και Α. Θράκη,

την παραχώρηση της Ίµβρου και της Τενέδου στην Τουρκία.

• Στη συνθήκη ενσωµατώθηκε ελληνοτουρκική σύµβαση ανταλλαγής

πληθυσµών (Ιαν. 1923), σύµφωνα µε την οποία όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί

της Τουρκίας έπρεπε να µετοικήσουν στην Ελλάδα και όλοι οι µουσουλµάνοι

της Ελλάδας στην Τουρκία. Εξαιρέθηκαν:

το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και οι Έλληνες της

Κωνσταντινούπολης, της Ίµβρου και της Τενέδου,

οι µουσουλµάνοι της ∆. Θράκης.

Κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα

Το έργο της επαναστατικής κυβέρνησης: • Προχώρησε στην απαλλοτρίωση και διανοµή γαιών σε ακτήµονες.

• Υιοθέτησε το γρηγοριανό ηµερολόγιο.

Οι εκλογές του 1923:

• Η επαναστατική κυβέρνηση παρέδωσε την εξουσία.

• Στις εκλογές του ∆εκ. 1923 συµµετείχαν το Κόµµα Φιλελευθέρων του Ελ.

Βενιζέλου και η ∆ηµοκρατική Ένωση του Αλ. Παπαναστασίου, ενώ τα

φιλοβασιλικά κόµµατα απείχαν.

• Ο Γεώργιος Β΄ υποχρεώθηκε να φύγει στο εξωτερικό και αντιβασιλέας

ορίστηκε ο Π. Κουντουριώτης.

Κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία

• Ο Μουσταφά Κεµάλ έγινε πρόεδρος της Τουρκικής ∆ηµοκρατίας.

• Έχοντας ως πρότυπο οργάνωσης τα δυτικά κράτη, ο Κεµάλ:

οργάνωσε συστήµατα υγείας και εκπαίδευσης,

αντικατέστησε το οθωµανικό αλφάβητο µε το λατινικό,

κατάργησε την πολυγαµία,

παραχώρησε δικαίωµα ψήφου στις γυναίκες,

απαγόρευσε στους άνδρες να φορούν φέσι και στις γυναίκες φερετζέ,

επέβαλε τη χρήση οικογενειακών επιθέτων.

ΕΝΟΤΗΤΑ 44 Το προσφυγικό ζήτηµα στην Ελλάδα κατά το Μεσοπόλεµο

Η αποκατάσταση των προσφύγων: • Η στέγαση και η επαγγελµατική αποκατάσταση των προσφύγων ήταν ένα

άµεσο ζήτηµα που είχε να αντιµετωπίσει η ελληνική κοινωνία του

Μεσοπολέµου.

• Η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) βοήθησε την Ελλάδα να συνάψει δάνειο και

ίδρυσε την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ).

• Η ΕΑΠ ήταν ένας αυτόνοµος οργανισµός που λειτούργησε, σε συνεργασία µε

το ελληνικό κράτος, από το 1923 έως το 1930. Ασχολήθηκε κυρίως µε την

αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο.

• Την αποκατάσταση των προσφύγων στις πόλεις ανέλαβε κυρίως το ελληνικό

κράτος που δηµιούργησε προσφυγικούς συνοικισµούς ενώ οι ευκατάστατοι

πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε περιοχές που επέλεξαν οι ίδιοι.

Η αντιπαλότητα ανάµεσα στους γηγενείς Έλληνες και στους πρόσφυγες: • Οι πρόσφυγες αντιµετωπίστηκαν αρνητικά από τους γηγενείς, γιατί:

αποκαταστάθηκαν σε γη που οι ντόπιοι θεωρούσαν δική τους,

εργάζονταν µε χαµηλά µεροκάµατα προκαλώντας πτώση των αµοιβών,

ήταν στην πλειονότητά τους βενιζελικοί και αυτό τους έκανε ανεπιθύµητους στην

αντιβενιζελική Παλαιά Ελλάδα,

είχαν πρωτάκουστα ονόµατα, έτρωγαν άγνωστα φαγητά και οι γυναίκες τους

εργάζονταν σε ξένες δουλειές.

• Για πολλά χρόνια ο όρος «πρόσφυγας» είχε υποτιµητική σηµασία.

Οι συνέπειες για την Ελλάδα από την άφιξη των προσφύγων: • Σε πολιτικό επίπεδο

Εγκαταλείφθηκε η Μεγάλη Ιδέα, καθώς η πλειονότητα των Ελλήνων

συγκεντρώθηκε µέσα στα όρια του ελληνικού κράτους.

Με την εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Θράκη ενισχύθηκε η

εθνική οµοιογένεια.

Οι περισσότεροι πρόσφυγες ήταν βενιζελικοί, ενώ αργότερα πολλοί έγιναν

κοµµουνιστές και σοσιαλιστές και πρωτοστάτησαν στους κοινωνικούς αγώνες.

• Σε οικονοµικό επίπεδο

Ενισχύθηκε η αγροτική οικονοµία.

Τονώθηκε το εµπόριο και η βιοµηχανία.

• Σε κοινωνικό επίπεδο

Οι πρόσφυγες έφεραν στην Ελλάδα τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους, το

ρεµπέτικο τραγούδι και τη µαγειρική τους.

Με την έξοδο πολλών γυναικών προσφύγων αλλά και γηγενών στην εργασία

άρχισε να αµφισβητείται η αντίληψη ότι η γυναίκα είναι υποχείριο του άνδρα.

• Σε πολιτισµικό επίπεδο

Οι πρόσφυγες ανανέωσαν τα ελληνικά γράµµατα και τις τέχνες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1919-1939)

ΕΝΟΤΗΤΑ 40 Τα πρώτα µεταπολεµικά χρόνια,

η παγκόσµια οικονοµική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση

Τα αποτελέσµατα του Α΄ Παγκοσµίου πολέµου

Υλικά:

• 8 εκατ. νεκροί, 6 εκατ. ανάπηροι και τεράστιες υλικές καταστροφές.

Οικονοµικά:

• Ο δανεισµός των Ευρωπαίων, κατά τη διάρκεια του πολέµου, ενίσχυσε την

οικονοµία και τη διεθνή θέση των ΗΠΑ.

Κοινωνικά:

• Τα µεσαία στρώµατα καταστράφηκαν οικονοµικά στο µεγαλύτερο µέρος τους.

• Οι γυναίκες άρχισαν να µπαίνουν στην αγορά εργασίας και σε χώρες όπως η

Σοβιετική Ένωση, η Γερµανία, η Βρετανία απέκτησαν δικαίωµα ψήφου.

Πολιτικά:

• Μετά τον πόλεµο η Ευρώπη έχασε την παγκόσµια ηγεµονία της.

• Η Μ. Βρετανία και η Γαλλία έχασαν τη συνοχή του αποικιακού τους συστήµατος.

• ∆ηµιουργήθηκε η σοσιαλιστική Σοβιετική Ένωση, η οποία αποτελούσε ένα

διαφορετικό πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης.

• Αποδυναµώθηκε το κύρος του φιλελεύθερου αστικού κράτους.

