1

ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 Αποτελεί ξεχωριστό είδος κειmicroένου η περίληψη Αν δεχθούmicroε ότι ένας τύπος κειmicroένου ορίζεται από τρία κριτήρια πρώτον τις γνωσιακές λειτουργίες που αντανακλά (περιγραφή αφήγηση κά) δεύτερον τα γλωσσικά microέσα που εκmicroεταλλεύεται για την επιτέλεση αυτής της λειτουργίας και τρίτον την επικοινωνιακή λειτουργία που προτίθεται να πραγmicroατώσει ο παραγωγός του ή και ο αποδέκτης του (Pilegaard amp Frandsen 1996) τότε η περίληψη δηλαδή η συνάρθρωση παραφρασmicroένων τεmicroαχίων που αντιπροσωπεύουν δοmicroικά στοιχεία ενός πρωτότυπου κειmicroένου (συνεχούς ή συνοmicroιλιακού λόγου) αποτελεί πιθανότατα ένα ξεχωριστό είδος κειmicroένου παρόλο που πρόκειται για δευτερογενές laquoετεροκίνητοraquo θα λέγαmicroε κείmicroενο minusπάντως η περίπτωση της περίληψης δεν είναι microοναδική αφού αρκετά είδη κειmicroένων οφείλουν την ύπαρξή τους σε άλλα κείmicroενα τα οποία σχολιάζουν ή αναλύουν Αν και είναι αυτονόητη η χρησιmicroότητα της περίληψης αφενός ως διαδικασίας [summarization] που απαιτεί από microέρους του συντάκτη της αναγνωστική ακρίβεια και ευχέρεια ανασύστασης πύκνωσης ενός κειmicroένου ή λόγου και αφετέρου ως προϊόντος [summary] που εξυπηρετεί ποικίλες επικοινωνιακές ανάγκες (microε τη microορφή σηmicroειώσεων από συνεντεύξεις τύπου διαλέξεις ή πανεπιστηmicroιακές παραδόσεις ή microε τη microορφή πρακτικών από συνεδριάσεις ή συνελεύσεις επίσης ως παρουσίαση κριτική βιβλίων ή εικαστικών γεγονότων κά) ελάχιστες προσπάθειες έχουν γίνει για την ένταξη της περίληψης σε ένα σύστηmicroα γενών του λόγου επειδή προφανώς θεωρείται τύπος σχολικής γλωσσικής άσκησης ή γλωσσική δραστηριότητα από την οποία λείπει η δηmicroιουργική παρέmicroβαση του παραγωγού της Μεταξύ των ελάχιστων γενολογικών [generic] προσεγγίσεων της περίληψης η τυπολογία του Werlich (1982) που είναι ευαίσθητη στη διδακτική των γενών και αφιερώνει σηmicroαντικό της microέρος στην περίληψη συνεχούς και συνοmicroιλιακού λόγου microπορεί να αποτελέσει καλή αφετηρία για την περιγραφή της ειδολογικής ταυτότητας microιας γλωσσικής δραστηριότητας αφαιρετικής microε διπλή σηmicroασία κυριολεκτική και microεταφορική που στηρίζεται δηλαδή στην απαλοιφή των πληροφοριών τις οποίες ο συντάκτης της περίληψης θεωρεί επουσιώδεις και microορφοποιείται microε γενικεύσεις και ανασυνθέσεις πληροφοριών του αρχικού κειmicroένου Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι η ανωτέρω τυπολογία είναι παραγωγικού τύπου εφόσον δέχεται ότι οι βασικές microορφές (δηλαδή τα γένη) λόγου minusο συγγραφέας χαρακτηρίζει τα γένη λόγου laquoκειmicroενικούς τύπουςraquo κάτω από την επίδραση της τότε ισχυρής παράδοσης της κειmicroενογλωσσολογίαςminus αντιστοιχούν σε δυνατότητες κατηγοριοποίησης που είναι εγγενείς στην ανθρώπινη σκέψη και υποστηρίζονται από διαφορετικά γλωσσικά χαρακτηριστικά (πχ εγκλίσεις ή χρόνους) Βασικά γένη λόγου θεωρούνται η περιγραφή η αφήγηση η έκθεση [exposition] η επιχειρηmicroατολογία και η παροχή οδηγιών ή εντολών [instruction] Κάθε ένα από αυτά έχει microια υποκειmicroενική εκδοχή που εκφράζει κυρίως την οπτική του παραγωγού του λόγου και microια αντικειmicroενική εκδοχή την οποία καλείται ο αποδέκτης να διασταυρώσει microε τα δεδοmicroένα της εmicroπειρίας του από την πραγmicroατικότητα Αν τώρα οι εκδοχές αυτές συνδυαστούν και microε το επικοινωνιακό κανάλι του λόγου (για παράδειγmicroα αυτό του προφορικού ή εκείνο του γραπτού λόγου) προκύπτουν τότε laquoπραγmicroατικάraquo minusόχι ιδεατά όπως τα γένη λόγουminus είδη κειmicroένων τα οποία είναι microονοτυπικά στηρίζονται δηλαδή σε microια βασική microορφή λόγου microπορεί όmicroως να είναι και πολυτυπικά να στηρίζονται δηλαδή σε microια κυρίαρχη βασική microορφή που συνυπάρχει microε άλλες όπως για παράδειγmicroα οι οδηγίες για την εκτέλεση ενός πειράmicroατος που microπορεί να ξεκινούν microε microια τεχνική περιγραφή της πειραmicroατικής συσκευής Η περίληψη σύmicroφωνα microε τον Werlich (όπ 86 κε) ανήκει στο γένος της έκθεσης και microαζί microε τον ορισmicroό την εξήγηση [explication] και την ερmicroηνεία κειmicroένου [text interpretation] συστήνουν τον πόλο της αντικειmicroενικής χρήσης της σε αντιδιαστολή προς το δοκίmicroιο έκθεσης [expository essay] που συνιστά την υποκειmicroενική της χρήση (πρβ και Mosenthal 1985) Αλλά τι σηmicroαίνει laquoέκθεσηraquo Ο όρος λοιπόν αναφέρεται στο σύνολο των κειmicroενικών τύπων [text types] που έχουν ως πρωταρχικό τους στόχο την αποθήκευση και microεταβίβαση πληροφοριών σχετικών microε οντότητες minusοπότε απουσιάζει το στοιχείο της microεταβολήςminus και καταστάσεις πραγmicroάτων

2

minusοπότε κυριαρχεί το στοιχείο της microεταβολήςminus ή σχετικά microε κοινωνικά και πολιτισmicroικά φαινόmicroενα που ανήκουν στα εξωγλωσσικά συmicroφραζόmicroενα ενός κειmicroένου ή λόγου (πρβ Zydatiβ 1989 Goutsos 1996) Εννοείται ότι η αποθήκευση και microεταβίβαση πληροφοριών δεν είναι ανεξάρτητες από το επικοινωνιακό πλαίσιο ενός κειmicroένου έκθεσης Έτσι άλλοτε οι πληροφορίες διοχετεύονται microε πρωτοβουλία του ποmicroπού όπως συmicroβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις γιατί ο συντάκτης ενός τέτοιου κειmicroένου αναmicroένεται να είναι αρmicroοδιότερος από τον αποδέκτη του (για παράδειγmicroα ο συντάκτης ενός κειmicroένου ορισmicroού υποτίθεται ότι γνωρίζει την έννοια που πραγmicroατεύεται καλύτερα από εκείνον που ενδιαφέρεται να διαβάσει το κείmicroενο ορισmicroού) άλλοτε όmicroως οι πληροφορίες εκmicroαιεύονται από τον αποδέκτη όπως στην περίπτωση microιας συνέντευξης microιας ανάκρισης ή της συνοmicroιλίας γιατρού-ασθενούς δηλαδή περιστάσεων επικοινωνίας microε microεικτό ειδολογικό χαρακτήρα (πολυτυπικές) και όπου η έκθεση microπορεί να είναι κάποτε η κυρίαρχη microορφή λόγου Πάντως σε κάθε περίπτωση ένα κείmicroενο έκθεσης εκτός από την αναφορά του σε οντότητες καταστάσεις ή φαινόmicroενα οφείλει να εργάζεται microε δεδοmicroένα της εmicroπειρίας και του ποmicroπού και του δέκτη και να χρησιmicroοποιεί γλώσσα συmicroβαντολογική [factual] δηλαδή microη microεταφορική αλλιώς είναι αδύνατος ο έλεγχος των κειmicroενικών πληροφοριών και συνεπώς αmicroφίβολη η αποτελεσmicroατικότητα του κειmicroένου Τον άξονα των υποκειmicroενικών αντικειmicroενικών εκδοχών της έκθεσης τέmicroνει σύmicroφωνα microε τον Werlich (όπ 71) ο άξονας laquoαναλυτική συνθετική έκθεσηraquo Το δοκίmicroιο έκθεσης ο ορισmicroός και η εξήγηση (ή ανάλυση διαδικασίας) εφαρmicroόζουν την αναλυτική έκθεση δηλαδή έχουν ως αντικείmicroενό τους έννοιες που προϋποθέτουν microικρότερο ή microεγαλύτερο βαθmicroό αφαίρεσης (πχ laquoαστική οικογένειαraquo laquoπολιτισmicroικός ιmicroπεριαλισmicroόςraquo) και εξηγούν πώς ένα γλωσσικό σηmicroείο (η λέξη που αντιπροσωπεύει microια έννοια) σχετίζεται microε microια νοητική κατασκευή (το σύνολο των σηmicroασιολογικών συστατικών της) Από την άλλη πλευρά η περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού λόγου εφαρmicroόζει τη συνθετική έκθεση δηλαδή έχει ως αντικείmicroενό της κείmicroενα υπό συνεχή διαπραγmicroάτευση (διαλογικά) ή κείmicroενα οριστικά διαmicroορφωmicroένα (microονολογικά) τα οποία αποσυνθέτει και εν συνεχεία ανασυνθέτει επιλέγοντας από το πληροφοριακό τους δίκτυο minusmicroε οδηγό τη θεmicroατική δοmicroή του κειmicroένουminus τα σηmicroαντικότερα συστατικά και δείχνοντας παράλληλα τις microεταξύ τους σχέσεις τις δοmicroικές (που αφορούν την οργάνωση των laquoθεmicroάτωνraquo ενός κειmicroένου) και τις λογικο-σηmicroαντικές (που αφορούν τις microορφές συνοχής microεταξύ προτάσεων) Μπορούmicroε λοιπόν να απαντήσουmicroε καταφατικά στο αρχικό ερώτηmicroα δίνοντας έναν καταρχήν ορισmicroό της περίληψης πρόκειται για microια υποκατηγορία [subgenre] του γένους laquoέκθεσηraquo που έχει αντικειmicroενικό προσανατολισmicroό δηλαδή αποφεύγει τον σχολιασmicroό του κειmicroένου που πυκνώνει επιστρατεύει συγκεκριmicroένες γνωσιακές λειτουργίες (ανάγνωσης αποδόmicroησης και αναδόmicroησης του πρωτότυπου κειmicroένου λόγου) χρησιmicroοποιεί γλωσσικά microέσα ή καλύτερα γλωσσικές στρατηγικές παράφρασης πύκνωσης του περιεχοmicroένου του αρχικού κειmicroένου και δείξης της οργάνωσής του και ικανοποιεί επικοινωνιακές ανάγκες επαγγελmicroατικές (microε εmicroφανή χρηστικό χαρακτήρα) αλλά και σχολικές αφού η περίληψη αποτελεί καθιερωmicroένη άσκηση κατανόησης και (ανα)σύνταξης κειmicroένου 2 Τυπολογία της περίληψης Παρά το γεγονός ότι η περίληψη σύmicroφωνα microε τα παραπάνω microπορεί να θεωρηθεί αυτόνοmicroο είδος κειmicroένου η εξάρτησή της από ένα άλλο κείmicroενο το αρχικό θέτει το εξής πρόβληmicroα πώς microπορεί κανείς να διακρίνει αν microια περίληψη είναι περίληψη αν δεν δηλώνεται η σχέση της microε το κείmicroενο που συνοψίζει Και πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωρίζεται ως προς το είδος του microόνον όταν αυτό δηλώνεται microεταγλωσσικά δηλαδή όταν περιέχει εκφράσεις που microαρτυρούν την παρουσία του αρχικού κειmicroένου ή σχολιάζουν τη διάρθρωσή του κάτι που δεν συmicroβαίνει microε άλλα είδη κειmicroένων όπου ενυπάρχουν γλωσσικοί δείκτες οι οποίοι φανερώνουν την ταυτότητα του κειmicroένου (για παράδειγmicroα οι δείκτες συνοχής ενός κειmicroένου επιχειρηmicroατολογίας ή οι εκφράσεις που εισάγουν τα microέρη microιας αφήγησης) Αυτό microας οδηγεί στην παραδοχή ότι η περίληψη microπορεί να θεωρηθεί ξεχωριστό είδος κειmicroένου κυρίως (ή microόνον) επειδή ο αναγνώστης microπορεί να την αναγνωρίσει από γλωσσικά σηmicroάδια που τη χαρακτηρίζουν δηλαδή παραπέmicroπουν στο βασικό κείmicroενο (Floslashttum 1990) Τέτοια σηmicroάδια είναι λόγου χάρη οι γλωσσικές πράξεις που αποδίδονται από τον συντάκτη της περίληψης στον συντάκτη του πρωτοτύπου (ο συγγραφέας αναφέρει εξηγεί εκτιmicroά ταξινοmicroεί

3

περιγράφει απαριθmicroεί ανασκευάζει υπογραmicromicroίζει υπαινίσσεται προσπερνά βιαστικά κλπ) Αυτό είναι και το στοιχείο που διαφοροποιεί κατεξοχήν microια περίληψη από άλλα είδη κειmicroένων Οι παρατηρήσεις αυτές είναι απαραίτητες πριν προχωρήσουmicroε σε microια ταξινοmicroία microορφών της περίληψης επικεντρώνοντας καταρχήν την προσοχή microας στη σχολική περίληψη η οποία καθορίζεται όχι microόνο από τον περιορισmicroό της microεταγλωσσικής δείξης δοmicroικών στοιχείων του πρωτοτύπου minusαυτό είναι αναγκαίο σε κάθε περίληψηminus αλλά και από άλλους περιορισmicroούς που τη διαφοροποιούν από τις laquoεπαγγελmicroατικέςraquo microορφές περίληψης καθώς η πρώτη είναι θεσmicroοθετηmicroένη γλωσσική άσκηση στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας ενώ οι τελευταίες είναι αυθόρmicroητα γλωσσικά προϊόντα που προορίζονται συνήθως για ένα ενηmicroερωmicroένο ή και ειδικό αναγνωστικό κοινό Συγκεκριmicroένα η σχολική περίληψη επειδή αποτελεί εντεταλmicroένη όχι αποφασισmicroένη από τον παραγωγό του λόγου γλωσσική δραστηριότητα έχει και υπαγορευmicroένο microήκος (ας πούmicroε το 13 της έκτασης του αρχικού κειmicroένου) σε αντιδιαστολή προς τις χρηστικές microορφές περίληψης (πχ πρακτικά συνεδριάσεων σηmicroειώσεις από διαλέξεις) όπου δεν υπάρχουν ανάλογοι περιορισmicroοί microήκους Ο περιορισmicroός του microήκους microπορεί να είναι και περιορισmicroός ουσίας αφού ο microαθητής δεν microπορεί να αποφασίσει microόνος του για τον βαθmicroό αφαίρεσης που θα εφαρmicroόσει πάνω στο πρωτότυπο Ένας άλλος περιοριστικός παράγοντας για τη σχολική περίληψη είναι η γραmicromicroικότητά της Πρέπει δηλαδή η περίληψη να παρακολουθεί και να αναπαράγει το σχέδιο οργάνωσης του κειmicroένου αφετηρίας microη παραβιάζοντας τη σειρά διάταξης των θεmicroατικών στοιχείων που επιλέγει να συναρmicroόσει διότι τότε κινδυνεύει να θεωρηθεί σχολιασmicroός και όχι σύνοψη ενός κειmicroένου Ούτε η συνθήκη αυτή είναι δεσmicroευτική για χρηστικές περιλήψεις όπως η σύντοmicroη παρουσίαση της αφηγηmicroατικής δοmicroής ενός microυθιστορήmicroατος ή microιας κινηmicroατογραφικής ταινίας όπου η ανασύνθεση στοιχείων είναι συχνά επιβεβληmicroένη Τέλος η σχολική περίληψη οφείλει να χαρακτηρίζεται και από πιστότητα στην απόδοση του περιεχοmicroένου του αρχικού κειmicroένου να αποτελεί δηλαδή microια microικρογραφία του που θα απαλλάσσει τον αναγνώστη της από τον κόπο να επισκεφθεί το πρωτότυπο Αυτό σηmicroαίνει ότι δεν microπορούν να προστεθούν πληροφορίες ή παραθέmicroατα και ότι δεν πρέπει να microεταβληθεί η οπτική γωνία του αρχικού κειmicroένου microrsquo άλλα λόγια ο microαθητής δεν δικαιούται να πάρει αποστάσεις από το υλικό που συνοψίζει αλλά το υιοθετεί όπως έχει Ο περιορισmicroός αυτός ισχύει και για χρηστικές περιλήψεις αφορά όmicroως κατεξοχήν περιλήψεις γραπτών κειmicroένων που αποθηκεύουν πληροφορίες και η σχολική παράδοση εξακολουθεί να επιmicroένει στη laquoσιγουριάraquo του γραπτού κειmicroένου και να microη ζητά από τους microαθητές περιλήψεις συmicroβάντων συνοmicroιλιακού λόγου (συνεντεύξεων συνεδριάσεων laquoστρογγυλών τραπεζιώνraquo κά) όπου microπορεί να κριθεί και η τόλmicroη όχι microόνο της σύνθεσης αλλά και της ανασύνθεσης του αρχικού κειmicroένου λόγου Η αδρή αντιδιαστολή της σχολικής περίληψης προς τις laquoεπαγγελmicroατικέςraquo που microόλις επιχειρήσαmicroε και η οποία επιβάλλεται από τον στόχο αυτού του κειmicroένου δεν υπονοεί ότι η σχολική περίληψη διαφοροποιείται σηmicroαντικά από τις άλλες σε ότι αφορά τις γνωσιακές διεργασίες και τα γλωσσικά microέσα που επιστρατεύει Η διαφορά τους εντοπίζεται κυρίως στην επικοινωνιακή τους λειτουργία για τις χρηστικές περιλήψεις έχει προβλεφθεί ή προσδοκάται η ύπαρξη ενός αποδέκτη της σχολικής περίληψης αποδέκτης είναι microόνον ο καθηγητής δηλαδή ένας προσχηmicroατικός αποδέκτης Εφεξής λοιπόν η σχολική περίληψη αντιmicroετωπίζεται όπως και οι περιλήψεις που συντάσσονται για να αντιmicroετωπιστούν πραγmicroατικές επικοινωνιακές ανάγκες και γιrsquo αυτό η υποκατηγοριοποίηση που ακολουθεί δεν προβλέπει γιrsquo αυτή microια ιδιαίτερη θέση ή αντιmicroετώπιση Αν λοιπόν η περίληψη αποτελεί υποκατηγορία του γένους laquoέκθεσηraquo τότε υποκατηγορίες της περίληψης είναι α) η περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου [summary] αυτό που στη σχολική πρακτική αντιστοιχεί στην laquoπερίληψη κειmicroένουraquo δηλαδή γραπτού microονολογικού (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου και β) η περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου [summarizing minutes] που σχεδόν απουσιάζει από το σχολείο ως γλωσσική δραστηριότητα και αφορά είτε τον προφορικό microονόλογο ή το laquoκείmicroενοraquo διαλόγου δύο ή περισσότερων συνοmicroιλητών ένα κείmicroενο-διαδικασία στον βαθmicroό που αποτυπώνει τη συνεχή και συχνά αmicroφίρροπη διαπραγmicroάτευση ενός θέmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι κριτήριο της βασικής υποκατηγοριοποίησης των microορφών περίληψης είναι η φύση του αρχικού κειmicroένου ή λόγου (γραπτός προφορικός) Στην πρώτη microορφή περίληψης ο συντάκτης επιδιώκει να καταστήσει κατανοητό στον αναγνώστη του ένα κείmicroενο συνεχούς γραπτού λόγου δίνοντάς του τις πληροφορίες του αρχικού κειmicroένου σε microια εκδοχή που απαιτεί για το διάβασmicroά της πολύ

4

λιγότερο χρόνο απrsquo ότι απαιτεί η ανάγνωση ή η ακρόαση και ερmicroηνεία του πρωτοτύπου Η δεύτερη microορφή περίληψης ενδιαφέρεται για την κατανόηση από τον αναγνώστη της ενός συmicroβάντος λόγου είτε microονολογικού (πχ οmicroιλία διάλεξη διάγγελmicroα πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα κήρυγmicroα αγόρευση σε δικαστήριο) ή συνοmicroιλιακού (πχ δηmicroόσια αντιπαράθεση συνεδρίαση συνέντευξη σεmicroινάριο) και πιο συγκεκριmicroένα των θέσεων που παρουσιάστηκαν και των αντιδράσεων που αυτές προκάλεσαν microε microια σειρά πειστική που ενδέχεται να microην παρακολουθεί κατά πόδας την εξέλιξη του συmicroβάντος Κι εδώ ο χρόνος ανάγνωσης της περίληψης είναι σαφώς microικρότερος του χρόνου που απαιτείται για την παρακολούθηση του αντίστοιχου συmicroβάντος λόγου Γνωστές ποικιλίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου εκτός από τη σχολική είναι η περίληψη επιστηmicroονικής ανακοίνωσης ή άρθρου [abstract] [1] η περίληψη ενός θεατρικού έργου microιας κινηmicroατογραφικής ταινίας ή microιας λογοτεχνικής αφήγησης [synopsis] [2] και η ανακεφαλαίωση [preacutecis] δηλαδή η κριτική συνθετική σύνοψη των συmicroπερασmicroάτων ενός βιβλίου microιας διατριβής microιας έρευνας Κριτήριο διαφοροποίησης των ποικιλιών αυτών είναι το κειmicroενικό είδος του πρωτοτύπου (λογοτεχνικό microη λογοτεχνικό) που επιβάλλει στον συντάκτη της περίληψης διαφορετική αντιmicroετώπισή του κατά περίπτωση δηλαδή διαφορετική αφαιρετική διαδικασία διαφορετικά γλωσσικά microέσα για την απεικόνιση της δοmicroής του αρχικού κειmicroένου κά H περίληψη microονολογικού ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου είναι microια πληροφοριακή αναφορά [report] για το συmicroβάν λόγου που καταγράφει πλαισιωmicroένη από σχόλια για τη διάρθρωση του microονολόγου ή συνηθέστερα του διαλόγου και τη γλωσσική εξωγλωσσική συmicroπεριφορά των συνοmicroιλητών Αν διακρίνει κανείς ποικιλίες αυτής της microορφής περίληψης το κριτήριο διαφοροποίησής τους δεν microπορεί να είναι άλλο από τη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος λόγου που συνοψίζεται (δηmicroόσιο ιδιωτικό θεωρητικό πρακτικό κά) Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η τυπολογία αυτή δεν είναι εξαντλητική γιατί ο στόχος του κειmicroένου microας δεν είναι αυτού του είδους Αλλά και οι προσπάθειες για microια λεπτοmicroερή ταξινόmicroηση των microορφών περίληψης που έχουν γίνει στο παρελθόν από συστηmicroατικούς microελετητές του φαινοmicroένου laquoπερίληψηraquo [summarization] και των γλωσσικών του πραγmicroατώσεων [summaries] προσκρούουν σε ανυπέρβλητα εmicroπόδια ορολογίας ( Floslashttum 1985 1990 Seidlhofer 1995) Γιrsquo αυτό ακόmicroη και σήmicroερα δεν υπάρχει οmicroοφωνία στη χρήση όρων όπως laquoπύκνωσηraquo laquoπερίληψηraquo ή laquoσύνοψηraquo Ωστόσο η διάκριση των microορφών περίληψης microε βάση τη φύση του αρχικού κειmicroένου ή λόγου (γραπτού προφορικού) δύσκολα microπορεί να αmicroφισβητηθεί Αυτή λοιπόν θα αποτελέσει και τον οδηγό στη συστηmicroατική ανάλυση που ακολουθεί των δοmicroικών και κειmicroενικών γνωρισmicroάτων τους 3 Περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου Πριν εφαρmicroόσουmicroε στην περίληψη τα δύο ενδογλωσσικά ταξινοmicroικά κριτήρια που αναφέρθηκαν στην αρχή (γνωσιακές λειτουργίες γλωσσικά microέσα ενός είδους κειmicroένου) ας ξεκινήσουmicroε από το τρίτο κριτήριο που είναι εξωγλωσσικό δηλαδή την επικοινωνιακή λειτουργία (ή microάλλον τις επικοινωνιακές λειτουργίες ανάλογα microε τον στόχο) της περίληψης Να σηmicroειωθεί σε παρένθεση ότι η σχολική περίληψη που microας ενδιαφέρει ιδιαίτερα έχει όπως εξηγήσαmicroε τις ιδιαιτερότητές της όmicroως στον βαθmicroό που επιδιώκεται να microιmicroείται τις χρηστικές περιλήψεις microπορεί να νοηθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα και microε διαφορετικές λειτουργίες microrsquo άλλα λόγια microπορεί να ζητηθεί από τους microαθητές να συντάξουν περιλήψεις ανασυστήνοντας microε τη φαντασία τους ποικίλες συνθήκες επικοινωνίας και αντίστοιχες χρήσεις των περιλήψεων 31 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Αν ως κριτήρια διαφοροποίησης των επικοινωνιακών λειτουργιών της περίληψης υιοθετήσουmicroε όχι τον δίαυλο δηmicroοσιοποίησής της ή το καταστασιακό πλαίσιο στο οποίο παράγεται και διανέmicroεται αλλά τους ρόλους του παραγωγού και του αποδέκτη της και συγκεκριmicroένα α) τη σύmicroπτωση microη σύmicroπτωση του συγγραφέα του αρχικού κειmicroένου ή λόγου microε τον συγγραφέα της περίληψης και β) το αν η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της περίληψης ή για τρίτους προκύπτουν τέσσερις microορφές (και αντίστοιχες λειτουργίες) της

5

περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Πρώτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Η περίληψη που συνοδεύει την παρουσίαση ή την κριτική ενός βιβλίου η περίληψη ενός επιστηmicroονικού άρθρου ή microιας δηmicroοσιογραφικής έρευνας και γενικά οι επαγγελmicroατικές περιλήψεις που απευθύνονται σε microεγάλο αναγνωστικό κοινό ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία ∆εύτερον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της Οι σηmicroειώσεις από βιβλία που διευκολύνουν το microελλοντικό τους ξαναδιάβασmicroα ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Τρίτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Το abstract microιας οmicroιλίας σε συνέδριο ή microιας ανακοίνωσης προς δηmicroοσίευση στα πρακτικά του συνεδρίου αποτελούν τυπικά παραδείγmicroατα της κατηγορίας αυτής Τέλος η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον ίδιο Πρόκειται για microια laquoεσωτερικήraquo microορφή περίληψης που χρησιmicroοποιούν επαγγελmicroατίες συγγραφείς καθώς επεξεργάζονται τmicroήmicroατα ενός βιβλίου ή microιας microεγάλης έρευνας και η σύνοψη του υλικού που έχει ήδη υποστεί κάποια επεξεργασία τούς βοηθά να ολοκληρώσουν το έργο τους (πρβ Makkai 1988) Είναι προφανές ότι η σχολική περίληψη είναι προσανατολισmicroένη αποκλειστικά στην πρώτη microορφή ζητά δηλαδή από τους microαθητές microια συνθετική έκθεση ενός συνεχούς (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου όπως για παράδειγmicroα ενός κειmicroένου πειθούς ή ενός πληροφοριακού ή ακόmicroη και ενός βιογραφικού κειmicroένου που θα ενδιέφερε τρίτους να τη διαβάσουν (ένα αρκετά microεγάλο δυνητικό laquoακροατήριοraquo) ώστε να ενηmicroερωθούν για το περιεχόmicroενο και τη διάρθρωση του αρχικού κειmicroένου και να κερδίσουν τον χρόνο που θα απαιτούνταν για την ανάγνωση και την ερmicroηνεία του 32 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Η περίληψη είναι εξ ορισmicroού microια διφυής δραστηριότητα ανάγνωσης και (συγ)γραφής Επειδή κινητοποιείται από ένα αυθεντικό κείmicroενο το οποίο πρέπει να συνοψιστεί συνιστά αφενός microια διαδικασία που προϋποθέτει την ενεργοποίηση νοητικών δεξιοτήτων που σχετίζονται πρώτα microε την κατανόηση και εν συνεχεία minusή microάλλον παράλληλαminus microε την παράφραση και την πύκνωση των πληροφοριακών στοιχείων του πρωτοτύπου αφετέρου συνιστά microια διαδικασία ανασυγκρότησης των πληροφοριών που επιλέχθηκαν σε ένα καινούριο κείmicroενο που είναι η περίληψη ως προϊόν ολοκληρωmicroένο Πριν περάσουmicroε λοιπόν στη διερεύνηση των γλωσσικών microέσων και των στρατηγικών που χρησιmicroοποιούνται στη σύνταξη microιας περίληψης θα αναφερθούmicroε στις γνωσιακές λειτουργίες που επιτελεί ο αναγνώστης του πρωτοτύπου προκειmicroένου να το κατανοήσει και να το αποσυνθέσει και έπειτα στις πράξεις που απαιτούνται για την κατάστρωση του σχεδίου πάνω στο οποίο θα στηριχθεί το κείmicroενο της περίληψης 321 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως διαδικασίας [summarization] Το περισσότερο δοκιmicroασmicroένο microοντέλο που περιγράφει τις νοητικές πράξεις οι οποίες υφαίνουν το γνωσιακό υπόστρωmicroα microιας χρηστικής ή σχολικής περίληψης microrsquo άλλα λόγια καθιστούν δυνατή την περίληψη καταρχήν ως πράξη ανάγνωσης και κατανόησης ενός πρωτότυπου κειmicroένου είναι το microοντέλο του T A van Dijk (1980) Ο συγγραφέας αναπαριστά τις πράξεις αυτές microε microακροκανόνες [macrorules] οι οποίοι οδηγούν τελικά στη δηmicroιουργία microιας microακροδοmicroής [macrostructure] Και microακροδοmicroή ενός κειmicroένου είναι η συνολική σηmicroασιολογική απεικόνισή του ή απλούστερα αυτό που διαισθητικά ένας αναγνώστης αντιλαmicroβάνεται ως κεντρικό θέmicroα ή σύνοψη (του περιεχοmicroένου) ενός κειmicroένου Βέβαια η πρόσληψη και η ερmicroηνεία ενός κειmicroένου από τον αναγνώστη του ποτέ δεν είναι microια προβλέψιmicroη γραmicromicroική διαδικασία γιατί επηρεάζεται από τις γνώσεις τις αξίες τις στάσεις τις προκαταλήψεις κλπ του τελευταίου ή τα ευρύτερα πολιτισmicroικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα του κειmicroένου και της ερmicroηνείας του Ωστόσο ο van Dijk πιστεύει ότι είναι δυνατόν να καταλήξουmicroε σε λίγες γενικές αρχές δηλαδή microακροκανόνες που ανεξαρτήτως των ιδιαιτεροτήτων κάθε ερmicroηνείας προσφέρονται για τη σύσταση της microακροδοmicroής ενός κειmicroένου δηλαδή της σύmicroπτυξης και ανασύνταξης του περιεχοmicroένου του Σύmicroφωνα microε τον van Dijk λοιπόν η κατανόηση και εν συνεχεία η αναπαράσταση της αντιπροσωπευτικής δοmicroής ενός

6

κειmicroένου επιτυγχάνεται microε τον συνδυασmicroό των εξής microακροκανόνων της απαλοιφής [deletion] της γενίκευσης [generalization] της σύνθεσης [construction] και του laquomicroηδενόςraquo [zero] Ο πρώτος κανόνας η απαλοιφή ενεργοποιείται όταν πρόκειται να παραλειφθούν στην περίληψη πληροφορίες του πρωτοτύπου Η απαλοιφή microπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δραστική ανάλογα microε τη συmicroβολή microιας πληροφορίας στην επεξεργασία του κεντρικού θέmicroατος του κειmicroένου Ο δεύτερος κανόνας η γενίκευση εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το παίζω microπορεί να εκπροσωπήσει τα ντύνω την κούκλα microου παίζω σκάκι και φτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroο Ο τρίτος κανόνας η σύνθεση χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι Η διαφορά microεταξύ δεύτερου και τρίτου κανόνα δεν είναι απόλυτα σαφής και ενδέχεται να δηmicroιουργήσει προβλήmicroατα στην εmicroπειρική διερεύνηση ήκαι την αξιολόγηση περιλήψεων Μπορούmicroε ωστόσο να πούmicroε ότι η γενίκευση αφορά τα στοιχεία ενός συνόλου που σχετίζονται microόνο λογικά σηmicroασιολογικά microεταξύ τους ενώ η σύνθεση αφορά στοιχεία που συνδέονται όχι τόσο λογικά όσο αιτιακά microεταξύ τους δηλαδή ως βήmicroατα microιας διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από microιας microορφής αναγκαιότητα Ο τελευταίος κανόνας του laquomicroηδενόςraquo ισχύει στις περιπτώσεις όπου πληροφορίες του πρωτοτύπου microένουν ανέγγιχτες στην περίληψη πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι οι πληροφορίες αυτές επανιεραρχούνται ως πολύ σηmicroαντικές και έτσι υιοθετούνται αυτούσιες στην περίληψη Στην κριτική της του microοντέλου του van Dijk η Floslashttum (1990) της οποίας η έρευνα στηρίχθηκε στη microελέτη microεγάλου αριθmicroού σχολικών περιλήψεων επισηmicroαίνει τον microονόπλευρα θεωρητικό χαρακτήρα του microοντέλου τις δυσχέρειες εφαρmicroογής του σε πραγmicroατικές περιλήψεις και την ανάγκη τροποποίησης και συmicroπλήρωσης των τεσσάρων microακροκανόνων ∆έχεται καταρχήν τη χρησιmicroότητα και χρηστικότητα των τριών από αυτούς (της γενίκευσης της σύνθεσης και του laquomicroηδενόςraquo) θεωρεί όmicroως ότι η απαλοιφή είναι νοητική δραστηριότητα συνυφασmicroένη microε όλους τους microακροκανόνες ότι η επιλογή και η απαλοιφή πληροφοριών είναι η ίδια η ουσία της περίληψης στη θέση της προτείνει έναν κανόνα minuslaquoπροτασιακή ακολουθίαraquo είναι ο δικός της όροςminus που συνδυάζει αφενός την επιλογή και αφετέρου τον λεξιλογικό ή συντακτικό παραλληλισmicroό και επιπλέον microια ακολουθία που στηρίζεται αποκλειστικά στην επιλογή πληροφοριών από microια πρόταση του αρχικού κειmicroένου Τέλος υποδεικνύει και την ανάγκη της αναγνώρισης στην περίληψη σχολιαστικών προτάσεων που φωτίζουν πτυχές του πρωτοτύπου χωρίς να πυκνώνουν συγκεκριmicroένες πληροφορίες του Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η πιο πρόσφατη εmicroπειρική έρευνα πάνω σε περιλήψεις που συνέταξαν φοιτητές από πρωτότυπα κείmicroενα σε γλώσσα άλλη από τη microητρική τους (Seidlhofer 1995) Για τις ανάγκες της εργασίας της υιοθετεί το θεωρητικό πλαίσιο microιας οmicroάδας ψυχολόγων (Schnotz Ballstaedt και Mandl) πλαίσιο το οποίο επιχειρεί να ενοποιήσει προηγούmicroενες προτάσεις όπως του van Dijk και άλλων και καταλήγει σε microια ενδιαφέρουσα διάκριση των αντιληπτικών διαδικασιών (που χρησιmicroοποιούνται και στην κατασκευή microιας περίληψης) σε οριζόντιες και κάθετες Οι οριζόντιες διαδικασίες microε την εισαγωγή όρων που συνάγονται όχι από το κείmicroενο αλλά από γνωσιακά σχήmicroατα και προστίθενται στο ίδιο ιεραρχικό επίπεδο δηλαδή στο προτασιακό επίπεδο του αρχικού κειmicroένου έχουν ως αποτέλεσmicroα την επέκταση της νοητικής αναπαράστασής του laquoοριζοντίωςraquo Τέτοιες είναι η επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] η επεξεργασία [elaboration] και η αναδιάταξη [restructuring] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας του προφανώς θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες Επεξεργασία είναι η αναλυτική ή συνθετική πραγmicroάτευση microιας πληροφορίας (διασαφήνιση επέκταση) που δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριmicroένα στοιχεία του πρωτοτύπου Αναδιάταξη τέλος είναι η σύνδεση διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο πληροφοριακών στοιχείων που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα Από την άλλη πλευρά οι κάθετες διαδικασίες που microοιάζουν microε τους microακροκανόνες του van Dijk εφαρmicroόζονται σε προτάσεις του αρχικού κειmicroένου για να προκύψουν ιεραρχικά (laquoκάθεταraquo) υψηλότερες προτάσεις δηλαδή η microακροδοmicroή του πρωτοτύπου η περίληψή του

7

Τέτοιες είναι η απαλοιφή και η γενίκευση [deletion generalization] η επιλογή [selection] και το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo [laquobundlingraquo] Η απαλοιφή και η γενίκευση νοούνται όπως και στον van Dijk Η επιλογή αντιστοιχεί στον microακροκανόνα του laquomicroηδενόςraquo ενώ το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo θυmicroίζει την ανασύνθεση δηλαδή είναι η συνένωση συναφών πληροφοριακών στοιχείων και η ένταξή τους κάτω από ένα γενικευτικό όρο (όχι απαραίτητα ένα υπερώνυmicroο) που δηλώνει τη microεταξύ τους σχέση Η συmicroβολή της Seidlhofer στο θεωρητικό σχήmicroα που microόλις παρουσιάσαmicroε υπαγορεύθηκε από τις πρακτικές ανάγκες της έρευνάς της Το υλικό των περιλήψεων την υποχρέωσε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις και προσθήκες γνωσιακών λειτουργιών όπως οι παραπάνω Είναι microάλιστα εντυπωσιακό ότι οι διορθώσεις της αυτές είναι σχεδόν ταυτόσηmicroες microrsquo εκείνες της Floslashttum Συγκεκριmicroένα αφήνει απrsquo έξω την απαλοιφή επειδή microε τη στενή έννοια του όρου πρέπει να θεωρηθεί οριζόντια όχι κάθετη αντιληπτική διαδικασία ενώ microε την ευρεία έννοια του όρου υπονοείται σε κάθε νοητική πράξη περίληψης Επίσης συγχωνεύει την επιλογή microε το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo και προκρίνει τη δεύτερη διαδικασία ως την πιο αντιπροσωπευτική ανάmicroεσα στις δύο Τέλος προσθέτει δύο ακόmicroη αντιληπτικές διαδικασίες το laquoκλάδεmicroαraquo [pruning] που αντιστοιχεί στις επιλεκτικές ακολουθίες της Floslashttum αφού σηmicroαίνει την επιλογή και τον αποκλεισmicroό κάποιων πληροφοριακών στοιχείων από microια πρόταση και τις laquomicroεταγλωσσικές αποφάνσειςraquo [metastatements] που θυmicroίζουν τις σχολιαστικές ακολουθίες της Floslashttum Η δική microας ταξινοmicroική πρόταση των γνωσιακών λειτουργιών (ή αντιληπτικών διαδικασιών) που χρησιmicroοποιούνται στη φάση της κατανόησης του πρωτοτύπου και της επιλογής των πληροφοριών που θα συγκροτήσουν την περίληψη ακολουθεί σε γενικές γραmicromicroές τις ιδέες των Floslashttum και Seidlhofer και αρθρώνεται σε τρεις υποκατηγορίες δύο από τις οποίες αντιστοιχούν στις οριζόντιες και κάθετες αντιληπτικές διαδικασίες των Schnotz κά Με microια απαραίτητη διευκρίνιση οι οριζόντιες διαδικασίες είναι ουσιαστικά διαδικασίες παράφρασης minusθα τις χαρακτηρίζαmicroε laquoκειmicroενικές πράξεις εξίσωσηςraquominus και δεν οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερου επιπέδου όπως αυτές που συστήνουν τελικά τη microακροδοmicroή του πρωτοτύπου είναι όmicroως εντελώς απαραίτητες στην πορεία κατανόησης και προετοιmicroασίας του για σύνοψη (πρβ Coyaud 1972113-29 Gopnik 1972 98-109 Longacre 1996 76-82) Οι κάθετες διαδικασίες από την άλλη πλευρά είναι διαδικασίες πύκνωσης minuslaquoκειmicroενικές πράξεις αφαίρεσηςraquominus των πληροφοριών του πρωτοτύπου γιατί οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερης τάξης οι οποίες θα συγκροτήσουν το κείmicroενο της περίληψης Έτσι η παράφραση και η πύκνωση γίνονται οι δυο θεmicroελιώδεις υποδιαιρέσεις των νοητικών πράξεων που επιτελούνται στην αρχική φάση της διαδικασίας της περίληψης Όσο για τις προτάσεις-microετασχόλια minuslaquoκειmicroενικές πράξεις πρόσθεσηςraquominus που αναφέρονται στις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου παρέχοντας ταυτόχρονα microια εικόνα της συνολικής του διάρθρωσης αυτές πρέπει να αποτελέσουν microια τρίτη χωριστή υποκατηγορία συmicroπληρωmicroατική των δύο προηγούmicroενων (πρβ και Nash amp Stacey 1997 219-25) Ακολουθεί ένα ευρετικό σχήmicroα των λειτουργιών στις οποίες αναφερθήκαmicroε πλαισιωmicroένο microε ενδεικτικά παραδείγmicroατα σε ζεύγη (το πρώτο αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και το δεύτερο την υπό κατασκευή περίληψη) που απέχει από microια εξαντλητική καταλογογράφησή τους η οποία θα πρέπει να στηριχθεί σε εξαντλητική εmicroπειρική έρευνα microπορεί όmicroως να αποτελέσει οδηγό για microια πρώτη προσέγγιση της σχολικής περίληψης 3211 Λειτουργίες παράφρασης bullbullbullbull Παραλληλισmicroός

minus αναδοmicroητικός α) Η microεταβιοmicroηχανική κοινωνία της εποχής microας microοιάζει προκλητική και ταχύτατα microεταβαλλόmicroενη β) Η σύγχρονη κοινωνία είναι γοητευτική αλλά ασταθής

minus επιλεκτικός α) Το microορφωτικό περιεχόmicroενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος οφείλει κατά τη γνώmicroη microου να υπολογίσει δίπλα στις πολιτισmicroικές αξίες του παρελθόντος και τα τεχνολογικά δεδοmicroένα του παρόντος

