Τεύχος 09

64

Transcript of Τεύχος 09

Page 1: Τεύχος 09
Page 2: Τεύχος 09

περιεχομενα αρθρα

Η ΣΕΛΗΝΗ (2)

ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΚΩΤΙΟΥ

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΚΟΥΔΑΣ

Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΕΧΕΙ ΦΥΛΟ

ΛΑΜΠΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ

ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ TOΥ ΑΡΙΘΜΟΥ 7

ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ

ΤΑ ΧΕΛΙΑ ΤΗΣ ΕΡΥΘΡΑΣ ΘΛΛΑΣΣΑΣ

ΟΙ ΒΡΥΚΟΛΑΚΕΣ

ΤΑ ΦΥΤΑ ΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ... ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ. .

ΝΕΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΕΙΣΜΟΥΣ

ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

ΥΠΗΡΞΕ ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

ΟΥΦΟΛΟΓΙΑ. . ΚΛΕΙΠΕΟΛΟΓΙΑ ΕΣΩΒΙΟΛΟΓΙΑ

Πέτρος Ροβίθης

Marcel Moreau

Jacq Renand

S.R. Fellipina

Ντ. Γαρουφαλιάς

Γιώργ. Μπαλάνος

Eugenie Clark

S. Csnti

Ellen Sutton

Erno Bernardini

Έφη Καρποδίνη

Αλεξ. Λαγκαδάς

Solaj Boncompagni

τμήματαΦΙΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Παρακαλούμε όσους άποστέ-λουν συνεργασίες στο περιοδικόνά είναι δακτυλογραφημένες.Χειρόγραφα δέν επιστρέφονται

Οι απόψεις του περιοδικού δένταυτίζονται αναγκαστικά μέ τιςαπόψεις πού εκφράζονται απότους συνεργάτες του.

Page 3: Τεύχος 09

Αναπαράσταση από χειρόγραφο που χρησι-μοποιούσαν οι αλχημιστές. Ό βάτραχος συ-χνά αναφέρεται στα γρaφτά των αλχημι-στών σαν μια βασική ζωντανή δύναμη αναγ-καία στη μελέτη και στα πειράματα τους.

Η προσπάθεια μας για την βελτίωση του περιοδι-κού καρποφορεί. Οι αναγνώστες του πληθαίνουν αλλάγίνονται και περισσότερο απαιτητικοί. Καλό, ότανπαρέχονται συμβουλές και υποδείξεις, και κακό, ότανζητούν υπερβολικά πράγματα. Η συνεργασία πουπλαισιώνει το περιοδικό αυξάνει. Στό τεύχος τούτοτρεις νέοι συνεργάτες: η κα Ελεν Σάττον, Αγγλί-δα δημοσιογράφος και συγγραφέας, αρχίζει μόνιμησυνεργασία από τις στήλες μας. Το άρθρο της είναιαξιόλογο. Επίσης με ικανοποίηση παρουσιάζουμε τονκ. Ντίνο Γαρουφαλιά. Εξαίρετος μεταφραστής τεσσά-ρων γλωσσών, (μιλάει όμως δέκα περίπου γλώσσες),με συγγραφικές ικανότητες, ό κ. Γαρουφαλιάς θάσυμβάλλει στη βελτίωση και τον έλεγχο των μετα-φράσεων όσο και στην παρουσία αξιόλογων άρθρωνόπως θα διαπιστωθεί. Αλλη μία νέα συνεργασία εί-ναι αυτή του Γάλλου Μαρσέλ Μορώ, για τη λατρείατης αρκούδας. Το άρθρο του αυτό είναι πρωτότυπο σεπαγκόσμια παρουσίαση.

Οι άλλες συνεργασίες ακολουθούν το δρόμο πουχαράξαμε. Σημειώνουμε μία αντίρρηση του κ. Άλεξ.Λαγκαδά για το αστρο της Βηθλεέμ, το χρονικό τηςΠαλαιολιθικής και Μεσολιθικής εποχής στην Ελ-λάδα και κυρίως τό επιστημονικότατο αρθρο για τοφύλο του εγκεφάλου. Θά σάς συναρπάσει. Οσο γιατους Βρυκόλακες, ένα έχουμε να πούμε: ότι η άγνοιακαι ή προκατάληψη οδηγούν σε υπερβολές. Σημαντι-κό το αρθρο για τα χέλια, η δε Σελήνη ανήκει στονπαλαίμαχο συνεργάτη μας κ. Πέτρο Ροβίθη.

Οι εκδότες

Page 4: Τεύχος 09

Ko Ν. ΒΡΕΤΤΟ - ΑΧΑΡΝΑΙ.—Ευχαριστούμε πολύ για το τόσο πληρο-φοριακό δελτίο και την επιστολή σας.Πολλά άπό τά βιβλία πού άναφέρετε έ-χουν γίνει γνωστά τηλεφωνικώς σε αρ-κετούς αναγνώστες του περιοδικού. Τάινστιτούτα ερευνών πού γράφετε είναισημαντική βοήθεια. Εχουμε έρθει σ' ε-παφή μέ το κέντρο των UFO του ΔρΧάυνεκ στο Ίλλινόις και θά παρουσιά-σουμε σύντομα τά αποτελέσματα άπό αύ-τή την επαφή. Διατηρείστε μαζί μας ε-παφή γιά ό,τι νομίζετε ότι θά μας βοη-θήσει.

—Κύριε Διευθυντά.Αναγνώστης από του πρώτου τεύχους

του περιοδικού ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ TOTΣΤΜΠΑΝΤΟΣ, οφείλω νά ευχαριστήσωεσάς και τους συνεργάτες σας δια τηνόντως επιστημονική και ποικίλη ύλη, τηνοποία μας προσφέρετε.

Βέβαιος ότι σας ενδιαφέρει ή γνώμητών αναγνωστών διά το περιεχόμενο τώνάρθρων, διαπιστώνω, ότι υπάρχει εν κε-νόν ως προς την κάλυψιν τών επιστημώντης Μοριακής Βιολογίας, Βιοχημείας,Γενετικής και τών έν γένει ιατρικών ε-πιστημών. Μήπως υποτιμώνται αύται έ-ναντι τών πάσης φύσεως άρθρων επιστη-μονικής φαντασίας, πού άλλωστε είναιπερισσότερον υποθέσεις παρά επιστημονι-κή συνέπεια; Η μήπως είναι όλιγώτε-ρον εντυπωσιακά τά επιτεύγματα τής έμ-βρυολογίας ή τής γενετικής έναντι τήςΑστρονομίας ή όλιγώτερον χρήσιμα;

Νομίζω οτι όλα τά θέματα τών επι-στημών «περνούν» μέσα άπό τήν Βιολο-γία, ώς φαίνεται και εις μερικά άρθρατού περιοδικού σας. Δέν είναι όντως αι-νίγματα ή μεταβίβασις τών κληρονομι-κών ιδιοτήτων, ή άνάπτυξις τών οργα-νισμών, ό ρόλος του DNA κλπ., πούτώρα διαλευκαίνονται και οπωσδήποτε θάλύσουν πολλά προβλήματα του ανθρώ-που;

Έξ άλλου ή σφαιρική θεώρησι τουπροβλήματος τής ζωής, τή βοηθεία όλουτου φάσματος τών επιστημών, θά δώ-ση περισσοτέρας και πιο ευσταθείς λύ-σεις στά αινίγματα του σύμπαντος (μι-κρόκοσμου — μακρόκοσμου).Μέ πολλή εκτίμηση, Νίκος Τσούλιας

Φοιτητής Φυσικής.

Φίλε αναγνώστη, ανταποκρινόμενοιστή δίκαιη επιθυμία σας, όπως καί πολ-λων άλλων, παρουσιάζουμε στή νεασειρά του περιοδικού (ΕΠΙΣΤΗΜΗΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ) άρθρα έξ ολοκλήρου ε-πιστημονικά πού θά σας ικανοποιήσουν.Δέν είναι εύκολο όμως νά παρουσιάζουμε«βαριά» επιστημονικά άρθρα, όπως

αυτά τής Μοριακής Βιολογίας, Γενετι-κής κλπ. γιά το λόγο ότι χρειάζονταιμιά ειδικότερη μόρφωση, πανεπιστημια-κού επιπέδου. Θά παρουσιαστούν και τέ-τοια άρθρα έφ' όσον εκλαϊκευτούν άπότους συνεργάτες μας, έτσι ώστε ή ανά-γνωση τους νά είναι κατανοήσιμη άπότους περισσοτέρους αναγνώστες μας. Ευ-χαριστούμε.

Κον ΚΩΝΣΤ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ.Αξιόλογη αρκετά ή επιστολή σας σχετι-

κά μέ τόν αριθμό 7 (επτά). Ειλικρινάόμως πιστεύαμε ότι θά μας στέλνατεμιά πιο εκτεταμένη εργασία και όχιαπόσπασμα άπό τό βιβλίο του Ε.SCHURE. «Οι μεγάλοι Μύσται». Παρ'όλα αυτά, επειδή επιδιώκουμε τήν πλή-ρη ενημέρωση τών αναγνωστών μας πά-νω στό θέμα αυτό, επιφορτίσαμε τόνσυνεργάτη μας κ. Ντίνο Γαρουφαλιάνά παρουσιάσει σέ άρθρο τά σημαντικό-τερα στοιχεία γιά τόν «ιερό» αυτόν α-ριθμό. Τό άρθρο άπό τόν κ, Γαρουφαλιά,παρουσιάζεται στό παρόν τεύχος. Γιά μιάπιο πλήρη δε εντύπωση, παραθέτουμεέδώ (επιστολές) τά δικά σας στοιχεία.Ευχαριστούμε γιά όλα.

Αγαπητό περιοδικό.Συγχαίροντάς σε διά τήν ένταξη εις

τάς σελίδας σου θεμάτων παραψυχολο-γίας θά αναφερθώ εις τό γύρω άπό τόναριθμό Επτά αίνιγμα βάσει τών στοι-χείων πού εχω συγκεντρώσει, τα οποίαόμως δέν καλύπτουν πλήρως νομίζω τόθέμα.

Ό διαπρεπής γάλλος καθηγητής τήςφιλοσοφίας Μ. Ν. BOUILLET εις τόλεξικόν του «Ιστορία Γεωγραφίας» ά-ναφέρει διά τόν αριθμόν επτά τά έξης:«Παρά τοις άρχαίοις Αίγυπτίοις, Έ-βραίοις και Ελλησιν εθεωρείτο ιερόςκαι έσυμβόλιζε τό τέλειον ώς περιλαμβά-νων τόν αριθμόν 3 και 4, αμφότερους τε-λείους σχηματίζοντας διά του άριθμούτών μονάδων αυτών τόν μεν τρίγωνοντόν δε τετράγωνον...».

Ανατρέχοντας όμως στάς μυθολογίαςτών αναφερομένων λαών ενώ εύρίσκομεν πληθώραν έπτάδων, δέν εύρίσκομενκατατοπιστικήν άνάλυσιν τής υπάρξεωςτων και μέ τήν πάροδον του χρόνουφθάνομεν είς τόν Πυθαγόραν, ΜέγανΜύστην και Μαθηματικόν, ό όποιος έ-μαθήτευσεν επί 22 έτη εις τά ιερά τουΌσίριδος αποκομίζοντας εκείθεν εις τήνΕλλάδα τήν σοφίαν τών Μυστών τής

Αιγύπτου τελειοποιημένην δι' ιδίας δυνά-μεως.

Διά του Πυθαγόρα λοιπόν έχομεν τήνπιο σαφή μαρτυρίαν εις τόν αριθμόν επτάκαί εις αυτόν θ' άνατρέξωμεν. Μας λέ-γει λοιπόν ό Ε. SCHURE εις τό βιβλίοντου «ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΜΥΣΤΑΙ» διά τόνΠυθαγόρα:

«...Τό αυστηρόν οικοδόμημα (τουναού τής Ηρας) έφαίνετο μεταρσιω-μένον υπό τάς σεμνάς ακτίνας τής Αρ-

τέμιδος. Ένόμισεν ότι έβλεπε εις τοόραμα αυτό, την ιδεώδη εικόνα του κό-σμου και την λύσιν του προβλήματοςτήν οποίαν άνεζήτει. Διότι το βάθρον, οιστύλοι, τό έπιστύλιον και το γωνικόνεξεπροσώπουν αίφνης την διπλήν φύσιντου ανθρώπου και του σύμπαντος, τουμικρόκοσμου και του μακρόκοσμου, επι-στεφομένου δια της θείας μονάδος ήτιςεπίσης είναι αυτή αύτη τριάς. Ο Κό-σμος κυριαρχούμενος και διαπερώμενοςαπό τόν Θεόν έσχημάτιζε «Τετράδα, τήνιεράν, απέραντόν τε και πάναγνον σύμ-βολον. Πηγήν της Φύσεως και των Θε-ών πρότυπον...» (Από τα «Χρυσά Ε-τη» τον Πυθαγόρα).

Μάλιστα: αυτού ευρίσκετο κρυμμένηεντός των γεωμετρικών εκείνων γραμ-μών ή κλείς του σύμπαντος, ή επιστήμηδηλαδή τών αριθμών, ό τριαδικός νόμοςό όποιος διέπει τήν σύστασιν των πλα-σμάτων και ό νόμος της Επτάδος ό ό-ποίος προΐσταται, της εξελίξεως των. Καιεις τήν μεγαλειώδη έκείνην οπτασίανό Πυθαγόρας είδεν τους κόσμους νάελίσσονται προς τόν ρυθμόν και τήνάρμονίαν τών ιερών αριθμών. Είδεντους τρεις κόσμους, τόν φυσικόν τονάνθρώπινον και τόν θείον, άλληλοβαστα-ζόμενους, αλληλοκαθοριζόμενους καιπαίζοντας τό παγκόσμιον δράμα δια δι-πλής κινήσεως, κατιούσης και ανιούσης.Εις τά υπερβατικά μαθηματικά αποδει-κνύεται αλγεβρικώς ότι τό μηδέν πολλα-πλασιαζόμενο επι τό Απειρον ισούταιμε το Έ ν . Μηδέν εις την τάξιν τών ά-πολύτων ιδεών σημαίνει τό Ον τό άκα-θόριστον, τό Απειρον, τό Αίώνιον...

Ό πραγματικός κόσμος είναι τρι-πλούς: ως άνθρωπος = σώμα, ψυχήκαι πνεύμα: ώς σύμπαν = φυσικός, άν-θρώπινος και θείος κόσμος. Ετσι έχο-μεν τόν νόμον της Τριττύος (Τριάς)θεμελιώδης νόμος των πραγμάτων καιή πραγματική κλείς της ζωής.

Οπως ή παγκόσμιος Τριττύς συγκεν-τρούται μέσα εις τήν ενότητα τουθεού ή στην Μονάδα, ούτω πως καιή άνθρωπίνη Τριττύς συγκεντρούταιμέσα εις τήν συνείδησιν του έγώ καιεις τήν βούλησιν, ή οποία συναθροίζειόλας τάς ικανότητας του σώματος, τηςψυχής και του πνεύματος εις τήν ζων-τανήν της ενότητα. Η ανθρωπίνη Τριτ-τύς και ή θεία περιλαμβανομένη εντόςτής Μονάδος, αποτελεί τήν ιερήν Τε-τράδα. Αλλά ό άνθρωπος δέν πραγμα-τοποιεί τήν ιδίαν αυτού ενότητα ειμή μό-νον κατά ενα σχετικόν όλως τρόπον.Διότι ή βούλησις του ή οποία επενεργείέφ' ολοκλήρου του είναι του, δέν δύνα-ται έν τούτοις νά δράση ταυτοχρόνωςκαι πλήρως μέσα είς τρία όργανα, δη-λαδή εις τό ένστικτον, εις τήν ψυχήνκαι τόν νούν. Τό σύμπαν και αυτός ούτοςό Θεός δέν εμφανίζεται εις αυτόν, ειμήμόνον εναλλάξ και άλληλοδιαδόχως αν-τικατοπτριζόμενος δια τών τριών τού-των κατόπτρων

Όρώμενος δια μέσου του ενστίκτουκαι του κλειδοσκοπίου τών αισθήσεων οΘεός είναι πολλαπλούς και άπειρος ώςαι εκδηλώσεις αυτού... Όρώμενος διάμέσου του καθαρώς νού, είναι τριπλούς,δηλαδή πνεύμα, ψυχή και σώμα εις όλαςτάς εκδηλώσεις του σύμπαντος... Ορώ-

Page 5: Τεύχος 09

μενος δια μέσου της λογικευμένης ψυ-χής ό θεός είναι διπλούς, δηλαδήπνεύμα και ύλη... Νοούμενος υπό τηςβουλήσεως ή οποία συνοψίζει τό παν όΘεός είναι μοναδικός. Εξερχόμεθα τουόρατού σύμπαντος και είσερχόμεθα εις τόΑπόλυτον. Ό Αιώνιος βασιλεύει μόνος

εις τον κόσμον, ό οποίος θεωρείται ώςκονιορτός. Ή διαφοροποίηση των θρη-σκευμάτων προέρχεται λοιπόν έκ του γε-γονότος ότι ό άνθρωπος δεν πραγματο-ποιεί την θεότητα ειμή μόνον διά μέσουτης υπάρξεως του, του είναι του, τό ο-ποίον είναι σχετικόν και περιορισμένον,ενώ ό Θεός πραγματοποιεί ανά πάσανστιγμήν τήν ενότητα των τριών κόσμωνμέσα είς τήν άρμονίαν του σύμπαντος.Ή τελευταία εφαρμογή θά κατεδείκνυεαυτή και μόνη τήν τρόπον τινά μαγικήνδύναμιν του Τετραγράμμου εις τόν κό-σμον των ιδεών, Όχι μόνον εύρισκοναύτού τάς των επιστημών, τον νόμοντων όντων και τόν τρόπον της εξελίξε-ως των, άλλα ακόμα και αυτόν τόν ά-ποχρώντα λόγον των διαφόρων θρησκει-ών και της ανωτέρας των ενότητας...

Ητο πράγματι ή παγκόσμιος κλείς. Ό-μού με τους κυριωτέρους διδασκάλουςτής μυσταγωγικής διδασκαλίας ό Πυ-θαγόρας απέδιδεν μεγάλην σημασίαν ειςτόν αριθμόν Επτά. Τό Επτά είναισυνδυασμός του Τρία και του Τέσσε-ρα και σημαίνει τήν ενωσιν του ανθρώ-που και της θεότητας. (Δηλαδή έκ τηςανθρωπινής τριάδος = σώμα, ψυχή,πνεύμα και της συμπαντικής τετράδος= φυσικού, ανθρωπίνου και θείου κό-

σμου συγκεντρουμένων μέσα είς τήν Μο-νάδαν — θεόν). Είναι ό αριθμός τώνοπαδών τών μεγάλων μυστών και εφ'όσον εκφράζει τήν πλήρη πραγματοποίη-σιν του κάθε τι, δι' επτά βαθμών, παρι-στά τόν νόμον της εξελίξεως».

Και συνεχίζει ό SCHURE. «Κατά τήνμύησίν του είς τα ιερά του Όσίριδος ειςΜέμφιδα, ό Πυθαγόρας διήλθεν δι ό-λων αυτών τών φάσεων αι οποίαι έπέ-τρεπον τήν πραγματοποίησιν, όχι ώς κενής θεωρίας, αλλά ώς κάτι τό οποίονέζησεν, τήν τοιαύτην πραγματοποίησιντης διδασκαλίας του Λόγου—Φωτός ητου παγκοσμίου Λόγου και της ανθρω-πίνης εξελίξεως διά μέσου τών ε π τ άκ ύ κ λ ω ν τ ώ ν π λ α ν η τ ώ ν » ( ; )

Αυτά είναι τα στοιχεία που έχω είςτήν κατοχήν μου περί του θέματος «7»που όμως δέν τό καλύπτουν πλήρως για-τί μαρτυρίες υπάρχουν πολύ πριν τουΠυθαγόρα αλλά δέν γνωρίζω τάς αιτιο-λογίας των μέ αποτέλεσμα νά ψάχνωακόμα... Αν πάρουμε όμως ώς αρχήνό Πυθαγόρας τήν ανάλυσιν του Ε-πτά απλώς τήν μετέφερε έξ Αιγύπτουκαι δέν τήν άνέλυσεν ό ίδιος, καταλή-γουμε είς τό συμπέρασμα ότι ό αριθμόςΕπτά πέρασε στην ζωή του κόσμου ώς

θρησκευτικόν και μυστικιστικόν σύμβολονλόγω της επιδράσεως τής θρησκείαςστους τότε λαούς και αυτοί ενσυνείδηταή ασυνείδητα τό έχρησιμοποίησαν αθρόαστά εγκόσμια και μή προσδίδοντας τουςιερότητα και μεγαλείο λόγω τής σχέσε-ώς τους μέ τό ιερόν ΕΠΤΑ.

Φιλικώτατα,Κων) νος Π απαδημητρίου.

Κον ΠΕΤΡΟΝ ΓΛΥΤΣΟΝ — ΚΟ-ΡΙΝΘΟ.— Ευχαριστούμε γιά τήν επι-στολή σας. Τήν παραθέτουμε γιατί νομί-ζουμε ότι περιέχει ορισμένες σωστές ι-δέες.

Κύριε Διευθυντά,Παίρνοντας τό 5ο τεύχος σας, ανακα-

λύπτω οτι ανοίγονται νέοι ορίζοντες γιάτό περιοδικό σας άπό πλευράς εκτιμήσε-ων και γιά τους αναγνώστες άπό πλευ-ράς γνώσεων και προβληματισμού. Τυ-χαία ανακάλυψα τό περιοδικό σας μάδέν θά πρέπει νά μαθαίνονται τυχαίααυτά τα πράγματα. Ή γνώση δέν πρέ-πει νά είναι προνόμιο του ενός κι' ούτεθά πρέπει νά μονοπωλείται γιά διάφοραατομικά συμφέροντα. Τό ζωικό είδος«άνθρωπος» γιά νά φτάσει στο στάδιοεξελίξεως τό σημερινό, χρειάστηκαν ι-σως εκατομμύρια χρόνια. Οσο προχω-ρούσε ή εξέλιξη προς το σημερινό στά-διο τά πράγματα γίνονταν πιο πολύπλο-κα. Οί αισθήσεις κυριαρχούσαν τών έν-στίκτων (χωρίς νά σβήνουν τά τελευ-ταία), τά φαινόμενα έξαπατούσαν, οίδρόμοι χωρίζονταν. Κάτω άπό διαφορε-τικές συνθήκες πλέον, κάθε φυλή, κάθεομάδα ανθρώπων, άκολουθούσε τόν δικότης δρόμο γιά τήν γνώση, γιά τήναλήθεια, γιά τήν ζωή. Άκολουθούσε

τόν δικό της τρόπο για τήν εξήγη-ση τών φαινομένων.

Δέν είμαι σέ θέση νά ξέρω αν αυτόπού έγινε ήταν φυσιολογικά σωστό ήαναπόφευκτο. Ενα πράγμα μπορώ νάπώ μέ σιγουριά, οτι σκοπός του σημε-ρινού ανθρώπου είναι νά ενώσει αυτούςτους δρόμους χωρίς προκαταλήψεις. Κι'ας προσπαθήσει ό ένας δρόμος νά συμ-πληρώσει τά κενά του άλλου, φτιάχ-νοντας μια λεωφόρο γιατί τό σύμπανείναι πολύ μακρινό και άπειρο.

Δέν χρειάζονται δογματισμοί όταν ξέ-ρεις ότι ζεις σέ μια γωνιά ενός πλα-νητου που βρίσκεται σέ μια γωνιά ενόςήλιακού συστήματος πού μέ τή σειρά τουβρίσκεται στην άκρη ενός γαλαξία, α-νάμεσα σέ εκατομμύρια γαλαξίες, ποιοςξέρει σέ ποιους διαστημικούς χώρους.Δέν μπορείς νά είσαι θρησκευόμενος καινά απορρίπτεις τις επιστημονικές ανα-καλύψεις ούτε νά είσαι επιστήμων (ά-σχετα αν λέγεσαι Λαγκαδάς ή Αϊν-στάιν! και νά απορρίπτεις κάθε φαινό-μενο πού δέν μπορείς νά εξηγήσεις για-τί σου λείπει ή φαντασία. Τό φαινό-μενο αυτό καθ' αυτό δέν παύει νά υπάρ-χει. Τέλος προτείνω νά ενώσουμε τήνΦυσική μέ τήν Ιστορία, τήν Χημεία μέτήν Φυσιολογία, τήν Αστροφυσική μέτήν Θρησκεία, τήν Αστρονομία μέ τήνΦυλοσοφία, τήν Μυθολογία μέ τήν Κο-σμογονία, τήν Ψυχολογία μέ τήν Βιολο-γία, τήν Βιοφυσική μέ τήν Μαγεία, τήνΑνθρωπολογία μέ τήν Παλαιοντολο-

γία. Κι' όταν όλα αυτά ένωθούν καισυνδυαστούν, όταν το ένα εξηγήσει τόμυστήριο του άλλου χωρίς προκαταλή-ψεις, τότε θά φανεί ενα ίχνος άλήθειας,πού θά ανήκει σέ κάποιο άλλο ανθρώπι-νο στάδιο πού θα μας περιμένει. Καιεκεί θά μας κατευοδώνουν ένας ΧΡΙ-ΣΤΟΣ άπό τόν σταυρό, ένας Γαλιλαίοςάπό τήν φωτιά, ένας Β. Ράιχ άπό τήν

φυλακή και τόσα άλλα θύματα αντιδρα-στικών τής εποχής τους. Ας κάνουμετήν αρχή μ' αυτό το περιοδικό,

Ευχαριστώ, Πέτρος Γλυτσός,Αράτου 84, ΚΟΡΙΝΘΟΣ

Ξάνθη, Νοέμβριος.Κύριε Διευθυντά, Ευχαριστώ θερμά

γιά τήν φιλοξενία τής επιστολής μουστις στήλες του περιοδικού σας. Θέλωνά πιστεύω οτι αν παραστή ανάγκη θάμέ φιλοξενήσετε και πάλι. Πριν ανα-φερθώ στά σχόλια του περιοδικού σαςπάνω στο περιεχόμενο τής επιστολήςμου, θά ήθελα νά παρατηρήσω ότι κατάτήν δημοσίευσίν της έγιναν ωρισμένα,τυπογραφικά προφανώς λάθη, τά οποίαενώ δέν αλλοιώνουν τό περιεχόμενοτης δίνουν όμως στον αναγνώστη τόδικαίωμα νά διαπιστώνει εσφαλμένα, ότιαγνοώ ορισμένα βασικά ονόματα καισυμβολισμούς τής επιστήμης. Ετσι λοι-πόν 1. Δημοσιεύσατε τό όνομα SPINRAD αντί του ορθού SPINRAD. 2—DUNGAN LUNAN αντί του ορθούDUNCAN LUNAN. 3.— SPAGEF-LIGHT αντί του ορθού SPACE-FLIGHT, 4.— ε—800 αντί του ορθούε—Boo. Παρακαλώ λοιπόν, έάν είναιδυνατόν, νά ενημερώσετε τους αναγνώ-στες σας έπί τών διορθώσεων αυτών.

Εκείνο πού μου έκανε εντύπωση στόσχόλιο σας είναι τό γεγονός οτι πήρατεσαφή θέση υπέρ ορισμένων απόψεων έναντιθέσει προς τήν άρχικήν σας διακή-ρυξιν ότι θά παραμένατε ουδέτεροι σέτέτοιες διενέξεις. Χωρίς βέβαια αυτό νάμέ ένοχλή, θεωρώ υποχρέωσίν μου νά ε-πισημάνω τήν αντινομία.

Ίσχυρίζεσθε ότι τό «αστείο τής θεω-ρίας του Δρ Ι. Σκλόφσκυ θά έπρεπε νάελεγχθή πρώτα από τόν Νταίνικεν καιύστερα νά δημοσιευθή». Πολύ σωστά.Στό σημείο όμως αυτό έχω νά κάνω δυοπαρατηρήσεις.

1. Καιμμιά θεωρία πού έτυχε νά καταρ-ριφθή δέν χαρακτηρίστηκε άπό τήν φρά-ση «τό αστείο τής θεωρίας του Δρ Τά-δε». Ή άγνοια μελλοντικών δεδομένωνδέν μπορεί νά άποτελέσει κριτήρια μιαςθεωρίας. Εάν ίσχυε κάτι τέτοιο, θά έ-πρεπε νά κακοχαρακτηρίσουμε τόνΣβάντε Άρρένιους, Βραβείο ΝόμπελΧημείας πού στά 1918 ισχυρίστηκε ότι«ή 'Αφροδίτη βρίσκεται σέ ένα στάδιοεξελίξεως κατά τό οποίο θά πρέπει νάκαλύπτεται άπό ζούγκλες μέ υγρασίατριπλάσια άπό εκείνη του Κογκό. Ισωςδέ νά τήν κατοικούν πρωτόγονα τέρατα!»,ή τόν Πέρσιβαλ Λόουελ, πού στις αρχέςτου αιώνα πίστευε ότι, «ό Αρης είναιένας πλανήτης πού ψυχορραγεί και τουοποίου οί κάτοικοι έχουν κατασκευάσειμεγάλα κανάλια σέ μια απελπισμένηπροσπάθεια νά αρδεύσουν τις ερήμους.

Συνέχεια στη σελίδα 64

Page 6: Τεύχος 09

σεληνη

4

ΠΕΤΡΟΣ ΡΟΒΙΘΗΣ

Page 7: Τεύχος 09

Με το δεύτερο αυτό άρθρο του ο κ. Π. Ροβίθης μαςπαρουσιάζει το σεληνιακό τοπίο με μοναδική γλαφυ-ρότητα. Οι συνθήκες του δοφυφορου μας κάθε άλλοπαρά ευνοϊκές είναι για μια μελλοντική αποίκηση σταγήινα μέτρα. Η κατάκτησις του διαστήματος δεν εί-ναι παρά μια άχαρη περιπέτεια, σ' αυτές τις περιπτώ-σεις.

Α ν παρατηρήσουμε με μικρότηλεσκόπιο ή και με γυμνόοφθαλμό την Πανσέληνο, το

πρώτο που θα προσέξουμε είναι ότιμερικές περιοχές της είναι αρκετάλαμπρές, ενώ άλλες, που καλύπτουνπερίπου το μισό ορατό ημισφαί-ριο, είναι πολύ λιγότερο λαμπρές.Πολύ εύκολα επίσης διαπιστώνου-με οτι οι φωτεινές εκτάσεις είναιανώμαλες, ενώ οι σκοτεινές είναιαρκετά ομαλές πεδινές περιοχές.Με γενναία δόση φαντασίας, σεπαλιότερες εποχές, οι άνθρωποι«έβλεπαν» στη Σελήνη να σχημα-τίζονται δύο πρόσωπα σε τρυφερήθέση ή ένα μόνο πρόσωπο όμορφηςκοπέλας ή ακόμα και ένα λαγό πουτρέχει ή σκύλο που κάθεται. Όμως,πέρα από τη φαντασία και τη ρο-μανακή διάθεση, ή Σελήνη παρα-τηρήθηκε επίμονα και συστημα-τικά ήδη από τους χρόνους τηςΕλληνικής αρχαιότητας.

Υπάρχουν άνθρωποι με εξαιρε-τικά καλή δράση που μπορούννα δουν και αρκετές λεπτομέρειεςτης σεληνιακής τοπογραφίας μεγυμνό οφθαλμό. Στηριζόμενοι οτήνδράση αυτών των ανθρώπων, αλλάκαι στη φιλοσοφική και κριτικήσκέψη τους, οι αρχαίοι Ελληνεςσοφοί διατύπωσαν τις γνώμες τους,που είναι τουλάχιστον θαυμαστέςγια την ορθότητα και τη σαφή-νεια τους. Ετσι, ο Δημόκριτοςεξηγεί τα φαινόμενα των λαμπρώνκαι αμυδρών περιοχών της σελη-νιακής επιφανείας σαν αποτέλεσματης ύπαρξης ορεινών και πεδινώνπεριοχών πάνω στην επιφάνεια της.Γνώριζε δηλαδή όχι μόνο τη φύσητου δορυφόρου μας σαν φυσικούκαι «γεώδους» σώματος, αλλά προ-χώρησε πολύ περισσότερο, στηδιατύπωση υποθέσεων για την επι-φάνεια του.Ό Θαλής ο Μιλήσιος έκανε σύγ-

κριση της όψης και του χρώματοςτης Σελήνης με μακρινά βουνά πουαποτελούνται από γυμνές ράχεςσκεπασμένες με χαλίκια και κατέ-ληξε στο συμπέρασμα ότι και ήΣελήνη είναι σώμα που ή επιφά-νεια του είναι σκεπασμένη με πα-ρόμοια υλικά. Ό τρόπος με τονοποίο προχώρησε ο Θαλής γιανα διατυπώσει τις απόψεις του είναιπρωτοποριακός και αξιοθαύμα-στος για την εποχή του.

Ό Αριστοτέλης, ο περισσότεροπολυμαθής και σοφός όλων τωνεποχών, αφού εξέτασε τα σχήματακαι τις θέσεις που παίρνει ή «ορί-ζουσα», δηλαδή ή γραμμή που χω-ρίζει το φωτισμένο από το σκο-τεινό ημισφαίριο της Σελήνης,κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οδορυφόρος μας είναι σκοτεινό σώ-μα σφαιρικού σχήματος, που αν-τλεί το φώς του αποκλειστικά απότον Ηλιο. Άπό το γεγονός ότιτα σχήματα που παρατηρούνταιστη σεληνιακή επιφάνεια πα-ραμένουν σε σταθερές θέσεις κατάτην περιφορά του δορυφόρου μαςγύρω από τη Γη, οδηγείται στοσυμπέρασμα ότι στρέφει προς τηΓη το ίδιο, πάντοτε, ημισφαίριο.Ακόμα περισσότερο, όμως, προ-

χώρησε όταν παρατήρησε μια «έ-πιπρόσθηση».,του Αρη, δηλαδή ό-ταν ο πλανήτης Αρης καλύφθηκεαπό τη Σελήνη. Αυτό τον ανάγκα-σε να δεχτεί οτι ή απόσταση τηςΣελήνης από τη Γη είναι μικρό-τερη από την απόσταση του Αρηαπό τη Γη. Θαυμάζει κανείς πως,με τόσο απλές παρατηρήσεις, μπό-ρεσαν οι αρχαίοι Ελληνες να φθά-σουν στα πρώτα επιστημονικά συ-μπεράσματα για τη Σελήνη, όπωςκαι στην περίπτωση άλλων αντι-κειμένων μελέτης.Ας έλθουμε όμως στην επιφάνεια

της Σελήνης και ας την εξετάσου-

Page 8: Τεύχος 09

με όπως φαίνεται με τηλεσκόπιοαπό τη Γη και στη συνέχεια πωςφαίνεται και σε ποια συμπεράσμα-τα καταλήγουμε μετά από τις γνώ-σεις που αποκτήσαμε με τη χρήσηαυτομάτων συσκευών και μετά τιςεπανδρωμένες εξερευνητικές απο-στολές.

Ή συστηματική παρατήρηση τηςσεληνιακής επιφανείας άρχισε το1610, όταν για πρώτη φορά χρη-σιμοποιήθηκε το τηλεσκόπιο απότον Γαλιλαίο για παρατηρήσειςτων ουρανίων σωμάτων. Αυτός έ-δωσε τους χαρακτηρισμούς και ταπρώτα ονόματα των μεγάλων σχη-ματισμών της, που αργότερα τασυμπλήρωσε ο Hevelius με τηνέκδοση ενός θαυμάσιου βιβλίουτου με τίτλο : «Selenographia» το1647. Τότε καθιερώθηκε να ονο-μάζονται θάλασσες οι πεδινές εκ-

τάσεις, ενώ οι σεληνιακές ορο-σειρές πήραν ονόματα οροσειρώντης Γης. Τέλος ο Riccioli, το 1651.έδωσε στους σεληνιακούς κρατή-ρες ονόματα διασήμων ανδρών. Αυ-τός ο τρόπος ονομασίας διατηρεί-ται μέχρι σήμερα.

Οι εκτεταμένες σκοτεινές περιο-χές ονομάζονται «θάλασσες». Ετσιτις ονόμασαν οι πρώτοι παρατηρη-τές που πίστευαν οτι πράγματι εί-ναι θάλασσες, επειδή ή επιφάνειατους φαίνεται με μικρό τηλεσκό-πιο μάλλον ομαλή και σκοτεινούχρώματος. Οι σχηματισμοί αυτοίείναι μεγάλων διαστάσεων, κυ-κλικού περίπου σχήματος και βρί-σκονται κυρίως στο βόρειο μέροςτου ορατού ημισφαιρίου. Το αθέα-το ημισφαίριο του δορυφόρου μαςέχει μια μόνο θάλασσα, τη «Θάλασ-σα της Μόσχας» που για πρώτη

Σελ. 4: Χάρτης της Σελήνης. Το κάτω ημισφαίριο είναι επάνω. Δια-κρίνονται οι θάλασσες, οι οροσειρές και οι μεγάλοι κρατήρες.Σχηματικές τομές του κρατήρα του Λινναίου κατά τις διευθύνσεις W—Εκαι S—Ν, και τα ύψη διαφόρων κορυφών του τοιχώματός του.

Ό κρατήρας Λινναίος σε πανοραμι-κή φωτογραφία παρμένη από τοδιαστημόπλοιο Απόλλων 15, το1971. Ή διάμετρος του είναι 2.450μ. Αξιοπαρατήρητο είναι, όχι μόνοτο κανονικό του σχήμα αλλά και ηγύρω περιοχή με τους κρατηρίσκουςκαι τις μικρές στολιδώσεις.

φορά φωτογραφήθηκε από το Σο-βιετικό διαστημόπλοιο Λούνικ IIIτο 1959 και από απόσταση 60.000χιλιομέτρων. Οι θάλασσες του ό-ρατού ημισφαιρίου είναι εκτετα-μένες και ορατές μόνο φαινομε-νικά. Το σκοτεινό χρώμα τους ο-φείλεται στα υλικά από τα όποιααποτελούνται, που είναι πράγματισχεδόν μαύρου χρώματος πε-τρώματα και απορροφούν το ηλια-κό φώς περισσότερο από τις άλλεςπεριοχές. Ολες οι θάλασσες πα-ρουσιάζουν ομαλές κυματοειδείςμεταβολές υψομέτρου. Μερικές επίπλέον παρουσιάζονται περισσό-τερο κυρτές και άλλες περισσό-τερο κοίλες, όπως έδειξαν οι φω-τογραφίες που πήραν τα αυτόματαδιαστημόπλοια ή οι άνθρωποι πουέφθασαν εκεί κατά τις διάφορες α-ποστολές. Οι νεότερες φωτογρα-φίες δείχνουν την ύπαρξη, μέσαστις θάλασσες, απομονωμένων κο-ρυφών βουνών, συνήθως κωνικούσχήματος, καθώς και άλλων, κυ-κλικού σχήματος που λέγονται«κρατήρες — φαντάσματα». Επίπλέον όλες οι θάλασσες είναι κα-τάστικτες από κρατήρες διαφόρωνδιαμετρημάτων, από λίγα εκατοστάτου μέτρου μέχρι δεκάδες χιλιο-μέτρων.

Με τις φωτογραφίες των διαστη-μοπλοίων, αποκαλύφθηκε ένας πολύπαράξενος σχηματισμός, που πα-ρατηρείται τόσο συχνά ώστε ναθέτει προβλήματα. Πρόκειται για

6

Page 9: Τεύχος 09

ομάδες βράχων, που συχνά είναιαρκετά ογκώδεις και ή κάθε ομάδααρκετά ιδιότυπη. Το παράξενο εί-ναι ότι οι βράχοι αυτοί είναι ολό-κληροι έξω από το σεληνιακό έ-δαφος, λές και κάποιος τους τοπο-θέτησε εκεί προσεκτικά χωρίς ναμείνει ένα μέρος τους θαμμένο.Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμόμε την έλλειψη διαβρωτικών δυ-νάμεων του αέρα και του νερού καιμε τη σκληρότηρα του εδάφουςαποκλείει την περίπτωση να είναιμετεωρόλιθοι που έπεσαν στη Σε-λήνη από το διάστημα. Άλλωστε,εάν ένας μετεωρίτης με σκληρότη-τα μεταξύ του γρανίτη και του χά-λυβα και με ταχύτητα μόνο 10χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο προ-σκρούσει στην επιφάνεια της Σε-λήνης, θά φθάσει σε βάθος μερι-κών διαμέτρων του ογκολίθου. Άνκαι το ζήτημα αυτό αποτελεί ακό-μα πρόβλημα, πιστεύεται ότι οι ογ-κόλιθοι αυτοί πήραν τις θέσειςπου έχουν σήμερα μετά από μεγά-λους σεισμούς, που τους ανάγκα-σαν να βγουν στην επιφάνεια.

Η θάλασσα της αιθρίας (Sereni-tatis). Τά βουνά προς τα δεξιάείναι τα σεληνιακά Απέννινα καικάτω οι σεληνιακές Αλπεις. Φω-τογραφία του Απόλλων 15.

Δέν θά κουράσουμε τους αγα-πητούς αναγνώστες με τις διάφορεςθεωρίες, που προσπαθούν να δι-καιολογήσουν τη δημιουργία τωνθαλασσών, κυρίως γιατί οι περισ-σότερες άπ' αυτές απορρίφθηκαναπό τότε που φωτογραφήθηκε ή πί-σω πλευρά της Σελήνης. Θά στα-ματήσουμε μόνο σε μια, που έχεικερδίσει έδαφος τα τελευταία 15χρόνια και υπάρχουν αρκετά στοι-χεία που τη στηρίζουν, αν και δενέπαψαν να υπάρχουν και τα ερω-τηματικά.

Κατά τη θεωρία αυτή, ή Σελήνηήταν κάποτε σε κατάσταση ρευστήκαι θερμή. Σιγά-σιγά εψύχετο όλοκαι περισσότερο, λόγω ακτινο-βολίας στο διάστημα, με αποτέ-λεσμα να διαμορφωθεί ένας στε-ρεός φλοιός πάχους αρκετών χι-λιομέτρων. Κάποτε όμως, έπεσανμεγάλοι μετεωρίτες, διαμέτρου πολ-λών χιλιομέτρων και μεγάληςσκληρότητας, τρύπησαν το στε-ρεό φλοιό και έφθασαν μέχρι τηρευστή λάβα του εσωτερικού. Άπότα χάσματα που δημιουργήθηκανβγήκαν μεγάλες ποσότητες ρευ-στής λάβας που κατέκλυσαν τε-ράστια περιοχή της σεληνιακήςεπιφανείας. Αργότερα, ή λάβαστερεοποιήθηκε και ή Σελήνη πήρετη σημερινή της μορφή.

Η θεωρία αυτή δεν έρχεται σεαντίθεση προς την ασυμμετρίαπου υπάρχει μεταξύ όρατού και α-οράτου ημισφαιρίου της Σελήνηςκαι επί πλέον έχει πολλές πιθανό-τητες να είναι σωστή. Πράγματι,παρατηρούνται μεγάλες ροές λά-βας που κάλυψαν τεράστιες περιο-χές και τα υπάρχοντα μέχρι τότε ό-ρη, έτσι ώστε να ξεπετάγονται τώραμόνο οι κορυφές από το ομαλόσχετικά έδαφος των θαλασσών. Οικρατήρες-φαντάσματα είναι. ό,τιαπόμεινε από τα κυκλικά όρη τωνκρατήρων-όταν το εσωτερικό καιή γύρω περιοχή του καλύφθηκεαπό τη λάβα. Επί πλέον οι ορο-σειρές που βρίσκονται στα άκρατων θαλασσών έχουν την απότομηπλευρά τους προς αυτές και είναιπολύ κρημνώδεις.

Οι κρατήρες είναι οι περισσό-τερο χαρακτηριστικοί σχηματι-σμοί της σεληνιακής επιφανείας.Συνήθως, κρατήρα ονομάζουμε ό,τιδημιουργείται από την πτώση βλή-ματος, που στην περίπτωση τηςΣελήνης είναι μετεωρίτες. Υπάρ-χουν βέβαια και άλλοι τρόποι δη-μιουργίας κρατήρων, αλλά δεν θάαναφερθούμε σε τόσες λεπτομέ-ρειες. Η σεληνιακή επιφάνεια εί-ναι κυριολεκτικά σκεπασμένη απόαναρίθμητο πλήθος κρατήρων. Οισχηματισμοί αυτοί αφθονούν ι-διαίτερα στο νότιο ημισφαίριο καιστην αθέατη πλευρά και γενικό-τερα εκεί που δεν εκτείνονται θά-λασσες. Σέ γενικές γραμμές μοιά-ζουν σαν χωνιά, με τοιχώματα πουανέρχονται και σχηματίζουν κυ-κλικά όρη που περικλείουν τονκρατήρα, και σε πολλές περιπτώ-σεις τα τοιχώματα αυτά είναι δι-πλά. Τά ύψη τους είναι πολλές φο-ρές αρκετά μεγάλα. Το κεντρικόμέρος τους είναι άλλοτε επίπεδο,και άλλοτε κοίλο-κωνικό και πολύσυχνά υπάρχει ένα όρος ή ολόκλη-ρη λοφοσειρά, περίπου στο κέντροτου σχηματισμού. Δέν είναι σπά-νιες οι περιπτώσεις που το εσωτε-ρικό των κρατήρων είναι πολύ λα-μπρό και αρκετά ανώμαλο.

Μερικοί σχηματισμοί, όμοιοι μεκρατήρες είναι οι «στίβοι» με με-γάλη διάμετρο, απλό τοίχωμα κυ-κλικού σχήματος και με επίπεδοεσωτερικό. Οι «κίρκοι» μοιάζουνμε τους στίβους, αλλά ή διάμετροςτους δεν ξεπερνά τα 35 χιλιόμετρα,τα δέ τοιχώματα τους είναι πολύυψηλά και κρημνώδη προς το ε-σωτερικό. Συχνά, το εξωτερικότων τοιχωμάτων είναι μάλλον ανώ-μαλο και κατάστικτο από μικρούς

7

Page 10: Τεύχος 09

κρατήρες. Τέλος, στις θάλασσεςκυρίως, συναντιώνται τα «φρέατα»που είναι κυκλοτερείς κοιλότητεςμε μεγάλο βάθος και τα τοιχώμα-τα τους δεν εξέχουν από τη γύρωεπιφάνεια.