Η κατάσταση στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία του 1920

• Επικράτησε έντονος ανταγωνισµός ανάµεσα στη Γαλλία και τη Γερµανία.

• Η βελτίωση της οικονοµικής τους κατάστασης οδήγησε σε συµφωνίες:

Συνθήκες του Λοκάρνο: υπογράφτηκαν το 1925 για το σεβασµό των

υφιστάµενων συνόρων.

Σύµφωνο Κέλογκ-Μπριαν: υπογράφτηκε το 1928 από τους υπουργούς

Εξωτερικών των ΗΠΑ και της Γαλλίας και καταδίκαζε τον πόλεµο.

Η έκρηξη της οικονοµικής κρίσης του 1929

Τα αίτια:

• Η οικονοµική ευηµερία στο δυτικό κόσµο κατά τη δεκαετία του 1920.

• Ο διπλασιασµός της βιοµηχανικής παραγωγής και του µέσου εισοδήµατος στις

ΗΠΑ κατά την περίοδο 1921-1929

• Η συνεχής άνοδος των τιµών των µετοχών στο Χρηµατιστήριο της Ν. Υόρκης.

Η εκδήλωση της κρίσης: Το φθινόπωρο του 1929 οι µεγάλοι επενδυτές άρχισαν να πουλούν τις µετοχές τους

για να εισπράξουν τα κέρδη Οι µικροεπενδυτές πανικοβλήθηκαν και έσπευσαν και

εκείνοι να πουλήσουν τις µετοχές τους Στις 24 Οκτωβρίου 1929 ξεκίνησε γενική

κατάρρευση των τιµών στο χρηµατιστήριο Η οικονοµική κρίση, που ονοµάστηκε

κραχ, εξαπλώθηκε ραγδαία σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσµο.

Οι συνέπειες της κρίσης:

• Χάθηκαν περιουσίες, έκλεισαν επιχειρήσεις και εκατοµµύρια εργαζόµενοι

έµειναν άνεργοι.

• Το 1931 η οικονοµία των ΗΠΑ είχε καταρρεύσει.

• Η εξαγορά των µικρών επιχειρήσεων από τις µεγάλες δηµιουργήσε πανίσχυρα

οικονοµικά συγκροτήµατα.

Η επέκταση της κρίσης – Η Μεγάλη Ύφεση

• Η κρίση εξαπλώθηκε και στην Ευρώπη, καθώς οι αµερικανικές τράπεζες

απέσυραν τα δάνεια που είχαν επενδυθεί στις ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως σε

Γερµανία και Μ. Βρετανία.

Η υποχώρηση αυτή, που προκλήθηκε στην οικονοµία του δυτικού κόσµου την

περίοδο 1929-1933, ονοµάστηκε Μεγάλη Ύφεση και έπληξε και την Ελλάδα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 41 Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929

Ο κοινωνικός αντίκτυπος της κρίσης: • Η κρίση επηρέασε όλα τα κοινωνικά στρώµατα στο δυτικό κόσµο:

Ανώτερες τάξεις: ένα τµήµα τους ενισχύθηκε οικονοµικά και κοινωνικά,

εξαγοράζοντας χρεοκοπηµένες επιχειρήσεις.

Αγρότες: τα προϊόντα τους έµεναν απούλητα και τα εισοδήµατά τους

εξανεµίζονταν.

Βιοµηχανικοί εργάτες και εµποροϋπάλληλοι: οι µισθοί τους µειώθηκαν, οι

ώρες εργασίας ελαττώθηκαν, πάρα πολλοί απολύθηκαν.

Μικροµεσαίοι επιχειρηµατίες: πούλησαν ή έκλεισαν τις επιχειρήσεις τους.

∆ηµόσιοι υπάλληλοι: ο µισθός τους µειώθηκε δραστικά.

• Κύµα εξαθλίωσης απλώνεται σε ολόκληρο το δυτικό κόσµο.

Η πολιτική του new deal:

• Ο οικονοµικός φιλελευθερισµός δεν ενέπνεε πλέον εµπιστοσύνη και πολλοί

θεωρούσαν ότι έπρεπε να επέµβει το κράτος.

• Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ, επηρεασµένος από τις θέσεις του

Άγγλου οικονοµολόγου Κέινς, έλαβε µια σειρά µέτρων για την αντιµετώπιση της

κρίσης που έγιναν γνωστά ως new deal (νιου ντιλ).

• Σύµφωνα µε τη νέα πολιτική, το κράτος θα έπρεπε να παρέµβει στην οικονοµία

κάνοντας µεγάλες επενδύσεις. Έτσι, οι άνεργοι θα έβρισκαν δουλειά και µε τις

αποδοχές τους θα έκαναν αγορές και θα αναθερµαινόταν η οικονοµία.

• Η αµερικανική κυβέρνηση ανέθεσε σε ιδιωτικές επιχειρήσεις µεγάλα δηµόσια

έργα και από το 1934 άρχισε να βελτιώνεται η οικονοµική κατάσταση στις ΗΠΑ.

Η εφαρµογή του new deal και σε άλλες χώρες: Σύντοµα η πολιτική του new deal υποστηρίχτηκε και στην Ευρώπη µε αποτέλεσµα,

κατά τη δεκαετία του 1930, η «διευθυνόµενη οικονοµία» να αντικαταστήσει σε

µεγάλο βαθµό τη φιλελεύθερη.

ΕΝΟΤΗΤΑ 42

Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929

Η πολιτική-ιδεολογική κρίση του Μεσοπολέµου:

• Μετά την οικονοµική κρίση του 1929, οι άνθρωποι άρχισαν να

δυσπιστούν απέναντι στα φιλελεύθερα δηµοκρατικά πολιτεύµατα.

• Ιδεολογικά επικρατούν και ανταγωνίζονται µεταξύ τους δύο αντίθετες θεωρίες

οικονοµικής και κοινωνικής οργάνωσης: ο κοµµουνισµός και ο φασισµός.

Η Σοβιετική Ένωση υπό τον Στάλιν Ο Στάλιν υιοθέτησε µια συγκεντρωτική πολιτική, που αποτελούσε στρέβλωση των

αρχών του σοσιαλισµού (σταλινισµός). Βασικά σηµεία της ήταν:

• Οικονοµική πολιτική αυστηρά ελεγχόµενη µε έµφαση στην εκβιοµηχάνιση, που

οδήγησε σε σηµαντική βιοµηχανική ανάπτυξη την περίοδο 1928-1941.

• Συγκέντρωση όλων των εξουσιών στην κορυφή της κρατικής ηγεσίας.

• Μετατροπή του κοµµουνιστικού κόµµατος σ΄ έναν συγκεντρωτικό µηχανισµό.

Ο φασισµός στην Ιταλία

• Το Μάρτιο του 1919 εµφανίστηκε το Εθνικό Φασιστικό Κόµµα του Μπενίτο

Μουσολίνι, το οποίο εκµεταλλευόµενο την οικονοµική και κοινωνική κρίση

επιδίωκε να συσπειρώσει γύρω του τους δυσαρεστηµένους πολίτες.

• Ένοπλες οµάδες φασιστών άρχισαν να τροµοκρατούν και να δολοφονούν

κοµµουνιστές, σοσιαλιστές και συνδικαλιστές.