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

2

minusοπότε κυριαρχεί το στοιχείο της microεταβολήςminus ή σχετικά microε κοινωνικά και πολιτισmicroικά φαινόmicroενα που ανήκουν στα εξωγλωσσικά συmicroφραζόmicroενα ενός κειmicroένου ή λόγου (πρβ Zydatiβ 1989 Goutsos 1996) Εννοείται ότι η αποθήκευση και microεταβίβαση πληροφοριών δεν είναι ανεξάρτητες από το επικοινωνιακό πλαίσιο ενός κειmicroένου έκθεσης Έτσι άλλοτε οι πληροφορίες διοχετεύονται microε πρωτοβουλία του ποmicroπού όπως συmicroβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις γιατί ο συντάκτης ενός τέτοιου κειmicroένου αναmicroένεται να είναι αρmicroοδιότερος από τον αποδέκτη του (για παράδειγmicroα ο συντάκτης ενός κειmicroένου ορισmicroού υποτίθεται ότι γνωρίζει την έννοια που πραγmicroατεύεται καλύτερα από εκείνον που ενδιαφέρεται να διαβάσει το κείmicroενο ορισmicroού) άλλοτε όmicroως οι πληροφορίες εκmicroαιεύονται από τον αποδέκτη όπως στην περίπτωση microιας συνέντευξης microιας ανάκρισης ή της συνοmicroιλίας γιατρού-ασθενούς δηλαδή περιστάσεων επικοινωνίας microε microεικτό ειδολογικό χαρακτήρα (πολυτυπικές) και όπου η έκθεση microπορεί να είναι κάποτε η κυρίαρχη microορφή λόγου Πάντως σε κάθε περίπτωση ένα κείmicroενο έκθεσης εκτός από την αναφορά του σε οντότητες καταστάσεις ή φαινόmicroενα οφείλει να εργάζεται microε δεδοmicroένα της εmicroπειρίας και του ποmicroπού και του δέκτη και να χρησιmicroοποιεί γλώσσα συmicroβαντολογική [factual] δηλαδή microη microεταφορική αλλιώς είναι αδύνατος ο έλεγχος των κειmicroενικών πληροφοριών και συνεπώς αmicroφίβολη η αποτελεσmicroατικότητα του κειmicroένου Τον άξονα των υποκειmicroενικών αντικειmicroενικών εκδοχών της έκθεσης τέmicroνει σύmicroφωνα microε τον Werlich (όπ 71) ο άξονας laquoαναλυτική συνθετική έκθεσηraquo Το δοκίmicroιο έκθεσης ο ορισmicroός και η εξήγηση (ή ανάλυση διαδικασίας) εφαρmicroόζουν την αναλυτική έκθεση δηλαδή έχουν ως αντικείmicroενό τους έννοιες που προϋποθέτουν microικρότερο ή microεγαλύτερο βαθmicroό αφαίρεσης (πχ laquoαστική οικογένειαraquo laquoπολιτισmicroικός ιmicroπεριαλισmicroόςraquo) και εξηγούν πώς ένα γλωσσικό σηmicroείο (η λέξη που αντιπροσωπεύει microια έννοια) σχετίζεται microε microια νοητική κατασκευή (το σύνολο των σηmicroασιολογικών συστατικών της) Από την άλλη πλευρά η περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού λόγου εφαρmicroόζει τη συνθετική έκθεση δηλαδή έχει ως αντικείmicroενό της κείmicroενα υπό συνεχή διαπραγmicroάτευση (διαλογικά) ή κείmicroενα οριστικά διαmicroορφωmicroένα (microονολογικά) τα οποία αποσυνθέτει και εν συνεχεία ανασυνθέτει επιλέγοντας από το πληροφοριακό τους δίκτυο minusmicroε οδηγό τη θεmicroατική δοmicroή του κειmicroένουminus τα σηmicroαντικότερα συστατικά και δείχνοντας παράλληλα τις microεταξύ τους σχέσεις τις δοmicroικές (που αφορούν την οργάνωση των laquoθεmicroάτωνraquo ενός κειmicroένου) και τις λογικο-σηmicroαντικές (που αφορούν τις microορφές συνοχής microεταξύ προτάσεων) Μπορούmicroε λοιπόν να απαντήσουmicroε καταφατικά στο αρχικό ερώτηmicroα δίνοντας έναν καταρχήν ορισmicroό της περίληψης πρόκειται για microια υποκατηγορία [subgenre] του γένους laquoέκθεσηraquo που έχει αντικειmicroενικό προσανατολισmicroό δηλαδή αποφεύγει τον σχολιασmicroό του κειmicroένου που πυκνώνει επιστρατεύει συγκεκριmicroένες γνωσιακές λειτουργίες (ανάγνωσης αποδόmicroησης και αναδόmicroησης του πρωτότυπου κειmicroένου λόγου) χρησιmicroοποιεί γλωσσικά microέσα ή καλύτερα γλωσσικές στρατηγικές παράφρασης πύκνωσης του περιεχοmicroένου του αρχικού κειmicroένου και δείξης της οργάνωσής του και ικανοποιεί επικοινωνιακές ανάγκες επαγγελmicroατικές (microε εmicroφανή χρηστικό χαρακτήρα) αλλά και σχολικές αφού η περίληψη αποτελεί καθιερωmicroένη άσκηση κατανόησης και (ανα)σύνταξης κειmicroένου 2 Τυπολογία της περίληψης Παρά το γεγονός ότι η περίληψη σύmicroφωνα microε τα παραπάνω microπορεί να θεωρηθεί αυτόνοmicroο είδος κειmicroένου η εξάρτησή της από ένα άλλο κείmicroενο το αρχικό θέτει το εξής πρόβληmicroα πώς microπορεί κανείς να διακρίνει αν microια περίληψη είναι περίληψη αν δεν δηλώνεται η σχέση της microε το κείmicroενο που συνοψίζει Και πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωρίζεται ως προς το είδος του microόνον όταν αυτό δηλώνεται microεταγλωσσικά δηλαδή όταν περιέχει εκφράσεις που microαρτυρούν την παρουσία του αρχικού κειmicroένου ή σχολιάζουν τη διάρθρωσή του κάτι που δεν συmicroβαίνει microε άλλα είδη κειmicroένων όπου ενυπάρχουν γλωσσικοί δείκτες οι οποίοι φανερώνουν την ταυτότητα του κειmicroένου (για παράδειγmicroα οι δείκτες συνοχής ενός κειmicroένου επιχειρηmicroατολογίας ή οι εκφράσεις που εισάγουν τα microέρη microιας αφήγησης) Αυτό microας οδηγεί στην παραδοχή ότι η περίληψη microπορεί να θεωρηθεί ξεχωριστό είδος κειmicroένου κυρίως (ή microόνον) επειδή ο αναγνώστης microπορεί να την αναγνωρίσει από γλωσσικά σηmicroάδια που τη χαρακτηρίζουν δηλαδή παραπέmicroπουν στο βασικό κείmicroενο (Floslashttum 1990) Τέτοια σηmicroάδια είναι λόγου χάρη οι γλωσσικές πράξεις που αποδίδονται από τον συντάκτη της περίληψης στον συντάκτη του πρωτοτύπου (ο συγγραφέας αναφέρει εξηγεί εκτιmicroά ταξινοmicroεί

3

περιγράφει απαριθmicroεί ανασκευάζει υπογραmicromicroίζει υπαινίσσεται προσπερνά βιαστικά κλπ) Αυτό είναι και το στοιχείο που διαφοροποιεί κατεξοχήν microια περίληψη από άλλα είδη κειmicroένων Οι παρατηρήσεις αυτές είναι απαραίτητες πριν προχωρήσουmicroε σε microια ταξινοmicroία microορφών της περίληψης επικεντρώνοντας καταρχήν την προσοχή microας στη σχολική περίληψη η οποία καθορίζεται όχι microόνο από τον περιορισmicroό της microεταγλωσσικής δείξης δοmicroικών στοιχείων του πρωτοτύπου minusαυτό είναι αναγκαίο σε κάθε περίληψηminus αλλά και από άλλους περιορισmicroούς που τη διαφοροποιούν από τις laquoεπαγγελmicroατικέςraquo microορφές περίληψης καθώς η πρώτη είναι θεσmicroοθετηmicroένη γλωσσική άσκηση στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας ενώ οι τελευταίες είναι αυθόρmicroητα γλωσσικά προϊόντα που προορίζονται συνήθως για ένα ενηmicroερωmicroένο ή και ειδικό αναγνωστικό κοινό Συγκεκριmicroένα η σχολική περίληψη επειδή αποτελεί εντεταλmicroένη όχι αποφασισmicroένη από τον παραγωγό του λόγου γλωσσική δραστηριότητα έχει και υπαγορευmicroένο microήκος (ας πούmicroε το 13 της έκτασης του αρχικού κειmicroένου) σε αντιδιαστολή προς τις χρηστικές microορφές περίληψης (πχ πρακτικά συνεδριάσεων σηmicroειώσεις από διαλέξεις) όπου δεν υπάρχουν ανάλογοι περιορισmicroοί microήκους Ο περιορισmicroός του microήκους microπορεί να είναι και περιορισmicroός ουσίας αφού ο microαθητής δεν microπορεί να αποφασίσει microόνος του για τον βαθmicroό αφαίρεσης που θα εφαρmicroόσει πάνω στο πρωτότυπο Ένας άλλος περιοριστικός παράγοντας για τη σχολική περίληψη είναι η γραmicromicroικότητά της Πρέπει δηλαδή η περίληψη να παρακολουθεί και να αναπαράγει το σχέδιο οργάνωσης του κειmicroένου αφετηρίας microη παραβιάζοντας τη σειρά διάταξης των θεmicroατικών στοιχείων που επιλέγει να συναρmicroόσει διότι τότε κινδυνεύει να θεωρηθεί σχολιασmicroός και όχι σύνοψη ενός κειmicroένου Ούτε η συνθήκη αυτή είναι δεσmicroευτική για χρηστικές περιλήψεις όπως η σύντοmicroη παρουσίαση της αφηγηmicroατικής δοmicroής ενός microυθιστορήmicroατος ή microιας κινηmicroατογραφικής ταινίας όπου η ανασύνθεση στοιχείων είναι συχνά επιβεβληmicroένη Τέλος η σχολική περίληψη οφείλει να χαρακτηρίζεται και από πιστότητα στην απόδοση του περιεχοmicroένου του αρχικού κειmicroένου να αποτελεί δηλαδή microια microικρογραφία του που θα απαλλάσσει τον αναγνώστη της από τον κόπο να επισκεφθεί το πρωτότυπο Αυτό σηmicroαίνει ότι δεν microπορούν να προστεθούν πληροφορίες ή παραθέmicroατα και ότι δεν πρέπει να microεταβληθεί η οπτική γωνία του αρχικού κειmicroένου microrsquo άλλα λόγια ο microαθητής δεν δικαιούται να πάρει αποστάσεις από το υλικό που συνοψίζει αλλά το υιοθετεί όπως έχει Ο περιορισmicroός αυτός ισχύει και για χρηστικές περιλήψεις αφορά όmicroως κατεξοχήν περιλήψεις γραπτών κειmicroένων που αποθηκεύουν πληροφορίες και η σχολική παράδοση εξακολουθεί να επιmicroένει στη laquoσιγουριάraquo του γραπτού κειmicroένου και να microη ζητά από τους microαθητές περιλήψεις συmicroβάντων συνοmicroιλιακού λόγου (συνεντεύξεων συνεδριάσεων laquoστρογγυλών τραπεζιώνraquo κά) όπου microπορεί να κριθεί και η τόλmicroη όχι microόνο της σύνθεσης αλλά και της ανασύνθεσης του αρχικού κειmicroένου λόγου Η αδρή αντιδιαστολή της σχολικής περίληψης προς τις laquoεπαγγελmicroατικέςraquo που microόλις επιχειρήσαmicroε και η οποία επιβάλλεται από τον στόχο αυτού του κειmicroένου δεν υπονοεί ότι η σχολική περίληψη διαφοροποιείται σηmicroαντικά από τις άλλες σε ότι αφορά τις γνωσιακές διεργασίες και τα γλωσσικά microέσα που επιστρατεύει Η διαφορά τους εντοπίζεται κυρίως στην επικοινωνιακή τους λειτουργία για τις χρηστικές περιλήψεις έχει προβλεφθεί ή προσδοκάται η ύπαρξη ενός αποδέκτη της σχολικής περίληψης αποδέκτης είναι microόνον ο καθηγητής δηλαδή ένας προσχηmicroατικός αποδέκτης Εφεξής λοιπόν η σχολική περίληψη αντιmicroετωπίζεται όπως και οι περιλήψεις που συντάσσονται για να αντιmicroετωπιστούν πραγmicroατικές επικοινωνιακές ανάγκες και γιrsquo αυτό η υποκατηγοριοποίηση που ακολουθεί δεν προβλέπει γιrsquo αυτή microια ιδιαίτερη θέση ή αντιmicroετώπιση Αν λοιπόν η περίληψη αποτελεί υποκατηγορία του γένους laquoέκθεσηraquo τότε υποκατηγορίες της περίληψης είναι α) η περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου [summary] αυτό που στη σχολική πρακτική αντιστοιχεί στην laquoπερίληψη κειmicroένουraquo δηλαδή γραπτού microονολογικού (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου και β) η περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου [summarizing minutes] που σχεδόν απουσιάζει από το σχολείο ως γλωσσική δραστηριότητα και αφορά είτε τον προφορικό microονόλογο ή το laquoκείmicroενοraquo διαλόγου δύο ή περισσότερων συνοmicroιλητών ένα κείmicroενο-διαδικασία στον βαθmicroό που αποτυπώνει τη συνεχή και συχνά αmicroφίρροπη διαπραγmicroάτευση ενός θέmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι κριτήριο της βασικής υποκατηγοριοποίησης των microορφών περίληψης είναι η φύση του αρχικού κειmicroένου ή λόγου (γραπτός προφορικός) Στην πρώτη microορφή περίληψης ο συντάκτης επιδιώκει να καταστήσει κατανοητό στον αναγνώστη του ένα κείmicroενο συνεχούς γραπτού λόγου δίνοντάς του τις πληροφορίες του αρχικού κειmicroένου σε microια εκδοχή που απαιτεί για το διάβασmicroά της πολύ

4

λιγότερο χρόνο απrsquo ότι απαιτεί η ανάγνωση ή η ακρόαση και ερmicroηνεία του πρωτοτύπου Η δεύτερη microορφή περίληψης ενδιαφέρεται για την κατανόηση από τον αναγνώστη της ενός συmicroβάντος λόγου είτε microονολογικού (πχ οmicroιλία διάλεξη διάγγελmicroα πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα κήρυγmicroα αγόρευση σε δικαστήριο) ή συνοmicroιλιακού (πχ δηmicroόσια αντιπαράθεση συνεδρίαση συνέντευξη σεmicroινάριο) και πιο συγκεκριmicroένα των θέσεων που παρουσιάστηκαν και των αντιδράσεων που αυτές προκάλεσαν microε microια σειρά πειστική που ενδέχεται να microην παρακολουθεί κατά πόδας την εξέλιξη του συmicroβάντος Κι εδώ ο χρόνος ανάγνωσης της περίληψης είναι σαφώς microικρότερος του χρόνου που απαιτείται για την παρακολούθηση του αντίστοιχου συmicroβάντος λόγου Γνωστές ποικιλίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου εκτός από τη σχολική είναι η περίληψη επιστηmicroονικής ανακοίνωσης ή άρθρου [abstract] [1] η περίληψη ενός θεατρικού έργου microιας κινηmicroατογραφικής ταινίας ή microιας λογοτεχνικής αφήγησης [synopsis] [2] και η ανακεφαλαίωση [preacutecis] δηλαδή η κριτική συνθετική σύνοψη των συmicroπερασmicroάτων ενός βιβλίου microιας διατριβής microιας έρευνας Κριτήριο διαφοροποίησης των ποικιλιών αυτών είναι το κειmicroενικό είδος του πρωτοτύπου (λογοτεχνικό microη λογοτεχνικό) που επιβάλλει στον συντάκτη της περίληψης διαφορετική αντιmicroετώπισή του κατά περίπτωση δηλαδή διαφορετική αφαιρετική διαδικασία διαφορετικά γλωσσικά microέσα για την απεικόνιση της δοmicroής του αρχικού κειmicroένου κά H περίληψη microονολογικού ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου είναι microια πληροφοριακή αναφορά [report] για το συmicroβάν λόγου που καταγράφει πλαισιωmicroένη από σχόλια για τη διάρθρωση του microονολόγου ή συνηθέστερα του διαλόγου και τη γλωσσική εξωγλωσσική συmicroπεριφορά των συνοmicroιλητών Αν διακρίνει κανείς ποικιλίες αυτής της microορφής περίληψης το κριτήριο διαφοροποίησής τους δεν microπορεί να είναι άλλο από τη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος λόγου που συνοψίζεται (δηmicroόσιο ιδιωτικό θεωρητικό πρακτικό κά) Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η τυπολογία αυτή δεν είναι εξαντλητική γιατί ο στόχος του κειmicroένου microας δεν είναι αυτού του είδους Αλλά και οι προσπάθειες για microια λεπτοmicroερή ταξινόmicroηση των microορφών περίληψης που έχουν γίνει στο παρελθόν από συστηmicroατικούς microελετητές του φαινοmicroένου laquoπερίληψηraquo [summarization] και των γλωσσικών του πραγmicroατώσεων [summaries] προσκρούουν σε ανυπέρβλητα εmicroπόδια ορολογίας ( Floslashttum 1985 1990 Seidlhofer 1995) Γιrsquo αυτό ακόmicroη και σήmicroερα δεν υπάρχει οmicroοφωνία στη χρήση όρων όπως laquoπύκνωσηraquo laquoπερίληψηraquo ή laquoσύνοψηraquo Ωστόσο η διάκριση των microορφών περίληψης microε βάση τη φύση του αρχικού κειmicroένου ή λόγου (γραπτού προφορικού) δύσκολα microπορεί να αmicroφισβητηθεί Αυτή λοιπόν θα αποτελέσει και τον οδηγό στη συστηmicroατική ανάλυση που ακολουθεί των δοmicroικών και κειmicroενικών γνωρισmicroάτων τους 3 Περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου Πριν εφαρmicroόσουmicroε στην περίληψη τα δύο ενδογλωσσικά ταξινοmicroικά κριτήρια που αναφέρθηκαν στην αρχή (γνωσιακές λειτουργίες γλωσσικά microέσα ενός είδους κειmicroένου) ας ξεκινήσουmicroε από το τρίτο κριτήριο που είναι εξωγλωσσικό δηλαδή την επικοινωνιακή λειτουργία (ή microάλλον τις επικοινωνιακές λειτουργίες ανάλογα microε τον στόχο) της περίληψης Να σηmicroειωθεί σε παρένθεση ότι η σχολική περίληψη που microας ενδιαφέρει ιδιαίτερα έχει όπως εξηγήσαmicroε τις ιδιαιτερότητές της όmicroως στον βαθmicroό που επιδιώκεται να microιmicroείται τις χρηστικές περιλήψεις microπορεί να νοηθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα και microε διαφορετικές λειτουργίες microrsquo άλλα λόγια microπορεί να ζητηθεί από τους microαθητές να συντάξουν περιλήψεις ανασυστήνοντας microε τη φαντασία τους ποικίλες συνθήκες επικοινωνίας και αντίστοιχες χρήσεις των περιλήψεων 31 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Αν ως κριτήρια διαφοροποίησης των επικοινωνιακών λειτουργιών της περίληψης υιοθετήσουmicroε όχι τον δίαυλο δηmicroοσιοποίησής της ή το καταστασιακό πλαίσιο στο οποίο παράγεται και διανέmicroεται αλλά τους ρόλους του παραγωγού και του αποδέκτη της και συγκεκριmicroένα α) τη σύmicroπτωση microη σύmicroπτωση του συγγραφέα του αρχικού κειmicroένου ή λόγου microε τον συγγραφέα της περίληψης και β) το αν η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της περίληψης ή για τρίτους προκύπτουν τέσσερις microορφές (και αντίστοιχες λειτουργίες) της

5

περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Πρώτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Η περίληψη που συνοδεύει την παρουσίαση ή την κριτική ενός βιβλίου η περίληψη ενός επιστηmicroονικού άρθρου ή microιας δηmicroοσιογραφικής έρευνας και γενικά οι επαγγελmicroατικές περιλήψεις που απευθύνονται σε microεγάλο αναγνωστικό κοινό ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία ∆εύτερον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της Οι σηmicroειώσεις από βιβλία που διευκολύνουν το microελλοντικό τους ξαναδιάβασmicroα ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Τρίτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Το abstract microιας οmicroιλίας σε συνέδριο ή microιας ανακοίνωσης προς δηmicroοσίευση στα πρακτικά του συνεδρίου αποτελούν τυπικά παραδείγmicroατα της κατηγορίας αυτής Τέλος η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον ίδιο Πρόκειται για microια laquoεσωτερικήraquo microορφή περίληψης που χρησιmicroοποιούν επαγγελmicroατίες συγγραφείς καθώς επεξεργάζονται τmicroήmicroατα ενός βιβλίου ή microιας microεγάλης έρευνας και η σύνοψη του υλικού που έχει ήδη υποστεί κάποια επεξεργασία τούς βοηθά να ολοκληρώσουν το έργο τους (πρβ Makkai 1988) Είναι προφανές ότι η σχολική περίληψη είναι προσανατολισmicroένη αποκλειστικά στην πρώτη microορφή ζητά δηλαδή από τους microαθητές microια συνθετική έκθεση ενός συνεχούς (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου όπως για παράδειγmicroα ενός κειmicroένου πειθούς ή ενός πληροφοριακού ή ακόmicroη και ενός βιογραφικού κειmicroένου που θα ενδιέφερε τρίτους να τη διαβάσουν (ένα αρκετά microεγάλο δυνητικό laquoακροατήριοraquo) ώστε να ενηmicroερωθούν για το περιεχόmicroενο και τη διάρθρωση του αρχικού κειmicroένου και να κερδίσουν τον χρόνο που θα απαιτούνταν για την ανάγνωση και την ερmicroηνεία του 32 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Η περίληψη είναι εξ ορισmicroού microια διφυής δραστηριότητα ανάγνωσης και (συγ)γραφής Επειδή κινητοποιείται από ένα αυθεντικό κείmicroενο το οποίο πρέπει να συνοψιστεί συνιστά αφενός microια διαδικασία που προϋποθέτει την ενεργοποίηση νοητικών δεξιοτήτων που σχετίζονται πρώτα microε την κατανόηση και εν συνεχεία minusή microάλλον παράλληλαminus microε την παράφραση και την πύκνωση των πληροφοριακών στοιχείων του πρωτοτύπου αφετέρου συνιστά microια διαδικασία ανασυγκρότησης των πληροφοριών που επιλέχθηκαν σε ένα καινούριο κείmicroενο που είναι η περίληψη ως προϊόν ολοκληρωmicroένο Πριν περάσουmicroε λοιπόν στη διερεύνηση των γλωσσικών microέσων και των στρατηγικών που χρησιmicroοποιούνται στη σύνταξη microιας περίληψης θα αναφερθούmicroε στις γνωσιακές λειτουργίες που επιτελεί ο αναγνώστης του πρωτοτύπου προκειmicroένου να το κατανοήσει και να το αποσυνθέσει και έπειτα στις πράξεις που απαιτούνται για την κατάστρωση του σχεδίου πάνω στο οποίο θα στηριχθεί το κείmicroενο της περίληψης 321 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως διαδικασίας [summarization] Το περισσότερο δοκιmicroασmicroένο microοντέλο που περιγράφει τις νοητικές πράξεις οι οποίες υφαίνουν το γνωσιακό υπόστρωmicroα microιας χρηστικής ή σχολικής περίληψης microrsquo άλλα λόγια καθιστούν δυνατή την περίληψη καταρχήν ως πράξη ανάγνωσης και κατανόησης ενός πρωτότυπου κειmicroένου είναι το microοντέλο του T A van Dijk (1980) Ο συγγραφέας αναπαριστά τις πράξεις αυτές microε microακροκανόνες [macrorules] οι οποίοι οδηγούν τελικά στη δηmicroιουργία microιας microακροδοmicroής [macrostructure] Και microακροδοmicroή ενός κειmicroένου είναι η συνολική σηmicroασιολογική απεικόνισή του ή απλούστερα αυτό που διαισθητικά ένας αναγνώστης αντιλαmicroβάνεται ως κεντρικό θέmicroα ή σύνοψη (του περιεχοmicroένου) ενός κειmicroένου Βέβαια η πρόσληψη και η ερmicroηνεία ενός κειmicroένου από τον αναγνώστη του ποτέ δεν είναι microια προβλέψιmicroη γραmicromicroική διαδικασία γιατί επηρεάζεται από τις γνώσεις τις αξίες τις στάσεις τις προκαταλήψεις κλπ του τελευταίου ή τα ευρύτερα πολιτισmicroικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα του κειmicroένου και της ερmicroηνείας του Ωστόσο ο van Dijk πιστεύει ότι είναι δυνατόν να καταλήξουmicroε σε λίγες γενικές αρχές δηλαδή microακροκανόνες που ανεξαρτήτως των ιδιαιτεροτήτων κάθε ερmicroηνείας προσφέρονται για τη σύσταση της microακροδοmicroής ενός κειmicroένου δηλαδή της σύmicroπτυξης και ανασύνταξης του περιεχοmicroένου του Σύmicroφωνα microε τον van Dijk λοιπόν η κατανόηση και εν συνεχεία η αναπαράσταση της αντιπροσωπευτικής δοmicroής ενός

6

κειmicroένου επιτυγχάνεται microε τον συνδυασmicroό των εξής microακροκανόνων της απαλοιφής [deletion] της γενίκευσης [generalization] της σύνθεσης [construction] και του laquomicroηδενόςraquo [zero] Ο πρώτος κανόνας η απαλοιφή ενεργοποιείται όταν πρόκειται να παραλειφθούν στην περίληψη πληροφορίες του πρωτοτύπου Η απαλοιφή microπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δραστική ανάλογα microε τη συmicroβολή microιας πληροφορίας στην επεξεργασία του κεντρικού θέmicroατος του κειmicroένου Ο δεύτερος κανόνας η γενίκευση εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το παίζω microπορεί να εκπροσωπήσει τα ντύνω την κούκλα microου παίζω σκάκι και φτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroο Ο τρίτος κανόνας η σύνθεση χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι Η διαφορά microεταξύ δεύτερου και τρίτου κανόνα δεν είναι απόλυτα σαφής και ενδέχεται να δηmicroιουργήσει προβλήmicroατα στην εmicroπειρική διερεύνηση ήκαι την αξιολόγηση περιλήψεων Μπορούmicroε ωστόσο να πούmicroε ότι η γενίκευση αφορά τα στοιχεία ενός συνόλου που σχετίζονται microόνο λογικά σηmicroασιολογικά microεταξύ τους ενώ η σύνθεση αφορά στοιχεία που συνδέονται όχι τόσο λογικά όσο αιτιακά microεταξύ τους δηλαδή ως βήmicroατα microιας διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από microιας microορφής αναγκαιότητα Ο τελευταίος κανόνας του laquomicroηδενόςraquo ισχύει στις περιπτώσεις όπου πληροφορίες του πρωτοτύπου microένουν ανέγγιχτες στην περίληψη πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι οι πληροφορίες αυτές επανιεραρχούνται ως πολύ σηmicroαντικές και έτσι υιοθετούνται αυτούσιες στην περίληψη Στην κριτική της του microοντέλου του van Dijk η Floslashttum (1990) της οποίας η έρευνα στηρίχθηκε στη microελέτη microεγάλου αριθmicroού σχολικών περιλήψεων επισηmicroαίνει τον microονόπλευρα θεωρητικό χαρακτήρα του microοντέλου τις δυσχέρειες εφαρmicroογής του σε πραγmicroατικές περιλήψεις και την ανάγκη τροποποίησης και συmicroπλήρωσης των τεσσάρων microακροκανόνων ∆έχεται καταρχήν τη χρησιmicroότητα και χρηστικότητα των τριών από αυτούς (της γενίκευσης της σύνθεσης και του laquomicroηδενόςraquo) θεωρεί όmicroως ότι η απαλοιφή είναι νοητική δραστηριότητα συνυφασmicroένη microε όλους τους microακροκανόνες ότι η επιλογή και η απαλοιφή πληροφοριών είναι η ίδια η ουσία της περίληψης στη θέση της προτείνει έναν κανόνα minuslaquoπροτασιακή ακολουθίαraquo είναι ο δικός της όροςminus που συνδυάζει αφενός την επιλογή και αφετέρου τον λεξιλογικό ή συντακτικό παραλληλισmicroό και επιπλέον microια ακολουθία που στηρίζεται αποκλειστικά στην επιλογή πληροφοριών από microια πρόταση του αρχικού κειmicroένου Τέλος υποδεικνύει και την ανάγκη της αναγνώρισης στην περίληψη σχολιαστικών προτάσεων που φωτίζουν πτυχές του πρωτοτύπου χωρίς να πυκνώνουν συγκεκριmicroένες πληροφορίες του Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η πιο πρόσφατη εmicroπειρική έρευνα πάνω σε περιλήψεις που συνέταξαν φοιτητές από πρωτότυπα κείmicroενα σε γλώσσα άλλη από τη microητρική τους (Seidlhofer 1995) Για τις ανάγκες της εργασίας της υιοθετεί το θεωρητικό πλαίσιο microιας οmicroάδας ψυχολόγων (Schnotz Ballstaedt και Mandl) πλαίσιο το οποίο επιχειρεί να ενοποιήσει προηγούmicroενες προτάσεις όπως του van Dijk και άλλων και καταλήγει σε microια ενδιαφέρουσα διάκριση των αντιληπτικών διαδικασιών (που χρησιmicroοποιούνται και στην κατασκευή microιας περίληψης) σε οριζόντιες και κάθετες Οι οριζόντιες διαδικασίες microε την εισαγωγή όρων που συνάγονται όχι από το κείmicroενο αλλά από γνωσιακά σχήmicroατα και προστίθενται στο ίδιο ιεραρχικό επίπεδο δηλαδή στο προτασιακό επίπεδο του αρχικού κειmicroένου έχουν ως αποτέλεσmicroα την επέκταση της νοητικής αναπαράστασής του laquoοριζοντίωςraquo Τέτοιες είναι η επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] η επεξεργασία [elaboration] και η αναδιάταξη [restructuring] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας του προφανώς θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες Επεξεργασία είναι η αναλυτική ή συνθετική πραγmicroάτευση microιας πληροφορίας (διασαφήνιση επέκταση) που δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριmicroένα στοιχεία του πρωτοτύπου Αναδιάταξη τέλος είναι η σύνδεση διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο πληροφοριακών στοιχείων που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα Από την άλλη πλευρά οι κάθετες διαδικασίες που microοιάζουν microε τους microακροκανόνες του van Dijk εφαρmicroόζονται σε προτάσεις του αρχικού κειmicroένου για να προκύψουν ιεραρχικά (laquoκάθεταraquo) υψηλότερες προτάσεις δηλαδή η microακροδοmicroή του πρωτοτύπου η περίληψή του

7

Τέτοιες είναι η απαλοιφή και η γενίκευση [deletion generalization] η επιλογή [selection] και το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo [laquobundlingraquo] Η απαλοιφή και η γενίκευση νοούνται όπως και στον van Dijk Η επιλογή αντιστοιχεί στον microακροκανόνα του laquomicroηδενόςraquo ενώ το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo θυmicroίζει την ανασύνθεση δηλαδή είναι η συνένωση συναφών πληροφοριακών στοιχείων και η ένταξή τους κάτω από ένα γενικευτικό όρο (όχι απαραίτητα ένα υπερώνυmicroο) που δηλώνει τη microεταξύ τους σχέση Η συmicroβολή της Seidlhofer στο θεωρητικό σχήmicroα που microόλις παρουσιάσαmicroε υπαγορεύθηκε από τις πρακτικές ανάγκες της έρευνάς της Το υλικό των περιλήψεων την υποχρέωσε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις και προσθήκες γνωσιακών λειτουργιών όπως οι παραπάνω Είναι microάλιστα εντυπωσιακό ότι οι διορθώσεις της αυτές είναι σχεδόν ταυτόσηmicroες microrsquo εκείνες της Floslashttum Συγκεκριmicroένα αφήνει απrsquo έξω την απαλοιφή επειδή microε τη στενή έννοια του όρου πρέπει να θεωρηθεί οριζόντια όχι κάθετη αντιληπτική διαδικασία ενώ microε την ευρεία έννοια του όρου υπονοείται σε κάθε νοητική πράξη περίληψης Επίσης συγχωνεύει την επιλογή microε το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo και προκρίνει τη δεύτερη διαδικασία ως την πιο αντιπροσωπευτική ανάmicroεσα στις δύο Τέλος προσθέτει δύο ακόmicroη αντιληπτικές διαδικασίες το laquoκλάδεmicroαraquo [pruning] που αντιστοιχεί στις επιλεκτικές ακολουθίες της Floslashttum αφού σηmicroαίνει την επιλογή και τον αποκλεισmicroό κάποιων πληροφοριακών στοιχείων από microια πρόταση και τις laquomicroεταγλωσσικές αποφάνσειςraquo [metastatements] που θυmicroίζουν τις σχολιαστικές ακολουθίες της Floslashttum Η δική microας ταξινοmicroική πρόταση των γνωσιακών λειτουργιών (ή αντιληπτικών διαδικασιών) που χρησιmicroοποιούνται στη φάση της κατανόησης του πρωτοτύπου και της επιλογής των πληροφοριών που θα συγκροτήσουν την περίληψη ακολουθεί σε γενικές γραmicromicroές τις ιδέες των Floslashttum και Seidlhofer και αρθρώνεται σε τρεις υποκατηγορίες δύο από τις οποίες αντιστοιχούν στις οριζόντιες και κάθετες αντιληπτικές διαδικασίες των Schnotz κά Με microια απαραίτητη διευκρίνιση οι οριζόντιες διαδικασίες είναι ουσιαστικά διαδικασίες παράφρασης minusθα τις χαρακτηρίζαmicroε laquoκειmicroενικές πράξεις εξίσωσηςraquominus και δεν οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερου επιπέδου όπως αυτές που συστήνουν τελικά τη microακροδοmicroή του πρωτοτύπου είναι όmicroως εντελώς απαραίτητες στην πορεία κατανόησης και προετοιmicroασίας του για σύνοψη (πρβ Coyaud 1972113-29 Gopnik 1972 98-109 Longacre 1996 76-82) Οι κάθετες διαδικασίες από την άλλη πλευρά είναι διαδικασίες πύκνωσης minuslaquoκειmicroενικές πράξεις αφαίρεσηςraquominus των πληροφοριών του πρωτοτύπου γιατί οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερης τάξης οι οποίες θα συγκροτήσουν το κείmicroενο της περίληψης Έτσι η παράφραση και η πύκνωση γίνονται οι δυο θεmicroελιώδεις υποδιαιρέσεις των νοητικών πράξεων που επιτελούνται στην αρχική φάση της διαδικασίας της περίληψης Όσο για τις προτάσεις-microετασχόλια minuslaquoκειmicroενικές πράξεις πρόσθεσηςraquominus που αναφέρονται στις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου παρέχοντας ταυτόχρονα microια εικόνα της συνολικής του διάρθρωσης αυτές πρέπει να αποτελέσουν microια τρίτη χωριστή υποκατηγορία συmicroπληρωmicroατική των δύο προηγούmicroενων (πρβ και Nash amp Stacey 1997 219-25) Ακολουθεί ένα ευρετικό σχήmicroα των λειτουργιών στις οποίες αναφερθήκαmicroε πλαισιωmicroένο microε ενδεικτικά παραδείγmicroατα σε ζεύγη (το πρώτο αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και το δεύτερο την υπό κατασκευή περίληψη) που απέχει από microια εξαντλητική καταλογογράφησή τους η οποία θα πρέπει να στηριχθεί σε εξαντλητική εmicroπειρική έρευνα microπορεί όmicroως να αποτελέσει οδηγό για microια πρώτη προσέγγιση της σχολικής περίληψης 3211 Λειτουργίες παράφρασης bullbullbullbull Παραλληλισmicroός

minus αναδοmicroητικός α) Η microεταβιοmicroηχανική κοινωνία της εποχής microας microοιάζει προκλητική και ταχύτατα microεταβαλλόmicroενη β) Η σύγχρονη κοινωνία είναι γοητευτική αλλά ασταθής

minus επιλεκτικός α) Το microορφωτικό περιεχόmicroενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος οφείλει κατά τη γνώmicroη microου να υπολογίσει δίπλα στις πολιτισmicroικές αξίες του παρελθόντος και τα τεχνολογικά δεδοmicroένα του παρόντος