Αναφέραμε προηγουμένως ότιυπάρχουν και άλλοι τρόποι δη-μιουργίας των κρατήρων και τωνάλλων παρομοίων σχηματισμών,γιατί είναι δύσκολο να δεχτούμεότι όλοι αυτοί οι σχηματισμοί έ-γιναν αποκλειστικά από πτώσειςμετεωριτών. Η ηφαιστειακή δρά-ση είναι ένας τρόπος δημιουργίαςκρατήρων αλλά ούτε κι αυτός λύνειτο πρόβλημα. Ετσι, π.χ. ο Claviusπου χαρακτηρίζεται σαν «περί-φρακτη πεδιάδα» έχει διάμετρο πε-ρίπου 250 χλμ. και, οπωσδήποτε,δεν μπορεί να αποδοθεί στην η-φαιστειακή δράση. Εξ άλλου, οιηφαιστειογενείς κρατήρες παρου-ζονται πάντοτε στις κορυφές βου-νών που δημιουργήθηκαν από τιςηφαιστειακές δυνάμεις και τη λά-βα που ξεχύθηκε από τον κρατήρα.Η επικρατέστερη άποψη είναι ό-τι οι κρατήρες έγιναν από μετεω-ρίτες. Όταν ένας μεγάλος μετεω-ρίτης πέσει στο έδαφος της Σε-λήνης, λόγω της τεράστιας παρα-γωγής θερμικής ενεργείας προκα-λεί δευτερογενείς εκρήξεις πουμπορούν να δημιουργήσουν έναν

τεράστιο κρατήρα και πολλούςμικρότερους σε διάφορες αποστά-σεις, από τους ογκολίθους που ε-κτινάσσονται κατά την πρώτη έ-κρηξη. Πειράματα σχετικά έγι-ναν με ρίψεις βομβών σε εδάφηπαρόμοια με τα σεληνιακά, καιδιαπιστώθηκε εξαιρετική ομοιό-τητα των κρατήρων της Σελήνηςκαι των κρατήρων των βομβών.

Οι οροσειρές της Σελήνης εκ-τείνονται σε σχήμα τόξου, ενώ

Χαρακτηριστικό τοπίο του νοτίου ήμισφαιρίου της Σελήνηςμε κρατήρες πάνω σε ανώμαλη περιοχή. Φωτογραφία τουΑπόλλων 8.

Ένας χαρακτηριστικός κρατήραςμε χαράδρες στά κυκλικά του τοι-χώματα και κωνικό όρος στο κεν-τρο. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι τοεξωτερικό με πλήθος κρατηρίσκων1

και ρωγμών.Οι γήινες οροσειρές είναι ευθύ-γραμμες. Τά ονόματα τους εί-ναι κυρίως ονόματα γήινων ορο-σειρών. Συχνά, όταν οι οροσειρέςσυνορεύουν με θάλασσες, οι πλευ-ρές που στρέφονται προς αυτέςείναι απότομες, ενώ οι άλλες πέ-φτουν βαθμιαία και ομαλά. Πολύσυχνά, τα ύψη των κυριοτέρων κο-ρυφών είναι πολύ μεγάλα. Έτσι,το όρος του Λάιμπνιτς, που βρί-σκεται κοντά στο νότιο πόλο τηςΣελήνης, έχει ύψος 8.837 μέτρααπό την επιφάνεια της γύρω πε-ριοχής ενώ και τα 22 υψηλά όρητης Σελήνης είναι ψηλότερα απότο Λευκό Όρος των Άλπεων τηςΓής, του οποίου το ύψος είναι πε-ρίπου 4.800 μ. Γενικά, τα βουνάτου δορυφόρου μας συγκρινόμεναμε τις διαστάσεις της ίδιας της Σε-λήνης είναι πανύψηλα. Οι ορο-σειρές της Σελήνης αποτελούνταικυρίως από κορυφές, χωρίς πρό-ποδες (δηλαδή χαμηλότερους ο-ρεινούς όγκους) τουλάχιστον στηνκλίμακα που συναντούμε στις γήι-νες οροσειρές. Εκτός από τιςοροσειρές, μεγάλο ενδιαφέρον πα-ρουσιάζουν και τα μεμονωμένα όρη.που συναντιωνται στις θάλασσεςκαι στις κεντρικές περιοχές τωνκρατήρων, όπως αναφέραμε πιοπάνω. Το σχήμα τους είναι συνή-θως κωνικό και έχουν μόνο μιακορυφή, απότομη και οξεία.

Γενικά, τα όρη της Σελήνης εί-ναι άγρια και απότομα, σε τέτοιοβαθμό, που ποτέ δεν συναντούμεστη Γη. Στόν πλανήτη μας, οι

Page 11: Τεύχος 09

Ό κρατήρας Υγήνος και οι ρω-γμές της περιοχής του. Φωτογρα-φία του Λούναρ Όρμπιτερ.

διαβρωτικές του νερού και του ανέ-μου που δρουν επί δισεκατομμύ-ρια χρόνια κατάφεραν να απαλύ-νουν τα άγρια χαρακτηριστικάτου αρχέγονου τοπίου και να δώ-σουν καλλίγραμμα βουνά και ό-μορφες κοιλάδες που με τη βλά-στηση γίνονται ακόμα πιό όμορ-φες. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιοκαι στην επιφάνεια του γειτονι-νικού μας δορυφόρου. Έκεί ποτέδέν φύσηξε πνοή ανέμου, κι ούτεδροσίστηκε ποτέ το σεληνιακό το-πίο με βροχή ή χιόνι. Το τοπίοείναι στην ίδια κατάσταση πουβρέθηκε αμέσως μετά τη δημιουρ-

Το εσωτερικό και τα τοιχώματα του κρατήρα του Κοπέρνικου. Φωτογρα-φία του Λούναρ 'Ορμπιτερ.

γία του. Απότομα όρη, πανύψη-λες και οξείες κορυφές, χαράδρεςμε βαθιές και κατακόρυφες πλευ-ρές, χωρίς νερό, χωρίς αέρα καιδένδρα, χωρίς ζωή. Ένας τόποςαφάνταστα άγριος. Το σκούρο,σχεδόν μαύρο, χρώμα επικρατείπαντού. Όπου λάμπει ο Ήλιος κα-τακαίει τα πάντα με ασυνήθισταψηλές θερμοκρασίες κι όταν πέ-φτει ή σκιά, έστω και σε μικρήέκταση, καταψύχονται τα πάντα σεθερμοκρασίες -250° C. Αυτές οιτεράστιες διαφορές θερμοκρασίαςδεν μπορούν να εξομαλυνθούν, για-τί δεν υπάρχει ατμοσφαιρικός α-έρας. Οι μεταβολές της θερμοκρα-σίας προκαλούν συστολές και δια-στολές των επιφανειακών πετρω-μάτων με αποτέλεσμα να δημιουρ-γείται ένα στρώμα λεπτοκομμένηςσκόνης, που το πάχος του δεν ξε-περνά τα λίγα εκατοστά και πουδεν κατάφερε να μεταβάλει το το-πίο. Είναι βέβαια μια διάβρωσηαλλά κυριολεκτικά ασήμαντη. Χα-ρακτηριστικά αναφέρουμε ότι τασημάδια που άφησαν πάνω σ' αυ-τή τη σκόνη τα βήματα των αστρο-ναυτών θά διατηρηθούν τουλάχι-στον 1.000.000 χρόνια. Τόσο μι-κρή είναι ή διάβρωση στην επι-φάνεια της Σελήνης.

Το φοβερό σεληνιακό τοπίο συμ-πληρώνεται με απότομες χαρά-δρες που παρατηρούνται στα ορει-νά μέρη και «ρωγμές» που συναν-τιώνται στις πεδινές εκτάσεις, στιςθάλασσες. Η περισσότερο εντυ-πωσιακή χαράδρα είναι εκείνη πουβρίσκεται στις σεληνιακές Άλ-πεις. Είναι ευθύγραμμη, απότομηκαι εκτείνεται σε μήκος περίπου150 χιλιομέτρων. Συνήθως, οι χα-ράδρες αφθονούν στα κυκλικά όρητων κρατήρων και στα όρη πουπεριβάλλουν τις θάλασσες. Πολ-λές φορές, παρατηρούνται βράχοικαι άλλα υλικά, από κατακρημνί-σεις στις πλευρές τους.

Τέλος, από ορισμένους κρατήρες,π.χ. του Τύχωνα, του Κοπέρνικουκ.α., φαίνεται να ξεκινούν ακτι-νωτά λαμπρές περιοχές που δια-τρέχουν μεγάλες αποστάσεις. Φαί-νονται καλύτερα κατά τις ήμερεςτης πανσελήνου, δεν αφήνουνσκιά όταν φωτίζονται πλάγια, καιτο πλάτος τους κυμαίνεται από 8-16 χιλιόμετρα. Δέν διακόπτονταιαπό τίποτε. Περνούν πάνω απόόρη, κοιλάδες και κρατήρες, ανε-μπόδιστα και προς κάθε κατεύθυν-ση. Άν και δεν έχουμε ακόμα σα-φείς εξηγήσεις γι' αυτές, φαίνεταιότι είναι λεπτή σεληνιακή σκόνη

9

Page 12: Τεύχος 09

To ανατολικό χείλος του σεληνια-κού δίσκου όπως ψωτογραφήθηκε

που προέκυψε από υαλώδη μάζαή οποία εκτινάχτηκε από τουςαντίστοιχους κρατήρες κατά τηδημιουργία του.

Όλοι οι σχηματισμοί που ανα-φέραμε μέχρι τώρα, παραμένουναπόλυτα σχεδόν αναλλοίωτοι, του-λάχιστον όσα χρόνια ή Σελήνη πα-ρατηρείται συστηματικά. Παράταύτα, μερικοί παρατηρητές ι-σχυρίζονται ότι διέκριναν μικρο-μεταβολές της σεληνιακής επι-φανείας σε ορισμένα σημεία της.Άν και οι παρατηρητές αυτοί εί-ναι αξιόπιστοι, το φαινόμενο αμ-φισβητείται από όλους σχεδόν,τους αστρονόμους. Συγκεκριμένα,ο J. Schmidt ανέφερε το 1861 ότιο κρατήρας του Λινναίου άποτε-λούσε μικρό αβαθές κοίλωμα, ενώπρο 100 ετών ήταν αρκετά βαθύςκαι με διάμετρο 10 χιλιομέτρων,περίπου. Επίσης, ο W. Pichering

μέ τηλεσκόπιο και από τόν Λού-να Όρμπιτερ.

ισχυρίζεται ότι διέκρινε μέσα στονκρατήρα του Ερατοσθένη περιο-δικές μεταβολές χρώματος και σχή-ματος, τις οποίες μάλιστα προσπά-θησε να ερμηνεύσει σαν αποθέ-σεις πάγου ή και σαν εμφάνισηκάποιας φυτικής ζωής. Αυτό είναιπέρα από κάθε πραγματικότητα.Τέλος ο Ρώσσος Kozytev ισχυρί-στηκε, προ 15 περίπου ετών, ότιπαρατήρησε ηφαιστειακή δράσηστον τεράστιο κρατήρα του Άλ-φόνσου. Πάντως, κανείς άπ' όλουςαυτούς δεν παρουσιάζει αντικει-μενικά στοιχεία για τους ισχυρι-σμούς του, ώστε να γίνουν πιστευ-τοί, ή με φωτογραφίες ή με άλλουςαντικειμενικούς τρόπους παρατή-ρησης και κατόπιν αυτών δεν γί-νονται δεκτοί. Κατά τις διάφορεςαποστολές που πραγματοποιήθη-καν εκεί τα τελευταία χρόνια,μεταξύ των άλλων οργάνων που

τοποθετήθηκαν στή σεληνιακή ε-πιφάνεια είναι και όργανα μέτρησηςσεισμών και μετάδοσης των τυχόναποτελεσμάτων στή Γή. Οί εν-δείξεις πού έχουμε μέχρι σήμεραδέν μας πείθουν διά την ύπαρξησοβαρών ηφαιστειακών ή σεισμι-κών δράσεων στή Σελήνη. Γιάτούτο, πρέπει νά δεχτούμε ότιτό μόνο πού μπορεί νά προκαλέσειμεταβολές στή σεληνιακή επιφά-νεια είναι ή πτώση μετεωριτών,πού και πάλι οί μεταβολές αυτέςθά είναι περιορισμένης κλίμακας.

Τό σεληνιακό τοπίο λοιπόν μέ-νει αμετάβλητο ουσιαστικά επίεκατομμύρια χρόνια, αν όχι δι-σεκατομμύρια, και αποτελεί επο-μένως ενα πραγματικό μουσείο φυ-σικής ιστορίας. Στό φυσικό αυ-τό μουσείο, τά εκθέματα βρίσκον-ται απείραχτα, στις ίδιες θέσειςπού τοποθετήθηκαν πριν δισεκα-τομμύρια χρόνια και αποτελούνβουβή μαρτυρία των δυνάμεων πούτά διαμόρφωσαν. Αυτός, άλλωστε,είναι και ένας λόγος για τον οποίοκρίθηκε απαραίτητη ή από κοντάφωτογράφηση και ή επιτόπιος ε-ξέταση από ανθρώπους και όχιαπό αυτόματα διαστημικά μηχα-νήματα. Η όλη έρευνα αποτελείένα τεράστιο βήμα γιά τή γνώσητου Σύμπαντος και μάλιστα τηςιστορίας του, στην οποία μετέχεικαι η Γή μας. Πάνω στή Γη όμως,οι διάφορες γεωλογικές δράσειςκαι κυρίως οί διαβρώσεις του νε-ρού και του αέρα είναι τόσο τε-ράστιες, ώστε να είναι αδύνατηή μελέτη τής «αστρικής ιστο-ρίας» της.

10

του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΛΑΓΚΑΔΑ

ΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΞΙΕΣ..

ΥΠΑΡΧΕΙ ΖΩΗ ΣΤΟΔΙΑΣΤΗΜΑ;..

( Μιά απάντηση στους μύθους του Νταίνικεν)

ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΙΝ: " Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝΙΠΤΑΜΕΝΩΝ ΔΙΣΚΩΝ"

Page 13: Τεύχος 09

ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑΤΟΥ ΣΥΚΩΤΙΟΥ

Μετάφραση Κώστας Λιναρδάτος V. SALO

Από την αρχαιότητα ακόμαχρησιμοποιούσαν διάφοραφυτά (βότανα) για τη θερα-

πεία των ασθενειών του συκωτιού.Οι γιατροί εκείνων των καιρών θεω-ρούσαν πως η ίδια ή Φύση, με τηβοήθεια ορισμένων ιδιαίτερων χα-ρακτηριστικών, αποκαλύπτει στουςανθρώπους το χαρακτήρα των φαρ-μακευτικών ιδιοτήτων διαφόρων φυ-τών. Έτσι, π.χ., τα φύλλα των φυ-τών ή οι καρποί που έχουν το σχή-μα της καρδιάς αποκαλύπτουν τηνιδιότητα που έχει αυτό το φυτόνα θεραπεύει τα καρδιακά νοσή-ματα. Εκείνα που έχουν το σχήματων νεφρών πίστευαν ότι είχανκαι την ιδιότητα να θεραπεύουντις παθήσεις των νεφρών κ.λπ. Γιάτις παθήσεις του σηκωτιού χρη-σιμοποιούσαν φυτά με κίτρινα λου-λούδια (το χρώμα της χολής).

Η θεωρία αυτή των αρχαίων λαώνσχετικά με τα ιδιαίτερα χαρακτη-ριστικά των φυτών, για τη σημερι-νή εποχή, έχει ιστορικό μόνον εν-διαφέρον. Η σύγχρονη πειραματι-κή φαρμακευτική έθεσε στη διά-θεση των ερευνητών αντικειμενικάκριτήρια για την εκτίμηση των φαρ-μακευτικών ιδιοτήτων των φυτών.

Γιά τις θεραπευτικές ιδιότητεςτων διαφόρων φυτών οι επιστήμο-νες, σήμερα, κρίνουν με βάση τιςφυσιολογικές επιδράσεις που αυτάπροκαλούν στα διάφορα όργανατων ζωντανών οργανισμών κι ανά-μεσα σ' αυτά τα όργανα και στοσυκώτι. Αυτός ο πειραματικός φαρ-μακολογικός έλεγχος επέτρεψεστους επιστήμονες να προβάλλουντο βέτο σε μια σειρά βοτανιώνπου χρησιμοποιούσαν οι άνθρω-ποι παλιότερα και να ανακαλύ-ψουν καινούρια, που πριν ήταν ά-γνωστα.

Μεταξύ των φυτών, που έχουντην ιδιότητα να προκαλούν την έκ-κριση της χολής υπάγεται και οαμάραντος Helichrysum arenariummoench. Αυτό είναι γνωστό πολυε-τές ποώδες φυτό. Τά άνθη του αμά-ραντου αποτελούν ένα θεραπευτικόμέσο που χρησιμοποιείται από πο-λύ παλιά. Η χημική σύνθεση αυ-

τών των λουλουδιών είναι πολύ-πλοκη. Περιέχει βιταμίνες, οξέα,ρητίνες καί διάφορες άλλες ουσίες,που έχουν, ως έναν ορισμένο βα-θμό, ευεργετική επίδραση σε άτο-μα που πάσχουν από το συκώτιτους. Η κύρια όμως επενέργειαστη χοληδόχο κύστη προέρχεταιαπό τίς κιτρινωπές χρωστικές ου-σίες που περιέχονται στα λουλου-δάκια του φυτού αύτού, από ταφλαβονοειδή.

Η ευνοϊκή επίδραση του αμά-ραντου στο συκώτι και τη χολήείχε επιβεβαιωθεί, πειραματικά, απ'τον καιρό ακόμα του μεγάλου Ρώ-σου φυσιολόγου Ίβάν Π. Παβλόφ.Με τίς εργαστηριακές έρευνες πουείχε κάνει ο Παβλόφ απέδειξε ότιτα παρασκευάσματα από άνθη αμά-ραντου ενισχύουν τη δραστηριό-τητα των αδένων που επεξεργάζον-ται τη χολή, αλλάζουν την περιε-κτικότητα των χολικών οξέων πουυπάρχουν στη χολή, δυναμώνουντη λειτουργία της χοληδόχου κύ-στης, ρυθμίζουν τη λειτουργία τουστομάχου καί του παγκρέατος.

Το εκχύλισμα και το αφέψηματων λουλουδιών του αμάραντου ταχρησιμοποιούν για τη θεραπεία τωνοξέων και των χρόνιων ασθενειώντου συκωτίού καί της χοληδόχουκύστης. Σ' αυτές τίς περιπτώσειςσυνιστούν και χάπια από άμάραν-το-φλαμίν.

Η Μπεριόζα ή αιωρούμενη, ήΣημύδα (Betula Pendula Roth) εί-ναι επίσης φαρμακευτικό φυτό, πουχρησιμοποιείται κυρίως για τη θε-ραπεία των παθήσεων του συκω-τιού. Στά φύλλα της σημύδας πε-ριέχονται ορισμένες ουσίες, τις ό-ποίες ακόμα πολύ λίγο έχουν μελε-τήσει. Οι ουσίες αυτές είναι κατα-στροφικές για ορισμένους μικρο-οργανισμούς. Άπό τα φύλλα τηςσημύδας παρασκευάζουν ένα εκχύ-λισμα, που το χρησιμοποιούν γιανα θεραπεύσουν τη λαμβλίωσητου συκωπού, ασθένεια που προ-καλείται από μικροσκοπικούς ορ-γανισμούς, τις λάμβλιες. Οι λάμ-βλιες εγκαθίστανται συνήθως στουςχολαγωγούς και προκαλούν οξύ-

τατους πόνους, εμετούς κ.λπ.Κατά τη διάρκεια κλινικών πει-

ραματισμών ξεκαθάρισαν ότι τοεκχύλισμα από τα φύλλα της σημύ-δας έχει μια ακόμα πολύτιμη ιδιό-τητα. Επιδρά κατά πολύ αποτελε-σματικό τρόπο στη λειτουργία τηςέκκρισης της χολής. Γιά την παρα-σκευή αύτού του εκχυλίσματος πέρ-νουν 100 γραμμάρια αποξηραμένωνφύλλων σημύδας που τα έχουν μα-ζέψει κατά την άνοιξη καί τα ρί-χνουν -μέσα σε ένα λίτρο νερού,που βράζει σε 70 - 80 βαθμούς καίτα ζεματίζουν επί αρκετή ώρα.

Ανάμεσα στα φαρμακευτικά φυ-τά που βοηθούν την έκκριση τηςχολής συγκαταλέγεται καί ή σουρ-βιά - Tanacetum Vulgare L. Τά άν-θη της περιέχουν 2 % αιθέρια έλαιαστη σύνθεση των οποίων μαζί μεάλλα στοιχεία υπάρχει καί κάμ-φορα.

Τέλος, στα φυτά αυτά συγκατα-λέγεται καί η άγριοτριανταφυλλιά-Rosa. Τους καρπούς των διαφόρωνειδών της αγριοτριανταφυλλιάς δεντους ονομάζουν τυχαία θησαυρο-φυλάκιο βιταμινών. Είναι πασίγνω-στο ότι σε κανένα φυτό δεν περιέχεται τέτοια μεγάλη ποσότητα βι-ταμίνης C, όση στους καρπούςτης άγριοτριανταφυλλιας (από 2 -18%). Εκτός όμως από τη βιτα-μίνη C, η αγριοτριανταφυλλιά είναιπλούσια σε βιταμίνες: Ρ, Β2, (κα-ροτίνη) καί περιέχει επίσης πολλάοργανικά οξέα.

Οι κλινικές παρατηρήσεις πουέγιναν από τίς αρχές του 1930 ακό-μα, απέδειξαν ότι οι καρποί τηςαγριοτριανταφυλλιάς έχουν ευεργε-τική επίδραση στις φλογώσεις τουσυκωτιού και της χοληδόχου κύ-στης. Από τα εκχυλίσματα τουκαρπού της αγριοτριανταφυλλιάςπαρασκευάστηκαν διάφορα φάρμα-κα.

Η απαρίθμηση των φυτών πουέχουν ευεργετική επίδραση στο συ-κώτι, καί τη χοληδόχο κύστη θάήταν ανεπαρκής αν δεν συμπεριλαμ-βάναμε καί το καλαμπόκι (ZeaMays L). Το εκχύλισμα από τονύπερο του καλαμποκιού χρησιμο-ποιείται από την ιατρική επιστή-μη για τη θεραπεία διαφόρων παθή-σεων του συκωτιού καί των νε-φρών.

Μόνο όμως ο γιατρός μπορείνα αποφασίσει ποιο από τα φαρ-μακευτικά φυτά που αναφέραμεμπορεί να χρησιμοποιηθεί στηνκάθε συγκεκριμένη περίπτωση.

Β. ΣΑΛΟ

11

Page 14: Τεύχος 09

12

Page 15: Τεύχος 09

η λατρεια της αρκουδαςστη διαρκεια των αιωνων

Σ τό βιβλίο μου «Οι πολιτι-σμοί και τ' άστρα», αναφέρ-θηκα με λίγα λόγια στην

αρκούδα. Θεωρώ απαραίτητο ναμιλήσω αναλυτικότερα για τη λα-τρεία της κατά την πρωτόγονη πε-ρίοδο, σε συσχετισμό με άλλα ιε-ρά ζώα, όπως ήταν η φώκια και ηφάλαινα.

Από τους αρχαίους πολιτισμούς,εκείνοι που διατηρήθηκαν ίσαμεσήμερα αναλλοίωτοι φαίνεται πωςείναι οι πολιτισμοί των αρκτικώνπεριοχών. Οι άλλοι της ανατολικήςΜεσογείου, πανάρχαιοι επίσης, αλ-λά λιγότερο στατικοί, δε μας πα-ρουσιάζουν σήμερα παρά μόνο ορι-σμένα ίχνη από την εξέλιξη τους,και τα ελάχιστα στοιχεία που τώραμας προσφέρουν είναι κατώτερααπό κείνα που συναντούμε στουςΛάπωνες, στους Φινλανδούς καιστους άλλους πολικούς λαούς. Οιεθνότητες αυτές, που αποτελούν-ται από κυνηγούς ομοίους με τηςΜαγδαληναίας Εποχής — 20.000-10.000 π.Χ. — πρέπει να μελετη-θούν, γιατί αποτελούν ζωντανά λεί-ψανα μιας θρησκείας που αφοράτην παράδοση για τη μυστηριώδηλατρεία της αρκούδας.

Στούς ανθρώπους αυτούς, πουζούνε με το κυνήγι και το ψάρεμα,ή μαγεία-θρησκεία που αφορά ταζώα κατέχει πάντα μια πρωτεύου-σα θέση. Η κοσμογονία τους πε-ριστρέφεται γύρω από ένα πουλί:το κοράκι. Αυτό δρα, δημιουργείκαι μεταμορφώνει τα πάντα. Αυτόκουβάλησε με το ράμφος του τηλάσπη άπ' το βυθό στην επιφά-νεια, και ο Θεός ύστερα δημιούρ-γησε με τη λάσπη τη γή των ανθρώ-πων. Το κοράκι είναι ο θεός τηςβροντής, της βροχής και της θύελ-λας. Αυτό δίνει τη λάμψη στο φώςκαι ρυθμίζει τη ζωή στο Υπερπέ-ραν. Αυτό έμαθε στούς ανθρώπουςν' ανάβουνε φωτιά, να κυνηγούν,να ψαρεύουν. Αυτό τους προστα-τεύει απ' τα κακοποιά πνεύματα.

Για τους κατοίκους των παγω-μένων περιοχών, τα ζώα, όπως αλ-

MARCEL MOREAU

13

Page 16: Τεύχος 09

λωστε και τα πιο ασήμαντα πρά-γματα, έχουν δυό ψυχές: «την ψυ-χή της ζωής» και την «ελεύθερηψυχή». Η πρώτη είναι «πνοή» καιή δεύτερη «σκιά». Η «ψυχή-πνοή»δίνει ζωή στην ύλη του σώματος,ενώ ή «ψυχή-σκιά» αναπαριστάνειαπλώς τα όντα. Ό Αρχιερέας, οΜύστης, ο Μεσολαβητής, εκεί-νος που παρακολουθεί τις ψυχέςαυτές, είναι ο «Σαμάνος», για τονοποίο χρειάζεται να πούμε δυό λό-για, επειδή παίζει σημαντικό ρόλοστη ζωολατρεία που μας απασχο-λεί.

Ό Σαμάνος λοιπόν ελέγχει ταΠνεύματα της Φύσης, οδηγεί τιςψυχές και ζει πάνω από τ' ανθρώ-πινα. Γιά να επικοινωνήσει με τονΟυρανό, πέφτει σ' έκσταση, καιτότε μεταφέρεται νοερά σε ένανυπερβατικό κόσμο, όπου αποκτάτο προνόμιο της διπλής δράσης.Ό ρόλος του, κατά κανόνα, είναιευεργετικός: θεραπεύει τους άρρω-στους και προστατεύει τους πιστούςάπ' τα κακοποιό πνεύματα. Διακρί-νεται για τον ισχυρό και επιβλη-τικό χαρακτήρα του, και θεωρείταισυνήθως σαν επανενσάρκωση κά-ποιου παλιού Σαμάνου.

Οι Σαμάνοι είναι οραματιστέςκαι για να πάρουν το χρίσμα πρέ-πει να ύποστούν πολυάριθμες καιεπίπονες δοκιμασίες. Η ανακήρυ-ξη τους επισφραγίζεται με τηναπονομή ενός τύμπανου που με

τους διάφορους ήχους του, καλείτα πνεύματα και διευκολύνει έτσιτην επικοινωνία μαζί τους. Οι «λει-τουργίες» αυτές γίνονται νύχτα,γύρω απ' τη φωτιά: ο Σαμάνος χο-ρεύει, πίνει, τραγουδά, χτυπά τακρόταλα του, γίνεται μάγος, καιπεριγράφει τις εντυπώσεις του απότην περιπλάνηση του στους εξω-γήινους κόσμους. Διαθέτει μεγάλοκύρος και τίποτα δέ γίνεται χωρίςαυτόν.

Οι πληθυσμοί των απομακρυσμέ-νων πολικών χωρών έζησαν, καίζουν ακόμα σχετικά, μέσα σε τέ-τοιες μαγικο-θρησκευτικές συνθή-κες. Οι κυνηγοί, για να συλλάβουνένα ζώο, πρέπει προηγουμένως νααιχμαλωτίσουν την ψυχή του καίτη σκιά του, γιατί αν ή ψυχή ξε-φύγει, κινδυνεύουν τόσο το ζώοόσο καί ο άνθρωπος. Γιά να κατα-στήσει αποδοτικό το κυνήγι, οΣαμάνος κατασκευάζει ξύλινα α-γαλματάκια, όμοια με τα ζώα πουπρόκειται να συλληφθούν, καί ταπροικίζει με ψυχή. Έτσι το ζώοδαμάζεται κατά κάποιον τρόπο καίή σύλληψη του γίνεται ευκολό-τερη.

Μερικές φορές, ή ψυχή τωνζώων κλείνεται στις απεικονίσειςτους, που γίνονται πάνω στο φλοιόσημύδας. Κατόπιν, οι κυνηγοί ση-μαδεύουν με το τόξο τους το σχε-δίασμα, καί προσπαθούν να καρ-φώσουν το βέλος τους πλάι σε

κείνο του Σαμάνου. Μετά την ιερο-τελεστία αυτή, ακολουθεί το κυ-νήγι. Τέτοιου είδους «ψυχοπαγί-δες» γίνονται καί σήμερα ακόμα,ιδιαίτερα από ορισμένες φυλές τηςΣιβηρίας. Παρόμοιες σκηνές μα-γείας είναι σκαλισμένες στα προϊ-στορικά σπήλαια του Λασκώ, τουΡουφινιάκ, των Δύο Αδελφών, τηςΑριέγης, καί πολλών άλλων τό-πων.

Πριν αρχίσει το κυνήγι, οι κυ-νηγοί πλένονται καί καθαρίζουντα όπλα τους. Μετά, περπατούνανάμεσα άπ' τα πόδια ενός ξύλι-νου αγάλματος που παριστάνει «τονάρχοντα των δασών καί των ζώων».Μ' αυτόν τον τρόπο, οι άνθρωποισυμφιλιώνονται με το Πνεύμα τουΚυνηγίου, που ταυτίζεται με το Πο-λικό Αστέρι — την πατροπαράδο-τη Άρκτο — τον επουράνιο τούτοβοσκό των ζώων που πλανιώνταιστον «έναστρο χώρο».

Μερικά άγρια ζώα, όπως ή αρ-κούδα, το δελφίνι καί ή φάλαινα,πιστεύεται πως έχουν ψυχή αθά-νατη καί πως ενσαρκώνουν ορισμέ-νους θεούς. Άποτελούν μεγάλο κίν-δυνο για τους ανθρώπους εκείνους,που τρέφονται αποκλειστικά με ψυ-χές ζώων. Γι' αυτό, μόλις σκοτώ-σουν κανένα τέτοιο, κάνουν ορι-σμένες τελετουργίες για να συμ-φιλιωθούν με την ψυχή του: ανέχουν σκοτώσει κάποιο θαλάσσιοκήτος, ρίχνουν γλυκό νερό στο

Μια μητέρα αρκούδα οδηγεί το παιδί της στις αχανείς έκτάοεις του Βορρά δια-σχίζοντας με προσοχή τους επιπλέοντες πάγους. Προηγούμενες σελίδες 12 - 13.Παλαιολιθικοί άνθρωποι σε κάποιο σπήλαιο γδέρνουν και επεξεργάζονται ένααρκουδοτόμαρο. Η αναπαράσταοη απεικονίζει μία χαρακτηριστικη σκηνή της κα-θημερινής ζωής των πρωτογόνων.

14

Page 17: Τεύχος 09

στόμα του ή του βγάζουν τα μάτιαγια να μή δει ποιος το θανάτωσε.Κατόπιν, κάνουν μια μεταθανάτιαιεροτελεστία, σίγουρα για να διευ-κολύνουν την ψυχή να επιστρέψειστη φυσιολογική της κατάσταση:θάβουν τα οστά ή τα κρεμάνε στοναέρα ή τα πετούν στη θάλασσα.

Τά διάφορα ιερά ζώα απεικονί-ζονται πάνω στη στήλη - τοτέμ,που κατά τρόπο συγκεκριμένο συν-δέει κάθετα τη Γή με τον Πολικό.Άπό τις τοτεμικές αυτές αναπαρα-στάσεις προέρχονται οι ονομασίεςτων φυλών. Το ζώο -τοτέμ γίνεται«ταμπού». Απαγορεύεται να φαγω-θεί. Το γεγονός αυτό δείχνει τονπρωταρχικό ρόλο που τα ζώα παί-ξαν και παίζουν ακόμα στη ζωήτων πολικών λαών.

Ας αναφέρουμε επίσης τούτο:κατά την πανσέληνο του Δεκεμ-βρίου, λαβαίνει χώρα ή σημαντι-κότερη γιορτή της χρονιάς, ή «φού-σκα της φώκιας». Οι φούσκες αυ-τές, που πιστεύεται πως περικλεί-νουν τις «ελεύθερες ψυχές», συγ-κεντρώνονται σε ενα υπόγειο σπίτιδπου ο Σαμάνος έρχεται να ίερουρ-γήσει. Επί πολλές μέρες, οι καλε-σμένοι πίνουν και τρώνε μπροστάστις ουροδόχες κύστεις. Οι κυνη-γοί τρώνε τα κρέατα, πίνουν καιχορεύουν. Όταν ή γιορτή τελειώ-σει, άνοίγουνε μια τρύπα στον πάγοκαι ρίχνουν στο νερό τις φούσκεςαπό τις φώκιες. Προτού χωρίσουνοι προσκεκλημένοι καθαρίζονταιμε ατμόλουτρο και μετά με τονκαπνό μιας πύρας.

Μιά άλλη σημαντική γιορτή εί-ναι ή αφιερωμένη στη φάλαινα, πουο κυνηγός της χαρακτηρίζεται σαν«μεγάλος μύστης» της ανώτερηςβαθμίδας. Αυτός, πριν ξεκινήσειγια κυνήγι, απομονώνεται για νααύτοσυγκεντρωθεί, επικαλείται τονΉλιο και τη Σελήνη, καθώς καιτα θαλάσσια πνεύματα. Όσο εκεί-νος κυνήγα, ή γυναίκα του πρέπεινα νηστεύει και να μή βγαίνει απ'το σπίτι. Όταν πιά σκοτώσει τηφάλαινα, οργανώνει μια θρησκευ-τική γιορτή που κρατά πέντε μέρες.Στό τέλος της, πετιούνται στη θά-λασσα όσα κρέατα δεν φαγώθηκανκαι γίνεται μια μεταθανάτια ιερο-τελεστία, όμοια με κείνην που ανα-φέραμε.

Τέσερεις φάσεις από το κυνήγι μιας πολι-κής αρκούδας. Το μεγάλο αυτό θηλαστικόκυνηγήθηκε πολύ αλλά ποτέ δεν υπήρξεεύκολο θήραμα.

Page 18: Τεύχος 09

Ίχνη ενός μοναχικού νομάδα τουΒορρά είναι αποτυπωμένα πάνω στοφρέσκο χιόνι. Η προσαρμοστικότητατης αρκούδας είναι αξιωθαύμαστη.

Κατά τον ίδιο τρόπο διοργανώ-νονται γιορτές για το λύκο και γιαπολλά άλλα ζώα. Η σημαντικό-τερη όμως απ' όλες τις ζωολατρι-κές ιεροτελεστίες είναι κείνη πουαφορά την αρκούδα. Η θανάτωσητης δεν έχει τη σημασία Θυσίας,αλλά επιστροφής στον ουρανό. Ηαρκούδα έχει ψυχή θεού που, μετα-μορφωμένος σε ζώο, έρχεται σπα-νιότατα πάνω στη γη. Αλλά, γιανα μπορέσει να επιστρέψει στονΕπουράνιο Κόσμο του, πρέπει τοζώο που τον ενσαρκώνει να σκο-τωθεί, γιατί άλλοιώς είναι κατα-δικασμένος να περιπλανιέται στοναιώνα τον απαντά: μόνο με το θά-νατο του ζώου ελευθερώνεται ή ψυ-χή του Θεού.

Υπάρχει ή δοξασία πως ή αρ-κούδα πέφτει απ' τον ουρανό γιανα βοηθήσει τους ανθρώπους. ΟιΓιουκαγκίρας διηγούνται πως μια

16

φορά μια γριούλα και ένα αγο-ράκι χαθήκανε στην τούντρα, καιτότε ζήτησαν άπ' τον ουρανό λίγητροφή. Αμέσως τους παρουσιάστη-κε μια μεγάλη αρκούδα, κι έτσιγλυτώσανε άπ' την ασιτία.

Η αρκούδα και ή φάλαινα λα-τρεύονται περισσότερο άπ' όλα ταεπίγεια ζώα. Αποκαλούνται «άρ-χοντες» ή «αφέντες». Οι Σαμάνοικλείνουν την ψυχή της ελεύθερηςαρκούδας σε αγαλματάκια σκαλι-σμένα σε κλαδιά πεύκων. Έτσι ήαρκούδα μένει χωρίς ψυχή καισυνεπώς χωρίς δύναμη μπροστάστους κυνηγούς.

Οι άνθρωποι του απώτατου βορ-ρά πίστευαν ανέκαθεν σε ένανυπέρτατο Θεό, που αργότερα τουδώσανε αναρίθμητες μορφές, καιέκλέξανε την αρκούδα για μεσολα-βητή. Όλοι οι πολικοί λαοί πι-στεύουν και σήμερα ακόμα πως αυ-τή μεσολαβεί ανάμεσα στους αν-θρώπους και τα πνεύματα των ορέωνκαι τον ουρανό.

Πριν λάβει χώρα ή ιεροτελεστίαγια την απελευθέρωση της ψυχής,αιχμαλωτίζεται αρχικά ένα αρκου-δάκι, που φυλάγεται σε ειδικό κλου-βί επί μερικά χρόνια, ώσπου ναμεγαλώσει και να γίνει κατάλλη-λο για τη μεγάλη γιορτή. Τότε δια-λέγεται με σχολαστική έρευνα οτόπος της σφαγής. Προετοιμάζον-ται ποτά και τροφές για τη φυλήκαι για τους καλεσμένους της. Σκα-λίζονται «ινάος» δηλαδή φιγούρεςανδρών και γυναικών κατά ζεύγη.Τά αγάλματα τούτα στερεώνονταιπάνω σε υψηλούς πασσάλους, γιανα συνδεθούν τα μέλη της φυλήςμε το πνεύμα του όρους. Όταν ταπάντα έτοιμαστούν, ή γιορτή αρχί-ζει. Βγάζουν την αρκούδα από τοκλουβί της και την περιφέρουν απόσπίτι σε σπίτι. Όλοι την υποδέ-χονται με χαρούμενες φωνές. Τήνκεντρίζουν, την αγκαλιάζουν.Τραγουδούν τα χαρίσματα της, ενώσυνάμα την ξυλοφορτώνουν, γιατίπριν πάει στον άλλο κόσμο, ήσάρκα της πρέπει να ταπεινωθεί.Στό τέλος τη δένουν σε δύο παλού-κια όπου είναι στερεωμένα τα «ί-νάος». Όσο κρατούν όλα τούτα,οι άνθρωποι της φυλής και οι κα-λεσμένοι ξεφαντώνουν. Οι ξένοι,ή «Νάρτσεν», έχουν αναλάβει νατη σκοτώσουν. Τήν εκτέλεση απα-γορεύεται να την παρακολουθήσουνοι γυναίκες. Ό καλύτερος σκοπευ-τής των «Νάρτσεν» τεντώνει το τό-ξο του και μέσα σε απόλυτη σιγή,μόλις το ζώο εμφανιστεί, το σημα-δεύει άπ' το πλάι και το καρφώ-

νει στην καρδιά. Αμέσως, όλοι οιπαρευρισκόμενοι όρμούν καταπάνωτου και το αποτελειώνουν γρήγορα,για να ελευθερωθεί η ψυχή του τοσυντομότερο. Υστερα, απλώνουντο πτώμα του πάνω στο χιόνι, μετο ρύγχος του στραμμένο δυτικάγια να μήν το ξυπνήσει ο ήλιος τηςανατολής και το κομματιάζουν σύμ-φωνα με προκαθορισμένους τύπους.Κρεμούν το κεφάλι του και τοδέρμα του σε πασσάλους. Ρίχνουντα κρέατα σε μια χύτρα. Μόνοόμως οι καλεσμένοι, οι «Νάρτσεν»,έχουν δικαίωμα να φάνε από τούτοτο κρέας, ενώ τα μέλη της φυλήςπεριορίζονται να ρουφήξουν τοζουμί.

Το γλέντι αυτό διαρκεί πολλέςμέρες. Στό τέλος, οι καλεσμένοι εγ-καταλείπουν τη φυλή, παίρνονταςμαζί τους το υπόλοιπο κρέας καιπροσφέροντας σε αντάλλαγμα ζων-τανούς σκύλους.

Κατά τις ιεροτελεστίες αυτές εκ-τελείται ένας χορός εντελώς ιδιό-μορφος, όπου συμμετέχουν άντρεςκαι γυναίκες μεταμφιεσμένοι σεπουλιά. Οι γυναίκες γυρίζουν κυ-κλικά, με τα μπράτσα προς τα κά-τω, και κινούν τις παλάμες τουςσά φτερά: Οι άντρες, μεταμφιεσμέ-νοι σε αρπακτικά πουλιά, προσ-ποιούνται πως όρμούν πάνω στηλεία τους. Τά κόκκαλα της αρκού-δας, τα μόνα λείψανα άπ' τη συγ-κέντρωση, απλώνονται σ' ένα γή-πεδο, και οι σκοπευτές, πριν άπο-χαιρετιστούν, ρίχνουν πάνω τουςτα τελευταία βέλη.

Κρίναμε απαραίτητο να μιλή-σουμε κάπως λεπτομερειακά γιατις ζωολατρικές ιεροτελεστίες καιπροπαντός για όσες αφορούν τηναρκούδα. Τούτο οφείλεται σε ορι-σμένες περίεργες παρατηρήσεις πουγίνανε από αρχαιολόγους και ιστο-ρικούς. Πράγματι παρόμοιες ιερο-τελεστίες φαίνεται πως διεξάγον-ταν κατά την Ώρινιάκεια και Μα-γδαληναία Εποχή. Στίς σπηλαιο-γραφίες της πρώτης Παλαιολιθι-κής Περιόδου, και στίς σκηνές τηςκυνηγετικής μαγείας, ή αρκούδακατέχει συχνά την κεντρική θέση.Τήν βλέπουμε ζωγραφισμένη στατοιχώματα της σπηλιάς των ΤριώνΆδελφών, στην Αριέγη, με τοσώμα ακρωτηριασμένο και την καρ-διά καρφωμένη.

Ό αββάς Ιριγκόγιεν αναφέρειπως ο διάσημος σπηλαιολόγος Νορ-μπέρ Καστερέ, καθώς έψαχνε στησπηλιά Μοντεσπάν, βρήκε ένα αρ-κουδάκι φτιαγμένο από πηλό. «Εί-χε μήκος ενός μέτρου περίπου, τα

Page 19: Τεύχος 09

Σπείρες και ηλιακά σύμβολα βρέ-θηκαν χαραγμένα σε τοιχώματασπηλαίων στους λόφους Ντόουθ στοΚάντρη Μήηθ της Ιρλανδίας. Δια-φόρων μορφών λατρείες συχνά πα-ρουσιάζονται σε παρόμοιου ενδιαφέ-ροντος σπήλαια.

πλευρά διάτρητα από βέλη, τα πί-σω πόδια διπλωμένα και τα μπρο-στινά απλωμένα. Το κεφάλι έλει-πε». Συνεχίζοντας το ψάξιμο τουβρήκε κάτι παλιά κόκκαλα καιανάμεσα τους ένα άρκουδοκέφαλο.Η θέση τους ήταν αυτή που βλέ-πετε στις φωτογραφίες.

Οι φωτογραφίες αυτές είναι παρ-μένες στη νεκρόπολη Σαίντ - Άν-τρέ Πριού, κοντά στη Μπονόρβα,στήν επαρχία Σασσάρι, στα βορειο-δυτικά της Σαρδηνίας. Το ακέφαλοεπίσης άγαλμα είναι σκαλισμένοσε πέτρα. Το γεγονός ότι πάντατο κεφάλι λείπει θά πρέπει να απο-δοθεί σε κάποια συνήθεια αποκε-φαλισμού που υπήρχε στα πανάρ-χαια χρόνια.

Στή Συρία και στις Άλπεις, βρί-σκουμε λείψανα προϊστορικών επο-χών και ανάμεσα τους άρκουδοκε-φαλές προσεκτικά τοποθετημένες,είτε μέσα σε κοιλώματα του βρά-χου είτε κάτω από πέτρινες πλάκες.

Ό Αντρέ Λερουά-Γκουράν ανα-κάλυψε εφτά απολιθωμένα κεφάλιααρκούδας στην περιοχή του Κλινύ.Ήσαν τοποθετημένα σε σχήμα κύ-κλου. Συχνά τα λείψανα τούτα εί-ναι προσανατολισμένα πάνω στηγραμμή άνατολής-δύσης, που ταυ-τίζεται με την τροχιά του Ήλιουκαι που σχετίζεται με τους πανάρ-χαιους μύθους της ανάστασης καιτης ευγονίας.

Οι Αινού, μια λευκή φυλή πουκατοικεί σ' ένα νησί στα βόρειατης Ιαπωνίας, και στην περιοχήΑυστραλίας, συνήθιζαν, ακόμαστον 20ο αιώνα, να μεγαλώνουνένα αρκουδάκι, που το θήλαζε μια

γυναίκα και που το θυσιάζανε αργό-τερα. Το έθιμο αυτό συνδέεται μετο μύθο για το θεό-άρκούδα Αιόι-να, που τον έστειλε ο ΥπέρτατοςΘεός για να μορφώσει τους Αινού.

Σέ μερικές φυλές Ινδιάνων τηςβόρειας Αμερικής, υπήρχε ή συ-νήθεια, όταν σκότωναν μιαν αρκού-δα, να προσεύχονται γι' αυτήν καινα της προσφέρουν αφιερώματα.Το κεφάλι της το φύλαγαν και τοστόλιζαν με φτερά.

Οι κοπέλλες της αρχαίας Αθή-νας, που θέλανε να παντρευτούν,έπρεπε ν' αφιερωθούν για κάμποσοδιάστημα στη λατρεία της Άρτε-μης, που μεταξύ των εμβλημάτωντης είχε και την αρκούδα. Η πε-ρίοδος της υπηρεσίας λεγότανε«άρτεμία» και οι κοπέλλες πουήσαν ταμένες στη λατρεία αυτήονομάζονταν «άρκτοι».