• Στις 28 Οκτωβρίου 1922 εκατό χιλιάδες φασίστες πραγµατοποίησαν την πορεία

προς τη Ρώµη µε επικεφαλής το Μουσολίνι, ο οποίος µέχρι το τέλος του 1926

έθεσε την Ιταλία υπό τον απόλυτο έλεγχό του.

• Τα χαρακτηριστικά του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι:

Είχε τα πάντα υπό τον έλεγχό του.

Φυλάκιζε ή δολοφονούσε τους πολιτικούς που θεωρούνταν επικίνδυνοι.

Αντικατέστησε τις επαγγελµατικές ενώσεις και τα εργατικά συνδικάτα µε

συντεχνίες που ελέγχονταν από το φασιστικό κόµµα.

Χειραγωγούσε τους νέους εντάσσοντάς τους στη φασιστική νεολαία.

Προπαγάνδιζε τα φασιστικά ιδεώδη µέσω του Τύπου, του ραδιοφώνου

και του αθλητισµού.

Ο ναζισµός στη Γερµανία

• Το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερµανικό Εργατικό Κόµµα, που είχε ιδρυθεί το 1919 από

τον Αδόλφο Χίτλερ, υποστήριζε ότι στη θέση της δηµοκρατίας θα έπρεπε να

επικρατήσει µια «Νέα Τάξη», στην οποία κυρίαρχη θέση θα είχαν οι Γερµανοί.

• Το Ναζιστικό Κόµµα κέρδισε σταδιακά πολλούς οπαδούς από τα χαµηλά

κοινωνικά στρώµατα.

• Ισχυροί Γερµανοί κεφαλαιούχοι, για να εµποδίσουν την άνοδο των

κοµµουνιστών, αποφάσισαν να ενισχύσουν τον Χίτλερ, ο οποίος έγινε

καγκελάριος της Γερµανίας.

• Οι ναζί πυρπόλησαν τη γερµανική βουλή, ενοχοποίησαν τους κοµµουνιστές και ο

Χίτλερ έγινε αρχηγός του κράτους (Φύρερ).

• Τα χαρακτηριστικά του χιτλερικού καθεστώτος:

∆ιέλυσε τα άλλα κόµµατα και το µόνο κόµµα στη βουλή ήταν το ναζιστικό.

Κυρίαρχες τακτικές του ήταν η χειραγώγηση των νέων και η προπαγάνδα.

Φανάτιζε το γερµανικό λαό µε συγκεντρώσεις εκατοµµυρίων οπαδών.

Έκαιγε τα µη αρεστά βιβλία , ενώ πολλοί διανοούµενοι έφυγαν από τη χώρα.

Εφάρµοσε ρατσιστική πολιτική.

ΕΝΟΤΗΤΑ 43 Η Ελλάδα του Μεσοπολέµου. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936.

Η Β΄ Ελληνική ∆ηµοκρατία

• Ο Α. Παπαναστασίου πρότεινε την ανακήρυξη αβασίλευτης δηµοκρατίας.

• Με δηµοψήφισµα, τον Απρ. του 1924, ανακηρύχθηκε η Β΄ Ελληνική ∆ηµοκρατία.

Η περίοδος 1924-1928

• Κυρίαρχο στοιχείο της περιόδου ήταν η κυβερνητική αστάθεια.

• Το 1918 ιδρύθηκε ΓΣΕΕ και το ΣΕΚΕ, που το 1924 µετονοµάστηκε σε ΚΚΕ.

• Το 1925 ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος επέβαλε δικτατορία, την οποία σύντοµα

ανέτρεψε ένας άλλος στρατιωτικός, ο Γ. Κονδύλης.

• Ο Κονδύλης προκήρυξε εκλογές από τις οποίες προέκυψε οικουµενική

κυβέρνηση, που πρότεινε την ψήφιση του δηµοκρατικού συντάγµατος του 1927.

Η βενιζελική τετραετία 1928-1932

• Το 1928 τις εκλογές κέρδισε ο Βενιζέλος µε το κόµµα των Φιλελευθέρων.

• Βασικά σηµεία της πολιτικής του:

οικονοµική ανάπτυξη,

εδραίωση της δηµοκρατίας,

εκπαιδευτική µεταρρύθµιση,

εξωτερική πολιτική, που επιδίωκε την προσέγγιση µε τις γειτονικές χώρες,

το «ιδιώνυµο», ένας νόµος που ψηφίστηκε το 1929 και καθιέρωνε ως ιδιώνυµο

αδίκηµα την προβολή ιδεών που στόχευαν στη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος.

• Ο Βενιζέλος κήρυξε την Ελλάδα σε πτώχευση το 1932 και προκήρυξε εκλογές.

Το Λαϊκό κόµµα στην εξουσία (1933)

• Στις εκλογές της 5ης Μαρτ. 1933 νίκησαν τα αντιβενιζελικά κόµµατα.

• Την ίδια νύχτα εκδηλώθηκε πραξικόπηµα από βενιζελικούς το οποίο απέτυχε.

• Την εξουσία ανέλαβε ο ηγέτης του Λαϊκού κόµµατος Π. Τσαλδάρης.

• Απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου κορύφωσε την πολιτική κρίση.

Το κίνηµα του 1935 και η παλινόρθωση της βασιλείας • Την 1η Μαρτ. εκδηλώθηκε νέο βενιζελικό κίνηµα που κατεστάλη από τον

υπουργό Στρατιωτικών Γ. Κονδύλη.

• Ο Ι. Μεταξάς και ο Γ. Κονδύλης πίεζαν τον πρωθυπουργό Τσαλδάρη να

διενεργήσει δηµοψήφισµα για το πολίτευµα, προκειµένου να επανέλθει η

µοναρχία.

• Ο Κονδύλης τελικά ανέτρεψε τον Τσαλδάρη, επέβαλε δικτατορία και

επανέφερε το µοναρχικό καθεστώς (Νοέµ. 1935).

Μετά την παλινόρθωση

• Ο Γεώργιος Β΄ παραµέρισε τον Κονδύλη και χορήγησε αµνηστία στους

πολιτικούς που συµµετείχαν στο κίνηµα του 1935.

• Το 1936 έγιναν άκαρπες εκλογές.

• Ο Γεώργιος Β΄ ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ι. Μεταξά, που ήταν γνωστός

για τις αντιδηµοκρατικές του ιδέες.

• Το Μάιο του 1936 σηµειώθηκαν αιµατηρές διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη.

• Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Γεώργιος Β΄ και ο Μεταξάς κήρυξαν δικτατορία.

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου (1936)

• Ο Μεταξάς επιδίωκε να εφαρµόσει στην Ελλάδα ένα καθεστώς στα πρότυπα

της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερµανίας.

• ∆ηµιούργησε την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ), για να παίξει το ρόλο

φασιστικού κόµµατος.

• Επιδίωξε να κερδίσει τους αγρότες και τους εργάτες µε συστηµατική

προπαγάνδα και µε µέτρα κοινωνικού χαρακτήρα.

• Ο Μεταξάς οργάνωσε τελικά ένα αυταρχικό κράτος χωρίς λαϊκή υποστήριξη.