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

3

περιγράφει απαριθmicroεί ανασκευάζει υπογραmicromicroίζει υπαινίσσεται προσπερνά βιαστικά κλπ) Αυτό είναι και το στοιχείο που διαφοροποιεί κατεξοχήν microια περίληψη από άλλα είδη κειmicroένων Οι παρατηρήσεις αυτές είναι απαραίτητες πριν προχωρήσουmicroε σε microια ταξινοmicroία microορφών της περίληψης επικεντρώνοντας καταρχήν την προσοχή microας στη σχολική περίληψη η οποία καθορίζεται όχι microόνο από τον περιορισmicroό της microεταγλωσσικής δείξης δοmicroικών στοιχείων του πρωτοτύπου minusαυτό είναι αναγκαίο σε κάθε περίληψηminus αλλά και από άλλους περιορισmicroούς που τη διαφοροποιούν από τις laquoεπαγγελmicroατικέςraquo microορφές περίληψης καθώς η πρώτη είναι θεσmicroοθετηmicroένη γλωσσική άσκηση στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας ενώ οι τελευταίες είναι αυθόρmicroητα γλωσσικά προϊόντα που προορίζονται συνήθως για ένα ενηmicroερωmicroένο ή και ειδικό αναγνωστικό κοινό Συγκεκριmicroένα η σχολική περίληψη επειδή αποτελεί εντεταλmicroένη όχι αποφασισmicroένη από τον παραγωγό του λόγου γλωσσική δραστηριότητα έχει και υπαγορευmicroένο microήκος (ας πούmicroε το 13 της έκτασης του αρχικού κειmicroένου) σε αντιδιαστολή προς τις χρηστικές microορφές περίληψης (πχ πρακτικά συνεδριάσεων σηmicroειώσεις από διαλέξεις) όπου δεν υπάρχουν ανάλογοι περιορισmicroοί microήκους Ο περιορισmicroός του microήκους microπορεί να είναι και περιορισmicroός ουσίας αφού ο microαθητής δεν microπορεί να αποφασίσει microόνος του για τον βαθmicroό αφαίρεσης που θα εφαρmicroόσει πάνω στο πρωτότυπο Ένας άλλος περιοριστικός παράγοντας για τη σχολική περίληψη είναι η γραmicromicroικότητά της Πρέπει δηλαδή η περίληψη να παρακολουθεί και να αναπαράγει το σχέδιο οργάνωσης του κειmicroένου αφετηρίας microη παραβιάζοντας τη σειρά διάταξης των θεmicroατικών στοιχείων που επιλέγει να συναρmicroόσει διότι τότε κινδυνεύει να θεωρηθεί σχολιασmicroός και όχι σύνοψη ενός κειmicroένου Ούτε η συνθήκη αυτή είναι δεσmicroευτική για χρηστικές περιλήψεις όπως η σύντοmicroη παρουσίαση της αφηγηmicroατικής δοmicroής ενός microυθιστορήmicroατος ή microιας κινηmicroατογραφικής ταινίας όπου η ανασύνθεση στοιχείων είναι συχνά επιβεβληmicroένη Τέλος η σχολική περίληψη οφείλει να χαρακτηρίζεται και από πιστότητα στην απόδοση του περιεχοmicroένου του αρχικού κειmicroένου να αποτελεί δηλαδή microια microικρογραφία του που θα απαλλάσσει τον αναγνώστη της από τον κόπο να επισκεφθεί το πρωτότυπο Αυτό σηmicroαίνει ότι δεν microπορούν να προστεθούν πληροφορίες ή παραθέmicroατα και ότι δεν πρέπει να microεταβληθεί η οπτική γωνία του αρχικού κειmicroένου microrsquo άλλα λόγια ο microαθητής δεν δικαιούται να πάρει αποστάσεις από το υλικό που συνοψίζει αλλά το υιοθετεί όπως έχει Ο περιορισmicroός αυτός ισχύει και για χρηστικές περιλήψεις αφορά όmicroως κατεξοχήν περιλήψεις γραπτών κειmicroένων που αποθηκεύουν πληροφορίες και η σχολική παράδοση εξακολουθεί να επιmicroένει στη laquoσιγουριάraquo του γραπτού κειmicroένου και να microη ζητά από τους microαθητές περιλήψεις συmicroβάντων συνοmicroιλιακού λόγου (συνεντεύξεων συνεδριάσεων laquoστρογγυλών τραπεζιώνraquo κά) όπου microπορεί να κριθεί και η τόλmicroη όχι microόνο της σύνθεσης αλλά και της ανασύνθεσης του αρχικού κειmicroένου λόγου Η αδρή αντιδιαστολή της σχολικής περίληψης προς τις laquoεπαγγελmicroατικέςraquo που microόλις επιχειρήσαmicroε και η οποία επιβάλλεται από τον στόχο αυτού του κειmicroένου δεν υπονοεί ότι η σχολική περίληψη διαφοροποιείται σηmicroαντικά από τις άλλες σε ότι αφορά τις γνωσιακές διεργασίες και τα γλωσσικά microέσα που επιστρατεύει Η διαφορά τους εντοπίζεται κυρίως στην επικοινωνιακή τους λειτουργία για τις χρηστικές περιλήψεις έχει προβλεφθεί ή προσδοκάται η ύπαρξη ενός αποδέκτη της σχολικής περίληψης αποδέκτης είναι microόνον ο καθηγητής δηλαδή ένας προσχηmicroατικός αποδέκτης Εφεξής λοιπόν η σχολική περίληψη αντιmicroετωπίζεται όπως και οι περιλήψεις που συντάσσονται για να αντιmicroετωπιστούν πραγmicroατικές επικοινωνιακές ανάγκες και γιrsquo αυτό η υποκατηγοριοποίηση που ακολουθεί δεν προβλέπει γιrsquo αυτή microια ιδιαίτερη θέση ή αντιmicroετώπιση Αν λοιπόν η περίληψη αποτελεί υποκατηγορία του γένους laquoέκθεσηraquo τότε υποκατηγορίες της περίληψης είναι α) η περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου [summary] αυτό που στη σχολική πρακτική αντιστοιχεί στην laquoπερίληψη κειmicroένουraquo δηλαδή γραπτού microονολογικού (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου και β) η περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου [summarizing minutes] που σχεδόν απουσιάζει από το σχολείο ως γλωσσική δραστηριότητα και αφορά είτε τον προφορικό microονόλογο ή το laquoκείmicroενοraquo διαλόγου δύο ή περισσότερων συνοmicroιλητών ένα κείmicroενο-διαδικασία στον βαθmicroό που αποτυπώνει τη συνεχή και συχνά αmicroφίρροπη διαπραγmicroάτευση ενός θέmicroατος Αυτό σηmicroαίνει ότι κριτήριο της βασικής υποκατηγοριοποίησης των microορφών περίληψης είναι η φύση του αρχικού κειmicroένου ή λόγου (γραπτός προφορικός) Στην πρώτη microορφή περίληψης ο συντάκτης επιδιώκει να καταστήσει κατανοητό στον αναγνώστη του ένα κείmicroενο συνεχούς γραπτού λόγου δίνοντάς του τις πληροφορίες του αρχικού κειmicroένου σε microια εκδοχή που απαιτεί για το διάβασmicroά της πολύ

4

λιγότερο χρόνο απrsquo ότι απαιτεί η ανάγνωση ή η ακρόαση και ερmicroηνεία του πρωτοτύπου Η δεύτερη microορφή περίληψης ενδιαφέρεται για την κατανόηση από τον αναγνώστη της ενός συmicroβάντος λόγου είτε microονολογικού (πχ οmicroιλία διάλεξη διάγγελmicroα πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα κήρυγmicroα αγόρευση σε δικαστήριο) ή συνοmicroιλιακού (πχ δηmicroόσια αντιπαράθεση συνεδρίαση συνέντευξη σεmicroινάριο) και πιο συγκεκριmicroένα των θέσεων που παρουσιάστηκαν και των αντιδράσεων που αυτές προκάλεσαν microε microια σειρά πειστική που ενδέχεται να microην παρακολουθεί κατά πόδας την εξέλιξη του συmicroβάντος Κι εδώ ο χρόνος ανάγνωσης της περίληψης είναι σαφώς microικρότερος του χρόνου που απαιτείται για την παρακολούθηση του αντίστοιχου συmicroβάντος λόγου Γνωστές ποικιλίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου εκτός από τη σχολική είναι η περίληψη επιστηmicroονικής ανακοίνωσης ή άρθρου [abstract] [1] η περίληψη ενός θεατρικού έργου microιας κινηmicroατογραφικής ταινίας ή microιας λογοτεχνικής αφήγησης [synopsis] [2] και η ανακεφαλαίωση [preacutecis] δηλαδή η κριτική συνθετική σύνοψη των συmicroπερασmicroάτων ενός βιβλίου microιας διατριβής microιας έρευνας Κριτήριο διαφοροποίησης των ποικιλιών αυτών είναι το κειmicroενικό είδος του πρωτοτύπου (λογοτεχνικό microη λογοτεχνικό) που επιβάλλει στον συντάκτη της περίληψης διαφορετική αντιmicroετώπισή του κατά περίπτωση δηλαδή διαφορετική αφαιρετική διαδικασία διαφορετικά γλωσσικά microέσα για την απεικόνιση της δοmicroής του αρχικού κειmicroένου κά H περίληψη microονολογικού ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου είναι microια πληροφοριακή αναφορά [report] για το συmicroβάν λόγου που καταγράφει πλαισιωmicroένη από σχόλια για τη διάρθρωση του microονολόγου ή συνηθέστερα του διαλόγου και τη γλωσσική εξωγλωσσική συmicroπεριφορά των συνοmicroιλητών Αν διακρίνει κανείς ποικιλίες αυτής της microορφής περίληψης το κριτήριο διαφοροποίησής τους δεν microπορεί να είναι άλλο από τη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος λόγου που συνοψίζεται (δηmicroόσιο ιδιωτικό θεωρητικό πρακτικό κά) Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η τυπολογία αυτή δεν είναι εξαντλητική γιατί ο στόχος του κειmicroένου microας δεν είναι αυτού του είδους Αλλά και οι προσπάθειες για microια λεπτοmicroερή ταξινόmicroηση των microορφών περίληψης που έχουν γίνει στο παρελθόν από συστηmicroατικούς microελετητές του φαινοmicroένου laquoπερίληψηraquo [summarization] και των γλωσσικών του πραγmicroατώσεων [summaries] προσκρούουν σε ανυπέρβλητα εmicroπόδια ορολογίας ( Floslashttum 1985 1990 Seidlhofer 1995) Γιrsquo αυτό ακόmicroη και σήmicroερα δεν υπάρχει οmicroοφωνία στη χρήση όρων όπως laquoπύκνωσηraquo laquoπερίληψηraquo ή laquoσύνοψηraquo Ωστόσο η διάκριση των microορφών περίληψης microε βάση τη φύση του αρχικού κειmicroένου ή λόγου (γραπτού προφορικού) δύσκολα microπορεί να αmicroφισβητηθεί Αυτή λοιπόν θα αποτελέσει και τον οδηγό στη συστηmicroατική ανάλυση που ακολουθεί των δοmicroικών και κειmicroενικών γνωρισmicroάτων τους 3 Περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου Πριν εφαρmicroόσουmicroε στην περίληψη τα δύο ενδογλωσσικά ταξινοmicroικά κριτήρια που αναφέρθηκαν στην αρχή (γνωσιακές λειτουργίες γλωσσικά microέσα ενός είδους κειmicroένου) ας ξεκινήσουmicroε από το τρίτο κριτήριο που είναι εξωγλωσσικό δηλαδή την επικοινωνιακή λειτουργία (ή microάλλον τις επικοινωνιακές λειτουργίες ανάλογα microε τον στόχο) της περίληψης Να σηmicroειωθεί σε παρένθεση ότι η σχολική περίληψη που microας ενδιαφέρει ιδιαίτερα έχει όπως εξηγήσαmicroε τις ιδιαιτερότητές της όmicroως στον βαθmicroό που επιδιώκεται να microιmicroείται τις χρηστικές περιλήψεις microπορεί να νοηθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα και microε διαφορετικές λειτουργίες microrsquo άλλα λόγια microπορεί να ζητηθεί από τους microαθητές να συντάξουν περιλήψεις ανασυστήνοντας microε τη φαντασία τους ποικίλες συνθήκες επικοινωνίας και αντίστοιχες χρήσεις των περιλήψεων 31 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Αν ως κριτήρια διαφοροποίησης των επικοινωνιακών λειτουργιών της περίληψης υιοθετήσουmicroε όχι τον δίαυλο δηmicroοσιοποίησής της ή το καταστασιακό πλαίσιο στο οποίο παράγεται και διανέmicroεται αλλά τους ρόλους του παραγωγού και του αποδέκτη της και συγκεκριmicroένα α) τη σύmicroπτωση microη σύmicroπτωση του συγγραφέα του αρχικού κειmicroένου ή λόγου microε τον συγγραφέα της περίληψης και β) το αν η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της περίληψης ή για τρίτους προκύπτουν τέσσερις microορφές (και αντίστοιχες λειτουργίες) της

5

περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Πρώτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Η περίληψη που συνοδεύει την παρουσίαση ή την κριτική ενός βιβλίου η περίληψη ενός επιστηmicroονικού άρθρου ή microιας δηmicroοσιογραφικής έρευνας και γενικά οι επαγγελmicroατικές περιλήψεις που απευθύνονται σε microεγάλο αναγνωστικό κοινό ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία ∆εύτερον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της Οι σηmicroειώσεις από βιβλία που διευκολύνουν το microελλοντικό τους ξαναδιάβασmicroα ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Τρίτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Το abstract microιας οmicroιλίας σε συνέδριο ή microιας ανακοίνωσης προς δηmicroοσίευση στα πρακτικά του συνεδρίου αποτελούν τυπικά παραδείγmicroατα της κατηγορίας αυτής Τέλος η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον ίδιο Πρόκειται για microια laquoεσωτερικήraquo microορφή περίληψης που χρησιmicroοποιούν επαγγελmicroατίες συγγραφείς καθώς επεξεργάζονται τmicroήmicroατα ενός βιβλίου ή microιας microεγάλης έρευνας και η σύνοψη του υλικού που έχει ήδη υποστεί κάποια επεξεργασία τούς βοηθά να ολοκληρώσουν το έργο τους (πρβ Makkai 1988) Είναι προφανές ότι η σχολική περίληψη είναι προσανατολισmicroένη αποκλειστικά στην πρώτη microορφή ζητά δηλαδή από τους microαθητές microια συνθετική έκθεση ενός συνεχούς (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου όπως για παράδειγmicroα ενός κειmicroένου πειθούς ή ενός πληροφοριακού ή ακόmicroη και ενός βιογραφικού κειmicroένου που θα ενδιέφερε τρίτους να τη διαβάσουν (ένα αρκετά microεγάλο δυνητικό laquoακροατήριοraquo) ώστε να ενηmicroερωθούν για το περιεχόmicroενο και τη διάρθρωση του αρχικού κειmicroένου και να κερδίσουν τον χρόνο που θα απαιτούνταν για την ανάγνωση και την ερmicroηνεία του 32 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Η περίληψη είναι εξ ορισmicroού microια διφυής δραστηριότητα ανάγνωσης και (συγ)γραφής Επειδή κινητοποιείται από ένα αυθεντικό κείmicroενο το οποίο πρέπει να συνοψιστεί συνιστά αφενός microια διαδικασία που προϋποθέτει την ενεργοποίηση νοητικών δεξιοτήτων που σχετίζονται πρώτα microε την κατανόηση και εν συνεχεία minusή microάλλον παράλληλαminus microε την παράφραση και την πύκνωση των πληροφοριακών στοιχείων του πρωτοτύπου αφετέρου συνιστά microια διαδικασία ανασυγκρότησης των πληροφοριών που επιλέχθηκαν σε ένα καινούριο κείmicroενο που είναι η περίληψη ως προϊόν ολοκληρωmicroένο Πριν περάσουmicroε λοιπόν στη διερεύνηση των γλωσσικών microέσων και των στρατηγικών που χρησιmicroοποιούνται στη σύνταξη microιας περίληψης θα αναφερθούmicroε στις γνωσιακές λειτουργίες που επιτελεί ο αναγνώστης του πρωτοτύπου προκειmicroένου να το κατανοήσει και να το αποσυνθέσει και έπειτα στις πράξεις που απαιτούνται για την κατάστρωση του σχεδίου πάνω στο οποίο θα στηριχθεί το κείmicroενο της περίληψης 321 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως διαδικασίας [summarization] Το περισσότερο δοκιmicroασmicroένο microοντέλο που περιγράφει τις νοητικές πράξεις οι οποίες υφαίνουν το γνωσιακό υπόστρωmicroα microιας χρηστικής ή σχολικής περίληψης microrsquo άλλα λόγια καθιστούν δυνατή την περίληψη καταρχήν ως πράξη ανάγνωσης και κατανόησης ενός πρωτότυπου κειmicroένου είναι το microοντέλο του T A van Dijk (1980) Ο συγγραφέας αναπαριστά τις πράξεις αυτές microε microακροκανόνες [macrorules] οι οποίοι οδηγούν τελικά στη δηmicroιουργία microιας microακροδοmicroής [macrostructure] Και microακροδοmicroή ενός κειmicroένου είναι η συνολική σηmicroασιολογική απεικόνισή του ή απλούστερα αυτό που διαισθητικά ένας αναγνώστης αντιλαmicroβάνεται ως κεντρικό θέmicroα ή σύνοψη (του περιεχοmicroένου) ενός κειmicroένου Βέβαια η πρόσληψη και η ερmicroηνεία ενός κειmicroένου από τον αναγνώστη του ποτέ δεν είναι microια προβλέψιmicroη γραmicromicroική διαδικασία γιατί επηρεάζεται από τις γνώσεις τις αξίες τις στάσεις τις προκαταλήψεις κλπ του τελευταίου ή τα ευρύτερα πολιτισmicroικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα του κειmicroένου και της ερmicroηνείας του Ωστόσο ο van Dijk πιστεύει ότι είναι δυνατόν να καταλήξουmicroε σε λίγες γενικές αρχές δηλαδή microακροκανόνες που ανεξαρτήτως των ιδιαιτεροτήτων κάθε ερmicroηνείας προσφέρονται για τη σύσταση της microακροδοmicroής ενός κειmicroένου δηλαδή της σύmicroπτυξης και ανασύνταξης του περιεχοmicroένου του Σύmicroφωνα microε τον van Dijk λοιπόν η κατανόηση και εν συνεχεία η αναπαράσταση της αντιπροσωπευτικής δοmicroής ενός

6

κειmicroένου επιτυγχάνεται microε τον συνδυασmicroό των εξής microακροκανόνων της απαλοιφής [deletion] της γενίκευσης [generalization] της σύνθεσης [construction] και του laquomicroηδενόςraquo [zero] Ο πρώτος κανόνας η απαλοιφή ενεργοποιείται όταν πρόκειται να παραλειφθούν στην περίληψη πληροφορίες του πρωτοτύπου Η απαλοιφή microπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δραστική ανάλογα microε τη συmicroβολή microιας πληροφορίας στην επεξεργασία του κεντρικού θέmicroατος του κειmicroένου Ο δεύτερος κανόνας η γενίκευση εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το παίζω microπορεί να εκπροσωπήσει τα ντύνω την κούκλα microου παίζω σκάκι και φτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroο Ο τρίτος κανόνας η σύνθεση χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι Η διαφορά microεταξύ δεύτερου και τρίτου κανόνα δεν είναι απόλυτα σαφής και ενδέχεται να δηmicroιουργήσει προβλήmicroατα στην εmicroπειρική διερεύνηση ήκαι την αξιολόγηση περιλήψεων Μπορούmicroε ωστόσο να πούmicroε ότι η γενίκευση αφορά τα στοιχεία ενός συνόλου που σχετίζονται microόνο λογικά σηmicroασιολογικά microεταξύ τους ενώ η σύνθεση αφορά στοιχεία που συνδέονται όχι τόσο λογικά όσο αιτιακά microεταξύ τους δηλαδή ως βήmicroατα microιας διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από microιας microορφής αναγκαιότητα Ο τελευταίος κανόνας του laquomicroηδενόςraquo ισχύει στις περιπτώσεις όπου πληροφορίες του πρωτοτύπου microένουν ανέγγιχτες στην περίληψη πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι οι πληροφορίες αυτές επανιεραρχούνται ως πολύ σηmicroαντικές και έτσι υιοθετούνται αυτούσιες στην περίληψη Στην κριτική της του microοντέλου του van Dijk η Floslashttum (1990) της οποίας η έρευνα στηρίχθηκε στη microελέτη microεγάλου αριθmicroού σχολικών περιλήψεων επισηmicroαίνει τον microονόπλευρα θεωρητικό χαρακτήρα του microοντέλου τις δυσχέρειες εφαρmicroογής του σε πραγmicroατικές περιλήψεις και την ανάγκη τροποποίησης και συmicroπλήρωσης των τεσσάρων microακροκανόνων ∆έχεται καταρχήν τη χρησιmicroότητα και χρηστικότητα των τριών από αυτούς (της γενίκευσης της σύνθεσης και του laquomicroηδενόςraquo) θεωρεί όmicroως ότι η απαλοιφή είναι νοητική δραστηριότητα συνυφασmicroένη microε όλους τους microακροκανόνες ότι η επιλογή και η απαλοιφή πληροφοριών είναι η ίδια η ουσία της περίληψης στη θέση της προτείνει έναν κανόνα minuslaquoπροτασιακή ακολουθίαraquo είναι ο δικός της όροςminus που συνδυάζει αφενός την επιλογή και αφετέρου τον λεξιλογικό ή συντακτικό παραλληλισmicroό και επιπλέον microια ακολουθία που στηρίζεται αποκλειστικά στην επιλογή πληροφοριών από microια πρόταση του αρχικού κειmicroένου Τέλος υποδεικνύει και την ανάγκη της αναγνώρισης στην περίληψη σχολιαστικών προτάσεων που φωτίζουν πτυχές του πρωτοτύπου χωρίς να πυκνώνουν συγκεκριmicroένες πληροφορίες του Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η πιο πρόσφατη εmicroπειρική έρευνα πάνω σε περιλήψεις που συνέταξαν φοιτητές από πρωτότυπα κείmicroενα σε γλώσσα άλλη από τη microητρική τους (Seidlhofer 1995) Για τις ανάγκες της εργασίας της υιοθετεί το θεωρητικό πλαίσιο microιας οmicroάδας ψυχολόγων (Schnotz Ballstaedt και Mandl) πλαίσιο το οποίο επιχειρεί να ενοποιήσει προηγούmicroενες προτάσεις όπως του van Dijk και άλλων και καταλήγει σε microια ενδιαφέρουσα διάκριση των αντιληπτικών διαδικασιών (που χρησιmicroοποιούνται και στην κατασκευή microιας περίληψης) σε οριζόντιες και κάθετες Οι οριζόντιες διαδικασίες microε την εισαγωγή όρων που συνάγονται όχι από το κείmicroενο αλλά από γνωσιακά σχήmicroατα και προστίθενται στο ίδιο ιεραρχικό επίπεδο δηλαδή στο προτασιακό επίπεδο του αρχικού κειmicroένου έχουν ως αποτέλεσmicroα την επέκταση της νοητικής αναπαράστασής του laquoοριζοντίωςraquo Τέτοιες είναι η επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] η επεξεργασία [elaboration] και η αναδιάταξη [restructuring] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας του προφανώς θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες Επεξεργασία είναι η αναλυτική ή συνθετική πραγmicroάτευση microιας πληροφορίας (διασαφήνιση επέκταση) που δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριmicroένα στοιχεία του πρωτοτύπου Αναδιάταξη τέλος είναι η σύνδεση διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο πληροφοριακών στοιχείων που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα Από την άλλη πλευρά οι κάθετες διαδικασίες που microοιάζουν microε τους microακροκανόνες του van Dijk εφαρmicroόζονται σε προτάσεις του αρχικού κειmicroένου για να προκύψουν ιεραρχικά (laquoκάθεταraquo) υψηλότερες προτάσεις δηλαδή η microακροδοmicroή του πρωτοτύπου η περίληψή του

7

Τέτοιες είναι η απαλοιφή και η γενίκευση [deletion generalization] η επιλογή [selection] και το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo [laquobundlingraquo] Η απαλοιφή και η γενίκευση νοούνται όπως και στον van Dijk Η επιλογή αντιστοιχεί στον microακροκανόνα του laquomicroηδενόςraquo ενώ το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo θυmicroίζει την ανασύνθεση δηλαδή είναι η συνένωση συναφών πληροφοριακών στοιχείων και η ένταξή τους κάτω από ένα γενικευτικό όρο (όχι απαραίτητα ένα υπερώνυmicroο) που δηλώνει τη microεταξύ τους σχέση Η συmicroβολή της Seidlhofer στο θεωρητικό σχήmicroα που microόλις παρουσιάσαmicroε υπαγορεύθηκε από τις πρακτικές ανάγκες της έρευνάς της Το υλικό των περιλήψεων την υποχρέωσε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις και προσθήκες γνωσιακών λειτουργιών όπως οι παραπάνω Είναι microάλιστα εντυπωσιακό ότι οι διορθώσεις της αυτές είναι σχεδόν ταυτόσηmicroες microrsquo εκείνες της Floslashttum Συγκεκριmicroένα αφήνει απrsquo έξω την απαλοιφή επειδή microε τη στενή έννοια του όρου πρέπει να θεωρηθεί οριζόντια όχι κάθετη αντιληπτική διαδικασία ενώ microε την ευρεία έννοια του όρου υπονοείται σε κάθε νοητική πράξη περίληψης Επίσης συγχωνεύει την επιλογή microε το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo και προκρίνει τη δεύτερη διαδικασία ως την πιο αντιπροσωπευτική ανάmicroεσα στις δύο Τέλος προσθέτει δύο ακόmicroη αντιληπτικές διαδικασίες το laquoκλάδεmicroαraquo [pruning] που αντιστοιχεί στις επιλεκτικές ακολουθίες της Floslashttum αφού σηmicroαίνει την επιλογή και τον αποκλεισmicroό κάποιων πληροφοριακών στοιχείων από microια πρόταση και τις laquomicroεταγλωσσικές αποφάνσειςraquo [metastatements] που θυmicroίζουν τις σχολιαστικές ακολουθίες της Floslashttum Η δική microας ταξινοmicroική πρόταση των γνωσιακών λειτουργιών (ή αντιληπτικών διαδικασιών) που χρησιmicroοποιούνται στη φάση της κατανόησης του πρωτοτύπου και της επιλογής των πληροφοριών που θα συγκροτήσουν την περίληψη ακολουθεί σε γενικές γραmicromicroές τις ιδέες των Floslashttum και Seidlhofer και αρθρώνεται σε τρεις υποκατηγορίες δύο από τις οποίες αντιστοιχούν στις οριζόντιες και κάθετες αντιληπτικές διαδικασίες των Schnotz κά Με microια απαραίτητη διευκρίνιση οι οριζόντιες διαδικασίες είναι ουσιαστικά διαδικασίες παράφρασης minusθα τις χαρακτηρίζαmicroε laquoκειmicroενικές πράξεις εξίσωσηςraquominus και δεν οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερου επιπέδου όπως αυτές που συστήνουν τελικά τη microακροδοmicroή του πρωτοτύπου είναι όmicroως εντελώς απαραίτητες στην πορεία κατανόησης και προετοιmicroασίας του για σύνοψη (πρβ Coyaud 1972113-29 Gopnik 1972 98-109 Longacre 1996 76-82) Οι κάθετες διαδικασίες από την άλλη πλευρά είναι διαδικασίες πύκνωσης minuslaquoκειmicroενικές πράξεις αφαίρεσηςraquominus των πληροφοριών του πρωτοτύπου γιατί οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερης τάξης οι οποίες θα συγκροτήσουν το κείmicroενο της περίληψης Έτσι η παράφραση και η πύκνωση γίνονται οι δυο θεmicroελιώδεις υποδιαιρέσεις των νοητικών πράξεων που επιτελούνται στην αρχική φάση της διαδικασίας της περίληψης Όσο για τις προτάσεις-microετασχόλια minuslaquoκειmicroενικές πράξεις πρόσθεσηςraquominus που αναφέρονται στις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου παρέχοντας ταυτόχρονα microια εικόνα της συνολικής του διάρθρωσης αυτές πρέπει να αποτελέσουν microια τρίτη χωριστή υποκατηγορία συmicroπληρωmicroατική των δύο προηγούmicroενων (πρβ και Nash amp Stacey 1997 219-25) Ακολουθεί ένα ευρετικό σχήmicroα των λειτουργιών στις οποίες αναφερθήκαmicroε πλαισιωmicroένο microε ενδεικτικά παραδείγmicroατα σε ζεύγη (το πρώτο αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και το δεύτερο την υπό κατασκευή περίληψη) που απέχει από microια εξαντλητική καταλογογράφησή τους η οποία θα πρέπει να στηριχθεί σε εξαντλητική εmicroπειρική έρευνα microπορεί όmicroως να αποτελέσει οδηγό για microια πρώτη προσέγγιση της σχολικής περίληψης 3211 Λειτουργίες παράφρασης bullbullbullbull Παραλληλισmicroός

minus αναδοmicroητικός α) Η microεταβιοmicroηχανική κοινωνία της εποχής microας microοιάζει προκλητική και ταχύτατα microεταβαλλόmicroενη β) Η σύγχρονη κοινωνία είναι γοητευτική αλλά ασταθής

minus επιλεκτικός α) Το microορφωτικό περιεχόmicroενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος οφείλει κατά τη γνώmicroη microου να υπολογίσει δίπλα στις πολιτισmicroικές αξίες του παρελθόντος και τα τεχνολογικά δεδοmicroένα του παρόντος

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

4

λιγότερο χρόνο απrsquo ότι απαιτεί η ανάγνωση ή η ακρόαση και ερmicroηνεία του πρωτοτύπου Η δεύτερη microορφή περίληψης ενδιαφέρεται για την κατανόηση από τον αναγνώστη της ενός συmicroβάντος λόγου είτε microονολογικού (πχ οmicroιλία διάλεξη διάγγελmicroα πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα κήρυγmicroα αγόρευση σε δικαστήριο) ή συνοmicroιλιακού (πχ δηmicroόσια αντιπαράθεση συνεδρίαση συνέντευξη σεmicroινάριο) και πιο συγκεκριmicroένα των θέσεων που παρουσιάστηκαν και των αντιδράσεων που αυτές προκάλεσαν microε microια σειρά πειστική που ενδέχεται να microην παρακολουθεί κατά πόδας την εξέλιξη του συmicroβάντος Κι εδώ ο χρόνος ανάγνωσης της περίληψης είναι σαφώς microικρότερος του χρόνου που απαιτείται για την παρακολούθηση του αντίστοιχου συmicroβάντος λόγου Γνωστές ποικιλίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου εκτός από τη σχολική είναι η περίληψη επιστηmicroονικής ανακοίνωσης ή άρθρου [abstract] [1] η περίληψη ενός θεατρικού έργου microιας κινηmicroατογραφικής ταινίας ή microιας λογοτεχνικής αφήγησης [synopsis] [2] και η ανακεφαλαίωση [preacutecis] δηλαδή η κριτική συνθετική σύνοψη των συmicroπερασmicroάτων ενός βιβλίου microιας διατριβής microιας έρευνας Κριτήριο διαφοροποίησης των ποικιλιών αυτών είναι το κειmicroενικό είδος του πρωτοτύπου (λογοτεχνικό microη λογοτεχνικό) που επιβάλλει στον συντάκτη της περίληψης διαφορετική αντιmicroετώπισή του κατά περίπτωση δηλαδή διαφορετική αφαιρετική διαδικασία διαφορετικά γλωσσικά microέσα για την απεικόνιση της δοmicroής του αρχικού κειmicroένου κά H περίληψη microονολογικού ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου είναι microια πληροφοριακή αναφορά [report] για το συmicroβάν λόγου που καταγράφει πλαισιωmicroένη από σχόλια για τη διάρθρωση του microονολόγου ή συνηθέστερα του διαλόγου και τη γλωσσική εξωγλωσσική συmicroπεριφορά των συνοmicroιλητών Αν διακρίνει κανείς ποικιλίες αυτής της microορφής περίληψης το κριτήριο διαφοροποίησής τους δεν microπορεί να είναι άλλο από τη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος λόγου που συνοψίζεται (δηmicroόσιο ιδιωτικό θεωρητικό πρακτικό κά) Πρέπει να σηmicroειωθεί ότι η τυπολογία αυτή δεν είναι εξαντλητική γιατί ο στόχος του κειmicroένου microας δεν είναι αυτού του είδους Αλλά και οι προσπάθειες για microια λεπτοmicroερή ταξινόmicroηση των microορφών περίληψης που έχουν γίνει στο παρελθόν από συστηmicroατικούς microελετητές του φαινοmicroένου laquoπερίληψηraquo [summarization] και των γλωσσικών του πραγmicroατώσεων [summaries] προσκρούουν σε ανυπέρβλητα εmicroπόδια ορολογίας ( Floslashttum 1985 1990 Seidlhofer 1995) Γιrsquo αυτό ακόmicroη και σήmicroερα δεν υπάρχει οmicroοφωνία στη χρήση όρων όπως laquoπύκνωσηraquo laquoπερίληψηraquo ή laquoσύνοψηraquo Ωστόσο η διάκριση των microορφών περίληψης microε βάση τη φύση του αρχικού κειmicroένου ή λόγου (γραπτού προφορικού) δύσκολα microπορεί να αmicroφισβητηθεί Αυτή λοιπόν θα αποτελέσει και τον οδηγό στη συστηmicroατική ανάλυση που ακολουθεί των δοmicroικών και κειmicroενικών γνωρισmicroάτων τους 3 Περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου Πριν εφαρmicroόσουmicroε στην περίληψη τα δύο ενδογλωσσικά ταξινοmicroικά κριτήρια που αναφέρθηκαν στην αρχή (γνωσιακές λειτουργίες γλωσσικά microέσα ενός είδους κειmicroένου) ας ξεκινήσουmicroε από το τρίτο κριτήριο που είναι εξωγλωσσικό δηλαδή την επικοινωνιακή λειτουργία (ή microάλλον τις επικοινωνιακές λειτουργίες ανάλογα microε τον στόχο) της περίληψης Να σηmicroειωθεί σε παρένθεση ότι η σχολική περίληψη που microας ενδιαφέρει ιδιαίτερα έχει όπως εξηγήσαmicroε τις ιδιαιτερότητές της όmicroως στον βαθmicroό που επιδιώκεται να microιmicroείται τις χρηστικές περιλήψεις microπορεί να νοηθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα και microε διαφορετικές λειτουργίες microrsquo άλλα λόγια microπορεί να ζητηθεί από τους microαθητές να συντάξουν περιλήψεις ανασυστήνοντας microε τη φαντασία τους ποικίλες συνθήκες επικοινωνίας και αντίστοιχες χρήσεις των περιλήψεων 31 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Αν ως κριτήρια διαφοροποίησης των επικοινωνιακών λειτουργιών της περίληψης υιοθετήσουmicroε όχι τον δίαυλο δηmicroοσιοποίησής της ή το καταστασιακό πλαίσιο στο οποίο παράγεται και διανέmicroεται αλλά τους ρόλους του παραγωγού και του αποδέκτη της και συγκεκριmicroένα α) τη σύmicroπτωση microη σύmicroπτωση του συγγραφέα του αρχικού κειmicroένου ή λόγου microε τον συγγραφέα της περίληψης και β) το αν η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της περίληψης ή για τρίτους προκύπτουν τέσσερις microορφές (και αντίστοιχες λειτουργίες) της

5

περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Πρώτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Η περίληψη που συνοδεύει την παρουσίαση ή την κριτική ενός βιβλίου η περίληψη ενός επιστηmicroονικού άρθρου ή microιας δηmicroοσιογραφικής έρευνας και γενικά οι επαγγελmicroατικές περιλήψεις που απευθύνονται σε microεγάλο αναγνωστικό κοινό ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία ∆εύτερον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της Οι σηmicroειώσεις από βιβλία που διευκολύνουν το microελλοντικό τους ξαναδιάβασmicroα ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Τρίτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Το abstract microιας οmicroιλίας σε συνέδριο ή microιας ανακοίνωσης προς δηmicroοσίευση στα πρακτικά του συνεδρίου αποτελούν τυπικά παραδείγmicroατα της κατηγορίας αυτής Τέλος η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον ίδιο Πρόκειται για microια laquoεσωτερικήraquo microορφή περίληψης που χρησιmicroοποιούν επαγγελmicroατίες συγγραφείς καθώς επεξεργάζονται τmicroήmicroατα ενός βιβλίου ή microιας microεγάλης έρευνας και η σύνοψη του υλικού που έχει ήδη υποστεί κάποια επεξεργασία τούς βοηθά να ολοκληρώσουν το έργο τους (πρβ Makkai 1988) Είναι προφανές ότι η σχολική περίληψη είναι προσανατολισmicroένη αποκλειστικά στην πρώτη microορφή ζητά δηλαδή από τους microαθητές microια συνθετική έκθεση ενός συνεχούς (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου όπως για παράδειγmicroα ενός κειmicroένου πειθούς ή ενός πληροφοριακού ή ακόmicroη και ενός βιογραφικού κειmicroένου που θα ενδιέφερε τρίτους να τη διαβάσουν (ένα αρκετά microεγάλο δυνητικό laquoακροατήριοraquo) ώστε να ενηmicroερωθούν για το περιεχόmicroενο και τη διάρθρωση του αρχικού κειmicroένου και να κερδίσουν τον χρόνο που θα απαιτούνταν για την ανάγνωση και την ερmicroηνεία του 32 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Η περίληψη είναι εξ ορισmicroού microια διφυής δραστηριότητα ανάγνωσης και (συγ)γραφής Επειδή κινητοποιείται από ένα αυθεντικό κείmicroενο το οποίο πρέπει να συνοψιστεί συνιστά αφενός microια διαδικασία που προϋποθέτει την ενεργοποίηση νοητικών δεξιοτήτων που σχετίζονται πρώτα microε την κατανόηση και εν συνεχεία minusή microάλλον παράλληλαminus microε την παράφραση και την πύκνωση των πληροφοριακών στοιχείων του πρωτοτύπου αφετέρου συνιστά microια διαδικασία ανασυγκρότησης των πληροφοριών που επιλέχθηκαν σε ένα καινούριο κείmicroενο που είναι η περίληψη ως προϊόν ολοκληρωmicroένο Πριν περάσουmicroε λοιπόν στη διερεύνηση των γλωσσικών microέσων και των στρατηγικών που χρησιmicroοποιούνται στη σύνταξη microιας περίληψης θα αναφερθούmicroε στις γνωσιακές λειτουργίες που επιτελεί ο αναγνώστης του πρωτοτύπου προκειmicroένου να το κατανοήσει και να το αποσυνθέσει και έπειτα στις πράξεις που απαιτούνται για την κατάστρωση του σχεδίου πάνω στο οποίο θα στηριχθεί το κείmicroενο της περίληψης 321 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως διαδικασίας [summarization] Το περισσότερο δοκιmicroασmicroένο microοντέλο που περιγράφει τις νοητικές πράξεις οι οποίες υφαίνουν το γνωσιακό υπόστρωmicroα microιας χρηστικής ή σχολικής περίληψης microrsquo άλλα λόγια καθιστούν δυνατή την περίληψη καταρχήν ως πράξη ανάγνωσης και κατανόησης ενός πρωτότυπου κειmicroένου είναι το microοντέλο του T A van Dijk (1980) Ο συγγραφέας αναπαριστά τις πράξεις αυτές microε microακροκανόνες [macrorules] οι οποίοι οδηγούν τελικά στη δηmicroιουργία microιας microακροδοmicroής [macrostructure] Και microακροδοmicroή ενός κειmicroένου είναι η συνολική σηmicroασιολογική απεικόνισή του ή απλούστερα αυτό που διαισθητικά ένας αναγνώστης αντιλαmicroβάνεται ως κεντρικό θέmicroα ή σύνοψη (του περιεχοmicroένου) ενός κειmicroένου Βέβαια η πρόσληψη και η ερmicroηνεία ενός κειmicroένου από τον αναγνώστη του ποτέ δεν είναι microια προβλέψιmicroη γραmicromicroική διαδικασία γιατί επηρεάζεται από τις γνώσεις τις αξίες τις στάσεις τις προκαταλήψεις κλπ του τελευταίου ή τα ευρύτερα πολιτισmicroικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα του κειmicroένου και της ερmicroηνείας του Ωστόσο ο van Dijk πιστεύει ότι είναι δυνατόν να καταλήξουmicroε σε λίγες γενικές αρχές δηλαδή microακροκανόνες που ανεξαρτήτως των ιδιαιτεροτήτων κάθε ερmicroηνείας προσφέρονται για τη σύσταση της microακροδοmicroής ενός κειmicroένου δηλαδή της σύmicroπτυξης και ανασύνταξης του περιεχοmicroένου του Σύmicroφωνα microε τον van Dijk λοιπόν η κατανόηση και εν συνεχεία η αναπαράσταση της αντιπροσωπευτικής δοmicroής ενός

6

κειmicroένου επιτυγχάνεται microε τον συνδυασmicroό των εξής microακροκανόνων της απαλοιφής [deletion] της γενίκευσης [generalization] της σύνθεσης [construction] και του laquomicroηδενόςraquo [zero] Ο πρώτος κανόνας η απαλοιφή ενεργοποιείται όταν πρόκειται να παραλειφθούν στην περίληψη πληροφορίες του πρωτοτύπου Η απαλοιφή microπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δραστική ανάλογα microε τη συmicroβολή microιας πληροφορίας στην επεξεργασία του κεντρικού θέmicroατος του κειmicroένου Ο δεύτερος κανόνας η γενίκευση εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το παίζω microπορεί να εκπροσωπήσει τα ντύνω την κούκλα microου παίζω σκάκι και φτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroο Ο τρίτος κανόνας η σύνθεση χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι Η διαφορά microεταξύ δεύτερου και τρίτου κανόνα δεν είναι απόλυτα σαφής και ενδέχεται να δηmicroιουργήσει προβλήmicroατα στην εmicroπειρική διερεύνηση ήκαι την αξιολόγηση περιλήψεων Μπορούmicroε ωστόσο να πούmicroε ότι η γενίκευση αφορά τα στοιχεία ενός συνόλου που σχετίζονται microόνο λογικά σηmicroασιολογικά microεταξύ τους ενώ η σύνθεση αφορά στοιχεία που συνδέονται όχι τόσο λογικά όσο αιτιακά microεταξύ τους δηλαδή ως βήmicroατα microιας διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από microιας microορφής αναγκαιότητα Ο τελευταίος κανόνας του laquomicroηδενόςraquo ισχύει στις περιπτώσεις όπου πληροφορίες του πρωτοτύπου microένουν ανέγγιχτες στην περίληψη πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι οι πληροφορίες αυτές επανιεραρχούνται ως πολύ σηmicroαντικές και έτσι υιοθετούνται αυτούσιες στην περίληψη Στην κριτική της του microοντέλου του van Dijk η Floslashttum (1990) της οποίας η έρευνα στηρίχθηκε στη microελέτη microεγάλου αριθmicroού σχολικών περιλήψεων επισηmicroαίνει τον microονόπλευρα θεωρητικό χαρακτήρα του microοντέλου τις δυσχέρειες εφαρmicroογής του σε πραγmicroατικές περιλήψεις και την ανάγκη τροποποίησης και συmicroπλήρωσης των τεσσάρων microακροκανόνων ∆έχεται καταρχήν τη χρησιmicroότητα και χρηστικότητα των τριών από αυτούς (της γενίκευσης της σύνθεσης και του laquomicroηδενόςraquo) θεωρεί όmicroως ότι η απαλοιφή είναι νοητική δραστηριότητα συνυφασmicroένη microε όλους τους microακροκανόνες ότι η επιλογή και η απαλοιφή πληροφοριών είναι η ίδια η ουσία της περίληψης στη θέση της προτείνει έναν κανόνα minuslaquoπροτασιακή ακολουθίαraquo είναι ο δικός της όροςminus που συνδυάζει αφενός την επιλογή και αφετέρου τον λεξιλογικό ή συντακτικό παραλληλισmicroό και επιπλέον microια ακολουθία που στηρίζεται αποκλειστικά στην επιλογή πληροφοριών από microια πρόταση του αρχικού κειmicroένου Τέλος υποδεικνύει και την ανάγκη της αναγνώρισης στην περίληψη σχολιαστικών προτάσεων που φωτίζουν πτυχές του πρωτοτύπου χωρίς να πυκνώνουν συγκεκριmicroένες πληροφορίες του Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η πιο πρόσφατη εmicroπειρική έρευνα πάνω σε περιλήψεις που συνέταξαν φοιτητές από πρωτότυπα κείmicroενα σε γλώσσα άλλη από τη microητρική τους (Seidlhofer 1995) Για τις ανάγκες της εργασίας της υιοθετεί το θεωρητικό πλαίσιο microιας οmicroάδας ψυχολόγων (Schnotz Ballstaedt και Mandl) πλαίσιο το οποίο επιχειρεί να ενοποιήσει προηγούmicroενες προτάσεις όπως του van Dijk και άλλων και καταλήγει σε microια ενδιαφέρουσα διάκριση των αντιληπτικών διαδικασιών (που χρησιmicroοποιούνται και στην κατασκευή microιας περίληψης) σε οριζόντιες και κάθετες Οι οριζόντιες διαδικασίες microε την εισαγωγή όρων που συνάγονται όχι από το κείmicroενο αλλά από γνωσιακά σχήmicroατα και προστίθενται στο ίδιο ιεραρχικό επίπεδο δηλαδή στο προτασιακό επίπεδο του αρχικού κειmicroένου έχουν ως αποτέλεσmicroα την επέκταση της νοητικής αναπαράστασής του laquoοριζοντίωςraquo Τέτοιες είναι η επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] η επεξεργασία [elaboration] και η αναδιάταξη [restructuring] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας του προφανώς θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες Επεξεργασία είναι η αναλυτική ή συνθετική πραγmicroάτευση microιας πληροφορίας (διασαφήνιση επέκταση) που δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριmicroένα στοιχεία του πρωτοτύπου Αναδιάταξη τέλος είναι η σύνδεση διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο πληροφοριακών στοιχείων που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα Από την άλλη πλευρά οι κάθετες διαδικασίες που microοιάζουν microε τους microακροκανόνες του van Dijk εφαρmicroόζονται σε προτάσεις του αρχικού κειmicroένου για να προκύψουν ιεραρχικά (laquoκάθεταraquo) υψηλότερες προτάσεις δηλαδή η microακροδοmicroή του πρωτοτύπου η περίληψή του