Τά χιλιόχρονα τούτα έθιμα επα-νεμφανίζονται στις λαϊκές παρα-δόσεις ορισμένων περιοχών της νό-τιας Γαλλίας. Κοντά στην Αμελίλέ Μπαίν, χορεύουν ακόμα τον«Άρκουδιάρικο». Στήν Καταλα-νία, στο τέλος της λειτουργίας πουγίνεται στη γιορτή του Θεού, ακο-λουθούνε δυο άντρες μεταμφιεσμέ-νοι σε αρκούδες. Οι εκδηλώσειςαυτές γίνονται στα τέλη του χει-μώνα.

Η αρχαία λατρεία της αρκούδαςφαίνεται πως ήταν πολύ διαδομένη.Εκφράζει μια βαθύτατη σκέψη που

ανέκαθεν βασανίζει το ανθρώπινοπνεϋμα: το μυστήριο της ζωής, τουθανάτου, της ανάστασης.

Marcel Moreau

Μετάφραση Κώστας Θεοφάνους

Λατρευτικό μνημείο σε σχήμα άρ-κούδας από την νεκρόπολη κοντά στοΜπονόρβα, της επαρχίας Σάσαρι,Ο συγγραφέας του άρθρου φαίνε-

ται στο πλάι. Το μνημείο αυτό εί-ναι χαρακτηριστικό της έκτασης πουείχε πάρει ή λατρεία της άρκούδας.

17

Page 20: Τεύχος 09

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ

Ο εγκεφαλοςεχει φυλο;

JACQ RENAYD

Μετάφραση Αικατ. Μπεγλίτη

Στό επιστημονικό όσο και αξιό-λογο αυτό άρθρο ο συγγρα-φέας προσπαθεί να αναλύσειτις διεργασίες που λαβαίνουνχώρα στα δύο ημισφαίρια τουεγκεφάλου. Τελευταία υπο-στηρίζουν πολλοί ότι τα δύοφύλλα είναι ίσα. Υπάρχουνόμως διαφορές που ή δημιουρ-γία τους χάνετε στα βάθη τηςπροϊστορίας. Χιλιάδες χρόνιαεξελίξεως έχουν τροποποιήσειτα ανθρώπινα όργανα έτσιώστε να ανταποκρίνονται στιςανάγκες της βιολογικής ύπαρ-ξης-

18

Page 21: Τεύχος 09

Το μικρό κορίτσι της φωτογραφίας δεν αντιδρά με τονίδιο τρόπο που αντιδρά το αγόρι που την υποβάλλει σεμιαν άσκηση συνταύτισης γεωμετρικών αντικειμένων (στοκολλέγιο του Μαρλύ)· βρίσκεται σε δυσμενή σχέση,γιατί χρησιμοποιεί περισσότερο τον αριστερό της λοβό,λιγότερο επιδέξιο σ' αυτό το είδος δουλειάς, άπ' ότι οδεξιός. Μερικά τεχνάσματα πειραματισμού επιτρέπουν νακάνουμε ένα ξεχωριστό τέστ της δουλειάς κάθε εγκεφα-λικού ημισφαιρίου στον φυσιολογικό άνθρωπο.

Ακουστικά τεστ: το αριστερό μεταδίδει παλμούς στοδεξί 1,88 προς 1 για τις λέξεις (που σημαίνει απλώς ότιη αποτελεσματικότητα είναι 88% ανώτερη, αυτοί οι αρι-θμοί υπολογίζουν σχέσεις, και όχι απόλυτες αξίες, πουκυμαίνονται ανάλογα με τον τρόπο του ερεθισμού, τηζητούμενη απάντηση και τη δυσκολία της προσπάθειας),1,73 προς 1 για τις συλλαβές. Όμως το δεξί μεταδίδειπαλμούς στο αριστερό 1,19 προς 1 για τις μελωδίες και 1,08προς 1 για τους θορύβους.

Οπτικά τεστ: το αριστερό μεταδίδει παλμούς στο δεξίγια την ανάγνωση των λέξεων 1,47 προς 1, για την ανά-γνωση των γραμμάτων 1,23 προς 1. Ό μ ω ς το δεξί μετα-δίδει παλμούς στο αριστερό για την αντίληψη των σχε-δίων 1,18 προς 1, και για τη στερεοσκοπική δράση 1.28προς 1.

19

Page 22: Τεύχος 09

Το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου διατάζει τηνακριβή εκτίμηση του χώρου και ώς έκ τούτουτη δεξιοτεχνία των χεριών, της τεχνικής,

των επιστημών και των μαθηματικών. Κατά τη διάρ-κεια των χιλιάδων αιώνων της εξέλιξης του, ο άνδραςχρησιμοποίησε αυτό το ημισφαίριο, περισσότερο άπ'όσο το αριστερό, για το κυνήγι, τις συμπλοκές τουκαι για να επιβιώσει υλικά. Η γυναίκα αντίθετα, ανέ-πτυξε το αριστερό ημισφαίριο, που διατάσσει τηνεκτίμηση των λέξεων και των ήχων — βλέπε το σχή-μα — Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, από αυτήν τηνκληρονομιά αιώνων, ο άνδρας είναι καλύτερος τεχνι-κός και ή γυναίκα, όπως και να κάνουμε, πιο λογική.

Ά π ό τότε που ο Ιούλιος Φερύ πέτυχε να προσφέ-ρεται ή ίδια εκπαίδευση και για τα αγόρια και για τακορίτσια — τουλάχιστο στο δημοτικό και στα πρώταχρόνια του γυμνασίου — πολλά κινήματα θετικά καιαρνητικά, τάραξαν την κοινή γνώμη, ακόμα και τηνπολιτική, όσον άφορα την ορθότητα των κοινωνικώνμεταρρυθμίσεων που αυτό μπορούσε να προξενήσει.Εκατό χρόνια πριν από το νόμο του Φερύ, ο αφελής

Χρύσαλος, ο «χρηστός άνθρωπος» του αιώνα τουΔιαφωτισμού, μας παρουσίαζε την εικόνα της τότε«κοινωνικής θέσης των γυναικών» με αυτά τα λό-για:

«Τί πειράζει που παραβαίνει τους νόμους του Βογ-κελάς, άρκεί να μήν υστερεί στις δουλειές της κουζί-νας. Προτιμώ πιο πολύ καθαρίζοντας τα χόρτα νασυντάσσει λάθος τα ουσιαστικά με τα ρήματα και ναεπαναλαμβάνει εκατό φορές μιαν άσχημη και κακήλέξη, παρά να μού καίει το κρέας μου ή να κάνει πιοαλμυρό το φαγητό μου».

Πρέπει να αναφέρουμε οτι λίγο μετά τη μόρφωσητης γυναίκας, άρχισε ένα πλατύ κίνημα «χειραφέτη-σης» της, του οποίου τα διαδοχικά κύματα — άλλοτεγελοία, άλλοτε παθητικά... άλλοτε μισητά, αλλά πάν-τοτε περισσότερο ή λιγότερο αποτελεσματικά — κλό-νησαν και κατόπιν ανέτρεψαν την κοινωνία.

Η κοινωνία υπεράσπισε τον εαυτό της, τον υπερα-σπίζεται, φυσικά, ακόμα και σήμερα. Έ ν α από ταπιο ορθόδοξα συστήματα αυτής της υπεράσπισης είναιή συνεχής υπενθύμιση οτι οι γυναίκες «δεν είναι ικανέςγια ορισμένα πράγματα, για τα οποία είναι ικανοί οιάνδρες». Με το να έξαλειφθούν οι φορείς της διαφο-ράς της μυικής δύναμης, που στην εποχή μας δεναποτελούν πια απόδειξη ικανότητας εκτός από την πε-ρίπτωση του αθλητικού ανταγωνισμού, υπάρχουνακόμα τόσα χαρακτηριστικά στα όποια προσάπτουμεμε τη θέληση μας το επίθετο «θηλυκό» ή «αρσενι-κό». Άλλα αυτός ο χαρακτηρισμός αλλάζει πλευρά.ανάλογα με την ιδέα που σχηματίζουμε για τον άνδρακαι τη γυναίκα.

Έχουμε θίξει ξανά αυτό το πρόβλημα, ψάχνονταςπέρα από τις γνώμες και τα συμπεράσματα που μαςεπιβάλλει ή βιολογία. Άνδρας και γυναίκα είναιφτιαγμένοι διαφορετικά, σ' ολη τους την ύπαρξη, σώ-μα και πνεύμα. Αυτό σημαίνει οτι τα επιτεύγματα τουενός φύλου είναι ανώτερα από τα επιτεύγματα του άλ-λου : Άν παρατηρήσουμε ένα πίνακα δύο στοιχεία συν-δυάζονται, με μεταβλητή σημασία, για να μας δώσουντην αίσθηση του ωραίου: το χρώμα και το σχήμα. Άλ-λος ζωγράφος δίνει περισσότερη σημασία στα χρώμα-τα, άλλος παίζει με τα σχήματα. Όποια κι άν είναι ηπροσωπική μας προτίμηση, πως θά κρίνουμε άν οένας τρόπος ζωγραφικής είναι ανώτερος:

Σήμερα ή κρίση της κοινωνίας μας έχει φτάσει στον

ύψιστο βαθμό, οι γυναίκες κατέκτησαν το δικαίωμανα πηγαίνουν σ' όλα τα σχολεία, να εξασκούν όλα ταεπαγγέλματα, και άπ' την άλλη πλευρά, οι άνδρεςάναγγέλλουν την είσοδό τους σε μερικούς τομείς πουθεωρούνταν γυναικείοι, π.χ. το επάγγελμα των μαιών.Μόνο ο δισταγμός στη γραμματική — πως να ονομά-σει κανείς έναν άνδρα «μαία» ή ακόμα μια γυναίκα«ανακριτή», δείχνει έμμεσα οτι ορισμένα επαγγέλ-ματα έχουν καθορισμένο φύλο αυτό μας αναγκάζεινα πούμε οτι ή ψυχολογική δράση του άνδρα και τηςγυναίκας είναι διαφορετική.

Ό εγκέφαλος είναι διαφορετικά κατασκευασμένος ήμήπως ή κοινωνία μέχρι σήμερα καθόριζε την έκφρασητης λειτουργίας του γυναικείου εγκεφάλου; Γνωρίζουμεορισμένα επιχειρήματα, μια ανασκόπηση στην πολι-τική ιστορία δείχνει στην πράξη πως ό,τι δημιουρ-γήθηκε από τον πολιτισμένο άνθρωπο, τόσο στον τε-χνικό και επιστημονικό τομέα, όσο και στον κοινωνι-κό και στις τέχνες, πραγματοποιήθηκε από τους άν-δρες. Βέβαια οι απαγορεύσεις έπαιξαν σημαντικό ρό-λο μέχρι σήμερα, όπως π.χ. είναι δύσκολο να φαντα-στούμε μια γυναίκα του Μεσαίωνα να προτείνει τηνκατασκευή μιας εκκλησίας. Όμως, τίποτα προφανώςδεν την εμπόδιζε, κρυφά στο δωμάτιο της, να γράφειποιήματα, διηγήματα ή να συνθέτει. Έξ άλλου, άνγια το ασθενές φύλο είναι ελεύθερο το πεδίο ώστε ναεκφραστεί προς όλες τις κατευθύνσεις που του υπο-δεικνύουν οι εμπνεύσεις του, παρ' όλα αυτά ακόμα πε-ριμένουμε την πρώτη μεγάλη γυναικεία μουσική σύν-θεση. Ακόμα και στο τραγούδι, έχουμε τη χαρά ναακούσουμε μερικές φορές πολύ ωραία τραγούδια γραμ-μένα από μια ή δύο καλλιτέχνιδες με ταλέντο, αλλάπόσες είναι αυτές, άν τις συγκρίνουμε με το πλήθοςτων νέων τραγουδιστών-συνθετών που κατακλύζουνκάθε μέρα πιο έντονα τους δικούς μας τομείς;

Υπάρχουν εδώ μερικά δεδομένα για τα φαινόμεναπου δεν είναι και τόσο εύκολο να ερμηνεύσει κανείς,όπως την προέλευση μερικών εννοιών βαθιά ριζωμέ-νων στις ικανότητες του ενός ή του άλλου φύλου καιστο όνομα των όποιων οι γονείς, με ολη την καλή προ-αίρεση, κατευθύνουν τις σπουδές και την επαγγελμα-τική προτίμηση των παιδιών τους. Τά αγόρια είναιεπιστήμονες και τα κορίτσια είναι λογοτέχνιδες καικαλλιτέχνιδες, λέμε ευχαρίστως, γιατί για τις επιστή-μες χρειάζεται δυναμικότητα και ακριβολογία, χαρί-σματα αναμφισβήτητα αρσενικά, ένώ για τα γράμμα-τα και τις τέχνες, φαντασία και συναίσθημα άρκούν,χαρίσματα εντελώς γυναικεία. Παρ' όλα αυτά, απότότε που εισήχθηκαν, τα «μοντέρνα» μαθηματικά στη-ρίζονται σε λογικές έννοιες που εκφράζονται με λέξειςκαι όχι πλέον με αριθμούς και οι επιτυχίες των κορι-τσιών ξεπερνούν αυτές των αγοριών κατά τη διάρκειαόλης της σχολικής περιόδου.

Η ψυχολογία των φύλων.

Μπροστά στα γεγονότα αυτά, που είναι φαινομε-νικά αντίθετα, πρέπει να προσπαθήσουμε να δούμε κα-θαρά, για άλλη μια φορά, με σκοπό να προσανατολί-σουμε καλύτερα τους νέους: Εκατοντάδες ομάδες ψυ-χολόγων, σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου, επε-ξεργάστηκαν τεστ όλων των ειδών και τα εφάρμοσανσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους όλων των ηλικιών,όλων των κοινωνικο-πολιτιστικών στρωμάτων, σεέθνη έξ ίσου διαφορετικά, όσο μια αμερικάνικη πόληκαι ένα χωριό «όχι αμόρφωτο» της Αυστραλίας. Οιερωτήσεις που τέθηκαν ήταν οι έξης:

20

Page 23: Τεύχος 09

ΤΑ 2 ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΑ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ, ΟΜΩΣ ΜΠΟ-ΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΖΗΣΟΥΝ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ

Υπάρχει ένας βασικός κανόνας της οργάνωσης του εγκε-φάλου: ό,τι αντιλαμβανόμαστε σ' ενα μέρος του χώρου,με την δράση, την ακοή και την αφή, γίνεται πρώτα απ'όλα «δεκτό» από το απέναντι ημισφαίριο. Με αυτόν τοντρόπο κάθε ημισφαίριο δέχεται έτσι πληροφορίες που τιςμεταδίδει στο άλλο και αντιστρόφως. (Βλέπουμε εδώ πωςοι ίνες που έρχονται από τους δύο αμφιβληστροειδείς χιτώ-νες του ματιού συνδυάζονται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε τομισό δεξί μέρος του οπτικού πεδίου γίνεται αντιληπτόαπό το αριστερό ημισφαίριο). Κατόπιν, ενώ κάθε ημισφαί-ριο έχει, λιγότερο ή περισσότερο, τις ειδικότητές του, ήπληροφορία τελικά θά αναλυθεί από τo δεξί ημισφαίριο.Ομως εάν, όπως το βλέπουμε στο δεύτερο σχήμα, χωρί-

σουμε τις ίνες που κάνουν τα δύο ημισφαίρια να συγκοι-νωνούν (το μεσόλοβο), το κάθε ημισφαίριο έρχεται πάντασε επαφή με το μισό του εξωτερικού κόσμου, όμως πρέ-πει «να τα βγάλει πέρα μόνο του». Λόγου χάρη, εφ' όσοντο αριστερό ημισφαίριο αναγνωρίζει τις λέξεις, ένας άρρω-στος που έχει υποστεί αυτήν την εγχείρηση αντεπεξέρχε-ται, γυρίζοντας το κεφάλι, ώστε πάντα αυτό να δέχεταιτις οπτικές παρορμήσεις, όταν διαβάζει. Αλλά έάν τουζητήσουμε να μείνει ακίνητος, δεν βά μπορέσει να κατα-λάβει παρά μόνο το δεξί μέρος κάθε γραμμής, ή ακόμακάθε λέξης στην οποία συγκεντρώνει το βλέμμα του.

1. Υπάρχουν διαφορές στην ικανότητα της αίσθη-σης καί της δημιουργίας μεταξύ των ανδρών και τωνγυναικών;

2. Έάν ναι, σε ποιους συγκεκριμένους φορείς στη-ρίζονται.

3. Στίς διαφορές που παρατηρήθηκαν μέχρι σή-μερα στα συμβάντα της ζωής, ποιο μέρος οφείλεταιστίς διαφορές των πραγματικών δραστηριοτήτων καίποιο προέρχεται από την κοινωνία;

Για να απαντήσει κανείς στα τεστ αυτά πρέπει, ναπερικλείουν αμέτρητους παράγοντες που άφορούν: τηνευστροφία καί τις κατακτήσεις του πνεύματος, δηλα-δή τους τρόπους αντίληψης ενός αντικειμένου — π.χ.κοιτάει κανείς πρώτα ένα σύνολο για να ξεχωρίσεικατόπιν τις λεπτομέρειες του περιεχομένου του ή αρ-χίζει κανείς πρώτα να απομονώνει το ενα μετά τοάλλο όλα τα στοιχεία του συνόλου; — πως το πνεύμαεπιχειρεί να απομονώσει μια λεπτομέρεια ολικής εικό-νας, να του δώσει ενα νόημα; κλπ. — Υπάρχουν με-γάλες προσωπικές διαφορές, σε πολλούς τομείς αύτούτου είδους. Μπορούμε να χωρίσουμε αυτές τις διαφο-ρές σε δύο κατηγορίες, αυτή των ανδρών καί αυτή τωνγυναικών: Φυσικά δεν θά ξέραμε να κρίνουμε τις δια-φορές της ποιότητας: το τελικό αποτέλεσμα, ή αντί-ληψη, είναι έξ ίσου καλό, όταν αρχίζουμε από το σύ-νολο ή από τη λεπτομέρεια.

Πρέπει επίσης να εξετάσουμε λεπτομερειακά τουςτρόπους μάθησης καί μνήμης. Τις αιτίες της απόκτη-σης των γνώσεων, ή των δεξιοτεχνιών καί τον τρόπομε τον οποίο αυτές παρεμβάλλονται στο μηχανισμότης πρόσληψης αυτών. Τήν ιδέα που σχηματίζει κα-νείς για τον εαυτό του «κατά τη διάρκεια της από-κτησης» καί του τί θά γίνει κανείς όταν θ' αποκτήσειαυτήν τη γνώση ή αυτήν τη δεξιοτεχνία. Δέν έχουμεποτέ ακούσει κάποιον να λέει «με φαντάζεσαι δυνατόστα μαθηματικά:» ενώ τίποτα δεν μας επιτρέπει ναπούμε έκ των προτέρων, με σιγουριά, αν το άτομο γιατο όποιο γίνεται λόγος είναι στ' αλήθεια ανίκανο ναμάθει μαθηματικά. Αυτή μόνη ή «θέση» τον κάνει πολύσυχνά, να μήν προσπαθήσει κάν να μάθει μαθημα-τικά, και, αν το επιχειρήσει, ξεκινώντας νικημένος ναέχει περισσότερες δυσκολίες.

Πρέπει επίσης να μελετήσουμε την κοινωνική συμ-περιφορά, δηλαδή τους παράγοντες της ιδιοσυγκρα-σίας, όπως π.χ. τη ροπή προς την κινητικότητα, τησυναισθηματικότητα, τη στάση απέναντι στους άλ-λους εν γένει — αν ένας άνθρωπος υπολογίζει τον άλ-λον ή οχι, συνδέεται με άλλους ή είναι μοναχικός, άνέχει την ανάγκη να επιβάλλεται ή να τον κατευθύνουνάλλοι κλπ.

Τέλος πρέπει να μελετήσουμε την εξέλιξη όλων αύ-τών των παραγόντων έν σχέσει με την ωριμότητα καίαυτές τις θέσεις έν σχέσει με το κοινωνικο-πνευματικόπεριβάλλον.

Κάθε ενα απ' αυτά τα δεδομένα πρέπει νά μπορούμενα το μετρήσουμε, με σκοπό να πλησιάσουμε στο μά-ξιμουμ τη δυνατή αντικειμενικότητα. Καί οι αριθμοίπρέπει να είναι αρκετά μεγάλοι, ώστε να μπορούμε νατους χρησιμοποιήσουμε στατιστικά. Όλες αυτές οιεργασίες έχουν δημοσιευθεί συχνά σε αναρίθμητα πε-ριοδικά, έδώ καί περισσότερο από είκοσι χρόνια καίμια ομάδα από την Καλιφόρνια — Ε.Ε. Μάκ Κόμπυκαί Σ.Ν. Ζαλκίν — συγκέντρωσαν τα πιο σημαντικάστοιχεία σε δύο βιβλία — 130 καί 630 σελίδες — μεάφθονα δεδομένα καί στατιστικές.

Ά π ' όλα αυτά συμπεραίνει κανείς ότι στους περισ-

21

Page 24: Τεύχος 09

σότερους τομείς, το αποτέλεσμα των ερευνών είναιαισθητά το ίδιο και στα δύο φύλα, άλλ' όμως, σε με-ρικές περιπτώσεις ο τρόπος για να φτάσει κανείς σ'αυτό το αποτέλεσμα, διαφέρει σημαντικά στο ένα φύ-λο από το άλλο. Τέλος, υπάρχουν δύο μεγάλες κατη-γορίες της νοημοσύνης γιά τις οποίες ο ψυχικός μη-χανισμός εκδηλώνει μια καθαρή σεξουαλικότητα.

Πρόκειται για ενα μέρος εξετάσεων, το οποίο άφο-ρα την αντίληψη του χώρου — οπτικά ή ακουστικά —την αίσθηση του οποίου τα αγόρια και οι άνδρες έ-χουν σ' ενα μεγάλο μέρος εξετάσεων τα αποτελέσμα-τα που στηρίζονται στις λεκτικές ικανότητες επιτρέ-πουν στο γυναικείο φύλο να πάρει την αντεκδίκηση.Φυσικά, πρόκειται εδώ για στατιστικά δεδομένα πουάφορούν τους περισσότερους. Υπάρχουν πάντα καιατομικές εκδηλώσεις που δεν συμπεριλαμβάνονταισ' αυτές του συνόλου και άποτελούν τις «εξαιρέσεις».Δεν αποκλείεται λοιπόν, σε μια λέσχη τοξοβολίας ναείναι πρωταθλήτρια μια γυναίκα και σ' ενα διαγωνι-σμό συντακτικού να είναι πρώτο στην τάξη ένα αγόρι.

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕΑΠΟ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΣΤΑ ΒΑΘΗ ΤΩΝ ΣΠΗΛΑΙΩΝ...

Γιά τους προϊστορικούς προγόνους μας, το να άντιλη-φθούν από που προέρχεται ένας θόρυβος, το να ρίξουνμε ακρίβεια το όπλο τους, που θά τους επιτρέψει μια σύλ-ληψη, ήταν υπόθεση ζωής ή θανάτου. Επέζησαν μόνοναυτοί οι οποίοι, τυχαία ήσαν περισσότερο προικι-

Είναι μια πραγματικά ιδιαίτερη πνευματική λει-τουργία που εισέρχεται σε αναρίθμητες ενέργειες.Κατ' αρχήν, επιτρέπει να συμβιβάσει κανείς ορισμέ-νες συμπεριφορές, όπως π.χ. την ακρίβεια με την ο-ποία κατορθώνει κανείς να επιτύχει έναν στόχο,πετώντας ένα αντικείμενο, μια πέτρα, ενα βέλος ή μιαμπάλα. Παίρνει μέρος επίσης στό αίσθημα που έχεικανείς για την ταχύτητα, είτε του ίδιου του έαυτούτου ευρισκομένου σε κίνηση, είτε ενός αντικειμένουσε κίνηση. Αίσθημα ταχύτητας και υπολογισμού τωναποστάσεων έπιτρέπουν να προσανατολίσει κανείς τιςκινήσεις.

Ώς εκ τούτου ας θυμηθούμε οτι ή σιγουριά της σκο-ποβολής ή του οδηγήματος μηχανημάτων — μοτο-συκλέτας, αυτοκινήτου, αεροπλάνου... — θεωρείταιαπό την παραδοσιακή γνώμη σαν ένα σημείο άνδρι-σμού. Λέμε καμιά φορά επίσης οτι αυτή ή γνώμη οφεί-λεται σε ένα υποσυνείδητο συμβολισμό: ή πράξη τηςσκοποβολής συμβόλιζε τή σπερματική εκπομπή τουπέους και ή οδήγηση ενός αυτοκινήτου θά μιμείτο τηνσεξουαλική επιβολή του άνδρα στη γυναίκα... Είναιπιθανό ότι ή άπόδοση αυτή ενός καθυστερημένου ρο-μαντισμού να είναι χρήσιμη γιά να καταλάβουμε πωςή λαϊκή σοφία ήξερε νά ξεχωρίζει έμμεσα τόν «ανδρι-κό» χαρακτήρα αυτής της δυνατότητας του ύπολογι-σμού τού χώρου. Αυτό χάνεται στα βάθη των αιώνων,όταν ένας άμεσος υπολογισμός της απόστασης μπο-ρούσε να γίνει μια υπόθεση ζωής ή θανάτου για τονάνδρα και γι αυτούς, γυναίκες και παιδιά, που είχετην ευθύνη της προστασίας τους. Αλλά ας μήν προ-τρέχουμε !

σμένοι, αυτοί των οποίων το δρξί ημισφαίριο (αναλυτήςτου χώρου) λειτουργούσε καλύτερα. Μετέδοσαν το χάρι-σμα στο γιό τους, ένω οι λιγότερο ικανοί δεν πρόφθαι-ναν κάν να κάνουν απογόνους προτού σκοτωθούν. Αυτή«ή φυσική επιλογή» δεν άφησε να επιζήσουν, μετά απόχιλιετίες, στην ανθρώπινη γενετική κληρονομιά, παράμόνο άνθρωποι ισχυροί στο δεξί ημισφαίριο, το όποιο είναιιδιαίτερα ικανό. Όσο για τις γυναίκες προγόνους μαςεκείνης της εποχής, μέρα με τη μέρα μεταξύ τους και

Page 25: Τεύχος 09

Μ' έναν τρόπο γενικό, σε κάθε χειρισμό άντικειμέ-νων, το αίσθημα του χώρου επιτρέπει να έχουμε μιανάμεση ιδέα των σχέσεων της αποστάσεως — ανάμεσαστα αντικείμενα, ανάμεσα στον ίδιο μας τον εαυτόκαί τα αντικείμενα κλπ. — ώς εκ τούτου ενός πλη-σιάσματος, ευθύς αμέσως ολικού, των σχέσεων τωνσχημάτων. Άπό την άλλη μεριά, ή αντίληψη του χώ-ρου είναι αναγκαία στην εργασία που κάνει ή φαντα-σία μπροστά σ' ενα σχέδιο, γιά να αντιληφθεί κανείςτί παριστάνει. Άρα. τά μικρά αγόρια έχουν καλύτερααποτελέσματα άπο τα μικρά κορίτσια σε μια εργασίαπου απαιτεί τη χρησιμοποίηση ζωγραφισμένων πα-ραστάσεων: «καταλαβαίνουν» καλύτερα το σχέδιο.

Τέλος, αντιλαμβανόμενο καλύτερα τα αντικείμενακαι τη σχέση τους με τον χώρο άπ' ο,τι το κορίτσι,το αγόρι εισέρχεται ολοκληρωτικά στο σύστημα πουτο τοποθετεί απλώς σε ομάδες, δηλαδή στο σύστηματών αριθμών. Παίζει με τα παιχνίδια και σχεδόν ακό-μα πριν μάθει να τα ονομάζει, το παιχνίδι του περιο-ρίζεται στο να μάθει αν είναι ένα δύο, τρία... Γιά νααντιληφθούμε καλύτερα, ας σκεφτούμε ενα μικρόαγόρι στο οποίο δείχνουμε τον αντίχειρα: λέει «ένα»,μετά του δείχνουμε τον αντίχειρα και τον δείκτη: λέει«δύο» κλπ. Ενώ ένα κορίτσι της ίδιας ηλικίας θά έλεγεπρώτα ο «αντίχειρας» μετά ο «αντίχειρας και πάλιο αντίχειρας» — π.χ. επειδή ή λέξη δείκτης είναι δύ-σκολη.

Νά λοιπόν πως από την αρχή της πνευματικής άνά-πτυξης, επειδή γεννιέται με το «δώρο» να διακρίνειπερισσότερο το χώρο, το αγόρι μπορεί να αρχίσει ναχρησιμοποιεί αμέσως, πριν να του το μάθουμε, πνευ-ματικές δυνάμεις που είναι ή βάση τών μαθηματικών:μια πρώιμη και «φυσική» επαφή με τους αριθμούςπου γι' αυτόν δεν είναι «σύμβολα», αλλά μέσο γιανα αντιληφθεί τα αντικείμενα.

Χάρη στην αίσθηση του βάθους ή ικανότητα να με-

με τα παιδιά, είχαν την ώρα να δημιουργήσουν συστή-ματα επικοινωνίας και, περιορισμένες κοντά στις σπηλιέςτους (για λόγους ασφαλείας), εφεύραν κόσμους. Και έδωεπίσης, επειδή ή πλήξη μπορεί να κάνει κάποιον να πεθά-νει, ή φυσική επιλογή, γενιά με γενιά έδωσε στη γυναι-κεία κληρονομιά τη λεκτική επιδεξιότητα. (Άπό τότεπού μπήκε ο άνθρωπος στην πολιτισμένη περίοδο της ζωήςτου, επειδή άλλαξαν οι απαιτήσεις της ζωής, είναιπιθανό ή αγνότητα αυτής της κληρονομιάς του κάθε φύλου,να έχει κατά κάποιο τρόπο αλλάξει... αλλά παραμένουνμερικά κατάλοιπα).

ταθέσει έκ του φυσικού το σχέδιο σε δύο διαστάσεις,βλέποντας τό πραγματικό αντικείμενο σε τρεις δια-στάσεις. Δέν είναι ή «βασιλική οδός» προς την άλγε-βρα και τη γεωμετρία;

Τά κορίτσια παρουσιάζουν ενα μηχανισμό τελείωςδιαφορετικό: ή λέξη είναι μια φόρμα τελείως αφηρη-μένη, που αντιπροσωπεύει ένα πραγματικό αντικεί-μενο για να το χαρακτηρίσει — καί για να μπορέσειέτσι να πάρει τη θέση του. Τόσο που, για να σκιαγρα-φήσει κανείς έδώ ακόμα, μπορούμε να προχωρήσουμεστο ότι το κοριτσάκι αρχίζει φυσικά ν' αντιλαμβάνεταιτα πραγματικά αντικείμενα, αλλά από τη στιγμή πουμαθαίνει να τα ονομάζει — καί αρχίζει να μιλάει πιονωρίς άπ' όσο το αγόρι — αποκαθιστά τις λέξεις σταπράγματα καί παίζει πιο ευχάριστα με αυτά. Καί απόεδώ προέρχονται, το αντιλαμβανόμαστε, πολύ ενδια-φέροντα αποτελέσματα στον τρόπο με τον όποιο θάδομηθεί ο ψυχικός της κόσμος.

Π.χ. ας παρατηρήσουμε το παιχνίδι της επαφής μετην πραγματικότητα του περιβάλλοντος κόσμου: με ταλόγια, τίποτα δεν μας σταματά κι άν ακόμα δεν έχου-με αρκετές γνωστές λέξεις, ανακαλύπτουμε άλλες!Άς πάρουμε ένα μικρό αγόρι που κάνει μια κατα-σκευή: περιορίζεται από τον αριθμό των κομματιώνπου διαθέτει καί από την προσωπική του επιδεξιό-τητα, αν όλα καταρρεύσουν, είναι αναγκασμένος ναπαραδεχτεί τις συνέπειες. Άν ένα μικρό κορίτσι «παί-ζει» σχηματίζοντας μια κατασκευή, με λέξεις όμως,μπορεί να πει ότι βάζει ένα σπίτι σ' ένα δένδρο, τοδένδρο πάνω σ' ενα βουνό στη θάλασσα, καί ότι ή θά-λασσα πετάει στον αέρα... Πριν να την κάνουμε να πα-ραδεχτεί ότι όλα αυτά είναι αδύνατα από τεχνικήάποψη, θά πρέπει να περάσουν αρκετά χρόνια — καίεπίσης δεν θά έχει ποτέ την απόδειξη υλοποιημένη,ότι αυτό δεν γίνεται.

Θά μπορούσαμε να πούμε ότι τα αγόρια θά είναιπάντοτε κατώτερα στον τομέα της ομιλίας, καί τα κο-ρίτσια στον τομέα των αριθμών; Τά γεγονότα μαςδείχνουν το αντίθετο. Ό μ ω ς τα αγόρια μαθαίνουν ναμεταχειρίζονται τα λόγια σαν αντικείμενα ενός ιδιαι-τέρου είδους. Δέν θά τα παρατηρήσουν παρά μόνοναργότερα, σαν συμβολικούς συνδυασμούς αντικειμένων,σαν μια κάποια υπεκφυγή. Με μια στροφή ακόμα πιοπολύπλοκη, τα κορίτσια μπορούν να αντεπεξέλθουνμε τους αριθμούς. Πρέπει το επίπεδο ωριμότητας τουςνα τους επιτρέπει να προσαρμόζονται στα μαθημα-τικά, όπως καί στην ομιλία: οι αριθμοί σκέτοι, πουείναι συχνά τό αγαπημένο παιχνίδι των πιο νέων αγο-ριών, δεν τις ενδιαφέρει καί το ξεκίνημα τους στα μα-θηματικά είναι συχνά απογοητευτικό.

Τώρα όμως ή λογική των μαθηματικών πλησιάζειτη λογική της γραμματικής καί αισθάνονται περισ-σότερο άνετα.

Αυτές οι δύο ιδιαίτερες «ικανότητες» αντίληψης τουχώρου καί ή έπιτηδαιότητα στη γραμματική, περίερ-γα θυμίζουν διαπιστώσεις που έγιναν έδώ καί μερικάχρόνια για τη διαφορετική λειτουργία των δύο εγκε-φαλικών ημισφαιρίων.

Ό λ α τα θηλαστικά — συμπεριλαμβανομένου καίτου ανθρώπου — έχουν δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια,των όποιων το επιφανειακό μέρος αποτελείται απόστρώματα νευρικών κυττάρων τοποθετημένα το έναπάνω στο άλλο. κατασκευασμένα τα μέν εν σχέσει μετα δέ σαν τα ηλεκτρονικά στοιχεία, ενός τεράστιουμηχανήματος που διατάσσει τόσο ώστε κάθε μικρόκομμάτι αύτού του φλοιώδους περιβλήματος, συγκε-

23

Page 26: Τεύχος 09

κριμένα του εγκεφαλικού φλοιού, είναι ικανό να χρη-σιμοποιήσει έναν ανυπολόγιστο αριθμό πληροφοριώνκαι να στέλνει αφάνταστα πολύπλοκα μηνύματα έφ'όσον πηγαίνουν από την «κινητήρια διαταγή» που δια-χωρίζει την κίνηση του μικρού δαχτύλου μέχρι τηντέλεια υποκειμενική αίσθηση.

Κάθε εγκεφαλικό ημισφαίριο είναι συνδεδεμένο με«αισθητικές» ίνες που, κατά το ήμισυ, παρατίθενταιέναντι του σώματος και δια μέσου των «δεκτών» δέ-χεται μηνύματα που προέρχονται από το απέναντιευρισκόμενο ήμισυ του περιβάλλοντος κόσμου: οι ήχοιοι προερχόμενοι από τα αριστερά το αριστερό ήμισυτου ακουστικού πεδίου επιδρούν στο δεξί ημισφαίριοκαι αντίθετα.

Μπορούμε λοιπόν με συγκεκριμένες συσκευές έρε-θισμού να κάνουμε ένα τεστ ξεχωριστά για το κάθεημισφαίριο. Οι κινητήριες διαταγές του εγκεφάλουδιασταυρώνονται με το απέναντι μέρος του σώματος,όπως και οι αισθητικές ίνες. Το αριστερό ημισφαίριοδιατάσσει το δεξί χέρι και αντίστροφα. Λοιπόν, όσονάφορα ανατομικά για κάθε παρόμοιο φαινόμενο, ταδύο ημισφαίρια δεν έχουν τις ίδιες «ικανότητες» !

Όσον άφορα τον ακουστικό τομέα, οι λέξεις ή ακό-μα και οι συλλαβές γίνονται αντιληπτές πολύ πιο γρή-γορα, και σίγουρα, όταν φτάνουν στο αριστερό ημι-σφαίριο, όπως οι μουσικοί σκοποί και τα είδη τουήχου — διάφοροι θόρυβοι, μηχανή, καμπάνα κλπ.— γίνονται πιο εύκολα αντιληπτά από το δεξί ημι-σφαίριο. Στον οπτικό τομέα, τα γράμματα και ακόμακαλύτερα οι λέξεις γίνονται αντιληπτά πολύ πιο σί-γουρα από το αριστερό ημισφαίριο ενώ τα σχήματακαι κυρίως τα ανάγλυφα σχήματα — στερεοσκοπία —απασχολούν μάλλον το δεξί ημισφαίριο.

Άλλα αυτά τα αποτελέσματα θά μπορούσαν ναέλεγθούν, έφ' όσον γνωρίζουμε ότι ενα τεράστιο μέ-ρος νευρικών ινών, περνώντας από το ενα ημισφαίριοστο άλλο, συνδέει κάθε σημείο του φλοιού από τημια μεριά, με το αντίστοιχο συμμετρικά σημείο απότην άλλη — πρόκειται για το μεσόλοβο, δηλαδή μυε-λώδη μεμβράνη πού ενώνει τα δύο ημισφαίρια τουεγκεφάλου. Λοιπόν, κάθε ενέργεια σε μια δεδομένηζώνη του ενός ημισφαιρίου, αναγκαστικά μεταφέρειμιαν ενέργεια στη συμμετρική ζώνη και αυτό που πα-ρατηρούμε, χάρη ακόμα σε μια προσεκτικά «διασταυ-

ρωμένη» αίσθηση, μπορεί να επέλθει απ' αυτήν τηναπλή πράξη των δύο ημισφαιρίων.

Απρόοπτες περιστάσεις θά έπρεπε να μας επιτρέ-ψουν να δούμε λίγο πιο καθαρά- Έχει προταθεί, για νασταματήσει ή ανάπτυξη μερικών μορφών επιληψίας,να τέμνονται χειρουργικά οι ίνες της μυελώδους μεμ-βράνης που ενώνει τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου"αυτό αφήνει το κάθε ημισφαίριο σε επαφή με το«χώρο» του — δηλαδή με το μισό σώμα που βρίσκε-ται στην αντίθετη μεριά άπ' όπου βρίσκεται το ημι-σφαίριο του εγκεφάλου — αλλά απομονώνει το ένα απότο άλλο με τους δύο φλοιούς.

Έκ πρώτης όψεως, το άτομο συμπεριφερόμενοελεύθερα δεν παρουσιάζει κανένα είδος δυσκολίας. Ό-μως, όταν το υποβάλλουμε σε ορισμένες συνθήκες χάρινενός τεστ. δηλαδή όταν το αναγκάζουμε να θέσει σελειτουργία είτε το δεξί ημισφαίριο, είτε το αριστε-ρό, οι διαφορές που παρατηρούνται στις επόμενες πε-ριπτώσεις φαίνονται καθαρά: ό,τι γίνεται στο δεξίημισφαίριο του εγκεφάλου δεν μπορεί να μεταφρα-στεί σε ομιλία.

Αν το άτομο με κλειστά τα μάτια αναγνωρίζειπ.χ. ενα πηρούνι, αγγίζοντας το με το αριστερό χέρι,το αναγνωρίζει γιατί ανοίγοντας τα μάτια δείχνει τοέν λόγω αντικείμενο διαλέγοντας το μεταξύ διαφόρωνάλλων αντικειμένων όμως δεν μπορεί με κλειστά ταμάτια, να προφέρει την λέξη «πηρούνι». Αντίθετααν βάλουμε το πηρούνι στο δεξί του χέρι, θά πεί αμέ-σως «αυτό είναι ενα πηρούνι». Και όταν λέμε οτι έκπρώτης όψεως ενα άτομο δεν υστερεί, το ισχυριζόμα-στε γιατί όταν το αφήσουμε μόνο του χρησιμοποιεί

Ο ΑΝΔΡΙΚΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ, ΟΠΩΣ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣΤΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ, ΕΧΕΙ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ «ΠΥΞΙΔΑ»

Η «έννοια του χώρου» έχει εκπληκτικές εκδηλώσεις:επιτρέπει να έχει, ο άνθρωπος μίαν εσωτερική πυ-ξίδα. Ξέρουμε ότι οι μεγάλοι θαλασσοπόροι που έφυγανγια την ανακάλυψη νέων ηπείρων (αυτοί που έφυγαν μεκαραβέλλες, αλλά και αυτοί που έφυγαν με σχεδία!) δενχρησιμοποιούσαν χάρτες, όπως κάνουμε σήμερα. Οι γεω-γραφικές τους γνώσεις (μεταδιδόμενες διαφορετικά, ανά-λογα με τον τόπο, την εποχή και το επίπεδο χρησιμοποίη-σης) ήσαν χαραγμένες στον εγκέφαλο τους· και οποία καινα ήταν ή έννοια και ή ταχύτητα της απόκλισης απότην πορεία τους, κατευθύνονταν με την ίδια σιγουριά πουκατευθύνονται τα αποδημητικά πουλιά. Σήμερα, ένας μα-κρύς περίπατος στο δάσος, λόγου χάρη, μπορεί να μαςεπιτρέψει να πειραματιστούμε έάν μερικοί από μάς έχουνπάντοτε, έμφυτη, αυτήν την υπέροχη αίσθηση του προσα-σανατολισμού.

Page 27: Τεύχος 09

αυτόματα το δεξί του χέρι, όταν θέλει να μεταφράσεισε λέξεις τις πληροφορίες που λαμβάνει από την αφή.

Έτσι, επαναλαμβάνοντας με τέτοια άτομα όλα τατεστ των «δύο εγκεφάλων» κατορθώσαμε να βεβαιω-θούμε ότι το αριστερό ημισφαίριο είναι — στο μεγα-λύτερο μέρος των περιπτώσεων — υπεύθυνο των λε-κτικών εξελίξεων, ενώ το δεξί ημισφαίριο έχει μεγα-λύτερη ικανότητα να δέχεται, να αναγνωρίζει τη μου-σική και τους διάφορους άλλους όχι λεκτικούς ήχους,Επίσης το δεξί ημισφαίριο μεταχειρίζεται πληροφο-ρίες που άφορούν το χώρο, τόσο τον οπτικό όσο καιτον ακουστικό.

Σέ φυσιολογικές περιπτώσεις, τα δύο ημισφαίριαδέχονται μαζί τίς πληροφορίες του περιβάλλοντος κό-σμου, καθένα πιο λεπτομερειακά αυτό που του ανήκειπιο ειδικά, τίς χρησιμοποιεί και μεταδίδει στο άλλοτίς πληροφορίες που μεταχειρίστηκε.

Πειράματα πάνω σε ζώα επέτρεψαν να κατανοή-σουμε αυτήν τη «μεταβίβαση». Κάνουμε π.χ. μιαγάτα να μάθει μια σειρά από κινήσεις των όποιων τοσημείο εκκίνησης είναι μια πληροφορία του χώρου.Όταν ή μάθηση, αύτη αποτυπωθεί καλά, ερεθίζουμετη μυελώδη μεμβράνη που ενώνει τα δύο ημισφαί-ρια του εγκεφάλου. Κατόπιν, αφού παρουσιαστεί τοερέθισμα στο αριστερό ημισφαίριο, τίποτα δεν συμ-βαίνει στον εγκέφαλο, έκτος αν κατά τη μάθηση ήγάτα μπόρεσε να συνδέσει ένα σήμα που δεν ανήκειστο χώρο σε ένα ερεθισμό που ανήκει στον χώρο.Έξ άλλου, μπορούμε να προξενήσουμε ερεθισμούςστη γάτα. χρησιμοποιώντας π.χ. ενα ερέθισμα που ναεισέρχεται από το ήμισυ του όπτικού πεδίου, και ωςέκ τούτου που να κατευθύνεται πρό το ενα μόνο ημι-σφαίριο. Όταν το ερέθισμα καταγραφεί, παρουσιά-ζουμε το ίδιο ερέθισμα και στο άλλο ημισφαίριο— δηλαδή στο άλλο μισό του όπτικού πεδίου — οι κι-νήσεις δεν διαχωρίζονται, και αυτό σημαίνει πως ό,τιέμαθε το ενα ημισφαίριο δεν μεταφέρθηκε στο άλλο !

Χάρη σε όλα αυτά τα δεδομένα μπορούμε να άντι-ληφθούμε την άμετάβλητη ενδιάμεση ενέργεια τωνδύο τύπων λειτουργίας των φλοιών σε κάθε πνευμα-τική πράξη, με την έννοια πάντοτε μιας ενδεχόμενης«προτίμησης» ενός τύπου λειτουργίας σε μια άλλη;

για την λύση ενός προβλήματος. Μαθαίνουμε στην τάξηότι μερικά μαθηματικά προβλήματα μπορούν να λυ-θούν είτε με την άλγεβρα, είτε με την αριθμητική:το αποτέλεσμα είναι έξ ίσου καλό, και ο τρόπος γιανα φτάσουμε σ' αυτό είναι ριζικά διαφορετικός. Λοι-πόν, στη διαδοχή όλων των «λειτουργιών» που άπο-τελούν την πνευματική ζωή, είναι δυνατόν, στις πε-ρισσότερες περιπτώσεις, να προτιμήσουμε ν' αναμί-ξουμε λεκτικά σύμβολα ή, κατευθείαν, φόρμες.

Αύτη ή διαλογή γίνεται χωρίς να το ξέρουμε, κατάκάποιο τρόπο αυτόματα, ανάλογα τον τρόπο που μαςείναι πιο εύκολο να χρησιμοποιήσουμε. Έτσι . ξανα-περνώντας το σύνολο των λέξεων που άποτελούν μιαφράση — κάθε φράση κατασκευασμένη είναι ένα «πρό-βλημα» που ο εγκέφαλος μας λύνει κατά τη στιγμή μιαςσυνομιλίας. Γιά να το κατανοήσουμε, μπορούμε ναφανταστούμε ότι το δεξί ημισφαίριο μας μπορεί νακατανοήσει τη φράση, πρώτα σαν ενα σύνολο απόφόρμες που το άριστε·ρό ημισφαίριο «μεταφράζει» σελέξεις. Είναι ένας τρόπος μεταχείρισης της λεκτικήςλειτουργίας, ξεκινώντας από μια λειτουργία «μορ-φών». Αντίθετα, και ανάλογα με έναν άλλον τρόπολειτουργίας, το αριστερό ημισφαίριο, συνδυά-ζει τα λεκτικά σύμβολα, των οποίων ή χωροταξική

οργάνωση, κατά κάποιο τρόπο μουσική, μπορεί κατάδεύτερο λόγο, να χρησιμοποιηθεί από το δεξί ημισφαί-ριο. Θά μπορούσαμε να προχωρήσουμε στην ύπόθε-σή μας, λέγοντας ότι για την καθημερινή ομιλία μπο-ρούμε να άρκεστούμε στο αριστερό ημισφαίριο, ένώγια την ποίηση χρειάζεται επίσης και το δεξί ημι-σφαίριο.