• Στην εξωτερική πολιτική, ο Μεταξάς µε το Γεώργιο Β' ακολούθησαν τη Μ.

Βρετανία, θεωρώντας ότι σε περίπτωση πολέµου αυτή θα επικρατούσε.

ΕΝΟΤΗΤΑ 45

Τα προµηνύµατα και τα αίτια του Β΄ Παγκοσµίου πολέµου

Τα προµηνύµατα του πολέµου

Η Ιαπωνία κατέλαβε την κινεζική επαρχία της Ματζουρίας το 1931.

Η χιτλερική Γερµανία εγκατέλειψε την Κοινωνία των Εθνών το 1934 και

επανέφερε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία το 1935 κατά παράβαση της

συνθήκης των Βερσαλιών.

Η φασιστική Ιταλία κατέλαβε την Αιθιοπία το 1936 και αποχώρησε από την

Κοινωνία των Εθνών.

Η Γερµανία κατέλαβε τη αποστρατιωτικοποιηµένη ζώνη της Ρηνανίας το

1936.

Η Γερµανία και η Ιταλία συµµετείχαν στον εµφύλιο πόλεµο της Ισπανίας το

1936 – 1939 υπέρ του φασίστα Φράνκο.

Το 1936 σχηµατίστηκε ο Άξονας Ρώµης – Βερολίνου.

Η Γερµανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία υπέγραψαν το Αντιδιεθνιστικό Σύµφωνο,

µε στόχο την καταπολέµηση του κοµµουνισµού και την υποστήριξη του

φασισµού σε παγκόσµιο επίπεδο.

Η Ιαπωνία κήρυξε τον πόλεµο στην Κίνα το 1937.

Η Γερµανία ενσωµάτωσε την Αυστρία το 1938.

Η Βρετανία και η Γαλλία υπέγραψαν τη συµφωνία του Μονάχου στις 29 Σεπτ.

1938, µε την οποία αποδέχονταν την προσάρτηση της ∆. Τσεχοσλοβακίας στη

Γερµανία.

Ο Χίτλερ διέλυσε την Τσεχοσλοβακία το 1939, θέτοντας τη Βοηµία υπό

γερµανική προστασία και ανακηρύσσοντας τη Σλοβακία ανεξάρτητη αλλά

υπό γερµανική κηδεµονία.

Η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία το 1939.

Ο Χίτλερ απαίτησε να παραχωρηθεί ο πολωνικός διάδροµος του Ντάντσιχ στη

Γερµανία, ενώ η Βρετανία και η Γαλλία ανακοίνωσαν ότι θα κήρυτταν τον

πόλεµο στη Γερµανία, εάν αυτή προχωρούσε σε επίθεση εναντίον της

Πολωνίας.

Η Γερµανία και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν σύµφωνο µη επίθεσης

(Σύµφωνο Ρίµπεντροπ – Μολότωφ) τον Αύγ. του 1939, που εξασφάλιζε στη

Γερµανία ότι δε θα δεχόταν επίθεση από τα ανατολικά.

Αίτια του Β΄ Παγκοσµίου πολέµου

Οι ταπεινωτικοί όροι που επιβλήθηκαν στα ηττηµένα κράτη του Α΄

Παγκοσµίου πολέµου και κυρίως στη Γερµανία.

Τα ανικανοποίητα πιεστικά αιτήµατα χωρών και εθνοτήτων από τις συνθήκες

του Α΄ Παγκόσµιου πολέµου.

Η παγκόσµια οικονοµική κρίση που ξέσπασε το 1929 ευνοώντας την επιβολή

ολοκληρωτικών καθεστώτων.

Ο φόβος των δυτικών ∆υνάµεων απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, που τις έκανε να βλέπουν για πολύ καιρό τη ναζιστική Γερµανία ως ανάχωµα το οποίο θα εµπόδιζε την εξάπλωση της σοβιετικής επιρροής στην Ευρώπη.

Η αδυναµία της Κοινωνίας των Εθνών να παρέµβει αποτελεσµατικά στις εξελίξεις.

ΕΝΟΤΗΤΑ 46

Ο Β΄ Παγκόσµιος πόλεµος

Η αφορµή και η έκρηξη του πολέµου

Αφορµή: η γερµανική εισβολή στην Πολωνία.

Έναρξη: την 1η Σεπτ. 1939 Βρετανία και Γαλλία κήρυξαν τον πόλεµο στη Γερµανία.

Οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη, 1939 – 1941

Οι Γερµανοί τον πρώτο µήνα του πολέµου κυρίευσαν την Πολωνία.

Οι Γερµανοί κατέλαβαν τη ∆ανία, την Ολλανδία, το Λουξεµβούργο, τη

Νορβηγία και το Βέλγιο µε εφαρµογή της τακτικής του πολέµου - αστραπή.

Οι Γάλλοι συνθηκολόγησαν µε τη Γερµανία, ύστερα από µάχη δέκα ηµερών.

Ορισµένοι Γάλλοι µε επικεφαλής τον στρατηγό Ντε Γκολ κατέφυγαν στη

Αγγλία και κήρυξαν την αντίσταση εναντίον των Γερµανών κατακτητών.

Η γερµανική αεροπορία βοµβάρδισε µαζικά τη Μ. Βρετανία, η οποία µε

επικεφαλής τον πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ δεν κάµφθηκε.

Οι Γερµανοί και οι Βούλγαροι κατέλαβαν τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα.

Η οργάνωση της κατεχόµενης Ευρώπης

Μορφές οργάνωσης της κατακτηµένης Ευρώπης: δέσµευση των οικονοµικών πόρων των κατακτηµένων χωρών,

συστηµατική προπαγάνδα σε βάρος των κατακτηµένων λαών,

άσκηση βίας µε βασανιστήρια και µαζικές εκτελέσεις,

µαζική εξόντωση των Εβραίων και των Ροµά (τσιγγάνων).

Αντίδραση:

εκδήλωση κινηµάτων αντίστασης.

Η γερµανική επίθεση στη Σοβιετική ένωση

Ανεπιτυχής επίθεση των γερµανικών δυνάµεων σε Λένινγκραντ και Μόσχα τον Ιούν.

του 1941 → εξουθένωση των γερµανικών στρατευµάτων κατά το βαρύ χειµώνα του

1941 –1942 → νέα γερµανική επίθεση την άνοιξη του 1942 → ήττα των Γερµανών

στη µάχη του Στάλινγκραντ (Σεπτ. 1942 – Φεβρ. 1943)

Οι επιχειρήσεις στην Αφρική

Οι Ιταλοί, µε ορµητήριο τη Λιβύη, επιτέθηκαν ανεπιτυχώς στις αγγλικές

δυνάµεις της Αιγύπτου µε στόχο την κατάληψη της διώρυγας του Σουέζ.

Στο µέτωπο της Β. Αφρικής, οι συµµαχικές δυνάµεις νίκησαν τα γερµανικά

και ιταλικά στρατεύµατα.

Οι επιχειρήσεις στην Άπω Ανατολή

Τα ιαπωνικά πολεµικά αεροπλάνα επιτέθηκαν εναντίον του αµερικανικού

πολεµικού στόλου στο Περλ Χάρµπορ (7 ∆εκ. 1941).