7

Τέτοιες είναι η απαλοιφή και η γενίκευση [deletion generalization] η επιλογή [selection] και το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo [laquobundlingraquo] Η απαλοιφή και η γενίκευση νοούνται όπως και στον van Dijk Η επιλογή αντιστοιχεί στον microακροκανόνα του laquomicroηδενόςraquo ενώ το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo θυmicroίζει την ανασύνθεση δηλαδή είναι η συνένωση συναφών πληροφοριακών στοιχείων και η ένταξή τους κάτω από ένα γενικευτικό όρο (όχι απαραίτητα ένα υπερώνυmicroο) που δηλώνει τη microεταξύ τους σχέση Η συmicroβολή της Seidlhofer στο θεωρητικό σχήmicroα που microόλις παρουσιάσαmicroε υπαγορεύθηκε από τις πρακτικές ανάγκες της έρευνάς της Το υλικό των περιλήψεων την υποχρέωσε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις και προσθήκες γνωσιακών λειτουργιών όπως οι παραπάνω Είναι microάλιστα εντυπωσιακό ότι οι διορθώσεις της αυτές είναι σχεδόν ταυτόσηmicroες microrsquo εκείνες της Floslashttum Συγκεκριmicroένα αφήνει απrsquo έξω την απαλοιφή επειδή microε τη στενή έννοια του όρου πρέπει να θεωρηθεί οριζόντια όχι κάθετη αντιληπτική διαδικασία ενώ microε την ευρεία έννοια του όρου υπονοείται σε κάθε νοητική πράξη περίληψης Επίσης συγχωνεύει την επιλογή microε το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo και προκρίνει τη δεύτερη διαδικασία ως την πιο αντιπροσωπευτική ανάmicroεσα στις δύο Τέλος προσθέτει δύο ακόmicroη αντιληπτικές διαδικασίες το laquoκλάδεmicroαraquo [pruning] που αντιστοιχεί στις επιλεκτικές ακολουθίες της Floslashttum αφού σηmicroαίνει την επιλογή και τον αποκλεισmicroό κάποιων πληροφοριακών στοιχείων από microια πρόταση και τις laquomicroεταγλωσσικές αποφάνσειςraquo [metastatements] που θυmicroίζουν τις σχολιαστικές ακολουθίες της Floslashttum Η δική microας ταξινοmicroική πρόταση των γνωσιακών λειτουργιών (ή αντιληπτικών διαδικασιών) που χρησιmicroοποιούνται στη φάση της κατανόησης του πρωτοτύπου και της επιλογής των πληροφοριών που θα συγκροτήσουν την περίληψη ακολουθεί σε γενικές γραmicromicroές τις ιδέες των Floslashttum και Seidlhofer και αρθρώνεται σε τρεις υποκατηγορίες δύο από τις οποίες αντιστοιχούν στις οριζόντιες και κάθετες αντιληπτικές διαδικασίες των Schnotz κά Με microια απαραίτητη διευκρίνιση οι οριζόντιες διαδικασίες είναι ουσιαστικά διαδικασίες παράφρασης minusθα τις χαρακτηρίζαmicroε laquoκειmicroενικές πράξεις εξίσωσηςraquominus και δεν οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερου επιπέδου όπως αυτές που συστήνουν τελικά τη microακροδοmicroή του πρωτοτύπου είναι όmicroως εντελώς απαραίτητες στην πορεία κατανόησης και προετοιmicroασίας του για σύνοψη (πρβ Coyaud 1972113-29 Gopnik 1972 98-109 Longacre 1996 76-82) Οι κάθετες διαδικασίες από την άλλη πλευρά είναι διαδικασίες πύκνωσης minuslaquoκειmicroενικές πράξεις αφαίρεσηςraquominus των πληροφοριών του πρωτοτύπου γιατί οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερης τάξης οι οποίες θα συγκροτήσουν το κείmicroενο της περίληψης Έτσι η παράφραση και η πύκνωση γίνονται οι δυο θεmicroελιώδεις υποδιαιρέσεις των νοητικών πράξεων που επιτελούνται στην αρχική φάση της διαδικασίας της περίληψης Όσο για τις προτάσεις-microετασχόλια minuslaquoκειmicroενικές πράξεις πρόσθεσηςraquominus που αναφέρονται στις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου παρέχοντας ταυτόχρονα microια εικόνα της συνολικής του διάρθρωσης αυτές πρέπει να αποτελέσουν microια τρίτη χωριστή υποκατηγορία συmicroπληρωmicroατική των δύο προηγούmicroενων (πρβ και Nash amp Stacey 1997 219-25) Ακολουθεί ένα ευρετικό σχήmicroα των λειτουργιών στις οποίες αναφερθήκαmicroε πλαισιωmicroένο microε ενδεικτικά παραδείγmicroατα σε ζεύγη (το πρώτο αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και το δεύτερο την υπό κατασκευή περίληψη) που απέχει από microια εξαντλητική καταλογογράφησή τους η οποία θα πρέπει να στηριχθεί σε εξαντλητική εmicroπειρική έρευνα microπορεί όmicroως να αποτελέσει οδηγό για microια πρώτη προσέγγιση της σχολικής περίληψης 3211 Λειτουργίες παράφρασης bullbullbullbull Παραλληλισmicroός

minus αναδοmicroητικός α) Η microεταβιοmicroηχανική κοινωνία της εποχής microας microοιάζει προκλητική και ταχύτατα microεταβαλλόmicroενη β) Η σύγχρονη κοινωνία είναι γοητευτική αλλά ασταθής

minus επιλεκτικός α) Το microορφωτικό περιεχόmicroενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος οφείλει κατά τη γνώmicroη microου να υπολογίσει δίπλα στις πολιτισmicroικές αξίες του παρελθόντος και τα τεχνολογικά δεδοmicroένα του παρόντος

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

5

περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Πρώτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Η περίληψη που συνοδεύει την παρουσίαση ή την κριτική ενός βιβλίου η περίληψη ενός επιστηmicroονικού άρθρου ή microιας δηmicroοσιογραφικής έρευνας και γενικά οι επαγγελmicroατικές περιλήψεις που απευθύνονται σε microεγάλο αναγνωστικό κοινό ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία ∆εύτερον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι άλλος από τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον συντάκτη της Οι σηmicroειώσεις από βιβλία που διευκολύνουν το microελλοντικό τους ξαναδιάβασmicroα ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Τρίτον η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τρίτους Το abstract microιας οmicroιλίας σε συνέδριο ή microιας ανακοίνωσης προς δηmicroοσίευση στα πρακτικά του συνεδρίου αποτελούν τυπικά παραδείγmicroατα της κατηγορίας αυτής Τέλος η περίπτωση όπου ο συγγραφέας του πρωτοτύπου είναι ο ίδιος microε τον συντάκτη της περίληψης και η περίληψη προορίζεται για τον ίδιο Πρόκειται για microια laquoεσωτερικήraquo microορφή περίληψης που χρησιmicroοποιούν επαγγελmicroατίες συγγραφείς καθώς επεξεργάζονται τmicroήmicroατα ενός βιβλίου ή microιας microεγάλης έρευνας και η σύνοψη του υλικού που έχει ήδη υποστεί κάποια επεξεργασία τούς βοηθά να ολοκληρώσουν το έργο τους (πρβ Makkai 1988) Είναι προφανές ότι η σχολική περίληψη είναι προσανατολισmicroένη αποκλειστικά στην πρώτη microορφή ζητά δηλαδή από τους microαθητές microια συνθετική έκθεση ενός συνεχούς (microη λογοτεχνικού) κειmicroένου όπως για παράδειγmicroα ενός κειmicroένου πειθούς ή ενός πληροφοριακού ή ακόmicroη και ενός βιογραφικού κειmicroένου που θα ενδιέφερε τρίτους να τη διαβάσουν (ένα αρκετά microεγάλο δυνητικό laquoακροατήριοraquo) ώστε να ενηmicroερωθούν για το περιεχόmicroενο και τη διάρθρωση του αρχικού κειmicroένου και να κερδίσουν τον χρόνο που θα απαιτούνταν για την ανάγνωση και την ερmicroηνεία του 32 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Η περίληψη είναι εξ ορισmicroού microια διφυής δραστηριότητα ανάγνωσης και (συγ)γραφής Επειδή κινητοποιείται από ένα αυθεντικό κείmicroενο το οποίο πρέπει να συνοψιστεί συνιστά αφενός microια διαδικασία που προϋποθέτει την ενεργοποίηση νοητικών δεξιοτήτων που σχετίζονται πρώτα microε την κατανόηση και εν συνεχεία minusή microάλλον παράλληλαminus microε την παράφραση και την πύκνωση των πληροφοριακών στοιχείων του πρωτοτύπου αφετέρου συνιστά microια διαδικασία ανασυγκρότησης των πληροφοριών που επιλέχθηκαν σε ένα καινούριο κείmicroενο που είναι η περίληψη ως προϊόν ολοκληρωmicroένο Πριν περάσουmicroε λοιπόν στη διερεύνηση των γλωσσικών microέσων και των στρατηγικών που χρησιmicroοποιούνται στη σύνταξη microιας περίληψης θα αναφερθούmicroε στις γνωσιακές λειτουργίες που επιτελεί ο αναγνώστης του πρωτοτύπου προκειmicroένου να το κατανοήσει και να το αποσυνθέσει και έπειτα στις πράξεις που απαιτούνται για την κατάστρωση του σχεδίου πάνω στο οποίο θα στηριχθεί το κείmicroενο της περίληψης 321 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως διαδικασίας [summarization] Το περισσότερο δοκιmicroασmicroένο microοντέλο που περιγράφει τις νοητικές πράξεις οι οποίες υφαίνουν το γνωσιακό υπόστρωmicroα microιας χρηστικής ή σχολικής περίληψης microrsquo άλλα λόγια καθιστούν δυνατή την περίληψη καταρχήν ως πράξη ανάγνωσης και κατανόησης ενός πρωτότυπου κειmicroένου είναι το microοντέλο του T A van Dijk (1980) Ο συγγραφέας αναπαριστά τις πράξεις αυτές microε microακροκανόνες [macrorules] οι οποίοι οδηγούν τελικά στη δηmicroιουργία microιας microακροδοmicroής [macrostructure] Και microακροδοmicroή ενός κειmicroένου είναι η συνολική σηmicroασιολογική απεικόνισή του ή απλούστερα αυτό που διαισθητικά ένας αναγνώστης αντιλαmicroβάνεται ως κεντρικό θέmicroα ή σύνοψη (του περιεχοmicroένου) ενός κειmicroένου Βέβαια η πρόσληψη και η ερmicroηνεία ενός κειmicroένου από τον αναγνώστη του ποτέ δεν είναι microια προβλέψιmicroη γραmicromicroική διαδικασία γιατί επηρεάζεται από τις γνώσεις τις αξίες τις στάσεις τις προκαταλήψεις κλπ του τελευταίου ή τα ευρύτερα πολιτισmicroικά και κοινωνικά συmicroφραζόmicroενα του κειmicroένου και της ερmicroηνείας του Ωστόσο ο van Dijk πιστεύει ότι είναι δυνατόν να καταλήξουmicroε σε λίγες γενικές αρχές δηλαδή microακροκανόνες που ανεξαρτήτως των ιδιαιτεροτήτων κάθε ερmicroηνείας προσφέρονται για τη σύσταση της microακροδοmicroής ενός κειmicroένου δηλαδή της σύmicroπτυξης και ανασύνταξης του περιεχοmicroένου του Σύmicroφωνα microε τον van Dijk λοιπόν η κατανόηση και εν συνεχεία η αναπαράσταση της αντιπροσωπευτικής δοmicroής ενός

6

κειmicroένου επιτυγχάνεται microε τον συνδυασmicroό των εξής microακροκανόνων της απαλοιφής [deletion] της γενίκευσης [generalization] της σύνθεσης [construction] και του laquomicroηδενόςraquo [zero] Ο πρώτος κανόνας η απαλοιφή ενεργοποιείται όταν πρόκειται να παραλειφθούν στην περίληψη πληροφορίες του πρωτοτύπου Η απαλοιφή microπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δραστική ανάλογα microε τη συmicroβολή microιας πληροφορίας στην επεξεργασία του κεντρικού θέmicroατος του κειmicroένου Ο δεύτερος κανόνας η γενίκευση εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το παίζω microπορεί να εκπροσωπήσει τα ντύνω την κούκλα microου παίζω σκάκι και φτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroο Ο τρίτος κανόνας η σύνθεση χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι Η διαφορά microεταξύ δεύτερου και τρίτου κανόνα δεν είναι απόλυτα σαφής και ενδέχεται να δηmicroιουργήσει προβλήmicroατα στην εmicroπειρική διερεύνηση ήκαι την αξιολόγηση περιλήψεων Μπορούmicroε ωστόσο να πούmicroε ότι η γενίκευση αφορά τα στοιχεία ενός συνόλου που σχετίζονται microόνο λογικά σηmicroασιολογικά microεταξύ τους ενώ η σύνθεση αφορά στοιχεία που συνδέονται όχι τόσο λογικά όσο αιτιακά microεταξύ τους δηλαδή ως βήmicroατα microιας διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από microιας microορφής αναγκαιότητα Ο τελευταίος κανόνας του laquomicroηδενόςraquo ισχύει στις περιπτώσεις όπου πληροφορίες του πρωτοτύπου microένουν ανέγγιχτες στην περίληψη πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι οι πληροφορίες αυτές επανιεραρχούνται ως πολύ σηmicroαντικές και έτσι υιοθετούνται αυτούσιες στην περίληψη Στην κριτική της του microοντέλου του van Dijk η Floslashttum (1990) της οποίας η έρευνα στηρίχθηκε στη microελέτη microεγάλου αριθmicroού σχολικών περιλήψεων επισηmicroαίνει τον microονόπλευρα θεωρητικό χαρακτήρα του microοντέλου τις δυσχέρειες εφαρmicroογής του σε πραγmicroατικές περιλήψεις και την ανάγκη τροποποίησης και συmicroπλήρωσης των τεσσάρων microακροκανόνων ∆έχεται καταρχήν τη χρησιmicroότητα και χρηστικότητα των τριών από αυτούς (της γενίκευσης της σύνθεσης και του laquomicroηδενόςraquo) θεωρεί όmicroως ότι η απαλοιφή είναι νοητική δραστηριότητα συνυφασmicroένη microε όλους τους microακροκανόνες ότι η επιλογή και η απαλοιφή πληροφοριών είναι η ίδια η ουσία της περίληψης στη θέση της προτείνει έναν κανόνα minuslaquoπροτασιακή ακολουθίαraquo είναι ο δικός της όροςminus που συνδυάζει αφενός την επιλογή και αφετέρου τον λεξιλογικό ή συντακτικό παραλληλισmicroό και επιπλέον microια ακολουθία που στηρίζεται αποκλειστικά στην επιλογή πληροφοριών από microια πρόταση του αρχικού κειmicroένου Τέλος υποδεικνύει και την ανάγκη της αναγνώρισης στην περίληψη σχολιαστικών προτάσεων που φωτίζουν πτυχές του πρωτοτύπου χωρίς να πυκνώνουν συγκεκριmicroένες πληροφορίες του Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η πιο πρόσφατη εmicroπειρική έρευνα πάνω σε περιλήψεις που συνέταξαν φοιτητές από πρωτότυπα κείmicroενα σε γλώσσα άλλη από τη microητρική τους (Seidlhofer 1995) Για τις ανάγκες της εργασίας της υιοθετεί το θεωρητικό πλαίσιο microιας οmicroάδας ψυχολόγων (Schnotz Ballstaedt και Mandl) πλαίσιο το οποίο επιχειρεί να ενοποιήσει προηγούmicroενες προτάσεις όπως του van Dijk και άλλων και καταλήγει σε microια ενδιαφέρουσα διάκριση των αντιληπτικών διαδικασιών (που χρησιmicroοποιούνται και στην κατασκευή microιας περίληψης) σε οριζόντιες και κάθετες Οι οριζόντιες διαδικασίες microε την εισαγωγή όρων που συνάγονται όχι από το κείmicroενο αλλά από γνωσιακά σχήmicroατα και προστίθενται στο ίδιο ιεραρχικό επίπεδο δηλαδή στο προτασιακό επίπεδο του αρχικού κειmicroένου έχουν ως αποτέλεσmicroα την επέκταση της νοητικής αναπαράστασής του laquoοριζοντίωςraquo Τέτοιες είναι η επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] η επεξεργασία [elaboration] και η αναδιάταξη [restructuring] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας του προφανώς θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες Επεξεργασία είναι η αναλυτική ή συνθετική πραγmicroάτευση microιας πληροφορίας (διασαφήνιση επέκταση) που δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριmicroένα στοιχεία του πρωτοτύπου Αναδιάταξη τέλος είναι η σύνδεση διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο πληροφοριακών στοιχείων που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα Από την άλλη πλευρά οι κάθετες διαδικασίες που microοιάζουν microε τους microακροκανόνες του van Dijk εφαρmicroόζονται σε προτάσεις του αρχικού κειmicroένου για να προκύψουν ιεραρχικά (laquoκάθεταraquo) υψηλότερες προτάσεις δηλαδή η microακροδοmicroή του πρωτοτύπου η περίληψή του

7

Τέτοιες είναι η απαλοιφή και η γενίκευση [deletion generalization] η επιλογή [selection] και το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo [laquobundlingraquo] Η απαλοιφή και η γενίκευση νοούνται όπως και στον van Dijk Η επιλογή αντιστοιχεί στον microακροκανόνα του laquomicroηδενόςraquo ενώ το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo θυmicroίζει την ανασύνθεση δηλαδή είναι η συνένωση συναφών πληροφοριακών στοιχείων και η ένταξή τους κάτω από ένα γενικευτικό όρο (όχι απαραίτητα ένα υπερώνυmicroο) που δηλώνει τη microεταξύ τους σχέση Η συmicroβολή της Seidlhofer στο θεωρητικό σχήmicroα που microόλις παρουσιάσαmicroε υπαγορεύθηκε από τις πρακτικές ανάγκες της έρευνάς της Το υλικό των περιλήψεων την υποχρέωσε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις και προσθήκες γνωσιακών λειτουργιών όπως οι παραπάνω Είναι microάλιστα εντυπωσιακό ότι οι διορθώσεις της αυτές είναι σχεδόν ταυτόσηmicroες microrsquo εκείνες της Floslashttum Συγκεκριmicroένα αφήνει απrsquo έξω την απαλοιφή επειδή microε τη στενή έννοια του όρου πρέπει να θεωρηθεί οριζόντια όχι κάθετη αντιληπτική διαδικασία ενώ microε την ευρεία έννοια του όρου υπονοείται σε κάθε νοητική πράξη περίληψης Επίσης συγχωνεύει την επιλογή microε το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo και προκρίνει τη δεύτερη διαδικασία ως την πιο αντιπροσωπευτική ανάmicroεσα στις δύο Τέλος προσθέτει δύο ακόmicroη αντιληπτικές διαδικασίες το laquoκλάδεmicroαraquo [pruning] που αντιστοιχεί στις επιλεκτικές ακολουθίες της Floslashttum αφού σηmicroαίνει την επιλογή και τον αποκλεισmicroό κάποιων πληροφοριακών στοιχείων από microια πρόταση και τις laquomicroεταγλωσσικές αποφάνσειςraquo [metastatements] που θυmicroίζουν τις σχολιαστικές ακολουθίες της Floslashttum Η δική microας ταξινοmicroική πρόταση των γνωσιακών λειτουργιών (ή αντιληπτικών διαδικασιών) που χρησιmicroοποιούνται στη φάση της κατανόησης του πρωτοτύπου και της επιλογής των πληροφοριών που θα συγκροτήσουν την περίληψη ακολουθεί σε γενικές γραmicromicroές τις ιδέες των Floslashttum και Seidlhofer και αρθρώνεται σε τρεις υποκατηγορίες δύο από τις οποίες αντιστοιχούν στις οριζόντιες και κάθετες αντιληπτικές διαδικασίες των Schnotz κά Με microια απαραίτητη διευκρίνιση οι οριζόντιες διαδικασίες είναι ουσιαστικά διαδικασίες παράφρασης minusθα τις χαρακτηρίζαmicroε laquoκειmicroενικές πράξεις εξίσωσηςraquominus και δεν οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερου επιπέδου όπως αυτές που συστήνουν τελικά τη microακροδοmicroή του πρωτοτύπου είναι όmicroως εντελώς απαραίτητες στην πορεία κατανόησης και προετοιmicroασίας του για σύνοψη (πρβ Coyaud 1972113-29 Gopnik 1972 98-109 Longacre 1996 76-82) Οι κάθετες διαδικασίες από την άλλη πλευρά είναι διαδικασίες πύκνωσης minuslaquoκειmicroενικές πράξεις αφαίρεσηςraquominus των πληροφοριών του πρωτοτύπου γιατί οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερης τάξης οι οποίες θα συγκροτήσουν το κείmicroενο της περίληψης Έτσι η παράφραση και η πύκνωση γίνονται οι δυο θεmicroελιώδεις υποδιαιρέσεις των νοητικών πράξεων που επιτελούνται στην αρχική φάση της διαδικασίας της περίληψης Όσο για τις προτάσεις-microετασχόλια minuslaquoκειmicroενικές πράξεις πρόσθεσηςraquominus που αναφέρονται στις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου παρέχοντας ταυτόχρονα microια εικόνα της συνολικής του διάρθρωσης αυτές πρέπει να αποτελέσουν microια τρίτη χωριστή υποκατηγορία συmicroπληρωmicroατική των δύο προηγούmicroενων (πρβ και Nash amp Stacey 1997 219-25) Ακολουθεί ένα ευρετικό σχήmicroα των λειτουργιών στις οποίες αναφερθήκαmicroε πλαισιωmicroένο microε ενδεικτικά παραδείγmicroατα σε ζεύγη (το πρώτο αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και το δεύτερο την υπό κατασκευή περίληψη) που απέχει από microια εξαντλητική καταλογογράφησή τους η οποία θα πρέπει να στηριχθεί σε εξαντλητική εmicroπειρική έρευνα microπορεί όmicroως να αποτελέσει οδηγό για microια πρώτη προσέγγιση της σχολικής περίληψης 3211 Λειτουργίες παράφρασης bullbullbullbull Παραλληλισmicroός

minus αναδοmicroητικός α) Η microεταβιοmicroηχανική κοινωνία της εποχής microας microοιάζει προκλητική και ταχύτατα microεταβαλλόmicroενη β) Η σύγχρονη κοινωνία είναι γοητευτική αλλά ασταθής

minus επιλεκτικός α) Το microορφωτικό περιεχόmicroενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος οφείλει κατά τη γνώmicroη microου να υπολογίσει δίπλα στις πολιτισmicroικές αξίες του παρελθόντος και τα τεχνολογικά δεδοmicroένα του παρόντος

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

6

κειmicroένου επιτυγχάνεται microε τον συνδυασmicroό των εξής microακροκανόνων της απαλοιφής [deletion] της γενίκευσης [generalization] της σύνθεσης [construction] και του laquomicroηδενόςraquo [zero] Ο πρώτος κανόνας η απαλοιφή ενεργοποιείται όταν πρόκειται να παραλειφθούν στην περίληψη πληροφορίες του πρωτοτύπου Η απαλοιφή microπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο δραστική ανάλογα microε τη συmicroβολή microιας πληροφορίας στην επεξεργασία του κεντρικού θέmicroατος του κειmicroένου Ο δεύτερος κανόνας η γενίκευση εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το παίζω microπορεί να εκπροσωπήσει τα ντύνω την κούκλα microου παίζω σκάκι και φτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroο Ο τρίτος κανόνας η σύνθεση χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι Η διαφορά microεταξύ δεύτερου και τρίτου κανόνα δεν είναι απόλυτα σαφής και ενδέχεται να δηmicroιουργήσει προβλήmicroατα στην εmicroπειρική διερεύνηση ήκαι την αξιολόγηση περιλήψεων Μπορούmicroε ωστόσο να πούmicroε ότι η γενίκευση αφορά τα στοιχεία ενός συνόλου που σχετίζονται microόνο λογικά σηmicroασιολογικά microεταξύ τους ενώ η σύνθεση αφορά στοιχεία που συνδέονται όχι τόσο λογικά όσο αιτιακά microεταξύ τους δηλαδή ως βήmicroατα microιας διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από microιας microορφής αναγκαιότητα Ο τελευταίος κανόνας του laquomicroηδενόςraquo ισχύει στις περιπτώσεις όπου πληροφορίες του πρωτοτύπου microένουν ανέγγιχτες στην περίληψη πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι οι πληροφορίες αυτές επανιεραρχούνται ως πολύ σηmicroαντικές και έτσι υιοθετούνται αυτούσιες στην περίληψη Στην κριτική της του microοντέλου του van Dijk η Floslashttum (1990) της οποίας η έρευνα στηρίχθηκε στη microελέτη microεγάλου αριθmicroού σχολικών περιλήψεων επισηmicroαίνει τον microονόπλευρα θεωρητικό χαρακτήρα του microοντέλου τις δυσχέρειες εφαρmicroογής του σε πραγmicroατικές περιλήψεις και την ανάγκη τροποποίησης και συmicroπλήρωσης των τεσσάρων microακροκανόνων ∆έχεται καταρχήν τη χρησιmicroότητα και χρηστικότητα των τριών από αυτούς (της γενίκευσης της σύνθεσης και του laquomicroηδενόςraquo) θεωρεί όmicroως ότι η απαλοιφή είναι νοητική δραστηριότητα συνυφασmicroένη microε όλους τους microακροκανόνες ότι η επιλογή και η απαλοιφή πληροφοριών είναι η ίδια η ουσία της περίληψης στη θέση της προτείνει έναν κανόνα minuslaquoπροτασιακή ακολουθίαraquo είναι ο δικός της όροςminus που συνδυάζει αφενός την επιλογή και αφετέρου τον λεξιλογικό ή συντακτικό παραλληλισmicroό και επιπλέον microια ακολουθία που στηρίζεται αποκλειστικά στην επιλογή πληροφοριών από microια πρόταση του αρχικού κειmicroένου Τέλος υποδεικνύει και την ανάγκη της αναγνώρισης στην περίληψη σχολιαστικών προτάσεων που φωτίζουν πτυχές του πρωτοτύπου χωρίς να πυκνώνουν συγκεκριmicroένες πληροφορίες του Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η πιο πρόσφατη εmicroπειρική έρευνα πάνω σε περιλήψεις που συνέταξαν φοιτητές από πρωτότυπα κείmicroενα σε γλώσσα άλλη από τη microητρική τους (Seidlhofer 1995) Για τις ανάγκες της εργασίας της υιοθετεί το θεωρητικό πλαίσιο microιας οmicroάδας ψυχολόγων (Schnotz Ballstaedt και Mandl) πλαίσιο το οποίο επιχειρεί να ενοποιήσει προηγούmicroενες προτάσεις όπως του van Dijk και άλλων και καταλήγει σε microια ενδιαφέρουσα διάκριση των αντιληπτικών διαδικασιών (που χρησιmicroοποιούνται και στην κατασκευή microιας περίληψης) σε οριζόντιες και κάθετες Οι οριζόντιες διαδικασίες microε την εισαγωγή όρων που συνάγονται όχι από το κείmicroενο αλλά από γνωσιακά σχήmicroατα και προστίθενται στο ίδιο ιεραρχικό επίπεδο δηλαδή στο προτασιακό επίπεδο του αρχικού κειmicroένου έχουν ως αποτέλεσmicroα την επέκταση της νοητικής αναπαράστασής του laquoοριζοντίωςraquo Τέτοιες είναι η επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] η επεξεργασία [elaboration] και η αναδιάταξη [restructuring] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας του προφανώς θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες Επεξεργασία είναι η αναλυτική ή συνθετική πραγmicroάτευση microιας πληροφορίας (διασαφήνιση επέκταση) που δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριmicroένα στοιχεία του πρωτοτύπου Αναδιάταξη τέλος είναι η σύνδεση διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο πληροφοριακών στοιχείων που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα Από την άλλη πλευρά οι κάθετες διαδικασίες που microοιάζουν microε τους microακροκανόνες του van Dijk εφαρmicroόζονται σε προτάσεις του αρχικού κειmicroένου για να προκύψουν ιεραρχικά (laquoκάθεταraquo) υψηλότερες προτάσεις δηλαδή η microακροδοmicroή του πρωτοτύπου η περίληψή του

7

Τέτοιες είναι η απαλοιφή και η γενίκευση [deletion generalization] η επιλογή [selection] και το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo [laquobundlingraquo] Η απαλοιφή και η γενίκευση νοούνται όπως και στον van Dijk Η επιλογή αντιστοιχεί στον microακροκανόνα του laquomicroηδενόςraquo ενώ το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo θυmicroίζει την ανασύνθεση δηλαδή είναι η συνένωση συναφών πληροφοριακών στοιχείων και η ένταξή τους κάτω από ένα γενικευτικό όρο (όχι απαραίτητα ένα υπερώνυmicroο) που δηλώνει τη microεταξύ τους σχέση Η συmicroβολή της Seidlhofer στο θεωρητικό σχήmicroα που microόλις παρουσιάσαmicroε υπαγορεύθηκε από τις πρακτικές ανάγκες της έρευνάς της Το υλικό των περιλήψεων την υποχρέωσε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις και προσθήκες γνωσιακών λειτουργιών όπως οι παραπάνω Είναι microάλιστα εντυπωσιακό ότι οι διορθώσεις της αυτές είναι σχεδόν ταυτόσηmicroες microrsquo εκείνες της Floslashttum Συγκεκριmicroένα αφήνει απrsquo έξω την απαλοιφή επειδή microε τη στενή έννοια του όρου πρέπει να θεωρηθεί οριζόντια όχι κάθετη αντιληπτική διαδικασία ενώ microε την ευρεία έννοια του όρου υπονοείται σε κάθε νοητική πράξη περίληψης Επίσης συγχωνεύει την επιλογή microε το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo και προκρίνει τη δεύτερη διαδικασία ως την πιο αντιπροσωπευτική ανάmicroεσα στις δύο Τέλος προσθέτει δύο ακόmicroη αντιληπτικές διαδικασίες το laquoκλάδεmicroαraquo [pruning] που αντιστοιχεί στις επιλεκτικές ακολουθίες της Floslashttum αφού σηmicroαίνει την επιλογή και τον αποκλεισmicroό κάποιων πληροφοριακών στοιχείων από microια πρόταση και τις laquomicroεταγλωσσικές αποφάνσειςraquo [metastatements] που θυmicroίζουν τις σχολιαστικές ακολουθίες της Floslashttum Η δική microας ταξινοmicroική πρόταση των γνωσιακών λειτουργιών (ή αντιληπτικών διαδικασιών) που χρησιmicroοποιούνται στη φάση της κατανόησης του πρωτοτύπου και της επιλογής των πληροφοριών που θα συγκροτήσουν την περίληψη ακολουθεί σε γενικές γραmicromicroές τις ιδέες των Floslashttum και Seidlhofer και αρθρώνεται σε τρεις υποκατηγορίες δύο από τις οποίες αντιστοιχούν στις οριζόντιες και κάθετες αντιληπτικές διαδικασίες των Schnotz κά Με microια απαραίτητη διευκρίνιση οι οριζόντιες διαδικασίες είναι ουσιαστικά διαδικασίες παράφρασης minusθα τις χαρακτηρίζαmicroε laquoκειmicroενικές πράξεις εξίσωσηςraquominus και δεν οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερου επιπέδου όπως αυτές που συστήνουν τελικά τη microακροδοmicroή του πρωτοτύπου είναι όmicroως εντελώς απαραίτητες στην πορεία κατανόησης και προετοιmicroασίας του για σύνοψη (πρβ Coyaud 1972113-29 Gopnik 1972 98-109 Longacre 1996 76-82) Οι κάθετες διαδικασίες από την άλλη πλευρά είναι διαδικασίες πύκνωσης minuslaquoκειmicroενικές πράξεις αφαίρεσηςraquominus των πληροφοριών του πρωτοτύπου γιατί οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερης τάξης οι οποίες θα συγκροτήσουν το κείmicroενο της περίληψης Έτσι η παράφραση και η πύκνωση γίνονται οι δυο θεmicroελιώδεις υποδιαιρέσεις των νοητικών πράξεων που επιτελούνται στην αρχική φάση της διαδικασίας της περίληψης Όσο για τις προτάσεις-microετασχόλια minuslaquoκειmicroενικές πράξεις πρόσθεσηςraquominus που αναφέρονται στις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου παρέχοντας ταυτόχρονα microια εικόνα της συνολικής του διάρθρωσης αυτές πρέπει να αποτελέσουν microια τρίτη χωριστή υποκατηγορία συmicroπληρωmicroατική των δύο προηγούmicroενων (πρβ και Nash amp Stacey 1997 219-25) Ακολουθεί ένα ευρετικό σχήmicroα των λειτουργιών στις οποίες αναφερθήκαmicroε πλαισιωmicroένο microε ενδεικτικά παραδείγmicroατα σε ζεύγη (το πρώτο αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και το δεύτερο την υπό κατασκευή περίληψη) που απέχει από microια εξαντλητική καταλογογράφησή τους η οποία θα πρέπει να στηριχθεί σε εξαντλητική εmicroπειρική έρευνα microπορεί όmicroως να αποτελέσει οδηγό για microια πρώτη προσέγγιση της σχολικής περίληψης 3211 Λειτουργίες παράφρασης bullbullbullbull Παραλληλισmicroός

minus αναδοmicroητικός α) Η microεταβιοmicroηχανική κοινωνία της εποχής microας microοιάζει προκλητική και ταχύτατα microεταβαλλόmicroενη β) Η σύγχρονη κοινωνία είναι γοητευτική αλλά ασταθής

minus επιλεκτικός α) Το microορφωτικό περιεχόmicroενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος οφείλει κατά τη γνώmicroη microου να υπολογίσει δίπλα στις πολιτισmicroικές αξίες του παρελθόντος και τα τεχνολογικά δεδοmicroένα του παρόντος

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

7

Τέτοιες είναι η απαλοιφή και η γενίκευση [deletion generalization] η επιλογή [selection] και το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo [laquobundlingraquo] Η απαλοιφή και η γενίκευση νοούνται όπως και στον van Dijk Η επιλογή αντιστοιχεί στον microακροκανόνα του laquomicroηδενόςraquo ενώ το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo θυmicroίζει την ανασύνθεση δηλαδή είναι η συνένωση συναφών πληροφοριακών στοιχείων και η ένταξή τους κάτω από ένα γενικευτικό όρο (όχι απαραίτητα ένα υπερώνυmicroο) που δηλώνει τη microεταξύ τους σχέση Η συmicroβολή της Seidlhofer στο θεωρητικό σχήmicroα που microόλις παρουσιάσαmicroε υπαγορεύθηκε από τις πρακτικές ανάγκες της έρευνάς της Το υλικό των περιλήψεων την υποχρέωσε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις και προσθήκες γνωσιακών λειτουργιών όπως οι παραπάνω Είναι microάλιστα εντυπωσιακό ότι οι διορθώσεις της αυτές είναι σχεδόν ταυτόσηmicroες microrsquo εκείνες της Floslashttum Συγκεκριmicroένα αφήνει απrsquo έξω την απαλοιφή επειδή microε τη στενή έννοια του όρου πρέπει να θεωρηθεί οριζόντια όχι κάθετη αντιληπτική διαδικασία ενώ microε την ευρεία έννοια του όρου υπονοείται σε κάθε νοητική πράξη περίληψης Επίσης συγχωνεύει την επιλογή microε το laquoδεmicroάτιασmicroαraquo και προκρίνει τη δεύτερη διαδικασία ως την πιο αντιπροσωπευτική ανάmicroεσα στις δύο Τέλος προσθέτει δύο ακόmicroη αντιληπτικές διαδικασίες το laquoκλάδεmicroαraquo [pruning] που αντιστοιχεί στις επιλεκτικές ακολουθίες της Floslashttum αφού σηmicroαίνει την επιλογή και τον αποκλεισmicroό κάποιων πληροφοριακών στοιχείων από microια πρόταση και τις laquomicroεταγλωσσικές αποφάνσειςraquo [metastatements] που θυmicroίζουν τις σχολιαστικές ακολουθίες της Floslashttum Η δική microας ταξινοmicroική πρόταση των γνωσιακών λειτουργιών (ή αντιληπτικών διαδικασιών) που χρησιmicroοποιούνται στη φάση της κατανόησης του πρωτοτύπου και της επιλογής των πληροφοριών που θα συγκροτήσουν την περίληψη ακολουθεί σε γενικές γραmicromicroές τις ιδέες των Floslashttum και Seidlhofer και αρθρώνεται σε τρεις υποκατηγορίες δύο από τις οποίες αντιστοιχούν στις οριζόντιες και κάθετες αντιληπτικές διαδικασίες των Schnotz κά Με microια απαραίτητη διευκρίνιση οι οριζόντιες διαδικασίες είναι ουσιαστικά διαδικασίες παράφρασης minusθα τις χαρακτηρίζαmicroε laquoκειmicroενικές πράξεις εξίσωσηςraquominus και δεν οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερου επιπέδου όπως αυτές που συστήνουν τελικά τη microακροδοmicroή του πρωτοτύπου είναι όmicroως εντελώς απαραίτητες στην πορεία κατανόησης και προετοιmicroασίας του για σύνοψη (πρβ Coyaud 1972113-29 Gopnik 1972 98-109 Longacre 1996 76-82) Οι κάθετες διαδικασίες από την άλλη πλευρά είναι διαδικασίες πύκνωσης minuslaquoκειmicroενικές πράξεις αφαίρεσηςraquominus των πληροφοριών του πρωτοτύπου γιατί οδηγούν σε προτάσεις υψηλότερης τάξης οι οποίες θα συγκροτήσουν το κείmicroενο της περίληψης Έτσι η παράφραση και η πύκνωση γίνονται οι δυο θεmicroελιώδεις υποδιαιρέσεις των νοητικών πράξεων που επιτελούνται στην αρχική φάση της διαδικασίας της περίληψης Όσο για τις προτάσεις-microετασχόλια minuslaquoκειmicroενικές πράξεις πρόσθεσηςraquominus που αναφέρονται στις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου παρέχοντας ταυτόχρονα microια εικόνα της συνολικής του διάρθρωσης αυτές πρέπει να αποτελέσουν microια τρίτη χωριστή υποκατηγορία συmicroπληρωmicroατική των δύο προηγούmicroενων (πρβ και Nash amp Stacey 1997 219-25) Ακολουθεί ένα ευρετικό σχήmicroα των λειτουργιών στις οποίες αναφερθήκαmicroε πλαισιωmicroένο microε ενδεικτικά παραδείγmicroατα σε ζεύγη (το πρώτο αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και το δεύτερο την υπό κατασκευή περίληψη) που απέχει από microια εξαντλητική καταλογογράφησή τους η οποία θα πρέπει να στηριχθεί σε εξαντλητική εmicroπειρική έρευνα microπορεί όmicroως να αποτελέσει οδηγό για microια πρώτη προσέγγιση της σχολικής περίληψης 3211 Λειτουργίες παράφρασης bullbullbullbull Παραλληλισmicroός

minus αναδοmicroητικός α) Η microεταβιοmicroηχανική κοινωνία της εποχής microας microοιάζει προκλητική και ταχύτατα microεταβαλλόmicroενη β) Η σύγχρονη κοινωνία είναι γοητευτική αλλά ασταθής

minus επιλεκτικός α) Το microορφωτικό περιεχόmicroενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήmicroατος οφείλει κατά τη γνώmicroη microου να υπολογίσει δίπλα στις πολιτισmicroικές αξίες του παρελθόντος και τα τεχνολογικά δεδοmicroένα του παρόντος