Φτάσαμε, μεταφέροντας όλα αυτά τα δεδομένα, στηνυπόθεση, σύμφωνα με την οποία ή πνευματική λει-τουργία της γυναίκας στηρίζεται πρώτα στα αποτε-λέσματα του αριστερού ημισφαιρίου, ένώ συμβαίνειτο αντίθετο για τον άνδρα. Γιά να εννοήσουμε, πρό-κειται πάντα για ένα «κονσέρτο», δηλαδή για μια αρ-μονία που στη μια ή στην άλλη περίπτωση, μπορείνα φτάσει στο ίδιο αποτέλεσμα. Αλλά ας τολμήσουμετην επόμενη εικόνα: για τη γυναίκα, πρόκειται γιαενα κονσέρτο του αριστερού ημισφαιρίου με τη συνο-δεία του δεξιού και για τον άνδρα για ενα κονσέρτο τουδεξιού ημισφαιρίου, με τη συνοδεία του άριστερού...

Πώς μπορούμε να έξηγήσουμε αυτήν την προύπαρξητου «φύλου» — που δεν θά κατορθώσουμε να εξηγή-σουμε με κοινωνικές συνθήκες που να έχουν επιδράσειπάνω στο άτομο, έφ' όσον τη βρίσκουμε ακόμα καιστά τεστ της πιο νεαρής ηλικίας; Πρόκειται φυσικά

ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ, ΑΥΤΟΣ ΦΤΑΝΕΙ ΣΕ ΚΑΛΥ-ΤΕΡΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΙΟ ΑΝΕΤΑ ΑΠ' ΟΤΙ ΑΥΤΗ

Αυτό δεν σημαίνει πως τα μαθηματικά ανήκουν «απο-κλειστικά» στα αγόρια, δεν έχει περάσει και τόσος και-ρός, που μία νεαρή γαλλίδα μπήκε πρώτη στο Πολυ-τεχνείο. Αλλά, ας την θαυμάσουμε, γιατί οι χιλιετίεςδημιούργησαν μια κληρονομιά που είναι συνδεδεμένη μετο φύλο, χάρη στην οποία τα αγόρια μπορούν να μπουνπαίζοντας με τον κόσμο των μαθηματικών, ένώ τα κορίτσιαπρέπει πραγματικά να προσπαθήσουν!

25

Page 28: Τεύχος 09

Το μικρό αγόρι αντιλαμβάνεται καλύ-τερα τίς φόρμες, τις σχέσεις μεταξύ τουςκαι του αρέσει να ανακατεύει τα πραγ-ματικά αντικείμενα. Μαθαίνει τις λογικέςσχέσεις, καταλαβαίνοντας πως να τοπο-θετήσει τους κύβους, τον ενα πάνω στονάλλο χωρίς να πέσουν ιό κοριτσάκι παί-ζει με τις λέξεις, οι δικές της κατασκε-υές είναι φανταστικές. Θά μάθει τη λο-γική καταλαβαίνοντας πως να συνδυάζειλέξεις για να γίνεται κατανοητή από τουςάλλους. Ό τ α ν ενα μικρό αγόρι παίζειμε φόρμες που μπορούμε να τις βρούμεαφηρημένες, είναι γι' αυτόν συγκεκρι-μένα αντικείμενα, τα όποϊα, συνδυάζον-τας τα, δημιουργεί κάτι.

για κάτι το «κληρονομικό». Ό μ ω ς ή ανατομία, ακό-μα και μικροσκοπική, των δύο ημισφαιρίων τα δείχνεικαι τα δύο όμοια. Έκτος αύτού, κατά τα πρώτα δύοχρόνια της ζωής, οι νέοι δεν είναι ακόμα σχηματισμέ-νοι: πριν από την εμφάνιση της ομιλίας π.χ. αν το παι-δί υποστεί μια βλάβη του αριστερού ημισφαιρίου, μπο-ρεί πολύ καλά να μάθει να μιλάει, και το δεξί του ημι-σφαίριο μετατρέπεται σε «λεκτικό ημισφαίριο». Ένπεριλήψει λοιπόν, υπάρχει κατά τη γέννηση μια από-λυτη ισορροπία. Άλλα πολύ νωρίς το αριστερό ημι-σφαίριο του μικρού κοριτσιού αρχίζει νά λειτουργείπριν από το δεξί και αντίθετα για το μικρό αγόρι.

Πρόκειται λοιπόν για τα ημισφαίρια, όχι για μιαδιαφορά στην καλλιέργεια, άλλα για μια κληρονομικήμάθηση φυλετικά διαφοροποιημένη, όπως τα χελι-δόνια έχουν μια «κληρονομική» μάθηση της κατα-σκευής της φωλιάς τους με χώμα, ενώ άλλα πουλιάτην κατασκευάζουν με κλαδάκια. Άπό πού προέρχε-ται αύτη ή μάθηση;

Η ιστορία της ανθρωπότητας μας έξηγεί: εννέαδέκατα του χρόνου κατά τη διάρκεια του οποίου υπάρ-χουμε, φαίνεται, αντιστοιχούν στην προϊστορία, ή γιανα απλοποιήσουμε, στην εποχή των σπηλαίων. Κατάτη διάρκεια χιλιετιών, άπ' όσο μπορούμε να ξέ-ρουμε, ο άνθρωπος, χάρη στη μυϊκή του δύναμη, γύ-ριζε στη φύση για να βρει είδη διατροφής, και κατό-πιν προφανώς, αργότερα, για να παραφυλαχθεί από άλ-λους άνθρώπους που θά του λεηλατούσαν ίσως τοέδαφος του. Όσο ή αντίληψη του για τον περιβάλ-λοντα κόσμο ήταν πιο περιορισμένη, τόσο είχε μεγαλύ-τερες πιθανότητες νά «ανακαλύψει» την τροφή του.Επίσης όσο καλύτερα ήξερε να υπολογίσει τις απο-

στάσεις για να επιτεθεί ή να διαφύγει από έναν κίν-δυνο, τόσο περισσότερες πιθανότητες είχε για να έπι-

ζήσει.Χάρη σ' αυτό που ονομάζουμε «ή αναπτυξιακή

πίεση», τέτοιες ζωτικές ικανότητες μεταπήδησαν απόγενιά σε γενιά. Άς φανταστούμε, πράγματι, στηνάρχη-άρχή της ανθρωπότητας, μερικούς άνδρες μεπερισσότερα χαρίσματα, άπ' ό,τι οι άλλοι: οι πιο αδύ-νατοι δεν έχουν καμιάν ελπίδα να επιβιώσουν, επομέ-νως να κάνουν και απογόνους. Οι πιο δυνατοί, αντί-θετα, έχουν όλες τις πιθανότητες να κληρονομήσουνστα παιδιά τους τα χαρακτηριστικά από τα όποιαεξαρτάται ή δύναμη τους.

'Έτσι από γενιά σε γενιά οι αδύνατοι έξαφανίστη-26

καν, οι μόνοι που επιβίωσαν ήσαν οι δυνατοί. Έ ν α εί-δος γενετικής εξάλειψης δημιουργείται: επιβιώνουνμόνο τα γένη που έχουν επαφή με το δεξί ημισφαίριο,ιδιαίτερα ενεργητικό στον άνδρα. Θά χρειάστηκαν σί-γουρα χιλιετίες, ώστε αυτή ή προοδευτική «γενε-τική εξάλειψη» αξιοποιώντας το δεξί ημισφαίριο στονάνδρα, να επιτευχθεί. Ό π ω ς και να έχει το πράγμα έδώβρίσκεται ίσως ή αρχή της κληρονομικότητας μας!

Όσον αφορά τις γυναίκες, ας τις φανταστούμεστην καλύβα τους: τα ερεθίσματα, του περιβάλλοντοςκόσμου φτάνουν σ' αυτές όλο τα ίδια, δεν έχουν άλ-λωστε μεγάλη σημασία, διότι είναι καλά προφυλαγ-μένες. Ό πραγματικός τους κόσμος που τις περι-βάλλει αποτελείται από τα παιδιά, που είναι μαζεμέ-να γύρω τους σ' ολη τη διάρκεια της παιδικής τους ηλι-κίας. Βρίσκονται όλο και περισσότερες γυναίκεςμέσα σε μια καλύβα ή σε άλλη κατοικία.. Τι πιο φυσι-κό από το να προσπαθούν να επικοινωνήσουν μεταξύτους:

Αυτό που συμβαίνει ανάμεσα στον άνδρα και στηφύση θά συμβεί ανάμεσα στη γυναίκα και άλλα άτομακαι σε ένα περιορισμένο τόπο όπου ή εκτίμηση τουχώρου δεν παίζει κανένα ρόλο. Με τον ίδιο τρόπο, θάαναπτύξουν τα μέσα επικοινωνίας, δηλαδή τα συ-στήματα της μετάθεσης σε σύμβολα, δηλαδή επίσηςτην ίδια τη βασική αρχή της λεκτικής λειτουργίας.

Οι πιο πολλοί μας πρόγονοι φαίνεται να μας έχουνκληροδοτήσει μια ψυχολογική φόρμα «αρσενική», πο-λύ διαφορετική από τη «θηλυκιά» ψυχολογική φόρμα.Κατά τη διάρκεια που «εγκαταστάθηκε» ο πολιτι-σμός, ή κοινωνική οργάνωση προσαρμόστηκε σ' αυτήντην κληρονομική διαφορά.

Μπορούμε μάλιστα να πούμε, χωρίς να είμαστειδιαίτερα «σεξολόγοι», οτι προοδευτικά εξαναγκά-στηκε ! Άρα, θά είναι προτιμότερο να επανέλθουμεστις φυσικές συνθήκες που δίνουν στον καθένα τηντύχη του. Ό μ ω ς αυτές οι «φυσικές συνθήκες», ας τομάθουμε, δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια χιλιετι-ών στις καλύβες : ο άνδρας είναι φτιαγμένος για ναμπει ολοκληρωτικά και αμέσως στον κόσμο τωνήχων, των μορφών, των αριθμών, του χώρου. Η γυ-ναίκα επίσης φυσικά είναι φτιαγμένη για να συγκινεί-ται με τους συμβολικούς ρεμβασμούς, με την απεραν-τοσύνη. Ό καθένας μπορεί να εισχωρήσει στον κόσμοτου άλλου, βέβαια, όμως, ας ξέρουμε ότι για να γίνει,θά πρέπει να κάνει μια επιπρόσθετη προσπάθεια.

Page 29: Τεύχος 09

λαμπαδεςγια την

αιωνιοτηταS. R. Fellipina

Είναι πολύς καιρός που τοπρόβλημα των αιωνίων λαμ-πάδων απασχολεί πολλούς

επιστήμονες. Κανένας δεν μπόρεσεόμως μέχρι σήμερα να βρει καί ναδώσει μιαν ικανοποιητική απάν-τηση στα δύο κυριότερα ερωτη-ματικά. Πώς κατασκευάστηκαν οιλαμπάδες καί από πού προέρχεταιή ενέργεια που τις κάνει να λάμ-πουν ; Ίσως οι υποθέσεις που πα-ραθέτουμε μπορέσουν να βοηθή-σουν τους μελλοντικούς ερευνη-τές του θέματος. Οι αρχαίοι Αιγύ-πτιοι, οι Έλληνες καί οι Ρωμαίοι,είχαν τη συνήθεια να χρησιμο-ποιούν τέτοια μέσα για φωτισμότων τάφων, ίσως σαν προσφοράστις θεότητες του θανάτου, ίσωςπίστευαν ότι μ' αυτόν τον τρόποβοηθούσαν τους νεκρούς να βρουντο δρόμο τους μέσα στην «κοιλάδατων σκιών». Άργότερα μερικές απότις λαμπάδες αυτές αντικαταστά-θηκαν από μινιατούρες, που δενλειτουργούσαν βέβαια, αλλά πε-ριείχαν λάδι. Οι πιό παράξενεςανακαλύψεις εντούτοις, παρουσιά-ζονται σε φωτιές που έκαιγαν ακόμακατά το άνοιγμα των τάφων μετάαπό αιώνες και αιώνες. Ποιο ήτανάραγε το μυστηριώδες καύσιμο πουμπορούσε να διαρκεί καί να φωτί-ζει για τόσο μεγάλο χρονικό διά-στημα ; Η απάντηση δεν βρέθηκε,αλλά ή επιστήμη υποθέτει ότι πρό-κειται για μια ουσία, ή χημικήσύνθεση της οποίας χάθηκε. Με-ταξύ των ερευνητών έχουμε τονπροσεκτικό Βίν Ούέσκοτ που εί-

Κλειώ Κοασίν

ναι ακριβώς αυτής της γνώμης καίλογαριάζει ότι αυτά τα παράξενααντικείμενα είναι γύρω στα 150.

ΤΑ ΦΩΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ

Το πρόβλημα ξεσήκωσε αληθινόπανδαιμόνιο την εποχή του Με-σαίωνα, τόσο ώστε ένας απ' τουςπιό θρησκόληπτους της εποχής, οΑθανάσιος Κίρτσερ, (1602-1680),έγραψε στο έργο του «Οιδίπους οαιγυπτιακός»: «Βεβαιώθηκα ότιαρκετές απ' αυτές τις λαμπάδες πουβρέθηκαν στους τάφους είναι έργοδιαβολικό καί ήσαν αφιερωμένεςσε παγανιστικές θεότητες όχι μό-νο γιατί έκαιγαν με αιώνια φλόγα,αλλά, προπάντων, για το γεγονόςότι ο διάβολος τις δημιούργησε γιανα καλλιεργήσει την πίστη σε ψεύτικους θεούς».

Ό κληρικός ξεσήκωσε θύελλαδιαμαρτυριών απ' τους έπιστήμονεςτης εποχής καί αναγκάστηκε ναδώσει καί μια περαιτέρω εξήγηση :«Είναι γνωστό ότι στην Αίγυπτουπάρχουν μεγάλα αποθέματα —πίσ-σας, ασφάλτου καί πετρελαίου —καί είναι λοιπόν λογικό να πιστέ-ψουμε ότι οι ιερείς της εποχής εκεί-νης δεν έκαναν άλλο άπ' το να συν-δέσουν τις λαμπάδες με τα ίδιατα αποθέματα. Αυτή πρέπει να εί-είναι ή εξήγηση του φαινομένου».

'Ενδιαφέρον επίσης είναι το γε-γονός ότι οι λαμπάδες δεν βρέθη-καν μόνο στην Ευρώπη καί στηζώνη της Μεσογείου, αλλά καί

στην Ινδία, την Κίνα καί την Νό-τιο Αμερική. Όμως ας μείνουμεστα δικά μας σύνορα. Ό ΝούμαΠομπίλιος, ο δεύτερος βασιλιάςτης Ρώμης — γνωστός επίσης καιως «ο μέγας μάγος» — είχε τοπο-θετήσει στο ναό του μια τέτοια λαμ-πάδα, ίσως την ίδια που μας περι-γράφει ο Πλούταρχος όταν ανα-φέρεται σ' ένα θρησκευτικό ιερότου Άμμωνα Δία στην Αίγυπτο.Μιά ανάλογη ανακάλυψη οφεί-λεται στον Άγιο Αυγουστίνο, κα-τά τον οποίο, «προς τιμή της Ισι-δας, έκαιγε μια φλόγα που δενμπορούσε να την σβήσει ούτε οάνεμος ούτε το νερό».

Κατά την περίοδο της βασιλείαςτου αυτοκράτορα Ίουστιανού βρέ-θηκε στην Αντιόχεια — ή κατάάλλες εκδοχές στην Έδεσσα —μια τέτοια λαμπάδα μέσα σ' ένακοίλωμα τοίχου, ή οποία έκαιγε,όπως έλεγε ή λαϊκή παράδοσητο λιγότερο επί 500 χρόνια, αλλάδυστυχώς καταστράφηκε άπ' τουςστρατιώτες.

Άς έρθουμε τώρα στον Μεσαίω-να : Έχουμε την ανακάλυψη μιαςτέτοιας φλόγας στο Γιόρκ, καίυστέρα, το 1501, «την αιώνια λαμ-πάδα» του Πάλλαντα, γυιού τουΕυάνδρου καί άλλες ακόμα.

ΟΙ ΡΟΔΟΣΤΑΥΡΙΤΕΣ

Μεταξύ του 1534 και του 1549,υπό τη θρησκευτική ηγεσία τουΠάπα Παύλου 3ου, ανοίχτηκε ένας

Τρία μπρούτζινα κηροπήγια τωνΈτρούσκων, από την «Ομάδα τωνΒούλεων», επίσημα ονομάζονταν κη-ροπήγια και θυμιατά, όμως πολλοίεπιστήμονες επιμένουν ότι τέτοιααντικείμενα περιείχαν συνήθως τις«αιώνιες λαμπάδες».

27

Page 30: Τεύχος 09

τάφος στην Βία Άππια. Βρέθηκεανέπαφο το σώμα μιας μικρούλας,που όπως έλεγαν ήταν ή κόρη τουΚικέρωνα — και που πέθανε το 44π.Χ. — όπου μέσα υπήρχε μια φλό-

Κρίστιαν Ρόζενρκρόιτς: λέγεται ότιμέσα στόν τάφο του βρέθηκε μίαλυχνία που έκαιγε από 120 Χρόνια.

γα που έσβησε μόνο με το σήκω-μα της πέτρας του μνήματος. ΟιΡοδοσταυρίτες έξ άλλου διεκδι-κούν την πατρότητα του «αιωνίουφωτός», λέγοντας ότι όταν ανοί-χτηκε ο τάφος του Κριστιάν Ρο-ζενιφόιτς και «έσυλήθη», φάνηκενα τρεμοσβήνει μια φλογίτσα πουπιθανώς είχε αρχίσει να καίει πριν120 χρόνια.

Σχετικά με τους Ροδοσταυρίτες,ένα ενδιαφέρον επεισόδιο μας έρ-χεται άπ' την Αγγλία, όπου έναςχωρικός, μπήκε μια μέρα στην κοι-λότητα ενός βράχου που φωτιζόταντεχνητά. Όταν όμως βρέθηκε σεέναν υπόγειο διάδρομο, πάτησε πά-νω σε μια προεξοχή προκαλώνταςτην πτώση ενός αγάλματος πάνωστο φως αυτό, καί το κατάστρεψε.Η εφεύρεση του «διαβολικού μη-χανισμού» αποδόθηκε στην πασί-γνωστη αίρεση. Δεν ξανακούστηκεπιά τίποτε μέχρι την αρχή τουαιώνα μας, μέχρις ότου ή ιστορίαξανάρχισε να διαδίδεται καί πάλι,ύστερα από μια ανακάλυψη στηνΑίγυπτο καί στην Ινδία ορισμέ-νων φαναριών, κλεισμένων ερμη-τικά, που περιείχαν άσβεστο φώςτο όποιο όμως έσβηνε αμέσως με-

28

τα την επαφή του με τον εξωτερικόαέρα. .

Οι Ροδοσταυρίτες μιλούν για«άγνωστες αλχημικές ουσίες», αλ-λά δυστυχώς δεν μπορούν να μαςδώσουν περισσότερες πληροφορίες.Οι επιστήμονες που καταπιάστη-καν με το θέμα αυτό, απέκλεισαντην εκδοχή πως χρησιμοποιήθη-καν μικρά φωσφορίζοντα ζωύφιααπό ιθαγενείς της Νοτίου Αμερι-κής, γιατί ή διάρκεια ζωής τέτοιωνεντόμων είναι πολύ περιορισμένη.

Υπάρχει μια θεωρία που έχειγια στόχο ακριβώς τη χρησιμο-ποίηση μιας ραδιενεργούς ουσίας,καί μια άλλη που αναφέρεται στιςπερίφημες κολόνες της Βαγδάτης.Όμως εμείς νομίζουμε ότι μπο-ρούμε να προσθέσουμε καί μιατρίτη θεωρία, βασισμένη πάνω στοψυχρό πλάσμα, «φορτωμένο» στε-γνή μπαταρία, ή ένα ανάλογονόργανο. Η φωτεινότητα είναι μη-δαμινή, αλλά ή διάρκεια της απε-ριόριστη. Ό ερευνητής W. Savit-sky, από το Μόντρεαλ, επιμένει εν-τούτοις στα περίφημα ιρακινά αν-τικείμενα, ύπεθυμίζοντας ότι πα-ρόμοια όργανα ανακαλύφθηκανκοντά στο Χουγιούτ Ραμπού—χρονολογούμενα από το 250 π.Χ.μέχρι το 224 μ.Χ.—, στο Τέλ Άμάρκαί στο Κτέ-Ζιφόν, πιθανότατα δένα δημιουργήθηκαν κατά την πε-ρίοδο των Σασσανιδών (224-651 μ.Χ).

ΦΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑΣ

Νομίζω ότι μπορούμε τώρα ναφτάσουμε στο κάτωθι συμπέρασμα:Οι μπαταρίες αυτές μπορούσαν κάλ-λιστα να είχαν εφευρεθεί απ' τονμεγάλο λαό της Άτλαντίδας και ναέγινε μετά εξαγωγή τους στη Μέ-ση Ανατολή, της οποίας οι κάτοι-κοι να μπόρεσαν να φτιάξουν άλ-λες όμοιες. Οι δικοί μας ερευνητέςέχουν φτιάξει μια τέτοια μπαταρία,που είχε ισχύ γύρω στα 6 βολτ. Ό-μως ξέρουμε ότι όλες οι μπαταρίεςέχουν πολύ μικρή διάρκεια ακόμακαι σήμερα. Πώς άραγε μπόρεσανεκείνοι οι άνθρωποι να τις κάνουννα διαρκέσουν για αιώνες ολόκλη-ρους ; Ισως χρησιμοποίησαν ηλε-κτρικό ρεύμα για να «φορτώσουν»-πλάσμα που ήταν κλεισμένο μέσασε γυαλί ή σε κάποιο ανάλογο υλι-κό. Ό φωτισμός που παρήγαγανέτσι ήταν φυσικά πολύ αδύνατος,αρκετά όμως εντυπωσιακός γιαέναν τάφο. Ό ίδιος ο ηλεκτρισμόςείναι μια φυσική δύναμη, που μπο-ρεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί, καιδεν αποκλείεται και οι αρχαίοι ναγνώριζαν τη χρήση του, καθώςεπίσης καί οι αλχημιστές, και ήγνώση αυτή να ξεχάστηκε κατό-πιν.

S.R. Felliqina

Μιά εικονογραφία από το «Μούτους Λίμπερ» των ροδοσταυριτών. Σέ με-ρικούς ερευνητές ή αλληγορία είναι καθαρή: παριστάνει το ηλιακό φώς«φυλακισμένο» μέσα σε μια γυάλινη σφαίρα.

Page 31: Τεύχος 09

το αινιγματου

αριθμου

ΝΤΙΝΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ

Ό νέος συνεργάτης μας κ.Ντίνος Γαρουφαλιάς παρου-σιάζει μέρος μόνο των στοι-χείων που αναφέρονται στοναριθμό 7. Ο μοναδικός αυτόςσυμβολισμός ενός αριθμού χά-νετε σ' ένα δαίδαλο από θεω-ρίες ή υπόσταση των όποιωνξεφεύγει πολλές φορές απότα όρια της επιστήμης.

Πόσες «συμπτώσεις» μπορεί να παραδεχτεί έναςλογικός άνθρωπος πάνω σ' ένα και το αυτόσυγκεκριμένο φαινόμενο ; Άπό ποιόν αριθμό

κι έπειτα αρχίζει να υποπτεύεται και ν' αναρωτιέταιότι «δεν μπορεί να είναι όλες συμπτώσεις» και ότι«κάποιο μυστήριο κρύβεται έδω πέρα»; Μήπωςεπτά «συμπτώσεις» είναι το μάξιμουμ για να μήν προ-βληματιστεί ο άνθρωπος κι αρχίσει να έχει υπό-νοιες ; Έδώ διαψεύδεται ή «παντοδυναμία» και ή«πανταχού παρουσία» του άριθμού επτά, διότι οι«συμπτώσεις» κατά τις οποίες εμφανίζεται είναι ά-πειρες... Ισως αν κάποιος ξεροκέφαλος αριθμολό-γος ή ερευνητής καθόταν να τις ξεψαχνίσει, σίγουρα,θά τις εύρισκε 490 ή 777... ή κάποιο άλλο «σημα-διακό» πολλαπλάσιο του επτά, για να υποστηρίξειτη θεωρία του.

Θά μπορούσε να γραφτεί βιβλίο ολόκληρο γιατο επτά, για τις «σημαδιακές» εμφανίσεις του στηνιστορία της ανθρωπότητας, για τη σημασία τουκαι το συμβολισμό του και πάλι θά' μενε αναπάντητο.Κάθε χρησιμοποίηση του είναι και μια άποψη, μιαθεωρία.

Ό εκάστοτε υποστηρικτής της μιας ή της άλληςθεωρίας προσπαθεί να της προσδώσει στοιχείααδιάσειστα, αποδείξεις ακλόνητες, αλλά ο κοινόςνους μένει πάντα με μια κάποια απορία.

Έμείς θά αρκεστούμε στο να αναφέρουμε μερι-κές απόψεις, βασισμένες σε ιστορικά και άλλα ντο-κουμέντα και μερικές από τις θεωρίες που, κατάκαιρούς, προσπάθησαν να δώσουν μιαν εξήγηση, σαντην «αστρονομική», τη «μαθηματική», τη «θεο-σοφική», τη «μυσταγωγική» κ.α.

Πριν απαριθμήσουμε μερικές από τις πιο γνω-στές και «πετυχημένες» εμφανίσεις του άριθμούεπτά, θά πρέπει ίσως να παραδεχτούμε ότι μερικέςαπ' αυτές θά ήταν σαφώς συμπτωματικές, πράγμα

29

Page 32: Τεύχος 09

που οδήγησε στην μετέπειτα δημιουργία ή κατασκευήκι άλλων επτά. Και μ' αυτή τη βάση, τα «επτάρια»θά πρέπει να χωριστούν σε δυό μεγάλες κατηγορίες :Τά αυθεντικά ή συμπτωματικά, που υπήρξαν «αφ'εαυτών» (και τα όποια εξυπακούεται ότι είναι ελά-χιστα) και τα «φτιαχτά» που είναι προφανές ότιδημιουργήθηκαν εκ των υστέρων με βάση τη μιαή την άλλη δοξασία.

Οι πιό αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις αυθεν-τικών επτά, που έδωσαν και τη βάση για τη δημιουρ-γία της «αστρονομικής» θεωρίας της τελειότητας τουάριθμού επτά, είναι ότι οι πρώτοι Χαλδαίοι αστρο-νόμοι (ή αστρολόγοι;) είχαν ανακαλύψει μόνο επτάπλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα, ενώ «σαν απόσύμπτωση» οι αστερισμοί των δύο Άρκτων είχαν

Κλασική αλχημιστική γραβούρα όπου φαί-νονται καθαρά τα επτά «τσάκρας», ήτοι, ταεπτά ζωτικά σημεία του ανθρωπίνου σώ-ματος που έχουν άμεση αντιστοιχία με τουςεπτά πλανήτες και αντιπροσωπεύουν χαρί-σματα και ελαττώματα του ανθρώπινου χα-ρακτήρα. Πάνω: ένας μυημένος Τολτέκα,άφού εξαγνίστηκε διά του ύδατος διατρέ-χει τις σπείρες του Λόγου, ώστε να μπο-ρέοει να φτάσει στά επτά σπήλαια της πρω-ταρχικής κατοικίας του άνθρώπου και ναξαναγεννηθεί.

από επτά άστρα ο καθένας, Το μυστήριο που παρου-σίαζε και παρουσιάζει ακόμα για πολλούς ο έναστροςουρανός, ο κοσμικός χώρος και, γενικότερα, τοΣύμπαν, προσέδωσε αμέσως σημαδιακό χαρακτήραστο γεγονός ότι στο ηλιακό μας σύστημα υπήρχανεπτά πλανήτες, ενώ δύο από τους σημαντικότερουςαστερισμούς που είχαν παρατηρηθεί, είχαν απόεπτά άστρα ο καθένας. Γιατί να ήταν επτά καί όχιεξι ή οκτώ ή εννιά ; Εφόσον ή κοινή δοξασία, παρ'όλες τις ««ελλειπείς» γνώσεις που είχαν πάνω στοθέμα, παρουσίαζε το Σύμπαν για τέλειο, μήπως δενήταν τυχαίο ότι βρέθηκαν μερικά «έπτάρια» στονέναστρο ουρανό ; Άς μή ξεχνάμε ότι από πολύ πιόπαλιά είχε παρατηρηθεί μια άλλη, επίσης αυθεντική,περίπτωση του άριθμού επτά στο χώρο των φυσικώνφαινομένων : Το Ουράνιο Τόξο με τα επτά χρώματατης Ίριδας. Πώς καί, προ πάντων, γιατί εμφανί-ζονταν επτά χρώματα στον ουρανό αμέσως μετά τηβροχή ; Ισως σε κάτι τέτοια γεγονότα να αποδό-θηκε κατ' αρχήν ή τελειότητα του άριθμού επτά, ότιδηλαδή ή συχνή εμφάνιση του σε αστρονομικά καίφυσικά φαινόμενα δεν ήταν τυχαία αλλά ότι ή τε-λειότητα του Σύμπαντος αντιπροσωπευόταν διάμέσου του άριθμού επτά.

Πρώτοι οι Αιγύπτιοι καί οι Έλλησες έδωσανμια «μαθηματική» εξήγηση στο φαινόμενο του επτά,βασιζόμενοι σε διάφορους αριθμητικούς υπολογι-σμούς. Κατ' αρχήν ήταν το άθροισμα του τρία καίτου τέσσερα, δηλαδή του τριγώνου και του τετρα-γώνου. Το τρία, ή αρχική τριάδα, πηγή του παντός,προερχόμενο από την ένωση των δύο πρώτων μο-νάδων, μαζί με το τέσσερα, κατ' εξοχήν αντιπρόσωπο

Η χρυσή επτάφωτη λυχνία (Μενοράχ) ενώ μεταφέ-ρεται απο το Ναό κατά την καταστροφή της Ιερουσα-λήμ. (Αψίδα του Τίτου, Ρώμη, 81 μ. Χ.).

30

Page 33: Τεύχος 09

της τελειότητας (τέσσερεις τέλειες ορθές γωνίες,ή «τετρακτύς» του Πυθαγόρα, ήτοι το άθροισμα τωντεσσάρων πρώτων αριθμών που έδινε την πρώτηδεκάδα, το «τετραγράμματον» των Εβραίων, ήτοιτο μυστηριώδες απρόφερτο όνομα του Θεού JHVH(Γιάχβε) κλπ.) έδινε άθροισμα επτά. Το γεγονόςεξ άλλου ότι το επτά είναι ο μοναδικός αριθμός τηςδεκάδας που ούτε διαιρείται ούτε πολλαπλασιά-ζεται μέσα στα πλαίσια της δεκάδας, του προσέ-δωσε χαρακτήρα μοναδικό, αιώνιο, ίερό.

Από κει και πέρα, οι έπταδικές δοξασίες άρχι-σαν να αυξάνονται και ενα, σχεδόν παγκόσμιο,έπταδικό σύστημα άρχισε να κυριαρχεί. Η Σελήνη,ο «μυστηριώδης» αυτός δορυφόρος της γης είχετέσσερεις (πάλι το τέσσερα) ισόχρονες φάσεις στηδιάρκεια ενός μηνός που ισοδυναμούν με τέσσε-ρεις εβδομάδες, δηλαδή κάθε φάση της Σελήνηςσυμπληρωνόταν σε επτά ήμερες. Κατά πόσον είναι«αυθεντικό» ή ίσως «φτιαχτό» το ότι— σύμφωναμε τη «Γένεση»— «είχε συντετελεσμένα ο Θεόςεν τη ημέρα τη εβδόμη τα έργα αυτού και άνεπαύθητην ήμέραν την έβδόμην και εύλόγησεν ο Θεόςτην ήμέραν την έβδομην, και ήγίασεν αυτήν διότιεν αύτη άνεπαύθη», είναι ενα ερώτημα που βρί-σκεται έξω από τα πλαίσια του θέματος μας. Γι' αυτό,πριν αναφερθούμε στις «θρησκευτικές» εμφανίσειςτου άριθμού επτά, ας δούμε τί λέει ή Έλενα Πετρό-βνα Μπλαβάτσκυ όσον αφορά στη «θεοσοφική»άποψη.

Ό αριθμός επτά προέρχεται από την αρχικήτριάδα, δηλαδή τις τρεις υποστάσεις της θεότητας.Σύμφωνα με τη θεοσοφία, ή ζωή ή ή συνείδηση πουζωογονεί τον κόσμο - αν και είναι μία - έχει τριπλήυπόσταση, κατέχει δηλαδή τρεις βασικές ιδιότητες :τη θέληση, τη σοφία και την ενέργεια. Επειδή όμωςείναι δυνατόν να κυριαρχεί ή μία άπ' αυτές τιςιδιότητες πάνω στις άλλες, και από τις δύο πουμένουν, ή μία να είναι πιό ισχυρή από την άλλη, οιβασικοί συνδυασμοί με τους οποίους μπορεί να πα-ρουσιαστεί ή συνείδηση είναι επτά. Το ίδιο συμ-

Τά ανατολικά φιλοσοφικο-θρησκευτικά συστήματα δενυστέρησαν στην πλούσια χρησιμοποίηση του άριθμούεπτά.

Η Σουμεριακή «Σφραγίδα του Πειρασμού» της θεάςΓκάλα Mπάου με το Δένδρο της Ζωής και τον Όφιπου συμβολίζει την ισχύ της.

βαίνει και με την αρχική ύλη. Όταν ενεργήσει πά-νω της το πνεύμα, παρουσιάζει κι αυτή τρεις βα-σικές ιδιότητες (την αδράνεια, την κίνηση καί τορυθμό) που κι αυτές, ανάλογα με την υπεροχή τηςμιας πάνω σας άλλες δύο, μπορούν να σχηματί-σουν επτά συνδυασμούς. Δηλαδή, κατά τη θεοσο-φική άποψη, ο αριθμός επτά εμφανίζεται τόσο στοπνεύμα όσο καί στήν ύλη, τούς βασικούς αυτούςπόλους της ανθρωπινής ύπαρξης, γήινης ή εξω-γήινης, δείχνοντας έτσι τον αναμφισβήτητα «ίερό»του χαρακτήρα.

Πολύ κοντά στις θεοσοφικές θεωρίες της Μπλα-βάτσκυ, της Μεζάν και της Μπαίηλεϋ για τον αρι-θμό επτά, βρίσκεται καί ή «μυσταγωγική» άποψη.Η κοσμογονική θεωρία των άποκρυφιστών παρα-δέχεται επτά Ρίζες - Φυλές, κάθε μία από τις όποιες

31

Page 34: Τεύχος 09

υποδιαιρείται σε επτά φυλές που διαδέχονται ήμια την άλλη στην κυριαρχία του κόσμου. Η εμφά-νιση μιας καινούριας Φυλής ή Ρίζας - Φυλής συμ-πίπτει με την παρακμή της προηγούμενης, χωρίςνα αποκλείεται ένας συνδετικός κρίκος μεταξύ τους.Σύμφωνα με την ίδια θεωρία, οι δύο πρώτες Ρίζες- Φυλές, μαζί με τις δεκατέσσερεις Ύποφυλές

τους, όχι μόνο εξαφανίστηκαν χωρίς ν' αφήσουνίχνη αλλά δεν είχαν κάν υλική υπόσταση (άποψηπου μπορεί να παραλληλιστεί με την «Καρμική»θεωρία του «άστρικού» ή «αιθέριου» ή «βιοπλασμα-τικού» σώματος). Οι επόμενες δύο Ρίζες - Φυλές(που μπορούν να ταυτιστούν με τους χαμένους κό-σμους της Άτλαντίδας, της Λεμουρίας, της Μού,κλπ.) άφησαν πάμπολλα κατάλοιπα του πολιτισμούτους, που, αυτή τη στιγμή, αποτελούν τα αινιγματικάευρήματα, τις μυστηριώδεις πανάρχαιες αλλά τέ-λειες βραχογραφίες, τα κυκλώπεια τείχη, τα φαινο-μενικά άσχετα αλλά παράλληλα αλφάβητα και ι-δεογράμματα χαμένων πολιτισμών, κλπ., που γιατην επίσημη επιστήμη δεν μπορούν να έξηγηθούνστο χώρο και το χρόνο. Επίσης ορισμένοι σύγχρο-νοι «καθυστερημένοι» λαοί αποτελούν κατάλοιπατης παρακμής αύτων των Φυλών. Η «άποκρυφι-στική» θεωρία παραδέχεται ότι ή λευκή άρεια φυλήπου σήμερα κυριαρχεί στον κόσμο είναι ή πέμπτηΎποφυλή της πέμπτης Ρίζας - Φυλής και ότι μαςμένουν, δηλαδή, άλλες δύο Ρίζες - Φυλές πριν τηνοριστική και τελεσίδικη συντέλεια του Κόσμου.Άς αφήσουμε όμως την κοσμογονία των «έπταδι-στών» και ας πάρουμε - για παράδειγμα - μια απότις λεγόμενες Απόκρυφες Επιστήμες. Ό αριθμόςεπτά είναι το κέντρο βάρους πάνω στο όποιο στη-ρίζεται ολόκληρη ή Αλχημεία.

Η άλχημιστική διαδικασία χωρίζεται σε δύοφάσεις : την άργυροποιΐα και την χρυσοποιΐα, κάθεμια από τις όποιες υποδιαιρείται σε επτά φάσεις,με απώτερο σκοπό την ανεύρεση του περίφημου «φι-λοσοφικού λίθου» που ήταν «φάρμακο» και «έλι-ξήριο» γιατί «μεταμόρφωνε όλα τα ευτελή μέταλλασε χρυσάφι, γιάτρευε όλες τις άρρώστειες και επέ-κτεινε τη διάρκεια της ζωής έπ' αόριστον». ΌJohannes Myllius παραδεχόταν ότι ο μυστικός

τύπος για την ανεύρεση του φιλοσοφικού λίθουυπήρχε στη λατινική λέξη V I T R I O L , της ο-ποίας τα επτά αρχικά : Visita Interiora Terrae Re-ctificando Invenies Occultum Lapidem συμβόλιζαντις 7 φάσεις της πρωταρχικής διαδικασίας, ήτοι:Διαπύρωση, Ύδραργύρωση, Διάλυση, Σήψη, Διύ-λιση, Πήξη και Βαφή, που κι αυτές, με τη σειράτους, αντιπροσωπεύονται από τους «επτά πλανήτεςκαι τα επτά μέταλλα» , ήτοι: Κρόνος - Μόλυβδος,Ζευς - Κασσίτερος, Άρης - Σίδηρος, Ήλιος - Χρυ-σός, Αφροδίτη - Χαλκός, Ερμής - Υδράργυρος καιΣελήνη - Άργυρος. Η δεύτερη και ουσιαστική δια-δικασία της Αλχημείας παρουσίαζε επίσης επτά

Η άλχημιστική διαδικασία σε σχη-ματική αναπαράσταση των επτά φά-σεων στο κέντρο, με τη συμβολή τωνδύο συστατικών του ανθρώπου: σώ-μα - ψυχή.

Ό συμβολισμός του «ερμητικού κη-ρυκείου» σε συνδυασμό με την έν-νοια του όφι, είναι τόοο παγκόσμιος,που βρίσκεται μέχρι στην Ίνδία, σεπάμπολλα γλυπτά, εικόνες και ανα-παραστάσεις.

32

Page 35: Τεύχος 09

φάσεις με πολύ πιο βαθύ φιλοσοφικό νόημα : Ε-ωσφόρος (με την ετυμολογική έννοια «εκείνου πουφέρνει το φως»), Κηρύκειον (έμβλημα του Ερμήτου Τρισμέγιστου και σύμβολο της ομόνοιας),Σταυρός της Ζωής ή Cruz Ansata (σύμβολο μυστικώνπαραδόσεων), Μονόκερως (σύμβολο πνευματικήςαγνότητας), Παρθένος (σύμβολο φυσικής αγνότη-τας), Όφις (γνωστός συμβολισμός από τη μυστικήπαράδοση του Αδάμ, της Εύας και του «αγγέλου»Σαμαήλ, μέχρι τον Κετζαλκοάτλ των Άζτέκων καιτο Βασιλικό Φίδι των Ινδιών) και... εβδομον : ήτελευταία φάση δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί.Είναι μια Ελπίδα που αντιπροσωπεύεται από τηναπελευθέρωση της συνείδησης. Όταν ξημερώσειεκείνη ή ημέρα, ή ανθρωπότητα θά βρίσκεται στοκατώφλι μιας νέας διάστασης.

Παράλληλα με την άλχημιστική παράδοση, όλεςοι απόκρυφες επιστήμες έδωσαν πολύ ιδιάζουσασημασία στον αριθμό επτά, ο οποίος εμφανίζεταιπαντού από την αστρολογία, την αριθμολογία καιτή χειρομαντεία, μέχρι τη λευκή και μαύρη μαγεία,τις καββαλιστικές θεωρίες και όλα τα μεγάλα «Μυ-στήρια» των αρχαίων. Γιά να αναφέρουμε μόνο ταπιο γνωστά, από τους ίεροφάντες των Ελευσίνιων,των Καβείρων και των Πυθαγορείων στην Ελλάδα,μέχρι τους μυσταγωγούς των ναών της Ισιδας,του Ρα και του Τρισμέγιστου στην Αίγυπτο, απότους «Δρουΐδες» της Δυτικής Ευρώπης και τις παγα-νιστικές συναθροίσεις του Νέου Κόσμου, μέχρι τουςμεγάλους μύστες των μοναστηριών του Θιβέτ, τωνΙμαλαΐων και γενικά της Άπω Ανατολής, παντού,

ο αριθμός επτά εμφανίζεται σαν αιώνιο έμβλημα,σύμβολο της τέλειας μύησης και της εσωτερικήςγνώσης.

Άν πάρουμε τώρα την ίστορικοθρησκευτικήπλευρά του θέματος, θα βρούμε άπειρες εμφανίσειςτου άριθμού επτά, είτε αυθεντικές είτε τεχνητές.Θά αναφέρουμε μόνο χαρακτηριστικά τις σημαντι-κότερες περιπτώσεις εμφανίσεων του άριθμού επτά,σε διάφορες θρησκείες, ιστορίες και μυθολογίες.

Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, ο Θεός έπλασετον κόσμο σε έξι μέρες και την εβδόμη ξεκουράστηκε.Οι αρχάγγελοι που εξουσιάζουν τούς υπόλοιπουςαγγέλους είναι επτά. Τα άζυμα και ή σκηνοπηγίαδιαρκούσαν επτά μέρες. Η έπτάφωτη λυχνία είχεεπτά βραχίονες.

Λένε ότι ο περίφημος Πύργος της Βαβέλ είχεεπίσης επτά ορόφους. Επτά ιερείς με επτά σάλπιγ-γες περπάτησαν γύρω από την Ιεριχώ επί επτά μέρεςκαι την έβδομη έκαναν επτά φορές το γύρο. Επτά

είναι τα θανάσιμα αμαρτήματα, επτά τα χαρίσματατου Αγίου Πνεύματος και επτά και τα Μυστήριατης Εκκλησίας. Ό Χριστός έδίδαξε να συγχωρούμεεβδομήντα επτά φορές. Οι Αύγύπτιοι είχαν μετρήσειεπτά διακλαδώσεις του Νείλου και γι' αυτό λεγότανΈπτάστομος. Ό Φαραώ, σύμφωνα με την παράδοση,ονειρεύτηκε επτά παχιές και επτά ισχνές αγελάδες,ενώ ο λαός πίστευε ότι επτά θεοί δημιούργησαν τονκόσμο και επτά νύμφες καθόριζαν την τύχη τουκαθενός. Επίσης, ή θεά Ίσις ταξίδευε στο Δέλτατου Νείλου με επτά ιερούς σκορπιούς. Στή Μεσο-ποταμία οι Ίωαννίτες προσεύχονται και νηστεύουνεπτά μέρες και επτά νύχτες για να μπορέσουν ναπάνε στον παράδεισο που έχει επτά πύλες (όσες καιή κόλαση εξ άλλου). Οι στροβιλιζόμενοι ντερβίσιδεςτης Μικράς Ασίας χορεύουν το συμβολικό χορότους ανά επτά. Στην Ινδία, οι περισσότεροι ναοίείναι κτισμένοι σε επτά αυλές και ή κοινή δοξασίαείναι ότι το Δελχί κτίστηκε στα ερείπια επτά πό-λεων. Οι Μουσουλμάνοι πρέπει να έπισκεφθούν τηΜέκκα επτά φορές, να θυσιάσουν επτά κριάρια, νακάνουν επτά φορές το γύρο της πέτρας της Καάβαςκαι να προσκυνήσουν επτά φορές τους επτά τάφουςτων επτά συνεργατών του Μωάμεθ. Έξ άλλου,έχουν μέν την υποχρέωση να προσεύχονται επτάφορές την ημέρα, αλλά δικαιούνται να παντρευτούνεπτά γυναίκες.

Η ελληνική αρχαιότητα είναι κι αύτη κατά-μεστη από «επτάρια». Επτά ήταν τα άριστουργή-

Ή «Μενοράχ» προέρχεται από τη συμβολική μορφήτου Ίερού δένδρου της Έγγύς Ανατολής. (Λίθινο βά-ζο, Μεσοποταμία, 3.000 π.Χ.) Ζωγραφικός πίνακας(κάτω) ενός ασθενούς του γνωστού συγγραφέα καιψυχαναλυτή Κάρλ Γιούνγκ, που δείχνει τό Δένδρο τουΦωτός σάν «εικόνα - όνειρο» βγαλμένο αυθόρμητα απότο ύποσυνείδητο. Από ψυχολογικής πλευράς σημαίνειτην εξάπλωση και έπιφώτιση της συνείδησης.