Οι ΗΠΑ κήρυξαν τον πόλεµο στην Ιαπωνία και στις δυνάµεις του ΆξοναΤο

τέλος του πολέµου

Οι συµµαχικές δυνάµεις της Β. Αφρικής αποβιβάστηκαν στην Ιταλία,

καθαίρεσαν τον Μουσολίνι και υπέγραψαν ανακωχή µε το διάδοχό του

Μαντόλιο.

Οι συµµαχικές δυνάµεις αποβιβάστηκαν στη Νορµανδία στις 6 Ιουν. 1944

και απελευθέρωσαν τη Γαλλία, το Βέλγιο, το Λουξεµβούργο και την

Ολλανδία.

Τον Ιούνιο του 1944 ξεκίνησε η σοβιετική αντεπίθεση.

Ιταλοί αξιωµατικοί εκτέλεσαν τον Μουσολίνι.

Αµερικανικά, αγγλικά, γαλλικά και σοβιετικά στρατεύµατα πολιόρκησαν το

Βερολίνο στις αρχές Μαΐου 1945.

Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε και η Γερµανία συνθηκολόγησε.

Οι ΗΠΑ αποφάσισαν να βοµβαρδίσουν τις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίµα και

Ναγκασάκι µε ένα νέο όπλο, την ατοµική βόµβα.

Η Ιαπωνία συνθηκολόγησε και ο πόλεµος τελείωσε.

ΕΝΟΤΗΤΑ 47

Η συµµετοχή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσµιο πόλεµο

Προµηνύµατα πολέµου για την Ελλάδα:

Οι Ιταλοί κατέλαβαν την Αλβανία το 1939 και κλιµάκωσαν την επιθετικότητά

τους εναντίον της Ελλάδας.

Στις 15 Αυγ. 1940 υποβρύχιο, πιθανότατα ιταλικό, βύθισε στην Τήνο το

ελληνικό πολεµικό πλοίο Έλλη.

Ο ελληνοϊταλικός πόλεµος

Η Ιταλία απαίτησε στις 28 Οκτ. 1940 να γίνει δεκτή η είσοδος των

στρατευµάτων της στην Ελλάδα.

Ο Μεταξάς έδωσε αρνητική απάντηση στο ιταλικό τελεσίγραφο.

Οι Ιταλοί εισέβαλαν και οι ελληνικές δυνάµεις υποχρεώθηκαν σε υποχώρηση

µέχρι τα µέσα Νοεµβ. 1940.

Οι Έλληνες αντεπιτέθηκαν και κατέλαβαν τις αλβανικές πόλεις Κορυτσά,

Μοσχόπολη, Πόγραδετς, Αργυρόκαστρο και Άγιοι Σαράντα.

Ο Μεταξάς πέθανε (τέλη Ιαν. 1941) και ο Γεώργιος Β΄ διόρισε πρωθυπουργό

τον Αλ. Κορυζή.

Οι Ιταλοί πραγµατοποίησαν το Μάρτ. του 1941 την «εαρινή επίθεση», αλλά

συνάντησαν ισχυρή ελληνική αντίσταση.

Το ελληνικό πολεµικό ναυτικό σηµείωσε σηµαντικές επιτυχίες και η ελληνική

αεροπορία υποστήριξε τις χερσαίες επιχειρήσεις.

Ο ελληνογερµανικός πόλεµος

Οι Γερµανοί επιτέθηκαν στην Ελλάδα από γιουγκοσλαβικό και βουλγαρικό

έδαφος στις 6 Απρ. 1941.

Τα γερµανικά στρατεύµατα, αφού έκαµψαν την ελληνική αντίσταση, άρχισαν

να προωθούνται προς την Αθήνα.

Ο αντιστράτηγος Τσολάκογλου υπέγραψε, µε δική του πρωτοβουλία,

συνθηκολόγηση.

Οι Γερµανοί κατέλαβαν την Αθήνα στις 27 Απρ. 1941.

Η αντίσταση συνεχίστηκε στην Κρήτη.

Οι Γερµανοί κατέλαβαν την Κρήτη στα τέλη Μαΐου 1941.

Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και η κυβέρνηση κατέφυγαν στο Κάιρο.

ΕΝΟΤΗΤΑ 48

Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση

Η Κατοχή

Η κατεχόµενη Ελλάδα χωρίστηκε σε τρεις ζώνες: τη γερµανική, την ιταλική

και τη βουλγαρική.

Οι κατακτητές διόρισαν κυβέρνηση δωσίλογων µε πρωθυπουργό τον

Τσολάκογλου και επέβαλαν µέτρα καταστολής.

Οι Γερµανοί ξεκλήρισαν τις εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας.

Οι Βούλγαροι εφάρµοσαν πολιτική εκβουλγαρισµού στην Α. Μακεδονία, η

οποία προκάλεσε µαζικές εκτελέσεις Ελλήνων που εξεγέρθηκαν.

Οι κατακτητές δέσµευσαν τους οικονοµικούς πόρους της χώρας, µε

αποτέλεσµα την εµφάνιση φαινοµένων µαύρης αγοράς.

Το χειµώνα του 1941 – 1942 εξαπλώθηκε η πείνα.

Η αντίσταση

Ξεκίνησε µε µεµονωµένες ενέργειες, µε πιο εντυπωσιακή την υποστολή της

χιτλερικής σηµαίας από τους φοιτητές Γλέζο και Σάντα.

Από το φθιν. του 1941 δηµιουργήθηκαν οι πρώτες οργανώσεις αντίστασης. 1.Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ)

Ίδρυση: ιδρύθηκε µε πρωτοβουλία του ΚΚΕ και τη συνεργασία µικρότερων

αριστερών κοµµάτων.

Σκοποί: η οργάνωση του αγώνα εναντίον των κατακτητών και η διασφάλιση

της δυνατότητας των Ελλήνων να επιλέξουν µόνοι τους µετά την

απελευθέρωση τη µορφή διακυβέρνησης της χώρας.

2.Εθνικός ∆ηµοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσµος (Ε∆ΕΣ)

Ίδρυση: ιδρύθηκε από τον συνταγµατάρχη Ν. Ζέρβα.

Σκοποί: απελευθέρωση της Ελλάδας και εγκαθίδρυση µετά τον πόλεµο

αβασίλευτης δηµοκρατίας.

3.Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ)

Η σηµαντικότερη από τις µικρότερες αντιστασιακές οργανώσεις, που ήταν και

η µόνη από αυτές η οποία διέθετε ένοπλο τµήµα µε επικεφαλής τον

συνταγµατάρχη Ψαρρό.

4.Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ)

Το ένοπλο τµήµα του ΕΑΜ που ιδρύθηκε το Φεβρουάριο του 1942 µε

επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, αντιστασιακό ψευδώνυµο του Θ. Κλάρα,

κοµµουνιστή γεωπόνου από τη Λαµία.

Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταµου:

Η κορυφαία πράξη της αντίστασης και η µόνη στην οποία συνεργάστηκαν οι

δύο µεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις, το ΕΑΜ και ο Ε∆ΕΣ, µαζί µε

βρετανούς καταδροµείς, επιτυγχάνοντας τη διακοπή του εφοδιασµού του

γερµανικού στρατού της Αφρικής για σηµαντικό χρονικό διάστηµα.

Αντίσταση στις πόλεις: Η απεργία των υπαλλήλων στις τηλεπικοινωνίες τον Απρίλιο του 1942

υποχρέωσε τις αρχές να προβούν σε παροχές.

Η µεγάλη γενική απεργία τον Ιαν. του 1943 εµπόδισε τις αρχές κατοχής να

στείλουν Έλληνες στη Γερµανία για εργασία.

Η κηδεία του Παλαµά έγινε αφορµή για ένα ακόµη συλλαλητήριο.

Η νεολαία συµµετείχε στις κινητοποιήσεις, κυρίως µετά την ίδρυση από το

Ε.Α.Μ. της Ένωσης Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ)

Οι γυναίκες πήραν ενεργά µέρος στην αντίσταση.

Μαζικά αντίποινα και τάγµατα ασφαλείας Οι κατακτητές έκαναν µαζικές εκτελέσεις αµάχων σε διάφορες περιοχές της

Ελλάδας, µε πιο ακραία εκείνη των Καλαβρύτων το ∆εκέµβριο του 1943.

Τάγµατα ασφαλείας: ένοπλα σώµατα Ελλήνων, που οργανώθηκαν από τους

κατακτητές σε συνεργασία µε τις κυβερνήσεις δωσίλογων και

χρησιµοποιήθηκαν εναντίον του Ε.Α.Μ., του Ε.Λ.Α.Σ. και αµάχων.

Η «ελεύθερη Ελλάδα»

«Ελεύθερη Ελλάδα»: Έτσι ονοµάστηκαν οι περιοχές της Ελλάδας που, χάρη

στην Αντίσταση, δεν ελέγχονταν από τους κατακτητές και µε πρωτοβουλία του

Ε.Α.Μ. οργάνωσαν λαϊκές µορφές αυτοδιοίκησης και πολιτιστικές δράσεις.

Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α. ) ή Κυβέρνηση του

βουνού : Ιδρύθηκε από το Ε.Α.Μ. το Μάρτ. του 1944 για να αναλάβει τη διοίκηση

των απελευθερωµένων περιοχών και να οργανώσει εκλογές για την ανάδειξη Εθνικού

Συµβουλίου.

Εθνικό Συµβούλιο: Συστάθηκε ύστερα από εκλογές στην «ελεύθερη Ελλάδα»,

στις οποίες για πρώτη φορά πήραν µέρος και οι γυναίκες, και συνήλθε στο χωριό

Κορυσχάδες της Ευρυτανίας.

Η Απελευθέρωση

Κυβέρνηση εθνικής ενότητας: Ο σχηµατισµός της αποφασίστηκε στις 20

Μαΐου 1944, µε τη Συµφωνία του Λιβάνου, η οποία υπογράφηκε από τις ελληνικές

πολιτικές και αντιστασιακές δυνάµεις και την κυβέρνηση του Καΐρου.

Απελευθέρωση: Ήρθε στις 12 Οκτ. 1944 και αµέσως µετά ανέλαβε την

εξουσία η κυβέρνηση εθνικής ενότητας µε πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου.

ΕΝΟΤΗΤΑ 49

Οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσµιου πολέµου και η ίδρυση του Οργανισµού

Ηνωµένων Εθνών

Συνέπειες του Β΄ Παγκοσµίου πολέµου

Οι ανθρώπινες απώλειες Από τα 50 εκ. νεκρών και αγνοουµένων, τα 35 εκ. ήταν Ευρωπαίοι.

Τεράστιος ήταν ο αριθµός των άµαχων θυµάτων.

Οι αναγκαστικές µετακινήσεις πληθυσµών Ο πόλεµος προκάλεσε µετακινήσεις περίπου 30 εκ. ανθρώπων, οι

οποίοι στο τέλος του πολέµου συγκροτούσαν ένα τεράστιο, διάσπαρτο

ανθρώπινο πλήθος χωρίς κανένα µέσο διαβίωσης.

Οι υλικές καταστροφές Στη Σοβιετική Ένωση είχαν καταστραφεί 6 εκατοµµύρια σπίτια.

Στην Πολωνία είχε καταστραφεί το 80% της βιοµηχανίας.

Στη Γαλλία είχαν υποστεί σοβαρές ζηµιές σχεδόν όλα τα λιµάνια και

µεγάλο µέρος του συγκοινωνιακού και σιδηροδροµικού δικτύου.

Πολλές πόλεις είχαν ισοπεδωθεί.

Η συνολική βιοµηχανική παραγωγή της Ευρώπης είχε φτάσει στα τέλη

του Β΄ Παγκοσµίου πολέµου µόλις το 50% της προπολεµικής.

Τα περισσότερα κράτη είχαν δανειστεί για να προετοιµαστούν για τον

πόλεµο και τώρα υποχρεώνονταν να το ξανακάνουν για να αρχίσουν

την ανοικοδόµηση, µε το µεγαλύτερο µέρος των δανείων να

προέρχεται από τις ΗΠΑ.

Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου

Το βιοτικό επίπεδο είχε καταρρεύσει, αν και µε σοβαρές αποκλίσεις

µεταξύ των χωρών.

Η Βρετανία κατάφερε να διασώσει µεγάλο µέρος της βιοµηχανίας και

του εµπορικού της στόλου, ενώ ο ενεργός πληθυσµός της αυξήθηκε

χάρη στη µαζική είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας.

Η χειρότερη κατάσταση επικράτησε στη Γερµανία και στην Αυστρία,

που µαστίζονταν από την πείνα, τη µαύρη αγορά και τον κίνδυνο

επιδηµιών.

Η ηθική καταρράκωση

Οι εµπόλεµοι βοµβάρδιζαν µαζικά, µε σκοπό να καταρρακώσουν το

ηθικό των αµάχων και να εξαναγκάσουν τον εχθρό να

συνθηκολογήσει.

Ο πόλεµος συνοδεύτηκε από ανήκουστες θηριωδίες, µαζικές

εκτελέσεις αµάχων, βιασµούς και λεηλασίες.

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι θάλαµοι αερίων, τα φρικιαστικά

πειράµατα σε αιχµαλώτους, τα βασανιστήρια, οι µαζικές εκτελέσεις

αµάχων και η γενοκτονία των Εβραίων δίνουν στη ναζιστική Γερµανία

τα πρωτεία της φρίκης.

Η εξασθένιση του διεθνούς ρόλου της Ευρώπης Η κατεστραµµένη Ευρώπη του 1945 ήταν αντικείµενο ανταγωνισµού

των δύο υπερδυνάµεων, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης.

Το κίνηµα ανεξαρτητοποίησης των αποικιών άρχισε να εξαπλώνεται.

Ο Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών (ΟΗΕ)

Ίδρυση: το 1945 µε τη συµµετοχή πενήντα κρατών.

Έδρα: η Νέα Υόρκη.