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

8

β) Νοmicroίζω ότι η σύγχρονη εκπαίδευση πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της τα επιτεύγmicroατα της σύγχρονης τεχνολογίας

minus διασαφητικός α) Ο ελεύθερος χρόνος είναι microια ευκαιρία ανασυγκρότησης του εαυτού microας β) Στον χρόνο της ραστώνης ανακτούmicroε ψυχικές δυνάmicroεις και χαλαρώνουmicroε σωmicroατικά bullbullbullbull Αναδιάταξη [3] α) Η διαφήmicroιση είναι το άρωmicroα της καθηmicroερινότητας Αποπνέει αισιοδοξία και θετική στάση απέναντι στη ζωή διασκεδάζοντας ταυτόχρονα το microάτι και το πνεύmicroα Είναι απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και της βούλησής του να αλλάζει συνεχώς τα δεδοmicroένα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει Είναι το σύmicroβολο του πιο δηmicroιουργικού εκσυγχρονισmicroού της κοινωνίας στο επίπεδο όχι των εντυπωσιακών εφευρέσεων αλλά της εξυπηρέτησης καθηmicroερινών αναγκών β) Η διαφήmicroιση αποκαλύπτει τη θέληση του σύγχρονου ανθρώπου να επιλύει microε ευφάνταστο τρόπο καθηmicroερινά του προβλήmicroατα και να κάνει ελκυστικότερο το περιβάλλον στο οποίο ζει Υποδηλώνει microιαν απόλυτα αισιόδοξη στάση απέναντι στα πράγmicroατα γεγονός που προσφέρει στο πολυπληθές κοινό της αισθητική απόλαυση και διανοητική τέρψη bullbullbullbull Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [4] α) Το γεγονός ότι εκατοmicromicroύρια ανθρώπων έχουν microέσω διαδικτύου άmicroεση εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σηmicroασίας microορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην τον χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίmicroακα β) Η παροχή πλήθους πληροφοριών από το διαδίκτυο σε ανθρώπους κάθε ηλικίας επαγγέλmicroατος ή microορφωτικού επιπέδου microπορεί να θεωρηθεί microοναδική συmicroβολή στη διεύρυνση της πολιτικής και κοινωνικής δηmicroοκρατίας 3212 Λειτουργίες πύκνωσης bullbullbullbull Γενίκευση [5] α) Η αληθινή microάθηση πρέπει να είναι microια διαδικασία αργή όσο και ενεργητική που εmicroπλουτίζει τη σκέψη microας και παρέχει ερεθίσmicroατα για νέες ανακαλύψεις Πρέπει να είναι οπλισmicroός για τη ζωή και τη διάνοια Πρέπει να είναι κατάκτηση του θησαυρού του ανθρώπινου πολιτισmicroού Μrsquo άλλα λόγια microια διαδικασία που ο νέος άνθρωπος δεν θα έχει στο microέλλον ούτε τον χρόνο ούτε τις ευκαιρίες να την ενεργοποιήσει microε τέτοιους προνοmicroιακούς όρους β) Η αληθινή microάθηση είναι microια microορφωτική διαδικασία που εξασφαλίζει στον νέο άνθρωπο ότι πιο πολύτιmicroο για τη microελλοντική του ζωή bullbullbullbull Επιλογή (πρόκειται για την επιλογή πληροφοριών και τον αναβιβασmicroό τους σε υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο δηλαδή τη microετατροπή τους σε προτάσεις της microακροδοmicroής) α) Όσοι αποφασίζουν να microην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτοmicroα υψηλού microορφωτικού επιπέδου που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελmicroατική ιεραρχία παντρεύονται αργά και δεν δεσmicroεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές β) Η ηθεληmicroένη ατεκνία είναι microια στάση που χαρακτηρίζει άτοmicroα που κάνουν καριέρα σε επαγγέλmicroατα microε υψηλό κοινωνικό γόητρο και είναι θρησκευτικά αδιάφορα bullbullbullbull Σύνθεση [6] α) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί αληθινή microαεστρία εκτός από καλή γνώση του θέmicroατος που θα συζητηθεί και σωστή πρόβλεψη των θέσεων που πιθανότατα θα

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

9

υποστηρίξουν οι συνοmicroιλητές Απαραίτητη είναι microια κατατοπιστική εισαγωγή για το κοινό της συζήτησης η αmicroερόληπτη στάση απέναντι σε κάθε τοποθέτηση η παρεmicroπόδιση της κατάχρησης του χρόνου των αγενών παρεmicroβάσεων και της υπερβολικής εκmicroετάλλευσης της αυθεντίας Επιπλέον ιδιαίτερη ικανότητα χρειάζεται για την επαναφορά της συζήτησης στην κοίτη του συζητούmicroενου θέmicroατος σε περιπτώσεις άσκοπων παρεκβάσεων Η υποβολή ερωτήσεων για την εκmicroαίευση και υποστηρικτικών επιχειρηmicroάτων από τους συνοmicroιλητές και η δυνατότητα συγκερασmicroού των αντιτιθέmicroενων απόψεων απαιτεί επίσης ωριmicroότητα και microεγάλη εmicroπειρία Τέλος η σωστή χρήση του διαθέσιmicroου χρόνου microε την αποφυγή της πολυλογίας και η ανακεφαλαίωση των συmicroπερασmicroάτων για χάρη του κοινού και της συζήτησης συmicroπληρώνουν τις αρετές του καλού συντονιστή microιας δηmicroόσιας συζήτησης β) Ο συντονισmicroός microιας δηmicroόσιας συζήτησης απαιτεί σωστή στάθmicroιση του ακροατηρίου και ανάλογη ανταπόκριση στις απαιτήσεις του επαρκή γνώση του αντικειmicroένου της συζήτησης εξισορροπητικούς χειρισmicroούς των ρόλων των συνοmicroιλητών και τήρηση των κοινωνικών συmicroβάσεων microιας συνοmicroιλίας 3213 Λειτουργίες επέκτασης bullbullbullbull Μεταγλωσσικά σχόλια (δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του πρωτοτύπου)

minus Το άρθρο συζητά πραγmicroατεύεται ασχολείται microε έχει ως θέmicroα του κλπ minus Αντικείmicroενο θέmicroα του άρθρου του βιβλίου ή της οmicroιλίας είναι κλπ minus Ο συγγραφέας αναφέρει παραθέτει αποσαφηνίζει διευκρινίζει εξηγεί ορίζει microε ακρίβεια συγκρίνει αντιπαραθέτει αναλύει επιχειρηmicroατολογεί αποδεικνύει τεκmicroηριώνει ανασκευάζει υποθέτει προϋποθέτει κρίνει εκτιmicroά αξιολογεί εγκρίνει απορρίπτει περιγράφει αφηγείται ταξινοmicroεί απαριθmicroεί συνοψίζει εξετάζει προσεκτικά διεξοδικά προσπερνά βιαστικά υπαινίσσεται κλπ

322 Γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης ως προϊόντος [summary] Οι γνωσιακές λειτουργίες που περιγράφηκαν στο προηγούmicroενο κεφάλαιο ακολουθούν microια πορεία επαγωγικού minusτρόπον τινάminus τύπου microε την έννοια ότι εφαρmicroόζονται στις προτάσεις του πρωτοτύπου (τη laquomicroικροδοmicroήraquo σύmicroφωνα microε τον van Dijk) από τις οποίες αποσπώνται πληροφορίες και ανασυντίθενται σrsquo ένα υψηλότερο επίπεδο (τη laquomicroακροδοmicroήraquo του πρωτοτύπου δηλαδή την περίληψη) Η πορεία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως laquobottom-up modelraquo δηλαδή lsquoαπό κάτω προς τα πάνωrsquo όπου το laquoκάτωraquo (ο laquoβυθόςraquo) είναι το πρωτότυπο και το laquoπάνωraquo (η laquoεπιφάνειαraquo) είναι οι microετασχηmicroατισmicroένες πληροφορίες του που θα καταλήξουν στο κείmicroενοminusπερίληψη) αποτελεί στην πραγmicroατικότητα microια δοmicroικήminusmicroετασχηmicroατιστική (ή laquoκάθετηraquo και laquoοριζόντιαraquo όπως την ονοmicroάσαmicroε) ανάλυση της microορφής του πρωτοτύπου Βέβαια η δοmicroική ανάλυση και ο microετασχηmicroατισmicroός ενός κειmicroένου ποτέ δεν microπορούν να γίνουν εν αγνοία του περιεχοmicroένου του Γεγονός πάντως παραmicroένει ότι οι γνωσιακές λειτουργίες παράφρασης πύκνωσης και σχολιασmicroού της οργάνωσης του αρχικού κειmicroένου επεmicroβαίνουν από τη στιγmicroή που ξεκινά η ανάγνωση και microέχρι την ολοκλήρωση της περίληψης όχι τόσο στη δοmicroή του περιεχοmicroένου όσο στη δοmicroή της microορφής του Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι γνωσιακές λειτουργίες που ακολουθούν την αντίθετη πορεία την τρόπον τινά παραγωγική Εφαρmicroόζονται στο πρωτότυπο ακολουθώντας το λεγόmicroενο laquotop-down modelraquo δηλαδή lsquoαπό πάνω προς τα κάτωrsquo (εδώ laquoκορυφήraquo είναι το πρωτότυπο ως ολότητα και laquoβάσηraquo είναι η περίληψή του ως ολότητα) και αποσκοπούν στην αναπαράσταση της δοmicroής του περιεχοmicroένου Ούτε η ανάλυση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου microπορεί να γίνει εν αγνοία της δοmicroής της microορφής του γιrsquo αυτό και οι δύο πορείες

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

10

συναντώνται υποχρεωτικά microέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρηmicroα που είναι η σύνταξη microιας αποτελεσmicroατικής και αντιπροσωπευτικής του πρωτοτύπου περίληψης Τα περισσότερα εγχειρίδια έκθεσης ακολουθώντας το ιεραρχικό πρότυπο της παραγράφου προϋποθέτοντας δηλαδή minusπερισσότερο ή λιγότερο συνειδητάminus ότι τα αποδεικτικού ή στοχαστικού χαρακτήρα κείmicroενα minusτουλάχιστον αυτάminus συντάσσονται πάνω σrsquo ένα καθολικού χαρακτήρα microοντέλο ανάπτυξης microιας απόφανσης ενός ισχυρισmicroού (θέmicroα [topic] rarr επαναδιατύπωση του θέmicroατος [restatement] rarr αποσαφήνιση του θέmicroατος [illustration] σύmicroφωνα microε το laquoταγmicroηmicroικό [tagmemic] πρότυποraquo του K L Pike) προτείνουν ένα σχεδόν ρυθmicroιστικό τρόπο ανασύνθεσης του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου Ο τρόπος αυτός υποτίθεται ότι διευκολύνει τους microαθητές στη σύνταξη της περίληψης και ίσως να συmicroβαίνει αυτό σε περιπτώσεις όπου το παραπάνω πρότυπο microπορεί να εφαρmicroοστεί στο κείmicroενο που συνοψίζεται Όmicroως οι επαγγελmicroατίες συγγραφείς ή γενικά όσοι γράφουν δηmicroιουργικά δεν δεσmicroεύονται από τέτοια πρότυπα όσο κι αν η ανάπτυξη microιας θέσης ή ενός θέmicroατος συνήθως αυτή την καθοδική προς την τεκmicroηρίωση πορεία ακολουθεί Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου το προγραmicromicroατικό σχέδιο ενός κειmicroένου δεν ανακλάται στη ρητορική δοmicroή του (τη διάρθρωση των microερών του) και όπου microόνο microε microια αναδροmicroική microατιά microπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς συνδέονται τα microέρη microε την ολότητα του κειmicroένου είναι αναγκαία η αναδιευθέτηση του περιεχοmicroένου και όχι η απλή καταλογογράφηση των θεmicroάτων και των υποθεmicroάτων microε τη σειρά που εmicroφανίζονται (Shaughnessy 1979) Αφήνουmicroε κατά microέρος τα λογοτεχνικά ή τα υβριδικά κείmicroενα (όσα δηλαδή χωρίς να είναι laquoκαθαράraquo λογοτεχνικά έχουν και αξιώσεις λογοτεχνικότητας) ή τον συνοmicroιλιακό λόγο όπου το ανωτέρω πρότυπο σπάνια θα microπορούσε να εφαρmicroοστεί Η πίεση της παράδοσης πάντως δεν microας επιτρέπει να αγνοήσουmicroε την laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της περίληψης σε ότι αφορά την απεικόνιση της δοmicroής του περιεχοmicroένου εφιστούmicroε όmicroως την προσοχή στον κίνδυνο της τυποποίησης αυτής της διαδικασίας και παράλληλα επισηmicroαίνουmicroε ότι ακόmicroη κι όταν microια περίληψη ακολουθεί κατά βήmicroα τη σειρά ανάπτυξης των θεmicroάτων του πρωτοτύπου ο συντάκτης της (άρα και ο microαθητής) εmicroπλέκεται σε αλλεπάλληλες κριτικές επιλογές απαλείφοντας και προκρίνοντας πληροφορίες από το πρωτότυπο Ο Werlich (όπ 87-89) ακολουθεί το παραπάνω πρότυπο και δίνει microε ευσύνοπτο τρόπο τις γνωσιακές λειτουργίες minuslaquoβήmicroαταraquo τις ονοmicroάζει αντιmicroετωπίζοντάς τες ως microέρη microιας ενιαίας διαδικασίας [7]minus που οδηγούν στη συνοπτική απεικόνιση του περιεχοmicroένου ενός κειmicroένου αφετηρίας (πρβ Guth 1965 Shaughnessy 1979 Παναγίδης et al 1984 Zydatiβ 1989) Είναι η ανάγνωση [reading] η διαίρεση [dividing] η υπογράmicromicroιση [underlining] και ο σχεδιασmicroός [outlining] Προηγείται κατά τον συγγραφέα η συστηmicroατική ανάλυση των πληροφοριακών microονάδων του αρχικού κειmicroένου (ανάγνωση διαίρεση) και ο καθορισmicroός της θεmicroατικής δοmicroής και των θεmicroατικών προτάσεών του (υπογράmicromicroιση) και εν συνεχεία ακολουθεί η σύνθεση του σχεδιαγράmicromicroατος (σχεδιασmicroός) και η σύνταξη της περίληψης Στη συνέχεια προτείνεται microια εφαρmicroογή της πρότασης του Werlich η οποία σε γενικές γραmicromicroές ακολουθείται από όλα τα εγχειρίδια που ενδιαφέρονται για τις διδακτικές χρήσεις της περίληψης Επιλέξαmicroε δύο δοκιmicroιακά κείmicroενα από το βιβλίο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου αυτό του Β Τατάκη Η φωνή των πατέρων [8] και εκείνο του Ε Παπανούτσου Το σχετικό και το απόλυτο [9] Μεταξύ τους υπάρχει microια ουσιώδης διαφορά το πρώτο είναι laquoορθόδοξοraquo δοκίmicroιο microικρής έκτασης άρα ευσύνοπτο κι ας έχει τις microικρές του ιδιαιτερότητες όπως θα δούmicroε κι ας microην ακολουθεί δηλαδή το πρότυπο της παραγράφου microε τον τρόπο που θα ήθελε microια ρυθmicroιστική θεωρία της παραγράφου minusπράγmicroα που κατά κανόνα δεν συmicroβαίνει στον δηmicroιουργικό επαγγελmicroατικό λόγοminus ενώ το δεύτερο είναι ένα δοκίmicroιο-υβρίδιο ανάmicroεσα στην αφήγηση και την πειθώ που δηmicroιουργεί microεγαλύτερες δυσχέρειες στην εφαρmicroογή της παραπάνω θεωρητικής πρότασης microrsquo άλλα λόγια στην ανίχνευση των συγκεκριmicroένων γνωσιακών λειτουργιών που θα απαιτούνταν να επιτελεστούν για να προκύψει microια περίληψή του Η προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου Η φωνή των πατέρων microας οδηγεί καταρχήν στην αναγνώριση πέντε τυπογραφικών παραγράφων Αλλά η τυπογραφική παράγραφος δεν είναι απαραίτητα και θεmicroατική παράγραφος Αυτό σηmicroαίνει ότι microια τυπογραφική παράγραφος microπορεί να περιλαmicroβάνει την ανάπτυξη δύο θεmicroάτων [topics] ή αλλιώτικα την απόδοση δύο διαφορετικών κατηγορηmicroάτων (ή σχολίων ή νέων πληροφοριών) στο ίδιο υποκείmicroενο δηλαδή το θέmicroα της παραγράφου Και το φαινόmicroενο αυτό δεν σπανίζει σε επαγγελmicroατίες συγγραφείς

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

11

όταν η αίσθηση οργάνωσης του υλικού που πραγmicroατεύονται τούς οδηγεί στη συmicroπερίληψη δύο υποθεmicroάτων κάτω από τη στέγη της ίδιας (τυπογραφικής) παραγράφου Και για να επιστρέψουmicroε και πάλι στο κείmicroενο στην τέταρτη παράγραφο (laquo∆εν microπορούmicroεhellip την πλούτιζεraquo) διακρίνουmicroε δύο υποθέmicroατα όπως θα δείξουmicroε στη συνέχεια οπότε ο αριθmicroός των θεmicroατικών παραγράφων ανεβαίνει στις έξι Υποθέτουmicroε ότι το κείmicroενό microας δεν απαιτεί αναδιευθέτηση της επιχειρηmicroατολογίας του κι αυτό γιατί η πορεία της δεν είναι ανορθόδοξη (παρουσίαση της στάσης που ανασκευάζεται rarr αντιπαράθεση σrsquo αυτήν της στάσης που προκρίνεται (=θέση του συγγραφέα) rarr αποσαφήνιση του κατηγορήmicroατος της θέσης rarr επαναδιατύπωση της θέσης διευρυmicroένης rarr εmicroπειρικός έλεγχος πάνω σε δεδοmicroένη εθνική οmicroάδα rarr αρνητική αξιολόγηση της στάσης της rarr υπόδειξη της δέουσας συmicroπεριφοράς rarr επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης) Η αναγνώριση του ιστού της επιχειρηmicroατολογίας συmicroβαδίζει microε την αναγνώριση του προβλήmicroατος που απασχολεί τον συγγραφέα (εδώ πρόκειται για τη στάση που πρέπει να τηρούmicroε απέναντι στην πνευmicroατική παρακαταθήκη του παρελθόντος) αφού ως γνωστόν κάθε κείmicroενο επιχειρηmicroατολογίας συγκροτείται γύρω από microια θέση microια σκοπιά θέασης από την οποία εξετάζεται ένα πρόβληmicroα δηλαδή ένα επίmicroαχο ζήτηmicroα που microπορεί να αντιmicroετωπιστεί από τουλάχιστον δύο διαφορετικές οπτικές Βοήθεια στην αναγνώριση του προβλήmicroατος που πραγmicroατεύεται ένα αποδεικτικό κείmicroενο microπορεί να προσφέρει και η ανάγνωση του τίτλου ο οποίος όmicroως συχνά είναι υπαινικτικός όπως και στο εν λόγω κείmicroενο όπου η microεταφορά laquoφωνήraquo αναγνωρίζεται microόνον αφού διαβαστεί το κείmicroενο όπως και η επέκταση της σηmicroασίας της γενικής laquoτων πατέρωνraquo Η αναγνώριση του προβλήmicroατος και η παρουσίασή του στην αρχή της περίληψης είναι εντελώς απαραίτητη σε περιλήψεις κειmicroένων microε θέση γιατί έτσι διευκολύνεται η κατανόηση από τον αναγνώστη (της περίληψης) της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας του πρωτοτύπου Προχωρούmicroε στη συνέχεια σε microια δεύτερη κατά παραγράφους κρίσιmicroη ανάγνωση που θα microας υποδείξει όχι microόνο το θέmicroα της κάθε microιας ndashαδιάφορο αν αυτό είναι ρητά διατυπωmicroένο ή πρέπει να συναχθεί microε microια κίνηση επιδιωκόmicroενης συναγωγής (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες παράφρασηςraquo) ή επιλογής σύνθεσης (βλ παραπάνω τις laquoγνωσιακές λειτουργίες πύκνωσηςraquo)ndash αλλά και τις γλωσσικές γνωσιακές πράξεις που επιτελεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη του κάθε υποθέmicroατος Αξίζει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι ένα περίπλοκο και πολυσυζητηmicroένο ζήτηmicroα στην ανάλυση περιεχοmicroένου είναι ο καθορισmicroός των κειmicroενικών microονάδων νοήmicroατος (γραmicromicroατικών προτάσεων ή λογικών προτάσεων ή σηmicroασιολογικών microονάδων ή θεmicroατικών microονάδων κά) τις οποίες θα αναγνωρίσουmicroε σε ένα κείmicroενο και στις οποίες θα στηρίξουmicroε την αναπαράσταση του δικτύου των πληροφοριών του (Seidlhofer όπ 170-176) ζήτηmicroα που ξεπερνά τις φιλοδοξίες αυτού του κειmicroένου Η λύση που προτείναmicroε πιο πάνω υπονοεί γνωστές λογικές σηmicroασιολογικές σχέσεις microεταξύ προτάσεων (αιτιολόγηση αξιολόγηση επαγωγικό ή παραγωγικό συναγόmicroενο κά) που microαζί microε τις προτροπές και τις υποδείξεις ndashδεν σπανίζουν σε επαγγελmicroατικά δοκίmicroιαndash microετατρέπονται σε γλωσσικές πράξεις microέσα στο πλαίσιο της επιχειρηmicroατολογίας και επιπλέον microπορούν microεταγλωσσικά να δηλωθούν στην περίληψη Έτσι στην sect1 διακρίνουmicroε α) την περιγραφή της στάσης των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στην παράδοση (επαγωγικό συmicroπέρασmicroα) [laquoΕνοχλεί γενικάhellip που πέρασανraquo] β) την αιτιολόγησή της [laquoΘέλει hellip τη δική του συmicroβολήraquo] γ) την αρνητική αξιολόγηση της στάσης αυτής [laquoΜικρόχαρη η στάση αυτήraquo] δ) την αιτιολόγηση της αρνητικής αξιολόγησης [laquoπεριορίζει τον άνθρωπο hellip δηmicroιουργεί ιστορίαraquo] που ισοδυναmicroεί microε αναίρεση της τέτοιας στάσης απέναντι στην παράδοση και την υποδήλωση της αντίθετης και ε) τις προκείmicroενες ενός παραγωγικού συλλογισmicroού [laquo∆ηmicroιουργός ιστορίαςhellip γεmicroάτα και ιστορίαraquo] που οδηγεί σrsquo ένα microη ρητό αξιολογικό συmicroπέρασmicroα το οποίο όmicroως αποτελεί τη θέση του συγγραφέα Η sect2 δεν είναι τίποτε άλλο από microια αποσαφήνιση (σε επίπεδο microεγάλης γενικότητας) της θέσης του συγγραφέα που διατυπώθηκε στο τέλος της προηγούmicroενης παραγράφου και οικοδοmicroείται πάνω στην αντίθεση των χαρακτηριστικών του ιστορικού γεγονότος έννοιας που αντικαθιστά εκείνη της ιστορικής συνέχειας Η παράγραφος είναι δοmicroικά εξαρτηmicroένη από την προηγούmicroενη γιrsquo αυτό στην περίληψη microπορεί να εκπροσωπηθεί microε δευτερεύουσα πρόταση Η sect3 είναι επαναδιατύπωση ή καλύτερα η πρώτη ρητή διατύπωση της κεντρικής θέσης του κειmicroένου πλαισιωmicroένη από microια διευκρίνιση και ως εκ τούτου θα πρέπει να αναβιβαστεί (microε επιλογή βλ laquoλειτουργίες παράφρασηςraquo) στο επίπεδο της microακροδοmicroής

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

12

Η sect4 περιλαmicroβάνει δύο υποθέmicroατα και γιrsquo αυτό ισχυριστήκαmicroε ότι ουσιαστικά συγκροτείται από δύο θεmicroατικές παραγράφους αυτήν που περιλαmicroβάνει τον εmicroπειρικό έλεγχο και την αρνητική αξιολόγηση της στάσης των Νεοελλήνων απέναντι στην πρόσφατη παράδοσή τους [laquo∆εν microπορούmicroεhellip όσο πρέπειraquo] και εκείνη που συνοψίζει τις προϋποθέσεις για microια δηmicroιουργική σχέση microε την παράδοση [laquoΕίναι γνωστό όmicroωςhellip και την πλούτιζεraquo] Το κείmicroενο ολοκληρώνεται (sect5) microε παράφραση της κεντρικής θέσης και microε microιαν υπόδειξη που ξαφνιάζει ελαφρά πάντως microπορεί να συναχθεί από τις προϋποθέσεις της sect4 (microελέτη της παράδοσης rarrmicroελετητές της) Η laquoαποσυνθετικήraquo laquoανασυνθετικήraquo ανάγνωση που προηγήθηκε microας επιτρέπει τώρα να προχωρήσουmicroε στην κατάστρωση ενός σχεδίου που θα συγκροτεί τις γνωσιακές γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα και θα αναπαριστά τη δοmicroή του περιεχοmicroένου του δοκιmicroίου αφού όmicroως παράλληλα ενεργοποιηθούν και οι κατάλληλες λειτουργίες παράφρασης και πύκνωσης του πρωτοτύπου Θα περιληφθούν οι κύριες ιδέες (ρητές ή υπόρρητες) των θεmicroατικών παραγράφων και όσες από τις υποστηρικτικές ιδέες απαιτούνται για την πιστή απόδοση του περιεχοmicroένου Όλες οι λεπτοmicroέρειες δηλαδή όλο το φάσmicroα των τεκmicroηρίων θα παραλειφθούν (πρβ Tomola 1984) Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα θεmicroατικό ή προτασιακό διάγραmicromicroα δύο επιπέδων βάθους σαν αυτό

1 Ο άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίας πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι το παρόν του νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microέσα από την οργανική σύνδεσή του microε το παρελθόν

α Πολλοί επιδιώκουν την αυτοβεβαίωσή τους αποσυσχετίζοντας τον εαυτό τους από την πνευmicroατική παράδοση του παρελθόντος

β Πρόκειται για στάση εγωιστική που εξορίζει τον άνθρωπο από τον χώρο της ιστορίας

2 Αν η microια όψη των ιστορικών γεγονότων είναι η microοναδικότητά τους η άλλη τους όψη είναι η σύνδεσή τους microε το πριν και το microετά της ιστορικής συνέχειας

3 Η ιστορική συνείδηση δηλαδή η γνώση της παράδοσης ενός πολιτισmicroού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δηmicroιουργική πορεία των ατόmicroων και των λαών

4 α Οι Νεοέλληνες δεν διακρινόmicroαστε για την ενεργητική microας σχέση microε την πρόσφατη πνευmicroατική microας παράδοση γεγονός που οφείλεται στο ότι δεν τη microελετούmicroε άρα και δεν τη γνωρίζουmicroε όσο πρέπει

β Μόνο αν microελετηθεί σε βάθος η παράδοση και αποτιmicroηθεί σωστά η αξία της microπορεί ο άνθρωπος ως άτοmicroο ή γενιά να συνεχίσει δηmicroιουργικά την πορεία του microέσα στην ιστορία ενός πολιτισmicroού

5 Η προκοπή βίου είναι αδύνατη χωρίς την ουσιαστική γνώση του παρελθόντος Σrsquo αυτό πρέπει να είναι microεγάλη η συmicroβολή των ανθρώπων που κατεξοχήν microελετούν την παράδοση των πνευmicroατικών ηγετών κάθε γενιάς

Στηριζόmicroενοι στο σχέδιο αυτό και προσθέτοντας δύο ακόmicroη στοιχεία το πρόβληmicroα που απασχολεί τον συγγραφέα (το θέmicroα του κειmicroένου) και τις microεταγλωσσικές ενδείξεις της διάρθρωσης του περιεχοmicroένου προχωρούmicroε στη σύνταξη του κειmicroένου της περίληψης όπως αυτό

Στο δοκίmicroιό του σχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος ο Β Τατάκης διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικά εν αγνοία της πολιτισmicroικής του παράδοσης γεγονός που δεν του επιτρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ζει microέσα στην ιστορική συνέχεια και αντιτείνει ότι το παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόν αφού η microοναδικότητα του laquoτώραraquo είναι αναπόφευκτα συνδεδεmicroένη microε τη συνέχεια που ξεκινά από το laquoχθεςraquo Έτσι καταλήγει στην άποψη ότι η ιστορική συνείδηση microε τη microορφή της βαθιάς γνώσης της παράδοσης είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη δηmicroιουργική πορεία του σύγχρονου ανθρώπου Από τη σκοπιά αυτή ελέγχει τη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους και διαπιστώνει ότι είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

13

microελέτη και τη γνώση του Αυτή είναι υπογραmicromicroίζει και η microοναδική οδός για microια γόνιmicroη microελλοντική πορεία των ανθρώπων και των εθνών δηλαδή η αναδίφηση του πολιτισmicroικού παρελθόντος και η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι το συνεχίζουmicroε οργανικά Στη διαδικασία αυτή καταλήγει πολύτιmicroη θα είναι η συmicroβολή των πνευmicroατικών ανθρώπων που έχουν υποχρέωση να microελετούν και να προβάλλουν την αξία της παράδοσης

Το δεύτερο δοκίmicroιο που θα εξετάσουmicroε Το σχετικό και το απόλυτο του Ε Παπανούτσου είναι ένα πολυτυπικό ειδολογικά ετερογενές κείmicroενο που συνδυάζει την αφήγηση microε την πειθώ του δοκιmicroίου microε κυρίαρχη όmicroως την πειθώ και την αφήγηση σε ρόλο υπηρέτριας της σχολιαστικής και αποδεικτικής διαδικασίας Θα ασχοληθούmicroε ιδιαίτερα microε το αφηγηmicroατικό microέρος του δοκιmicroίου γιατί εκεί δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί το laquoταγmicroηmicroικόraquo πρότυπο της παραγράφου Χρειάζεται ένα microοντέλο που θα προβλέπει τη διάταξη των microερών (επεισοδίων) microιας αφήγησης [10] (όχι microυθοπλαστικής απαραίτητα) όπως το microοντέλο των Labov amp Waletzky που υποστηρίζει ότι η δοmicroή microιας οποιασδήποτε αφήγησης περιλαmicroβάνει τα εξής microέρη τον προσανατολισmicroό την laquoπεριπέτειαraquo την αξιολόγησή της τη λύση και την κατάληξη της αφήγησης Με οδηγό αυτό το microοντέλο microπορούmicroε να συνοψίσουmicroε το περιεχόmicroενο της αφήγησης microε την οποία ξεκινά το δοκίmicroιο αφού την εντάξουmicroε στη συνολική του δοmicroή ύστερα από την πρώτη ανάγνωση που θα επιχειρήσουmicroε Ο συγγραφέας καταρχήν προσανατολίζει την αφήγηση δίνοντας τον χώρο τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία εκκινεί η microικρή ιστορία που του έδωσε την αφορmicroή να γράψει το δοκίmicroιο που του πρόσφερε δηλαδή το αντικείmicroενο του προβληmicroατισmicroού του Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας αφηγείται φωναχτά στους επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια laquoπεριπέτειαraquo που της συνέβη το προηγούmicroενο βράδυ (αφήγηση εγκιβωτισmicroένη στην αφήγηση του συγγραφέα) κι αυτή η laquoπεριπέτειάraquo της minusστο τέλος θα φανεί ότι microπορεί και να microην ήτανminus γίνεται και η laquoπεριπέτειαraquo της αφήγησης του συγγραφέα από τη στιγmicroή που πυροδοτεί τις αντιδράσεις των ακροατών της ανατρέποντας την αρχική ισορροπία Η συνέχεια αποτελεί την ανάπτυξη της ιστορίας όπου συmicroπλέκονται τα σχόλια του αφηγητή (αξιολόγηση) microε τις παρεmicroβάσεις των προσώπων της ιστορίας microέχρι την τελική ανατροπή (λύση) microε την οποία ολοκληρώνεται το αφηγηmicroατικό τmicroήmicroα του δοκιmicroίου Τότε microόνον ο συγγραφέας παρουσιάζει microε σαφήνεια το πρόβληmicroα που τον απασχολεί ενώ παράλληλα δηλώνει και τη θέση του απέναντι σrsquo αυτό Η συνέχεια είναι ενδιαφέρουσα γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας κωδικοποιεί τις αντιδράσεις των συνοmicroιλητών της πρωταγωνίστριας στην πραγmicroατικότητα τις ποικίλες στάσεις των ανθρώπων απέναντι στο πρόβληmicroα της σχετικότητας των ηθικών κρίσεων προσφέροντάς microας κατrsquo αυτό τον τρόπο microια σύνοψη της αφήγησής του Μετά από microια σειρά διευκρινίσεων γύρω από το πρόβληmicroα και microια microεταβατική παράγραφο που microας εισάγει στο καθαρά αποδεικτικό microέρος του δοκιmicroίου περιγράφονται οι δύο δυνατές microέθοδοι προσέγγισης του προβλήmicroατος (δογmicroατική σκεπτικιστική) αποσαφηνίζεται περαιτέρω η τελευταία που αποτελεί και τη στάση την οποία υιοθετεί ο συγγραφέας και το δοκίmicroιο τελειώνει microε την εφαρmicroογή της στο συζητούmicroενο πρόβληmicroα Για λόγους συντοmicroίας θα αποφύγουmicroε την αναλυτική περιγραφή των βηmicroάτων της δεύτερης ανάγνωσης Παρακολουθώντας τα επεισόδια της microικρής ιστορίας θα δώσουmicroε τις εγγραφές εκείνες που θα αποτελέσουν το υλικό της περίληψης εγγραφές που σηmicroειώνουν τις laquoκορυφέςraquo της αφήγησης κατrsquo αντιστοιχία προς το ιεραρχικό (laquoταγmicroηmicroικόraquo) microοντέλο της παραγράφου που επιχειρεί να αναδείξει τις laquoκορυφέςraquo microιας επιχειρηmicroατολογίας Ακολουθεί ένα διάγραmicromicroα της παραπάνω αφήγησης

1 Ένα πρωί microέσα σrsquo ένα αστικό λεωφορείο microια microεσόκοπη κυρία που κάθεται δίπλα στον εισπράκτορα διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες του λεωφορείου την laquoπεριπέτειάraquo της της προηγούmicroενης βραδιάς α το ένα από τα δύο κέρmicroατα που της επέστρεψε ένας οδηγός ταξί για

ρέστα διαπίστωσε στο φως της επόmicroενης microέρας ότι ήταν κίβδηλο

2 Ο αδιάφορος παρακαθήmicroενος επιβάτης υποβαθmicroίζει το γεγονός λέγοντας ότι θα microπορούσαν να ήσαν και χειρότερα τα πράγmicroατα να ήταν κίβδηλο και το άλλο

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

14

κέρmicroα 3 Η κυρία εξάπτεται από την αντιmicroετώπιση αυτή και αντιτείνει ότι το να χάσεις έστω και λίγα χρήmicroατα από δόλο κάποιου δεν είναι ασήmicroαντο πράγmicroα 4 Ένας άλλος συνεπιβάτης υπερασπιζόmicroενος την ιδέα της ιδιοκτησίας υποδεικνύει στην κυρία να καταφύγει αmicroέσως στην Αστυνοmicroία 5 Ο εισπράκτορας που microπαίνει στη συζήτηση επιχειρεί να laquoαθωώσειraquo τον οδηγό του ταξί υποθέτοντας ότι θα microπορούσε κι εκείνος να είχε εξαπατηθεί microε τον ίδιο τρόπο από άλλον επιβάτη 6 Στην κατεύθυνση της laquoαθώωσηςraquo κινείται και η παρέmicroβαση του επόmicroενου συνοmicroιλητή που υποθέτει ότι ο οδηγός του ταξί ίσως αντιλήφθηκε την εξαπάτησή του και προτίmicroησε σιωπηρά να microεταθέσει τη ζηmicroιά του στη microεσόκοπη κυρία 7 Ένας πιο αποmicroακρυσmicroένος επιβάτης αντιδρά microε ζήλο στις απόψεις των δύο προηγούmicroενων και υπεραmicroύνεται του νόmicroου που πρέπει να τιmicroωρεί τους κλέφτες για να microην διαλυθεί η κοινωνία 8 Ο επόmicroενος οmicroιλητής ζητά από την κυρία να του δείξει το κίβδηλο νόmicroισmicroα προκειmicroένου να ικανοποιήσει την περιέργειά του 9 Ο εισπράκτορας όταν το βλέπει εκτιmicroά ότι δεν είναι κίβδηλο απλώς είναι microικρής αξίας κάτι που κατά τη γνώmicroη του microειώνει το ύψος της ζηmicroίας 10 Ο τελευταίος οmicroιλητής που είναι συλλέκτης νοmicroισmicroάτων αναγνωρίζει την αληθινή ταυτότητα του laquoκίβδηλουraquo κέρmicroατος ζητά να το αγοράσει προσφέροντας το ποσό που υποτίθεται ότι έχασε η κυρία εκείνη δέχεται και η laquoπεριπέτειάraquo της τελειώνει microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

Επειδή ο στόχος της αφήγησης είναι η προετοιmicroασία του στοχαστικού microέρους του δοκιmicroίου και η καταγραφή των στάσεων απέναντι στο πρόβληmicroα του σχετικού ή απόλυτου χαρακτήρα των ηθικών κρίσεων και επειδή τη microερίδα του λέοντος στην αφήγηση δεν καταλαmicroβάνει η laquoπεριπέτειαraquo αλλά η αξιολόγησή της microε τις αφηγηmicroένες απόψεις των συνεπιβατών της microεσόκοπης κυρίας microπορούmicroε στην περίληψη να οmicroαδοποιήσουmicroε microε ιδεολογικά κριτήρια τις αντιδράσεις των δευτεραγωνιστών της ιστορίας ανατρέποντας τη σειρά microε την οποία διατυπώνονται προκειmicroένου στο microυαλό του αναγνώστη της περίληψης να microείνει η εντύπωση microιας χαρτογράφησης στάσεων που προδιαγράφουν την ανάλυση η οποία ακολουθεί και όχι η εξέλιξη και οι λεπτοmicroέρειες microιας ασήmicroαντης κατά τα άλλα ιστορίας Είναι αυτονόητο ότι από τη σύνοψη της περίληψης δεν θα λείπουν οι microεταγλωσσικές φράσεις που θα σχολιάζουν τις κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθεί η περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου

Το πρόβληmicroα που απασχολεί τον Ε Παπανούτσο στο δοκίmicroιό του είναι η σχετικότητα ή microη των ηθικών κρίσεων Προκειmicroένου να ανοίξει τον δρόmicroο στη συστηmicroατική ανάλυση ενός τόσο αmicroφιλεγόmicroενου ζητήmicroατος παραθέτει στην αρχή microια microικρή ιστορία την οποία διηγείται στους λιγοστούς επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου microια κυρία οργισmicroένη έπεσε λέει το προηγούmicroενο βράδυ θύmicroα του δόλου ενός οδηγού ταξί ο οποίος της έδωσε για ρέστα δύο κέρmicroατα και το ένα από αυτά ήταν κάλπικο Από τους συνοmicroιλητές της ένας υποβαθmicroίζει το συmicroβάν και ειρωνεύεται την οργή της δύο άλλοι επιχειρούν να βρουν ελαφρυντικά υπέρ του οδηγού (ότι microπορεί κι ο ίδιος να είχε πέσει θύmicroα εξαπάτησης) ενώ εκφράζονται και απόψεις που δικαιώνουν την οργή της κυρίας η microία υπεραmicroύνεται της ιδιοκτησίας και της ανάγκης να προστατεύεται από την αστυνοmicroία και η άλλη θυmicroίζει ότι χωρίς την πάταξη από τον ποινικό νόmicroο της κλοπής δεν microπορεί να υπάρξει κοινωνία Η ιστορία αλλάζει τροπή όταν ένας περίεργος επιβάτης ζητά να δει το κίβδηλο νόmicroισmicroα γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον ενός άλλου επιβάτη

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

15

συλλέκτη νοmicroισmicroάτων Αυτός αναγνωρίζει την ταυτότητα και την αξία του νοmicroίσmicroατος minusτελικά δεν ήταν κάλπικοminus προσφέρει στην κυρία όσα έχασε σε δραχmicroές εκείνη δέχεται και η ιστορία παίρνει τέλος microrsquo αυτό τον απροσδόκητο τρόπο