33

Page 36: Τεύχος 09

ματα της αρχαίας αρχιτεκτονικής τα λεγόμενα επτάθαύματα του κόσμου : Το Μαυσωλείο της Αλικαρ-νασσού, ή Πυραμίδα του Χέοπα, ο Φάρος της Αλε-ξανδρείας, ο Κολοσσός της Ρόδου, οι ΚρεμαστοίΚήποι της Βαβυλώνας, το Χρυσελεφάντινο Άγαλματου Δία στην Ολυμπία και ο Ναός της Άρτέμιδαςστην Έφεσο. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, επτά ήτανοι Σοφοί της Αρχαιότητας : Θαλής ο Μιλήσιος,Πιττακός ο Μυτιληναίος, Βίας ο Πριηνεύς, Σόλωνο Αθηναίος, Κλεόβουλος ο Αίνδιος, Μύσων οΧηνεύς και Χίλων ο Λακεδαιμόνιος. Στήν Ολυμπίαυπήρχε μια στοά που λεγόταν «έπτάφωνος» διότιείχε έπταπλή ήχώ. Οι Θήβες είχαν επτά πύλες καιεπτά πύργους γι' αυτό καί επτά αρχηγοί πολιόρκησαντην πόλη. Οι Σπαρτιάτες θυσίαζαν στον Απόλλωνατην έβδομη μέρα κάθε μηνός, γιατί όταν γεννήθηκεο Απόλλων, οι κύκνοι της Μαιονίας έκαναν επτάφορές το γύρο της Δήλου και επτά φορές επανέ-λαβαν το άσμα τους προς τιμήν του, γι' αυτό καί ήλύρα του Απόλλωνα είχε επτά χορδές. Στήν Κρήτη,ο Μινώταυρος δεχόταν για φόρο επτά εφήβους καίεπτά παρθένες, ένώ ή Νιόβη είχε κάνει επτά αγόριακαί επτά κορίτσια.

Τέλος, ή λαϊκή φαντασία καί τα παιδικά παρα-μύθια κάνουν πλούσια χρήση από «φολκλορικά»έπτάρια. Α π ό τα πιό γνωστά είναι οι επτά γυναίκεςτου Κυανοπώγωνα, τα επτά αδέλφια του Κοντορε-βιθούλη, οι επτά νεράιδες της Ωραίας Κοιμωμέ-νης του Δάσους, οι επτά κόρες του Δράκου, οι επτάγυναίκες του Γίγαντα καί ή πασίγνωστη Χιονάτημε τους επτά Νάνους.

Τί σχέση μπορεί να έχουν αυτά τα «φολκλορικά»έπτάρια με τις επτά νότες της μουσικής, τον έπτα-δικό νόμο της τελειότητας του Πυθαγόρα, την έπτά-λοφο Ρώμη, ή τους επτά αστέρες της Πλειάδας,μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε. Η διαφορά πουπαρουσιάζουν τα τεχνητά έπτάρια από τα γνήσιαβρίσκεται μέσα στα πλαίσια της οποιασδήποτελογικής. Βέβαια εξ ίσου λογικό είναι να αντιπαρα-τάξουμε ότι, αν ή Μεγάλη καί Μικρή Άρκτος, ήΠλειάδα καί μερικοί άλλοι αστερισμοί έχουν επτάάστρα, τα εκατομμύρια των άλλων έχουν περισσό-τερα ή λιγότερα καί ότι οι επτά «πλανήτες» δενείναι πιά επτά.

Στήν Ινδική μορφή του Γιόγκα—το Κουνταλίνι Γιόγ-κα— το ανθρώπινο σώμα παρουσιάζεται σαν μικρόκο-σμος όπου ή σπονδυλική στήλη είναι ο ΠαγκόσμιοςΆξων. Η ζωτική δύναμη παρουσιάζεται σαν «ΌφιςΚουνταλίνι» που κοιμάται στη βάση της σπονδυλικήςστήλης. Καθήκον του γιόγκι είναι να ξυπνήσει καινα «σκαρφαλώσει» στο «δένδρο» περνώντας από τα εν-διάμεσα πνευματικά κέντρα («τσάκρας») ώσπου ναφτάσει οτό Σαχασράρα Τσάκρα, τον Λωτό με τα χί-λια πέταλα, που είναι στην κορυφή. Η δύσκολη ανά-βαση ακολουθεί διπλό μονοπάτι το οποίο συμβολίζειτους δύο πόλους της ζωής. Αυτά τα δύο «φίδια» πουσυμπλέκονται είναι ένα αρχέτυπο μοντέλο για πνευ-ματική και ψυχολογική ανάπτυξη, που βρίσκεται καιστις δυτικές παραδόσεις με τη μορφή τον «ΈρμητικούΚηρυκείου».

Σχηματική αναπαράσταση μιας επταώροφης συριακήςπυραμίδας (Ζιγκουράτ). Στην κορυφή διακρίνονταιτα αγάλματα των θεών στους οποίους ήταν αφιερω-μένη.

Άραγε όμως από τα υπόλοιπα αυθεντικά έπτάριαπου βρίσκονται στη Φύση καί παραμένουν ακλό-νητα, εμείς, σαν λογικοί άνθρωποι, πόσα μπορούμενα παραδεχτούμε σαν «συμπτωματικά»;

Ισως εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι το θέμαδεν εξαντλείται μ' αυτές τις λίγες παραγράφους.Κάθε άποψη, κάθε θεωρία για την ύπερκόσμια δύ-ναμη του «επτά», την ιερότητα καί την πανταχούπαρουσία του σημαδιακού αύτού άριθμού, θά μπο-ρούσε να αποτελέσει ξεχωριστό βιβλίο, άφού είναιο ακρογωνιαίος λίθος πάνω στον όποιο οικοδομείταιολόκληρη ή δοξασία, πάνω στον όποίο βασίζεταιή ίδια ή θεωρία που χωρίς αυτόν δεν έχει λόγο ύπαρ-ξης. Όποια όμως καί να είναι ή πιό «σωστή», ήπιο «αληθινή», εμείς δεν μπορούμε παρά να παρα-δεχτούμε ότι ο αριθμός επτά είναι πανταχού παρώνκαι δεν παύει από το να διέπει την ύπαρξή μας πάνωσ' αυτόν τον πλανήτη.

Ντίνος Γαρουφαλιάς

34

Page 37: Τεύχος 09

τα βηματα

του διαβολουΓ. ΜΠΑΛΑΝΟΣ

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι το κοινό εξα-κολουθούσε ν' αποδίδει υπερφυσικά αίτια στα ίχνη.Αυτό φαίνεται καθαρά από το γεγονός ότι ειδοποίη-σαν την Εταιρία Ψυχικών Ερευνών και όχι άλλουςερευνητές. Ό π ω ς θά δούμε όμως αργότερα, υπάρ-χουν και άλλες ερμηνείες που δεν κάνουν χρήση τουυπερφυσικού στοιχείου και που είναι, ίσως, πολύπιο βάσιμες. Άπό όσο γνωρίζω πάντως και από ταστοιχεία που υπάρχουν στο αρχείο μου, ή περίπτωσητου Οκτωβρίου 1950 στο Ντέβον ήταν και ή τε-λευταία εμφάνιση των «βημάτων του Διαβόλου»,όπως έγιναν γνωστά. Ισως, βέβαια, υπήρξαν καιάλλες για τις οποίες δεν έχω στοιχεία.

Έχουμε λοιπόν ενα αίνιγμα που κρατά κάπου ένά-μιση αιώνα και που απαιτεί κάποια ερμηνεία. Δυστυ-χώς, τα ουσιαστικά στοιχεία που θά μας ήσαν χρή-σιμα, είναι ανύπαρκτα. Εκτός από τα ίδια τα ίχνη,δεν υπάρχουν πολλά άλλα πράγματα. Όλες σχεδόνοι εμφανίσεις και ιδίως ή πιο γνωστή, εκείνη τουΝτέβον στα 1855, έγιναν σε μια εποχή που δεν είχετις γνώσεις, ούτε τα μέσα για κάτι ουσιαστικότερο.Στήν περίπτωση του 1950 πάλι, οι μάρτυρες είχαντη φαεινή ιδέα να καλέσουν την Εταιρία ΨυχικώνΕρευνών. Η Βρεταννική Ε.Ψ.Ε. είναι, βέβαια, μια

πολύ καλή οργάνωση, παγκόσμια φημισμένη για τοκύρος της και την αντικειμενικότητα των ερευνώντης, αλλά δεν ήταν ή κατάλληλη για την περίπτωσημας, όπως θά δούμε αμέσως. Με το να ρίξει κα-νείς, άλλωστε, μια ματιά στα ίχνη, όσο και να είναιειδικός — και σε τί ειδικός;— δεν πρόκειται να μά-θει και πολλά πράγματα.

Σήμερα οι ερμηνείες του φαινομένου χωρίζονταισε δύο κατηγορίες. Η πρώτη υποθέτει ότι τα ίχνηείχαν ζωική προέλευση, τα προκάλεσε, δηλαδή, κά-ποιο πλάσμα και ήσαν, στήν κυριολεξία, βήματα. Ηδεύτερη υποθέτει ότι τα ίχνη είχαν μηχανική προέ-λευση και δεν ήσαν βήματα. Ας δούμε τώρα ταυπέρ και τα κατά στήν κάθε υπόθεση.

Υ π ό θ ε σ η ζ ω ι κ ή ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς .

Η υπόθεση αυτή είναι και ή παλαιότερη, όπωςείδαμε με τα καγκουρώ, πουλιά, λαγούς κ.λπ. Σή-μερα θά πρέπει να διαθέτει κανείς ή μεγάλη αφέλειαή μεγάλη άγνοια των γεγονότων για να πιστεύει ότιοποιοδήποτε γνωστό ζώο θά μπορούσε να είναι ήαιτία. Γνωστό, όχι. Μήπως όμως θά μπορούσε ναήταν κάποιο άγνωστο;

Κατ' αρχάς ή πιθανότητα να πρόκειτο για κάποιοάγνωστο ζώο είναι μέσα στα όρια και του πιθανούκαι του δυνατού. Άγνωστα ζώα, μικρά κατά κανόνα,ανακαλύπτονται κάθε χρόνο στήν ξηρά και ακόμηπερισσότερο στη θάλασσα, που αποτελεί ακόμη μια

«Τέρρα Ίνκόγκνιτα». Άν τυχόν οι ζωολόγοι έχουναντιρρήσεις γι' αυτό που είπα, επιφυλάσσομαι γιαμια ιδιαίτερη απάντηση στο θέμα αυτό. Προς τοπαρόν τους θυμίζω την περίπτωση του κοιλάκανθα...και το γεγονός ότι, χωρίς να συμπεριλάβουμε τουςωκεανούς καί την Ανταρκτική, το ενα δέκατο πε-ρίπου της στερεάς επιφάνειας της Γης παραμένειουσιαστικά ανεξερεύνητο.

Ό πλέον πιθανός δράστης στήν περίπτωση μαςείναι κάποιο από τα άγνωστα πλάσματα που βρέ-θηκαν στο Κάνβεϋ Άιλαντ, στον κόλπο του Τάμεση,στα 1953 και 1954. Στήν πρώτη περίπτωση, πουσυνέβει το Νοέμβριο του 1953, το άγνωστο πλάσμαβρέθηκε από ψαράδες νεκρό στήν παραλία, εκεί πουτο είχαν πετάξει τα κύματα. Το τράβηξαν πιο εξωστήν παραλία και ειδοποίησαν την αστυνομία. Σύν-τομα έφθαναν επιστήμονες από το Λονδίνο. Έδώσυνέβει κάτι που έχω υπόψη μου να έχει συμβείκαι σε άλλες ανάλογες περιπαώσεις, στήν Τασμα-νία π.χ. — και που μπορεί να περιγραφεί με δυο λέ-ξεις: Αδικαιολόγητη Αδιαφορία.

Το εξέτασαν, βέβαια, και το φωτογράφισαν. Τοσυμπέρασμα ήταν ότι το πλάσμα ήταν άγνωστο στουςζωολόγους και έδωσαν εντολή να το κάψουν! Γιά ναμή βρωμίσει! Ά λ λ α είναι που έχουν βρωμίσει, άλλα...τέλος πάντων.

Έν πάση περιπτώσει, το πλάσμα ήταν καθαράυδρόβιο, με βράγχια και ύψους 80 περίπου εκατοστών.Το σώμα του δέν είχε λέπια, αλλά μια καφεκόκκινηχοντρή επιδερμίδα. Το κεφάλι του ήταν πλαδαρό καιδιέθετε δυο προεξέχοντα μάτια. Το πιο περίεργο όμωςάπ' όλα ήταν ότι διέθετε δυο πόδια, που του επέ-τρεπαν, κατά τα φαινόμενα, να περπατά όρθιο. Ητανάραγε ο δράστης...;

Το συμβάν αυτό είχε σχεδόν ξεχαστεί, όταν στις11 Αυγούστου 1954, ενα χρόνο αργότερα, τα κύματαπέταξαν και πάλι στήν ακτή του Κάνβεϋ Άιλαντενα παρόμοιο πλάσμα. Πρώτος το είδε ο αίδεσιμώτα-τος Τζότζεφ Όβερς, όπως βάδιζε σε απόσταση τριώνπερίπου χιλιομέτρων από το σημείο που είχε βρεθείτο προηγούμενο πλάσμα.

Και πάλι ήλθαν οι ειδικοί και πάλι έφυγαν χωρίςνα καταλήξουν σε συμπεράσματα και χωρίς να δώσουνκαμιά συνέχεια. Στήν περίπτωση αυτή το πλάσμαήταν καλύτερα διατηρημένο. Υδρόβιο και αυτό μεβράγχια, είχε ύψος γύρω στο 1,20 του μέτρου. Στήναναφορά περιγράφεται ότι ζύγιζε κάπου 12 κιλά καιείχε ροζ δέρμα, χοντρό σα χοιρόδερμα. Τά μάτιατου ήταν μεγάλα, είχε δυο τρύπες σά ρουθούνια καιτο στόμα του διέθετε μεγάλα, κοφτερά δόντια.

Ό π ω ς και στήν πρώτη περίπτωση το πλάσμαδιέθετε δυο πόδια και τα πέλματα τους κατέληγανσε πέντε μικροσκοπικά δάκτυλα, με άνορθομένη τη

35

Page 38: Τεύχος 09

βάση, έτσι που σχημάτιζαν ενα «U».Κάτι ανάλογο, δηλαδή, με τα «βήματα του Δια-

βόλου».Θά μπορούσε άραγε κάποιο ανάλογο πλάσμα να

έχει προκαλέσει τα «βήματα του Διαβόλου»; Τα στοι-χεία που συνηγορούν στην άποψη αυτή είναι κατ'αρχάς ή τοποθεσία εμφάνισης των ιχνών, που ήσαν,κυρίως, παραθαλάσσια. Δεύτερον, το σχήμα τουπέλματος ήταν πράγματι το κατάλληλο. Τρίτον, ήάγνωστη φύση του πλάσματος δεν αποκλείει την πιθα-νότητα να βάδιζε τοποθετώντας τα πόδια του το εναμπροστά από το άλλο, αντίθετα από κάθε γνωστό ζώο.

Τά βήματα του διαβόλου όπως απεικονίστηκαν σε κά-ποιο χειρόγραφο.

Εδώ σταματούν όμως τα στοιχεία υπέρ αυτήςτης ερμηνείας και αρχίζουν οι αντιρρήσεις. Πρώτον,τα ίχνη βρέθηκαν και σε μή παραθαλάσσιες τοποθε-σίες, όπως στη Σκωτία και στην Πολωνία. Δεύτε-ρον, δεν υπάρχει καμιά βάση για να υποθέσουμε ότιτο πλάσμα βάδιζε σε ευθεία γραμμή ή ότι βάδιζεκάν. Αύτη ή ίδια ή ύπαρξη ποδιών σε πλάσμα μεβράγχια είναι ακατανόητη τη στιγμή που ακόμη καιτα θαλάσσια θηλαστικά με πνεύμονες τα έχουν κα-ταργήσει. Επιπλέον, πως άνέπνεε στην ξηρά καιμάλιστα σε διαδρομή 160 χιλιομέτρων;

Τρίτο και σημαντικότερο, θά ήταν αδύνατο σε οποιο-δήποτε πλάσμα ν' ακολουθήσει τη διαδρομή πάνωαπό τοίχους, φράκτες, στέγες κ.λπ., έκτός αν δεχθού-με πάλι υπερφυσικές ικανότητες. Τότε όμως, ξανα-γυρίζουμε στην παλιά πεποίθηση των χωρικών ότιήταν ο Διάβολος και το μόνο που μας μένει είναιένας... παπάς για να κάνει εξορκισμό.

Ό χ ι , δε θά βρούμε έτσι εύκολα τη λύση και φαί-νεται ότι τα άγνωστα πλάσματα του Κάνβεϋ Άιλαντανήκουν σε ξεχωριστό πρόβλημα. Άλλο υποψήφιοπλάσμα δεν υπάρχει και θά πρέπει, συνεπώς, ν' ανα-ζητήσουμε τη λύση στη δεύτερη υπόθεση.

Ύ π ό θ ε σ η μ η χ α ν ι κ ή ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς

Άπό όσο γνωρίζω, ο πρώτος που πρόσεξε μερικάενδιαφέροντα χαρακτηριστικά στα βήματα που θά ταί-ριαζαν σε κάτι μηχανικό μάλλον, παρά σε κάτι ζων-τανό, ήταν ο φυσικός Μόρρις Τζέσσαπ. Πρώτον εί-

ναι ή γραμμική τους κίνηση, το ένα πίσω ακριβώςαπό το άλλο. Δεύτερον είναι ή κανονική απόστασημεταξύ των ιχνών, ασχέτως εμποδίων. Τρίτο καιπιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα ίχνη έμοιαζανσαν να είχαν γίνει με «πυρωμένο σίδερο». Πράγματι,τα ίχνη που αφήνει ενα ζώο στο χιόνι — οποιοδήποτεζώο — προέρχονται από το βάρος του, με αποτέλε-σμα να σχηματίζονται από την τοπική συμπίεση τουχιονιού, που βαθουλώνει σε σχέση με το γύρω αφράτοστο χιόνι. Στήν περίπτωση όμως του Ντέβον, πουείναι και ή μόνη με κάπως λεπτομερή στοιχεία, τοχιόνι δεν ήταν συμπιεσμένο, αλλά έμοιαζε σά να είχελιώσει ή αφαιρεθεί κατά κάποιο τρόπο.

Φαίνεται λοιπόν, ότι ήταν μηχανικής προέλευσης,αλλά «όχι μηχανικής επαφής». Έξ άλλου, γράφειο Τζέσσαπ, «φαίνεται να ήταν κάτι καυτό, ή θερμό,ή τουλάχιστον να μετέφερε ενέργεια μετατρέψιμη σεθερμότητα... Τί μας μένει να εξετάσουμε; Υπάρ-χει τίποτε έκτος από κάποιο είδος ακτίνας; Δέ φαίνε-νεται πολύ πιθανό».

Το συμπέρασμα του Τζέσσαπ είναι ότι πρόκειτογια κάποιο είδος ραντάρ. Έ γ ώ θά προτιμούσα νατο παρομοιάσω με κάποιο είδος σόναρ. Πώς ενασκάφος κάνει χαρτογράφηση του βυθού; Στέλνει υπε-ρηχητικά κύματα που αγγίζουν το βυθό και αντανα-κλώνται πίσω. Ά π ό το χρόνο που απαιτείται γι'αυτό βρίσκουμε την απόσταση του βυθού, μια καιείναι γνωστή ή ταχύτητα των κυμάτων στο νερό.Μπορούμε έτσι να σχηματίσουμε την εξής τελικήείκόνα.

Έ ν α ξένο σκάφος φθάνει από το διάστημα και πετάχαμηλά πάνω από τη Γη. Κατά συγκεκριμένα χρο-νικά διαστήματα ένα από τα οργανά του εκπέμπει μιασυγκεντρωτική ακτίνα ενέργειας στο έδαφος. Ό σκο-πός δεν είναι γνωστός. Μπορεί να χρησιμεύει ώστενα διατηρεί το σκάφος στο αυτό πάντα υψος, στήναυτή πάντα απόσταση από τη Γη, ίσως γιατί καλύ-πτεται από κάποιο ενεργειακό πεδίο που θά έκανεεπικίνδυνη την προσέγγιση του πέρα από ένα σημείο.

Ισως να χρησιμεύει για δειγματοληψία, ίσως γιαο,τιδήποτε, που έμείς δεν μπορούμε να φανταστούμε.Άλλωστε, ποιος ξέρει τί εικόνα, έχουν σχηματίσειτα ψάρια για το σόναρ...; Μπορεί να το βλέπουνσαν τη φωνή του Μεγάλου Θεού των ψαριών...

Η άποψη αυτή του Τζέσσαπ έξηγεί την ευθύγραμ-μη κίνηση, τις κανονικές αποστάσεις, το πέρασματων εμποδίων και το λιώσιμο ή την αφαίρεση τουχιονιού από τα ίχνη. Με λίγα λόγια, εξηγεί όλα ταανεξήγητα σημεία των ιχνών. Δέν είναι όμως καιοπωσδήποτε ή πλήρης απάντηση. Δέν έξηγεί π.χ.γιατί το σκάφος έδειξε δυο φορές ενδιαφέρον για τηνπεριοχή του Ντέβον. Αυτό όμως δέ σημαίνει και πολ-λά πράγματα, γιατί δεν ξέρουμε γιατί ενδιαφέρθηκεκαι την πρώτη φορά καί, αν ενδιαφέρθηκε μια φορά,γιατί όχι καί δεύτερη; Το να κάνουμε όμως τέτοιεςερωτήσεις, είναι σά να ψάχνουμε για τον αριθμόδελτίου ταυτότητος των επιβατών του σκάφους. Θάξεφύγουμε πολύ από το αρχικό πρόβλημα που ήταν:

Ποια ήσαν ή αιτία των «βημάτων του Διαβόλου;»Ό Διάβολος; Κάποιο ζώο; Κάποια μηχανή;Γνωρίζετε τα στοιχεία, γνωρίζετε καί τις υποθέ-

σεις. Άν δέ σας ικανοποιούν τα πρώτα, άντικρούστε τα.Άν δέ σας ικανοποιούν οι δεύτερες, προτείνετε κάτιάλλο.

Το κυνήγι του Άγνωστου είναι ανοιχτό για όλους.Γ. Μπαλανος

36

Page 39: Τεύχος 09

τα χελια της ερυθρας

θαλασσαςEUGENIE CLARK Μετάφραση Κώστας Δόλκας

37

Page 40: Τεύχος 09

Τριάντα πόδια κάτω άπ' την επιφάνεια τουκόλπου της Άκαμπα, μελέτησα ένα κομμάτιτου κήπου των χελιών. Γονατίζοντας μέσα

σε μια υποβρύχια συσκευή, που έμοιαζε με πυργίσκοκαι που ήταν σταματημένη ανάμεσα σε θαλάσσια χορ-τάρια και ωχρή άμμο, κοίταξα έξω, μέσα στο καθά-ριο και γαλάζιο νερό αύτού του βραχίονα της Ερυ-θράς θάλασσας.

Τά άσημόγκριζα χέλια στέκονταν σαν κοτσανια φυ-τών, προεξέχοντας κάπου μια γυάρδα πάνω άπ' τονπυθμένα. Με τα σώματα τους κυρτά, τα μάτια τουςέτοιμα να δουν την τροφή, υποκλίνονταν και βουτούσαν,χαμήλωναν και ταλαντεύονταν. Με τη συνοδεία τηςμουσικής των αοράτων ρευμάτων, εκτελούσαν τον α-κούραστο φιδίσιο χορό τους, σαν κόμπρες μαγεμένεςάπ' το φλάουτο του γητευτή φιδιών.

Χωρισμένο λίγα πόδια, μερικές φορές λίγες ίντσες,άπ' τον κοντινότερο γείτονα του, κάθε χέλι ήταναγκυροβολημένο άπ' την άκρη της ουράς του στοστόμιο της τρύπας του, στο βυθό της θάλασσας ό-που έμενε. Όταν το απειλούσε κίνδυνος, εξαφανι-ζόταν μέσα στην άμμο, με την ουρά του πρώτα.Σκέφτηκα τον φυσιοδίφη Ούίλιαμ Μπίμπ, που πα-ρατήρησε έναν «κήπο χελιών» στον κόλπο της Κα-λιφόρνιας. «Έμοιαζαν σαν σιδερένιες ράβδοι πιο πο-λύ, παρά κάτι άλλο» έγραφε τότε, «λίγο λυγισμένα...υψωμένα πάνω άπ' την άμμο, αλλά αυτό που δενέμοιαζε με ράβδο, ήταν ότι ταλαντεύονταν λίγο, πέρα-δώθε». Δεν μπόρεσε να πείσει κανένα για τον κήποτων χελιών, και οι σκεπτικιστές άμφέβαλαν κατάπόσο έλεγε την αλήθεια. Αλλά μέσα σε μια γενιά,ή αφήγηση του επιβεβαιώθηκε με την ανακάλυψηδεκάδων ειδών κηπευτικών χελιών, που ακολουθούνενα αποικιακό τρόπο ζωής, μοναδικό μεταξύ τωνσπονδυλωτών ζώων.

Σέ θερινές αποστολές στην Ερυθρά Θάλασσα, το1969, 1971 και 1970, υποστηριζόμενες από το Εθνι-κό Ιδρυμα Επιστημών, το Σμισθόνιον Ινστιτούτο,και, κατά τη διάρκεια της τρίτης περιόδου, από τηνΕθνική Γεωγραφική Εταιρεία, μελέτησα ένα είδος

χελιών σ' αυτήν την ομάδα παράξενων ψαριών.Συνεργάτες μου ήταν ο σύζυγος μου Ίγκόρ Κλάτσο

και ομάδες εργασίας των φοιτητών μου της Ζωολο-γίας άπ' το Πανεπιστήμιο του Μαίρυλαντ.

Αν κι επιθεωρήσαμε 16 αποικίες κηπευτικών χε-λιών — οι περισσότερες άπ' αυτές ήσαν κατά μήκοςτου Σινά, που κατέχουν οι ισραηλινοί — συγκεντρώ-σαμε την προσοχή μας σε δύο μεγάλες περιοχές κοντάστο Έλάτ, στην κορυφή του κόλπου της Άκαμπα.Η αποικία αριθ. 1 βρισκόταν λίγο έξω άπ' το κέντροκατάδυσης του Γουίλυ Χάλπερτ με την ονομασίαΆκουα Σπόρτ (Υδάτινα Σπόρ). Η αποικία αριθ. 2βρισκόταν περίπου ένα μίλι νότια, κατά μήκος τηςισραηλινής ακτής, κοντά στο Εργαστήριο θαλάσ-σιας Βιολογίας Χάιντς Στάινριτς, του Έβραικού Πα-νεπιστημίου, όπου ήταν και ή βάση των επιχειρήσεωνμας.

Χαριτωμένα σάν χορευτές, τα χέλια εκτελούν ενα ε-ρωτικό χορό. Η επιδεξιότητα των κινήσεων τους καιεπειδή δεν φαίνονταν τα ωάρια και το σπέρμα, εμπόδι-σαν την συγγραφέα να καταγράψει ακριβώς τη στιγμήτης γονιμοποίησης, που είναι εξωτερική, όπως συμ-βαίνει με τα περισσότερα ψάρια. Συχνά, κατά το ζευ-γάρωμα, το αρσενικό και το θηλυκό χέλι τυλίγουν τοσώμα τους. Άλλες φορές, το αρσενικό, ίσως κινηθείή ταλαντευθεί γύρω άπ' το λεπτότερο σώμα του θηλυ-κού χελιού. Κουνώντας το κεφάλι του δεξιά και αρι-στερά. Και τα δύο κυματίζουν τα μεμβρανώδη νωτιαίαπτερύγια τους τρεμουλιαστά. Ανταποκρινόμενο, το θη-λυκό χέλι σηκώνεται περισσότερο άπ' την τρύπα του,τυλίγεται πάλι γύρω άπ' το αρσενικό χέλι. Όλη αυ-τή ή διαδικασία ίσως έπαναλαμβάνεται 12 φορές σεενα πρωινό.

Τά ώριμα αρσενικά χέλια διατηρούν χαρέμια απόαρκετά θηλυκά. Έκτος άπ' την περίοδο ζευγαρώμα-τος, τ' αρσενικά χέλια μένουν πολύ μακρύτερα άπ' ταθηλυκά, παρά ή άπόστααη των λίγων ιντσών που φαί-νεται εδώ. Κανένας δεν ξέρει πως ή πότε τα χέλιααλλάζουν τόπο διαμονής.

Page 41: Τεύχος 09

Το θέμα της μελέτης μας, που ήταν το χέλι Gorga-sia Sillneri, ανακαλύφθηκε στον κόλπο από έναν πε-ριοδεύοντα πωλητή μολυβιών, τον Λούντβιγκ Σίλ-νερ. Κάνοντας το χόμπυ του της υποβρύχιας φωτο-γράφησης, φωτογράφισε μιαν αποικία κηπευτικώνχελιών, και συνέλεξε ένα ανώριμο δείγμα έξω άποτην Ακαμπα. Ενας γερμανός ιχθυολόγος, ο δόκτωρΒόλφαγκ Κλάουζεβιτς, ονόμασε αυτό το είδος τωνχελιών με τ' όνομα του κυρίου Σίλνερ.

Μπορούσαμε να φορέσουμε τη στολή του δύτη μέσαστο κέντρο καταδύσεων του Γουίλυ Χάλπερτ, να περ-πατήσουμε έξω στον απογευματινό ήλιο σε μια θερ-μοκρασία συχνά πάνω από 105 βαθμούς Φαρε-νάιτ, και μέσα σε λίγα λεπτά να πέσουμε στα νεράτου κόλπου της Άκαμπα που είχαν θερμοκρασία 75βαθμών. Ένα σύντομο κολύμπι θά μας έφερνε σεμιαν άπ' τις μεγαλύτερες γνωστές αποικίες κηπευ-τικών χελιών. Αλλά οι αγαπημένες μας καταδύσειςέγιναν όταν ή μέρα ήταν σχετικά δροσερή.

Η υποβρύχια έρημος βρίθει από ζωή.

Μιαν αυγουστιάτικη αυγή, ο Ίγκόρ κι έγώ φορέ-σαμε τη στολή κατάδυσης και τραβήξαμε για τονκόλπο. Ομάδες κατασκηνωτών, σκορπισμένοι στηναμμουδιά μοιάζουν σαν αποικίες από κοιμισμένες φώ-κιες. (Ό κόλπος της Άκαμπα, έγινε παράδεισος τωντουριστών).

Βάζοντας τις μάσκες μας, περπατάμε στη θάλασσα.Μόλις μπήκαμε κάτω άπ' την επιφάνεια, ανάβουμετους φακούς μας και βρίσκουμε το δρόμο μας άπ'το παράξενο, γκρίζο, πρώτο φώς της ημέρας.

Κάτω στην αμμώδη πλαγιά, στην υποβρύχια έρημο,το μεταλλικό πλαίσιο της υποβρύχιας συσκευής πουήταν καλυμμένο με λινάτσα, φαίνεται έξ ίσου παρά-ξενο όσο ένα διαστημόπλοιο στη σελήνη. Πριν απότις 5 π.μ. φτάνουμε στην αποικία αριθμ. 3. Είναι μιαωοειδής περιοχή σχεδόν 300 πόδια σε μήκος και συν-τηρεί πάνω από 1.000 χέλια. Όταν φτάνουμε εκεί,αυτά ταλαντεύονται και συστρέφονται, χορεύοντας τοσυνηθισμένο χορό τους, αλλά εξαφανίζονται μέσα στηνάμμο, καθώς κολυμπάμε προς τη συσκευή μας.

Σέ λίγα λεπτά είμαστε τακτοποιημένοι. Ό Ίγκόρπου είναι ενθουσιώδης ερασιτέχνης φωτογράφος, τα-κτοποιεί τις μηχανές του. Είμαι έτοιμη μ' ένα χρο-νόμετρο στον καρπό του χεριού μου, ένα μολύβι κιένα πλαστικό μπλοκ στο χέρι μου. Ό εφοδιασμόςμας με αέρα θά διαρκέσει πάνω από μιάμιση ώρα.

Το μενού προσφέρει μικροσκοπική τροφή.

Βάζουμε τις μάσκες μας στα παράθυρα της συ-σκευής μας και βλέπουμε ότι τα χέλια ανέβηκαν ξανά.Είναι εκατοντάδες άπ' αυτά, σηκωμένα υπερήφανασαν να στέκονται στην άκρη της θύρας τους. Μερικάείναι τόσο κοντά μας ώστε να τα κοιτάζουμε στα μάτια,αλλά δε μας βλέπουν πιά σαν αντικείμενα άπ' ταοποία πρέπει να κρυφτούν. Αποδέχτηκαν τη συσκευήμας, τις φυσαλλίδες που βγαίνουν άπ' αυτήν και τιςμάσκες των προσώπων μας, που γυαλίζουν στις οπέςπαρατήρησης.

Τά περισσότερα χέλια τρώνε, στραμμένα προς τοαπαλό ρεύμα. Διαλέγουν διάφορα πράγματα άπ' τομενού, όπως μικροσκοπικά οστρακόδερμα, μικρά θα-λάσσια συρίγγια και ωάρια ψαριών.

Η περιοχή του νερού στο οποίο τρέφεται κάθε χέλι,έχει ακτίνα λίγο μικρότερη άπ' το μήκος του σώμα-τος του. Δεν είδαμε ποτέ κανένα ν' αποσύρει τηνάκρη της θύρας του άπ' το άνοιγμα της τρύπας του,που είναι μια κολπώδης κάθετη τρύπα στην άμμο,επενδυμένη με βλέννα που βγαίνει άπ' το δέρμα τηςούρας τους.

Ακριβώς έξω άπ' τη συσκευή μας ένα ζευγάριχέλια ασχολείται με την ιεροτελεστία του ζευγαρώ-ματος. Οι τρύπες τους χωρίζονται μεταξύ τους από

39

Page 42: Τεύχος 09

εξι ίντσες άμμου. Τό αρσενικό, με τις λαδί βούλες,τεντώνεται προς το θηλυκό χέλι., απλώνοντας και κυ-ματίζοντας το μακρύ, ιριδίζον, λευκό νωτιαίο πτερύγιοτου. Το να διακρίνει κανείς το φύλο στο χέλι Gorga-sia Sillneri είναι αρκετά εύκολο. Το αρσενικό είναιμεγαλύτερο, σκουρότερο κι έχει φουσκωμένη όψη στοπίσω μέρος του κεφαλιού του. Φτάνει σε μήκος τριώνποδών, δηλαδή είναι μακρύτερο από τα περισσότεραάλλα είδη των κηπευτικών χελιών. Το θηλυκό φαί-νεται ν' αρχίζει εξωτερική γονιμοποίηση, άφού έλθειμακρύτερα εξω άπ' την τρύπα του. Τυλίγεται γύρωάπ' το αρσενικό σε μια θηλειά. Το θηλυκό πετά τοώάριό του και το αρσενικό το καλύπτει με το σπέρματου. Ό καιρός περνά γρήγορα. Βλέπω τον Ίγκόρν' ανοίγει το εφεδρικό ντεπόζιτο αέρα. Μού υπενθυ-μίζει με μια χειρονομία οτι πρέπει να φεύγουμε. Επι-στρέφουμε στην επιφάνεια και τραβούμε για την αμμου-διά.

Τώρα ή μεταξένια επιφάνεια της Ερυθράς Θάλασ-σας είναι πραγματικά κόκκινη, αντανακλώντας ταβουνά, που γίνονται κόκκινα όταν ανατέλλει ο ήλιος.Βεδουίνοι που περνούν με τις καμήλες τους, μας κοι-τάζουν, άλλα δεν σταματούν. Είναι σχεδόν 7 π.μ.κι έχουμε καιρό μόνο για ενα ζεστό ντους και πρωινό,πριν αρχίσουμε την εργασία της ημέρας στο εργαστή-ριο, όπου κρατούμε αιχμάλωτα κηπευτικά χέλια σετσιμεντένια ενυδρεία, μισογεμισμένα με άμμο.

40

Για να καταστήσουν το χέρι γρηγορότερο απότο χέλι, οι επιστήμονες κατέφυγαν σ' ενα άβλα-βές αναισθητικό. Κοντά σ' ενα σύνεφο του φάρ-μακου, ο Ράμπιν Σάλομαν (πάνω) σημαδεύει μιατρύπα στήν οποία μόλις έριζε άναισθητικό.Σε 20 λεπτά ο κάτοικος της τρύπας εμφανίστη-κε μεθυσμένος και πιάστηκε. Η φοιτήτρια Φί-λις Άνάστος, (πλάι) στέκεται πάνω από ενα ά-ναισθητοποιημένο χέλι που σημάδεψε χωρίς πό-νο, με μια κλωστή δεμένη σ' ενα φελλό. Ό φελ-λός αποκάλυψε ότι κρυβόταν μόνο δυο ίντσεςκάτω άπ' την είσοδο της τρύπας του. Κλωστέςαπό νάυλον διαιρούν το βυθό της θάλασσας σεενα δίκτυο για να καθορίζονται οι θέσεις τωνχελιών, που μπορούν ν' αλλάζουν κάθε μέρα.Τρύπες που γεμίστηκαν με υγρό ΕΡΟΧΥ δη-μιούργησαν κολπώδη εκμαγεία μόνο λίγο μεγα-λύτερα άπ' τους κατοίκους των τρυπών (κάτω).

Page 43: Τεύχος 09

Τά χέλια αποσύρονται για μεσημεριάτικο ύπνο.

Αλλά ή πιο συναρπαστική και ικανοποιητική εργα-σία είναι πάντα στη θάλασσα. Σέ πολλές άπ' τις αποι-κίες της μελέτης μας, ακολουθούμε τους κύκλους δρα-στηριότητας των κηπευτικών χελιών, όλο το εικο-σιτετράωρο. Τά περισσότερα χέλια βγαίνουν άπ' τιςτρύπες τουλάχιστον μισή ώρα πριν ανατείλει ο ήλιος.Στήν αρχή τείνουν το κεφάλι τους, προσεκτικά, καιμοιάζουν με μάζα περισκοπίων με μεγάλα μάτια πουκοιτάζουν γύρω, μέσα στο μισοσκόταδο. Σιγά-σιγά,στέκονται όλο και ψηλότερα, παρουσιάζονται όλο καιπερισσότερα. ώσπου να σηκωθούν όλα τα χέλια σε

όλη, την περιοχή τους.

Έ ν α περαστικό ψάρι ή ομάδα ψαριών — λιγότεροσυχνά ένας δύτης ή βάρκα με μοτέρ — διακόπτει τοτάισμά τους καί τα κάνει να κρυφτούν για να προφυ-λαχτούν. Αλλά αρκετή ώρα πριν άπ' το μεσημέρι,μερικές φορές στις 9 π.μ., ολόκληρη ή αποικία μπορείνα εξαφανιστεί χωρίς φανερό λόγο. Γύρω στις 3 μ.μ.μετά το μεσημεριάτικο ύπνο τους τα χέλια έμφα-νίζονται ξανά. Η δραστηριότητα τους φτάνει στοκατακόρυφο το βραδάκι όταν δύει ο ήλιος και συνε-χίζεται ώσπου να υποχρεωθούμε να χρησιμοποιή-σουμε φακούς, για να μπορέσουμε να δούμε αυτά ταπλάσματα. Μάθαμε πως όταν τα χέλια αποσύρονταιμέσα στις τρύπες τους, τη νύχτα ή για το μεσημε-ριάτικο ύπνο τους, ενα καταπληκτικό ψαράκι, τοTrichonotus Nikkii, καταλαμβάνει την περιοχή δια-τροφής. Ανακάλυψα αυτό το ψάρι, που καταδύεταιμέσα στήν άμμο, το 1964, και το ονόμασα με τοόνομα του γιού μου Νίκκι. Μόνο δύο ίντσες σε μήκοςκαι στολισμένο με νήματα που μοιάζουν σα λοφία,ξεφεύγει τ' αρπακτικά ψάρια, βουτώντας μέσα στήνάμμο, με το κεφάλι πρώτα.

Mια σειρά φωτογραφιών που πήρε ο φοιτητής ΤζόςΓουίλκενφελντ, του Πανεπιστημίου του Μαίρυλαντ,έδειχναν δεκάδες, κατόπιν εκατοντάδες, μικρά ψάριαπού χώνονται στήν άμμο, να παρουσιάζονται και νατρώνε περίπου στο επίπεδο των κεφαλιών των χελιώνόταν στέκονται όρθια, δηλαδή σ' ένα επίπεδο απότο οποίο τα μικροσκοπικά ψάρια να μπορούσαν ναχωθούν γρήγορα στήν άμμο για ν' αποφύγουν κά-χοιον εχθρό. Μ' αύτη την ωραία διευθέτηση «βάρδιας»ή φύση επέτρεψε στα χέλια και στα ψάρια που χώ-νονται στήν άμμο να τρέφονται στήν ίδια πλούσιαπεριοχή του πλανκτού, χωρίς να είναι σοβαροί αντα-γωνιστές.

Ό Ντέιβιντ Φρίντμαν, συλλέκτης και ιχθυολόγοςτου θαλασσίου εργαστηρίου Στάινιτς, κι ένας απότους πιο ειδικευμένους φυσιοδίφες της υποβρύχιαςζωής του Ισραήλ, εργάστηκε στενά με τη φοιτή-τρια μου Φύλις Άνάστος και με μένα. Όλοι ανα-καλύψαμε ότι το να πιάσει κανείς ένα χέλι, έχει ταπροβλήματα του. Σκάβοντας την περιοχή που περιέ-βαλε την τρύπα τους, δεν πετυχαίναμε, γιατί τα χέ-λια μπορούσαν ν' ανοίξουν τρύπες γρηγορότερα απόο,τι μπορούσαμε εμείς να σκάβουμε. Αλλά ο Ντέι-βιντ ήξερε ακριβώς πόσο αναισθητικό να ρίξει στήντρύπα ενός χελιού για να το βγάλει έξω.

Η Φύλις πήγαινε στον Ντέιβιντ και τον ρωτούσε«θα με βοηθήσετε να πιάσω ένα χέλι σήμερα στήναποικία αριθμ. 2, παρακαλώ;» Γιά να μελετήσει τιςκινήσεις των χελιών, ή Φύλις πειραματιζόταν με τομαρκάρισμα, στερεώνοντας με λεπτή κλωστή ένα χρω-ματισμένο φελλό σ' ένα χέλι. Με αυτόν τον τρόπο

μπορούσε να παρακολουθήσει τις αλλαγές στον τόποδιαμονής του χελιού.

Μετά τρία καλοκαίοια έμαθε ότι ήταν ως έπί το

πλείστον τα αρσενικά χέλια που αλλάζουν τις τρύπεςτους. Ένα αρσενικό χέλι πηγαίνει κοντά σ' ένα θη-λυκό χέλι — μερικές φορές σε απόσταση μιας ίντσας —για λίγες μέρες, όπως ανακάλυψε ή Φύλις. Ότανελευθερωθούν όλα τα ώριμα ωάρια, το αρσενικό φεύ-γει και κατόπιν τα δύο μαζί καταλαμβάνουν μεγαλύ-τερες περιοχές διατροφής. «Αλλά δεν μπόρεσα ποτένα δώ το αρσενικό χέλι να φεύγει άπ' την τρύπατου και να σκάβει καινούρια» παραπονέθηκε ή Φύ-λις.

Κανένας από μας δεν είδε ποτέ την αλλαγή τοπο-θεσίας. Μήπως το αρσενικό χέλι φεύγει άπ' την τρύπατου και κολυμπά προς το καινούριο μέρος; Ή μή-πως βλέπει το θηλυκό της εκλογής του και ανοίγειδρόμο μέσα στήν άμμο σ' ένα μέρος κοντά της. Δένξέρουμε ακόμα.

Έ ν α μεγάλο αρσενικό χέλι φοβερίζει ενα μικρό χέλι.

Στή βαθιά άκρη της αποικίας αριθμ. 3, ή Φύλιςκι εγώ βρήκαμε 566 μικρά χέλια να είναι συνωστι-σμένα σε περιοχή μικρότερη από τέσσερεις τετραγωνι-κές γυάρδες. Κάθε νεαρό χέλι είχε μήκος έξι ήεπτά ίντσες. Όταν τα κηπευτικά χέλια φτάσουν τομήκος των 10 ιντσών, φαίνονται ν' αποχωρίζονταικαι να διασκορπίζονται ανάμεσα στα ενήλικα χέλια.

Έ ν α μεγάλο αρσενικό χέλι ορμά συχνά πάνω σεένα νεαρό χέλι, κι αυτό τρέχει να κρυφτεί στήν τρύπατου. Όταν το ενήλικο χέλι στρέψει την πλάτη του,το νεαρό χέλι βγαίνει πάλι έξω, τεντώνοντας το κορμίτου ολο και μακρύτερα, για να πιάσει ό,τι μπορείάπ' το περαστικό πλανκτόν, πριν το μεγάλο χέλι τοαναγκάσει να χωθεί πάλι στήν τρύπα του.

Τελικά ένα νεαρό αρσενικό χέλι πρέπει να πάεικάπου άλλου, ώσπου να μεγαλώσει, αρκετά για ναμπορέσει ν' αναμετρηθεί με τα μεγάλα χέλια στιςεκλεκτές περιοχές διατροφής, ή να βρει μια λιγό-τερο συνωστισμένη περιοχή στήν οποία να μπορείν' αμυνθεί και αργότερα να τη μοιραστεί μ' ένα θη-λυκό χέλι. Νομίζω ότι ένα νεαρό θηλυκό χέλι μπο-ρεί απλώς να μπει σ' ένα τυπικό χαρέμι.

Μάθαμε να προβλέπουμε πού μπορούσαμε να βρού-με τα χέλια μας. Σέ βάθη από πέντε ώς οκτώ πό-δια, μακριά από κοραλιογενείς υφάλους, άλλα κοντάστο στόμιο ενός γουάντι, ή ρυάκι της ερήμου, πουσε σπάνιες περιπτώσεις αδειάζει τα προσωρινά νεράτου στήν θάλασσα. Σ' ένα τέτοιο μέρος ή άμμοςσυνήθως έχει την κατάλληλη σύσταση για κατοικίατων χελιών. Άν ρεύματα πλούσια σε πλανκτόν περ-νούν από εκείνο το μέρος, ή κατάσταση αύτη είναιιδεώδης για χέλια. Έκεί οπού ένα γουάντι, περίπου 20μίλια νότια του Έλάτ, έρριξε την άμμο του στονκόλπο της Άκαμπα, ο Ντέιβιντ Φρίντμαν κι έγώείδαμε εκατομμύρια ψάρια του είδους TrichonotusNikii να συγκεντρώνονται κοντά στον πυθμένα. Καιόμως, καθώς κολυμπήσαμε έκεί δεν μπορέσαμε ναδούμε ούτε ένα άνοιγμα τρύπας των χελιών. Αλλάπαρατήρησα ότι εδώ κι έκεί κάποιο δυνατό ζώοόργωνε την άμμο. Έπεσα στο άχνάρι αύτού που πι-στεύω ότι είναι ο κυριότερος εχθρός των κηπευτι-κών χελιών.