Σκοποί:

η διαφύλαξη της ειρήνης,

η προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων,

η εξασφάλιση ίσων δικαιωµάτων για όλους τους λαούς,

η φροντίδα για τους πρόσφυγες,

η προστασία του περιβάλλοντος.

∆οµή:

Συµβούλιο Ασφαλείας (µόνιµα µέλη µε δικαίωµα βέτο),

Γενική Συνέλευση,

Γενική Γραµµατεία.

Απολογισµός:

Έγινε από νωρίς πεδίο ανταγωνισµού των ισχυρών.

Σε ορισµένες περιπτώσεις πέτυχε τους στόχους του.

Πολλές φορές αποδείχτηκε αδύναµος να επιβάλει το διεθνές δίκαιο.

Σηµαντικό υπήρξε το έργο του στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας

και στη διάσωση της πολιτιστικής κληρονοµιάς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝ∆ΕΚΑΤΟ

∆ΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 50

Η πολιτική διαίρεση της µεταπολεµικής Ευρώπης

Οι διασκέψεις της Γιάλτας και του Πότσνταµ

Η διάσκεψη της Γιάλτας:

Χώρος: Γιάλτα της Ουκρανίας / Χρόνος: Φεβρουάριος του 1945.

Συµµετείχαν: ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούσβελτ, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Στάλιν και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Τσόρτσιλ.

Αποφάσεις: Συµφώνησαν να απαιτήσουν την άνευ όρων παράδοση της Γερµανίας και να ιδρύσουν ένα διεθνή οργανισµό προάσπισης της ειρήνης, ενώ ΗΠΑ και Βρετανία αναγνώρισαν τις φιλοσοβιετικές κυβερνήσεις της Α. Ευρώπης.

Η διάσκεψη του Πότσνταµ:

Χώρος: Πότσνταµ, προάστιο του Βερολίνου / Χρόνος: καλοκαίρι του 1945.

Αποφάσεις: Συµφωνήθηκε η διαίρεση της Γερµανίας σε τέσσερις ζώνες κατοχής (αγγλική, γαλλική, αµερικανική, σοβιετική) και το Βερολίνο τέθηκε υπό κοινό έλεγχο.

Οι λαϊκές δηµοκρατίες της Α. Ευρώπης

Λαϊκές δηµοκρατίες:

Έτσι ονοµάστηκαν καθεστώτα, παρόµοια µε το σοβιετικό καθεστώς, που εγκαθιδρύθηκαν µέχρι το 1950 στις χώρες που βρίσκονταν υπό σοβιετικό έλεγχο. Επιτυχίες:

στο βιοµηχανικό τοµέα

στην οργάνωση συστηµάτων υγείας και εκπαίδευσης

στη βελτίωση της θέσης της γυναίκας.

Προβλήµατα:

Τα κοµµουνιστικά κόµµατα διαχειρίζονταν µονοπωλιακά την εξουσία.

Η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης πολιτικών απόψεων ήταν περιορισµένη.

Οι διώξεις αντιφρονούντων αποτελούσαν συχνό φαινόµενο.

Ο κρατικός έλεγχος της αγοράς προκαλούσε συχνά ελλείψεις σε αγαθά.

Στην Α. Ευρώπη εκδηλώθηκε σειρά εξεγέρσεων, ορισµένες από τις οποίες

αντιµετωπίστηκαν µε την επέµβαση σοβιετικού στρατού.

Ιδιαίτερες περιπτώσεις:

Γιουγκοσλαβία: το 1948 ήρθε σε σύγκρουση µε τη Σοβιετική Ένωση και

ακολούθησε ένα δικό της σοσιαλιστικό δρόµο.

Αλβανία: αφού συνδέθηκε διαδοχικά µε τη Γιουγκοσλαβία, τη Σοβιετική

Ένωση και την Κίνα, επέλεξε, τελικά, την πλήρη αποµόνωση.

Η ανοικοδόµηση της ∆. Ευρώπης Σχέδιο Μάρσαλ: Πρόγραµµα οικονοµικής ενίσχυσης της Ευρώπης από τις ΗΠΑ, που

είχε σαν στόχο την αποτροπή του ενδεχοµένου κατάρρευσης του οικονοµικού και

κοινωνικού συστήµατος της Ευρώπης, εξαιτίας των τεράστιων απωλειών που

προκάλεσε ο Β΄ Παγκόσµιος πόλεµος.

Κράτος Πρόνοιας: Μορφή κράτους που επιδιώκει να εξασφαλίσει ικανοποιητικό

επίπεδο ζωής σε όλους τους πολίτες µε την παροχή δωρεάν υπηρεσιών υγείας,

εκπαίδευσης, στέγασης, την εξασφάλιση του δικαιώµατος της εργασίας και τη λήψη

µέτρων για την ενίσχυση των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων.

Κινήµατα αµφισβήτησης τη δεκαετία του ΄60

Στις δυτικές κοινωνίες εκδηλώθηκαν κινήµατα, όπως οι χίπις και το κίνηµα του Μάη

του ’68 στη Γαλλία, τα οποία αµφισβήτησαν τον «αστικό τρόπο ζωής» και

αναζήτησαν εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης της κοινωνίας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 54

Ο εµφύλιος πόλεµος και τα κύρια προβλήµατα

της µετεµφυλιακής Ελλάδας (1944 – 1963)

Η εµφύλια σύγκρουση

∆εκεµβριανά ή Μάχη της Αθήνας:

Έτσι ονοµάστηκαν τα γεγονότα που ξεκίνησαν στις 3 ∆εκ. 1944 στο κέντρο της

Αθήνας, ύστερα από συλλαλητήριο που οργάνωσε το ΕΑΜ ως αντίδραση στη

απόφαση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας για αφοπλισµό µόνο του ΕΛΑΣ.

Τα απρόκλητα πυρά της αστυνοµίας στους συγκεντρωµένους προκάλεσαν 30

θύµατα και οδήγησαν στην έναρξη µαχών σε ολόκληρη την Αθήνα ανάµεσα στον

ΕΛΑΣ και τις κυβερνητικές δυνάµεις.

Οι συγκρούσεις ήταν πολύνεκρες, κράτησαν περίπου ένα µήνα και έληξαν µε

ήττα των δυνάµεων του ΕΑΜ και αποχώρησή τους από την Αθήνα.

Τα ∆εκεµβριανά ήταν η πρώτη φάση της εµφύλιας σύγκρουσης.

Κύρια αιτία του εµφύλιου πολέµου:

Οι διαφορετικές απόψεις που υπήρχαν σχετικά µε το πολιτικό µέλλον της

Ελλάδας και ο ρόλος της Βρετανίας, στη σφαίρα επιρροής της οποίας είχε

ενταχθεί πλέον η Ελλάδα.

Συµφωνία της Βάρκιζας:

Είναι η συµφωνία που υπογράφηκε, λίγο µετά τα ∆εκεµβριανά, από την

κυβέρνηση και το ΕΑΜ στη Βάρκιζα της Αττικής.