33 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς γραπτού λόγου Στο κεφάλαιο αυτό θα microας απασχολήσουν τα εξής ζητήmicroατα πρώτον το microήκος της περίληψης ένα πρόβληmicroα που εκ πρώτης όψεως συνδέεται microε τις επικοινωνιακές και τις γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης το εξετάζουmicroε όmicroως εδώ microιας και το microήκος ενός κειmicroένου σε τελική ανάλυση καθορίζεται από γλωσσικές στρατηγικές δεύτερον το ύφος της περίληψης και τρίτον η συνοχή της περίληψης που αντιmicroετωπίζεται από microια σκοπιά microορφολογική (τα γραmicromicroατικά εργαλεία της συνοχής) και microια σκοπιά θεmicroατική (οι θεmicroατολογικοί δείκτες της συνοχής) 331 Το microήκος της περίληψης Αλήθεια πόσο microεγάλη είναι microια περίληψη Πρέπει να υπάρχει εύλογη αναλογία microήκους ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και την περίληψή του Η απάντηση στο πρώτο ερώτηmicroα είναι ότι οι περιλήψεις microπορούν να έχουν οποιοδήποτε microήκος αρκεί να δίνουν στον αναγνώστη τους microιαν αντιπροσωπευτική εικόνα του πρωτοτύπου Η απάντηση στο δεύτερο ερώτηmicroα είναι καταφατική χωρίς όmicroως να είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς η αναλογία Θα πρέπει πάντως να διευκρινίσουmicroε ότι ερωτήmicroατα όπως τα παραπάνω έχουν νόηmicroα εφόσον η περίληψη είναι laquoαυτοκίνητηraquo (αποφασισmicroένη από τον συντάκτη της) γιατί στην περίπτωση της σχολικής περίληψης είναι ο καθηγητής ή η επιτροπή των εξετάσεων που θα πρέπει να προβληmicroατιστούν για το microήκος της περίληψης λαmicroβάνοντας υπόψη τους όχι microόνο το microήκος του αρχικού κειmicroένου αλλά κυρίως τον (δυνητικό) αποδέκτη της περίληψης ουσιαστικά τον σκοπό για τον οποίο συντάσσεται η περίληψη Ο σκοπός αυτός ρυθmicroίζει το ποσοστό της αφαίρεσης αν microπορούmicroε να το πούmicroε έτσι και έχει άmicroεση επίπτωση στο ύφος και τη συγκρότηση του τελικού κειmicroένου Ο Werlich (όπ 89-90) διακρίνει δύο microήκη περίληψης τη σύντοmicroη και την επιmicroήκη Η σχηmicroατοποίηση αυτή είναι αυθαίρετη εκ πρώτης όψεως microπορεί όmicroως να αποβεί χρήσιmicroη αν συσχετιστεί microε κατηγορίες περιστάσεων επικοινωνίας στις οποίες άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας επιστηmicroονικής εργασίας όπου παρατίθεται συχνά microε microεγάλη πύκνωση το περιεχόmicroενο ενός άρθρου ή ενός κεφαλαίου) χρειάζεται microια συντοmicroότατη και άλλοτε (όπως στην περίπτωση microιας δηmicroοσιογραφικής σύνοψης από δηmicroόσια συζήτηση) χρειάζεται microια εκτενέστερη εκδοχή του πρωτοτύπου Η σύντοmicroη περίληψη γενικά ζητείται ή θεωρείται απαραίτητη όταν το πρωτότυπο δεν βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος microιας έρευνας παρουσίασης ή συνοmicroιλιακού συmicroβάντος όmicroως κρίνεται αναγκαία η γνωστοποίηση στο κοινό της βασικής του ιδέας ή συζητείται η βασική του άποψη Εκτός από την περίπτωση της επιστηmicroονικής εργασίας που προαναφέρθηκε σύντοmicroες περιλήψεις συναντούmicroε σε άρθρα ή επιστηmicroονικά δοκίmicroια σε κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων θεατρικών ή κινηmicroατογραφικών έργων) ή σε τράπεζες δεδοmicroένων όπου ο υπερβολικά microεγάλος όγκος των πληροφοριών επιβάλλει τη συmicroπίεση των περιλήψεων των τεκmicroηρίων Μπορεί επίσης να ζητηθεί και από microαθητές σύντοmicroη περίληψη προκειmicroένου να ελεγχθούν οι γνωσιακές και γλωσσικές επιλογές (δραστικής) πύκνωσης που θα χρησιmicroοποιήσουν (Seidlhofer όπ 150-152) Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος αν ζητηθεί περίληψη microε microήκος δυσανάλογα microικρό προς το πρωτότυπο αυτή να θυmicroίζει τίτλο microάλλον παρά κείmicroενο καθώς δεν θα αντιπροσωπεύονται αναλογικά τα βασικά σηmicroεία του πρωτοτύπου microε αποτέλεσmicroα την αναπόφευκτη υπεραπλούστευσή του (Guth 1965) Τότε η περίληψη θα έχει τα γνωρίσmicroατα του συmicroπιεσmicroένου λόγου [compressed language] όπως είναι ο λόγος των τηλεγραφηmicroάτων και των microικρών αγγελιών των πρωτοσέλιδων των εφηmicroερίδων ή των διαφηmicroίσεων (Sinclair 1988)

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

16

Η σύντοmicroη περίληψη laquoδιασώζειraquo το θέmicroα του αρχικού κειmicroένου και δεν microπορεί να είναι microικρότερη από δύο προτάσεις (ή περιόδους) από τις οποίες η microία θα εκπροσωπεί το microεταγλωσσικό microέρος της περίληψης δηλαδή αυτό που αναφέρεται στο πρόβληmicroα και τις οργανωτικές κινήσεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και η άλλη το περιεχόmicroενο του πρωτοτύπου ∆ίνουmicroε στη συνέχεια microια σύντοmicroη εκδοχή της περίληψης του δοκιmicroίου Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω)

Σύmicroφωνα microε τον Β Τατάκη επειδή ο άνθρωπος παράγει πολιτισmicroό microέσα στον χρόνο της ιστορίας ο οποίος συνδέει άρρηκτα το παρόν microε το πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντος είναι ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος να στηρίζει την πορεία της ζωής του στην ενδελεχή microελέτη της παράδοσης και τη δηmicroιουργική επαφή microαζί της

Η επιmicroήκης περίληψη από την άλλη πλευρά είναι αναγκαία όταν το πρωτότυπό της βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της πληροφοριακής διαδικασίας που επιτελεί η περίληψη Κι όταν λέmicroε laquoπρωτότυποraquo έχουmicroε κατά νου όχι microόνο βιβλία κεφάλαια βιβλίων ή άρθρα αλλά και οmicroιλίες ή συζητήσεις και συνεδριάσεις Έτσι επιmicroήκεις περιλήψεις θα συναντήσουmicroε σε βιβλιοπαρουσιάσεις ή παρουσιάσεις ταινιών θεατρικών έργων ή εικαστικών γεγονότων εφόσον βέβαια το κρινόmicroενο έργο αποτελεί το βασικό αντικείmicroενο ενασχόλησης του συντάκτη της περίληψης Κατά κανόνα επιmicroήκεις είναι και οι περιλήψεις microονολογικών κειmicroένων (οmicroιλιών διαλέξεων ή microιας ενηmicroέρωσης των δηmicroοσιογράφων από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο) ή συνοmicroιλιακών συmicroβάντων δηmicroόσιου χαρακτήρα (microιας τηλεοπτικής ή microιας κοινοβουλευτικής συζήτησης) γιατί το αναγνωστικό κοινό τους δεν ήταν laquoεκείraquo για να τις παρακολουθήσει οπότε εύλογα έχει την απαίτηση microιας αντιπροσωπευτικής σύνοψής τους Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σχολικές περιλήψεις γιατί κι εκεί το πρωτότυπο είναι το περί ου ο λόγος αντικείmicroενο το οποίο πρέπει να καταστεί γνωστό ως προς τη δοmicroή και το περιεχόmicroενό του στους αναγνώστες (ή microάλλον τον αναγνώστη) της περίληψης Σε ότι αφορά την ακριβή έκταση microιας επιmicroήκους περίληψης και microάλιστα της σχολικής αυτή δεν microπορεί να καθορίζεται microε (ή microόνο microε) ποσοτικά κριτήρια (αριθmicroό λέξεων ή προτάσεων ή αράδων) minusεκτός κι αν ο αριθmicroός αυτός προτείνεται εντελώς αυθαίρετα γιατί το όριο του 13 ή 14 ας πούmicroε του πρωτοτύπου δεν microπορεί να θεωρηθεί πειστικό που σηmicroαίνει θεωρητικά θεmicroελιωmicroένο κριτήριοminus αλλά microόνο microε θεmicroατικά κριτήρια η περίληψη πρέπει να αποτελεί microιαν αντιπροσωπευτική χαρτογράφηση του δικτύου των υποθεmicroάτων (σε αποδεικτικά κείmicroενα) ή των επεισοδίων (σε αφηγηmicroατικά κείmicroενα) Ποσοτικά κριτήρια δικαιολογούνται microόνο σε επαγγελmicroατικές περιλήψεις (ανακοινώσεων ή άρθρων που πρόκειται να περιληφθούν σε τόmicroους πρακτικών) όπου οι περιορισmicroοί της έκτασης επιβάλλονται από πρακτικές ανάγκες δηλαδή να είναι εύχρηστο ένα εκτεταmicroένο υλικό κειmicroένων και περιλήψεων Θα κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν ενδιαφέρουσα παρένθεση που σχετίζεται microε τη διδακτική και την πρακτική της περίληψης από τους microαθητές Η Seidlhofer που microελέτησε microεταξύ άλλων και τις υπερβάσεις του εντεταλmicroένου microήκους των περιλήψεων συmicroπεραίνει ότι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν στους microαθητές να περιοριστούν σrsquo ένα συγκεκριmicroένο αριθmicroό λέξεων δεν είναι τόσο η ελλιπής ενεργοποίηση διαδικασιών παράφρασης πύκνωσης και ο κακός προγραmicromicroατισmicroός του τελικού κειmicroένου όσο η δύναmicroη ή η γοητεία που ασκεί το πρωτότυπο στον microαθητή ο βαθmicroός συναισθηmicroατικής εmicroπλοκής του τελευταίου σrsquo αυτό ή ο ιδιαίτερος τρόπος microε τον οποίο κάθε microαθητής προσεγγίζει ένα κείmicroενο Από τη στιγmicroή που λείπουν ανάλογες έρευνες για τα ελληνικά δεδοmicroένα δεν microπορούmicroε να δεχθούmicroε απροβληmicroάτιστα τα πορίσmicroατα αυτά πρέπει όmicroως να microας ευαισθητοποιήσουν ως προς την αιτιολόγηση του προβλήmicroατος αλλά και ως προς τα κριτήρια επιλογής των κειmicroένων που δίδονται για σύνοψη 332 Το ύφος της περίληψης To ύφος microιας περίληψης laquoδανείζεταιraquo γλωσσικά εργαλεία από εκείνα που χαρακτηρίζουν όλα τα κείmicroενα της ίδιας γενολογικής κατηγορίας δηλαδή τα κείmicroενα έκθεσης χωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές ύφους στο εσωτερικό της κατηγορίας Σύmicroφωνα microε τον

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

17

Werlich (όπ 90-91) το κειmicroενικό ιδίωmicroα της έκθεσης σηmicroαδεύεται από δύο ειδών προτάσεις σε ακολουθίες τις προτάσεις αναγνώρισης ενός φαινοmicroένου (ή είναι-προτάσεις λόγω της συχνής παρουσίας του συνδετικού ρήmicroατος) που απαντούν κυρίως σε ορισmicroούς (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιηraquo) και τις προτάσεις σύνδεσης microε το φαινόmicroενο (ή έχει-προτάσεις λόγω της αντιπροσωπευτικής χρήσης του ρήmicroατος αυτού) οι οποίες συνάπτουν το φαινόmicroενο microε ιδιότητες ή άλλα φαινόmicroενα και συναντώνται σε όλα τα κείmicroενα έκθεσης (laquoο σύγχρονος άνθρωπος αρέσκεται να [= έχει την τάση ναhellip] αυτοπροσδιορίζεται εγωιστικάhellipraquo) Εκτός αυτών συχνή είναι και η παρουσία προτάσεων που καταγράφουν σταθερές ενέργειες των φαινοmicroένων [non-continuous action-recording sentences] συmicroπληρώνοντας τη λειτουργία των προηγούmicroενων που περιγράφουν ιδιότητες (laquoτο παρόν του ανθρώπου νοηmicroατοδοτείται και γονιmicroοποιείται microόνο microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo) Σύmicroφωνα πάντα microε τον ίδιο ερευνητή από τις εξαρτηmicroένες προτάσεις αυτές που αφθονούν είναι οι αναφορικές περιοριστικές (ονοmicroατικές) και οι αιτιολογικές οι πρώτες προσφέρονται για τη σύναψη ειδικών γνωρισmicroάτων σrsquo έναν γενικό όρο (laquohellipσχετικά microε τη στάση που οφείλουmicroε να υιοθετήσουmicroε απέναντι στο πνευmicroατικό κεφάλαιο του παρελθόντοςraquo) ενώ οι δεύτερες εισάγουν καινούργιες πληροφορίες που εξηγούν δεδοmicroένα γνωρίσmicroατα ενός φαινοmicroένου (laquoη στάση των Νεοελλήνων απέναντι στο πρόσφατο παρελθόν τους είναι επιπόλαιη γιατί δεν στηρίζεται στη microελέτη και τη γνώση τουraquo) Τέλος χαρακτηριστικά συχνή είναι και η τροποποίηση ονοmicroατικών συνόλων microε επίθετα και ρηmicroατικών συνόλων microε επιρρηmicroατικές φράσεις (laquoπολιτισmicroική παράδοσηraquo laquomicroέσα στην ιστορική συνέχειαraquo) (πρβ Tomola 1984) Ειδικότερα σε ότι αφορά την περίληψη το ύφος της δεν microπορεί βέβαια να microείνει εντελώς ανεπηρέαστο από το ύφος του πρωτοτύπου (στοχαστικό πολεmicroικό ευτράπελο ειρωνικό κλπ) ούτε από το κοινό στο οποίο απευθύνεται (γνωστό άγνωστο περιορισmicroένο ευρύ κά) Πάντως σε κάθε περίπτωση η περίληψη διαφοροποιείται κάπως από το ουδέτερο καθαρά πληροφοριακό ύφος των κειmicroένων έκθεσης (όπως του ορισmicroού και της εξήγησης) και microεταπίπτει σε ένα ύφος τυπικό στον βαθmicroό που απευθύνεται κανονικά σε αποmicroακρυσmicroένο και microεγάλο αναγνωστικό κοινό ή σrsquo ένα ύφος τεχνικό όταν το επιβάλλει η φυσιογνωmicroία του πρωτοτύπου Το τυπικό ύφος διακρίνεται από την επιλογή της απρόσωπης (τριτοπρόσωπης) οπτικής γωνίας ή του γενικευτικού α΄ πληθυντικού προσώπου την ευρεία θεmicroατική επέκταση της βασικής ιδέας του πρωτοτύπου την ακρίβεια των λεξικών επιλογών την εναλλαγή απλών και σύνθετων συντακτικών δοmicroών την περιπλοκότητα της οργάνωσης των κειmicroενικών microονάδων και τέλος τη φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση Όλα τα γνωρίσmicroατα αυτά microπορούν να ελεγχθούν στη φάση της προπαρασκευής και της σύνταξης της περίληψης από το δοκίmicroιο Η φωνή των πατέρων (βλ παραπάνω) Από την άλλη πλευρά το τεχνικό ύφος διαmicroορφώνεται από τη συχνή χρήση επιστηmicroονικών όρων ή γενικότερα ορολογίας microια γλώσσα αυστηρή που αποκλείει τις συνδηλώσεις και τις πυκνές αναφορές σε microετρήσιmicroες ιδιότητες των φαινοmicroένων Επειδή το παραπάνω δοκίmicroιο δεν είναι τεχνικό κείmicroενο γιrsquo αυτό και η περίληψή του δεν έχει το ανάλογο ύφος αν και δεν λείπουν οι τεχνικοί όροι που αναφέρονται στο φαινόmicroενο laquoπαράδοσηraquo Πριν κλείσουmicroε το κεφάλαιο αυτό θα θέλαmicroε να αναφερθούmicroε σrsquo ένα ζήτηmicroα ή microάλλον δίληmicromicroα που συνδέεται αποκλειστικά σχεδόν microε τη διδακτική και την πρακτική της σχολικής περίληψης πρέπει η περίληψη να γράφεται laquomicroε δικά microας (=του microαθητή) λόγιαraquo ή microε τις λέξεις και τις φράσεις του πρωτοτύπου Οι γνώmicroες των microελετητών και των συγγραφέων σχολικών εγχειριδίων διίστανται Ορισmicroένοι υποστηρίζουν ότι ο microαθητής πρέπει να κτίζει την περίληψη microε υλικά από το κατεδαφισmicroένο πρωτότυπο γιατί η αναγνωστική του αντίδραση δεν πρέπει να χρωmicroατίζει αυθαίρετα το πρωτογενές υλικό Η περίληψη λένε είναι microια απρόσωπη διαmicroεσολάβηση του microαθητή ανάmicroεσα στον συγγραφέα του πρωτοτύπου και τον αναγνώστη της περίληψης ο οποίος υποτίθεται ότι δεν ενδιαφέρεται παρά για microια πυκνή και αντιπροσωπευτική του πρωτοτύπου εκδοχή Άλλοι πάλι προτείνουν οι microαθητές να επεmicroβαίνουν παραφραστικά στο πρωτότυπο χωρίς ωστόσο να προδίδουν το ύφος του και πολύ περισσότερο τη δοmicroή της microορφής και του περιεχοmicroένου του Αν και το ζήτηmicroα δεν επιδέχεται laquoκαθαρήraquo λύση πιστεύουmicroε ότι η δεύτερη άποψη υπερέχει για δύο λόγους πρώτον γιατί είναι πολύ σηmicroαντικό microέσω της περίληψης να ελέγχεται και η ικανότητα του microαθητή να microετασχηmicroατίζει δοmicroές (θα λέγαmicroε laquoνα παίζει microε τις δοmicroέςraquo) του πρωτοτύπου γεγονός που συνδέεται microε την αναγνωστική του επάρκεια και τις γνωσιακές διαδικασίες παράφρασης πύκνωσης οι οποίες δεν microπορούν να ελεγχθούν όταν η περίληψη είναι ένα κολάζ από φράσεις του πρωτοτύπου και δεύτερον γιατί κάθε κείmicroενο φέρει υποχρεωτικά θα

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

18

λέγαmicroε ίχνη άλλων κειmicroένων συνεπώς και η περίληψη φέρει ίχνη του πρωτοτύπου ή microάλλον αντίστροφα φέρει τα ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της ως δευτερογενές κείmicroενο που είναι Αν όχι κάποια παραφρασmicroένα χωρία του πρωτοτύπου τουλάχιστον τα microεταγλωσσικά σχόλια microιας περίληψης είναι η αναπόφευκτη παρουσία του microαθητή-αναγνώστη στο κείmicroενο της περίληψής του Να σηmicroειωθεί πάντως ότι το παραπάνω δίληmicromicroα στην πράξη δεν είναι τόσο microια διχοτοmicroία όσο ένα συνεχές που ξεκινά από την εκ βάθρων αναδιατύπωση του πρωτοτύπου περνά από τη microείξη παράφρασης και αυτολεξεί παράθεσης από το πρωτότυπο και καταλήγει στη συρραφή χωρίων του πρωτοτύπου Αν λοιπόν microια περίληψη συνδυάζει αυτές τις τρεις (ή ακόmicroη και τις δύο από τις) τιmicroές του συνεχούς αντιλαmicroβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να αξιολογηθεί microε τη λογική της διχοτοmicroίας Για να microην αναφερθούmicroε στο ζήτηmicroα που ανοίγει η έξυπνη παρατήρηση της Seidlhofer (όπ 156) και το οποίο δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί διεξοδικά εδώ ότι δηλαδή υπάρχουν κείmicroενα που από τη φύση τους προσφέρονται σε παράφραση ενώ άλλα της αντιστέκονται πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι ο καθηγητής θα πρέπει να έχει τη διακριτική ευχέρεια να σταθmicroίσει σωστά τις απαιτήσεις του πρωτοτύπου σε microετασχηmicroατισmicroούς και συνακόλουθα την προσπάθεια του microαθητή να επέmicroβει στο πρωτότυπο και να το παραφράσει 333 Η συνοχή της περίληψης Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινίσουmicroε ότι microιλώντας για συνοχή της περίληψης εννοούmicroε δύο πράγmicroατα αφενός τις γλωσσικές στρατηγικές που δοκιmicroάζει ο συντάκτης της περίληψης ώστε το κείmicroενό του να δίνει microια microορφολογικά και θεmicroατολογικά ενοποιηmicroένη όχι απλώς αθροιστική εικόνα του πρωτοτύπου [cohesion] και αφετέρου την ερmicroηνευσιmicroότητα [interpretability] όχι απλώς την πρωτοβάθmicroια κατανόηση του κειmicroένου της περίληψης για το αναγνωστικό κοινό της [coherence] κάτι που στον συνοmicroιλιακό λόγο αποτελεί διαρκές διακύβευmicroα microεταξύ των συmicromicroετεχόντων στο συνοmicroιλιακό συmicroβάν όmicroως στον συνεχή γραπτό λόγο (όπως είναι η περίληψη) προϋποθέτει την εκ microέρους του συντάκτη καλή γνώση της περίστασης επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται η περίληψη καθώς επίσης και του γνωσιακού και πληροφοριακού δυναmicroικού των αναγνωστών της (Seidlhofer 1999) Η δεύτερη η δυναmicroική πλευρά της συνοχής δεν θα microας απασχολήσει εδώ κυρίως επειδή απαιτείται η ύπαρξη corpus περιλήψεων όπου microπορεί να ελεγχθεί αν αυτές ανταποκρίνονται (ή όχι) και microε ποιο τρόπο στις προσδοκίες του κοινού τους για συνεκτικότητα Στην περίπτωση microάλιστα που αξιολογείται microια σχολική περίληψη ως προς την ερmicroηνευσιmicroότητά της microόνο φανταστική αναπαράσταση microπορεί να γίνει των προσδοκιών και της ερmicroηνευτικής ανταπόκρισης του κοινού της Στη συνοχή λοιπόν της περίληψης από microορφολογική πλευρά συmicroβάλλουν η σταθερή χρήση minus της τριτοπρόσωπης οπτικής γωνίας άλλοτε προσωπικής και άλλοτε απρόσωπης (laquoο

άνθρωπος είναι δηmicroιουργός ιστορίαςraquo laquoτο παρόν νοηmicroατοδοτείται microέσα από την οργανική του σύνδεση microε το παρελθόνraquo)

minus της laquoάχρονηςraquo οπτικής του ενεστώτα που είναι ο χρόνος των microη αφηγηmicroατικών κειmicroένων

minus των λέξεων (στην πραγmicroατικότητα των λεξικών κατηγοριών) που χαρακτηρίζονται όχι τόσο για το περιεχόmicroενό τους όσο για την κειmicroενική τους λειτουργία όπως είναι τα άρθρα οι αντωνυmicroίες (κυρίως δεικτικές και αναφορικές) και οι σύνδεσmicroοι συνδέτες που κάνουν τις συνάψεις του κειmicroένου είτε εσωτερικά microε τον εαυτό του το συγκείmicroενο (cotext) είτε εξωτερικά microε τα συmicroφραζόmicroενα και την περίσταση επικοινωνίας το περικείmicroενο (context) minusγια τους συνδέσmicroους βλ και παρακάτω

minus της αντικειmicroενικής δηλαδή της επαληθεύσιmicroης από τον αναγνώστη της περίληψης παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου microιας οπτικής που στηρίζεται στη γλώσσα των γεγονότων συσχετίζοντας φαινόmicroενα microε τον χρόνο τον τόπο τα πρόσωπα τις καταστάσεις πραγmicroάτων ή τα αίτια γένεσής τους (σε αντιδιαστολή προς την υποκειmicroενική παρουσίαση των πληροφοριών που στηρίζεται στη γλώσσα των κρίσεων σχολιάζοντας και αξιολογώντας φαινόmicroενα)

minus της συνοπτικής δηλαδή της περιορισmicroένης στις εντελώς αναγκαίες laquoσκηνικέςraquo αναφορές παρουσίασης των πληροφοριών του πρωτοτύπου και κυρίως εκείνων που συστήνουν το πλαίσιο του συζητούmicroενου προβλήmicroατος (σε αντιδιαστολή προς τη laquoσκηνικήraquo παρουσίαση του προβλήmicroατος στο πρωτότυπο όπου δεν υφίσταται

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

19

περιορισmicroός σε λεπτοmicroέρειες που πλαισιώνουν και φωτίζουν το πρόβληmicroα) Ειδικότερα σε ότι αφορά τους συνδέσmicroους συνδέτες προνοmicroιακό εργαλείο της microορφολογικής συνοχής microπορούmicroε να θυmicroηθούmicroε τη σχετική διάκριση που έχουν προτείνει οι Halliday amp Hasan στην κλασική τους microελέτη για την κειmicroενική συνοχή (Cohesion in English 1976) οι σύνδεσmicroοι και οι συνδέτες υποστηρίζουν οι δύο microελετητές microπορούν να εκmicroεταλλευθούν είτε τις σύmicroφυτες microε την πραγmicroατικότητα σχέσεις που αναπαριστά η γλώσσα (εξωτερική σύζευξη) είτε τις σχέσεις που είναι σύmicroφυτες microε την επικοινωνιακή διαδικασία ανάmicroεσα σε συγγραφέα και αναγνώστη (εσωτερική σύζευξη) Στην περίπτωση της περίληψης την πραγmicroατικότητα αντιπροσωπεύει το ίδιο το πρωτότυπο ενώ οι διαρθρωτικές και microεταγλωσσικές παρεmicroβάσεις του συντάκτη της περίληψης ορίζουν το επίπεδο των σχέσεών του microε τον αναγνώστη της Έτσι για παράδειγmicroα οι όροι καταρχήν έπειτα τέλος microπορούν να δηλώσουν είτε microια χρονική ακολουθία πληροφοριών ή υποθεmicroάτων που υπάρχει microε τη συγκεκριmicroένη σειρά στο πρωτότυπο ή microια απαρίθmicroηση πληροφοριακών στοιχείων που επιλέγονται και αναδιατάσσονται στο κείmicroενο της περίληψης Περιττό να πει κανείς ότι η laquoεσωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που υποδηλώνει την επικοινωνία του συντάκτη της περίληψης microε τον αναγνώστη του απαιτεί microεγαλύτερη αφαιρετική ικανότητα απrsquo ότι η laquoεξωτερικήraquo χρήση των συνδέσmicroων συνδετών που απλώς αναγνωρίζει και ακολουθεί τις λογικο-σηmicroαντικές σχέσεις microεταξύ των προτάσεων του πρωτοτύπου Στην περίληψη του αφηγηmicroατικού microέρους του δοκιmicroίου Το σχετικό και το απόλυτο η διαδροmicroή που επιλέξαmicroε είναι γραmicromicroική και ακολουθεί εκείνη του πρωτοτύπου Συνεπώς οι διαδοχικές παρεmicroβάσεις των ηρώων της ιστορίας microπορούν να δοθούν microε την πρόταξη όρων χρονικής ακολουθίας Ωστόσο οι ίδιοι όροι microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν και σε microια αναδιαρθρωmicroένη παρουσίαση των παρεmicroβάσεων όπου τα κριτήρια της οmicroαδοποίησης δεν θα είναι χρονικά αλλά λογικά (απόψεις laquoυπέρraquorarr απόψεις laquoκατάraquo rarr πρακτικές παρεmicroβάσεις) Αν η συνοχή από τη microορφολογική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-λειτουργίες [function words] η συνοχή από τη θεmicroατική της πλευρά συνδέεται microε τις λέξεις-περιεχόmicroενα [content words] δηλαδή microε τα ουσιαστικά τα επίθετα τα ρήmicroατα και τα επιρρήmicroατα Και τούτο γιατί microrsquo αυτές τις γραmicromicroατικές κατηγορίες εισάγεται το θέmicroα και τα υποθέmicroατα ενός κειmicroένου λόγου καθώς επίσης και τα αλλεπάλληλα κατηγορήmicroατα τα σχόλια που συνιστούν τη θεmicroατική ανάπτυξη ενός αρχικού θεmicroατικού πυρήνα Στην περίπτωση της περίληψης ρόλο θεmicroατολογικού ενδείκτη παίζουν οι προτάσεις που προσανατολίζουν τον αναγνώστη σχετικά microε το θέmicroα του κειmicroένου (laquoο συγγραφέας Τάδε στο κείmicroενό του εξετάζειhellipraquo ή laquoτο δοκίmicroιο πραγmicroατεύεται το τάδε ζήτηmicroαhellipraquo) Ανάλογο ρόλο παίζουν όπως ήδη έχουmicroε πει και οι προτάσεις που καταγράφουν ή εξηγούν τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου και έτσι διευκολύνουν αποφασιστικά τον αναγνώστη της περίληψης να παρακολουθήσει τη θεmicroατική ανάπτυξη του πρωτοτύπου (laquoο συγγραφέας υπογραmicromicroίζει αντιτείνει ισχυρίζεται συmicroπεραίνει κλπraquo) Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η ύπαρξη θεmicroατολογικών ενδεικτών προσδιορίζεται από την επικοινωνιακή λειτουργία και τον στόχο της περίληψης (απαντούν microόνο σε περιλήψεις που απευθύνονται σε τρίτους και όπου συγγραφέας του πρωτοτύπου και συντάκτης της περίληψης δεν ταυτίζονται) και από το αν ο συντάκτης της περίληψης γνωρίζει το πρωτότυπο στο σύνολό του (microπορεί για παράδειγmicroα να ζητηθεί από microαθητές η περίληψη ενός αποσπάσmicroατος του οποίου τη σχέση microε το συνολικό κείmicroενο αγνοούν microε αποτέλεσmicroα να υστερεί η θεmicroατολογική συνοχή της περίληψης) Η θεmicroατολογική διάσταση της συνοχής της περίληψης είναι η πιο σαφής ένδειξη της παρουσίας του δεύτερου συγγραφέα του συντάκτη της περίληψης αφού σrsquo αυτό το επίπεδο δηλώνεται microεταγλωσσικά η παρέmicroβασή του στο αρχικό κείmicroενο microε τη microορφή της απαραίτητης σχολιαστικής microεσολάβησης προς τον αναγνώστη ώστε να microειωθούν οι πιθανότητες να παρανοήσει ο τελευταίος το πρωτότυπο ή καλύτερα να διαβάσει το πρωτότυπο microε τον τρόπο που το διάβασε ο συντάκτης της περίληψης Κλείνουmicroε το κεφάλαιο αυτό microε microιαν απόπειρα ταξινόmicroησης των ρηmicroάτων minusδίνονται σε τρίτο πρόσωποminus που δηλώνουν microέσα στην περίληψη τις γλωσσικές πράξεις του συγγραφέα του πρωτοτύπου Ακολουθούmicroε επιλεκτικά την πρόταση του Martins-Baltar (1976 197-208) που περιλαmicroβάνει πράξεις (και τους αντίστοιχους ρηmicroατικούς δείκτες) του συνεχούς αλλά και του συνοmicroιλιακού λόγου τις οποίες οmicroαδοποιεί ως εξής

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

20

1 Αναφορική όψη [aspect reacutefeacuterentiel] bull αναφέρει microνηmicroονεύει παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείmicroενο) bull σχολιάζει ερmicroηνεύει συζητά (ένα άλλο κείmicroενο) bull συνοψίζει (ένα άλλο κείmicroενο) bull παρατηρεί διαπιστώνει bull ορίζει microε ακρίβεια προσδιορίζει καθορίζει bull αποσαφηνίζει διευκρινίζει επεξηγεί bull εξηγεί αιτιολογεί bull ονοmicroάζει αποκαλεί χαρακτηρίζει bull συγκρίνει αντιθέτει αντιπαραθέτει αντιπαραβάλλει bull επιχειρηmicroατολογεί (υπέρ ή κατά) υπερασπίζεται υπεραmicroύνεται συνηγορεί συmicroφωνεί

microε ταυτίζεται microε δικαιολογεί ανασκευάζει απορρίπτει αντικρούει αντιτείνει bull τεκmicroηριώνει στηρίζει (την άποψή του) bull αποδεικνύει δείχνει bull κρίνει αξιολογεί εκτιmicroά αποτιmicroά bull βεβαιώνει ισχυρίζεται αποφαίνεται υποστηρίζει επιmicroένει (ότι) προβλέπει bull λέει σηmicroειώνει τονίζει επισηmicroαίνει υπογραmicromicroίζει bull πραγmicroατεύεται εξετάζει συζητά ασχολείται (microε) αναφέρεται (σε) bull αναλύει αναπτύσσει bull ορίζει bull διαιρεί ταξινοmicroεί bull περιγράφει bull απαριθmicroεί συmicroπληρώνει προσθέτει bull αφηγείται διηγείται bull αναρωτιέται απορεί bull ρωτά bull υποδεικνύει προτείνει αντιπροτείνει συmicroβουλεύει συστήνει bull απολογείται bull εύχεται bull εξεγείρεται αγανακτεί εκφράζει την έκπληξή του 2 Ποσοτική όψη [aspect quantitatif] bull προσπερνά βιαστικά microε συντοmicroία bull αποσιωπά παραλείπει δεν αναφέρει αναφέρεται bull θίγει πλαγίως έmicromicroεσα επιφανειακά bull εξετάζει διεξοδικά αναλυτικά προσεκτικά 3 Μεταγλωσσική όψη [aspect meacutetalinguistique] bull επεξηγεί συγκεκριmicroενοποιεί (για άλλο κείmicroενο) bull παραφράζει (για άλλο κείmicroενο) 4 ∆ιορθωτική όψη [aspect correctif] bull τροποποιεί αλλάζει (τη διατύπωση) bull διορθώνει (τον εαυτό του τους συνοmicroιλητές του) 5 ∆ιαλογική όψη [aspect dialogueacute] bull απευθύνει τον λόγο bull δίνει τον λόγο bull ζητά τον λόγο bull παίρνει υφαρπάζει τον λόγο bull διεκδικεί τον λόγο

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

21

bull παρεmicroβαίνει bull διακόπτει 6 Οργανωτική όψη [aspect formel] bull αρχίζει bull συνεχίζει bull microεταβαίνει (σε άλλο θέmicroα) bull παρεκβαίνει bull τελειώνει καταλήγει συmicroπεραίνει ανακεφαλαιώνει 7 Οmicroιλιακή όψη [aspect vocal] bull υψώνει τη φωνή του τον τόνο της φωνής του bull microουρmicroουρίζει ψιθυρίζει 4 Περίληψη συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Σε αντιδιαστολή προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου συνοψίζεται κατά κανόνα ένα συνεχές κείmicroενο minusχωρίς αυτό να σηmicroαίνει ότι δεν microπορεί να πυκνωθεί και ένα microη microονολογικό κείmicroενο όπως οι διαλογικές σκηνές ενός αφηγήmicroατος ή ένα θεατρικό έργο που περιλαmicroβάνει διαλόγους (διάλογοι πάντως microυθοπλαστικοί και στις δύο περιπτώσεις)minus η περίληψη προφορικού λόγου εφαρmicroόζεται εξίσου σε microονολογικά αλλά και διαλογικά κείmicroενα Η περίπτωση αφενός της περίληψης από διάλεξη σχολικό ή πανεπιστηmicroιακό microάθηmicroα και αφετέρου της περίληψης από σεmicroινάρια συνεδριάσεις κάθε είδους ή δηmicroόσιους διαλόγους αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα της microιας και της άλλης κατηγορίας Σε κάθε περίπτωση αυτό που ενδιαφέρει τον συντάκτη της περίληψης είναι να microεταφέρει στον αναγνώστη της minusαν η περίληψη πρόκειται να διαβαστεί από τρίτο πρόσωποminus τα πλέον αξιοmicroνηmicroόνευτα στοιχεία από ένα συmicroβάν λόγου Παράλληλα να του δείξει πώς τα στοιχεία αυτά προβλήθηκαν (σε ένα microονόλογο) ή πώς υποστηρίχθηκαν και πολεmicroήθηκαν (σε microια συνοmicroιλία) και τέλος να δώσει microια πειστική εικόνα της εξέλιξης και της ολοκλήρωσης του συmicroβάντος Η πραγmicroάτευση των ανωτέρω microορφών περίληψης που ακολουθεί είναι διαφορική παραλείπουmicroε ότι είναι κοινό στην περίληψη γραπτού και προφορικού λόγου όπως οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης-διαδικασίας και εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε ότι τις διαφοροποιεί 41 Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Στην περίληψη προφορικού λόγου τη θέση του συγγραφέα του πρωτοτύπου παίρνει ένας οmicroιλητής ή οι συνοmicroιλητές σε microια συζήτηση Επιπλέον δεν υπάρχει περίπτωση σύmicroπτωσης του παραγωγού ενός microονολόγου ή των συντελεστών microιας συνοmicroιλίας microε τον συντάκτη της περίληψης παρά microόνο σrsquo ένα βαθmicroό αν τύχει δηλαδή ο συντάκτης να είναι και συmicromicroέτοχος σε ένα συνοmicroιλιακό συmicroβάν Αυτό σηmicroαίνει ότι η περίληψη προφορικού λόγου δεν είναι ποτέ microεταγραφή του λόγου κάποιου από τον ίδιο του τον εαυτό όπως microπορεί να συmicroβεί microε την περίληψη γραπτού λόγου Μπορούmicroε και πάλι να διακρίνουmicroε τέσσερις περιπτώσεις (όχι microορφές) περίληψης γραπτού λόγου οι δύο πρώτες αφορούν τον microονόλογο και οι άλλες δύο τη συνοmicroιλία Η περίληψη από microονόλογο microπορεί να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση ενός πανεπιστηmicroιακού microαθήmicroατος που πυκνώνεται microε τη βοήθεια σηmicroειώσεων για microελλοντική χρήση από τον συντάκτη microπορεί να έχει όmicroως ως αποδέκτη και ένα τρίτο πρόσωπο όπως στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να ενηmicroερωθεί για το περιεχόmicroενο microιας διάλεξης στην οποία δεν ήταν παρών Η περίληψη από συνοmicroιλία microπορεί επίσης να έχει ως αποδέκτη τον συντάκτη της περίληψης όπως στην περίπτωση της παρακολούθησης ενός σεmicroιναρίου αλλά microπορεί να έχει ως αποδέκτη και τρίτα πρόσωπα όπως στην περίπτωση της τήρησης πρακτικών από τη συνεδρίαση του διοικητικού συmicroβουλίου microιας επιχείρησης ή στην περίπτωση της δηmicroοσιογραφικής περίληψης από microια συζήτηση δηmicroόσιου χαρακτήρα στο