Ξαφνικά είδαμε αυτούς τους σκαφτιάδες να μαςπλησιάζουν. Πέντε πελώριες ρίνες — είδος ψαριού

41

Page 44: Τεύχος 09

ή κάθε μια όσο είναι το μέγεθος της κορυφής ενόςτραπεζιού, πέρασαν κοντά μας. Τις ακολουθήσαμε καιαμέσως σταμάτησαν να χτυπούν τις «φτερούγες»τους και όρμησαν με το κεφάλι κάτω στο πάνω στρώματης άμμου. Στρίβοντας από πλευρά σε πλευρά καικυματίζοντας τις άκρες των πελώριων στηθικών πτε-ρυγίων τους, ανακάτεψαν τον πυθμένα ώσπου σχη-ματίστηκε ένα νέφος από κόκκους άμμου που πετού-σαν στον αέρα. Οι ορδές των μικρών ψαριών έφυγανπρος όλες τις κατευθύνσεις. Δεν είμαι βεβαία τί κυ-νηγούσαν αυτά τ' άσχημα αρπακτικά πλάσματα, αλλάαποικίες χελιών με δυσκολία μπορούν ν' αναπτυχθούνσε μια περιοχή που ερημώνεται τακτικά απ' αυτέςτις ρίνες, που έχουν ρύγχη σαν φτυάρια.

Μιά έκρηξη στην αποβάθρα αφήνει δυσάρεστη θέα.

Τά κηπευτικά χέλια είναι φανερό ότι ωφελούν-ται απ' τον αποικιακό τρόπο της ζωής τους. Τά πολλάμάτια μπορούν να δουν τον κίνδυνο, πιο γρήγορααπό δύο μόνο μάτια. Σέ ορισμένους εχθρούς χίλιαζώα φαίνονται πιο τρομακτικά από λίγα Μέσα σετόσο πλήθος είναι ευκολότερο να βρουν σύντροφο,να προειδοποιήσουν ένα φίλο και να μπορέσουν ναεπιζήσουν τα νεαρά ζώα.

Αλλά το να είναι κανείς σ' ένα μέρος συνεχώςέχει και μειονεκτήματα. Μιά συμφορά στο ίδιο μέροςμπορεί να καταστρέψει ολόκληρη την αποικία. Μιάέκρηξη στο λιμάνι της Έλάτ, το 1969, πέταξε χη-μικά υλικά στη θάλασσα, που προξένησαν το θά-νατο πολλών ψαριών, σε μια περιοχή που καλύπτειενα τέταρτο του μιλίου, κι εξαφάνισε ένα ολόκληροκήπο χελιών. Επίσης ή τροφή και το οξυγόνο μπο-ρούν να εξαντληθούν γρηγορότερα. Και φυσικά, οιεχθροί το βρίσκουν εύκολο να καταβροχθίζουν ένανπληθυσμό συγκεντρωμένο σ' ένα μέρος. Μετά απόόλη τη μελέτη μας για τα κηπευτικά χέλια, μένειένα μεγάλο χάσμα στις γνώσεις μας. Τί συμβαίνει,άπ' τη στιγμή που ένα ωάριο ελευθερώνεται καιγονιμοποιείται, μέχρι τη στιγμή που αναπτύσσεταισε νεαρό χέλι που προσπαθεί να βρει τη θέση τουσε μιαν αποικία. Μπορούμε μόνο να φανταστούμε.

Το κηπευτικό χέλι ανήκει στην ίδια ομάδα ψα-ριών, δηλαδή τα Anguilli Formes, όπως είναι τα συν-ηθισμένα αμερικανικά, ευρωπαϊκά και ασιατικά χέλια.

42

Με βαγόνι σαν μπουλντώγκ και βολ-βοειδη μάτια που είναι μεγαλύτεραάπ' τα μάτια των περισσσοτέρων χε-λιών. Αυτά καθιοτούν ικανό τo χέλιGorgasia Sillneri που έχει δέρ-μα σαν λεοπάρδαλης, να επιλέ-γει τα μικρά φαγώσιμα πράγματαστη θάλασσα. Το σαρκώδες όγκωμαπίσω άπ' τα μάτια του, φανερώνειότι ο αιχμάλωτος του ένυδρείου εί-ναι αρσενικό χέλι. Η συγγραφεύςέπιασε αρκετά χέλια και προσπάθη-σε να γονιμοποιήσει μερικά ωάρια,τεχνητά. Αλλά για λόγους που εί-ναι άγνωστοι άκόμα, όλες οι από-πειρες απέτυχαν.

Έ ν α πραγματικό χέλι - όπως μερικοί άπ' τους μακρι-νούς συγγενείς τους, περιλαμβανομένου του Tarponκαι Bonefish — μερικές φορές παίρνει παράξενη μορ-φή, γνωστή ώς λεπτοκέφαλος. Αυτό είναι ένας επί-πεδος, ζελατινοειδής σκώληκας, συνήθως, που έχειμήκος λίγες ίντσες. Είναι διαφανές και μοιάζει μεφύλλο. Ζει ώς μέρος του πλανκτού και έχει λίγη πε-ρισσότερη ομοιότητα μ' ένα ώριμο χέλι, παρά άπ'οσο ή κάμπια μοιάζει με την πεταλούδα.

Οί άπιαστοι σκώληκες παρακινούν περαιτέρω μελέτες.

Οι βιολόγοι έβγαλαν τους λεπτοκέφαλους χελιώνπολλών ειδών, σε δίχτυα για πλανκτόν. Ά π ό χαρα-κτηριστικά, όπως ο αριθμός των σπονδύλων, κάποτεπάνω από 600, (οι σπόνδυλοι είναι τόσοι σε κάθεείδος χελιού) μερικοί σκώληκες συγκρίνονται με γνω-στά ενήλικα είδη χελιών. Ό μ ω ς πολλοί λεπτοκέφα-λοι, που περιγράφηκαν σ' επιστημονικά περιοδικά,δεν ταίριαξαν με τις μορφές ενηλίκων χελιών.

Ελπίζοντας να εκθρέψω λεπτοκέφαλους, έκανατεχνητή γονιμοποίηση κηπευτικών χελιών. Τά ωά-ρια δεν αναπτύχθηκαν ποτέ σε έμβρυα. Αλλά κι ανακόμα είχα επιτυχία, ή ιστορία των κηπευτικών χε-λιών, δεν θά τελείωνε.

Πόσους μήνες ή πόσα χρόνια, μένει στο πλανκτόνο λεπτοκέφαλος, πριν κατασταλάξει στην άμμο γιανα ενωθεί με μιαν αποικία ή για ν' αρχίσει μόνοςτου μιαν αποικία; Σέ τί αποστάσεις εκτείνουν τηδραστηριότητα τους; Πόσο νότια στην Ερυθρά Θά-λασσα φτάνει το χέλι Gorgasia Sillneri; Θά το βρού-με στον Ινδικό Ωκεανό;

Καθώς συλλογίζομαι τα πολλά εναπομείναντα έρω-τιματικά και τα μελλοντικά ταξίδια που θά χρεια-στούν για να απαντήσουμε, θυμάμαι μια κατάδυση.Ένα δυνατό ρεύμα επιτάχυνε τους χορευτικούς ρυ-θμούς των χελιών, καθώς τεντώνονταν ν' αρπάξουνπεραστικά κομματάκια τροφής και κατόπιν στηρί-ζονταν στην τρύπα τους, ενώ το κεφάλι τους αντι-στεκόταν στα κύματα. Έστριβαν το λεπτό σώματους σε μεγάλες καμάρες, κι έμοιαζαν σαν πολλάερωτηματικά. Σάν αυτά τα χαριτωμένα μυστηριώδηπλάσματα να μού έλεγαν, ότι υπάρχουν πολλά ακό-μα που πρέπει να μάθω.

Eugenie Clark

Page 45: Τεύχος 09

νεκροιχωρις θανατο

ζωντανοιχωρις ζωη

ΟΙ βρυκολακες S. CONTIΜετάφραση Ντίνος Γαρουφαλιάς

Σ τό λήμμα «Βρυκόλακας» οιπερισσότερες εγκυκλοπαί-δειες, αφού δώσουν τον ορι-

σμό για διάφορους τύπους νυχτε-ρίδας — που, καλώς ή κακώς, ταυ-τίζουν με την άλλη έννοια— προ-σθέτουν ότι, σύμφωνα με την πρό-ληψη, οι «Βρυκόλακες» είναι νε-κρές υπάρξεις, που ενώ συνεχίζουννα «ζουν» μέσα στον τάφο τους,βγαίνουν τις νύχτες για να πιούντο αίμα των ζωντανών που κοιμούν-ται. Έτσι, με λίγες γενικότητες,ξεκαθαρίζουν με ενα από τα πιο συ-ναρπαστικά φαινόμενα δεισιδαι-μονίας που δημιούργησε ποτέ τοδέος του αγνώστου στην άνθρώ-πινη ψυχή.

Όταν ακούμε τη λέξη «Βρυκό-λακας» σκεφτόμαστε αμέσως τονΔράκουλα. Το μυθιστόρημα τουΙρλανδού συγγραφέα Μπράμ Στό-

κερ, με την επιτυχία που γνώρισε,διέδωσε αυτό το όνομα κάνονταςτο κοινό να το ταυτίσει - κακώς -με την εικόνα του βρυκόλακα.

Ό συγγραφέας εμπνεύστηκε τοδνομα «Δράκουλας» από τον ΚόμηΔράκουλα, βοϊβόδα της Βλαχίαςτου 15ου αιώνα, ο όποιος τρομοκρα-τούσε την περιοχή με τις αυθαι-ρεσίες του. Εξ άλλου στή Μολ-δαβία, ή λέξη «Δράκουλα» σή-μαινε ακριβώς τόν βρυκόλακα. Α-πό την ομοιότητα αυτών των δύοονομάτων - που, κατά τα άλλα, εί-ναι εντελώς άσχετα μεταξύ τους -γεννήθηκε ο τραγικός ήρωας που,αργότερα, έγινε διάσημος χάρηστον κινηματογράφο. Αλλά ή λαϊ-κή φαντασία που δημιούργησε τοφαινόμενο των βρυκολάκων έχειπολύ πιό βαθιές ρίζες, που σχε-τίζονται με απορίες και βασίζον-

ται στο φόβο του θανάτου, στηνπροσδοκία νης επιβίωσης και στουςερωτικούς περιορισμούς. Ό κό-σμος των βρυκολάκων είναι έναςκόσμος τρόμου, αίματος, έρωτι-σμού, φόβου και αγώνων. Δηλαδή,από τις πιό βίαιες συγκινήσεις πουπροσφέρει ή ζωή. Το θύμα του βρυ-κόλακα υπνωτίζεται καί, μοιραία,αισθάνεται μιαν έλξη προς το τε-ρατώδες όν που του ρουφάει τοαίμα, μέχρι να το σκοτώσει καινα το εξομοιώσει με τον κόσμοτου. Το θύμα, αφού «μολυνθεί»,βλέπει τον βρυκόλακα, σαν ακα-ταμάχητο διαβολικό όν, από τηνέλξη του οποίου δεν μπορεί ναξεφύγει και εγκαταλείπεται στηβούληση του, ώσπου να εκμηδε-νιστεί.

Η έννοια του βρυκόλακα άν-τιπροσωπεύει μια φρικιαστικά πα-

43

Page 46: Τεύχος 09

ράλογη πιθανότητα επιβίωσης «με-τά θάνατον». Δίνει μια μακάβριαλύση στην υπαρξιακή αγωνία, πα-ρουσιάζοντας το θάνατο σαν ενερ-γητικό στοιχείο ζωής, πραγματο-ποιώντας έτσι αυτό που ο άνθρω-πος τοποθετεί στα όρια του άγνω-στου αλλά, όχι και του αδύνατου.

Μιά διαφορετική ύπαρξη

Ό θάνατος πάντα υπερνικά τηφυσική ζωή και ο άνθρωπος, πουδεν ήθελε να παραδεχτεί μια τέτοιαεξαφάνιση, προσπάθησε, με τουςαπαγορευμένους μύθους του καιτα μυστικά ταμπού του, να δώσειμε τη φαντασία του στους νεκρούςμια διαφορετική αλλά αιώνια ύ-παρξη. Οι ζωντανοί φοβούνταιτους νεκρούς. Επειδή λοιπόν δενκαταφέρνουν να πιστέψουν σ' έναοριστικό κι απόλυτο τέλος, τουςδιατηρούν «ζωντανούς» στους μύ-θους και τις παραδόσεις τους, αλ-λά τρομοκρατούνται στη σκέψηενός αγνώστου και παραλόγου κό-σμου στον όποιο οι ίδιοι τοποθέ-τησαν τους νεκρούς τους. Το απο-τέλεσμα είναι ότι ή επαφή που έπι-θυμούν αλλά και φοβούνται να έ-χουν μαζί τους. συντελείται ύπόσυνθήκες που δημιουργούν τραύ-ματα και με μέσα μυστηριώδη, ό-που ο θνητός, αφοπλισμένος καιάβουλος, υφίσταται τη γοητείααλλά και τον τρόμο αύτού του κό-σμου που ή ίδια του ή φαντασίαδημιούργησε. Αποδίδει στους νε-κρούς τον τρόμο του θανάτου.Τους βλέπει σαν εχθρούς απο-κρουστικούς. Τόν κυνηγάει μιαέμμονη ιδέα : Ό φόβος να τουςδει ξαφνικά να του παρουσιάζον-ται, ζωντανεμένοι, απαιτώντας δι-καίωμα στη ζωή που έχασαν. Οινεκροί, για τον ζωντανό, είναιοίωνοί θανάτου. Είναι ο ίδιος οθάνατος. Βλέπουμε λοιπόν, ει-δικά στις πρωτόγονες φυλές, ναπραγματοποιούνται τελετουργίεςστις όποιες οι ζωντανοί εξορκίζουνκαι μάχονται τους νεκρούς. Οιφυλές των Άσμάτ, στην Παπουα-σία, λόγου χάρη, έχουν μιαν ει-δική τελετή, κάθε χρόνο, για νααπομακρύνουν τους νεκρούς. Τήνώρα που δύει ο ήλιος, μια ομάδαάπ' αυτούς, με σκεπασμένα ταπρόσωπα με μάσκες που άναπα-ριστούν, περίπου, τα πρόσωπα τωννεκρών του χρόνου που πέρασε,πραγματοποιεί μιαν αληθινή μάχημε μιαν άλλη ομάδα, με γυμνόπρόσωπο, που αντιπροσωπεύει τονκόσμο των ζωντανών. Έτσι, προσ-ποιούνται ότι πολεμούν τους νε-

44

κρούς και τους διώχνουν άπ' τηφυλή. Έξ άλλου, αυτός ο φόβοςτων νεκρών που εισβάλλουν στονκόσμο των ζωντανών, έχει πανάρ-χαιες ρίζες. Ακόμα και στην αρ-χαία Ρώμη, υπήρχε μια γιορτή αφιε-ρωμένη στις «Larvae» ή «Lemurae»όπως ονόμαζαν τις ψυχές των κα-ταραμένων νεκρών που ερχόντου-σαν να βασανίσουν τους ζωντα-νούς.

Η γιορτή των «Lemurae» γινό-ταν με νυχτερινές τελετουργίεςστις εννέα, στις έντεκα και στιςδεκατρείς Μαΐου. Σκοπός τουςήταν ακριβώς να απομακρύνουναυτές τις «οντότητες» που προσπα-θούσαν να εισβάλλουν στον κό-σμο των ζωντανών.

Το αίμα είναι ή ίδια ή εικόνα τηςζωής. Είναι ή λύμφη που, με τηνσυνεχή κίνηση της, κυκλοφορείστο σώμα, δίνοντας του τη θέρμητης ζωής. Επειδή εκδηλώνεταιμε τους χτύπους της καρδιάς, δίνειστον άνθρωπο την πιό έντονησυναίσθηση ύπαρξης. Το αίμα υ-πήρξε πάντα το πρώτο μέσο επα-φής με τον «Άλλο Κόσμο». Ή-ταν φυσικό λοιπόν, ή λαϊκή φαν-τασία, να προσδώσει στους βρυ-κόλακες- τους νεκρούς που θέ-λουν να ξαναζήσουν - την άσβεστηδίψα για ζωντανό αίμα. Ακόμακαι στην Ελληνική Μυθολογία

Ο Μάξ Έρνστ, γερμανόςζωγράφος, αφού συμπλή-ρωσε τις φιλοσοφικές τουσπουδές, ίδρυσε, το 1919,μαζί με τους Άρπ καιΜπάαργκελντ, την ομάδα«Νταντά» της Κολωνίας.Η ζωγραφική του είναιπιστή απεικόνειση του υ-ποσυνείδητου, μοναδική πη-γή έμπνευσης με την ο-ποία φτιάχνει κόσμουςφανταστικούς όπου η φρί·κη ανακατεύεται με το πα-θος. Δικός του είναι αν-τός ο «Βρυκόλακας - ερα-στής» (κάτω).Η κοιλάδα που βρίσκε-ται πίσω από τα όρη Μπιρ-γκάουλιν, στην Τρανσυλ-βανία, παρ' όλη την παρ-θένα ομορφιά της, παρου-σιάζει μια θέα μάλλον α-ποκρουστική γιατί είναιγεμάτη σταυρούς. Αυτόςείναι ο σταυρός που βρίσκε-ται στό «Μόντε Μπάρκο»και ή επιγραφή λέει: «Κύ-ριε, σώσε με από τον Δρά-κουλα» (απέναντι σελίδα).

εμφανίζεται αυτή ή απόκρυφηιδιότητα του αίματος, που ανοίγειτη μυστηριώδη πόρτα άπ' όπου οιζωντανοί έρχονται σε επαφή μετους νεκρούς. Ό Οδυσσέας πουκατεβαίνει στον Άδη, προσφέρειτο αίμα στόν μάντη Τειρεσία κιαυτός μιλάει μόνο άφού πιει. Εί-ναι ή πρώτη περίπτωση βρυκόλα-κα.

Ό βρυκόλακας κοιμάται στοντάφο του. Τή νύχτα, όταν οι ζων-τανοί αισθάνονται πιό αδύναμοικαι πιό απομονωμένοι μές στομυστήριο του σκοταδιού, μές στηνολοκληρωτική έλλειψη φωτός πουαφαιρεί τη θερμότητα, σύμβολοτης ζωτικής δύναμης, ο βρυκό-λακας βγαίνει άπ' την πέτρινηκατοικία του και ψάχνει για τοθύμα του, δια να του ρουφήξει τοαίμα που θά του επιτρέψει να συ-νεχίσει την τερατώδικη ζωή του.

Ό μύθος του βρυκόλακα

Υπάρχει σ' αύτή την εκδήλωσημια διεκδίκηση τών δικαιωμάτωντου σώματος απέναντι στην ψυ-χή. Μοιάζει περίπου με μιαν ει-δωλολατρική επανάσταση κατάτου δικαιώματος της αθανασίαςπου παραχωρείται μόνο στην ψυχή,ένώ το σώμα κα καταστρέφεται εντε-λώς. Ό ειδωλολάτρης θνητός εναν-τιώνεται επίμονα στη χριστιανική

Page 47: Τεύχος 09

θρωποφαγία, διότι ο ανθρωποφά-γος τρώει το θύμα του άφού τοδιαλέξει ζωντανό καί το σκοτώνειμε την σαφή πρόθεση να το φάει,σαν κι αυτόν που τρώει ένα κοτό-πουλο ψητό αφού πρώτα το σφά-ξει, ενώ ο νεκροφάγος νιώθει μιανακατάσχετη επιθυμία να φάει πτώ-ματα). Το ότι δόθηκε γενικά το όνο-μα «βρυκόλακας» σε όλους όσουςανακατεύτηκαν σε τέτοιου είδουςεγκλήματα, είναι μια λαϊκή παρε-ξήγηση της αρχικής έννοιας του«βρυκόλακά». Επίσης, δεν μπο-ρούμε ν' αναφέρουμε σαν περί-πτωση βρυκολάκων τους «Λύκους»(αντίστοιχο περίπου του ελληνικού«Μπαμπούλα») που αναφέρονταιστα παραμύθια της ιταλικής υπαί-

θρου, διότι δεν είναι παρά μιαπαραλλαγή του φαινομένου τηςΛυκανθρωπίας. Πράγματι, ο «Λύ-κος - Μπαμπούλας» είναι ενα ζων-τανό όν που έπεσε θύμα του δια-βόλου, ένας δαιμονισμένος και όχιένας νεκρός. Υπάρχει δηλαδή, μιασημαντική διαφορά από το είδοςτων βρυκολάκων.

Ό Βρυκόλακας είναι ο βασιλιάςτης νύχτας καί κυριαρχεί διά τουτρόμου. Δαιμονισμένο αλλά καίγοητευτικό όν, που ματιάζει καιρουφάει το αίμα των θυμάτων του,δεν σκοτώνει τους ζωντανούς, αλλάτους μεταδίδει τη διαβολική τουυφή καί, ξεριζώνοντας τους άπ' τοβασίλειο των ζωντανών, τους φέρ-νει στη δική του κατάσταση φαινο-μενικού θανάτου, μεταμορφώνονταςτους κι' αυτούς -σε τέρατα διψασμέ-να για αίμα : «Νεκροί χωρίς θάνα-το. Ζωντανοί χωρίς ζωή».

Αντίθετα με ο,τι πιστεύεται, γε-νικά, τα είδη των βρυκολάκων που

αναφέρονται στις διάφορες προ-λήψεις, διαφέρουν όχι μόνο στηνεμφάνιση αλλά και στις ιδιότητες.Λόγου χάρη, στο Σιλεσιανό μύθοτου βρυκόλακά, που λέγεται «Σρίζ»,αυτός σκοτώνει τους ανθρώπουςπροφέροντας το όνομά τους. Αυτήντην ιδιότητα έχει και ο ελληνικόςβρυκόλακας καθώς επίσης και οπολωνικός (Ούπιέρ ή Βιέσζυ) οόποιος έχει πάντα μια συντρόφισσα—επίσης βρυκόλακα, φυσικά— πουλέγεται Ούπιέρσκα. Άλλη ιδιότη-τα, κοινή σε πολλούς βρυκόλακες,είναι ότι φέρνουν πανούκλα. Ξανα-βρίσκουμε αυτήν την ιδιότητα στοβρυκόλακά «Ναχζέχερερ» της Βαυ-αρίας, τον «Νώυντότερ» της Πομε-ρανίας και τον «Βρυκόλακά» τηςΕλλάδας. Άλλοι καταστρέφουντις σοδειές (ο ρώσος Ούπιέρσκι),επιτίθενται στα κοπάδια (ο Μορι-μπόντο της Βρετάννης), προκαλούνταραχές, στειρότητα, αλλά όλοιέχουν κοινή την ανάγκη ζωντανούαίματος για να διατηρήσουν τηφρικιαστική τους ύπαρξη, όλοιφοβούνται το φώς του ήλιου καιόλοι βγαίνουν μόνο τη νύχτα. Στάπαραμύθια των βρυκολάκων, εκεί-νο που εντυπωσιάζει περισσότεροαλλά καί χαρακτηρίζει τις περι-πτώσεις, είναι το γεγονός ότι, ένώτα παραμύθια αυτά αναφέρονται σεπαλιούς μύθους και προλήψεις, δενδημιουργήθηκαν κατά τον Με-σαίωνα, αλλά γνώρισαν μεγάληάνθιση τον 18ο αιώνα, όταν ακρι-βώς έλαμψαν διάνοιες σαρκαστι-κές καί σκωπτικές που διέλυσαντις λαϊκές καί θρησκευτικές προ-λήψεις, σαν τον Βολταίρο, τονΝτιντερό κ.ά. Έτσι, ένώ ή Γαλλίαφωτιζόταν από το φώς της ορθο-λογιστικής κριτικής, ή βόρεια καιανατολική Ευρώπη, που δεν είχεακόμα άμεση επαφή με το πνεύμαεκσυγχρονισμού που κυβερνούσετα νέα ρεύματα της σκέψης, δια-τηρούσε ολοζώντανες τις προλή-ψεις καί τους μύθους που, σε αντι-κειμενική εξέταση, ήταν απλέςδεισιδαιμονίες, άλλα που εμφανί-ζονταν με μια πολύ ιδιάζουσα μορ-φή, αν λαμβανόταν ύπ' όψη ή πα-νάρχαιη προέλευση τους. Οι ρίζεςτους βασίζονταν στη μόνιμη υπο-συνείδητη επιθυμία κάθε ανθρώ-που να αντιτάξει τις αξίες του υπερ-φυσικού στη δύναμη της λογικήςγια να μήν απαρνηθεί τη γοητείατου ανεξήγητου, ή οποία περισσό-τερο κι από την ψυχρή λογική,προσφέρει μια διαίσθηση για τηνανεύρεση της αλήθειας.

S. Conti

45

άποψη της απόλυτης υπεροχής τηςψυχής.Δέν είναι τυχαίο το γεγο-νός πως βλέπουμε το μύθο του

βρυκόλακα να γεννιέται —στις πιόπαράξενες μορφές του— ακριβώςστην κεντροανατολική Ευρώπη,όπου ο Χριστιανισμός μπήκε στηνανθρώπινη συνείδηση τελευταία,ενώ στις λατινικές μεσογειακέςχώρες, ο μύθος λείπει εντελώς.Έξαιρούνται μόνο ή Ισπανία καιη Πορτογαλία όπου εμφανίζονταιδύο είδη βρυκολάκων : «vampi-ra» ισπανικά και «bruxia» πορτο-γαλικά αντί για τις τριάντα καιπαραπάνω ποικιλίες βρυκολάκωνπου υπάρχουν στους θρύλους καιτις παραδόσεις των χωρών τηςΚεντρικής και Ανατολικής Εύρώπης

Το ρούφηγμα του αίματος, έκδή-λωση κοινή σ' όλους τους βρυκό-λακες, αυτή ή άμεση επαφή μεταξύζωντανού όντος και ζωντανεμένουπτώματος, έκανε την έννοια του

βρυκόλακα να απλωθεί περισσό-τερομ συμπεριλαμβάνοντας έτσι καιτους νεκρόφιλους, τους νεκροφά-γους, τους λυκανθρώπους και γενι-κά όλες εκείνες τις εκδηλώσεις,όπου εμφανίζεται μια αφύσικη έπα-φή με τα πτώματα ή όπου το αίμαπαίζει τό σημαντικότερο ρόλο καιπροκαλεί την έγκλημαακή πράξη.

Γι' αυτό, οναμάστηκαν «βρυκόλα-κες» όλοι οι διεστραμμένοι πουδιέπραξαν απεχθή και αηδιαστικά

εγκλήματα που είχαν σχέση μόνομε σαδισμό ή άλλες ερωτικές δια-στροφές.

Ό βασιλιάς της νύχτας

Άπό τους πιό γνωστούς μπορού-με να άναφέρουμε τον Τζών Χαίηγκ,που ονομάστηκε μάλιστα «ο βρυ-κόλακας του Λονδίνου» (έκτελέ-στηκε στις 10 Αυγούστου 1949 στηναγχόνη της φυλακής Ούάντσουερθ),που έπινε το αίμα των θυμάτων τουκαι σκότωνε μόνο από την ακατά-σχετη επιθυμία του να ξεδιψάσειμε ζεστό ανθρώπινο αίμα. ΤοΝτύσσελντορφ της Γερμανίας επί-σης είχε το «βρυκόλακά» του, τονΠέτερ Κυέρτεν. Υποφέροντας κιαυτός από «αιμοδιψία» διέπραξε 20φόνους. Εκτελέστηκε στις 2 Ιου-λίου 1931. Ό Χέρμαν Φίτς ήταν οβρυκόλακας του Άννόβερου. Κα-ταδικάστηκε σε θάνατο και άπο-κεφαλίστηκε το 1925, με την κατη-γορία της ανθρωποκτονίας καί αν-θρωποφαγίας. Είχε καταβροχθίσειμέρος του σώματος του θύματοςτου. Ήταν μια περίπτωση νεκρο-φαγίας (διαφορετική από την άν-

Page 48: Τεύχος 09

ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ

ΚΌΣΜΟΣ

ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

τα φυτακοσμικηκεραια

Ellen Sutton

Ένα άρθρο σόκ τηςνέας συνεργάτιδος άγ-γλίδος Κας ΕλλενΣάττον. Ο κόσμος τωνφυτών μας επιφυλάσ-σει ακόμα πολλές εκ-πλήξεις. Οφείλουμενα ερευνήσουμε με πε-ρισσότερη επιμονή το"σύμπαν" τόσο στο μι-κρόκοσμο όσο και στονμακρόκοσμο.

Α υτά είναι μερικά από τα εκπληκτικά αποτελέ-σματα που έδωσε ή επιστημονική έρευνα,στα λίγα τελευταία χρόνια που πέρασαν,

σχετικά με τις μυστικές δυνάμεις που διαθέτουν ταφυτά. Αν ή απαρίθμηση τους και μόνο προκαλεί δυσ-πιστία στον αναγνώστη, δεν έχει παρά να διαβάσει τοεντυπωσιακό βιβλίο «Η Μυστική Ζωή των Φυτών»(The Secret Life of Plants) των Πήτερ Τόμπκινςκαι Κρίστοφερ Μπέρντ, που δημοσίευσε το 1973 οεκδοτικός οίκος Χάρπερ και Ρόου (Harper and Rowinc.). Πρόκειται για ενα βιβλίο που κόβει την ανάσατου αναγνώστη, προκαλώντας του ενα συναίσθημαδέους και θαυμασμού μπρος στη δύναμη που έχει ήΦύση καί, ίσως, ενα συναίσθημα μικρότητας, όταναντιληφθεί πόσο λίγα πράγματα έχει καταλάβει ώςτώρα.

Όλοι ξέρουμε ότι τα φυτά έχουν την ικανότητα τηςδιατροφής (χρησιμοποιώντας νερό καί άλλα υλικάτου εδάφους, για να μεγαλώσουν, όπως οι άνθρωποι

46

χρησιμοποιούν φαγητά καί ποτά) καί την ικανότητατης εκκένωσης (με την εκροή υγρασίας από τα φύλλατους). Επίσης, κινούνται, αν καί με λιγότερη ταχύ-τητα άπ' όσο ο άνθρωπος καί μόνο αν έχουν κάποιοόφελος. Τά φυτά των σπιτιών, που μένουν πάντα στηνίδια θέση, γυρίζουν τα φύλλα τους προς το φως. Οιέλικες της κληματαριάς εκτελούν έναν ολόκληρο κύ-κλο σε 67 λεπτά καί από τη στιγμή που θά βρουν έναυποστήριγμα αρχίζουν να τυλίγονται πάνω του σε 20δευτερόλεπτα, ενώ μια ώρα αργότερα έχουν «πιάσει»τόσο γερά που δύσκολα αποχωρίζονται. Άν ενα αναρ-ριχητικό φυτό βρίσκεται σε μικρή απόσταση από εναυποστήριγμα, οπωσδήποτε, μεγαλώνοντας, θά κατευ-θυνθεί προς αυτό, ακόμα κι αν το υποστήριγμα είναικρυμμένο από κάποιο άλλο φυτό ανάμεσα τους. Φαί-ται λοιπόν ότι τα φυτά έχουν κάποιο είδος αίσθησηςπου τους χρησιμεύει για μάτια.

Τά φυτά είναι ακόμα ικανά καί για δράση καί, μά-λιστα, όχι μόνο στο να συλλαμβάνουν έντομα όπως

Ελαιώδες άρωμα εξατμίζεται από δύο τριαντάφυλλα και σχηματίζει μιαδίνη.

Page 49: Τεύχος 09

κάνουν μερικά σαρκοβόρα φυτά σαν την «ηλιοδροσιά».Τα λουλούδια τους κλείνουν αν εμφανιστούν κοντάτους τα μυρμήγκια που κλέβουν το νέκταρ και ξανα-νοίγουν μόνο όταν υπάρχει αρκετή υγρασία στα κο-τσάνια, ώστε τα μυρμήγκια να γλιστρούν και να μημπορούν ν' ανέβουν. Τά λουλούδια τους παίρνουν τημορφή και το χρώμα που θέλουν και εκπέμπουν τοάρωμα που ακριβώς προσελκύει τα έντομα τα όποίαθα μεταφέρουν τη γύρη τους. Παίρνουν μέτρα προ-στασίας δημιουργώντας αγκάθια, πικρή γεύση ή κολ-λώδεις εκκρίσεις πού διώχνουν ή συλλαμβάνουν ταεχθρικά έντομα.

Οι λεπτές αισθήσεις των φυτών εξετάζουν άκόμακαι το μέλλον : Οι βοτανολόγοι των Kew Gardensστο Λονδίνο ανακάλυψαν ότι ή γλυκόριζα ή ινδική(γιάμπολη) αντιδρά σε ηλεκτρομαγνητικούς ερεθι-σμούς με τόση ακρίβεια ώστε να μπορεί να προβλέψειτυφώνες, ανεμοστρόβιλους, σεισμούς και. εκρήξειςηφαιστείων.

Με λίγα λόγια, οι επιστημονικές ανακαλύψεις τηςδεκαετίας του '60 επιβεβαιώνουν την άποψη του Βιεν-νέζου βοτανολόγου Ραούλ Φρανσέ, των αρχών του19ου αιώνα, ότι τα φυτά διαθέτουν όλα τα χαρακτη-ριστικά ζωντανών υπάρξεων, από βίαιες αντιδράσειςστην κακομεταχείριση, μέχρι τη θερμή ευγνωμοσύ-νη για τους καλούς τρόπους.

ΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΤΑ ΦΥΤΑ;

TO 1966, ο αμερικανός Κλήβ Μπάξτερ, πρωτοπό-ρος στους διερευνητές αλήθειας, συνέδεσε ένα γαλβα-νόμετρο με μία «δράκαινα» (ένα τροπικό φυτό πουμοιάζει με φοινικόδεντρο) για να δει άν μπορούσε νακαταγράψει τίποτε αντιδράσεις. Όταν το ίδιο γαλ-βανόμετρο συνδεόταν με άνθρωπο, ο μετρητής κατέ-γραφε μιαν απότομη καμπή εάν παρουσιαζόταν μιαοποιαδήποτε απειλή εναντίον του ανθρώπου. Ό Μπάξ-τερ βούτηξε ένα φύλλο της δράκαινας μέσα σ' εναφλιτζάνι ζεστό καφέ. Ό μετρητής παρέμεινε ακί-νητος χωρίς να καταγράψει καμιάν αντίδραση. Άφούτο σκέφτηκε για λίγο, αποφάσισε να δοκιμάσει να κά-ψει ένα φύλλο. Τή στιγμή που πέρασε άπ' το νού τουή ιδέα της φλόγας, ο μετρητής του γαλβανόμετρουέκανε ένα δραματικό πήδημα προς τα πάνω. Ό Μπά-ξτερ όμως δεν είχε κουνηθεί καθόλου. Μήπως το φυ-τό διάβασε τη σκέψη του; Έφυγε απ' το δωμάτιο κιόταν γύρισε αποφασισμένος με τα σπίρτα στο χέρι, ομετρητής ήταν ακόμα πιά ψηλά ! Πράγματι, έκαψετο φύλλο — άν και απρόθυμα — και ή καμπή του με-τρητή βρέθηκε λίγο πιο χαμηλά. Αργότερα, ότανέκανε όλες τις κινήσεις, π ρ ο σ π ο ι ο ύ μ ε ν ο ς ότιθά κάψει το φύλλο, το φυτό δεν έδειξε καμίαν αντί-δραση. Φαίνεται ότι ήταν σε θέση να διακρίνει ανάμεσαστην αλήθεια και στην προσποίηση.

Το γεγονός τον έκανε ν' απορήσει: Σκέφτονται ταφυτά; Αποφάσισε να εξετάσει το θέμα άπ' όλες τιςπλευρές του, με νέες υποθέσεις, νέες μεθόδους, υπο-βάλλοντας σε δοκιμασίες μια μεγάλη ποικιλία φυτών,από κόψιμο φύλλων και κοτσανιών μέχρι ξερίζωμα.Τά φυτά άντιδρούσαν πάντα στις απειλές. Άν ο κίν-δυνος ήταν υπερβολικά μεγάλος, τα φυτά λιποθυμού-σαν και οι αντιδράσεις σταματούσαν εντελώς, αργό-τερα όμως, όταν ο κίνδυνος απομακρυνόταν ξαναζων-τάνευαν.

Έ ν α άπ' τα πειράματα ήταν πραγματικά εντυπω-σιακό. Έ ξ ι μαθητές του Μπάξτερ τράβηξαν στην

τύχη χαρτάκια διπλωμένα. Το ένα από αυτά είχε γραμ-μένες οδηγίες για έναν φοιτητή, που έλεγαν να κόψει,να ποδοπατήσει και τελικά να καταστρέψει ένα από ταδύο φυτά που υπήρχαν σ' ένα δωμάτιο. Ό φοιτητήςπου τράβηξε εκείνο το χαρτάκι έπρεπε να εκτελέσειτις διαταγές κρυφά, χωρίς να το μάθουν ούτε ο Μπάξ-τερ ούτε οι άλλοι πέντε. Άφού συνέδεσαν το φυτό πουείχε απομείνει με ένα μετρητή, οι έξι φοιτητές περ-νούσαν ένας ένας μπροσαά του. Το φυτό δεν έδειξεκαμίαν αντίδραση στους πέντε, αλλά «ξετρέλαινε»το μετρητή όποτε περνούσε κοντά του ο «εγκλημα-τίας». Επειδή ο φοιτητής είχε εκτελέσει τις οδηγίεςγια το καλό της επιστήμης και όχι από εχθρότηταπρος το φυτό. δεν είχε κανένα συναίσθημα ενοχής.Φάνηκε λοιπόν καθαρά ότι το φυτό είχε «μνήμη».

Ό Μπάξτερ ανακάλυψε ότι υπήρχε ένας στενός δε-σμός φιλίας ανάμεσα σ' αυτόν και τα φυτά του, τα ο-ποία ένιωθαν και άντιδρούσαν όταν εκείνος νευρίαζεενώ ήταν μακριά τους, σε άλλον όροφο του κτηρίου,στο κέντρο της Νέας Υόρκης ή ακόμα και εκατοντά-δες μίλια μακριά. Τώρα θέλει να ανακαλύψει εάν οι«εκτος χρόνου» έπικοινωνίες, που αναφέρονται σταφιλοσοφικά συστήματα της Ανατολής, μπορούν ναπραγματοποιηθούν δια μέσου των φυτών για «ανταλ-λαγές» από τη γη στους άλλους πλανήτες, όταν ο άν-θρωπος θά φτάσει στον Ά ρ η και την Αφροδίτη.

ΤΗΛΕΠΑΘΕΙΑ

Ό Μαρσέλ Βόγκελ, χημικός ερευνητής της IBMστο Λος Γκάτος της Καλιφόρνιας, πραγματοποίησεμακροχρόνιες και προσεκτικές μελέτες που, στο τέλος,τον έπεισαν ότι ο άνθρωπος μπορεί και μάλιστα επι-κοινωνεί με τα φυτά, των οποίων ή ενέργεια διεισδύειστις άνθρώπινες δυνάμεις ενεργείας. Ό Βόγκελ συμ-πέρανε ότι ή συνηθισμένη ή και κοσμική ενέργειαενυπάρχει σ' όλες τις ζωντανές υπάρξεις και ότι αυτόείναι που συνδέει συναισθηματικά τον άνθρωπο με ταφυτά και του επιτρέπει να επικοινωνεί μαζί τους.

Ό ηλεκτρονικός Πιέρ Σωβέν του Ούέστ Πάτερ-σον, στο Νιου Τζέρσεϋ, είναι σίγουρος ότι τα φυτάέχουν ένα ενεργειακό πεδίο σαν κι αυτό που έχουν οιάνθρωποι και ότι μια κοινή δράση αυτών των δύο πε-

47

Page 50: Τεύχος 09

δίων θά μπορούσε να έχει πρακτικές εφαρμογές. Μετάαπό πολλά πειράματα, τα φυτά του, όταν διάβαζαντη σκέψη του, που τους μετέδιδε με ηλεκτρονικά μη-χανήματα, μπορούσαν να βάλουν μπρος, να σταματή-σουν ή να πάνε ανάποδα ένα ηλεκτρικό τραινάκι πάνωστις γραμμές του. Κατασκεύασε μάλιστα μια «Γέφυ-ρα Ούήτσον» εναλλασσομένου ρεύματος, ή οποία, σεσυνδυασμό μ' έναν αιωρητή ενισχυμένου τόνου κι ένανμικρό ραδιοασύρματο δεμένον στο πόδι του, ενημέρω-νε τα φυτά του νύχτα μέρα για ό,τι του συνέβαινε.Ανακάλυψε έτσι ότι αντιδρούσαν έντονα όταν του συ-νέβαινε κακό καί, όταν κατέστρεφε μερικά κύτταρα άπ'το ίδιο του το σώμα, ένώ βρισκόταν σε τηλεπικοι-νωνία με τα φυτά του, τα άποτέλσματα ήσαν άκόμαπιο εκπληκτικά. Στή διάρκεια μιας εκδρομής με τοκορίτσι του, 80 μίλλια μακριά άπ' τα φυτά του, ανα-κάλυψε ότι αντιδρούσαν με απότομες κινήσεις τουαιωρητή στις έντονες σεξουαλικές συγκινήσεις του...

Ό Σωβέν νομίζει ότι, με τα απαραίτητα κεφάλαιαγια τη δημιουργία ενός κατάλληλου εργαστηρίου, θάμπορούσε όχι μόνο να κατασκευάσει μηχανήματα ταόποια με τη μεταβίβαση της σκέψης σ' ένα φυτό θάάναβαν το μοτέρ ενός αυτοκινήτου για να ζεσταίνεταιτα πρωινά που κάνει κρύο, άλλα θά μπορούσαν καί ναανοίγουν την πόρτα του γκαράζ όταν πλησιάζει το αυ-τοκίνητο. Μέχρι καί αεροπλάνα θά μπορούσαν να πε-τάξουν με τη μεταβίβαση σκέψης δια μέσου των φυ-τών και οι πιθανοί αεροπειρατές θά ξεσκεπαζόντου-σαν στο αεροδρόμιο πριν την επιβίβαση. Αυτό το πε-δίο έρευνας είναι τόσο απέραντο που τα επιστημονικάεργαστήρια των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων εν-διαφέρθηκαν για τα πειράματα του Σωβέν.

Ό Έλντον Μπέρντ, ιατρός μηχανικός του Εργα-στηρίου του Ναυτικού στο Σίλβερ Σπρίνγκς της Μαί-ρυλαντ καί ο Ιάπωνας ηλεκτρονικός μηχανικός ΔρΧασιμότο ήδη εργάζονται προς αυτήν την κατεύθυνση.Ό Δρ Χασιμότο καί ή γυναίκα του προσάρμοσαντον εξοπλισμό που χρησιμοποιεί ή αστυνομία για τη«διερεύνηση της αλήθειας» σε κάκτους για να πάρουν«προφορικές» απαντήσεις. Πράγματι, συνέλαβαν «συ-ζήτηση» μεταξύ των φυτών που έμοιαζε με τους υψη-

λούς τόνους που ακούγονται από απόσταση στα σύρ-ματα, με υψηλό βολτάζ, αλλά σε ποικιλία ρυθμών καίτόνων που συχνά έφταναν να είναι θερμοί καί σχεδόνχαρούμενοι. Κατάφεραν ακόμα να μάθουν στον κάκτοτους να μετράει καί να προσθέτει μέχρι το 20. Ό ΔρΧασιμάτο πιστεύει ότι ο τρισδιάστατος κόσμος μαςείναι απλώς ή σκιά ενός άλλου τετραδιάστατου, άυλουκόσμου που ελέγχει τον δικό μας με την «πνευματι-κή συγκέντρωση» που επίσης λέγεται «ψυχοκίνη-ση».

ΚΕΡΑΙΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Ό ηλεκτρονικός μηχανισμός Λ. Τζώρτζ Λώρενςασχολείται με τη σύλληψη βιολογικών ραδιοκυμάτωνχρησιμοποιώντας βιολογικά μέσα. Τοποθετεί ηλεκτρό-δια εκεί που τα φυτά είναι αρκετά απομακρυσμένααπό άλλες πηγές για να αποφύγει παράσιτα εκπομπήςκαί κατευθύνει ένα σωλήνα χωρίς φακό, με φαρδύάνοιγμα (οι οπτικοί του άξονες είναι ίδιοι με του σω-λήνα Φαρανταίη) προς ένα φυτό-στόχο.

Εργαζόταν στο Όουκ Γκρόουβ Πάρκ της ΝότιαςΚαλιφόρνιας, τον Οκτώβριο του 1971, μια απομα-κρυσμένη καί έρημη περιοχή. Μια μέρα που ξεκουρα-ζόταν με τους συνεργάτες του το μηχάνημά τους είχεμείνει ξεχασμένο σημαδεύοντας τον ουρανό. Ξαφνικά,τα ηχεία εξέπεμψαν ξεκάθαρες παλμικές δονήσειςπου κράτησαν μισή ώρα καί που δεν μπορούσαν να έξη-γηθούν παρά με την υπόθεση ότι προερχόντουσαν απόκάποια μετάδοση άπ' το διάστημα.

Ό Λώρενς φοβήθηκε μή γελοιοποιηθεί με τέτοιαυπόθεση καί το κράτησε μυστικό για αρκετούς μήνες.τελειοποιώντας στο μεταξύ τα μηχανήματα του. ΤονΑπρίλιο του 1972 πήγε σ' ενα κρατήρα ηφαιστείου,σε 700 μέτρα υψόμετρο, μέσα στην έρημο Μοχάβε, πε-ριτριγυρισμένο από 78 τετραγωνικά χιλιόμετρα στρώ-ματος λάβας όπου δεν φύτρωνε ούτε πράσινο φύλλοκαί τοποθέτησε τα μηχανήματα του σημαδεύοντας τοίδιο σημείο του ούρανού όπως καί τον προηγούμενοΟκτώβριο. Μετά από αναμονή 90 λεπτών, συνέλαβε

Κληβ Μπάξτερ: «Είδα πολλά πρά-γματα που θά μ έκαναν να πιστεύωοτι κάθε κύτταρο έχει ανεξάρτητηατομική συνείδηση».