Όροι της Συµφωνίας:

αµνηστία για αδικήµατα που διαπράχθηκαν στα ∆εκεµβριανά,

διάλυση του ΕΛΑΣ,

οργάνωση νέου εθνικού στρατού,

διασφάλιση της ελευθερίας όλων των πολιτών,

διενέργεια δηµοψηφίσµατος για την επιστροφή ή µη του βασιλιά,

αποµάκρυνση από τις κρατικές υπηρεσίες όσων συνεργάστηκαν µε τη

µεταξική δικτατορία και τους κατακτητές. Εξελίξεις που οδήγησαν στον Εµφύλιο:

Οι κύριες ρυθµίσεις της συµφωνίας της Βάρκιζας δεν εφαρµόστηκαν.

Εξαπολύθηκαν διώξεις σε βάρος αριστερών πολιτών.

Το ΚΚΕ αποφάσισε να απέχει από τις εκλογές του 1946, θεωρώντας τες νόθες.

Οι αµφιλεγόµενες εκλογές ανέδειξαν νικητή το φιλοβασιλικό Λαϊκό κόµµα.

Την παραµονή των εκλογών οµάδα ένοπλων αριστερών επιτέθηκε σε αστυνοµικές

δυνάµεις στο Λιτόχωρο Πιερίας, ενέργεια που πυροδότησε τον Εµφύλιο.

Πολιτικές συνθήκες κατά τη διάρκεια του Εµφυλίου:

Ελλάδα του Γεωργίου Β΄.

Στην ύπαιθρο συγκροτούνταν ένοπλες οµάδες της Αριστεράς που πήραν την

ονοµασία ∆ηµοκρατικός Στρατός Ελλάδας (∆εκ. 1946)

Στις αρχές του 1947, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να αναλάβουν

ενεργό ρόλο στην Ελλάδα (δόγµα Τρούµαν).

Οι ΗΠΑ επιδίωκαν να περιορίσουν τη δύναµη του ΕΛΑΣ

Ένα αµφίβολης γνησιότητας δηµοψήφισµα (Σεπτ. 1946) επέτρεψε την επιστροφή

στην σοβιετική επιρροή στην Ελλάδα.

∆ηµιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα οποία οδηγήθηκαν χιλιάδες

αριστεροί πολίτες, µε µεγαλύτερο από αυτά τη Μακρόνησο.

Το ΚΚΕ και το Ε.ΑΜ κηρύχθηκαν παράνοµα (τέλη 1947).

Έκβαση του Εµφυλίου:

Με την αµερικανική υποστήριξη οι κυβερνητικές δυνάµεις, υπό την ηγεσία του

στρατηγού Α. Παπάγου, νίκησαν το δηµοκρατικό στρατό (Αύγ. 1949).

Συνέπειες του Εµφυλίου:

50.000 νεκροί και 80.000 πολιτικοί πρόσφυγες στις χώρες της Α. Ευρώπης,

700.000 άνθρωποι, που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους,

τεράστιες υλικές ζηµιές,

εθνικός διχασµός.

Τα κύρια προβλήµατα της µετεµφυλιακής Ελλάδας (1949 –1963)

Κυβερνήσεις και κόµµατα της µετεµφυλιακής Ελλάδας (1949 – 1963)

Την περίοδο 1949 – 1952 σχηµατίστηκαν διάφορες κυβερνήσεις που έµειναν για

λίγο στην εξουσία, µε σηµαντικότερη την κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα.

Το 1952 πρωθυπουργός αναδείχτηκε Αλ.Παπάγος, επικεφαλής του δεξιού

κόµµατος Ελληνικός Συναγερµός (1952 –1955).

Τον Παπάγο διαδέχτηκε ο Κ. Καραµανλής, που ίδρυσε το κόµµα Εθνική

Ριζοσπαστική Ένωσις (ΕΡΕ) και κυβέρνησε την περίοδο 1955 – 1963.

Το 1961 ιδρύθηκε η Ένωσις Κέντρου µε επικεφαλής τον Γ. Παπανδρέου.

Μεγαλύτερο νόµιµο κόµµα της Αριστεράς ήταν η Ενιαία ∆ηµοκρατική Αριστερά

(Ε∆Α), που ιδρύθηκε το 1951, καθώς το ΚΚΕ ήταν εκτός νόµου.

Πολιτικά προβλήµατα:

Οι πολίτες που κρίνονταν ύποπτοι αριστερών φρονηµάτων στέλνονταν στις

φυλακές και στα στρατόπεδα εξορίας, κάποιοι εκτελούνταν και το κράτος

απαιτούσε την υπογραφή «δηλώσεων νοµιµοφροσύνης».

Το σύνταγµα του 1952, αν και παραχωρούσε πολιτικά δικαιώµατα και στις

γυναίκες, ήταν αυταρχικό και κάλυπτε νοµικά τις αντιδηµοκρατικές ενέργειες.

Κύρια στηρίγµατα του καθεστώτος ήταν:

Οι ΗΠΑ, οι οποίες είχαν πρωτεύοντα ρόλο στα ελληνικά πράγµατα.

Η µοναρχία, καθώς αναµειγνυόταν διαρκώς στις πολιτικές εξελίξεις.

Οι παρακρατικοί, που δε δίσταζαν να επιτίθενται εναντίον των πολιτικών

αντιπάλων του καθεστώτος.

• Η αµφιλεγόµενη εκλογική νίκη της ΕΡΕ, το 1961, όξυνε την πολιτική κρίση.

• Το 1963 οι παρακρατικοί, µε τη συνεργασία της αστυνοµίας, δολοφόνησαν τον

βουλευτή της Αριστεράς Γρ. Λαµπράκη στη Θεσσαλονίκη.

• Ο Καραµανλής, αντιµετωπίζοντας προβλήµατα στις σχέσεις του µε τα ανάκτορα,

παραιτήθηκε (1963) και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι (1964).

Οικονοµικές εξελίξεις:

• Σηµειώθηκαν την περίοδο αυτή υψηλοί ρυθµοί οικονοµικής ανάπτυξης.

• Το 1950 ιδρύθηκε η ∆ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού (∆ΕΗ).

• Κατά την οκταετία Καραµανλή έγιναν έργα υποδοµής και µεγάλες επενδύσεις.

• Γεγονός – σταθµός υπήρξε η έναρξη, το 1961, της διαδικασίας για την ένταξη της

Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα (ΕΟΚ).

Κοινωνικά προβλήµατα:

• Η µετακίνηση χιλιάδων ανθρώπων στην Αθήνα, που αναπτύχθηκε δίχως σχέδιο.

• Η µετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων στο εξωτερικό.

Εθνικά ζητήµατα:

• Η ενσωµάτωση της ∆ωδεκανήσου στο ελληνικό κράτος, ουσιαστικά το 1947,

τυπικά και επίσηµα στις 7 Μαρτίου 1948, ήρθε ως αποτέλεσµα:

των αγώνων των Ελλήνων της ∆ωδεκανήσου για ένωση µε την Ελλάδα,

της ουσιαστικής συµβολής της Ελλάδας στη συµµαχική νίκη,

των αλλαγών στους διεθνείς συσχετισµούς δυνάµεων.

Ο ένοπλος αγώνας των Κυπρίων, από το 1955, εναντίον της αγγλικής κυριαρχίας

οδήγησε στην υπογραφή των συνθηκών της Ζυρίχης και του Λονδίνου, που

αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της Κύπρου.