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

22

κοινοβούλιο ή αλλού Γενικά θα λέγαmicroε ότι όταν ο αναγνώστης microιας περίληψης προφορικού λόγου (microονολόγου ή συνοmicroιλίας) είναι ο συντάκτης της η περίληψη έχει καθαρά χρηστικό στόχο την καταγραφή ωφέλιmicroων πληροφοριών για microελλοντική χρήση ενώ όταν ο αναγνώστης της περίληψης δεν είναι ο συντάκτης της (πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι απουσίαζε από το συmicroβάν λόγου που laquoαιχmicroαλωτίζειraquo η περίληψη) η περίληψη έχει κατά βάση ενηmicroερωτικό πληροφοριακό χαρακτήρα χωρίς αυτό να αποκλείει να έχει και χρηστικό χαρακτήρα στο microέλλον 42 Οι γνωσιακές λειτουργίες της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Πριν προχωρήσουmicroε στην καταγραφή των laquoβηmicroάτωνraquo microιας περίληψης προφορικού λόγου πρέπει να διευκρινίσουmicroε ότι κατrsquo αναλογία προς την περίληψη γραπτού λόγου όπου ως γνωστόν συνοψίζουmicroε αποδεικτικά αφηγηmicroατικά ή laquomicroεικτάraquo κείmicroενα έτσι και στην περίληψη γραπτού λόγου αποφασιστικό ρόλο παίζει το είδος του συmicroβάντος που laquoστενογραφούmicroεraquo καθώς επίσης και τα microερίδια microονολόγου και διαλόγου σrsquo αυτό γιατί συχνά οι συνοmicroιλίες εmicroπεριέχουν microικρούς microονολόγους στο πλαίσιο της ανάπτυξης microιας επιχειρηmicroατολογίας Η καλή γνώση των ειδολογικών και συmicroφραστικών δεδοmicroένων κάθε συmicroβάντος minusτα πρώτα απορρέουν από τη microονολογική ή και διαλογική του ταυτότητα ενώ τα δεύτερα συνδέονται microε τους ρόλους των συνοmicroιλητών το καταστασιακό και το θεσmicroικό πλαίσιό τουminus microας βοηθά να συλλάβουmicroε σωστά τη διάρθρωση των microερών ενός microονολόγου ή τη διαδοχή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σrsquo ένα διάλογο και να αποδώσουmicroε microε αποτελεσmicroατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο το περιεχόmicroενό του Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τα είδη του προφορικού λόγου διατεταγmicroένα πάνω σε ένα συνεχές στο ένα του άκρο τοποθετούνται τα καθαρά microονολογικά είδη (οmicroιλίες διαλέξεις αγορεύσεις κηρύγmicroατα) το microέσον του συνεχούς καταλαmicroβάνουν τα microεικτά είδη (συνεντεύξεις σεmicroινάρια συνεδριάσεις microε πρωτόκολλο) ενώ το άλλο άκρο καταλαmicroβάνεται από τα καθαρά διαλογικά είδη (laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo καθηmicroερινές άτυπες συνοmicroιλίες) Σrsquo αυτά πρέπει να συνυπολογίσουmicroε και την κατανοmicroή δύο κριτηρίων βασικής σηmicroασίας της κοινωνικής ισχύος και της ψυχολογικής κοινωνικής απόστασης των συνοmicroιλητών microεταξύ τους ή του οmicroιλητή microε το κοινό του Στα microονολογικά συmicroβάντα ο οmicroιλητής είναι κατά κανόνα κοινωνικά ισχυρός και σε απόσταση από το ακροατήριό του στα microεικτά συmicroβάντα υπάρχει τουλάχιστον απόσταση microεταξύ των συνοmicroιλητών (αν δεν υπάρχει και διαφορά κοινωνικής ισχύος) πράγmicroα που σηmicroαίνει ότι έχουmicroε microια τυπική ή συνηθέστερα ηmicroι-τυπική περίσταση επικοινωνίας microε ότι συνεπάγεται αυτό για την οργάνωσή της και το γλωσσικό της laquoιδίωmicroαraquo και τέλος στα διαλογικά συmicroβάντα έχουmicroε συνήθως κανονική κατανοmicroή κοινωνικής ισχύος microεταξύ των συνοmicroιλητών (συmicromicroετρικότητα) και συχνά οικειότητα λόγω προσωπικής microεταξύ τους γνωριmicroίας microε αντίστοιχες επιπτώσεις κι εδώ στην όλη φυσιογνωmicroία του συmicroβάντος Ο Werlich (όπ 92-94) προτείνει τα εξής laquoβήmicroαταraquo για τον καταρτισmicroό περίληψης από συνοmicroιλιακό συmicroβάν λόγου ακρόαση [listening] επιλεκτική λήψη σηmicroειώσεων [note-taking] διευθέτηση [arranging] του καταγεγραmicromicroένου υλικού και σύνταξη της περίληψης [writing] microε βάση το καταγεγραmicromicroένο υλικό (πρβ και Παναγίδης et al1984 121) Πριν προχωρήσουmicroε στην αναλυτική τους παρουσίαση πρέπει να διευκρινίσουmicroε το εξής υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάmicroεσα στην ανάγνωση του γραπτού πρωτοτύπου και την ακρόαση ενός αυθεντικού συνοmicroιλιακού συmicroβάντος γεγονός που οφείλεται όπως εύκολα αντιλαmicroβάνεται κανείς στην ιδιαιτερότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου αντίστοιχα ο πρώτος είναι αποτυπωmicroένος σε συmicroβατική ή ηλεκτρονική microορφή και επιτρέπει απεριόριστες επαναναγνώσεις ενώ ο δεύτερος εκτυλίσσεται microέσα στον χρόνο είναι φευγαλέος και πρέπει να laquoαιχmicroαλωτιστείraquo τη στιγmicroή της γένεσής του (εκτός κι αν διαθέτουmicroε microηχανικά microέσα για την καταγραφή και την αναπαραγωγή του) είναι microάλιστα ιδιαίτερα δύσκολος στην παρακολούθησή του όταν laquoανορθόδοξαraquo διασταυρώνονται οι συνεισφορές αρκετών συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Συνεπώς η εκ των προτέρων γνώση από τον συντάκτη της περίληψης όχι microόνο του ζητήmicroατος που θα αναπτυχθεί αλλά και της ειδολογικής κατηγορίας στην οποίαν ανήκει το συmicroβάν λόγου (πχ υπερασπιστική αγόρευση σε δικαστήριο ή συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι) καθώς επίσης και των καταστασιακών (ποιος ποιοι πού πότε συmicromicroετέχουν στο συmicroβάν λόγου) και θεσmicroικών ιδιαιτεροτήτων του (στο πλαίσιο ποιας κοινωνικής οργάνωσης λαmicroβάνει χώρα το συmicroβάν λόγου) είναι οι καλύτερες προϋποθέσεις

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

23

για microια ολιστική (όχι κατά πόδας άρα αποσπασmicroατική) ακρόαση ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας Από τα παραπάνω προκύπτει ότι κατά τη φάση της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων ο συντάκτης της περίληψης αναmicroετράται microε τις αξεπέραστες πολλές φορές δυσχέρειες του προφορικού λόγου (ταχύτητα εκφοράς δυσκολία στη διάκριση των υποθεmicroάτων ή των οργανωτικών microερών δυσκολία διάκρισης των συνεισφορών των συνοmicroιλητών στις περιπτώσεις ταυτόχρονης οmicroιλίας κλπ) ενώ από τη στιγmicroή που θα καταγράψει το υλικό του τα πράγmicroατα είναι απλούστερα καθώς δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις τελευταίες φάσεις της περίληψης γραπτού λόγου Οι δυσχέρειες που microόλις επισηmicroάνθηκαν δεν microπορούν να αντιmicroετωπιστούν τόσο θεωρητικά όσο στην πράξη και γιrsquo αυτό οι microαθητές ή οι επαγγελmicroατίες που είναι επιφορτισmicroένοι microε περιλήψεις συmicroβάντων λόγου πρέπει να ασκούνται σε ακρόαση και λήψη σηmicroειώσεων microέσα από microια οπτική όπως αυτή που περιγράψαmicroε πιο πάνω (ολιστική) ∆εν είναι στις προθέσεις αυτού του άρθρου να ασχοληθεί λεπτοmicroερώς microε τα τεχνικά προβλήmicroατα της ακρόασης και της λήψης σηmicroειώσεων minusθα απαιτούνταν ασφαλώς ένα ξεχωριστό άρθρο Επειδή όmicroως η περίληψη προφορικού λόγου προϋποθέτει τις πράξεις αυτές θα αναφερθούmicroε εν συντοmicroία στις αιτίες της ανεπαρκούς ακρόασης και εν συνεχεία σε τρόπους για να πετύχουmicroε microια πιο ενεργητική ακρόαση Είναι λοιπόν γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είmicroαστε πάντα προσεκτικοί ακροατές Αυτό οφείλεται καταρχήν στο ότι ενδίδουmicroε εύκολα σε περισπασmicroούς του microυαλού microας ή του περιβάλλοντος στο οποίο λαmicroβάνει χώρα ένα συmicroβάν λόγου Το αποτέλεσmicroα είναι να προσπαθούmicroε τελικά να microαντέψουmicroε ή να συναγάγουmicroε τι είπε ένας οmicroιλητής ή συνοmicroιλητής microας αφού δεν ήmicroασταν συγκεντρωmicroένοι στον λόγο του Σε άλλες περιπτώσεις συmicroβαίνει το εντελώς αντίθετο κάνουmicroε microιαν laquoεπιτόπιαraquo ακρόαση του λόγου δηλαδή εστιάζουmicroε την προσοχή microας σε κάθε λεπτοmicroέρεια του λόγου και έτσι χάνουmicroε την εποπτεία του άρα και το θεmicroατικό του κέντρο microαζί microε τη βασική του ανάπτυξη Άλλοτε πάλι από προκατάληψη προς τον οmicroιλητή ακούmicroε ότι θέλουmicroε να ακούσουmicroε ή κυριολεκτικά του βάζουmicroε στο στόmicroα λόγια που δεν είπε microε την έννοια ότι έχουmicroε προσχηmicroατισmicroένη εντύπωση για ότι θα πει ώστε δεν περιmicroένουmicroε να τον ακούσουmicroε microε προσοχή Τέλος είναι πιθανό να παρασυρθούmicroε από τη γοητεία της εκφοράς του λόγου ή το παρουσιαστικό του οmicroιλητή και να microην προσέξουmicroε όσο πρέπει τον ίδιο του τον λόγο (Lucas 1992 29-44) Για να γίνουmicroε καλύτεροι ακροατές χρειάζεται καταρχήν να πάρουmicroε στα σοβαρά την ακρόαση ως αντιληπτική διαδικασία minusεξίσου σοβαρά microε την ενεργητική ανάγνωση Πρέπει επίσης να συνηθίσουmicroε να αντιστεκόmicroαστε σε κάθε είδους εσωτερικό ή εξωτερικό περισπασmicroό αν θέλουmicroε να συmicromicroετέχουmicroε δραστήρια σε laquoπαιχνίδιαraquo επικοινωνίας όπως είναι και η σύνταξη της περίληψης Από την άλλη πλευρά η αντίσταση στη γοητεία του οmicroιλητή όσο οδυνηρή κι αν είναι κάποτε δεν παύει να αποτελεί θεmicroελιώδη προϋπόθεση για microια microη υπερτιmicroηmicroένη (άρα προκατειληmicromicroένη) και σφαιρική ακρόαση ενός λόγου Επιπλέον η διαmicroόρφωση microιας όσο γίνεται απροκατάληπτης στάσης απέναντι σε κάθε οmicroιλητή microας επιτρέπει να microην υποτιmicroήσουmicroε και να microην παραποιήσουmicroε τα λεγόmicroενά του Αν οι τακτικές αυτές είναι laquoαmicroυντικέςraquo αφορούν δηλαδή την ψυχο-διανοητική και ιδεολογική microας προετοιmicroασία και συγκρότηση ως ακροατών οι επόmicroενες δύο είναι laquoεπιθετικέςraquo γιατί επιχειρούν πρακτικά να λύσουν το πρόβληmicroα της ανεπαρκούς ακρόασης Εννοούmicroε αφενός την προσήλωση στη διαδοχή των υποθεmicroάτων και την τεκmicroηρίωσή τους αλλά και στις τεχνικές συνοχής ενός λόγου (microονολόγου ή διαλόγου) και αφετέρου την ικανότητα στη λήψη σηmicroειώσεων που θα απεικονίζουν διαγραmicromicroατικά τη θεmicroατική του δοmicroή Μετά τη σύντοmicroη αυτή αλλά αναγκαία πιστεύουmicroε παρένθεση θα παρουσιάσουmicroε microια εφαρmicroογή σε συνοmicroιλιακό κείmicroενο των laquoβηmicroάτωνraquo της περίληψης που προαναφέρθηκαν Στηριζόmicroαστε αναγκαστικά σε καταγεγραmicromicroένη συνοmicroιλία κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση γραπτού λόγου Στην πραγmicroατικότητα η επιχείρηση του ακροατή και εν συνεχεία συντάκτη της περίληψης είναι αρκετά πιο δύσκολη απrsquo ότι θα φανεί επειδή αυτός θα πρέπει να αντιmicroετωπίσει το φευγαλέο και απρόβλεπτο του προφορικού λόγου όπως εξηγήσαmicroε και πιο πάνω Αποφύγαmicroε να δώσουmicroε περίληψη microονολογικού συmicroβάντος επειδή η συνοmicroιλία περιλαmicroβάνει ούτως ή άλλως microικρούς microονολόγους και επειδή ο καταγεγραmicromicroένος microονόλογος δίνει την παραπλανητική εντύπωση του συνεχούς γραπτού λόγου Η συνοmicroιλία που θα microας απασχολήσει βρίσκεται στις σελ 150-153 του εγχειριδίου Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

24

Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) [11] που προορίζεται για τους διδάσκοντες του microαθήmicroατος Η συνοmicroιλία έλαβε χώρα σε τηλεοπτικό κανάλι microεγάλης ακροαmicroατικότητας και έχει ως θέmicroα της τη laquoθεαmicroατικοποίησηraquo του κεντρικού δελτίου ειδήσεων και πιο συγκεκριmicroένα την κριτική αξιολόγησή της και τη διερεύνηση τρόπων υπέρβασής της στον βαθmicroό που καταστρατηγεί microια θεmicroελιώδη λειτουργία των microέσων ενηmicroέρωσης στο πλαίσιο της δηmicroοκρατίας την αmicroερόληπτη πολιτική πληροφόρηση των πολιτών Οι συνοmicroιλητές είναι πιθανότατα δηmicroοσιογράφοι ή άνθρωποι που συνδέονται επαγγελmicroατικά microε τα microέσα ενηmicroέρωσης και η microεταξύ τους σχέση microοιάζει να είναι συmicromicroετρική αφού κανείς δεν laquoεξουσιάζειraquo τη συζήτηση Συmicromicroετέχουν επτά πρόσωπα εκ των οποίων το πρώτο (microε σειρά εισόδου στη συνοmicroιλία) φαίνεται να είναι ο συντονιστής της συζήτησης δεν παρεmicroβαίνει όmicroως άλλη φορά στη συζήτηση minusή microήπως πρόκειται για απόσπασmicroά τηςminus πράγmicroα που συmicroβαίνει και microε το δεύτερο πρόσωπο που διατυπώνει microία και microόνη φορά τη γνώmicroη του Οι υπόλοιποι συνοmicroιλητές εmicroφανίζονται από δύο έως τέσσερις φορές στο προσκήνιο της συζήτησης Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι microια αληθινή συζήτηση ποτέ δεν είναι τόσο εύτακτη όσο φαίνεται στην αποτύπωση που έχουmicroε microπροστά microας microε τους συνοmicroιλητές να εναλλάσσονται ευγενικά και να microη διακόπτουν ο ένας τον άλλο Ωστόσο microια πιστή απεικόνιση της συνοmicroιλίας microε τα εργαλεία της laquoανάλυσης συνοmicroιλίαςraquo [conversation analysis] θα περιέπλεκε τα πράγmicroατα και θα microας αποmicroάκρυνε από τον στόχο microας Στη διάρκεια της ακρόασης (microε τους όρους που περιγράψαmicroε πιο πριν) ο ακροατής-συντάκτης κρατά σηmicroειώσεις προσέχοντας τις διαρθρωτικές laquoστροφέςraquo και τις θεmicroατικές laquoκορυφέςraquo της συζήτησης Οι πρώτες που απεικονίζουν τη δοmicroή microιας συνοmicroιλίας συνήθως δηλώνονται microε παρεmicroβάσεις του συντονιστή της ή δείκτες της οργάνωσης του λόγου που χρησιmicroοποιούν και οι ίδιοι οι οmicroιλητές (laquoθέλω τώρα να περάσω σrsquo ένα άλλο ζήτηmicroαraquo laquoτώρα όσον αφορά το τάδε ζήτηmicroαraquo laquoκλείνοντας θα ήθελα να τονίσωraquo laquoσυmicroπληρώνοντας όσα είπε ο προηγούmicroενος οmicroιλητήςraquo laquoθα διαφωνήσω microε την άποψη που ακούστηκε προηγουmicroένωςraquo κλπ) ενώ οι δεύτερες που σχετίζονται microε τη θεmicroατική ανάπτυξη δηλώνονται microε την αλλαγή θέmicroατος [topic] δηλαδή της έννοιας γύρω από την οποία διεξάγεται η συζήτηση σε microια δεδοmicroένη στιγmicroή Οι σηmicroειώσεις είναι θεmicroατικές εγγραφές που microπορούν αργότερα να ανακαλέσουν στη microνήmicroη του συντάκτη διανοήmicroατα και επιχειρήmicroατα των (συν)οmicroιλητών τα οποία ακούστηκαν microε ταχύτητα και ήταν αδύνατο να καταγραφούν επακριβώς Μπορεί λοιπόν να προκύψει ένα διάγραmicromicroα όπως το παρακάτω που παρακολουθεί τη σειρά εmicroφάνισης και τις εναλλαγές των οmicroιλητών αφού σε αντιδιαστολή microε τον γραπτό λόγο η γραmicromicroικότητα του προφορικού λόγου και η εν προόδω σύστασή του σε laquoκείmicroενοraquo επιβάλλει να microην ανατρέψουmicroε την αρχική του οργάνωση Ο1 (= πρώτος οmicroιλητής) οι τηλεοπτικές ειδήσεις ενηmicroέρωση ή θέαmicroα Ο2 ενηmicroέρωση χωρίς εικόνα αδύνατη το ζήτηmicroα είναι η αυθεντικότητα της εικόνας

Ο3 το πρόβληmicroα ξεκινά από το αν έχουmicroε ή όχι εποπτεία της εκάστοτε πραγmicroατικότητας

Ο4 πολύ παλιό το δίληmicromicroα laquoοι ειδήσεις ενηmicroέρωση ή σώουraquo τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις

κι ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς ειδήσεις αδιάφορο πόσο αληθινές είναι το πρόβληmicroα σήmicroερα στα άκρα και το ερώτηmicroα πλέον είναι αν microπορούmicroε να εξιχνιάσουmicroε την αλήθεια microέσα σε microια βιοmicroηχανία της οποίας η τεχνική παραποίηση των ειδήσεων είναι συστατικό στοιχείο

Ο5 οι ειδήσεις σήmicroερα κατασκευάζονται

Ο6 πιο εύκολα εξαπατάται το κοινό για γεγονότα microακριά

Ο7 αυτό έγινε πέρυσι στην Αλβανία

Ο5 ο τάδε δηmicroοσιογράφος το κατήγγειλε

Ο7 τελικά είναι και προσωπικό θέmicroα του κάθε δηmicroοσιογράφου να αποκαλύπτει το πλαστό κάθε εικόνα ειδήσεων είναι δυνητικά πλαστή

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

25

Ο3 η συνείδηση του δηmicroοσιογράφου σε πειρασmicroό το ρεπορτάζ-εικόνα κυριαρχεί στην

ενηmicroέρωση γιατί ο δηmicroοσιογράφος κατασκευάζει ειδήσεις και όχι ρεπορτάζ που πληροφορούν

Ο6 για να microη χάσει τη δουλειά του

Ο3 η επιβίωση λοιπόν

Ο4 η ανάγκη να πουλήσουmicroε microας κάνει ευάλωτους

Ο5 είmicroαστε microέσα σrsquo ένα παιχνίδι

Ο7 κι όmicroως δεν είmicroαστε όλοι το ίδιο κάποιο αντιστέκονται

Ο3 γιατί δεν συζητιούνται όλα αυτά

Ο5 λύση συνολική δεν microπορεί να υπάρξει γνώmicroονας για κάθε δηmicroοσιογράφο είναι η συνείδησή του

Ο3 υπέρ της ατοmicroικής λύσης λοιπόν

Ο4 η ευαισθησία ατοmicroικά ίσως βελτίωνε γενικότερα τα πράγmicroατα

Ο3 microακάρι Οι εγγραφές αυτές είναι εντελώς ενδεικτικές και πιθανότατα θα ήσαν πιο ελλειπτικές αν ήmicroασταν πραγmicroατικοί ακροατές της εν λόγω συζήτησης Εξάλλου η λήψη σηmicroειώσεων έχει να κάνει και microε την αντιληπτική και ερmicroηνευτική ικανότητα του καθενός καθώς επίσης και microε την ταχύτητα και την εmicroπειρία του στο γράψιmicroο Το επόmicroενο στάδιο είναι να εκmicroεταλλευθούmicroε τις εγγραφές αυτές και microε την εικόνα στο microυαλό microας των δοmicroικών microερών της συνοmicroιλίας (άρα προσθέτοντας και microεταγλωσσικούς δείκτες) να καταλήξουmicroε στο κείmicroενο της περίληψης Πάντως στη συγκεκριmicroένη περίπτωση που η συνοmicroιλία όπως δηλώνεται είναι διασκευασmicroένη και οι συνεισφορές των οmicroιλητών δίνουν την εντύπωση της διαδοχής θέσεων και όχι της συγκρότησής τους γύρω από επίmicroαχες θέσεις έχουmicroε το δικαίωmicroα της οmicroαδοποίησης και αναδιάταξης των συνεισφορών ώστε να προκύψει microια σύνοψη αντιπροσωπευτική όχι τόσο της microορφής όσο του περιεχοmicroένου της συζήτησης ∆ίνουmicroε λοιπόν στη συνέχεια δύο εκδοχές περίληψης microια πιστότερη στη γραmicromicroική πορεία της συνοmicroιλίας και microια πιο ελεύθερη που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις διαφορές microεταξύ των απόψεων και όχι για τη σειρά microε την οποία διατυπώθηκαν Α΄ Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από το δίληmicromicroα αν οι τηλεοπτικές ειδήσεις σήmicroερα είναι πολιτική ενηmicroέρωση ή παρέλαση εικόνων Μετά τη διαπίστωση ότι η ειδησεογραφία πλέον είναι αδύνατη χωρίς την εικόνα οι πρώτοι οmicroιλητές επισηmicroαίνουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται αφενός στη δυνατότητα της τεχνολογίας να παραποιεί τις εικόνες και αφετέρου στην ελλιπή πληροφόρηση των ΜΜΕ για την εκάστοτε πραγmicroατικότητα Ο επόmicroενος οmicroιλητής θυmicroίζει ότι το πρόβληmicroα αν και οξυmicroένο είναι παλιό και συνδέεται microε τη microετατροπή της είδησης σε εmicroπόρευmicroα microόνο που σήmicroερα η κατασκευή ειδήσεων είναι πια συστατικό στοιχείο της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης άποψη microε την οποία συmicroφωνούν και οι επόmicroενοι τρεις οmicroιλητές προσκοmicroίζοντας από τη σκοπιά του ο καθένας ενισχυτικά τεκmicroήρια ∆ύο από αυτούς στη συνέχεια αλλάζουν τον προσανατολισmicroό της επιχειρηmicroατολογίας και υπογραmicromicroίζουν το στοιχείο της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου ο οποίος έχει λένε υποχρέωση να αποκαλύπτει τα ασύστολα ψεύδη των ειδήσεων Στο πλαίσιο του ίδιου προβλήmicroατος αναρωτιέται ένας από τους προηγούmicroενους οmicroιλητές γιατί οι δηmicroοσιογράφοι ενδίδουν συχνά στη χειραγώγηση του κοινού microε κατασκευασmicroένες ειδήσεις για να εισπράξει την απάντηση ότι φταίει η πίεση που υφίστανται από τα ΜΜΕ-επιχειρήσεις να παράγουν συνεχώς ειδήσεις άποψη microε την οποία διαφωνεί προηγούmicroενος οmicroιλητής που έχει ήδη υποστηρίξει τη σηmicroασία της ατοmicroικής ευθύνης του δηmicroοσιογράφου Η συζήτηση κλείνει microε την απορία γιατί δεν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

26

συζητούνται δηmicroοσία τέτοια προβλήmicroατα και γιατί δεν διατυπώνονται σχετικές προτάσεις που απαντιέται microε την άποψη ότι microοναδική λύση είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους δηmicroοσιογράφους στάση που ενδέχεται να αλλάξει το τοπίο της ενηmicroέρωσης στο microέλλον Β΄ Αντικείmicroενο της εν λόγω συζήτησης είναι η εξήγηση της microετατροπής των τηλεοπτικών ειδήσεων σε θέαmicroα Το πρώτο microέρος της συζήτησης αναλώνεται στη συγκεκριmicroενοποίηση του προβλήmicroατος (το ζήτηmicroα είναι όχι το θέαmicroα καθεαυτό αλλά η αλήθεια των εικόνων που βλέπουmicroε στις ειδήσεις) και την αιτιολόγησή του τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που εmicroπορεύονται την ειδησεογραφία και ενδιαφέρονται να πουλούν συνεχώς πληροφορίες Στροφή στην πορεία της συζήτησης αποτελεί η laquoενοχοποίησηraquo της πολιτικής συνείδησης των δηmicroοσιογράφων οι οποίοι όπως υποστηρίζεται microπορούν να αντισταθούν στην καταιγίδα της παραπληροφόρησης δηλαδή της παραποίησης των εικονικών τεκmicroηρίων των ειδήσεων και να την καταγγείλουν στο κοινό τους Μια microετριοπαθέστερη άποψη επιχειρεί να δικαιολογήσει την αδράνεια πολλών δηmicroοσιογράφων και να την αποδώσει στην πίεση που δέχονται από τα εκδοτικά επιτελεία των αδηφάγων και αδίστακτων ΜΜΕ-εmicroπορικών επιχειρήσεων Η συνοmicroιλία ολοκληρώνεται microε προβληmicroατισmicroό για το αν υπάρχει διέξοδος από το πρόβληmicroα της συστηmicroατικής παραποίησης των ειδήσεων και η άποψη που φαίνεται τελικά να γίνεται αποδεκτή είναι ότι η ανάληψη της ατοmicroικής ηθικής και επαγγελmicroατικής ευθύνης από κάθε δηmicroοσιογράφο ίσως αλλάξει στο microέλλον και το συνολικό τοπίο της ενηmicroέρωσης 43 Τα γλωσσικά microέσα της περίληψης συνεχούς ή συνοmicroιλιακού προφορικού λόγου Η αναφορά microας στα γλωσσικά εργαλεία της περίληψης προφορικού λόγου θα είναι συντοmicroότερη εκείνης του γραπτού λόγου επειδή ήδη έχουν αναλυθεί κάποια ζητήmicroατα και επειδή υπάρχει επικάλυψη microεταξύ των δύο microορφών περίληψης ως προς το θέmicroα αυτό Θα microας απασχολήσουν και πάλι το microήκος το ύφος και η συνοχή της περίληψης Αν η περίληψη ενός προφορικού microονολόγου ή συνοmicroιλίας δεν είναι laquoιδιωτικήraquo αν δεν αποσκοπεί δηλαδή στην ικανοποίηση της ανάγκης του ίδιου του συντάκτη για αποθήκευση πληροφοριών από συmicroβάντα λόγου όπως microαθήmicroατα διαλέξεις ή σεmicroινάρια θα πρέπει να αποκλείσουmicroε την περίπτωση του microικρού microήκους Ο λόγος είναι σχεδόν προφανής όταν ενδιαφέρεται κάποιος (άλλος από τον συντάκτη της περίληψης) να πληροφορηθεί το περιεχόmicroενο ενός δηmicroόσιου microονολογικού συmicroβάντος λόγου όπως είναι ένα διάγγελmicroα ένας πολιτικός λόγος βαρύνουσας σηmicroασίας microια δικανική αγόρευση ή microια διάλεξη ενδιαφέρεται για ένα laquoκείmicroενοraquo αυξηmicroένου κατά τεκmicroήριο ενδιαφέροντος minusεξάλλου ο δηmicroόσιος χαρακτήρας του συmicroβάντος υπονοεί ότι πρόκειται για λόγο που απευθύνεται σε εκτεταmicroένο και κάποτε απαιτητικό ακροατήριο συνεπώς απαιτεί να αποκτήσει γνώση του συνόλου του microονολόγου και microάλιστα microε τις περισσότερες κατά το δυνατόν λεπτοmicroέρειες Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microεικτών ειδών προφορικού λόγου όπως είναι η συνέντευξη Οι προσκεκληmicroένοι σε συνεντεύξεις είναι συνήθως πρόσωπα microε αυξηmicroένο πολιτικό κοινωνικό ή επαγγελmicroατικό κύρος minusδεν αναφερόmicroαστε σε επαγγελmicroατικές συνεντεύξεις του τύπου της ανάκρισης ή της ψυχοθεραπευτικής συνέντευξηςminus και ο λόγος τους αναmicroένεται microε δικαιολογηmicroένο ενδιαφέρον Η αυθεντικότητα η διεισδυτικότητα η πρωτοτυπία η αποκαλυπτικότητα του λόγου microιας αυθεντίας ανοίγουν εύκολα την όρεξη ενός κοινού microε αυξηmicroένα κοινωνικά και microορφωτικά ενδιαφέροντα Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει microια τέτοια δηmicroόσια συνέντευξη είναι εύλογο να θέλει να πληροφορηθεί microε τρόπο αντιπροσωπευτικό το περιεχόmicroενό της Τέλος σε ότι αφορά τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου (συνεδριάσεις επαγγελmicroατικού θεσmicroικού ή δηmicroόσιου χαρακτήρα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo σεmicroινάρια) θα λέγαmicroε ότι το microήκος της περίληψης εξαρτάται από τη φύση του συmicroβάντος και κυρίως από τη λειτουργία της περίληψης Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση πρόκειται για microεγάλο microήκος όmicroως το είδος του αναγνωστικού κοινού και οι απαιτήσεις του είναι αυτές που θα καθορίσουν επακριβώς το microήκος της περίληψης Έτσι η δηmicroοσιογραφική περίληψη από microια ποινική δίκη microεγάλου ενδιαφέροντος δεν microπορεί να είναι τόσο εκτεταmicroένη όσο microια περίληψη που θα δηmicroοσιευόταν σε νοmicroικό περιοδικό Η περίληψη microιας συνεδρίασης της Βουλής που απευθύνεται στους αναγνώστες microιας εφηmicroερίδας δεν microπορεί να συγκριθεί microε την περίληψη που χρειάζονται οι εκπρόσωποι των κοmicromicroάτων ή άλλοι παράγοντες που εmicroπλέκονται επαγγελmicroατικά στον θεσmicroό αυτό Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις συmicroβάντων λόγου που δεν επιτρέπεται να δηmicroοσιοποιηθούν ή δεν έχουν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

27

δηmicroόσιο ενδιαφέρον Στις περιπτώσεις αυτές τηρούνται συνήθως πρακτικά συνεδριάσεων τα οποία έχουν κωδικοποιηmicroένη δοmicroή και αποτελούν microια ιδιόmicroορφη περίπτωση περίληψης που έχει microειωmicroένο ενδιαφέρον λόγω του microη δηmicroιουργικού της χαρακτήρα Το ύφος της περίληψης προφορικού λόγου δεν microπορεί να διαφέρει θεαmicroατικά από το ύφος της περίληψης γραπτού λόγου Για τη διαmicroόρφωσή του χρειάζεται και το γλωσσικό οπλοστάσιο (έντονη παρουσία είναι έχει-προτάσεων αναφορικών και αιτιολογικών προτάσεων καθώς επίσης και τροποποιητών) αλλά και το επίπεδο ύφους (τυπικό πληροφοριακό ή τεχνικό) της περίληψης γραπτού λόγου Κι αυτό γιατί κάθε περίληψη είναι δεσmicroευmicroένη από την ειδολογική της ταυτότητα και την επικοινωνιακή της λειτουργία είναι είδος συνθετικής έκθεσης microε προορισmicroό την αντιπροσωπευτική ενηmicroέρωση του ενδιαφερόmicroενου κοινού Ο προφορικός χαρακτήρας των microονολογικών συmicroβάντων δεν αναmicroένεται να απαιτεί microεγάλες ανατροπές στη σύνταξη και το λεξιλόγιο της περίληψης επειδή κανονικά οι τέτοιου είδους microονόλογοι είναι προσχεδιασmicroένα laquoκείmicroεναraquo και το ύφος τους πλησιάζει εκείνο του γραπτού λόγου (για παράδειγmicroα η υφολογική απόκλιση ανάmicroεσα σε microια πανεπιστηmicroιακή διδασκαλία και ένα επιστηmicroονικό άρθρο microε το ίδιο θέmicroα είναι πολύ microικρή) ∆εν συmicroβαίνει ακριβώς το ίδιο microε τα συνοmicroιλιακά συmicroβάντα λόγου Βέβαια η επάρκεια ενός προσκεκληmicroένου σε συνέντευξη και η ετοιmicroασία εκ των προτέρων όσων συmicromicroετέχουν σε έναν ηmicroι-δηmicroόσιο ή δηmicroόσιο διάλογο κάνουν τα συνοmicroιλιακά laquoκείmicroεναraquo να έχουν οmicroοιότητα ύφους microε οmicroόλογα γραπτά κείmicroενα όπως ένα σεmicroινάριο microε την επιστηmicroονική πραγmicroάτευση του ίδιου προβλήmicroατος Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπως τα laquoστρογγυλά τραπέζιαraquo ή κάποιες συνεντεύξεις όπου το στοιχείο του αυτοσχεδιασmicroού και η απρόβλεπτη κάποτε έκβαση της συνοmicroιλίας επιβάλλουν δραστικές περικοπές των στοιχείων προφορικότητας του λόγου ή κατάλληλες λεξιλογικές microετατροπές και συντακτικές αναδιατυπώσεις ώστε το κείmicroενο της περίληψης να έχει το αναmicroενόmicroενο ύφος Στις περιπτώσεις των ηmicroι-δηmicroόσιων συmicroβάντων λόγου όπως είναι οι κλειστές στο ευρύ κοινό συνεδριάσεις η τυποποίηση της δοmicroής συmicroβαδίζει microε την τυποποίηση του ύφους το οποίο είναι microάλλον τεχνικό παρά τυπικά πληροφοριακό Ως προς ένα σηmicroείο διαφοροποιείται η περίληψη προφορικού λόγου από την περίληψη γραπτού λόγου στο επίπεδο της συνοχής και συγκεκριmicroένα της microορφολογικής συνοχής Επειδή τα συmicroβάντα λόγου από τη φύση τους ενέχουν το στοιχείο της θεατρικότητας είναι αναγκαία η laquoσκηνικήraquo τους παρουσίαση κάτι που περιττεύει στην περίπτωση ενός γραπτού κειmicroένου Το θεσmicroικό αλλά κυρίως το καταστασιακό πλαίσιο ενός microονολόγου ή microιας συνοmicroιλίας (αρχική κατάσταση χώρος χρόνος πρόσωπα κά) είναι χρήσιmicroο να δοθούν για να κατατοπιστεί σχετικά ο αναγνώστης της περίληψης Αλλά και η διαδροmicroή δηλαδή οι καmicroπές όπως και η καταληκτική φάση microιας συνοmicroιλίας είναι ενδιαφέρον να δηλώνονται Σrsquo αυτό βοηθούν οι ενδείκτες που έχουmicroε οmicroαδοποιήσει και καταγράψει πιο πάνω και microάλιστα οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες που αφορούν αποκλειστικά τον συνοmicroιλιακό λόγο Μια ακόmicroη ήσσονος σηmicroασίας διαφορά ανάmicroεσα στις δύο microορφές περίληψης είναι η ανάγκη της απαρίθmicroησης που επιβάλλει κάποτε στην περίληψη προφορικού λόγου η συνεχής εναλλαγή των συνεισφορών των συνοmicroιλητών σε microια συζήτηση Και επειδή η απαρίθmicroηση είναι η απλούστερη (ή και απλοϊκότερη) και γιrsquo αυτό περιορισmicroένου ενδιαφέροντος microορφή συνοχής επιλέξαmicroε να δώσουmicroε και microια πιο συνθετική (microη γραmicromicroική) εκδοχή περίληψης της τηλεοπτικής συζήτησης που microας απασχόλησε Ένα απαιτητικό κοινό θα προτιmicroούσε ασφαλώς τη δεύτερη εκδοχή Τέλος η σταθερή χρήση του γ΄ προσώπου του ενεστώτα των δεικτών συνοχής (αντωνυmicroιών συνδέσmicroων και συνδετών) η υιοθέτηση microη υποκειmicroενικής οπτικής (που συνεπάγεται η χρήση αξιολογικών όρων) και η γλώσσα των γεγονότων δηλαδή η αναπαραστατική της πραγmicroατικότητας γλώσσα microαζί microε τους γνωστούς θεmicroατολογικούς ενδείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία της microορφικής και της θεmicroατικής συνοχής αντίστοιχα και στην περίληψη του προφορικού λόγου Βιβλιογραφία COYAUD M 1972 Linguistique et Documentation Les Articulations Logiques du Discourcs

Κεφ 4 La paraphrase 113-129 Παρίσι Librairie Larousse DIJK T A VAN 1980 Macrostructures Hillsdale NJ Erlbaum

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

28

FLOslashTTUM K 1985 Methodological problems in the analysis of student summaries Text 5(4) 291-307

FLOslashTTUM K 1990 La Nature du Reacutesumeacute Scolaire Analyse formelle et informative Oslo Solum Forlag AS

GHADESSY M 1999 Thematic organisation in academic article abstracts Estudios Ingleses de la Universidad Complutense 7 141-161

GOPNIK M 1972 Linguistic Structures in Scientific Texts Κεφ 4 Paraphrastic analysis of texts 98-109 Χάγη amp Παρίσι Mouton

GOUTSOS D 1996 A model of sequential relations in expository text Text 16(4) 501-533 GUTH H P 1965 Words and Ideas Κεφ 5 Organization microέρος 5 Outlines and Summaries

247-249 255-259 Belmont ΚαλιφWadsworth Publishing Company LUCAS E S 1992 The Art of Public Speaking Νέα Υόρκη McGraw-Hill LONGACRE R E 1996 The Grammar of Discourse Νέα Υόρκη amp Λονδίνο Plenum Press MAKKAI A 1988 How to put the pieces of a poem together Στο Registers of Written English

Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 145-160 Λονδίνο Pinter Publishers

MARTINS-BALTAR M 1976 Actes de parole Στο Un Niveau-Seuil επιmicro D Coste et al 83-234 Παρίσι Hatier

MOSENTHAL P B 1985 Defining the expository discourse continuum Towards a taxonomy of expository text types Poetics 14387-414

NASH W amp D STACEY 1997 Creating Texts An Introduction to the Study of Composition Λονδίνο amp Νέα Υόρκη Longman

ΠΑΝΑΓΙ∆ΗΣ A et al 1984 Πρακτικά θέmicroατα γλώσσας κεφ Α΄ laquoΠερίληψηraquo Β΄ laquoΛήψη Σηmicroειώσεωνraquo Γ΄ laquoΤήρηση Πρακτικώνraquo Στο Νέα Ελληνικά minus Κοινωνικές Σπουδές επιmicro Παναγίδης et al 117-146 Λευκωσία Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραmicromicroάτων (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης)

PEER W VAN 1993 Paraphrase as paradox in literary education Poetics 21443-459 PILEGAARD M amp F FRANDSEN 1996 Text Type Στο Handbook of Pragmatics επιmicro J

Verschueren et al 1-13 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins PORTINE H 1983 Lrsquoargumentation eacutecrite Expression et communication Κεφ 7 Paraphraser

reacutesumer 113-120 Παρίσι Hachette amp Larousse SEIDLHOFEr B 1995 Approaches to Summarization Discourse Analysis and Language

Education Tuumlbingen Gunter Narr SEIDLHOFER B amp H WIDDOWSON 1999 Coherence in summary The contexts of appropriate

discourse Στο Spoken and Written Discourse How to Create it and how to Describe it επιmicro W Bublitz et al 206-219 Amsterdam amp Φιλαδέλφεια Benjamins

SHAUGHNESSY M P 1979 Errors and Expectations A Guide for the Teacher of Basic Writing Κεφ 6 Beyond the sentence microέρος 6 This is what someone said 267-269 Νέα Υόρκη Oxford University Press

SINCLAIR J 1988 Compressed English Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadesssy 130-136 Λονδίνο Pinter Publishers

STUBBS M 1983 Discourse Analysis The Sociolinguistic Analysis of Natural Language Οξφόρδη Blackwell

THORNE J 1988 The language of synopses Στο Registers of Written English Situational Factors and Linguistic Features επιmicro M Ghadessy 137-144 Λονδίνο Pinter Publishers

TOMOLA J 1984 Simplified and abridged texts What happens to content and sentence structure Στο Proceedings from the Second Nordic Conference for English Studies επιmicro H Ringbom amp M Rissanen 237-253 AringboΦιλανδία Publications of the Research Institute of the Aringbo Akademi Foundation

WERLICH E 1982 A Text Grammar of English Heidelberg Quelle amp Meyer ZYDATIΒ W 1989 Types of texts Στο A Userrsquos Grammar of English Word Sentence Text

Interaction επιmicro R Dirven et al 723-788 Φρανκφούρτη Peter Lang Προσαρτήmicroατα (hypertexts) [1] Κείmicroενο 1 Π Πολίτης Για το Abstract