48

Page 51: Τεύχος 09

πάλι ξεκάθαρες εκπομπές πού αποτελούνταν από γρή-γορες σειρές παλμικών δονήσεων, 3 με 10 λεπτά ή κάθεμία και που κράτησαν για αρκετές ώρες. Ό Λώρενςσυνέχισε τις μελέτες και τα πειράματα του στο εργα-στήριο και με διαλείμματα εβδομάδων ή και μηνώνκατέγραφε ξεκάθαρα σήματα που δεν έμοιαζαν με κα-νένα από τα σήματα που γνωρίζει ο άνθρωπος. Όίδιος πιστεύει ότι τα σήματα αυτά δεν προορίζονταιγια τη γη, αλλά ότι είναι βιολογικές επικοινωνίες άλ-λων ομάδων από τις οποίες εμείς είμαστε αποκλει-σμένοι. Ό Λώρενς έστειλε τις μαγνητοταινίες του στοΙνστιτούτο Σμιθσόνιαν της Ουάσιγκτον μαζί με μιααναφορά από επτά σελίδες που κατέλεγε :

«Παρατηρήθηκε μια φαινομενική αλυσίδα διαπλα-νητικών επικοινωνιών με σήματα άγνωστης προέλευ-σης και προορισμού. Εφόσον ή καταγραφή τουςέγινε με βάση βιολογικά αισθητήρια όργανα, θα πρέ-πει να υποθέσουμε ότι ή μετάδοση τους είναι επίσηςβιολογικού τύπου. Τά πειράματα έγιναν σε περιοχήόπου αποκλείεται ο ηλεκτρομαγνητισμός και ο εξο-πλισμός που χρησιμοποιήθηκε δεν κατέγραφε ηλε-κτρομαγνητικά κύματα. Τά περαιτέρω πειράματα δενέδειξαν κανένα ελάττωμα στα μηχανήματα. Επειδήτα πειράματα με τις διαπλανητικές εκπομπές σημά-των δεν είναι συνηθισμένα προτείνουμε να επαληθευ-θούν και αλλού καί αν είναι δυνατόν, σε παγκόσμιακλίμακα. Το φαινόμενο είναι τόσο σημαντικό πού δενπρέπει να αγνοηθεί».

Τά πειράματα που έκανε αργότερα ο Λώρενς απέ-δειξαν ότι τα φυτά σαν και τους ανθρώπους, βαρυούν-ται και κουράζονται από την πολλή δουλειά και μπο-ρούν να εμφανίσουν συμπτώματα εκνευρισμού, νευ-ρικής κατάπτωσης, ότι μπορούν να μαραθούν άπ' τημοναξιά αν μείνουν στην απομόνωση και να ξαναζων-τανέψουν όταν βρεθούν συντροφιά με άλλα και ότι οισπόροι, καθώς απέδειξαν προηγούμενα πειράματα τωνΡώσων, μπορούν να φυτρώσουν γρηγορότερα καικαλύτερα αν υποβληθούν σε παραψυχολογικές επιρ-ροές. Τέλος, αποδείχθηκε ότι τα φυτά τα λούζει κρύοςιδρωτας όταν βρίσκονται κάτω άπ' τον αντιπαθητικόφωτισμό των σύγχρονων πόλεων με «νέον».

ΣΟΒΙΕΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ

Το 1970, ή «Πράβδα» δημοσίευσε ένα άρθρο σχε-τικά με τις μελέτες της Ακαδημίας Γεωργικών Επι-στημών «Τιμιριάζεφ» που δημιούργησαν σάλο στονπαγκόσμιο τύπο. Μια άλλη σοβιετική εφημερίδα ή«Ίζβέστια» έστειλε έναν δημοσιογράφο για να εξετά-σει το λόγο για τον όποιο έγινε τόσος θόρυβος. ΣτόΙνστιτούτο Άγροφυσικής του Λένινγκραντ, του έδει-

ξαν μια φασολιά που έλεγχε μόνη της ένα μηχάνημαπου μετρούσε, ακριβώς, τις καθημερινές της ανάγκεςσε φώς και νερό. Ένα άλλο σοβιετικό επιστημονικόπεριοδικό έγραψε ότι τα φασόλια, οι πατάτες και οιβολβοί έχουν καταπληκτική μνήμη (για τα «φλας» τηςλάμπας ύδρογόνου-ξένου) ακόμα και μετά από 18ώρες. Ένα φυλλόδεντρο μπορούσε να ξεχωρίσει μιαπέτρα που περιείχε ένα «δυσάρεστο» μετάλλευμα απόμιαν άλλη εντελώς στείρα, πραγματοποιώντας έτσιμιαν αληθινή γεωλογική έρευνα.

Ένας επιστήμονας ερευνητής του Νοβοσιμπίρσκ στηΣιβηρία έγραψε Οτι έβαλε κάποιον να ενοχλήσει, νακόψει, να κάψει και γενικώς να βασανίσει ένα γεράνιο.Ένας άλλος το περιποιήθηκε τρυφερά, σκάλισε το

χώμα, το πότισε φρέσκο νερό και γιάτρεψε τις πλη-γές του. Άφού συνέδεσε το γεράνιο με τα μηχανή-ματα του, το φυτό έδειχνε πραγματικό τρόμο και φρί-κη όταν πλησίαζε ο βασανιστής. Αντίθετα, κατέ-γραφε μια ήσυχη και ομοιογενή γραμμή όταν πλη-σίαζε ο φίλος του. Μιά ανακάλυψη των σοβιετικών,ακόμα πιο καταπληκτική, είναι ότι μια ρίζα σιταριούπου είχε κλειστεί σε γυάλινο δοχείο και δεν ποτιζό-ταν για πολλές εβδομάδες, δεν πέθανε όπως περίμε-ναν, αλλά την βοηθούσαν οι άλλες ρίζες που ήταν φυ-τεμένες δίπλα και ποτίζονταν κανονικά, τροφοδοτώνταςτην κατά κάποιον τρόπο με υγρασία. Μέχρι τώρα κα-μία εξήγηση δεν δόθηκε για το φαινόμενο αυτό.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ

Οι πρώτες ανακαλύψεις σ' αυτόν τον τομέα — όπωςκαι σε όλους τους άλλους — οδηγούσαν σχεδόν πάνταστη γελοιοποίηση των πρωτοπόρων. Ένας τέτοιοςπρωτοπόρος ήταν και ο Σέρ Τζαγκάντις ΧάνδραΜπόουζ, από την Ινδία, που γεννήθηκε στα 1852. Μεπολλήν επιμονή και αποφασιστικότητα έγινε επιστή-μονας, αν και ή τότε αποικιοκρατική πολιτική τηςΜ. Βρεταννίας δεν το επέτρεπε στους ιθαγενείς. Ηπρώτη του μεγάλη ανακάλυψη ήταν ότι μπορούσε,με ερτζιανά κύματα, να κάνει τα «νεκρά» μέταλλανα δείξουν αντιδράσεις ανάλογες με εκείνες των ζων-τανών ανθρώπινων ιστών. Επίσης, «κοίμισε» μεχλωροφόρμιο ένα τεράστιο πεύκο και του έκανε μιαεπιτυχή μεταμόσχευση, αποδεικνύοντας ότι και τα

Η φωτεινή διαύγεια που φαίνεται γύρω από αυτό τογεράνιο, χάρη στη μηχανή του Κίρλιαν, θυμίζει το«φωτοστέφανο» των αποκρυφιστών.

49

Page 52: Τεύχος 09

φυτά μπορούν να ναρκωθούν όπως και τα ζώα. Στήναρχή ή Βασιλική Εταιρία του Λονδίνου δεν παρα-δεχόταν τίποτα, αν και οι επιστημονικές αποδείξειςήσαν ακλόνητες. Αργότερα, όταν έγραψε το βιβλίοτου «Αντίδραση Ζώντων και Μη Ζώντων» (1902),ή περίφημη Εταιρία υποχρεώθηκε να παραδεχτείότι οι ανακαλύψεις του Ινδού έπρεπε να αναγνωρι-στούν σαν επιστημονικά δεδομένα.

Στήν επόμενη εικοσαετία, ο Μπόουζ μελέτησε τιςαντιδράσεις των φυτών στήν αφή, στο φως. στον ερε-θισμό, και στο δηλητήριο, το πεπτικό και νευρικό τουςσύστημα και τους επιθανάτιους σπασμούς τους. Οιβοτανολόγοι δεν τον παραδεχόντουσαν και, ιδιαίτερα,τη θεωρία του οτι τα φυτά έχουν νευρικό σύστημα.Εντούτοις, το 1914 τα αποτελέσματα των ερευνών

του ήσαν τόσο πειστικά, ώστε και οι βοτανολόγοιμε τη σειρά τους τα παραδέχτηκαν. Τέλος, το 1917,του δόθηκε τίτλος ευγενείας για την πρωτοπορειακήτου προσφορά στήν επιστήμη.

Ό μεγάλος γερμανός ποιητής του 18ου αιώνα,Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε είχε μεγάλο ενδιαφέ-ρον για όλα τα είδη και τις μορφές της επιστημονι-κής έρευνας και έκανε σοβαρές μελέτες για την ποι-κιλομορφία των φυτών και την εύκολη προσαρμογήτους σε διαφορετικές καταστάσεις. Και όμως, ο εκδό-της του αρνήθηκε να δημοσιεύσει το δοκίμιο του«Περί Μεταμορφώσεως των Φυτών», λέγοντας οτι οΓκαίτε ήταν ποιητής και όχι επιστήμονας. Όταν τοδοκίμιο τυπώθηκε αλλού, αγνοήθηκε εντελώς. Καιόμως, 18 χρόνια μετά το Συνέδριο της Βιέννης, δη-μοσιεύτηκαν στοιχεία για τη μεταμόρφωση των φυ-τών και 30 χρόνια μετά, όλοι οι βοτανολόγοι είχανπαραδεχτεί τη θεωρία αυτή. Ό Γκαίτε πέθανε το1832. Το 1859, ο Δαρβίνος ανακοίνωσε την αρχήτης οργανικής εξέλιξης.

ΤΑ ΦΥΤΑ ΑΓΑΠΟΥΝ ΤΟ ΒΙΟΛΙ

Ο Δαρβίνος είχε προσπαθήσει, χωρίς επιτυχία,να κάνει μια «μιμόζα» να κουνήσει τα φύλλα της τηνώρα που αυτός έπαιζε βιόλα. Και άλλοι βοτανολό-γοι είχαν αποτύχει στήν προσπάθεια τους να κατα-γράψουν αντιδράσεις των φυτών στον ήχο. Όταν οκαθηγητής Τζούλιαν Χάξλεϋ παρακολουθούσε έναπείραμα του Ίνδού βοτανολόγου Δρος Τ.Σ. Σίνγκ,σκέφτηκε ότι μπορούσε να επιδράσει στη ροή τουπρωτοπλάσματος ενός υδροβίου ασιατικού φυτού (Hyd-rilla Yerticillata) με τον ήχο. Οι δύο επιστήμο-νες πέτυχαν να επιταχύνουν τη ροή με μια νότα απόένα κουρδιστήρι και έναν ειδικό τόνο από τις χορ-δές ενός βιολιού. Τά καθημερινά κοτσέρτα λαϊκήςινδικής μουσικής που παιζόντουσαν μετά, προκάλε-σαν κατά 50% καλύτερη ανάπτυξη στα πειραματικάφυτά από τα άλλα φυτά που δεν άκουγαν μουσική.Τά πειράματα συνεχίστηκαν σε άλλα είδη φυτών καισε μεγαλύτερη κλίμακα. Το ρύζι καλυτέρεψε κατά25 - 60% στήν ντόπια παραγωγή. Ακόμα και ο ρυ-θμός της λαϊκής αυτής μουσικής, χωρίς να συνο-δεύεται από όργανα, προκαλούσε επιτάχυνση στήνανάπτυξη και το άνθισμα του γλυκάνισου. «Τα φυτάπου υπόκεινται στον ερεθισμό» εξήγησε ο Δρ Σίνγκ«είναι σε θέση να αφομοιώσουν μεγαλύτερες ποσό-τητες τροφής σ' ένα ορισμένο χρονικό διάστημα,πράγμα που, φυσικά, οδηγεί σε μεγαλύτερη παρα-γωγή».

Πρός το τέλος της δεκαετίας του '50 ένας ανθοπώ-

λης από το Ουισκόνσιν έβαλε μουσική στα θερμοκήπιατου και απέκτησε φυτά με πιο ίσια κοτσάνια, με πε-ρισσότερα και καλύτερα λουλούδια και που άντεχανπερισσότερο άπ' το κανονικό. Ένας Καναδός μηχα-νικός μετέδιδε σονάτες του Μπαχ για βιολί, σε περιο-χή φυτεμένη με σιτάρι και τα σπόρια που παρήγαγεήταν κατά 66% μεγαλύτερα και βαρύτερα, ένώ ήβελτίωση ήταν ακριβώς ή ίδια για σιτάρι που είχεφυτευτεί σε ξερό χώμα ή σε γόνιμο έδαφος. Το 1960αυτά τα αποτελέσματα οδήγησαν σε γεωργικά πει-ράματα μεγάλης κλίμακας, στο Ίλλινόις. και απέ-δωσαν μεγαλύτερες συγκομιδές στις περιοχές όπουπαιζόταν μουσική και μάλιστα μουσική με υψηλούςτόνους (1.800 κύκλους το δευτερόλεπτο).

Αργότερα, τα πειράματα απέδειξαν ότι ο ευρω-παϊκός σκώρος του σιταριού, του οποίου τα σκουλή-κια προξενούν μεγάλες καταστροφές στους σιτοβο-λώνες, μπορεί να ελαττωθεί κατά 90% έάν υποβληθείσε ήχους των 50.000 κύκλων που μοιάζουν με τουςήχους που εκπέμπει ή νυχτερίδα, ο χειρότερος εχθρόςτου. Στά μέσα της δεκαετίας του '60, οι Ρώσοι, Κα-ναδοί και Αμερικανοί ερευνητές συμφώνησαν με τηθεωρία ότι ή δραστηριότητα και αναπνοή των ενζύ-μων στα φυτά αυξάνεται έάν ύποβληθούν σε υπερη-χητικές συχνότητες, διαφορετικές όμως για κάθε εί-δος.

Το 1968. ή «μέτζο σοπράνο» και μουσικός Ντό-ροθυ Ρέταλλακ από το Κολοράντο, άρχισε βιολογικέςμελέτες εργαστηρίου για χόμπυ. Ανακάλυψε ότι ταφυτά είναι πολύ εκλεκτικά στο είδος της μουσικέςπου τους αρέσει. Η δυνατή μουσική «ροκ» έκανετα χρυσάνθεμα να προσπαθούν «να αντιδράσουν» είτεμεγαλώνοντας υπερβολικά, είτε σταματώντας τηνανάπτυξη τους. Αντίθετα, ή κλασική μουσική ήταντόσο ευχάριστη για μια άλλη ομάδα χρυσανθέμων.ώστε μεγάλωσαν κανονικά και ομοιόμορφα γύρω άπ'το μεγάφωνο. Ανακάλυψε επίσης ότι ή μουσική «ροκ»,αν παιζόταν μόνο με «ντράμς», δεν ήταν τόσο δυσά-ρεστη στα φυτά της όσο ή αρχική εκτέλεση, αλλά18 μέρες αργότερα τα έκανε κι αυτά να γείρουν 10μοίρες μακριά άπ' το μεγάφωνο, ένώ ή ομάδα χρυ-σανθέμων που άκουγε την κανονική έκτέλ.εση έγχορ-δων έγειρε 15 μοίρες προς τη μουσική. Τά επανα-ληπτικά πειράματα με διαφορετικά φυτά έδωσαν ταίδια αποτελέσματα.

Με τον καιρό, ή κυρία Ρέταλλακ προσδιόρισε ότιτα φυτά άγαπούν τον Μπαχ και την κλασική μου-σική με ινδική κιθάρα, διότι έγερναν 35 μοίρες προςτα «Πρελούδια για Όργανο» και μέχρι 60 μοίρεςπρος την ινδική κιθάρα. Δέν αντέδρασαν καθόλου στηλαϊκή και δημοτική μουσική δείχνοντας αδιαφορία.Η Τζαζ (Ντιούκ Έλλινγκτον και Λούις Άρμστρονγκ)εκτιμήθηκε από 55% των φυτών που έγειραν προςαυτήν σε 15 - 20 μοίρες.

Ό λ α αυτά τα αποτελέσματα είχαν σαν επακό-λουθο την πολύ μεγαλύτερη απορρόφηση νερού ότανή αντίδραση ήταν θετική.

Δέν χρειάζεται να σημειωθεί ότι οι επαγγελματίεςβοτανολόγοι και επιστήμονες δεν εύχαριστήθηκαν καιμετά βίας παραδέχτηκαν τα αποτελέσματα της έρευ-νας ενός ερασιτέχνη. Και όμως, είναι γεγονός. Ταφυτά άντιδρούν στη μουσική ανεξάρτητα απ' το ανο άνθρωπος μπορεί να το εξηγήσει ή όχι.

50

Ι

Page 53: Τεύχος 09

σεισμοιΝΕΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ

ΤΗΝ ΦΥΣΗ TΩN ΣΕΙΣΜΩΝ

Οι μεγάλης κλίμακας σεισμι-κές δονήσεις πιθανόν να αποτελούν μία μόνο εκδή-λωση σε μια ολόκληρη σειρά αλληλεξαρτωμένων φυ-σικών φαινομένων, όπως π.χ. οι μεταβολές της διάρ-κειας της ημέρας και της περιστροφικής κίνησης τηςΓης γύρω από τους Πόλους.

Σ' αυτό το συμπέρασμα κατέληξε ο Δρ Ντον Λ. Αν-τερσον Διευθυντής του Σεισμολογικού Εργαστηρίουτου Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας. Ηανακοίνωση του Δρος Άντερσον έγινε την περασμένηέβδομάδα κατά τη διάρκεια του ετησίου συνεδρίουτης Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης (Α.Γ.Ε.).

Οι μελέτες στις όποιες προέβη ο Δρ. Άντερσον,τον οδήγησαν στην ανακάλυψη μιας σειράς περιέρ-γων φαινομένων, τα όποια παρατηρήθηκαν όλα στιςαρχές του αιώνα μας. Τα διαφορετικής φύσης φαι-νόμενα αυτά, φαίνονταν, μέχρι τώρα, ανεξάρτητα τοένα από το άλλο.

Πραγματικά, κατά τη γνωστή περίοδο σεισμικήςδραστηριότητας από το 1897 μέχρι το 1914, παρα-τηρήθηκαν 71 σεισμικέε δονήσεις, με ένταση, μεγα-λύτερη από 8 της κλίμακας Ρίχτερ. Κατά την ίδιαχρονική περίοδο, παρατηρήθηκαν τεράστια ώκεάνειακύματα ύψους μεχρι 30 μ., καθώς και έντονη ηφαι-στειακή δραστηριότητα. Αλλά και ή ταλάντευση τηςΓης γύρω από τον Βόρειο Πόλο, λόγω του ότι ογεωγραφικός Βόρειος Πόλος δεν συμπίπτει με τονμαγνητικό, έφθασε στη μεγαλύτερη ένταση κατά τηνπροαναφερόμενη περίοδο, με αποτέλεσμα ή Γη ναδιαγράφει άλλοτε μεγαλύτερους και άλλοτε μικρό-τερους κύκλους περί τον Πόλο.

Και ή όλη σειρά των «συμπτωματικών» αυτών γε-γονότων συμπληρώνεται με τη μεταβολή της διάρ-κειας της ημέρας και την επιβράδυνση της ταχύτη-τας περιστροφής περί τον άξονα της Γής.

Ό π ω ς υπογραμμίζει σχετικά ο Δρ Άντερσον. «Ηπερί τον άξονα της Γής ταχύτης περιστροφής, έμειώ-θη σε πέντε χρόνια, περισσότερο από ό,τι στα τελευ-ταία 2.000 χρόνια, ενώ — συγχρόνως — ή μέση παγ-κόσμιος θερμοκρασία της Γής ηύξήθη κατά ένα βαθμόΚελσίου, ή επιφάνεια της θαλάσσης επίσης ανήλθεκαι ή προς τα δυτικά μετατόπισις του μαγνητικούπεδίου, έπεταχύνθη».

Αλλά ποια είναι ή σχέσης μεταξύ των ανωτέρωφαινομένων, αν βέβαια υπάρχει κάποια αλληλεξάρτη-ση; Κατ' αρχήν, παρατηρεί ο Δρ. Άντερσον, «Δένέχουν ακόμη ξεκαθαριστεί τα αίτια και τα αποτελέ-σματα. Πιθανόν όμως, τα παραπάνω φαινόμενα ναμήν είναι τόσο συμπτωματικά, όσο, φαίνεται αρχικά».

Πρέπει να αναφερθεί ότι οι επιστήμονες πραγμα-τοποίησαν σημαντικά βήματα σχετικά με την πρό-βλεψη των σεισμών κατά την τελευταία πενταετία.Σημαντική ώθηση στις σχετικές έρευνες έδωσε ή ανα-βίωση της θεωρίας κατά την οποία το ανώτερο στρώμα

του φλοιού της Γης, όχι μόνο δεν είναι σταθερό αλλάαποτελείται από μια δωδεκάδα περίπου «δίσκους»,οι όποιοι κινούνται σε σχέση ο ένας με τον άλλο.Ό φλοιός της Γης — σύμφωνα με την ανωτέρω θεω-ρία — μοιάζει μέ μεταφορικό ιμάντα ο όποιος απότο ένα άκρο μεταφέρει συνεχώς νεοσχηματιζόμενοφλοιό, που «καταναλίσκεται» στην άλλη άκρητου ιμάντα. Η πίεση στο εσωτερικό της Γης αυξά-νεται και νέο λιωμένο υλικό ωθείται προς το βυθότης θάλασσας, με αποτέλεσμα τον διαχωρισμό καιτην πρόκληση κινήσεων στους «δίσκους», που — όπωςαναφέρθηκε πιο πάνω — άποτελούν το ανώτερο στρώ-μα του γήινου φλοιού. Ό τ α ν ένας τέτοιος «δίσκος»— π.χ. ο δίσκος της περιοχής του Ειρηνικού Ώκεα-νού συναντηθεί με έναν «ηπειρωτικό δίσκο» — όπωςείναι ο «δίσκος» της Βορείου Αμερικής — ο πρώ-τος εισχωρεί κάτω από τον δεύτερο, προκαλώνταςεπιστροφή λιωμένου ύλικού στο εσωτερικό της Γής.Στίς περιοχές ακριβώς όπου συναντιώνται οι «δίσκοι»,παρατηρείται έντονη σεισμική δραστηριότητα.

Ούτε όμως ή κίνηση αυτή των «δίσκων» του γήι-νου φλοιού και οι επακόλουθες σεισμικές δονήσειςσυνιστούν την ολοκληρωμένη εικόνα της «αλυσίδας»στην ανταλλαγή ενεργείας. Η πλήρης εικόνα, περι-λαμβάνει τη μεταφορά ενεργείας από την ατμό-σφαιρα στον εξωτερικό φλοιό της Γής και από εκείστον πυρήνα του έσωτερικού του πλανήτη, από όπουεπαναρχίζει ή αντίστροφη πορεία. Η διαδικασία αύτηπραγματοποιείται ώς εξής. Όταν μειώνεται ή ταχύ-τητα περιστροφής της Γής, απελευθερώνεται «περι-στροφική» ενέργεια ή οποία είναι δυνατόν να μετα-φερθεί στον εξωτερικό φλοιό της Γής, ή στον πυρήνα.Ό Δρ Άντερσον, έχει τη γνώμη ότι οι μεγάλοισεισμοί απελευθερώνουν αρκετή ενέργεια για τον επη-ρεασμό της περιστροφής της Γής περί τον άξονα της.

Ένας άλλος ένας επιστήμονας — ο Δρ ΦράνκΠρέςς του Τεχνολογικού 'Ινστιτούτου της Μασσα-χουσέττης — εργαζόμενος ανεξάρτητα, υποστήριξε ότιοι σεισμικές δονήσεις σε ορισμένες περιοχές, σε πρώτηφάση οξύνουν την ταλάντευση της Γής περί τον άξονατης και διευρύνουν την απόκλιση μεταξύ του γεω-γραφικού και του μαγνητικού Βορείου Πόλου. Στήσυνέχεια, ακολουθεί μία περίοδος ύφεσης της σει-σμικής δραστηριότητας, κατά την οποία μειώνεταιή κατά την πρώτη φάση διεύρυνση της απόκλισηςμεταξύ μαγνητικού και γεωγραφικού Βορείου Πό-λου, λόγω μεταφοράς ενεργείας στον εξωτερικό πυ-ρήνα της Γής. Οι κινήσεις που δημιουργούνται κατ'αυτόν τον τρόπο στον πυρήνα, όδηγούν στη μετα-βολή του ρυθμού περιστροφής της Γής και στη μετα-τόπιση του μαγνητικού πεδίου. Η μετατόπιση αυτή,με την σειρά της, αντανακλά στο μάγμα μέσω τουοποίου ανέρχεται πάλι στην επιφάνεια της Γής με

Συνέχεια στη σελίδα 54

51

Page 54: Τεύχος 09

λαβυρινθοιτου χρονουΕΝΖΟ BERNADINI

Οι πέντε νεαροί της ομάδαςσπηλαιολόγων «Ρ. ντε Λο-ρέντις» που τον Φεβρουάριο

του 1970 αποφάσισαν να σκάψουντη βάση ενός λοφίσκου στο ΠόρτοΜαντίσκο — στα περίχωρα του Ό-τράντο — για να δουν αν μια σχι-σμή του ασβεστόλιθου έκρυβε κά-ποιο ευρύτερο πέρασμα για το σπή-λαιο που βρισκόταν από κάτω, δενφαντάστηκαν βέβαια ότι θά έφερ-ναν στο φώς μια καταπληκτική ανα-κάλυψη.

Άφού έβγαλαν αρκετή ποσότη-τα κοκκινόχωμα — χαρακτηριστι-κό της γης του κάμπου της Πού-λια, ιταλικής επαρχίας—διέκρι-ναν έπί τέλους ένα διάδρομο, πουόδηγούσε σε ένα καινούριο σπή-λαιο, το όποιο μπορούσαν αμέσωςνα εξερευνήσουν. Το πρώτο πρά-γμα που είδαν οι πέντε νεαροί σπη-λαιολόγοι, καθώς φώτισαν το εσω-τερικό του σπηλαίου με τους ηλεκ-τρικούς φακούς τους, ήταν ένα μι-κρό μέρος απ' όπου ανοιγόταν έναφυσικό φρεάτιο, βαθύ έως πενήνταμέτρα, στη βάση του οποίου υπήρ-χαν αρκετά κεραμικά θραύσματα,οστά, εργαλεία και όπλα κυνηγίου,αδιάψευστα τεκμήρια της παρου-σίας του ανθρώπου. Συγκινημένοιαπό την ανακάλυψη πως σ' αυτότο μέρος είχε κατοικήσει άνθρω-πος, προχώρησαν προσεκτικά στηνεξερεύνηση τους χωρίς ν' αγγί-ξουν τίποτε, κάνοντας μεγάλες άκροβασίες, προσέχοντας να μήν πατή-σουν και καταστρέψουν τ' άχνάριακαι τ' απομεινάρια που βρίσκον-ταν στο βάθος του φρέατος καιστο διάδρομο.

Μπροστά στό παρελθόν

Κι έδώ πιό πέρα υπάρχουν κομ-μάτια κεραμικά. Άλλωστε ο κεν-τρικός διάδρομος αρχίζει να ξεχω-ρίζει και, δεξιά κι αριστερά, μο-νοκόμματοι λίθοι φαίνονται να το-ποθετήθηκαν έτσι ώστε να δείχνουν

52

το σημείο της διαδρομής ή να έμποδίζουν το πέρασμα πέρα απ' ταόρια που διαγράφονται καθαρά. Ημεγάλη ηλικία των πέτρινωντειχών είναι εκτός αμφιβολίας για-τί πολύ συχνά ένα σταλαγμιτικόστρώμα τα περιβάλλει ενώ απ' τηνοροφή κομψά σχήματα σταλακτι-τών έρχονται να ένωθούν μαζί τους.

Μετάφραση Κλειώ Κοασίν

Στή βάση των χωρισμάτων, προςτα κάτω, στρογγυλά βαθουλώματαμοιάζουν καταπληκτικά με τις λε-γόμενες «χύτρες των γιγάντων». Σχη-ματίστηκαν απ' τη συνεχή τριβήτων νερών των χειμάρρων - όμωςέδώ πολύ συχνά συνέβαλε ο άνθρω-πος στο σχηματισμό τους. Υπάρ-χουν επίσης σωροί δοχείων γκρί-

Μεγαλιθικές άναπαραστάσεις της «Σπηλιάς του Ελαφιού» στό ΠόρτοΜπαντίσκο.

Page 55: Τεύχος 09

ζων και μαύρων, που μερικά είναιολόκληρα και άλλα κομματιασμέναπολύ εύκολα όμως μπορούν ν' άνα-συγκολληθούν.

Στό σημείο αυτό μπορούμε ναφανταστούμε τη συγκίνηση, τη χα-ρά, την έκπληξη, το αίσθημα τηςδυσπιστίας, που συνεπή ρε τους πέν-τε φίλους, μόλις σήκωσαν τα μά-τια τους και αντίκρισαν αυτό πουφάνηκε στο φως των φανών τους:μια φανταστική σειρά από ζωγρα-φιές, εκπληκτικής ομορφιάς καιαρμονίας χρωμάτων. Συνεχίζουν ναψάχνουν και το φως πέφτει στοναντικρινό τοίχο. Και έκεί άλλασχέδια. Οι σπηλαιολόγοι προχώ-ρησαν κατά μήκος του στενούδιαδρόμου. Παντού όπου έπεφτε τοφως και ή ματιά τους, αντίκριζανσχέδια και ζωγραφιές.

Φαινόταν πολύ ώραΐο για να εί-ναι αληθινό. Όμως δεν ήταν πα-ραμύθι: είχαν πράγματι ανακαλύ-ψει ένα σπήλαιο γεμάτο προϊστο-ρικά σχέδια, χρωματισμένα ζωη-ρά, των οποίων το νόημα σήμεραμας φαίνεται ακατάληπτο: πρόκει-ται για σύμβολα που ίσως στο μέλ-λον μπορέσουμε να εξηγήσουμε. Ό-μως τί σημασία έχουν τα ερωτημα-τικά, σε τέτοιες μαγικές στιγμές,για τους πέντε νέους, που μόλιςανακάλυψαν έναν κόσμο απίστευτο,του οποίου ή μοναδική σπουδαιό-τητα φάνηκε άπ' την πρώτη στιγμή;Οι δύο σπηλαιολόγοι που ήσανεπί κεφαλής της ομάδας και είδανπρώτοι τις ζωγραφιές, δεν μπορούννα νικήσουν τη συγκίνηση τους.Έτσι αρχίζουν να γελούν, να κλαί-νε, να φωνάζουν άπ" τη χαρά τους.Άφού ξεπέρασαν το πρώτο σόκ,οι ερευνητές των σπηλαίων αποφά-σισαν να προχωρήσουν με προσο-χή. Αφού πέρασαν άπ' τον πρώτοδιάδρομο, φτάνουν σε μιαν αίθου-σα καί, ακολουθώντας τη διεύθυν-ση των χαμηλών πέτρινων τοίχων,βλέπουν άλλους διαδρόμους ν' ανοί-γονται μπροστά τους. Μετά απόώρες και ώρες εξερεύνησης, οιπέντε φίλοι ξανανεβαίνουν το φρεά-τιο και βγαίνουν στο ύπαιθρο. Εϊ-ναι ήδη σκοτεινά. Το σπήλαιο κά-τω είναι πελώριο. Οι κύριοι διά-δρομοι και οι πολυάριθμες διακλα-δώσεις έχουν συνολικό μήκος 4χιλιομέτρων. Μά οι σπηλαιολόγοιαναγκάζονταν να σταματούν κάθετόσο μπροστά σε βάραθρα καίεμπόδια άπ' τα όποια μόνο μερικάφαίνονταν φυσικά. Άραγε ή πο-ρεία τους θά παρουσιάσει εκπλή-ξεις:

Προϊστορικό μνημείο

Οι ζωγραφιές βρίσκονται στατοιχώματα καί μερικές φορές στηνοροφή των τριών κύριων διαδρό-μων. Είναι περισσότερα από εξήντα«ταμπλώ», σε συνθέσεις από 20έως 30 σχέδια. Συνολικά έχουμεπερί τα 2.000 σχέδια το λιγότερο.Το χρώμα που συνανταμεσυχνότεραείναι το κόκκινο — ίδιο χρώμαμε το εξωτερικό έδαφος — ακολου-θεί το κίτρινο-καφέ, το μαϋρο καίτο γκρίζο — το τελευταίο το πε-τύχαιναν χρησιμοποιώντας την κο-πριά των νυχτερίδων. Άπό πρώτηάποψη και μετά από έναν πρόχειροέλεγχο, τα περισσότερα σχέδια α-νήκουν στο σχηματικό αφηρημένοστυλ, με ένα μέρος παλαιοτέρωνίσως σχεδίων, που μπορούμε νααναγνωρίσουμε εύκολα λόγω τηςφυσικής περιγραφής του θέματος.π.χ. σκηνές κυνηγίου, αγρίων κα-τσικιών ελαφιών, ανθρώπινες σι-λουέτες, γενικά κυνηγών με τόξο,διαφόρων άλλων ζώων, αποτυπώ-ματα χεριών, μερικές φορές χωρίςφάλαγγες στα δάχτυλα.

Τά αφηρημένα σχέδια περιλαμ-βάνουν ηλιακά σημεία, αστρικά,μαιάνδρους, περίπλοκα λαβυρινθο-ειδή καί γεωμετρικά σχήματα, επί-σης φιδοειδή, ζίγκ ζάγκ, κύκλουςγεμάτους στίγματα στο εσωτερικότους. Τή μελέτη αυτών των σχημά-των ανέλαβε ο μεγαλύτερος 'Ιτα-λός ερευνητής της προϊστορίας καίαρχαίας τέχνης, καθηγητής ΠάολοΓκρατζιόγι, αλλά δεν την περά-τωσε ακόμα, διότι απαιτείται πολύς

χρόνος καί επιμονή. Ακόμα καίή παράλληλη παρατήρηση των κε-ραμικών, που ο προϊστορικός άν-θρωπος μετέφερε καί τοποθέτησεκατά μήκος των διαδρόμων καίκατά πλειοψηφία κάτω από τουςζωγραφιστούς τοίχους, μπορεί ναδιαλευκάνει πολλά αβέβαια μέχριτώρα σημεία. Μπορούμε να πούμεπ.χ. ότι οι καλλιτέχνες του ΠόρτοΜπαντίσκο έζησαν κατά τη Νεο-λιθική Εποχή, από 4.000 εως 3.000χρόνια π.Χ. Η ακριβής ημερομη-νία θά συμπληρώσει έναν πίνακαπου αρχίζει να σχηματίζεται καίήδη σήμερα αποτελεί, όπως λέγειο καθηγητής Γκρατζιόγι, «το σπου-δαιότερο μνημείο ζωγραφικής τουτέλους της Προϊστορικής περιόδουπου βρέθηκε ποτέ στην Ευρώπη».

Οι ζωγραφιές του Πόρτο Μπαν-τίσκο εκπλήττουν με την πρωτο-τυπία τους. Ό κύκλος μορφήςνατουραλιστικής, που μπορούμε νααποκαλέσουμε «ο κύκλος του κυ-νηγίου», συμπεριλαμβάνει ανθρώ-πινες φιγούρες με τα χέρια ανοι-χτά προς τα πάνω, σε μια στάσηπροσευχής ή ευχαριστίας, ή, σεάλλες περιπτώσεις, έχουν το αρι-στερό χέρι ακουμπισμένο στο γο-φό τους καί το δεξί ανοιγμένομπροστά προς τα πάνω ή ίσο, δεί-χνοντας έτσι τη φιγούρα ενός χο-ρού. Τέτοια σχέδια μπορούν να συγ-κριθούν με αυτά των σπηλαίων τηςΝοτίου 'Ισπανίας, όπως π.χ. τουΤάγιο ντέ Μπασινέτε κοντά στοΚάντισε, όπου πολύ συχνά εμφα-νίζεται πολύ καθαρά το κέρας τουέλαφιού. Οι κυνηγοί αντίθετα, μπο-ρούν να συγκριθούν με τους τοξό-

Αμφίβολa αστρικά και ηλιακά σύμβολα κοσμούν τα τοιχώματα του σπηλαίου.

53

Page 56: Τεύχος 09

τες των ζωγραφικών της Ανατολι-κής Ισπανίας— Πράντο ντέλ Να-βάγο, Κουέβα ντέ λά Βιέγκα, Μο-ρέλλα λά Βιέγκα.

Ο άνθρωπος καί ή ελικοειδήςγραμμή

Η μεγαλύτερη ομάδα των σχε-δίων κατά τη Νεολιθική Ευρωπαϊ-κή περίοδο απαρτίζεται από αστρι-κά σημεία, ηλιακά, σπειροειδή καιζιγκ - ζάγκ, που ήσαν ήδη γνωστάκαι στην Παλαιολιθική εικονογρα-φία. Όμως, στην περίπτωση τουΠόρτο Μπαντίσκο έχουμε μιαν ο-μάδα σχεδίων σε στυλ εξαιρετικήςτεχνοτροπίας. Πρόκειται γι' αυτάπου παρουσιάζουν ανθρώπινα δντασε σχήμα «κλεψύδρας» και «ελι-κοειδούς γραμμής».

Τέτοια σχέδια βρήκαμε καί στηνΙσπανία, στο Λάς Μορίσκας, στοΛός Βίνας, στο Λος Γκαβιλάνες,στο Πουέρτο Παλάσιος, στο ΈλΈσκοριαλέγιο, στο Έλ Γκαμπάλείναι επίσης παρόντα και στα ζω-γραφικά του Λεβάντζο, όπου οι φι-γούρες μοιάζουν καταπληκτικά μετα γυναικεία είδωλα της νεολιθικήςεποχής της ανατολικής Μεσογείου:ένα τρίγωνο με την κορυφή προςτα κάτω, για το πάνω μέρος τουσώματος, και προς τα πάνω, γιατο κάτω μέρος του. Γιά το είδωλοτου άρρενος προστίθενται στα δύοτρίγωνα τα χέρια και το χαρακτη-ριστικό όργανο του φύλου. Το «ελι-κοειδές ή σπειροειδές» σχήμα εί-ναι, αντίθετα, το μοναδικό πουβλέπουμε στο Πόρτο Μπαντίσκοκαι δεν βρίσκουμε πουθενά κάτιπαρόμοιο σε άλλες προϊστορικέςζωγραφιές.

Αρχίζει από έναν άνθρωπο μετριγωνικό κεφάλι, σπειροειδείς βραχίονες, διπλωμένα ή ανοιχτά πόδια,συνεχίζει μετά με μιαν άλλη φιγού-ρα όπου το τρίγωνο στρογγυλεύει,

Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει, μεταξύ των άλλων, ή κάτω δεξιά εικόνα,που θυμίζει παράξενα διάφορες λομβαρδικές, γαλλικές, ισπανικές και σο-βιετικές αναπαραστάσεις.

ένώ στα μέλη αυξάνεται ή σπειροει-δής γραμμή και φτάνει τέλος σεενα σύμπλεγμα κυματοειδών καίσπειροειδών γραμμών, μέσα απότις όποιες με κόπο αναγνωρίζεταιμια ανθρώπινη φιγούρα. Όμως αυ-τή ή γραμμή του σπιράλ μεταφέ-ρεται απ' τους προϊστορικούς ζω-γράφους και πάνω στους βράχους,για να απεικονίσουν πολύπλοκουςλαβύρινθους, των οποίων το νόημαμας ξεφεύγει εντελώς. Άγνωστοεπίσης το νόημα των αφηρημένωνσχεδίων, που είναι και ή πλειοψη-φία καί δεν μπορούν να συγκριθούνμε κανένα γνωστό μέχρι σήμερασπηλαιολογικό σχέδιο. Είναι αδύ-νατο επίσης να πούμε αν όλα αυτάτα σχέδια που σχηματίζουν τα προϊ-στορικά ταμπλώ αντιπροσωπεύουνμιαν οργανική ολότητα ή απλώςείναι σχέδια χωρίς καμία σχέσημεταξύ τους και αν, τέλος, έγιναναπ' τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Η προσέγγιση μεταξύ των α-φηρημένων καί των ρεαλιστικών

συμβόλων μας κάνει να σκεφτούμεότι είναι έργο πολλών καλλιτεχνών,που δημιούργησαν σε διαφορετικέςεποχές. Κάθε άλλη όμως ερμηνείαείναι επίσης δεκτή σήμερα.

Λίγους μήνες μετά την εξαιρε-τική ανακάλυψη του σπηλαίου τουΠόρτο Μπαντίσκο, βρέθηκαν στηνκοντινή Σάν Τσεγάρεα σπήλαια μεάλλες ζωγραφιές, με πέτρινα χωρί-σματα καθώς καί άφθονα κεραμικάείδη. Το φαινόμενο δεν είναι τομόνο, και υπάρχει υποψία ότι στασπήλαια της επαρχίας της Πούλιακαί των πέριξ κρύβονται αρχαιολο-γικοί θησαυροί αφάνταστοι. Η ζώ-νη αυτή είναι σήμερα στο κέντροτου ενδιαφέροντος των ερευνητών:ο σπηλαιολογικός περίπατος τωνπέντε φίλων της Μάλιε, μας έφερεστο φώς μια κληρονομιά ανυπολό-γιστης αξίας και ενδιαφέροντοςγια τη μελέτη της μεσογειακήςΠροϊστορίας.

Enzo Bernardini

σεισμοιΝΕΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ

ΤΗΝ ΦΥΣΗ TΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ

τη μορφή σεισμικών δονήσεων και ηφαιστειακώνεκρήξεων.

Ό Δρ Άντερσον πιστεύει ότι έχει αποδείξεις σχε-τικά με μια περιοδικότητα 40 ετών της ανωτέρωδιεργασίας. Πραγματικά, πολλοί από τους μεγάλουςσεισμούς στις αρχές του αιώνα μας, συνέβησαν γύρωστα 1911, δηλ. όταν ή απόκλιση μεταξύ μαγνητικού

και Βορείου Πόλου βρισκόταν στο μεγαλύτερο σημείο

54

της. Το ίδιο παρατηρήθηκε καί με τους μεγάλουςσεισμούς του Άσσάμ (1950) καί της Καμτσάκα(1952).

Κατά τα λίγα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονεςκατόρθωσαν να κάνουν βραχυπρόθεσμες προβλέψειςπολλών σεισμών, λίγο προτού εκδηλωθούν. Έάν οιυποθέσεις των ειδικών Άντερσον καί Πρέςς επαλη-θευθούν, οι επιστήμονες Θα έχουν στη διάθεση τουςένα μοντέλο για μακροπρόθεσμες προβλέψεις περιό-δων χαρακτηριζομένων από έντονη σεισμική δράση,με βάση την περιοδικότητα των 40 ετών που ανα-φέρθηκε ανωτέρω.

Page 57: Τεύχος 09

λεξικο του παρελθοντος

ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗΣΚΑΙ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣΕΦΗ ΚΑΡΠΟΔΙΝΗ

Προσαρμόσαμε το «Λεξικό του πα-ρελθόντος» στα Ελληνικά μέτρα. Ησυνεργάτιδα μας δις Έφη Καρποδίνηθά μας παρουσιάζει άρθρο με άρθροτην προϊστορία — Ιστορία — λαογρα-φία του τόπου μας.

Επιχειρώντας ο άνθρωπος να δώσει μιαν απάντη-ση στα διάφορα ερωτήματα, που ο ίδιος βάζειστον εαυτό του σχετικά με την εμφάνιση του

πάνω στη γη, την προέλευση του και την πορεία τουπάνω στον πλανήτη μας, στρέφεται σε μιαν αναζή-τηση μέσα στα βάθη των χρόνων και των αιώνων τοχρονικό διάστημα που καλύπτεται από τη δράση τουανθρώπου, μέχρι τη στιγμή που εμφανίζονται τα γρα-πτά μνημεία, ονομάζεται Προϊστορία και ή επιστήμηπου ασχολείται με την περίοδο αύτη ΠροϊστορικήΑρχαιολογία ή Προϊστοριολογία.

ΕΠΟΧΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ

Στήν προϊστορία και συγκεκριμένα ανάμεσα στουςδύο μεγάλους γεωλογικούς αιώνες, τον Πλειστό-καινο και τον Όλόκαινο, στήν εποχή που είναι γνωστήσαν λίθινη εποχή ή εποχή του λίθου, συναντά κανείςτα πρώτα βήματα του ανθρώπου και αναγνωρίζει τηναφετηρία μετέπειτα εξελίξεων. Η εποχή του λίθουδιακρίνεται σε Παλαιολιθική, Μεσολιθική, Νεολιθική.

Η Παλαιολιθική εποχή (αρχαιότερη, μέση, νεό-τερη) που αντιστοιχεί για τους ερευνητές του ανθρώ-πινου πολιτισμού με τον Πλειστόκαινο των γεωλό-γων, είναι μια εποχή που χαρακτηρίζεται από βίαιεςμεταβολές, από περιόδους φοβερού ψύχους, που επι-κράτησε πάνω στη γη προκαλώντας, όπως ήταν φυ-σικό, μεγάλες κλιματολογικές μεταβολές που συνεχί-στηκαν για πολύ καιρό μέχρις δτου το κλίμα, ή κατα-νομή της βλάστησης και όλοι οι σχετικοί παράγοντεςνα σταθεροποιηθούν στη σημερινή περίπου κατάσταση.Η εποχή αύτη είναι ξεχωριστή από τις άλλες κατά ταλεγόμενα των γεωλόγων. Κατ' αυτήν αποκτούν ταιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους τα ζώα που ήτανπροορισμένα μαζί με τον άνθρωπο να μοιραστούν τηνκυριαρχία πάνω στη γη και συγκεκριμένα τα βοοειδή,το άλογο και τα πρώτα συγγενή είδη του σκύλου(αλεπούδες, τσακάλια, λύκοι). Ό σ ο για τα ανθρώ-πινα φύλα αυτά διαμορφώνονται στα νεότερα πλει-στοκαινικά χρόνια ( 4 0 0 0 0 - 8 0 0 0 π.Χ.). Τήν ίδιαεποχή (πλειστόκαινο, διάρκεια περισσότερο από μισόεκατομμύριο χρόνια) ο άνθρωπος ανακαλύπτει καιτελειοποιεί την έπιτηδειότητά του να κατασκευάζειεργαλεία, δίνοντας μας τον πρώτο τύπο ενός καθαυτό

Το κρανίο της πάνω φωτογραφίας βρέθηκε στόσπήλαιο Κόκκινες Πέτρες στα Πετράλωνα της Χαλκι-δικής το 1960. Άνήκει σε γυναίκα που εζησε 75.000εως 50.000 χρόνια πριν από την εποχή μας. Το κρα-νίο αυτό φυλάγεται στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονί-κης και είναι ή αρχαιότερη Μαρτυρία για την παρου-σία του παλαιολιθικού ανθρώπου στήν Ελλάδα.Το 1958 στις όχθες του Πηνειού βρέθηκαν τα πρώταεργαλεία της Παλαιολιθικής μαζί με απολιθωμέναοστά θηλαστικών του Πλειστόκαινου. Κάτω φωτογρα-φία: δύο δείγματα λιθοτεχνίας της Μέσης Παλαιολι-θικής: ενα ξέστρο (αριστερά) και διπρόσωπη φυλλό-σχημη αιχμή (Μουσείο Βόλου).