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

29

Ο αγγλικός αυτός όρος έχει καθιερωθεί να αντιπροσωπεύει την περίληψη της γραπτής ή προφορικής επεξεργασίας ενός επιστηmicroονικού θέmicroατος προβλήmicroατος Τέτοιου είδους περιλήψεις ζητούνται από βιβλιοθήκες ή βάσεις δεδοmicroένων και συνοδεύουν την καταχώρηση επιστηmicroονικών εργασιών εγχειριδίων ή διατριβών επιτρέποντας έτσι σε microελλοντικούς ερευνητές να αποκοmicroίσουν ταχύτατα microια εικόνα του περιεχοmicroένου τους Επίσης πολλά επιστηmicroονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων προτάσσουν στα άρθρα που δηmicroοσιεύουν περιλήψεις τις οποίες έχουν συντάξει οι ίδιοι οι συγγραφείς τους προς διευκόλυνση των αναγνωστών Περιλήψεις οφείλουν να προσκοmicroίζουν και όσοι συmicromicroετέχουν σε επιστηmicroονικά συνέδρια ώστε οι ακροατές του να είναι ενηmicroερωmicroένοι έγκαιρα για το περιεχόmicroενο των επιστηmicroονικών ανακοινώσεων ή των συζητήσεων που θα λάβουν χώρα Για τη σύνταξη ενός abstract δηλαδή microιας πυκνής και αντιπροσωπευτικής σύνοψης του περιεχοmicroένου και ταυτόχρονα περιγραφής της οργάνωσης microιας επιστηmicroονικής εργασίας που γίνεται κανονικά από τον ίδιο τον ερευνητή απαιτείται η εστίαση στα βασικά συστατικά του εmicroπειρικού και αποδεικτικού υλικού που πρόκειται να πυκνωθεί ο εντοπισmicroός των πληροφοριών που τα αντιπροσωπεύουν η απόσπαση οργάνωση και σύmicroπτυξή τους σε ένα microικρό συνεκτικό κείmicroενο όπως η παράγραφος και τέλος η υφολογική του επεξεργασία ώστε να είναι αναγνώσιmicroο ή δηmicroοσιεύσιmicroο Και επειδή τα abstracts όπως είπαmicroε αφορούν επιστηmicroονικά κυρίως κείmicroενα τα οποία ακολουθούν συγκεκριmicroένη πορεία οργάνωσης του υλικού τους τα βήmicroατα αυτής της πορείας (στόχος της εργασίας rarr microέθοδος και ανάλυση υλικού rarr ευρήmicroατα και συζήτησή τους rarr συmicroπεράσmicroατα) γίνονται πολλές φορές ο άξονας δόmicroησης microιας τέτοιας περίληψης (Ghadessy 1999) Σε αντιδιαστολή προς τη σχολική περίληψη ένα abstract χαρακτηρίζεται από

ndash τη σύmicroπτωση του συγγραφέα του πρωτοτύπου microε τον συγγραφέα της περίληψης ndash τη χρηστική της στόχευση ndash την ασυmicromicroετρία ως προς το microήκος ανάmicroεσα στο πρωτότυπο και τη σύνοψή του (το πρωτότυπο είναι συνήθως πολύ microεγαλύτερο από την περίληψη) ndash microια υψηλή ποικιλία ύφους που οφείλεται στη χρήση επιστηmicroονικών όρων και την προσήλωση σε αυστηρά οργανωτικά σχήmicroατα όπως αυτό που προαναφέρθηκε

Ακολουθεί παράδειγmicroα ενός abstract ανακοίνωσης σε επιστηmicroονικό συνέδριο laquoΣτην ανακοίνωση αυτή υποστηρίζω ότι το δεικτικό microόριο να και το υποτακτικό microόριο να (προκλιτικό) συνδέονται συγχρονικά microεταξύ τους καθώς το πρώτο είναι ένα εξωφορικό δεικτικό και το τελευταίο ένα ενδοφορικό δεικτικό Μετά την παρουσίαση των επιχειρηmicroάτων που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (και αντικρούουν άλλες προτάσεις) εξετάζω τις επιπτώσεις της στο πρόβληmicroα της ετυmicroολογίας του δεικτικού ναraquo Χριστίδης Α-Φ 1985 Το δεικτικό να Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα Πρακτικά της 6ης ετήσιας συνάντησης του Τοmicroέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ (22-24 Απριλίου 1985) Θεσσαλονίκη σελ 221-241) [2] Κείmicroενο 2 Π Πολίτης Για τη Σύνοψη (περίληψη αφήγησης) Αν η πλοκή δηλαδή η σειρά των laquoεπεισοδίωνraquo microιας λογοτεχνικής (ή αυτοσχέδιας) αφήγησης συmicroπύκνωνε και την laquoουσίαraquo της αφήγησης τότε η περίληψη της πλοκής ενός microυθιστορήmicroατος ενός διηγήmicroατος ενός ποιήmicroατος ή ενός θεατρικού έργου θα ήταν κείmicroενο της ίδιας τάξης microε τη λογοτεχνική microυθοπλασία Είναι όmicroως Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική αφού η πλοκή δεν εξαντλεί το νόηmicroα ενός λογοτεχνικού έργου Ή αλλιώτικα η περίληψη της πλοκής microιας λογοτεχνικής αφήγησης δεν είναι πια λογοτεχνία (Stubbs 1983) Η περίληψη της υπόθεσης της Φόνισσας του Παπαδιαmicroάντη microιας αλυσίδας φόνων microικρών κοριτσιών από την ηρωίδα του έργου που κλείνει microε τον microυστηριώδη πνιγmicroό της καθώς καταδιώκεται από όργανα της έννοmicroης τάξης πολύ απέχει από τις προθέσεις του δηmicroιουργού

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

30

και το σύmicroπαν των ερmicroηνειών που έχουν προταθεί για το έργο Βέβαια υπάρχουν και αφηγήmicroατα (όπως τα ροmicroάντζα οι αστυνοmicroικές ιστορίες ή η επιστηmicroονική φαντασία) που δεν έχουν αξιώσεις laquomicroεγάληςraquo λογοτεχνίας η περίληψη των οποίων δεν θα είχε αγεφύρωτη διαφορά από τα πρωτότυπα έργα Ωστόσο ακόmicroη και στις περιπτώσεις αυτές το αφηγηmicroατικό υφάδι και η σύνοψή του δεν εξαντλούν την τέχνη του συγγραφέα Κάτι ανάλογο συmicroβαίνει και στην περίπτωση ενός θεατρικού έργου Η περίληψη της (τόσο γνωστής) πλοκής του Οιδίποδα Τύραννου του Σοφοκλή τι microπορεί να διασώσει από τη υποβλητικότητα των microονολόγων την ένταση των διαλογικών microερών τις αντιδράσεις του χορού τις αποχρώσεις του ήθους των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών και τόσα άλλα microικρά και microεγάλα microυστικά της τέχνης του άφθαστου δραmicroατουργού Η περίληψη του microύθου του Οιδίποδα Τύραννου σίγουρα δεν είναι ο Οιδίποδας Τύραννος Γιrsquo αυτό και ο συγκλονισmicroός του θεατή του εν λόγω θεατρικού έργου είναι αδύνατο να πυροδοτηθεί ακόmicroη και από την πιο προσεγmicroένη περίληψη πράγmicroα που ισχύει και στην περίπτωση της πεζογραφίας Είναι περιττό να προσθέσουmicroε ότι ούτε η ποίηση microπορεί να συνοψιστεί Ούτε καν τα microεγάλα αφηγηmicroατικά ποιητικά έργα όπου η αφήγηση φαίνεται να κατευθύνει τις τύχες του έργου Περιλήψεις της υπόθεσης της Ερωφίλης και του Ερωτόκριτου όπως αυτές που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια (βλ Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 68-69 και 75) έχουν microόνο διδακτικό ή στοιχειωδώς ενηmicroερωτικό σκοπό Η δυσκολία του να πεις microε λίγα λόγια laquoτι λέειraquo ένα ποίηmicroα ίσως είναι συγκρίσιmicroη microε τη δυσκολία να microεταφράσεις ένα ποίηmicroα σε άλλη γλώσσα Από τα προηγούmicroενα προκύπτει ότι η σύνοψη της πλοκής ενός λογοτεχνικού έργου είναι microόνον ένα πληροφοριακό κείmicroενο δεν είναι λογοτεχνία Επίσης είναι σαφές ότι η σχέση της σύνοψης microε το λογοτεχνικό πρωτότυπό της ποικίλλει ανάλογα microε το είδος του πρωτοτύπου και τη microορφή της αφηγηmicroατικότητάς του Τα laquoπιο αφηγηmicroατικάraquo είδη ή έργα microοιάζει να προσφέρονται σε σύνοψη όmicroως η γοητεία της λογοτεχνίας πάντα διαφεύγει από το δίχτυ της περίληψης (βλ και Thorne 1988) Ότι ισχύει για τη microυθοπλασία δεν ισχύει και για τα microη λογοτεχνικά έργα Η περίληψη ενός εγχειριδίου ενός άρθρου microιας ανταπόκρισης σε εφηmicroερίδα διασώζουν την ταυτότητα των πρωτοτύπων τηρουmicroένων των αναλογιών (Guth 1965) Το ίδιο συmicroβαίνει και microε τις περιλήψεις microονολογικών ή διαλογικών συmicroβάντων λόγου όπως microια διάλεξη ή microια λογοmicroαχία microια αντιπροσωπευτική περίληψή τους διασώζει και το ειδολογικό στίγmicroα τους Συmicroπέρασmicroα η σύνοψη δηλαδή η περίληψη της microυθοπλαστικής κυρίως αφήγησης δεν είναι περίληψη κειmicroένου ως ολότητας είναι περίληψη πληροφοριακών συστατικών (συmicroβάντων) ενός κειmicroένου Η πολυσηmicroία της λογοτεχνίας δεν εγκλωβίζεται στην περίληψη (van Peer 1993) [3] Αναδιάταξη [restructuring] Είναι η σύνδεση πληροφοριακών στοιχείων διεσπαρmicroένων microέσα στο πρωτότυπο κείmicroενο που επιχειρείται στην πορεία microιας ανάγνωσης και η οποία οδηγεί σε ερmicroηνεία microη προβλέψιmicroη από τον συγγραφέα [4] Επιδιωκόmicroενη συναγωγή [intended inference] Είναι η συγκρότηση από τον αναγνώστη του πρωτοτύπου πληροφοριακών στοιχείων που δεν απαντούν σrsquo αυτό αλλά ο συγγραφέας θέλει να θεωρηθούν ως δεδοmicroένα από τους αναγνώστες [5] Γενίκευση [generalization]

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

31

Εφαρmicroόζεται όταν στοιχεία ενός συνόλου microιας κατηγορίας αντικαθίστανται από το όνοmicroα που χαρακτηρίζει το σύνολο ή γενικότερα όταν συγγενή σηmicroασιολογικά στοιχεία του πρωτοτύπου αντικαθίστανται στην περίληψη από microια διατύπωση που τα εκπροσωπεί όπως το lsquoπαίζωrsquo microπορεί να εκπροσωπήσει τα lsquoντύνω την κούκλα microουrsquo lsquoπαίζω σκάκιrsquo και lsquoφτιάχνω ένα κάστρο από άmicromicroοrsquo [6] Σύνθεση [construction] Χρησιmicroοποιείται όταν τα συστατικά microέρη microιας διαδικασίας αντικαθίστανται από έναν υψηλότερης τάξης συνθετικό όρο όπως τα αγοράζω τούβλα ανοίγω θεmicroέλια και χτίζω τοίχους που microπορούν να αναχθούν στο χτίζω σπίτι [7] Κείmicroενο 3 Π Πολίτης Η κριτική της microεθόδου των laquoβηmicroάτωνraquo στην περίληψη Η laquoταγmicroηmicroικήraquo προσέγγιση της παραγράφου και γενικότερα το ιεραρχικό microοντέλο της θεmicroατικής παραγράφου υπονοούν ότι η παραγωγή ενός κειmicroένου είναι microια υπόθεση διαδοχής υποθεmicroάτων τα οποία αναπτύσσονται γύρω από ένα κέντρο (θέmicroα) microε κατεύθυνση από το γενικό προς το microερικό παρακολουθώντας έτσι τη συνεχή κίνηση του ανθρώπινου microυαλού από τη νοητική αφαίρεση προς την εmicroπειρία τη βάση τεκmicroηρίωσης Αλλά το microοντέλο αυτό προτάθηκε περισσότερο για την ικανοποίηση διδακτικών αναγκών όχι για να περιγράψει τις κινήσεις της σκέψης των συγγραφέων όταν συλλαmicroβάνουν microια ιδέα και την πραγmicroατώνουν γλωσσικά Από την πλευρά αυτή είναι δικαιολογηmicroένη η κριτική που άσκησαν στο παραπάνω microοντέλο όσοι αντιλαmicroβάνονται την παραγωγή λόγου ως διαδικασία microάλλον παρά ως προϊόν δηλαδή ως το αποτέλεσmicroα της αλληλεπίδρασης του συγγραφέα και της σκέψης του microε το κοινό του (πραγmicroατικό ή δυνητικό) και τα κείmicroενα που τροφοδότησαν το δικό του κείmicroενο (διακειmicroενικότητα) Ενδεικτικά αναφέρουmicroε την κριτική του Portine (1983) o οποίος microιλώντας για την περίληψη ως σχολική δραστηριότητα καταρχήν υποδεικνύει τι πρέπει να αποφεύγουmicroε στη διδακτική της περίληψης

minus να ζητούmicroε από τους microαθητές να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον (γιατί το κείmicroενο δεν είναι παρά microια ακολουθία σηmicroαινόντων στοιχείων ή πληροφοριών) minus να τους ζητούmicroε να εντοπίσουν τις κύριες laquoιδέεςraquo (να διαχωρίσουν δηλαδή τις laquoιδέεςraquo από τα laquoσυmicroπληρώmicroατάraquo τους όπως λένε συνήθως τα σχολικά εγχειρίδια) minus να τους ζητούmicroε να προβούν σε microιαν αργή και προσεκτική ανάγνωση του κειmicroένου (γιατί έτσι δεν microπορούν να πάρουν τις αναγκαίες αποστάσεις από το κείmicroενο προκειmicroένου να το συνοψίσουν ως σύνολο) minus να τους ζητούmicroε να τεmicroαχίσουν το κείmicroενο σε κοmicromicroάτια και να συνοψίσουν το καθένα από αυτά (γιατί το κείmicroενο δεν είναι κουρελού από πληροφορίες minusο Portine δανείζεται τον αγγλικό όρο patchwork)

Αντί γιrsquo αυτά προτείνει να ακολουθούmicroε την εξής πορεία

α) υπογραmicromicroίζουmicroε minus τα στοιχεία που γειώνουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα (πχ χώρος χρόνος) γιατί έτσι microπορεί κανείς να microαντέψει την laquoυλικότηταraquo του κειmicroένου δηλαδή τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους που το laquoγέννησανraquo και τη συγκεκριmicroένη αφόρmicroησή τουmiddot minus τα ίχνη της παρουσίας του συγγραφέα του πρωτοτύπου ή των κειmicroένων που παρατίθενται στο πρωτότυπο γιατί αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται laquoπίσωraquo από το κείmicroενο καθώς επίσης και τα laquoξέναraquo συστατικά στοιχεία που ενσωmicroατώθηκαν στο πρωτότυποmiddot

β) ψάχνουmicroε να βρούmicroε ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό ή το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν ο συγγραφέας του πρωτοτύπου γιατί αυτό εξηγεί την οπτική γωνία στην αντιmicroετώπιση ενός προβλήmicroατος την κατεύθυνση της επιχειρηmicroατολογίας τις επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειmicroένουmiddot

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

32

γ) microε τη βοήθεια του τίτλου (αν υπάρχει) των ρητών ή υπόρρητων αναφορών σε άλλα κείmicroενα και των κειmicroενικών λειτουργιών που έχουν επισηmicroανθεί (χωροχρονικών προσδιορισmicroών δεικτικών στοιχείων λέξεων-κλειδιών κλπ) προσπαθούmicroε να διακρίνουmicroε τα laquoπεράσmicroαταraquo του κειmicroένου και να ανασυστήσουmicroε τα επιχειρήmicroατά του δηλαδή να απεικονίσουmicroε τη microορφή της δοmicroής και του περιεχοmicroένου τουmiddot δ) παραφράζουmicroε αυτά τα laquoπεράσmicroαταraquo και ανασυνθέτουmicroε τα επιχειρήmicroατα έχοντας πάντοτε υπόψη microας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης (στην περίπτωση της σχολικής περίληψης το αναγνωστικό κοινό είναι hellipο διδάσκων)middot ε) microε τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείmicroενο στην πραγmicroατικότητα των laquoδρώντωνraquo προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-δηmicroιουργού ή των παρατιθέmicroενων στο κείmicroενο συγγραφέων) και των παραφράσεων των επιχειρηmicroάτων επεξεργαζόmicroαστε ένα νέο κείmicroενοmiddot στ) microε διαδοχικές παραφράσεις αφαιρώντας και προσθέτοντας και ελέγχοντας το νέο κείmicroενο (δηλαδή την υπό κατασκευή περίληψη) microε τη βοήθεια του αρχικού κειmicroένου microετασχηmicroατίζουmicroε το κείmicroενό microας microέχρι να αποκτήσει τις διαστάσεις που microας έχουν ζητηθεί ζ) απαλείφουmicroε τα κραυγαλέα ίχνη της παρουσίας του συντάκτη της περίληψης (αν υπάρχουν) [8] Κείmicroενο 4 B Tατάκης H φωνή των πατέρων Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 404-405 Eνοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι αυτό που έχει το οφείλει στους laquoπατέρεςraquo στις γενεές που πέρασαν Θέλει αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνει τη δική του ύπαρξη τη δική του παρουσία να αυτοβεβαιώνεται να χαίρεται τη δική του συmicroβολή Mικρόχαρη η στάση αυτή περιορίζει τον άνθρωπο στις ψυχολογικές αντιδράσεις στο στενό κλοιό του εγώ ή του παρόντος microόνο δεν του επιτρέπει να χαρεί και να ζήσει microε τρόπο βαθύ την παρουσία του ανθρώπου microέσα στους αιώνες microε λίγα λόγια δεν του επιτρέπει να ζήσει microέσα του τον άνθρωπο σαν ον που δηmicroιουργεί ιστορία ∆ηmicroιουργός ιστορίας είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος Kαι ιστορία θα πει συνεχής και αδιάκοπη πορεία όπου τα βήmicroατα του παρόντος συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος και οδεύουν προς το microέλλον Tα βήmicroατα του παρόντος είναι αυτά που είναι διότι συνεχίζουν το βηmicroατισmicroό του παρελθόντος ή καλύτερα έχουν το νόηmicroα που έχουν γιατί είναι γεmicroάτα και ιστορία Mοναδικό και ανεπανάληπτο είναι το ιστορικό γεγονός και microάλιστα όσο περισσότερο microοναδικό και ανεπανάληπτο τόσο περισσότερο ιστορικό γεγονός Kαι όmicroως την ίδια ώρα που είναι microοναδικό και ανεπανάληπτο εκφράζει ένα σηmicroείο ένα σταθmicroό στην ιστορική πορεία του ανθρώπου είναι γεmicroάτο είναι θρεmicroένο από ιστορία H ιστορική microνήmicroη λοιπόν η microνήmicroη του παρελθόντος είναι απαραίτητο και ζωτικό στοιχείο για την πορεία του ατόmicroου και του έθνους Kαι ιστορική microνήmicroη θα πει όσο το δυνατό καθαρή συνείδηση του νοήmicroατος του έργου των laquoπατέρωνraquo συνείδηση που να γίνεται οδηγητική φωνή στο βηmicroατισmicroό του παρόντος ∆εν microπορούmicroε νοmicroίζω εmicroείς οι Nεοέλληνες να είmicroαστε περήφανοι για την ιστορική microας microνήmicroη Παρουσιάζει σηmicroαντικά χάσmicroατα και τρωτά απέναντι του έργου των πατέρων microας Άmicroεσοι πατέρες microας είναι οι γενεές από την άλωση της Πόλης και εδώ αυτές που στηριγmicroένες απάνω στους θησαυρούς του παρελθόντος συγκρότησαν και στήριξαν τη νεοελληνική τη δική microας ιστορία της έδωσαν την ιδιοτυπία της το δικό της νόηmicroα και χαρακτήρα αυτές που microε το πνευmicroατικό τους γενικά έργο microε τις αξίες που δηmicroιούργησαν τίmicroησαν και έζησαν microας έδωσαν το δικαίωmicroα να microιλάmicroε για νεοελληνική παιδεία Όλο αυτό το έργο και microάλιστα στο σπουδαιότερο τmicroήmicroα του εκείνο που κατεργάστηκαν οι ως το rsquo21 γενεές microε το ζήλο και τον οίστρο για την προκοπή και την απελευθέρωση του Γένους δεν microπορούmicroε δυστυχώς να πούmicroε ότι το γνωρίζοmicroε ούτε φυσικά ότι το ζούmicroε γιατί δεν το

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

33

microελετούmicroε τουλάχιστον όσο πρέπει Eίναι γνωστό όmicroως ότι την πνευmicroατική παράδοση την παιδεία laquoόχι την εκπαίδευσηraquo ενός έθνους τη δηmicroιουργεί η ακατάπαυστη microελέτη microε την οποία ανανεώνονται τα παραδοmicroένα πνευmicroατικά κεφάλαια ενσωmicroατώνονται στον κορmicroό του παρόντος και microε νέα ζωή και τρόπο κάθε φορά πραγmicroατώνονται Mόνο τότε microπορούmicroε να microιλούmicroε για πνευmicroατική παράδοση για πνευmicroατική ζωή Όταν υπάρχει η αίσθηση ότι συνεχίζεις έργο που σου παράδωσαν οι πατέρες όταν αισθάνεσαι δεmicroένος micro αυτό και έρχεσαι microε τη σειρά σου να το ζήσεις και συ να το συζητήσεις και να το δουλέψεις microε τις δικές σου δυνάmicroεις Tέτοια πορεία οδηγεί στη δηmicroιουργία πραγmicroατικού πολιτισmicroού πραγmicroατικού πνευmicroατικού βίου Όλοι οι microεγάλοι πολιτισmicroοί όπως διδάσκει η ιστορία είναι θεmicroελιωmicroένοι απάνω σε πλούσια και ζωντανή παράδοση την οποία κάθε γενεά συνεχίζοντάς την την ανανέωνε και την πλούτιζε Για να πας πιο πέρα πρέπει να γνωρίζεις τι έχει γίνει και όσο καλύτερα και βαθύτερα το γνωρίζεις τόσο καλύτερα προχωρείς microε ασφάλεια microε γνώση microε βάθος Tούτο είναι πιστεύω το βαρύτερο χρέος των πνευmicroατικών ανθρώπων κάθε γενεάς να αποκαλύπτουν microε τον καλύτερο τρόπο τους πνευmicroατικούς θησαυρούς των πατέρων να βοηθούν τη συγκρότηση ζωντανής παράδοσης και την ίδια ώρα microε τη δική τους συmicroβολή να την ανανεώνουν [9] Κείmicroενο 5 E Παπανούτσος Tο σχετικό και το απόλυτο Στο Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου σελ 411-415 σελ 404-405 H σκηνή στο λεωφορείο microια πρωινή ώρα όταν το όχηmicroα πηγαίνει προς το τέρmicroα της διαδροmicroής microε λιγοστούς επιβάτες Kοντά στον εισπράκτορα κάθεται microια εύσωmicroη microεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωmicroένη που αδηmicroονεί να microιλήσει H συζήτηση microε τον παρακαθήmicroενο δεν αργεί ν αρχίσει H γυναίκα διηγείται ζωηρά και έτσι ώστε να ακούγεται απ όλους πως την προηγούmicroενη βραδιά την laquoέκλεψεraquo ένας οδηγός ταξί Tην ώρα που αποβιβαζότανε του έδωσε ένα χαρτονόmicroισmicroα των πενήντα δραχmicroών για να κρατήσει την αmicroοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρmicroατα των είκοσι για ρέστα Tα κοίταξε στα σκοτεινά και ήσαν ίδια Στην αφή στο βάρος όmicroοια Σήmicroερα όmicroως το πρωί ανακάλυψε ότι microόνο το ένα ήταν γνήσιο Kαι εξαγριώθηκε Θα πάει στην αστυνοmicroία κλπ κλπ O παρακαθήmicroενος ακούει απαθής τη δραmicroατική αφήγηση της κυρίας φαίνεται απορροφηmicroένος από τις δικές του έγνιες και δεν δίνει microεγάλη σηmicroασία στο γεγονός ― H ζηmicroιά είναι microικρή της λέει Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχmicroο είναι γνήσιο Θα microπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο O σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια H γυναίκα εξάπτεται περισσότερο ― Eίκοσι δραχmicroές ζηmicroιά τη θεωρείτε ασήmicroαντη Emicroείς είmicroαστε επαρχιώτες και ζούmicroε από ένα microικρό κατάστηmicroα ψιλικών Λιανική πούληση Tο κέρδος microας κάθε φορά είναι microια δυο δεκάρες ∆εν είmicroαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύοmicroε πολλά για το κέφι microας Nα χάσω όmicroως είκοσι δραχmicroές και microε αυτόν τον τρόπο δεν το υποφέρω Tο επιχείρηmicroα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη και η συζήτηση γενικεύεται ― Tι θα πει το ποσό είναι microικρό Eίκοσι δραχmicroές είναι είκοσι δραχmicroές ∆εν τα βρίσκει κανείς τα χρήmicroατα στο δρόmicroο Nα πάτε στην Aστυνοmicroία να πιάσει τον κακοποιό Eδώ παρεmicroβαίνει ο εισπράκτωρ ― Γιατί να πάρετε στο λαιmicroό σας τον άνθρωπο Mπορεί να microη φταίει Kάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχmicroο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει Mε την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας Aυτός δεν έχει Tράπεζα να laquoκόβειraquo νοmicroίσmicroατα Ένας τέταρτος microπαίνει στη συζήτηση ― Eγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόmicroισmicroα που του έδωσαν ήταν πλαστό Tι ήθελες όmicroως να κάmicroει Nα το κρατήσει ο ίδιος και να χάσει το microισό microεροκάmicroατο Tόσα στόmicroατα περίmicroεναν στο σπίτι Aυτή όmicroως η τολmicroηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο αποmicroακρυσmicroένο επιβάτη ― Tι κουβέντες είναι αυτές φώναξε H απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά Πρέπει οι κακοποιοί να τιmicroωρούνται γιατί αλλιώς πάει θα διαλυθεί η κοινωνία

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

34

Tην ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο ― Mπορώ να ιδώ ρώτησε το κίβδηλο εικοσάδραχmicroο Tο έχετε microαζί σας H γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε ― Aγγλικό σελίνι είναι παρατήρησε microε εmicroβρίθεια ο εισπράκτωρ Kάνει 4 δραχmicroές H ζηmicroιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16 ∆ώστε τόπο στο κακό Kρατήσετε το νόmicroισmicroα για σουβενίρ ― Όχι δεν είναι αγγλικό διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόmicroισmicroα σηκώθηκε από τη θέση του πλησίασε και microελέτησε το κέρmicroα Eίναι φράγκο microιας νοτιοαmicroερικάνικης πολιτείας Eγώ επειδή microαζεύω ξένα νοmicroίσmicroατα (λέγει στην κυρία) σας δίνω είκοσι δραχmicroές και το παίρνω αν microου το δίνετε H γυναίκα πήρε τις είκοσι laquoγνήσιεςraquo δραχmicroές χαρούmicroενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόmicroισmicroα ― Eίναι παλαιό και αρκετά σπάνιο microου είπε καθώς διασταυρωθήκαmicroε στην έξοδο Kάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχmicroές Oι αναγνώστες δεν είναι συνηθισmicroένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα και θα παραξενευτούν Πρόθεσή microου όmicroως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω micro ένα διήγηmicroα αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόmicroενο που έχει δώσει αφορmicroή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις H σκηνή που ιστόρησα (εγγυώmicroαι ότι πρόκειται για πραγmicroατικό περιστατικό) κάνει το πρόβληmicroά microας συγκεκριmicroένο και ξεκάθαρο Tο πώς κρίνοmicroε και το κριτήριο που microεταχειριζόmicroαστε όταν αποτιmicroούmicroε microια διάθεση ή microια πράξη των συνανθρώπων microας εξαρτάται από τον τρόπο microε τον οποίο (ανάλογα microε την ιδιοσυγκρασία την ανατροφή και εκπαίδευση τις επαγγελmicroατικές ανάγκες και βλέψεις microας κοκ) έχοmicroε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της Oχτώ άνθρωποι που laquoσυναντώνταιraquo για λίγη ώρα εντελώς τυχαία κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός microε οχτώ διαφορετικά πρίσmicroατα O laquoπαθώνraquo υποφέρει από τη ζηmicroιά αλλά και από την προσβολή που έπαθε Oι άλλοι βλέπουν το πάθηmicroα από τη δική του ο καθένας laquoθέσηraquo Ένας αδιαφορεί άλλος υπερθεmicroατίζει ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέmicroενο ένοχο ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόmicroους το νόmicroο διαλαλεί ο πρώτος την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ όλους) το συmicroφέρον του Aνάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά από το άmicroεσο και έmicromicroεσο περιβάλλον του Στις ηθικές κρίσεις δεν συmicroφωνούν όλοι Aκόmicroη και εκείνοι που ζουν microέσα στο ίδιο ιστορικό κλίmicroα και είναι ενυφασmicroένοι στην ίδια κοινωνία Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρmicroόζει την ετυmicroηγορία του στα συγκεκριmicroένα γεγονότα κρίνει laquoκατά περίπτωσηraquo άλλος laquoβάζειraquo περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συmicroφέροντά του) στο θέmicroα που εξετάζει κοκ Aυτά για τον τρόπο της κρίσης Ως προς τα microέτρα η κλίmicroακα των ποικιλιών είναι εξίσου microεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις Tι θα συmicroπεράνοmicroε από το ασύmicroπτωτο τούτο ― Tο ζήτηmicroα έχει πολύ microεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για microια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί Aς περιοριστούmicroε λοιπόν σε microερικές πολύ γενικές και αδρές γραmicromicroές Kαι τούτο το πρόβληmicroα (όπως πολλά άλλα) microε δύο microεθόδους microπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει H πρώτη είναι εύκολη είτε να διακηρύξουmicroε απλοϊκά ότι ένα microόνο ηθικό microέτρο υπάρχει (το δικό microας) και κάθε εκτροπή απ αυτό σηmicroαίνει πλάνην ή διαστροφή είτε από απογοήτευση να πέσοmicroε στο άλλο άκρο να παραδεχτούmicroε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις microας το laquoορθόraquo είναι απλή φαντασίωση ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες H δεύτερη microέθοδος είναι δύσκολη ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και microετριοπάθεια Tην ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι microόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη Mε τη microία του ιδιότητα εγκλωβίζεται microέσα στη σχετικότητα microε την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου ∆έσmicroιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων των πεποιθήσεων των προθέσεων) Tούτο όmicroως δεν σηmicroαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου Στην

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

35

περίπτωση του ανθρώπου το σχετικό δεν είναι η αντίθεση αλλά ένα microέρος του απολύτου όπως και το εφήmicroερο είναι όχι άρνηση αλλά διαβατική πραγmicroάτωση του αιωνίου Eάν microε αυτή την προοπτική κοιτάξοmicroε το θέmicroα microας εάν δηλαδή θεωρήσοmicroε το απόλυτο (νόηmicroα microέτρο αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συmicroπερίληψη ολοκλήρωση των σχετικών αποτιmicroήσεων που επιχειρεί το πνεύmicroα microας ndashοmicroολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται laquoδιαζευτικάraquo όχι laquoσυζευτικάraquondash τότε θα δώσοmicroε στο πρόβληmicroα που εξετάζοmicroε microια λύση που microπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη έχει όmicroως αναmicroφισβήτητα βάθος και microεγαλοσύνη Θα ειπούmicroε λχ περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριmicroένο microας παράδειγmicroα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια Kαθεmicroιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισmicroένη θέση Eίναι εποmicroένως σχετική Όχι όmicroως και αυθαίρετη αφού εκφράζει microια στάθmicroιση των πραγmicroάτων δυνατή και εύλογη Kατά την αντίληψη αυτή προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιmicroήσεις microας Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο όλες όmicroως έχουν κάτι από το κύρος του και γι αυτό πείθουν Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν όταν η καθεmicroιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εmicroπιστοσύνης microας Tο laquomicroέροςraquo πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως laquomicroέροςraquo τότε είναι αλήθεια Όταν εmicroφανίζεται και χειρονοmicroεί ως laquoόλονraquo γίνεται ψεύδος [10] Βλ αφήγηση στα Γένη και είδη λόγου [11] Κείmicroενο 6 1 Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη microιας συζήτησης Στο Αξιολόγηση των microαθητών της Β΄ Λυκείου στη νεοελληνική γλώσσα (Έκφραση ndash Έκθεση) Αθήνα ΥΠΕΠΘ amp ΚΕΕ σελ 150-153 ∆∆ Tο ερώτηmicroα είναι στις τηλεοπτικές ειδήσεις βλέπουmicroε ενηmicroέρωση ή σώου MΠ Kατά τη γνώmicroη microου η ενηmicroέρωση microπορεί να είναι και θέαmicroα Για να κάνουmicroε τηλεοπτική ενηmicroέρωση φυσικά χρησιmicroοποιούmicroε την εικόνα Tο θέmicroα είναι ποια εικόνα Tην εικόνα της πραγmicroατικότητας ndashαυτής τέλος πάντων που microπορούmicroε να έχουmicroε δεδοmicroένου ότι και η πραγmicroατικότητα κάθε φορά εξαρτάται από την ευαισθησία του δηmicroοσιογράφουndash ή εικόνα κατασκευασmicroένη Ή ένα τίποτε που το κάνουmicroε microεγάλο θέmicroα ΣT Tο ζήτηmicroα είναι ποιο και πόσο τmicroήmicroα της πραγmicroατικότητας microαθαίνουmicroε Mπορεί να περουσιάσει κανείς στην τηλεόραση αληθινές ειδήσεις από τον πόλεmicroο όταν το CNN δίνει αυτές που έχει προαποφασίσει το Πεντάγωνο ΠT Tο ερώτηmicroα laquoενηmicroέρωση ή σώουraquo είναι εκατό χρόνια παλιό Aπό τη στιγmicroή που οι εφηmicroερίδες αρχίζουν να πουλάνε στα περίπτερα και συνεπώς οι πωλήσεις τους εξαρτώνται από την είδηση που προβάλλουν ως πρώτο θέmicroα από τότε έχει τεθεί το ερώτηmicroα laquoMπορώ να φτειάξω ψεύτικες ειδήσεις για να πουλήσω εφηmicroερίδες raquo Aυτό είναι το ερώτηmicroα που έχει τεθεί στις HΠA από τα τέλη του προηγούmicroενου αιώνα O πρώτος ψεύτικος πόλεmicroος ήταν ο αmicroερικανοϊσπανικός πόλεmicroος που έγινε στην Kούβα και που ο πρόεδρος Pούσβελτ τον κέρδισε στήνοντας φωτογραφίες από ανύπαρκτες microάχες στις οποίες εmicroφανιζόταν νικητής ενώ ο ίδιος βρισκόταν microερικές εκατοντάδες χιλιόmicroετρα microακριά από το microέτωπο Στεκόταν και τον φωτογράφιζαν σε δήθεν πόζα microάχης Bέβαια αυτό που ήταν τότε παρεκτροπή της λειτουργίας της βιοmicroηχανίας της ενηmicroέρωσης τώρα γίνεται πια βασικός τρόπος ζωής Eάν το ερώτηmicroα τότε ήταν πώς θ αmicroυνθούmicroε απέναντι στην τάση της βιοmicroηχανίας να πει ψέmicroατα το ερώτηmicroα τώρα είναι πώς microπορούmicroε να βρούmicroε ένα ίχνος αλήθειας microέσα σε microια βιοmicroηχανία που έχει microάθει να λειτουργεί microε εικονικές ειδήσεις και υπερβολές Tο πρόβληmicroά microας είναι πώς θα προστατευτούmicroε από microια βιοmicroηχανία που έχει απεριόριστες ικανότητες να πει πειστικά ένα ψέmicroα ΘP Eγώ θα θυmicroίσω ότι ένας αmicroερικανός διευθυντής εφηmicroερίδας τότε microε τον πόλεmicroο στην Kούβα είχε στείλει πρώτος έναν δηmicroοσιογράφο ο οποίος του έστειλε ένα τηλεγράφηmicroα microιας

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

36

γραmicromicroής laquoO καιρός είναι καλός Mόνο πόλεmicroο δεν βρίσκωraquo Kαι εκείνος του απάντησε laquoΦτειάξε εσύ το ρεπορτάζ και θα φτειάξω εγώ τον πόλεmicroοraquo AΠ Eίναι πιο εύκολο αν παιχτεί αυτό το παιχνίδι στο αmicroερικανικό κοινό ∆εν ξέρουν καν πού πέφτει η Aλβανία ΣK Nα σας πω για την Aλβανία Πέρυσι το 90 από τις σφαίρες που έπεσαν έπεσαν για τα δελτία ειδήσεων των οκτώmicroισι Tώρα σ αυτό το παιχνίδι υπήρξαν ορισmicroένοι δηmicroοσιογράφοι που δεν έπαιξαν κράτησαν την αξιοπρέπειά τους Για παράδειγmicroα ο TT δεν έδειχνε ριπές ΘP Tο κατήγγειλε microάλιστα ΣK Eίχε πιέσεις διότι του έλεγαν στ άλλα δελτία πέφτουν πυροβολισmicroοί εσένα πού είναι οι δικές σου σφαίρες Kαι έλεγε laquoδεν έχωraquo Θέλω να πω είναι και θέmicroα προσωπικό δικό microας Γιατί αν ήθελε microπορούσε να έβαζε και σφαίρες Mε την εξέλιξη της νέας τεχνολογίας έχει υπάρξει ένας καταιγισmicroός ψεύτικων εικόνων ∆εν υπάρχει αυτή τη στιγmicroή ακίνητη εικόνα που να microην είναι επεξεργασmicroένη Άρα βρισκόmicroαστε microπροστά σ ένα νέο πρόβληmicroα όπου οι εικόνες που βλέπουmicroε είναι τελείως πλαστές ΣT Ποτέ στην ιστορία δεν microπορούσε να γίνει αυτό τόσο πειστικά όσο σήmicroερα H εφηmicroερίδα και η φωτογραφία δεν microπορούσαν να το κάνουν αυτό πριν 30 χρόνια Σήmicroερα το Mέσο καθοδηγεί τον δηmicroοσιογράφο ndashδηλαδή η τηλεόραση Ξαφνικά ο δηmicroοσιογράφος microετατρέπεται σε σκηνοθέτη σε παραγωγό σε εικονολήπτη και δίνει το δίλεπτο ρεπορτάζ ανάλογα microε τη δική του κουλτούρα και microόρφωση ή σαν microια ελληνική ταινία για να χαρεί ή να κλάψει ο θεατής Oι συζητήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό είναι πώς θα κάνουmicroε τα ρεπορτάζ microε βάση την εικόνα Tο ερώτηmicroα που θέτω εγώ είναι αν το ρεπορτάζ microε την εικόνα θα είναι καλύτερο για την ενηmicroέρωση ή χειρότερο Kι έπειτα τι ωθεί τον συνάδελφο να κατασκευάσει ένα ψέmicroα αντί να ετοιmicroάσει ένα ρεπορτάζ AΠ H ανάγκη να microείνει στο κανάλι και να διατηρήσει τη δουλειά του κατά κύριο λόγο Tι να κάνουmicroε ΣT Aυτή είναι η ανάγκη λοιπόν ΠT Nα προχωρήσουmicroε ένα βήmicroα H ανάγκη που κάνει τον φιλόδοξο ρεπόρτερ να στήνει πίσω του Aλβανούς να πυροβολούν είναι η ίδια που κάνει το κανάλι να παίζει το βίντεο στον Πόλεmicroο στον Kόλπο ακόmicroη κι αν υποψιάζεται ότι είναι πλαστό ∆ιότι έχω ένα δελτίο ειδήσεων που πρέπει να γεmicroίσω microε πράγmicroατα που πουλάνε H ανάγκη να πουλήσουmicroε ένα προϊόν είναι που microας κάνει όλους ευάλωτους Tον ρεπόρτερ τον αρχισυντάκτη το σύστηmicroα ολόκληρο ΘP Παίζουmicroε ένα παιχνίδι Πρέπει να το καταλάβουmicroε ΣK Eντάξει ασφαλώς όλοι παίζουmicroε σ ένα σύστηmicroα όmicroως δεν microπορούmicroε να τους βάλουmicroε όλους στο ίδιο τσουβάλι Όπως και στους πολέmicroους για τους οποίους συζητάmicroε υπήρξαν και ρεπόρτερ που σκοτωθήκανε Yπάρχουν λύσεις που πρέπει να τις προωθήσουmicroε κι εmicroείς Για παράδειγmicroα οι πιο σοβαροί Γερmicroανοί φωτογράφοι έκαναν microια ένωση και απαγορεύουν την αλλοίωση των φωτογραφιών τους και διώκουν αυτούς που τις αλλοιώνουν Oι δε φωτογραφίες κυκλοφορούν microε ένδειξη γνησιότητας Aκόmicroη αυτή η δίκη που έγινε τώρα για τα πλαστά ρεπορτάζ στη Γερmicroανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα Tο ξέρετε ότι δεν microπορούσε ο δικαστής να τιmicroωρήσει το κανάλι που παρουσίασε κατασκευασmicroένες εικόνες στους τηλεθεατές ∆εν υπάρχει νόmicroος Mπορούσε να τιmicroωρηθεί microόνο αυτός που πουλούσε στο κανάλι πλαστά ΣT Γιατί όmicroως δεν microαθαίνονται αυτά γιατί αυτή η σιωπή γύρω από το επάγγελmicroά microας Mπορεί να γίνει microια κριτική ένας διάλογος επιτέλους ΘP Bεβαίως να γίνει Aλλά δεν microπορούmicroε να βρούmicroε λύσεις για όλους Γι αυτό επιmicroένω στην ατοmicroική ευθύνη των δηmicroοσιογράφων Γιατί η σωστή δηmicroοσιογραφία γίνεται από

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν

37

ανθρώπους που προχωράνε microόνοι τους που θεωρούν ότι κάνουν αυτό που λέει η συνείδησή τους η κουλτούρα τους η παιδεία τους η ανατροφή τους ΣT Πιστεύετε δηλαδή ότι ο δρόmicroος είναι ο καθένας microόνος του ΠT Όχι ακριβώς Aν καθένας από εmicroάς σώζει την ψυχή του κάτι θα γίνει και στο σύνολο ΣT Aς ελπίσουmicroε λοιπόν