55

Page 58: Τεύχος 09

εργαλείου : τον Άμπεβίλλιο και Άχελαίο χειροπέ-λεκυ, ένα είδος μπαλτά, χωρίς λαβή, από πελεκημένοπυριτόλιθο. Κι εδώ πρέπει να πούμε πως ο πυριτό-λιθος (τσακμακόπετρα), ένα σκληρό σκοτεινόχρωμοχαλαζιακό πέτρωμα, μαζί με τον όψιδιανό (υαλώδεςηφαιστειακό πέτρωμα), ήταν το φυσικό υλικό πουμπορούσε να προσπορισθεί ο προϊστορικός άνθρωποςγια να κατασκευάσει εργαλεία. Με λίγα ή περισσό-τερα κτυπήματα σε πυρήνες πυριτόλιθου, που γίνονταιστην άρχή βέβαια τελείως τυχαία κι αργότερα σεσυγκεκριμένο σημείο, ο άνθρωπος μορφοποιεί τοεργαλείο ή κατεργάζεται τις παρασχίδες που παίρνει.Ό λίθινος χειροπέλεκυς θά αποτελέσει το βασικόεργαλείο του ανθρώπου. Λίθινος χειροπέλεκυς βρέ-θηκε και στην Ελλάδα, στη Μακεδονία, κοντά στοΠαλαιόκαστρο (1963). Είναι από πρασινωπό τρα-χίνη λίθο και βρίσκεται σήμερα στο μουσείο τηςΒέροιας.

Άφθονα λείψανα λίθινων εργαλείων βρέθηκανεπίσης στη χώρα μας στις όχθες του Πηνειού καιστο εσωτερικό της χώρας (Κρανώνα) από τη μέσηπαλαιολιθική (100.000 - 50.000 π.Χ.), στην Ή π ε ι -ρο (κοιλάδα νου Λούρου και σε άλλες 15 τοποθεσίες),στα Ιόνια νησιά, Πελοπόννησο, Β. Σποράδες. Τάευρήματα στήν Αλόννησο μαρτυρούν την πανάρχαιηπαρουσία και δράση του ανθρώπου στο Αιγαίο. Στάαβέβαια νερά της παλαιολιθικής ιστορίας πραγματικήσχεδία είναι οι άνθρωποι του Νεάντερταλ και ο πολι-τισμός τους. Σκελετοί αύτού του κλάδου βρέθηκανστην Ευρώπη, Ασία, Β. Αφρική. Στήν Ελλάδα, σεένα σπήλαιο στα Πετράλωνα της Χαλκιδικής, βρέ-θηκε κρανίο παλαιολιθικού ανθρώπου τύπου Νεάντερ-ταλ. Το είδος του Νεάντερταλ πριν από 40.000 ή50.000 χρόνια εξαφανίζεται τελειωτικά. Στόν παλαιόκόσμο κυριαρχεί ο έμφρων άνθρωπος (Homo Sapi-ens). Με την εμφάνιση του συντελείται πρόοδος στήντεχνολογία. Επινοείται μια νέα μέθοδος, ή λάξευση«διά πιέσεως». Χάρη σ' αυτήν και την τεχνική τωνλεπίδων (φολίδες μακρόστενες, με παράλληλες πλευ-ρές, σαν λάμες μαχαιριού) κατασκευάζονται εργαλείαδιαφόρων τύπων και έπιτυγχάνεται ή κατεργασία τουκόκκαλου, ελεφαντόδοντου, έλαφοκέρατου και τουξύλου. Ό άνθρωπος χρησιμοποιεί τώρα βελόνες καιμάλιστα με οπές, για να ράβει δέρματα, που χρησιμο-

ποιεί σαν ενδύματα. Το πιό σημαντικό όμως επίτευ-γμα του ανθρώπου σ' αυτή την εποχή (νεότερη παλαιο-λιθική) είναι ή εφεύρεση της βαλλίστρας ακοντίων(έκτοξευτήρα ακοντίων) και κατόπιν και του βέλους.Έτσι ο άνθρωπος, αρχίζοντας από τις δοκιμαστικέςθραύσεις των κροκάλων, φθάνει στην έμπειρη κατα-σκευή μιας σειράς από ειδικευμένα εργαλεία καισύνεργα που του επιτρέπουν όχι μόνον να εξασφαλίσειτην τροφή του άλλα και να κάνει τα πρώτα βήματαστήν τέχνη. Οι άνθρωποι της νεότερης παλαιολιθικήςάφησαν λείψανα στα ασβεστολιθικά εδάφη της δυτι-κής Εύρώπης, (Ν.Δ. Γαλλίας, Β. Ισπανίας) μαζίμε τις πρώτες καλλιτεχνικές δημιουργίες του ανθρώ-που, που τις συναντάμε στα τοιχώματα των σπηλαίωνκαι των σπηλαιόμορφων καταφυγίων (σπήλαια Λασκώ,Τρία αδέλφια, Φόν ντε Γκώμ, Αλταμίρα) ενώ προςτα ανατολικά ως τη Σιβηρία μικρά γλυπτά ειδώλιαγυναικείων μορφών εκπλήσσουν με τη δύναμη τηςέκφρασης. Αληθινά έργα τέχνης.

Στήν Ελλάδα λείψανα βρέθηκαν στήν Κωπαΐδα(σπήλαιο Σείντί), κοντά στη Λάρισα, Ήπειρο (Κοκκι-νόπηλο, Άσπρολάχανο, Καστρίτσα). Το Πήλιο πάλιμας προσφέρει δείγματα της παλαιολιθικής τέχνης,απλής, λιτής, σχηματικής, χωρίς λεπτομέρειες.

Οι γνώσεις μας για την ανθρώπινη κοινωνία πριναπό τη νεότερη παλαιολιθική είναι αναγκαστικά περιο-ρισμένες. Βέβαια ανάμεσα στους Νεαντερταλίους πουήσαν εγκαταστημένοι, όπου ήταν δυνατό, στα σπή-λαια έχει αναπτυχθεί ένας έντονος οικογενειακός δε-σμός, όπως μαρτυρούν ή τελετουργική ταφή, ή τοπο-θέτηση τροφής και όπλων δίπλα στους νεκρούς, πρά-γμα που συναντάμε για πρώτη φορά σ' αυτούς τουςανθρώπους. Φαίνεται λοιπόν πως οι Νεαντερτάλιοιείχαν ανεπτυγμένο το οικογενειακό και το κοινωνικόσυναίσθημα. Πληροφορίες για τις ανθρώπινες κοινω-νικές ομάδες και την κοινωνική διάρθρωση τους μπο-ρούμε να συγκεντρώσουμε από τους τόπους κατοικίας.Οι άνθρωποι της νεότερης παλαιολιθικής, κυνηγοί,όπως και οι πρόγονοι τους, αναγκασμένοι να άκολου-θούν τα θηράματα, μετακινούνται συνεχώς. Έτσι στηθερινή περίοδο ζουν προσωρινά σε εύκολόκτιστα κατα-φύγια, που τα εγκατέλειπαν το χειμώνα, οπότε κατέ-φευγαν στα σπήλαια που τους χρησίμευαν σαν κατοι-κίες. Μέσα σ' αυτά τα σπήλαια αφήνουν τα άχρηστα

Ίο πρώτο έργο τέχνης της Παλαιολιθικής εποχής στήν Ελλάδα βρέθηκε σεμία σπηλιά του Πηλίου. Απεικονίζεται ένα άλογο χαραγμένο σε στιλπνό λίθινοαντικείμενο που φτάνει σε μήκος τους 8 πόντους. Διακρίνεται για την νατουρα-λιστική απόδοση του ζώου και την έντονη άποτύπωσή του. (Μουσείο Βόλου).

Page 59: Τεύχος 09

αντικείμενα, τα υπολείμματα άπ' τις τροφές, τα σκου-πίδια. Μ' αυτόν τον τρόπο δημιουργείται στο δάπεδοένας σωρός, συχνά σε μεγάλο ύψος, φράζοντας κάποτετελείως το σπήλαιο και κάνοντας το ακατοίκητο. Έντούτοις στην Τσεχοσλοβακία, Ν. Ρωσία, Σιβηρία βρέ-θηκαν άπ' την ίδια εποχή τα πρώτα πραγματικά λεί-ψανα ανθρώπινων κτισμάτων, πρωτοποριακές κατα-σκευές, προάγγελοι των σπιτιών που θά ξεφυτρώσουναργότερα στη γη.

ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ

Προς το τέλος του πλειστόκαινου, μια μεγάληκλιματολογική αλλαγή συντελείται. Οι παγετώνεςυποχωρούν οριστικά προς τους πόλους, με αποτέλε-σμα να επικρατήσει θερμότερο και ξηρότερο κλίμα.Αρχίζει μια περίοδος νέα (όλόκαινος) και μια εποχή(μεσολιθική) ή καλύτερα μια πολιτιστική φάση μεάνιση χρονική διάρκεια (στη Μέση Ανατολή διάρ-κεσε πολύ λιγότερο άπ' όσο στην Ευρώπη καί στηνΕλλάδα). Κατ' αυτήν συντελείται μια μετανάστευσητων μεγάλων ζώων προς τα βόρεια (μαμούθ, τριχω-τός ρινόκερως, τάρανδος) —μερικά άπ' αυτά σε λίγοεξαφανίστηκαν οριστικά— καί ή επικράτηση άλλωνπου ήταν μικρότερα καί ταχύτερα. Παρατηρείται μιατάση παρόμοια με της νεότερης παλαιολιθικής γιαανάπτυξη τοπικών πολιτισμών. Στήν Ευρώπη οιβόρειοι πολιτισμοί μας δίνουν ενδιαφέροντα καί αξιό-λογα δείγματα. Οι άνθρωποι διακοσμούν συχνά αντι-κείμενα από κόκκαλα, έλαφοκέρατα καί φαιό ήλεκτρομε γραμμές ή άπλα γεωμετρικά σχήματα. Φιλοτε-χνούν ειδώλια ζώων σε ήλεκτρο ή σκαλίζουν παρα-στατικά μορφές ανθρώπων καί ζώων. Στίς βραχο-γραφίες της Νορβικης ακτής άφησαν δείγματα νατου-ραλιστικής τέχνης. Οι μεσολιθικοί άνθρωποι γενικάπροσαρμόζονται στίς νέες συνθήκες που επικρατούνστο περιβάλλον, άλλοτε αναπροσαρμόζοντας σ' αυτέςπαλιότερη πολιτιστική τους παράδοση καί άλλοτεδημιουργώντας γνήσιους μεσολιθικούς πολιτισμούς.

Ιχνη αυτών των πολιτισμών σώθηκαν στο ανατολικότμήμα της Μεσογείου, τον Εύξεινο Πόντο, την Κασπίαθάλασσα, καί τον Περσικό κόλπο. Ακόμη οι μεσο-λιθικοί λαοί της Ευρώπης θά προσθέσουν χρήσιμα

Στό σπήλαιο Σαρακίνο του Πηλίου βρέθηκαν τα δύοαυτά δείγματα σχηματικής παλαιολιθικής τέχνης. Τοπάνω, σχιστόλιθος, απεικονίζει πιθανώς σκηνή μαγι-κού χορού. Το κάτω, ερυθρωπός σχιστόλιθος, παριστάμια καθημερινή σκηνή της ζωής. Ένας τοξότης, μιαγυναίκα, ενα άγριόγιδο, ενα ερπετό και ενα καμάκι μεπέντε ακίδες. Ισως το πλακίδιο να είχε αναθηματικόχαρακτήρα. (Μουσείο Βόλου).

εφόδια για την όρνιθοθηρία καί το ψάρεμα, βασικούςτομείς της οικονομίας τους. Πρώτοι αυτοί φτιάχνουνπαγίδες, δίκτυα καί κατασκευάζουν τα πρώτα πλοιά-ρια. Στήν 'Ελλάδα στο σπήλαιο Φράγχθη, κοντά στοχωριό Κοιλάδα της Έρμιονίδας, βρέθηκαν διαδοχικάστρώματα της παλαιολιθικής καί μεσολιθικής επο-χής. Οστά ζώων με κυρίαρχο το ελάφι, καί, σε μικρό-τερη συχνότητα, από άλλα είδη, μας πληροφορούνγια τις προτιμήσεις των μεσολιθικών κατοίκων. Ση-μειώθηκε ύπαρξη όψιδιανού καί βρέθηκαν λίγα λίθινακαί ελάχιστα όστέινα εργαλεία.

Τά ανθρώπινα λείψανα κατά τον ανθρωπολόγοΆγκελ (J.L. Angel) ανήκαν σε άνδρες καί γυναίκεςβραχύσωμους γενικά. Μερικά δείχνουν σύμφωνα μετους ερευνητές διαδεδομένη αναιμία καί αρθριτικέςπαραμορφώσεις. Το σημαντικότερο όμως είναι μιαπλήρης ταφή που άνηκε σε νεαρό άνδρα, βραχύσωμο,25 περίπου ετών. Σ' ένα ρηχό βαθούλωμα του εδά-φους, ο νεκρός βρέθηκε ύπτιος με τα σκέλη συνεσταλ-

Ένα Αιγυπτιακό αρχαϊκό αντικείμενο.

μένα καί τα χέρια προς το στήθος συμμετρικά. Ηταφή χρονολογήθηκε στα 7592 π.Χ. κι αποτελεί τοναρχαιότερο πλήρη σκελετό που βρέθηκε ώς τώρα στήνΕλλάδα καί τον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου.

Οπωσδήποτε από τη μεσολιθική εποχή αξίζειιδιαίτερα να αναφερθεί ο Νατούφιος πολιτισμός τηςΠαλαιστίνης που αντιπροσωπεύει το τέλος της μεσο-λιθικής εποχής καί τη μετάβαση στήν αρχόμενηΝεολιθική. Τά περιδέραια των Νατούφιων δείχνουνενα λαό με ανεπτυγμένη την αίσθηση του σχεδίου.Αριστουργηματικές είναι οι γλυπτές παραστάσειςζώων πάνω σε κόκκαλο καί ιδίως ο νεβρός (το έλα-φάκι) ο σκαλισμένος πάνω στη λαβή ενός δρεπανιού.Οι μαρτυρίες τέλος για τεχνητές κατοικίες προέρ-χονται όλες σχεδόν άπ' την Ευρώπη, δείχνοντας πωςοι μεσολιθικοί άνθρωποι με τα μέσα καί τις μεθόδουςπου χρησιμοποίησαν ήσαν καί εμπνευσμένοι καλλιτέ-χνες καί προσεκτικοί τεχνίτες.

Έφη Καρποδίνη

57

Page 60: Τεύχος 09

ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

ΑΛΕΞ. ΛΑΓΚΑΔΑΣ

Υπάρχουν μεγάλα γεγονόταστην ανθρώπινη ιστορία πουδιαμόρφωσαν τα πεπρωμένα

μας, χωρίς να καθορίζονται ακρι-βώς χρονολογικά, με σαφή και α-διάβλητο τρόπο.

Αυτό συμβαίνει και με τον ακρι-βή καθορισμό της ημέρας που γεν-νήθηκε ο Ίησούς, λόγω των διαφό-ρων συστημάτων υπολογισμού τουχρόνου που χρησιμοποιούσαν στομακρινό παρελθόν.

Είναι γνωστό πως οι προγονοίμας, χρησιμοποιούσαν σαν βάση κα-θορισμού χρονολογιών τις 'Ολυμπιά-δες, και οι Ρωμαίοι το χρόνο «απόκτίσεως Ρώμης», ένώ άλλοι λαοίτα ονόματα των βασιλέων τους.Ακριβώς την περίοδο της βασι-λείας τους μνημονεύουν πολλοί συγ-γραφείς για να καθορίσουν το χρόνοδιαφόρων συμβάντων. Γι' αυτό, όχιμόνον αγνοούμε το χρόνο γέννησηςτου Ναζωραίου,άλλά και το χρόνο τηςεμφάνισης του Άστρου της Βη-θλεέμ. Η μόνη θετική πληροφορίαπου έχουμε, προέρχεται από τονΊώσηπο, που λέει πως ο Ηρώδηςο Μέγας πέθανε το 4 π.Χ.

Το Ευαγγέλιο και ή θρησκευτικήμας παράδοση δεν καθορίζουν μεσαφήνεια την ημερομηνία της γέν-νεσης του Θείου Βρέφους, που ιδιαί-τερα μας ενδιαφέρει, γιατί θά μαςβοηθούσε να καθορίσουμε, με βάσηαστρονομικά δεδομένα, τί είδουςάστρο ήταν εκείνο που φώτισε τοδρόμο των Μάγων και τους οδή-γησε στη Φάτνη της Βηθλεέμ.

Σάν βασικό στοιχείο για την ε-ρευνά του καθορισμού της πραγμα-τικής ημερομηνίας γέννησης του Ί η -σού, έχουμε την πληροφορία τουΜατθαίου, ο όποιος λέει πως γεννή-θηκε «έν ήμέραις Ήρώδου του βασι-λέως». Αλλά πότε ακριβώς ;

Το ερώτημα αυτό, που παραμένει,

58

απασχόλησε πολλούς πιστούς, αλλάκαι ασεβείς ακόμα, που αμφισβή-τησαν την ιστορική ύπαρξη του Σω-τήρα. Αλλά, αν οι διάφορες ιστορι-κές πηγές δεν μας καθορίζουν τηνακριβή ημερομηνία γέννησης τουΊησού, μήπως οι πληροφορίες γιατην τότε θέση των άστρων είναιδυνατό να μας την προσδιορίσουν ;Χωρίς αμφιβολία, ναί, γιατί τααστρονομικά φαινόμενα μας βοη-θούν, με αδιάβλητο τρόπο, να χρο-νολογίσουμε ιστορικά γεγονότα.

Οι εκλείψεις του Ήλιου και τηςΣελήνης, οι εμφανίσεις περιοδικώνκομητών κ.λπ., βάσει των αιωνίωννόμων της Δημιουργίας, επαναλαμ-βάνονται με απόλυτη ακρίβεια, τό-ση, ώστε είναι δυνατό να καθορί-σουμε πότε είχαμε ένα αστρονομικόφαινόμενο και ακόμα, πότε ακριβώςθά επαναληφθεί αυτό.

Γνωρίζουμε λ.χ. ότι ή εμφάνισηκομήτη στην Τροία, το 1195 π.Χ.,θεωρήθηκε ώς προάγγελος της κα-ταστροφής της.

Επίσης γνωρίζουμε πως ο Δηδο-μηδικός πόλεμος τελείωσε στις 25Μαΐου 585 π.Χ., λόγω της ολικήςέκλειψης του Ήλιου, που είχε προ-βλέψει ο Θαλής ο Μιλήσιος. Ακό-μα, μας είναι γνωστό, ότι κατά τηνκαταστροφική για τους Πέρσες ναυ-μαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.Χ.,εμφανίστηκε κομήτης που θεωρή-θηκε μοιραίο σημάδι για την πανω-λεθρία τους.

Τέλος, είναι γνωστό πως το 432π.Χ. κατά τον απόπλου των Αθη-ναίων από τον Πειραιά με 100 πλοίακαι επί κεφαλής τον Περικλή, προ-κειμένου να έπιτεθούν κατά τηςΠελοποννήσου, έγινε έκλειψη Σελή-νης που κατατρόμαξε τα πληρώμα-τα. Τότε ο Περικλής είχε την ευκαι-ρία να δείξει τις αστρονομικές τουγνώσεις, που του είχε διδάξει δΑναξαγόρας, και να καθησυχάσειτους Αθηναίους, δίνοντας εξηγή-σεις για το φαινόμενο.

Μήπως λοιπόν, μελετώντας ταδιάφορα στοιχεία που έχουμε για τηνεμφάνιση του Άστρου της Βηθλεέμ,μπορούμε, γυρίζοντας στο μακρινόπαρελθόν, να διαπιστώσουμε πρα-

γματικά αν υπήρξε, τί είδους άστροήταν αυτό, καθώς και πού και πότεεμφανίστηκε ;

Είναι γνωστό πως τα ουράνια σώ-ματα χωρίζονται σε τέσσερεις βασι-κές κατηγορίες : Στούς μετεωρίτες-διάττοντες, στούς πλανήτες, στούςκομήτες και στούς απλανείς αστέρες.

Άς εξετάσουμε λοιπόν αν το Ά-στρο των Μάγων άνηκε σε μια κα-τηγορία από τα ουράνια αυτά σώ-ματα.

Κατ' αρχήν αποκλείεται απο-λύτως να ήταν μετεωρίτης ή διάτ-τοντας το Άστρο της Βηθλεέμ,γιατί οι εξωγήινοι αυτοί επισκέπτεςεμφανίζονται για βραχύτατο χρονι-κό διάστημα. Λάμπουν για λίγο,για ελάχιστα μόλις δευτερόλεπταστον ουρανό και σβήνουν αμέσως.επειδή, ουσιαστικά, τα μετέωρααυτά είναι μικρά τεμάχια ύληςπου μας έρχονται από το διάστημακαι διαλύονται στα υψηλά στρώμα-τα της ατμοσφαίρας μας, κινούμεναμε ταχύτητα 40 περίπου χιλιομέτρωντο δευτερόλεπτο.

Ούτε πλανήτης ή ακόμα και «σύ-νοδος πλανητών» μπορούσε ποτένα είναι το Άστρο της Βηθλεέμ,,γιατί οι πλανήτες και οι θέσεις τους,ήταν πολύ γνωστοί στούς Μάγους -αστρολόγους.

Δέν είναι ακόμα δυνατό να υπο-θέσουμε κάν πως ήταν κομήτης, για-τί οι συχνοί αυτοί επισκέπτες μας.θεωρούνταν πάντοτε προάγγελοι κα-κών για την ανθρωπότητα.

Μήπως τότε το άστρο αυτό ήταναπλανής ; Μήπως ο Σείριος, το πιολαμπρό άστρο μεταξύ των απλα-νών ; Μήπως ο Βέγας ; Ή μήπωςο Κάνωπος ; Μήπως ακόμα ήτανένα νέο άστρο, ένας νόβα ή σούπερ-νοβα ; Αποκλείεται, γιατί τα άστρααυτά είναι «απλανείς», μένουν δη-λαδή σχεδόν ακίνητα, για χιλιάδεςχρόνια, αντίθετα με την πληροφορίατου Ευαγγελιστή Ματθαίου, ο ό-ποιος λέει : «και ιδού αστήρ ον εί-δον έν τη ανατολή προήγεν αυ-τούς, έως έλθών έστη ου ήν το παχ-δίον». Ό Ματθαίος δηλαδή σα-φέστατα καθορίζει την κίνηση τουάστρου, δίνει μάλιστα την εντύπωσηή περιγραφή του πως αυτό μετακι-νείτο σε μικρό ύψος, ένώ είναι γνω-στό ότι άβυσσος αποστάσεων μαςχωρίζει από τους απλανείς αστέρες.Ό πλησιέστερος ήλιος - απλανής, οΕγγύτατος, του άστερισμού του

Κενταύρου, απέχει 4,2 έτη φωτός.Δηλαδή τόσα χρόνια χρειάζεται τοφώς με την ταχύτητα του των 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο,να φθάσει σε μας.

Page 61: Τεύχος 09

Εχουν περάσει πάνω από εί-κοσι χρόνια αφότου οι εφη-μερίδες όλου του κόσμου α-

νέφεραν με πηχυαίους τίτλους ότιΙΣΩΣ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ TOΥ ΣΗΜΑΝΤΙ-ΚΟΤΕΡΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ ΤΗΣΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ,ΔΙΟΤΙ ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ ΕΠΙΣΚΕ-ΠΤΕΣ ΠΕΤΑΞΑΝ ΠΑΝΩ ΑΠ'ΤΗ ΓΗ ΜΑΣ.

Έτσι, για άλλη μια φορά, ο άν-θρωπος βρήκε ταπεινωμένη την πα-νάρχαιη υπεροψία του, από τότεπου ο Γαλιλαίος δήλωσε ότι ο πλα-νήτης μας, με τις διαστάσεις πουέχει, είναι από τους πιο μικρούςπου γυρνάνε γύρω άπ' τον ήλιο.

Εκείνοι οι τίτλοι των εφημε-ρίδων πρότειναν κ ά τ ι κ α ι -ν ο ύ ρ ι ο : πρότειναν να εξεταστείάπ' την αρχή ολόκληρο το χ ρ ο -

ΤΙειναιΗΟΥΦΟΛΟΓΙΑ

ΗΚΛΕΙΠΕΟΛΟΓΙΑΗΕΣΩΒΙΟΛΟΓΙΑ

SOLAS BONCOMPANI

Μετάφραση Ντίνος Γαρουφαλιάς

Άλλα τότε, αν το Άστρο της Βη-θλεέμ δεν ήταν υλικό ουράνιο φαι-νόμενο που επί αιώνες προσπαθούννα καθορίσουν οι μεγαλύτεροι α-στρονόμοι, όπως ο Κέπλερ και άλ-λοι σοφοί, μήπως ήταν μεταφυσι-

Ό άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος ίσως είναι ο μόνος που φαίνεταιότι προσέγγισε την αλήθεια, γιατίστις ομιλίες του (Ομιλία ΣΤ' παρ.β.) αναφέρει : «ού των πολλών ειςο αστήρ ούτος ήν, μάλλον ουδέ α-στήρ, ώς έμοι γε δοκεί, άλλα δύνα-μίς τις αόρατος εις ταύτην μετα-σχηματισθείσα την όψιν, πρώτοναπό της πορείας αυτής δήλον. Ούγαρ έστιν αστήρ τις, ταύτην βαδί-ζων την όδόν, άλλα καν ήλιον εί-ποις, καν σελήνην, καν τους άλλους

απαντάς αστέρας άπ' ανατολών επίδύσιν όρώμεν χωρούντας, ούτος δεαπό άρκτου προς μεσημβρίαν έφέ-ρετο, ούτω γαρ ή Παλαιστίνη προςΠερσίδα κείται».

Φαίνεται λοιπόν πως ο άγιος Ιω-άννης ο Χρυσόστομος έδωσε τηνορθή απάντηση στο μεγάλο έρώτη-μα. Γι' αυτό, αν δεχθούμε την ερ-μηνεία του, το Άστρο της Βηθλεέμδεν ήταν υλικό αστρονομικό, άλλαμεταφυσικό φαινόμενο, που έλαμψεαπό θεία βούληση και όδήγησε τουςΜάγους στη Φάτνη , όπου κατά ει-δυλλιακό τρόπο, γεννήθηκε το θειοΒρέφος.

Το γεγονός αυτό ήταν τόσο με-γάλο, ώστε το στερέωμα να στο-λιστεί με ένα ύπέρλαμπρο άστρο,που γέμισε από χαρά τους Μάγους

και πλημμύρισε με φως τις καρδιέςτων απελπισμένων.

Πολλοί πιστεύουν ότι ή Γη μαςείναι ποτισμένη με δάκρυα, πουείναι περισσότερα από τους ωκεα-νούς της και ακόμα πως τον πλα-νήτη μας σκεπάζουν συνεχώς πυκνάνέφη γεμάτα από πάθη και μίση.Άν αυτό είναι αλήθεια, τότε τοΆστρο της Βηθλεέμ, το λαμπρό αυ-τό σύμβολο της Χριστιανοσύνης, εί-τε υλικό ουράνιο σώμα ήταν , είτεμεταφυσικό, ας μάς φωτίζει, δίνον-τας μας πίστη και ελπίδα για μιακαλύτερη, πιο ανθρώπινη ζωή, καιακόμα, άς μάς οδηγεί στο δρόμοτης αγάπης που είναι το βασικό δί-δαγμα του Ναζωραίου.

59

Page 62: Τεύχος 09

βρίσκεται λίγο πιό βορινά. Ότανόλοι περάσαμε στην άλλη όχθη τουρυακιού, ή σκυλίτσα μου άρχισε ναδιασκεδάζει τρέχοντας, πηδώνταςκαι παίζοντας στο χαμηλό χορτάρι.Ό πατέρας μου κι έγώ καθίσαμεσε μια πέτρα. Στό μεταξύ είχε αρ-χίσει να σκοτεινιάζει, ο ουρανός ή-ταν γεμάτος άστρα, αν και είχε με-ρικά συνεφάκια εδώ κι έκεί. Εκεί-νη τη στιγμή, μια κουκουβάγια άρ-χισε να φωνάζει. Ό πατέρας μουδεν έδωσε σημασία, αλλά έγώ είπαμέσα μου : Όταν τραγουδάνε οικουκουβάγιες, όλοι λένε ότι φέρνειγρουσουζιά, αλλά έγώ δεν το πι-στεύω.

Αμέσως μετά, ένα άλλο πουλίάρχισε να κελαϊδάει κι έγώ, μήξέροντας τί ήταν, ρώτησα τον πα-τέρα μου που μού είπε : Είναι μπού-φος. Τότε τον ρώτησα αν είναι αλή-θεια ότι οι κουκουβάγιες φέρνουνγρουσουζιά, αλλά μού απάντησε :Μπα. . . Κι οι κουκουβάγιες που-λιά είναι, σαν όλα τ' άλλα.

Την ώρα που τα λέγαμε αυτά,ακούστηκε από μακριά ή φωνή ενόςφασιανού. Πέρασαν μερικά λεπτά καισε λίγο μια λάμψη εμφανίστηκε στονουρανό, άλλα έγώ δεν έδωσα σημα-σία, ούτε και ο πατέρας μου. Νομί-σαμε πως ήταν το φεγγάρι που έ-βγαινε από ένα σύνεφο, αλλά δέ ήτανέτσι, και ή μυστηριώδης λάμψητράβηξε την προσοχή μου. Ότανσήκωσα το κεφάλι ψηλά, είδα έναμεγάλο φως που έμοιαζε με το φεγ-γάρι και που κατέβαινε με σταθερήταχύτητα προς το δάσος, αφήνονταςπίσω του μια ούρα από φωτιά άνα-

62

Πολλά ειδικευμένα δημοσιεύματα ά-σχολούνται με το φαινόμενο των Ι-πταμένων δίσκων, αν και, για λό-γους διπλωματίας ή σκοπιμότητας,η «επίσημη» επιστήμη δεν δημο-σιεύει δελτία και κοινοποιήσεις.Κάτω: Ό Μετεωρίτης «Μερσεδί-τας». Μουσείο Φυσικής Ίστορίας,Νέα Υόρκη, Η εξέταση αυτού τουμετεωρίτη, έφερε στο φως μόρια ορ-γανικής ύλης που υπήρχαν στη μά-ζα του. Δεν είναι σπάνιο να περιέ-χουν τέτοια μόρια οι μετεωρίτες.Αυτό επιβεβαιώνει την υπόθεση ότιυπάρχουν διάφορες μορφές έξω-γήινης ζωής.

ατεμένη με πράσινο καπνό. Μετάαπό μερικά δευτερόλεπτα εξαφα-νίστηκε αφήνοντας στο σημείο πουβρισκόταν ένα σύνεφο καπνού που,μετά από ένα τέταρτο της ώρας πε-ρίπου, εξαφανίστηκε κι αυτό, χω-ρίς να μπορέσουμε να καταλάβουμετί πράμα ήταν.

Ένώ συνέβαιναν αυτά, ή σκυ-λίτσα είχε αρχίσει να γαυγίζει, οιφασιανοί ξεφώνιζαν μαζί με τουςμπούφους και τις κουκουβάγιες, καιεκείνη τη στιγμή, ο αέρας ζεστά-

ρας γυρίσαμε σπίτι και όλα είχαντελειώσει, αλλά έγώ συνέχιζα νααναρωτιέμαι : Τί πράμα να ήταν ;Ισως κανένας μετεωρίτης. Αλλά

που να ξέρεις . . . ίπάρχουν τόσαμυστήρια στο Σύμπαν.» (Μα-ρέσκο Μανιόλφι, Σάν Φραντσέσκο44 Γκαλλιάνο Μουτζέλλο - Δημό-σιο Γυμνάσιο «Lorentzo de Me-dici»).

Είναι υπέροχη ή εποχή μας. Αν-αμφίβολα αξίζει να τη ζει κανείς,διότι φαίνεται ότι τώρα μας αποκα-λύπτονται μυστήρια ανεξήγητα, μυ-στήρια που, άπ' την αρχαιότητα,τραβούσαν την προσοχή του άνθρω-που.

Ο Υ Φ Ο Λ Ο Γ Ι Α : από τα αρ-χικά U. F. Ο. — UNIDENTI-FIED FLYING OBJECTS-(Άγνωστης ταυτότητας ιπτάμενααντικείμενα) Μελέτη των φαινομέ-νων που έχουν σχέση με τους ιπτά-μενους δίσκους ή γενικότερα με ταιπτάμενα αντικείμενα άγνωστηςταυτότητας.Κ Λ Ε Ι Π Ε Ο Λ Ο Γ Ι Α : Έ -ρευνα και μελέτη «ούφολογικών»

θηκε κι ένα μεγάλο μουγκρητό έ-κανε τη γη να τραντάξει.

Έ γ ώ έλεγα : Νά'ναι το τέλοςτου κόσμου ή μπας κι οι «άρειανοί»έρχονται να κατοικήσουν στη γη ;Ό πατέρας μου πρόσθεσε : Ισωςήταν κανένας μετεωρίτης.

Μετά από κανένα τέταρτο της ώ-

ντοκουμέντων και φαινομένων τουπαρελθόντος.Ε Σ Ω Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α : Μελέ-τη των αστρονομικών ανακαλύψεωνπου να προσφέρουν στοιχεία για τηνεξακρίβωση της ύπαρξης μιας ο-ποιασδήποτε εξωγήινης οργανικήςζωής.

Page 63: Τεύχος 09

ΤΕΡΜΑΤΙΖΕΤΑΙΗ «ΕΠΟΧΗ TOΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ»

Δεν προβλέπονται άλλες διαστημικές πτήσεις τουδιαστημοπλοίου Απόλλων, που μετέφερε τον πρώτοάνθρωπο στη Σελήνη. Ούτε θα έχει ο κόσμος πάλιτην ευκαιρία να παρακολουθήσει άλλη μια προσθα-λάσσωση επανδρωμένου θαλαμίσκου. Και τούτο γιατίτο «Λεωφορείο του Διαστήματος», που προβλέπε-ται να χρησιμοποιηθεί κατά τη δεκαετία του 1980,θα προσεδαφίζεται σε διαδρόμους προσγείωσης, κατάτρόπο παραπλήσιο με τα συνήθη αεροσκάφη.

Ό θαλαμίσκος του διαστημοπλοίου «Απόλλων»,που προσθαλασσώθηκε στις 24 Ιουλίου, είναι ο 18οςτων μέχρι σήμερα έκτοξευθέντων διαστημοπλοίων,από τα όποια 14 ήσαν επανδρωμένα και 4 όχι. ΌΑπόλλων. — ραγματοποίησε ραντεβού με σεληνακά-τους, με ένα θάλαμο προσόρμησης. με ένα Αμερι-κανικό τροχιακό εργαστήριο και με το Σοβιετικό δια-στημόπλοιο Σογιούζ. Μετέφερε ανθρώπους και όργανασε τροχιά περί τη Γη, καθώς και στην Σελήνη.

Αξίζει να σημειωθεί οτι παρ' όλο που ο Απόλ-λων σχεδιάστηκε αρχικά για τις πτήσεις στην Σε-λήνη, έγινε αναγκαία ή τροποποίηση του για τηνεκτέλεση σειράς διαφόρων αποστολών. Πράγματι,στην τελευταία του πτήση, ο Απόλλων, χρησίμευσεσαν επιστημονικό εργαστήριο, υπνοδωμάτιο, κουζί-να, άποθήκτ, και — όπως έξυπνα παρετήρησε ο Στάφ-φορντ — σαν «ένα μικρό τηλεοπτικό στούντιο».

Οπωσδήποτε παρατηρήθηκαν μερικά προβλήματα.«Μια μόνιμη σκοτούρα», είπε αστειευόμενος ο Στάφ-

φορντ, «ήταν η τακτοποίηση του νοικοκυριού μας.Όποιο αντικείμενο και αν πετάξεις "κολυμπά" στονεσωτερικό χώρο του θαλαμίσκου και είσαι υποχρεω-μένος να το κυνηγήσεις μέχρι τις πιο μικρές γωνιέςπου πάει και τρυπώνει. Αλλά και για την προετοι-μασία των γευμάτων μας, χρειαζόμαστε τριπλάσιοχρόνο από ότι στη Γη για να τα έτοιμάσομε καινα τα φάμε».

Άλλο ένα πρόβλημα είναι το μέγεθος του διαστη-μοπλοίου. «Χρειαζόμαστε ενα τροχονόμο για να ρυ-θμίζει ποιος πηγαίνει πού, από πού και πότε», είπεο αστροναύτης Μπράντ, αναφερόμενος στα προβλή-ματα που αντιμετωπίζουν οι τρεις άνδρες στην προσ-πάθεια τους να εκτελέσουν μεγάλο αριθμό πειραμά-των μέσα στο μικρό διαστημόπλοιο.

Πάντως, το διαστημόπλοιο Απόλλων, εξυπηρέ-τησε καλά τους αστροναύτες που το επάνδρωσαν.

«Η πτήση αυτή», είπε ο Σλαίητον, «ήταν ευκο-λότερη από την εκπαίδευση, κυρίως γιατί όλα ταεξαρτήματα του διαστημοπλοίου λειτούργησαν τέ-λεια. Το διαστημόπλοιο Απόλλων χρησιμοποιεί τακαλύτερα μηχανήματα και τους καλύτερους ανθρώ-πους. Με τον συνδυασμό αυτό. κατορθώσαμε να έχομεένα διαστημικό δχημα στο όποιο έχομε μεγάλη εμπι-

στοσύνη. Μπορούμε να πετάξομε με ενα διαστημό-πλοιο σαν το Απόλλων. Στήν ουσία, είναι σαν ναπηγαίνεις βόλτα με ποδήλατο».

Η παρομοίωση με το ποδήλατο, αναφέρεται στηδυνατότητα αού διαστημοπλοίου Απόλλων να πετάαυτόματα άλλα και με χειρισμούς των αστροναυτών,οι όποιοι είναι σε θέση να πάρουν στα χέρια τουςτους ελέγχους του διαστημοπλοίου και να ενεργή-σουν τους απαραίτητους ελιγμούς, όπως έγινε στήνκοινή πτήση με το Σογιούζ. Ιδιαίτερα, οι ηλεκτρο-νικοί υπολογιστές που φέρει το διαστημόπλοιο Απόλ-λων το καθιστούν πολύ πιο αποτελεσματικό, π.χ. απότο Σογιούζ.

Οι περιοριστικοί παράγοντες της λειτουργίας τουδιαστημοπλοίου Απόλλων — το μικρό μέγεθος και ήμέθοδος εκτόξευσης — άποτελούν τον λόγο που οιΗνωμένες Πολιτείες προωθούν τις έρευνες για την

κατασκευή ενός νέου τύπου διαστημικού οχήματος,του ονομαζόμενου Διαστημικού Λεωφορείου, που θάμπορεί να μεταφέρει πολύ βαρύτερα δργανα και μέχριεπτά αστροναύτες (ή 10, σε περίπτωση αποστολήςδιάσωσης).

Αλλά το βασικό πλεονέκτημα του ΔιαστημικούΛεωφορείου είναι ή δυνατότητα του επαναχρησιμο-ποίησης. Ενώ οι πύραυλοι οι όποιοι τοποθετούν τοδιαστημόπλοιο Απόλλων σε τροχιά, απορρίπτονταιχωρίς να επαναχρησιμοποιούνται, οι αντίστοιχοι πύ-ραυλοι του Διαστημικού Λεωφορείου — καθώς και το

ίδιο το διαστημικό λεωφορείο — είναι δυνατόν να χρη-σιμοποιηθούν εκ νέου.

Έτσι, με το τέλος της εποχής του Απόλλωνα,αρχίζει μια νέα εποχή, στο σχεδιασμό διαστημο-πλοίων και στις διαστημικές πτήσεις. «Το διάστη-μα», είπε ο Στάφφορντ, «θά αποτελεί όλο και περισ-σότερο, το μέσο για την ευτυχία των ανθρώπων. ΤοΔιαστημικό Λεωφορείο δεν θά είναι ακριβώς σαν ένααεροπλάνο. Θά διαπιστώσομε ότι, συνεχώς περισσό-τερο, το διάστημα αποτελεί ένα χώρο όπου πραγμα-τοποιούνται συνήθεις εργασίες».

63

Page 64: Τεύχος 09

2. Εάν θέλουμε να ψάξουμε σωστάπρέπει να διαπιστώσουμε το πότε ο Νταί-νικεν έγραψε το βιβλίο του στο οποίοδημοσίευσε τη θεωρία του Δρ Ι. Σκλόφ-|σκυ. Εάν το έγραψε πρίν ή ΝΑΣΑ δη-μοσιεύσει τις φωτογραφίες του ΜάρινερIX τότε ο Νταίνικεν δεν είχε κανέναμέσον να ελέγξει την θεωρία. Εάν συνέ-βη το αντίθετο τότε συμφωνώ μαζί σαςότι την ενστερνίστηκε γιατί την βρήκεβολική. Προκαλώ όμως το συντάκτη τουσχολίου σας να κριτικάρη το βιβλίο τουΓιόζεφ Μπλουμριχ «...Και ήνοίχθησαν οιουρανοί», εάν φυσικά το εχει διαβάσει,διότι εκεί επαληθεύεται κατά τον πιο επι-στημονικό τρόπο μια ένδειξη του Νταίνι-κεν. Επαναλαμβάνω για μια ακόμα φο-ρά το γεγονός οτι καμμιά θεωρία δέναξιολογείται με κριτήρια την ιδιωτικήζωή του πατέρα της. Ό αντίθετος ισχυ-ρισμός δεν μου είναι κατανοητός. Εκτόςάν έχω τόσο κοντόφθαλμη λογική οπότεζητώ συγνώμη. Σχετικά με το βιβλίο«Τό φαινόμενο Εριχ φόν Νταίνικεν»έπιφυλάσσομαι να σας απαντήσω σε μιαάλλη επιστολή, αν φυσικά σας ενδιαφέ-ρει. Με μεγάλη μου ευχαρίστηση σαςστέλνω το άρθρο του DUNCAN LU-ΝΑΝ το όποιο όπως θά διαπιστώσετε εί-ναι, αξιόλογο περιμένω δε να το δω ναδημοσιεύεται στο περιοδικό σας.

Και πάλι σάς ευχαριστώ,

Πέτρος Βάρβογλης. Ξάνθη.

Φίλε αναγνώστη,Το φαινόμενο Νταίνιχεν δεν είναι εύ-

κολο να γίνει πιστευτό άπ' όλους τουςανθρώπους ούτε και στον ίδιο βαθμόΔιατηρούμε το δικαίωμα να κρίνουμε«καλόπιστα» κάθε θεωρία ή γνώμη. Γρά-ψαμε οτι ο Νταίνικεν βρήκε βολική τη

θεωρία του Σκλόφσκυ για το Φόβο καιτην ενστερνίστηκε. Το κακό μέ τονΝταίνικεν είναι ότι έχει ακόμα και σή-μερα την πεποίθηση ότι ο Φόβος είναιένα τέτοιο κατασκεύασμα άπ' όπου έξαπολύονται οι Ιπτάμενοι δίσκοι κατάτης γης. Ενώ αντίθετα ο Σκλόφσκυ μι-λώντας για την θεωρία του εκείνη τηνθεωρεί σαν αστείο (Μήπως δεν μπο-ρούμε να κάνουμε κανένα αστείο;)

Η καλοπιστία του ανθρώπου φαίνε-ται από το γεγονός ότι κάτι που ειπώθη-κε στό παρελθόν εσφαλμένα, αναιρείταιόταν αποδειχθεί στραβό. Το να εμμένεικανείς είναι ανόητο και καθόλου έποικο-δομητικό. Γιά το βιβλίο του ΓιόζεφΜπλούμριχ, το διαβάσαμε αλλά δεν νο-μίζουμε ότι μπορούμε να πούμε αν είναικαλό ή όχι, σωστό η στραβό και τούτογιατί είναι ενα βιβλίο καθαρά τεχνικό.Είναι ένας τομέας ειδικευμένος. Πιθανόκάποιος άλλος το όράμα του Ιεζεκιήλνα το ερμήνευε διαφορετικά. Άσφα-λώς είναι αξιόλογο και σημαντικό βιβλίοαλλά δεν δικαιώνει αναγκαστικά τονΝταίνικεν. Αρκετοί άλλοι πριν άτό τονΕλβετό που θαυμάζετε μίλησαν όχι μόνο για τον Ιεζεκιήλ αλλά και για τονΗλία, τις Βέδες κ.λπ. Γιατί μείνατεστον Νταίνικεν; Δεν είπε περισσότεραάπ άλλους, ενώ τους πέρασε στις υ-περβολές. Προσωπικά πιστεύουμε ότιστα πεδία των έρευνών που δεν έχειμελετήσει τελείως ή επιστήμη ο καθέναςμπορεί να στεριώσει μια κάποια παράξε-νη θεωρία. Τή στιγμή που γράφονται οιγραμμές αυτές γνωρίζουμε θετικά ότι ήλατρεία για τον Νταίνικεν παίρνει τηνκατιούσα. Περιμένουμε την επιστολήσας σχετικά με το βιβλίο «Το φαινό-μενο Έριχ φον Νταίνικεν», που άσφα-λώς μας ενδιαφέρει. Μάς ευχαριστεί τογεγονός οτι προσπαθείτε να μας βοηθή-

σετε στα έργο μας. Το άρθρο τουDUNCAN LUNAN θα δημοσιευθεί σύν-τομα και σάς ευχαριστούμε. Περιμένου-με κάθε βοήθεια και υπόδειξη που νομί-ζετε απαραίτητη. Ευχαριστούμε για ό-λα.

Φιλικά, Χρήστος Λάζος

64